diff --git "a/tsiyi_dunya.txt" "b/tsiyi_dunya.txt"
new file mode 100644--- /dev/null
+++ "b/tsiyi_dunya.txt"
@@ -0,0 +1,5336 @@
+Тамерлан чи рикӀера ватанпересвилин чешне яз амукьда
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ31-ДЕКАБРДИЗ, ЦӀийи йисан суварин юкъуз, Ахцегьрин тарихдинни край чирдай музейдин «Женгинин Баркаллувилин» залда «Семье погибщего защитника Отечества» – рикӀел аламукьдай лишан гунин мярекат кьиле фена. Вирироссиядин ветеранрин «Женгинин стхавал» тешкилатди Ватан хуьнин буржи тамамарунин карда игитвилелди телеф хьанвай аскердин хизандиз гузвай и кьетӀен наградадин чин пата кьве кьил алай лекь атӀанва. Лекьрен хура къалхан ва къалхандални аждагьандиз жида сухнавай атлу ала. Шикилдин кӀаник «честь, слава, братство» гафар алай лентӀ ква. Далу пата «Вечная память героям» келима ава.
+Мярекатда Ватан патал чан гайи жегьил игит офицер Ильясов Тамерлан Наримановичан диде-буба, багърияр, райондин общественный тешкилатрин векилар ва музейдиз тамашиз атана, и вакъиадал гьалтнавай ксар авай. Мярекат, сифте гаф рахуналди, Ахцегьрин музейдин директор, РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи Агьмед Дагъларова ачухна.
+– Гьуьрметлу юлдашар, къе чна нубатдин сеферда чи Ватан патал вичин жегьил чан къурбанд авур игит Тамерлан Ильясов рикӀел хкизва ва кьил агъузна икрамзава кьегьал хва тербияламишай дидебубадиз, – хажалат чӀугунин лишан яз са декьикьада кисна акъвазайдалай кьулухъ лугьузва сифте гаф къачур
+– Эхь, фад-геж, инсанар вири рекьизва. Кьилинди, гьикӀ, гьихьтин ирс - гел тазва ада чилел вичелай кьулухъ – гьам важиблу я. Рагьметлу Тамерлана лагьайтӀа, душмандихъ галаз женгина Ватандин азадвал, чи ислягь гележег патал чан гана, рагьмет хьуй! Дявеяр куьтягь жеда, амма Тамерлан чи рекӀера гьамишалугъ амукьда. Адан чешнедалди чна акьалтзавай жегьилар тербияламишда.
+: – Къе чи уьлкведи, халкьди дяведин вакъиайрин четин девир куьчуьрмишзава. Кьиле США аваз, НАТО-ДИН уьлквеяр, Украинадикай багьна кьуна, Россиядал тепилмиш хьанва. Абурун мурадметлеб сад я: Сад тир Россия пайи паярна, адан девлетар къакъудун, чи халкь чпин лукӀвиле тун. Гьелбетда, гьич рази жедай гьалар, шартӀар туш. Гьа и кардин аксина цӀийи нацистрихъни фашистрихъ галаз дяведиз къарагънава чи уьлкве. Гъиле яракь аваз игитвилелди чан ганва намуслу викӀегь офицер Тамерлана. Адаз рагьмет ва диде-бубадиз сабур гурай! Игитдин диде-бубадин хатур къачунин мярекатдин себебкар, РФ-ДИН «Женгинин стхавал» тешкилатдин райондин хилен председатель Руслан Сулеймановни, музейда Тамерланаз махсус экспозиция ачухнавай Агьмед Дагъларовни пара кьадар сагърай! Гьа ихьтин краралди чна акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишзава.
+Руслан СУЛЕЙМАНОВ, Вирироссиядин ветеранрин «Женгинин стхавал» тешкилатдин Ахцегь райотделенидин председатель:
+– РикӀ къарсурдай и кар малум хьайила – къуй Тамерлан Аллагьдин рагьметдик кваз хьурай, адан диде-бубадиз сабур гурай – чна чи тешкилатдин республикадин руководствони хабардарна. Хизандин хатур къачун яз, ингье, анай лишанлу медаль хтанва. Адахъ Москвадин патав гвай тарифлу санаторийда игит офицердин диде-бубадивай пулсуздакай кьве гьафтеда хъсандиз ял ягъиз жедай путёвкани гала. Къуй мад садазни ихьтин наградаяр кьисмет тахьурай! 2024-йисуз дяве гъалибвилелди куьтягь хьана, ана авай кьван чи гадаяр сагъ-саламатдиз чпин кӀвалериз хтурай, Амин! Игит рикӀел хуьнин мярекатдал
+Ахцегьрин 3-нумрадин юкьван чирвилерин школадин 4-классда кӀелзавай Саидова Камилади
+Тамерлан Ильясован экуь къаматдиз бахшна урус чӀалал кхьенвай (автор Луиза Тагирова) «Игит офицердиз» шиир устадвилелди кӀелна. Эхирдай Т.Н.Ильясован диде Наира Жалиловнади вичин хва рикӀел хуьнай мярекатдин иштиракчийриз сагърай лагьана.
+ЦӀийи йисан суварин вилик квай йикъара культурадин идарайра,школайра ва масанра гьар жуьре мярекатар тешкилун фадлай адет хьанвай кар я. Гьа икӀ, алатай йисан 29-декабрдиз раймуниципалитетдин руководстводи ва «УКСМПИТ» МКУ-ДИ тереф хуьналди цӀийиз ремонтнавай райондин культурадин КӀвалин гуьзел дараматдин еке залда алукьзавай цӀийи йисаз талукьарнавай гегьенш программадикай ибарат концерт кьиле ФЕНА.МУГЬМАНАР тебрикуналди ва жемятдиз алукьзавай цӀийи йис мубаракуналди мярекат райондин культурадинни спортдин Управленидин начальник Къистер Гъаниевади ачухна. Ада инал гьакӀ «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Нажмудиновичан патай атанвай тебрикдин чарни кӀелна. Кьилди къачуртӀа ана къейднавай:– Гьуьрметлу мугьманар,азиз РАЙОНЭГЬЛИЯР!КВЕЗ алукьзавай цӀийи 2024-йис рикӀин сидкьидай мубаракрай! Къуй квехъ чандин мягькем сагъламвал, рикӀин динжвал ва хизанра секинвал, гьуьрмет, берекат артух хьурай! Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, заз алай йисуз Ахцегь райондин абадвал патал баркаллудаказ зегьмет чӀугур вирибуруз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьуз кӀанзава. Вири крара зи тереф хуьнай куьн гзаф сагърай. Вучиз лагьайтӀа ихьтин дегишвилер жемятдин куьмек галачиз са руководителдивайни кьилиз акъудиз жедачир. Чун къе вири чи гъвечӀи Ватанда хъсанвилихъ кьиле физвай аквадай хьтин дегишвилерин шагьидар Я.САНЛАЙ къачурла,гъилевай йис район ва районэгьлияр патал лап нетижалуди, менфятлуди хьана. Ахцегьар михьи ва гуьрчег хьанва. Халисан дагълух шегьердиз элкъвезва. Исятда чи районда виликдай гьич садрани тахьай хьтин жуьреда хейлин цӀийивилер жезва ва эцигунар кьиле физва. Районда чна цӀийи школаяр,аялрин бахчаяр, футболдин майданар эцигнава ,йифен эквер туна куьчеяр аваданламишнава, са гафуналди, чи мурад Ахцегьар гуьзел, къулай шегьердиз элкъуьрун, санлай район аваданламишун я. – Гьуьрметлу юлдашар! Заз къе чпи Украинада дяведин махсус операцияда викӀегьвилелди иштиракзавай чи райондин векилриз ва абурун хизанриз кьилдиндаказ сувар мубаракиз кӀанзава. Гъиле яракь аваз Ватан хуьзвай кьегьалар, абурун ватанпересвал чна рикӀелай ракъурна виже КЪВЕДАЧ.ЧУН, ахцегьвияр, Ватандин ЧӀехи дяведин йисара фашистрихъ галаз женгера Игитвилин тӀварар къачур Валентин Эмирован, Гьазрет Алиеван ва вишералди маса кьегьалрин невеяр я. Исятда абурун рехъ, ирс давамарзавай игитар ва абурун хизанар чна рикӀелай ракъурна виже къведач. Чна абурал дамахзава ва абурун чешнейралди акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдалди тербияламишзава. Тебрикрилай кьулухъ кӀватӀ хьанвайбур аялрин бахчайрин,тербиячийрин школайрин ученикрин, лезги эстрададин солистрин экъечӀунриз килигна. Инал гьакӀ Аяз Бубадин ва Живедин рушан иштираквал аваз итижлу конкурсарни кьиле тухвана. Мярекатда иштиракай гьар са гъвечӀи мугьмандиз пишкешарни гана. Ахпа майдан тамамвилелди РДК-ДИН гьевескар артистрин ва паталай теклифнавай музыкадин устадрин гъиле гьатна. Тамашачийриз иллаки чпин гуьгьуьлар шад авур манидарар тир Таира Муспагьовадин, Диляра Надыровадин, Пьер Айджодин, Эмирсултан Бигееван, искусстводин школадин тербиячийри тамамарай нумраяр иллаки бегенмиш хьана.
+Дагъустанда 2024-йис патал агьалийриз яшамиш хьун патал чарасуз герек такьатрин агъа кӀанин кьадар (прожиточный минимум) тайинарнава. ИкӀ, чешмеди къейдзавайвал, алукьзавай йисуз агъалийриз яшамиш хьун патал чарасуз герек такьатрин агъа кӀанин кьадарар ихьтинбур я: - кьилдин гьар са агьали патал (на душу населения) - 14062 манат;- зегьметдиз къабил агьалияр патал 15 328 манат; - пенсионерар патал 12093 манат;- аялар патал - 13 745 манат.
+Ахцегьа эпидгьалар гьикӀ я?
+Таира МУСПАГЬОВА, райондин дишегьлийрин Советдин председатель
+И йикъара «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаеван тапшуругъдалди райондин дишегьлийрин Советди нубатдин сеферда Россиядин Федерациядин дишегьлийрин Союздин "Дидедин патай посылка" акцияда иштиракна. Серенжемдин сергьятра аваз чи райондин школайрин, аялрин бахчайрин ва алава образованиедин идарайрин коллективри ва тербиячийри, аялрин диде-бубайри 2 тонн посылкаяр кӀватӀна. Аялри гьакӀ чпин гъвечӀи гъилеривди алай макъамда яргъал тир Украинада миллетчивал терг авун патал махсус женгинин операцияда иштиракзавай аскерриз чими гьиссерив ацӀанвай чарарни кхьена. Къияс Межидован тӀварунихъ галай аялрин яратмишунрин КӀвалин тербиячийри аскерриз лап чарасуз тир сенгеррин шемер гьазурнавай. Ватан хуьзвай кьегьалриз ЦӀийи йисан савкьатар яз ширинлухар, консервияр, пек-партал ва маса лазим затӀар авай посылкаяр и йикъара Каспийскдин флотилиядин векилрив агакьарна. Анай абур военный машиндиз яна СВО кьиле физвай Украинадиз рекье туна. Кьиле тухузвай гьар са мергьяматлувилин акцияда активнидаказ иштирак авунай Ахцегь райондин руководстводиз, идарайрин коллективриз, аялриз ва абурун диде-бубайриз чухсагъул! Куь садакьаяр Аллагьди кьабулрай! Дуьнья саламат хьурай! Къуй чи кьегьал рухваяр Гъа��ибвал къазанмишна хайи ерийриз хтурай!
+Лумуна АГЬМЕДОВА Чкадин самоуправленидин гьакъиндай закондал асаслу яз хуьрерин кьилерин везифаяр гзаф терефрикай ибарат я. Агьалияр арада гьуьрмет аваз яшамиш хьун, абуруз яшайишдин къулай шартӀар яратмишун, хуьруьн мулкар аваданламишун, хци месэлаяр вахтунда гьялун ва икӀ мад абурун жергедай я. И йикъара чун Смугъулрин хуьруьн кьил А.Гь.Мегьдиевахъ галаз гуьруьшмиш хьана ва адав са шумуд суал вугана. Чи арада хьайи суьгьбет агъадихъ газет кӀелзавайбурун фикирдиз теклифзава. Аслан Гьажиевич Мегьдиев 1960-йисан 9-майдиз Смугъулрин хуьре дидедиз хьана. Хайи хуьре хъсан къиметралди школа куьтягьна ам Саратовдин зооветеринарный институтдик экечӀна. 1988-йисузи вуз куьтягьна хайи хуьруьз хтай жегьил чкадин колхозда ветеринарвиле кӀвалахиз эгечӀна. Ахпа адакай гьа и колхоздин председатель хьана. 2020-йисалай ада хуьруьн Советдин кьилин везифаяр тамамарзава. КӀвалахдив эгечӀай сифте йикъарилай ада жемятдиз вичелай алакьдай регьятвилер гуз чалишмишвалзава. Гьар са дердида гаф ише фидай, инсанрихъ галаз хуш рафтарвалдай Аслан Гьажиевич районда ва хуьре виридаз лайихлу краралди машгьур я. Мадни са кар ава, ада къенин кар пакадал вегьедач, гайи гафунизни вафалу я.
+Ам хуьруьнвийриз хъсан регьбер, къайгъудар буба, вафалу уьмуьрдин юлдаш хьиз чида. Ада жемятдин вири межлисра, мергьямятлувилин крара иштиракзава. Ада вичин уьмуьрдин юлдаш Ларисадихъ галаз санал пуд аялдиз тербия гана чӀехи авунва. ЧӀехи хва Гьажиди ДГУ куьтягьна, гила СВО-ДИН иштиракчи яз Украинада къуллугъзава. ЧӀехи руш Яргьаната педуниверситетдин химиядинни биологиядин факультет куьтягьнава. Гьеле фадлай диде хьанвай ада вичин пуд аялдиз тербия гузва. ГъвечӀи руш Заремади ДГУ-ДИН социальный факультет куьтягьна Махачкъалада кӀвалахзава. – Аслан Гьажиевич, Смугъулрин хуьруьн къамат къвердавай хъсан патахъ дегиш жезва, чаз куьне эхиримжи вахтара тухванвай кӀвалахрикай суьгьбетнайтӀа кӀанзавай.
+– Зал халкьди чи хуьруьн кьилин къуллугъ 2020-йисуз ихтибарна. Залай вилик и везифа тамамарай ксари хьиз, зани гьар йикъан кӀвалахда жемятдикай даях кьунва. Агьалийрин месэлаяр гьялун, хуьр аваданламишун ва вилик тухун патал зун жуван хиве авай везифаяр, вири мумкинвилер ишлемишна, кьилиз акъудиз алахъзава. Халкьдихъ галаз ачухдиз рахазва, абурун месэлайривай къерех жезвач, кьилиз акъудиз тежедай крар хиве кьазвач. Эхиримжи вахтара чна хуьре цӀийи мискӀиндин дарамат эцигна. Мацарин дередай кьилди чи жемят патал булахдин хъвадай яд гъана. Къе виридан кӀвалера кранрин ятар ава. Виликдай зулуз ва хъуьтӀуьз чи аялар школадиз кьар,цин вирер авай куьчейрай физвай. Исятда хуьруьн къеняй физвай рекье бетон цанва. Куьгьне хуьруьз хкаж жедай рекьик еке тик квай. Гила аниз хъсан рехъ тухванва. Смугъула гьакӀ хъсан клубни авайди тир. СССР чкӀайдалай кьулухъ культ��радин и идарадиз яб хгудай кас хъхьанач. Алай вахтунда чи райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик квааз хуьруьн клуб хъсандиз ремонт ХЪУВУНВА.«РАЗВИТИЕ сельских территорий» лугьудай программадин бинедаллаз хуьруьн куьчейра йифен эквер тунин месэлани гьялнава, гьар 15-20 метрдилай куьчейра экверин шалманар акӀурнава. Сифтедай мобильный телефондай рахун патал хуьруьн агьалияр еке четинвилера гьатзавай. Абур хуьруьн тайин са чкадал фена гьанлай рахана кӀанзавай. Гила хуьруьз мобильный вышка гъанва, мукьва вахтара ам кардик кутада. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, заз хуьруьн жемятдизни сагърай лугьуз кӀанзава. Абуру гайи сесерин ва райондин руководстводин куьмекдин нетижада хуьруьз мобильный вышка гъанва. И карди чи жегьилриз алай девирдин технологийрикай менфят къачудай мумкинвилер гуда: яргъа аваз кӀвалахун, йигин интернетдин кьетӀенвилер ишлемишун ва икӀ мад. Жегьилар кӀвалахдикай азад вахтунда домино, шашкаяр къугъун патал чина кьилдин хъсан дараматни эцигнава. Государстводин программадин сергьятра аваз Ахцегьай Смугьулиз къведай рехъ хъсандиз гьяркьуь хъувунва. Ана къир цанва. Смугъулиз газдин умуми турбани гъанва. Мичегьрин хуьруьз, райондин бюджетдай пул ахъайна, хъвадай яд гъанва.
+– Аслан Гьажиевич, къведай йисуз хуьруьн агьалийрин къулайвал артухарун патал куь фикирдик вуч крар хъувун ква?
+– Мукьвал тир гележегда чи фикирдик хуьруьнвийрин кӀвалериз газ гъун, чи хуьруьн вири куьчейра ва гьакӀ Мичегьрин хуьруьн куьчейрани эквер тун, хуьруьз фидай муьгъ ремонт авун, ина чкӀанвай кӀвалерин чкадал хуьруьн агьалийриз ял ядай парк эцигун ва маса крар ква.
+– Суьгьбетдин эхирдай квез вуч лугьуз кӀанзава?
+– Чи гьар са агалкьун райондин руководстводин, хуьруьн карчийри къуьн кутунин, абурун къайгъударвилин нетижа я. Заз чи хуьруьн месэлаяр гьялуник къуьн кутазвай гьар садаз рикӀин сидкьидай сагърай лугьуз кӀанзава.
+Донбасс миллетбазрикай хуьн патал Украинадин мулкара РФ-ДИ кьиле тухузвай дяведин махсус серенжемда лезги чилин гьар са пипӀяй, гьам дагълух, гьамни дуьзенлух хуьрерай викӀегь ватанэгьлийри гьунарлувилелди иштиракзава. Армиядин жергейра вичин викӀегьвилер икьван чӀавалдини къалурнавай чӀехи прапорщик
+СВО-ДА иштиракзавай дагъви я. Ам Ахцегь райондин Фиярин хуьре 1983-йисан 5-сентябрдиз дидедиз хьана. 2002-йисуз адаз армиядин жергейриз эвер гана. 2003-йисуз прапорщикрин мектеб куьтягьай ада Хабаровск шегьерда къуллугъ давамар хъувуна. 2006-йисуз Магьир Рамазанов Абхазиядин мулкара авай РФ-ДИН Яракьлу Къуватрин дяведин 7-базадиз рекье туна. ЦӀерид йисни зур я ада армиядин жергейра къуллугъ кьилиз акъудиз. Ада Гуржистандинни Абхазиядин арада кьиле фейи къалмакъалра иштиракна. Ина къалурай викӀегьвилерай М.Рамазановаз Абхазиядин медаль гана. Аскервилин, женгерин гьерекатрин рекьяй тежриба авай дагъви хкягъай рекьиз гьамиша вафалу я. – СВО-ДА за гьа сифте йикъарилай иштиракзава. Чун Чернобаевкадин (Херсондин тереф) мулкариз акъатна. Херсондин областда зун яргъалди хьана, ина зал залан херни хьана. Къеняй беден, нервияр гужлуз къарсурай хер сагъар хъувун патал зун гзаф вахтунда госпиталра къаткана, – ихтилатна фийиви аскерди. Магьираз Жукован медаль ганва. Суворован медаль гунин гьакъиндайни къарар акъуднава (гьелелиг и шабагь аскердив ахгакьнавач). Частунин командир, подполковник А.Горякина Магьира кӀелай мектебдиз, адан диде-бубадиз, Ахцегь райондин кьиле авайбурузни разивилин чарар рахкъурна. Вичин вилик эцигнавай везифаяр намуслудаказ кьилиз акъудзавай аскер, дяведин махсус серенжемдин иштиракчи Магьир Рамазанов хьтин хциз лайихлу тербия, чирвилер гунай дидебубадиз, мектебдин муаллимриз сагърай лугьуналди, аскерди ватанпересвилин ялавлу чешне къалурзавайдини къейднава.
+«Акьалтай четинвилеризни килиг тавуна, Куьне тереф хуьникди Магьир Рамазанов гьукуматдин, хизандин, багърийрин умудлу даях яз амукьзава. Ада вичин вири къуватар Россиядин милли итижар хуьниз серфзава. Куь хцел чи уьлкведивай гьахълудаказ дамах ийиз жеда»
+, – кхьенва Магьиран диде Сагьибе Умметовнадин тӀварцӀел командирди рахкъурнавай разивилинни алхишрин чарче.
+Дагъустандин транспортдин ва рекьерин майишатдин министрдин заместитель Мегьамед Тагьирова малумарайвал, Дербентда обход (къекъуьн) эцигунин сергьятра аваз «Нарын-Къала» къадим къаладин цлан кӀаникай тоннель тухудайвал я. Адан гафаралди, тоннелдин яргъивили 300 метр тешкилда. М.Тагьирова къейд авурвал, Дербентда обход эцигуниз 51,2 миллиард манат серфдайвал я. Культурадин ирсинин и памятник хуьн патал тоннелдин проект туькӀуьрдайла экспертар-археологарни желбда.
+Зул, кьуьд – им вирусдин гьар жуьре инфекциядин (ОРВИ) азарар патал «къулай» вахт я. Вучиз лагьайтӀа, инсанрихъ къай-мекь галукьзава, абур михьи гьавадал тӀимил жезва, бес кьадар рагъ агакьзавач, иммунитет зайиф я ва икӀ мад. Нетижада йисан маса вахтарив гекъигайла, азарлуйлин кьадар артух я. «Ихьтин шартӀара куь гуьзчивилик квай Ахцегь районда эпидемиологиядин жигьетдай гьихьтин гьалар ава?», – хабар кьуна чна Ахцегь районда РД-ДИН Роспотребнадзордин уртах Управленидин руководитель Касимов Арсен Сейфуллагьовичавай. – Аллагьдиз шукур хьуй, шазан ва адалай вилик квай йисарив гекъигайла хъсан я. Регистрация авунвай ковид, жигеррин стӀалжем (пневмония), гьилевар (корь), садакай садак акатдай маса азарар авач. ЦӀи бруцеллёзни лап тӀимил я: гатуз кьве кас Фиярин ва са кас Хинерин хуьре азарлу хьана, ЦРБ-ДА къаткурна, сагъар хъувуна. Дугъри я, респираторный вирусдин (ОРВИ) азарлуяр са кьадар артух хьанва. Залан дуьшуьшар авач, парабур кӀвалера амбулаторно сагъарзава. Докъузпарадани гьалар секин я. И кьве райондилай алава, Рутул районда ОРВИ-ДИН азарлуяр гзаф хьанва. 20-декабрдин делилралди, ана 4 школа агалнава. Школада кӀелзавай аялрин 20 процентдилай артух азарлу хьайитӀа, карантиндал эцигзава. Лагьана кӀанда, вирусдин гьи азар хьайитӀани элкъвена патарив гвай ксариз хаталу я. Гьавиляй азарлуйри чпи-чеб обществода тухун герек тир гьалдиз кьетӀивилелди дикъет гана кӀанда. Месела, инсанрив са артух агатна виже къведач, уьгьуь ва тирхь ядайла сив ва нер яйлухдал, салфеткадал кӀевун лазим Я.АЗАРЛУЙРИ ва гьакӀ гьар сада хсуси сангигиенадин истемишунрал кӀевелай амал авун хъсан я. Чна чун садакай садак акатдай азаррикай хуьн патал хизанда ва гьакӀ общественный чкайра хсуси ва умуми михьивал хуьнин серенжемрихъни кьетӀен метлеб ава. Cа сеферда Иса пайгамбар (а.с.) дастамаз къачуз кӀанз вацӀал атана. Амма и вацӀа цин паталай иви авай. И кар акур Иса пайгамбар (а.с.) мягьтел хьана ва вацӀун къерех къуна ам винел фена. Гьа икӀ, ам са къеледив агакьна, адан иесидивай цикай хабар къурла ада вичиз чидай вахтарилай яд гьахьтинди тир лагьана. Иса (а.с.) генани мягьтел хьана ва мадни винел фена. Кьвед лагьай къеледин иесидини сад лагьайда гайи хьтин жаваб гана. Эхирни Иса пайгъамбар (а.с.) ивидин вацӀ авахьзавай рагарал агакьна. Пайгъамбарди (а.с.) суал гана: «Ви яд ихьтинди вучиз я?». Рагари вичиз жегьеннемда къванер кудайди чир хьайила вични аватиз кичӀе хьана шехьиз башламишна лагьана. Рагарин накъвар ивидиз элкъвена. Ада Исадивай (а.с.) вич жегьеннемдин цӀувай хуьдайвал Аллагь-Тааладивай тӀалаба лагьана. Иса пайгъамбарди (а.с.) Аллагь-Тааладивай тӀалабна ва гьасятда адаз шад хабар гана, а раг жегьеннемдиз вегьедач лагьана. Рагаризни шад хьана ва ивидин накъвар мад хтанач.
+«Иман мягькемардай кьисаяр» ктабдай
+Зи мурад образование вилик тухуниз куьмекун я
+Алай йисан 19-декабрдиз «Ахцегьрин 3-нумрадин СОШ» МКОУ-ДИН актовый залда юннатвилин гьерекатдин 105 йисаз талукьарнавай серенжем кьиле фена. Алай йисуз ам чи уьлкведин виринра къейдзава. Дуьз 105 йис идалай вилик 1918-йисан 15-июндиз жегьил биолог Борис Всесвятскийди ва аялрин духтур Иван Русакова Москвадин къерехра авай Сокольничий тама жегьил натуралистрин ва тӀебиатдал рикӀ алайбурун биологический станция тешкилна.
+Юннатар – им вири Россияда 7 далай 18 йисал кьван яшда авай аялар садзавай гьерекат я. И тешкилатдин кьилин мурад аялар тӀебиат кӀан хьунин, адан законар чирунин ва Чилел яшамиш жезвай чан алай вири гьайванрив къайгъударвилелди эгечӀунин руьгьдаллаз тербияламишун я. 1975-йисуз а вахтунда республикадин СЮН-ДА директорвиле кӀвалахай чи районэгьли Менафов Борис Менафовича районда жегьил натуралистрин станция ачухуниз таъсирна. Ам исятдани кардик ква. Вич ачухай сифте йисарилай къенин йикъалди ина педагогар тир Л.Мисриевади, Н.Букаровади, Г.Мирзоевади, Б.Шириновади, Г.Велихановади кӀвалахзава. Абуру аялрин са шумуд несил хайи чил кӀан хьунин, адав къайгъударвилелди эгечӀунин руьгьдаллаз тербияламишзава. Серенжемдал тебрикдин хуш келимаяр гваз райондин образованидин управленидин начальник Х.Эльдарова коллективдиз юбилей мубаракна ва гзаф йисарин намуслу зегьметдай, Вирироссиядин ва республикадин конкурсриз фидай гъалибчияр гьазурунай педагогриз Гьуьрметдин грамотаяр гана. Юннатри чпин къуватралди выставка, музыкальный нумраярни гьазурнавай. Ахцегьрин 1-нумрадин СОШ-ДИН аялрин хорди юннатрин марш тамамарна. Ахцегьрин 3-нумрадин СОШ-ДИН рушари Ахцегь райондин агьалияр тир шаирри тӀебиатдикай кхьенвай шиирар урус ва лезги чӀаларал кӀелна. Ахцегьрин ООШ-ДИН школадин театрди тӀебиатдив къайгъударвилелди эгечӀуникай гъвечӀи сегьне къалурна, вичи 1-чка кьур Ахцегьрин 2-нумрадин СОШ-ДИН командади лагьайтӀа, сегьнедал алай аямдин кьуьл тамамарна. Ахпа, гьелбетда, вирибур виликан юннатка, Ахцегь райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади вичин экъечӀунал шадарна. Жегьил натуралистрин станциядин коллективдиз тебрикдин хуш келимаяр гваз инал гьакӀ Ахцегьрин ООШ-ДИН директор Мейрам Рамазанова, райондин Координационный советдин председатель Али Исмаилов, райондин тарихдинни край чирдай музейдин директор Агьмед Дагъларов, ина вичи гзаф йисара директордин везифаяр тамамарай Закия Лачинова экъечӀна рахана. Серенжем адан иштиракчияр «Этнокухня» педобъединениедин патай къунагъламишуналди бегьем хьана.
+Ахцегьви Ражаб Сафаралиев хайи хуьруьн 1-нумрадин юкьван школадин 8-класс куьтягьна вичин чирвилер мадни артухарун патал Москва шегьердиз фена. И мукьва чун адахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Агъадихъ чна уьлкведин меркездиз куьч хьайидалай кьулухъ адан уьмуьрдикай вичихъ галаз авур суьгьбет куь фикирдиз теклифзава.
+Ражаб, Москвадиз куьч хьайидалай кьулухъ куь уьмуьрда дегишвилер гьатнани?
+– Зун жува четин рехъ хкянавайдан гъавурда авай. Сифтедай за жуваз кӀвалин шартӀарай экъечӀна цӀийи шегьерда вердиш хьун гзаф четин жеда лагьана фикирнавай. Амма за Международный школада кӀелиз эгечӀай сифте йикъарилай зи кьве рикӀинвилер алатна. А школада гьар жуьре миллетрин векилар тир жегьилар адаптация (вердиш хьун) авун хъсандиз тешкилнавай. Къейднавай школадик экечӀун эсиллагь регьят кар туш: урус чӀалай, тарихдай ва географиядай экечӀдай имтигьанар гунилай гъейри, ана логикадайни тестированиедай экъечӀун чарасуз тир. За жуваз школада дерин чирвилер гайи ва зун урус чӀалайни логикадай имтигьанриз гьазурай муаллимриз – ахцегьрин эрудитриз – Дашдемир Шерифалиеваз ва Шараф Муспагьоваз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарзава. Идалайни гъейри, дуьшуьшдикай менфят къачуналди, школа хкягъунин ва чарасуз документар туькӀуьрунин карда куьмек гунай заз жуван ими Шихмегьамед Мурсаловазни кьилди чухсагъул лугьуз кӀанзава.
+– Меркездин школада кӀелун четин тирни, шегьердин ва хуьруьн школьникрин чирвилерин дережада еке тафаватлувал авани?
+– Мумкин я хуьруьн ва шегьердин чкайра чирвилер гунин программайрин арада тафаватлувилер ава. Амма 1993-2001-йисара за чпивай Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школада чирвилер къачур муаллимар тир Раиса Мегьамедовна, Магьмудова Майнисе Наврузалиевна, Нурагьмедова Гуьльнара Нажмудиновна, Агьмедова Заида Исакьовна, рагьметлу Саният Эседовна чпихъ хъсан гьазурвал авай муаллимар я. Абурувай къачур чирвилер себеб яз школа агалкьунралди куьтягьна зун Россиядин виридалайни интернациональный университетдик – Патрис Лумумбадин тӀварунихъ галай халкьарин дуствилин Россиядин университетдик экечӀна. И вузда чеб дуьньядин 160 уьлкведай атанвай 12 агъзуралайни гзаф студентри кӀелзава.
+– Къецепатан уьлквейрай атанвай студентрин Ассоциация вуч затӀ я ва ада вуна гьихьтин везифа тамамарзава?
+– Къецепатан уьлквейрай атанвай студентрин Ассоциация (АИС) РФ-ДИН Минобрнаукади ва Россиядин бязи вузри тереф хуьналди арадал гъайиди я. И тешкилатдин асул везифа вири уьлквейрин халкьарин арада дуствал ва сад садан гъавурда акьун мягькемарун я. Ассоциацияди чпи РФ-ДА кӀелзавай къецепатан уьлквейрин студентриз гьам правовой ва гьамни материальный куьмекар гузва, абурухъ галаз Россиядин халкьарин культурадин ва тарихдин адетар чирунин мураддалди гьар жуьре серенжемар тухузва. Алай вахтунда Россиядин гьар жуьре шегьерра къецепатан уьлквейрин студентрин Ассоциациядин 27 далай гзаф филиалар кардик ква. Патрис Лумумбадин тӀварунихъ галай халкьарин дуствилин Россиядин университет (РУДН) АИС-ДИН тешкилатчийрикай сад я. Хайи вуздин гила къуллугъчи яз (за ана 2006-йисалай кӀелзава ва кӀвалахзава), зун РУДНДА ва АИС-ДА еке серенжемар тухун патал финансринни юридический месэлаяр гьялунал машгъул жезва.
+– Са тӀимил кьван куь хизандикайни суьгьбет ая, абурухъ шабагьар ва поощренияр авани?
+– Къейдин, зи хизан са акьван екеди туш, амма ана чеб еке чухсагъулриз лайихлу хьанвай инсанар ава: зи чӀехи буба Сафаралиев Ражабаз «Кавказ хуьнай» медаль, Дагъустан АССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамота, Крымдин Милициядин РК-ДИН Кьилин Управлениедин грамота гана; зи стха Арсен Сафаралиеваз 2006 ва 2007-йисара Яру майдандал Москвадин Суворовский училищедин параддин расчетдик кваз Гъалибвилин Парадда иштиракунай кьве сеферда Россиядин Миноборонадин патай чухсагъулар малумарна.
+– Квехъ гележег патал гьихьтин планар ава?
+– Зи мурад кандидатвилин диссертация хуьн, педагогвилин рекьяй жуван чирвилер гегьеншарун ва хайиди тир Ахцегьрин чилел школадин образование вилик тухунин кардик жуван алахъунрин пай кутун я.
+И мукьва Махачкъаладин ООО «Мавел» типографияда «Зи хиялар» кьил алаз райондин музыкальный школадин муаллим Велиева Селимат Мурадовнадин шииррин сифте ктаб чапдай акъуднава. Мубаракрай! Велиева Селимат Му��адовна 1961-йисуз Ахцегьа дидедиз хьана. Хайи хуьре юкьван школа акьалтӀарай жегьил руш 1978-йисуз Г.Гьасанован тӀварунихъ галай музыкадин училищедик экечӀна. Анаг куьтягьайла ада вичин зегьметдин рехъ Ахцегьрин музшколада муаллимвиле кӀвалахунилай башламишна. 1991-йисуз ада заочнидаказ ДГУ-ДИН филологиядин факультетни акьалтӀарна. 2019-йисуз С.Велиевадиз РД-ДИН культурадин лайихлу работник лагьай гьуьрметдин тӀвар гана. Селимат муаллим гьеле аял чӀавалай шиирар кхьинал машгъул я. С.Велиева хъсан кайвани, вафалу уьмуьрдин юлдаш ва кьве веледдин диде я. Шииррин кӀватӀалда гьатнавай эсеррин тематика жуьребажуьреди я. Шиирар чебни рикӀе яратмишунин илгьам авай касдин гъиликай хкатнавайбур тирди кьатӀун четин туш. Ана «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Палчаев Абдул-Керим Нажмудиновичаз, вичи яргъал йисара сад лагьай нумрадин АСОШ-ДА дидед чӀалан ва литературадин тарсар гайи рагьметлу Мирзоев Нияз Шайдабеговичаз, машгьур духтур рагьметлу Абдулвагьид Вагьабоваз, къадим Ахцегьрин хуьруьз, вичин хайи вахар тир Къурбанова Мергемаз ва Керимханова Наилядиз, «Макьам» ансамблдиз ва хейлин масабуруз бахшнавай шиирар гьатнава. Къуй гележегда адан къелем мадни хци хьурай!
+Малум тирвал, Украинада Донецкдин, Луганскдин, Херсондин, Запорожьедин областрин мулкар миллетбазрикай азад авунин мураддалди исятда РФ-ДИН кьушунри кьиле тухузвай дяведин махсус серенжемда агъзурралди Дагъларин уьлкведин лекьерини викӀегьвилелди иштиракзава. СВО кьиле физ са йисалайни гзаф вахт я. Женгинин гьерекатра гьакӀ чи райондай тир офицерри, икьрардин бинедаллаз къуллугъзавайбуру ва мобилизациядик акатайбуру чпин пак буржи намуслувилелди кьилиз акъудзава ва дирибашвилер къалурзава. Гьар са девирдихъ вичин къагьриманар ава. Алайди хьтин дуьньяда гьар жуьре вакъиаярни дегишвилер кьиле физвай четин вахтунда, халкьдихъ рикӀ кузвай, чпелай алакьдай крарик кьил ва къуьн кутазвай кьегьаларни чахъ тӀимил авач. Чи райондин Смугъулрин хуьряй тир Рагьим Исакьовни ахьтинбурун жергедай я. Ам 1986-йисуз Смугъулрин хуьре дидедиз хьана. Хайи хуьруьн мектеб хъсан къиметралди куьтягьай жегьилди Дербентдин педучилищеда кӀелна, хтана Смугъулрин хуьруьн СОШ-ДА сифтегьан классрин муаллимвиле кӀвалахзавай. Украинада дяведин махсус серенжем башламишай сифте йикъалай ада Запорожьедин областда чи Ватандин итижар дирибашвилелди хуьзва. Ам мобилизациядин сергьятра аваз СВО-ДИЗ фена. Командирри вилик эцигзавай тапшуругъар ва вичин пак буржи намуслудаказ тамамарзава. Рагьим инсанрихъ ва вичин тербиядик квай аялрихъ галаз хуш рафтарвалдай, масадан рикӀикай хабар кьадай, вичиз хийир къачун патал хсуси темягькарвилин ниятар авачир инсанрин жергедай я. Сир туш хьи, и ва я маса кас мураддив агакьарзавай рехъ са акьван регьятди жедач, ана четинвилерни дуьшуьш жезвайди я. Кьилинди, четинвилериз дурум гун, четин уламрилай экъечӀиз чир хьун я эхир. Гьа и къилихар ада вичи тербия гузвай аялрикни кутаз чалишмишвалзавай. Аялрикай инсанпересар ва ватандиз вафалу ксар хкатун патал и муаллимди абурухъ галаз галай-галайвал кӀвалах тухузвай. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, заз женгинин махсус серенжемда иштиракзавай вирибуруз, акьалтзавай несилдиз чешне тир Рагьим Исакьоваз, гьа жергедай яз чи райондин амай вири кьегьалризни, баркалла ва аферин лугьуз кӀанзва. Абуру чпин вилик эцигнавай мажбурнамаяр викӀегьдаказ, намуслувилелди, бязи вахтара гьатта чандилайни гъил къачуна тамамарзава. Умудлу я хьи, гьахъ винел акьалтда, женгинин махсус серенжемни, вилик эцигнавай везифаяр кьилиз акъудна, мукьвара куьтягь жеда ва Россияди гъалибвални къейдда.
+«Дагъустандин дагълух авазар» фестиваль
+Аялриз дуьз тербия гунин рекьяй пособие авайди туш. Алай девирда тербиядиз виликандалай артух истемишунар ийизва, и кар кьилиз акъудизни четин хьанва. Шегьерриз куьч хьуналди, чна чун эсирралди тербияда кӀвалахиз хьайи крарикай магьрумнава. Гзаф дуьшуьшра чахъ бадеяр ва чӀехи бубаяр авач, абур яргъа ава. Чахъ багъ-бустан, яни тӀебиат, кӀвалин гьайванар, саки са яшдин 5-10 аялди санал къугъвадай ва абуру сада-садахъ галаз алакъаяр хуьз вердишарзавай чкаярни саки амач. Гьа са вахтунда чна аялдивай физический рекьяй вилик фенвайвал, гьуьжетрай экъечӀдай алакьунар хьун истемишзава. Вири ибуруз килиг тавуна тербия гуна кьве кардал амална кӀанда. Сифтеди ва виридалайни кьилинди – им назиквал я. Амни анжах назик дидедивай гуз жеда. Кьвед лагьай шартӀ – им вичин аялдивай къайдалувал истемишдай ихтияр авай замин тир мягькем буба я. Аялдиз а кар чир хьана кӀанда хьи, буба ва диде мягькем хизан, умудлу алем я ва ина адавай вичин бажарагъ жагъуриз жеда. Гзафбуру фикирзавайвал, гъвечӀи аял вичин диде-буба гьихьтин рафтарвиле аватӀа, абуруз чпиз чеб гьикьван гзаф кӀандатӀа, (иллаки абуру чпин гьиссер къалурзавачирла, къалмакъалар чуьнуьхзавайла…) гьадан гъавурда авач. Аял хизандин гуьзгуь тирди гъавурда акьун важиблу я. Гафунин пис манада адай хизандин вири «зирзибил» аквазва. Куьне чуьнуьхиз хьайитӀани, ада ам къалурзава. Аял амукьун патал адан диде сагъламди хьана кӀанда. Дишегьлидиз яргъал вахтунин девир патал хатасузвал герек я. Амма итимдиз ваъ. И дуьшуьшда вири масакӀа я. Дишегьлиди хизан яратмишзавайла, ада вич гьамишалугъ яз адаз бахшзава. Диде хьайила дишегьлидиз яргъал вахтунин хатасузвал, пулдин такьатар ва вичин тереф хуьн герек я. Амма эгер итимди адан тереф ва хатасузвал хуьзвачтӀа, дишегьлиди и кар гьиссзава, аялдини гьамиша ихьтин гьалар кьатӀун тийиз туш. Имни акӀ лагьай чӀал я хьи, адани ихьтин бубадин патав вич хатасузвиле гьиссзавач. Итимдикай вуч авурла хъсан буба жеда? Эгер вичин хсуси диде ва буба чпи-чеб таъминарзавайбур ва сада-садаз ихтибарзавайбур тиртӀа, итимдикай хъсан буба жеда. Ада вичин юлдашдиз ихтибар авун лазим я. Акси дуьшуьшда хизанда бахтлувал гьиссдач. Вичиз кӀвале хъсан тирла, вичин итимдихъ галаз вич хатасузвиле авайди гьисс авурла, дишегьлиди хизандани саламатвал ва къулайвал, кӀанивал таъминарда. Кьадарсуз гзаф азадвал алай аямдин образованидин виридалайни еке месэла я. Аял вахтара кстахвал квачиз тербияламишай чна чаз лугьудай хьи, хсуси аялриз ихьтин рафтарвал ийидай ихтияр чна гудач. Нетижада чи алахъунар кьадардилай артухбур хьана. Аял пачагьдин тахтуна ацукьарун им жегьеннемдиз рехъ я. Ада вахъ галаз вуч кӀандатӀа, гьам ийизва. Аялди акӀ фикирзава хьи, вич пачагь, хизандани кьилинди я. АкӀ хьайила, вичи вуч лагьайтӀа, вирида гьакӀ ийида. Эгер вич кьилинди ятӀа, им акӀ лагьай чӀал я хьи, диде-буба адалай зайиф я, гьавиляй абурувай аялдин терефни хуьз жедач. Ихьтин шартӀара аялди диде-бубадиз ийизвай ихтибар квахьзава ва ада вич абурухъ галаз ажугълудаказ тухузва. Ихьтин гьалар арадай акъудна кӀанда. Вири патарихъай хъсан хьун патал аялдиз назиквал герек я. Гьа са вахтунда адахъ гьар са карда сергьятвилерни, аялди къайдаярни хвена кӀанда. Акси дуьшуьшда акӀ жезва хьи, дидеди аялдиз къвердавай гзаф крар теклифзава ва адан ихтиярар артух хьуникди дидеяр галатзава. Куьне фикир ганатӀа, ихьтин аялри чеб аялрин бахчада масакӀа тухузва. Гзаф дуьшуьшра абуру инин къуллугъчийрихъ яб акалзава. ГьикӀ лагьайтӀа, адахъ ина вичин сергьятар, вичин къайда ава. Хизанда и сергьятрай ва къайдадай бубади жаваб гузва. Дидедин роль ва гьа са вахтунда адан вилик акъвазнавай месэла ам я хьи, ада багъишун лазим я. Дидедиз аял вичинди тирвиляй ам бегенмиш я. Бубадизни ам бегенмиш я, амма шартӀуналди… Аялривай сергьятар хуьн истемишна кӀанда. Къе диде-бубаяр патал тербия гунин кӀвалах са шумуд шейини мадни четинарнава. Абурукай сад телефонар-планшетар я. Куьн еке хуьре ва я шегьерда яшамиш жезвайла, буба хизандай хъфенвайла, диде лагьайтӀа, гьамиша тек тирла, адавай ял ядай вахт авачиз гьамиша аялдин гьакъиндай къайгъударвал чӀугваз жедач. Садани куьмек гуз тахьайла, дидеди ял ядай вахт гьинай жагъурда? Гьелбетда, ада аялдив телефонни вугуда, планшетни, мультфильмриз килигдай мумкинвални гуда. Вад йис тамам жедалди аялдив гъиле телефон вугун тавуртӀа, хъсан я. Бес винидихъ къейднавай дуьшуьшда гьикӀ ийин? Жавабар авач. Дидедихъ аялдиз тербия гунин карда куьмекар гузвай инсан хьун лазим я. Ам уьмуьрдин юлдаш туштӀа, гьич тахьайтӀа мукьва-кьили хьана кӀанда. Гьамни авачиз хьайитӀа, гьалар хъсанбур туш. Мадни а кар къейд ийиз кӀанзава хьи, чи йикъара дидейриз ийизвай истемишунар кьадарсуз чӀехибур, гьатта акьулдивай кьатӀуз тежедайбур я. Месела, дишегьлийрихъ высший образование, хизанда хъсан рафтарвилер, тербиялу ва хьайитӀа бажарагълу кьве аял, ингилис чӀалай чирвилер, хъсандиз ремонтнавай кӀвал, автомобиль, кьакьан мажиб гузвай кӀвалах хьана кӀанда. Вични вири ибур ада масадбурун куьмек галачиз вичи къазанмишун лазим я. Гьелбетда, дишегьлийривай гзаф крар ийиз жеда. Амма адаз вичикай «супердидени» ийиз кӀан хьайила, идан мана-метлеб квахьзава. Гекъигунралди рахайтӀа, и поезддивай физ жеда, амма яргъал вахтуналди ваъ. Ахпа ам цла акьазва, гуьзлемиш тавур крар, азарар пайда жезва… Гзаф дуьшуьшра и крар саки 40 йисан яшда авайла арадал къвезва. Гьа икӀ, куь энергия бегьем жезва. Амма уьмуьрдин амай пайни са жуьре яшамиш хъхьана кӀанда эхир. Гьавиляй «супердидеяр» жез чалишмиш жемир. Им сагъламвал патал зиянлу я. Чна, обществоди, садрани са кар рикӀелай ракъур тавун лазим я:
+диде хизанда гьамиша сифте чкадал хьанда кӀанда.
+Буба ваъ. Бахтлу диде – им бахтлу аял ва бахтлу хизан я. Анжах ада ял ягъайла ва вич хатасузвиле авайла, дидедиз назикди жедай мумкинвал ава. Адаз вич кьилиз акъудиз тежедай истемишунрикай хуьз, вичин «тарелкада» гьисс ийиз чир хьана кӀанда. Дидедикай вири хизанди къуватар кужумзава эхир.
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу РАБОТНИК«ШЕРИФАЛИ бубадин насигьатар» ктабдай
+Гьар са къаравилидикни, якъин, насигьат ква. Сада кьетӀен ахтармишунин тегьерда вичиз свас – уьмуьрдин вафалу юлдаш хкягъун кьетӀда. Эвленмиш хьайи сифте йифиз ада месик кьежирда. Пакад юкъуз и сир вири хуьруьз чкӀана акурла, паб рахкурда. Кьвед лагьай сеферда мехъерар авурла, бег мес кьацӀурна къарагъда. ЦӀийи сваса, садазни чӀуькь тавуна, гьатта кӀвалевай диде-бубадизни хабар тежедайвал вири михьи хъийида. Къецел са ван-сесни акъатдач. «Гьаан, идакай заз вафалу халис паб жеда» – фикирна, ада ам хуьда.
+И мукьвара культурадин КӀвалин чӀехи залда лезгийрин машгьур композитор, Дагъустан Республикадин искусствойрин лайихлу деятель рагьметлу Гьасанагъа Мурсалов (1935-2001) рикӀел хкуниз талукьарнавай «Дагъустандин дагълух авазар» тӀвар алай халкьдин инструментрин республикадин фестиваль кьиле фена. Адан иштиракчияр «Ахцегь район» МР-ДИН кьил А-К.Н.Палчаеван ва вичин тӀварунихъай тебрикуналди, мярекат райондин культурадин управленидин начальник Къ.Гъаниевади ачухна. Къейднавай мярекатдин асул мурад гьам кьилдиндаказ ва гьамни ансамблра аваз музыка тамамарунай адан иштиракчийрин пешекарвилин дережа хкажун тир. И серенжемдин тешкилатчияр яз «Ахцегь район» МР-ДИН администрация ва Р.Гьажиевадин тӀварунихъ галай райондин музшкола экъечӀна. «Дагъустандин дагълух авазар» республикадин фестивалда иштиракун патал чи райондиз чпиз теклифна РД-ДИН халкьдин артист, РФ-ДИН искусствойрин лайихлу деятель, профессор Хан Баширов, машгьур композитор Насир Шагьмурадов, Дербентдин музучилищедин муаллим Мавлудин Хаиров ва масабур мугьман хьанвай. Кьилди къачун хьайитӀа, и чкадал авур вичин рахунра Х.Баширова къейд авурвал, и жуьредин мярекатар тешкилунихъ е��е метлеб ава. Ада гьакӀ фестиваль тешкилунай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил А-К.Н.Палчаеваз ва мярекатдин вири иштиракчийриз РД-ДИН культурадин Министерстводин ва вичин тӀварунихъай рикӀин сидкьидай чухсагъул лагьана. Вичинни рагьметлу композитордин арада хьайи дуствилин чими алакъаяр ва чпи менфятлудаказ санал кӀвалахай йисар рикӀел хкана. Фестивалда Дагъустандин 6 райондай атанвай 80 далай гзаф виниз инсанри иштиракна. Ина гьар жуьре яратмишунин коллективри, культурадин хилен къуллугъчийри, музыкадин ва искусствойрин школайрин ученикри ва музучилищейрин студентри чпин устадвал къалурна. Мярекатдин иштиракчийрин ва коллективрин экъечӀунар пишкешар ва гьуьрметдин Грамотаяр гуналди къейдна. Гьар жуьре йисара Гь.Мурсалова райондин хуьруьн майишатдин управлениедин кьилин зоотехниквиле, райондин музыкадин школадин директорвиле, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакцияда отделдин заведующийвиле, жавабдар секретарвиле, редактордин заместителвиле ва редакторвиле кӀвалахна. Гь.Мурсалован яратмишунрин рехъ яргъал тир 1957-йисалай башламишна. Ада вичин сифте «Комсомол» тӀвар алай мани шаир Д.Абдулаеван чӀалариз теснифна. Гуьгъуьнин йисара ада хейлин шаиррин чӀалариз гзаф манияр теснифна. Абурун жергедай яз чавай Ш-Э.Мурадован чӀалариз теснифай «Буба», «Диде», «Докъузпара», «Уьмуьрдал зи рикӀ ала», «Яр атана», «Лирикадин мани», «Варз алай йифиз», «Пионеррин марш», Къ.Межидован чӀалариз теснифнавай «Гуьзлемишун», «Цуькверин сувар», Р.Гьамзатован чӀалариз яратмишнавай «Баку», даргийрин шаир Рашид Рашидован чӀалариз теснифнавай «Хайи дагъларин руш», къумукьрин шаир Мегьамед Атабаеван чӀалариз теснифнавай «Москвадиз салам», Анвар Аджиеван чӀалариз теснифнавай «Зурба гаф», Байрам Салимован чӀалариз теснифнавай «Шадвилин мани», Ибрагьим Гьуьсейнован чӀалариз теснифнавай «Лирикадин дуэт», Гьемдуллагь Бабаеван чӀалариз теснифнавай «Ватан Ахцегьар», «Яран сувар», «Ахцегьрин багълар», Абдулрашид Рашидован чӀалариз теснифнавай «Доярка Сиягьат», «Эцигунардайбурун мани», «Ахцегьар», А.Саидован чӀалариз теснифнавай «Дагъустан», «Наз гумир», «Маякрин мани», «Коммунистар», М.Мамеджафарован чӀалариз теснифнавай «Гьайиф а йиф», Ш.Къафланован чӀалариз теснифнавай «Багъманчидин мани», З.Ризванованни Б.Салимован чӀалариз теснифнавай «Шарвили», Ю.Мамедован чӀалариз теснифнавай «Зуьгьре гъед», «Къ.Агъасиев», Хуьруьг ТӀагьиран чӀалариз теснифнавай «Беневша», Хуьруьг Лукьманан чӀалариз теснифнавай «Вучда вуна?», К.Азизханован чӀалариз теснифнавай «Зи Махачкъала», «Хайи хуьр», «Дагъларин хва», Ахцегь Гьажидин чӀалариз теснифнавай «Тайгъун», Етим Эминан чӀалариз теснифнавай «Ярдиз минет», Фазу Алиевадин чӀалариз теснифнавай «Фу», Абдул Фетягьан чӀалариз теснифнавай «Вили вилер» ва хейлин маса манияр къалуриз жеда. Гьасанагъа Мурсалова гьакӀ Ахцег��рин халкьдин театрди сегьнеламишай «Гьейран» ва «Бахтияр», СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай лезгийрин госмуздрамтеатрди сегьнеламишай «Фур атӀайди» тамашайризни музыка теснифна.
+Кавказдикай сифте мани ни лагьана?!
+Кавказ ХVIII - ХIХ асирра Урусатдин писателринни шаиррин, яни яратмишунрин бажарагърин илгьам алай чка – кьеб хьана. Кьисметдин гьар жуьре себебрикди Кавказдиз акъудай А.С.Пушкинани Л.Н.Толстоя, М. Ю. Лермонтовани С.А. Есенина ва урус чӀалан гзаф маса устадри дагълух михьи тӀебиатдал гьейранвилелди адаз чпин гзаф чӀалар -яратмишунар бахшна. Амма вуж тир и карда сифтеди? Машгьур кавказовед, археолог, тарихдин илимрин доктор, грозныйви В.Б.Виноградован ахтармишунрай малум жезвайвал, виридалайни вилик Кавказдин тариф чпин яратмишунра Россиядин империядин деятелар, машгьур шаирар хьайи Гавриил Державина (1743-1816) ва Василий Жуковскийди авуна (1783-1822). ТӀварар кьуна, гьабур вичелай вилик Кавказдал ашукь шаирар яз гьисабзава урусрин литературада реализмдин хилен бине кутур зурба шаир А.С.Пушкина «Кавказский пленник» поэмадиз талукь яз кхьей вичин къейдера. Къейдин, Г.Р. Державинан «На возвращение из Персии гр. Зубова», ода 1797-йисуз кхьена, «Друг просвещения» журналда чапна. В.А. Жуковскийдин «К.Войкову» («Добро пожаловать певец») эсер 1814-йисан 19-январдиз кхьена, 1814-йисан «Вестник Европы» журналдин 6-нумрада чапна. Амма гьакъикъатда Кавказдикай кхьей сифте кас гьатта шаирни ваъ, Россиядин государственный деятель, Ватандин 1812-йисан дяведин иштиракчи, декабристриз чпин вахтуналди тир чинебан гьукуматдик кутаз кӀан хьайи урус сенатор, гьевескар писатель Аркадий Алексеевич Столыпин (1778-1825) хьана. Литературоведриз 1795-йисан «Приятное и полезное препровождение времени» журналдай жагъай адан «Письмо с Кавказской линии…» шиир къенин йикъалди урус литературда малум сифте эсер я. Литературадин жигьетдай умуми интересар авай москвави Гаврил Политковскийдиз кхьенвай а эсерда авторди Кавказдин гуьзел, атӀугъай тӀебиат, викӀегь дагъвийрин яшайиш, ацукьун-къарагъун къалурнава. Кавказдикай сифте чӀал лагьай адан биографияди тарихчийриз, краевед ва литератор алимриз итижлу гзаф делилар гузва. А.А. Столыпин Михаил Лермонтован баде Елизавета Арсеньевнадин хайи стха тир. Гележегдин зурба шаирдихъ галаз ам Терекдин имениеда яшамиш жезвай вичин муькуь вах Хастатова Екатеринадин кӀвализ мукьвал-мукьвал мугьман жедай. Алай вахтунда ана, Чечен Республикадин Шелковский райондин
+Парабоч хуьре аламатдин тегьерда амукьнавай а кӀвалин цлал, ана вичин чӀехи бубади кьил кутур кавказдин тема вилик тухвай М.Ю.Лермонтов мугьман хьун рикӀел хуьн яз, мемориалдин кьул алкӀурнава.
+(СВО-ДИН иштракчи, ордендин сагьиб Якъубов Икрамаз)
+Четинвал тӀимил хьанач, Жегьилвал сефил хьанач, Мукьвайрин хатур ханач, Баркалла ваз, Икрам хтул! Зегьметдин куькӀве хьана, Гьуьрмет хуьн рикӀе хьана, Хизандин кьиле хьана, Баркалла ваз, Икрам хтул! Ватандиз герек чӀавуз Гъил яна вуна хуруз, Ватан хуьз гьазур лугьуз, Баркалла ваз, Икрам хтул! ВикӀегьвал на къулурна, Душмандин руьгь зурзурна, ОРДЕН(ДИЗ) лайихлу я, Баркалла ваз, Икрам хтул! Дамах я вун мукьвайрин, КӀвале авай балайрин, Вил рекьевай дидейрин, Баркалла ваз, Икрам хтул! Гъалибвилин руьгь гваз, Орденарни хураллаз, Аллагьдик умуд кваз, Гуьзетзава саламат яз, Баркалла ваз, Икрам хтул!
+Гьуьрметлу са хъсан касди, Экуьн сегьер салам гана, Хъвер кваз СИВИК-ПӀУЗАРДИК,«МАЪ» лагьана, газет ГАНА.«КӀЕЛА вуна за гай газет, Кефияр ви жеда къумбар…» Гъиле кьурла «Лезги газет», Юзана лап зи спелар. Газетдай ачухайла заз, Бубадин шикил акуна. КӀвачел алаз буба рахаз, Берекатдин чин акуна. Газет кӀелиз башламишна, За бубадиз ван къведайвал, Са геренда кьатӀана за, Буба патав гвачир чӀал. ЯтӀан эхирдал кӀелна за, Бубадин руьгь патав гваз, Са легьзеда шел атана, Бубадин «цӀай» рикӀеваз. Пара сагърай, гьуьрметлуди, На зи рикӀе дамах туна. Бубадин таъсирлу гафари, РикӀин дамах артухарна. Балайриз буба я чешне, Гьар са чӀавуз, гьар са рекье. Гьамиша вал ийизва дамах, Буба я зи руьгьдин даях.
+Са къул ама, фена девир, инсанар, Мад цӀай амач, барбатӀ хьана хайи кӀвал. Къана гурмагъ, чим амачиз, гар къекъвез, Гене лифре муг авунва, руьгь гелкъвез.
+Чи райондин ктабхана, Тарих чирдай я хазина. Къуллугъчийрин ина авай, Арадава гьуьрмет зурба. Адиле вах дестед чӀехид, Лезги чилин гуьзел тават. Назни дамах гвачир вичив, ТабзаватӀа, ша куьн килиг. Гуьлжагьан вах я активист, Гьар кӀвалахда жеда вилик. Женнетдин нур авай сифет, Рахаз жеда сивеллаз хъвер. На лугьуди райондавай, Гуьзел цуьквер виринава. РикӀиз чими, мецел ширин, Дишегьлийри кӀвалахзава. Хуьзва халкьдин адетарни, Бубайрилай амай чаз. МУКЬВАЛ-МУКЬВАЛ гуьруьшарни, Тухуз жеда инсанрихъ галаз. Сагъ хьурай куьн, чи райондин, Ктабханад къуллугъчияр. Кьиле аваз Адиле вах, Халкьдихъ галаз кӀвалахзавай.
+Къуй гьамиша вине хьурай стхад тӀвар Са куьнини гудач куь дад, стхаяр Стхаяр авайбур, хьухь абрун къадир Гьамиша вине хьуй стхайрин хатур. Стхаяр, стхаяр, азиз стхаяр Чи далу, арха я, даях стхаяр Стхаяр, стхаяр, ширин стхаяр Вахарин лувар я, къуват стхаяр. Машаллагь квез, назар тахьуй, стхаяр Вахарин вилерин экв я стхаяр Хкат тавуй квекай са чӀар, стхаяр Татуй куь къаншардиз гьич къай, стхаяр. Куьн галачир кӀандач мехъер,мярекат Женнетда хьайитӀан мелекрин юкьва КЬИЛЕЛ(А)ЛАЙ рагъ,варз я куьн, чан стхаяр Манидин чӀал, кьилин таж я стхаяр.
+Лезги чӀалахъ авач эхир, Масабур я чал лап пехил, Чин тавурдаз жеда таъсир, Лезги чӀал чи дидед чӀал я! Лезги чӀалан атайла ван, Калпагъ ийиз гьар са инсан, ЧӀал чир тахьун язва гьарам, Лезги чӀал чи дидед чӀал я! Сифте атай жив хьиз лацу, Лезги чӀалан на ктаб къачу, ЧӀал чидайди гьич жеч яру, Лезги чӀал чи дидед чӀал я!
+ВАХАР-ВАХАР, чан зи вахар, Гьар дердинин дарман, вахар. Куьн зи рикӀ, зи чан я, вахар, Чун сад-садаз язва ухшар. Куьн Аллагьдин я ширин пай, Лап Женнетдин халис къушар. Куьн галачиз икьван сирер, Низ ахъайдай за, чан вахар? Жувал хьиз, тек квел ихтибар, Ийиз жеда сирер вахар. Гуьзел, гуьрчег, ширин вахар, Аллагьди чаз гурай бахтар. Стхайрин гьар дердинизни, Валлагь, вахар, жеда панагь. Герек чӀавуз вахаринни, Гьар дердиник жеда уртах.
+Имтигьанриз гиламаз гьазур жен!
+Алай вахтунда Дагъустанда недай суьрсет гьялунин рекьяй 8 инвестпроект уьмуьрдиз кечирмишзава. РД-ДИН карчивилин ва инвестицийрин рекьяй Агентстводин делилралди, абурун умуми къиметди 5,9 миллиард манат тешкилда. Нетижада республикада 575 касдиз кӀвалахдай цӀийи чкаяр жеда. Кьилди къачун хьайитӀа, як, къушчивилин суьрсет, дуьгуь гьялунин ва ширеяр гьасилунин рекьяй инвестпроектар кардик кутун фикирдиз къачунва.
+28-февралдиз Ахцегь РДК-ДИН залда «Выпускникар гьукуматдин 2024-йисан имтигьанриз (ОГЭ, ЕГЭ) гьазур хьун ва абур кьиле тухун» месэладай вири райондин диде-бубайрин собрание кьиле фена. Райондин кьилин теклифдалди тешкилай и мярекатда райондин руководстводи, образованиедин управленидин (РУО) пешекарри, чӀехи классра кӀелзавай аялрин диде-бубайри, школайрин муаллимри, общественный тешкилатрин ва СМИ-ДИН векилри иштиракна.
+КӀватӀ хьанвайбур тебрикунин гаф рахуналди, мярекат Ахцегь РУО-ДИН начальник, филологиядин илирин кандидат Халидин Эльдарова ачухна ва рахун патал сифте гаф ада
+– Гьуьрметлу диде-бубаяр, муаллимар! Квез аквазва хьи, эхиримжи вахтунда чна образованиедин месэлайриз кьетӀен фикир гузва: саки вири школаяр капитальнидаказ ремонтнава; Ахцегьа ва Луткуна типовой цӀийи школаяр эцигнава; вири школайра материалринни кӀелунин алатрин тарифлу базаяр тешкилнава; месела, гьатта дагълух Фиярин хуьрени интерактивный доскаяр, гьар са аялдиз ноутбук хьанва; школаяр автобусралди таъминарнава ва икӀ мад. Чи мурад-метлеб – аялар тербиялу, дурумлу чирвилер авай ватанперес халисан инсанар яз тербияламишун я. Инал веревирдзавай месэла – ОГЭ-ДИЗ ва ЕГЭ-ДИЗ гьазур хьун – акьалтӀай важиблуди я. Анжах школадинни хизандин саналди тир гьакъисагъ зегьметди чи выпускникриз имтигьанар агалкьунралди вахкана, уьлкведин хъсан вузрикни колледжрик экечӀдай мумкинвал гуда. Аялар имтигьанриз гьазурун патал чна хъсан муаллимар желбна, абуруз алава хсуси пулар гуз, кӀвалахиз тазва. Ихьтин мумкинвилер масанра авач, менфят къачу. Гьелбетда, гьар са аялдиз вичин мумкинвилер ава (кӀелунин программа четинди я) ва вирибур гужуналди еке кӀелерик кутунин лазимвални авач. Кьилинди, абурукай ацукьун-къарагъун, чӀехигъвечӀи чидай, обществодиз менфят авай тербиялу инсанар, чпивай чпин кьил лайихлудаказ хуьз жедай пешекарар авун я. Аннамишна кӀанда хьи, аялрин пад кьаз, абурун вилик муаллимрикай хана рахун (ихьтин дуьшуьшар пара ава), аял ирид йис тамам тахьанмаз школада тун еке гъалатӀ я. «Лезги чӀал герек туш» лугьуз, чпин аялар тарсарикай хкудиз кӀанзавай диде-бубаярни гьалтзава. Дидед чӀал хуьнихъ (им жуван халкь хуьн я) еке мана ава. Дидед чӀал чин тийирдакай отличник жедач, – лагьана райондин кьили.
+диде-бубайрин дикъет аялар зегьметкешвилин, ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин месэладал желбна. «Аял, сифте нубатда, кӀвале диде-бубадин кӀеви истемишунин тербиядик тахьайтӀа, школадивай ам лазим тартибда хуьз жедач», – лагьана ада ва залдавайбурухъ галаз чи жегьилри армияда къуулугъунин жигьетдай гъвечӀи тестирование тухвана.
+къейд авурвал, гъилевай йисан имтигьанар и кар патал лап хъсан шартӀар авай Луткунрин хуьруьн школада кьиле тухуда. Имтигьанар эгечӀдай чӀавалди гьеле пуд варз ама. Къенин йикъалай эгечӀна аялар репетиторвилин алава тарсариз ракъуриз (куь паталай муаллимдиз пул гузва) абурал зегьмет чӀугуна кӀанда. Мярекат мажбуривилелди тушир ачух суал-жавабдин ва веревирдзавай месэладин гьакъиндай чпин фикирар лугьунин тегьерда кьиле фена. Месела, Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван чирвилерин школадин завуч Расина Абдуллаевади
+Гьуьрметлу дишегьлияр! Играми дидеяр, вахар, сусар, рушар, бадеяр! Къе куь сувар я, 8-Мартдин и югъ рикӀин сидкьидай мубаракрай! Алай аямда дишегьлидин назик гъил квачир яшайишдин ва халкьдин майишатдин са хелни авач. Чи райондай цӀудралди тӀвар-ван авай дишегьлияр акъатнава. Чна абурун агалкьунрал гьахълудаказ дамахзава. А баркаллу дишегьлийрин крар агалкьзавай несил патал хъсан чешне я.
+Гьуьрметлубур, куь зегьмет, къайгъударвал квачир уьмуьр гьич фикирдизни гъиз жедач. Гьавиляй кьил агъузна икрамзава чна квез. Къуй куь рикӀин мурадар кьилиз акъатрай, балайрикай, вири багърийрикай рикӀер динж хьурай! Эвелимжи нубатда чна квез чандин сагъвал, хизандин хушбахтвал, уьмуьрда берекатарни гьуьрметар артух хьун тӀалабзава. Амин! Ахцегь район МР-ДИН кьил А-К.Н.ПАЛЧАЕВ
+Разивилелди къейдин, кьиле Абдул-Керим Палчаев аваз къе Ахцегь райондин руководстводи и кар рикӀивай аннамишзава. Ахцегьар дагъдин халисан шегьердиз элкъуьрунин, районэгьлийриз яшайишдин къулай шартӀар яратмишунин мурад-метлебдалди абуру РФ-ДИН ва РД-ДИН гьар жуьре программайра иштиракзава, бюджетдинбур тушир инвестицияр желбун патал «Ахцегь район вилик тухуниз куьмекунин» мергьяматлувилин фонд кардик кутунва ва и жигьетдай махсус программа кьабулнава. Патара бизнесдал машгъул чи ватанперес баркаллу рухвайри (Жамалдин Пашаева, Абдул Палчаева ва масабуру) чпин карханаяр хайи ватанда регистрация авуникди, гьукуматдин налогар чкадин бюджетда тазва. ИкӀ абурун налогрин гьисабдай 2023-йисуз пулдин еке такьатар атана, адахъ райцентрдин са жерге куьчеяр аваданламишна. 2024-йисуз 290 млн манат хсуси къазанжияр гуьзетзава. Винидихъ чпин тӀварар кьур гьар са имаратдикайни касдикай (личн��сть) кьилди рахун-кхьин кутугнава. Инал, сифте нубатда, чна кӀелзавайбурун дикъет ХIХ асирдин урус къеле реставрация авунин важиблу месэладал желбда. И кар патал «Ахцегьрин къеле» тӀвар алаз мергьяматлувилин фонд тешкилнава ва ада федеральный манадин медениятдин ирсинин и объект туькӀуьр хъувуна музейдинни туриствилин мураддиз ишлемишун патал 49 йисан мудатда арендадиз къачунва. Алай вахтунда реконструкциядин проект бегьем я, гила эцигунрин кӀвалахдив эгечӀда. Куьрелди къеледин тарихдикай кьве гаф. Урус пачагь I Николаян девирда генерал Е.А. Головинан регьбервилик кваз 1839-йисуз 9 вацран къене чкадин жемятдин гьакъидихъ тир зегьметдикай еке менфят къачуналди эцигай и зурба къеле гьа девирдин дяведин искусстводинни архитектурадин чешне я. Урус аскерринни чкадин жемятдин дуствилин алакъаяр (абур Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидован «Къашкъа духтур» романда лап хъсандиз къалурнава), гьакӀ Шамилан аскерринни къеледин гарнизондин арада кьиле фейи къизгъин дявеяр фикирда кьуртӀа, им неинки милли тарихдин, гьакӀ дагъустанвийрихъ галаз Россиядин пачагьлугъдин гьакимринни реаятрин алакъайрин манадин кьетӀен объект тирди ашкара жезва. Октябрдин инкъилабдин вакъиайрин нетижада урус аскерри Ахцегьа тади гьалда чпин итижар турдалай кьулухъ къеле са кьадар вахтунда иесисуздаказ амукьна. Ахпа гуьгъуьнин йисара ада районэгьлийриз гьар жуьре къуллугъзава: 1920-1930-йисара цӀийи гьукумдин (власть) дустагъхана яз, Ватандин ЧӀехи дявединни адалай гуьгъуьнин йисара аялрин КӀвалинтернат яз, 1950-1960-йисара школа-интернат, 2-нумрадин мектеб, пионерлагерь яз. Гуьгъуьнай, 1970-80-йисара къеледин мягькем цлара Дербентдин «Электросигнал» радиозаводдин ва 2000-йисара инсанрин гьар йикъан игьтияжринни эцигунрин материалрин карханаяр хьана. Советрин Союз чкӀайдалай кьулухъ тарихдин пара вакъиайрин шагьид хьайи машгьур къеле, Вирироссиядин мана-метлебдин архитектурадин памятник яз РФ-ДИН ирсиник (наследие) акатзавай зурба имарат, гьайиф хьи, къайгъусузвилелди виридан рикӀелай фена, чкӀизва. Къеледин цларни бастионар ханва, кьве мертебадин кьилин дараматдин къавара яд гьатзава, килиса ацахьзава, офицеррин кӀвалер хаталу гьалдиз къвезва, кьве гектар кьван баркаван чил къалгъанрини вергери кьунва… Разивилелди къейдин, тарихдин ва дяведин архитектурадин и зурба имарат туькӀуьр хъувунив эгечӀнава. Ам нубатдин сеферда ва яргъалди халкьдин къуллугъда жеридак чна умуд кутазва. Ахцегьрал абур хкунин программадин бязи месэлайрихъ галаз танишарин:– Ахцегьрин кудай цин дарман ятарин санаторий-гьамамар реконструкция авун.– Райцентрадин мягьлейрин куьгьне мискӀинар туькӀуьр хъувун.– КӀелез хев дагъда Шарвилидиз памятник хкажун. РФ-ДИН лайихлу ходожник Шариф Шагьмарданова 6 метрдин кьакьан памятник гьазурнава.– Ахцегь райондин къадим тарихни девлетлу меденият раижзавай ктабар чапдай акъудун.– Алай вахтунда Ахцегьрин ООШ-ДИН дарамат вичин сифтегьан мурад-метлебда, яни Мирзе Али къазидин медресе ва ктабхана яз туькӀуьр хъувуна кардик кухтун ва школа патал цӀийи дарамат эцигун.– Ахцегьрин тарихдин пай ана юкьван ассиррин архитектурадин ансамбль – акунар хвена туькӀуьр хъувун. Туризм артмишун патал акьалтӀай важиблуди тир и месэладив эгечӀнава: Ушехънарин, Хъваскаррин мягьлейрин чиле рагун къван тунва ва икӀ мад.– Райцентрдал алай «Самур» мугьманхана ахлудна, адан чкадал вири къулайвилер таъминзавай ва вичин вилик светомузыкадин еке фонтан гвай 4 мертебадин хъсан мугьманхана эцигзава, ам гъилевай йисуз ишлемишиз вахкудайвал я. Эцигунрин майдан гегьеншарун патал анал алай куьгьне кӀвалер чукӀур хъувуна, абурун иесияр яшайишдин цӀийи кӀвалер хугуналди рази хъувунва.– Районэгьлияр хъвадай михьи целди таъминарун патал «Лаалан (Рутулрин вацӀ) – Ахты» цин трубопровод гъун. Адан 340 млн манатдин проект экспертизадай акъатнава, кӀвалахрив эгечӀзава.– «Ахцегьрин ичер» чкадин бренд-дамах арадал хкун патал 200 гектардин майданра интенсивный сортарин ичин багълар (адакай 50 гектар – гъилевай 2024-йисуз) ва 60 гектардин ципицӀлухар кутадайвал я.– Девирдин истемишунрив кьур ва махсус холодильникралди тадаракламиш емишрин гьамбархана – фруктохранилище эцигун.– Хуьрерин клубар (СДК) къайдадиз хкана тадаракламишун.– Калукани Цуругъа цӀийи школани аялрин бахча ва Ахцегьани Луткуна аялрин бахчаяр эцигун.– Дагъустандин Халкьдин писатель Къияс Межидован тӀварунихъ галай аялрин яратмишунин КӀвал (ДДТ) ва Хасбулат Аскар-Сарыджадин тӀварунихъ галай художественный школа патал кутугай цӀийи дараматар эцигун.– Ахцегьа 400 аялдин ва 100 аял-чкадин общежитиени галай школа-интернат эцигун.
+– Районда гамар-халичаяр храдай искусство ва халкьдин гъилинтупӀун маса сеняткарвилер арадал хкун.
+– УстӀа Идрисан муьгъ (цӀи адан 100 йисан юбилей я!) ва адан кьилихъ галай Гъвейи кимин майдан аваданламишун.– Туриствилин инфраструктура гегьеншарун ва икӀ мад. Хъсан эвел – им кардин са пай я лугьуда. Аквазвайвал, район абад ва жемят хушбахт авунин хъсан крарив райондин руководство активнидаказ эгечӀнава. Ида, гьелбетда, жемят руьгьламишна, пакадин хъсан йикъахъ-гележегдихъ адан инанмишвал артухарзава. Эхь, бажарагълу, баркаллу чи рагьметлу бубайрин гъилин имаратарни гуьмбетар хуьналди, туькӀуьр хъувуналди ва районда халкьдин экономикадинни яшайишдин метлебдин дараматар эцигуналди, ина неинки туриствилин бизнес, инфраструктура арадал гъизва, кьилинди, акьалтзавай жегьил несил милли тарихдинни медениятдин месэлайриз шерикзава, абур ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишзава. Ихьтин важиблу, зурба крарик кьил кутуна, абур бажармишзавай райондин руководстводиз ва адан кьиле акъвазнавай регьбер АБДУЛКЕРИМ Палчаеваз, гьак�� гъвечӀи ватандихъ рикӀ кузвай жумарт кьегьал рухвайриз районэгьлийри рикӀин сидкьидай «Пара кьадар сагърай!» лугьузва.
+Къе чна вичикай суьгьбетзавай чӀехи гьарфунилай инсан, гзаф намуслу, зегьметкеш, рикӀ ачух, вичиз вич гьам хийирдин, гьам шийирдин мярекатра тухудай тегьер чидай, вичикай а патал алай касдиз тек са хийирдилай гъейри зарар тежедай, мегьрибан диде, къайгъудар баде, вафалу уьмуьрдин юлдаш, сирдаш, къени къунши, уьмуьрдал гзаф ашукь кас тир адан вири къени къилихрин лайихлувилер эзбер ийиз хьайитӀа куь сабур квахьда, гьуьрметлу газет кӀелзавайбур, гьавиляй за квез лугьун и зурба дишегьли чаз виридаз истеклу Межидова Рафикъа девах я! Зун и дишегьлидал мярекатрал мукьвал-мукьвал расалмиш жезва. Инсан кечмиш хьанвай чкада Рафикъа деваха вичин ачух ширин сесиналди зикрияр, дуьаяр кӀелда. Мехъерик, межлисрик ада гьазурнавай хуьрекрин тӀеам сиве гьатай касдиз, маса тӀуьнрикай дад хгудач. Рафикъа девахан цӀун хьран фуахъни галай дад масад я гьа! Ам гьеле яргъай акунмазни музыкадин дестейрин устӀарри "Яных-Керем мани" тамамариз эгечӀда. Рафикъа девахани гзаф гуьзел вичин кьуьлуьнал мехъерин межлис мадни гурлу ийида. Рафикъа Зейдуллаевнадихъ гзаф ширин сесни ава. Ада вичин къайгъуяр тамамардайла халкьдин маниярни еке гьевесдивди лугьуда. Р.Межидова Азербайжан Республикадин Хъачмаз райондин Пердегиран хуьре дидедиз хьана. Кьисметди жегьил руш вич Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидован мирес Билал Межидован уьмуьрдин юлдаш яз Ахцегьиз акъудна. Къени хьурай вич атай кӀвал, хуьр, рагьмет хьурай диде-бубадиз ихьтин хъсан инсан арадал гъана, тербияламишна ахцегьвийриз багъишай. Билал халудихъ галаз санал ада кӀвал-хизан кутуна, кьуд рушни са хва хвена, хтулризни лайихлу тербия гана абур вири уьмуьрдин дуьз рекьел акьулдна. Билал ва Рафикъа Межидоврин хва Заур ва кьве хтул Ватан хуьзвай аскерар я. Са хтулди Украинада кьиле физвай СВО-ДА иштиракзава. Аллагьди саламатдиз хуьрай чеб! Адан уьмуьрдин юлдаш Билал халуди гзаф йисара шофервиле кӀвалахна. Рафикъади сифте колхозда, гуьгъуьнин йисарани райондин больницадин аялар хадай кӀвале санитаркавиле гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугуна. Ихьтин баркаллу хизанар, шаксуз, агалкьзавай несилриз чешне я! Малум тирвал, гъилевай йис Россиядин Федерациядин Президент В.В.Путина чи уьлкведа «Хизандин йис» яз малумарнава. Адан лишандик кваз гьар жуьре серенжемар, конкурсар тухузва. Заз талукь идарайри и лайихлу хизан дикъетдик кутун, Межидоврин хизандин сагьибар тир Рафикъа девахазни Билал халудиз, абурун балайриз Аллагьди чандин сагъвал, рикӀин шадвал, руьгьдин динжвал гун тӀалаб ийиз кӀанзава. Куьн Аллагьди хуьрай! Куьн чи абур, дамах я!
+Таира МУСПАГЬОВА Ахцегьа баркаллу дишегьлияр ава Зарбдиз фидай балкӀан кьуна акъвазардай, Гьалал зегьметдал хизанар хуьзавай. ХИЙИР-ШИЙИРДА халкь рази ийизавай Абур кӀвалин, хуьруьн, элдин дамах я! Жемяатдин гьар са карда даях я!
+И йикъара райадминистрацияда кьиле фейи руководителрин нубатдин совещаниедал малум хьайивал, педогог, тренер, пешекарвилин спортдин технологийрай пешекар Жалил Фатагьович Жалилов яшайишдин технологийрин ва чкадин самоуправлениедин илимрин Академиядин гьуьрметдин членвиле хкянава. Идахъ галаз алакъалу яз совещаниедал муниципалитетдин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаева Ж Жалиловав шад гьалара Чухсагъулдин чар вахкана. Ана кхьенва:
+«За квез Ахцегь райондин жегьилрин арада спорт вилик тухуник ва магьшур авуник аквадай пай кутунай чухсагъул малумарзава. Жегьил спортсменриз чирвилер гунин ва абур гьевесламишунин карда куь алахъунар ва пешекарвилин ерияр тарифдиз лайихлу я. Идахъ галаз санал, за Квез яшайишдин технологийрин ва чкадин самоуправлениедин илимрин Академиядин гьуьрметдин членвиле хкягъун мубаракзава. Квехъ чандин сагъвал, хизандин саламатвал ва пешекарвилин кӀвалахда агалкьунар хьун зи мурад Я».«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН кьил А-К.Н.ПАЛЧАЕВ
+Ватанперес хва тербияламишунай – сагърай!
+«Газпром межрегионгаз Махачкала» ООО-ДИН муьштерийрин итижар фикирда кьуналди, газ ишлемишзавайбурухъ ва яшайишдин кӀвалер газламишунин программадин иштиракчийрихъ галаз алакъа хуьн патал арада мензил авай къайдадин къулллугъар тешкилнава. Муьштерияр патал са шумуд каналдикай ибарат телефонрин пулсуз алакъадин линия арадал гъанва. Адан куьмекдалди агьалийривай газ ишлемишунихъ галаз алакъалу яз арадал къвезвай вири суалриз жавабар жагъуриз жеда.
+газдин гьакъи гунихъ галаз алакъалу яз арадал къвезвай вири месэлайрин гъавурда твазва: аниз зенг авуна, кӀватӀ хьанвай буржунин кьадардикай ва адан себебрикай, газдин кардик квай тарифрикай, гьакӀни счетчик ахтармишдай вахт ва и кӀвалах кьиле тухузвай къайда гьихьтинди ятӀа, абонентвилин пункт (мулкунин участок) алай чка чириз жеда. «Алакъадин центрадиз» кӀвалахдин вахтунда (пакаман сятдин 9 далай нянин сятдин 6 далди), 8-800-200-98-04 нумрадай зенг авуналди, гьакӀни газдин компаниядин векилри муьштеридиз тамамарзавай къуллугъдин еридикайни лугьуз жеда. Дагъустандин агьалийрин-газдин муьштерийрин къулайвал патал «Газпром межрегионгаз Махачкала» ООО-ДИН сайтда -
+кардик ква. Ада абонентдиз онлайн-къайдада вичин лицевой счетдиз талукь делилриз килигдай, газ гьисабдиз къачузвай тадаракрин рекъемар агакьардай ва газдин гьакъи гунихъ галаз алакъалу гьахъ-гьисабар, кӀваляй къецел экъечӀ тавуна, абонентвилин къуллугъдиз, кассайриз тефена ийидай мумкинвал гузва. ГьакӀни «Газпром межрегионгаз Махачкала» ООО-ДИН сайтда генеральный директор Р.У.Мурадован «ИНТЕРНЕТ-ПРИЁМНЫЙ» ачухнава. Адан куьмекдалди компаниядин кьилиз суалар арада кас авачиз гудай мумкинвал ава. Теклифар, тӀалабунар гьам газдин муьштерийривай, гьамни догазификациядин прог��аммадин иштиракчийривай рекье тваз жеда. Арза ийизвай касдин къулайвал патал «ИНТЕРНЕТ-ПРИЁМНЫЙДА» асул месэлайрин ва суалрин классификатор, яни абур дестейриз пайзавай алат кардик кутунва: газламишун ва технологический галкӀурунар, газдин гьахъ-гьисабар, кӀвалин къене авай тадаракриз технический рекьяй къуллугъ авун, зегьметдин алакъаяр, производстводин хатасузвал, коллективдин этика ва икӀ мад. «ИНТЕРНЕТ-ПРИЁМНЫЙДИН» къуллугъ ишлемишун патал асантди я ва ада муьштеридихъ са гьихьтин ятӀани махсус чирвилер хьун истемишзавач.
+Алай вахтунда Ватандин итижар хуьн патал чи кьушунри Украинада кьиле тухузвай СВОДА 500 далай гзаф чи райондин агьалийри иштиракзава ва абуру аскервилин къуллугъда игитвилин чешнеяр къалурзава. Ахцегьрин хуьруьн агьали Алисултанов Абубакар Загьидовични гьа ихьтинбурукай сад я. И мукьвара адан бубадин тӀварцел хци къуллугъзавай аскервилин частунин командирдилай чухсагъулдин чар хтана. Ингье ана вуч кхьенватӀа:
+«Гьуьрметлу Загьид Султанович! Аскервилин частунин кьилдин мотострелковый 34-бригададин командованиеди куьн а кардин гьакъиндай хабардарзава хьи, Луганскдин Халкьдин Республикадин, Донецкдин Халкьдин Республикадин ва Украинадин территорияр демилитаризация ва денацификация авунин рекьяй женгинин махсус серенжемдин иштиракчи, куь хва лейтенант Алисултанов Абубакар Загьидовича душмандихъ галаз жуьрэтлувилелди женг чӀугвазва. Куь хци батальондин командирдин везифаяр лайихлудаказ тамамарзава, аскервилин къуллугъдин вири магьрумвилер сабурлувилелди алудзава. Ам вичихъ галаз къуллугъзавай юлдашар патал жуьрэтлувилин, жавабдарвилин ва кьегьалвилин чешне я! Ихьтин хва тербияламишунай чна квез рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарзава. Умудлу я хьи, адакай гележегдани вичин Ватандин лайихлу агьали ва куьн патал умудлу даях жеда. Квехъ уьмуьрда саламатвал, чандин мягькем сагъламвал ва хизандин хушбахтвал хьун зи мурад я». Аскервилин частунин командирдин врио, подполковник С.ДУДОРОВ
+Малум тирвал, пожаррин вахтунда инсанар телеф хьунар ва материальный жигьетдай еке зарарар жезвай дуьшуьшарни авачиз туш. Лугьун хьи, цӀаяр акатунин дуьшуьшрин 90 % инсанрин тахсирдалди арадал къвезва ва анжах 7-8 % пожаррин себеб цӀайлапанар я. Кьуру векьер ва цацар хьтин пешерилай тарарин тамарик иллаки фад цӀай акатда. ЦӀаяр кьунин дуьшуьшар арадал атунин хаталувал тӀимиларун патал чна вирибуру ва гьар сада кӀвалера, чуьлда ва маса чкайра пожаррин вилик пад кьадай къайдайрал кӀевелай амал авун чарасуз я. Къейдин, бязи дуьшуьшра чеб тахсир яз еке зарарар гайи пожарар арадал атай ксар гьатта уголовный жавабдарвилиз чӀугвазва. ЦӀаяр кьунин дуьшуьш ва я инсандин уьмуьрдиз хаталувал гузвай маса вакъиа арадал атай вахтунда квевай агъадихъ галай къуллугърин телефонрин нумрайриз зенг авуна хабар гуз жеда: Россиядин МЧС-ДИН п��жарринни къутармишдай къуллугъ – 101; экстренный къуллугърин сад тир телефон – 112.
+Ватанпересвилин буржи тамамаруналди СВО-ДА иштиракзавай чи районэгьлийри викӀегьвилин чешнеяр къалурзава. Идан гьакъиндай абурун командиррин патай хквезвай чухсагъулдин чарари шагьидвалзава. Ингье и мукьвара Ахцегьрин 1-нумрадин СОШ-ДИН директор Султанагъа Мисиевадин тӀварунал гьа ихьтин метлебдин чар хтана. Ингье ана вуч кхьизватӀа:
+«Гьуьрметлу Султанагъа Абубакаровна! 205-кьилдин мотострелковый Казакрин бригададин командованиедин тӀварунихъай чаз Квез ихьтин ученик – старший сержант Мурсалов Мирзе Къазимегьамедович тербияламишунай рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьуз кӀанзава. Украинадин территорияда женгинин махсус серенжемда иштиракзавай ада 205-кьилдин мотострелковый бригададин автомобилрин техника ремонт хъийидай взводдин отделениедин водителвиле-вулканизаторщиквиле кӀвалахзава. Къе Мирзе Мурсалова гъиле женгинин яракь аваз, Украина демилитаризация ва денацификация авунин рекьяй вилик эцигнавай везифаяр агалкьунралди тамамарзава, ислягь агьалияр, дишегьлияр ва аялар, Ватандин ЧӀехи дяведин ветеранар ва яшлу инсанар бандеровчи нацистрикай хуьзва. Аскервилин къуллугъдин вири четинвилериз ва магьрумвилериз килиг тавуна, куьне ганвай тербия себеб яз старший сержант Мурсалов Мирзе Къазимегьамедович уьлкведин, жуван хизандин ва мукьва-кьилийрин умудлу даях яз амукьнай чна квез чухсагъул лугьузва. Ада Россиядин милли итижар хуьн таъминаруниз вичин вири къуватар СЕРФЗАВА.ЧИ уьлкведивай Куь ученикдал гьахълудаказ дамах ийиз жеда! Аскервилин баркаллувилин чӀехи тарих бубайрин, чӀехи бубайрин, ата бубайрин игитвилерал кхьенва. Алай аямдин несилди аскервилин баркаллу крар йисандавай-йисуз артухарзава. Шаксуз, куь ученикдин уьмуьрдин рехъ Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин ученикар патал халис ватанпересвилин чешне я. Къуй чи гадайрихъ Ватандиз къуллугъ авунин карда агалкьунар хьурай. Ахцегьрин 1-нумрадин СОШ-ДИН директор тир квехъ чандин мягькем сагъвал, саламатвал, ислягьвал ва меслятвал, кар алакьдай ученикар хьурай».4814-аскервилин частунин командирдин врио подполковник А.АНДРЮШИН
+Чи рикӀера эбеди яз амукьда
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева, райсобранидин депутатри ва райондин вири агьалийри СВО-ДИН иштиракчияр, Ахцегьрин хуьруьн агьалияр тир Гьажиев Балагъа Мирзеагъаевич ва Азизов Васиф Вагифович душмандихъ галаз женгина игитвилелди телеф хьунихъ галаз алакъалу яз, абурун хизанриз ва мукьвакьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай чпиз! Абур чи рикӀера гьамишалугъ яз амукьда.
+Ахцегь райондин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаеван тапшуругъдалди 27-февралдиз райондин культурадин КӀвалин тамашачийрин чӀехи залда школайрин театррин «Чан алай сегьне» тӀвар алай фестиваль кьиле фена. Ада райондин школайрин 12 командади иштиракна. Ахцегьрин 3-нумрадин школадин коллективди халис пешекар театрдин декорацияр, ватанпересвилин тематикадин сегьнедай чӀук гьазурнавай. ГъвечӀи артистривай тамашачийриз Ватандин ЧӀехи дяведин йисар, дагъви дишегьлийри фронтдиз куьмек гузвай тегьер ва дидеди храй элжекар фронтда авай адан хцив агакьай дуьшуьш ачухариз алакьна. Хуьруьгрин хуьруьн школадин коллективди Х.Тагьиран «Балашан зиянкар кац», КьакӀарин хуьруьн школади «Саяд» драма, Луткунрин школадин кружокди «Мешеди Ибад», Къурукаларин школадин векилри «Дагълух хуьре мехъер», Ахцегьрин 1-нумрадин школадин командади Къ.Меджидован «Экуьнин гъед» поэмадай чӀук, Калукрин школади «СтӀал Сулейман мугьманвиле», Цуругърин школади Расул Гьамзатован «Пуд хва», Хкемрин школади «Хва армиядикай къакъудна кӀанда» къемеда сегьнеламишна. Фестиваль сад лагьай сефер яз кьиле физвайтӀани, аялри лап халисан артистри хьиз ролра къугъвазвай. Им са йикъан къене арадал къвезвай кар туш, анжах датӀана чӀугвазвай зегьметдин нетижа тир! Аферин муаллимриз, аялриз, абурун диде-бубайриз. Иллаки муалимри аялрихъ галаз, дугъридани, хъсан кӀвалах тешкилнавай. Фестивалдин Положениедин бинедаллаз иштиракчийрин алакьунриз вичик райондин культурадин управлениедин начальник Къистер Гъаниева, край чирдай музейдин директор Агьмед Дагъларов, Р.Гьажиевадин тӀварунихъ галай музыкадин школадин завуч Исхар Асалиев, А.Жалиловадин тӀварунихъ галай искусствойрин школадин пешекар Ибрагьим Чураев, ИЗО студиядин пешекар Гьажибег Алимов квай жюриди къимет, гьакӀ «Лап хъсан актер, актриса», «Лап хъсан сегьнедин декорацияр», «Лап хъсан парталар» ва мад са шумуд номинациядай, Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаева вичин патай тайинарнавай пулдин премияр, Чухсагъулдин чарар ва гьар са иштиракчидиз рикӀел аламукьдай пишкешар гана. Алатай асирда чи ватанэгьли Идрис Шамхалова Ахцегьа сифте яз милли театр арадал гъанай. А девирда дишегьлияр сегьнедал экъечӀун къадагъа тир. Гьавиляй вири ролар итимри къугъвазвай. Ахцегьрин къеледа сифте тамашаярни къалурнай. Гуьгъуьнин йисара театр Дербент шегьердиз куьч хьана ва адаз Гьукуматдин лезгийрин госмуздрамтеатр лагьай статус гана. Театр чаз пис-хъсан, зегьметкешвал-темпелвал, акьуллувал-ахмакьвал, намуслувал-ягьсузвал ва икӀ мад са жерге лишанар ачухарзавай зурба яракь я. Гьайиф хьи, вичин бине Ахцегьа кутур театрди къе артистрин кьитвал гьиссзава. Райондин кьил Абдул-Керим Палчаева гъиле кьунвай и важиблу кӀвалахдин кьилин макьсадни бажарагъ авай жегьилар жагъурун, абур культурадин хилез желб авун, театр кӀвачел ахкьулдун, бубайрин ирс къведай несилрив агакьарун я. Халкьдин мисалда лугьудайвал, «Яд хьайи чешмейриз яд хкведайди я!». Рагьметлу Идрис Шамхалован, халкьдин артистар тир Мурадхан ва Шамсижагьан Къухмазоврин ва цӀудралди масаб��рун, Ахцегьар чпин алакьунралди машгьур авур ватанэгьлийрин рехъ давамар ийиз алакьдай ксар чахъ авайди тестикь хьана. Генани акъваз тавуна, зегьмет чӀугурла абурухъ еке агалкьунар жедайдахъ чун инанмиш я. Премьера мубаракрай! Хъсан сят хьурай!
+Гьа ихьтин кьил алаз Махачкъаладин ООО «Мавел» чапханада 200 экземплярдин тираж аваз цӀийи ктаб чапдай акъатнава. Адан автор вичин ери-бине Ахцегь райондин Чеперин хуьряй тир Севинжи Эбедовна Муртузалиева (Насруллаева) я. Ам зегьметкеш чӀехи хизанда дидедиз хьана. Севинжи Муртузалиева лезги шииратдин кимел цӀийиз куькӀенвай гъед ятӀани, ада амай гъетерин арада, усалвал тавуна гужлудаказ нур гузва. Лезги чӀалал, бубайрин пак адетрал, хайи Ватандал ашукьар ийизвай, муьгьуьббатдиз вафалу, мусурман диндал ва имандал кӀеви хьуниз эверзавай Севинжи Эбедовнадин шиирри кӀелзавайбурун руьгьдиз еке таъсирзава. Вичин кьисмет заланди хьуниз килиг тавуна ада, баладин дертни акур дидедин рикӀин кӀусар, къелемдин куьмекдалди сад-садахъ галкӀир хъийиз, гьа вич хьиз кайи ксариз сабур ва теселли гузва. И карди чаз дагъви дишегьлидин руьгьдин мягькемвал, имандал кӀевивал ва Сад Аллагьдин кьадардин вилик разивал къалурзава. Зарафатдин, яни инсандин пис хесетар тир пиянискавал, темпелвал, пехилвал, угъривал русвагьзавай шииррини автордин яратмишунра кьетӀен чка кьунва. Идалайни алава яз, Севинжи Эбедовнадин са жерге шииррин кӀватӀал, сад лагьай ктаб «Квахьай рикӀ» тӀвар алаз 2022-йисан мартдин вацра чапдай акъатнава. Инанмиш я хьи, Севинжи Муртузалиевади кӀелзавайбур мадни цӀийи шиирралди шадарда. Севинжи Эбедовнадихъ чандин сагъвал, яргъи уьмуьр ва мадни еке агалкьунар хьун чи мурад я. «РикӀин кӀусар» ктаб 8 кьиликай ибарат я. Агъадихъ чна кӀелзавайбурун фикирдиз ктабдин «Ватандиз» разделдай къачунвай 4-5 шиир гузва, буюр!
+И ктаб кӀелдай гьар са инсан, Сифте сабур хуьх на жуван! Иман кӀеви, сагъ хьурай чан, Жедайвал гьар са гаф дарман. Гьамиша хуьх куьне сабур, Ам куь абур я, инсанар! Са кардизни, Сад Аллагьдин Пис лугьуз тахьуй, инсанар! Гзаф я, рикӀ тӀардай крар, Инсанрин кьилел къведай. Лагь, Аллагьдин я им кьадар, Сабур – абур я, инсанар! Сабурлудан – уьмуьр яргъи, Сабурсуздан – жеда куьруь. Сабур хуьх, сагъ жеда чанар, Сабур – абур я, инсанар! Сабур вил я, Аллагь аквар, Ам квадар мийир, инсанар! Сабур хуьх, Аллагь хьуй рази, Сабур – абур я, инсанар!
+Ахцегьарин КӀелед хивел ТӀвар эцигна Шарвилидин. ТуькӀуьрнава гуьзел майдан, Аквадайвал хуьр лап хъсан. ЭкӀя хьана Ахцегь – ватан, Са шумуд га кьуна майдан. Гьар патахъай кӀвалер кьакьан, Хуьр хьанава, са шегьер кьван. МискӀид къавун ракьу нур гуз, Хуьрел мадни абур гъизва. КупӀунин вахт хьанва лугьуз Азандин ван чкӀизава Лап къадим тир кӀвалер авай, Къуза, Гуьне патар ава Ватан кӀани чанар авай КьетӀен са хуьр я Ахцегьар! Ахцегьарин гуьзел гьамам, Къайнар ятар авай макан, Даим ава ана мугьман Ширин чандиз ийиз дарман.
+Лезгистан – чи гуьзел Ватан, Дагъвияр – чун игитар я! Давуданни Шарвилидин Чун невеяр, несилар я! Гьам дагь я вун, гъамни аран, Къуй Лезгистан, хьуй авадан. Садвилелди вилик физвай, Лезги миллет, хьуй саламат! Кьил цаварив агакьзавай, Такабурлу я, зи ватан. РикӀ ачух, шад, мугьманперес, Яшамишрай вун, Лезгистан! Дагъларикай, дерейрикай, Кьезил, михьи гьавадикай, Дидед хийир дуьадикай Садрани тух жедач инсан. Азад цавар, мублагь чилер, Секин йифер, экуьн сегьер, Багъишзавай ачух рекьер Яшамишрай вун, Лезгистан!
+Дагьдин кукӀвал къугъваз шагьвар.
+Этегравай гуьзел багълар. Диде хьиз, вун я чаз масан, Чи рикӀ ала вал, Лезгистан!
+Дагъустандин чӀаларин Аваз ава яргъара. Лезгинкадин кьуьлерин Тариф ава яргъара. Дагъларавай хуьрерин, Атир галай цуькверин, Ахцегъарин ичерин Тариф ава яргъара. Абу зам-зам ятарин, Даяз, дерин кӀамарин, Дагъустандин дагъларин Тариф ава яргъара. Шалбуздагьдин синерин, Ана авай пӀирерин, Яру къванцин рагарин Тариф ава яргъара. Дагъустандин хуьрекар, Афар, шурпа, пичӀекар, Гьазурзавай папарин Тариф ава яргъара. Гьим лагьана за гьим тан, Икьван масан ватандин, Дагъустандин халкьарин Тариф ава яргъара.
+Гьар са касдиз и дуьньяда, Ватандин накьв, къван ширин я. Къадим, дерин тарих авай Чи Дагъустан чаз ширин я! Дагъларин шагь тир ШАЛБУЗ-ДАГЪ, Живед бармак алай ШАГЬ-ДАГЪ, Дагълар пара авай ватан Ширин я чаз чи Дагъустан! Гатфарин вахт, гуьзел ватан Цуькверивди безетмиш я. Гьар уьлкведай атай мугьман Кьабул ийиз, чун вердиш я. Къанни цӀипуд чӀалал рахаз, Гъавурда сад-садан акьаз. ЧӀалар пара аватӀан чаз, Ватан сад я, чи Дагъустан! Гьар са жуьре миллет авай, Арада гьакӀ гьуьрмет авай. Бул берекат, девлет авай, Гуьзел ватан я, Дагъустан! Сифте иман, ахпа ватан, Багьа я чаз, чи Дагъустан. Ватан я гьар дердин дарман, Лап диде хьиз, я чаз масан!
+Ватанда кьил хуьз кӀанзамач. Чара ватан, гьардав кьадач. Жезвач пулни къазанмишиз, Ватандизни хуьквез жезмач. Ватан кӀан хьун, чи хиве ава, Гьар касдиз са пеше ава. Куьн бубайрин дуьз рекье хьухь. Сад Аллагьдин тӀвар мецел хьухь! Ватанди куьн хуьда, дустар! Дуьз тухвайтӀа куьне шартӀар. Ватандал хуьх куь хизанар, РикӀе туна кӀеви къастар. Ватан туна фимир яргъаз, Техкъвез диде кьейилани. Амукьда гьа, куьн кьил гатаз! Чара жедач, гьайиф чӀугваз.
+В.В.Путина малумарнавай хизандин йисуз Федеральный Собранидиз адан Послание гуьзетиз жезвайди ва яшайишдин месэлайриз талукьди тир. Идалайни гъейри, ам сечкийрилай виликандини хьана. Ам уьлкведа сифте яз гьукумат ва гьатта законодателар патални ругуд ва гьадалайни гзаф йисарин девир патал гележегдин гьерекатрин план я. Шаксуз, и документ гележегдин гьерекатрин программа я. Кьилди къачуртӀа, (Дагъустанда идан гьакъиндай премьер Абдулмуслим Абдулмуслимова лагьана) региондин руководстводи вич мукьвара кьабулнавай республика 2030-йисалди яшайишдинни э��ономикадин рекьяй вилик тухунин Стратегиядик дегишвилер кухтада. Са жизвини артуханвал квачиз лугьуз жеда хьи, кӀвалахдин деринвили ва адан яргъивили уьлкведин, общественный ва инсанрин ресурсар желбун истемишда. Эгер чи региондиз талукь Посланиедин метлеблувиликай рахайтӀ а, за фикирзавайвал, вад цӀийи милли проектдал фикир желбун герек я (гила абур 46 ава). Лугьудайвал, и ва бязи маса проектриз гьахьунин лазимвал авач. Им, сифте нубатда, «Кадры» нацпроектдиз, «Игитрин вахт» программадиз талукь я ва икӀ мад. И кьил кутунин мурад СВО-ДИН иштиракчияр общественный, военный ва уьлкведин кӀ валахрал желбун я. Кьиблепатан Дагъустанди СВО-ДИН иштиракчийрин кьадардиз килигайла кӀвенкӀвечи чка кьазва. Гьавиляй абуруз граждан ва аскервилин къуллугъра куьмек гана кӀанда. Уьлкведин Кьили госкредитрай регионриз 2/3 паюнин буржар алудунин буйругъ гана. И такьатар регионра, гьа гьисабдай яз Кьиблепатан Дагъустандани АПК, инфраструктура, туризм, алай аямдин образование, медицина вилик тухуниз серфда. Азербайжан Республикадихъ галаз алакъаяр мягькемарун иллаки важиблу я. 2022-йисуз алишвериш йисан вахтунда 83 процентдин хкаж хьана. Аквазвайвал, еришар писбур туш. Амма, асул гьисабдай, алишвериш гьуьлуьн портунай энергоносителрал ИЙИЗВА.ЧНА госсергьят ачухун, яхдиз фидай сергьятдал гьерекатдал чан хкун къазанмишна кӀанда. Ам 2022-йисан апрелдиз коронавирусдин пандемия башламишуникди кӀевнай. Эгер чун ЕАЭС-ДА ва маса тешкилатра аватӀа, вучиз сергьятар кӀевун лазим я? Им цӀийивал (нонсенс) я. Самур вацӀай яд къачун АРДИХЪ галаз авай мадни са месэла я. Яд гуьзчивал авачиз ва гзаф кьадарра къачузвайдакай малуматар гзаф авай. Экологияди истемишзавайвал, Каспийдив 38% яд агакьзавач. Идалайни гъейри, Самурдин тамун патав ва Самурдинни Апшерондин къанал тирвал чилин кӀаникай физвай ятар къейднавай къаналдиз чӀугун патал къуюяр эгъуьнзава. Гьа икӀ, надир там кьуразва,чан алай ва алачир тӀебиат телеф жезва. Самурдин агъара, СДК муькъвелай агъада яшамиш жезвай саки 60 агъзур инсан экологиядин мусибатдин къурхуллувилик ква. Абуру майишатдин кӀвалахар кьиле тухуна еке четинвиер эхзава. Чи къуншидихъ яд бес тахьунин месэлаяр артух хьанвайди ашкара я. И ва маса месэлаяр саналди гьялна кӀанда. Уьлквейрин уртах вири форумра активвилелди иштиракунин гереквал ава. Месела, вич гьар йисуз кьиле тухузвай Россиядинни Азербайжандин регионрин уртах форум къхачун. Алай йисан 26-27-февралдиз Минводра ихьтин 12-форум кьиле фена. Анал чун патал важиблу кьуд месэладиз килигна: экология, транспортдин логистика, промышленность ва хуьруьн майишат. Уьлкведа са пай аэропортар цӀийикӀа туькӀуьр хъийида. И вахтунда Дербентдилай кьиблепата аэропорт эцигунин месэла къарагъар хъувуна кӀанда. Туризмдимай рахайтӀа, Дербентдилай гъейри, Кьиблепатан Дагъустанда и месэладиз зайиф фикир гузва. И террит��рияр туризмдин рекьяй вилик тухун важиблу я. И кӀвалахрал инвесторар желбунин, цӀийи маршрутар тешкилунин месэлаяр ФЛНКДИХЪ, «Лезги газетдихъ» галаз гьялайтӀани жеда. Посланиеда хейлин маса месэлаяр, фикирар, теклифар ава. Абуруз виридаз санихъай санихъ килигун ва талукь тир къарарар кьабулун важиблу я. Эхирдай Послание тамамарунин четинвилел фикир желбиз кӀанзава. Ам уьмуьрдиз куьчуьрмишун патал хейлин пулдин такьатар герек я – саки 90 триллион манат. Экономика цӀийикӀа туькӀуьр хъувун лап чарасуз я. Гьавиляй Посланиеда эцигнавай мурадар кьилиз акъудун патал уьлкведи гьар йисуз ВВП саки 10 процентдин хкажна кӀанда. Алатай йисуз и рекъем 3,6-йисан эвелдилай 4 процентдиз барабар тир. Бес тежезвай такьатар анжах къецепатан базарра валютадин къазанжи хкажунин гьисабдай къачуз жеда.
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Чна квез алукьнавай пак Рамазан варз рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй Аллагьди квез и варз лайихлудаказ кьиле тухуз куьмекрай. Малум тирвал, и вацра Аллагьдихъ инанмишбуру йикъан вахтунда сивер хуьн лазим я. И кар кӀвачел залан дишегьлийриз ва начагъбуруз талукь жезвач. Югъ няни хьана рагъ хъфейла, вири адетдин уьмуьрдал хквезва. Къуй пак сувари куь къуватар артух авурай. Квехъ чандин сагъвал, михьи ниятрин гьар са карда агалкьунар ва уьмуьрдин хушбахтвал хьурай!
+ЦИК-ДИН къарардихъ галаз кьадайвал, 2024-йисан 15-мартдилай 17-мартдалди чи уьлкведа Россиядин Федерациядин Президентдин муьжуьд лагьай сечкияр кьиле фида. РФ-ДИН хкягънавай Президентдин инаугурация 2024-йисан 7-майдиз кьиле тухун фикирдиз къачунва. Уьлкведин Президент ругуд йисан муддатда, яни 2030-йисан 7-майдалди хкягъзава.
+12-мартдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада залдавайбуруз алукьнавай пак Рамазан варз мубаракна, цӀийи спорткомплексдин субботникда иштиракайбуруз сагърай лагьана. «Республикадин гьич са райондани авачир хьтин зурба спортдворец чна пака, 13-мартдиз, официальнидаказ ачухзава, мубаракрай! Идакди райцентрдин спортшколайриз кьезил ва районда спортдин гьар жуьре хилерай республикадин акъажунар тешкилдай мумкивнал жеда», – къейдна ада. ЦӀийи спорткомплексдин директор Сердер Моллалиева алава хъувурвал, 52 йис вилик Ахцегьа эцигай спортдворец, гила А.Гъаниеван тӀварунихъ галай спортшкола, вичин вахтунда республикада чешнелуди тир. ЦӀийидини девирдин истемишунрив кьур лап гьайбатлуди, чешнелуди хьанва. Спортшколайрин ва райондин идарайрин коллективривай пака чи шадвилин мярекатра активнидиказ иштиракун тӀалабзава. Официальный паюнилай кьулухъ хъсан концерт ва волейболдай Ахцегьриннии Махачкъаладин хкягъай командайрин акъажунар жеда. РВК-ДИН комиссар, подполковник Рафик Мегьамедова 1-апрелдилай гатфарин призыв башламишзавайдакай (армиядиз гила 18-30 йисан яшаринбуруз эверзава) ва СВО-ДИЗ контрактникар хкягъун давам жезвайдакай малумарна. – Алай вахтунда чи вилик СВО-ДИЗ 100 кас контрактникар ракъурунин мажбурнама ква. И карда кьилинди жемят дуьздаказ гъавурдик кутун, инсанар дяведин къуллугъдин чӀехи мажибрикайни яшайишдин кьизилвилерикай хабардарун я, – лагьана ада. Райадминистрациядин кьилин заместитель Фатима Агьмедовади вичин малуматда къейд авурвал, эхиримжи гьафтеда ФИАС-ДИН къурулушда капитальный эцигунрин (ОКС) 133 объект регистрация авунва. Вичин нубатда райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовади лагьана хьи, февраль-март варцара Росреестрдин къурулушда инсанрин хсуси мал-мулкунин ихтиярар тестикьарун яз, «зелёнкаяр» къачуна, 262 чилин участок ва 84 ОКС регистрация хъувунва. Гьа са вахтунда СП-РАЛ транспортдин налогарни кваз санлай 27 миллион манат пулунин бурж алама. Эхирдай райондин кьили алатай совещанидал гайи тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна, залдавайбуруз ва чкадин телевидениедин куьмекдалди жемятдиз 15-17-мартдин йикъара кьиле тухузвай РФ-ДИН Президентдин сечкийра активнидаказ иштиракуниз эверна.
+Кьвед лагьай чкадиз лайихлу хьана
+ТӀебиатдал чан хтана, гуьзел гатфарин сифте йикъара къаршиламишзавай макъамда дишегьлийрин суварин югъни атана алукьна. И суварин гьуьрметдай Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван тапшуругъдалди райондин культурадин управлениедин тамашачийрин залда тухвай мярекатдиз чпи гзаф йисара хуьруьн майишатдин хиле гьакъисагъ зегьмет чӀугур, веледар тарифлудаказ тербияламишна уьмуьрдин дуьз рекьел акъулдиз алакьай ва алай макъамда яргъал тир Украинада ватандин вилик чпин аскервилин пак буржи тамамарзавай кьегьал рухвайрин дидейриз, сусариз, вахариз теклифнавай.
+Дишегьлийрин сувариз талукь мярекат кӀватӀ хьанвайбуруз Ахцегь райондин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева мубаракна, ада инал Россиядин Федерациядин Президент В.В Путинан къарардалди тайинарнавай «Хизандин йис» Ахцегь районда официальнидаказ ачухарнавайди малумарна.
+Дишегьлийриз хуш келимаяр чпин рахунра межлисдин тамадавал ийизвай жегьил шаир Сулейман Сулейманова, райондин культурадин управлениедин начальник Къизтер Гъаниевади, общественный Палатадин председатель Шемсидин Арухова, райондин ветеранрин Советдин председатель Нажмудин Гудаева, шаирар тир Севинжи Муртазалиевади, Мейрам Къазибеговади ва гзаф масабуру лагьана. Сувар лап тешкиллудаказ кьилени фена, амма рухваяр женгинин махсус серенжемда авай дидейрин вилер перишан тир. Им тажуб жедай кар туш. Дагъустандин халкьдин шаир Фазу Алиевади вичин са шиирда лагьайвал: «Гуьлле гьина ягъайтӀани, ам дидедин рикӀихъ галукьзава». Чпин рикӀериз къуй регьят хьурай, мад чилерал дявеяр амач лагьай хабарар атурай! Рухваярни сагъсаламатдиз ватандиз хтурай! Мярекатдин вахтунда Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван патай ада иштирак авур гьар са дидедив пишкешар, райондин школайра чирвилер къачузвай аялри гьазурнавай гуьзел открыткаяр вахкана. Мярекат Замина Шихалиевали, Эмирсултан Бегеева, Исмаил Ризаханова, Фаргьад Гьашумова, ашукь Каира, Назлу Шагьбановади, Рубаба Къурбановади ва музыкальный школайра чирвилер къачузвай балайри тамамар авур манийри гурлу авуна.
+Ахцегь районда, эхиримжи йисара жемятдин дуланажагъ хкажун патал гзаф хийирлу дегишвилер кьиле физва. ЦӀийиз эцигна ва гьакӀ ремонт авуна ишлемишиз вахканвай мектебар, аялрин бахчаяр, паркар, футболдин майданар, къир цанвай рекьер, эквер тунвай куьчеяр ва икӀ мад. Райондин регьбер Абдул-Керим Палчаева къачунвай камарин кьилин макьсад агалкьзавай несил дуьз рекье тун, абур ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишун, абуруз къулай шартӀар тешкилун, агьалияр хуьрерай шегьерриз куьч хьунин гьерекат акъвазарун, Ахцегь район мадни мублагь ва авадан авун я. И йикъара Абдул-Керим Нажмудинович ругуд, ирид ва адалай гзаф аялар авай хизанрихъ галаз гуьруьшмиш хьана, абурун тӀал-хъутӀал квай месэлайрихъ дикъетдивли яб акална. Мярекатдиз Луткунрин хуьряй тир Шамурхановрин, Къурукаларин хуьряй Мирзалиеврин, Калукрин хуьряй Балоугълановрин ва Ахцегьай Гъаниеврин хизанриз теклифнавай. Абдул-Керим Палчаева игит дидейриз ва абурун невейриз Россиядин Федерациядин Президент В.В.Путина малумарнавай «Хизандин йис» ва дишегьлийрин сувар мубаракна. Хизан, чи гьар са касдин мягькем бине, чи далу, дамах, четин чӀавуз даях я! Хизан обществодин кьилин ячейка я. Чна ийизвай кьван кӀвалахар Ахцегь районда авай и хизанар гзаф хьун, абур бахтлу ва шад хьун патал я. Умудлу я хьи, гележегда и хизанрай тир аялри уьмуьрда лайихлу чка кьада, халкьдин майишатдин гьар са хиле чпин тӀварар раижда ва кьетӀен гел тада. Зун лагьайтӀа, гьамиша куь къуллугъда акъвазнава. Гьихьтин месэла хьайитӀани, зи ракӀарар квез ачух я. Буюр!», – лагьана раймуниципалитетдин регьберди. Мярекатда гьакӀ райондин образованиедин управлениедин начальник Халидин Эльдарова, и мярекат лап вини дережада аваз тешкилай культурадин управлениедин начальник Къизтер Гъаниевади ва дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади дишегьлийриз ва абурун балайриз суварар мубаракна. Гьар жуьре няметар алай столрихъ ацукьнавай дидейрин ва аялрин чинал хъвер алай, рикӀер шад гьиссерив ацӀанвай. Са шумуд аялди инал шиирарни кӀелна, кьуьлерни авуна. Мярекатдин эхирдай игит дидейри райондин кьил Абдул-Керим Палчаеваз райондин агьалийриз ийизвай къайгъударвиляй чухсагъул малумарна. Гзаф аялар тербияламишзавай хизанриз ва анра авай гьар са аялдиз райондин кьил А.Палчаева вичин патай пишкешар гана. И мукьвара Татарстан Республикадин меркез Казань шегьерда, виридуьньядин вокально-хоровой ассамблеяди "Canzoniere’’ тӀвар алай конкурс кьиле тухвана. Конкурс онлайн-форматда тешкилнавай. Райондин искусствойрин школадин коллективдини и акъажунра иштиракна, тамашачийрин ва жюридин фикирдиз школадин гъвечӀи тербиячи Саибат Гьажиевади тамамарзавай композитор Къагьриман ва шаир Гъулангерек Ибрагьимоврин "Чи школа" мани рекье туна. Конкурсдиз гьазурнавай манидин винел искусствойрин школада Саибатаз чирвилер гузвай муаллимар тир Замина Шихалиевади, концертмейстерар Ибрагьим Чураева, Артик Бубахаева ва Артур Гьажиева зегьмет чӀугуна. Нетижада Саибат Гьажиева и конкурсда кьвед лагьай чкадиз лайихлу хьана. Лугьун лазим я хьи, С.Гьажиевади Ахцегьрин музыкадин школадани фортепианодай кӀелзава, гьа са вахтунда и цуьк хьтин руша районда кьиле физвай медениятдин гьар жуьре мярекатра иштирак ийиз вичин ширин сесинал ва алакьунрал тамашачияр гьейранарзава. Баркалла! Аялар дуьз рекье турла нетижаярни хъсанбур жедайдал са шакни алач! И жигьетдай, Ахцегь райондин руководстводи гьам юкьван, гьамни алава образованиедин идарайриз кьетӀен фикир гузва, абуруз къулай шартӀар яратмишзава. Чна кьиле директор, Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник Ширинбег Мусаев авай искусствойрин школадин коллективдиз, муаллимриз, тербиячийриз и агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава! Абур искусстводин рекье мадни чӀехи кукӀушрив агакьун Аллагьдивай тӀалабзава! Аферин! Ахцегь райондин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаев Фиярин хуьре рабочий мугьманвиле хьана. Адан сергьятра аваз ада яхдиз къекъведайбурун цӀийи муькъвел эцигунар кьиле физвай гьал ахтармишна. И муькъуь кьакьандин дагъдин хуьр республикадин метлебдин рекьихъ алакъалу ийидай мумкинвал гуда. Къудратдин тешкилатдин векилди хабар гайивал, муькъуьн эцигунар эхирдиз къвезва. Ада хиве кьурвал, объект гъиле авай вацран эхирдадди ишлемишуниз вахкуда. Ахпа райондин кьили вич и мукьвара ремонтнавай Фиярин хуьруьн СОШ-ДИН дарамат ахтармишна. Ремонтдин кӀвалахар гегьенш программадин бинедаллаз ученикар ва муаллимар патал мадни хъсан шартӀар яратмишун патал кьиле тухванвай. Гьа ина АБДУЛКЕРИМ Палчаев чкадин агьалийрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Ада абурухъ галаз хуьр вилик тухунин планар кӀелна, гьакӀни хуьруьн тӀал алай месэлайриз яб гана. Вилик квай президентдин сечкийрин месэлани дикъетдикай хкуднач. Райондин кьили сечкийра агьалийрин активный иштираквилин важиблувал къейдна. Гьар са чӀехи инсан вичин уьлкведин агьали патал сечкияр – им Россиядин гележегдин патахъай жуван фикир лугьудай мумкинвал я. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, рикӀел хкиз кӀанзава хьи, Республикадин «чкадин инициативаяр» проект кьилиз акъудунин сергьятра аваз алай йисуз Фиярин хуьре Ватандин ЧӀехи дяведин ветеранриз эцигнавай памятник цӀийи хъийида. Идахъ галаз санал, обелискадин патав аялриз къугъунардай майдан ва ял ягъун патал куьсруьяр галай гъвечӀи багъ яратмишун фикирдиз къачунва. Ахпа инсанривай чпин сагъламвал патал хийир аваз азад вахт кечирмишиз жеда.
+Алай йисан 10-мартдиз Ахцегь райондиз рабочий мугьманвиле «Дагмелиоводхоз» ФГБУ-ДИН руководитель Мегьамед Юсупов атанвай. Кьилин месэла дугунрин «Ахты-Какинский» къанал капитальный ремонт авунин кӀвалахар кьиле физвай гьал ахтармишун тир. Абур гьеле алатай йисуз «Хуьруьн майишатдин чилер менфятлудаказ ишлемишун ва мелиорация вилик тухун» тӀвар алай федеральный проект уьмуьрдиз кечирмишунин сергьятра аваз башламишнай. И мурадар патал федеральный бюджетдай 114 миллион манат чара авунай. Гуьзлемишзавайвал, и проект 2025-йисалди тамамвилелди кьилиз акъудда. Нетижада чкадин агьалияр хуьруьн майишатдал машгъул хьун патал шартӀар хейлин хъсан жеда. РикӀел хкин, къанал ам эцигиз башламишай 1941-йисалай инихъ ремонтнавачир. Объект ахтармишзавай вахтунда малум хьайивал, фикирдиз къачунвай бязи кӀвалахар тайинарнавай графикдихъ галаз кьадайвал кьилиз акъудзавач. Рабочий муьманвилин сергьятра аваз делегация гьакӀ дугунрин «Ахты-Мискинджинский» къаналдизни килигна. Ина куьгьне хьанвай трубайрин месэла ава. Нетижада целди таъминарунин карда мукьвал-мукьвал ара атӀунар жезва. Серенжемдин нетижайрай Мегьамед Юсупова кӀвалахдин еришар йигинарунихъ рекье тунвай тапшуругъар гана. Дугунрин «Ахты-Какинский» къаналдал кӀвалахдайбурун кьадар артухарун чарасуз тирвилин месэладиз иллаки кьетӀен фикир гана. И месэладихъ акьалтӀай важиблувал ава. ГьикӀ лагьайтӀа, вилик квай дугунрин сезон алукьдалди къанал тамамвилелди гьазур хьана кӀанда. Идани Цуругърин, Хуьруьгрин, КьакӀарин, Калукрин, Луткунрин ва Ахцегьрин хуьрер датӀана дугунардай целди таъминардай мумкинвал гуда. Идалайни гъейри, М.Юсупова дугунрин «Ахты-Мискинджинский къанал» гележегда цӀийикӀа туькӀуьр хъувун патал жавабдар ксарал проектно-сметный документация туькӀуьрун тапшурмишна. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаева муниципалитетдин месэлайриз гузвай дикъетдай «Дагмелиоводхоз» ФГБУ-ДИН руководстводиз чухсагъул лагьана ва ада гележегдани санал кӀвалахдайдахъ инанмишвал къалурна.
+Школада тербия: виликдай ва исятда
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник РФ-ДИН просвещениедин Министерстводи кьабулнавай школайра аялриз тербия гунин программа гьеле 2021-йисан 1-сентябрдилай кардик ква. Исятда алай аямдин школади аялриз тербия гузвачирдикай инсанри гзаф рахунар ийизва. Гила чна виликан СССР-ДА ва алай аямдин школада аялриз гузвай тербиядин кӀвалах гекъигин, адан хъсан ва пис терефриз килигин.
+С ССР-ДА школьникриз тербия гунин сад тир къурулуш кардик квай, исятда лагьайтӀа, школайра авайди гьакӀан тербия я. Советрин девирда инсан тербияламишунин карда вилик са мурад эцигзавай – чи уьлкведа коммунизм туькӀуьрзавай кас чӀехи авун. Неинки школада, гьакӀ санлай вири уьлкведа, тербиядихъ сад тир мурад ва сад тир къурулуш авай. Сад лагьай классдилай октябрятрин дестеяр кардик квай. Октябрятар кардик хьунин асул терефар вад къайдада саднавай. Аялриз абур неинки чизвай гьакӀ тамамарни ийизвай. Октябрятрин дестейри чпин вири кӀвалах пионеррин-вожатыйрин куьмекдалди кьилиз акъудзавай. Гьар са дестедихъ вичин командир ва пионеррин патай куьмекчи авай. Октябрятри чпин къайдайрин бинедаллаз вахт-вахтунда утренникарни кьиле тухузвай. Ахпа октябрятар пионеррин жергейриз кьабулзавай. Аялриз пионеррин законар хуралай чизвай. Пионеррин отрядда адан вири терефрай кӀвалах кьиле физвай. Отряд вични пионеррин звенойриз пайнавай. Умуми крар гьам гъвечӀи коллективра ва гьамни пионеррин отрядда авай. Звенойрин ва пионеррин отрядрин вожатыяр комсомолар тир. Абуру звенойрин, пионеррин отрядрин, дружинайрин сборар тешкилзавай. ЧӀехи классра кӀелзавай аялрикай комсомолрин дестеяр яратмишзавай. Абурун насигьатчияр муаллимрин-комсомолрин жергедай тир. Абуру тайинарнавай вири терефрай кӀвалах тешкилзавай, бинедизни «Коммунизм туькӀуьрзавайдан марифатдин кодекс» къачузвай. Ингье адан асул положенияр (къалурунар): 1. Коммунизмдин кардиз вафалувал, жуван Ватан, социализмдин уьлквеяр кӀан хьун;2. Обществодин абадвал патал намуслу зегьмет: ни кӀвалахзавачтӀа, гьада незвач;3. Общественный девлет хуьнин ва артмишунин гьакъиндай гьар садан къайгъударвал;4. Общественный буржидин кьакьан къанажагъ, общественный итижар чӀурун эхиз тахьун;5. Коллективизм ва сада-садаз юлдашвилин куьмек гун;6. Инсанвилин алакъаяр ва инсанри сада-садаз гьуьрмет авун; инсан инсандиз дуст, юлдаш ва стха я;7. Дуьзвал, ахлакьдин дуьзвал, михьивал, общественный ва хсуси уьмуьрда къенивал ва дамахсузвал;8. Хизанда сада-садаз гьуьрмет авун, аялар тербияламишунин гьакъиндай къайгъударвал чӀугун;9. Гьахъсузвилив, муьфтехурвилив, къуллугъар кьунихъ галтугунив (карьеризмдив), чуьнуьхар, тапарар авунив эхи ийиз тежедай тегьерда эгечӀун;10. СССР-ДИН вири халкьарин дуствалвал ва стхавал, милли ва расовый дакӀанвал эхиз тахьун;11. Ислягьвилин, халкьарин азадвилин кардин душманар эхиз тахьун;12. Вири уьлквейрин зегьметчийрихъ, вири халкьарихъ галаз стхавилин рейсадвал. Тербиядин месэлаяр гьялун патал комсомолрин бюрояр, собранияр, вечерар кьиле тухузвай. Школьникрин яшдихъ галаз кьадайвал, са мураддихъ рекье тунвай кӀвалах тешкилзавай. Тербиядин кӀвалахдихъ галай-галайвал хьун патал руководство гудай органар - октябрятрин звездочкадин, отряддин, дружинадин, комсомолдин советар кардик квай. Коллективди сада-садаз куьмек гунин руьгьдаллаз тербияламишзавай.
+Эхиримжи ФГОС кардик кутурдалай кьулухъ кьилдинвилел (индивидуализациядал) фикир желбнава. Гьар сада вич патал кӀелзава. ��гер виликрай сада-садаз кӀелунра куьмек гана кӀанидакай гзаф рахунар ийизвайтӀа, исятда чина и кар тебрик хъийизмач. Им гьар сад вич патал хьанва лагьай чӀал я. Уьлкведа аялрин тешкилатра хьиз, сифте килигайла чӀехибурун коллективрани тербиядин кӀвалах кьиле тухузва. Им хъсан яни, тахьайтӀа пис? Чидач. Амма виликдай тербиядин къурулуш ачухди ва дуьм-дуьзди тир. Адахъ умуми итижар ва умуми везифаяр авай. Телевидениеди ва ридиоди и терефрай уьлкведин уьмуьр ачухарзавай. Абурун куьмекдалдини тербиядин кӀвалах вилик физвай. Къазанмишнавай агалкьунрикай гзаф лугьузвай, пис крарикай ва закон чӀурзавайбурукай вирибуруз ахъайзавачир. ПИОНЕРРИН-ИГИТРИН, комсомолрин, коммунистрин, производстводин кӀвенкӀвечийрин баркаллу крар ва игитвилер инсанриз чеб ящайишда тухунин чешнеяр яз къалурзавай.
+Алай девирда телевидение гьихьтинди ятӀа, виридаз хъсандиз чизва. Ина гзаф кьадар пис крар (негатив) ва гьар жуьре шоуяр къалурзава. Абуру хийирдилай зиян гзаф гузва. «Чарадан чиркин парталар» ахтармишун модада гьатнава. Вири инсанар, гьа жергедай яз аяларни, и зир-зибил кьабулиз вердиш хьанва. Исятда са нин ятӀани игитвилерал тербияламишунин адет амач. Чи уьмуьрда пис чешнеярни къвердавай гзаф жезва. Виликдай вири тербия сад тир КПСС-ДИН идеологиядал бинеламиш хьанвай. Вири инсанар и делилдив адетдин кардив хьиз эгечӀзавай. Нарази хьунин са себебни АВАЧИР.ЭКОНОМИКАНИ секиндаказ ва дурумлудаказ вилик физвай …
+. Алай вахтунда партияр гзаф ХЬАНВА.АБУРУХЪ уьлкве ва общество вилик тухунин рекьяй гьар жуьре фикирар ава. Арада еке зидвилер авай и партийри чарадан фикирарни КЬАБУЛЗАВАЧ.И кар себеб яз аялриз ва санлай инсанриз тербия гудай сад тир къурулушни авач. Алай аямдин школада жегьилриз аялрин эсеррай,уьмуьрда кьиле физвай вакъиайрай инсанвилин ивиррал тербия гунин кӀвалах давамарзава. Амма адахъ бес кьадар галай-галайвал ва са мураддихъ рекье тунвайвал авач. Гзаф дуьшуьшра школадин ва хизандин тербиядихъ уьмуьрдиз килигунин умуми тегьер авач. Имни уьлкведа гзаф партияр хьунин ва фикирра садвал тахьунин нетижа я. РФ-ДИН просвещениедин Министерстводи кьабулдай тербия гунин цӀийи программада гьихьтин дегишвилер жедатӀа килигин. Тербия – им инсанди вичи-вич тухудай тегьер ва адан ерияр хъсанарунихъ рекье тунвай къурулуш я. Уьлкве дурумлу вахтара тербиядин кӀвалахни хъсандиз кьиле физвай. Исятда лагьайтӀа, Россиядихъ гьялна кӀанзавай месэлаяр гзаф ама. Ингье гьавиляй тербия гунин кӀвалахдани гзаф месэлаяр амукьзава. Тербиядин теорияда ва кӀвалахар гьакъикъатда авай гьалда фикиррин чаравилер (разногласияр) ава. Чаз амукьзавайди анжах хъсан гележегдик умуд кутун я… Малум тирвал, пожарар себеб яз бязи вахтара еке материальный зарарар арадал къвезва. Кьилдин дуьшуьшра абур себеб яз инсанрин сагъламвилиз хасаратвилер жезва, гьатта абур телеф хьайи вахта��ни авачиз туш. И ва я маса чкадик цӀай акатайла инсанар лап куьруь са вахтунда яшамиш жедай кӀвал авачиз амукьун мумкин я. Практикади къалурзавайвал, пожарар арадал атунин себебкарар гзаф дуьшуьшра инсанар чеб я. ЦӀаяр кьунин дуьшуьшар арадал атунин асул себебрик электропроводка къайдадик тахьун, чеб аварийный гьалда авай чимивал гудай пичерикай, кӀвалера жуважуваз гьазурнавай электронагревательный тадаракрикай менфят къачун, электросеть гужа тун, цӀув мукъаятсузвилелди эгечӀун акатзава. Пожарар арадал атунин жигьетдай хаталу гьалда «рискдин дестедик» акатзавай инсанар – чпе къулайсуз гьалар авай хизанрин векилар, яшлу ва ялгъуз ксар, чпи уьмуьрдин асоциальный къайдадал амалзавайбур ава. Гьахьтин инсанар яшамиш жезвай чкайра пожарар арадал атунин асул себебар яз спирт квай хъвадай шейэр ишлемишун ва чпикай цӀай хкадар тавунвай сигаретар къалуриз жеда. Пожаррин вилик пад кьун патал гьамиша мукъаятвал хуьн иллаки важиблу я.
+7-мартдиз Ахцегь райондин Гъуьгъвезрин хуьруьн школада шаир Алуван Шагьэмирова дидедиз хьайидалай инихъ 87 йис тамам хьуниз талукьарнавай яратмишунрин вечер ва адан шииррин конкурс кьиле фена. Серенжем дидед чӀалан муаллим, Россиядин образованиедин хилен гьуьрметлу къуллугъчи Юсуф Муслимова ачухна. Ада мярекатдин иштиракчийриз чи шаирдин уьмуьрдин рекьикай суьгьбетна. Мярекатдал гьуьрметлу мугьманар – «Лезги газетдин» корреспонднент, РДДИН лайихлу экономист Жамиль Насибов, биологиядин муаллим, сельсовет «Хрюгский» СП-ДИН депутат Шагьэмир Шагьэмиров, СтӀал Сулейманан райондин «Движение левых» тӀвар алай Жегьилрин парламентдин председатель Фарид Девлетханов рахана. Мярекат рагьметлу шаир Алуван Шагьэмировадин шиирар кӀелдайбурун конкурсдал бегьем хьана. Ада Ахцегь, Кьурагь ва СтӀал Сулейманан районрин жегьилри иштиракна. Конкурсдин вири гъалибчияр пулдин пишкешриз лайихлу хьана. Чпи пулдин куьмек гайи шаирдин пуд хтулдиз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьуз кӀанзава.
+Лумуна АГЬМЕДОВА Малум тирвал, алай вахтунда чи уьлкведин кьушунри Украинада женгинин махсус операция тухузва. Са уьлкведин халкьдизни вичин сергьятрин мукьварив ихьтин гьерекатар хьана кӀанзавайди туш. Амма фашистрин идеологиядикай даях кьунвай бендеровчияр себеб яз стха уьлкве ва халкь фашистрикай азад авунин мураддалди Россия махсус операция тухуниз мажбур хьана. Ам кьиле физвай гьалдикай, женгера дирибашвал къалурзавай чи аскеррикай чаз гьар юкъуз хабарар гузва. Абурун арада Дагъустандин уьткем хейлин рухваярни ава. Амма, гьайиф хьи, абурукай бязибур телефни жезва. Гьа ихьтин Донбассдин чилел женгинин махсус серенжемда (СВО) ватанпересвилин буржи тамамардайла шазан йисан 31-октябрдиз чи ватанэгьли, младший лейтенант Абдурагьманов Фаик телеф хьана лагьай хабар адан багърийривни агакьнай.
+21-февралдиз Ахцегьрин тарихдинни край чир��ай МУЗЕЙДИН«ЖЕНГИНИН Баркаллувилин» залда Украинада тухузвай СВО-ДА телеф хьайи Ф.Абдурагьмановаз бахшнавай пӀипӀ ачухуниз талукьарнавай мярекат кьиле фена. Ада Ватан патал чан гайи жегьил игит офицер Фаик Абдурагьманов Данияловичан мукьва-кьилийри, райондин общественностдин векилри ва масабуру иштиракна. Мярекат, сифте гаф рахуналди, Ахцегьрин край чирдай музейдин директор, РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи Агьмед Дагъларова ачухна. ГьакӀни мярекатдал, А.Дагъларова чи Ватандин итижар патал чан гайи жегьил ахцегьви Тамерлан Ильясоваз Дагъустандин Халкьдин Игит лагьай тӀвар ганвайди малумарна ва адан буба Нариман Ильясовав игитдин гъед вахкана. Ада вичин рахунра игит рухваяр рикӀелай ракъур тийизвай вирибуруз сагърай лагьана. Хажалат чӀугунин лишан яз са декьикьада кисна акъвазун малумарайдалай кьулухъ ада гаф «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Роберт Гьамзаеваз гана.– Дяведин вакъиайра гьамиша лап хъсанбур ва викӀегьбур телеф жезва, вучиз лагьайтӀа абуру чпин чандал амайбур хуьзва. Фаик Абдурагьмановни гьа ихьтинбурукай сад тир. Вичиз регьмет хьуй! Ахпа ада Ф.Д.Абдурагьманов ватанэгьлийрин рикӀера эбеди яз амукьун патал адан тӀварунихъ Ахцегьа са куьче ядай меслят хьанвайди къейдна. Инал гьакӀ райондин Общественный палатадин председатель Шемсидин Арухов, Вирироссиядин ветеранрин «Женгинин стхавал» тешкилатдин Ахцегь райотделенидин председатель Руслан Сулейманов, Фаикан эме Мая Гьажиева. Украинада кьиле физвай женгинин махсус серенжемда иштиракзавай ва вич и мукьвара «Женгинин лайихлувилерай» медалдиз лайихлу хьанвай Гьажиметов Гьажиметан диде С.Гьажиметова, Ахцегь райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьова, 1-нумрадин АСОШ-ДИН муаллим, Дагъустандин писателрин Союздин, райондин Общественный палатадин ва дишегьлийрин Советдин член Жамиля Гьажиева, райондин культурадин Управленидин начальник Къ.Гьаниева ва масабур рахана. Муртазалиева Севинжиди инал вичи Фаиказ бахшна кхьенвай шиир кӀелна. Гуьгъуьнай мярекатдин иштиракчияр вири Ватан хуьдайбурун Йикъаз талукь яз Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован памятникдин патав тешкил авур митингдал фена. Ам райондин культурадин Управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова ачухна ва гаф «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаеваз гана. Ада лагьана:– Гьуьрметлу районэгьлияр! Квез Ватан хуьзвайбурун Югъ рикӀин сидкьидай мубаракрай! Къуй квехъ чандин мягькем сагъвал, уьмуьрдин хушбахтвал ва рикӀин динжвал хьурай! Алай вахтунда, бубайрин баркаллу крар давамаруналди, Украинада тухузвай женгинин махсус операцияда (СВО) иштиракзавай чи рухваяр гъалибвал гваз сагъсаламатдиз хтурай. Вахтуни вири чпин лайихлу чкайрал эцигда ва чи кьушунрин гьерекатар гьахъбур тирди субут ийида. Митингдин иштиракчияр, игитдин руьгьдиз гьуьрмет авун яз са декьикьада кисна акъвазайдалай кьулухъ инал райондин Общественный палатадин председатель Шемсидин Арухов, дяведин ва зегьметдин ветеранрин райондин Советдин председатель Нажмудин Гудаев экъечӀна рахана. Митингдин иштиракчийри эхирдай В.Эмирован памятникдив цуьквер эцигна.
+Ахцегь райондин Ялахърин хуьруьн агьали Закир Жабраилова СВО-ДА активвилелди иштиракзава. Ам Жукован ва «Женгинин кьегьалвиляй» 2-дережадин медалриз лайихлу хьанва. Закир гьакӀ кикбоксингдай спортдин мастервиле кандидат я.*** Ахцегь райондин Цуругърин хуьряй тир Алимегьамед Азрединова Донбасс хуьнин рекьяй Ватандин вилик аскервилин буржи викӀегьвилелди тамамарзава. Женгинин везифаяр намуслувилелди тамамарунин карда адан агалкьунар командованиеди женгинин наградайралди ва РФ-ДИН Оборонадин Министерстводин Грамотайралди къейднава. Чи викӀегь ватанэгьлийрихъ гележегдин агалкьунар ва саламатвал хьурай. Чна куьн гъалибал гваз гуьзетзава!
+Украинада кьиле тухузвай СВ0-ДА хейлин чи районэгьлийрини чпин буржияр эхирдал кьван тамамаруналди, чешнелудаказ иштиракзава. Абурукай сад Хуьруьгрин хуьряй тир жергедин аскер Икрам Тажидинович Якъубов я. Ингье и мукьвара Хуьруьгрин хуьруьн СОШ-ДИН директор Мамед Тажибовичан тӀварунал вичи тербия гайи Икрам Якъубова къуллугъзавай частунин командирдин патай чухсагъулдин чар хтана. Ана кхьенва:
+– Гьуьрметлу Мамед Тажибович! Чна разивилелди хабар гузва хьи, куьне тербия гайи Хуьруьгрин хуьруьн СОШДИН виликан ученик Икрам Якъубова 53185-нумрадин аскервилин частуна къуллугъзавай вахтунда вич намуслу ва низамлу аскер яз къалурнава. Ада женгинин техника лап хъсандиз чирнава, ам савадлудаказ ишлемишзава ва женгинин гьазурвиле хуьзва. Аскервилин Устав ва насигьатар хъсандиз чидай ада абур вичин гьар йикъан къуллугъда дуьздаказ ишлемишзава ва къуллугъдин рекьяй вичин юлдашриз къачунвай чирвилер жумартвилелди пайзава. Икрам Тажидиновичахъ къуллугъдин рекьяй вичин юлдашрин ва начальникрин арада лайихлу гьуьрмет ава. Икрам Якъубован жуьрэтлу ва пешекарвилин са жерге гьерекатри реактивный дивизиондин вилик эцигнавай женгинин везифаяр кьилиз акъуддай мумкинвал гана. Гуьгъуьнай артиллерияди тереф хуьналди, чи мотострелокриз са шумуд хуьр душмандин миллетчи кӀеретӀрикай азад ийидай мумкинвал ХЬАНА.ЖЕНГИНИН махсус серенжемдин вахтунда Икрам госнаградадиз, гьакӀни вилик эцигнавай женгинин везифаяр тамамарунин карда тафаватлувилин лишанриз лайихлу хьана. Ингье абур: «Женгинин тафаватлувилерай» медаль, Пак Георгиян тафаватлувилин лишан – IVДЕРЕЖАДИН Георгиян крест. Аскервилин частунин командованиеди Квез рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва. Чаз квехъ ва куь мукьва-кьилийрихъ чандин мягькем сагъвал, бахтлувал ва кӀвалахда
+агалкьунар хьана кӀанзава. Чна а кардихъ инанмишвал къалурзава хьи, Куь тербиячиди гележегдани вичин аскервилин буржи намуслувилелди тамамарда! Гьуьрметдивди 53125-нумрадин аскервилин частунин командирдин Врио гвардиядин майор В.ТКАЧЕНКО
+Неинки Хуьруьгрин хуьруьн СОШ-ДИН педколлективди, гьакӀ районэгьлийрини чешнелу аскер Икрам Якъубовал лайихлудаказ дамахзава.
+Зи лезги халкь, гапурдаллай душмандин, Муьрхъ алуддай йиге жемир, герек туш.
+КцӀин вилик, лувар хазвай Ватандин,
+МетӀер ягъай жерге жемир, ам экв туш. Хатур хамир чи вахарин, дидейрин, Къуй абуруз накъварин дад чир тахьуй. КичӀе жемир, акьуртӀа хар гуьллейрин, Чи гардандихъ агалддайди кӀир тахьуй. Лезги халкьдин къадим сурар аквазва, Накьвад кӀаник атабайрин кӀарабар. Абур къени рикӀел хквез зурзазва, Чаз къван гайи персер, туьрквер, арабар.
+Рехи хьанва дагълар гзаф дадмишна,
+Стха кьейи вахан пашман манияр. Гьикьван зи халкь къвез чакъалри бамишна! Жегьеннемдин цӀай къужахда кьур лезгияр. Зи лезги халкь, хкаж Ватан къуьнерал, Ватандикай викӀегь хциз пар жедач . Эгер къе чун акъвазайтӀа метӀерал, Пакад юкъуз чал лезгияр тӀвар жедач. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Агьмедова Бежидиз пара кӀани стха ва Агьмедов Мегьамедаз даш
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ«ХУЬРУЬН территорияр комплекснидаказ вилик тухун» тӀвар алай федеральный программадай Ахцегьа Дагъустанда лап чӀехибурукай сад тир кьве мертебадин гьайбатлу, къулай майданарни ял ядай багъ, цин гьамбарханаярни хсуси подстанция галай, гьеле тренажёррин гъвечӀибур квачиз 1500 касдиз ацукьдай чкаяр авай чӀехи зал авай зурба спорткомплекс (умуми майдан – 8 200, менфятлуди – 3000 кв. м., сметадин къимет – 147,5 млн. манат) ачухун – им гьакъикъатдани тарихдин зурба вакъиа хьана. Ам районэгьлийри вич башламишай 2014-йисалай гуьзетзавай. Ингье гьа югъ – 13 март атана алукьна.
+Меркездин мугьманрал вил алаз акъвазнавай жемятди Ахцегьа спортдин цӀийи имаратдин важиблувал, адан лайихлувилер дамахдивди веревирдзавай, ихьтин багьа савкьват багъишай райондин ва республикадин руководстводилай чпин разивал малумарзавай. «Хъсан буфет, душар, девирдин истемишунрив кьурвал тадаракламиш кьилди залар, ял ядай чкаярни галай ина гила гъвечӀи футболдай, волейболдай, баскетболдай, залан ва кьезил атлетикадай, боксдай, азаддиз кьуршахар кьунай лап чӀехи спортмярекатар тешкилиз жеда», – кар чиз лугьузвай абуру.
+Ингье, багьа мугьманар атана агакьна, абур дагъви адетрай лайихлудаказ къаршиламишна. Спортдин имарат ачухунин серенжемда РД-ДИН Гьукуматдин Председатель, региондин «Сад тир Россия» партиядин политсоветдин Президиумдин член
+республикадин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министр
+РДДИН халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханова, «Ахцегь район» МР-ДИН кьил
+, азадддиз кьуршахар кьунай дуьньядин ва Европадин чемпион
+��ъачуна. Ада районэгьлийриз алукьнавай пак Рамазандин варз ва республикадин гьич са райондани авачир хьтин зурба спорткомплекс кардик кутун вичин ва РД-ДИН Кьил Сергей Меликован патай мубаракна. Кьилди чухсагъул ада «Хуьруьн территорияр комплекснидаказ вилик тухун» федеральный программа уьмуьрдиз куьчуьрмишзавай Россиядин Минсельхоздиз малумарна. Эхиримжи йисара республикада и программай 80 дав агакьна спортдин объектар эцигнавайдакай лагьана. Ада къейд авурвал, Дагъустандин Гьукуматди дагълух хуьрера жемятдиз къулай яшайиш, спорт вилик тухуниз кьетӀен фикир гузва. Республикадин агьалийрин 55 процент хуьруьн чкада яшамиш жезва. Ахцегьа Дагъустандин гьич са райондани авачир хьтин спорткомплекс эцигнава (сметадин къимет тир 147,5 млн манатдикай 135,7 млн манат федеральный ва 11,8 млн манат республикадин бюджетдай серфна). Шаз «Чкадин инициативаяр вилик тухун» программадай Ахцегь райондин Цуругърин хуьре гъвечӀи футболдин майдан туькӀуьрна.– РФ-ДИН хуьруьн майишатдин Министерстводин «Хуьруьн территорияр комплексныдаказ вилик тухун» махсус программадай ва РД-ДИН руководстводин куьмекдалди чна Ахцегьа халкьдин Гьуьрметлу Абдул-Керим Нажмудинович!
+Квез 50 йисан юбилей рикӀин сидкьидай мубаракрай! Къе чаз Квез куь зегьметдай, инсанрин гъавурда акьунай райондин агьалийрин къайгъударвиляй чухсагъул лугьуз кӀанзава. Хайи райондин виликан машгуьрвал арадал хкунин, жемятдиз къулай яшайиш таъминарунин, Ахцегьар дагълух шегьердиз элкъуьрунин карда куьне гьакъикъатдани чӀехи зегьметар чӀугвазва, баркалла! Къуй куь зегьметар квахь тавурай! Чна квез рикӀин сидкьидай чандин мягькем сагъвал, яргъи уьмуьр, куьтягь тежедай къуватар, ислягьвал ва саламатвал хьун тӀалабзава. Хъсанвал хуьдай ахцегьвийри куь баркаллу зегьметдиз лайихлу къимет гудайдахъ чун инанмиш я.
+Районэгьлийрин мецелай гьуьрметдивди «ЦӀийи дуьнья» газетдин яратмишунин коллектив
+Алай йисан 21-мартдиз, йикъан сят кьудаз райондин культурадин КӀвале «Яран Сувар» къаршиламишуниз талукь тир адетдин гьар йисан концерт кьиле фида. Куьн гегьенш программадикай ибарат тир концертди къабачиди иштиракзавай тамашайрин чӀукари, гьакӀни лезгийрин милли тӀуьнри гуьзлемишзава. Буюр, ша!
+Россиядин Государстводин ва политический деятель Владимир Владимирович Путин 1952-йисан 7-октябрдиз Ленинград шегьерда (РСФСР, СССР) дидедиз хьана. Экономикадин илимрин кандитат тир ам Россядин Федерациядин Президент, РФ-ДИН Государстводин Советдин ва РФ-ДИН Хатасузвилин Советдин Председатель, 2012 йисан 7-майдилай Россиядин Федерациядин Яракьлу къуватрин главнокомандующий я. Виликдай ада президентдин къуллугъ 2000-йисан 7-майдилай 2008-йисан 7-майдал кьван кьунвай, гьакӀни 1999-2000 ва 2008-2012-йисара Россиядин Федерациядин Гьукуматдин Председателвилин къуллугъ кьунвай. Владимир Путин Урусрин географиядин обществодин, Москвадин М.В.Ломоносован тӀварунихъ галай госуниверситетдин къаюмвалдай советдин, «Россия мумкинвилерин уьлкве» тӀвар алай коммерциядинди тушир тешкилатдин ва аялринни жегьилрин умуми россиядин гьерекатдин советдин председатель я. Ада дагъларай лыжайрал алаз финиз, хоккей къугъуниз итиж ийизва. Адахъ каратэдай чӀулав чӀул ава. 2014-йисан ноябрдиз каратэ-до КЕКУСИН-КАНДАЙ Халкьарин арадин тешкилатдин Международный коммитетди Владимир Путиназ каратэ-до КЕКУСИН-КАНДАЙ Гьуьрметдин 8 лагьай дан гана. Владимир Путинахъ кьве руш ава: Мария (1985) ва Катерина (1986). Алатнавай сечкийрин нетижайрай Владимир Путин къведай 6 йисуз Россиядин Президентвиле хкягъ хъувунва. УИК-РИН 100% протокалар гьял авунин нетижайрай уьлкведин кардик квай Кьилин тереф 87, 28 % агьалийри хвена. Сечкичияр сечкийрин участокриз атуни рекорд яна ва и рекъем 77 процентдилай алатна. Кьвед лагьай чкадал КПРФ-ДИН патай кандидат Николай Харитонов экъечӀна. Ада 4,31% сесер къачуна. Гьа икӀ советрилай гуьгъуьнин девирдин тарихда сифте яз коммунистри 10 процентдилай тӀимил сесер къачуна. Чахъ вири саналди сечкийрин 28 участок ава, абурукай 3 участок чи райондилай къерехда ава. Чахъ гьакӀ 17069 сечкичини ава. 15636 сечкичиди сечкийра иштиракна. Абурукай 14693 касди – 94 % ВВ.ПУТИНАЗ сесер гана, 461 касди – 2,93 % Н.М.Харитоноваз, 377 касди – 2,41 % Л.Э.Слуцкийдиз, 47 касди – 0,3 % В.А.Даванковаз сесер гана.
+яшайишдин манадин чӀехи са шумуд объект эцигна илемишиз вахканва: 60 аял-чкадин бахча, 120 аял-чкадин школа ва 1500 чкадин спорткомплекс, – башламишна Ахцегь муниципалитетдин кьил
+вичин рахунар мугьманар тебрикунилай ва кӀватӀ хьанвайбуруз алукьнавай пак Рамазандин варз мубарак авурдалай кьулухъ. – Са шумуд йис вилик ина са гъвечӀи вахтунда икьван объектар жедайдахъ садни инанмиш тушир. Чи алахъунрин ва республикадин руководстводин куьмекдин нетижада и кар чалай алакьна. Гьавиляй жуван, райсобранидин депутатрин ва вири районэгьлийрин патай къе заз РД-ДИН Кьил Сергей Алимович Меликоваз, РД-ДИН Гьукуматдин Председатель Абдулмуслим Муьгьудинович Абдулмуслимоваз, РФ-ДИННИ РД-ДИН Минсельхоздин, эцигунрин подрядчикар хьайи ГКУ «Агро-Строй» ва «Мегаполис» карханайрин руководителриз ва Ахцегь муниципалитетдин кьилин къуллугъдал хьайи Абдулкеримов Осман Магьмудовичаз (инал тӀвар кьур дараматрив чун гьам кьилеваз эгечӀна) чухсагъул! Алай вахтунда Украинадин нацистрихъ галаз СВО - да игитвилелди женг чӀугвазвай чи ватандашарни пара кьадар сагърай! Абур сагъ-саламатдиз, гъалибвал гваз хтана гьа и майдандал чна къаршиламишда, иншаллагь! – алава хъувуна Абдул-Керим Нажмудиновича.
+Ахцегь райондин спортдин тарих зурба пагьливанралди машгьур я. Ина иллаки 1950-1970 - йисара спортди цуьк акъудна. Алай вахтунда районэгьлийри азаддиз кьуршахар кьунай Дагъустанда спортдин сад лагьай мастер Абдулали Гъаниев, спортдин гьа и жуьредай дуьньядинни Европадин чемпион, Мюнхендин олимпиададин призёр Руслан Ашуралиев, СССР-ДИН ва Европадин чемпион Артур МутӀалибов, дуьньядин чемпион Осман Эфендиев, СССРДИН чемпион Къурбан Агъаев … хьтин пагьливанрал дамахзава. Абурун рехъ къе лайихлудаказ Радик Исаева, Жабраил Гьажиева, Анвар ва Январь Аллагьяроври, Рамазан Ферзалиева ва масабуру давамарзава. Спорт филик тухудай тарифлу шартӀарин спорткомплекс кардик акатуникди спортдин вири хилерай чавай бажарагълу пагьливанар тербияламишиз жеда…
+Эхь, райондин кьили гьа и месэлани вичин рахунра къейдна. Ахпа микрофондихъ тебрикдин хуш келимаяр гваз РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат
+, адан куьмекчи, спортдин ветеран
+Ахпа спортдин сувар Ахцегь РДК-ДИН ва искусствойрин школадин устадри чпин манийралдини кьуьлералди гурлу авуна. Тамашачийри
+«Зи Ватан» манияр гурлу капаралди кьабулна. Спортдин имарат ачухунин лишанлу лентӀ атӀайдалай кьулухъ мярекатдин иштиракчияр спорткомплексдин вижевайдаказ тадаракламишнавай залрихъни кьилди-кьилди чкайрихъ галаз мукьувай таниш хьана. Мярекат волейболдай Ахцегь райондинни Дагъустандин хкягъай командайрин дуствилин итижлу акъажунар кьиле тухуналди давам хьана.– Спортдин цӀийи дворецди рикӀиз хъсан таъсирзава, ам жемятдиз Рамазан вацран вижевай савкьват хьана. Авайвал лагьайтӀа, дагъдин хуьре ихьтин зурба имарат жеда лагьана садни ягъазвачир. Гила ахцегьви гьар са аялдиз ва жегьилдиз спортдин рикӀиз кӀани жуьредал машгъул жери къулай шартӀар ава. Пара кьадар сагърай райондин ва республикдин кьилевайбур чаз ихьтин мумкинвилер ганвай! Гила месэла ина аялрихъ рикӀ куз алахъдай хъсан муаллимар - тренерар кӀвалахдик кутуна ава, – чпин фикирар ачухна чаз спортдин ветеранри: физкультурадинни спортдин тежрибалу муаллим
+вичин вахтунда волейболдай райондин хкягъай командада къугъвай
+Теллихан ИБРАГЬИМОВА (1919-2022), зегьметдин ветеран, Хуьруьгрин хуьр. Зегьметкеш, кесиб чӀехи хизанда дяведин четин йисарин мусибатар акуна (6 стха гъвечӀизамаз гишила кьена), кӀвачи чил кьурдалай кьулухъ колхоздин производствода юкь какур авур кӀвенкӀвечи и дишегьли Сталинан медалдиз лайихлу хьана. Гуьгъуьнай, яшлу кьилихъ сагъламвилин гьалдизни килиг тийиз ада, В.В. Путинан терефдар ватанперес къариди, веледризни хтулриз дуьз тербия гуз, хуьруьн ва райондин общественный уьмуьрда активнидаказ иштиракна.
+«За къе Россия хьтин чӀехи, зурба уьлкведин пачагь Владимир Путиназ сес гана, нубатдин сеферда жуван гражданвилинни ватанпересвилин буржи кьилиз акъудна! Пехил, пехъи душманрин хура акъвазна чи яшайиш хъсанарзавай, уьлкведин саламатвал хуьзвай регьбердиз вири халкьди гьуьрметзава, алхишзава. Зун хьтин хуьруьн адетдин ксар рикӀел алай (гьар йисуз 9-май – Гъалибвилин сувар мубаракиз Москвадай чарар ракъурзава) ам пара кьадар сагърай! Гьавиляй халкьдин патай кьетӀен гьуьрметдинни пара кӀанивилин лишан яз, рикӀяй къвезвай шиирдин цӀарар бахшзава за адаз», – лагьанай Теллихан бадеди чаз алатай, яни 2018-йисан мартдиз кьиле фейи РФ-ДИН Президентдин сечкийрин юкъуз. Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй! Эхь, гьа макъамдин сечкийрани 76,69 % сесер къачуналди Владимир Путин гъалиб хьанай. РФ-ДИН Президентдикай
+халкьдин сивин яратмишунрин чешне тир чӀаларин мана са жизвини зайиф хьанвач, буюр.
+Я бахтавар кьелечӀ тахта, Ви пипӀел зи йиф хьанайтӀа, Зун ви патав къведай, Путин, Закай лацу лиф хьанайтӀа! Вун ацукьай кабинетда Лацу лифре муг авуна. Аллагь куьмек хьуй, Путин, ваз, Душманрикай руг авуна! Вун рекьиз кӀанз атай къачах, Ви гъиле хьана атӀур нажах, Вегь на ам гьадан келледиз, Ахкадара са туьрмедиз! Путин, за ваз яйлух къуда, Къизилгуьлдин кӀунчӀар галаз. Салам дуьнья хьуй ваз, Путин, Думадавай юлдашарни галаз! За къацу багъдиз яд гузава, Цуьквер кьулай хвал авуна, За ви шикил хуьзва, Путин, РикӀин къене кӀвал авуна!
+Сакинат МУСАЕВА, РД-ДИН Р.ГЬАМЗАТОВАН тӀварунихъ галай НБ-ДИН край чирдай ва милли литературадин отделдин кьилин библиотекарь Гьар са инсандин уьмуьрда гзаф кьадар танишвилер, гуьруьшар жеда. Абурукай бязибур рикӀел аламукьзавач. Амма а гуьруьшрикай ахьтинбур жеда хьи, абур гел галачиз квахьдач. Дуьшуьш хьайи инсандин къамат, адан камаллу фикирар, лагьай гафар, меслятар рикӀел хкунра амукьзава. Ингье гьа ихьтин инсанрикай сад вичи зи зигьинда дерин гел тур Агьед Гьажимурадович Агъаев я.
+Профессор, философиядин илимрин доктор, литературовед, критик, прозаик, алим, Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчи ва общественный деятель Агьед Гьажимурадович Агъаев дидедиз хьайидалай инихъ 100 йис тамам жезвай йисуз адакай юбилейдин серенжемрал гзаф кьадар хуш келимаяр лугьуда ва макъалаяр чапда. Библиотекарь тир заз А.С.Пушкинан тӀварунихъ галай библиотекадин (РД-ДИН Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай гилан НБ) кӀелдайди хьайи адакай рикӀел хкунрикай суьгьбет ийиз кӀанзава. Лап вини дережадин инсанвилин къилихар аваз хьайи и инсандин тӀвар неинки чи республикадин агьалийриз, гьакӀ адалай къеце патани хъсандиз таниш я. За фикирзавайвал, чӀехи несилдай тир ихьтин инсанрин къаматар аялриз ва жегьилриз ватанпересвилин ва зегьметдин тербия гун патал чешне хьун лазим я.
+Агъайнивили, образование хьуни ва интеллектди адал гьар жуьре миллетрин ва пешейрин инсанар желбзавай. Ада рикӀел хкизвайвал, вичи гьеле чӀехи классра кӀелзавайла фикирзавай хьи, «кӀелун, хъван тийин, пӀапӀрус чӀугван тийин» вичин уьмуьрдин лишан тир. Агьед Агъаева виридахъ галаз хъсан алакъаяр хуьзвай, эдеблувал, руьгьдин михьивал къалурзавай. Адаз гьам чӀехибур ва гьамни гъвечӀибур патал дуст жез ЧИДАЙ.А вахтунда зи 22 йис хьанвай эхир. Хуьряй куьч хьанвай заз ада хейлин камаллу насигьатар гана. Алимди захъ галаз гьар жуьре месэлайрай итижлу, дуьнья чир жедай суьгьбетар кьиле тухудай. Ам Ахцегь райондин КьакӀарин хуьруьн агьали, зи диде Сабигат Шагьмурадовадихъ галаз таниш тир.
+Агьед Агъаева жегьил йисар военный летчик-истребителдин пешедиз бахшна. Вичин несилдин чешнедал ада къалабулух кутадай 40-йисар кечирмишна. Адан къисметда XX ва XXI асиррин вакъиаяр ва инсанрин гьайбатлувал ачух хьана. Ахцегьрин хуьруьн алимдин дамарра хайи чилиз кӀанивал, жавабдарвал, ватанпересвал авай. Адакай кӀелунра зи насигьатчи хьана. Агьед Агъаеваз захъ анжах юкьван махсус образование авайди чир хьайила, ада къейдна хьи, дишегьлийрихъ кьилин образование ва гегьенш кругозор хьун лазим я, гьикӀ лагьайтӀа абурун назик къуьнерал чӀехи пар ала – халкьдин виридалайни хъсан адетрал лайихлу аялар тербияламишун. Гьавиляй абур культура авай ва вири патарихъай савадлу инсанар хьун лазим я. Къенин юкъуз важиблувал квадар тавунвай адан ктабрихъ исятдани игьтияж ама. Агьед Гьажимурадовича чаз виридалайни четин предметдай – философиядай тарсар гузвай. Винелай атӀугъай, амма «къенепатай регьимлу» философди чун виликамаз жавабар кхьенвай чарар (шпаргалкаяр) ишлемиш тавунин патахъай тагькимарна ва чав абур ишлемишиз вугудач лагьана. И вахтунда ада къейдна: «гьикӀ жедатӀа, гьакӀ жавабарни це. Ахпа за куь жавабриз къимет гуда». Муаллимди чаз масадалай аслу тушиз фикирар ийиз чирна ва ада имтигьандин вахтунда чи акьулдин процесс са мураддихъ рекье твазвай. Нетижада виридаз рази жедай къиметар атана. Агьед Агъаев вичин хиве жавабдарвал авай кӀелдайди тир. А вахтара чи библиотека исятда шииратдин КӀвал авай дараматда бинеламиш хьанвай. КӀелдайбурун залра чкаяр ва ктабар бес жезвачир. Инра еке учирар акъвазнавай. Са сеферда иниз хъел кваз Дагъустандин Халкьдин шаир Нурадин Юсупов атана ва отделдиз атун патал вич са сятдилайни гзаф вахтунда акъвазуниз мажбур хьайидакай лагьана. «Атана кӀандай ман, чаз куьн фадлай чизвай кьван»,–жаваб гана чна. «Залай вилик учирда акъвазнавай Агьед Гьажимурадовичалай зун гьикӀ элячӀдай?»- лагьана Юсупова.
+Алимдин гафаралди, ам чи уьлкведин ва Мукьвал тир Къецепатан уьлквейрин (Ближнее Зарубежье) ири хейлин библиотекайрин кӀелдайди тир. Адаз библиотекаяр ишлемишунин къайдаяр хъсандиз чидай. Вичихъ чӀехи къуллугъар ва кьакьан тӀварар авайтӀани ва гьамишан кӀелдайди яз чаз чидайтӀани, алимди библиотекайрин къайдаяр садрани чӀурдачир. Ада гьар йисуз кӀелдайдан билет яргъи хъувун давамарзавай,фойеда студентрихъ галаз са учирда акъваззавай ва гуьзчивилин чар къачузвай. Анжах идалай кьулухъ ам отделдиз фидай.
+КӀелдайбур отделдиз физвай вахтунда абуруз муаллим чир хъжезвай: инсанар кӀвачел къарагъзавай ва ам тебрикзавай, муаллимдив мукьвал-мукьвал гьар жуьре суалар вугузвай. Вич гьамиша кардал машгъул тиртӀани, ам инсанриз гьар жуьре месэлайрай меслятар ва куьмекар гуз гьазур тир. Ада лугьузвай хьи, чпин винел гьамиша кӀвалахзавай жегьил пешекарар акурла вич шад жезвай. Ада вичин аспирантар са чкадал акъваз тавуна датӀана вилик финикай хияларзавай. Нажмудин Самурскийдикай делилар кӀватӀзавай йисар иллаки хъсандиз рикӀел алама. Ада XXАСИРДИН эвелдин вири периодикадин печать тупӀалай ийизвай. Подшивкаяр куьгьнебур тирвиляй чарар чкӀизвай. Хъфидай кьилихъ ада абур чкадал эхцигдай ва стол салфеткадал михьдай. Ибур куьлуь-шуьлуьяр ятӀани, абуру алимдин селигъалувиликай шагьидвалзавай. За край чирдай ва милли литературадин отделда кӀвалахай 50 йисан девирда ам дуьзени ва галай-галайвал къайдаяр хуьзвай тек сад тир кӀелдайди тир.
+Здравоохраненидин хиле кьилин роль, гьелбетда, духтурриз гузва. Амма абурухъ галаз санал юкьван медперсоналдин кьулугъчийри чӀугвазвай зегьметни чӀехиди ва важиблуди я. Больницайра, поликлиникайра медсестрайри духтуррин тапшуругъар кьилиз акъудзава, кефсузбурухъ гелкъвезва, лазим тир процедураяр кьиле тухузва, азарлуди духтуррал агакьдалди герек тир тади куьмек гузва, пешекардин патав ракъурзава ва икӀ мад. Чи къенин суьгьбетдин игит Махачкъаладин А.В.Вишневскийдин тӀварунихъ галай республикадин клинический больницадин приемно-диагностическое отделенида операторвиле кӀвалахзавай Мусаева Наташа Арифовнадихъ галаз и йикъара авур суьгьбетди и кар мадни тестикьарзава. Наташа Мусаева 1993-йисан 20-июндиз Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. Хайи хуьруьн юкьван школа акьалтӀарай жегьил руш Махачкъаладин Халкьдин майишатдин институтдин юридический отделенидиз гьахьна. 2015-йисуз институт агалкьунралди куьтягьна,амма жегьил рушаз вичи хкягъай пеше акьван рикӀиз хуш тушир.– ГъвечӀи чӀавалай зи мурад жувакай инсанриз виридалайни герек духтурвилин пешедин сагьиб хьун тир. Гьеле гъвечӀизамаз зун тӀарвал хьайи гьар са касдиз куьмек гуз гьазур тир,– лугьузва Наташади. Ада больницада кӀвалахун патал артухан кӀелер хъувун кьетӀна ва операторвилин махсус курсар куьтягьна 2015-йисалай больницада кӀвалахиз эгечӀна. «Дагъ дагъдал гьалтдач, амма инсан инсандал гьалтда»-лугьузва лезги мисалди. Азарлу тахьуникай садни заминламишнавач кьван, и мукьва са дуьшуьш хьана заз Махачкъаладин больницадиз фин кьисмет хьана. Дуьшуьшдай зун гьа и рушан патав акъатна. Зун хьиз адан патав атанвай инсанар мад авай. Гьатта кӀвалахдин вахт куьтягь хьайидалай кьулухъни ада виридан дерди-гьалдикай хабар кьуна герек чкайриз фидай рехъ къалурда. Азарханадин дегьлизда ам элкъуьрна кьунвай инсанрин юкьва аквада. Пешекарвилин, ахлакьдин, агъайнавилин вини дережа къалуруналди ам гьар садан дердинихъ секинвилелди яб акализ, гьар сад дуьзгуьнвилелди гъавурда тваз гьазур я. Инсанри къалурзавай разивилерилайни ийизвай алхишрилай багьа шабагьар авач. Здравоохраненидин хиле галатун тийижиз гьакъисагъдаказ зегьмет чӀугунай, медецинадин пешекарвилин адетар хуьнай агьалийрин арада сагълам уьмуьрдин таблигъат тухунай ва активный общественник хьунай ам хейлин шабагьрин сагьиб я. Отделенидин заведиш Ашибова Зубаржат Абдулатиповнади Н.Мусаевадихъ пешекарвилиз виниз тир къимет гуналди, ада датӀана вичин чирвилер артухарзавайди, пешекарвилин устадвал хкажиз зегьмет чӀугвазвайди къейдна. Инсанриз алакьдай куьмекунин, мергьяматлувилин, кӀевевайдан гъил кьаз кӀан хьунин хьтин Наташадин къилихар адан дидедин Мусаева Замира Идрисовнадин (ингилис чӀаларин муаллим) ва бубадин Мусаев Ариф Мусаевичан (МЧСДА кӀвалахзавай) тербиядин нетижа я. Наташа Мусаева хъсан пешекар, къайгъудар руш, кӀвалин кайвани хьиз рикӀиз чими инсанни я. Адан къенивили, рахунрин тегьерди, хуш акунри инсандин фикир гьасятда желбда. Азарлуйрихъ галаз авай хуш рафтарвилихъни еке важиблувал авайди инкариз жедач. Къуй рикӀ хци, чарадан тӀалдикай хабар кьадай чи гуьзел таватдихъ кӀвалахда инлай кьулухъни еке агалкьунар, хизандин хушбахтлувал артух хьурай!
+ЧӀехи шегьерда хайи чӀал гьикӀ хуьда?
+Наиля Шихмегьамедовна МУРСАЛОВА, Москвадин педагогвилин университетдин къецепатан чӀаларин факультетдин 4-курсунин студентка, Москвадин, Московский областдин ВУЗРИН ва юкьван махсус образованиедин заведенийрин студентрин арада ФЛНК-ДИН къаюмвилик кваз тухвай лезги чӀалал эссе кхьинай конкурсдин ва Сочи шегьерда тухвай жегьилрин халкьарин арадин «Сириус» фестивалдин иштиракчи, ада лап хъсан къиметралди кӀелзава.
+Дидедин хайи чӀала гьар инсандин уьмуьрда еке везифа тамамарзава. Дидедин чӀал тек са рахун патал ишлемишзавач, ада чи миллетдин тарих ва адетар хуьзва. Алай вахтунда лезгияр чи чӀалак туьрк, урус, фарс гафар кутуна рахазва. И жуьре рахаз хьайитӀа, чи чӀал терг хьун мумкин я. Ихьтин гьалара чара инсанарни чи гъавурда акьун мумкин я. Алай девирда дидедин чӀалал рахазвайбурун кьадар тӀимил хьанва. Идалайни гъейри, бязибур гьатта хайи чӀалан гъавурдани акьазвач. ЧӀал квахьайла, жегьилринни бубайрин арада алакъа амукьзавач. ЧӀал квахьайтӀа, адахъ галаз миллетни квахьда. Чи милли тарихни, адетарни, къайдаярни арадай акъатда. Иниз килигна, вири халкьарин арада, чун лезгияр я лагьана садазни чир жедач. Идалайни гъейри, чи арада садвални амукьдач. Гьавиляй чна и гьал дуьз хъувун герек я. Бязи инсанри лугьузва хьи, бес чаз лезги чӀал санани герек къвезвач (мектебда, кӀвалахал ва маса чкайра). Бязибуруз чӀал чир ийиз кӀанзава, амма ам гьина ва гьикӀ чирдатӀа чизвач. Бес чна еке шегьерра ва маса уьлквейра дидедин хайи чӀал гьикӀ хуьда? Меркезда ва маса еке шегьерра дидедин чӀал чирун патал гьар жуьре мумкинвилер ава. СИФТЕНИ-СИФТЕ гьар инсан кӀвале рахана кӀанда жуван чӀалал. Бязибуру лугьуда хьи, аял чӀехи хьайила, ахпа адаз чӀал чирда. Амма аялдиз хайи чӀавалай кӀвале жуван чӀал чирна кӀанда. Кьвед лагьайди, вири сад хьана ачухна кӀанда гьяд йикъан тарсарин тежриба. Герек лезги чӀал чир ийиз кӀанзавай гъвечӀидазни, чӀехидазни абуруз къведай мумкинвал жеривал. Тарсарилайни гъейри, халкьдин гъилин кӀвалахарни чир ийидай дестеяр ачухна кӀанда. Пуд лагьайди, лезги чӀалал гзаф улубарни (ктабарни) журналар чапдиз акъудна кӀанда. Кьуд лагьайди, мукьвалмукьвал жегьилрин арада сувар йикъарин гуьруьшар тешкилна кӀанда, герек абур сад-садахъ галаз таниш хьана, жуван чӀалал рахадайвал. Вад лагьайди, интернетда гзаф дестеяр ачухна, гьаниз вири жуванбур кӀватӀна кӀанда. А дестейра, кӀватӀалра жуван чӀал, адетар, тарих чирдайвал. Зи фикирдавай вири месэлаяр кьилиз акъуд авуртӀа, чи чӀални амукьда адетарни, идаз килигна чи миллетни. Зунни чи уьлкведин меркезда хана чӀехи хьанва. Аялрин бахчада, мектебда, университетда маса чӀалар хъсандиз чирнава, амма дидедин чӀал чир хьунай зун кьулухъ галама. Зи фикир мукьвара и нукьсан туькӀуьр хъувун я. За чи вири жегьилривай тӀалабзава, ша чна чи лезги чӀал арадай акъуд тийин! Чи лезги халкьдин шаир Фейзудин Нагъиева вичин са шиирда икӀ кхьенай:
+Сагъ амай кьван лезги уба, Лезги диде, лезги буба, Сагъ я лезги халкь! Лезги хуьре кӀвал амай кьван, РикӀе халкьдин тӀал амай кьван, Чахъ чи дидед чӀал амай кьван Сагъ я лезги халкь!
+Ша, чна шаирдин гафар кьилиз акъудин!
+Луткунрин хуьруьн юкьван школадин актовый залда райондин школайрин командайрин арада "А ну-ка, девушки!" конкурс кьиле фена. Мярекат райондин культурадин управлениедин спортдин ва жегьилрин крарин отделди тешкилна ва кьиле тухвана. Конкурсда Ахцегьрин 1 ва 2-нумрайрин, Хуьруьгрин ва Луткунрин хуьрерин школайрин коллективри иштиракна. Рушари "Визитка", "Золушка", "Угадай мелодию", "Рукодельница" ва "Поэзия" номинацийра чпин алакьунар къалурна. Лугьун лазим я хьи, вири командаяр акъажунриз лап хъсандиз гьазур хьанвай. Нетижада Хуьруьгрин школадин команда 1-чкадиз, Ахцегьрин 1-нумрадин школа 2-чкадиз ва 3-чкадизни Луткунрин школадин команда лайихлу хьана.
+1.11-21-йикъара кӀвалин фундамент тун хъсан туш.2.12-22-йикъара папав мукьва хьун хъсан туш.3.13-23-йикъара нисинлай беден чуьхуьн хъсан туш.4.14-24-йикъара цӀийи партал алукӀун хъсан туш.5.15-25-йикъара папав мукьва хьун хъсан туш.6.16-26-йикъара квахьай шей жагъида.7.17-27-йикъара рушаз илчи фин хъсан туш.8.18-28-йикъара гьакимдин патав фин хъсан туш.9.19-29-йикъара сефердиз фин хъсан туш.10.20-30-йикъара дяве авун, къал-макъал авун хъсан туш.
+•Фикирдиз атай кар ийидалди виликамаз кьведра-пудра алцум хъувуна кӀанда.
+•Адетдинди ажайибдиз акун акьуллу касдиз хас я.
+•Хажалат са касдивайни чӀугваз жеда, амма шадвилиз кьве кас герек я.
+•Чаз шадвал гузвайди элкъвена къваларив гвайбур ваъ, абурухъ галаз авай рафтарвал я.
+•ГЪАМ-ХАЖАЛАТ гзаф инсафсуз агъа я.
+•ЧӀехи хажалатдин еке шадвили инсандиз сад хьиз таъсирда. Абуру акӀ къарсурда хьи, кенефдин кьил квадарда.
+•Хажалатди сив агални ийида, кьадарсуз ахъани.
+•Шадвилин гьиссериз дурум гун четин туш, хажалатдиз таб гуз алакьна кӀанда.
+•Гъамунивай къуватдай вегьез тежер, кьилел бедбахтвал атайла хъвер ийиз, фикир-хажалат кьезилариз алакьдай викӀегь инсанриз за рикӀин сидкбидай гьуьрметзава.
+Малум тирвал, РФ-ДИН Президент Владимир Путина 24-март «Кронус Сити Холда» телеф хьайибурухъ умуми милли яс чӀугунин югъ яз малумарна. Халкьдихъ элкъвена авур вичин рахунра уьлкведин Президентди и залан тахсиркарвал заказ авурбур ва кьиле тухвайбур жазаламишуникай хкат тийидайди малумарна.
+Дагъустандин Кьил С.Меликова Подмосковьеда теракт тухвайдалай кьулухъ тешкилай оперативный штабдин заседаниедал региондин руководителди инсанрин ва стратегиядин жигьетдай важиблу объектрин хатасузвал таъминарунин рекьяй кӀвалах гужлу авун тапшурмишна. Подмосковьедихъ галаз рейсадвал къалурунин мураддалди регионда машгъулардай, спортдин ва маса серенжемар тухун акъвазарна.
+Лумуна АГЬМЕДОВА Ингье акуна-такуна кьуьдни алатна. Чи ракӀарал Яран сувар – гатфар атанва. ТӀебиатда хьиз, и чӀавуз инсанрин рикӀерани, ниятрани, крарани гзаф цӀийивилер кьиле физва. Инсанри уьмуьрдин генгвиликай, мублагьвиликай, яшайишдин къулайвилер артух хьуникай фикирзава. Яран сувар атайла чи рикӀел милли хуьрекар, тӀуьнар, пек-парталдин жуьреяр, гъилин-тӀупӀун сенятвилер (гам рушун, сар михьун, гъалар гьазурун, гуьлуьтар, чуьвекар, жигетар хрун ва икӀ мад) хквезва. Лезгийрин къадим вахтарилай къейдзавай Яран суварихъ дерин тарих хьиз, гьакьван еке метлебни ава. А метлебдин мана халкьдин фольклорда, махара, мисалра, манийра гьатнава…
+И сеферда Яран сувариз талукьарнавай гурлу мярекат Малик Гъаниеван тӀварунихъ галай культурадин КӀвалин залда кьиле тухвана. Ам ачухай культурадин Управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова кӀватӀ хьанвайбуруз сувар мубаракна. – 21- март чаз лезгийриз, гьакӀ дуьньядин гзаф маса халкьаризни Яран суварин югъ я. Гатфарин кьиляй хуьрера, кӀвалера, рекьера, идарайра, майданрал михьивилер авуни, мелер тешкилуни и суварин метлеб мадни хкажзава. Яр чи кьетӀен югъ, вахт, сувар я! Мубаракрай квез вирибуруз!...,– лагьана ада. Са герендилай сегьнедал РДКДИН гьевескар артистрин чӀехи десте пайда ХЬАНА.ТЕБРИКДИН гаф гваз сегьнедал экъечӀай райадминистрациядин кьилин заместитель Роберт Гьамзаев инсанрив ацӀанвай залди гурлу капар ягъуналди къаршиламишна.– Гьуьрметлу районэгьлияр, за квез Яран и гуьзел сувар жуван, райондин руководстводин патай рикӀин сидкьидай мубаракзава. Чна гатфарар, Яран сувар къаршиламишзава. Ихьтин чӀавуз вирибурук, уьмуьр цӀийи хъийиз, цӀийи, хъсан крарал чан гъиз, куьгьневал, жуьреба-жуьре уьзуьрар алудиз, цанар цаз, тумар кутаз, багълар цӀийи хъийиз …, гьерекат акатда. Анжаз са темпелриз ахвар атун мумкин я. Маса хъсанвал, и юкъуз куьгьне хъилер, наразивилер рикӀелай алудунин, жегьилри яшлубурал кьил чӀугунин, зайиф, начагъбурун гуьгьуьл къачунин адетрихъ галаз алакъалу я. Тебрикдин келимайрилай гуьгъуьниз ада район яшайишдин, экономикадин ва маса рекьерай вилик физвайди къейдна. ГьакӀни ада, райондин кьил Абдул-Керим Палчаева «Хуьруьн виридалайни хъсан кӀвал, куьче ва гьаят» тӀвар алай конкурс малумарнавайди лагьана. Ахпа мярекатдин тамадади майдан гьевескар артистрин ихтиярда туна. Музыкадин нумрайрин арада Яран Ханумдини, къабачийри сувариз талукь тематикадин кьуьлеринни мани-макьамрин ва къаравилийрин тамашадин тегьердин нумрайралди тамашачийрин гуьгьуьлар шадарна. Мярекатда гьакӀни райондин Р.Гьажиевадин тӀварунихъ галай музшколадин аялрини иштиракна. Райондин Алла Жалилован тӀварунихъ галай искусствойрин школадин тербиячияр тир Алиса Акимовади ва Мегьамед Мегьамедова тамамарай «Булахдал алай руш» тӀвар алай кьуьл тамашачийри иллаки хушдиз кьабулна. И йисуз Яран сувар сив хуьнин Пак Рамазан вацрал ацалтуниз килигна культурадин фойеда нянихъ сив атӀудайбуруз берекатлу суфра къурмишуналди, мярекат давам хьана.
+2024-йисан 27-мартдилай 28-мартдалди Дагъустандин дагълух районра живедин маргъалар авахьунин хаталувал ава. Гьавиляй агьалийривай яргъал рекьериз, маргъал авахьунин жигьетдай хаталу участокриз походриз финикай къерех хьун ва мукъаятвал артухарун тӀалабзава.
+Сакинат МУСАЕВА, РД-ДИН Р.ГЬАМЗАТОВАН тӀварунихъ галай НБ-ДИН край чирдай ва милли литературадин отделдин кьилин БИБЛИОТЕКАРЬ(ЭВЕЛ 12-нумрада)
+Мукьуфдивди кьиле тухвай кӀвалахдин нетижада 1990-йисуз «Дагъустан: вахт, кьисметар» серияда «Нажмудин Самурский» тӀвар алай ктаб чапдай акъатна. «Мегьамед Ярагъи» (1996) тӀвар алай адан ктабдихъ еке магьшурвал ава. Ина XIX асирда Дагъустандин ва Ширвандин дагъвийрин руьгьдин регьбердин философиядин портрет (къамат) ганва. Адан ктабар библиотекайрин уртах абонементдай мукьвалмукьвал тӀалабзава. Отделдиз ам ял ядай йикъара къвезвай. КӀелдайбурун залда ацукьуналди, ада абурун игьтияжриз итиж ийидай. А вахтара кӀелдайбур гзаф авай. Ина рефератар, курсовой, дипломдин кӀвалахар кхьизвай, гьакӀни илимдин кӀвалахар патал материал кӀватӀзавай. Гьар жуьре йисара библиотекада илимдинни практикадин конференцияр, гуьруьшмишвилер, ктабрин презентацияр (раиж авунар), литературадин вечерар кьиле тухузвай ва чӀехи гьарфунилай инсан тир Агьед Гьажимурадович Агъаеван уьмуьрдиз ва яратмишунриз бахшнавай ктабрин выставкаяр тешкилзавай. Отделда юбилярдин саки вири ктабар хуьзва. Вахтуни истемишнавай абуру чпин важиблувал къенин юкъузни квадарнавач. Муаллимдин ктабар «чан алачир пар яз» къатканвач. Абурухъ еке игьтияж ава. МУКЬВАЛ-МУКЬВАЛ тупӀалай ийизвайвиляй абур куьгьне хьанва, вахтни тӀимил алатнавач. Юбилейдин йисуз абур цӀийи кьилелай чап хъийиз жедай. И кардин лазимвални ава. Кьилд��н ктабар кӀелдайбурув вугудай мумкинвални амач. Абур цӀийи кьилелай чап хъувунайтӀа, библиотекаяр, лезгийрин милли прозадал рикӀ алайбур, гьар жергедай яз урус чӀалал кӀелдайбур патал хъсан савкьат жедай. Адан ктабар программныяр я. Алимдин литературадин яратмишунар Кьиблепатан Дагъустандин школайра, гьакӀни республикадин ВУЗ-РА чирзава. Отделда кӀвалахуналди, писателдиз Дагъустандин вири миллетрин векилри СтӀал Сулейманан гьакъиндай литературадикай мукьвал-мукьвал хабар кьазвайдан ван къвезвай. Ял язавай декьикьайра чими гьалара чай хъвазвай вахтунда ада заз СтӀал Сулейманан «…мулла Рамазана ктӀай гьажибугъда маса гузвай» шиир патал Н.С.Хрущевахъ галаз хьайи наразивилин суьгьбет рикӀел хкана. И кар гзафбуруз чизвачир. Ктаб чап авун патал А.Агъаева гьеле яргъал тир 1960-йисуз гьазурнавай. 1962-йисуз Н.С.Хрущеваз Ставрополда СтӀал Сулейманан эсеррин гуьрчегдиз туькӀуьрнавай однотомник ганай. КПСС-ДИН ЦК-ДИН сад лагьай секретарди ам тупӀалай авун кьетӀна ва адаз инай «Каш авай йисуз ктӀай гьажибугъдадал алвер авур Рамазанан гьакъиндай гаф» шиир акуна. Ада шаирдиз «антикукурузник» лагьана ва ам партиядин жергейрай акъудун, гьакӀни ктаб чапдиз гьазурай А.Агъаев туьнбуьгь авун истемишна. СтӀал Сулейман кьейидалай кьулухъ партиядай акъудунин лазимвал хьанач, гьикӀ лагьайтӀа ам партиядин жергейра садрани хьайиди туш. А.Агъаев «намуслувал тахьунай» туьнбуьгьна, дустагъда лагьайтӀа ам советрин машгьур шаирар, писателар себеб яз тунач. Ктабрин вири тираж тергна. Ктабдикай амукьайди ам туькӀуьрай А.Агъаеваз ракъурнавай сигналдин анжах са экземпляр я. Хъсан вахтар алукьдалди ада и ктаб къайгъударвилелди хуьзвай. Литературоведди хажалатдивди къейд авурвал, «вахт фад алатна». Агьед.Гьажимурадовича гьакӀни суьгьбет авурвал, шаирдин яратмишунрал гзаф йисара кӀвалахай ам инанмиш хьайивал, СтӀал Сулеймана 30-йисарин законсузвилер,иллаки М.Самурский, Гь.Гьажибегов, М.Далгат, К.Мамедбегов ва масабур дустагъламишун заландаказ эхна. Шаирди абурун аксина ажугълу шиирар кхьинин патахъай «социальный заказ» къачунай. Амма чӀехи ашугди вичин дустар маса ганач ва ам «вичин намусдиз хьиз, жуван халкьдиз вафалу яз» амукьна. Алимди давамар авурвал, мергьяметлувилин фикирралди Халкьарин арадин информатизациядин Академиядин академик Шихсефи Сефиханович Сефиханова вичин сифтегьан гаф галай къадагъа авунвай однотомник дегишвилер ва алаваяр квачиз цӀийи кьилелай чап хъувунин карда финансрин куьмек гана. Ктаб заз ва гьакӀ библиотекадиз пишкеш яз гуналди, Агьед Гьажимурадовича лагьана: «Заз чида, библиотекади и ктаб гьамишалугъ яз къайгъударвилелди хуьда, за лагьайтӀа, ам анжах 30 йисуз хвенай». Алай вахтунда вичел лишанлу «къакъуднавай ктаб» штамп алай 2000-йисуз Москвада чапнавай «СтӀал Сулейман: эсерар» тӀвар алай ктабди РД-ДИ Р.Гьамзатован тӀварунихъ гала�� НБ-ДИН край чирдай ва милли литературадин отделдин фондуна лайихлу чка кьунва. Лишанлу кар ам я хьи, алай йисуз чна СтӀал Сулейманан 155 йисан ва Агьед Гьажимурадовичан 100 йисан юбилеяр къейдзава. Ида а кардин гьакъиндай лугьузва ХЬИ,СТӀАЛ Сулейманан яратмишунрин ирсинин ва Агьед Агъаеван ахтармишунрин кьисметар исятдани сад-садак какахьун давам жезва. Халкьди ЛУГЬУЗВА:«ИНСАНДИКАЙ гьикьван вахтунда рикӀел аламатӀа, гьакьван вахтунда ам яшамишни жезва». Агьед муаллим адахъ галаз кӀвалахай, дуствал авур, ам чиз хьайи ва адан яратмишунриз къимет гайи вирибурун рикӀера гьамишалугъ яз амукьда. Вичелай кьулухъ лайихлу аялар ва хъсан фикирар тур ам вичиз Аллагьди чара авур чилин рехъ лайихлудаказ фена...
+Гьажи Гьемдуллагь Бабаев. Культурадин хилен зегьметдин ветеран, ДАССР-ДИН культурадин лайихлу работник, республикадин лезги писателрин Союздин член, сегьнедин бажарагълу устад, яратмишунрин жуьреба-жуьере конкурсрин лауреат, «Бубадин веси» ктабдин ва вишералди шиирринни публицистикадин эсеррин автор! Районэгьлийриз ам хъсан фяле, багъманчи, шаир, муаллим, драматург, режиссёр, музыкант, манидар, устӀар, художник, мухбир, муъмин кас, къайгъудар буба ва камаллу насигьатчи хьиз машгьур тир.
+ехи несилдин рикӀел Гьемдуллагь Минетуллагьович райондин культурадин КӀвалин рикӀ хьиз алама. Гьевескар артиствилин гъвечӀи къуллугърилай башламишна, халкьдин театрдин кьилин режиссёрвилин жавабдар дережадив агакьна. Саки 40 йисан къене ада культурадин хиле кьиле тухун тавур пеше хьанач. Гьемдуллагь гьакӀ сегьнедал экъечӀун бес тир: зал хъуьредай. Икьван пешейрин ва къени къилихрин сагьиб, масадаз куьмекунин карда гьакьван кӀвачел кьезил, чӀехи гьарфунилай тир ватанперес Инсан, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин вафалу дуст ва мягькем дестек, гьайиф хьи, и йикъара чавай къакъатна, вичиз рагьмет хьуй! Гъилевай йисан 7-декабрдиз адан 85 йис тамам жезвай. Эхиримжи йисара Гь.М.Бабаева РДК-ДИН къуллугъдикай къерех хьана, диндин месэлайриз итиж ийиз, халкьдиз къуллугъзавай. Халис муъминди вичи-вичиз Кьуръан кӀелиз чирна, уьмуьрда ахъа авур кьван вири купӀар хъувуна, Гьяждал фена, халкьдин арада гьа и рекьяйни лайихлу гьуьрмет къазанмишна. Гьемдуллагь Бабаев 1939-йисан декабрдиз Ахцегь райондин дагълух Усур хуьре зегьметкеш чӀехи хизанда дидедиз хьана. ТӀебии бажарагъдин ада Ахцегьа 7 йисан мектеб, Махачкъалада ПТУ ва Москвада халкьдин университетдин режиссёрвилин курсар куьтягьна, Ахцегь РДК-ДА артиствиле ва 1972-йисалай халкьдин театрдин режиссёрвиле кӀвалахна. «Кесиб, чӀехи хизанда заз мад маса кӀелун давамардай кьисмет хьанач. Шаирвални артиствал заз рагьметлу диде-бубадикай атана. Халкьдин сивин яратмишунрал рикӀ алай Салигьат дидедин лайлайринни манийрин ширин ван къени зи япара ама. Муаллимвиле кӀвалахзавай буба Минетуллагь халкьдин арада чуьнгуьр, далдам ядай хъсан кьавал ва гьевескар артист хьизни машгьур тир…», – лугьудай рагьметлуда. Гьемдуллагь Бабаева милли искусство, литература, публицистика, драматургия вилик тухуникни вичин лайихлу пай кутуна. Жегьил чӀавалай шиирар, гьикаяяр, макъалаяр, са актунин пьесаяр кхьизвай адан гзаф эсерар «ЦӀийи дуьнья», «Лезги газет», «Кард», «Дуствал» газетризни журналриз акъатна. Заридин «Ватан Ахцегьар», «Яран сувар», «Шарвили», «СтӀалви шаир, Сулейман» шиирар ва масабур манийриз элкъвена. «Жавагьир гьахъ тир», «КьантӀар авачир муьгьуьббат», «Ягъалмиш жемир», «Кьел тӀуьрда яд хъвада», «Фурс гвай бег» ва са актунин маса пьесаяр Ахцегьрин халкьдин театрди сегьнеламишна, абур Дагъустандин халкьдин яратмишунин КӀвали чапдай акъудна. 2020-йисуз Махачкъаладин «Мавел» чапханадай Гь. Бабаеван «Бубадин веси» ктаб акъатна. Ада гьакӀ «Шарвили», «Хкягъай эсерар» ктабарни чапдиз гьазурзавай, гьайиф хьи, акакь хъувунач. ЯтӀани, ада несилриз гьам милли литературадани публицистикада ва гьам искусствода тунвай ирс рикӀелай алат тийирди я. Вичи уьмуьрлух намуслувилелди халкьдиз къуллугъай, баркалла алай Гьемдуллагь Бабаев несилрин рикӀера гьамишалугъ яз амукьда. Дериндай хажалат чӀугунивди чна адан хизандиз, багърийриз башсагълугъвал гузва. Аллагьдин рагьметдик кваз хьурай!
+Гьуьрметлу юлдашар! Пожар арадал атайла, ва я цӀай акатунин лишанар малум хьайила (и ва я маса чкада гум гьатун, са вуч ятӀани кузвай ни пайда хьун, гьавадин чимивал хкаж хьун) и кардикай тадиз «01»-нумрадин телефондай зенгна пожарникриз хабар це. И чӀавуз объектдин адрес, пожар арадал атанвай чка, гьакӀ жуван фамилия лугьун чарасуз я.
+Пожарникар къведалди чкадал алай инсанар гъилив гвай шейэрин куьмекдалди (огнетушителар, къум, яд) цӀай хкадариз эгечӀун лазим я. Ихьтин чӀавуз къимет авай шейэр хуьнни авуна кӀанда. Эгер чарасузвал аватӀа пожар арадал атанвай чкада электроэнергия вам аса агрегатар хкудун лазим я. Ида пожар мадни гзаф мензилдиз чкӀунин вилик пад кьадай мумкинвал гуда.
+Алай йисан 6-апрелдиз йикъан сятдин 14 даз «Нарын-Кала» къеледин АК-ДИН гъвечӀи майдандал Саида Адамовадин (Шагьбановадин ) художественный литинин хсуси выставка ачух жеда. Саида Шагьмурадовна Дагъустандин духтур дерматолог-косметолог, иглорефлексотерапевт, художник-дизайнер ва «Said Shah» бренд тешкилайди я. Ам Модайрин Гьафтейрин, дизайнеррин конкурсрин, халкьарин арадин ва мергьяметлувилин фестивалрин иштиракчи Я.ИНГЬЕ абур: Мергьяметлувилин фонд «Русский силуэт» «Neva Fashion Week St.Petersburg», «Belarus Fashion Week», «Moscow FASHIONWEEK» «Кавказдин СТИЛЬ»,«ХАЛКЬАРИН арадин IKFW модадин аялрин гьафте», «Халкьарин арадин «ФЕЛТФЕСТ» литинин фестиваль», Халкьарин арадин «IBEFF», фестиваль « Maratona Di BAIIO» (Италия). Идахъ галаз санал, «Said SHAH»-ДИ вахт-вахтунда журналар патал гьар жуьре фотосессийрани иштиракзава.
+«Литинин хазинаяр» выставкада лит ишлемишуналди гьазурнавай милли нехишар галай шейэр,шикилар, декорациядин паннояр къалурна. Гьялнавай сарикай гьазурнавай мягькем материалдихъ надир ерияр ава. Ада чимивал тӀимил квадарзава ва гьава хъсандиз рекье твазва. Амма эгер виликдай лит хуьрера гьазурзавай литинин чекмейрихъ(валенкайрихъ) галаз гекъигзавайтӀа, гила ада дизайнерар ва художникар гьевесламишзава.
+Япунжи галачирди гьихьтин дагъви я? Литинин чекмеяр(валенкаяр) авачирди гьихьтин урус я? Медикрин ва модельеррин фикирдалди, Россиядин къадим заманадин и шейэриз къени фикир гун кутугнава. ГьикӀ лагьайтӀа абур тӀебиатдин надир шейэрикай – литиникай гьазурнава. Кавказда лит са шумуд виш йис идалай вилик ишлемишиз эгечӀнай. Япунжидилай ва чекмейрилай гъейри Кеферпатан Кавказдин хейлин халкьарин девлетлу кӀвалера нехишар алай литинин халичаяр магьшур тир. Гьеле XIX асирда абуру сиягьатчийрин ва Кавказдин агьалийрин яшайиш ахтармишзавайбурун фикир чпел желбзавай.
+Немсерин географ Георг Маркграфа алатай асирдин эхирда кхьейвал, Кавказдин литер еке гуьрчегвилел тафаватлу жезвай. Гьар жуьре рангарин литинин кӀусар аламатдин кӀалубра атӀузва ва нехишралди цвазва. Ихътин халичаяр чӀагуруни еке устадвал истемишзава. Къе лагьайтӀа, и еке устадвал Саида Адамовади къалурзава. Адан эсерри тамашачияр чпин кьакьан устадвилел ГЬЕЙРАНАРЗАВА.ЛИТИНИН шейэрин тикрариз техжедайвили артухан гафар квачиз дагъустанвийрин лит ишлемишунин надир къайдайрикай ахъайзава. Выставка 2024-йисан 18-майдал кьван давам жеда. Адаз килигун патал Пушкинан картадай къвез жеда.
+25-мартдиз Къурукалал республикадин аялрин санаторийда ( ГБУ РД «РДРС АХТЫ») хатасузвал таъминарунай нубатдинди тушир совещание кьиле фена. 22-мартдиз террористри Москвадин патав гвай Красногорск шегьерда авур мусибатдин тахсиркарвилихъ галаз алакъалу яз, яни мумкин тир терактрин вилик пад кьун патал тешкилай мярекат аялрин идарадин майишатдин рекьяй заведиш Буньям Гьашумова тухвана. «Террориствилин къурхулувилин гьалара идарадин къуллугъчийрин везифаяр» месэладай анал санаторийдин коллектив агъадихъ галай серенжемриз килигна: идарадин территориядал атунин режим мягькемарун; мумкин тир ЧС-ДИН шартӀара дежурныйдихъ галаз инструктаж кьиле тухун; ЧС-ДИН шартӀара къаравулрин къуллугъ чирун ва ам ишлемишун; ЧСДИН дуьшуьшда къайдаяр хуьдай органар желбун патал абурун телефонрин нумраяр тайинарун; ЧС-ДИН дуьшуьшда аялар хатасуз чкадиз акъудун ва икӀ мад.
+Тахсиркарвилерин вилик пад умудлувилелди кьан!
+Баркаллу ахцегьви, греко-римский акъажунрай Россиядин чемпион, 63 кг. 2024-йисан февралдиз вичин заланвилин категориядай Европадин чемпионатда буьруьнждин медалдин сагьиб (акъажунрин и жуьредай турнирдин награда къачунвай ам сад лагьай россияви я) Анвар Аллагьяров 5-7-апрелдиз Бакуда кьиле тухудай Олимпийский дережадин турнирда иштиракун п��тал Россиядин хкягъай командадин къурулушдик кутунва.
+Культура ва искусство вилик тухунин агалкьунрай Гьукуматдин академический лайихлу «Лезгинка» ансамблдин (и йикъара ада вичин 65 йисан юбилей къейдзава) кьилин дирижёр Шамиль Шерифалиеваз «Дагъустан Республикадин лайихлу артист» – гьуьндуьр тӀвар ганва, мубаракрай! ЧӀехи дережадин шабагь адав шадвилин гьалара «Лезгинка» ансамблдин 65 йисан юбилейдин мярекатдал РД-ДИН Кьил Сергей Меликова вахкана. Камилан хва Шамиль Шерифалиев 1990-йисуз Ахцегьа дидедиз хьана. Ахцегьрин 1-нумрадин школа ва Рагьимат Гьажиевадин тӀварунихъ галай ДМШ (тардин класс, муаллим Низам Мирзоев), 2013-йисуз Махачкъаладин музучилище, 2018-йисуз Нальчикда музыкадин искусстводин рекьяй Кеферпатан Кавказдин институтдин (СКГИИ) магистратура агалкьунралди акьалтӀарна. РД-ДИН милли алатрин оркестрдин солиствиле (тардай), вичи тешкилай милли музыкадин «Макъам» ансамблдин художественный руководителвиле кӀвалахна. Гьукуматдин академический кьуьлерин «Лезгинка» ансамблдин руководитель тир адал – Халкьарин арадин гзаф конкурсринни фестивалрин лауреатдал эхиримжи вахтунда «Лезгинка» ансамблдин кьилин дирижервилин жавабдар къуллугъни ихтибарнава. Баркаллу ахцегьвидал чна лайихлудаказ дамахзава ва вичи хкянавай рекьяй адаз мадни еке агалкьунар хьун чи мурад я.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Муьгъ! Гзаф манайрин къаматлу, кесерлу, лишанлу гаф! Месела, «дуствилин муьгъ», «асиррин муьгъ»… Вуна гьихьтин муьгъ эцигайтӀа, адалай гьакӀ элячӀни ийида лугьуда бубайри. Асул манада муьгъ – им вацӀалай, кӀамалай элячӀун патал архитектурадин гуьзел, мягькем гьа са вахтунда яшайишдин лап важиблу имарат я. Несилар фикирдаваз эцигзавай къадимлу гьар са муькъуьхъни, адет яз, вичин тӀвар, устӀар, тарих, къамат, дережа ава. Муьгъ эцигун ата-бубайрилай кьулухъ еке суваб кар яз гьисабзава ва ам нелай хьайитӀани я алакьни ийидач. Гьавиляй муькъверин халис устӀарриз халкьдин арада еке гьуьрмет ава…
+Инал ихтилат Ахцегьрин тагъ (чарх) алай машгьур муькъуькай ва адан магьир устад баркаллу УстӀа Идрис Юнусовакай я. Гъилевай 2024-йисуз и зурба имарат эцигна халкьди ишлемишиз100 йис я, адан автор – баркаллу устад дидедиз хьайидалай инихъ 2025-йисуз 150 йисан юбилей жеда. Дуьз са асирда гьич садра кьванни капитальный ремонт истемиш тавунвай ада, вичин вахтунда арабаярни фургъунар фикирдаваз эцигнавай имаратди, чи девирдин пар чӀугвадай залан машинарни тракторар эхиз, халкьдиз вафалувилелди къулугъзава. 9 йис вилик а патал Европадин машгьур архитекторар хьайи Джиорса ва Дебернардиди (чеб англичанвини бельгиви тиртӀани, итальян къайдада эцигайвиляй адаз итальян муьгъ лугьузва) 1914-1915 - йисара цӀийи къайдада ракьукайни бетондикай кьве тагъ алаз хкажай муькъуьхъ галаз санал абуру АХТЫ-ЧАЙ вацӀал милли архитектурадин надир ансамбль яратмишнава. Дагъустанда вичиз тешпигь авачир хьтин чи кьетӀен лишан! Гьар са шейинихъ вичин вахтресурс ава, вичикай ихтилат физвай Идрисан муьгъни, гьелбетда, эбеди туш. Ам къайгъударвилелди хуьн, уьмуьр, тахминан, мад са виш йисан яргъи хъувун чалай аслу я. Разивилелди лугьун, надир имаратин 100 йисан юбилейдиз талукь яз Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаеван тапшуругъдалди ам хъсан къайдадиз хкана хьиз, чи милли культурадин лишанлу вакъиа суварин къайдада къейддайвал я. Иншаллагь, икӀ чавай ам цӀийи хъувуна, гележегдин несилризни таз жеда! Ихтилат кватай чкадал жемятдиз чир хьун патал муькъуьн автор Уста Идрисакай рахан. Ам, кӀел тавур бажарагълу инженер, Ахцегь Мирза Ал и къазидин хтул, 1875-йисуз Самур округдин КьакӀарин хуьре дидедиз хьана. Буба Юнус кӀвалер эцигдай къванцин устӀар тир. ТӀебии хци зигьин - кьатӀунар авай гадади гьеле гъвечӀи чӀавалай эцигунрал бубадиз куьмекиз, адавай устӀарвилин сирер чирна. Сифте бубадихъ галаз, ахпа кьилдидаказ яшайишдин кӀвалер ва муькъвер эцигиз, адан тӀвар-ван Самур дереда магьир устӀар ва активный общественник хьиз акъатна. Гьатта Кьиблепатан Дагъустанда, гьакӀ Азербайжандани машгьур хьана. Советрин девирдин 1920-йисара Идрис Юнусов Самур округдин векил яз (пуд касдин а дестедик Самур округдин председатель Гьажимет Сафаралиев ва нуфузлу маса кьве кас квай) ДАССР-ДИН ЦИК-ДИН членвиле хкянай.
+Алай йисан 29-мартдиз райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз «Ахцегь район» МР-ДИН терроризмдиз акси комиссиядин нубатдин заседание кьиле фена. Адан сергьятра аваз терроризмдин идеология чукӀунин вилик пад кьунин, важиблу объектар террористрин гьужумрикай хуьниз талукь хатасузвилин серенжемар гужлу авунин рекьяй месэлайриз килигна, гьакӀни терроризмдин хаталувилин дережа тайинарзавайла «Ахцегь район» МР-ДИН терроризмдиз акси комиссиядин гьерекатрин план тестикьарна. Килигзавай месэлайрай Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МО-ДИН начальник Э.Ибрагьимова, общественный хатасузвилин рекьяй райондин кьилин заместитель Р.Гьамзаева, «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин умуми отделдин начальникдин заместитель Р.Сулейманова докладар авуна. Заседанидин нетижайрай Абдул-Керим Палчаева терроризмдиз акси комиссиядин кӀвалахда активвилелди иштиракай вирибуруз чухсагъул лагьана. Ада къейд авурвал, хатасузвал ва къайдаяр хуьн таъминарун, гьакӀни терроризмдин ва экстремизмдин профилактика къенин юкъуз вилик акъвазнавай важиблу месэлайрикай сад яз амукьзава.
+Райондин депутатрин Собранидин председатель Мегьамедхан Алисултанован регьбервилик кваз кьиле фейи нубатдин заседанидал район 2023-йисуз яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик финин нетижаяр кьуна ва 2024-йис патал кӀвалахдин асул терефар тайинарна. Йикъан повесткадик агъадихъ галай месэлаяр кутунвай:1. Муниципалитет 2023-йисуз яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик тухуни�� нетижайрин гьакъиндай «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин гьахъ-гьисаб ва 2024-йисан везифаяр.2. КСК-ДИ 2023-йисуз кьиле тухванвай кӀвалахдин гьакъиндай «Ахцегь район» МР-ДИН КОНТРОЛЬНО-СЧЕТНЫЙ комиссиядин председателдин гьахъ-гьисаб.3. «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин къурулушдик дегишвилер кутунин гьакъиндай.4. Шамилов Али Гьажиевичаз ««Ахцегь район» МР-ДИН гьуьрметлу агьали» лагьай тӀвар гун.5. Гьар жуьре месэлаяр.2023-йисан нетижаяр кьуналди, райондин кьилин дикъетдикай налогриз, культурадиз, здравоохраненидиз, хатасузвилиз талукь ва маса месэлаяр хкатнач. Муниципалитет гележегда вилик тухунин рекьяй планриз кьилдин фикир ганвай. Гьа икӀ, Абдул-Керим Палчаева Ахцегьрин къеле цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин ва райцентрда мугьманханадин комплекс эцигунин рекьяй планрикай лагьана. Идалайни гъейри, ада фад бегьердиз къведай багълар кутуникай, яргъал тир хуьрера футбол къугъвадай майданар туькӀуьруникай лагьана. Вири ибуру чкадин аграрный сектор ва спорт вилик тухунин месэлайриз таъсирда. ФИЙ-ЧАЙ ва ГУТУМ-ЧАЙ вацӀарал гидроэлектростанцияр эцигунин рекьяй планрикайни лагьана. Ида къалурзавайвал, райондин яргъал тир хуьрерин агьалияр ара атӀунар авачиз электроэнергиядал таъминарунин месэлаяр дикъетдин юкьва ава. Шамилов Али Гьажиевичаз ««Ахцегь район» МР-ДИН гьуьрметлу агьали» лагьай тӀвар гуниз талукь месэладай «Ахцегь район» МР-ДИН Общественный палатадин председатель Шимсидин Арухов рахана. Муниципалитетдин Общественный палатадин председателди хабар гайивал, Али Шамилова яргъал вахтунда «Дагсельхозстройдин» кьилин инженервиле кӀвалахна ва ада Ахцегь райондин территорияда яшайишдин метлебдин объектар эцигуник аквадай пай кутуна. Килигзавай вири месэлайрай талукь тир къарарар кьабулна.
+Райондин кьил Абдул-Керим Палчаева вичи женгинин махсус операцияда гуьгьуьллудаказ иштиракдай разивал ганвай Хуьруьгрин хуьруьн агьалидихъ галаз гуьруьш кьиле тухвана. Руслан Менафован гафаралди, ам вичин уьмуьрдин юлдашни кьве аял галаз Иркутский областда яшамиш жезвай. Гила ам СВО-ДИН зонадиз рекье гьатун патал вичин хайи хуьруьз куьч хьанва. Идан себебни Ватандин ЧӀехи дяведин йисара чпин чил фашизмдикай хвейи чӀехи бубайрин гьахълу кар давамарун я. Гуьруьшдин вахтунда Руслан Менафова къейд авурвал, ам СВО-ДИН зонадиз финин къарар неинки ватанпересвилин, гьакӀ вичин уьлкведин патахъай дамах авунин гьиссдихъ галазни алакъалу я. Вичин нубатда, Абдул-Керим Палчаева Руслан Менафован къарардин тереф хвена. И вахтунда ада къейд авурвал, уьлкведин итижар хуьн гьар са итим патал сифте чкадал хьана кӀанда. Мадни ада алава хъувурвал, РФ-ДИН Миноборонадихъ галаз контракт кутӀурдалай кьулухъ Русланан хизанди женгинин махсус операциядин иштиракчийрин хизанрин тереф хуьнихъ рекье тунвай вири кьезилвилер къачуда. Гуьруьшдин эхирдай райондин кьили Русла�� Менафовахъ агалкьунар ва мягькем сагъвал хьун вичин мурад тирди лагьана. Ада Руслан Менафов сагъ-саламатдаказ ва гъалибвал гваз мукьвал тир гележегда кӀвализ хтуник умуд кутуна.
+Чирвилерин ва илимдин хилел гуьзчивал тухузвай Федеральный къуллугъдин чарчин бинедал алаз 30-мартдиз Ахцегь райондин Луткунрин хуьруьн юкьван чирвилерин мектебда Вирироссиядин "Сдаем вместе. День сдачи ЕГЭ родителями" акция кьиле фена. И серенжемдин кьилин макьсад гъилевай йисуз чпи сад тир госэкзамен вахкузвай аялрин диде-бубайриз и карда хьанвай дегишвилерикай, четинвилерикай ва кьезилвилерикай лугьун, вилик квай имтигьандиз дурум гун патал, гьам аялар ва гьамни абурун диде-буба гьазур авун тир. Акцияда «Ахцегь район» МРДИН кьил Абдул-Керим Палчаева, райондин образованиедин управлениедин начальник Халидин Эльдарова, муниципалитетдин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади, аялрин диде-бубайри, муаллимри, имтигьандин тешкилатчийри, СМИ-ДИН векилри иштиракна. Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаева ва образованиедин управлениедин начальник Халидин Эльдарова кӀватӀ хьанвайбуруз кьиле тухузвай акциядин асул метлебдикай СУЬГЬБЕТНА."ЧНА чи хайи Ахцегь районда кьиле тухузвай кьван дегишвилер, къачузвай кьван зегьметар вири гележегда чавай дамах авуниз лайихлу тир, чи чалишмишвилер квадар тийидай, бегьерлу нетижаяр гъидай несил тербияламишун патал я. Халкьдин майишатдин гьар са хиле дерин чирвилер авай пешекарар кьит я! Перестройкадин йисара къайдадикай хкатнавай и кар дуьз хъувун патал кӀвалах аялрин бахчадилай ва иллаки школадилай башламишун чарасуз я! Вирибурукай алимар, инженерар, духтурар, муаллимар хьун кьиле фидай кар туш. Гьар садаз вичин чирвилерихъ, руьгьдихъ, алакьунрихъ галаз кьунвай пешеяр ава. Гьар са кас вичиз лайихлу тир чкадал хьайила чи обществодин вири векилар разини, абурун арада хушбахт рафтарвални жеда" – лагьана Абдул-Керим Палчаева. Вичин нубатда Халидин Жаферовича ЕГЭ вахкун патал школада герек тадаракар бес кьадарда авайди, вири талукь шартӀар тешкилнавайди лагьана. Таира Муспагьовади вири диде-бубайрин патай райондин руководстводиз ва кьилди Абдул-Керим Нажмудиновичаз, авур тӀалабун кьилиз акъудунай, аялрихъ галаз школайра алава яз талукь тир тарсарай чирвилер гун патал тешкилнавай кружокрай чухсагъул малумарна, ва и карди акваз-акваз хъсан патахъ дегишвилер арадал гъанвайди лагьана. И сеферда диде-бубайри география тарсунай чпин чирвилер ахтармишна.
+Алай йисан 30-мартдиз Ахцегьа Дагъустан Республикадин Кьил С.А.Меликован теклифдалди тешкилнавай Школадин футболдин лигадин республикадин дережадин къугъунрин эхирдин 1/32 лагьай пай кьиле фена. И серенжемда «Ахцегь район» МР-ДИН кьил А-К.Н.Палчаевани иштиракна. Лугьун лазим я хьи, и зурба мярекат "Комплексное развитие сельских территорий" приоритетный програ��мадин бинедаллаз эцигна ишлемишуниз вахканвай санлай къачурла районда цӀуд лагьайди тир минифутболдин майдандал тухвана. Серенжем Россиядин Федерациядин ва Дагъустандин Гимн тамамар авунилай ва и мукьвара Москвадин Крокус Сити Холлда лап акьалтӀай вагьшивилин террактдин нетижада телеф хьайибур рикӀел хкунин лишан яз са декьикьада вири кисна акъвазунилай башламишна. Спортдин акъажунар ачух авун патал гаф гайи Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаева вири иштиракчийриз ва мугьманриз хвашгелди лагьана ва гьар са спортсмендихъ еке агалкьунар хьун вичин чӀехи мурад тирди къейдна. Сифте нубатда Абдул-Керим Нажмудиновича Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликоваз, Республикадин Гьукуматдиз, федеральный ва республикадин хуьруьн майишатдин ва суьрсетрин Министерстводин векилриз и важиблу проект уьмуьрдиз кечирмишна арадал нубатдин гуьзел футболдин майдан гъиз гайи куьмекдай чухсагъул лагьана.– Чахъ сагълам ва кӀубан яз чӀехи жезвай несил хьун патал, квез аквазва са и йикъара Ахцегьа лап чӀехи спорткомплекс ачухнава, шумудни са футболдин майданар, спортдин залар ва бажарагълу тренеррар куь къуллугъда акъвазнава. Чаз квевай кӀанзавайди анжах куьн дуьз рекье аваз фин ва чи, ахцегьвийрин, дамах тир спортсменрин баркаллу крар давамарна еке нетижаяр гъун я! Хъсан сят хьуй квез къе и цӀийи майдандал кьиле фидай акъажунра!, – лагьана райондин регьберди. ГъвечӀи спортменриз хуш келимаяр чпин рахунра гьакӀ райондин образованиедин управлениедин начальник Халидин Эльдарова, футболдин ветеран Нурудин Багъирова, райондин спортдин комитетдин председатель Гьажимурад Парпачева ва акъажунрин кьилин судья тир Мурза Мурзаева лагьана. И акъажунриз Махачкъаладай, Рутул ва Ахцегь районрин командаяр атанвай.1/8 башламишна Школадин футболдин лигадин финалдин къугъунар Дагъустан Республикадин образованиедин илимдин Министерстводин РДЮСШ-ДИН дараматда тухудайвал я.
+Алай йисан 28-мартдиз «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН дараматда Ахцегь хуьруьн депутатрин Собраниедин ирид лагьай эверунин къанни цӀуругуд лагьай сессия кьиле фена. Собраниедин председатель Алимирзе Макатова депутатар сессиядин повесткадихъ галаз танишарна. Сессиядин сергьятра аваз хуьруьн Собраниедин депутатри Ахцегьрин хуьре 2024-йисуз аваданламишунин планрик квай куьчейра кьиле тухудай ремонтдин кӀвалахрин гьакъиндай делилар гъана, хуьруьн са жерге агьалийрин арзайриз килигна ва абуруз жавабар гьазурна.
+Уьлкведин ва республикадин вири пипӀера хьиз, алай йисан 30-мартдиз чи райондани «Ахцегь район» МР-ДИН кьил А-К.Н.Палчаева цӀинин 28-мартдиз акъудай 43-р-нумрадин распоряженидал асаслу яз субботник кьиле фена. Къейд авун лазим я хьи, райондин агьалийри субботникда активвилелди иштиракна. Алатай кишдин юкъуз субботникдиз райондин ва хуьрерин администрацийрин, образованидин, кул��турадин, социальный ва маса идарайрин къуллугъчияр, хейлин агьалияр экъечӀна.
+Къуватар сад авуналди педколлективри, школьникри, спортдин, культурадин ва маса идарайрин къуллугъчийри яшайишдин хсуси сектордин, автомобилдин рекьерив гвай яшайишдин амукьаяр кӀватӀ хъувуна. Идахъ галаз санал абуру хейлин маса кӀвалахарни тамамарна. КӀватӀай вири зирзибилар махсусдаказ тайинарнавай чкайрал хутахна.
+Ямин Мегьамедов, диндин алим
+Аллагь-Таалади Вичин тамам камаллувиляй са вахтариз муькуь вахтарилай ва са чкайриз муькуь чкайрилай артуханвал, вини дережа ва кьетӀенвилер ганва. Дугъриданни, Ада вири заманайрикай рамазандин вацраз амай варцарин винел зурба лайихлувилер гана, адан эгьмият ва метлеблувал чӀехи авунва, рамазандин варз амай варцарин арада амай гъетерин арада рагъ хьиз я. И вацран зурба метлеблувилерикай ва чӀехи лайихлувилерикай я: 1. Рамазандин вацра АЛЛАГЬТААЛАДИ вири инсаниятдиз талукь, виридаз чарасуз герек тир, виридалайни зурба Ктаб (Къуръан) ракъурнава - вирибуруз Дуьз рекьин регьбервал яз! Ам я тек сад тир рехъ инсаният и дуьньяда бахтлу жедай ва Эхиратда саламатвиле жедай - вучиз лагьайтӀа, ам абурун Халикьдин патай я! Аллагь-Таалади лугьузва (2сура, 185аят, мана):
+«(Ферз сив хуьдай гьисабай йикъар) - Рамазандин варз я, виче Къуръан (авудна) ракъурнавай - инсанриз Дуьз рекьин регьбервал яз, ачух делилар яз Дуьз рекьин ва фаркь авунин (гьахъ ва таб чара авунин). Ва низ квекай а варз алукьайтӀа (вуж квекай Рамазандин вацра аваз хьайитӀа), къуй ада а вацран къене сив хуьрай, ва вуж азарлу яз хьайитӀа ва я рекье аваз хьайитӀа (ва гьавиляй сив хуьн тавуртӀа), гьа кьадар сивер маса йикъарикай (хуьн лазим я)…».
+И аятда АЛЛАГЬТААЛАДИ рамазандин вацра сифте лайихлувилерикай яз къалурнава Къуръан ракъурун! Гьавиляй чӀехи алимри лугьузва: рамазандин вацра ийидай диндар крарикай - ферз сив хуьнилай гъейри - сифтеди Къуръан кӀелун, адал фикир-фагьумун, адай чирвилер къачун я! 2. Рамазандин вацра ава «ЛАЙЛАТ-УЛЬКЪАДР» - йисан къене авай виридалайни зурба ва метлеблу йиф. Аллагь-Таалади лугьузва (97сура, мана):
+«Гьакъикъатда, Чна ам (Къуръан) - «ЛАЙЛАТ-УЛЬКЪАДР»-ДИЗ (Аллагьдин вилик еке къадир ва лайихвал авай йифиз) (авудна) ракъурнава! (а йиф рамазандин вацра ава) (1) Ва ваз вуч чида вуч ятӀа «Лайлатуль-Къадр» (гзаф лайихвал ва еке къадир авай йиф)? (2) «Лайлатуль-Къадр» (еке къадир ва чӀехи дережа авай йиф) - агъзур вацралай хийирлу я (ам гзаф берекатлу йиф я - а са йифиз авур диндар крар агъзур йисан къене авур диндар крарилай хийирлу я, артух я)! (3) Адан (а йифен) къене малаикар ва Руьгь (Жабраил) гзаф (сефер) эвичӀзава (чилел) чпин Раббидин изиндалди гьар са эмирдин гьакъиндай ганвай. (4) Ам (а йиф) - саламатвал я (вири писвилерикай, хийир ва берекат я, салам ва тебрикни малаикрин патай) та экуьнин лаз экъечӀдалди (5)».
+3. Аллагь-Таалади цавай Къуръандин аятар ракъуриз башлам��шайла, и кар лап зурба вакъиа тирвиляй цаварин ва чилин гьалар дегиш хьана. Идакай Къуръандин ва гьадисрин делилри субутзава: Къуръанда лагьанва (72-сура, 9-10- аятар, мана):
+«Ва, дугъриданни, чун (жинерар) ацукьзавай анрикай (цаварикай) яб акалун патал ацукьдай чкайрал, амма гила ни яб акализ хьайитӀа (чинеба малаикрихъ яб акална гафар чуьнуьхун патал), адаз вич гуьзетзавай ялав квай гъед жагъида (кана тергдай)! (9) Ва, дугъриданни, чаз чизвач (а кардалди чи Раббидиз) чилел алайбуруз писвал авун кӀан хьанвани, я тахьайтӀа, абурун Раббидиз кӀан хьанвани абуруз менфят гуз (Дуьз рехъ къалуриз)
+(виликдай, чи Пайгъамбар (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) ракъурдалди, жинерри, цавуз хкаж жез, малаикрин рахунрихъ яб акализ, са бязи гафар чуьнуьхиз, чилел алай фалчи ксарив агакьариз, инсанар рекьяй акъудиз авай. Амма чи Пайгъамбардиз (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз), Къуръандин аятар авудиз башламишайла, жинерривай мад цавара малаикрин гафарихъ яб акализ хъхьанач. Гьавиляй, чпиз яб акалун къадагъа хьанвайла, жинерри лугьуз хьана чпин арада: ана са вуч кар ятӀани хьанва).
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Чаз руьгьдин ва бедендин жигьетдай михьи хьуниз, кӀевевайдан гъил кьуниз, инсанар мергьяматлувилин крарал желбуниз эверзавай и пак Рамазандин варз, гьайиф хьи, куьтягь жезва, амма вилик пак сивин сувар ква. И сувар чна квез рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй Аллагьди куь сивер, дуьаяр, ибадатар, садакьаяр – вири хъсан ниятарни крар кьабулрай! Чна квез чандин сагъвал, кӀвалера гьуьрмет, берекат хьун тӀалабзава.
+И мукьвара «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаев Ухулрин хуьруьн агьали, женгинин махсус серенжемдин иштиракчи Сульфидин Сулеймановахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Ада СВО-ДА тамам тушир мобилизациядин сергьятра аваз иштиракзава. Женгинин месэлаяр тамамардайла къалурай жуьрэтлувиляй ва кьегьалвиляй С.Сулеймановаз Жуьрэтлувилин орден ва «ВикӀегьвиляй» медаль гана. Вичин хайи хуьруьз ам бедендихъ осколок галукьна хер хьуникди куьруь отпускдиз хтанвай. Виликдай Сульфидина кадровый офицер яз армиядин жергейра къуллугъна. Гуьгъуьнай ам майордин чинда аваз пенсиядиз экъечӀна. Гуьруьшмишвилин вахтунда Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаева аскердин гьал-агьвалдикай, сагъламвиликай, вич СВО-ДА авай вахтунда ам расалмиш хьайи месэлайрикай хабар кьуна. Гьа са вахтунда ада аскердиз райондин руководство чи играми Ватан хуьзвайбуруз чарасуз куьмекар гуз гьазур тирди къейдна. Вичин нубатда Сульфидин Сулейманова Абдул-Керим Палчаеваз ва райондин руководстводиз СВО-ДИН иштиракчийрин игьтияжриз дикъет гунай чухсагъул малумарна.
+Муькъуьн тарихдихъ галаз алакъалу яз, къе ахцегьвийрин сивера ихьтин са итижлу суьгьбет ава. Гурлу вацӀу кьве патал пайнавай Ахцегь шегьерда агьалийриз фин-хтун кьезиларун ва залан парар асантдиз алудун патал вацӀалай мягькем муьгъ вегьинин чарасузвал авай. Винидихъ галай кӀарасдин куьгьне муькъуь инсанрин яшайишдин къвердавай хкаж жезвай игьтияжриз жаваб хугузмачир. Ахцегьа вилик-кьилик квай ксариз Николаян къеледа къуллугъзавай са урус офицердивай Европададин уьлквейра муькъверин машгьур устӀарар авайдикай ван къведа. Ахцегьрин агъсакъалрин Советди абурув секинсуз, туьнт къилихрин Ахцегь вацӀал европадин тегьердин мягькем муьгъ эцигиз тадай къарар кьабулда. Муькъуьн пешекаррихъ галаз икьрар кутӀун патал чпин векил яз, 1911-йисуз Бельгиядиз Ражабов Абдулфетегь рекье твада. Агалкьунралди Ахцегьрин машгьур мектеб ва медресе акьалтӀарнвай медени, илимлу жегьил итимдиз лап хъсандиз урус, араб, тюрк ва француз чӀалар чидай. Са шумуд вацралай ам Бельгиядай Ахцегьа ракьунни бетондин кьве тагъ алай хъсан муьгъ эцигунин гьакъиндай талукь тир икьрарни гваз хкведа. Къейдин, Ахцегьа машгьур тухумдай тир Абдулфетягь (1889 - йисуз хана) агьваллу ва алакьунар авай кас тир. Адан буба Абдулменаф (1816-йисуз хана) Ахцегь жемятдин кавха тир. Ам кечмиш хьайидалай кьулухъ ахцегьвийри кавхавилин къуллугъ адан хцел ихтибарна. Абдулфетягьан алакьунрикай лагьайтӀа, ада Европадай арабайраваз бельгиядин мебель ва кьве болонка-кицӀ хкана. Гуьгъуьнай, 1916-йисуз Бакудай киноаппарат гъана, ахцегьвийриз сифте яз «биши» кино къалурайла, бязибур залдай «тфу шайтӀан, тфу шайтӀан» лугьуз, катдай лугьуда. 1917-йисуз ада пулдин хсуси такьатрихъ Къутунхъай Ахцегьиз чепедин турбайраваз хъвадай михьи яд гъана, бязи мискӀинринни майданрин патав булахар эцигна. Дагъустанда Советрин власть тестикь хьайила, ада кавхвавилин векилвилин ихтиярар хушуналди туна ва вири девлетни – чилер, мал-хеб цӀийиз тешкилнавай колхоздив вахкана. Идакди ам, гьа макъамда парабур хьиз, репрессийрик акатнач. Авай делилрай, 1913-йисуз абуру муьгъ эцигна бегьемарда, анжах паталай атай инженерри дагълух къати вацӀун къилих кваз
+8-апрелдиз Ахцегь райадминистрациядин залда райондин активдин нубатдин совещание сифте гаф рахуналди ва алукьзавай пак Рамазандин сувар мубарак авуналди (РД-ДИН Гьукуматдин Къарардалди апрелдин 10, 11, 12-йикъар суваринбур яз малумарнава), «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева ачухна. Налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар (ОКС) актуализироватунин месэладай гаф къачур муниципалитетдин экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовади къейд авурвал, эхиримжи гьафтеда райбюджетдиз эменнидай 642 агъзур ва чилин налогдай 86 агъзур манат пул атанва. Росреестрдин къурулушда хсусиятдин ихтияр авайвилин гьакъиндай 100 чилин участок ва 18 ОКС регистрация авунва. УСХ-ДИН начальникдин заместитель Леонард Атлуева ЛПХРИН учёт тухун патал электронный ктабар (ЭПК) кутунин гьакъиндай залдавайбур хабардаруналди и кӀвалах районда зайифдаказ кьиле физвайдакай лагьана. Вичин нубатда УК-ДИН начальник Къистер Гъаниевади къейдна хьи, Дагъустандин халкьдин шаир СтӀал Сулейманан 155 йисан юбилейдиз талукь яз 2024-йис РД-ДИ чӀехи шаирдинди яз малумарнава. Талукь тир официальный мярекат Ахцегь районда 25-апрелдиз кьиле тухуда (программадик шаирдин уьмуьрдинни яратмишунрин рехъ къалурзавай рахунар, шиирар кӀелун, концерт ква). Вакъиадин сергьятраваз шаирдин тӀварунихъ галай 1-нумрадин школада СтӀал Сулейманаз цӀийи гуьмбет ачухда, Х. Тагьиран гуьмбетдив цуьквер эцигда, РДК-ДИН гъвечӀи залда махсус выставка ачухда. Шаирдин гьуьрметдай гьакӀ адан тӀварунихъ галай школа ва куьче капитальнидаказ ремонтзава. Эхирдай, совещанидин нетижаяр кьунихъ галаз санал, Абдул-Керим Палчаева Ахцегьа «Набережный» паркдин патав Ватан патал чанар гайи рухвайрин гьуьрметдай «РикӀел хуьнин багъ» кутуниз ва 4-5-майдин йикъара цӀийи спорткомплексда азаддиз кьуршахар кьунай турнирдиз гьазурвилер аквазвайди лагьана.
+2024-йис С.Сулеймананди яз малумарнава!
+Ватан хуьн итимдин буржи я!
+кьадач: гатфарин марфар-селлерикди хкаж хьайи вацӀу муьгъ чкӀирда. Кьилинди, инженеррихъ галаз кӀвалахдин икьрар юриствилин жигьетдай акьван савадлудаказ туькӀуьрнавай хьи, къецепатан пешекарар ам чпин гьисабдай цӀийи кьилелай лап маса къайдада эцигуниз мажбур жеда. Халкьдин сиверай атана чав агакьнавай делилрай, икьрар хьайивал, муькъуьн устадри кӀвалахдин гьакъи яз Ахцегьрин кьве патанни агьалийривай – гьар са хизандивай 6 манат пулни 2 рипе къуьл къачузвай. Сифте муьгъ чкӀидалди вилик адан эцигунрал ара-ара УстӀа Идрис (а макъамда ам вичин хизанни галаз Ахцегьиз куьч хьанвай) къвезвай, устӀаррин кӀвалахдиз итиж ийизвай ва наразивилелди кьил галтадиз хъфизвай. И карни эцигунрин чӀехи инженер Дебернардиди кьатӀузвай. Нубатдин сеферда Идрис атайла Дебернардиди арада таржумачи аваз «чи кӀвалах ахтармишиз къвез, гьевеслудаказ рахазхъуьрезвай а жегьил итим вуж я, ада вуч лугьузва?», – лагьана хабар чпихъ галай фяледивай.– Гьамни, куьне хьиз, муькъвер эцигзавай чи чкадин устӀар я ман, УстӀа Идрис. Ада куь муьгъ чкӀида лугьузва, – жаваб гуда ахцегьвиди.– Пагь, адаз абур гьинай чидай крар я, са чубандиз? Фена дагъда вичин хипер хуьрай, кӀамарал гъвечӀи муькъвер эциграй. Адаз лагь хьи, дуьньядиз машгьур хьанвай магьир устадар тир чун чкадин тупӀал устӀардин меслятрихъ муьгьтеж туш, – дагъви итим гьисаба авачир тегьерда лавгъавалда инженерди. Са тӀимил вахтни арадай фенач, муьгъ сифте ахтармишунрайни акъатнач. КӀаник кутунвай ракьун мягькем даяхар хкудна са гьафтени хьанач, муьгъ ацахьна, гурлу вацӀу тухвана. Гена инсанриз хата-бала хьанач. И кар акуна тажуб хьайи инженерди тади гьалда чкадин устӀар жагъурун тӀалабда. Гъилибанри и кардикай Ялахърин дереда чарх алай къванцин муьгъ эцигзавай УстӀа Идрис хабардарда. Итижлу тир эхир, гъилевай карни туна, ам балкӀандаллаз тадиз хтана акъатда.�� Багъишламиша, играми устӀар, ваз чи муьгъ чкӀидайди гьикӀ чир хьана, ахварай акунани? Гила чна вуч авун лазим я,– виликан гьайбат гвачиз хабар кьада абуру.– А жанабийриз лагь, аквазвай хьи, дестекрин ара кьадарсуз еке тир. Адалайни гъейри, шалвар кват тавун патал чпи вуч ийида? – айгьамдалди акьуллу меслят къалурда УстӀа Идриса. Месэладин гъавурда акьур къецепатан инженерар капашрив чпин кьилер кьуна амукьна.– Дуьз лугьузва, гьакъикъатдани, шалвар кват тавун патал ам къуьнерилай вегьенвай чӀуларалди кутӀуна кӀанда, – чухсагъулвилелди кьабулна абуру Идрисан тарс. Анжах ахпа Идрисан теклифдади абуру цӀийи кьилелай итальян тегьердин мягькем муьгъ эциг хъувуна, ада чи йикъарани халкьдиз къуллугъзава, къведай 2025 - йисуз адан 110 йис жеда. Дуьньядин машгьур инженерризни устӀарриз УстӀа Идриса тарс гайи агьвалатдилай кьулухъ мадни артух тӀвар-ван акъатна чи устӀардин. Самур дереда ва масанрани муькъвер-рекьер ва яшайишдин чӀехи дараматар эцигзавай парабуру къвез, УстӀа Идрисавай (магьир устӀардиз кьетӀен гьуьрметунин лишан яз гьакӀ лугьана) хабар кьаз хьана. Ва 9 йисалай, 1924-йисуз ада Ахцегьа кӀарасдин куьгьнедан чкадал кьакьанвилиз Дагъустанда вичиз тешпигь авачир хьтин гуьзел ва мягькем муькъуьн имарат эцигна. Лугьуда хьи, гьа девирда Ахцегь райондин сергьятра эцигай кьван амай вири муькъверикни яшайишдин чӀехи дараматрик УстӀа Идрисан гъил, меслят ква. Яргъал йисара «Лезги газетдин» редакциядин культурадин отделдин заведишвиле кӀвалахай машгьур журналист, Дагъустандин культурадин лайихлу къуллугъчи Казим Казимова рикӀел хкизва:– Хъуьлуьдрин хуьруьн жемятди УстӀа Идрисавай гуьне патаз экъечӀдай муьгъ эцигун тӀалабна. Аллагь патал, халкь патал тир кардал гьалтайла «Жедач, чидач, галат хьанва» гафар чин тийидай устӀарди садазни ваъ лугьудачир, алакьдай куьмекдай, хатур къачудай. И сефердани гъилер къакъажна эгечӀда ам жавабдар месэладив. Самур вацӀалай муьгъ эцигна куьтягь хьайила, чӀуру ниятар авай ксари (адал пехилбурни авай), гуя ам винел пата са жизви агъурвал хьайитӀа ацахьдайди я лугьуз, Махачкъаладай комиссиядиз эверна. Комиссиядин членарни ахьтин фикирдал алай хьи, «савадсуз лежбер утӀар гьинай, ада кьил кутунвай мягькем муьгъ гьинай?!». Ихьтин ванер вичин япарихъ галукьайла, УстӀа Идриса хуьруьн жемятдивай жезмай кьван гзаф къванер кӀватӀна, муькъуьн далудиз ягъун, идал бес тахьана, анал хуьруьн нехирни акъвазарун истемишна. Вич фена гьа муькъуьн кӀаник экечӀна. Муькъуь дурум гана акур комиссиядин членар мягтел хьана АМУКЬНАЙ.И дуьшуьшдилай гуьгъуьниз Хъуьлуьдрин хуьруьн жемятди УстӀа Идрис чпин хуьряй КьакӀарин хуьруьз кьван гъилерал, къуьнерал кьуна, далдамдинни зуьрнедин сесерик, вилик халкьдин патай пишкеш яз ганвай са шумуд къарамални кутуна хканай. Риваятдиз ухшар авай ихьтин дуьшуьшар, низ чида, УстӀа Идрисан уьмуьрда гьикьван хьанатӀа! Хъуьлуьдрин жемятди пишкеш яз гайи къарамалар ада садакьадай КьакӀарин хуьруьн жемятдиз пайнай. Лезгийрин бажарагълу шаир Алирза Саидова ватанперес бажарагълу устӀардин къамат вичин «УстӀа Идрис» поэмада (Дагкнигоиздат, 1977) хъсандиз ачухнава.
+Къванцин тагъ (чарх) алай муькъверин зурба устад УстӀа Идрис Юнусович Юнусов 1941-йисуз 66 йисан яшдаваз Азербайжан патан са лезги хуьре кечмиш хьана, гьана кучуднава. Ада 1924-йисуз Ахцегь вацӀал хкажай надир муькъуь – милли культурадинни архитектурадин надир памятникди, ингье 100 йис я, халкьдиз вафалувилелди къуллугъзава. «Вич эцигайдаз рагьмет хьуй!» лугьуз, ишлемишзава ам жемятди.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Гъилевай йисан 3-мартдиз Ахцегь райондин призывдин комиссиядин гегьенш заседание хьана. Райондин кьил, призывдин комиссиядин председатель Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз кьиле тухвай адан кӀвалахда Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районрин военный комиссар, подполковник Рафик Мегьамедова, РФ-ДИН МВД-ДИН «Ахтынский» отделдин начальник, полполковник Эльдар Ибрагьимова, СП-РИН кьилерини жегьилар армиядиз тухунин рекьяй военно-учётрин столрин пешекарри, райондин идарайринни карханайрин руководителри, мискӀинрин имамри ва СМИ-ДИН векилри иштиракна.
+Абдул-Керим Палчаева къейд авурвал, РФДИН Президент ва Верховный главнокомандующий В.В.Путинан Указдалди гатфарин призыв уьлкведа 1-апрелдилай эгечӀна кьиле физва. Йиса кьведра – зулухъни гатфарихъ кьиле тухузвай ватанпересвилин и важиблу кар, гьелбетда, СВО-ДИХЪ галаз алакъалу туш. 18-29 йисан яшдавай жегьилриз, эгер абурун чандин сагъламвили ва яшайишдин шартӀари ихтияр гузватӀа, дуьз са йисан мудатдалди армиядин жергейриз эверзава. Абуру я дяведин махсус операциядани (СВО) иштиракзавач. Алай вахтунда, винелай тайинарнавай пландив кьурвал, чна Ахцегь райондай анжах 60 кас Россиядин яракьлу къуватрин жергейриз рекье туна кӀанзава.
+РВК-ДИН комиссар Рафик Мегьамедова залдавайбур призывдин кампания кьиле тухунин къайдайрин бязи цӀийивилерикай хабардарна. Кьилди къачуртӀа, ам РФ-ДИН Гьукуматдин 2023-йисан 24-июлдиз кьабулай 1204-нумрадин «РФ-ДИН гражданар дяведин къуллугъдал эвер гунин Положениедик кухтунвай дегишвилерикай» тӀвар алай документдикай рахана. ИкӀ, адал асаслу яз, гила кьабулиз тежедай себеб авачиз «повестка» кваз такьуна военкоматдиз татай жегьилдал 30 агъзур манатдив агакьна жерме илитӀзава. Комиссарди гьакӀ СП-РИН кьилеризни общественный тешкилатриз жемятдин арада призывдин гьакъиндай гъавурдик кутунин кӀвалах активламишуниз эверна.
+Веревирдзавай месэладай чпин нубатда гьакӀ райадминистрациядин кьилин ва призывдин комиссиядин председателдин заместитель Роберт Гьамзаев, МО МВД-ДИН «Ахтынский» отделдин начальник Эльдар Ибрагьимов ва маса юлдашар рахана. Кьилди къачуртӀа, абуру СП-РИН кьилерал жемятдин арада призы��дикай кьил къакъуд тавунин гьакъиндай профилактикадин, яни дуьз гъавурдик кутунин кӀвалах гегьеншарун, рухсатдиз хтанвай СВО-ДИН иштиракчийрихъ галаз гуьруьшар тешкилун тапшурмишна. Абдул-Керим Палчаева алава хъувурвал, «СВО-ДИН ШАРТАIАРА жегьилар, контрактникар яз, дяведин къуллугъдал желбунин важиблу карни рикӀелай алудна виже къведач. Уьлкведал душманди гьужумнавайла Ватан хуьн – им итимдин эвелимжи ва пак буржи я. Артухлама, им обществода гьуьрмет авай, хизан хуьн патал гъилиз еке мажиб къвезвай (сифте вацра садра региондай 295 агъзур манат ва къуллугъдизни чиндиз килигна гьар вацран мажиб яз 204 агъзуралай виниз пул гузва) ва гележегда яшайишдин гьар жуьре кьезилвилер таъминарзавай, куьрелди, итимдиз лайихлу баркаллу кӀвалах я», – лагьана ада.
+И мукьвара Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаев раймуниципалитетдин мулкарал хсуси карчивилел машгъул жезвай районэгьлийрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Гуьруьшдин эвелдай Абдул-Керим Нажмудиновича залда кӀватӀ хьанвай карчияр хушвилелди тебрикна ва къейдна:– Квез малум тирвал, эхиримжи вахтара чи районда хъсан патахъ жезвай дегишвилер, эцигзавай ва туькӀуьр хъийизвай школаяр, аялрин бахчаяр, паркар, рекьер, хуьлер, цин проводар вири пулдин такьатар серфунихъ галаз алакъалу я. Ахцегь район аваданламиш авунин карда йигиндиз вилик камар къачун патал зи тӀалабуналди къариблухда чпихъ чпин бизнес аваз карчивилел машгьул чи ватанэгьли стхайри налогар райондин бюджетдиз атун патал, чеб чина регистрация авунва. Саки чина чӀехи пай кӀвалахар абурун куьмекдалди кьилени физва. А жумарт ксар себеб яз чна алай макъамда махсус женгинин операциядин иштиракчийрин хизанриз, абурун аялризни пулдин куьмекар гузва. Гьар жуьре проектар уьмуьрдиз кечирмишзава. И кӀвалахар чна вири чи жемят, гележегдин несилар хушбахт уьмуьрдин иесияр яз яшамиш хьун патал ийизва. Амма гьайиф хьи, са бязи чи карчийри неинки законодательстводин бинедаллаз чпин мажбурнама тир налогар гуникай, гьакӀ чпин майишатра арадал къвезвай зир-зибилар тухунин гьакъи гуникайни кьил къакъудзава. Общественный гьич са гьерекатдикни чпин пай кутазвач. За квез къе иниз эверунин кьилин мурад-метлеб и месэлада арадал атанвай гьалдай кьил акъудун, куь тӀал алай суалриз жавабар гун ва и барадай амукьзавай нукьсанар арадай акъудун я, – лагьана А-К. Палчаева. Карчияр тир Наиля Эфендиева, Руслан Сулейманов, Нажмудин Аллагькулиев ва масабур и чкадал карчивилин рекье чпел дуьшуьш жезвай четинвилерикай, илллаки чилериз ва дараматриз "зеленкаяр" туькӀуьр авунин карда, кассовый аппаратар эцигдайла расалмиш жезвай наразивилерикай рахана. Ахцегь райондин администтративный комиссиядин жавабдар секретарь Фиридин Магьмудова вичин вилерай арадал алай гьалар гьикӀ аквазватӀа, карчийрин ихтияррикай ва мажбурнамайрикай лагьана. Карчи Зина Асалиевади райондин кьил Абдул-Керим Палчаеваз ва адан командадиз районэгьлийрин дуланажагъ хкажунин гьакъиндай къайгъударвал авунай чухсагъул лагьана. Гуьруьшдин эхирдай карчийри талукь документар вахтунда туькӀуьр хъийидайди, налогар ва зир-зибилар хутахунин гьакъи гудайди хиве кьуна. ГьакӀ СВО-ДИН иштиракчийриз куьмек авуник чпин пайни кутадайди лагьана. Йисан къене пуд вацралай садра икӀ кӀватӀ хьана гуьруьшар кьиле тухунни кьетӀнава.
+Терроризм жаванрин арада. Жуван аял гьикӀ хуьда?
+Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован тӀварунихъ галай 2-нумрадин АСОШ тамамвилелди цӀийи хъийидайвал я. И кӀвалах «Образование вилик тухун» проектдин сергьятра аваз «Образованиедин къурулушдин модернизация» госпрограммадай кьиле тухуда. Тамамарун фикирдиз къачунвай кӀвалахрин кьадарар гьисаба кьуналди, кӀвалахрив апрелдилай эгечӀун чарасуз я. Герек абур сентябрдин вацралди куьтягь жен. И карда арадал къвезвай месэлаяр веревирд авун ва саналди тайин къарарар жагъурун патал «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаев мукьвара и школадин педколлективдихъ ва ина кӀелзавай аялрин диде-бубайрихъ галаз гуьруьшмиш хьана.
+Эгер ремонтдин кӀвалахар кьиле тухунин вахтарал амал тавуртӀа, 102 миллион манатдин кьадарда аваз чара авунвай пул федеральный бюджетдиз элкъуьр хъийида. И кар аннамишуналди, кӀватӀ хьанвайбур образование гунин кӀвалах мажбури яз дистанционный къайдадал алудунин месэладай меслятдал атана.
+Абдул-Керим Палчаева малумарайвал, 2-нумрадин ДЮСШ-ДИН дарамат актовый залдиз ва пищеблокдиз элкъуьрда. Капитальный ремонтдин кӀвалахрин сергьятра аваз школада медицинадин кабинет, кьилдин гардеробныяр, санузелар тадаракламишда. Классрин къене гъилер чуьхуьдай тадаракар эцигда. Къенепатан кӀвалахар тамамарунилай гъейри, кӀелдай цӀийи йис алукьдалди школадин дарамат керамогранитдалди безетмишун ва школадин территория къулайдиз туькӀуьрун чарасуз я. Муниципалитетдин регьберди школадин ученикрин диде-бубайриз школадин уьмуьрда активвилелди иштиракуниз, инициатива малумаруниз, вичикай суьгьбет физвай месэлада амукьзавай кимивилер къалуруниз ва абур арадай ахкъудиз куьмекуниз эверна.
+И чкадал гьам выпускникрик ва гьамни абурун диде-бубайрик кьетӀен секинсузвал кутазвай ЕГЭ вахкунин месэлани веревирдна. ИкӀ, умуми икьрардин бинедаллаз чӀехи классрин ученикри Ахцегьрин 3-нумрадин цӀийи школада кӀелда. Алай йисалай эгечӀна выпускникри нетижа кьазвай имтигьанар Луткунрин СОШ-ДА вахгуда. «Ахцегь район» МРДИН кьил А-К.Н.Палчаева къейд авурвал, аялар нетижаяр кьазвай имтигьанриз гьазурунин кардиз диде-бубайрин патай гьар йикъан гуьзчивал герек я. Аялрин диде-бубайри школадин вилик акъвазнавай месэлайрикай сад тир лезги чӀалан ва литературадин ктабар хцидаказ бес тахьунин месэлани кудна. И месэла РД-ДИН образованиедин ва илимдин Министерстводин иштираквални аваз гьялда. Чарасузвал аваз хьайитӀа, лезги чӀалан ва литературадин ктабар бюджетдинбур тушир чешмейрин гьисабдай къачуда.
+М.НАРИМАНОВ Терроризм ва экстремизм тӀал алай месэладиз элкъвенва. Къе жегьилрин арада ам кьетӀенди я, гьикӀ лагьайтӀа террористрин ва экстремистрин тешкилатри чпин кӀвалахдиз жегьилар желбзава: экстремиствилин литература чукӀурунилай ва гьар жуьре сектайра иштиракунилай эгечӀна яш тамам тахьанвайбур тахсиркарвилер авуниз желб авунилай хкечӀна. Идан хаталувал лап чӀехиди я.
+Школайрал яракьлу гьужумар авуникай чаз виридаз ван хьана. Абурукай са мисал 2021-йисан 11-майдиз Къазандин 175-гимназияда хьайи ягъунар я. Яш тамам тахьанвайбур гужуналди гьужумар авунин гьерекатар авун мумкин тир хаталувилин дестедик акатзава. Руьгьдин, инсанрин умуми ивиррин гьакъиндай чӀуру хиялар авай жаванар гзаф дуьшуьшра террористрин таъсирдик акатзава. И вахтунда абур чеб хьтинбурухъ галаз сад жез чалишмиш жезва. Гьа икӀ идал жегьилар къадагъа авунвай тешкилатриз желб авунин кӀвалах бинеламиш жезва. И вахтунда Интернетда соцсетрикай менфят къачузва. Идахъ галаз алакъалу яз Россияда образованиедин идарайра терроризмдин ва экстремизмдин вилик пад кьунин месэла кьетӀендаказ вилик акъвазнава. И мураддалди кьиле тухузвай серенжемрик психолго-педагогвилин диагностика кьиле тухун, тахсиркарвилер ийизвай себебар винел акьулдун, профилактикадин тарсар ва классрин сятер кьиле тухун, жегьилар кружокриз, спортдин секцийриз желб авун, тарсарикай азад вахтунда ял ягъун тешкилун ва гьакӀ масабур акатзава. Обществода экстремиствилин гуьгьуьлар гужлу хьуниз гзаф крари таъсирзава. Жаванрин арада абуру чеб радикальный жуьреда тухунин асул себебар ихьтинбур я: яшайишдин барабарсузвал, чӀехибурун алемда жуван чка кьунин гуьгьуьл, бес кьадарди тушир яшайишдин дигмишвал, гьакӀни бес кьадарди тушир пешекарвилин ва уьмуьрдин тежриба. Жегьилар экстремистрин жергейриз желб авунин хаталувал виридалайни екеди я. Ингье гьавиляй аялрин ва жаванрин арада и месэладай гъавурдик кутунин кӀвалах тухун чарасуз я. ДИДЕ-БУБАЙРИН дикъетдикай хкатнавай ва обществодин къайгъусузвили ажугълу авунвай жаванри тахсиркаррин, гьа жергедай яз террористрин ва экстремистрин жергеяр къалинар хъийизва. Жегьилрин виридалайни хаталу яш 14 далай 22 йисал кьван я. И девирда жегьилрихъ гьахълувилин гьисс хци жезва. Ам уьмуьрдин мана жагъуриз чалишмиш жезва, вичин фикирриз мукьва инсанар кӀватӀ авунин къайгъуда гьатзава. И девирда жавандихъ дурумсуз психика ава ва ам регьятдаказ рекьяй акъудиз жеда. Чпин жергейриз жегьилар желбзавайла экстремистри гьа и кардикай менфят къачузва. Къенин юкъуз экстремиствилин фикиррал алай жегьилри обществода кардик квай жува-жув тухунин къайдаяр ва санлай къачурла закон кваз кьазвач. Абуру къайдайрив кьан тийизвай жегьилрин неформальный объединенияр арадал гъизва. Экстремистар Россиядин яшайишдин маса дестейриз, этносриз талукь агьалийрив ва политикадин правовой, экономикадин, марифатдин, эстетикадин ва диндин маса фикиррал алайбурув экстремистар эхи ийиз тежедай тегьерда эгечӀзава. Жегьилрин арада экстремизм вилик фини жегьилрин бес кьадарди тушир яшайишдин адаптациядин гьакъиндай шагьидвалзава. Ингье гьавиляй образованиедин кӀвалахда экстремизмдин ва терроризмдин вилик пад кьунин рекьяй кӀвалах кьиле тухун чарасуз я. Адан терефар агъадихъ галайбур я: 1.
+Жегьилар экстремизмдин, экстремиствилин тешкилатрин хаталувилин гьакъиндай хабардар авун;
+2.Кьайдаяр хуьдай органрин къуллугъчийриз теклифуналди, серенжемар кьиле тухун. И мярекатрал экстремиствилин гьерекатриз талукь къайдаяр чӀурунай диде-бубайрин ва аялрин жавабдарвилин серенжемрикай абур гъавурда ТУН;3.АЯЛДИН винел патан акунриз, ада вичин азад вахт кечирмишзавайвилиз, Интернетдин сеть ва мобильный телефон ишлемишзавайвилиз кьетӀен фикир ГУН;4.ЖЕГЬИЛРИН арада уьмуьрдин сагълам ва куьтурадин къайда машгьур авун: яш тамам тахьанвайбурун гатун ял ягъун тешкилун ва абур вахтуналди кӀвалахдал таъминарун, аялриз ва жаванриз ватанпересвилин ва ахлакьдин тербия гунин рекьяй серенжемар тешкилун, гьакӀни спортдин ва культурадинни массовый серенжемар кьиле ТУХУН;5.ЖАВАНРИН арада сада-сад эхи авунин гьалар (толерантность) вилик тухун, абурун яшайишдин кар алакьдайвал хкажун, сифте нубатда – яб акалдай,чарадан дердиникай хабар кьадай ва рикӀ куз хьунин АЛАКЬУНАР;6.АЯЛРИЗ жуьреба-жуьревилиз, тафаватлувилериз къимет гуз, гьар са инсандин лайихлувилиз гьуьрмет ийиз чир ХЬУН;7.АЖУГЪЛУВАЛ, къизгъинвал агъузарун патал кӀелдай идарайра шартӀар ЯРАТМИШУН;8.ЖЕГЬИЛРИН экстремальный потенциал уьмуьрда кьиле тухун патал альтернативадин жуьреяр яратмишун (месэла, яратмишунрал ва я спортдал машгъул жедай тарсар, жуьреба жуьре хобби, клубар ва икӀ мад).
+Бес диде-бубайри чпин аял дегиш хьанвайди ва я эктсремиствилин идеологиядин таъсирдик акатнавайди гьикӀ чирин ва, кьилинди, вуч ийин? Жаванди вич тухунин тегьер векъиди хьун ам хаталу идеологиядин таъсирдик акатиз башламишзавайвилин асул лишан я. КӀвале гъавурда акьун тийидай ва адетдинди тушир атрибутика пайда жезва, месэла, нациствилин символика. Аялди компьютердихъ гзаф вахт кечирмишзава. Ада школадин кӀелунриз талукь тушир месэлайрай, художественный литературадай, фильмайрай, компьютердин къугъунрай вичи вичин образование хкажзава. Жаванди политикадин ва яшайишдин месэлайрай ийизвай рахунрин кьадар садлагьана артух жезва. И вахтунда ада вичин фикирра эхи ийиз тежедай лишанар къалурзава.
+Эгер диде-бубайрихъ чпин жаван экстремистрин ва террористрин таъсирдик акатнавайвилин барадай шаклувал аватӀа, куьне къалабулухвал къалурна виже къведач. Идаз акси яз, энгелвал авачир ва кьетӀи гьерекатар авуна кӀанда. Сад лагьайди, жавандин машгъулат пислемиш ийимир. Адахъ галаз рахух, психологиядин куьмек тӀалаб ая. Кьвед лагьайди, жавандиз пис таъсир ийизвай танишар адахъ галаз алакъалу хьун сергьятламиш ая. Аял ял ягъунал таъминар ая. Къуй ам спортдин кружокра, секцийра машгъул хьурай. Пуд лагьайди, аялди къачузвай малуматрал гуьзчивал ая.
+5-апрелдиз Ахцегьрин 3-нумрадин юкьван умуми образованиедин школадин актовый залда мярекатдин спонсор Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван куьмекдалди "Виридалайни хъсан классдин руководитель" конкурсдин муниципальный этап кьиле фена. И серенжемдин сифте этап заочнидаказ тухвана. Конкурсдин иштиракчийри виликамаз гьазурнавай чпин кӀвалахдин рехъ ачухарзавай "Я и мой класс", "Импровизация" ва "Разговоры о важном" темайрай видеороликар рекье тунвай. Мярекатдин кьвед лагьай паюна гьар са иштиракчиди жюридин вилик вичин чирвилер ва алакьунар къалурна. Конкурсдин кьилин макьсад бажарагъ ва чӀехи дережадин чирвилер авай классдин руководителар тир муаллимар раиж авун, абур кӀвалахда мадни гьевесламиш ва ругьламиш авун тир.
+Нетижада конкурсда чи райондин территориядал алай военный частуна кардик квай школадин муаллим Илина Мейлановади сад лагьай, Луткунрин хуьруьн школадин муаллим Иният Рамазановади 2-чка кьуна, 3-чка чпин арада КьакӀарин школадин муаллим Фатимат Нурметовадини ва Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин муаллим Индира Шерифалиевади пайна.
+Конкурсдин гъалибчийрив ва иштиракчийрив савкьатар райондин образованиедин управлениедин начальник Халидин Эльдарова вахкана. Халидин Жаферовича тафаватлу хьайи муаллимриз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаеван ва вичин патай тебрикдин келимаяр лагьана ва абурухъ мадни еке агалкьунар хьун мурад тирди къейдна. Гила вилик республикадин ва федеральный этапдин конкурсар ква. Абурани и муаллимрихъ хъсан нетижаяр жедайдахъ чна дериндай инанмишвалзава. Образованиедин хилен работникрин профсоюздин патай конкурсдин гъалибчийриз ва призерриз тебрикдин гафар и тешкилатдин регьбер Хейруллагь Алиева лагьана.
+Чна рахадайла, «дидед чӀал», «дидедчӀал», «дидедин чӀал» гафар ишлемишзава. Яни и келимайри диде ва чӀал сих алакъада авайди къалурзава. Ибур гьакӀан гафар туширди чакай гьар сада кьатӀана кӀанда. Чи чӀалал «лезги чӀал» тӀварни алачни? Бес вучиз чна «дидедин чӀал» келимадикай хийир къачузва? ЧӀал ни хвена кӀанда, адан къайгъударвал ни авун лазим я? ЭВЕЛНИ-ЭВЕЛ дидейри. Дидедин мектеб! ЧӀал хуьнин рекье идалай чӀехи мектеб жеч. Инсандин мефтӀеда аял чӀавуз гьатай крар эхир нефесдалди амукьда. ЧӀални гьа жергедай я. Яни гъвечӀи вахтунда чир хьайи чӀал пудкъад, кьудкъад йис хьайилани адан кьиле, меце амукьзава. Гьа икӀ, несилрилай несилрал физ, дидеди баладив агакьариз, чӀал давам жезва. Адет яз, дагъви ��изанда буба кӀвалахзавай, фу гьасилзавай, къазанмишзавай кас яз чида. Дидеди аялриз тербия гузва, кӀвалин кӀвалахар кьиле тухузва. Тербия гунин рекье чӀалахъ еке къуваткъудрат ава. Иллаки лезги мисалрихъ ва риваятрихъ, хкетрихъ, манийрихъ тербиядин таъсир пара ава. Аялриз абур чпин дидейрин мецелай ван хьуни еке таъсир ийида, абур инсанпересвилин, ватанпересвилин, мергьяметлувилин, гьуьрметлувилин гьиссераллаз чӀехи жеда... Тарихдиз вил вегьейла, якъин жезвайвал, вири вахтара чи миллетдихъ ватан, халкь хуьз гьазур къагьриманар – ватанпересар, пагьливанар, алимар, камаллу лежберар, гьар хилерин зегьметчияр, пешекарар гзаф хьана. Гьелбетда, и крара дидедин мектебдин лайихлувал кьетӀенди я. Алай, чӀал квахьунин къурхулувал авай, девирда вири къуватар руьгьдин ивирар хуьнин рекье сад авунин чарасузвал ава. Гьибур я а къуватар? Хизан, мектеб, жемият, хуьрерин, районрин регьберар... Абуру кӀвалахда чпин вилик акъвазнавай экономикадин, яшайишдин ва маса месэлайрихъ галаз санал дидедин чӀал, милли меденият хуьнин кардизни асул фикир гун герек я. Бязибуру лугьузва, хайи чӀал квахь тавун патал гьукуматдин кьетӀен программаяр, мектебра сятерин кьадар артухарун герек я. Са шакни алач, гьукуматдин патайни фикир гун чарасуз я, амма аялриз мектебдиз фидалди хайи чӀал чирна кӀанда, аялдиз дидедин чӀал чирунин карда важиблу чка кьазвайди дидедин мектеб я.
+Хуьруьгрин хуьруьн агьали Ратмир Гьашимова 2022-йисан сентябрдилай СВО-ДА иштиракзава. Сифтедай ада Донецкда къуллугъзавай, гила ам Херсондин терефдихъ кӀвенкӀве сенгеррал ала. Гьужум ийидай дестейрик кваз ам 100 сефердилайни гзаф женгерик экечӀна. Адан гафаралди, алай вахтунда чи кьушунри вири фронт тирвал гьужумзава ва миллетчияр кукӀварзава. Ратмир гъалибвилин югъни яргъал алачирдахъ инанмиш я. Ам кӀвализ хтайла Ратмиран балаяр гзаф шад хьана. Амма буба мукьвара женгинин кӀвенкӀве сенгеррал хъфин лазим тирди чир хьайила, аялар са тӀимил кьван пашман хьана. Ратмира аялриз мукьвара вич гъалибвал гваз хкведайди хиве кьуна. Чун вири адан гафарихъ инанмиш я. Кьвед лагьай апрелдиз Ратмир Гьашимован мукьва-кьилийрин са дестеди – Гьажимегьамед Мегьамедова, Мустафа Давудова ва Хуьруьгрин СОШ-ДИН директор, «Женгинин стхавал» тешкилатдин Ахцегь райондин отделениедин член Мамед Агьмедова СВОДИН зонадай хайиди тир Хуьруьгрин хуьруьз куьруь отпускдиз хтанвай Ратмирал кьил чӀугуна.
+Алай вахтунда чи уьлкведин Яракьлу Къуватри Украинада кьиле тухузвай женгинин махсус операциядикай вири хабардар я. Ам физвай гьалдикай, женгера дирибашвал къалурзавай чи аскеррикай, кӀеве гьатай чӀавуз галай юлдашар къутармишзавай, вичел ихтибарнавай яракь, документ хуьз алахъзавай къагьриманрикай чаз гьар юкъуз Россиядин телевидениедин центральный каналри хабар гузва. Къейдин, абурун арада дагъустанви хейлин уьтквем рухваярни ава. Ингье и мукьвара Россиядин Миноборонодин пресс-къуллугъди Рутул райондин Рутулрин хуьряй тир 25 йисан яшда авай ротадин командир, лейтенант Муслим Муслимован викӀегьвиликай хабар гана. Муслим Муслимов 1998-йисан августдиз Рутулрин хуьре дидедиз хьана. 2022-йисан мартдин вацралай эгечӀна ада Украинада кьиле тухузвай женгинин махсус операцияда иштиракзава. Хайи стха СВО-ДА телеф хьайидалай кьулухъ Муслим офицервилин кӀелек экечӀ хъувуна. 2023-йисан июндиз младший лейтенантдал взводдин командирвал ихтибарна. Зур йисалай бажарагълу командирдиз вахтунилай вилик лейтенантвилин чин гана ва адал рота ихтибарна. Аскеррин кӀвенкӀве аваз женгиниз финалди Муслимоваз душмандин гуьзчивалдай пост жагъана. Анай гьужумдиз фенвай чи подразделенийриз тупарай цӀай гуз куьмекзавай. Муслимова а чкадал гьужум авун кьетӀна. Чинеба, чка дегишариз далдадикай далдадик фена, викӀегь лейтенантди садлагьана цӀай гана душмандин корректировщикар тергна. Гуьгъуьнай менфятлу чка кьуналди М.Муслимова украинвийри мягькемарнавай сенгеррал гьужум авун давамарна. Муслим кьиле аваз чи аскерри тухвай тади гьерекатри са куьруь вахтунда женгинин майдан кьадай ва батальондин асул къуватар кардик кутадай, душмандин оборона кукӀвардай мумкинвал гана. М.Муслимован регьбервилик квай аскеррин дестеди тек са вацран вахтунда украинви боевикар чпи мягькемарнавай муьжуьд сенгеррилай чукурна кукӀварна. Адан жуьрэтлувал ва кьетӀивал себеб яз чи аскерри тактикадин рекьяй важиблу метлеб авай пара хъсандиз мягькемарнавай душмандин са шумуд сенгер яна тергна. Жавабдарвилелди тамамарзавай къуллугъдай, Украинада кьиле тухузвай СВО-ДА къалурай уьткемвилерай кьегьал хва М.Муслимов «За отвагу», «За храбрость» медалриз лайихлу хьанва. Чна Муслимаз ва адан хизандиз рикӀин сидкьидай и багьа наградаяр мубаракзава. Куьн чандин мягькем сагъвал аваз хкянавай пешедай гележегда мадни гьуьндуьр дережайриз хкаж хьун чи мурад я. Чна куьн хьтин кьегьал рухвайрал, шаксуз, дамахзава.
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Рафик, Играм, Борис Мегьамедовриз играми буба ва амай мукьва-кьилийриз пара кӀани
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Малум кар я хьи, аялриз дуьзгуьн тербия гунихъ еке метлеб ава. Адалай инсандин уьмуьр, гележег гьихътинди жедатӀа аслу я. Тербияди халис ватанпересар арадал гъунин кардани важиблу роль къугъвазва. РФ-ДИН Яракьлу Къуватри исятда Украина миллетбазрикайни фашистрикай азад авунин мураддалди кьиле тухузвай жнгинин махсус операцияда чи уьлкведин гзаф халкьарин векилрихъ галаз санал лезги рухвайрини иштиракзава. Немсерин фашиатрихъ галаз женг чӀугур чи баркаллу бубайрин крар лайихлудаказ давамарзавай абуру къе, чпин ватанпересвилин буржи тамамардайлани, кьегьалвилинни жуьрэтлувилин чешнеяр къалурзава. Вичин ери бине Луткунрин хуьряй тир Рамазанов Абрек Мегьамедвелиевични абурун жергедай я. Ада вичин къанажагълу вири уьмуьрда армиядин жергейра къуллугъзава. А.Рамазанов 1983-йисан 28-октябрдиз Луткунрин хуьре дидедиз хьана. Ина юкьван мектеб акьалтӀарна Абрек гуьгьуьлудаказ аскервиле къуллугъиз фена. Ватандин вилик вичин буржи ада чешнелудаказ тамамарна. И кардин гьакъиндай адан диде-бубадиз командирри рахкурай чухсагъулдин чарари шагьидвалзава. Аскервиле къуллугъ авунин вахт куьтягь жедалди са шумуд варз амаз, вичихъ лап хъсан гьазурвал авай аскердиз командованиеди къуллугъ давамарун патал контракт кутӀун теклифнай. Хуьруьз хтана кӀвалахдай рикӀиз хуш чкани авачирди чиз, Абрека разивал ганай. Ада спецназдин дестедин жергейра аваз Буйнакскда, Ботлихда ва гьакӀ хейлин маса чкайра са шумудра КТО-ДИН серенжемра иштиракна. Украинадин чилел женгинин махсус операция эгечӀай ана гьа сифте йикъалай активвилелди иштиракзава. ГьакӀни ам пуд сеферда Сирияда ва Дагълух Къарабахда кьиле фейи женгинин гьерекатра иштиракун патал командировкайра хьана. И женгера къалурай викӀегьвилерай ам са жерге орденризни медалриз лайихлу хьана. 2023-йисан 25-октябрдиз Абрек Рамазановаз Дагъустандин Халкьдин Игит лагьай тӀвар гана. Ада вичин уьмуьрдин юлдаш Тамиладихъ галаз пуд аялдиз чешнелу тербия гузва. Къуй Абрек хьтин кьегьалар, Ватандин вилик пак везифаяр намуслудаказ кьилиз акъудзавай Дагъларин уьлкведин ва санлай вири Урусатдин рухваяр – дявеяр куьтягь хьана, сагъ-саламатдиз чпин хизанрин патав хтурай!
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, адан хизанриз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+15-апрелдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание Цуругърин хуьряй фена СВО да телеф хьайи Сайдиев Артём Асланович рикӀел хуьнин лишан яз са декьикьада кисна кӀвачел акъвазунилай эгечӀна. Вичин сифте гафуна райондин кьил Абдул-Керим Палчаева къейд авурвал, Украинадин неонацистрихъни фашистрихъ галаз дяведа районэгьлийрини игитвилелди женг чӀугвазва. Дяведа, гьайиф хьи, хкатунарни жезва. Ватан хуьн патал жегьил чанар къурбандзавай рухваяр чи рикӀера эбеди яз амукьда ва абурун чешнейралди чна цӀийи несилар ватанпересвилдин руьгьдаллаз тербияламишда. И мурад-метлебдалди чна Ахцегьа, «Набережный» паркдин патав «Баркаллувилинни рикӀел хуьнин багъ» кутазва. Райондин кьили гьакӀ Дагъустандин халкьдин шаир СтӀал Сулейманан 155 йисан юбилейдиз талукь яз 25-апрелдиз районда чӀехи шаирдин йис официальнидаказ ачухунин межлис ва 4-5 – мйдин йикъара «Ахты» цӀийи спорткомплексда РФ-ДИН Игит Энвер Набиеван ва СВО-ДА телеф хьайи ватандашрин гьуьрметдай азаддиз кьуршахар кьунай республикадин дережадин турнир тешкилзавайдан гьакъиндай лагьана. «Пака, 16-апрелдиз, Ахцегь РДК-ДИН залда баянарни галаз лезги чӀалал пак Кьуръандин таржумадин ктаб (таржумачи чи ватанэгьли алим Ямин Мегьамедов) раиж ийизва. И мярекатар са тӀвар патал ваъ, вини дережадаваз кьиле тухун патал абуруз хъсан гьазурвилер акун ва халкьдин иштираквал важиблу я», алава хъувуна Абдул-Керим Нажмудиновича. РУК-ДА спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин отделдин начальник Гьажимурад Парпачева залдавайбурун дикъет азаддиз кьуршахар кьунай республикадин турнирдиз гьазурвал акунин месэладал желбна. – Чи цӀийи спорткомплексда сифте яз кьиле тухузвай мярекатдиз (жегьилрин арада акъажунар заланвилин 10 категориядай жеда; талукь тир дережайрин грамотайрилайни медалрилай алава гъалибчийриз 100 агъзур манат пулдин пишкешар гуда; приздин фонд 1 млн. манатдиз барабар я…) чун мукьуфдивди гьазур жезва: махсус медалар, банерар туькӀуьрзава, тешкиллувилин комитетдин заседанияр эверзава ва икӀ мад. Гьелбетда, гьа йикъара чи волонтёррин, тренеррин ва спортдал рикӀ алай агьалийрин куьмекни герек жеда. Райадминистрациядин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева рикӀел хкайвал, РФ-ДИН Президент ва Верховный главнокомандующий Владимир Путинан Указдалди уьлкведа 1-апрелдилай гатфарин призыв эгечӀнава ва райондай РФ-ДИН армиядин жергейриз жегьилрин сифте десте 15-апрелдиз рекье тунва.
+– философ, писатель, литературовед, публицист, педагог, илимдин ва образованидин тешкилатчи, общественно-политический деятель. Адан гзаф терефрин яратмишунриз цӀуд йисара чи республикада ва адалай къецени дикъетдивди фикир гуз хьанай. Адан тӀвар мецел жедай, адакай кхьидай, адахъ галаз гьуьжетдай, тарифардайвал, ам критикани ийидай. Ада вичел гьейранарни авуна, уьмуьрда халисан машгьурвилин дад акурди хьиз, адаз вичин идеяйрин гъавурда акьун тавунин, оппонентрин такӀанвилин туькьуьлвални чир хьана. Анжах садрани адан жуьрэтлу яратмишдай руьгь ва датӀана уях акьул зайиф хьанач. Агьед Агъаевакай фикирдайла, рикӀел куьгьне Дагъустандин зурба бажарагъдин камалэгьлияр къведа: гьеле XVII асирдин кьвед лагьай паюна вичелди исламдин илимдал «чан хтай» девир башламиш хьайи Кудутви Мегьамадалай эгечӀна, а яргъи девир XX асирдин эвелра лайихлудаказ акьалтӀарай Алкьвадар Гьасаналай хкечӀна. Якъин Агьед Агъаев алакьунрин къуватдалди, дерин чирвилералди, жуьреба-жуьре хилерин кӀвалахдалди гьабурун дережадин камалэгьлийрикай тир, анжах маса девирдин, акьулдин маса гьерекатрин ва маса диндин. Адан чапдай акъатнавай кӀвалахрин кьадар 300 печатдин листинилай виниз я. Санлай къачурла, абурун тираж 15 миллион экземплярдив агакьзава. Адан эсерар къецепатан уьлквейрани акъатна, кьилди къачуртӀа, ГДР-ДА, Югославияда, Польшада, Болгарияда, Чехословакияда, Венгрияда, Румынияда. А.Агъаев вични гзаф сеферра, теклифар атана, философиядай (халкьарин теориядай) лекцияр кӀелиз, Европадин уьквейриз фенай.
+Агьед Агъаев 1924-йисан 22-мартдиз Ахцегьа виридан патай гьуьрмет авай багъманчиселекционер Гьажимурадан хизанда дидедиз хьана. Школадин йисарилай эгечӀна, гада таяр-туьшерин арада вичин алакьунралди ва жуьреба-жуьре итижралди тафаватлу тир: ада лап хъсандиз кӀелзавай, шиирар кхьиз, райондин газетдиз ракъурзавай, школада къалурзавай театрдин сегьнейра иштиракзавай. Ватандин ЧӀехи дяве башламиш хьайила, анжах 17 йисай акъатнавай жаван гуьгьуьллудаказ армиядиз фена. Авиациядин училищеда кӀелай адакай летчик-истребитель хьана. Дяве куьтягь хьайилани, ам, цӀийи авиатехника ахтармишдайди яз, армияда амукьна, анжах 1948-йисуз кӀвализ хтана. Комсомолдин Ахцегь райкомдин секретарь хьайи Агьед Агъаев райондин ва республикадин газетра макъалаярни очеркар чап авунив эгечӀна. Тежрибаяр тухузвай багъманчидин хцин сифтегьан эсер, фикир желбдай кар я, «Социализмдин пайдах» газетдиз 1949-йисуз акъатай «Емишрин багъ» очерк хьанай. Яратмишунин кӀвалахди пешекардин чирвилер истемишзавай: гьа йисуз Агьед Агъаев Саратовдиз партийный школадин кьве йисан журналистикадин курсариз фена. КӀелдайла, школьникрин зегьметдикай кхьей «Шеф» гьикаядай («Жегьил сталинчи» газетдиз 1950-йисуз акъатнай) адаз Саратовдин областдин жегьил писателрин литературадин премия ганай. Курсар акьалтӀарайдалай кьулухъ ада Москвада КПСС-ДИН ЦК-ДИН Высший партийный школадин журналистикадин факультетдани кӀел хъувуна. Агьед Агъаеван 1953-йисуз акъатай «Умуд» повестда дагъвийринни урус халкьдин дуствилин тема къарагъарнава. Адан гьерекатар дяведилай гуьгъуьнин йисара дагъдин хуьре кьиле физва. Эсердикай Р.Гьайдарован рецензияда лагьанва: «А.Агъаев дуьз рекье ава. И рехъ, кьве рикӀин тахьана, мягькем камаралди давамаруник кӀелдайбуру умуд кутун ада, шаксуз, къазанмишнава». Рецензентди А.Агъаеван повестдиз А.Фатагьован прозадилай гуьгъуьниз чи литературада арадал атанвай цӀийивилиз хьиз къимет ганва. Къуллугъдин рекьяйни вичин алакьунар къалурзавай Агьед Агъаев къвердавай виниз хкаж жезвай. 1955-йисуз адакай партиядин Дагъустандин обкомдин пропагандадинни агитациядин отделдин заведующийдин заместитель хьана. И къуллугъдал ам Дагъустандин государстводин университетдиз атай 1963-йисалди аламукьна. Жавабдар везифаяр тамамарзавай адаз яратмишунин кӀвалахдал машгъул жедай вахтни жагъизвай. И йисара ада чи литературада чапдиз акъатай сад лагьай «Лезгияр» романдални кӀвалахиз эгечӀна. Романдай кьилер «Дуствал» ва «Дагъустан» журналриз лезги ва урус чӀаларал акъатна, абур («Ашукь», «Фекьидин гвен», «Къубудиз яд къвезва») кӀелдайбурун рикӀел гилалди кьилдин эсерар хьиз аламукьна. Романдин и кьилера XIX асирдин эхиррин ва XX асирдин эвелрин халкьдин уьмуьрдин, хуьруьн агьалияр къурабавилиз финин, къвердавай къизгъин жезвай революциядин гьерекатрин шикилар ганва. Писателди пуд ктабдикай ��барат роман-эпопея фикирда кьунвайди тир, амма сифтегьан кьве ктаб, и кардиз вичин себебар хьана, куьтягь тавуна амукьна, пуд лагьай ктабдиз, «Лезгияр» тӀвар алаз, 1961-йисуз дуьнья акуна. Романдин гьерекатар 50-йисарин кьвед лагьай паюна кьиле физва, амма рикӀел хкунин къайдада ана 30-40-йисарикайни раханва.
+И йисара критик ва литературовед Агьед Агъаевни арадал атана. 1955-йисуз лезги чӀалал Алибег Фатагьовакай ва СтӀал Сулейманакай адан монографияр акъатна. Гуьгъуьнин йисара давамарай ахтармишунин кӀвалахдин нетижа хьиз, 1963-йисуз СтӀал Сулейманакай алаваяр ва цӀийивилер кухтунвай монография урус чӀалалдини акъат хъувуна. А.Агъаев шаирдин цӀийи кӀватӀалар туькӀуьрунални машгъул тир. Хайи ва урус чӀаларал 1958-1995-йисара акъатай СтӀал Сулейманан саки вири кӀватӀалар ада гьазурайбур я. Абурукай лезги чӀалал 1994-йисуз акъатай «Эсерар» ва урус чӀалал гуьгъуьнин йисуз акъатай «Свет мудрости» иллаки кьетӀенбур хьиз къалуриз жеда.
+1958-йисуз А.Агъаеван «Етим Эмин. Уьмуьрдикай ва яратмишунрикай суьгьбет» ктаб акъатна. Ада гьазурай Етим Эминан кӀватӀалар урус чӀалал Москвада 1959-йисуз, лезги чӀалални Махачкъалада 1960-йисуз акъатна. Адан 1959-йисуз дуьнья акур «Лезгийрин литература» ктабдикайни лугьун тавуна жедач. Милли литературадин алатай Гьуьрметлу районэгьлияр! Гьаваяр чими хьана, гатфар вичин къуватда гьатнава. КЪЕ-ПАКА къаналриз, хулериз ятар хъиягъда. Ятар куьчейра гьат тавун патал, тавакъу я, гьарда вичин кӀвалин ва чилин участокдин патав гвай дигадай цин хуларни къаналар къайдадиз хкваш, михьи хъия. Михьивал диндин са пай я, михьивал Женнетдай атанвай затӀ я гьавайда лугьузвач.
+Гьуьрметдивди «Сельсовет Ахтынский» СП-ДИН кьил Мурад Эфендиев
+девиррин ва къенин йикъан са бязи месэлаяр къарагъарнавай макъалайрикай ибарат и кӀватӀал и жуьрединбурукай яргъал йисара чаз авай гьа сад яз амукьнай. Ктабда гьатнавай макъалайрикай сада, кьилди къачуртӀа, алимди сифте яз Кьуьчхуьр Саидакай кьил-кьилел алай суьгьбет авуна. Гьа икӀ, куьруьдаказ лагьайтӀани, а йисара А.Агъаева критикди ва литературоведди хьиз тамамарай кӀвалах гьихьтин чӀехиди ва чи литературада сифте яз тамамарнавайди ятӀа аквазва. Идалайни гъейри, ада Дагъустандин классикар тир О.Батыраякай, Кахаб-Росодай тир Магьмудакай, Гь.ЦӀадасадикай, Р.Гьамзатовакай чпин метлеблувал къенин юкъузни квахь тавунвай макъалаяр кхьенай. Ада урус литературадин векилрикайни – Лермонтовакай, Горькийдикай, Маяковскийдикай – вичин гаф лагьана. А.Агъаевани А.Назаревича туькӀуьрай программадай, ада гьазурна, 1972-йисуз акъатай «Дагъустандин литература» ктабдай къенин йикъалди Дагъустандин школайра аялри чирвилер къачузва.
+Литературоведди ва критикди хьиз тухвай кӀвалахдин нетижа яз, А.Агъаева 1963-йисуз Азербайжандин государстводин университетда филологиядин илимрин кандидатвилин диссертация хвена. Университетдин алимрин советдин членар адан диссертация илимрин докторвилин дережада авайди хьанва лугьудай фикирдал атанай.
+Вичин халкьдин уьмуьрдикай хайи чӀалал художественный эсерар кхьизвай, милли литература чпе халкьдин руьгь гьатнавай адан чӀехи векилрин, чешнелу эсеррай критикди ва литературоведди хьиз чирзавай А.Агъаев къвез-къвез халкь ва адан милливал философиядин къайдайра ахтармишдай, тек халкьдин чка амайбурун арада тайинардай, адан кьетӀенвилер веревирд ийидай рекьел элячӀна. 1965-йисуз Махачкъалада адан «К вопросу о теории народности» монография акъатайла, Агъаевакай философрин арада рахана. Им уьлкведа «халкь» (народность) лугьудай категория илимдин бинедаллаз кьил-кьилел алаз ахтармишнавай сад лагьай кӀвалах хьанай. Монография халкь тарихдин гьар са девирда вилик финин месэлайриз килигнавай къайдадалди и жуьредин маса кӀвалахрилай тафаватлу тир. Философрикай сада, Т.Бурмистрова, вичин рецензияда къейд авурвал, А.Агъаеван кӀвалах «темадин цӀийивилелди, яратмишунин анализдин деринвилелдини кьетӀенвилелди, идан нетижайрин викӀегьвилелди тафаватлу жезвай». Монографияди вичел лап рикӀивай уьлкведин философрин фикирар желбнай. Илимрин Академиядин Дагъустандин филиалда адаз бахшнавай махсус мярекат тухванай, адакай ихтилатар вирисоюздин са жерге конференцийрал ва симпозиумрал кьиле фенай, ада дискуссияр арадал гъанай. РикӀел хкин: им чи уьлкведин жемиятдин тарихда цӀийи советрин халкь арадал атунин месэлайриз екедаказ фикир гузвай, ахтармишунар тухузвай девир тир. А месэлаярни хцидаказ анжах са Кеферпатан Кавказда акъвазнавачир. А месэлаяр хци туширбуруз мус элкъведатӀа садавайни лугьуз жедач. Агьед Агъаевани абурал вири вичин уьмуьрда кӀвалах давамарнай. И рекьяй адахъ вичин фикирар авай. Абур масабурун кьилериз цун патал ада цӀудралди макъалаяр кхьенай, дискуссийра иштирак ийиз, илимдин ва партийный совещанийрал лагьанай. Халкьар вилик финин месэлайрай тухвай ахтармишунрин нетижа яз, ада 1966-йисуз Еревандин государстводин университетда философиядин илимрин докторвилин диссертация хвена. И диссертациядин гьакъиндай, ам хуьдайла, веревирдерин шагьид хьайи А.Назаревича кхьенай: «А.Агъаеван диссертацияда эцигнавай суалар гъвечӀи халкьар вилик финин теориядин ва практикадин важиблу месэлайрай тир. Диссертантди кӀватӀ хьанвай алимриз илимдиз цӀийивал гъунин ва кӀвалахда гьакъисагъвилин, яратмишунин анализдин чешне къалурнай. Адаз фикирра викӀегьвал, вич тухудай къайдада жуьрэтлувал хас тир». Гуьгъуьнин йисарани А.Агъаева халкьарин теориядин месэлайрал кӀвалах давамарна, абуруз талукь хейлин макъалаяр чапна, ктабар акъудна. Са бязибурун тӀварар кьан: «Нация, ее сущность и самосознание» (1967-йис), «Судьбы народностей» (1978), «Нация и государство» (I985), «Теория наций в тисках схоластического догматизма» (1990), «Нациолог��я: проблемы конституирования» (1991). И кӀвалахра, делилрин чӀехи материалдал асаслу яз, инсанрикай са халкь ийизвай лишанрин, халкьдин социально-классовый къурулушдин, милли культурадин, милли культураяр вилик финин ва чеб чпиз мукьва хьунин месэлайрин дерин анализ тухванва. «Нациология» тӀвар алаз цӀийи илим арадал къвезвай. Алимди садра куьрелди гъавурда турвал, ам «милли уьмуьрдин ва халкьдин милли кӀвалахдин тӀебиат, метлеб, къиметлувал ва нетижаяр ачухарзавай философиядин илимдин са хел хьун герек я. Халкьни чаз инсаниятдин са гьихьтин ятӀани пай хьиз аквазва, адакни азадвилин, вичин кьисмет вичи гьялиз кӀан хьунин ва кьилдин тарихдин яратмишунин гьисс жеда». Гьа икӀ, халкьарин теориядай ахтармишунрин кӀвалах тухузвай А.Агъаев илимдин цӀийи дисциплина арадал гъидай дережадиз хкаж хьана. Халкьарин, милли алакъайрин теориядай кӀвалах ада 1992-йисуз «Нациология: философия национальной экзистенции» монография акъудуналди акьалтӀарна. Ам, вичин девирдин инсан, советрин инсан ва советрин уьлкведин патриот, «тарихдик тади кутазвайбурун» несилдикай тир. А несилдин векилар, чпикай дуьз лугьузвайвал, ахьтин ашкъилу гьевескарар тир, абур гьатта вахтунилай вилик экечӀиз, рикӀерин мурад тир бахтлу гележег мукьва ийиз гьавалат хьанвай. Патриотвилин и кьетӀен гьевесди, а девирда гзафбуруз хас партиядин къуллугъда ян тагана акъвазуни, общественный крара тади акатуни А.Агъаеван яратмишунриз чпин ранг ягъ тавуна тунач. Философдихъ лагьайтӀа, дуьньядин культурада дегь девиррилай гьатнавай фикирдалди, са куьнивайни чӀуриз тежедай руьгьдин секинвал ва вичи гузвай къиметра са куьнилайни аслу туширвал хьун герек я. Эгер и секинвал ва аслу туширвал А.Агъаевахъ гьамиша хьаначтӀа, лугьузва Дагъустандин философри, къе адаз туьгьмет ийиз бажагьат мез юзада.
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Алай аямдин аялдин, иллаки жавандин диде-буба хьун асантди тушир везифа я. Гьайиф хьи, аялар тербияламишунин рекьяй универсальный (махсус) пособие авайди туш. Гьавиляй дидейри ва бубайри хъсан ниятар руководстводиз къачузватӀани, еке гъалатӀриз рехъ гузва. Чна абуру ахъайзавай асул гъалатӀриз анализ гун кьетӀна, гьикӀ лагьайтӀа а гъалатӀри чӀехибурун ва абурун аялдин арада дагьар (пропасть) арадал гъизва.
+Гьар са жаванди а кар хъсандиз кьатӀун лазим я хьи, адан бязи гьерекатри лап чӀуру нетижайрал гъун мумкин я. ЯтӀани низамдин ва туьнбуьгьдин арада еке тафават ава. Вичи чӀуру кардай жавабдарвал тухузвай жаванди, мумкин я, фикирда: «За пис кар авунвай хьиз Я.АМ гележегда тикрар тахвуртӀа, хъсан я». Туьнбуьгьнавай аял лагьайтӀа, маса нетижадал къведа: «За пис кар авуна,акӀ хьайила зунни писди я!» Гьа икӀ, жаван низамдив вердишаруни ада къведай сеферда вич акьуллудаказ тухуник умуд кутаз жеда. Вичин нубатда, туьнбуьгьди жаван вичивай гъала��Ӏар туькӀуьр тахьунин фикирдал гъизва. Гьатта лап чӀуру кар авур аял туьнбуьгь ийидайлани, диде-бубади ам са куьнизни килиг тавуна пара кӀаниди адан рикӀел хкана кӀанда.
+ЖУВА-ЖУВАЗ агъуз тир къимет гун гьевесламишун
+Жаванвилин яшда инсанди активвилелди жува-жуваз къимет гуз эгечӀзава. Ида неинки адан тарсарай агакьуниз, гьакӀ санлай къачурла аялдин психологиядин ва физический саламатвилиз таъсирзава. И вахтунда гзаф диде-бубаяр неинки чпин аялди вичи-вичиз къимет гун хкажиз чалишмиш жезвач,гьакӀ идаз акси яз, абуру хабарни авачиз ам агъузар авуниз таъсирзава, чпин аял агалкьунар авайбурув гекъигуналди, ам куьтягь тежедай жуьреда критика ийизва. Имни аялдиз хуш къведай кар туш. Аялар гьихьтинбур хьайитӀани, абурухъ диде-бубади чпин тереф ачухдаказ хуьнин, гьахълудаказ тарифар авунин игьтияж ава.
+Гьайиф хьи, школада кӀелзавай са аялдизни ам таяр-туьшерин ва я чӀехи яшда авай гадайрин патай ягьанатрик акатдач лагьана замин гуз жедач. Эгер жаванди мукьуфдивди эгечӀна кӀанзавай и месэладикай диде-бубадиз ахъайдай жуьрэт авунатӀа, им лагьай чӀал я хьи, ам дикъет гун лазимди я. Аял жувалай алудна и месэла тамамвилелди адан хиве тун герек авай кар туш. ТАЯР-ТУЬШЕРИН ягьанатрихъ галаз талукь тир женг тухунин рекьяй гзаф кьадар жуьреяр авайди я: чӀехидан эдеблу къаришмиш хьунилай (гуьзчивал авунин патахъай муаллимдивай тӀалабун) бейкефарзавайбуруз масадбурулай аслу тушиз акси акъвазунин рекьяй аялдиз чирвилер гун. Тайин тир гьалара абурукай гьар сад вичин жуьреда менфятлуди хьун мумкин я. Амма виридалайни важиблуди жаван вичин къуватрихъ инанмишарун я. ДИДЕ-БУБАДИ лагьайтӀа, адан тереф рейсадвилелди хуьда ва, герек атайтӀа, меслятралди куьмекда.
+Масадбурулай аслу туширвилин ва вири ихтиярар аваз хьунин арада баланс тахьун
+Векъидаказ вичин наразивал къалурзавай жавандихъ галаз и месэлайрай баланс жагъурун гзаф четин месэла я. Са патахъай акӀ я хьи, вичиз кьадарсуз гзаф азадвал гайитӀа, жаванди чӀуру къарар кьабулда ва ам бедбахтвиле гьатун мумкин я. Маса патахъай, аялдиз гъалатӀар ахъайдай, цӀийи крар ахтармишдай, уьмуьрдин хсуси тежриба къачудай ихтияр ава.
+Гъуьлуьнни папан арада къал макъалар гзаф кьадар себебралди арадал атун мумкин я, идалайни башкъа, абурукай къекъечӀизни жедач. Гьамиша а кар рикӀел хвена кӀанда хьи, гъвечӀи яшда авай аялри хьиз, жаванрини диде-бубайрин арада жезвай къал макъалар рикӀик кьазва. Къайи гафари, физический гьужумри, чӀехибур садсадахъ галаз хъел хьунри аялрин психикадиз пис таъсирзава. Дидебубайри чеб и тегьерда тухузвайла, жаванрик къалабулух акатзава ва абур кисзава. Мадни пис кар ам я хьи, абуру чеб хатасузвиле мад гьисс хъийизмач. Гьа и кар себеб яз чӀехибуруз чпи-чпихъ галаз гьуьжетар дуьздаказ ийиз чир хьана кӀанда. И дуьшуьшда абуруз аялрин вилик гьуьжетар ийиз регъуь жедач, чпини хъсан чешне къалурда.
+ЖУВА-ЖУВ къалурун патал адетдинди тушир реакция
+Жаванвилин яшда жува-жув къалурунин игьтияж хейлин артух жезва. Имни гзаф дуьшуьшра диде-бубаяр патал халис кьилин тӀализ элкъвезва. Аялди вичиз цӀийи дустар жагъурун, абуру адетдинбур тушир парталар алукӀун чӀехибур патал тамам месэла я. Нетижада реакция къадарсуз екеди, я тушни бес кьадарди туширди жезва. Гьавиляй жаванди вичи-вич къалурунин «месэладиз» диде-бубайри дуьзгуьн къимет гана кӀанда. Акси дуьшуьшда тӀветӀрекай фил авуналди, абуру чпин аялдин патай ихтибар квадарун мумкин я.
+Мумкин я, садазни сир туш хьи, яб гун ва халисандаказ ван атун – ибур гьар жуьре манадин гафар я. Адет яз, диде-бубайри чпин туьгьметриз дикъетлудаказ яб гана кӀан хьайила, аялриз гзаф истемишунар ийида. Амма аялрихъ чпихъни рикӀик квай гафар лугьунин игьтияж хьайила, чӀехибуру абур гьич фикирни тагана кваз кьазвач. Гьа и дуьшуьшда дидебубадин ва аялдин арада авай ихтибарлувилин алакъа квахьзава.
+Хейлин жаванар чеб жезмай кьван чӀехи хьанвайбур яз къалуриз чалишмиш жеда. Имни гуьгьуьлрин рекьяй дигмиш хьанвай жегьил инсанрин тӀебии мурад я. Ингье гьавиляй диде-бубаяр чпин аялрив гъвечӀибурув хьиз, эгечӀна виже къведач. Рахунар барабарбурухъ галаз хьиз тухвана кӀанда. ЧӀехи пай жаванриз чпив кьадарсуз назикдаказ эгечӀна кӀандач. Амма диде-бубайри чпин фикирар гьисаба кьун тавун,чпив дикъетсуздаказ эгечӀун аялриз эсиллагь бегенмиш туш. Гьавиляй жаванрин фикирриз рикӀин сидкьидай гьуьрмет авуна кӀанда. Мумкин я, куьн адахъ галаз рази туш. И дуьшуьшда аялдихъ галаз сабурлудаказ суьгьбет ая ва ам куьн рази туширвилин себебрин гъавурда тур.
+Гзаф диде-бубайри чпин аялрикай-жаванрикай гележегда гьихьтин инсанар чӀехи жедатӀа лугьуз хияларда. Им хийир авачир кар я ва ада аялдин психикадиз ва вичи-вичиз къимет гуниз зиян гуда. Эхь, исятда жаванди вичин винел патан акунриз бес кьадар фикир тагун мумкин я. Амма им эсиллагь аялдикай масадалай аслу ва гележег авачир инсан чӀехи жеда лагьай чӀал туш. Жавандин гележегдин гьакъиндай къалабулухвал себеб яз адал хер авун мумкин тир фагьумсуз гафар лугьумир.
+Кьакьан истемишунар кьакьан гуьзлемишунриз барабар туш
+Чпин аялдихъ агалкьунар хьана кӀанзавай гзаф диде-бубайри кьакьан истемишунрин ва кьакьан гуьзлемишунрин арада авай сергьят гьисс хъийизмач. Адет яз, ихьтин гьал абуру чпин аялривай бес кьадар делилламиш тавунвай ва кьилиз акъудиз тежедай истемишунар авурла арадал къвезва. Месела, диде-бубадиз чпин аялди школада хъсандиз кӀелна кӀан жеда. Амма им вуч лагьай чӀал я? Лап хъсан къиметар? Классда виниз тир балл? Жаванди гележегда гзаф рекьерай чирвилер къачуна кӀанда. Гьавиляй адан вилик кьилиз акъудиз жедай ва аял гъавурда акьадай везифаяр эцигун важиблу я.
+Гьар са касдихъ хсуси мензилдин (пространстводин) игьтияж ава. Жаванрихъ галаз дуьшуьшда и месэла иллаки хци��аказ вилик акъваззава. Амма чӀехибуру кӀвалин рак гатун тавуна аниз атунихъ галаз са жуьре вердиш хьайитӀани, смартфон датӀана ахтармишун, вири соцсетра зенгериз яб гун ва кхьизвай чарар кӀелун – ибур диде-бубадин гуьзчивилин кьадарсуз кьакьан дережа я. Эхь, гьелбетда, уяхвал хуьзвай дидейриз ва бубайриз абурун аялар гьиниз физватӀа, абур кӀвализ мус хкведатӀа, абуру нихъ галаз ва вуч ийизватӀа, чир хьана кӀанда. Амма им чӀехибуруз аялдин уьмуьрдикай вири куьлуь-шуьлуьяр чир хьун лазим я лагьай чӀал туш. Жавандиз вахтунда чӀехи жез куьмек гун патал адаз са кьадардин чинебанвилин (конфиденциальностдин) дережа таъминарун герек я. Акси дуьшуьшда ада вичин рикӀе авайдакай квез лугьудач.
+Дидедин ва бубадин арада аялдиз тербия гунин месэладай меслят тахьун
+Гзаф дуьшуьшра дидеяр ва бубаяр чпин аялдихъ галаз «хъсан ва пис полицейскийдин» ролда къугъуниз мажбур жезва. Ихьтин гьалар диде бубадикай сад кьадарсуз хъуьтуьлди ва я идаз акси яз, муькуьди векъиди хьайила арадал къвезва. И дуьшуьшда аялдиз чӀехибурун арада тербиядин месэлайрай меслят тахьуникай менфят къачудай мумкинвал жезва. Месела, дидеди садрани ихтияр тагудай кар авун ада хъуьтуьл къилихар авай бубадивай тӀалабда. Идани, са шакни алачиз, диде-бубайрин гьиссерал нагьакьан уюнар авунин алахъунрал ва идан нетижада гьуьжетрал гъида. Жаванриз тербиядикай рахадайла галай-галайвал хуьзвай ва чпин къаррарихъ инанмиш диде-бубаяр герек я…
+Рамазандин вацра, 8-апрелдиз, чи арадай зегьметдин ва уьлкведин яракьлу къуватрин ветеран, яргъал йисара Кьиблепатан Дагъустандин районра гьакъисагъвилелди военный комиссарвиле къуллугъай подполковник, камаллу насигьатчи Мегьамедов Гьажиагъа Ибрагьимович къакъатна. Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй! Ам 1932-йисан 14-майдиз Ахцегьа къуллугъчидин зегьметкеш чӀехи хизанда дидедиз хьана. Девир четинди тир. КӀвачи чил кьурвалди кӀелунихъ галаз санал колхоздин производствода чешнелудаказ алахъзавай гьеле аялитим 1949-йисан 22-сентябрдиз гьакъисагъ, намуслу зегьметдай «За доблестный труд» медалдиз лайихлу хьана.1951-йисуз Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван чирвилерин мектеб куьтягьай жегьилдиз СА-ДИН жергейриз эверна. Литвадин Каунас шегьердин инженерно-сапёрный полкуна къуллугъзавай чешнелу дагъви аскер, командованиедин теклифдалди Москвадин военно-инженервилин училищедик экечӀна. 1955-йисуз анаг агалкьунралди куьтягьай жегьил лейтенант Армениядин Ленинакан шегьердин 58016-нумрадин частунин сапёррин взводдин командирвиле рекье туна. Ахпа, 1960-йисуз, Дагъустандиз рекье хутур ада Хив райондин военкомдин куьмекчивиле, Табасаран райондин военный комиссарвиле ва 1974-йисан январдилай Ахцегь РВК-ДИН комиссарвиле къуллугъна. 1979-йисуз 47 йисан яшдаваз ва подполковниквилин чиндаваз ам запасдиз акъудна. 1962-йисалай компартиядин член, жегьилриз ватанпересвилин тербия гунин ка��да райондин общественный уьмуьрдин активист Гьажиагъа Ибрагьимовичан зегьмет Гьукуматди «СССР-ДИН Яракьлу къуватра яргъал йисарин са рехнени квачир лап хъсан къуллугъдай» III (1962) ва II (1967)-лагьай дережайрин медалриз, командованиедин патай Гьуьрметдин грамотайриз, гьакӀ юбилейрин наградайриз лайихлу хьана. Алай вахтунда рагьметлу бубадин рехъ давамаруналди, Ахцегь РВК-ДИН комиссарвиле подполковникдин чиндаваз адан хва Мегьамедов Рафик Гьажиагъаевича намуслувилелди къуллугъзава.
+ТуькӀвей чӀехи хизандин кьил (адаз кьуд хвани са руш, хтуларни птулар ава) тир чӀехи буба, камаллу насигьатчи, къени къилихрин гьуьрметлу инсан тир ам багърийрин ва чидайбурун рикӀера амукьда.
+Чна рагьметлудан уьмуьрдин юлдаш, муаллимвилин зегьметдин ветеран Саният Мегьамедшерифовнадиз, рухваяр тир Борисаз, Рафиказ, Тофиказ ва руш Айидадизни амай вири багърийриз, дериндай хажалат чӀугунивди башсагълугъвал гузва. Гь.И.Мегьамедован экуь къамат чи рикӀера амукьда.
+Ахцегь райондин РУКОВОДСТВО«ЦӀИЙИ дуьнья» газетдин редакциядин коллектив
+Базардай са тике як къачуна инсан кӀвализ хъфиз рекье гьатна. МискӀиндин вилик агакьайла, анай азан кӀелна. Ада мискӀинда капӀ авун кьетӀна ва тике як гваз ам мискӀиндиз гьахьна. Як са къерехдихъ эцигна, ада имамдихъ галаз капӀ ийиз башламишна. КапӀ авурдалай кьулухъ, як вахчуна ам кӀвализ хъфена. Папа як чуьхвена, адакай тӀуьн гьазурун патал къажгъандиз вегьена. Як ргана куьтягь жедай вахт хьайила, ада къажгъандиз вил яна, килигайтӀа як гьа авайвал ама. Мягьтел хьайи папа и кардикай итимдиз хабар гана. А як гваз вич мискӀиндиз фейиди рикӀел хтайла, адаз кичӀе хьана. Тадиз итим меслят тӀалабиз имамдин кьилив фена. «КпӀунал за Аллагь-Тааладивай мискӀиндин къене авай як хуьн тӀалабна, вуна мискӀиндиз гъайи якӀуз цӀу таъсир тавуни зи дуьа Аллагь-Таалади кьабулайдан гьакъиндай шагьидвалзава» – шад хабар гана адаз имамди.
+«Иман мягькемардай кьисаяр» ктабдай
+И мукьвара Дербент шегьердин ООО «Типография – М» чапханада «Бубайрин ирс» кьил алай ктаб чапдай акъатнава. Адан автор Нариман Абдулович Гьажиев я. Чна автордиз и шад вакъиа рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къейд ийин, им авторди кхьенвай кьуд лагьай ктаб я. Ина авай публицистикадин макъалаяр асул гьисабдай гьар жуьре йисара райондин «ЦӀийи дуьнья» газетда чапнавайбур я. Шаксуз, Нариман Абдуловичан цӀийи ктабдизни кӀелзавайбуру итиж ийида. Агъадихъ чна газет кӀелзавайбурун фикирдиз автордин цӀийи ктабдай са чӀук гъизва.
+Ватандин ЧӀехи дяве башламишайла зи буба Гьажиев Абдул-Вагьидан 31 йис тир. Ам вичин хизан галаз Усугъчайдал кӀвалахиз яшамиш жезвай. Дяведикай, адан иштиракчийрикай кхьидайла, адет яз, гзафбуру журналистский штамп ишлемишда, гуя ам дяведиз ашкъи аваз, яни вичин хушунал фена, женгер чӀугуна. Шак алач, дяве башламишайла ахьтинбур гзаф авай, агъзурралди, иллаки Москв��, Ленинград хьтин чӀехи шегьерра. Гад тир, школа анжах акьалтӀарнавай жегьилар, классар санал военкоматра учирра авай, гьакӀ финни ийизвай. Им гьакъикъат я. Ихьтин чешнеяр са шумуд вишерилай гзаф тир. Абур субай ксар яз уьмуьрдиз сифте гьахьзавай жегьилар. Чуьнуьхдай кар авач – маса чешнеярни тӀимил тушир, фронтдикай кьил къакъудиз алахъзавайбур, катна чуьнуьх хьанвайбур, къачахвилериз фенвайбурни уьлкведа гзаф хьана. Аялвилин вахтунин зигьинда ама, рагъдан хьайила дидейри чун – аялар кӀвалериз кӀватӀ хъийидай. Гьа Усугъчайдални дяведикай кьил къакъудна катна дагълара чуьнуьх хьанвай къачах Жирас лугьудай кас инсанрин сивера авай. Адакай аялриз гзаф кичӀе тир, гьам къведа лагьайла вири катдай. Ам Къурушрин хуьряй тир лугьуда. Зи буба Абдул дяведиз гьевеслудаказ физ гьазур тушир – адахъ хизан авай: чӀехи аял – зи кьуд йисни кьуд варз, зи гъвечӀи стха Гьайдеран пуд йис тамам хьанвачир. Гьа 1941-йисан январдиз ханвай вах Гюльзарни авай. Им гъвечӀи хизан тушир, дидединни яшар анжах 25-26-йисар тир. Яшамишни чун, лагьайтӀа жеда, къариблухда жезвай, диде-бубадин ватан Ахцегьар яз чахъ авай тӀимил-шимил мукьва-кьилияр чакай яргъа жезвай. Бубади ина кӀвалахиз 5-6 йисар хьанвай. Чахъ ина авай багъриярни рикӀ кузвайбур гьа чун хьиз паталай атанвайбур ва бубадихъ галаз кӀвалахзавай ярар-дустар тир. Я чи бубадизни вичин хизандиз гьа вичиз кьисмет хьайи явшан хьиз туькьуьл аялвал чир тахьай уьмуьр кьисмет хьана кӀанзавачир. Зи буба Абдул 1910-йисуз Ахцегьрин куьгьне магъалрикай сад тир къадим Уьшехънарин мягьледа хана, ЧӀехи буба Гьажи кӀвале агалкьнавай аяларни аваз паб рагьметдиз фена, сугъул хьана, текдиз амай. Ада цӀийи паб хкизва – зи гележегдин баде Гюльзар. Гьадаз са руш Хатужатни гада Абдул (зи буба) хъижезва. Амма уьмуьр гьа сифтедилай заланди жезва. Зи бубадин рикӀел вичин диде хъсандиз аламач, адан пуд йис хьанвайла диде рагьметдиз физва, вад йис жезвайла буба Гьажини рагьметдиз хъфизва. Башламишна етимвилин уьмуьр – туькьуьл, залан, гьамиша мекьивилинни гишинвилин гьисс бедендал алаз. Тахай мукьвакьилийри гадарнач, йисар четин мишекъатбур тир. Вах Хатужат чӀехиди яз, вичин стхадихъ гелкъвезвай. Са тӀимил чӀехи хьанмазди бегьем яшарни тахьанвай ам, вичиз дакӀан тиртӀани, Къуба патай атай са муьштеридиз гъуьлуьз гузва. Гьа и даяхни галатна, зи буба текдиз амай. Са тӀимил кьил хкатна чӀехи хьайила буба вичин хсуси уьмуьрдиз рекье гьатзава. Бакуда ракьун рекьерал, гуьгъуьнай Огнида шуьшедин заводда кӀвалахна. Ростовда курсар кӀелна хтайла, ам цӀийиз тешкил хьанвай Докъузпара райондиз райплановиквиле кӀвалахдал ракъурзава. Дидедин уьмуьрни регьятди тир лугьуз жедач. Буба Алиханов Гьейбет, са хуьруьнвиди тӀуб туькӀуьрна къалурна, кулак я лагьана репрессийрик акатна, суьргуьндиз акъатзава. Ам гел галачиз квахьна: гьина кьенватӀа, гьина кучукнаватӀа чир хь��нач. КӀвалер, авай кьван шейэр къакъудна, хизан гьина-гьана, чарабурун тевлейра яшамиш жез хьана. Гуьгъуьнлай дявеяр башламишайла чӀехи кьве стхани фронтдиз фена телеф жезва, пуд лагьайдини жегьилзамаз кӀвале рекьизва. Кьисметар сад хьана, зи бубани диде Усугъчайдал акъатзава. Чкадал аламайди зи баде Серминатни гьадан виридалай гъвечӀи хва Музафер тир (зи халу). Серминат бадедин чӀехи руш вичин хизан галаз Бакуда яшамиш жезвай. Бубадин патайни чахъ Ахцегьа тӀимил-шимил мукьва-кьилияр, яргъал миресар амай, чи apaда гележегдани гьамиша гьуьрметлу алакъаяр аваз хьана. Усугъчайдал бубадин уьмуьр туькӀвенвай, къваларив гьуьрметлу къуни-къуншияр, кӀвалахдал ярар-дустар хьанвай. Дяве башламишзава, уьмуьрдин юкьвай яручӀулав цӀар физва, ам кьве чкадал пай хьана – дяведилай виликан ва кьулухъан паяр. Гьевеслудаказ фронтдиз фенач, амма повестка атайла са декьикьани геж хъувунач. Дустарин, танишрин арадани хаинатвал жеда лугьуда. Пехилвални инсандиз хас къилих я. Заз дидедивай ван хьайивал (бубади садрани лагьай ихтилат туш), фронтдиз буба са ни ятӀани тӀуб туькӀуьрна «Заказдал» ракъурнавайди яз хьана. Агъзурни кьуд вишелай артух юкъузни йифиз кьиле фейи дяве гзаф заланди, мусибатрив ацӀанвайди хьана, расалмиш хьанвай душманни пехъиди, ажугълуди, зулумлуди тир. Такунвай са карни хьанач. Дяве кьилелай кӀвачел ивидай хьанвай хер я: ягъунар-кьиникьар, чкӀанвай кӀвалердараматар, канвай, харапӀайриз элкъвенвай хуьрер, шегьерар. Вири акуна, вири эхна, виринрай экъечӀна. Механизированный пехотада взводдин командир, гуьгъуьнай ротадин замполит яз мотоциклдин коляскада, гагь танкунин бронебашнядал алаз, гзаф вахтара яхдиз женгерай женгериз гьахьиз, Кеферпатан Кавказдилай эгечӀна Европадин сергьятра Венгриядин, Австриядин, Германиядин, Чехословакиядин чилермайданар кӀвачерал уьлчмишнава. Дяве куьтягь хьанвайди Прага шегьерда 10-майдиз ван хьанва. Дяведа акур, кьилел атай крарикай са артух рахаз кӀандачир, рикӀел хкунар залан тир. Къати женгер кьиле фейи майдандал ярх хьанвай аскерар гзаф аламай. Адет яз, кьейибур кучуддай бригадайри абур кӀватӀ хъийиз, иллаки гзаф аваз хьайила, еке фурара – стхавилин сурара кучуддай. Ярх хьанвай офицердин кӀвачел алай цӀийи тумаждин (мишин) сапогар са аскердиз бегенмиш жезва (кьенвайдаз абур герек амач кьван!). Сапог алудиз кӀанз кӀвач чӀугурла, ярх хьанвайдай цӀугъ акъатзава. Гьа икӀ дуьшуьш хьана, мумкин я, буба «братский могиладикай» къутармиш хьанва. Гуьлле галукьна ярх хьанвай офицер буба тир. РикӀел аламукьдай са дуьшуьш мад хьанва. Берлиндин къваларив къати ягъунрай акъатна частуни ял язавай. Са дуст офицерди «ваз землякдихъ галаз таниш жез кӀанзавачни?» лагьана хабар кьазва. Хирер хьанвайбуруз куьмекзавай медицинский къуллугъдин офицер къалурзава. Таниш хьайила, кьведазни шад жезва. Икьван чӀавал дуьшуьш хьанвач, г��а са Докъузпара райондай атана дяве куьтягь жезвайла Берлиндин къваларив зи буба Къурушдилай тир Визиров Микъдадахъ галаз гуьруьш жезва. Дяведилай кьулухъни Усугъчайдал санал хьайи уьмуьрдани, гугъуьнай яргъариз акъатна сад Хасавюртда, муькуьди Ахцегьа хьанатӀани, фронтда башламишай дуствал абуру гьа чпин амай вири уьмуьрда эхирдал кьван давамарна. Фронт я, дяве физва, хата-балайрик акатай дуьшуьшар бубадин уьмуьрда тӀимил хьанвач. Са вахтунда тапшуругърин рекьяй офицер яз штабдай донесенияр гваз мотоциклистдихъ галаз ам передовой (окопра авай) частариз физ, приказар, маса буйругъар тухуз рекьера жезвай, хаталу везифани тир. Са сеферда гьа икӀ хтайла кьилел алай фуражкадин пелел гуьлле фена акъатнавай тӀвенквени, гимнастеркадин гуьлле ятӀани, я тахьайтӀа осколокди кукӀварнавай хев, хурудал алай Красная Звезда ордендин осколок галукьна, гъетрен са лув (пӀипӀ) эмаль алатна кӀаник квай ракь аквазвай ордендиз килигна, комбатди лугьузва: «Гьажиев, вун фронтда рекьидач, вун куьлгедик ква», – яни «заговоренный» я лагьана элячӀзава. Белки, гьа комбатди лагьай куьлгеди буба хвена хизандив ахгакьарнава! Гьа «хер хьанвай орден» чи музейда экспонатар яз хуьзвай бубадин наградайрик кваз хьун лазим я.
+И йикъара чав пис хабар агакьна: Украинадин чилел неонацистрихъ галаз СВО-ДА иштиракзавай чи баркаллу ватанэгьли, цуругъви Сайдиев Артём Асланович къати женгина игитвилелди телеф хьана, адан 46 йис тир. Чи хушбахт гележег патал жегьил чан къурбанд авур аскер хайи Цуругърин хуьруьз хкана, 12-апрелдиз игитдиз хас гьуьрметдивди кучукна. Кучудунин мярекатда кьиле Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаев аваз райондин саки вири руководстводи иштиракуналди, игит аскердин хизандин ва мукьва-кьилийрин гуьгьуьл къачуна. Къуй Артём Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй, адан хизандизни багърийриз сабур гурай! РФ-ДИН Президент, Верховный главнокомандующий Владимир Путина Ватандин азадвални аслу туширвал хуьн патал мобилизация малумар авурла, викӀегь дагъвиди «Ватан душмандин къурхулувилик акатнавай чӀавуз завай секиндиз месик къаткиз жедач» лагьана, гуьгьуьллувилелди арза кхьена, ам гъиле яракь аваз дяведин вилик жергейриз фена. Фендигар душмандихъ галаз сад тушир къуватрин шартӀара кьиле фейи адан нубатдин женг, гьайиф хьи, эхиримжиди хьана. Дериндай хажалат чӀугуналди, чна адан хизандиз ва багърийриз башсагълугъвал малумарзава. Халис итимвилин, ватанпересвилин буржи эхирдал кьван лайихлувилелди кьилиз акъудай Артём Сайдиев чи рикӀера эбеди яз амукьда.
+Субботникда хъсандиз иштиракунай сагърай лагьана
+«Пак Къуръандин манайрин таржума – лезги чӀалал» Ахцегьа раижна
+Къуръан – мусурманрин пак ктаб! Гъилер чуьхуьн гвачиз адак гьатта кядай ихтияр авач. Гьакъикъатда им дуьньяда виридалайни гзаф чапнавай (4 миллиондив агакьна), виридалайни маналу, сирлу ва гьа са вахтунда виридалайни гзаф кӀелзавай ктаб я. Ада дуьньяда вуч хьанатӀа, вуч аватӀа ва вуч хъижедатӀа къалурнава. Диндин маса каламрилай тафаватлу яз, АЛЛАГЬ-ТААЛАДИ Вичи къияматдин йикъалди хуьзва ам са дегишвални авачиз.
+Къуръандин таржума – им нивай хьайитӀани жуьрэт ийиз тежер, гзаф жавабдар, шартӀ-гьуьжет алай акьалтӀай четин месэла тирвиляй диндин гъавурда авай гзаф алимар и кардив эгечӀзавач. «Къуръан гафба-гаф таржума ийидай ихтияр авач ва и кар мумкинни туш, вучиз лагьайтӀа Къуръан Аллагьдин келимаяр я: са гафунихъ, аятдихъ са шумуд мана ава. Къуръандин гъавурда дуьздаказ акьун патал гьар жуьре рекьерай дурумлу чирвилер авай халис алим хьана кӀанда», – къейдзава диндин алимри. «Таржума – им таржумачидин вичин фикир я», – лугьузва Къуръандин машгьур таржумачи Элмил Къулиева.
+ГьакӀ хьайила, Къуръан анжах адан аятрин манайринни баянрин (смысловой) таржума ийиз хьун мумкин я. И месэладив эгечӀзавай кас вични кьве чӀални лап хъсандиз чидай дерин чирвилерин алим хьана кӀанда. Чи дуьшуьшда пак Къуръан сифте яз баянар галаз араб чӀалай лезги чӀалаз элкъуьрнавай диндин алим, луткунви Ямин Гьажи Амрагьович Мегьамедов, якъин, гьахьтин зурба кас я, вичелай Аллагь рази хьурай! Жавабдар и месэладал ам дуьз 10 йисуз алахъна, къе арадал иллаки араб чӀал чин тийизвайбуру кьетӀен итиж ийизвай багьа савкьват гъана ва идакди ада чи тарихда эбеди яз вичин тӀвар туна, аферин! Къейдин, диндин алимринни пешекаррин теклифралди нубатдин сеферда гъалатӀ-нукьсан туькӀуьр хъувунвай «Пак Къуръан манайрин таржума – лезги чӀалал» ктаб гила кьуд лагьай сеферда Москвадин чапханадай акъудун патал адаз РФ-ДИН мусурманрин Духов
+Чи баркаллу ватанэгьли, смугъулви Къужаев Мадрида Москавада грэнпплингдин акъажунрай кьиле тухвай уьлкведин турнирда гъалибвилин 1-чка кьуна, баркалла! Гила чи гужлу пагьливанди Россиядин патай Евразиядин чемпионатда иштиракда. ный управленидин, Россиядин муфтийрин Советдин, Россиядин Азиядин мусурманрин Духовный управленидин ва Дагъустандин Муфтиятдин патай изин-ихтияр хьана. Гьеле 2022-йисуз ам Мединада пак Къуръанар акъудзавай Фахд пачагьдин тӀварунихъ галай комплексда чапна. Лезги чӀалалди тир пак Къуръан раиж авунин межлис 16-апрелдиз, Ахцегь РДК-ДИН залда кьиле фена. Медениятдинни чирвилерин Алкьвадар Гьасан эфендидин тӀварунихъ галай центрдин ва Ахцегь райадминистрациядинни РДДА милли политикадин ва диндин месэлайрай республикадин министерстводин умуми къуватралди тешкилай мярекатда ругьанийри, диндин алимри, общественный тешкилатрин ва Ахцегь, Докъузпара, Мегьарамдхуьруьн, СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай районрин векилри иштиракна. Межлис медениятдинни чирвилерин Алкьвадар Гьасан эфендидин тӀварунихъ галай центрдин директор, республикадин «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова тухвана, ва вичин си��те гафунилай кьулухъ Къуръандин пак аятар кӀелун патал ада гаф Абдуллагь Мегьамедоваз гана. Ахпа трибунадихъ диндин ва милли политикадин рекьяй РД-ДИН министерстводин управленидин руководитель Мухаммад Халилов экъечӀна. «Алай алядин четин шартӀара Ямин Мегьамедован яргъал йисарин дурумлу зегьметдин нетижади – лезги чӀалал пак Къуръандин манайрин таржумади чун сад хьуниз, сад-садан гъавурда акъуниз, имандал мягькем хьуниз къуллугъзава» келимайрлай кьулухъ ада Дагъустанда халкьарин арадин садвал ва разивал мягькемарунин еке зегьметдай диндин алим, таржумачи Ямин Мегьамедован хурудал РД-ДИН милли политикадин ва диндин крарин рекьяй Министерстводин гьуьрметдин махсус лишан алкӀурна. Ахцегь райондин руководстводин патай Ямин Мегьамедован тӀварцӀихъ ва атанвай мугьманриз тебрикдин хуш келимаяр райадминистрациядин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева лагьана.
+Ихтилат физвай месэладай чпин фикирар ва Ямин Мегьамедован зегьметдиз лайихлу къимет гунин хуш келимаяр гваз трибунадихъ ЮТО-ДА РД-ДИН Муфтиятдин векил, ахцегьви Гьусейн Гьажиев, Ахцегь райондин имамрин Советдин председатель ва ЖуьмямискӀиндин имам Абдулашим Гьажи Абдулгьашумов, Мегьарамдхуьруьн райондин Общественный палатадин председатель Агъадаш Нагъметуллаев, Мегьарамдхуьруьн райондин Советское хуьруьн мискӀиндин имам Сулейман Гьажи Пашаев, Махачкъаладин Хушет посёлокдин Аш-Шафидин тӀварунихъ галай мискӀиндин имам Жейхун Гьажи Агьмедов, агъсакъалар тир хуьруьгви Гьажи Шагьбан буба ва луткунви Байрам буба экъечӀна. Абуру чи бубайрин яргъал тарихдин вакъиаяр рикӀел хкиз къейд авурвал, лезгийри Кавказдин халкьарикай сифте Ислам дин кьабулна. Алай вахтунин несилдини, чпин баркаллу бубайрин хъсан адетриз вафалувал къалуруналди ва ирс хуьналди, адетдин диндин рехъ лайихлудаказ давамарзава.
+Вичин нубатда Ямин Мегьамедова «Пак Къуръандин манайрин таржума – лезги чӀалал» ктабдин винел кӀвалахда, гьакӀ ам чапдай акъудиз ва халкьдин арада раиж ийиз куьмекай вирибуруз чухсагъул малумарна. Эхирдай республикадин «Лезги газетдин» кьилин редактор, РД-ДИН журналистрин Союздин председатель ва медениятдинни чирвилерин Алкьвадар Гьасан эфендидин тӀварунихъ галай центрдин директор Мегьамед Ибрагьимова и мярекат лайихлудаказ кьиле тухуз ихтияр гайи ва куьмекай Ахцегь райондин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаеваз, культурадин управленидин начальник Къизтер Гъаниевадиз ва мярекатда иштиракай вирибуруз чухсагъул лагьана. Школайризни библиотекайриз ада «Пак Къуръан манайрин таржума – лезги чӀалал» пишкешна.
+22-апрелдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева кьиле тухвана. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада залдавайбуруз вириреспубликадин субботникда активвилелди иштиракунай сагърай лагьана. Райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовади къейд авурвал, алай вахтунда идарайрал 30 агъзуралай артух ва санлай кьилди ксарал мадни гзаф налогрин буржар алама. Гъилевай йисуз Росеестрдин къурулушда инсанрин хсуси мал-мулкунин ихтиярар тестикьарун яз 909 чилин участок ва 218 ОКС регистрация хъувунва... УСХ-ДИН начальникдин куьмекчи Леонард Атлуев СП-РА хсуси майишатар похозяйственный электронный ктабрин (ЭПК) къайдадал элячӀзавай гьалдикай рахана. «Хуьруьн яшайишдинни экономикадин, агьалийрин гьалагьвалдин гьакъиндай вири малуматрин умуми шикил ЭПК-ДИН ктабдай якъин жезва. Гьавиляй гьакъикъи делилрин ктаб авачир хуьр аваданламишиз жедач», – СП-РИН кьилериз а ктабар дуьздаказ тухун таъкимаруналди алава хъувуна Абдул-Керим Палчаева. УФК-ДИН начальник Имам Исламова залдавайбурун дикъет чкайрал коррупциядин вилик пад кьун патал федеральний аудитдин тапшуругъ кьилиз акъудунин месэладал желбна. УЖКХ-ДИН начальник Фридин Мисриханов яшайишдин амукьаяр (ТБО) тухунин месэлада чпел акьалтзавай четинвилерал акъвазна. «Райондин 4800 абонентдикай чна 4200 кас регистрация авунва. Районда михьивал хуьн патал вацра гьардавай 46 манат пул къачузва. Инсанрин чӀехи паюни (80%) вахт-вахтунда пул гузва. ГьакӀ идарайрин (72) ва ИП-РИН абонентарни ава. Абурухъ галаз чкайрал физ икьрар кутӀунзава», – лагьана ада. Совещаниедал гьакӀ УК-ДИН начальник Къизтер Гъаниева (ада 25-апрелдиз РДК-ДА СтӀал Сулейманан 155 йисан юбилейдин чӀехи мярекат кьиле тухуниз гьазурвилер аквазвайдакай ихтилатна), УФК-ДИН начальникдин заместитель Юсуф Аскаров (СП-РА бюджет кьиле тухунин гьахъ гьисабар вахтунда гун тийизвайди къейдна) ва маса юлдашар рахана.
+Дидед чӀал хуьналди чна жуван халкь хуьзва!
+Хазран КЬАСУМОВ Дагъустандин халкьдин шаир, ХХ асирдин Гомер СтӀал Сулейманакай машгьур гзаф ксари гафар кхьенва, гзафбуру адаз чпин эсерар бахшнава. 1934-йисуз Москвада кьиле фейи Вирисоюздин писателрин съезддилай гуьгъуьниз СтӀал Сулейманан тӀвар неинки чи зурба уьлкведа, гьакӀ къецепатани машгьур хьана.
+«Эгер чна гьар са халкьдин культурадиз вил вегьейтӀа, анай чаз чпин девиррал мешреб гъайи инсанар жагъида. Ахьтин ксарин тӀвараралди девирар лишанламишиз жеда: Гомеран девир, Платонан, Эсхилан, Дантедин, Шекспиран, Пушкинан, Эминан… девирар… Неинки са лезги халкь паталди, гьакӀ Дагъустан паталдини ХХ асир, гьич са шакни алачиз, СтӀал Сулейманан тӀварцихъ галаз алакъалу я», – кхьизва Дагъустандин халкьдин шаир Фейзудин Нагъиева 2009-йисуз акъатай «Самур» журналдин 2-нумрада чапнавай вичин макъалада. Къазахрин ашукь (акын) Джамбул Джабаева вичиз «Дагъустандин билбил» лагьана тӀвар гайи, Андрей Безыменскийди «Чпикай баркаллувилин манияр туькӀуьрна кӀандай ва туькӀуьрдай шаиррикай сад СтӀал Сулейман я» лагьай ХХ асирдин Гомераз Демьян Бедныйди, Александр Прокофьева, Джамбул Джабаева, Никола�� Асеева, Янка Купалади, Илья Сельвинскийди, Сергей Васильева, Видади Насеха, Вера Инбера, Юрий Свешникова, Лебедев-Кумача, Михаил Исаковскийди (инал за Дагъустандин шаиррин тӀварар кьазвач) ва гзаф масабуру баркаллувилин чӀалар бахшна. Гаф кватай чкадал къейд ийиз кӀанзава хьи, Дагъустандин халкьдин шаир Майрудин Бабаханова туькӀуьрна 2009-йисуз акъудай «Сулейманаз бахшзава» кьил алай ктабда (ам 186 чиникай ибарат я) 77 авторди СтӀал Сулейманаз бахшна кхьенвай шиирар гьатнава. СтӀал Сулейманан кьетӀен ва зурба бажарагъдиз урусрин чӀехи писателрини еке къимет гана. И кар къалурун патал заз агъадихъ са шумуд келима рикӀел хкиз кӀанзава:
+«Сулейман хьтин поэзиядин жавагьирар яратмишдай бажарагъвал авай инсанар куьне хуьх».
+«СтӀал Сулейман халкьди вичи чӀехи авур, амма машгьурвал советрин властдин девирда агакьай гьакъикъи халкьдин шаиррикай сад я».
+«Сулейман вичин уьмуьрда кӀел-кхьин тийижир инсан хьанатӀани, ам савадсуз тир лугьун дуьз туш…»
+«Инсан акӀажардай кьван зегьметар и касдиз гзаф акуна, амма ам неинки акӀаж хьанач, уьмуьрдин вири азиятрилай ам вич хкаж хьана».
+«Сулейманал къведалди икӀ фагьумдин генгвилелди, чӀагурунин ашкъидалди, шаирвилин ялавдалди Дагъустандикай лагьай садни авачирди шак алачир кар я».
+«СтӀал Сулейман гзаф зурба ва халис шаир я... Дагъустандин чӀехи ашукьдин рикӀел вичин Ватандин накьан перишан югъ хъсандиз аламай. Гьавиляй ам адан гъалибвилерив ацӀанвай къенин йикъал ва гурлу пакагьан йикъал ашукь тир...». И сиягь чавай мадни давамариз жеда. Зи фикирдалди, ахьтин лазимвал авач, СтӀал Сулейман вуж ятӀа, виридаз хъсандиз чизва. СтӀал Сулейманакай гьазурнавай и макъала заз ХХ асирдин Гомеран шииратдин булахдай яд хъвайибурукай сад тир агъастӀалви, Дагъустандин халкьдин шаир, илимрин доктор Фейзудин Нагъиева кхьей цӀараралди акьалтӀариз кӀанзава:
+«Чаз, къенин аямдиз, СтӀал Сулейман лезгивилин, инсанвилин, дуствилин, ватанпересвилин ва мадни гзаф хъсан терефрин ибрет я. Адан шииратдин михьи, сеслу булахдин дад чи халкь паталди гьамишанда руьгьдин мелгьем яз амукьда. Шаир хайи 18-майдин югъ гьам Лезгистанда, гьам Дагъустанда фадлай шииратдин суварин йикъаз элкъвенва. И юкъуз кьуд патахъай Сулейманан чӀаларал рикӀ алайбур кӀватӀ жезвай Агъа-СтӀал саки «Поэзиядин Эллададиз» элкъвезва».
+Шаирдиз муштулух – шад хабар гана, Московдай телдин эвер хтана. Магьсум Горкиди цӀийи тӀвар гана, Сулейман фена, Гомер хтана! Вуч аламат я, ам дегиш хьанач, Гьа вичиз хас тир тегьер хтана. Меркездин ялцив ам вердиш хьанач, Лежбер яз фенай – лежбер хтана! Гьуьрмет къалин тир, къулайвал авай. Гьукумдарри кьур гъилер хтана. Алахь тавуна авайвал амай, Урусат акур, вилер хтана ! ТеклифнайтӀани либасар пара, Фидайла алай пекер хтана. БатӀиндай – къизил, загьирдай – къара, Лезги намусдин сердер хтана!
+Яратмишдай гьар са касдиз, Муаллим я дерин че��ме. Яшайишда чи гьар йикъан, Инсанвилин чӀехи чешне. Гьар са гаф ви гьахьна рикӀиз, КьатӀун хци, метлеб дерин. ЦӀалцӀам чӀалан арифдар я, Элдин патай ваз аферин! Лезги халкьдин гъам-хажалат На шиира ачухзава. Гьавиляй ви тӀварцӀиз гьуьрмет Тарихди мад артухзава. Ви шиирри чи уьмуьрда Къени дерин атӀузва гел. Лезгистанда авайди туш Ви тӀвар квачир мехъерни мел. СтӀал шаир, кесибрин дуст, Халкь мублагь хьун хьана мурад. Ви несилри лап рикӀ алаз Хуьда ви тӀвар, чӀехи устад!
+Абдулрашид РАШИДОВ Халкьдин виридалайни еке девлет адан чӀал я
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Дуьньяда чан алай вири шейэр хьиз, чӀални чан алай кьетӀен организм я. Инсаниятдин яшайишдихъ галаз санал ишлемиш техйизвай гафар куьгьне жезва, чи арадай акъатна квахьзава. Абурун чкадал цӀийи шейэр, гьерекатар ва абурун тӀварар-гафар арадал къвезва. Ишлемиш тийизвай тамам чӀаларни квахьзава, гьа са вахтунда цӀийи чӀалар арадал къвезвай дуьшуьшарни ава. Эхь, эбеди са шейни авач, им эволюциядин къайдайрив кьунвай тӀебии гьалар я.
+2022-йисан гьакъикъи делилрай, дуьньяда гьар жуьре 142 чӀаларин дестедик-хизанрик акатзавай 7151 чӀал ава, 2020-йисуз абурун кьадар 7174 тир. Чилин чӀехи пай (66%) махлукьат виридалайни гзаф гегьенш 40 чӀалал рахазва. Иллаки гзаф инсанри инглис (ам са жерге уьлквейра гьукуматдинди яз гьисабзава), китай, Индиядин хинди, араб, испан, урус, португал, бенгаль, урду чӀалар ишлемишзава. Алай вахтунда 400 далай артух чӀалар квахьзавайбур яз гьисабзава. Фикир це садра, инсаниятдин вири тарихда лал хьайи, тахминан, 700 чӀаларикай процентдилайни артух анжах эхиримжи 60 йисан мудатда кьенва. Гьар кьве гьафте чи дуьнья са чӀалан кесиб жезва. Алимрин гекъигунрай, эгер ихьтин гьаларин вилик пад кьаз тахьайтӀа, 80 йисалай чилелай квахьзавай чӀаларин кьадар вад сефердин артух жеда. Гьавиляй 2022-2032-йисар, и вахтунда месэладиз белки кьетӀен дикъет гайитӀа лагьана, ООН-ДИ бинелу халкьарин арадин цӀуд йис яз малумарнава. ЧӀал – им анжах са рахунин алат туш. ЧӀала халкьдин милли руьгь, культура, тарих, къанажагъ, са гафуналди, халкь вич хуьзва. Са халкьдин къилих чир хьун патал адан чӀал чира лугьуда. Эхь, чӀал ава – халкь ава, чӀал авач – халкь авач. «Лезгийрин виридалайни гужлу алат адан чӀал я», – лагьанай Дагъустанда сад лагьай алим-филолог, педагогикадин илимрин кандидат, лезги прессадин сад лагьай редактор Гьажибег Гьажибегова. Дагъустанвияр 40 чӀалан 120 диалектдал, нугъватдал рахазва. Жуван дидед чӀалаз хьиз, гьелбетда, чна маса чӀалариз ва гьабурал рахазвай ксаизни гьуьрметна кӀанда. Артухлама, чун, бинелу дагъустанвияр, вичин вахтунда къадим гьа са чӀалан дувулдилай арадал атанвай халкьар я. Гьар са халкь жезмай кьван вичин чӀал хуьз алахъна кӀанда. Ам хуьз алакьун патал чна акьалтзавай несилдиз вичин милли чӀалал рахаз, кӀелиз-кхьиз чирна кӀанда. Дидед чӀалаз гьуьрмет тавун – им жуван диде-бубадиз, хайи Ватандиз гьуьрмет тавун я. Ам чин тийидай кас гъавурдик квайди, медениди, камаллуди яз гьисабиз жедач. Сифте жуван, ахпа къуншидин чӀални хъсандиз чира лугьур мисал ава. Виликрай чи бубайри гьакӀ авунни ийизвай. Эхиримжи йисара илим, образование, культура вилик фирдавай гуя хъсан хьана кӀани чкадал (чӀал халкьдин илимлувилин делил я эхир), вучиз ятӀани, пис жезва: чӀалар квахьзава. ЧӀал квахь тавун патал авайди анжах са шартӀ я – герек ам гьар йикъа ишлемишин: рахан, кӀелин, кхьин.
+1988-йисан 29-апрелдиз Ахцегь райондин Цуругърин хуьрин агьалияр тир Гъаниев Узданан ва адан кайвани Наисатан туькӀвей хзанда хва хьана. Вичелни Ренад тӀвар эцигна. Уздан халу Ахцегьрин кӀультурадин КӀвалин художественный самодеятелностдин гьевеслу иштиракчи тир. Ада рагьметлу Жамал Шефиеван гъилик зегьмет чӀугваз гьам республикадин дережадин, гьамни районда кьиле физвай гьар жуьре мярекатра иштирак ийиз, жемят шад ва гьевеслу ийизвай. Ренад са жуьре кӀвачел акьалт авурла, бубади гада вичихъ галаз мярекатриз тухуз хьана. Гададин рикӀни манийрални кьуьлерал гзаф алай. Ренадан сегьнедал сифте экъечӀунни «Периханум» пьесада аялдин роль ХЬАНАЙ.«СИФТЕ заз вижеваз кичӀе хьанай. Заз акӀ тир хьи, зун, дугъриданни, а къанлуди рекьида,заз катиз кӀан хьайила бубади зун акъвазарнай. Гуьгъуьнай заз сегьнедин далу пад чир хьанай», – хъуьрезва Ренад. Жамал Шефиевани бажарагъ авай гада гъиляй ахъайнач. Гьар са мярекатдик Ренад Гъаниева тамамарзавай маниярни жедай. А вахтара, "Слет солдатских матерей" кьил гана ватанпересвилин итижлу мярекат кьиле фидай. Виликамаз военкоматдай къачунвай делилралди, армиядин жергейра къуллугъзавай Ахцегь райондин жегьилрин гьакъиндай военный частарин командирриз чарар ракъурзавай. Слет тайинарнавай юкъуз аскеррин диде-бубайриз эверзавай, хтанвай чарарин жавабар проектордин куьмекдалди сегьнедал аскеррин шикилар къалуриз кӀелдай.
+"За фикирдай, яраб зун чӀехи хьана армиядиз фейила, за рахкурай чарни зи диде-бубадиз гьуьрметдивди эверна и тегьерда кӀелда жал?", – рикӀел хкизва Ренада. Лугьудайвал, ара-фена чна ийизвай фикирар ва чи сивяй акъатзавай келимаяр фалакьда кьада, яни еке аламатдивди гьа чна лагьайвал кьилиз акъатда. Ренад армиядиз фидай вахт атайла, ам еке межлис тешкилна гьа вичин рикӀ алай сегьнедилай зуьрнединни далдамдин ван кьилел алаз, вичини "Зун армиядиз физва диде" мани тамамар ийизийиз рекье туна.
+Ватандин вилик пак буржи Бурятиядин Кяхта шегьерда кардик квай погранотрядда тамамар авурдалай гуьгъуьниз Ренад мад Ахцегьрин культурадин КӀвалин сегьнедал аскеррин дидейрин слетдал хтун кьисмет хьанай. Бейхабардиз, гуьзлемиш тавунвай аскер хва сегьнедал акур Уздан ва Наисат Гъаниеврин, ва залда авай тамашачийрин вилер шадвилин накъварив ацӀанай. Гуьгъуьнин йисара Ренад, культурадин КӀвалин къуллугъчи яз, гзаф мярекатрин иштиракчи ва гьу��рметдин чарарин сагьиб хьана. Ренада Ахцегьрин Идрис Шамхалован тӀварунихъ галай халкьдин театрдин артист яз "Периханум", "Москвадин мама", "Любовь не картошка" ва са жерге интермедийра къугъвана тамашачийрин гьуьрмет къазанмишна. Вичин уьмуьрдин юлдаш Умуятахъ галаз Ренада хва Равиль ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишзава. Равилани Цуругърин хуьруьн юкьван школадин художественный самодеятелностда еке гьевесдивди иштиракзава. Ренада, датӀана яратмишунрин рекьяй вичин тежриба хкажун патал зегьмет чӀугвазва. Ада хуьруьн ва райондин общественный серенжемрикни вичин кьетӀен пай кутазва. КӀвалахдикай азад вахтунда, зегьметкеш жегьил хуьруьн чкадиз хас саларбанвилел ва малдарвилел машгъул я. Гьа са вахтунда Дагъустанда тӀвар-ван авай "Рутул" тӀвар алай музыкадин дестедихъ галаз манидар яз ватанэгьлийрин мехъерарни межлисар гурлу ийизва. Къуватар гуй, ваз Ренад, мадни еке агалкьунар хьурай!
+Перестройкадин девирдани Агьед Агъаева илимдин ва яратмишунин кӀвалах, виликдай хьиз, бегьерлудаказ, гьатта цӀийи къуват акатна, давамарна. Адан «Философия и методология науки» (1994-йис) ктабни философиядин хиле кьетӀен ва нетижаяр кьазвай кӀвалахдиз элкъвена. И йисара ада Дагъустандин тарихдин илимдин агъсакъал Р.Мегьамедовахъ галаз санал «Дагестанское единство. История и современность» (1995йис) монографияни кхьена. И кӀвалахрихъ галаз гьа са вахтунда адан илимдин эсеррин «Философия совести» кӀватӀалдизни дуьнья акуна. И ктабда гьатай чӀехи очеркда Ярагъ Мегьамедан руьгьдин къамат арадал хканва. Эгер виликдай Ярагъ Мегьамедаз анжах диндин рекьяй чкадин месэлаяр гьялзавай камалэгьлидиз хьиз килигзавайтӀа, Агъаева сифте яз адакай эвелимжи дагъви демократдикай, азадвилинни ягьнамусдин кӀеви терефдардикай хьиз лагьана. «Нажмудин Самурский. Политический портрет» (1990- йис) ктаб алимди илимдин публицистикадин жанрда лагьай цӀийи гаф хьана, ада мад сеферда вичин бажарагъ жуьреба-жуьре терефринди тирди тестикьарна. Уьмуьрдин цӀийи шартӀари истемишзавайвал, ам милли тарихдин важиблу вакъиаяр, 30-йисарин репрессияр ахтармишунални элячӀна, Дагъустандин тарихда виридалайни чӀурубурукай хьайи девирдин сирер ачухиз алахъна, газетризни журналриз ада и темайрай са жерге макъалаяр кхьена. Яргъал йисара философиядин, тарихдин, культурологиядин, политологиядин месэлайрал машгъул тиртӀани, художественный гаф лугьунни А.Агъаеван рикӀелай михьиз алатнач. Адан писателвилин бажарагъди вичикай мад сеферда 1989-йисуз «Пад хьайи рагъ» романдалди малумар хъувуна. Писатель чӀехи гьевесдивди кьилин игит Нажмудин Самурский тир тарихдин «Ирид цаварик Самурдин ван» роман кхьинив эгечӀнай. Сифте кьилер 1991-йисуз «Самур» журналдиз акъатнай. Роман, гьайиф хьи, куьтягь тавуна амукьна. Агьед Агъаев чидайбуру рикӀел хкизвайвал, ам садрани анжах са «кабинетдин алим» хьана��ир, ам бажарагълу педагог, жегьилрин тербиячи тир. Дагъустандин гзаф алимри ва политикри чпин кӀвалахар адан тӀварцӀихъ галаз алакъалу ийизва. Адан гъилик 11 аспирантди диссертацияр хвена, абуру илимдин, политикадин, культурадин рекьера агалкьунралди кӀвалахзава. Вичин уьмуьрдин 40 йисалай виниз А.Агъаева ДГУ-ДА кӀвалахуниз гана. Абурукай 26 йисуз ам, ара тагана, философиядин кафедрадин заведущий яз амукьна. Алим рикӀел хкизвайбуру лугьузвайвал, адаз вичин юлдашрин илимдин ва кӀелунин кӀвалахдиз гьакӀ са винелай къалурун патал ваъ, лап рикӀивай дикъет гун, абурун къайгъударвал авун, герек чкадал куьмекдиз атун хас тир. Ам атӀугъай, вичив агуд тийидай кас хьиз аквадайтӀани, амайбуруз виняй агъадалди килигун адаз эсиллагь чидай кар тушир. Лазим атайла, адан кьилив мус хьайитӀани къвез жедайди кӀвалахдин юлдашриз чизвай, вич машгъул кар туна, ада атайдан дердидиз яб гудай. Инсанрин рикӀера ам, гьа ихьтинди яз, чӀехи дагъустанви яз амукьда.
+Мартдин варзни акъатна, Агьед Гьажимурадовичан юбилейдин мярекатар (гьикӀ лагьайтӀани, 100 йис я!) гьам Ахцегь районда, гьамни Махачкъалада, амай чкайрани, лайихлу дережада аваз вучиз тухузвачтӀа, кьил акъатзавач. Ада чаз илимдин ва яратмишунрин зурба ирс тунва. Чун гьикӀ эгечӀзава а ирсинив? Илимдин кӀвалахрикай инал лугьун тийин (и суал пешекарриз тан), художественный эсеррал акъвазин. «Лезгияр» роман кӀелиз кӀандайдаз гьич библиотекайрайни жагъизмач. Са гьуьжетни алачиз, чи литературада сад лагьайди ва куьгьне тежербурукай тир и роман акъуд хъувун чарасуз я. Пара акьуллу кӀвалах жедай, иллаки къенин йикъан шартӀара, роман хъсан дережада аваз урус чӀалазни элкъуьрнайтӀа. (Философ Агъаевалай тафаватлу яз, писатель Агъаев урус чӀалал кӀелзавайбуруз ерли чизвач.) «Ирид цаварик Самурдин ван» роман куьтягьнавачтӀани, адан тамам хьанвай кьилер чи литературадин важиблу эсеррикай я. Абур кьилди ктаб яз ва я писателдин маса эсеррихъ галаз, са кӀватӀалдик кутуна, акъудайтӀа, гьикьван хъсан жедай. Бес адан урус ва лезги чӀаларал кхьенвай, чпин метлеб квадар тийизвай публицистикадин кӀвалахар? Мадни. Агьед Агъаев чидайбур гьеле ама. Абурун, адан мукьвабурун, ученикрин, санал кӀвалахайбурун, рикӀел хкунар кхьена, ктаб акъуднайтӀа, кӀелзавайбуруз къиметлу савкьат ва алимдиз, писателдиз хъсан гуьмбет жедай. Икьван чӀавалди, юбилейдин вилик кьванни, фикирзава за, адакай вичикай ктаб кхьидай фикир садан кьилизни вучиз атаначтӀа? И крар кьванни хьанайтӀа, чи халкьдин и чӀехи хцин юбилей адан тӀварцӀиз лайихлуди жедай.
+Госпиталра буба са шумудра гьатнава. Махачкъалада Буйнакский, 52 адресда яшамиш жезвай яргъал са эме авай захъ. Бике эме рикӀ михьи, гъил мерд, мез ширин кас тир. Адан кӀвале, заз акуна чизва, гзаф вахтара ахцегьвияр йиф акъуддай чка жагъуриз мугьманвиле жедай, хуьруьнвияр ада гьамиша кьабулдай. Дяведин йисара ам хиз��н галаз Махачкъалада яшамиш жезвай. Хирер хьанвай аскерар авай военный эшелонар Махачкъаладин станциядилай фидай дуьшуьшар тӀимил тушир. Шегьердин агьалияр (иллаки дишегьлияр) жуванбур, танишбур кватӀа лугьуз станциядал къведай. Гьа икӀ Бике эмедиз вагонда хирер алайбурун арада вичин имид хва – зи буба аквазва. Эшелон Тифлисдихъ физвай, адан тӀалабуналди буба сагъар хъийиз Махачкъаладин госпиталда эцигзава. Вич мукьвал-мукьвал гьадал кьил чӀугваз фидай. Хабар агакьна Усугъчайдал алай диде, чун – гъвечӀи аялар – къвалав гвай чахъ галаз гьуьрметда авай Касимов Гьажидин хизандал, – чаз диде хьиз килигзавай Бегис халадал тапшурмишна, Махачкъаладиз рекье гьатзава. А вахтунда шегьердиз фин регьят кар тушир. Гьар са кардихъ хьиз, дяведихъни эхир ава. Дяве куьтягь хьана буба Усугъчайдиз кӀвализ хквезва. Адан къазанмишунар вад херни женгинин муьжуьд наградаяр – пуд орден, амайбур медалар. Верховный главнокомандующий И.Сталинан ва 2-Украинский фронтдин командующий Маршал И.Коневан къулар алай Гьуьрметдин грамотаяр. Уьмуьр садрани дуьз ва хъсанди, яни регьятди жезвайди туш, уьмуьр вич гьамиша женг я, бубадин фронтдилай гуьгъуьнин уьмуьр гьа икӀ башламиш хъижезва. Ам шегьре рехъ тушир, фронтда ваз душман чизва, вуна ам тӀeкьeйтӀа, ада вун язава, ина фронт авач, дустни душман (вун заланбур) гьамиша ви къваларив гва. Нивай вуч гуьзетдатӀа, садрани чизвач. Райкомдин пуд секретардихъ галаз кӀвалахнава бубади. Дяведай хтайла секретарвиле кӀвалахзавай кьурагьви Али Мамедова вичи бубадиз эверна кӀвалахун теклифзава. Сифте райздравдин (гьахьтин къуллугъни авай а чӀавуз) заведующий, са тӀимил вахтунилай парткабинетдин руководитель, гуьгъуьнай райкомдин аппаратдиз къачузва. Фронтдани замполит хьана партийный (идеологический) кӀвалахдихъ галаз буба таниш тир. Али Мамедов хъфена, 1-секретарвиле гьа и райондин Кама-Кучукрин хуьряй тир Эседуллагь Мамедов жезва. Адан девирда бубади райкомда пропагандадинни агитациядин отделдин заведующийвиле кӀвалахзава. Э.Мамедовалай гуьгъуьниз (ам Ахцегьиз гьа къуллугъдал хутахзава) ина 1-секретарвиле та район 1960-йисуз чкӀидалди Ахцегьай тир Бакъи Жалилова кӀвалахзава. Гьа и пуд секретардихъ галазни бубадин алакъаяр дуьзенбур, сад садан гъавурда акьадайбур, саки гьуьрметлубур хьана. Уьмуьр са рангунинди жезвач, адан кӀвалахдин рекье чала-чухурар, агъуз-виниз финар авачиз хьанач, къулайсузвилерик тахсир кутадай касни авач. Чна винидихъ лагьанай – чи къвалав къунши яз Касимов Гьажи халудин хизан яшамиш жезвай. Абурун бине Миграгъар тир. Саки гьа чи яшара авай кьуд аял гьабурун кӀвалени авай. Гьа дяведин залан йисарилай кьулухъни район амай кьван, гуьгъуьнай чи хизан Ахцегьиз хтайлани чи диде-бубайрин, ахпа чӀехи хьанвай аялрин арада гьуьрмет ва алакъаяр гьамиша амаз хьана. А хизандин кайвани Бегис хала чаз гьа вичин аялриз ��ьиз килигдай, гьавиляй чи дидеди чарасузвал аваз гьинихъ-гьанихъ (дидедал кьил чӀугваз Ахцегьиз, госпиталда авай бубадин кьилив Махачкъаладиз ва маса хийиршийир рекьериз) фидайла рикӀ секин яз чун, гъвечӀи аялар, Бегис халадал тапшурмишдай. Ада чун, гьа вичинбур хьиз, тасана туна чуьхуьдай, дяведин йисара бул хьанвай гьашаратрикайни михьдай. Ибур гьакъикъатда хьайи крар я. Шадвилер, пашманвилер (ихьтинбурни авачиз тушир) кьве хизанди санал пайзавай. Гьажи халу гьа заз чидай вахтарилай инихъ райфодин бухгалтер тир. ГьикӀ ятӀани са ревизияди адан кӀвалахда нукьсанар кьуна, ам гьа Усугъчайдал силис физвайла са кьадар вахтунда дустагъда твазва. Гьадал кьил чӀугуна лугьуз, органрин са къуллугъчиди райондин руководстводиз и кардикай хабар гузва. Властди идалай гъил къачунач. Са тӀимил вахтарилай, гуя гуьгъуьна авай идарада къайда хтун патал я лагьана, буба райкомдай акъудна, райондин доручастокдин (рекьерин отдел) руководителвиле ракъурзава. Урусри лугьуда: «Нет худа без добра». КӀвалах экъечӀнавай чкадилай гъвечӀиди тиртӀани, ина дуллух еке тир, са тӀимил вахтарилай и идарани республикадани кӀвенкӀве авайбурукай сад хьана. Гьар кварталдин, зур ва йисан нетижайрай гъиляй-гъилиз фидай пайдах гудай, гьадахъ галаз пулдин премияр ва маса пишкешар гуз хьана. Студент тирла заз сифте яз бубади багъишай «молния» сят адаз вичиз пишкеш яз Махачкъаладай дор. управленидай ганвайди тир. Лугьун, гъилихъ сят хьун а вядеда еке «роскошь» тир. Ca тӀимил вахтарилай амнистиядик акатна, Гьажи халуни дустагъдай ачух хъувуна. Дугъри я, инай акъатна ам са йис кьван вахтунда Сергокъала районда кӀвалахдал ракъурна. ГьакӀ ацалтна, буба Махачкъаладиз физвай рекье гьадал кьил чӀугваз Сергокъаладиз фейила, зунни гьадахъ галаз хьана. Им зи рикӀел ахварай хьиз алама – лап фад хьайи кар я кьван. Гуьгъуьнай ам хизандин патав Усугъчайдал хтана, кӀвалахар хъийиз эгечӀна. Са вахтарилай буба виниз хкаж хъийизва, ам райисполкомдин председателдин заместителвиле кӀвалахдал ракъурзава. Гьа инайни ам са вахтарилай мад сеферда кӀвалахар хъсанзавачир идарада къайда тун патал райподин председателвиле тайинарзава. Инани гьа доручастокда хьиз тикрар хъижезва – са тӀимил варцарилай вири рекьерай планар ацӀуриз, Яру пайдахарни пулдин премияр арадал къвезва. Райподин къурулушдин кӀвалахдихъ галаз буба танишди тир, дяведиз ам гьа и кӀвалахдилай тухвайди тир. Гьиниз ракъурайтӀани, ада ашкъидивди, намуслудаказ ва кар чиз кӀвалахдай. Вичиз аял вахтунда азабар акур кас яз, ада кӀевевайбуруз, гишин-мекьидаз вичин мумкинвилериз килигна гьамиша куьмекардай. Вахтар мишекъат, четинбур тир, куьмек герекбурни гзаф авай. Гьавиляй адаз вирида гьуьрметдай, гзафбурун патай алхишар заз ван хьайиди я. ЯРАР-ДУСТАРНИ адахъ хейлин хьанвай, гьабурун патайни гьуьрмет-авторитет гьамиша малум тир, райондин хуьрерин жемятни адакай хъсандиз рахадай, гьа инрани адахъ таниш-биниш, яр-дуст хейлин авай. Усугъчай вич я кӀарасдин, я векьин суьрсет авачир чка я, гьавиляй хъуьтӀуьз мекьи жедай, кализ алафар авачир. КӀарасар, адет яз, чна аяларни акатна кьулан (Самур) вацӀун кьеряй кӀватӀдай. Гатуз ятар пара хьана, селер атайла вацӀу чи кьерез тарарин хилер, танар, кӀанчӀар – гьар жуьредин кӀарасар хейлин гъидай. Зулуз чна абур кӀватӀ хъийидай. Капаяр (купар), гилигар (кьуру авунвай фитер) хъхьайла, хъуьтӀерин мекьерай чун саламатдиз акъатдай. Макьарин, ЧАХ-ЧАХРИН хуьрерихъ чпин тамар авай, бубадин танишри-дустари гьа инрай гьазурна хъуьтӀуьн кӀарасар ракъурдай. Кал хуьнизни шартӀар авачир, ам авачиз уьмуьрни четин тир. Гатуз нек чна хъвадай, амма хъуьтӀуьз алаф авачирвиляй кал Гъепцегьиз, Гарагъал, КАРА-КУЬРЕДИЗ, Миграгъкъазмайрал (чӀулавар) ракъурдай. Ибур зи рикӀел аламай хуьрер я. Адет яз, кал гваз фидай рекье дидедихъ галаз куьмекчи гьамиша зун тир. Инра бубадиз куьмекиз гьазур танишар-дустар авай. Къурушрин жемятдизни адан хатур пара тир. 1952-йисуз зурба, гегьенш яйлахар, суьруьйра виш агъзурдилай виниз хпер авай кадгъай и хуьр арандиз (Хасавюрт райондиз) куьчарзава. Амма хуьре куьч хьуниз акси ксарни авай. Абур санизни тефена, 60 дав агакьна кӀвал-хизанар чпин бубайрин ерийра амукьна. Чебни, иесияр амачирбур хьиз, сугъул хьана, кӀеве гьатна: са идара – совет, колхоз, почтадин отдел, медпункт амачиз. Школани гъвечӀи хъхьана, хуьруьн са пай кӀвалерни чкӀана харапӀайриз элкъвена. Инсанрихъни кӀвалах амачиз, хуьруьн статусни квахьна амукьна. Бубади исполкомда кӀвалахзавай вахт тир. Райондин руководстводи хуьруьз куьмекдай къарар кьабулзава. Колхоз тешкил хъийизва, совет ахчухзава, почтадин отделение, медпункт арадал хквезва. Гьа и месэлаяр гьялун, райондин векил яз бубадал тапшурмишзава. «Хуьрел «чан» хквезва, буба чпиз уьмуьр багъиш хъувурди я» лугьудай хуьруьн жемятди бубадиз алхишардай. Идалайни гъейри, къурушвийриз вири жемятдин гьуьрметда ва авторитетда авай чпин хуьруьнви духтур-хирург Везиров Микьдад зи бубадин фронтдин дуст тирдини чизвай. И карни къурушвийрин вилера еке лайихвал тир.
+Алай йисан 21-апрелдиз райондин кьил Абдул-Керим Палчаев Чеперин хуьре рабочий мугьманвиле хьана. И вахтунда ада райондин кьилин заместитель Ф.Агьмедовадиз, райондин культурадин управлениедин начальник Къ. Гъаниевадиз, Чеперин хуьруьн кьил Б.Забитоваз Цуькверин сувариз талукьарнавай суварин серенжемар тешкилунин ва кьиле тухунин рекьяй тапшуругъар гана.
+«Этносдин лишанрикай сад тир халкьдин суварри адан этносдин чин къалурзава,– лагьана Абдул-Керим Нажмудиновича.– Чи рикӀел а кар алама хьи, виликдай гьар майдин эхирда Цуькверин сувар гегьеншдиз къейдзавай. И мярекатда неинки Чеперин ва Ахцегьрин хуьрерин агьалийри, гьакӀ къуншидал алай хуьрерай ва районрай тир гзаф кьадар мугьманри иштиракзавай. Инсанри тӀебиатдикай лезет хкудзавай, вири мугьманриз пишкеш яз цуьквер гузвай. Ина спортдин акъажунар кьиле тухузвай, музыкадин ванцел гзафбуру манияр лугьузвай, инсанри рикӀин сидкьидай шадвал ийизвай». Цуькверин сувар лезгийрин гатфарин суварин арада виридалайни экуь суваррикай сад я. Ада виче халкьдин цӀийи хъувунвай тӀебиатдин эстетикадин кьатӀунрихъ галаз алакъалу адетар ва къайдаяр кужумзава. Чеперин дагълух пейзаждин, виликдай Цуькверин сувар тухуз хьайи майдандин гуьрчегвилиз килигуналди алай йисуз и мярекат советрин девирда хьиз, гегьеншдиз тухун кьетӀнава. Гьа икӀ ам цӀи ва гележегда гьар йисуз гегьеншдиз ва фикир желбдай жуьреда кьиле тухуда. Халкьдин ва тӀебиатдин садвал, яратмишдай зегьметдиз умудлувал ва инанмишвал лишанламишзавай сувар кӀвачел ахкъулдун герек кар я. Гъиле авай йисан 20-апрелдиз Ахцегь районда территорияр михьи авунин ва аваданламишунин рекьяй субботник кьиле фена. Идалай вилик 6-апрелдиз тухвай субботникдал райондин тешкилатрин коллективри агьалийрихъ галаз санал хъуьтӀуьз кӀватӀ хьанвай къурай зир-зибил кӀватӀна, майишатрин къене патан къаналар михьна. И сеферда къелемар цуниз ва тарар асуниз кьетӀен фикир гана. Къейд ийин, субботникдиз райондин тешкилатрин ва идарайрин саки вири коллективар тешкилудаказ экъечӀна. Абуру яшайишдин ва маса зир зибилрикай хуьрерин къене патан рекьер михьна, идарайрин патарив гвай территорияр къайдадиз хкана, къелемар ва кул-кус цана, бордюрар асунна. Кьилди къачуртӀа, школьникри чеб хъсан патахъай къалурна. Герек тир алатрал яракьламиш хьуналди, аялар чпин классрин руководителрихъ ва муаллимрихъ галаз дуствилелди субботникдиз экъечӀна ва чпихъ галкӀурнавай территорияр ашкъидалди къайдадиз ХКАНА.«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева чпин кӀвалерин патав гвай территорияр къайдадиз хкай вирибуруз чухсагъул лагьана. Ада умуд кутуна хьи, къведай сеферда райондин вири агьалийри халкьдин серенжемда активвилелди иштиракда. Чи умуми кӀвале михьивал ва къайдалувал хуьн анжах чалай чпелай аслу кар я эхир.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Хуьруьн собранидал колхоздин председатель хкягъунин месэла гьялзавай. Къуллугъ кӀанзавай ксарин гьакъиндай рахунар-веревирдер яргъалди давам жезвай. И кар чиз, сада виликамаз тух ва гишин кьве кӀек гьазурнавай. Гьуьжет яцӀа гьатнавай береда хъуьчӀуьк кьве кек гваз хтана, ада абур виридан вилик сегьнедал вегьида. Тух кӀек, дамахдивди кьил хкажна, гьинихъгьанихъ физвай, адаз муькуьдахь галаз элуькьдай гьяз авачир. Гишинда лагьайтӀа, гьич садазни вил ягъ тийиз, кьил чиле туна, вилик вегьенвай тварар незвай.– Аквазвани, гьуьрметлу юлдашар! Вичин шункӀ (туьтуьх) ацӀана, дамах гвай и кӀек чи исятан тух председателдиз тешпигь я. Гьа са вахтунда, гишиндаз вичин нефсинин-руфунин гъиляй гьич са шейни аквазвач. Де гила куьне лагь, чаз гьихьтин председатель хъсан ятӀа? – элкъведа ам залдихъ.– Гьелбетда, тух председатель! ЦӀийиз жедай гишинда кесиб колхоздин гьа амай девлетни тараш хъийида. Гьа авайди тур, авайди тур! – гьараяр ийиз, гъилер хкажда жемятди. Гьа икӀ, авай председатель хкя хъувуналди собрание агалда.
+Гатфарин суварар чи халкьдиз иллаки хуш ва истеклубур я. Абурун арада вич зегьметдин, майишатдин, яшайишдин, сиясатдин гьар жуьре адетралди девлетлу 1-майди кьетӀен чка кьазва. 1-майдин сувар «Ислягьвал! Зегьмет! Май!» – гьамишалугъ тир важиблу эверунихъ галаз алакъалу я. И суварихъ галаз инсанри азад зегьмет, шадвал, хъсан умудар лишанламишзава. Алай девирда Россияда и суварин сиясатдин, яни политикадин метлеб квахьнава. Жемятди ам гатфарин, зегьметдин ва ислягьвилин Югъ яз асул гьисабдай артухан ял ядай, хуьруьн майишатдин кӀвалахардай, тӀебиатдикай лезет хкуддай сувар хьиз шаддиз къейдзава. Чна и югъ хайи тӀебиатдал экъечӀна ял ягъун, гатфарин чуьлдин кӀвалахар кьиле тухун патал ишлемишун теклифзава. Гьуьрметлу районэгьлияр, гатфарин йикъа йис таъминарда кьван, къуй квез чандин сагъвал ва азад зегьметда агалкьунар хьурай! Куь кӀвалера ислягьвал, гьуьрмет, берекат, гъиле рикӀиз хуш кӀвалах ва суварин йикъара квез менфятлудаказ ял ядай мумкинвал хьурай!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ СтӀал Сулейман, ХХ асирдин Гомер лагьай тӀвар акьалтай халкьдин шаир. Лезги халкь вири дуьньядиз машгьур авур адан тӀвар гьар са лезгидиз сейли я. РД-ДИН Кьил Сергей Меликован къарардалди республикада 2024-йис СтӀал Сулеймананди яз малумарнава. ЧӀехи шаирдин 155 йис тамам хьунин сергьятра аваз республикадин гьар са пипӀе метлеблу мярекатарни серенжемар кьиле тухузва. Кьилди къачуртӀа, Махачкъалада, кьве бульварни са багъ сад хъувуна, «XX асирдин Гомеран» тӀварцӀихъ галай чӀехи парк арадал гъизва (умуми къимет 357 миллион манат пул), Дагъустандин халкьдин шаир Майрудин Бабаханова СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин администрациядин куьмекдалди «Сулейманаз бахшзава» тӀвар алаз литературадин эсеррин ктаб акъуднава, гьакӀ шаирдин шикилрин альбом ва адан камаллу келимайрин кӀватӀал гьазурнава ва икӀ мад. Республикадин дережадин иллаки гурлу межлис 18-майдиз, шаирдин юбилейдин юкъуз, адан хайи ватанда кьиле тухуда…
+Ахцегь районда Сулейманан йис 25-апрелдиз шаирдин юбилейдин мярекатрин сергьятраваз «Сулейманан гелерай» тӀвар алай форум-фестивалдалди ачухна. Мярекат мугьнанар къаршиламишунилай, абур РДК-ДИН гъвечӀи залда Сулейманан гужлу къамат ачухарзавай шикилрин выставкадихъ галаз танишарунилай (Лезги драмтеатрдин актёр, Дагъустандин лайихлу артист Агъахан Агъаханова анал шаирдин экуь къаматдал чан гъанвай) ва Ахцегьрин 1-нумрадин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай машгьур школадин гьаятда шаирдиз вижевай памятник (автор чи машгьур скульптор, РФ-ДИН лайи��лу художник Шариф Шагьмарданов) ачухунилай башламишна.
+Ахпа кьиле Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаев авай чӀехи дестеди Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран багъда адан памятникдив цуьквер эцигна. Анал машгьур шаир ва публицист РД-ДИН писателрин Союздин лезги секциядин руководитель, Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагиран хва Максим Алимова къейд авурвал, «халкьдин шаирар тир кьве дуст советрин девирдани санал хьана ва гилани санал хьун лишанлу кар я».
+Районда официальнидаказ Сулейманан йис ачухунин кьилин мярекат РДК-ДИН чӀехи залда кьиле фена. Сегьне райондин культурадин управленидин къуллугъчийрин хордин ансамблдин нумрадилай ачухна. Районэгьлиярни мугьманар тебрикунин ва мярекатдин макьсад малумарунин гаф рахайдалай кьулухъ тамамади (конферансьедин везифаяр устадвилелди РУК-ДИН начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова тамамарзавай) рахун патал сифте гаф
+Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаеваз
+гана.- Гьуьрметлу районэгьлияр, мугьманар! Ахцегьа СтӀал Сулейманан юбилейдин сувар за квез рикӀин мидкьидай мубаракзава. Сулейман гьакъикъатдани халкьдин зурба шаир тирди вичин вахтунда СССР-ДИН писателрин 1-съезддал адаз еке къимет гайи
+Максим Горькийди, Николай Тихонова, Пётр Павленкоди тестикьарна. Акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин карда Сулейманан яратмишунрихъ еке метлеб ава, адан шиирри къени гужлуз ванзава, маналувал чи йикъарани квахьнавач, чак ватанпересвилин руьгь кутазва. Вичин вахтунда Ахцегь райондихъ ва районэгьлийрихъ галазни шаирдин сих алакъаяр хьайиди малум я. 1937-йисуз купулар сагъариз Ахцегьрин гьамамрал атай чӀавуз Сулейман вичин дуст Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьираз мугьман хьанай. Ахпа жемятдихъ галаз гуьруьш хьана, Ахцегьрин 1-нумрадин машгьур школада хъсан кӀелзавай аялар пионервилиз кьабулнай. Кьилди къачуртӀа, ада Имам Асланован кьама яру галстук туна. СтӀал Сулейманан хийи-дуьадалди лагьайтӀа жеда, гележегда а гададикай машгьур алим-педагог, шаир, ДАССР-ДИН лайихлу муаллим хьана. Алай вахтунда 155 йисан юбилейдин мярекатрин сергьятраваз чна чӀехи шаирдин тӀварунихъ галай и школа гьич чир техжедайвал капитальнидаказ ремонтна, лап хъсандиз тадаракламишзава. Ахцегьрин гуьне пата СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай чӀехи куьче (адал 650 метр ала) вижевайдаказ аваданламишзава: йифен эквер твазва, цин проводар дегишарзава, асфальтламишзава. Йисан къене шаирдин гьуьрметдай аялрин итижлу гьар жуьре конкурсарни къалурунар тешкилун фикирдиз къачунва. Сулейманан юбилейдин мярекатар квез мубаракрай, абура активнидаказ иштирака. Стал Сулейманакай маракьлу гегьенш суьгьбет-доклад
+Дагъустандин халкьдин шаир, СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин культурадин управленидин начальник Майрудин Бабаханова
+авуна.– Гьуьрметлу юлдашар, СтӀ��л Сулейман лезги халкьдин лап экуь ярж-лишан я, вучиз лагьайтӀа ам инсан хьизни, шаир хьизни ажайиб кьисметдин инсан хьана. Халуйрин маларин тевледа хайи етим эхирдай СССР-ДИН Верховный Советдин депутат, халкьдин шаир хьана. Адаз Дагъустанда сифте яз Ленинан орден ва Советрин Союзда сифте яз «М-1» маркадин автомашин гана. 1936-1941-йисара уьлкведа адан ктабар виридалайни гзаф чапдай акъудна ва урус чӀалалди шиирар «Правда», «Известия» газетрин чинриз акъатна. «Зун са лезгийрин, Дагъустандин ваъ, вири Советрин Союздин шаир я, вучиз лагьайтӀа за къизил аскердикай шиир кхьизва. А аскер лезгини я, юхулни я, урусни я, маса миллетни», – лагьанай шаирди. Са кьас фахъ муьгьтеж кесибдиз лап четин уьмуьр акунатӀани, ада садрани руьгьдин ажузвал авунач, инсанвал квадарнач, намусдин вилик гьамиша михьиз амукьна. АкьалтӀай четин 1919-1920-йисара Дагъустанда сифте яз шаирди халкь зулумдик кутазвай чкадин фекьийриз, кавхайриз, судуйриз, кичӀе тахьана, абур русвагьзавай хци шиирар кхьена. СтӀал Сулейман, бязибуру фикирзавайвал, кӀвачел шалам, кьилел бармак алай авам, савадсуз кас тушир. Гзаф чкайра къекъвена (Дербентда, Бакуда, Генжеда, Самарканда кӀвалахна), уьмуьрдин экӀуьцуру акунвай ам гъавурдик квай, хъсандиз лезги, туьрк чӀалар чидай ва зурба зигьин авай кас тир. Рахадайла халкьдин мисалар, мискӀалар, кьисаяр, шиирар гзаф ишлемишдай адаз инсанри «халкьдин чан алай ктаб» лугьузвай. Фикир гайила, адан шииррин са пай камаллу насигьатрин келимаяр я.1936-йисуз Москвада литературадин съезддал адаз литературадин фондунай 3 агъзур манатдин чек гана, «ваз вуч кӀандатӀани къачу» лагьайла, ам Эфенди Капиевахъ галаз туьквенриз фена. Хциз мехъерна кӀанзава лагьана, ада анжах са шумуд метр хун къачуна. Инсанриз и кар аламат хьайила, шаирди «Мад затӀни кӀандач, и пул чун элкъуьрна душманри кьунвай уьлкведиз гзаф герекзава» – жаваб гана. СтӀал Сулейманаз пуд хва аваз, абур халисан ватанпересар яз тербияламишна, пудни дяведиз фена, кьвед душмандихъ галаз фронтда игитвилелди телеф хьана. Кьве гаф СтӀал Сулейманан Ахцегьрихъ галаз алакъайрикай. Сад лагьайди, адан шиирар сифте яз 1927-йисуз ахцегьви Гьажибег Гьажибегова Москвада студент тирла акъудна. Кьвед лагьайди, гьа алимди шаирдин мецелай шиирар чарчел акъудиз, 1934-йисуз сифте яз «Хкягъай эсерар» тӀвар алай кьилди ктаб акъудна. 1936-йисуз Гьажибег «халкьдин душман я» лагьана кьуна, дустагъда турла, Сулейман Зуьлейхани галаз дустагъханадин варарихъ фена. Ам акурла, гьуьрметунин лишан яз анин къуллугъчияр вири кӀвачел акьалтна. Сулейманан мурад-метлеб чир хьайила, «Гьажибег халкьдин душман яз кьунва, ахъайи жедач», – жаваб гана. «АкӀ хьайила зунни халкьдин душман я, дустагъда тур», – лагьанай умудсуздаказ шаирди. Гьанлай рикӀ атӀана хуьруьз хъфей шаир са тӀимил вахтунилай рагьметдиз фена. СтӀал Сулейман Хуьруьг Тагьирахъ галаз дуст ти��. Ам Хуьруьгиз адан патав фена рикӀин суьгьбетарна, ашукь Хуьруьг Лукьмана «Гомер чи хуьре» тӀвар алаз эсер кхьена. Гьа макъамда лагьанай шаирди: «Лезги шаиррин арада Хуьруьг Тагьир са чӀипӀинин вине ава». СтӀал Сулейман Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидовахъ галазни хъсан таниш тир. Писателдиз адакай «Памятью сердца я жил» повесть ава. Бажарагълу алим Агьед Агъаева Сулейманан яратмишунар сифте яз илимдин бинедаллаз ахтармишна, адакай пуд ктаб кхьена акъудна, шаирдин яратмишунрай филологиядин илимрин кандидатвилин дережа хвена. Эхирдай лугьун, къе Ахцегьа СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай школада шаирдин памятник хьун, Сулейманан куьче аваданламишун – им СтӀал Сулейманан ва Ахцегь районрин алакъаяр гележегда мадни мягькем хьунин лишан я. Гуьгъуьнай мярекатдин иштиракчийри сегьнедилай сиве-сивди ацӀанвай залдихъ элкъвена СтӀал Сулейманан уьмуьрдинни яратмишунрин рехъ, бажарагъдин кьетӀенвал ва алай аямда адан маналувал къалурзавай гафар лагьана.
+Азиз Мирзабегов, Россиядин журналистрин ва писателрин Союзрин член, филологиядин илимрин кандидат, РД-ДИН лайихлу муаллим, Лезги госмуздрамтеатрдин къуллугъчи.
+– СтӀал Сулейманан юбилей Лезги театр паталдини кьетӀенди я, вучиз лагьайтӀа шаирдин уьмуьр ва яратмишунар чи театрдихъ галаз алакъалу я. Гьеле 1936-йисуз театрди СтӀал Сулеймана вичин хва Мусаибахъ галаз санал кхьей «СтӀал Саяд» драма сегьнеламишна (режиссёр Къумбай Рамазанов, художник Малик Гъаниев). 1938-йисуз Лезги театр СтӀал Сулейманан тӀварцӀихъ янай. 1989-йисуз Лезги театрди машгьур алим ва писатель Агьед Агъаеван «Сулейман» ва 2026-йисуз Дагъустандин халкьдин шаир Сажидин Саидгьасанован «Дагъустандай тир Гомер» пьесаяр сегьнедал эцигнай ва абур тамашачийри хушдиз кьабулнай. Алай йисуз театрди СтӀал Сулеймана Мусаибахъ галаз санал кхьей «СтӀал Саяд» сегьнедал эцигзава. Тамашадин режиссёр Дагъустандин лайихлу артист Казбек Думаев, художникни РД-ДИН лайихлу художник Демир Исакьов я. Лезги театрди гьар йисуз Сулейманан шииратдин йикъарни кьиле тухузва.
+– СтӀал Сулейман уьмуьрдин чӀехи пай пачагьрин девирдал ацалтна. Анжах советрин девирда ам, кӀел-кхьин тийижир кесиб кас вичин кьетӀен къилихралдини алакьунралди зурба шаир хьиз виридуьньядиз машгьур хьана. Гьакъикъатдани дерин зигьин, кьатӀунар авай кас тир. Адан шиирриз айгьам, зарафат, хъуьруьн, рахшанд хас я. Алай вахтундани ам чи халкьдин даях, пайдах, дамах я, дидед чӀал хуьзвай кас я…, – тебрикдин хуш келимайрихъ галаз санал ада хуралай залдиз таъсирдай тегьерда шаирдин са шумуд шиир кӀелна.
+Максим Алимов, машгьур публицист, РД-ДИН писателрин Создин лезги секциядин руководитель, зегьметдин ветеран.
+– Вири уьлкведа машгьур, вичи лезги халкь дуьньядиз машгьур авур чӀехи шаир СтӀал Сулейманан 155 йисан юбилейдин шад мярекатар Дагъустандилай гъейри Бакуда, Москвада, Ташкентда ва масанрани лайихлудаказ кьиле тухузва…,–тебрикдин хуш келимайрилай кьулухъ ада Сулейман Хуьруьгиз атана, вичин буба, Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьирахъ галаз гуьруьшмиш хьайи тегьердикай ва, а макъамда адет тирвал, шаиррин арада суал-жавабдин къайдада кьиле фейи шииррин акъажунрин агьвалатдикай итижлу суьгьбетна ва абурун шиирар кӀелна. Мярекатдал гьакӀ
+республикадин «Лезги газетдин» кьилин редактордин заместитель Куьрогълу Ферзалиев
+(ада шаирдин юбилейдин йисаз талукь яз редакциядин кӀвалахдикай ва Сулейманан тӀварунихъ тешкилзавай конкурсрикайни мярекатрикай ихтилатна),
+(Сулейманан йисаз талукь яз райадминстрациядин къарардин бинедаллаз махсус план авайдакай, оргкомитет тайинарнавайдакай ва образованиедин идарайра маналу ва итижлу серенжемар кьиле тухузвайдакай лагьана) ва маса юлдашар рахана. Шаирдин 155 йисан юбилей тебрикуналди, абуру ихьтин маналу ва гуьзел мярекат тешкилай Ахцегь райондин руководстводиз ва культурадин управленидин коллективдиз (начальник Къизтер Гъаниева) чухсагъул малумарна. Рахунрин арада залдавайбурун фикирдиз экрандилай шаирди Москвадин съезддал авур рахунар, Калукрин школадин аялри «ХХ асирдин Гомер» тӀвар алай ва КьакӀарин хуьруьн школадин аялри къалурай «Сулейманан девир» тамаша гъана. Тамашачийриз иллаки РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи Ярагьмед Ярагьмедова тамамарай «Йифен булах» мани, ашукь Каиран халкьдин мани, РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи Таира Муспагьовадини Эмирсултан Бигеева лагьай «Сулейман» мани, Луткунрин школадин рушарин дестедин «Сагърай лезги чӀал», Аят Гьамзатовади кӀелай «Судуяр» шиир, Алла Жалиловадин тӀварунихъ галай искусствойрин школада чирвилер къачузвай Сагьибат Гьажиевади лагьай «Билбил» мани ва Ахцегьрин 1-школадин муаллим Жамиля Гьажиевадин гьилик кваз гьазурнавай рушарин дестедин Сулейманан шииррин флешмоб иллаки бегенмиш хьана. Пуд сятда кьиле фейи гурлу межлис мугьманар къунагъламишуналди давам хьана.
+Алай вахтунда райондин КЦСОН-ДА кьилдин категорийрин агьалияр яшайишдин рекьяй таъминарунин ва адаптациядин рекьяй бязи гьялиз тахьанвай месэлаяр амукьзава. Ихьтин месэлайрикай сад яшайишдин къуллугъар къачузвайбурухъ хуьруьн чкада яшамиш хьунихъ галаз алакъалу яз арадал къвезвай четинвилер я. И месэла арадай акъудунин мураддалди КЦСОНДА 2015-йисан 10-апрелдиз кьабулнавай 32-нумрадин буйругъдалди «Социальный неотложка» лугьудай альтернативадин къуллугъдин жуьре кардик кутунва. Къейднавай технология кьилиз акъудунин патахъай жавабдарвал яшлу агьалийриз ва набудриз кӀвале яшайишдин рекьяй къуллугъдай отделениедин заведиш Г.Саидован хиве тунва. Къейднавай технологиядин мурад яшайишдин къуллугъар кьилиз акъудзавай работникрин къаюмвилик квай инсанрин кьилдин игьтияжар гьисаба кьун я. И технология кьилиз акъудуни гьа и хуьрера яшамиш жезвай къуллугъчийрин жергедай яз энгелвал авачир яшайишдин куьмек гузвай команда яратмишдай мумкинвал гузва. И ва я маса къуллугърикай менфят къачуз кӀанзавайбурувай махсусдаказ кардик кутунвай мобильный телефондин нумрадай Центрдиз зенг ийиз жеда. ТӀалабун кьабул авурдалай кьулухъ яшайишдин къуллугъчийрин десте арзачидин кӀвализ физва. ИкӀ, гъиле авай йисуз 1,2,3-нумрайрин отделенийрин заведишар тир Г.Саидовади, Э. Моллалиевади ва Ф.Гьамзаевади хуьрерин яшайишдин къуллугъар тамамарзавай дестейрихъ галаз санал яшлу агьалийриз ва набудриз тади гьалда куьмекар гана. Ингье абур: Л.Гьажиева, ШФЕТУЛЛАЕВ, Г.Гьажиметова, А.Мирзоева, Г.Мурадханова, С.Керимханова, А.Ризаев, С.Гьажиева, Ш.Абдулгьашумова, Ф.Алиева, М.Мегьамедалиева, Э.Балабегов, Г.Мегьамедова, Ф.Агъаева, К.Саидова, С.Мустафаева, И.Эфендиева, Р.Абдурагьманов, У.Мегьамедова (Ахцегьрин хуьр); Г.Къличханова (Луткунрин хуьр). Идахъ галаз санал Ахцегьай тир Р.Агьмедовадин, С.Гьажиметовадин, КьакӀарин хуьряй тир С.Мегьарамовадин, Г.Курбаналиевадин СВО-ДИН иштиракчийрин хизанриз гьар жуьре куьмекар ганва. Кьилди къачуртӀа абурун кӀвалер михьна, дакӀарар, пердеяр чуьхвена, цлар асунна, мебелдилай руг михьна, зир-зибил хутахна, кӀарасар кукӀварна ва абур хуьзвай чкадив агакьарна, тарарин герек авачир хилер атӀана, кьуранвай векьерикай ва хилерикай багъдин участокар михьна. Чна чи кӀвалахда текдиз яшамиш жезвай яшлу агьалийриз, набудриз ва СВО-ДА иштиракзавайбурун хизанриз кьилин фикир гузва. Алай йисуз чи къаюмвилик 24 кас квай. Абуруз саки 180 жуьредин алава куьмекар ганва. И технологиядай куьмекар гуни цӀи тамамарзавай къуллугърин ери хкаждай ва абур энгелвал авачиз кьилиз акъуддай, гьа жергедай яз кӀвалера четин кӀвалахарни тамамардай мумкинвал гуда.
+Фироза ГЬАМЗАЕВА, КЦСОН-ДИН агьалийриз кӀвале къуллугъдай хилен заведиш
+РД-ДИН зегьметдин ва яшайишдин рекьяй вилик финин Министерстводи 2018-йисан 9-февралдиз ганвай 14-04/2-12/842/18- нумрадин тапшуругъ тамамарун яз яшлу агьалийриз ва набудриз яшайишдин рекьяй къуллугъдай отделениедин бинедал «ЗОЖ» (уьмуьрдин сагълам къайда) тӀвар алай клуб кардик ква. «ЗОЖ» клубдин асул везифаяр ихьтинбур я: физический культурадин, спортдин такьатралди яшлу агьалийрин ва набудрин азаррин вилик пад кьун, юзунин активвал арадал гъун, ЛФК (сагъламардай физический культура), гьавадал хьун, зарядка, тренажеррин зал, гигиена. Клубдин вичин мурад алай аямдин методикайрин, физкультурадин тарсарин комплекс ишлемишуналди,яшлу агьалияр ва набудар сагъламарун я. Идахъ галаз санал, чна яшлу инсанар патал абуру чеб текдаказ гьисс тавунин мураддалди дуьзгуьн алакъаяр хуьн ва идан куьмекдалди абурувай кьуьзуьвал къакъудун, яшлубур масадбурухъ галаз какахьай шартӀар таъминарун чи кьилин везифа яз гьисабзава.
+Сагъламвал хуьнин ва мягькемарунин, яшлуб��рун гзаф йисарин активный уьмуьрдин тереф хуьнин мураддалди зегьметдин ва сагъламардай физкультурадин рекьяй тир инструкторди вичин къаюмвилик квайбуруз «ЛФК-ДИ бедендин вири органриз ийизвай таъсир», «Шекердин диабетдин азар», «Вирусрин азаррин вилик пад кьун ва абур сагъарун» месэлайрай суьгьбетар кьиле тухузва. «ЗОЖ»-ДИН клубдин тренажеррин залда тарсар вацра кьве сеферда зур сятдилай са сятдин вахтуналди медработникдин ва зегьметдин терапиядин рекьяй инструктордин руководстводик кваз яшлу инсанриз ва набудриз яшайишдин рекьяй къуллугъдай отделениеда кьиле физва.
+Килигзавай девирда (январь, февраль, март) «ЗОЖ»-ДИН клубда яшлу муьжуьд агьалидиз къуллугънава ва 42 къуллугъ тамамарнава (адаптивный физический культурадай 11 тарс, «ЗОЖ»-ДИН клубда чирвилер къачузвайбур патал 10 тарс, хсуси ва яшайишдин статус арадал хкунин рекьяй 10 тарс, психологиядин рекьяй 10 ТАРС).УЬМУЬРДИН сагълам къайда кӀанибурун клубди вичин жергейра чпин сагъламвилин гьакъиндай къайгъударвал чӀугвазвай ва активный физический уьмуьр кечирмишзавай яшлубур ва набудар садзава. «ЗОЖ»-ДИН клубди яшлу инсанриз чпин уьмуьрдин мурадар тамамардай, планар агалкьунралди кьилиз акъуддай, четинвилер алуддай мумкинвал гузва.
+Эльмира УРДУХАНОВА, КЦСОН-ДИН стационардин жуьреда яшлу агьалийриз ва набудриз яшайишдин рекьяй къуллугъдай хилен заведиш
+•Гишила кьин хъсан я, туьгьметар ийиз недалди
+•Я рекье, я кӀвалахдал ваз тийижир касдин я тариф ийимир, я адаз туьгьмет
+•Ни инсандик квачир хесетрин тариф ийиз хьайитӀа, ам адал хъуьрезвай мисал я
+•Ачухдиз туьгьмет авун хъсан я, чинеба ажугъар къене тадалди
+•Туьгьметни айиб – дустарин савкьватар я
+•Вилик квайла тарифзава, хъфейла – туьгьметар
+•Са юкъуз тӀуьн гузва, виш йисуз – туьгьметар
+•Пислемишун регьят я, тарифар ийидалди
+•ЖУВА-ЖУВАН тарифар ийимир, ви тариф масабуру авурай
+Дяве куьтягь хьана, цӀуд йисар алатайла жагъун хъувунвай са дуст капитан бубадихъ мад авай. Ам Краснодарский крайдин са хуторда (хуьре) яшамиш жезвай. Дустари башламишна чарар кхьиз. Са сеферда бубади посылка ракъурна, адаз гзаф шад жезва, меслят жезва сад-садан патав мугьманвиле атун. Вичин сагъламвилихъ артух абур авачирвиляй ада сифте мугьманвиле вичин патав буба атун теклифзава, ахпа вич къведайвал. Буба гьазурни хьанвай, амма кьисмет хьанач. Са тӀимил вахтарилай дустунин папалай чар къвезва. Ана ада вичин итим, бубадин дуст рагьметдиз фейидакай хабар ганвай. Фронтдин хирери адаз эхиримжи вахтара гзаф тади гузвай. Эхь, фронтдин гуьллейринни бедендик кумай ракьун кӀусари (осколокри) дяведин гуьгъуьнин йисара гзаф ветеранрин уьмуьрар куьруь хъувунва. Бубадин еке гьуьрметда авай вичин гьа къурушви дустни уьмуьрдин лап чагъиндаваз (бегьем яшар тахьанваз) рагьметдиз фена.1960-йисуз Докъузпара район чкӀизва, Усугъчайдал аламукьайди кьвед-пуд ид��ра хьана, гьабурукай сад бубади кӀвалахзавай РАЙПО, дережа гъвечӀи хьана адаз гила СЕЛПО лугьузвай. Амай хуьрериз са артух къайгъу туш, анжах центр яргъа хьанва, амма уьмуьр ргазвай Усугъчай яд галамачир регъвер хьиз, секин ва сугъул я. КӀвалахар квахьна, бейкар хьанвайбур гзаф ава, садни абур я шад, я рази туш, инсанрин ажугълувал, гъезеблувал малум жезва. Къуллугъчияр яз ина кӀвалахзавайбур чпин хуьрериз хъфизва. Чи хизанни гьелелиг ина ама, чун – чӀехи пуд аял гьарнихъ акъатнава. Са йисуз Филерин хуьруьн школада кӀвалахай зун армиядиз тухузва. Армиядай хтай залай гъвечӀи стха Гьайдер кӀелун патал Дагуниверситетдик экечӀзава. Вах Гюльзар бубади вичин фронтдин дуст Микьдад Везировал тапшурмишна, Хасавюртдин медучилищедик кутазва. ДИДЕ-БУБАДИХЪ галаз кӀвале амайди дяведилай кьулухъ геж хъхьанвай кьве гъвечӀи стха тир. Бубади Усугъчайдал са йисуз кьван кӀвалах хъийизва. Баябан хьанвай Усугъчайдал акьулдиз кьери чкадин миллетчиярни пайда жезва. «Вири хъфейла, куьн вучиз ама, ахлад жуван хуьруьз», – лугьуз, ракӀарихъ атайбурни хьанай. Амма зун 1963-йисуз армиядай хтайла, хизан Ахцегьа авай. 1961-йисуз Ахцегь районда хьанвай цӀийи сад лагьай секретарь Абдулгъафар Агьмедова буба райондиз гьа алай кӀвалахдал – райподин председателвиле хкизва. Ахцегьа бубадихъ кӀвал-югъ, багъ-бустан, я сал цадай са чӀиб чил авачир. Зун армиядай Ахцегьиз сифте яз хтайла, чи хизан дидедин патай чӀехи бубадин куьгьне, чикӀиз гьазур хьанвай кӀвалера яшамиш жезвай. Са къулай шартӀни ина авачир, са кӀвалин цални свал атана ханвай. Сифтедилай хтайла са бубат яз аквазвай уьмуьрдин гьал дегиш жез башламишна. КӀвалахзавай идарада бубадихъ нетижаяр ава, гьа гьамиша хьиз планар ацӀурзава, Яру пайдах гва, премияр къачузва, къуллугъчиярни рази я, Дагпотребсоюздин руководствони бубадилай рази я, куьмекар гузва. Амма гъибетфитне apaда гьатзава. Гьа фитне себеб яз Дагпотребсоюздизни акси экъечӀна, райондин руководстводи буба РАЙПО-ДИН председателвиляй акъудзава. КӀвалахдилай алудунал уьмуьр куьтягь жезвач. Гуьгъуьнай са шумуд йисара Ахцегьрин Советдин председателвиле кӀвалахар хъувуна, буба пенсиядиз экъечӀзава. Гьина кӀвалахнатӀани, бубади къазанмишай еке девлет халкьдин патай авай еке гьуьрмет хьана. Ахцегьар гьич, им еке хуьр я, гьар жуьредин инсанар ава, амма Калукрин, Къутункъарин, Хкемрин, Къурукаларин жемятди бубадин тӀвар дуьшуьш хьана мус кьуртӀани, анжах алхишарда, рагьмет гузва. Пенсиядиз экъечӀайлани адан уьмуьр секинди хьанач. Винидихъ лагьайвал, чахъ чи кӀвал авачир, яшамиш жезвай дараматни 1966-йисан залзалади лап чкӀидай гьалдиз гъанвай, я кӀвал эцигдай чилни чахъ авачир. 70-йисара кӀеве авайбуруз паяр авурла, бубадални 450 квадратдин метрдин чил гьалтзава. КӀвал эцигиз эгечӀна, материаларни кьит я, такьатни кьери. КЬВЕД-ПУД йисарилай са жуьре кӀаник гьаваяр (мертеба) куь��ягьна, хизан иниз куьч хъижезва. Гилани ам гъибетчийри секинвиле тазвач. «Совет тарашна вичиз еке дараматар эцигзава» кхьенвай арзе гваз иниз Совминдай (Совет Министров) векил къвезва. Ахтармишиз атанвай къурушви Гьасен Балатоваз арзе фитне тирди чизвайтӀани (адаз чи буба, хизан хъсандиз ва фадлай чизвайди тир), эцигзавай еке кӀвалериз килигиз гьазур я. Вич атунин себеб (арзе ахтармишун) бубадиз чир тавунин шартӀунал ам зунни галаз бубадин патав физва. НацӀар куьрс хьана гъварар гьисаб жезвай ачух къавун кӀаник гъвечӀи кьве пенжердай са тӀимил экв аватзавай чилелни ящикрин кьелечӀ тахтайрин полдал цлав гвай кроватдал кефсуз яз къатканвай бубади чун къаршиламишзава. КӀваче дяведилай амай ракьун кӀусуни (осколокди) ам ара-бир инжиклу ийизвай. Куьгьне таниш акуна, бубадиз хвеши жезва. Гьасена, кефсуз тирди ван хьайила, кьил чӀугваз атанвайди я лагьана, бубадихъ галаз хуш-беш ихтилатар авуна, куьгьне танишар рикӀел хкана суьгьбетар авурдалай кьулухъ ам хъфизва. Са тӀимил вахтарилай гьукуматдин патай бубадиз санаторийдиз фена ял ягъиз пулсуз путевка теклифзава. Гуьгъуьнай кӀвалер давамарун патал лесоматериалрин (тахта-шалман) куьмекарни гузва. Ибур вири Гьасенан чалишмишвилер тирди чаз сир тушир. Гьар мумкинвал хьайила, бубадин танишри-дустари чпин гьуьрмет малумардай, ара-бир адаз ийизвай гьуьрмет чахъ – аялрихъни галукьдай. Зун Махачкъалада студент тир. Са рагъ авай чими юкъуз Буйнакск куьчеда «Дагестан» ресторандин вилик зал бубадин дуст гьа духтур Везиров Микьдад гьалтда. Зун кьуна кашмекь авурдалай кьулухъ, «вичик тади ква, тахьайтӀа ресторандиз фидай лагьана», ада зав 50 манат пулдин чар вугузва. Зи регъуьвилер ада кьабулнач, пул къачуз туна. А чӀавуз им еке пул тир – студентдиз са гьафтедин тӀуьн.
+И йикъара Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьре РД-ДИН лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримован регьбервилик квай проcвещенидин «Люминари» центрда РСФСР-ДИН халкьдин артист Р.Гьажиевадин тӀварунихъ галай, вич районрин арада тешкилзавай «Жегьил пианист» тӀвар алай 5-юбилейный конкурс кьиле фена. Ина Дербент шегьердин, Мамедкъала, Хучни, Дербент, Кьурагь, Докъузпара ва Рутул районрин музшколайра кӀелзавай гадайрини рушари чпин устадвал къалурна. Конкурсда иштиракзавайбурухъ агалкьунар хьун алхиш авуналди, мярекат РД-ДИН культурадин лайихлу работник, Ахцегьрин Р.Гьажиевадин тӀварунихъ галай аялрин музшколадин директор Абдулкерим Рагьимова ачухна. Ада кӀватӀ хьанвайбурухъ элкъвена чими келимаяр лугьунихъ галаз сад хьиз, районрин арада и конкурс кьиле тухузвайди сад лагьай сефер туширди, ам просвещенидин «Люминари» центрда тешкилун адет хьанвайди къейдна. Абдулкерим Азизагъаевича конкурсдин иштиракчийрихъ агалкьунар, яратмишунрин рекье хъсан фикирар ва гележегда пешекарвилин кӀвалахда абур кьилиз акъуддай алакьунар хьун вичин мурад тирди лагьана. Районрин арада кьиле тухузвай конкурсда иштиракзавай багьа мугьман, конкурсдин председатель, жюридин член, РФ-ДИН искусствойрин лайихлу деятель Хан Баширова райондин кьиле авай ксариз ва и конкурсдин тешкиллувилин комитетдиз и месэлайрив пешекарвилелди эгечӀунай чими келимаяр лагьана. Ада абуруз чӀугвазвай зегьметдай ва жегьилрин яратмишунрин тереф хуьз гьазурвиляй рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. Ихьтин конкурсрин кьилин макьсад аялрин чирвилерин ери ахтармишун, музыкадал рикӀ алай аялар майдандиз акъудун, абур руьгьламишун я – алава хъувуна ада. Жюридиз хъсанбурун арадай лап хъсанбур хкягъиз четин хьана, гьикӀ лагьайтӀа, саки вирида чпин устадвал хъсандиз къалурна. Мярекатдин нетижайриз килигна, вири иштиракчийриз дипломар, конкурсда гъалиб хьайибуруз ва приздин чкаяр кьурбуруз талукь дережайрин дипломар, кубокар, ва къиметлу пишкешар гана. Гъалиб хьайибурун жергеда агъадихъ галай жегьил бажарагъар ава: Зарина Рустамова, Зулейха Асалиева, Марьям Саидова – 1-чка; Амира Керамова, Къизилгуьл Шуаева, Вилаят Ризаева, Али Алимурадов, Марьям Мегьамедова, Ратмир Мирзаметов – 2-чка; Саимат Гьажиева, Алина Гьажиева, Азуханум Исаева, Саида Ражабова, Айлин Керамова, Лейла Сулейманова, Фатима Нажмудинова – 3-чка. Конкурсдин ГРАН-ПРИДИЗ ва пулдин пишкешдиз Дербент шегьердин 1-нумрадин аялрин музшколадин тербиячи Зулейха Магьмудова лайихлу ХЬАНА.ЧАЗ жаванрихъ мадни еке агалкьунар хьана кӀанзава. И мукьвара Махачкъала шегъердин музыкадин училищеда Г.Гьасанован тӀварунихъ галай ХХІІІ Республикадин пианистрин конкурс кьиле фена. Серенжемда саки 50 аялди иштиракна. Абурун арада республикадин гьар жуьре шегьеррай ва районрай тир музыкадин школайрин ва искусствойрин школайрин ученикар авай. Абур пуд яшдин дестейра акъажунра авай. Алай йисуз конкурсдиз Ахцегьрин Р.Гьажиевадин тӀварунихъ галай аялрин музыкадин школадин ирид ученик фенвай. Абуру ири эсерар, полифония гьакӀни Дагъустандии композиторрин эсерар тамамарна. Кьве ученицади фортепианойрин ансамблда къугъунин рекьяй чпин вердишвилер къалурна. Конкурсдин нетижайрай чи школадин кьве ученикдикай гъвечӀи яшдин дестедин арада лауреатар хьана. Вад ученикди кӀвенкӀвечи чкаяр кьуна: Асалиева Зулейха (1-класс), Керимова Айлин (2-класс) – 1-чка; Сулейманова Лейла (5-класс) – 2-чка; Шуаева Къизилгуьл (4-класс), Балабегова Алина (4-класс) – 3-чка; Гьажиева Сагьибат (1-класс), Керамова Амира (2-класс) – тамамарунин кьакьан устадвиляй Диплом. Абурун муаллимар Велиева Селимат, Ибрагьимова Земфира, Мегьамедова Эльвира, Асалиев Исхар я. Вирибуруз агалкьунар мубаракрай! Муаллимриз ученикар пешекарвилин рекьяй гьазурунай, аялрин ва жаванрин арада музыкадин образование вилик тухуник пай кутунай республикадин кӀелунринни методикадин Центрдин патай грамотаяр гана.
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Гъалибвилин ��Ӏехи суварин, адан 79 йисан юбилейдин Югъ за квез рикӀин сидкьидай мубаракзава! 9-май, гьакъикъатдани, чи уьлкведин гьар са агьали патал виридалайни багьа сувар я. «Ватан кӀан хьун ва хуьн – им инсандин имандин паярикай сад я»,- лагьанва гьадисда. 9-май – им фашистрихъ галаз дяведа чи Ватандин азадвал ва аслу туширвал патал къизгъин женгера телеф хьайи ва дяведилай кьулухъ уьлкве кӀвачел ахкьалдар хъувур игитар рикӀел хкизвай ва абурун чешнейралди жегьил несил тербияламишзавай кьетӀен сувар я. Къе чна чи кьегьал гъалибчийриз (дяведин иштиракчияр амач, чпиз рагьмет хьуй), далу патан ва зегьметдин ветеранриз, иллаки СВО-ДА Украинадин ва НАТО-ДИН фашистрихъ галаз кьетӀи женгера авай игитриз кьил агъузна икрамзава. Къуй квез чандин сагъвал, рикӀин динжвал хьурай! Куь зегьметар гьич садрани квахь тавурай! Алай вахтунда дяведин кьетӀен серенжемда иштиракзавай чи рухваяр гъалибвал гваз сагъ-саламатдиз хтурай! Гьайиф хьи, и дяведа телефвилерни ава. А кьегьалар эбеди яз халкьдин рикӀе хуьнин мурад-метлебдалди «Набережный» цӀийи паркда чна «Баркаллувилин багъ» туькӀуьрзава. Ватан патал чанар къурбанд авур игитар чна садрани рикӀелай ракъурдач. Абурун чешнейралди акьалтзавай несил тербияламишда. Аскеррин хизанриз алакьдай вири жуьредин куьмекарда. И дяведа, шак авач, халкьни армия сад хьана чна гъалибвал къазанмишда!
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьил А-К.Н.ПАЛЧАЕВ Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ ЧӀехи Гъалибвилин 79 йисан серенжемрин сергьятраваз 4-5-майдин йикъара Ахцегьрин цӀийи спорткомплексдин чӀехи залда азаддиз кьуршахар кьунай 2007-2010-йисара дидедиз хьайи жегьилрин арада республикадин дережадин турнир кьиле тухвана. Украинадин чилел цӀийи фашистрихъни нацистрихъ галаз СВОДА Ватан патал игитвилелди чанар гайи районэгьли аскеррин экуь къаматар эбеди яз рикӀел хуьнин лишандик кваз ва РФ-ДИН Игит Энвер Альбертович Набиеван гьуьрметдай адан призар патал тешкилай и акъажунри гьакӀ Дагъустандин стха халкьарин дуствилин алакъаяр мягькемарунин, жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин, жегьил пагьливанрин устадвал хкажунин ерийриз къуллугъзавай.
+Спортдин мярекатда сейли мугьманар яз ватанперес, жумарт карчияр тир Жамал Пашаева, Абдулселим Палчаева (турнирдин спонсорарни гьабур тир, сагърай!), Докъузпара райондин кьил Мегьамед Шамилова, РФ-ДИН Игит Энверан буба Альберт Набиева, спортдин тешкилатчияр тир Алексей Шишкинани Юрий Сандина ва масабуру иштиракна. Машгьур пагьливанрикай азаддиз кьуршахар кьунай спортдин мастер, халкьарин арадин дережадин судья Мугъмин Гъаниев, А.Гъаниеван тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДИН ученик, азаддиз кьуршахар кьунай Дуьньядин ва Европадин чемпион Жабраил Гьажиев, Россиядин ва Европадин чемпион Даурен Куругълиев, азаддиз кьуршахар кьунай ветеранрин арада Росиядин чемпион ва Европадинни дуьньядин чемпионатрин призёр Къари�� Ашуралиев ва лайихлу маса пагьливанарни пешекарар атанвай.
+Акъажунра иштиракун патал Ахцегьиз Махачкъала, Каспийск, Хасавюрт, Дербент, Дагъустандин огни шегьеррай, Белиж поселокдай, Сергокъала, Ботлих, Къарабудагъкент, Къаякент районрай ва Кьиблепатан Дагъустандин вири районрай жегьил пагьливнрин командаяр (вири 35 командадик кваз 150 кас), гьакӀ абурун диде-бубаярни тренерар – саки 200 кас кӀватӀ хьанвай. «Ахцагь» спорткомплексда кьиле тухузвай сифте акъажунриз муниципалитетдин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаеван регьбервилик кваз виликамаз лап хъсан гьазурвал акунвай. Мугьманриз гавичӀдай, ял ядай ва Ахцегьрин тамашуниз лайихлу чкайрихъ галаз таниш жедай къулай шартӀар тешкилнавай. Мугьманар вичин, депутатрин райсобранидин ва вири районэгьлийрин патай тебрикуналди, акъажунар «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева ачухна. – ЦӀи мартдин вацра чна шадвилерин гьалара Дагъустанда лап хъсанбурукай сад тир «Ахцагь» спорткомплекс ачухна. Ингье гила ина сифте турнир тешкилнава. Спорт вилик тухудай, гьатта халкьарин арадин турнирар тешкилиз жедай вири шартӀар авай спорткомплексдин, гьакӀ эхиримжи йисара ина кардик акатнавай спортмайданрин куьмекдалди чна районда азаддиз кьуршахар кьунай ва спортдин маса хилерайни виликрай аваз хьайи зурба агалкьунар арадал хкида. Сифте турнир чна Ватан патал СВО-ДА телеф хьанвай чи кьегьал рухваяр рикӀел хуьн яз ва РФ-ДИН Игит Энвер Набиеван тӀварунихъ тешкилнава. Гьабурун чешнейралди
+чна акьалтзавай несил руьгьдиз ва
+бедендиз мягькем ватанпересар яз тербияламишзава, Дагъустандин стха халкьарин дуствилин алакъаяр мягькемарзава, жегьилар уьмуьрдин сагълам къайдайрал желбзава. Спортдин суваррин тешкилатчийрин, иштиракчийрин ва тамашачийрин тӀварарихъ хуш келимаяр гьакӀ РФ-ДИН Игитдин буба Альберт Набиева ва масабуру лагьана. СВО-ДА телеф хьанвай игитар рикӀел хуьн яз са декьикьада кисна акъвазайдалай, РФ-ДИН ва РД-ДИН гимнар ягъайдалай ва финалдин иллаки итижлу бягьсерилай вилик пагьливанрин ва тамашачийрин (ацукьдай 1500 чкадин зал сиве-сивди ацӀанвай) гуьгьуллар Ахцегьрин искусствойрин школадин векилри чпин «Лезгинка» кьуьлуьналди ва райондин культурадин Управленидин гьевескарар тир Таира Муспагьовадини Эмирсултан Бигеева «Зи Ватан», «Дагъустан» манийралди хкажна. Финалдин акъажунар лап хъсандиз тадаракламишнавай чӀехи залдин кьве гьасиррални давамарна. Лугьун хьи, акъажунрин кьилин судьявал азаддиз кьуршахар кьунай спортдин мастер, Махачкъаладин ШВСМ-ДИН кьилин тренер Мегьамед-Расул Гьадисова (адан гъилик 10 судья квай), секретарвал Мегьамед-Али Гъаниева ийизвай. Акъажунрин арада залдавайбуруз муштулухдин са хабарни гана: чи ватанэгьли, Белиждин акъажунрин школадин ученик Шамиль Мамедовакай (65 кг) азаддиз кьуршахар кьунай Россиядин чемпион хьана, гила ада олимпиададин къугъунра иштиракда. И шадлухдай Палчаеврин хизанди цӀийи чемпиондин сифте тренер Минажудин Къазиев пулдин пишкешдиз лайихлу авуна. ИкӀ, кьве юкъуз кьве гьасиррал давам хьайи къизгъин ва итижлу бягьсерин нетижада заланвилин 9 категориядай акъажунрин чемпионарни призёрар тайин хьана. Гъалибвилин 1, 2 ва 3-чкаяр къазанмишай вири пагьливанар «Ахцегь район» муниципалитетдин ва спонсоррин патай талукь тир дережайрин медалризни дипломриз, рикӀел аламукьдай кубокризстатуэткайриз ва чемпионвилин чӀуларизни пулдин пишкешриз (гъалибвилин 1-чка – 30, 2-чка – 20 ва 3-чка – 10 агъзур манат) лайихлу хьана. Чемпионрин тренерарни гьардаз 10000 манат пулар гуналди гьевеслу авуна. Призрин фонд саки са миллион манатдиз барабар тир.
+Кьилди Ахцегь райондин командадикай рахайтӀа, инай вири 6 кас тафаватлу хьана: Сурхаев Абдуллагьани (44 кг.) Гьемзебегов Загьира (62 кг.) гъалибвилин 2 ва Гьажиев Мукаила (55 кг.), Ибрагьимов Давуда (60 кг.), Къадиров Муслима (62 кг.), Агьмадов Гьажимурада (68 кг.) 3-чкаяр кьуна. Кьилинди, вири мугьманар хушвилелди кьабулиз, акъажунар лап вини дережадин тешкиллувал аваз, михьидаказ кьиле тухуз ва разивилелди рекье хутаз алакьна. Ахцегьа спортдин сувар багьа мугьманар мугьманпересвилин дагъви къайдайралди къунагъламишуналди давам хьана.
+Муьгъ ачухун хуьруьн сувариз элкъвена
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Къадим Фияр, Кавказдин Албаниядин девирдилай авай дагълух чӀехи хуьр. Райцентрдикай 35 километрдин яргъа, алишверишдин карванрин «АХЦАГЬ-ФИЙ-ФИЛФИЛИНИДЖ-КЬВЕ пеле» куьгьне рекьел, Азербайжандин сергьятдал (анай яхдиз физ Ахцегьалай Варташендиз мукьва я) алай и хуьрухъ вичин рахунрин нугъват-диалект, кьетӀенвилер ава. Ина жемятдин яшайиш лап бинедилай куьчери хипехъанвилихъни малдарвилихъ галаз алакъалу я
+1907-йисуз Фия 300-ев агакьна кӀвал-хизан ва 1500 дав агакьна агьалияр яшамиш жезвай; абуруз 155 агъзур лапаг, 1200 къарамал, гьакӀ ламар, балкӀанар авай…
+Алай вахтунда хуьре амай 68 кӀвале-хизанда 270 кас яшамиш жезва. Абуру, маншаллагь, 9000 лапаг ва 2 агъзурав агакьна къарамалар хуьзва. Райцентрдикай яргъа хьуни, кьакьан дагъларин атӀугъай шартӀари, яшайишдин къулайсузвилери (хъсан рехъ, мобильный телефондин ва Интернетдин алакъа авач) фийивияр чпин бубайрин юрдар туна дуьзенриз куьч хьуниз мажбурзава.
+ФИЯР-ЧАЙ вацӀун гуьтӀуь дереда эрчӀи патан раг квай чиник, чубарукдин муг хьиз, ккӀанвай и хуьре яшайишдин гьялиз тежезвай лап четин месэлайрикай сад вацӀал муьгъ тахьун тир. Гьатта Советрин Союздин мублагь девирда хуьруьн Энгельсан тӀварунихъ галай гужлу колхоздивайни, вучиз ятӀани, са дуьзгуьн муьгъ эцигиз хьанач. Бязи жуьрэтлу ксари чпин харжийрихъ шалманрикайни турбайрикай вахтуналди тир са бубат муькъвер туькӀуьрзавайтӀани (хуьруьн къаншарда вацӀун кьерен гьяркьуьвал 100 метрдилайни артух я), еке марфар-селлерикни мадни гужлу жезвай гурлу вацӀу тухузвай. Хуьряй экъечӀун патал ф��йивияр, чпин чан хаталувилик кутуналди, пекер хутӀунна вацӀай экъягьуниз ва я, «сиратӀлдин муькъверилай» (еке къванерилай къванерал вегьизвай шалманриз абуру гьакӀ лугьузвай) элячӀуниз мажбур жезвай. Ахцегь райондин кьилин къуллугъдал Абдул-Керим Палчаев хкяна, ам районэгьлийрин яшайишдин месэлаяр гьялунив эгечӀнавай тегьер, кьакьан дагъдавай чпин хуьрени кваз школадин дарамат капитальнидаказ ремонтна, ам девирдин истемишунрив кьурвал тадаракламишнавайди акур фийивийрикни юзун-умуд акатна. Хуьруьн вилик-кьилик квай ксари ва депутатри Абдул-Керим Нажмудиновичаз Фияр вацӀалай кӀвачин муьгъ эцигунин арза-тавакъу авуна. РикӀе дагълух хуьрер хуьнин ва кӀвачел ахкьалдарунин ният-къаст аваз эгечӀнавай ада «ваъ» лугьудани кьван. Чкадилай ихьтин инициатива атун хушдиз кьабулна, йисан къене муьгъ эцигна ишлемишиз вахкун хиве кьуна. Ада талукь тир идарадив махсус проект туькӀуьрунин ва энгел тавуна кардив эгечӀунин буйругъ гана, МУЬКЪIУЬН эцигунар вичин гуьзчивилик кутуна. Са йисни хьанач, эцигунрин кӀвалахар хиве кьур подрядчик ООО «Капстрой» карханади (субподрядчикдин начальник Низам Эфендиев, кьилин устӀар – калукви Къейседин Шихалиев) муькъуьн кӀвалахар акуна-такуна бегьемарна. Яргъивилел 109 метр, гьяркьуьвилел 1,6 метр алай, вижевай чахчахарни галаз туькӀуьрнавай гуьзел, мягькем муьгъ (райондин бюджетдай адаз 5 миллионни 800 агъзур манат харж акъатна) официальнидаказ майдин суварин савкьват яз ачухдай меслят хьана. Ингье яргъалади гуьзетзавай 1-Майдин а югъ – гатфарин ва зегьметдин сувар Фия шадвилдин кьетӀен межлисдиз элкъвена. Патаравай гзаф фийивияр, мугьманарни хтана, ина виликамаз хъсан гьазурвилер акунвай. Мярекатда Ахцегь муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаевани адан заместителри, Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» отделдин начальник Эльдар Ибрагьимова, райондин культурадин Управленидин нчальник Къизтер Гъаниевади, Фиярин хуьруьн кавха (СП-ДИН кьил) Мансур Мамедалиева, чкадин гьуьрметлу агъсакъалар тир Булух Умудалиевани Шукур Аллагьярова, райсобранидин депутат Леонард Атлуева, рухсатдиз хтанвай СВО-ДИН иштиракчи Магьир Рамазанова, яракьрин устӀар ва общественный деятель Гюльоглан Мамедярова ва теклифнавай масабуру иштиракна. Муьгъ ачухунин лишанлу лентӀ хуьруьн кавха Мансур Мамедалиевахъни СВО-ДИН активный иштиракчи, старший прапорщик, Жуьрэтлувилин ордендин, Суворован ва РФ-ДИН оборонадин Министерстводин 1-дережадин медалрин сагьиб, Абхазиядин Игит Магьир Рамазановахъ галаз лацу япунжини папах алай (фийфийрин патай савкьват) Абдул-Керим Палчаева атӀана. Фийивийриз муьгъ мубарак авунин гафуна ада къейд авурвал, «умуд кутаз кӀанзава, лап хъсандиз туькӀуьр хъувунвай школадилайни и муькъвелай башламишна Фиярин хуьруьн къамат хъсанвилихъ дегиш хьана, ада цӀийи нефес къачуда. Хуьр аваданламишунин карда, гьелбетда, чна куьмекда. Чи фикирдик рехъ туькӀуьр хъувун, хуьруьз тӀебии газ гъун ва бязи маса месэлаярни ква. Амма инициатива, и муьгъ эцигдайла хьиз, куь патай кӀанда. Жемятдин къажгъан муркӀадални ргада лугьурвал, хуьрьунвийрин фикир-къуват сад авуртӀа, алакь тийидай са карни авач» Райондин руководстводиз фийивийрин мецелай чухсагъулвилин келимаяр хуьруьн агъсакъал, зегьметдин ветеран Шукур Аллагьярова лагьана: – Дагъдин четин шартӀарин чи хуьруьз кьетӀен дикъет гузвай, хиве кьур кар кьилиз акъуднавай Абдул-Керим Нажмудинович (и йисуз ам са шумудра чи хуьруьз атана) ва адан регьбервилик квай коллектив – команда пара кьадар сагърай! Гила хуьруьз къведай хъсан муьгъ авайла чна руьгьламиш яз бубайрин кӀвалер туькӀуьр хъийида, цӀийи кӀвалер эцигда, хипехъанвал артмишда. Чаз Палчаеван гуьзчивилик кваз Ахцегьа ва райондин маса хуьрера жезвай хъсан дегишвилерни аквазва.
+Суварин шадвилерик кьетӀен руьгь райондин культурадин Управленидин гьевескар артистрин коллективди паталай теклифна атанвай музыкадин устадри, гьакӀ чкадин музыкантри кутуна. Абуру чпин ширин манийралдини дагъви туьнт кьуьлералди хуьруьн жемятдин ва мугьманрин гуьгьуьлар шадарна. Мярекат мугьманар къунагъламишуналдини мани-макьамралди яргъалди давам хьана.
+Дяведин залан йисарин ван хьайи къалабулух кутазвай ихтилат рикӀел хквезва. Немсер Моздок шегьердив атана, ина еке ягъунар кьиле физвай. Им Дагъустандиз лап мукьва тир, гьа Усугъчайдални кваз окопар гьазурнавай. Аял тиртӀани, ибур хъсан рикӀел алама. ЧӀехибуру сес агъузна ийизвай ихтилатарни зи япариз ван жедай «немсер атун хьайитӀа, абур кьелни фу гваз къаршиламишдайбур ава» лугьуз. ИкӀ хьайитӀа вай-гьал жезвайди чи хизан хьтинбур тир: буба фронтда, офицер, коммунист, политрук – гьасятда тергдай, тӀуб туькӀуьрна къалурдайбурни, шаксуз, жедай. Алатна, немсер чухкур хъувуна, тергна.
+Чи хизанни гъвечӀиди тушир, вад аял хана, хвена, вирибурув кӀелиз туна. Бубади кӀевиз гьарайна, я аялдал гъил хкажна ам гатай дуьшуьш зи рикӀел аламач, вучиз лагьайтӀа хьайи кар туш. Фронтдай гваз хтай офицерский гьяркьуь чӀул анжах къалурайла, надинж аялар секин хъижедай. Гьа чӀул бегенмиш яз чпиз це лугьузвайбурни авачиз тушир. Дидедин таъсибни чаз екеди тир, анжах чин чӀурна хьиз чаз килигун бес жедай. Къе абур кьведни хъфена чпин эхиратда секин хьанва, сурарни сад-садан къвалав гва. Суварин ва маса хийир-шийиррин вакъиаяр вилик квайла, чун абурал кьил чӀугваз физва, алукьзава, хабар гузва... ДИДЕ-БУБАДИН къамат, суьрет чи зигьинда гьамиша ава. Махачкъаладай атанвай журналист Брызгалов бубадин метӀел ацукьна адан хурудал алай ордендив къугъвазвай хтул Рахман акурла, ихтияр къачуна шикил язава, фронтдин рекьерикай жузунарна «Дагправда» газетдиз еке макъала гузва. Бубадин птул, гьа хтул Рагьманан Москвада кӀелзавай руш Дианади са шумудра вичин атабубадин портрет гваз «бессмертный полкунин» къекъуьнра иштиракнава. Гьа икӀ, бубайрин ирс невейри лайихлудаказ давамарзава. Гъалибвилин суварар къейд авун, «бессмертный полк» хьтин гьерекат арадал атун ветеранрин крариз, руьгьдиз, абурун къазанмишунриз гьуьрмет авунин лишан хьанва. Ибур чи уьлкведа гьамиша кьиле тухузва, амма эхиримжи вахтара чна гъалибвал къачунин парадар тухуниз аксибур пара хьанва, иллаки Европада. Гьайиф, чи уьлкведани ахьтинбур хейлин ава. Са тӀимил вахт идалай вилик рагьметдиз фенвай машгьур, вични дяведин йисара аял яз оккупацияда (немсери кьунвай сергьятра) хьайи Василий Лановойди Европейский са журналистди адавай туьгьмет кваз «гьикьван куь Россияда куь гъалибвиликай, алатнавай дяведикай рахада, абур куьгьне хьанва, чна Европада абур фадлай рикӀелай алуднавайбур я» лагьайла, лайихлу жаваб гана. Ада суалдилай башламишна: «Шумуд юкъуз куь уьлквейривай Гитлеран хура акъвазиз хьана?» Жаваб авач, лал я. Ада давамна: «Польша 28 йикъалай кӀурарик ярх хьана, гьа 28 юкъуз Сталинградда немсеривай къачуз хьайиди кьвед-пуд кӀвал хьана. Даниядин аксивал анжах са юкъуз хьана. Европа вири пуд вацралай муьтӀуьгъ хьана. Гьа Европа азад хъувун чи аскеррин хиве гьатна. Гьихьтин къиметдал?! Европа фашизмдикай азад авун патал миллионралди чи аскеррин уьмуьрар къурбанд хьанва. Анжах Европади къе ибур вири рикӀелай алуднава». Гила и кардиз чазни эверзава. Ибур В.Лановойди 2014-йисуз «АИФ» издательстводиз ганвай интервьюдай къачунвайбур я. Яшар хьанвайтӀани, Василий Лановой гьамиша «бессмертный полкунин» иштиракчи тир. Ада фронтовикрин руьгьдиз гьуьрметзавай, абур рикӀелай алуд тавуниз эверзавай. Чун гьахьтинбурун жергеда хьана кӀанда, фронтовикрин крар, къазанмишунар, уьмуьрдин чешнеяр жегьилриз, цӀийи несилриз, школайра кӀелзавай аялриз чирун, гьа чешнейрал тербияламишун чӀехибурун, диде-бубайрин, педагогрин, виридан пак буржи я. Тарих рикӀел хвена кӀанда, тарихдай гележег экъечӀзавайди я, ам авачирдахъ, рикӀелай алудна къимет тагузвайдахъ гьахьтин къиметсуз, файдасуз гележегни хьун гуьзетзава. Советрин девирдин са акьуллу дипломатди гьамиша тикрардай: «Чтобы познать, что будет, надо знать, что было». Алава хъийидай са ихтилатни авач. Таран дувулар гьихьтинбур ятӀа, ада гъидай хилер, гудай бегьерни гьахьтинди жеда... В ГБУ РД КЦСОН МО «Ахтынский район» функционирует отделение социального обслуживания на дому детей и семей с детьми, где оказываются разные виды социальных услуг многодетным и малоимущим семьям. Основным видом деятельности отделения является предоставление следующих видов социальных услуг:- социально-бытовых услуг;- социально-психологических услуг;- социально-педагогических услуг;- социально-правовых услуг;- социально-медицинских услуг;- услуг в целях повышения коммуникативного потенциала получателей социальных услуг, имеющих ограничения жизнедеятельности, в том числе детейинвалидов;- срочных социальных услуг. Предметом деятельности отделения является социальное обслуживание детей с ограниченными возможностями здоровья до 18 лет, а также несовершеннолетних и членов их семей, признанных нуждающимися в социальном обслуживании. Отделение социального обслуживания на дому детей и семей с детьми – это важное дополнение к системе социальной защиты нашего района. Мы призываем всех, кто нуждается в поддержке, обратиться за помощью в отделение, чтобы получить квалифицированную помощь. Для получения дополнительной информации можно обратиться по адресу:
+Ватан патал Донбассдин чилел цӀийи фашистрихъни нацистрихъ галаз СВО-ДИН къати женгина чан гайи полковник, лезгийрин кьегьал хва, хъуьлуьдви Мегьамеджановаз Мегьамедали Камильевичаз РФ-ДИН Президент В.В.Путинан къарардалди РФДИН виридалайни чӀехи награда – Игитвилин тӀвар ганва. Рязандин высший воздушнодесантный училище акьалтӀарна гьуьлуьн пехотада къууллугъай, Кавказда ва Сирияда террористрихъ галаз къати женгера хьайи ам СВО-ДИН сифте йикъалай Украинадин фашистрихъ галаз дяведа хьана. Яру пайдахдин Кирнессдин 61-бригададин командирвилин, РФ-ДИН Кьиблепатан военный округдин общевойсковой 18-армиядин командующийдин заместителвилин (им генералвилин къуллугъ я ва командованиеди адаз генералвилин чин гун патал къалурнавай) везифаяр тамамарзавай чӀехи офицерди эхиримжи женгина гъилик квай жегьил аскерар къутармишун патал вичин чан гана.
+М.К.Мегьамеджанов СВО-ДА РФ-ДИН Игитвилин тӀварцӀиз лайихлу хьанвай цӀуд лагьай дагъустанви я, гьелелиг чаз вири 11 Игит ава. Къуй дяве вахтунда ва чи гъалибвилелди куьтягь хьурай! Амин.
+Алай йисан 2-майдиз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз терроризмдиз акси комиссиядин нубатдин заседание кьиле фена. Анал суварин йикъара райондин идарайрани карханайра общественный хатасузвал таъминарунин гьалар ахтармишунин ва терроризмдиз акси серенжемар кьиле тухунин месэлаяр гьялна. Райондин кьили санлай къачурла терроризмдиз акси комиссиядин кӀвалахдилай разивал къалурна. АТК-ДИН вири къарарар вахт вахтунда кьилиз акъудзава. Амма бязи терефрай кимивилерни амукьзава. Абур арадай ахкъудун чарасуз я.
+Заседанидин кӀвалахда «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель, АТК-ДИН секретарь Р.Гьамзаева, Россиядин «Ахтынский» МО МВД-ДИН штабдин начальник А. Агьмедханова, образованиедин Управленидин начальникдин заместитель С.Мамаевади, райондин культурадин Управленидин начальник Къистер Гъаниевади, погранчастунин, общественный тешкилатрин ва СМИ-РИН векилри иштиракна. Заседанидин иштиракчийрин докладриз яб гайидалай ва абурун теклифар веревирд авурдалай кьулухъ терроризмдиз акси вири месэлайрай талукь тир къарарар ва теклифар кьабулна. Кьилди къачуртӀа, яшайишдин важиблу объектрин хатасузвал таъминарун, муниципалитетдин жавабдар къуллугъчийрин дежурствояр тешкилун чарасуз я ва икӀ мад.
+Совещанидин эхирдай райондин кьил Абдул-Керим Палчаева комиссиядин кӀвалахда активвилелди иштиракунай вирибуруз чухсагъул лагьана ва алай вахтунда, иллаки Гъалибвилин суварин юкъуз уяхвал квадар тавун, терроризмдиз акси серенжемра къуватар сад авун кьилин месэлайрикай сад тирди къейдна. Алай йисан 26-апрелдиз Къурукаларин хуьруьн библиотекадин къуллугъчи М. Нурмегьамедовади школадин муаллимрихъни ученикрихъ галаз Дагъустандин халкьдин шаир, XX асирдин Гомер СтӀал Сулейман дидедиз хьайидалай инихъ 155 йис ва гьакӀни филологиядин илимрин кандидат, лезги шаир Халидин Эльдарован 50 йис тамам хьуниз талукьарнавай «Чи лезги зарияр» тӀвар алай мярекат кьиле тухвана. Литературадин межлис Къурукаларин хуьруьн школадин директор А.Алишева ачухна. Ада СтӀал Сулейманан тӀвар неинки чи уьлкведа, гьакӀ къецепатани машгьур тирди лагьана. Мярекатдал теклифнавай райондин кьилин библиотекадин къуллугъчияр тир А.Агъаевади, Г.Гъаниевади серенжемда активвилелди иштиракай школадин аялриз сагърай лагьана. Мярекатдин багьа мугьманрин арада лезги шаирар тир Севинжи Муртазалиева, Дагмара Гьажиева ва Хкемрин хуьруьн юкьван школадин лезги чӀалан ва литературадин муаллим Мая Гьажиева авай. Абуру, чпин нубатда, юбилярриз талукь тир шиирар кӀелна ва и серенжемдин тешкилатчийриз чухсагъул лагьана. Адан иштиракчияр ва мугьманар патал библиотекадин залда шаиррин яратмишунриз талукьарнавай экспозицияр, ктабрин выставка ва стенд туькӀуьрнавай.
+Агъадихъ а мярекатдал Севинжи Муртузалиевадин сифте яз ван авур «Шаир Сулейман буба» шиир гузва.
+Чи шаир Сулейман буба! Вун виридаз я мукьва. Шегьеррани ви убада, Ваз гуьмбетар эцигнава. Яракь гвачир тир вун солдат. Ви чӀалариз авай къуват. Къази тушир, я адвокат, На чуьнгуьрдал атӀудай гьахъ. Кесибвили вун канавай, Зулумдик квай, етим хьана Кьил хуьн патал батӀраквалнай, Баку, Дербент,Самаркандда, ЯВАШ-ЯВАШ акваз-такваз, Хкажнавай жуван савад. Седеф чуьнгуьр хурал алаз, Эхир хьанай вун делегат. Чуру рехи тир яшлу кас, Сиве бегьем амачир сас. Горькийни вахъ галаз Рахана лап гьуьрмет аваз. Лап ялавлу гужлу гафар, Таъсирлу тир ви эсерар Дуьньядин вири чӀаларал Рахазва къе ви шиирар. КӀвалах ийиз хьана фяле, Несилриз вун хьана чешне. Эдебият кьуна вине, Ктунава мягькем бине.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 313,08 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет, гьа виликдай хьиз, 200 манатдай кхьиз жеда. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-июндалди давам жезва. Чи реквизитар: ИНН - 0504007157 КПП - 050401001 Р/СЧЕТ - 4070181700001000026 Л/СЧЕТ - 2003Ш29490 БИК -048209001
+Ватандин ЧӀехи дяведикай итижлу делилар
+М.НАРИМАНОВ, журналист Вичел чан аламайтӀа, алай йисуз дяведин ва зегьметдин ветеран Искендер Алекберович Къазиеван 100 йис тамам жедай. 1924-йисуз дидедиз хьайи ада аял йисар Ахцегь райондин хайи Чеперин хуьре кечирмишна. Гьа ина И. Къазиева 8-класс куьтягьна. Вахт вични дяведилай виликанди ва заланди тир. Гьа икӀ дявени башламишна. А вахтунда адан тамам тушир 17 йис тир. 1941-йисан 24-июндиз чӀехи стха Али дяведиз фена, пакадин юкъуз лагьайтӀа, буба Алекбер Ватан хуьз рекье гьатна. Али Искендералай пуд йисан чӀехи тир, бубадин 43 йис тамам хьанвачир. Фронтдай абуру чи чил душмандикай хуьзвайдакай, фашистри чӀехи къуватралди Ватандал гьужумзавайдакай кхьизвай. Къати женгерра иштиракай бубани хва залум дяведай элкъвена хтанач.
+– Заз а вахтара гзаф фронтдиз физ кӀанзавай, – рикӀел хкизвай гьеле вичел чан аламай йисара Искендер Алекберовича. – Жегьил тирвиляй зун военкоматдин къуллугъчийри гьамиша кӀвализ рахкъурзавай. Армиядиз рекье тун патал зун ирид сеферда тӀалабун гваз военкоматдиз рекье гьатна. ГьикӀ лагьайтӀа завай а вахтунда кӀеве авай Ватандиз са куьналдини куьмек гуз жезвачир. ЦӀемуьжуьд йис тамам хьанвачиртӀани, эхирни военкомди зи кар туькӀуьрна. Им 1942-йисан февраль тир. Искендер Къазиев Тифлис шегьердиз рекье туна. Ина адакай ВПУ-ДИН (военно-пехотный училище) курсант хьана. А йисара душман Кавказдин дагълара авай. Училищедин курсантрикай энгелвал авачир 2-кьилдин саднавай стрелковый полк яратмишна.– Буба фронтдиз рекье гьатзавайла, – рикӀел хкизвай ветеранди, – ада кӀвалин майишатдин кӀвалахра куьмекар гун, фронтдиз рекье гьатиз чалишмиш тахьун патал зун кӀевелай таъкимарна. КӀвале диде Суна, вахар Заидат ва Аминат амай эхир. Амма за адахъ яб акалнач. Тифлисда авайла, ваха заз чарар кхьизвай. Бубади ва стхади къати женгерра иштиракзавайди заз хабар авай. Буба Алекбер Къазиев телеф хьуниз талукь яз Дагъустандин РикӀел хуьнин «Назовем поименно» Ктабдин (2-том) 209-чина кхьенва:
+«Къазиев Алекбер Алекберович, 1898-йисуз дидедиз хьайи ам Ахцегь райондин Чеперин хуьряй я. Армиядиз Ахцегь РВК-ДИ эвернава. 17-стрелковый полкунин жергедин аскер. 1943-йисан 6-июлдиз хирерикди 1896-нумрадин СЭГДА регьметдиз фена. Кучуднава: Ивановский область, Шуя шегьер, Троицкий сурар».
+Дяведилай кьулухъ хизандиз чир хьайивал, немсерин минади женгина Алекберан чапла патан гъил хкудна. Нетижада хьайи хирерикди ам Ивановский областда далу патан госпиталда регьметдиз фена. Стха Али гьина телеф хьанатӀа ва гьина кучуднаватӀа, садазни малум туш.
+Кьвед лагьай кьилдин стрелковый полк Кьилин Кавказдин цӀиргъ, кьилди къачуртӀа, Санчарский гирве хуьн патал рекье тунвай. Фашистри фронтдин и участокдиз «Эдельвейс» дивизиядай тир полкар гадарна. Дивизиядин аскеррал чӀулав форма алай. И аскерар Альпаяр муьтӀуьгъарай гьа ихьтин хкянавай кьушунрихъ галаз женг чӀугуниз мажбур хьана. Къазиеван батальондин командир ВПУ-ДИН штабдин начальникдин виликан заместитель капитан Перепелятников тир. Ада Искендераз мукьвал-мукьвал жавабдар тапшуругъар гудай.
+– Са сеферда йифиз капитан Перепелятникова зун ва яшлу кьве осетин женгинин тапшуругъ тамамариз рекье туна, – рикӀел хкизвай Къазиева. – Чна чун малумар тавуна немсерин сенгеррив агакьайла, йифди гранатар гадариз ва карабинрай цӀай гуз абурук къалабулух кутун лазим тир. За шейэр авай чувал гранатрив ацӀурна ва чун рекье гьатна. Немсер чалай винеда авай. Абур къванерикай эцигнавай брустверрин кьулухъ чуьнуьх хьанвай. Чун винелди кикӀиз-кикӀиз хкаж жезвайла, галай юлдашар чалай кьулухъ ГАЛАМУКЬНА.ЧИ ва немсерин арада амайди саки 30 метрдин мензил тир. Еке къванцин кьулухъ чуьнуьх хьайи зун инихъ-анихъ килигна.
+Бруствердал къванер мягькемарзавай фашист акурла, за адал гранат, гуьгъуьналлаз кьвед лагьайдини гадарна. Велвела гьатай душмандин сенгеррал чан хтана. Ягъунар саки 20 декьикьада давам хьана. Немсер секин хъхьайла за абурал мадни са гранат гадарна. Мад юзун акатай фашистри пулеметрай ва гьатта минометрайни ягъиз БАШЛАМИШНА.ЗУН чӀехи къванерин арада авай гуьтӀуь кӀама чуьнуьх хьана. Кьуд пата гуьллейрин уьфт авай. Йиф мичӀиди тир. Немсеривай чпел гранатар гьинай гадарзаватӀа, сакӀани кьатӀуз жезвачир. Искендера и йифиз кьве сеферда чка дегишариз немсерал гранатар гадарзавай. Гьа икӀ ада абурув ксузни вуганач. КӀанзавайдини гьа и кар тир. Аквадай гьаларай, чи командирри теспачавал ишлемишуналди, маса участокда душмандин далу патаз махсус десте рекье туна.
+Чи ватанэгьлиди эхиримжи гранат гадар авурла, адакай хкатай ракьун кӀус Искендеран чапла патан гъиле акӀана. Женгинин тапшуругъ тамамарай ам батальондин штабдиз хтана ва капитан Перепелятниковаз вичел хер хьанвайдакай лагьана. Капитанди адаз чухсагъулвал малумарна ва ам хер алай чка кутӀун патал санчастдиз рекье туна. Искендера юлдашри вич текдаказ туна хъфейдакай чуькьни авунач. Адаз абурун язух атана: гьардахъ хизанар, аялар авай эхир.
+1943-йисан 14-мартдиз И.Къазиеван эрчӀи патан кӀвачел хер, кьилизни контузия хьана. Йифериз немсери ири калибрдин минометрай батальонди кьунвай сенегерриз цӀай гузвай. Ам сагъар хъувун патал госпиталдиз рекье туна. КӀвачел ахкьалт хъувурдалай кьулухъ И.Къазиев запасда авай 184-стрелковый полкунин жергейриз кьабулна. Са вацралай ам взводдин командирдин куьмекчивиле тайинарна ва запасда авай 110-стрелковый полкуниз рекье туна. 1943-йисан августдиз осколокди адан гъилел мад хер авуна. Медсанбатда сагъар авурдалай кьулухъ Искендер Алекберович полкунин артиллериядин 23-Управленидиз рекье туна. И подразделенида ада 1944-йисан 20-майдал кьван душмандихъ галаз женг чӀугуна. Адаз Крым азад ийидай женгерра иштиракун кьисмет хьана. Севастополда И.Къазиев 230-истребительный т��нкариз акси тупарин полкуниз рекье туна. Прибалтика азад авуна иштиракай ам Кенигсбергдал кьван женгинин рехъ фена. Гьа ина ада дявени куьтягьна. Дяведилай кьулухъ И.Къазиева Каунас шегьерда къуллугъ давамарзавай. Кьвед лагьай кьилдин стрелковый полкунин жергейра кьегьалвал ва викӀегьвал къалурунай Искендер Къазиев «Жуьрэтлувиляй» медаль ва «Яру гъед» орден гун патал къалурнавай. Амма Тбилиси шегьерда авай армиядин штабдиз наградной документар тухузвай самолет чкадив агакьнач: душманди ягъуникди ам рекье кана. Гьа икӀ ада наградаярни къачунач. КӀвализ И.Къазиев хурудал «Женгинин лайихлувилерай» ва «Кенигсберг къачунай» медалар алаз хтана.
+КӀвализ хтай Искендер акурла сифте адан дидедиз гзаф кичӀе хьана. Вичин хиялрай ада ам фадлай кучуднавай эхир. Искендера кӀвализ рахкурай вири чарарни вучиз ятӀани хтанвачир. 1948-йисуз И.Къазиев Мискискарин хуьряй тир Гуьлбесал эвленмиш хьана. Абуру пуд аял тербияламишна. Гуьлбес 2000-йисуз рагьметдиз фена.
+Искендер Алекберович яратмишдай инсан тир. Вичин уьмуьрда ада 22 ктаб чапдай акъудна: романар, повестар, гьикаяяр, фольклор. 1960-йисуз адан «Смоленскдин чилел» тӀвар алай ктаб чапдай акъатна. Журналистикадал ам гьеле 1952-йисалай машгъул жезвай. Вичин уьмуьрдин эхиримжи йисара ада «Фронтдин мемуарар» ва «Футурологиядин фикирар» ктабрин винел кӀвалахзавай. Дяведин ва зегьметдин ветеран Искендер Къазиев 95 йисан яшда аваз 2019-йисуз рагьметдиз фена… Акъатзавай гьар са йиса чун Ватандин ЧӀехи дяведин вакъиайривай къвердавай яргъа ийизва. Амма Ватандин азадвал ва аслу туширвал патал женг чӀугур игитар чи рикӀелай садрани фидач! Гьуьрметлу районэгьлияр ва Ахцегь райондин мугьманар! Къе чав чи викӀегь аскерри ва фронтдиз гуьгьуьллудаказ фенвайбуру СВО-ДИН везифаяр тамамарзавай зонадай мад хажалатдин хабарар агакьзава. ИкӀ, ахцегьрин чил чеб Жуьрэтлувилин орденриз лайихлу хьанвай жегьил кьве аскердикай магьрум хьанва. Ингье абур: Смугъулрин хуьряй тир лейтенант Юсиф Назимович Гьажиев (ам алай йисан 26-апрелдиз Дербент шегьерда кучудна) ва Ахцегьрин хуьруьн агьали Арсен Агьмедханович Керимов. Рагьмет хьуй! Абур чи рикӀера эбеди яз амукьда. Гьеле и мукьвара чна Цуругърин хуьре вичи Ватан патал чан гайи Артем Сийдиев эхиримжи сефердиз рекье хутахунай. Идалай виликни чна чи райондин виридалайни хъсан рухваяр тӀимил кучуднач. Абуру, халис аскерри хьиз, чпин аскервилин буржи эхирдал кьван вафалудаказ ва лайихлудаказ тамамарна. Кьиникьикай рахаз гьамиша залан Я.УЬМУЬРДАЙ ихьтин жегьил, къуватрив ва гележег патал планрив ацанвай гадаяр хъфизвайла кьве сеферда залан жезва. Абурун уьмуьр жуьрэтлувилин, къастунин кӀевивилин, Ватан, хайи чил, лезги халкь ва диде кӀанивилин чешне я. Абуру ислягьвал ва хъсанвал, дяведи инкарзавай вири экуь крар, аллагьпересвал патал женг чӀугвазвай. Абур чахъ галамач лагьана гьисс а��ун залан ва тӀуькьуьл я. ВикӀегьвал ва кьегьалвал къалуруналди, и гадаяр чи Ватандин азадвал ва аслу туширвал патал женгинин чуьлда игитвилелди телеф хьана. Чи жегьилри гьа ихътин гадайрилай чешне къачуна кӀанда. Чна агалкьзавай несил гьа ихьтин чешнейрал тербияламишун лазим я. Халкьди чи уьлкведин рагъакӀидай пата фашизмдин кьил хазвай вирибур садрани рикӀелай алуддач. Чна Украинада СВО-ДА иштиракзавай вири аскеррин викӀегьвилиз ва дурумлувилиз дериндай гьуьрметзава. За телеф хьанвай аскеррин диде-бубайриз, вири мукьва-кьилийриз ва багърийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, рикӀин сидкьидай башсагълугъвал гузва. Чна СВО-ДИН иштиракчийрин, абурун хизанрин ва мукьва-кьилийрин тереф вири серенжемралди хуьда.
+• Дяведилай кьулухъ СССРДА 127 миллион инсан амукьна.• Ленинграддин блокада 872 юкъуз давам хьана – 1941-йисан 8-сентябрдилай 1944-йисан 27-январдалди.• Советрин Союзда «Гъалибвилин югъ» сувар дяведилай кьулухъ анжах 17 йис алатайла къейд ийиз башламишна.• Ватандин ЧӀехи дяведин статистикади къалурайвал, Советрин офицеррин арада 80 агъзур дишегьлини авай.•
+Гитлера вичин кьилин душман диктор Юрий Левитан яз гьисабзавай. Левитанан келле вичин патав гъайидаз Гитлера 250 агъзур маркадин кьадарда шабагь хиве кьунвай.
+• Советрин Союздин Игитвилин тӀвар 87 дишегьлиди къачуна.• А чӀавуз медалар ва орденар туькӀуьриз агакьзавачир, гьавиляй абур вирибурал гьалтнач.• Дяведин вахтунда вишни къанни цӀудалай виниз дяведин суьрсетрин, яракьрин жуьреяр арадал гъана.
+82 йис вилик Ватандин ЧӀехи дяве эгечӀна
+«Ахцегь райондин хуьруьн майишатдин Управление» МКУДИ агьалияр а кардин гьакъиндай хабардарзава хьи, Дагъустан Республикадин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министерстводи 2019-йисан 31-майдиз Россиядин Федерациядин Гьукуматди тестикьарнавай 696-нумрадин Къарардалди «Хуьруьн территорияр вири патарихъай вилик тухун» тӀвар алай Россиядин Федерациядин государстводин программадин «Хуьрерин территорийра къулайвилер авун» федеральный проектдин сергьятра авай Проектрай 2024-йис патал заявкайрин документация кьабулунин эвелдикай малумарзава. Документар кьабулдай вахт 2023-йисан 26-июндиз бегьем жеда.
+22-июндиз – Россияда рикӀел хуьнин ва хажалатдин Югъ! Дуьз 82 йис идалай вилик фашиствилин Германияди хаинвилелди Советрин Союздал гьужумна, Ватандин ЧӀехи дяве башламиш хьана. Гьакъикъатда, ада тарих идалай вилик ва кьулухъ девирриз пайна. Советрин халкьди азиятривни тӀалрив, умудривни игитвилерив ацӀанвай 1418 югъ ва йиф эхна. Залум дяведи уьлкведин 27 миллион нефесдин уьмуьр хутахна. Абурукай 8,7 миллиондилай гзаф аскерар женгерин чуьллера телеф хьана, 7,42 миллион кас нацистри кьунвай территорийра кьасухдай тергна, 4,1 миллиондилай гзаф инсанар оккупациядин режимдин зулумкар шартӀарик телеф хьана. 5,27 миллион кас залан кӀвалахар тамамарун патал Германиядиз ва немсери кьунвай маса уьлквейриз рекье туна. Абурукай Ватандиз паюнилай са тӀимил гзафбур элкъвена хтана – 2,65 миллион кас. Саки 450 агъзур кас эммиграцияда амукьна, 2,16 миллион кас телеф хьана ва душмандин есирда кьена. Инкариз тежедай гьакъикъат я хьи, и дяведа гъалибвал къачурди Советрин Союз я. Эхиримжи вахтара и кар шаклувилик кутаз, тарих чпиз кӀанивал кхьин хъийиз алахъзавайбурни ава. Эхь, союзникар авай, амма гзаф дуьшуьшра гьакӀ тӀвар патал. Гьакъикъатда, Россиядин император III – Александра лагьайвал, «Россиядиз кьве союзник ава – адан армия ва флот». Абуру чпик кутур умудар алдатмишнач. Гьелбетда, мад са союзник авай – Советрин Союздин халкь. ГЪВЕЧӀИ-ЧӀЕХИ вирубуру, гъалибвал мукьвал ийиз, галатун тийижиз, уьмуьрдин вири зидвилер эхиз, фронт яракьралдини, недай-хъвадай суьрсетдални, чими пек-парталдалди таъминарна. 22-июндиз Россияда уьлкведин пайдахар агъуз авудзава, уьлкведин регьберри Москвада Малум тушир аскердин Сурув хажалатдин венокар эцигзава, адан халкьари лагьайтӀа, телеф хьайи ватанэгьлийрин гьакъиндай хажалат чӀугвазва. 2020-йисалай эгечӀна 22-июндиз вири Россияда инсанар са декьикьада кисна акъвазунин серенжем кьиле тухузва. Москвадин вахтуналди йикъан сятдин 13 даз 15 декьикьа кӀвалахайла вири регионра авай инсанар киссзава ва абуру рикӀел хкизва: 1941-йисан дуьз гьа и вахтунда эфирдиз нациствилин Германияди Советрин Союздал гьужум авунин гьакъиндай гражданриз эвер гун акъатна. Эхь, гуя гьа дяве давамарун яз (гьайиф хьи, чи бубайривай абурун тум хкудиз хьаначир), алай вахтундани чна Украинада нацистрихъ галаз женг чӀугвазва. Кьиле фендигар США аваз, НАТО-ДИН блокдик квай вири уьлквеяр Россиядал тепилмиш ятӀани, чи дяве гьахълуди я, нубатдин сеферда гъалибвал къазанмишна, дуьнья нацистрикайни фашистрикай хуьда.
+И мукьвара «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаев ЦӀийи Гъуьгъвезрин ва ЦӀийи Усуррин хуьрера рабочий мугьманвиле хьана. Адахъ галаз санал «сельсовет Луткунский» ва «сельсовет Хрюгский» СП-РИН кьилер тир Амирхан Рагьимов ва Ибрагьим Мегьамедов, райондин образованидин Управленидин начальник Халидин Эльдаров ва райсобранидин депутатар фенвай. Абуру хуьруьн агьалийрихъ галаз суьгьбетна, инсанрин тӀал алай месэлайриз яб гана. Къейд ийин, ЦӀийи Усуррин хьиз, ЦӀийи Гъуьгъвезрин хуьрени саки вири месэлаяр и хуьруьхъ статус тахьуна акӀизва. И себебдалди инсанривай чилин ихтияр тестикьарзавай документар къачуз, кӀвал газламишиз, жуван кӀвале прописка ийиз ва хейлин маса месэлаяр гьялиз жезвач.
+Ина мукьвал-мукьвал электричество хкатзава. Хуьруьн агьалийри гьалдай фенвай электрикдин шалманар дегишарун тӀалабна. ГьикӀ лагьайтӀа, симер кьатӀ хьуни залан нетижайрал гъун мумкин я. Агьалияр араатӀунар авачиз хъвадай михьи целди таъминарун патал кьилин имаратди ремонт авун истемишзава. Идахъ галаз санал, хуь��уьн агьалийри фельдшер тахьуникди ва райондин больница яргъа аваз хьуникди медицинадин куьмек къачунин четинвилерикай суьгьбетна. КӀватӀ хьанвайбурухъ элкъвей Абдул-Керим Палчаева къейд авурвал, хуьруь статус къачунин месэла РД-ДИН Кьил Сергей Меликован гуьзчивилик ква. И месэла рази жедайвал гьялиз башламишнамазди агьалияр сифте нубатда хабардар ийида. Муниципалитетдин руководителди хуьруьн кьилел агьалияр энгелвал авачиз целди ва электроэнергиядал таъминарунин месэлаяр гьялунив эгечӀун тапшурмишна. И вахтунда райондин кьили финансрин месэла вичин хивез къачуна. Медицинадин куьмекдихъ галаз алакъалу яз, авай четинвилерал акъвазуналди, райондин кьили къейд авурвал, вичи ЦРБ-ДИН руководителдихъ ва РД-ДИН Минздравдин векилрихъ галаз гуьруьш кьиле тухуда ва арадал атанвай месэлаяр гьялда. РикӀел хкин, идалай вилик Абдул-Керим Палчаева образованидин Управленидин начальникдиз ЦӀийи Усуррин ва Гъуьгъвезрин хуьрерин школаяр цӀийи автобусралди таъминарунин месэладиз килигун тапшурмишна. Гьа ихьтин месэлаяр ЦӀийи Усуррин хуьруьзни хас я. Адахъни гьелени вичин статус авач ва хуьруь кьунвай майданар куьчери малдарвилин чилер яз гьисабзава. Инани электроэнергия мукьвал-мукьвал хкатзава. Гьавиляй агьалийри чпиз кьве цӀийи трансформатор чара авун тӀалабна. Образованидин къурулуш хъсанарун ва агалкьзавай несилдиз тербия гун патал, ина аялрин бахча, школа, спортдин майдан эцигун чарасуз я.
+Агьалийрин суалриз жаваб гуналди райондин кьили къейдна хьи, хуьруьхъ вичин статус тахьунихъ галаз алакъалу яз, са жерге месэлаяр гьелелиг гьялдай мумкинвал авач. И месэлани чна гъиле кьунва. Чун а кардин гъавурда хьун лазим я хьи, тайинарнавай мурадар кьилиз акъудун анжах чи садвилелай, агьалияр ва райондин руководство сад садан гъавурда акьунилай аслу я. Умуми къуватралди чна вири месэлаяр гьялда. Зун райондин ва адан хуьрерин абадвал патал кӀвалахиз гьазур я. Амма и кӀвалах куь куьмек галачиз кьилиз акъудиз хьун мумкин кар туш. Гьавиляй зун куь вилик тӀалабун гваз экъечӀзава – хуьруьн уьмуьрдин активный иштиракчияр хьухь, жуван теклифар ва фикирар лагь.
+Гуьруьшдин нетижайрай муниципалитетдин кьили райондин образованидин Управленидин руководителдиз куьруь вахтара и хуьруьн школани автобусдал ва спортдин майдандал таъминарунин месэладиз килигун, хуьрерин кьилериз лагьайтӀа, 1-августдалди трансформаторрихъ галаз алакъалу месэла рази жедайвал гьялун ва агьалияр кьве гьафтедин вахтуналди дугунардай целди таъминарун тапшурмишна.
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьил А-К.Палчаеван тапшуругъдалди райадминистрацияда муниципалитетдин кьилин заместитель Фатима Агьмедовадин руководстводик кваз наркоманиядихъ ва наркотикар законсуздаказ оборот авунихъ галаз женг чӀугунин Халкьарин арадин йикъаз талукьарнавай серенжемриз гьазур хьунин ва абур кьиле туху��ин рекьяй тешкиллувилин комитетдин заседание кьиле фена. И югъ алай йисан 26-июндиз къейд ийида. И юкъуз дуьньядин хейлин уьлквейра, сифте нубатда жегьилрин арада, наркотикар ишлемишуни гузвай зиян ва уьмуьрдин сагълам къайда машгьур авунихъ рекье тунвай серенжемар ва акцияр кьиле тухузва. Совещанидин вахтунда къейд авурвал, Ахцегь районда, наркотикриз акси серенжемрин сергьятра аваз, жегьилрин арада футболдай ва волейболдай райондин акъажунар кьиле тухун, яш тамам тахьанвайбурухъ галаз суьгьбетар ва лекцияр, сагъламвилин тарсар, шикилрин выставка, жегьилрин акцияр, концертдин программаяр ва хейлин маса серенжемар тешкилун фикирдиз къачунва. Къейднавай серенжемрин мурад уьмуьрдин сагълам къайда машгьур авун, наркотикар ишлемишунин пис нетижайрихъ галаз агьалияр танишарун я. Идахъ галаз санал, аялрин ва жаванрин арада абуру къайдаяр хуьдай органриз ийизвай ихтибарвал хкажунин важиблувилин гьакъиндайни кьетӀендаказ къейдна. Дагъустанда 2025-йисалди чпихъ 6,6 миллиард манатдин къимет авай туриствилин 5 комплекс эцигун фикирдиз къачунва. Инвестицийрин проектри саки 580 кӀвалахдай чка яратмишдай мумкинвал гуда. Гьа икӀ, «Каспийдин кластер вилик тухун» проектдин сергьятра аваз 2025-йисалди «Инчхе Марина Каспий», «Каспий», «Золотые пески», «Кпул-Ятар», «Сардар-Приморский» тӀварар алай туриствилин комплексар хкаж жеда. Республикадиз къвезвай туристрин кьадардиз килигайла, и проектар кьилиз акъудунихъ еке важиблувал ава. Каспийскдин кластердилай гъейри, регионда мадни кьуд проект уьмуьрдиз кечирмишзава. Идани Дагъустандиз 500 миллиард манат инвестицияр желбдай ва 20 агъзурдалай гзаф кӀвалахдай цӀийи чкаяр яратмишдай мумкинвал гуда. «Емишринни салан майвайрин кластер вилик тухун» проектдай СтӀал Сулейманан районда емишрин ва фундукрин багълар кутада, чпе саки 50 агъзур тонн емишар гьакьдай чкаяр эцигда. Идалайни гъейри, Дагъустандин Огни шегьерда салан майваяр ва емишар гьялдай завод эцигун фикирдиз къачунва.
+Чкадин гьевескар художникрик юзун кутуна
+Тайинарнавай кӀвалахар вахтунда кьиле тухун
+Ахцегьа, Аскар Сарыджадин тӀварунихъ галай изобразительный искусствойрин школадин залда, Дагъустандин илимринни ахтармишунрин Тахо-Годидин тӀварунихъ галай Педагогикадин институтдин 85 йисан юбилейдин лишандик кваз 15-июндиз «ПЕДАГОГ-ХУДОЖНИК» выставка ачухна. Школадин директор Мегьамедзериф Гьажиева кьил кутуналди тешкилнавай яратмишунин мярекатда райондин образованидин хиле кӀвалахзавай вири художникризни гьевескарриз чпин яратмишунар жемятдиз малумардай мумкинвал хьана. ИЗО-ДИН, аялрин яратмишунин КӀвалин (ДДТ), Ахцегьрин 1, 2, 3 – нумрайрин, Къурукаларин ва Луткунрин хуьрерин школайрин муаллимри изобразительный искусстводин жуьреба-жуьре жанрайрани техникада тамамарнавай 100-ев агакьна кӀвалахри тамашачияр гьейранарна. Итижлу и проект ��ебеб яз районэгьлийривайни мугьманривай (республикада туризм артмиш хьунихъ галаз алакъалу яз (инани Россиядин регионрай сиягьатчи мугьманар артух я) Мегьамедзериф Гьажиев, Энвер Асалиев, Малик Мирзоев, Камиль Шерифалиев, Сабир Азимов, Альбина Баширова, Имам Агьмедов, Рамазан Мамаев, Исамудин Ибрагьимов, Фережуллагь Мирзоев, Ибадуллагь Урдуханов, Сердер Асалиев (вири 15кас) хьтин чкадин чпиз хас лишанрин авторрин яратмишунрихъ галаз таниш жедай мумкинвал ава. – Чи выставкадин кьилин мурад-метлеб, сифте нубатда, – лугьузва ИЗО шкодадин директор, Карачаево Черкессия республикадин лайихлу художник Мегьамедзериф Гьажиева, – райондин умуми ва алава образованидин идарайра кӀвалахзавай вири художникар санал кӀватӀна, абурук юзун, яратмишунрин ашкъи-гьевес кутун, абурун эсеррин хъсанпис терефар тайинарун я. Ахпа, лап хъсан 5-7 кӀвалах хкяна хьиз, абур августдин вацра Махачкъалада Дагъустандин НИИ-ДИН ТАХОГОДИДИН тӀварунихъ галай Педагогикадин институтдин 85 йисан юбилейдин мярекатрин сергьятраваз тешкилзавай республикадин дережадин выставкадиз тухуда. Санлай къачурла, Ахцегьа ИЗО-ШКОЛАДИН бинедаллаз тешкилай выставкадин цӀийи проект лап хъсанди хьана ва ам гьар йисан гьа вахтунда ачухдай адетдиз элкъуьрдайвал я. Веревердринни гьуьжетрин нетижада гьакъикъат успат жеда лугьурвал, иштиракчийрини тамашачийри экспозицийрин кӀвалахар чпелай алакьдайвал веревирдзавай, сада-садаз хъсан-пис, кеми-эксик терефар къахлурзавай. Урусри мисалда «тӀеамдизнии рангуниз юлдаш авач» лугьурвал, чи фикир иллаки Мегьамед-Зериф Гьажиеван «Зулун секинвал» (живопись, холст, масло), Альбина Башировадин «Дурнайрин луж» (живопись, гуашь), Рамазан Мамаеван «Расулан гьейранвал» (барельеф, пластилин), Камиль Шерифалиеван «Къадим Ахцагь» (картон, акварель) ва «Санал къуллугъай аскеррин къаматар» (чар, карандаш), Сердер Асалиеван «Шалбуздагъ» (графика, акварель), Фережуллагь Мирзоеван «Ахцегьрин къамат» (живопись, холст, масло), Малик Мирзоеван «ваза, кьвати, тӀурар…» (гъилинтупӀун сеняткарвал, кӀарас) ва бязи маса кӀвалахрал желб хьана. Эхиримжидакай къейдин, Малик муаллимди гьеле жегьил макъамда вичин сусаз (ам амач, рагьмет хьуй) бахш авур багьа ядигарар, выставкадин амай экспонатрилай алава, маса гузвач. Выставка гъилевай вацран эхирдалди давам жеда, буюр.
+Июндин юкьвара Ахцегь райондин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаева «АХТЫКАКИНСКИЙ» дугунрин къанал цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин месэлайрай «Управление «Дагмелиоводхоз»» ФГБУ-ДИН руководитель Залкип Къурбановахъ галаз гуьруьш кьиле тухвана. Адан сергьятра аваз терефри проектносметный документациядин бинедаллаз тайинарнавай кӀвалахар кьиле тухунин планар ва вахтар веревирдна. РикӀел хкин, гъилевай йисуз вичел 9 километрдин яргъивал алай «Ахты-Какинский» дугунрин канал цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин рекьяй кӀвалахар кьиле тухун фикирдиз къачунва. Проект кьилиз акъудун патал федеральный бюджетдин такьатрин гьисабдай саки 100 миллион манат чара авунва. Райондин мугьманар тебрик авуналди, муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаева «Управление «Дагмелиоводхоз»» ФГБУ-ДИН руководстводиз ва адан кьиле авай Залкип Къурбановаз къанал цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин рекьяй кӀвалахар энгелвал авачиз тешкилунин рекьяй чухсагъулвилин келимаяр лагьана. Ада хуьруьн майишат вилик тухун ва санлай къачурла экономикадин дурумлувал таъминарун патал и проектдихъ авай важиблувал КЪЕЙДНА.«РАЙОНДА хуьруьн майишат менфятлудаказ вилик тухун патал сифте нубатда дугунрин къурулушдихъ галаз алакъалу месэла гьялун, хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбур ара-атӀунар авачиз дугунрин целди таъминарун лазим я. Чи дуьшуьшда «Ахты-Какинский» къанал цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин месэла гьялунин лазимвал авай. Гьа са вахтунда цин ресурсар дуьздаказ ишлемишунал гуьзчивал тухун таъминарун важиблу я», – лагьана А-К.Палчаева. Вичин нубатда, «Управление «Дагмелиоводхоз»» ФГБУ-ДИН руководитель Залкип Къурбанова Абдул-Керим Палчаеваз райондин кьилин къуллугъдал тайинарун мубаракна ва адахъ муниципалитетдин вири проектар кьилиз акъудуна агалкьунар хьун вичин мурад тирди лагьана. Идалай кьулухъ Залкип Къурбанова кӀвалахриз талукь яз кьиле тухудай серенжемрикай лагьана ва чпин кархана райондин руководстводин патай теклифриз яб гуз гьамиша гьазур тирди къейдна. Къейд ийин, «Ахты-Какинский» дугунрин къанал цӀийикӀа туькӀуьр хъувуни 1,210 гектардин хуьруьн майишатдин мулкар менфятдикай хкатунин вилик пад кьадай мумкинвал гуда. И тема давамарун яз Абдул-Керим Палчаева «Лайский» ва «Ахты-Мискинджинский» дугунрин къаналрихъ галаз алакъалу месэлаяр къарагъарна. Къати марфар къвайидалай кьулухъ абур лиледив ацӀана ва гьа икӀ гзаф кьадар майишатар дугунрин цикай магьрум хьана. Райондин кьили мукьвал тир гележегда къейднавай къаналар цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин месэладиз килигун теклифна. Залкип Къурбанова и теклифдин тереф хвена ва жавабдар ксариз арадал атанвай гьалар гьялунай теклифар гьазурун тапшурмишна. Гуьруьшдин нетижайрай терефар и проектдай кӀвалах сих алакъада аваз тухунин меслят хьана. Адан эхирдин мурад къаналар агалкьунралди цӀийикӀа туькӀуьр хъувун я.
+1943-йисан октябрь. Баку шегьердин «Кубинка» базар. Ахцегьви Гьарунани Эфриза мухурка маса гузва. Базардин и жергеда, вирибурун хьиз, ибурун виликни винел сунар (гранённый) истиканни алаз мухуркадин чувал ква. Лугьун хьи, Ватандин ЧӀехи дяведин четин йисара ахцегьвияр, асул гьисабдай лагьайтӀа жеда, ичерини мухуркади кашай акъудна. ХъуьчӀе – костылар, хурудал Къизилдин гъед алай 55 йисан яшдавай хьтин са полковник мухурка гузвай жергейра къекъвезва. (Дяведин йисара Дербентда, Махачкъалада, Бакуда госпиталар ачухна, хер алай фронто��икар анра гзаф авай). Чувалдин винелай мухуркадин истикан къачуна ни акализ, «фу-у-у, какая гадость» лугьуз, къуватдалди кьуьл гекъягьиз, ада махуркадин чувалар чкӀирзава. Аквазва хьи, хер алай, контузия хьанвай фронтовик, Советрин Союздин Игит офицер я: гьуьрмет авун яз адаз садавайни гаф лугьуз жезвач. ИкӀ, атана агакьда ам куьсридал ацукьнавай Гьарунав. «По чём?», – мухуркадин истикандихъай ни чӀугваз хабар кьада офицерди. «ФУ-У-У, какая гадость» лагьана, чувалдик куьл гекъягьиз кӀан хьайила, Гьаруна чувалдин винел вичин гужлу капаш эцигда. ЧкӀириз тахьайла, фронтовик офицерди Гьарунан кукӀваз, ада юкь агъузна чувал кьунва гьа арада, са лапӀаш вегьеда. Ивидал звал акьалтна къарагъда ам, 1,97 метрдин кьакьан зурба итим (Ахцегьа адаз яргъи Гьарун лугьудай). Вилер атӀумна, хъел кваз килигда адаз. Са кьадар яшар хьанвай набут полковник, Советрин Союздин Игит: ягъиз жедач, сабур хуьда. И шикил патав гвай адан уьмуьрдин юлдаш Эфриза фагьумзавай кьван, дишегьлидивай эхиз жедач. Дезгедивай къарагъна, гъилер къакъажна, адан вилик акъвазда.– ВакӀан хва вак, вучиз вуна ам яна? – лугьуда викӀегьдиз гъил юзуриз-юзуриз. «Что она говорит?» – жузада урус офицерди патав гвай садавай. Адани дишегьлидин гафар таржума хъийида.– А-ГЬАН. Потому что я Герой Советского Союза, – фурс гваз жаваб гуда полковникди.– Бес зун вуж я, вакӀан хва вак? – лагьана, Эфриза шал са патахъна, хурудилай вичин «Мать героиня» Къизилдин медаль къалурда. Гьарун ва анал кӀватӀ хьайибурни и шулугъ квелди куьтягь жедатӀа вил алаз акъвазда. – О-О-О, извини мать, извини, – лугьуз, набут полковникди хурал капаш эцигна, кьил агъузда. Гьа и арада Игит дидеди «Базарда извиненидихъни вичин къимет ава», – лагьана, элкъуьрна адан суфатдиз са капаш вегьеда. Серсер хьайи итим, хъуьчӀе тунвай костыларни рикӀелай фена, катда. – Баркалла, диде, баркалла! Вун халисан Игит я! Къе кьвед лагьай югъ я, ада диливилик кутуна девран гьялиз, чун лап инжикли ийизвай. Жаваб гузни жезвачир. Мад гила тарс хьана, ам хкведач, шегьердайни кваз катда, – лугьуз, базардавайбур кап-капа ягъиз хъуьрена. Эхь, гьа четин девирда 12 аял (8 хвани 4 руш; 1937-йисуз са хвани са руш пис азардик кьена) хана, хвена, дуьз тербияламишай викӀегь а дишегьлидиз мягьледа, хуьрени кваз еке гьуьрмет авай…
+Чун чи душманар яни?
+Телевизордай къалурзавай рикӀ къарсурдай чӀулав хабаррикай са геренда къерех жеда, са манидихъ кьван яб акалда лагьана телефон гъиле къачур зи, сифтени-сифте вилера акьурди Блокпост телеграм каналди алатай гьафтеда Дагъустан Республикадин рекьера аварияр хьуникди 9 кас телеф хьана лагьай чӀулав хабар хьана. Им тек са гьафтеда! Бес варцар, йисар?! Чаз аквазвайвал, эхиримжи вахтунда республикада рекьер гегьеншарзава, анра къир цазва, тайин лишанар ва видеокамераяр эцигзава, амма бедбахтвилин дуьшуьшар, гьайиф хьи, югъ къандавай гзаф жезва. И кардин себеб яраб вуч ятӀа лугьуз, хиялрик акатай зи рикӀел идалай са вад йис вилик, жув шагьид хьайи са дуьшуьш хтана. КӀвалахдилай меркездиз командировкадиз фенваз, зун хуьруьз элкъвена хкведай маршруткадиз геж хьун себеб яз, Дербентдал кьван хкведайвал хьана. Машиндиз гьахьна, шофердин кьулухъ галай чка кьуна къадим шегьер галайвал рекье гьатна. Са хейлин рекьиз фейила, кьулухъ галай са пассажирдиз эхвичӀиз кӀан хьана, ва ада шофердиз «Белиждин къекъуьндал акъвазара ман!», – лагьана эверна. Амма водителди амайдалайни йигиндиз машин гьализ башламишна. И кӀвалах акур за, водителдивай машин акъвазарун тӀалабна. Зунни саймишдай кас хьанач, пассажиррикни къалабулух акатзавай. Эхир за водителдин къуьне гъил эцяна «Я халу, акъвазара машин!», – лагьана гьарайна. И арада, шофер зун галай патахъ элкъвена ва ишарайралди заз гьараяр гуз, машиндин цлал алкӀурнавай кнопка къалуриз башламишна. Яни и кнопкадал элисайла, за акъвазарзавайди я, эверун герек къвезвач. Амма эвичӀиз кӀанзавай пассажирди, водителдиз лугьудалди гьа кнопкадални элиснавай эхир. Чаз якъин хьайивал, Махачкъала-Дербент маршруткадин яшлу водитель лал ва япарал залан кас яз хьана. Яраб и водителдиз экв кьванни аквазвайди ятӀа лугьуз, ва жува жувакди Аллагьдивай сагъ-саламатдиз лазим чкадал ахгакьун тӀалабиз, чна амай рехъ давамарна. Са яргъал рекьиз фин ва я са чувалда авай гъуьр хкун патал четинвилерал расалмиш жезвай заз жува машин гьалдай мурад жеда. Амма жуван хиве ахьтин ихтибарвал кьадай кьегьалвал заз авач. Куьз лагьайтӀа, рулдихъ ацукьнавай кас, гьар са патахъай сагълам, жув-жувавай къакъат тавуна дуьшуьшдай кьил акъуддай зигьин ва зурба нервияр авай кас хьун чарасуз я! Машин гьалзавай касди, неинки са вичикай, гьакӀ патав ацукьнавай пассажиррикай, рекьяй яхдиз физвайбурукай, гьалтзавай мал-къарадикай, къаншардиз къвезвай машинрикайни фикир авуна кӀанда. Алай макъамда ни хьатайтӀани машин гьалзава, гьатта яш тамам тахьанвай жегьилрини. Машинар чебни техкилигунай экъечӀ тавунвай, эквер, тормозар хкатнавай ва я маса нукьсанар квайбур жезва. Улакь гвайбурув чпивни акьван тади жеда хьи, на лугьуди ибур цӀай хкадариз физвайбур я. Са зур сятдин кӀваляй фад экъечӀайтӀа садни санизни геж жедач эхир. Вучиз чна жезвай дуьшуьшриз дуьз къимет гана, и чӀуру гьалар арадай акъуддай камар къачузвач? Сабур амач, кичӀ амач, гьайиф хьи, намусни! Аквадай гьалда, чун чи душманар я! Гьавиляй делиларни гьа чаз кутугайбур жезва.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 261,66 манат я. Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 200 манатдай кхьиз жеда. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» кхьиниз эверзава.
+Адиширин ЯЛАХЪВИ, РФ-ДИН журналистрин Союздин член
+Кьиблепатан Дагъустанда авай Ахцегь райондин кьакьан дагъдин екеди тушир Ялахърин хуьр гьакъикъатдани дагълара авай гевгьердихъ галаз ��екъигзава. Зи хайи хуьр пуд къухан ва са шумуд рекьин къужахда авай гуьней патан терефдал бинеламиш хьанва. Умуми шикилрай хуьр гъвечӀи гъуьлягъдиз ухшамиш я. Яргъивилиз ам 1,5 километрдиз экӀя хьанватӀани, гьяркьуьвилиз анжах са шумуд кӀваликай ибарат я. Ялахърин мукьув гвайди Хуьруьгрин хуьр я. Райцентр тир Ахцегьикай лагьайтӀа, Ялахърин хуьр тахминан 17 километрдин яргъа ава. Вичин географиядиз килигайла хуьр кьакьан дагъдинди я ва ам гьуьлуьн дережадилай тахминан 1700 метрдин кьакьанда ава. Кеферпатай Кьиблепатаз чилерин рельеф яваш-яваш агъуз эвичӀзава. ТӀебиатдин и женнетдин пипӀив агакьун патал Хуьруьгрин хуьруьн патавай физвай Дербент-Рутул авторекьяй гуьней патаз хкаж хьана кӀанда. Калал участокдай и хуьруьн территориядал фидалди, сифте Кьете муькъуьв агакьда. Ахпа вичел саки 3 километрдин яргъивал алай машгьур ЗЕГЬЕ-ДЕРЕ башламишзава. Адан юкьвал мадни са Кьуру муьгъ дуьшуьш жезва. Ялахърин хуьруьн агъсакъалри суьгьбетзавайвал, и дереда са мус ятӀани уьзуьмар чӀехи жезвай. Иниз гьатта цин проводни гъанвай. Бязи дуьшуьшра чиликай исятдани хъенчин трубайрин амукьаяр хкатзава. Хуьруьн мукьув Тахар тӀвар алай тик къух хкаж жезва. Ам такабурлу ялахъвияр пачагьдин истисмардиз муьтӀуьгъ тахьайвилин гьакъиндай вичин кьисайрик квай хьтин тарихдалди машгьур я. Дуьз лагьайтӀа, Ялахърин хуьр арадал атуникай гьар жуьре фикирар (версияр) ава. Абурукай садакай лезгийрин машгьур шаир, рагьметлу Ибрагьим Гьуьсейнова лагьана. Адан фикирдалди, «Ялахъ» лагьай тӀвар «ял+ахъ» жуьреда ишлемишзавай. Лезги чӀалай ам «нефес акъвазара» манада таржума жезва. И рекьяй маса гьар жуьре фикирарни ава. ЯтӀани «Ялахъ» лагьай тӀвар «яйлах» гафунихъ галаз алакъалу фикир заз мукьва я. ГьикӀ лагьайтӀа, Кьурагь ва Рутул районрин сергьятдал алай виридалайни кьакьан дагъдал «Ялахъ кьил», яни «вири яйлахрин кьил» тӀвар ала. Гьар жуьре фикирралди (версийралди) Ялахърин хуьр яргъал вахтара дагъларин гуьнейдик квай куьч хьанвай гъвечӀи чкайрикай тешкил хьанва. А къадим вахтара къачагъри хуьрел мукьвал-мукьвал гьужумар ийизвай. Куьтягь тежезвай инсансуз гьужумрикай инжиклу хьанвай ва чеб куьч хьанвай гъвечӀи чкайра яшамиш жезвай агьалийри гьар патахъ чкӀанвай кӀвалер сад авун кьетӀна. Камаллу агъсакъалрив хуьр патал пуд къухан, гьар жуьре терефрихъ фенвай ирид рекьин арада, гъвечӀи кьве вацӀ какахьзавай гзаф къулай чка жагъана. Гила къачагърикай жува-жув регьятдаказ хуьдай мумкинвал авай. Лап залан вахтара чи хуьруьн агьалийри намус ва лайихлувал вине кьуна жуван хайи чил ва азадвал хвена, чкадин пачагьрин ва беглерин, гьукумрин истисмарвилин вилик кьил агъузнач. Идан гьакъиндай алатай асиррин тарихдин хейлин делилри шагьидвалзава. Куьч хьанвай гъвечӀи чкайрикай тамам хуьр тешкил жедалди, ялахъвийрив хашпарайрин, яргъал вахтара лагьайтӀа, мажусайрин динар гвай. Ху��р алай чкадилай жагъизвай гзаф шейэри шагьидвалзавайвал, и чилерал дагъдин дереяр тамамвилелди лезгилемиш жедалди, гьатта эрменияр ва гуржиярни яшамиш жезвай. Чи чилерал мусурман диндин терефдар, арабрин халиф Абумуслим атай вахтарилай инихъ Ялахърин хуьре сад-садан гуьгъуьналлаз пак чкаяр арадал къвез башламишна. Абуруз чкадин агьалийри, пак Шалбуздагъдиз хьиз, икрамзавай. Ялахърин хуьруьн агъсакъалри суьгьбетзавайвал, пак и чкайриз неинки чи, гьакӀ къуншидал алай хуьрерин агьалийрини зиярат ийизвай. Абурун тестикьарунралди зияратдиз фейидалай кьулухъ инсанар чпик квай хейлин азаррикай азад жезвай. А вахтунда Ялахъа чпихъ кьакьан савадлувал авай пак инсанар пайда хьанвай. Кьилди къачуртӀа, абурун жергедай яз Хизри Эфенди буба, Исмаил Эфенди, Гьажи Ибрагьим Эфенди, Рамазан Эфенди АЛ-ЯЙЛАХИ къалуриз жеда. Ялахъвияр къадим заманайрилай инихъ устӀарвал квай инсанар тир: художникар, къванцин устӀарар, чӀижерхъанар. Къванцин устӀаррин, художникрин, халкьдин жерягьрин арада уста Насруллагь, Мегьамедали, Абдулгьалим, стхаяр тир Халил ва Энвер, Самур дереда сифтеди тир шикилчи Абдулвасид ва хейлин масабур тафаватлу жезвай. Яргъал вахтарилай инихъ ялахъвийрин рикӀ гьар жуьре халкьдин къугъунрал, туьнт шадвилерал ала. Чна чпихъ устадвал авай музыкантрал, манидаррал, халкьдин устӀаррал дамахзава.1917-йисан инкъилабдилай кьулухъ зи хуьре сифтегьан школа ачух хьана. Гуьгъуьнай ам ирид йисан школадиз элкъуьрна. ЧӀехи несилди ликбезда савадлувал къачуз эгечӀна. Агьалийри библиотекадикайни менфят къачузвай. Идахъ галаз санал, хуьре медпунктни кардик акатна. Са тӀимил геж хьиз, хуьруьн клубни эцигна. Жегьилрихъ вичихъ интернат галай райондин юкьван школада кӀелунар давамардай мумкинвал авай. Хуьруьн ирид йисан школада дагъвийрин аялриз чӀехи урус чӀал чириз эгечӀна. АКУНА-ТАКУНА 1941-йис башламишна. Чи вири уьлкве патал хьиз, хуьруьн агьалияр патални Ватандин ЧӀехи дяведикай виридалайни залан имтигьан хьана. Садбур гуьгьуьллудаказ, муькуьбур гьатта призывдин яшдив агакь тавунмаз фашизмдихъ галаз женг чӀугун патал фронтдиз рекье гьатна. Хуьряй дяведиз вири саналди 121 кас фена. Абурукай 87 агьалидиз элкъвена чпин кӀвалериз хтун кьисмет хьанач. Игитвилелди телеф хьайи абур гьамишалугъ рикӀел хьунин лишан яз, телеф хьанвай аскерриз хуьре гьайбатлу обелиск хкажнава. Чи хуьр акьван екеди туштӀани, инай лайихлу инсанар акъатнава. Ингье абур: Россиядин Федерациядин лайихлу духтур, доцент Шагьбан Зекерьяев; Даггостехуниверситетдин профессор Илагьидин Исабегов; Дагъустан Республикадин лайихлу юрист, РДДИН Верховный суддин судья Мамали Мамалиев; Дагъустан Республикадин искусствойрин лайихлу деятель, Россиядин художникрин Союздин член Имамали Халилов; РД-ДИН муниципальный къуллугъдин лайихлу работник Рамазан Мурсалов; тарихдин илимрин доктор, востоко��ед, доцент Замир Зекерьяев; РД-ДИН культурадин лайихлу работник, зари ва журналист Казим Казимов; МГБ – МВД-ДИН органрин ветеран, Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчи, женгинин гзаф шабагьрин сагьиб Юсуф Исмаилов; МВД-ДИН органрин ветеран, Кеферпатан Кавказда женгинин гьерекатрин иштиракчи, женгинин гзаф кьадар шабагьрин, гьа жергедай яз «Жуьрэтлувиляй» медалдин сагьиб Гьажи Исмаилов; РД-ДИН лайихлу муаллим, музыкант, педагог, Россиядин ва халкьарин арадин музыкальный фестивалрин ва конкурсрин иштиракчи Шакир Шавлиев; Дагъустандин машгьур музыкант Рустам Рустамов ва хейлин масабур. Алай вахтунда зи ватанэгьлияр неинки чи чӀехи Ватанда, гьакӀ адалай къецепатани яшамиш жезва. Гьатта Туьркиядани ялахъвийрин несилар яшамиш жезвай хуьр ава. Алай вахтунда Ялахърин хуьре амайди тахминан 40 хизан я. Чун гьина яшамиш жезватӀани ва зегьмет чӀугвазватӀани, квел машгъул ятӀани, чна ялахъви лагьай тӀвар винеда кьазва. И кардал зани, и цӀарарин авторди, лайихлудаказ дамахзава. Пак тир Къуръандин аятрин манаяр лезги чӀалал таржума авуниз РД-ДИН Муфтиятдин экспертрин дестеди рази жедай къимет гана. И мукьвара Дагъустандин Муфтий АГЬМАД-ГЬАЖИ Абдуллаев лезги общественностдин векилрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Гуьруьшдиз РД-ДИН Миннацдин руководитель Энрик Муслимоваз, Махачкъала шегьердин депутатрин Собранидин председателдин 1-заместитель Хиби Къурбановаз, Махачкъала шегьердин администрациядин Кьилин заместитель Сейфуллагь Исакьоваз, Дагъустандин хатасузвилин Советдин секретардин заместитель Сефербег Гьамидоваз, лезги чӀалал Къуръандин баянар таржума авур автор ЯМИН-ГЬАЖИ Мегьамедоваз, Гьасан Алкьадаридин тӀварунихъ галай центрдин векилриз ва масабуруз атун теклифнавай. ЯМИН-ГЬАЖИ Мегьамедова имам Аш-Шафиидин тӀварунихъ галай Исламдин университетда тарсар гузвай. Ам са шумуд ктабдин ва араб чӀалай таржумайрин автор я. Гуьруьшдин сергьятра аваз менфятлу суьгьбет кьиле фена. И вахтунда Дагъустандин Муфтийди лезги чӀалал пак Къуръандиз ганвай баянрин таржумаяр чап авун рази жедайвал кьабулна. Гьуьрметлу Ахцегь райондин агьалияр! 2023-йисан 22-июндиз райондин центральный библиотекадин кӀелдайбурун залда Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаев райондин агьалийрихъ галаз гуьруьшмиш жеда. И вахтунда инал тӀал алай месэлаяр гьялда. Гуьруьш яшлубурун Советдин, Общественный Палатадин, идарайрин, тешкилатрин ва къайдаяр хуьдай органрин векилрин иштираквал аваз кьиле фида. Гуьруьшда чпиз райондин кьисмет ва гележег къайгъусуз тушир гьар са агьалидивай иштиракиз ва чпик къалабулух кутазвай месэлайрай суалар вугуз жеда. Гуьруьш йикъан сятдин 14 даз башламишда. • Сибирда авай Байкал вир дуьньяда виридалайни деринди я.• Санкт-Петербург миллиондилайни гзаф инсанар яшамиш жезвай дуьньядин виридалайни кеферпатан шегьер я.•2002-йисуз ЮНЕСКО-ДИ малумарай рейт��нгда Екатеринбург дуьньядин лап хъсан 12 шегьердин сиягьда гьатна.• Японрин “суши” тӀвар алай хуьрек а уьлкведилай гзаф Россияда машгьур я.• Европадин виридалайни кьакьан дарамат Москвада авай Останкинодин телебашня яз гьисабзава.
+Къе куь фикирдиз чеб гьазуриз гзаф регьят хычынрин (афаррин) рецепт гъиз кӀанзава.
+Гьазурун патал чаз герек къведа
+картуфар кьел вегьин тавуна ргада ва мясорубкадай яна пюре хьиз куьлуь ийида (эзмишда), ниси теркадай яда, вири сад садак какадарна, кьелен дад аквада, тӀимил яз хьайитӀа алава хъувуна, гъуьрни кутуна тини ишинда. Гьазур хьанвай тинидикай сад хьтин 100 гр. къведай тӀунутӀар ийида. Гьар са тӀунутӀ аладарна, кьуру тавада кьве падни чрада. Чранвай чими хычынривай (афарривай) цӀурурнавай дуьдгъвер гуьцӀда.
+Шарвилидин руьгь уях я!
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Къурбанд сувар мусурманар патал виридалайни багьа ва важиблу я. И суварилай вилик чакай бязибур Меккедиз Гьяждал физва. Аллагьдиз муьтӀуьгъвал, инсанрин рагьимлувал, мергьяматлувал, сабурлувал, кӀевевайдан гъил кьун лишанламишзавай и суварин кьилин шартӀ - адет гьайван тукӀуна къурбанд садакьа гун я. Ада чаз кесибрин, багърийрин патахъай къайгъударвал авуниз эверзава. Аллагьдихъ элкъвена диндин шартӀар кьиле тухуналди, кӀевевайбурун гъил кьуналди, мергьяматлувилин суваб краралди чна чун гунагьрикай михьзава. Къуй куь дуьаярни садакьаяр Аллагьди кьабул авурай! Чна квез чандин сагъвал, кӀвалера гьуьрмет, берекат артух хьун, мусурман диндал мягькем хьун тӀалабзава.
+Шарвили – лезги халкьдин къагьриман! Халкьдин бейнида ам хайи Ватан къенепатан ва душманрикайни хуьзвай зурба пагьливан хьиз эбеди я. Халкьдин милли руьгь, къанажагъ лишанламишзавай, азадвални аслу туширвал, лезги тайифайрин тупламишвални садвал таъмин ийизвай эпос ва адан кьилин игитдин гьунарарни вакъиаяр Тури шегьердихъ – Ахцагьихъ галаз алакъалу тирвиляй ахцагьвияр Шарвилидин пак тӀварцӀивкъаматдив, ам гьакъикъи хьайидахъ инанмиш яз, акьалтӀай къайгъударвилелди эгечӀзава. Ина адан тӀварцӀихъ галаз алакъалу чкаяр – кӀвалин амукьаяр, майдан, эпосдин риваятрихъни манийрихъ галаз алакъалу КӀелез хев ва маса чкаяр къалурзава. Къадим Ахцагь Шарвилидин хайи гъвечӀи Ватан тирвилин фикирдихъ галаз рази тушир кас авач. Девирдин цӀийи шартӀара акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз, рагьметлу бубайрин баркаллу крарин чешнейраллаз тербияламишунин карда «Шарвили» эпосдин гереквал, истемишвал вич-вичелай арадал атана. Гуя къанажагъдилай къеце авай инстинкт-гьиссералди чи регьберрини алимри уьлкведин вилик дяведин къурхулу вакъиаяр квайди, душмандин хура дурум гун патал ватанперес цӀийи несил тербияламишун лазим тирди аннамишуналди Шарвилидин руьгьдал чан хкана. Кьилди къачуртӀа, чи халкьдин машгьур писатель, алим-философ Агьед Агъаева, гьа макъамда Дагъустандин прокурор Има�� Яралиева, Ахцегь райондин кьил Сафидин Мурсалова кьил кутуналди 2000-йисалай инихъ гьар июндин эхиримжи кишдиз Ахцагьа «Шарвили» эпосдин сувар къейдиз хьана. Ам неинки са лезгийри, гьакӀ вири дагъустанвийри хушдиз кьабулна, йис-сандавай мадни гурлудаказ, жанлудаказ кьиле тухун тебрикна. Эхь, инсанрин рикӀел Дагъустандин, Россиядин ва адан къеце патайни Ахцагьиз агъзурралди инсанар кӀватӀ хьайи «Шарвилидин» сифте сувар алама. Анал Агьед Гьажимурадовича къейд авурвал (дугъри я, яшлу алимдивай кефсуз яз, иштиракиз хьаначир, суварин иштиракчийриз адан чар-эверун раижнай), «Шарвили» суварин кьилин лайихлувилерикай сад халкьдин художественный, руьгьдин къанажагъда РагъэкъечӀдай патан Кавказдин халкьарин умуми къадим Ватан Кавказдин Албаниядин тарих ва меденият къурмиш хъувун я. Лугьун хьи, эпосдин гуьгъуьнин суварар гьам инсанрин иштираквилелди ва гьам амай вири месэлайралди сифтедалай гужлу, жанлу, метлеблу хьун герек чкадал, гьайиф хьи, къвердавай зайиф жез хьана. Нетижада, «Ковид-19» азардикай багьна хьана, 2020-йисалай Ахцегьа эпосдин сувар хутахнач. Суварин республикадин оргкомитетди «Шарвилидин» мярекатар Кьиблепатан Дагъустандин гьар са районда кьилди-кьилди тешкилун меслятна. Гьа чӀавалай кулухъ лезги халкьдин игитвилин эпосдин сувар анжах са «СтӀал Сулейманнан тӀварунихъ галай район» муниципалитетди кьиле тухузва, баркалла! Къе Россияди вичин азадвилинни аслу туширвилин гележег патал нацистрихъ, кьиле фендигар США акъвазнавай НАТО блокдин уьлквейрихъ ва къенепатан душманрихъ галазни ачух дяве тухузвайла, «Шарвили» эпосдин ватанпересвилин мана-метлебдин важиблувал, истемишвал иллаки артух я. Месэла рикӀивай аннамишуналди, 2023-йисан 24-июндиз СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин Кьасумхуьре, И.Тагирован тӀварунихъ галай культурадин Дворецдин вилик квай майдандал, лезгийрин игитвилин «Шарвили» эпосдин нубатдин сувар кьиле тухвана. Райондин руководстводилайни, вилик-кьилик квай ксарилай алава, шадвилин мярекатра райондин хуьрерин ва къунши районрин векилрини иштиракна. Суварин иштиракчиярни мугьманар тебрикуналди, СтӀал Сулейманан райондин кьил Саид Темирханова лезги халкьдин садвал, гьунарлувал, къанажагъ, руьгьдинни тарихдин ирс хуьнин, жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин жигьетдай «Шарвили» суварин метлебдикай лагьана. Гьар йисуз «Шарвили» эпосдин сувар тухунин, милли культурадин ивирар хуьнин адетар давамарунин месэлайрик кьил кутазвай адан руьгьдин регьбер, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Имам Музамудинович Яралиеваз чухсагъул малумарна. – 1999-йисуз Имам Музамудиновича кьил кутуналди чи культура хуьнихъ, артмишунихъ элкъуьрнавай «Шарвили» эпосдин сувар ва адан кьилин игит – им лезги халкьдин садвал, къуват, азадвал, жуьрэтлувал, мугьманпересвал, адалатлувал, четин макъамда сада-садан гъил кьун лишанламишзавай къамат я. Къе «Шарвили» эпос чи руьгьдин ва тарихдин ирсиникай хкудиз тежедай кьетӀен пай яз, ада халкьдин къадим хъсан адетар, Ватандиз къуллугъунин чешнеяр хуьзва, культурадин девлетлу ирс хуьз ва акьалтзавай несил бубайрин лап хъсан чешнейралди тербияламишиз куьмекзава, – алава хъувуна ада. Суварин тешкилатчийринни иштиракчийрин тӀварарихъ тебрикдин хуш келимаяр анал мярекатдин мугьманрини лагьана. Мергьяматлувилин «Умуд» фондунин директор Савин Велиева райондин экономикадин, образованидин, культурадин хилера тафаватлу хьайи ватандашриз Шарвилидин савкьатарни гана. «Шарвилидин пак руьгь» ктабдай «Умуд» фондунин махсус премиядиз «Лезги газетдин» литературадин хилен редактор, машгьур шаир ва публицист, РД-ДИН ва РФ-ДИН культурадин лайихлу работник Мердали Жалилов лайихлу авуна. Суварин мяректар спортдин милли жуьрейрин акъажунралди, симинин пагьливанрин, халкьдин милли кьуьлеринни манийрин ва сегьнедин тамашайрин нумрайралди мадни къешенг хьана. Культурадин Дворецдин фойеда, ва суварин майдандал «Шарвили» эпосдиз талукь яз «Хкажа, лезги мани», «Дидед чӀалал рахух», «Лезги пресса. Тарих ва алай девир», «Чи ктабар» ва итижлу маса выставкаяр ачухнавай. Мугьманар гьанал пулсуз тӀуьн-хъунралди къунагъламишзавай. Умудлу я, гележегда «Шарвили» эпосдин сувар, виликдай хьиз, Кьиблепатан вири районрин активный иштираквал аваз Ахцегь чилел вини дережада тешкил хъийида. Лугьун хьи, эпосар авай халкьар дуьньяда лап тӀимил я. Эпосдин суварар лагьайтӀа, тупӀаралди гьисабиз жеда. Лезгийриз халкьдин дерин къатарай акъатнавай игитвилин «Шарвили» эпос хьунал чна дамахзава ва адан жанлувал, метлеблувал мадни виниз хкажунихъ метлеб ава. Лезги халкь «Шарвили» эпосдин таъсирдик тупламиш, гужлу, агьваллу жеридал шак алач.
+22-июндиз Ахцегь райбиблиотекадин кӀелдайбурун залда муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаев райондин агъсакъалрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Мярекатда чкадин агъсакъалрин Советдин председатель Къеземет Къеземетова, общественный палатадин председатель Али Исмаилова, «Сельсовет Ахтынский» СП-ДИН кьил Мурад Эфендиева, чкадин СМИ-ДИН векилри ва маса ксари иштиракна.
+Райондин виликан машгьурвал арадал хкунин, жемятдин яшайишдинни экономикадин тӀал-квал алай важиблу месэлаяр гьялдай рекьер-хулер жагъурунин мураддин мярекат, сифте гаф рахуналди, райондин агъсакъалрин Советдин председатель Къеземет Къеземетова ачухна ва сифте гаф АБДУЛКЕРИМ Нажмудиновичаз гана. – Зун райондин кьилин къуллугъдал атунин мурад-метлеб сад я: инсанриз ина яшайишдин, шегьерда хьтин, къулай шартӀар яратмишун. И карда чаз тайин программа ва ам кьиле тухун патал спонсорвилин куьмекдай ксар ава. И мукьва РД-ДИН Кьил Сергей Меликовахъ галаз хьайи гуьруьшдал за чи ЦӀийи Усурринни Гъуьгъвезрин хуьрерин статусрин, Къурукаларихъ галаз саналди тир СП хъувуналди Ухулрин хуьр кӀвачел ахкьалдарунин, Рутулрин Лалаан (Чала) дередин вацӀун михьи яд Ахцегьиз гъунин, Ахцегьа тежрибадин станциядин ва вацӀун кьерен ишлемиш тийиз гадарнавай чилер общественный хсусиятдиз хкана (гьа са вахтунда общественный са дарамат эцигдай, кӀвал эцигун патал жегьил хизанриз гудай са чӀиб чка авач) кардик кутунин, «Ахты-Какинскаий» къанал реконструкция авунин месэлаяр веревирдна, ада вичин разивал гана. Сифте нубатда, гьелбетда, чна хъвадай цин месэла гьялда. Ахпа, рекьер-хулер, эквер, вири хуьрерин клубар, мискӀинар туькӀуьр хъувун, Ахцегьа Ленинан тӀварунихъ галай куьче аваданламишун ва гзаф маса
+месэлаяр гьялун фикирдик ква. Четинвилерни пара ава. Месела, инсанри зирзибилар кӀватӀна тухунай пул гузвач, дигадай цин хулер акъудзавач, рекьер кьазва ва икӀ мад. Заз галатун тийижиз, гьакъисагъвилелди алахъдай ният аватӀани, якъин, и крар текдиз бажармишиз жедач, куь куьмекни кӀанда. Иншаллагь, 3-4 йисалай Ахцегьар чна шегьердиз элкъуьрда, – къейдна А-К. Палчаева. Райондин кьилин рахунрилай кьулухъ гаф нубат-нубатдалди залдавайбуруз гана.
+Моллаев Аллагьверди, арандиз куьч хьанвай храхви. – Инсан гьина хьайитӀани, адан руьгь, бейни хайи ерийривай къакъатдач. Заз чи куьгьне хуьр арадал хкунин гьакъиндай месэла къарагъариз кӀанзава…,
+– гадарнавай дагълух хуьрерал чан хкунин важиблувиликай лагьана ада.
+– Сиве шегьеррин дад акьунвай ксар гила яргъал йисарилай къулайсуз шартӀарин дагълух хуьруьз хкведа лугьунал чун шаклу я. Гьакъикъатдани, квез бубайрин куьгьне хуьр кухтаз кӀанзаватӀа, баркалла! Чун шад я. Рекьер, эквер тухунин гьакъиндай чна куьмекда. Амма, сифте нубатда, куьне хуьруьн юрдар арендада кьуна, анал мал-хеб хуьдай са СПК тешкилна кӀанда, – жаваб гана Абдул-Керим Палчаева.
+Нурудин Манатилов, багъманчи. – Абдул-Керим Нажмудинович, Ахцегьрин Гуьне патан мулкар целди таъминарун патал вичин вахтунда «Заря» совхоздин директор Къардаш Мамалиева Швехънарин мягьледа ягъай туннель (адан чӀехи пай, 240 метр гьазур я) бегьемар хъийиз хьанайтӀа хъсан тир. Кьвед лагьайди, алай вахтунда Дагъустандин дагълух яргъал хуьрерин агьалийриз «ГъвечӀи авиациядин» куьмек жеда лугьур гафар ава. Ам авуртӀа жери кар яни?
+– Гьелбетда, кӀан хьайитӀа тежер са карни авач. Къаналдин кӀацӀ давамарунин месэла пешекаррихъ галаз веревирдна кӀанда. Ахцегьрин аэропортуникай рахайтӀа, ам «зелёнкани» авай федеральный хсусият я. Алай вахтунда, гьакъикъатдани, Дагъустанда гъвечӀи авиация арадал хкидай программа ава. ФАД-ГЕЖ ам кардик акатдайвал я.
+– Къачабег Амрагьов, фяле. – Чаз Лаян мягьледин жемятдиз муькъуьн, цин къаналдин ва тӀебии газ гъунин месэлаяр ава.
+– Икьван чӀавалди Ахцегьа Лаян, УстӀа Идрисан ва Джорс Дебернардидин чӀехи муькъвер садан балансдални алачиз гьавада авай. Гила чна абур Ахцегь СПДИН балансдал эхцигна «зелёнкаяр» хъувунва ва гьавиляй гила чавай герек тир ремонтарни ийиз жеда. Цин къанал цӀи ремонтунин месэла ва а мягьледин агьалийрин кӀвалериз газ тухунни газификациядин махсус программайрик ква, четинвилер аквазвач.
+Алирза Ризаев, пенсионер, Ахцегьа халкьдин фронтдин председатель. – Вирибуруз чида, ата-бубайрилай кьулухъ жемятди вацӀун кьеряй эцигунрин материал яз къван, шим тухузва ва идакди абур тӀимил жезвай карни авач: винидихъай датӀана вацӀу гъизва кьван. Гила, гуя са гьихьтин ятӀани цӀийи закон ава лугьуз, чавай вацӀун кьеряй азаддиз къван-шим гъиз жезвач, къайдаяр хуьдай органрин векилри грузовикрин шофёррал пулдин нулук вегьенва. Шофёррини, чпин нубатда, къиметар хкажнава. Нетижада са машин шимедин къимет 6-7 ва машин къванерин къимет 3-4 агъзур манат хьанва. Халкьдиз акси тир ихьтин законралди пака чун, месела, жикӀияр кӀватӀиз дагъдизни хкьадач, ана малхебни хуьз хъижедач...
+– Кар ана ава хьи, 4-5 йис вилик иниз республикадин тӀебии ресурсринни экологиядин Министерстводай атай векилри, гуя чи кьерен къван-шим эцигунрин материалрай гьисабна (абур гьакӀа гъавурда тунва), абур азаддиз тухунал къадагъа эцигна. Дугъриданни, чи кьерен материал карьердин къванеривни гьуьлуьн шимедив гекъигиз жедач. Куьне месэла дуьздаказ къарагъарнава ва адан вилик пад чна кьада.
+– Абдул-Керим Нажмудинович, заз халкьдин мецелай тир мад са месэла ава. Къазимегьамед Агъасиев хьтин зурба революционер ва общественный деятелдин (са вахтунда Азербайжанда адан тӀвар алай шегьер авай) шаз ам дидедиз хьайидалай инихъ 140 йис хьана, къейднач. Ам хайи ва яшамиш хьайи кӀвалер гадарнавай гьалда ава, кӀвалерин цлал са дуьзгуьн кьул кьван алач. «Колхоз Агъасиева» СПК-ДИН идарадин вилик квай памятник лап эйбежер гьалдиз атанва. Туристар гзаф хьанвай алай вахтунда и кардизни дикъет ганайтӀа хъсан тир.
+– Дуьз я, къе чун кӀватӀ хьунин себеб чаз таквазвай бязи крар къахлурун я. Революционердин кӀвализ фикир гуда, им сад. Кьвед лагьайди, СПК-ДИН вилик квай майдан цӀи Къ. Агъасиеван тӀварунихъ галай ял ядай къулай паркдиз элкъуьрдай ва гьадахъ галаз санал памятникни хъсандиз къайдадиз хкидай проект ава. Шаз Агъасиеван тӀварунихъ галай куьгьне куьче аваданламишунин кӀвалахрив эгечӀна, ана йифен экверни туна. Чиле бетон цун патал хъвадай цин, чиркин ятарин канализациядин турбаяр дегишариз кӀан хьайила, жемятдин патай неинки тереф хвейибур хьанач, артухлама, кьецӀ гудайбур пара тир. Нагагь кьил кьадай са итим хьайитӀа, чна а куьче Ахцегьа чешнелубурукай сад ийида.
+Суфьян Эскендеров, пенсионер. – 3-4 йис я, Бейдуллагь Алиеван тӀварунихъ галай чи куьчеда токдин симерин шалманар ктӀана, хана, лап хаталу гьалда ава. Талукь тир идарайриз арзаяр чна пара авуна, хийир хьанач.
+Мелик МутӀалибов, пенсионер, зегьметдин ветеран. – Я стха, квез чида хьи, Ахцегьрин гьакӀани дар саки вири ��ентр полициядин машинар акъвазардай чкадиз элкъвенва. Садра, рикӀел алама, машинар акъвазардай чка хозмагдивай агъуз эвичӀна, кьере туькӀуьрда лагьайди тир. Жедачни гьакӀ авуртӀа?
+– Жеда. И кар патал гьа куьне лугьузвай чкада чил чара авунва, талукь тир документарни туькӀуьрнава. И мукьвара кӀвалахдив эгечӀда. Гьа са вахтунда Ленинан тӀварунихъ галай куьчени тротуарарни жеривал аваданламишда: кьиляй-кьилиз гегьеншарна, цин ва канализациядин турбаяр дегишарда, йифен эквер твада.
+Фатима Мегьамедова, Цуругърин хуьруьн школадин аялрин диде-бубайрин комитетдин председатель. – Абдул-Керим Нажмудинович, спортзал, актовый зал, гьатта библиотекани авачир чи школа гегьеншариз, капитальнидаказ ремонтиз хьанайтӀа хъсан тир. Им ваз чи вири хуьруьнэгьлийрин тӀалабун я.
+– Квез чида хьи, райондиз РД-ДИН Кьил Сергей Меликов атайла, ам Цуругърин школадин шартӀарихъ галазни таниш хьана. Ада Цуругърин ва Ахцегьрин 1-нумрайрин школайрин дараматар девирдин истемишунрив кьурвал туькӀуьр хъувун патал тапшуругъ ганва. Ам кьилиз акъудда.
+Алай йисан 21-июндиз райадминистрациядин заседанийрин залда муниципалитетдин кьилин заместитель Фатима Агьмедовадин руководстводик кваз яш тамам тахьанвайбурун крарин ва абурун ихтиярар хуьнин рекьяй тир комиссиядин нубатдин заседание кьиле фена. Анал наркоманиядихъ ва наркотикар законсуздаказ оборот авунихъ галаз женг чӀугунин ва абуруз талукьарнавай серенжемар кьиле тухунин рекьяй месэлаяр гьялна. Инал экъечӀна рахай ЦРБ-ДИН духтур – нарколог Руслан Пиралиева жегьилрин арада наркотикар ишлемишуни гузвай зияндикай ва уьмуьрдин сагълам къайда машгьур авунин рекьяй тухузвай серенжемрикай ва акцийрикай суьгьбетна. Наркотикриз акси серенжемрин сергьятра аваз жегьилрин арада футболдай ва волейболдай райондин акъажунар, яш тамам тахьанвайбурухъ галаз суьгьбетар ва лекцияр кьиле тухун, шикилрин выставкаяр, жегьилрин акцияр, концертдин программаяр, гатун сагъламвилин лагерра аялар машгъул жедай хейлин маса серенжемар тешкилун фикирдиз къачунва. Пис крар арадай акъудун, абурун вилик пад кьун чи виридан буржи я. И жигьетдай гьам кӀвале, гьам школада профилактикадин кӀвалах гужлу авун чарасуз я, – къейдна чпин рахунра культурадин, спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин рекьяй Управленидин отделдин начальник Гьажимурад Парпачева ва образованидин Управленидин начальникдин заместитель Сафинат Мамаевади. Муниципалитетдин яш тамам тахьанвайбурун крарин ва абурун ихтиярар хуьнин рекьяй комиссиядин председателдин заместитель Н.Исмаиловади вичин рахунра кӀватӀ хьанвайбурун фикир аялар гуьзчивиликай хкатунал, бязи диде-бубайри уьмуьрдин четинвилер себеб яз аялриз тербия гунин рекьяй чпин кьилин буржияр тамамар тавунал ва абуру закондин вилик жавабдарвал гьисс тавунал желбна. Ихьтин гьалар кьилди хизанрин ваъ, вири обществодин тӀал алай месэладиз элкъвенва. Гьавиляй уьмуьрдин сагълам къайда машгьур авун, наркотикар ишлемишунин пис нетижайрихъ галаз агьалияр танишарун важиблу я. Идахъ галаз санал, ада аялрин ва жаванрин арада абуру къайдаяр хуьдай органриз ийизвай ихтибарвал хкажунин гьакъиндайни кьетӀендаказ къейдна.
+Малум тирвал, Ахцегь райондин руководстводин тапшуругъдалди, муниципалитетда гатун вахтунда аялри ял ядай кьуд лагерь кардик кутунва. Инра кесиб хизанрай тир аялри ял язава. Идалай алава яз, алай вахтунда Украинада махсус женгинин операцияда иштиракзавай аскеррин хизанрай тир аялриз райондин руководстводи кьилди путевкаяр вахканва. Абуру лагерра чпин сагъламвал мягькемарзава. Къейд ийин, лагерар ачухдалди райондин кьил Абдул-Керим Палчаева жавабдар къуллугъчияр галаз чкадал фена лазим тир тадаракар авани авачни ахтармишна, нукьсанар арадай акъудна. Исятдани лагеррин кӀвалах райондин руководстводин кьетӀен гуьзчивилик ква.21-июндиз Ахцегь райондин администрациядин тапшуругъдалди райондин культурадин Управлениедин къуллугъчияр Къурукаларин хуьре ачухнавай «Радуга» лагердиз мугьман хьана. Абуру аялар гьар жуьре манийрикай ибарат концертдалди шадарна. Школьникри ва лагердин къуллугъчийри манидаррин гьар са экъечӀун гурлу капаралди къаршиламишна. Абуру чпини гьазурнавай кьуьлуьнин нумра къалурна. Къурукаларин хуьруьн школадин директор Альберт Ашниева кьиле Абдул-Керим Палчаев авай райондин руководстводин адресдиз шегьеррин аялрив гекъигайла хейлин мумкинвилерикай магьрум тир хуьрерин аялар патал ял ядай лагерар тешкилна ганвай къулайвилерай чухсагъул малумарна. Идахъ галаз санал ада гьакӀ гьевескар артистрихъни мадни еке агалкьунар ва шад межлисар хьун вичин мурад тирди лагьана.
+беден дири ийидай, вичи беденда гьар жуьре химреакцийриз, дегишвилериз куьмекдай затӀ (фермент) квайди фадлай малум я. Ам инсулиндиз мукьва я. Афнидик квай йодди туьтуьнин хатунин цӀумаруфдин кӀвалах къайдадик кутазва. И салан майвадик калийни гзаф ква, ада лагьайтӀа, ивидин гьерекат (давление) къайдадик кутазва, маса ерийри рикӀин дамаррин кӀвалах хъсанарзава. Афнидин минеральный кьелерик квай щёлочдин затӀари беденда кислотно-щелочный барабарвал хьунин карда активнидаказ иштиракзава.
+ва адан миже лагьайтӀа, витамин А тӀимил хьанвайбуруз иллаки хъсан яз гьисабзава. Ада вилериз акунин кӀвалахни хъсанарзава. И хийирлу майвадиз аламатар мадни гзаф ава. Миже аялриз мекьивилелай хьайи ва хамунин азаррин аксина теклифзава.
+квай цуру шейэр, хъвадай затӀар, цӀаяр атайла, къиздирма квайла, ифин явашардай, экъуьчуниз акси такьат хьиз ишлемишда. Лимон чиник тӀехвер акатайлани ва маса азаррин аксинани хийирлу я.
+Алай йисан 23 июндиз Ахцегь райондиз РФ-ДИН Госдумадин депутат Артем Бичаев ва Вирироссиядин «За Россию» Халкьдин фронт» тӀвар алай общественный гьерекатдин региональный Исполкомдин руководитель Жамалудин Шигьабудинов рабочий мугьманвиле атана. Абур Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаевахъ ва райондин активдихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Депутатди, сифте нубатда, районда кьиле фенвай са хейлин метлеблу дегишвилериз, рекъер туькӀуьр хъувуниз, социальный объектар эцигуниз, инфраструктура вилик тухунин рекьяй авунвай кӀвалахриз кӀватӀ хьанвайбурун фикир желбна. Идахъ галаз санал, ада мобилизоватнавайбурун хизанрин тереф активвилелди хуьнай муниципалитетдин руководстводиз чухсагъул лагьана. Ахпа кӀватӀ хьанвайбуру Госдумадин депутатдив муниципалитетдин хуьрера авай са жерге тӀал-квал алай месэлайрай суалар вугана. Кьилди къачуртӀа, Калукрин хуьре аялрин бахча эцигунин хци чарасузвал ава. Хуьруьн агьалияр чпин аялар къунши хуьрерин бахчайриз тухуниз мажбур жезва. Калукрин СП-ДИН кьил Жагъфер Жалилован гафаралди, аялрин бахчада электронный учирда 80 далай гзаф аялар акъвазнава. Хинерин хуьруьн кьил Зилфели Нуралиева Артем Бичаевавай 2023-йисан Республикадин инвестицийрин программадик хуьруьн патав вацӀун къерехар мягькемардай имаратар кутаз куьмек гун тӀалабна. Алай вахтунда хуьре школадин капитальный ремонт, ял ядай багъдин эцигунар ва маса кӀвалахар кьиле тухузва. Амма вири и кӀвалахар вацӀун къерехар мягькемар тавуна кьиле тухуникди абур чкӀунин хаталувилик ква. Райондин активди гьакӀ культурадин КӀвалер ремонт авунин, реабилитационный центр патал цӀийи дарамат эцигунин ва маса важиблу месэлайрик йигинвал кутунин мумкинвилиз килигун тӀалабна. Ахпа властдин векилар кьакьан дагъдин Фиярин хуьруьз рекье гьатна. Ина алай вахтунда школа капитальныдаказ ремонтзава. Муьгъ тахьун хуьруьн кьилин месэла яз амукьзава. Идакди чкадин агьалийри еке къулайсузвилер гьиссзава. Абур вацӀун са шумуд чкадилай элячӀуниз мажбур жезва. Хуьруьн школа ремонт авунни геже гьатзава, гьикӀ дагьайтӀа эцигунрин материалар гъилелди гъуниз мажбур я. Пешекарвилин медицинадин куьмек къачуникай лагьайтӀа, гьич лугьунин гереквални авач, хъсан туш. Муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаева арадал атанвай гьалар гьялунин рекье са жерге теклифар гана. И вахтунда ада къейдна хьи, винеда авай идарайрин куьмек галачиз и месэлаяр гьялиз жедач. Рабочий мугьманвиле хьунин нетижайрай Артем Бичаева винидихъ къейднавай месэлаяр фикирдиз къачунва. Ада хиве кьурвал, абуруз виридаз килигда ва и месэлайрай талукь тир къарар кьабулда. И мукьвара райондин кьил Абдул-Керим Палчаев Украинада женгинин махсус серенжемдин иштиракчи Багьрам Магьарамовахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Къейд ийин, пенсияда авай ахцегьви, ам мобилизациядин сергьятра аваз 2022-йисан сентябрдиз гуьгьуьллувилелди СВО-ДИЗ фена. Са жизвини артуханвал квачиз лугьуз жеда хьи, и касди Ватандин итижар хуьнин ва милли хатасузвал таъминару��ин къаст аваз душманрихъ галаз викӀегьвилелди женг чӀугвазва. Гуьруьш муниципалитетдин руководителдин кобинетда кьиле фена ва ам женгинин гьерекатрин иштиракчийриз куьмекар гунин месэлаяр гьялуниз талукьарнавай. Абдул-Керим Палчаева аскердин сагъламвиликай ва адан хизандин вилик акъвазнавай тӀал алай месэлайрикай хабарар кьуна. И вахтунда ада къейдна хьи, СВОДИН иштиракчийрин хизанрин месэлаяр гьялун гьи райондин хьайитӀани руководителрин вилик акъвазнавай сифте нубатдин месэла я. Вичин нубатда, Багьрама вичин хизандиз гузвай дикъетдай ва куьмекрай муниципалитетдин руководстводиз чухсагълувилин гафар лагьана. «Чпин багърияр герек тир вири шейэрал таъмин тирди чир хьун гьар са аскер патал важиблу я. Женгинин гьерекатрин девирда ихьтин къайгъударвили аскердин руьгь хкажзава»,разивилелди лагьана ада.
+Эмирмегьамед ШАБАНОВ,СТОМАТОЛОГ, РД-ДИН лайихлу духтур
+Сивин къенепад гьамиша михьидаказ хуьн, хуьрек, емишар, алкӀидай маса шейэр тӀуьрдалай кьулухъ сарар чими целди чуьхуьн гьам сарарин ва гьамни бедендин сагъламвал патал важиблу я. ГъвечӀи вахтундилай сивин, сарарин михьивилихъ, абурун гигиенадихъ гелкъвезвай инсанрин сарар яргъалди сагъбур яз амукьзава, ахьтин инсанар руфунин азаррикди са гьикӀ хьана начагъ жезва. Къейд авун лазим я хьи, гзафбуру, иллаки аялри ширин шейэр – къенфетар, печенияр, алкӀидай маса затӀар тӀуьрдалай кьулухъ сив-сарар чуьхуьн хъийизвач, сарара акӀанвай шейэр рапаралди ва кӀвенкӀ алай маса шейэралди ахкъудзава. И кар себеб яз сарарал алай эмаль алатзава, михьивал техуьникди сиве пис ни гьатзава, незвай шейэрик кваз руфуниз хаталу мкробар физва, нетижада руфунин, ратарин азарар пайда жезва. ВАХТ-ВАХТУНДА, яни гьар сеферда хуьрек тӀуьрдалай кьулухъ ва пакамахъ къарагъайла чуьхуьн тийизвай сарарин винел пад хьахь кьуна хъипи жезва, къенепата къванер арадиз къвезва. ИкӀ тахьун патал сарар гигиенадин къайдайралди михьи авун чарасуз я. И кар патал сарар михьдай махсус алатрикай, такьатрикай ва дарманрикай менфят къачун лазим я. Алай вахтунда сарар михьдай сифте нубатдин алатрикай сад сарарин щетка я. Щеткадивай михьи ийиз тежезвай, сарарик кӀевидаказ ккӀанвай затӀар михьдай ва хкуддай махсус гъаларчӀунар, сарарин стимуляторар ишлемишун меслят къалурзава. Лугьун лазим я хьи, сарарин щеткаяр лазим размердинбур, сарарин эмалдиз хата тагудайбур хьун лазим я. Санлай къачурла сарарин щеткаяр вад жуьре ава, яни гзаф векъи чӀараринбур, векъи чӀараринбур, юкьван векъи, хъуьтуьл ва лап хъуьтуьл чӀараринбур. Адет яз щеткаяр гзаф векъи тушир ва хъуьтуьл чӀараринбур ва я хьалхьамриз тӀарвал, хата тагудайбур ишлемишзава. Кьери, чпик рехне ва я нукьсан квай сарар авай инсанри ишлемишдай щеткаярни ава. Гьавиляй гьар гьи жуьредин щетка кӀандатӀани хьурай, адак сарар, сив михьдайла сарари кьунвай хьахь, сарарин арайра амук��завай жуьреба-жуьре затӀар, анра арадиз къвезвай хаталу микробар кумукьзава. ИкӀ хьайила щетка сарар чуьхвейдалай кьулухъ кьурур хъувуна, хъсандиз михьи хъувуна махсус къапуна хутуна хуьн лазим я. Менфят къачурдалай кьулухъ щетка вич сифтедай авай футлярда хтун герек туш. Сивин къен михьи авун патал гигиенадин шейэр – жуьребажуьре менфятлу витаминар, микробриз акси дарманар кваз гьазурнавай порошокар, пастаяр ишлемишна кӀанда. Чир хьун лазим я хьи, сарарин винел алай эмаль алатнаваз хьайитӀа, порошок ишлемишна виже къведач. Алай вахтунда сарар чуьхуьн патал чпихъ гьар жуьредин иер ниэр галай пастаяр гзаф ишлемишзава. Аялар патал еридиз мадни хъсан, акунар алай маркайрин пастаяр акъудзава. И жуьредин пастаяр ишлемишайла сарар яргъал вахтунда михьи ва сагъбур яз амукьда. И ва маса жуьредин пастаяр гьар са касди вичиз хуш атайди ишлемишун меслят къалурзава. Сарар михьдалди вилик сифте нубатда гъилер чуьхвена кӀанда, сиве яд экъуьрун лазим я, ахпа щетка дикъетдивди чуьхвейдалай кьулухъ сарар михьи авуртӀа жеда. Сарар михьна куьтягь хьайила сиве мад яд эхкъуьрна кӀанда. Чир хьун лазим я хьи, сарарин кариес азар акат тавунин карда незвай шейэрини еке роль къугъвазва. Сарар инсандин сагъламвал хуьн патал важиблу органрикай сад я. Абурун куьмекдалди инсанди незвай вири шейэр куьлуь ийизва, абур руфуна цӀуруруниз мумкинвал яратмишзава. АкӀ хьайила квез куь сагъламвал мягькемди хьана кӀанзаватӀа, физкультурадал машгъул хьухь, витаминар квай продуктар гзаф не, сарарихъ гелкъуьн рикӀелай ракъурмир.
+24-июндиз Цуругърин хуьруьн футболдин майдандал «Спорт бейгьушдиз акси я!» лишандик кваз футболдай райондин школайрин командайрин арада турнир кьиле фена. Мярекат Ахцегь райондин администрациядин тапшуругъдалди, культурадин Управленидин спортдин ва жегьилрин крарин отделдин къаюмвилик кваз тешкилнавай. Турнирда Ахцегьрин, КьакӀарин, Луткунрин ва Цуругьрин хуьрерин юкьван школайрин командайри чпин алакьунар къалурна. Нетижада 1, 2 ва 3-чкайриз, талукь тирвал, КьакӀарин, Луткунрин ва Цуругърин хуьрерин командаяр лайихлу хьана.
+Гатун каникулрин вахтунда Дагъустан Республикадин Муфтиятдин тапшуругъдалди вири мискӀинрин медресейри аялриз диндин чирвилер гун, эдеб-ахлакь чирун патал пулсуз гатун курсар АЧУХНАВА.ГЬА ихьтин курсар чи райондани республикадин Муфтиятдин тапшуругъдалди вахтуналди ачухнавай медреседа ва цӀийиз кардик кутунвай Гьажи Керим Алидин тӀварунихъ галай медреседани ачухнава. Иниз 7 йисалай гзаф яш авай рушарни гадаяр кьабулзава. Абуруз тарсар кьилди-кьилди классра тухузва. И курсарин мурад-метлеб акьалтзавай несил чи рагьметлу бубайрилай атанвай адетдин Ислам чидай муъмин ксар яз тербияламишун я. Тешкилатчийрин гафаралди, гатун пуд вацран вахтунда ина аялриз Кьуръан кӀелиз, капӀ ийиз, тарих, адетар, ацукьун къарагъун, диде бубайрихъни муаллимрихъ галаз гьихьтин рафтарвилер хьана кӀанзаватӀа чирзава. Гзаф дикъетлу ва игьтиятлу хьана кӀани девир я къенинди. Чи уьлкведин агьалияр патал ам иллаки муракабдаз ЗЛКЪВЕНВА.МУРАДАРНИ макьсадар регьятдиз кьилиз акъудун патал садани уяхвал квадарна кӀандач. «Тербия зурба къуват я, ада инсандин кьадаркьисмет гьялда, - лагьанай вичин девирда Белинскийди. Къизилдин гафар тушни мегер? Аялар лайихлу инсанар яз тербияламишун ва абуруз мягькем чирвилер гун чарасуз я. ДИДЕ-БУБАЙРИВ, муаллимрив дикъетлудаказ эгечӀунихъ акьалтӀай чӀехи метлеб ава. Динсуз диде-бубади, дидед чӀалаз гьуьрмет тийизвай, Аллагьдихъай кичӀе тушир касди вуч хьайитӀани ийизва. Инсандин вири пис краринни гъалатӀрин себеб авамвал, диндин чирвилерикай магьрумвал я кьван… Кьве медреседани кьве вишелай виниз рушарини гадайри кьве сменада кӀелзава. Гадайриз Ширинбег гьажи Мирзоева, Мегьамед Эмирбегова, Мегьамедвили Гьажиева, Сулейман Байрамова ва рушариз Мадина, Фатима ва Амина муаллимри диндин тарсар гузва. Нянихъ иниз чӀехи яшдин инсанарни къвезва. Гатун курсар куьтягь хьайила, аялрин чирвилерай жавабдарвал диде-бубадин хиве ГЬАТЗАВА.ГЬИКӀ лагьайтӀа курсарин менфятлувал артухарун, тарсуна гайиди аялрин рикӀел аламукьун патал йисан къене гьич тахьайтӀа гьафтеда садра хьайитӀани чирнавайди тикрар хъийидай мумкинвал гана КӀАНДА.ЭГЕР аял Кьуръан кӀелунив эгечӀнаватӀа, ам гьевеслу авуна гьар юкъуз са аят хьайитӀани кӀелна кӀанда. Дидебубади кӀевиз истемиш тавуртӀа, аялрин рикӀелай чирнавайди фад алат хъийида. Жуван аялдихъ галаз ацукьна Кьуръан кӀелунал машгъул хьунилай мад вуч гуьзел кӀвалах ава? - лугьузва Мадина муаллимди. Акьалтзавай несил гьа ихьтин курсариз, гатун аялрин лагерриз,медресейриз диндин чирвилер къачуз, араб чӀал чириз, хъсан къилихар хьун патал акьалтзавай несил лайихлу инсанар яз тербияламишзавай ва абуруз мягькем чирвилер гун патал зегьмет чӀугвазвай муаллимризни диде-бубайриз чухсагъул лугьуз кӀанзава. Гьакъисагъ зегьметди ва сабурлувили чпин бегьерни гуда. Къуй абуру аялрик кутунвай умудар кьилиз акъатрай!
+Исмаил Пайгъамбардин (а.с.) тӀварунихъ галай Замзамдин къуй (пӀирен яд) ачухайдалай кьулухъ Абдулмутталиб чӀехи бубадин дережа хкаж хьана. Халкьдин арада адаз гьуьрмет артух хьана. Йисар къвез алатна. Аллагь Таалади адаз вичихъ авай са хва Гьарисалай алава тӀалабай цӀуд хвани, ругуд рушни багъишна. Рухвайрин тӀварар икӀ тир: Кусем, АБУ-ЛАГЬАБ, Гьаджил, Мукаввим, Дирар, Зубайр, Абу Талиб, Абдуллагь, Гьемзе ва Аббас. Рушарин тӀварар икӀ тир: София, Атика, Умму Гьаким Байде, Барйе, Умейме, Эрве. Веледрикай Абдулмутталиб бубадиз виридалайни Абдуллагь гзаф кӀандай. ГьикӀ лагьайтӀа, адан пеле авай нурни Абдуллагьан пелез атанвай. Рухвайрикай виридалайни гуьрчег акунар алай акьуллу хвани тир ам. ГьакӀ тирвиляй бубадин рикӀни адал ацукьнавай. ГьикӀ ятӀани са йифиз Абдулмутталибаз ахварай садра: «Я Абдулмутталиб, къурбанд це, къурбанд! Хиве кьур кар вуна кьилени твах!» - лугьудай ван атана. Рахай сесни япа аваз ам къарагъна тадиз са гьер тукӀуна къурбанд гана. Кьвед лагьай йифиз мад ахварай гьа сесиналди: «Адалай багьа, къиметлу затӀ тукӀук!» - лагьана ван хьайила, ада кал тукӀуна къурбанд гана. ЯтӀани пуд лагьай йифизни ахварай мад гьа сесиналди: «Адалай багьа, къиметлуди тукӀук!» - лагьайла «За мад багьа, къиметлу вуч тукӀун лазим я?! - лагьана хабар хкьуна Абдулмутталиба. «Вуна ви рухвайрикай сад Аллагьдин рекье къурбанд ийида лагьаначирни?! - хълагьна а сесини адаз. И сес япаваз мад ахварай аватна ам. «Ухьт» авуна рикӀ кьуна дерин хажалатдик акатна. Абдулмутталибаз ахвар хтанач. ГЕРЕН-ГЕРЕН вилерилай гьамга хьтин накъвар физ хьана адан. И кар акур рухвайри: «Я буба, ви гуьгьуьлар серин аквазва хьи, вун вучиз шехьзава?.. Хьайи кӀвалах авани?» - лугьуз хабар кьада. Абдулмутталиба къагьар хуьз тежез, вилерай накъвар физ балайриз вичин дерт ачухда. «Я буба, са хажалатни ийимир. ЧӀехи Аллагьдиз шукур хьуй, адан рекье чан гуз чун вири гьазур я. Вуж кӀандатӀани чакай къурбанд ийиз твах!» - лагьана гуьгьуьллудаказ вири рухвайри бубадиз. Абдулмутталиба эхирни пуд сеферда чип (жребий) вегьена. Гьар сеферда чип виридалайни пара кӀани, гуьрчег, пеле нур авай хва Абдуллагьаз акъатиз хьана. Вуч хъийида кьван, хиве кьур кар кьилени тухвана кӀанда. Чара хьанач, эхирни чукӀулни къачуна Абдуллагьан гъилни кьуна Абдулмутталиб Кябедал рекье гьатна. Кардин гъавурда акьур ксар къах хьана килигиз амукьна. - Гьич виже къведай кар туш!» - лагьана халуди (Абдуллагьан дидедин стхади). - Чун и кардал эсиллагь рази туш. ГьикӀ лагьайтӀа, и чӀуру кардикай масадбурузни чешне хьана адетдиз элкъуьн мумкин я. Инсан вучиз къурбанд ийизвайди я? Ихьтин чӀуру чешне кьиле тухун тавуна, Аллагь Таала рази жедай хийирлу рехъ жагъурна кӀанда. Гьахъсуз кардик кьил кутун дуьз жедач!- Валлагь вуна дуьз лугьузва, иран стха! Зун ви гафунал рази я. Фикир гайила меслят дуьзди, хъсанди яз акуна Абдулмутталиб Хейбердиз (жедай кӀвалах виликамаз хабар гудай) тӀвар-ван авай са алим, пак касдин кьилив меслят къачуз фена. Ада гьасятда Абдулмутталибавай хабар кьуна. «Куь чкада инсан кьейила адан ивидин къимет гьикьван жеда?».- ЦӀуд деве, - лагьана Абдулмутталиба.- АкӀ ятӀа, адан кьисметди къурбанд патал гьикьван девеяр галчӀурун лазим ятӀа чип вегьейла чир жеда, - лагьана ада. - Вуна гьар сеферда цӀуд деве галчӀуриз чип вегь. Чип гададиз акъатиз хьайитӀа, цӀуд деве галчӀур хъийиз абурун сан артух ая, та чип девейриз акъатдалди и кар давамара, - рехъ къалурна алимди. Абдулмутталиб и кар кьиле тухуз Меккедиз рекье гьатна. Дуьз цӀуд сеферда чип вегьена. Абдуллагьан кьисметдиз виш деве акъатна. ЦӀусад лагьай сеферда чип вегьейла анжах ахпа ам девейриз акъатна. Абдулмутталиба ятӀани мукъаятдиз кьве сеферда артухан чип гадар хъувуна. Чип мад девейриз акъатна акурла кьадар авачир кьван шад хьайи Абдулмутталиба герен-герен чӀехи Аллагьдиз шукур гъиз хьана. «Ви чӀехивилиз шукур хьуй, мергьаметлу, рагьимлу, Аллагь Таала!» - лугьузвай ада. Виш деведикай са тике кьванни як хкуд тавуна къурбанддин садакьа вири кесибриз пайна. Вични рази хьана, ЧӀехи Аллагьни. Абдуллагьни сагъ амукьна. 2023-йисан 15-июндиз женгинин махсус серенжемда (СВО) аскервилин везифаяр тамамардайла чи районэгьли, Чеперин хуьруьн агьали Рафик Назимович Забитов игитвилелди телеф хьана. Рагьметлудахъ «Аскервилин кьегьалвиляй» медаль ва «Жуьрэтлувиляй» кьве орден авай. Чна телеф хьайи аскердин багърийриз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Алай йисан 13-майдиз Украинада авай Луганскдин ва Донецкдин Халкьдин Республикайрин территорияр азад авунин женгера чи районэгьли, КьакӀарин хуьруьн агьали Асрет Мисриевич Талибов игитвилелди телеф хьана. Адаз кьегьалвиляй, жуьрэтлувиляй ва гьакъисагъвиляй кьейидалай кьулухъ «За отвагу» медаль гана. И йикъара игит аскердин тӀварунихъ хайи КьакӀарин хуьре авай школа яна. Чна телеф хьайи аскердин багърийриз ва мукьвакьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+«Ахцегь район» МР-ДИН администрация Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакция
+Ахцегь раондин кьил Абдул-Керим Палчаева чкайрал фена хуьрерин агьалийрин тӀал алай месэлайриз килигунин кӀвалах давамарзава. ИкӀ вилик квай йикъара ам Гутумрин хуьре рабочий мугьманвиле хьана. Ина ада чкадин агьалийрин суалриз жавабар гана. Ихьтин гуьруьшар гележегда мукьвал-мукьвал кьиле тухудайвал я. Райондин кьили инсанрин теклифриз ва фикирриз яб гуда ва абур вичин гуьзчивилик кутада. Абдул-Керим Палчаева са шумуд сеферда къейд авурвал, райондин хуьрерин агьалийрин агьвалувал хъсанарунал кӀвалахим умуми кар я ва анжах саналди тир алахъунри рази жедай нетижа гуда. Вилик акъвазнавай месэлайрикай лугьуналди, гутумвийри чпик виридалайни гзаф электроэнергия мукьвалмукьвал хкатуникди къалабулух кутазвайди къейдна. Сетдин разъединитель тахьуникди Хинерин хуьруьз физвай рекье ремонтдай кӀвалахар кьиле тухузвай вахтунда гьам Хинерин ва гьамни Гутумрин хуьрера электроснабжение хкатзава. Идахъ галаз санал, хуьруьн агьалийри инин къенепата авай токдин шалманар авай гьалдилайни наразивал къалурна. Гутумвийри гьакӀ чпин хуьруьн са куьчеда бетон цун ва виче 50 тонн хъвадай яд гьакьдай резервуар эцигун тӀалабна. Электроэнергиядихъ галаз алакъалу суалдиз жаваб яз А-К. Палчаева гъавурда турвал, электропередачийрин линияр Ахцегьрин РЭС-ДИН балансдал ала ва ЛЭП ремонт авун райондин ва хуьруьн администрацийриз талукь туш. И месэладай Ахцегьрин РЭС-ДИЗ ва я винедавай идарайриз арза кхьена кӀанда. Куьчеда бетон цунин ва хъвадай яд патал резервуар эцигунин месэлайрай Гутумрин хуьруьн кьилиз УСЕЗДИН къуллугъчийрихъ галаз санал чкадал фена проектно-сметный документация туькӀуьрунин тапшуругъ ганва.
+И мукьва райондин активдин нубатдин совещание, сифте гаф рахуналди, «Ахцегь район» МРДИН кьил Абдул-Керим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада районэгьлийриз алукьзавай азиз Къурбан сувар мубаракна. Налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар (ОКС) актуализироватунин месэладай ада гаф муниципалитетдин экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовадиз гана. Ада къейд авурвал, сад тир налогрин къайда хьанвай шартӀара йисан сифте кьиляй районэгьлийрал санлай 6 миллион манат буржар алайтӀа, гила и рекъем саки 5 миллион манатдив агакьзава. Налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар актуализироватунин гьакъиндай СП-РИН кьилери администрациядин экономикадин отделдиз вахт-вахтунда талукь тир малуматар гун чарасуз я. Гьар са хуьруьн сергьятда авай кьван вири объектриз «зелёнкаяр» хьун герек я. Талукь тир документар авачир общественный объектар ремонтиз жедач. Ишлемиш тийиз гадарнавай яшайишдин куьгьне кӀвалер списатна чкӀур хъувун, йисаралди ишлемиш тийиз гадарнавай чилерни вахчун – им девирдин истемишун я. Маса месэла: идарайринни карханайрин руководителри налогрин буржар алай чпин къуллугъчийрин патахъайни вацра-вацра малумат гана кӀанда. Бюджетдин къууллугъчийри налогар тагуз хьайила, бес амай жемятдивай чна гьикӀ кӀватӀ авурай?! И месэла республикадин руководстводин гуьзчивилик квай кьетӀенди Я.«АЛАЙ вахтунда, малум тирвал, чна Гутумрин, Хинерин, Чеперин, Хинерин ва Ялахърин хуьрерин генпланар туькӀуьрзава. Хуьруьн уьмуьрдин, гележегдин, жемятдин яшайишдин кьисмет гьялзавай кьилин и документдив акьалтӀай жавабдарвилелди эгечӀна кӀанда. Месела, хуьре вуч аватӀа ва вуч авун фикирдик кватӀа вири (яшайишдин фонд, рехъ-хвал, цин провод, газдин провод ва икӀ мад) къалурун важиблу я», – таъкимарна Фариза Надировнади. Райадминистрациядин финансрин Управленидин руководитель Имамудин Исламова залдавайбур Федеральный программадин «Код будущего» проектдихъ галаз танишарна. Ада къейд авурвал, гележегда кар алакьдай IT пешекарар гьазурун патал школайрин гьар са классда хъсан кӀелзавай 4-5 аял хкяна, абурухъ галаз гьафтеда 4 сеферда кьилди кӀвалахна кӀанзава. Математикадинни информатикадин муаллимдиз 45 декьикьадин гьар са тарсунай федеральный бюджетдай, махсус икьрардин бинедаллаз, 850 манат пул гузва. Гележег рекъемрин информациядин цӀийи технологийрин пешекаррин алакьунрилай аслу тирди фикирда кьуна, уьлкведин ва республикадин дережада къарагъарнавай и месэладив рикӀивай эгечӀна кӀанзава. Месэладин важиблувилин гьакъиндай анал гьакӀ райондин регьбер Абдул-Керим Палчаева, образованидин Управленидин начальник Халидин Эльдарова ва Ахцегьрин 1-школадин директор Султанагъа Мисиевади чпин фикирар лагьана. РУО-ДИН начальникди алава хъувурвал, вилик квай йикъар Къурбан суварин ял ядайбур ятӀани, резервдин ОГЭ ва ЕГЭ имтигьанар и сеферда гьа тайинарнавай вахтара чкайрал кьиле тухузва. Чи буржи абур закондин истемишунрив кьурвал дуьздаказ тешкилун я. Эхирдай Абдул-Керим Нажмудиновича совещанидин кӀвалахдин нетижаяр кьуна, алатай совещанидал гайи тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна ва СП-РИН кьилеризни райондин идарайрин руководителриз веревирд авур месэлайрин гьакъиндай талукь тир цӀийи тапшуругъар гана. Кьилди къачуртӀа, школаярни аялрин бахчаяр газифицироватун патал документар гьазурун; школайра къурхуллувилин кнопкаярни турникетар эцигун; 1-августдалди школайрин ремонтар куьтягьун (и кардиз пулдин такьатар ганва); яшайишдин куьгьне кӀвалериз «зелёнкаяр» хъувун (тахьайтӀа абур списатна чкӀир хъийида); ЦӀийи Усур ва Гъуьгъвез хуьрерин школайрин аялар патал автобусар къачун; капитальнидаказ ремонтзавай «Жегьил космонавт» аялрин бахчадиз цӀийи мебель къачунин къайгъуда хьун тапшурмишна. «FINEXPERTIZA» сетдин аналитикрин делилралди, дагъустанвийрин вадакай са паюни къачузвай мажибдин кьадар 45агъзур манат ва адалай артух я. СКФО-ДИН регионрин арада ихьтин мажиб къачузвайбур гзаф авай субъект Дагъустан я. Им мажибар къачузвай агьалийрин умуми гьисабдикай 22,2 процент я. Мисал яз, Кабардино-Балкарияда агьалийрин 18,8 процентдин мажибрин кьадар 45 агъзур манатдилай башламиш жезва. Чечняда – 18, Ставрополдин крайда 15 процентди и кьадарда аваз мажибар къачузва. Ингушетияда ихьтин къазанжи къачузвай агьалийрин кьадар 4, 4 процентдив агакьзава, Карачаево-Черкесияда лагьайтӀа, абурун кьадарди 6,7 процент тешкилзава.
+Алай йисан 28-июндиз Россиядин Президент Владимир Путин Дагъустандиз рабочий мугьманвиле атана. Дагъустан Республикадин Кьил С.Меликовахъ ва официальный маса ксарихъ галаз ам Дербентдиз фена. Ана абуру чкадин туризмдихъ галаз алакъалу месэлаяр веревирдна. КӀватӀ хьанвайбуру чи уьлкведин регьбер гзаф шадвилин гьалара къаршиламишна. Ам Дербентдин килигуниз лайихлу чкайриз фена ва ина СКФО-ДА туризм вилик тухунин месэладай совещание тешкилна, гьакӀ РД-ДИН Кьил С.Меликовахъ галаз гуьруьшмиш хьана. И чӀавуз В.Путина регионда туриствилин инфраструктура ва шегьеррин проектар хъсанарунин рекьяй Россия экономикадин жигьетдай вилик тухунин ва транспортдин министррин планрихъ яб акалун патал видеоалакъадай туризм вилик тухуниз талукьарнавай конференцияни тухвана. Гуьруьшмишвилел В.Путина малумарайвал, рагъакӀидай патан уьлквейри Россиядиз акси санкцияр кардик кутунвай шартӀара чи уьлкведин агьалийри Западдин уьлквейра ял ягъуниз са артух итиж хъийизмач. Гьа са вахтунда Россиядихъ къене патан туризм вилик тухун патал вири шартӀар ава. – Гуьруьшмишвилин вахтунда Владимир Владимировичахъ галаз чна гзаф терефрикай ибарат са месэла веревирдна. Им Дагъустанда инфраструктурадин проектар хьун я. Абур квачиз чавай гележегда туриствилин кластер вилик тухуз жедач. И месэлайрикай за жув Республикадин Кьилин къуллугъдал тайинар авурлани РФ-ДИН Президентдиз лагьайди я. Икьван вахтуналди чна хейлин месэлаяр гьялна. Амма гьар гьикӀ ятӀани инфраструктурадиз талукь месэлаяр 2020-йисалай гьялиз эгечӀна. Квез чида хьи, исятда Махачкъаладал ва Каспийскдал къведалди водовод эцигзава, рекьер ремонтзава ва икӀ мад. Дагъустанда догазификациядин программади активвилелди кӀвалахзава, – къейдна Республикадин Кьил С.Меликова.
+Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаев Калукрин хуьре рабочий мугьманвиле хьана. Ина ам яшайишдин объектриз килигна ва хуьруьн активдихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Сифте нубатда райондин кьили чкадин культурадин КӀвалин дараматда калуквийрин тӀал алай месэлайриз яб гана. Хуьруьн агьалийрихъ элкъуьналди муниципалитетдин кьили къейдна хьи, ихьтин жуьредин гуьруьшар вахт-вахтунда кьиле тухуда ва инсанрин фикирарни теклифар дикъетдик жеда.
+Дердийрикай лугьуналди, хуьруьн активди райондин кьиливай чпиз аялрин цӀийи бахча эцигун тӀалабна. Калуквияр чпин аялар къуншидал алай хуьрерин бахчайриз тухуниз мажбур жезва. Имни акьван хатасуз кар туш. Агьалийрин гафаралди, аялрин бахчада электронный учирда саки 80 аял акъвазнава. И суалдиз жаваб гуналди, А-К.Палчаева суьгьбет авурвал, Калукрин хуьре бахчадин эцигунар башламишун фикирдиз къачунва. И мурадар патал чилин участокни чара авунва. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, ада алава хъувурвал, мукьвал тир гележегда и хуьре чпи САНПИН-ДИН вири къайдайрив кьазвай цӀийи школа ва футбол къугъвазвай гъвечӀи майдан пайда жеда.
+Идахъ галаз санал, агьалийри чпихъ мукьвал-мукьвал дугунрин яд тежезвайдакай шикаятна. Абуру гьакӀ райондин кьиливай Къутункъарин хуьруьз физвай рекье къир цунин мумкинвилиз килигун тӀалабна. Дугунрин цин месэладай А-К.Палчаева жаваб гайивал, гъиле авай йисуз «Ахты-Какинский» дугунрин къанал цӀийикӀа тукӀуьр хъувун фикирдиз къачунва. Къейднавай серенжемри агьалияр ара атӀунар авачиз целди таъминардай мумкинвал гуда. КӀвалахрив дугунрин сезон бегьем хьайидалай кьулухъ эгечӀда. Рекъе къир цунин месэладал акъвазуналди,райондин кьили къейд авурвал, и рехъ Дагъустан Республикадин балансдал ала ва райондин администрацидивай адахъ галаз са затӀни жедач. Амма муниципальный рекьерин фондунин гьисабдай хуьруьн администрацидин балансдал алай рекъин паюна къир цана бегьемар авуртӀа жеда. Дагавтодордин балансдал алай чкадин метлебдин рекъиз талукь яз райондин администрацияди РД-ДИН Минтрансдиз и рехъе къир цун патал 2024-йисан Республикадин инвестпрограммадик кутун па��ал талукь тир чарар рекье тунва. Гуьруьшдин эхирдай Абдул-Керим Палчаев чпел мукьвал тир гележегда яшайишдин метлеб авай важиблу объектар эцигун лазим тир чилин участокриз килигна.
+Райондин муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаев нубатдин сеферда Хинерин хуьруьз фена. Адан мурад чкадин школада ремонтдин кӀвалахрин менфятлувал ахтармишун тир. РикӀел хкин, кӀвалахар «Школадин образованиедин къурулушар цӀийикӀа туькӀуьр хъувун» госпрограммадин сергьятра аваз кьиле тухузва. Райондин кьили кӀвалахрин нетижайрилай вичин неразивал къалурна. И объектдин ремонт анжах 30 процентдин тамамарнава. Гьа са вахтунда А-К.Палчаева къейдна хьи, акъваз тийизвай марфари ва рекъер селлери тухуни ремонтрин кӀвалахар кьиле тухун ва эцигунрин шейэр чкадал гъун хейлин четинарнава. ЯтӀани кӀвалах гужлу авун ва контрактдин шартӀар тамамарун лазим я. ГьикӀ лагьайтӀа ина объект вакхунин вахтар дуьм дуьздаказ къалурнава. «15 августдилай объект тамамвилелди ишлемишуниз вахкана кӀанда. Герек амукьзавай вахтунда кӀелдай цӀийи йис башламишдалди школадиз 1-сентябрдиз гьазур жедай мумкинвал жен. Чна аялар тамамвилелди гьазур школада кьабулна кӀанда»,лагьана муниципалитетдин кьили. Абдул-Керим Палчаева гьакӀ школадин мукьув гвай паркдин зонадин эцигунар кьиле физвай гьални ахтармишна. Ам «Къулайвилер авай шегьердин среда» тӀвар алай федеральный программадай эцигзава. И объектдин эцигунарни датӀана къвазвай марфар ва рекъер селлери тухун себеб яз энгел жезва. И объектдал кӀвалахар 95 процентдин тамамарнава. И кар патал герек тир эцигунрин вири шейэр чкадал ала. КӀвалахар бегьемарун патал райондин кьили са гьафте вахт хганва. Алай йисан 26-июндиз инсаниятди наркотикрихъ галаз женгина Халкьарин арадин югъ къейдна. И лишанлу йикъаз талукь яз райондин культурадин Управленидин художественный самодеятелностдин коллективди «Набережный» паркда суварин концерт гана. Серенжем муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаеван тапшуругъдалди тешкилнавай. Адан мурад райондин жегьилрин арада уьмуьрдин сагълам къайда машгьур авун тир.
+Чи ата-бубайри чеб гьикӀ сагъардай?
+СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИКАДИН гьалар гьикьван муракаббур, экологиядиз ийизвай таъсирни зурбади ятӀани, инсанрин, иллаки яшлубурун, сагъламвал абуруз уьмуьрда яшайишдин хъсан шартӀар яратмишиз алакьунилай гзаф аслу я. Инсандихъ 100-140 йиса кьван яшамиш жедай мумкинвал авайди гзаф алимри, медикрини тестикьарзава. Вучиз чина гзаф агьалияр начагъ я, вучиз мукьвал-мукьвал чахутка, иви тӀимил хьун, зоб, шекердин диабет, астма ва онкологиядин азарар акатзава? И суалриз чи обществодин яшайишдин гьалдин гьакъиндай жавабдарвал хиве авай чӀехи ксари жаваб гун лазим я. Гьа са вахтунда за гьисабзава хьи, чна, чи ата-бубайрин са бязи адетар хьиз, абуру чеб сагъариз хьайи къайдаярни квадарнава. Алай девирда дуьньядал чпин векилар 140 йисав агакьна яшамиш жезвай анжах вад халкь ава: РагъэкъечӀдай пата, Тибетда ва РагъакӀидай патан Китайда. Абурукай 1964-йисуз Джеймс Хильтона вичин «Потерянный горизонт» ктабда кхьенай. Тибетда доктор Ли 150 йисуз, Ван Су 200 йисуз кьван яшамиш хьанай. Ихьтин ксари вири уьлквейра чеб анжах тӀебии такьатралди сагъарзава. Чи халкь лагьайтӀа, химиядин дарманрихъ галаз вердиш хьанва, абур, холестерин, жалгъайра кьелер кӀватӀ хьунал гъизвайдини рикӀелай алудиз, фад ва регьятдиз хъсан нетижа гунихъ къекъвезва. Кьуьзуьвал им организмаяр (беден) минералламиш хьун лагьай чӀал я эхир. Халкьдин камалдин ихьтин гафар садрани рикӀелай ракъурна виже къведач: «Уьмуьрим бедендин гьерекат-сосудар михьун я». Яргъи уьмуьрдин иесияр гимнастикадал, массаж авунал машгъул я, анжах михьи продуктар незва, чеб векьералди-хъчаралди, куьнуьчивилин продуктралди сагъарзава. Гладиаторрин духтур хьайи машгьур Галена абур Пергамда жуьреба-жуьре упражненияр тамамаруниз, набататрин мижеяр хъуниз мажбурдай (чи эрадин 201-йис). Дуьз уьмуьр тухуникай, инсанар жуьреба-жуьре гьерекатралди ва тӀебии такьатралди сагъар хъувуникай Гиппократа, Галена, Авиценнади ва маса ксарини кхьенай. Гьеле дегьзаманайрин Грецияда машгьур ксарин мейитар яргъалди тун ва я санай масаниз тухун лазим тирла, абур виртӀеда твазвай, гьикӀ лагьайтӀа, прополисди бедендин органика чӀур хьуникай хуьзва. Къурандин 16-сура «ЧӀиж» (АЛЬНАХЛЬ) я. 128 аятдикай ибарат тир ада мусурманар чпин азарар виртӀедалди ва набататрин мижейралди сагъар хъувунин рекье твазва, яни гьам набататар, гьамни чӀижер Худади инсандиз къуллугъун патал халкьнавайди къейднава. Лугьун лазим я хьи, эхиримжи йисара алай девирдин спортивный медицина ва апифитотерапия инсандин куьмекдиз къвезва, яни вилик девирра чи ата-бубайри чеб сагъардай къайдаяр рикӀел хкизва. ЧӀехи пагьливанризни гладиаторриз дарманар герекзавачир, абуру сагъардай упражненияр тамамарзавай. Инсандиз зиян авачиз, такьатар, къуватар арадал хкун лап важиблу я. Жуван гзаф йисарин тежрибадай дарманралдини набататралди, абурун мижедалди чпин азарар сагъар хъувур инсанрин цӀудралди мисалар гъиз жеда. Фитопрепаратри, набататрин ягълуйри инсанриз куьмекзава, абуру бедендиз зарар гузвач. Апифитотерапиядин дарманар «Тенториум», «Хлебина», «Одевит», «Формула Ra», «Апилак» тӀварар алаз акъудзава. Умудлу я хьи, тибетвияр ва маса уьлквейрин агьалияр яргъалди яшамиш хьунин себебрикай сад абурун тӀуьнин 70 процент набататрин ва 30 процент малдарвилин продуктри кьун, сагъарни тӀебии такьатрин куьмекдалди авун тирдан гъавурда чи духтурарни начагъ инсанар эхирни акьада. Чи Дагъустан тӀебии девлетрин хазина, Россиядин курортрин лап хъсан зона я. Ша, и мумкинвилерикай менфятни къачун.
+Лумуна АГЬМЕДОВА Гьазурун патал герек къведа (тинидиз
+) – 2 истикан гъуьр, 1 истикан яд, чайдин са тӀуруна авай кьел, хуьрекдин са тӀуруна авай набататдин ягълу.
+къапуниз яд, кьел, ягълу ва гъуьр вегьена кӀеви тини ишинна, ял ягъун патал тада. Мясорубкадай авадарнавай якӀун фарш, чичӀек, къацу хъчар, серг, истивут, кьел, къайи яд вири садсадак какадарда. Тини кьелечӀдиз аладарна, гъвечӀиз ва элкъвейдаказ атӀуда. Гьар са кругдин юкьвал начинка эцигна кӀватӀда. ХинкӀали кьелни лавровый пеш вегьенвай це, абур цин винел акьалтдалди ргада. Гьазур хьанвай хинкӀали чимидаказ столдал гъида.
+Ухулиз – машиндин рехъ!
+Ухулар (чкадинбуру Ыгылар лугьуда) Ахцегь районда лап къадим ва райцентрдикай яргъаз хкатнавай (25 км) ва дагъдин кьакьандавай (гьуьлуьн дережадилай 2500 м) хуьр я. Шалбуздагъдин кӀаник квай ам, агъсакъалрин ихтилатрай, тахминан агъзур йис вилик СутӀар дагъдай иниз атана. Гьа макъамда ухулвийрин са паюни Кьурагь районда СутӀар тӀвар алаз чпиз цӀийи хуьр кутуна. 1886-йисан переписдин делилрай, Ухула 1110 нефес ва 1969-йисан делилрай, хуьруьн 102 кӀвале-хизанда 831 кас яшамиш жезвай. Асул гьисабдай ата-бубайрилай куьчери хипехъанвилелни гам-халича хрунал машгъул жемятди Советрин девирда (1936-1996) хипехъанвилин Азизбегован тӀварунихъ галай колхоз тешкилна кӀвалахиз хьана. 1961-йисуз 151 колхозчиди зегьмет чӀугвазвай ана 210 кьил маларни 4045 кьил лапагар авай. Электрик экв, муьжуьд йисан школа, клуб, библиотека, туьквен аваз разивилелди дуланмиш жезвай хуьруьн жемят 2015-йисуз (а макъамда ана 35 хизан, 87 кас амай) анжах машиндин рехъ тахьунин себебдикди райцентрдиз, Мегьарамдхуьруьн райондин ЦӀийи хуьруьз (Новый аул) ва масанриз куьч хьана. ЯтӀани, ухулвийри чпин хуьр, дагълух маса хуьрерин жемятри хьиз, тамамвилелди гадарнавач: ам арадал хкунин умуд аваз саки 200 кас «сельсовет Ухульский» СП-ДИН пропискада ама, гьар йиса ана хуьруьн Йикъан сувар, мавлид кьиле тухузва. Гьажиев Ханлара, Шефиев Рамидина мад 4 касди чпин бубайрин куьгьне кӀвалер туькӀуьр хъувуна, абуруз чпин хизанарни галаз тамамвилелди дагъдиз куьч хъижедай ният ава. Жемят акъвазарзавай хьтин себеб, гьелбетда, машиндин рехъ ва электрикдин экв (виликдай Чеперин хуьряй тухвай шалманарни симер, хуьруьн трансформатор фадлай амач) тахьун я. Хуьруьн кавха (СП-ДИН кьил) Н.Ю.Гьажиев яз районда хуьруьн дережа-уьлчме хвенва. 7 йис вилик, 2016-йисан 5-июндиз, ина кьиле тухвай референдумдал ухулвийри, чпин дагълух хайи хуьр хуьнин мураддалди Къурукаларихъ галаз санал, администрациядин центр гьанаваз «сельсовет Ухульский» СП тешкилунин къарар кьабулна. Гьа са вахтунда чпин бубайрин хайи юрдарин кьисмет къайгъусуз тушир ухулвийри (Атакишиев Атакишиди ва масабуру) хипехъанвилин «Ухульский» СПК тешкилна. 2021-йисуз, эхиримжи 35 йисан къене сифте яз 1000 кьил куьлуь карчин гьайванар хъсан дул аваз хъуьтӀяй акъудна. Кьиле Гьажиев Наби, Рефиев Алим, Шефиев Сиражутдин хьтин ватанпересар аваз хуьруьнэгьлийрин къуватралди машиндин рехъ акъуд��нин кардивни эгечӀна. Дугъри я, са кьадар кӀвалахарни авуна, амма пулдин бес кьадар такьатар ва къуватлу техника авачиз (гьич тахьайтӀа 300 метрдин рагун участок анжах хъиткьинаруналди алудна кӀанзавай) кӀвалахар акъваз хъхьана. Шаз, 2022-йисуз, ухулвийри хуьруьн рехъ давамарун патал са миллион манат пул кӀватӀна, гьелбетда, гьамни бес хьанач. Алай вахтунда ухулвийриз чпин хайи хуьр арадал хкиз кӀан хьунин тереф активныдаказ Ахцегь райондин руководстводини хуьзва. Дагъдин хуьруьз рехъ акъудунилайни алава, ухулвияр электричестводал таъминарунин ва гележегда абурун яшайишдин чарасуз месэлаяр гьялунин гьакъиндай месэлаяр къарагъарнава. ИкӀ, 2020-йисалай Дагъустандин регьберрин тӀварцӀел ухулвийрин ва райадминистрациядин арзайрин-тӀалабунрин таъсирдик эхирни, урусри лугьурвал, мурк юзана. Заказчик «Дагестан автодор» ГКУ яз ООО «Рустрой-99» кархана (гендиректор Исмаилов Шамиль, кьилин инженер Азизагаев Ринадин) Ухулрин хуьруьн рехъ давамаруник экечӀна, кӀвалахзава. Кьилди къачуртӀа, Мугъулат дереда «КУРУКАЛУХУЛ» 19 километридин рекьин 4-10 километрийрин участокдин цӀийи рехъ бегьемарзава.– Гьакъикъатда чаз са куьнин патахъайни дарвал авач, – лугьузва «Ахтынское ДЭП №4» АО-ДИН руководитель, эцигунрин кьилин инженер Ринадин Азизагъаева. Республикадин бюджетдай 36 миллион манат (гьар са километрдин рекьиз – 6 млн) пул яна, гъиле кьунвай участокдин рехъ чна ерилудаказ туькӀуьрзава, 1-августдиз ишлемишиз вахкуда. Нетижада Мугъулат дередин чапла патай кьил винелди 10 километрдин туькӀвей рехъ жеда. Амай 8 километрдин участокни (адакай 2 км ухулвийри чпи туькӀуьрнава) «Дагавтодордин» балансдал эхцигна, адаз «зелёнка» хъувуна, къведай йисуз туькӀуьр хъийидай икьрар хьанва.
+– Кьакьан дагъларин рагарайни кӀамарай гегьенш рехъ акъудун, якъин, пара четин я жеди. Тежрибалу пешекарар, абурун гъиле талукь тир техника, алатар авани?
+– жузазва чна адавай.– Гьелбетда, четинни, хаталуни я. Бязи чкаяр анжах хъиткьинаруналди алудзава. Техникадикай рахайтӀа, Япониядин «Хитачи ZХ - 330» маркадин къуватлу 3 ва «1-ZХ 240» маркадин 2 экскаваторар, 26 тонн заланвилин «Шантуй» бульдозер, буровой 2 станок ва герек маса техника ава. Тежрибалу пешекаррин ва фялейрин патахъайни дарвал авач. Аллагьдин куьмекдалди 14-июлдалди (и юкъуз ухулвийриз нубатдин сеферда хуьруьн сувар кьиле тухуз кӀанзава, мубаракрай!) чна къведайбуруз регьят хьун патал кӀвалахзавай участок саки бегьемарда.
+Мугъулат дередин лап кукӀва авай Ухулрин хуьруьз машиндин рехъ ва электричество тухвана, хуьр арадал хтайла, чун умудлу я, ухулвийрилай чешне къачуна, абурун рекьик акатдай КӀурукӀнарин, Лгарин ва Храхрин хуьрерин жемятрини чпин багъри ерийрикай, белки, фикир ийин. Ахцегь райондин руководство гадарнавай чи дагълух хуьрерал чан хкунин месэлдив къайгъударвилелди эгечӀиз гьазур я. Адахъ гадарнавай къадим хуьрер арадал хкунилай алава, дагълух тӀебиатдин лап гуьзел пипӀерикай сана – виче са вахтунда 9 хуьр аваз хьайи Мугъулат дереда – туристрин рикӀ аладардай рекьер-маршрутарни гьа хуьрера мугьманхана-кӀвалер яратмишунин метлеб ава.
+Са сеферда гъвечӀи Мугьаммеда вичихъ тӀуьн гуз гелкъвезвай диде Гьалимат хатунавай хабар кьуна: «Зи стхаяр аквазвач хьи, абур гьар юкъуз гьиниз физва?». «Абур чан хва, хипер хуьз чуьлдиз физва», - лагьана жаваб гана Гьалимата. «Хипер хуьз, акӀ ятӀа абурухъ галаз зунни фида!» - лагьана ада викӀегьдиз. «Ваъ, я бала виже къведач, вун ракъини куда, жув архайиндиз кӀвале акъваз», - лагьана гьикьван ам чӀалав гъиз алахънатӀани ам вичин гафунал кӀевиз акъвазна. Эхирни чара хьанач, разивал гана. Стхайрихъ галаз санал хипер хуьз чуьлдиз физ-хквез хьана амни. ГьикӀ ятӀани (некӀедин вах) Шейма хиперин уьруьшдай кӀвализ хтайла дидеди адавай хабар кьуна: «Чи кӀвалин нур Мугьаммед (с.а.в.) вучиз галаз хтанач!?».- Ам чӀура ама, диде, - лагьана жаваб гана руша.- Ада ихьтин чимивал гьикӀ эхзава, я бала? Ам галаз хтанайтӀа хъсан тир эхир.- Вуна рикӀик кьамир, диде! Адан кьилел датӀана серинвал гузвай куьлге ала.- Ам вуч куьлге я?. Зун ви гъавурда гьатзавач.- Ракъиникай хуьдай булут ала (зонтик) адан винел. Гьинихъ ам фейитӀани булутни гьадахъ галаз юзазва. Саки ам гьамиша сериник ква. Диде са легьзеда фикирди тухвана, ахпа ам гъавурда гьатна. «Ви рагьимриз шукур хьуй я Аллагь!» - лагьана ам секин хъхьана. Са юкъуз, маса сеферда Мугьаммедан (с.а.в.) некӀедин стха Абдуллагь кичӀ кваз звериззвериз кӀвализ хтана: «Фад гьерекат ая, диде, ша чун куьмекдиз фин!» лагьана. - Вуч хьанва я бала?! Къацу пекер алай кьве кас цавай атана чи стха Мугьаммед кьуна, вини тепедал тухвана, адан хур чукӀулдал атӀана паднава. Тади ая, фад!... Гьалимат диде метӀерихъ ацукьна, кьве гъил цавуз хкажна Аллагьдиз ялвариз хьана. «Я Аллагь, вакай куьмек, зи балайрилай играми бала сагъ-саламат ая!... Ви рагьимриз, ви чӀехивилиз, ви садвилиз шукур хьуй, я Аллагь!... Зи бала вуна кӀевяй акъудур, сагъсаламат ая!»… ШЕХЬИЗ-ШЕХЬИЗ, кичӀе хьайи гьайбатда звериззвериз абур тепедал кьван фена. КилигайтӀа, ам сагъ-саламат я. Шехьунни шадвал сад-садак какахьна играми хцин гарданда гьатна пелез, хъуьхъвериз теменар гана, сан-суракь авачир кьван Аллагь Тааладиз шукур хьуй, зи бала саламат авур! - лагьана ада. Я бала, вун иниз ни гъана? Ваз къурхуяр гайибур вужар я? - хабар кьуна Гьалимат дидеди кӀевелай.- Зун кӀваляй экъечӀайла заз къацу парталар алай кьве кас акуна. Садан гъиле (живедилайни лацу шейинив ацӀурнавай) гимишдин афтафа, муькуьдан гъилени нур гузвай къацу чӀехи тас авай. Зун абуру и тепедал гъана далудихъ къаткурна заз акваз-акваз са тӀарвални тагана зи хур пӀицӀенал къведалди чукӀулдал къазуна падна, руфунар вири къецел акъудна афтафадавай лацу шейинал чуьхвена вири чпин чкадал эхцигна. Муькуьда зи рикӀ къенепатай акъудна атӀана кьве пад авуна анай чӀулав ивидин курут акъудна «Им шейтӀандин пай я!» - лагьана са патахъ гадарна. «Гила шейтӀан, иблис ви мукьувни хкведач!» - лагьана, рикӀ мергьаметдив, нурдив ацӀурна кӀеви хъувуна. Сада хирерал, хурал гъил алтадна сагъар хъувуна. Зи пелез, гъилериз теменар хгана, зун инал туна чеб хъфена. Абур кьведни зи къазунвай чкайриз тамашайла хирер сагъ хъхьанвайтӀани анжах гелер аламайди чир хъижезмай. Абур зи гъавурда гьатна. И дуьшуьшдилай кьулухъ Гьалима хатуна кичӀе хьайи гьайбатда кьуд йисуз сагъ-саламат яз, рикӀ алаз хвейи истеклу хва вичин хайи диде Амина хатунав вахкана. Адаз акӀ тир хьи, рикӀ алай играми баладихъ галаз вичин рикӀни, руьгьни абурун кӀвале туна хтай хьиз.
+Кьве агъзурлай йис тир ам, Июнь вацран югъ тир ам, Цававаз зуьрнедин ван, Сад хьанай чун, Лезгистан. Чи лезги халкь сад хьана, Виридахъ са мурад хьана, Садвилин сувар тухуз, ТӀури- Ахцегь кӀватӀ хьана. Къагьриманар кьилеваз, Лезги садвал рикӀеваз, Лезги намус виневаз, Сад хьанай чун, викӀегь яз. Ачухнай шумуд майдан, Гзаф аваз дустни-мугьман, Шарвилидин гьарайдин ван Агакьнай Бакудив кьван. Къван эцигай хьанва югъ Гьич рикӀелай тефидай. Виш йисара инлай кьулухъ Несилри чи тухудай. Шарвилидин гъалиблу тур, Эпос, чи халкь сад авур, Чи алпанрин садвилин югъ, Лезгийриз мубаракрай!
+Захъ дуст ава къунши хуьре, Гьамни, зун хьиз, яшлу кас я. Ша, кьил чӀугван адал кӀвале, Абур къведай, валлагь, кар я. Акъатна чун хуьруьн рекъиз, Хвеши хьурай чи ДУСТУНИЗ.«РАК ахъа я, ша куьн кӀвализ, РикӀ шад я чи гьамишандиз». Кьве дустунин ихтилатар, Теспягь чӀугаз, къаз хабарар, Бейтар лугьуз, халкьдин гафар, Ва Кьуръандин кӀелиз цӀарар. Хуьре хьайла яшлу инсан. Къведа абур, жеда хъсан, Чи арада я ам масан, Уьмуьр хьурай са виш йисан.
+Аялдин пад хуьмир кстах тежервал, Тербиядихъ ава еке нетижа. Писни - хъсан виликамаз чирайтӀа, Вич патал я и дуьньядин гьуьрметар. Бала вердишара гьалал зегьметдал, Хъсанвал къуьхуьн хъимир туьгьметдал.
+ЧӀурудалай чешне къачуз алахъмир,
+Берекат жеч гьарамрин девлетдал. Девирар чи ян тагана физава, Инсанвал я амукьдайди дуьньяда. Гьарда вичиз кӀанивал ийизва, Гьарам немир, ширин мецел рахух вун, Уьмуьр физва, рекьин мензил аквазвач, Дуьньядин гъавурда зун гьич акьазвач, ЯЛ-ЮРТАВАЗ, садаз-сад аквазвач, Сабурлу хьухь, гьич сефил жемир вун. Гьар са инсан шехьда вичин кьисметдихъ, Эхир ава гьар са шей-няметдихъ, Вил ацӀудач дуьнья хьайитӀан девлетдин, Нефс хуьх жуван, гьам я куьлег кьисметдин.
+АКВАЗ-ТАКВАЗ физва вахтар, Артух жезва ингье яшар, Къуй виридаз гурай бахтар, Сагъламвални шадвал хьурай! Багъриярни азиз дустар, Гзаф хьурай квехъ шад крар, Ван жез анжах хъсан хабар, КӀубанвални садвал хьурай!
+ЧӀулав хьана чилер, цавар, Лал хьана гар, нефесни дар. Малкамутдин капаш хьтин, Хъен атана винел чилин. ЧӀулав цифер, рикӀиз къайи, Къвез сад-садахъ галкӀизава. ЦӀихи, ��агъул, мичӀи, вили, Сачар
+сад-садал алкӀизава. На лугьуди, кӀватӀ жезава, Дяведиз физ терс кӀватӀалар. Цавун рачар къвез физава, ТУП-ТУП хьана сих ваталар
+. Ятар физва гъурранаказ, Хъачни чӀурух кьилел алаз. Виш кӀамай виш хел физава, Юргъ кьилеллаз къвез физава.
+Хурун кьулал яна Даджал, Аллагь рикӀяй ракъурнай на, КицӀин гурцӀул Иблисдин къул, Лап чи зегьле ракъурнай на. Ваз Аллагьди гьикӀ буй ганай? ТӀарам беден, саф суй ганай? На лагьайтӀa, залумдин хва, Вири шегьер кьадай бада. Квасайрин тай хьана кьиляй, Ген, арцӀ чӀaвар къанай гьиляй, Гила виляй аватна вун, Лап кӀвачерик ахкатна вун Чир тахьайла гьарам-гьалал, Кьуьлер ийиз къвала-къвалахъ, Ярх хьана вун кимин кьулал, ГЪИЛЕР-КӀВАЧЕР хьана члахъ. Ламран шукӀва, вилер чапрас, Гьатна къе вун йикье сарас. Эй, пис - хъсан чир тахьай кас, На кьачуда гьа ихьтин мас!
+Жив цӀрадач, рагъ татанмаз Шам цӀрадач, цӀай тахьанмаз Лезги халкьдин гъам цӀранач Гьажи Давуд, вун татанмаз *** Кавказдин шейх, тӀвар виневай Лезги, яхул сад авур хва, Са ширр тир вун, тур гъилевай, Лезги чилер кӀват хъувур хва *** Муьшкуьр, Шабран, Шамах, Ширван Жи рамагрин кӀурук хьанай Лезги гапур, хуьцуь гьулдан, МидегӀарин хуруз фенай *** Гьажи Давуд, маса ганай Вун туьркери, тав гагъудна Ви чил, пуна бада къанай Уьмуьрдин чагъ чӀав гакъудна *** Халкьдин кӀуькӀве хьайи Давуд, Вун лезгийрин рикӀе ама. Лезги шаррвал хьайи Давуд, Ви тӀвар къени вине ама
+Алпан вацӀни Гъурал вацӀар Сад къижезвай хуьр ава чаз, Агъзурралди авай яшар Къадим шегьер, хуьр ава чаз. Гьам Шекида, гьам Къубада, Гьар ягъунра, гьар давада, Чуьн хьанай, вилик, Ахцегьар Лезгистандин рикӀ, Ахцегьар. Припев: Тарифдиз я хас, Ахцегьар, Гьайиф я тек таз Ахцегьар, Суван кьулал цуьк, Ахцагьар, Зи къенеавай рикӀ, Ахцегьар! *** Кьакьан сувар, къизил багълар, Шуьрбет хьтин ширин ятар, Шалбуз суван серин шагьвар, Квехъ ийизва рикӀи ялвар. Гадаяр куь викӀегьбур я, Шарвилидин гьунар авай. Рушарни куь гуьрчекбур я, Юкьва гимиш камар авай. Припев: Тарифдиз я хас, Ахцегьар, Гьайиф я тек таз Ахцегьар, Суван кьулал цуьк, Ахцагьар, Зи къенеавай рикӀ, Ахцегьар!
+ЦӀару вилери нур гуз, Демина кьуьлзавай руш. Виниз хкажа кьил са кӀус, Вун зи рикӀиз хьанва хуш. Ша, лугьун за ваз, зи яр, Эй гуьзел руш, Назлу яр. Ислягь са лифрез ухшар, Рушахъ къекъвезвай фадлай. Я назлу яр, назлу яр, Чибур хьурай дуьньяяр. Гьа вун хьиз са гуьзел руш, Хьана кӀанда заз зи яр. Къекъвена зун дагъ-дере, Жагъуриз вун, кӀани яр, Яр жагъана деминай, Зун лап суьгьуьрда туна. Кьарай михьиз атӀана, Хуьряй хуьруьз атана. Эхирни рикӀиз кӀани, Заз гуьзел яр жагъана. Дагъларай зун атана, РикӀ ашкъидив ацӀана. Вири гуьзелрин арадай Тек вун рикӀи чӀугуна. Вун зи чан, рикӀ, уьмуьр я, Бахтунив ацӀай гьуьл я. Женнет багъдин са гуьл я, Зи кӀанид са билбил я.
+Юкьван буйдин, хуш сифет, Вилераллай хъвер, гьелбет, Ийидайла на суьгьбет, Лугьур гафар – вирт, шуьрбет. Вун сагъ хьурай, Мая вах! Хъ��ан къилих ава вахъ. Инсандив фад агатда, Дерди гьализ рахада. Вун сагъ хьурай, Мая вах! Гуьлсенемни галаз вахъ! АРА-АРА Тамамат, Гелкъвез жеда атайдахъ. Ачух рикӀер, ачух чин, Квез Аллагьди ганава. Галаз ихьтин хуш къилих. Куьн дидейри ханава. Вун сагъ хьурай, Мая вах! Гьуьрметдивди гелкъвей чахъ. Гила жуван уьмуьр твах, Хьуй, я Аллагь, сагъ чан вахъ!
+Урус, чувуд, гьакӀ мусурман, СССР тир вирдан Ватан. Гьуьрметлу тир хьиз са хизан Украин чаз хьана душман. Себеб хьана муьфтехурар, Телеф жезва жегьил чанар, Америкад нацистар я. И дяведин себекарар. Кашар, мекьер, рикӀер тӀар жез, Гьим душман, гьим дуст чир тежез, Яна далу чарабуруз, Дели хьанва Украин куьз. Хайи Ватан аваз рикӀе, Женг чӀугвазва аскерри къе, РикӀ гъар-гъардал алаз кӀвале, Хизан ава Аллагьд рекье. Жегьил чанар кухтаз чилик, Вири алем хьанва гъарикӀ. Куьз тӀарда икӀ халкьарин рикӀ, Эхир яраб жедатӀа гьикӀ? Гафни сир сад Россияд халкь, Ватан хуьдай гуй квез къуват, Чанни гана хуьдай Ватан, Аскер я чи жанлу къуват.
+Вун, Валентин Эмиров, хва, СССР-ДИН игит бала, Ахцегьрин вафалу хва, Цава лап кард, лекь хьиз хьана. Цавун аршда тухуз дяве, Душманрихъ галаз са жерге, Тек тиртӀани, гьатнач кӀеве, Валентин къаст авай рикӀе. Чанда аваз лезги иви, Ислягь лиф хьиз, рикӀиз чими, ИСТРЕБИТЕЛЬ-ЛЕТЧИКДИ чи, Къалурна вич тирди дагъви. Немсер юкьва ам тек хьана, Шумуд фашист кьена цава, Ватан патал чан гайи хва, Жемятди вал дамахзава. Гьамиша ви жегьил къамат Амукьда чи халкьдин рикӀе, Ваз Аллагьди гурай женнет, Несилриз вун хьана чешне. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри ЦРБ-ДИН духтуртерапевт
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, адан хизандиз ва мукьвакьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Утерянный аттестат об окончании в 2022 году МБУ Смугульская СОШ за № 00518002268297, выданный на имя
+Фиярин хуьруьн юкьван школадин коллективди Мезагьираз ва адан хизандиз пара кӀани даш
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+17-июлдиз, нянин сятдин ругудаз (18. 00), Ахцегьа «Набережная» багъдин майдандал фольклордин сад тир Йикъаз талукь тир шавилин еке мярекат жеда. Суварин программада райондин культурадин Управленидин артистрин чӀехи концерт, аялар патал шад конкурсарни савкьатар ава. Иштиракчийривай лезгийрин милли кухнядин тӀуьн-хъун дадмишиз жеда. Гьуьрметлу районэгьлияр, буюр, суварин серенжемра активныйдаказ иштирака.
+9-июлдиз Ухула хуьруьн Югъ къейдна. Ухулвийриз ихьтин лишанлу югъ тебрик авун патал иниз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаевни атанвай. Ухулвийрин ва мугьманрин вилик экъечӀна рахай райондин муниципалитетдин кьили ватанпересвиляй ва саки гадарнавай хуьр арадал хкун патал ийизвай алахъунрай хуьруьн жемятдиз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. Къейдин, эхиримжи йисара чпин хуьр арадал хкун патал Ухулрин хуьруьн агьалийри аквадай хьтин алахъунар ийизва. Абурун саналди тир алахъунар ва ватанпересвилин руьгь себеб яз, виликдай саки гадарнавай хуьре исятда хъсан патахъ хейлин дегишвилер хьанва. Ухулрин хуьре рабочий мугьманвиле хьайи вахтунда АБДУЛКЕРИМ Палчаева ухулвийрихъ галаз ачух суьгьбетарна, хуьр вилик тухунин рекьяй абурун фикиррихъ ва теклифрихъ яб акална. Хуьруьн агьалийри райондин регьбердивай асул гьисабдай чпиз хуьруьв къведалди рехъ туьхкӀуьрунин ва электрикдин линияр арадал хкунин карда куьмек гун тӀалабна. Хуьруьз рехъ хьайила яшайишдин кӀвалер ва хуьруьн майишатдин объектар эцигун патал чкадал материаларни хкиз жеда. Гуьруьшмишвилин вахтунда гьакӀни хуьре авай чарх алай муьгъ ва булах къайдадиз хкунин месэлани кудна. Лугьун лазим я хьи, «Возрождение» фондунин хсуси такьатрин гьисабдай ухулвийри чпин хуьруьз 8 километр рехъ тухванва. Амма гьар гьикӀ ятӀани, гьелелиг хуьруьв агакьдалди 1500 метрдин мензилдиз яхдиз финин чарасузвал амукьзава. И мензилда машиндин рехъ туькӀуьрун патал хъиткьинарунин кӀвалахар тухун чарасуз я. Ина фондунин такьатрин гьисабдай гьакӀ хуьруьн мискӀин арадал хкунни фикирдиз къачунва. Вичин нубатда Абдул-Керим Палчаева ухулвияр а кардихъ инанмишарна хьи, винидихъ куднавай месэлайриз килигун ва абур гьялун патал лап и мукьвара «Дагавтодордиз» ва республикадин «Россетриз» чарар ракъурда. Чархун муьгъ ва булах къайдадиз хкунихъ галаз алакъалу харжияр раймуниципалитетдин регьберди вичел къачуна. Ада гьакӀни малумарайвал, алай вахтунда «Къурукал-Ухул» авторехъ ремонт авунин рекьяйни кӀвалахар башламишнава. «Дагавтодорди» и кар патал 36 миллион манатдилай гзаф пул чара авунва. Ухулрин хуьре хьайи вахтунда А-К.Палчаев виче 1200 лапагдилай ва 250 къарамалдилай гзаф гьайванар хуьзвай, ина гьакӀ балкӀанарни ава, хуьруьн малдарвилин фермадалди кьил чӀугуна. И чкада ам малдаррин чпин яшайишдин шартӀарихъ галазни таниш хьана. Гьайиф хьи, им исятда Ухулрин хуьре авай малдарвилин анжах са ферма я. Къейдин, Ухулрин хуьруьн хейлин агьалийри иниз хтана цӀийи кьилелай малдарвилел машгъул жедай ашкъи ава. И кардизни рехъ тахьуни манийвалзава. Гуьруьшмишвилин эхирдай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева къейд авурвал, хайи хуьр арадал хкун патал ухулвийри ийизвай чалишмишвилер райондин маса хуьрерин агьалияр патални хъсан чешне хьун лазим я. Ада Ухулрин хуьр арадал хкунин месэладин важиблувал вичи дериндай аннамишзавайди ва чкадин агьалийрин уьмуьрдин шартӀар хъсанарун патал вилик акъвазнавай асул месэлаяр гьялун патал вичи гьар йикъан чалишмишвилер ийидайди лагьана.
+8-июлдиз вири Россияда хизандин, муьгьуьббатдин ва вафалувилин югъ къейдна. Суварин кьетӀен лишан ромашка цуьк яз гьисабзава. И сувар арадал атун гьеле ХIII асирда къадим Урусатдин Муром шегьердин князь Петр Феврониядал эвленмиш хьунихъ галаз алакъалу ийизва. Сиверай сивиз фенвай хабаррай Петр ва Феврония кьведни гьа са юкъуз, куьгьне гьисабрай 25-июндиз, чи календардин 8-июлдиз рагьметдиз фена. Аламатдин кар ам я хьи, кьилди-кьилди кучуднавай рагьметдиз фенвайбур уьмуьрда чеб чпел акьван кьару ва гьуьрметлу тир хьи, абур гьихьтин ятӀани суьгьуьр себеб яз кьведни са суруз ахкъатна.
+Мягькем хизан гьар са девирда обществодин хушбахтвилин ва умудлу гележегдин замин я! Анжах мягькем хизанда чӀехи хьайи рухваярни рушар кӀвализ, хуьруьз, къуьнуь-къуншидиз, бубайрин ирсиниз, ватандиз вафалу ва хийирлубур жеда. Эхиримжи йисара чи уьлкведин руководстводи хизандин месэлайриз кьетӀен фикир гузва. Гьар жуьре, хизанрин дуланажагъ ва дережа хкажзавай мярекатар кьиле тухузва, милли проектар ва программаяр уьмуьрдиз кечирмишзава. Суварин вилик квай йикъара Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван тапшуругъдалди, райондин культурадин управлениедин начальник Къизтер Гъаниевади ва райондин дишегьлийрин Советдин председатель и цӀарарин авторди алай макъамда Украинада кьиле физвай махсус операцияда иштиракзавай аскеррин диде-бубайриз сувар мубаракна.- Къе Ватан хуьзвай жегьилар арадал гъана, абуруз дуьз тербия ганвай куь чанар сагърай! Чна вирида а кьегьалрал лап рикӀивай дамахзава ва абуруз хийирдин дуьаяр ийизва. Куьн яргъал йисара куь балайрин, хтулрин, птулрин кьилел хьуй. Куь рухваяр саламатдиз, гъалибвал гваз хайи ерийриз хтурай, – лагьана абуру чи кьегьалрин диде-бубайрив райадминистрациядин патай къиметлу пишкешар ва цуькверин кунчӀар вахкана. Аскеррин диде-бубайрини чпин нубатда, чӀугвазвай еке къайгъударвиляй райондин руководстводиз чухсагъулдин хуш келимаяр лагьана.
+Гила чна чи газетдин тарихдиз вил вегьин. «ЦӀийи дуьнья» газет тешкил хьайи сифте вахтара ам гагь латин, гагь туьрк, гагьни араб-фарс гьарфарин куьмекдалди акъудзавай. Лезги чӀал хайи чӀалаз хас гьарфарикай магьрум хьуни еке четинвилер арадал гъизвай. Са кар мадни къейд авун лазим я: 1920-йисара Дагъустанда чӀалан жигьетдай, яни школайра жуван хайи дидед чӀалалди кӀелун лазим яни, тахьайтӀа туьрк чӀалалди лугьуз, яргъалди гьуьжетар кьиле фенай. Бязи къуватриз гужуналди лезги халкьдал туьрк чӀал ва абурун гьарфар илитӀиз кӀанзавай. За гьамиша чи ватанэгьли Гьажибег Гьажибеговаз рагьметар хьуй, женнетар кьисмет хьуй лугьузва: ам кӀевелай туьрк чӀалаз акси тир. А вахтара туьрк чӀал чидай лезгийрин кьадарни тӀимил тушир. Гьакъикъи крарал, илимдин делилрал бинеламиш хьана чи милли эдебиятни меденият дидед чӀалал вилик тухун чарасуз тирди субутна а касди. «Дидедин чӀалан куьмекдалди чун дуьньядин халкьарин культурайрихъ галаз таниш жеда», - къейднай бажарагълу жегьил алимди.1926-йисуз агалкьунралди университет куьтягьарай Гьажибег Гьажибегов филологиядин илимдай РагъэкъечӀд��й патан халкьарин илимдин ахтармишунардай институтдиз аспирантвиле ракъурнай. Чирвилерал рикӀ алай жегьилди, филологиядин илимдал дериндай машгъул хьана, лезги чӀал ахтармишзавай. Гуьгъуьнай ада Дагъустанда сифте яз филологиядин илимрин кандидатвилин тӀвар къачуна. Им 1928йис тир. Гь.Гьажибегова Дагъустандин Гьукуматди тешкилай лезги чӀалал чап ийиз хьайи сад лагьай «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакторвал ийизва. Бажарагълу алим газет вичин къайдадик кутунин, мухбиррин хъсан коллектив кӀватӀунин кардал кӀевелай алахъна. Адан жафаяр гьавайда феначир. Газет себеб яз мухбиррин арадай чпихъ алакьунар авай са жерге жегьил шаирарни алимар акъатнай. «ЦӀийи дуьнья» цӀийи алфавитдал акъудзавайвиляй адан гьар нумрада Гьажибега туькӀуьрнавай лезгийрин алфавит ва ам чирунин тарсар, экономикадикайни медениятдикай макъалаяр, иллаки лежберрин комитетрикай, областдин партийный тешкилатрин къараррин гьакъиндай итижлу малуматар чапзавай.
+Эхиримжи йисара чи уьлкведа образованиедин хилез кьетӀен фикир гузвайди сир туш. Чи райондани цӀийи школаяр, аялрин яслияр, бахчаяр эцигзава, образованидин идарайра алай девирдин къулайвилер тешкилдай жуьреба-жуьре программаяр кьилиз акъудзава. Лагьана кӀанда, цӀийиз кутур къелемди бегьер гун патал адахъ гелкъуьн герек я. Аялни жемятдиз хийир авай, медени инсан яз тербияламишун патал датӀана зегьмет чӀугуна кӀанзава. И карда диде-бубайри ва муаллимри кьетӀен роль къугъвазва. Школа куьтягьун, аттестат вахчун, пеше хкягъун, ибур аялрин уьмуьрда жезвай лишанлу ва рикӀелай тефидай вакъиаяр я. И мукьвара райондин администрациядин дараматда кӀелунра тафаватлу хьайи чи выпускникрив аттестатар вахкуниз талукьарнавай шадвилин серенжем кьиле фена. Ам «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева къизилдин медалриз лайихлу хьанвай выпускникар, Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин ученицаяр тир Шагьэмирова Резия Мегьамедовнадин (адаз районда виридалайни еке баллар хьанва) ва Пирсаидова Хадижа Анриевнадин, Ахцегьрин 2-нумрадин юкьван школадин ученицаяр тир Гьажиева Марьям Рауловнадин ва Алиева Гуьлназ Къейсединовнадин, урус чӀалан ЕГЭ-ДАЙ 91 балл къачунвай Луткунрин юкьван школадин ученица Мегьамедова Сумая Эминовнадин адресриз авур тебрикдин рахунрилай башламишна. Ада шадвилин мярекатдин «тахсиркарар» чпин уьмуьрда тайинарнавай вири ниятрив агакьун ва жегьилрикай хъсан инсанар хьун вичин мурад тирди къейдна. Ахпа райондин муниципалитетдин кьили гаф райондин образованидин управленидин начальник Халидин Эльдароваз гана. Ада жегьилриз чпихъ авай чирвилер викӀегьдиз ишлемишна, уьмуьрдин вири имтигьанар агалкьунралди вахкун теклифна. – Лайихлу образование къачуна чи уьлкведин ва райондин абадвал патал зегьмет чӀугун еке бахт я. Играми выпускникар! Куьн гьина хьайитӀани ва куьне гьи къуллугъ тамамарайтӀани, жуван хийи хуьр ва район садрани рикӀелай ракъурмир. Квез хуш сефер хьуй!, – лагьана ада. Медалриз лайихлу хьанвай выпускникрини, чпин нубатда, классрин руководителризни ва тарсар гайи муаллимрин адресриз тебрикдин хуш келимаяр лагьана. Инал кӀватӀ хьанвай школайрин директоррини чпин ученикрихъ уьмуьрда хъсанвилер ва агалкьунар хьун чпин мурад тирди лагьана. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди выпускникрин дидейрини чпин аялрин муаллимриз сагърай лагьана. Шадвилин серенжемдин эхирдай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева хъсан кӀелунайни общественный, яратмишунринни спортдин рекьяй виниз тир нетижаяр къазанмишнавай кьилдин жегьилрив МЕДАЛАР,ГЬУЬРМЕТДИН грамотаяр ва аттестатар вахкана. Къуй чпихъ мадни чӀехи агалкьунар хьурай! Адан кӀвалахда Дагъустандин писателрин Союздин секретарь, машгьур публицист ва таржумачи Максим Алимова, филологиядин илимрин кандидатар ва РФ-ДИН писателрин Союздин членар тир Ахцегь РУО-ДИН начальник Халидин Эльдаровани Фрид Кисриеван тӀварунихъ галай жегьил натуралистрин станциядин (СЮН) директор Мадлена Гьажиевади, Ахцегьрин 1-нумрадин школадин муаллим, лезги писателрин Союздин член Жамиля Саидовади, райондин культурадин Управленидин (МКУ УКСМП и Т) начальникдин заместитель, шаир Сулейман Сулейманова, и цӀарарин авторди, Ахцегьрин 1-нумрадин АСОШ-ДА кӀелзавай Алина Мегьамедалиевади, Тахмина Мирзоевади, Карина Аллагьвердиевади иштиракна. Заседанидин иштиракчияр алай вахтунда «Самурдин сес» литобъединение авай гьалдиз килигна (эхиримжи йисара адан членар – машгьур зарияр тир Абдулрашид Рашидов, Назир Мирзоев, Шихмурад Агъакеримов рагьметдиз финикди кӀвалах зайиф хьанва) ва адан мумкинвилер ахтармишна. Абуру гьакӀ адан райондин газетдин гъилевай йисан 27-нумрадин «Литературадин чина» ганвай авторрин шиирар веревирдна. Литобъединенидик цӀийиз экечӀнавай жегьилрин шиирар кӀелна, абуруз шииратдин рекьяй хъсан теклифар гана. Гележегда литобъединенидин заседанияр йиса кьве сефердилай тӀимил тушиз эверунин меслятдал атана. КӀватӀ хьанвайбурун теклифразивилелди заседанидал агъадихъ галай къарар КЬАБУЛНА:1.«САМУРДИН сес» литобъединенидин руководителвилин везифаяр шаир Сулейманов Сулейманан хиве ТВАН.2.РАЙОНДИН школайра дидед чӀаланни литературадин талукь тир кабинатар къайдадиз хкана, анра литературадин яратмишунрин кружокар тешкилун лезги чӀалан тарсарин тежрибалу муаллимрал ТАПШУРМИШУН.3.«САМУРДИН сес» литобъединенидин жергейриз литературадин яратмишунрал рикӀ алай жегьилар кьабулунин, абурухъ галаз кӀвалахунин ва яратмишунар райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдиз чинра чап авунин месэлайриз кьетӀен фикир гун.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ И мукьва, 6-июлдиз, Ахцегь райондин кьилин библиотекадин кӀелдайбурун залда райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин къвалав гвай «Самурдин сес» литобъединенидин нубат��ин заседание кьиле фена.
+Алай йисан 5-июлдиз Дагъустан Республикадин образованидин ва илимдин министрдин заместитель Халид Запирович Нурмегьамедов чи районда рабочий мугьманвиле хьана. Ада РУО-ДИН начальник Х.Эльдаровни галаз алай вахтунда чпе «Образованидин школадин къурулушдин модернизация» программадай капитальный ремонтдин кӀвалахар тухузвай райондин школайрал кьил чӀугуна. ИкӀ, абур Чеперин, Ялахърин, Фиярин ва Хинерин хуьрериз мугьман хьана. И вири 4 хуьрени республикадин образованидин ва илимдин министрдин заместителди школайрин директоррихъ, пудратчидин векилрихъ, фялейрихъ галаз суьгьбетарна, абуруз талукь тир тапшуругъар гана. Халид Запирович ремонтдин кӀвалахар кьиле физвай гьалдилай рази хьана. Амма ада фикирдиз къачунвай вири кӀвалахар вахтунда ва ери аваз куьтягьарун патал кӀвалахдин ериш йигинарун, объектрал кӀвалахзавай инсанрин кьадар артухарун теклифна. Исятда Хинерин ва Фиярин хуьрерин школайра ремонтдин кӀвалахар 4-50 процентдин, Ялахъринни Чеперин хуьрерин школайра лагьайтӀа, 70-85 процентдин тамамарнава.
+Зайнаб ДАВУДОВА И мукьвара Краснодардин крайдин общественный тешкилат тир (ККОО) Лезги медениятдин центради Кубанда (Новотитаровская станица, «Олимп» стадион), Шарвили эпосдиз талукьарна, спортдинни медениятдин сувар кьиле тухвана.
+ИкӀ, хабар гузвайвал, и юкъуз футболдин турнирда 6 командади иштиракна: «Самур-Кубань», «Леки-Кубань», «Шагьдагъ», «Фий», Краснодардин крайдин адвокатрин палатадин ва и крайда авай удинрин медениятдин центрадин командайри. Абур чи уьлкведин жуьребажуьре халкьарин векилрикай ибарат тир. Россиядин футболдин «гъед» Максим Деменко «Фий» командадик кваз къугъвана. Краснодардин крайдин адвокатрин палатадин вири состав и юкъуз спортдин майдандал хьана. «Олимп» спорткомплексдин кьиле авай ксари къейд авурвал, турнир хъсан тешкиллувал аваз ва къугъунарни къизгъиндаказ кьиле фена. Спортдин маса жуьрейрай акъажунар ва медениятдин мярекат лагьайтӀа, «У фермера» тӀвар алай ял ядай базада (Нововеличковская станица) давам хъхьана. Ана Калмыкия Республикадин Яшалтинский райондин культурадин КӀвалин директор Руслан Закиева тамамарай манийри, Россиядин виридалайни хъсан пагьливан Эдуард Мустафаева «Росэкстрим» ансамблдик кваз къалурай устадвили вири гьейранарна. Равиль Набиеван регьбервилик кваз гирванкайрин спортдай кьиле тухвай акъажунарни гзаф итижлубур хьана. Чуьлдал, михьи гьавадал, кӀарасрин цӀал гьазурнавай тӀуьнри (аш, рганвай як, чранвай фу) кӀватӀ хьанвайбурун иштягьар ачухна ва, кьилинди, садвили абурун рикӀерик шадвал кутуна. Чи эпосдин игит Шарвили Ватан хуьзвайди, халкь агудзавайди тир. Идакай, гьакӀни Кавказдин виридалайни кьиблепата яшамиш жезвай чи халкьдикай санлай, чи ата-бубайрин кьегьалвилерикай мярекатда чӀехиди яз хкянавай Ярагьмед Алаудиновича вичин рахун��а гьам лезги, гьамни урус чӀаларалди лагьана. Къенин юкъузни чи кьегьалри Украинада фашизмдихъ галаз кьиле тухузвай военный махсус серенжемдин тереф хуьзвайди къалурна.
+Вучиз чун икьван имансуз хьанва?!
+Алай девирдин искусствойрин «Аланика» ХVI фестивалдин сергьятра аваз Кефер патан Кавказдин дагълух ва дагъларин ценерив гвай гьар жуьре чкайра авай гъвечӀи музейрин 8 проект хкяна, абурун арада Ахцегьрин тарихдинни край чирдай музейни ава. Конкурсдиз СКФО-ДИН гъвечӀи музейрин патай вири 89 заявка атана. Идан гьакъиндай А.ТАХОГОДИДИН тӀварунихъ галай музейдин пресс-къуллугъди хабар гана. Ахцегьрин тарихдинни край чирдай музейдиз проект гьазурайди Санкт-Петербургда авай художница София Меликова я. Проектдин кьилин тема лезгийрин игитвилин «Шарвили» тӀвар алай эпос я. Ина кьилин чка халкьдин сивин яратмишунри: манийри, дегь заманадин кьисайри, махари кьазва. Музейдин делилралди, ахцегьвийри ва гьакӀ маса хуьрерин агьалийри Шарвили пагьливан четин вахтара халкь сад авур тарихдин гьакъикъи персонаж яз гьисабзава. Проектдин сергьятра гьакӀ видеофильмдин съемка, чкадин халкьдин яратмишунрин театрдин иштираквал аваз ва аудиоспектакльдин запись кьиле фена, хуьруьн къене авай ва адан патарив гвай вири музейрин залриз фидай рекьер къалурдай ктаб арадал гъана. Проектдин презентация Ахцегьрин тарихдинни край чирдай музейда кьиле фена. Музейдин директор Агьмед Дагъларова гьам республикадин ва гьамни райондин тарихни культура хуьник лайихлу пай кутур фестивалдин тешкилатчийриз чухсагъул малумарна. Презентацияда гьакӀни Гьукуматдин Пушкинан тӀварунихъ галай изобразительный искусствойрин музейдин директор Елизавета Лихачевади ва Кефер патан Кавказдин Пушкинан тӀварунихъ галай ГМИСДИН филиалдин директор Галина Тибеевади иштиракна. Серенжемдин сергьятда аваз сегьнедал чпин концертдин программа гваз Ахцегьрин халкьдин театрдин артистар экъечӀна. Идалайни гъейри, мугьманар патал Расул Гьамзатов ахцегьвийри гьикӀ къаршиламишнатӀа гьадакай гъвечӀи тамашани гьазурнавай. Ам лезги, авар ва урус чӀаларалди къалурна. Проект культурадин «Аланика» тӀвар алай Фондунин ва Кефер патан Кавказдин Гьукуматдин А.С.Пушкинан тӀварунихъ галай изобразительный искусствойрин музейдин филиалдин куьмекдалди уьмуьрдиз кечирмишна.
+И мукьва Ширинбег Гьажи Мирзоеван (араб чӀалал каллиграф) ктабханада чаз 700 йисан куьгьне ктаб акуна. – Куфидинбуруз ухшамиш куьгьне араб чӀалал гъилин хатӀарал кхьенвай шариатдин манадин и надир ктаб заз, дуьшуьшдай хьиз, са ахцегьвидин хсуси архивдай жагъана. Жилдинай чир жезвайвал, якъин, ам вичин вахтунда Юкьван Азиядин уьлквейрикай сана туькӀуьрна ва гьикӀ ятӀани Ахцегьиз акъатна. Ктабдин чинрин къерехрал араб гьарфарал перс чӀалалди кхьинар авунва. Гьелелиг ам чавай кӀелна ахтармишиз хьанвач, – лугьузва Ш.Мирзоева.
+Пулар тарарал алай пешер тиртӀа, яраб инсанар рази жедайтӀа? Яраб чилерал къал- къиж, гьуьжетар, ягъунар акъваздайтӀа? Гьа вахтунда кьванни инсанрин нефсер тух хьана, масадал пехил, гъафил тахьана, абуру чеб бахтлу уьмуьрдин иесияр яз гьисс ийидайтӀа? Пул чи уьмуьрдиз Туьркиядай ва куьгьне Китайдай тахминан пуд агъзур йис идалай вилик атана. Дегь заманайра лагьайтӀа, пулдин паталай къванер, гьуьлуьн ибрегъетер ишлемишзавай ва я гьар жуьре шейэр чеб-чпихъ галаз дегишарзавай. Яраб а вахтундани инсанар икьван азгъун тир жал? Абуру и чилерилай вуч гваз фена? Чна вуч тухуда? И жуьредин суалри зав эхиримжи йикъара кьарай вугузвач хьи, вугузвач. Украинада кьиле физвай махсус женгинин операцияда июндин вацра чепиви хва Забитов Рафик Назимович телеф хьана лагьай чӀулав хабарди чун вири къарсурнай. Жуваз таниш тушир жегьил жавандин сивел хъвер алай шикил акур зи вилерикай адан къамат къени карагзава. Малум хьайивал, и йикъара рагьметдиз фейи жегьилдин мехъер авун кьетӀнавай. Югъни тайинарнавай, диде-бубадин шадвилихъ кьадар авачир. Бахтлу йикъал вил алай багърийрин ва мукьва-кьилийрин рикӀ садлагьана кьатӀ хьайи мурадди атӀана. Жегьил эхиримжи кӀвале фарикъат хъувуна, адан мукьва-кьилияр виликамаз раханвай банкетдин залдин иесидихъ, устӀаррихъ, ашпазрихъ ва шадвилин межлис лентӀиниз къачузвай оператордихъ галаз гуьруьшмиш хьана.
+Са тӀимил кьван намус кумай, Аллагь рикӀел аламай ксари чаз затӀни герек авач, рагьмет хьурай жегьилдиз лагьана. Гьайиф хьи, ери-бине Дербент шегьердай тир операторди вич инсандин гуьнгуьна авай аждагьан хьиз тухвана. "Куь хва кьенватӀа, зи 15 агъзур манат пул квахьзава. Куь чӀалахъ хьана за маса мехъерарни кьунач! Заз чизвай крар туш, зи тахсир вуч я, зав зи пул вахце!", – лагьана ада сивяй каф чкӀиз гьа вич хьтин "игитар" секин ва вили цавун кӀаник яшамиш хьун патал жегьил чан къурбанд авур Рафик Забитован, хажалатди рикӀ атӀанвай, мукьва ксариз.
+Чун гьар сад вичин вахт атайла кечмиш жеда. Садбур кьегьалар, садбурни чакъалар хьиз. Чилерал даим касни амукьдач! И тегьерда тавунвай кӀвалахдин гьакъи къачун са кьегьалвал туш! Ам Аллагьди ишлемиш ийидай мумкинвални гун чарасуз я, заз чиз! Садазни вичин кьилел нубатдин декьикьада вуч къведатӀа чизвач, иллаки алай секинсуз девирда. Амма девлетдин рекье сада садалай еке камар къачуз зверзавайбурун рикӀелай вири фенва. Абуру гьатта вилик ярх хьана, ажуз хьанвай кас акурла, адаз кӀур гана, винелай элячӀна, гьич кьулухъни кихлиг тавуна физва. Та атана Шукур хьайи Аллагьди акъвазарна "Вун гьиниз я, дуст кас?", – хабар кьадалди.
+Вучиз чун икьван имансуз хьанва? Гьа ихьтин хесетрин иесияр хьанвай инсанар гьайванрилай квелди тафаватлу я? Дуьньядин эхир жезва жал? Суалар, суалар, суалар… ЖУВА-ЖУВАЗ жаваб гузва эхир.
+Рагьметар гурай чи кьегьал хва Рафик Назимовичаз! Вичин сура нур хьурай, вич Женнетдин агьали хьурай! ДИДЕ-БУБАДИЗ, мукьва ксариз сабур гурай! Инсанвилин къаматдай акъатнавай ксар Аллагьди дуьз рекьел хкурай! Аминь! Утерянный аттестат за № Б 6811084 об окончании в 2003 году Курукальской СОШ, выданный на имя
+И набататдиз экуь, амма ракъинин нурар дуьм-дуьз ават тийидай чка жагъурна кӀанда. Рагъ тӀимил хьуникди фикусдин тар са жизви кьатӀуз жедайвал са къвалахъ фида. ГьакӀ тахьун патал гатфарилай зулал къведалди, буй къвезвай вахтунда, пенжердин патав гвай тар мукьвал-мукьвал экв галай патахъ элкъуьрда. ХъуьтӀуьз адаз кьетӀен шартӀар герек къвезвач. Фикусдин тар авай кӀвалин гьава 16 градусдилай тӀимил тахьана кӀанда. Пешер гадар тавун патал сквознякрикай хуьн чарасуз я. Еке пешер алай тарцин пешер гьафтеда садра ламу пекинал михьда. Сих туп хьиз ацӀанвай жуьредин фикусдин тар гьамамда душдин кӀаник чими цел чуьхвейтӀани жеда. Гатфарихъ ва я гатуз тар пересадка ийида. Тар авай къаб гъвечӀи хьанвайди чир хьун четин кар туш. И чӀавуз накьв фад кьуру, дувулрикай залан кӀватӀ жеда, абур дренаждин тӀеквенрай хкатна дуьздал малум жеда. Ихьтин вахтунда гежел хъивегь тавуна ам маса къапуниз акъудун лазим я.
+Фикусдин тарцихъ гьикӀ гелкъведа?
+19-июлдиз Мугьаррам вацран сифте югъ алукьнава. Мубаракрай! Исламдин календардал асаслу яз, Гьижрадин 1445-йис башламишзава. Гьижради чаз Сад тир Аллагьдиз икрамуниз эверзава. Чна Аллагьдивай Адан Эмирар тамамарунин карда чаз къуватар ва сабур гун тӀалабзава! Къуй алукьнавай йисуз чи кӀвалера, гьакӀ чи уьлкведа ислягьвал, мублагьвални хушбахтвал хьурай! Амин! Гьуьрметлу юлдашар! Дагъустан Республикадин Конституциядин югъ (26-июль) – им сиясатдин метлебдин лап важиблу сувар я. Ада чи республикадин стха халкьарин садвал, РФ-ДИН къурулушдик кваз азадвал ва аслу туширвал лишанламишзава. РД-ДИН дибдин закон яз, дагъустанвийрин ихтиярар успатзава. Республикадин вири пипӀера хьиз, чи райондани и югъ шад гьалара лайихлудаказ къейдзава. Гьуьрметлу районэгьлияр! Райондин руководстводин, райсобраниедин депутатрин патай квез РД-ДИН Конституциядин югъ рикӀин сидкьидай мубаракрай! Дагъустан Республикадин Дибдин законди демократиядал бинеламиш хьанвай, уьлкведин чеб вирида кваз кьазвай принципар мягькемарзава ва мадни вилик тухузва. Ам чун экономикадин рекьяй вилик финин ва яшайишдин рекьяй дурумлувилин мягькем бине я. Чи республикадин агьалийрин рикӀера и югъ садвилин ва рейсадвилин лишан яз гьатнава. Гьар са касдин ватанпересвал гъвечӀи крарилай эгечӀзава. Абурун жергедик жуван республикадин, уьлкведин Конституцийриз гьуьрметун, абурун бинеда авай демократиядин принципар хуьн, жуван багърийрин, хуьруьнвийрин, райондин гьакъиндай къайгъу чӀугун акатзава. Гьуьрметлу Ахцегь райондин агьалияр! Квез аквазва хьи, иллаки эхиримжи вахтунда чун чкайрал халкьдин яшайишдин шартӀар хъсанариз, райцентрдал абур гъиз алахъзава: куьчейра къир цазва, йифен эквер твазва, зурба спорткомплекс, цӀийи школаяр, аялрин бахчаяр эцигзава, авайбур ремонтзава, цӀийи ЦРБ кардик кутаз кӀанзава, Ахцегьрин къеле туьхкӀуьрунин, жемят хъвадай михьи целди таъминарунин ва халкьдин яшайишдин метлебдин гзаф маса месэлаяр къарагъарнава. Куьнени гьар сада вичин чкадал къуллугъдин, гьакӀ ватанпересвилин буржияр намуслудаказ тамамариз хьайитӀа (и кардиз чна квез эверзава), чи кӀвалахар мадни вилик фида. Къуй куь кьилел гьамиша ачух цав ва квехъни виридахъ уьмуьрдин хушбахтвал, чандин мягькем сагъвал ва чи уьлкведин, республикадин, райондин хушбахт гележег патал гьар са карда агалкьунар хьурай! Инсандин ихтияррин замин тир и сувари къуй квез пакадин йикъахъ инанмишвал ва вилик эцигнавай мурадар къазанмишунин карда къуват гурай!
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьил А-К.Н.ПАЛЧАЕВ Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ, «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор, РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи Гьуьрметлу районэгьлияр, 21-июль райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин 95 йисан юбилейдин югъ я. Дикъет гайитӀа, им гьакъикъатда лезгийрин милли прессадин, печатдин сувар я. ГьикӀ хьи, лезгийрин милли печатдин бине Ахцегьа арадал атана. Дуьз 95 йис вилик, 1928-йисан 21-июлдиз, Ахцегьа чи халкьдин тарихда лишанлу кьетӀен вакъиа яз, сифте яз лезги чӀалал «ЦӀийи дуьнья» газетдин 1-нумра акъатна. Адан тешкилатчи ва кьилин редактор чи баркаллу ватанэгьли, зурба алим ва общественный деятель рагьметлу Гьажибег Гьажибегов тир. Лезги халкьдиз чна къе ишлемишзавай алфавит туькӀуьрай къагьриман алим!
+Лезгийрин сифте газет Ахцегьа арадал атун дуьшуьшдин кар туш. Лезги цивилизациядин, гуьгъуьнай Самур округдин меркез хьайи къадим Ахцегьар гьар са рекьяй гьамиша кӀвенкӀве, къунши халкьаризни вилаятриз чешне хьайиди гьакъикъат я. Инай Ахцегь Рагьманкъуьли, Абдурагьман эфенди, Мегьарам эфенди, адавай тарсар къачур Мирза АЛИ-КЪАЗИ, цӀийи девирда Агьед Агъаев, Азиз Алискеров, Агъаверди Аливердиев, Энвер Кисриев, Букар ТӀалибов хьтин тӀвар-ван авай вишералди алимар акъатна. Лезги халкьдин игитвилин эпос «Шарвили», сифте Жуьмя мискӀин, халкьдин тарихдин сифте ктаб – «Ахты наме», республикадин хуьруьн чкада светский сифте мектеб, милли театр, музеяр, колхозар, гамар храдай фабрика, ГЭС, лезгийрин сифте мухбир ва саки вири рекьерай алимарни искусстводин устадар, пагьливанар ина арадал атана ва абурал чна лайихлудаказ дамахни ийизва. Им акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишдай зурба бине ва мумкинвилер я. Абурукай тамам менфят къачуналди, гьакӀ «ЦӀийи дуьньядин» куьмекдалдини халкьдин арадай уьлкведин ва дуьньядин дережадин цӀудралди бажарагълу шаирар, писателар, мухбирар, алимар, гьар жуьре рекьерин пешекарар майдандиз акъудна. Кьилинди, газетди къени бубайрин хъсан чешнейралди акьалтзавай несил ватанпересвилин, инсанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишзава. СМИ-ДИН къурулушдиз 4-власть гьавайда лугьузвач. Инсанрин фикир-къанажагъ чпиз герек патахъ элкъуьрун патал СМИ-ДИН такьатрин куьмекдалди дуьньяда идеологиядин дяве къизгъин хьанвай шартӀара адан везифа (роль) мадни артух я ва душманри абуруз талукь тир такьатарни гьавайда серфзавач. И кардин мана-метлебдин гъавурда гьеле тамамвилелди акьун тавунвайвиляй (тахьанайтӀа телевидениединни Интернетдин кьумекдалди чи ватандашрин кьил элкъуьриз тадачир, халкьди милли ва Гьукуматдин официальный газет-журнал кхьидай) и дяведа чун, гьайиф хьи, кумукьзава. СССР чукӀун, Прибалтикадин республикаяр, Украина, Грузия Россиядиз акси акъвазун хьтин вакъиаяр гьа кардин нетижаяр я.
+Амма гзафбуру, гьайиф хьи, дуьз гъавурда авачиз райондин чин, гуьзгуь тир, дидед чӀал, милли тарих, культура хуьзвай хайи газет кваз кьвазвач. «Вири малуматарни хабарар телефондайни телевизордай чир жезвай девирда четиндиз кӀел жезвай газетдикай вучзавайди я» лугьуз, гьатта тегьнеяр ягъиз, га
+Алай йисан 22-июлдиз РД-ДИН Гьукуматдин Кьилин заместитель Нариман Абдулмуталибов Ахцегь райондиз мугьман хьана. «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаевахъ, РД-ДИН хуьруьн майишатдин министр Мухтарбий Аджековахъ, РД-ДИН образованидин министрдин заместитель Халид Запировичахъ, РД-ДИН Роспотребнадзордин территориальный отделдин руководитель Арсен Касимовахъ галаз санал ам чпихъ яшайишдин жигьетдай метлеб авай объектар эцигунин кӀвалахар кьиле физвай гьалдихъ галаз таниш хьана. Сифте абуру «Хуьрерин территорияр комплекснидаказ вилик тухун» госпрограмма уьмуьрдиз кечирмишунин сергьятра аваз райцентрда эцигзавай 120 ученикдин чкадин цӀийи школадин эцигунрал кьил чӀугуна. Ина территориальный Роспотребнадзордин отделди винел акьулднавай бязи куьлуь кимивилер гьисаба кьун тавуртӀа, и школа тамамвилелди ишлемишуниз гьазур я. Ахпа делегация виче 1500 кас гьакьдай спортдин многофункциональный комплексдин эцигунрал фена. Подряддин тешкилатдин векилдин гафаралди, спортдин цӀийи комплекс эцигунин кӀвалахар 95 процентдин тамамарнава. Нариман Абдулмуталибова спортдин цӀийи и объект алай йисан 1-сентябрдиз шадвилин гьалара ачухун патал подряддин тешкилатдин векилриз эцигунрин кӀвалахрин еришар артухаруниз эверна. Къейдин, Ахцегьа «Набережный» паркдин патав эцигзавай спортдин цӀийи майдан районда кӀуьд лагьайди я. Инанмишвилелди тестикьариз жеда хьи, агьалийрин гегьенш къатарин арада спорт ва уьмуьрдин сагълам къайда машгьур авунин рекьяй Ахцегь район РД-ДА кӀвенкӀвечийрин жергеда ава.
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къвалав «Самурдин сес» тӀвар алаз эдебиятдал рикӀ алайбурун объединениеди кӀвалахиз хейлин йисар я. Шаксуз, яратмишдай интеллигенция санал тупламишунихъ чӀехи метлеб ава. Са вахтара (иллаки алатай эсирдин 60-80-йисара) адан кӀвалах лап активвилелди кьиле физвай. А чӀавуз адан кьиле Дагъустандин Халкьдин шаир Хуьруьг ТӀагьир, Дагъустандин Халкьдин писатель Къияс Межидов ва масабур хьана. Ида тешкилатдин метлеблувиликай лугьузва. «Самурдин сесини» вичин кӀвалах башламишайдалай инихъ Ахцегь, Докъузпара, Рутул, Мегьарамдхуьруьн районра яшамиш жезвай литературадал рикӀ алай, чпи са вуч ятӀани яратмишзавай ксарин къуватар тупламишиз хьана, абуруз чӀехи майданриз экъечӀдай мумкинвал гана. Зунни и тешкилатдин иштиракчи яз майдандиз экъечӀнавайбурукай сад я. Инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, Алирза Саидова, Шихнесир Къафланова, Къадир Рамазанова, Абдул МутӀалибова, Касбуба Азизханова, Насир Эюбова, Нажмудин Шабанова, Хуьруьг Лукьмана, Хкем Жамалдина, Жамисеб Саларова, Абдуллагь Искендерова, Рагьим Рагьимова, Дагълар Абдуллаева, Назир Мирзоева, Казим Казимова, Абдулрашид Рашидова, Нариман Гьажиева, Нариман Самурова, Алуван Шагьэмировади, Абад Шагьмарданова, Рачаб Рачабова, Юсуф Мамедова, и цӀарарин авторди ва хейлин масабуру ина чпин устадвилин дережа хкажна.1980-1990-йисара «Самурдин сес» литобъединениеди «ЦӀийи дуьнья» газетдин редактор хьайи чи гьуьрметлу шаир Абдулрашид Рашидован регьбервилик кваз (2018-йисан 28-февралдиз ам рагьметдиз фена) мадни дурумлувилелди кӀвалахна. Умудлу я, литобъединенидин кьиле милли литературадал рикӀ алай кас акъвазна, адалай жегьил зарияр яратмишунин зегьметдал гьевесламишиз алакьда. «Чи «ЦӀийи дуьнья» газет гьамиша цӀийиди, экуьди яз, шад мярекатринни суваррин чархачи яз, чаз виликди фидай рехъ къалурзавай руьгьдин къуват - хазина яз амукьда. «ЦӀийи дуьнья» газетдин гьар са нумра чи инсанри хушвилелди кьабулун, адан чинра чпикай кхьенвай инсанар рази яз амукьун за виридалайни важиблу кар яз гьисабзава», - лугьузва алай вахтунда «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор, РФ-ДИН журналистрин Союздин член, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Дашдемир Шерифалиева.«ЦӀийи дуьнья» газет тешкилайдалай инихъ 95 йис тамам жезвай юбилейдин сувар редакциядин дарамат ремонтзаваз хьуникди 21-июлдиз къейдиз хьанач. Райондин руководстводин куьмекдалди ам цӀи са маса юкъуз къейд хъийидайдак чна умуд кутазва. Ватан патал, халкь патал чан эцигна кӀвалахзавай юлдашриз баркалла ва чухсагъул! лугьуз кӀанзава чаз. Къуй чи район мублагь, авадан хьуй! Жуван вацӀ жува чӀехи авун лазим я, гьуьрметлу юлдашар! Юбилейдин гьуьрметдай газетдин тираж артухарун чи виридан хиве авай важиблу месэлайрикай сад я. Ам вирида, кхьихь, гьуьрметлу ватанэгьлияр!..
+«ЦӀийи дуьнья», «Лезги газет», дидед чӀал, Лезги ятӀа, газет кхьин лазим я. Мелгьем я чи кьезилардай рикӀин тӀал, Чирвал гузвай чи тарихдин гуьзгуь Я.«ЦӀИЙИ дуьнья», «Лезги газет», дидед чӀал, Иви я чи, шагь дамарра къекъвезвай. Хкажзавай руьгьдин девлет, гьал-агьвал, Нурлу рагъ хьиз, гьар са кӀвале ХЪУЬРЕЗВАЙ.«ЦӀИЙИ дуьнь��», «Лезги газет», дидед чӀал, Кхьихь дустар, авадан хьуй хуьр, Ватан. Шад суваррал, гур межлисрал алаз звал, Дуьньядиз гьакӀ машгьур хьуй чи Лезгистан!«ЦӀийи дуьнья», «Лезги газет», дидед чӀал, Кхьихь дустар, миллет сад хьухь ихлас тир! ГАЗЕТ-ЛЕЗЕТ, сувар я ам, чи шадвал, МУРАД-МАКЬСАД, эдебият чаз хас ТИР.«ЦӀИЙИ дуьнья», «Лезги газет», дидед чӀал, Кхьихь дустар, чун адаз пак буржлу я. Шад хьурай гьар кӀвале хизан, паб-аял, Дидедин мез, ширин я чаз, гужлу Я.«ЦӀИЙИ дуьнья» «Лезги газет», дидед чӀал, Кхьихь дустар, мез я ам чи, рикӀин сир. Вилин ишигъ рехъ къалузвай чаз гьалал, Яшайишдин чешне я ам, хьухь КЪАДИР.«ЦӀИЙИ дуьнья», «Лезги газет», дидед чӀал, Лезги туштӀа, газет кхьин турус туш?
+Алай йисан 1-сентябрдилай РД-ДИН Яшайишдин фондунин къурулушда авай пенсияр тайинарунин Управление реорганизация авун гуьзлемишзава. Идакай информагентстводиз и идарадин пресскъуллугъди хабар гана. СФР-ДИН РД-ДА авай Отделениедин Управляющийдин заместитель Нуруллагь Сулейманован гафаралди, и карди пенсия ва социальный маса пулар арадал атунин, тайинарунин ва чарасузвал аваз хьайитӀа, цӀийи кьилелай гьисаб авунин кардиз хъсан патахъай таъсирда. – Къурулуш еке авун ва ам округриз паюн – им агьалияр пенсийралди таъминарунин карда арадал къвезвай месэлаяр мадни ерилудаказ ва тади гьалда гьялдай мумкинвал я. И жигьетдай хейлин къуллугъар автоматламишнаватӀани, чна гьар са пенсионный делодиз вахт серф авун, чкайрал гъавурдик кутунин кӀвалах тухун чарасуз я, – лугьузва Дагъустандин Яшайишдин фондунин пенсияр тайинарунин Управлениедин начальник Патимат Абдурагьмановади. ПРЕСС-КЪУЛЛУГЪДИ гьакӀни къейдна хьи, кьиле тухузвай дегишвилери агьалийрихъ галаз кӀвалахунин кардиз са жуьредани таъсирдач, гьа са вахтунда Фондунин кӀвалах хейлин кьезилар ва хъсанар ийида.
+Алай вахтунда чи республикада кесибдиз яшамиш жезвай хейлин хизанар ава. И кар фикирда кьуналди «Республикадин дагълух территорияр яшайишдин ва экономикадин рекьяй вилик тухун» программадин сергьятра аваз хуьруьн агьалийриз яшайишдин (социальный) кредитар гузва. Абур яшайишдин контрактдин бинедаллаз ахъайзава. Яшайишдин контракт – им яшайишдин рекьяй таъминардай идарайринни кесиб агьалийрин арада жезвай икьрар я. Гьукуматди агьваллу тушир инсанриз ва абурун хизанриз уьмуьрдин ери хъсанардай мумкинвал гузва. Чара ийизвай пулдин такьатрихъ таъминсуз агьалийривай цӀийи пеше чириз, хсуси куьмекчи майишат, гъвечӀи бизнес тухуз жеда. Пулдин такьатар гьикьван чара ийизва? Промышленностдин ва я алишверишдин кархана ахъаюн патал 12 вацран муьгьлетда – 350 агъзур манат; жуван хсуси куьмекчи майишат тухузвай агьалийриз – 200 агъзур манат са сеферда 12 вацран вахтунилай гзаф тушиз; яшайишдин четин гьалар хъсанарун патал кесиб хизанриз – 6 вацран вахтунда гьар вацра са вацран агъа кӀанин мажибдин кьадарда аваз пул ахъайзава; кӀвалах жагъурун патал – са вацра вацран агъа кӀанин мажибдин кьадарда аваз, кӀвалахал тайин хьайидалай кьулухъни 3 вацра (амма 9 вацралай гзаф тушиз) икьван пулдин такьатар чара ийизва. И программадикай дарвиле авай касдивай ва я хизандивай, гьакӀни хсуси карханайрин иесийривай, эгер вилик квай вацра абурун къазанжийрин кьадар вацран агъа кӀанин мажибдин кьадардилай тӀимил яз хьайитӀа, менфят къачуз жеда. Гьукуматдин патай куьмек къачуз кӀанзавай ксаривай МФЦ-ДИН ва агьалияр яшайишдин рекьяй хуьдай идарайриз арзаяр вугуз жеда.
+Чи уьлкведин здравоохраненидин Министерстводи агьалийриз коронавирусдин инфекциядиз акси рапар адресный къайдада ягъун теклифзава. Идаз талукь документдин проект нормативдин правовой актарин проектрин Федеральный порталда эцигнава. Пешекарри и кӀвалах коронавирусдин инфекциядиз талукь яз уьлкведа авай гьалар дурумлу хьунихъ галаз алакъалу ийизва. Идалайни гъейри, вакцинациядин адресный къайдадал элячӀун духтурри менфятлуди яз гьисабзава. Къейдин, алай вахтунда чпик коронавирус акатунин жигьетдай къурхулувилик квайбур яз чеб виликдай и инфекциядик начагъ тахьайбур, прививка тавунвайбур, яшар 60 йисалай виниз алатнавайбур, онкологиядин ва аутоиммунный, иммунодефицитдин азарар авайбур гьисабзава. Виче и документдал алава кӀвалах хъувун кьиле физвай порталда профилактикадин прививкайрин календардик талукь тир дегишвилер кухтун ва чпиз коронавирусдиз акси рапар чарасуздаказ ягъун лазим тир агьалийрин къатарин сиягь туькӀуьрун теклифзава.
+Алай йисан сифте паюна Дагъустандиз 745 агъзур кас мугьман хьана. Им шазан йисан талукь тир девирдив гекъигайла 10 процентдин гзаф я. Туризмдин хиле зегьмет чӀугвазвайбурун кьадар 11 агъзур касдив кьван артух хьанва. ЦӀинин 1-июлдин делилралди, 49 туроператорди ва 76 турагентди официальнидаказ чпин кӀвалах тухузва. Идалайни гъейри, 89 экскурсовод ва таржумачи-гид федеральный аттестациядай акъатнава.
+Заз хуш я зи халкьдин хатур-гьуьрметни, Халкь далудихъ хьунухь са бахт, гьунар я. Халкь галачиз кӀандач заз пак Женнетни, Халкь зи девлет, шадвал, лезет, сувар я. Халкьдин шаир Хуьруьг Тагьир лигим яз, Халкь паталди зегьмет чӀугваз хьайид я. Адан уьмуьр гур межлисра даим яз, Шадвал пайиз, насигьат гуз фейид я. Къилихриз хуш, инсанперес гьакъикъат, Вири элдин къайгъудар яз уртах ТИР.«ЦӀИЙИ ДУЬНЬЯ» газетдизни гуз дикъет, Ам шаиррин, вири халкьдин дамах тир. Зани адан булахдай яд хъвайид я, Яб це куьне и шиирдиз хъсандиз. Тарихдиз пак «ЦӀИЙИ ДУЬНЬЯ» шагьид я, Рехъ ачухай гьар са кьегьал, ЖАВАНДИЗ.«САМУРДИН СЕС» тешкил хьана БЕГЬЕРЛУ,«ЦӀИЙИ ДУЬНЬЯ» чаз экв гузвай гевгьер яз. Чи писатель Къияс халу гьуьрметлу, Рехъ къалурай чи ашкъидин регьбер ЯЗ.«САМУРДИН СЕС» хьана сейли тарихдиз, Кесерлу жез писателар, шаирар. РикӀел хкиз кӀанзава заз тарифиз, Халкьдин рекье чан эцигай шагьидар. Арифдарар яз ашкъидин, гуьгьуьлдин, Къадир, Лукьман, Абдуллагьни Нажмудин. Теснифчияр хьана халис девирдин, Дагълар, Рагьим, Жамалдинни Жамидин. Шагь дагъларин картариз ухшар хьана, Казим, Абдул, Алирза, Шагь-Эмир. Чархачийриз, билбилриз къаншар хьана, Насир, Юсуф, Касбубани Шихнесир. Абдулрашид, Назир, Къурбан камаллу, Философ тир Агьед кьакьан, чи зарлу. Дережайриз уьтквем хьана уьлкведа, Вири халкьдиз истеклу яз гьунарлу. Баркалла квез, журналистар баркаван, Тарихчияр Дашдемирни Нариман. Куьн чешне яз хкаж хьанай гурарай, Шихмурадни, Светани Алуван. Абдул-Ражаб, Назир, Агьмед, Гьажибег, Алимар тир, писателар гьайбатлу. Туьхуьн тийир гъетер хьанва ктабра, Несилриз чи рехъ къалузвай савадлу. Эдебият вилик физва ВАТАНДА,«САМУРДИН СЕС» жанлу хьана районда. Шад майилар хъуьрез даим ашкъидин, Дидедин чӀал нурлу яз ДАГЪ-АРАНДА.«САМУРДИН СЕС» гужлу хьурай газетда, Тупламиш жез писателар ялавлу! Чна даим ирс сагьибар гуьзетда, Халкьдин рекье чан эцигдай, вафалу! Мерд Али ЖАЛИЛОВ, РД-ДИН ва РФ-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи
+«ЦӀийи дуьнья»! На заз гайи майданрал Эмбер ала, эквер ала цуькверин. Эксик тежез ашукьвални гьейранвал, Мескен кьунва руьгьдин туракь гъетери. На хкажна зун илгьамдин пурариз, Мягькемдиз кьаз вугана зав важарар… Таб гуз туна циферизни гарариз, Раиж ийиз халкьдиз жуван бажарагъ… Кьудкьанни цӀувад, вишер жеда яшар ви, Амма жегьил амукьда къаст, къуллугъ ви. Халкьдин таъсиб-кьакьанвал я аршар ви, Тебрик ийиз несилри шад сагълугърив…
+Михьивал хуьх, ам женнетдай атанва
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+РикӀел алама, 1962-йисуз за Госбанкда кӀвалахдайла, Махачкъаладай Муса тӀвар алай са ревизор атана, аварви. Дагъви мугьманпересвилин адетралди кьабулна. Гьелбетда, за ам мугьманханада тунач, кьвед-пуд юкъуз чи кӀвале хьана. Гьуьрмет авунин лишан яз, кӀвалахдилай кьулухъ чна Ахцегьрин тамашуниз лайихлу чкайра сейирдай, ам чи жемятдихъ галаз танишардай.– Я кас, дагълух чкада яшамиш жез, куьне малар хуьзвачни? – аламатдин суал гана ада.– Гьелбетда хуьзва.– Бес абурун лакар-гелерни аквазвач эхир?– Экуьнахъ фад къарагъзавай дишегьлийри, калер ацана, абур нехирдик кутуна хтана, гьарда вичин кӀвалин вилик патар шткин хъувуна, яд хъияна, куьчеяр михьи хъийизва. КӀвалин вилик пад чиркиндиз тун чина еке айиб яз гьисабзава… – гъавурдик кутуна за а кас.– Валлагь, баркалла! Баркалла! – лугьуз амукьна ам. – Амма чи районрин хуьрера, гьайиф хьи, лап масакӀа я: куьчеяр лакадин ниэдини кьаради кьуна, гьич къекъведай мумкинвал жедач. КӀвале, куьчеда михьивал хуьн, эвелимжи нубатда, дишегьлийрилай аслу я. «Чиркин папан итим буьркьуьди хьун хъсан я» лугьудай мисал ава. Эхь, эхиримжи вахтунда «Михьивал женнетдай атай затӀ я», «Михьивал михьзавай чкада ваъ, михьивал хуьзвай чкада жеда» мисалрални чи бубайрин хъсан адетрал са артух амал хъийизвач. КӀамар зирзибилрин мяденриз ва цин къаналарни хулер чиркин ятарин канализацийриз элкъуьрзава. Инсан вични тӀебиатдин са пай я кьван, элкъуьрна кьунвай тӀебиат кьацӀуруналди, тергуналди чна чунни яваш-яваш тергзава.
+Япониядин алимри тестикьарзавайвал, клубникади инсандин организм хаталу бязи азаррикай хуьдай мумкинвал гузва. Сетсунандин университетдин алимри кьиле тухвай ахтармишунрин нетижайри рикӀин приступрихъ ва инсультдихъ галаз женг чӀугунин карда цӀийи мумкинвилер ачухзава. Алимри тестикьарзавайвал, йикъа анжах са тарелкада авай клубникаяр тӀуьни инсан вичи хаталу азарар арадал гъун мумкин тир пидикай хуьзва. Клубникадик С витамин иллаки гзаф ква. И витаминди лагьайтӀа, рикӀин азаррин вилик пад кьадай мумкинвал гузва. И рекьяй алимри тухвай тежрибада 23 касди активвилелди иштиракна. Абуру гьар сада 500 грамм клубникадин пюре незвай ва я клубникадин шире хъвазвай. Са зур сят вахт арадай фейила тежрибадин иштиракчийри ивидин анализ гузвай. Гуьгъуьнайни абурулай 4 сятдин къене 4 сеферда иви къачузвай. И вахтунда алимри тайинарайвал, тежрибада иштиракай ва чпи клубникаяр тӀуьр ксарихъ «пис» холестерин арадал атунин лишанар тӀимил авай. И тегьерда клубника тӀуьр са сятдилай адан менфятлувал тайинариз жеда.
+зет кхьиникай кьил къакъудзавайбурни ава.
+Электронныйбурулай тафаватлу яз, чарчин материалар инсанри хъсан кьатӀузвайди, абур тарихда – архивда гьамишалугъ амукьзавай гьакъикъи документар тирди аннамишзавач. Лезги чӀалан газет-журналдихъ галаз дидед чӀални, чи милливални терг жезвайди кьатӀузвач. Разивилелди лугьун, кӀелзавайбуру шагьидвалзавайвал, къе райондин газетдин винел патан акунар, чапзавай материалрин кьадар, тематика, ери аквадайвал хъсан я, цӀийи авторар – мухбирар пайда жезва. Нетижада жемятдин, райондин руководстводин патай газетдиз авай итиж, тӀебии я, адан кесер къалурзавай уьлчме тиражни дурумлу я: 1450-1500 экземпляр! И агалкьун, гьелбетда, райондин руководстводин гуьзчивилик кваз редакциядин яратмишунин коллективдин алахъунрин бегьер я. Девирдин четинвилеризни килиг тавуна, кьиле Абдул-Керим Палчаев аваз райондин руководстводи алай вахтунда «ЦӀийи дуьнья» хуьниз, вилик тухуниз дикъет гузва: газет кхьиз куьмекзава, редакциядин дарамат гуьнгуьниз хкизва (вич эцигна кардик кутур 1967-йисалай инихъ ам капитальныйдаказ гьеле садрани ремонтнавачир), ам офисдин мебелдалди тадаракламишзава, вилик патар аваданламишзава. Пара кьадар сагърай! Къейдин, ремонтдин кӀвалахар гьеле бегьем тахьанвайвиляй 21-июлдиз лезгийрин милли печатдин йикъан сувар къейдиз жезвач. Иншаллагь, ам чна цӀи зулухъ (гьеле югъ тайин туш) кьиле тухуда.
+17-июлдиз Ахцегьрин хуьруьн «Набережный» паркда им кьвед лагьай сеферда яз фольклордин сад тир югъ къейдна. Мярекат Дагъустан Республикадин культурадин Министерстводин ва чи райондин руководстводин тапшуругъдалди культурадин управлениедин коллективди тешкилна ва лап вини дережада аваз кьиле тухвана. Ихьтин мярекатрин кьилин макьсад, гьайиф хьи, алай макъамда бязибурун рикӀелай физвай дидедин чӀал, бубайрин хъсан адетар хуьн, абур квахьунин хаталувилин вилик пад кьун я. Шад жедай кар ам я хьи, алатай йисан и жуьредин суварив гекъигайла, и сеферда лезги манияр тамамарзавай жегьилрин ва аялрин кьадар гзаф тир. Саки пуд сятдилай виниз давам хьайи концертдин программадик лезги халкьдин манияр, куьгьне къугъунар, «Шарвили» эпосдиз талукь сегьне, райондин искусствойрин школадин тербиячийри гьазурнавай зиринг кьуьлер квай. Мярекатдин иштиракчийрихъ гьакӀ лезги халкьдин гьар жуьре тӀеамлу хуьрекар ва самовардин чай дадмишдай мумкинвални авай. Лагьана кӀанда хьи, райондин жемятди, мугьманри ва чиниз атанвай туристри мярекатдикай, дугъриданни, еке лезет хкудзавай, кӀвалериз садазни хъфиз кӀанзавачир.
+РФ-ДИН спортдин Министерстводин къарардалди (Приказ «99, от 29.06.2023г.) Саратов шегьердин Ахмерован тӀварунихъ галай олимпийский резерврин спортшколадин пагьливан, баркаллу кьакӀуви Агьмед Агьмедоваз (тренер – буба Ихтибар Агьмедов) каратэдай Россиядин спортдин мастервилин тӀвар гана. Мубаракрай!
+Саимат Керимовна Ферзалиева, виликан «Ахтынский» совхоздин багъманчивилин бригададин бригадир, Социализмдин Зегьметдин Игит, СССР-ДИН Верховный Советдин депутат, общественный деятель, чӀехи туькӀвей хизандин мегьрибан диде…– Завай ам лап куьрелди икӀ лишанламишиз жеда: тӀебиатдин гъалатӀ, итим хьана кӀанзавайди тир! – адан инсанвилин къилихрал, кьетӀен зегьметкешвилел, тӀебии къуватдал гьейранвилелди лугьузва ам мукьувай чидай виликан «Заря» совхоздин директор, гила лайихлу пенсияда авай агъсакъал Къардаш Мамалиева. – Хиве кьан, Саимат вах заз пара крара чешне тир. Им югъ я, им йиф я талгьана, кьатӀ кьеженваз гьа багълара жедай ам. Хсуси чешнедалди гьевесламишдай бригададин членар. Зегьметдиз къимет гуз, кӀвалахзавайбуруз гьуьрмет ийиз, абурук лувар кутадай къилих авай. Гзаф сабурлу дишегьли тир, амма кьасухдай ийизвай нагьакьан крар акуна хъел атайла, столдал гъуд эляна, себни гудай. Коллективдин арада адаз еке гьуьрмет авай, кичӀени тир адахъай. Бригададин зегьметкеш, кар алакьдай фялейрин далудихъ дагъ хьана, къайгъударвилелди акъваздай. Зайиф, гьакӀ «балласт» патал тир ксар адан бригадада яргъалди амукьдачир… Зегьметдин Игитвилин тӀвар Гьукуматди адаз лап лайихлудаказ гана, – чӀехи гьуьрметдивди рикӀел хкизва Къ. Гь. Мамалиева. Эхь, гъвечӀи чӀавалай етим хьана, ахпа хиве еке, кесиб хизан гьатна, производстводин кӀвалахрин яцӀа гьатна, чандал кьадарсуз гуж акьалтайвиляй эхиримжи йисара ам зайиф тир, ятӀани шикаятун, ажузвал хиве кьун чидачир. «КӀвалах тавурла, дарих хьана, гуя рикӀ акъатда, дидедин. КӀвалах авурла, давление хкаж хьана, тади гузва. Им шикаят туш гьа, Аллагьди гайи йикъаз шукур хьуй, пара рази я», – рикӀин сидкьидай дерди гьалдикай хабар кьурла лугьудай ада вичин багърийриз. С.К.Ферзалиева 1925-йисуз Ахцегьа кесиб, чӀехи хизанда дидедиз хьана. ДИДЕ-БУБА фад къакъатна, вичелай гъвечӀи вахар-стхаяр хиве гьатай Саимат 1941-йисуз 7-класс куьтягьна, Ахцегьа Агъасиеван тӀварунихъ галай колхозда зегьмет чӀугуниз мажбур жезва. Дяведин ва адалай гуьгъуьнин четин йисара ада, руфуна тухдалди кьуру фуни авачиз, йиса 120-150-дан чкадал 500 лайни артух зегьметдин йикъар къазанмишзава. КӀвенкӀвечи ва тешкилатчивилин алакьунар авай жегьил рушал колхоздин правлениди сифте багъманчивилин бригадада звеноводвал, ахпа бригадирвилин къуллугъ ихтибарзава. С.К.Ферзалиевади Дагъустанда сифте яз емиш багълариз гъвечӀи авиациядин куьмекдалди дарманар ягъуник (а макъамда Ахцегьа аэропорт кардик квай) ва менфятлу маса цӀийивилерик кьил кутуна. Адан регьбервилик квай бригадади гьар са гектардай 800 центнердилайни артух ерилу ичер къачузвай, тарарин арайра салан майваяр битмишарзавай, алафар гьазурзавай… Ихьтин зегьметдиз Гьукуматди лайихлу къиметни гана: 1966-йисан 30-апрелдиз СССР-ДИН Верховный Советдин Къарардалди хуьруьн майишатдин производстводин лап виниз тир агалкьунрай Саимат Керимовна Ферзалиевадиз Социализмдин Зегьметдин Игитвилин тӀвар, гьадахъ галаз санал Ленинан орден ва «Мукални КутӀа» къизилдин медаль гана. Игит дишегьлиди зегьметдикай азад вахтунда гьакӀ общественный кӀвалахарни тамамарзавай. ИкӀ, 1963-йисуз ам РСФСР-ДИН Верховный Советдин 6-эверунин депутатвиле ва 1966-йисуз КПССДИН ХХIII - съезддин делегатвиле, гьакӀ КПСС-ДИН Дагъустандин обкомдин членвиле хкяна. Игит дишегьли 1995-йисуз рагьметдиз фена, хайи хуьре кучуднава. ТӀвар эбеди авун яз, дугъри я, Ахцегьа ам яшамиш хьайи кӀвалин цлал талукь тир кьул алкӀурнава, адан тӀварунихъ куьче гала. Зегьметдин Игит дишегьли (ахьтинбур республикада сад-кьвед ава), гьелбетда, кутугай са памятник эцигуниз лайихлу я. Гьайиф хьи, гьелелиг чавай и кар кьилиз акъудиз хьанвач. Къейдин, кьве йисалай Саимат Ферзалиева дидедиз хьайидалай инихъ 100 ва рагьметдиз фейидалай инихъ 30 йис тамам жезва. Юбилейдиз талукь яз гьа макъамда памятник ачухун патал (им районэгьлийрин теклиф – тавакъу я) гиламаз къайгъу чӀугун лазим я.
+Ахцегь райондин Гутумрин хуьряй тир чи баркаллу ватанэгьли, дяведин десантный катердин командир Ималедин Гьуьсейнова и мукьва ИНТЕНЕТ-КЪАНАЛРАЙ жегьилрихъ элкъвена авур эверун.
+– Салам алейкум, гьуьрметлу стхаяр! Эвелимжи нубатда, квезватанэгьлийриз чухсагъул лугьуз кӀанзава, вучиз лагьайтӀа душманрихъ галаз къати женгера чна куь патай авай куьмек, майилвал гьиссзава. Украинада дяведин махсус серенжем (СВО) кьиле физвай сифте йикъалай зун адан ишттиракчи я. МасакӀа хьунни мумкин тушир, гьикӀ хьи душманди Ватандал вегьенвайла, дяведин пешекар офицер яз, за гъиле яракь кьуна. Гьуьрметлу стхаяр, яргъал йисара аслу тушир кьилди уьлквеярни халкьар алдатмишиз, кукӀвариз, чапхуниз хьайи жаллатӀри кьиле США аваз гила фендигарвилелди Россиядал вегьенва. Абурун къаст чи уьлкведин стха халкьарин арада къал-къиж тун, Россия чпин хура акъвазнавай виридалайни чӀехи, гужлу ва девлетлу уьлкве яз пайипаяр авуна зайифарун, кукӀварун, ам дуьньядин картадилай алудун я. И чӀуру фикирар, гьелбетда, кьиле фидач. Кьиле Америка аваз сад тир Западди Украина вилик кутуна чахъ галаз тухузвай дяведа абур магълуб жезва. Чи кар гьахълуди тирвиляй аскеррин инанмишвал, тупламишвал жуьрэтлувал вини дережада ава. Чун гъалиб жеда, маса рехъ авач. Гьуьрметлу стхаяр, квез чида хьи, агъзур йисарин къене гьар жуьре душманрин хура акъвазна чи хайи чӀал, ислам дин, милли адетар – Ватан хвейи баркаллу бубайрал чна лайихлудаказ дамахзава. Къе нубатдин сеферда Ватандал душманди вегьена чал гьалтнавай вахтундани чна чун акӀ тухун лазим я хьи, герек пака невейри чални гьакӀ дамахдайвал. Къе Ватанди вич хуьн патал эверзавайла, чун дагъви викӀегь итимар яз гъиле яракь аваз къарагъна кӀанда. За квез РФ-ДИН Оборонадин Министерстводихъ галаз дяведин махсус контрактар кутӀуниз, Ватандин азадвални аслу туширвал хуьн патал къарагъуниз эверзава. Чун сад ва къуватлу хьайила, гъалибвални фад къазанмишиз жеда. Гьукумдарар сагърай: чи аскеррин ва абурун хизанрин къайгъу чӀугвазва. Контрактникриз сифте 195 агъзур, ахпа лап агъа кӀанин мажиб яз вацра-вацра 204 агъзур манат пул гузва. Медицинадин, образованидин ва яшайишдин гьар жуьре маса кьезилвилер тайинарнава.
+М.Ибрагьимов – Дагъустандин
+Махачкъалада Дагъустандин журналистрин Союздин (СЖ) председатель хкягъуниз талукьарнавай гьахъгьисабдинни сечкийрин конференция кьиле фена. Адан кӀвалахда РД-ДИН Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин руководителдин заместитель, РД-ДИН Кьилин информациядин сиясатдин Управленидин ва пресс-къуллугъдин начальник Рашид Акавова, РД-ДИН информациядин ва печатдин Агентстводин регьбер Абдуразакь Жамалутдинова, «Дагъустан Этномедиахолдинг» ГБУ-ДИН руководителдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Арсен Юсупова, республикадин журналистрин Союзди рекье тунвай делегатри ва Россиядин журналистрин Союздин секретарь Тимур Шафир кьиле авай Москвадай атанвай делегацияди иштиракна.
+Мярекат РД-ДИН СЖ-ДИН правленидин член, РД-ДИН Кьилин патав гвай Советдин председатель Зикрулла Ильясова ачухна ва кьиле тухвана. Конференциядин сергьятра аваз, Тимур Шафира Россиядин СЖ-ДИН председатель Владимир Соловьёван тӀварунихъай конференциядин делегатриз Чар кӀелна ва Союздин председатель хкягъунин сечкийра Мегьамед Ибрагьимован тереф хуьзвайдакай хабар гана. Рашид Акавова, «Дагъустандин правда» газетдин кьилин редактор Бурлият Токболатовади ва масабуру Мегьам��д Ибрагьимован кӀвалахдикай, ада республикадин милли журналистика вилик тухунин карда къалурнавай агалкьунрикай чпин фикирар лагьана ва делегатриз адан кандидатурадин тереф хуьн теклифна. Гуьгъуьнлай делегатри ачухдаказ ва рейсадвилелди сесер гуналди, М.Ибрагьимов РД-ДИН журналистрин Союздин председателвиле хкяна. Чна адаз и чӀехи къуллугъ мубаракзава!
+КӀвалахар кьиле физвай гьал ахтармишна
+Хъсанвал квахьдач лугьуда, писвални рикӀелай фидач. Ибур инсанрин арада жедай ва гьамиша авай къилихар я. Хъсанвилиз писвал авун хаинатвилин (предательство) сифте лишан я. Хъсанвили хъсанвилин, гьуьрметди гьуьрметдин жавабдиз эверзаватӀани, уьмуьрда гьамиша акӀ жезвач. Гьикьван инсанар аватӀа, гьакьван къилихар, хесетарни жеда. Хесет дегишун четин я, вучиз лагьайтӀа абурун дувулар деринра, генетикадин дережада ава: пехилди пехилди яз амукьда, азгъунди азгъун. Гьикьван тӀуьн гайитӀани, жанавур тамуз килигда лугьуда. Вич кӀула къачуна вацӀай акъудай къирхаягъдиз (черепаха) гъуьлягъди цяй экъечӀнамазди илисна кӀас гана агъуламишзава. Вучиз икӀ авуна лагьайла, гъуьлягъдин жаваб логичныйди я: – Зак тахсир квач, ам зи хесет я, – жаваб гузва иланди. Кьилдин инсанрин, гьайванрин алемда ихьтин алакъаяр кьабулайтӀани, уьлквейрин, миллетрин арада ибур герексуз, хаталу алакъаяр жезва. Дявейрин, сада садаз къастар авунин бинеяр, адет яз, гьа ихьтин амалрилайни хесетрилай башламиш жезва. Урусатдин пачагь 1-Петрди пуд асир идалай вилик Россиядай Европадиз ва Европадай Россиядиз ачухай рехъ дурумлуди, яргъалди, кьве патазни герекди ва гьакӀ хийирлуди хьана. Шак алач, Европадин кьакьан дережадин культуради, вилик фенвай илимди, технологийри Россия уяхар авуниз куьмек гана, гуьгъуьнай Россиядин вичин къазанмишунри – илимдинни гьакӀ музыкадин, художественно-изобразительный искусствойри, литературадин ва публицистикадин яратмишунри Европадин культура ва уьмуьрдин амай хилер алава, девлетлу хъийизва. Россия Европадиз фад интеграциядиз (какахьун) физва. Урусатдин иллаки интеллигенциядин ва аристократрин патай Европадал кьарувал, руьгьдин аслувал акьван дерин жезва хьи, абур жуван хайи миллет, уьмуьрдин дибдин къайдаяр, чӀални кваз гьисаба амукь тийизвай гуьнгуьниз къвезва. Западдин вилик «низкопоклонство» (кьил агъузун) деринди хьунилай гъейри, тегьерсуздини жезва. Франциядин чӀалал рахун герек авазниавачизни аристократрин, дворянрин арада кьилин ва тафаватлу къилих хьанвай виликдай. Россиявийрин вилера гьакьван винеда аваз хьайи Европадиз Россия вич, адан халкь я виле хьайиди туш, я кваз кьуна гьисабайди. Рехъ ачух хьайила инихъ Западдихъай чиниз гзаф кьадарда савдагарар, алимар, архитекторар ва маса гьар жуьредин сенятрин иесияр ва гьабурун арада тапанбурни шарлатанар пара къвез хьана. Инра яшамиш хьана, къазанмишунарни авуна, анжах инин, яни чкадин халкьдикай, адетрикай, санал вири уьмуьрдикай абур пис рахаз хьана. Инай абуру чпин уьлквейриз, дустариз ва амай танишриз, гьакӀ государстводин дережадин кхьей чарарани урус халкь авам, са куьнизни лайихлу тушир, са затӀни алакь тийидай саки вагьши халкь яз къалурзавай. Им адетдин кар хьанвай, идахъ виринра инанмишвални деринди ва дегишариз тежезвайди хьанвай. Европадин элитадилай эгечӀна къара обывателдилай хкечӀна садан кьилизни урусатвийривай са акьуллу кӀвалах гуьзетун, лайихлу кар алакьун гьич фикирдизни гъиз хьун мумкин тушир. Акьуллу крар, женгера гъалибвилер анжах европейцийрилай алакьда. Урусар гьина авайбур я? – авам, вагьши, савадсуз. Ихьтин стереотипар (инанмишвилер) Европадиз къенин девирдани хас я. Асирривайни са затӀни дегишариз хьанвач. Тарихдин са мисалдал акъвазин. 460 йис идалай вилик, 1563-йисуз пачагь Иван Грозныйди 16 йикъан вахтунда а девирда континентда зурба Литовский княжестводин (государстводин) меркез Вильнодилай алатайла кьвед лагьай дережадин метлеб авай къеле-шегьер Полоцк къачуни са Литва вич ваъ, вири Европа къарсурнава. ГьикӀ? Жедай кар туш! Вагьшийрин пачагьдилай и кар гьикӀ алакьнава? Башламишна тапарар туькӀуьриз, къе адет хьанвайвал – фейкар (буфтанар). Урус пачагьдин армия 30 агъзур аскердикай ибарат тир, гьелбетда, адахъ далу пад таъминарзавай, армиядиз куьмекзавай алава къуватарни авай. Анжах литовцийрилай эгечӀна амай Европадини – Германия, Польша, Австрия, Франция, Италияни эхкечӀна башламишзава чӀуру информация, тапарар чукӀуриз – Урусатдин агалкьунар агъузариз ва тӀимилариз. Урусатдин авам вагьшийрилай (варварар) и кар гьикӀ алакьнава? Гьелбетда, кьадардалди, абур гьисаб авачиз гзаф тир кьван. Газетар авачиз «листовкаяр» акъудиз информация чукӀурзава. Немсери башламишзава Литвадин мецелай тапарар туькӀуьриз: Урусатдин армияда 150 агъзур аскер авай, австрийцийри кхьизвайвал – 200 агъзур аскер авай. Итальянцийри ихьтин делил хгузва – 300 агъзурдилай гьич тӀимил тушир. Им икӀ. Бес авам «Московитриз» мягькем къеле чукӀурдай яракьар, дяве тухунин меслятар ни ганва? Гьелбетда, тестикьзава «листовкайри» маса уьлквейрин пешекарри (специалисты). Артиллерияни (тупар) англичанри ганва ва чпини къеле чукӀуруна иштиракнава. Гьа къенин девирдани тикрар жезвайвал, масадан куьмек галачиз Россиядилай са карни алакьзавайди туш. РкӀел хкин: СССР Гитлерал гъалиб хьун гуя анжах США-ДИННИ амай саксонрин куьмекди таъминарнава. Са затӀни европейцийрин кьилера дегиш хьанвач. Къурхулу душман «Московитри» дяве гьикӀ тухузватӀа килиг! – Инсафсуздаказ (жестоко), вири телефиз. Краков шегьердин «Листовкада» хабар гузвайвал, пачагь Иван Грозныйди Полоцкдин къеледа инсафсузвилелди 16 агъзур кас телефнава. Литовский чешмейри тестикьзавайвал, къеледа вири яшамиш жезвайбур 10-12 агъзур кас тир. 16 агъзур гьинай атанва? Имни гьич. Немсерин «Листовкада» кхьизвайвал, пачагьди Полоцк шегьер вири кайидалай кьулухъ 20 агъзур кас тарагъашрани хкарикай куьрсарна инсафсузвилелди къирмишнава. Французрин авторри тестикьзавайвал, къурбандар 70 агъзур касдилай гьич тӀимил тушир. «Московитрин» зулумар тегьерсуз ва чешнесузбур тир кьван. Итимар, дишегьлияр, аяларни кваз инсафсузвилелди кьенва, дишегьлияр кьецӀилариз писликвилер гъанва, гьайванар хьиз яна кьенва, гзафбурун вилер акъуднава, къутармиш хьайи тӀимилбурни есирвиле кьуна лукӀвиле тунва. Анжах ихьтин чпиз хас, чпелай алакьдай, чпин ивидик квай хесетарни къилихар Россиядал илитӀзава. Ассира гьа икӀ давам хьанва. Са затӀни дегиш туш. Пачагь Грозныйди плендиз (есирвиле) къачурбурун кьадар статистикади къейднава – 11160 кас, садни яна кьенвач, са тӀимил военачальникар, администрациядин векилар квачиз вири ачухна чпиз кӀани патарихъ рахкурнава.
+И мукьва Фиярин, Хинерин ва Чеперин хуьрерин юкьван умуми образованиедин школайра ремонтрин кӀвалахар кьиле физвай гьал ахтармишун патал чи райондиз Дагъустан рекъемрин рекьяй вилик тухунин министр Юрий Гьамзатов мугьман хьана. Ам «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаев ва райондин образованидин Управленидин начальник Халидин Эльдаровни галаз сифте Фиярин школада ремонтдин кӀвалахар физвай гьалдихъ галаз таниш хьана, муаллимрихъ ва фялейрихъ галаз суьгьбетарна. «Образованидин къурулуш туькӀуьр хъувун» программа уьмуьрдиз кечирмишунин сергьятра аваз ина къав дегишнава, школадин фасад ва вири дараматрин къенепатар цӀийи хъувунва, спортзал ва пищеблок къайдадиз хканва. Идалайни гъейри, и школадиз гьакӀ вичихъ кӀелунра чарасуз тадаракарни галай цӀийи мебель чара ийида. Подряддин тешкилатдин векилди къейдзавайвал, и объект саки 90 процентдин гьазур я. Къейдин, ремонтзавай школадиз эцигунин материалар тухун ина тайин четинвилерал расалмиш жезва. И кардин себеб школадин патав къведай рехъ ва муьгъ тахьун я. Ихьтин гьаларай экъечӀун патал фийивияр хуьруьн регьбер Мансур Мамедалиеван ва школадин директор Мезагьир Къурбанован гуьзчивилик кваз чарасуз тир эцигунрин материалар гьар юкъуз балкӀанрал ва хсуси къуьнерал алаз, дагъдин тик жигъирдай хкаж хьана, тухуниз мажбур жезва. Чкадал атай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева алахъунрай ва зегьметкешвиляй фийивириз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. И чӀавуз ада гьакӀни къейдна хьи, и хуьре вичелай инсанар фидай муьгъ эцигуниз райондин руководстводи кьетӀен фикир гузва. Саналди тир чи алахъунар себеб яз и месэладиз талукь аукцион тухванва. Адан нетижада аукциондин гъалибчи тайинарнава. Лап и мукьвара хуьре вичелай инсанар фидай муьгъ эцигунин кӀвалахар башламишна. Идалай кьулухъ мугьманар Хинерин хуьруьз фена. Инани абур хуьруьн умуми образованидин школада ремонтдин кӀвалахар тухузвай гьалдихъ галаз таниш хьана. Ина школадин фасад ва къав, пенжерарни ракӀарар, чимивал гудай ва целди таъминардай къурулуш, гьакӀни санузелар ва классрин кабинетар цӀийи хъувун фикирдиз къачунва. Хинерин школани чирвилер гудай цӀийи тадаракрални таъминарда. Идалайни гъейри, школадин спортдин зални майдан къулайдиз туькӀуьрдайвал я. Эхиримжи йикъаралди ина ремонтдин кӀвалахар 85 процентдин тамамарнава. Официальный ксар гьакӀ Чеперин хуьруьн школадани ремонтдин кӀвалахар кьиле физвай гьалдихъ галаз таниш хьана ва абур и кӀвалахдилай рази хьана. Инспекциядин вахтунда Юрий Гьамзатова къейд авурвал, школа аялри неинки чирвилер, гьакӀ абуру чпи-чпиз фагьум-фикир авунин, яратмишунин ва коммуникациядин вердишвилер къачузвай чкани хьун лазим я. Контрактдин шартӀарал асаслу яз, подряддин тешкилатди винидихъ къейднавай школаяр 15-августдиз къайдадиз хкана куьтягьарун лазим я.
+Са кьадар вахт идалай вилик Хинерин хуьре шадвилин гьалара, вич «Шегьердин къулай гьалар арадал гъун» госпрограммадин сергьятра аваз эцигнавай цӀийи паркдин зона шад гьалара ачухна. И месэладиз талукь серенжемда Ахцегь райондин регьбер АБДУЛКЕРИМ Палчаева, РУО-ДИН начальник Халидин Эльдарова, хуьруьн администрациядин руководстводи ва общественностдин векилри иштиракна. КӀватӀ хьанвайбурун вилик тебрикдин гафар гваз экъечӀай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева ватанпересвиляй ва зегьметкешвиляй хинивийриз вичин патай рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. Ада къейд авурвал, хинивияр гьамиша чпин ватанпересвилелди ва руьгьдин мягькемвилелди тафаватлу жезвайди я. Советрин Союздин Игит Гьазрет Алиеван крари ва советрин пагьливан, СССР-ДИН чемпионатдин призер Къурбан Агъаеван агалкьунри идан гьакъиндай шагьидвалзава. Инал хуьр къулайдиз туькӀуьрун ва вилик тухун патал ийизвай алахъунрай хуьруьн регьбер Зильфели Нуралиеван гьакъисагъ зегьметни къейдна. КӀватӀ хьанвайбурун вилик гьакӀ хуьруьн агъсакъал Г.Нуралиев ва Хинерин хуьруьн культурадин ирс хуьнин Фондунин директор В.Агъасиевни рахана. Са кьадар йисар идалай вилик яргъал ва кьакьан дагълух и хуьре ихьтин цӀийи парк жеда лагьана садавайни гьич фикирдизни гъиз жедачир. Инанмишвилелди къейд ийиз жеда хьи, и кар къазанмишуни хуьр ва санлай къачурла чи общество вилик финин карда гележегдихъ инанмишвал артухарзава.
+Чпи цӀи Дагъустанда школаяр куьтягьай 11 агъзуралайни гзаф выпускникрикай 1600 касди имтигьанар еке баллар къачуналди (кьве вишелай виниз) вахкана. ЕГЭ вахкай 29 выпускникди са предметдай лап вини кьилин баллар къачуна. Табасаран райондин Татилрин хуьруьн СОШ-ДА кӀелзавай са руша – Гьаваханум Мегьамедовади 2 предметдай лап вини кьилин баллар къазанмишна. РЦОИ-ДИН пресс-къуллугъди хабар гузвайвал, ЕГЭ кьиле физвай вахтунда госимтигьанар кьиле тухудай 64 пункт кардик кутунвай. Идалайни гъейри, ЕГЭ тешкилунин карда 5135 пешекарди иштиракна. Абурук ППЭ-ДИН къуллугъчиярни акатзава. Чи республикада хейлин выпускникри обществознаниедай ЕГЭ вахкана. Лугьун лазим я хьи, чпи еке баллар къачур кӀвалахар урус чӀалай – 13, биологиядай – 4, физикадай – 1, профильный математикадай – 1, литературадай – 1, информатикадай ва ИКТ-ДАЙ – 1 хьана. Химиядайни ЕГЭ вахкузвай 9 касди 100 балл къазанмишна. ЕГЭ-ДИН вахтунда выпускникри урус чӀалай виридалайни еке юкьван балл къазанмишна – 53,99 балл. Виридалайни агъуз тир нетижа – 39,09 балл географиядай хьана. ПРЕСС-КЪУЛЛУГЪДИ къейд авурвал, ЕГЭ вахкузвай асул девирда ам вахкуз тахьайбурухъ аттестат къачун патал мад са мумкинвал ама. Абурувай ЕГЭ зулухъ, 6-сентябрдилай 19-сентябрдалди вахкуз жеда.
+Алай йисан 1-кварталдин нетижайрай инсанрин уьмуьрдин яргъивилел гьалтайла Дагъустан Московский областдихъ галаз санал уьлкведин регионрин сиягьра сифте чкайрал ала. Идан гьакъиндай сагъламвал хуьнин хел вилик тухуниз талукь совещаниедал и мукьва Дагъустандин Кьил Сергей Меликоваз РД-ДИН здравоохраненидин министр Татьяна Беляевади малумарна. Министрди гьакӀни алава хъувурвал, дагъустанвийрин уьмуьрдин яргъивили юкьван гьисабдалди 79,2 йис тешкилзава. Шазан йисан делилрай и рейтингда чи республика уьлкведа 2-чкадал экъечӀна. Т.Беляевади гьакӀни чи республикада куьрпе аялар кьиникьин дуьшуьшрин кьадарни тӀимил жезвайдакайни лагьана. И йикъара Махачкъаладин аэропортуна Ульяновский областдин «Nordwind Airlines» компаниядин самолетдин сифте рейс шадвилин гьалара къаршиламишна. И авиаперевозчикдин гатун расписаниеда Ульяновск-Махачкъала рейс уьлкведин регионрин шегьерар Дагъустандихъ галаз алакъаламишзавай 14 лагьайди хьана. И тегьерда и авиакомпанияди Дагъустандиз ийизвай рейсерин кьадар, алатай йисан гатун навигациядив гекъигайла, саки 2 сеферда артух хьанва. Ида чи республикадиз къвезвай туристрин кьадар артух хьунизни таъсирзава. Идан гьакъиндай и йикъара РД-ДИН Кьил Сергей Меликова тухвай совещаниедал РД-ДИН туризмдин ва халкьдин художественный сеняткарвилерин рекьяй министр Эмин Мерданова малумарна.
+«Иман мягькемардай кьисаяр» ктабдай
+Са сеферда Муса пайгъамбардин (а.с.) свах тӀа хьана ва ада Аллагь-Тааладивай дарман тӀалабна. Аллагь-Таалади адаз лагьана: «АтӀа флан векь къачуна ви тӀазвай сухвал эциг». Ада вичиз лагьайвал авуна ва гьасятда тӀал секин хьана. Са кьадар вахтундилай а свах мадни тӀа хьана ва Мусади (а.с.) алатай сеферда тӀал атӀай векь жагъурна мад сухвал эцигна. Анжах тӀал генани къати хьана. И арада Муса пайгъамбарди (а.с.) Аллагь-Тааладихъ элкъвена лагьана: «Я Аллагь-Таала, заз а дарман къалурайди Вун туширни?». Аллагь-Таалади адаз лагьана: «Гьакъикъатда, инсанар ва амай вири махлукьатар сагъарзавайди, абуруз кутмек гузвайди Зун я! Сифте сеферда а векь ишлемишдайла вуна Зак умуд кутуна ва тӀал атӀана, исятда лагьайтӀа, вуна век��инин кьалуник умуд кутуна гьавиляй вун сагъ хъхьанач». Аллагь-Тааладиз кӀан тахьанмаз гьич са карни тежезвайди чаз и суьгьбетдай чир жезва, гьавиляй чна гьи кӀвалах ийиз хьайитӀани Адак умуд кутуна кӀанда. Муса пайгъамбардин (а.с.) рикӀелай Аллагь-Таала алатнавачир, анжах гьа ихьтин агьвалатар пайгъамбаррин кьилел инсанри абурукай тарс хкудун патал къвезвайди я.
+Устад музыкант Чи къуват садвиле ава
+Алай йисан 25-июндиз чи республикадин меркездин "Россия – зи тарих" паркда Дагъустан Республикадин милли политикадин ва диндин крарин рекьяй Министерстводи ва Россиядин Федерациядин дишегьлийрин Союздин региональный отделениеди тешкилнавай "Россиядин тарих – вири дуьньядин тарих. Чи къуват – садвал, девлет – миллетар ва абурун дуствал я!" кьил ганвай тарихдинни ватанпересвилин форум кьиле фена. Ам Дагъустандин милли политикадин ва диндин крарин рекьяй министр Энрик Муслимова ачухна. Ада вичин суьгьбетда Россиядин тарихдикай, алай макъамда чи Ватандиз акси акъвазнавай уьлквейрин политикадикай, Донбасс хуьн патал кьиле физвай махсус женгинин операцияда иштиракзавай чи кьегьал ватанэгьлийрикай ва, гьайиф хьи, къурбандрикай сугьбетна. Гуьгъуьнай инал вичи гаф къачур Дагъустандин дишегьлийрин Союздин председатель Интизар Мамутаевади Украинада кьиле физвай махсус женгинин операциядин иштиракчияр гьевесламишунай, абурун хизанриз, рагьметдиз фейи аскеррин диде-бубайриз гузвай куьмекдай республикадин шегьеррин ва районрин руководствойрин адресдиз чухсагъул малумарна ва и жигьетдай Ахцегь район сифте жергейра авайди мад сеферда тестикьарна. Саки кьве сятдилай гзаф вахтунда давам хьайи форумдин иштиракчияр – къуллугъчияр, общественный тешкилатрин векилар,чеб ясда авай, Украинада телеф хьайи аскеррин дидеяр, алай макъамда рухсатда авай СВО-ДИН иштиракчияр, гьакӀ абурун арада авай Ахцегь райондин дишегьлийрин Советдин делегация, мадни чӀехи ватанпересвилин гьиссерив ацӀана, мярекат кьиле фейи залдай эхкъечӀна.– Чи играми Ватан – Россия – виридалайни гуьзел, ислягьвал ва гьахъ кӀани уьлкве я! Ам мадни абад хьун ва ада чӀехи гъалибвал къачун патал чна вирибуру уьлкведин регьбер Владимир Путиназ чӀехи ихтибар ийизва ва гьар са камуна адаз алакьдай куьмекарни гуда, – лугьузва форумдин иштиракчийри кьабулнавай Резолюцияда.
+Медениятдин идарайрин къуллугъчийрихъ тек са талукь пешедай махсус чирвилер хьун тӀимил я! Абурухъ Сад Аллагьдин патай ганвай тӀебии бажарагъ ва сифтени-сифте михьи, ачух, са зеррени пехилвал авачир рикӀ хьун чарасуз я! Милайим къилихар,чӀехи бажарагъ ва дерин чирвилер авай, яни и пуд чарасуз шартӀуниз жаваб гузвай пешекар жагъурун пара четин кар я. Иллаки алай макъамда. Завай и жигьетдай еке гьуьрметдивди вичин ери-бине Докъузпара райондин Усугъчайдин хуьряй тир жегьил устад музыкант Ханбуба Элитмазован тӀвар кьаз ж��да. Сифте яз Ханбубадин алакьунрикай заз 2006-йисуз жуван са мукьва-кьилидин мехъерал хабар хьанай. Вич гьеле жегьил жаван яз буба Гуьлемирахъ ва гъвечӀи стха Шакирахъ галаз музыкадин десте тешкилна, межлис лап еке дережада аваз кьиле тухванай абуру. Им вуч аялрин кӀватӀал я лагьана хъвер акатай зун абуру, жегьилар яз, чпин тежрибадал ва алакьунрал тажуб авунай. Мехъерар авур хизанни мягькем ва бахтлуди хьана, им устӀаррин кӀвачихъ берекат гала лагьай чӀал я. Ханбуба Гуьлемирович Элитмазов 1990-йисан 5-июндиз Докъузпара райондин Усухчайдин хуьре музыкадин зурба устад Гуьлемиран хизанда дидедиз хьана. Ханбубадин япара лап аял вахтунилай хьайиди лезги, азербайжан хьалкьарин манийринни макьамрин ван я. Идалайни гъейри, адан дамаррайни авахьзавайди музыкадин устад Гуьлимир Элитмазован иви тир. Гьавиляй Ханбубади гьеле 2004-йисуз музыкантвилин пеше хкяна, Дербент шегьердин музыкадин училищедиз гьахьун дуьшуьшдин кар тушир. Гьар жуьре конкурсрани фестивалра иштирак авур Ханбуба цӀудралди Гьуьрметдин грамотайрин ва къиметлу пишкешрин сагьиб хьана. Кларнетдин классдай чирвилер къачур Ханбуба Гуьлемирович музыкадин училище акьалтӀарна, хайи хуьруьз хтана. Гьа са вахтунда лезгийрин тӀвар-ван авай "Аран" дестедин зуьрнечи яз машгьур хьана. Алай вахтунда Ханбубади Ахцегьрин культурадин управлениедин пешекарвиле кӀвалахзава. Лугьун лазим я хьи, Ханбуба хьтин пешекар чи культурадин КӀвалин сегьнедал атайла, музыкадал чан хтана. Сивел милайим хъвер алай, вичиз чӀехи-гъвечӀи чидай, еке сабур авай жегьил устад Ханбуба медениятдин и идарадин коллективди лап хушвилелди кьабулна, ина адаз екедаказ гьуьрметни ийизва.
+Мадни чӀехи агалкьунрин иеси хьурай вун, Ханбуба! Халкьдиз шадвал гуз Рекьевай, кьегьал хва! Сагъ чан хьун вахъ кӀанзава чаз, Мад вине хьуй вун, Ханбуба! Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ
+31-июлдиз Башкириядин меркез Уфа шегьерда «Мы вместе. Спорт» лишандик кваз кьиле тухвай халкьарин арадин Гатун 1 - сурдлимпийцийрин акъажунар куьтягь хьана. Дуьньядин 4 континентдин 30 уьлкведай 1,5 агъзур кас пагьливанар кӀватӀ авур кьетӀен и акъажунар гьакъикъатдани набут пагьливанрин халисан сувариз элкъвена. Артухлама, чи пагьливанар патал абур 2022-йисуз Бразилияда Россиядин спортсменрин иштираквал авачиз кьиле фейи сурдлимпийский ХХIV къугъунрин эвез тир. Акъажунра, кьилди къачуртӀа, Бахрейн, Беларусь, Бразилия, Вьетнам, Израиль, Ирак, Иран, Испания, Къазахстан, Кения, Турция, Филиппины, Франция ва маса уьлквейрай тир пагьливанри иштиракна. Амма виридалайни чӀехи делегацияр Россиядай, Беларусиядай, Къазахстандай ва Узбекистандай атанвай. Къейдин, Россиядин командадин 36 спортсмендикай 21 дагъустанвияр тир. Иштиракчийри спортдин 21 вири жуьредай (бадминтон, баскетбол, боулинг, маунтинбайк, волейбол, азаддиз ва греко-римский жуьреда кьуршахар кьун, гандбол, дзюдо, каратэ, кьези�� атлетика, столдин теннис, винтовкадай лишанар кьун, сирнавун, самбо, теннис, тхэквондо вафутбол…) чпин гьунарар къалуруналди медалар къазанмишна. Дагъустандин командадин къурулушдик азаддиз кьуршахар кьунай Абудауд Ибрагьимов, Мегьамедзагьир Мусаев, Шагьмир Мегьамедов, Камиль Изудинов, тхэквондодай Шамиль Исакьов, Замир Шихамадов, Казбек Латипов, Сабина Ражабова, Милана Османова, Артем Багаров, Агьмед Агьмедов, Меседу Абдурагьманова, дзюдодай Руслан Лукьманов, Шари Шамхалдибиров, Абдулгьасан Къурбанов ва винтовкадай лишанар кьунай Ферзали Жамиевни Гуьльмегьамед Къурбанмегьамедов квай.
+Разивилелди лугьун, тхэквондодай чи баркаллу ватанэгьли, луткунви Замир Ихтиандрович Шихамадова 80 килограммдилайни артух заланвилин категориядай инанмишвилелди къизилдин медаль къазанмишна. Баркалла, мубаракрай! Чи дамах тир зурба пагьливандихъ къуй гележегда мадни еке агалкьунар хьурай, Амин!
+1 кг. вечрен лацу як, кьве газар, са кьил чичӀек, 350 гр. ниси, шивит, майонез, кьел, истивут тӀеамдиз килигна.
+ягълавдин къене чичӀек, газар, ргана кулуь авунвай вечрен лацу як, кьел, истивут вегьена какадарна набататдин ягълудал чрада. Гьазур хьанвай къаришма къеневай майонез гуьцӀнавай лавашдин къене туна, винелай теркадай яна куьлуь авунвай ниси вегьена лаваш рулет хьиз кӀватӀда. Гьазур хьанвай рулетдин винелай какадин хъипе ва кунжут хъивегьна 180 градусдин чимивал авай духовкада 10-15 декьикьада чрада.
+яргъидаказ хьиз куьлуь авунвай картуф крахмалдикай чуьхвена 15 декьикьада це тада, чуьхуьн хъувуна чарцин салфеткадин куьмекдалди кьуру авунвай картуфар хъипи ранг къведалди набататдин ягълуда чрада.
+: куьлуь авунвай вечрен як тарелкада эцигна винелай майонез вегьида, ахпа куьлуь авунвай афнияр эцигна винелай мад майонез иличда, рганвай куьлуь авунвай какаярни кухтуна мад майонез иличда, винелай теркадай янавай ниси вегьида. Вири дагъдин кӀалубда аваз кӀватӀда. Винел пад картуфдин соломкадин куьмекдалди кӀевда, кукӀвал шивитдикай муг авуна къене туртурдин пуд кака эцигда. Салат гьазур я.
+Жуьрэтлувилин орден гуниз къалурнава!
+Ахцегь районди Запорожский областдин Михайловский район арадал хкун патал «Единство» фондуниз 750 агъзур манатдилай гзаф пул яна. Райондин администрациядин ва адан гъилик квай идарайрин коллективри чпин са йикъан мажиб Михайловский райондин агьалийрин хийирдиз вахкана. «Ахцегь район» МР-ДИН кьил А-К.Н.Палчаева и акцияда иштиракай вирибуруз чухсагъул малумарна ва чи райондин агьалийрин патай кӀватӀай пулдикай Михайловский райондин жемятдиз аквадай хьтин куьмек жедайди къейдна.
+И мукьва «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаев инин агьалияр патал важиблу месэлаяр чирунин ва абуруз килигунин мураддалди Цуругърин хуьруьз мугьман ва агьалийрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. КӀватӀ хьанвайбурухъ элкъвена тебрикдин гаф рахайдалай кьу��ухъ райондин регьберди вичи хуьруьн гьар са агьалидин фикирдихъ яб акалдайди ва абурун теклифриз дикъет гудайди къейдна. Лугьун лазим я хьи, цуругъвийрин чӀехи паюник агалкьзавай несилдиз ерилу чирвилер гунин месэлади секинсузвал кутазва. Малум тирвал, 2022-йисуз «Школадин образованидин къурулуш модернизация авун» программа уьмуьрдиз кечирмишун яз Цуругърин СОШ-ДА капитальный ремонтдин кӀвалахар кьиле тухвана. И чӀавуз школадин кьилин корпус лап эски гьалдиз атанвайди малум хьана. Вич гьеле яргъал тир 1928-йисуз эцигнавай и дараматдин къецепатан цал ацукьнавай ва ам чукӀунин хаталувални арадал атанвай. Идахъ галаз алакъалу яз, пешекарри и объектдин аслу тушир экспертиза кьиле тухвана. Ада къалурайвал, и чка ремонт хъувун менфятлу жезвачир. Исятда и школада аялри кьве сменада кӀелзава. Гуьруьшмишвилин вахтунда Абдул-Керим Палчаева суьгьбет авурвал, образованидин идараяр къайдада тунихъ галаз алакъалу месэлаяр неинки са адан вичин, гьакӀ РД-ДИН Кьил С.А.Меликован гьар йикъан гуьзчивилик ква. Хуьре цӀийи школа эцигун патал азад чилер авачирвиляй райондин руководстводи ина школадин куьгьне дарамат тамамвилелди реконструкция авунин къарар кьабулнава. Экспертизади реконструкциядин проект хъсанди яз гьисабна. Ремонтдин кӀвалахар 2024-йисуз РД-ДИН Гьукуматдин резервдин фондунин такьатрин гьисабдай тухун фикирдиз къачунва. Идалайни гъейри, и хуьруьн агьалийри Цуругъа электропередачайрин линиярни куьгьне хьанвайдакайни лагьана. Гьавиляй ина, иллаки гьавадин къулайсуз шартӀар авайла, мукьвал-мукьвал ток хкатзава. Цуругъвийри райондин регьбердивай гьакӀни хуьруьн майишатдин метлеб авай чилер вацӀу тухуникай хуьнин мураддалди къерехар мягькемардай имарат эцигун, хуьруьн кьилин куьчеда эквер тун, вичел общественный серенжемар кьиле тухузвай майдан къулайдиз туькӀуьрун тӀалабна. «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева хуьруьн регьбердиз абурай талукь тир къарарар кьабулун патал жемятдин тӀал-квал алай вири месэлайрай протоколар гьазурна вичив вугун тапшурмишна. Цуругъиз рабочий мугьманвиле фейи вахтунда райондин кьил гьакӀни виче 60 чка жедай аялрин цӀийи бахча эцигун патал чара авунвай майдандизни килигна. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, ада яшайишдин игьтияжар патал чпин чилин участокар пулсуздаказ вахкай хуьруьн агьалийриз чухсагъул малумарна.
+Са кьадар йикъар идалай вилик Ахцегь райондин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаева хирер хьуникди кӀвализ хтанвай женгинин махсус операциядин иштиракчи Хинерин хуьруьн агьали Эмир Мегьамедовал кьил чӀугуна. Чими ва къулай гьалара суьгьбетзавай вахтунда А-К.Палчаева, сифте нубатда, Эмиран сагъламвилин гьалдикай хабар кьуна. Ада къейд авурвал, женгинин гьерекатри инсандин сагъламвилиз, гьелбетда, таъсир авун мумкин я. Инал райондин регьберди вич и аскер сагъарунихъ галаз алакъалу месэлайра ку��мек гуз гьазур тирди лагьана. И чӀавуз райондин регьбер адан къуллугъдин вахтунда и аскердин хизан расалмиш хьайи четинвилерални акъвазна. Ада кьетӀендиз къейд авурвал, Украинада кьиле физвай СВО-ДИН иштиракчидивай гьукумдин муниципальный органрин патай гьамиша куьмекдик ва тереф хуьник умуд кутаз жеда. А-К.Палчаева Эмир Мегьамедоваз ва адан диде-бубадиз еке ватанпересвиляй ва жуьрэтлувиляй рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. Ада къейд авурвал, ихьтин инсанар даимлух чи девирдин игитар я ва абуру чи Ватандин итижар хуьник кутазвай пай къиметсузди я. Ватандиз вафалувилелди къуллугъ авунай ва чарасуз вахтунда кьегьалвал къалурунай Эмир Мегьамедоваз «ВикӀегьвиляй» медаль ганва. Гуьгъуьнай Эмира вичи суьгьбет авурвал, аскервилин буржи тамамардайла къалурай викӀегьвиляй ва жуьрэтлувиляй ам «Жуьрэтлувилин» орден гун патални къалурнава.
+Алай йисан 12-13-августдиз Кьиблепатан Дагъустанда пуд лагьай сеферда «Бубайрин рекьяй» лишандик кваз атлуйрин сиягьат кьиле фида. Адан тешкилатчи яз лезгийрин милли ва культурадин Федеральный автономия (ФЛНКА) экъечӀзава. Адан тереф Агъул, Ахцегь, Кьурагь, Рутул районрин ва лезгийрин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай музыкадинни драмадин театрдин администрацийри хуьзва. И серенжем жегьилрин арада хайи тарих ва культура машгьур авун, Дагъустандин халкьар руьгьдин рекьяй сихламишун патал тухузвайди я. Эгер виликан йисара сиягьатдин маршрут Кьурагь ва Агъул райондин чилерай физвайтӀа, гила абурук Ахцегь ва Рутул районарни ахкатнава. Чпел чи халкьдин милли парталар алай атлуйрин сиягьат Кьиблепатан Дагъустандин тарихда вичихъ кьетӀен метлеб авай къадим Ахцегьрин хуьре башламишда. Ахпа маршрут Самур вацӀун къерехдай Рутул райондин Хъуьлуьдрин хуьруьв кьван фида. Гуьгъуьнай ам чпе инсанар яшамиш техжезмай Лакун, Играгъ ва ИчӀе хуьрерай яна Самурдин кьаскьандилай элячӀда. ИкӀ атлуяр Кьурагь райондин Гелхенрин хуьруьв агакьда. Ина абуру йиф акъудда. Пакадин юкъуз абур Кьурагь вацӀун дередай яна Усугърин ва Хвережрин хуьрера жеда. Бедюк лугьудай хуьруьн мукьваривай мад са кьаскьандилай элячӀуналди, атлуяр Агъул райондиз акъатда. Ина абур маршрутдин эхиримжи хуьруьз – вичихъ региондин тарихда кьетӀен метлеб авай чка яз гьисабзавай машгьур РичӀадиз фида. Маршрутдин эхиримжи хуьруьв агакьайла, сиягьатдин иштиракчияр Агъул райондин ва РичӀа хуьруьн администрацийри шадвилин гьалара къаршиламишда ва абур патал культурадин программани гьазурнава. Сиягьатда ашкъи авай гьар са касдивай иштирак ийиз жеда. Къейдин, и карда иштиракзавай касдивай инанмишвилелди балкӀан гьялиз хьун лазим я. ГьикӀ лагьайтӀа, маршрутдин рекье четин участокарни расалмиш жезва. Сиягьатдик экечӀун патал ашкъи авайбурувай
+-нумрадай телефондиз зенгна хабар кьаз жеда.
+8-августдиз райондин активдин нубатдин совещание, сифте гаф ра��уналди, Ахцегь муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан сифте месэладай – муниципалитетдин администрациядин ва адан гъилик квай идарайрин къуллугъчийри медицинадин диспансеризация кьиле тухунин гьакъиндай – ада гаф райадминистрациядин крар идара ийизвайди тир Расим Османоваз гана. – Райадминистрациядин махсус къарардин бинедаллаз диспансеризация вирибуру кьиле тухунин чарасузвал ава. Мумкин тир азаррин вилик пад кьун патал гьар са руководитель вичин коллективни галаз (паспортдинни снилсдин копияр ва медполис хьун герек я) тайинарнавай вахтунда райполиклиникадиз фена кӀанда…, – кьетӀивилелди таъкимарна ада. Райадминистрациядин финансрин Управленидин руководитель Имамудин Исламова СП-РИН кьилерин, абуру РФ-ДИН сад тир порталдал чпин электронный бюджетрин гьакъиндай малуматар эцигун, УОС-ДИН начальник Мажидин Мамедбегова къаналра датӀана яд хьун патал дигадай цин гьакъи (гьар са майишатди йиса 200 манат) пул гун чарасуз тирди рикӀел хкана. Совещанидал гьакӀ школаяр кӀелунин цӀийи йисаз гьазурун, зирзибилар (ТБО) тухунай, дигадай цяй пулар гун, Хинрерин участокда пожарный хатасузвал хуьнин ДЭПО эцигуниз чилин участок чара авун, Гутума Интернетдин станция эцигун патал хсуси кабинетдай онлайн къайдада сесер гун важиблу тирди къейдна. Эхирдай Абдул-Керим Палчаева совещанидал гъайи вири месэлаяр вахтунда ва са нукьсанни квачиз гьялун вичин хсуси гуьзчивилик квайди къейдуналди, залдавайбуруз гьарда вичин зегьметдин везифаяр намуслудаказ тамамаруниз эверна.
+Нетижада вуч аквазва? Урусрихъ акьул, кар алакьун, дяведин крара дерин стратегия, мергьяматлувал, намус, эдеб, инсанвал хьун ва авайди гьикӀ кьабулин? Гъалиб хьанвайди лайихлу тирди гьикӀ хиве кьан?! Жедач эхир. "Ихьтин къилихар, алакьунар, агалкьунар анжах европейцийриз хас я кьван", – гьисабзава абуру. Асирра (500 йис я) и «манияр-балабанар» давам хьанва. Ибур акӀ туширди акваз вилер аваз буьркьуь хьанвай европейцийри чпин крар гилан девирдани давамарзава. Горбатый (кӀул экъисайди) анжах сура турла дуьз хъижеда лугьуда. Къенин Европани, гьа гьамиша хьиз, мягькемдиз гьа ихьтин чкадал ала. Абур хъсанвал авуниз къимет гудай къанажагъ авай миллет туш. Масадбуру чпиз хъсанвал ва гьуьрмет авуниз амайбур мажбур тирдахъ абур дериндай инанмиш я, вучиз лагьайтӀа виридалай винедавай акьуллу халкь я, я авур хъсанвилин къадирни абуруз садрани хьайиди туш. Абурун уьмуьрда, гьакӀ тарихда чешнеяр гзаф ава. Ватандин ЧӀехи дяведа советрин кьушунрин роль (чка) еке ва виридалай кьакьанди тирди вири дуьньядиз чизва, Европадини и кар сифтедай хиве кьазвай, амма гележегда вири дегиш жез башламишна, вири терсеба элкъуьриз эгечӀна. Чи халкьди вичин тарихдиз гьуьрметун, дяведин зулумар рикӀел хьун, гъалибвилин суварар тухун абуруз бегенмиш туш – «куьз герек я гьамиш�� дяведикай рахун, ам рикӀел хкун», – туьгьметзава абуру чаз. Чпи дявеяр фадлай рикӀелай алуднава лугьузва, чазни гьахьтин меслят къалурзава, чаз чи тарих рикӀелай алудуниз эверзава, гуя чпи алуднава. Анжах абурун тарих чапхунчивилинди, чаз акси яз дяве тухвайди, чи тарих чапхунчийрал гъалибвал къачурди тирди эзбериз, я хиве кьаз абуруз кӀанзавач. Европадихъ хъсан девир, чешнелу крар, таъсирлу идеяяр авай. Амач, гила вири дегиш хьанва. Къенин Европа вичин кӀалубда, дережада амач, адан роль, таъсирлувал лап агъадал аватнава, и кардин себебни анжах гьа чеб я. Суфатни кваз дегиш хьанва. Континентда зурба экономикадин, чешнелу адетрин маканар тир Франция, Германия, Италия чеб чпиз ухшамиш амач, къваларив гвай гьамиша чпиз агъадай виниз килигиз хьайи гъвечӀи уьлквейризни гьисаба амач. Глобализация яракьда кьуна, искусственный союзар туькӀуьрна чпи-чпин суверенитет (аслу туширвал) квадарнава. Чпин хсуси уьлквейрин месэлаярни кьилел алай агъадал – Вашингтондал алукь тавуна я гьялиз, я идара ийиз жезмайди туш. Вучиз лагьайтӀа и майданра милли элита деградацияда (акьулсузвиле) ава, лайихлу, кьили кӀвалахзавай, политический таъсиб, идара авунин алакьунар авай, жуван халкьдихъ, государстводихъ рикӀ кузвай деятелар амаз аквазвач. Уьлквейрин кьилера гьатнавайбур инертный (пакарасуз), хъенар хьтин, чпи-чпиз эгъуьнзавай фурни кьатӀуз тежезвай покемонарни, клоунарни, карликрин дережадин «временщикар» хьанва. Инра зурба, гьуьрметдиз лайихлу управленциярни государственный деятелар, политический лидерар авайди тир: гьа Францияда, рикӀел хкин, генерал Де Голь, Жорж Помпиду, Жискар де Эстен, Франсуа Миттеран, Жак Ширак. Чкадал вужар атанватӀа килиг – Саркози, Ф.Оланд, Э.Макрон. Чилни цав я. Германиядиз килигин: Вилли Брандт, Гельмут Коль, Герхард Шредер. Гьа французар хьиз садни абур Советрин Союздин ва я Россиядин дустар – стхаяр тушир. Анжах абур реалистарпрагматикар тир, Россия галачиз глобальный международный са месэлани гьялиз тежедайдан гъавурда хъсандиз авай. Гьавиляй государствойрин арайра кьве терефдизни хийирлу алакъаяр гьамиша хуьзвай. Германияда инал тӀварар кьунвайбурун чкадал вужар атанва? Къад йисуз властда хьана кьве чин алаз кӀвалахай «бабушка» А.Меркель ада Путинан вилик вич дуст яз къалуриз, кьулухъай гьамиша Россиядин несистемный (къайдада авачир) оппозициядиз къилав гуз хьана. Гуьгъуьнлай вичи хиве кьурвал, Украина яракьламишунин месэлада Макронни Порошенко галаз чпин тапаррал Россия «ахвара» туна. Къе Украинада физвай дяве саки абурун шериквал аваз ва абурун куьмекдал арадал атанва. Къе Германияда властда авай Гитлеран вахтунда Вермахтдин генералдин хтул Олаф Шольц, маразмда авай Дж.Байденав жунзурда туна гваз къекъвезвай шавка (кицӀин гурцӀул) хьиз, са месэлани вичин кьилел гьялиз тежезвай канцлер я, идавай вуч марифат, абурлувал гуьз��тиз жеда? Элитадин кризис, деградация (агъадал аватун) Америкадани ачухдиз малум хьанва. Акьуллу деятелар авай инрани. США-ДИН президент Ф.Рузвельт СССР-ДИН лидер Сталинахъ галаз сада садаз гьуьрметзавай, ихтибарвалзавай алакъайра хьана, абуру дяве гъалибвилелди акьалтӀарзава. Санал кӀвалахун регьят тушир, вучиз лагьайтӀа коалицияда (союзда) авай пуд лагьай лидер Британиядин Премьер У.Черчиллаз са Советрин Союз ваъ, вири славянский алем дериндай дакӀан тир, ада вичин саксонский адават (ненависть) чуьнуьхни ийизвачир. Меслятарзавайла ам Сталинахъ галаз гьуьжетра гьахьиз алахъдай, анжах акьул ганвай Рузвельта гьуьжетар туьхуьрдай, гзаф дуьшуьшра ам Сталинан теклифрал рази жедай, дяведин стратегиядин месэлаяр гьакъикъатда и кьве лидерди гьялзавай. Гьавиляй Черчилла вичи хиве кьурвал, и кьве деятелдин арада адаз вич «маленький ослик» хьиз аквазвай.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Гъуьрчехъанвал дуьньяда виридалайни къадим ва важиблу пешекарвилерикай сад я, гьикӀ хьи дегь заманадин тӀуьнрин асул чешме гъуьрч авунихъ галаз алакъалу тир. Чи девирда, гьелбетда, и сеняткарвилин метлеб дегиш я. Вири инсанар хьиз, гъуьрчехъанарни чпин къилих-хесетрал, тербиялувилел, алакьунрал гьалтайла сад туш. Кьиблепатан Дагъустанда чӀурун яцарал (дагестанский тур, чкадинбуру адаз гав, чӀурун цӀегь лугьуда) гъуьрч авунин вахт гатӀунзавай 1-августдиз (ам 30-ноябрдалди давам жеда) чун гъуьрчехъанвилелни дагълух туризмдал машгъул хиниви («Магьмудов Э.Г» тӀвар алай ИП-ДИН руководитель) Эльсон Гьайбатович Магьмудовахъ галаз гуьруьшмиш хьана.
+Ам чаз дагълух тӀебиатдихъ галаз гьуьрметдин алакъайра аваз яшамиш жезвай викӀегь дагъви, тежрибалу гъуьрчехъан яз чидай. Авайвал лагьайтӀа, гъуьрчехъанвал адан тӀебиатдал рикӀ алаз хьунин кьетӀен машгъулат тир. 2012-йисуз хинивийри ам гьатта чпин хуьруьн Советдин председателвилени хкяна, 7 йисуз намуслувилелди къуллугъна. Алай вахтунда Дагъустанда Э.Магьмудова кьил кутунвай хьтин къулугъдал 35 кас машгъул я. КӀвалах дуьздаказ тешкилна хьиз, Законрин истемишунрин сергьятрай экъечӀ тавуна намуслудаказ кӀвалахзавай тежрибалу пешекар тирвиляй муькуьбур меслят къачуз Эльсонан кьилив къвезва. Вири а кардилай башламишна хьи, 2019-йисуз Эльсоназ РД-ДИН Минтрудди гъуьрчехъанвилин мулкар ишлемишуниз ихтиярар гузвайвилин аукцион малумарнавайдакай хабар хьана. ГъилекӀваче звар авай, кӀвалахдик квачир жегьил итимди «им зи алем я, кьисмет я» лагьана, аукционда иштиракда. Аукциондин сифтегьан къимет 12300 манат тир. ИкӀ, 7 касдин арада кьиле фейи аукциондин акъажунра 1миллионни 300 манат гайи Эльсон Магьмудов гъалиб хьана ва ада РД-ДИН экологиядин ва тӀебиатдин ресурсрин Министерстводихъ галаз 49 йисан вахтуналди «Гъуьрчехъанвилин мулкар ишлемишиз ихтияр авайвилин икьрар – соглашение» кутӀуна. Алай вахтунда Магьмудован гуьзчивилик квай Хрюгский ЗОУ-ДА (закрытые охотничьи угодья; Ахцегь районда гьакӀ Луткунский ЗОУ ни ава) 35 агъзур гектар дагълух майданар ава. Гъуьрчехъанар, гьакӀ чкадин жемят хабардар авун патал адан сергьятра ЗОУ-ДИКАЙ тамам малуматрин 5 плакат-аншлаг эцигнава. Алава яз, «Тамашунин (видео) гуьзчивал кьиле тухузва!», «Гъуьрч авун къадагъа я!» таъкимарунин табличкаярни ава. Гъуьрч авунин ва дагълух туризмдин итижлу тир вири месэлайрай инсанривай ана къалурнавай телефондин 89288311477 нумрадай зенгна рахаз жеда. Эльсон Магьмудован майишатда, малум хьайивал, официальнидаказ 3 касди – руководитель, мегьтер (конюх), егерь – тамухъан ва официальный тушиз Эльсонан вири хизанди, гьакӀ герек атай чӀавуз кьазвай рехъ къалурдайбуруни кӀвалахзава. Туристризни гъуьрчехъанриз къуллугъ авун патал ина гьакӀ 8 балкӀан, лазим тир вири алатарни тадаракар ава. ВАХТ-ВАХТУНДА кӀвалахдин гьахъгьисаб ийиз, налогар гуз ва чкадин администрациядихъ, къайдаяр хуьзвай органрихъ, сергьятчийрихъ галаз ихтибарлувилин сих алакъайра аваз кӀвалахзавайвиляй «проблемаяр» авач.– За жуван хивез къачунвай везифа – дагълух тӀебиатдал рикӀ алай туристарни гъуьрчехъанар кьабулун, абуруз гъуьрчехъанвилин къуллугъун, вагьши гьайванрин ери ва кьадар гуьзчивилик кутун патал абур хуьн, кьун, ягъун… – акьалтӀай жавабдарди ва хаталуди тирвиляй зи кӀвалахдин кьилин принцип - къайда «ТӀебиатдиз хасарат гумир, бедбахтвилик акатдач» я. Тфенг гваз гъуьрчез фидайла инсанди тӀебиатдин, гьайванрин алемдин вилик жуван жавабдарвал гьиссна кӀанда. Зи везифайрик гьакӀ дагълара биотехникадин серенжемар тамамарунни акатзава: вагьши гьайванри тӀуьн патал кьел эцигзава, иллаки гзаф жив авай четин йисара чӀурун яцариз, къабанриз, жанавурриз, севериз, къуьрериз, сикӀериз, гьакӀ къушариз (къветериз, уьрдегриз, свалариз) тӀуьн гудай махсус кормушкаяр туькӀуьрзава. И кар патал ва мажиб яз заз Гьукуматди са манат пулни авач, зи зегьметдин гьахъ ва амай вири харжиярни мугьманрин жибиндай я, – суьгьбетзава Эльсон Гьайбатовича.
+– Эльсон стха, ви кӀвалах, дугъриданни, акьалтӀай хаталуди ва итижлуди я. Гьавиляй ам квелай ва гьикӀ эгечӀзаватӀа, гьикӀ кьиле физватӀа лагьанайтӀа хъсан тир.
+– Заз Москвада гъуьрчехъанвилин махсус фирмадихъ галаз икьрар ава. Гьар йисан эхирда чун гьана Россиядин дагълух гъуьрчехъанрин клубдин Форумдиз кӀватӀ хьана (адан къурулушдик членарвиле пара машгьур ксар ава: месела, машгьур алим-зоолог Николай Дроздов, еке чиновникар, Госдумадин депутатар…), тӀебиат хуьнин, гъуьрчехъанвилин туризм артмишунин гьакъиндай вилик акъвазнавай месэлаяр веревирдзава, йисан кӀвалахдин нетижаяр кьазва. Икьрардин бинедаллаз гьанай рекье твазвай туристарни гъуьрчехъанар за Махачкъаладин аэропортуна кьабулна, абур Хине лазим тирвал тадаракламишнавай базадиз - жуван кӀвализ хкизва. Бязи вахтара абурухъ чпин папар, аялар ва журналистарни жезва. Гьелбетда, абур четин чкайриз тухуз жезвач, хуьре тазва. Рекьера галат хьанвайбурув са юкъуз къулайдиз ял ягъиз турдалай кьулухъ (ксудай чкайралди, милли тӀуьнралди, Интернетдин алакъадалди, гъуьрчехъанвилин инфраструктурадалди таъмин я) пакад юкъуз дагълариз тухузва. Абурун мурад-метлеб гъуьрч авунилайни вилик чи дагълух тӀебиатдихъ галаз сад хьун, сейир авун я. Гъуьрч патал кар ахлакь тийизвай яшлу гьайван хкязава. Гъуьрч авунихъ галаз санал чна вагьши гьайванрин (чӀурун яцарин, северин, жанавуррин, чакъалрин, къабанрин, бязи къушарин) кьадардални гуьзчивалзава. Инсандин чандиз ва сагъламвилиз къурхулувал, зарар аваз хьайитӀа тӀебиатдин ресурсрин Министерстводин (МПР) къарардалди гьайванрин кьадар къайдадиз хкизва. Месела, шаз чна чи дагълара кьадарсуз гзаф хьанвай жанавурринни чакъалрин кьадар тӀимиларна: 27 гьайван яна, тапшуругъ гьадалайни пара тир. Исятда мад жанавурринни чакъалрин, гьакӀ северин кьадар гзаф хьанва.
+– Дагъдин туризм, гъуьрчехъанвал гьар жуьре хаталувилерихъ галазни алакъалу я, тушни?
+– Гьелбетда, гъуьрч гьуьлуьн дережадилай 2700-2900 метрдин кьакьанда тӀебиатдин лап атӀугъай шартӀара жезва. Къвезвай вирибурун къуватар, чирвилерни вердишвилер сад туш. Хатасузвал хуьнин вири крарални серенжемрал амализ, са шейни саймаз кьун тийизвайвиляй ва талукь тир шартӀарални алатрал (балкӀанрал, фотоловушкайрал, спутникдин алакъадал, герек яракьрални маса тадаракрал) таъмин тирвиляй, Аллагьдиз шукур хьуй, гьелелиг ЧП-ДИН дуьшуьшар авач. Гъуьрчехъанриз жезмай кьван къулай шартӀар яратмишун яз 2850 метрдин кьакьанда гъуьрчехъанриз герек вири шартӀаралди таъмин кьве кӀвал ва стационар чими кьве палатка эцигна, абур хъсандиз тадаракламишнава.
+– Хуьре яшайишдин хсуси кӀвал гъуьрчехъанарни туристар патал тир махсус базадиз элкъуьрна, гьамиша мугьманриз къуллугъун четин жезвачни?
+– Эхь, гьелбетда, абур датӀана хъсан тӀуьн-хъунралди, ксудай михьи ва чими чкайралди таъминарун четинни жезва, галатни ийизва. Кайванидин патай куьмек хьаначиртӀа, завай кьил акъудиз жедачир. Гьабур рази хьун патал за жуван кӀвал гегьеншарна, шегьерра хьтин къулай шартӀар туькӀуьрнава. Гила маса чара авач, хиве кьур кар лайихлудаказ кьилиз акъудуниз мажбур я.
+–Эльсон стха, чи дагълариз гъуьрчехъанарни туристар гьинрай къвезва, гьихьтин документар герек жезва ва парани пара гьи гьайванрал гъуьрч ийизва?
+– Трофейный (яни як патал ваъ, месела, яцран зурба крчар ва я севрен кьил, хам кӀанз) гъуьрч – гьайван ягъун патал ксар Россиядин регионрай ва гьакӀ дуьньядин кьуд патай – Бразилиядай, СШАДАЙ, Италиядай, Германиядай, Франциядай ва масанрай гъуьрчехъанар къвезва. Вирибурув чпин экипировка (яракьар ва лазим парталар) гва, бязибурухъ 2-3 турист, фотограф, таржумачи гала. Чебни, асул гьисабдай, агьваллу, дагълух туризмдизни гъуьрчехъанвилиз ��ул гьайиф текъвезвай, тӀебиат ва адан ресурсар, гьайванрин квахьзавай жуьреяр хуьниз майил авай медени ксар я. Адет яз, абуру спортдин интерес патал лагьайтӀа жеда, чӀурун яцрал ва севрел гъуьрч ийизва. Герек документар: паспорт, гъуьрчехъанвилин билет, гъуьрч ийиз ихтияр авайвилин лицензия, госпошлина ганвайвилин квитанция, ЗОУ-ДИН (закрытые охотничьи угодья) иесиди гузвай туриствилин путёвка. «Чун иниз дагълух михьи тӀебиат хуьн патал ва дагъда гъуьрч авунин гьич са куьнивни гекъигиз тежедай кефлезет дадмишун патал къвезва», – лугьузва абуру.
+– Куьне паталай туристгъуьрчехъанар кьабулиз акурла, хайи дагълара гъуьрч ийиз вердиш чкадинбурук къал акатзавачни?
+– Эхь, чпиз чӀурун яцар ядай лицензия гузвач лугьуз, чкадин гъуьрчехъанрин патай наразивилер ава. Абурухъ галаз кӀвалахун, гъавурдик кутун виридалайни четин месэлайрикай сад я. Килиг садра, гъуьрчехъанвилин вири сезондиз (1-августдилай 30-ноябрдалди) заз авайди вири 20 лицензия я. Лицензиядайни анжах са гьайван ягъиз ихтияр ава. Са чи Хинерин хуьре лицензия къачуз кӀанзавайбурун кьадар кьве сефердин артух я. Чпизни лицензия са гьайван патал ваъ, гъуьрчехъанвилин вири сезондиз кӀанзава. Йисан гьи вахтунда хьайитӀани, гьатта як маса гун патал гьайванар ягъиз вердиш абурунди михьи браконьервал я. Ихьтин тахсиркарвилерин вилик пад кьазва лугьуз, гьелбетда, зун абуруз душман жезва. Абурухъ галаз кӀвалахиз хьайитӀа, пул къазанмишиз тахьана, зун банкрот жеда ва браконьервилини цуьк акъудда. Гьавиляй за абуруз лугьузва: гъуьрчен як кӀанзаватӀа, башуьсте. Ша чахъ галаз куьмекчивиле дагъдиз. За квез якни (паталай къвезвай халуйри са кьил ва я крчар къахчуна, вири як гьакӀ тазвайди я) ва зегьметдин гьакъи пулни гуда. Буюр, винидихъ къалурай зи телефондиз зегна рахух.
+– Эльсон стха, малум тирвал, шаз са гьихьтин ятӀани азардик пара гьайванар кьена. Исятда гьалар гьикӀ я?
+– Эхь, гуя гьайванрин оспа азардик телеф хьаналда, аммма ам оспа тушир, вуч тиртӀа чидач. Вуч тир, гьикьван кьена? Ихьтин суалриз жаваб гузвай официальный документ авач. Зи фикирдалди, тӀебии хкягъун яз, тӀебиатди вичи къайдаламишзавай месэла я. Гьайванрин кьадар чна тайин тир къайдайралди гьар йисан гатфарихъ чирзава. Эхиримжи гьисабунрай, лагьайтӀа жеда, зи майишатда 750-800 дагъустандин тур ава. Гьалар саламат я. Тамухъанринни инспекторрин ва сергьятчийрин куьмекдалди эхимримжи йисара дагъустандин турдин, сваларин, северинни жанавуррин, сикӀеринни къуьрерин, машахрин (рысь), иллаки чакъалрин ва бязи маса гьайванрин кьадар гьатта артух жезва. Абур санитариядин, экокъурулушдин, вагьши гьайванрин сагъламвал хуьнин метлеба ягъунин, яни сан къайдаламишунин мураддалди паталайни гъуьрчехъанар желб авунихъ метлеб ава. Ихтилат кватай чкадал къейдин, Дагъустанда квахьзавай, яни Яру ктабдинбурук акатзавай гьайванрик безоровый козёл, косул��, снежный барс акатзава.
+14-августдиз Махачкъалада бедбахтвилин дуьшуьшдик (ГСМ хъиткьин хьана) 35 кас кьена ва вишелай артух ксарал хирер хьана. Тади куьмекдин викӀегь серенжемрин нетижада мумкин тир мадни гзаф телефвилерин вилик пад кьаз хьана. Республикадин ва Москвадай атай духтуррини психологри зарар хьанвайбуруз мумкин тир вири жуьредин куьмекар ийизва. Алай вахтунда мусибатдин дуьшуьшдин себебар тайинарзава. Дериндай хажалат чӀугунивди чна багърияр къакъатай вирибуруз башсагълугъвал гузва, Аллагьди чпиз сабур гурай! ХЕР-КӀАЦӀ хьанвайбур вахтунда кӀвачел ахкьалтрай!
+Ахцегь раймуниципалитетдин кьил А-К.Н.ПАЛЧАЕВ
+И мукьва «Ахцегь район» МРДИН кьил А-К.Н.Палчаев Хуьруьгрин хуьруьн агьалийрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Къейдин, им райондин муниципалитетдин кьил агьалийрихъ галаз гуьруьшмиш жезвай 10 лагьай хуьр я. Чкайрал физ райондин регьберди хуьрерин агьалийрик къалабулух кутазвай месэлаяр чирзава. КӀватӀ хьанвайбурун вилик тебрикдин гаф рахуналди, «Ахцегь район» МР-ДИН кьил А-К.Н.Палчаева уьмуьрдин активни сенгердал хьунай абуруз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. Гуьгъуьнай раймуниципалитетдин кьили Ахцегь район вилик тухунин планрикай суьгьбетна. И вахтунда ада райондин руководстводин кьилин мурад чи агьалийрин уьмуьрдин ери хъсанарун тирди къейдна. И чкадал райондин регьбер А-К.Палчаева СВО-ДИН иштиракчийрин тереф хуьнин рекьяй кьабулзавай серенжемрикайни лагьана. Ада гьакӀ ветеранриз яшайишдин рекьяй куьмек гун важиблу тирдини рикӀел хкана. Гуьруьшмишвилин вахтунда хуьруьгвийри кудай асул месэлайрикай сад хуьруьн агьалийрив хъвадай яд бес кьадарда агакь тавун я. Идахъ галаз алакъалу яз, А-К.Палчаева къейд авурвал, алай вахтунда райондин руководстводин вилик вичихъ Цуругърин хуьруьн территориядал жедай михьдай тадаракарни галай «Лала дере – Ахцегь» цин цӀийи провод гъунин месэла акъвазнава. Ада малумарайвал, и проект уьмуьрдиз куьчуьрмишуни муниципалитетдин агьалияр хъвадай целди таъминарунин месэла тамамвилелди гьялдай мумкинвал гуда. Идалайни гъейри, Хуьруьгрин хуьруьн агьалийри ина электропередачайрин линиярни куьгьне хьанвайди, хуьре авай аялрин бахчадин дарамат хъсан гьалда авачирди лагьана. Хуьре электролинияр куьгьне хьанвайвиляй мукьвал-мукьвал жемят токдикай магьрум яз амукьзава. Идахъ галаз санал, Хуьруьгрин хуьруьн агьалийри раймуниципалитетдин регьбердивай куьгьне мискӀиндин патав гвай килигунардай майдандихъ цӀийи къерех акалун ва хуьруьн куьгьне паюна чиле тӀебии къванер тунин рекьяй кӀвалахар давамарун тӀалабна. Абурун фикирдалди чиле тӀебии къван туни хуьруьн куьгьне паюнин надирвал хуьз КУЬМЕКДА.«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН кьил А-К.Палчаева Хуьруьгрин хуьруьн администрациядин кьилиз гуьруьшмишвилин вахтунда жемятдин кудай месэлаяр абурай талукь тир къарарар кьабулун патал протоколда ��хьена вичин патав гъун тапшурмишна. Хуьруьгрин хуьруьз мугьман хьайи вахтунда райондин кьил инин мискӀиндин минара къайдадиз хкунин рекьяй тухвай кӀвалахрин нетижайрихъ галазни таниш хьана. Лугьун лазим я хьи, и кӀвалах исятда куьтягьарнава. Белоруссияда кьиле фейи СНГ-ДИН Къугъунра иштиракай грекринни римлуйрин жуьреда кьуршахар кьунай экъечӀзавай лезги пагьливан Анвар Аллагьярова къизилдин медаль къазанмишна. Заланвилин 60 килограммдин категорияда ам вичихъ галаз гьасирдал атай вири пагьливанрин винел гъалиб хьана. Финалдин бягьсина чи ватанэгьли жегьил, амма вичихъ еке агалкьунар авай пагьливанди Азербайжандин векил Мугьаммад Шукурзадедин винел гъалибвал къачуна. Къейдин, вичин ери-бине Ахцегьрин хуьряй тир Анвар Аллагьяров Махачкъалада авай грекринни римлуйрин жуьреда кьуршахар кьунай республикадин школадин тербиячи, дуьньядин (U23), Европадин ва Россиядин чемпион я.***2023-йисан 9-августдиз Белоруссиядин Солигорск шегьерда азаддиз куршахар кьунай СНГ-ДИН уьквейрин акъажунра чи баркаллу ватанэгьли, Азербайжандин хкягъай командадин патай экъечӀзавай пагьливан Жабраил Гьажиева гъалибвилин 1-чка кьуна. Мубаракрай!
+Дагъустанда лапагрин ва цӀегьерин кьадар артух жезва. Республикадин Минсельхозди хабар гузвайвал, июлдин вацран делилралди, РД-ДА куьлуь карч алай 5 миллионни 748 агъзур гьайван ава. ХуьтӀуьн вахтунда республикадин вири жуьре майишатрин суьруьйра авай 3,7 миллион диде хипре 3,5 миллион кӀел хана. Им акӀ лагьай чӀал я хьи, лапагрикай 96,5 процент дул къачунва. Алай йисан сифте паюна Дагъустан Республикада лапагрин ва цӀегьерин кьадар 2,4 процентдин гзаф хьанва. Ида регионда хуьруьн майишатдин хипехъанвилин хел дурумлудаказ вилик физвайдан гьакъиндай шагьидвалзава. Дагъустанда вич хъсандиз вилик физвай хипехъанвилин хиле кӀвалахдин алай аямдин технологияр кардик кутазва. Идани, вичин нубатда, гьам лапагрин ва гьамни цӀегьерин кьадар артухардай мумкинвал гузва. Чи республикадин аграрийри чпив гвай хуьруьн майишатдин техника йигин еришралди цӀийи хъийизва. ИкӀ, алай йисан 6 вацран вахтунда чпихъ саки 300 миллиондин къимет авай хуьруьн майишатдин гзаф кьадар техника маса къачунва. Къейд авун лазим я хьи, цӀийи техникадин чӀехи пай «Росагролизинг» АО-ДАЙ лизингдин шартӀаралди къачунва. Вири саналди лизингдин оператордин рекьяй чпихъ 213 миллион манатдин къимет авай хуьруьн майишатдин 66 уьлчме техника маса къачуна. Абурун арада тракторрин кьадар виридалайни гзаф я.
+15-августдиз райондин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада залдавайбур Махачкъалада хьанвай мусибатдин вакъиадикай хабардарна, 15-август республикада ясдин югъ яз малумарнавайди къейдна. Кьенвайбур рикӀел хуьн яз, зал са декьикьада кисна кӀвачел акъвазна. Муници��алитетдин экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовади райадминистрациядин гъилик квай идарайрин къуллугъчийрал санлай 2 миллионни 474 агъзур манат налогрин буржар алайдакай, эхиримжи йикъара 408 агъзур манат вахканвайдакай ва чпел 400 агъзур манатдилай артух буржар алай са шумуд кас суддив вуганвайдакай лагьана. «Хивевай налогар вахтунда гун – им гьар са гражданиндин эвелимжи буржи я ва и кар РДДИН Счётный палатадин ва республикадин Кьилин гуьзчивилик ква, гьавиляй фад-геж налогрин вири пулар истемишда. Къанункъайдайриз муьтӀуьгъ гражданар яз, чна налогрин ва ЖКХ-ДИН гьакъийрин пулар хушуналди гун хъсан я», – таъкимарна райондин регьберди. Совещанидал гьакӀ идарайрин къуллугъчийрин меддиспансеризация кьиле тухунин, школаяр кӀелунин цӀийи йисаз гьазурунин, хуьрерин администрацийри РФ-ДИН сад тир порталдал чпин электронный бюджетрин гьакъиндай малуматар эцигунин, Ахцегьа «Набережный» паркда СВО-ДА телеф хьанвай игитриз махсус «Сад памяти» кутунин ва районда гам-халича хурунин чи милли сеняткарвал арадал хкунин месэлаяр веревирдна.
+«сельсовет Ахтынский» СП-ДИН администрациядин пулдин такьатрин гьисабдай райцентрдин В.Эмирован тӀварунихъ галай куьчедин вичин яргъивилел 150 метр алай пуд лагьай пару (тупик) бетонламишунин рекьяй кӀвалахар кьиле тухвана. И чӀавуз сифте чил дуьзар хъувуна ва мягькемарна, ахпа ана арматураярни туна бетон цана. Нетижада ина гьам инсанар, гьамни транспортдин такьатар патал къулайвални артух хьанва. Алай вахтунда чи районда гьакӀ хуьрерин территорияр къулайдиз туькӀуьрунин рекьяйни кӀвалахар йигин еришралди кьиле физва. Рекьер асфальтламишун, куьчейра эквер тун ва цин цӀийи линияр гъун чи муниципалитетдин гьар йикъан къайгъуяр хьанва. Райцентрдин Алирза Саидован тӀварунихъ галай куьчедин саки 400 метр мензилда инаг къулайдиз туькӀуьрунин рекьяй кӀвалахар агалкьунралди кьиле тухуни и кар лап хъсандиз тестикьарзава. Ахцегь райондин ва «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН администрацийрин саналди тир алахъунар себеб яз, винидихъ къейднавай куьчедин агьалийривай гила йифен вахтунда чеб къулайдиз ва хатасуз яз гьисс ийиз, гьакӀ хъсанарнавай уьмуьрдин шартӀарикай лезет хкудиз жеда. Хуьруьн чкада куьчеяр къулайдиз туькӀуьрунин рекьяй тухванвай кӀвалахри чи районда инфраструктура хъсанарун ва агьалийрин уьмуьрдин ери хкажун хьтин важиблу крар агалкьунралди уьмуьрдиз кечирмишзавайди лап хъсандиз къалурзава.
+Алай вахтунда чи райондин Гъуьгъвезрин хуьруьн футболдин майдан ишигълаван авун патал аниз токдин линия тухунин рекьяй кӀвалахар башламишнава. И кар патал Белиждай яргъивилел 11 ва 9 метр алай бетондин 4 шалман къачунва. И кардиз 39 агъзур манат пул серфна. Гила чна къачунвай электрикдин гъварар акӀурунин, абурулай 250 метр мензилдиз кабель чӀугунин, электросчетчикарни йифен эквер куькӀуьрдай лампаяр къачунин ва маса кӀвалахар тамамарна кӀанзава. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди и месэла гьялунин карда заз куьмекар гайи Д.Ризакьоваз, гьакӀ маса ученикриз, стхайриз ва хуьруьнвийриз рикӀин сидкьидай чухсагъул! Чина чеб энгел тавуна гьялун чарасуз тир хейлин месэлаяр ава. Зак а карди шадвал кутазва хьи, къе чи хуьре чпи важиблу месэлаяр галай-галайвал гьялун патал алахъунарзавай инсанрин десте арадал атанва.
+КьатӀуз жезвайвал, дяведилай кьулухъни Рузвельт Сталинахъ, Советрин Союздихъ галаз дуствиле аваз кӀвалахиз гьазур тир. Амма кьисмет масакӀа жезва. Дяве куьтягь жез са варз амаз 1945-йисан апрелдиз ам рекьизва. Чкадал атай цӀийи Президент Г.Трумэн ахлакьдиз даяз, политикадин рекьяй тежрибасуз, амма еке амбицияр (вичиз вич бегенмиш хьун) авай, кьилинди Советрин Союз, санал вири славянар дакӀан лидер хьана. Сифте яз ада атомный бомбаяр ишлемишна, гуьгъуьнлай властдай акъатнаватӀани, политикада амай Черчиллахъ галаз санал адан Фултонский (США-ДИН са гъвечӀи шегьер) рахунриз (гьакъикъатда къурхуйриз) рехъ гана, Британиядивай лидервал къахкъудна дуьньяда цӀийи дяведин бинеяр эцигна, аксивилер, душманвилер яргъарал ва деринра тур «Холодный война» башламишзава. Гьа США-ДАНИ Рузвельталай кьулухъ дустар туширтӀани, акьуллу, адекватный (вуч ийидатӀа чизвай), политикадин жигьетдай тежрибалу лидерар ара-бир пайда жез хьана: Д.Эйзенхауэр, Дж.Кенеди, Р.Никсон. Лидеррин деградация эхиримжи йисара инани малум жезва – Р.Рейган, Дж.Буш (младший), Б.Обама, гилан Дж.Байден ачухдиз Россиядиз чпин дакӀанвал, душманвал, заланвал къалурай лидерар яз машгьур хьана. СССР чкӀана Россия бейгьалда авайтӀани, США-ДИ вичин кьилин план – Урусат тергун – садрани зайифарнач. НАТО дяведин союз яз герек амачиртӀани, ам чукӀурзавач, Европадин вири ашкъи авайавачир уьлквеяр гьаниз желбиз, зурбаз яракьламиш хьанвай альянс къвердавай Россиядин сергьятрив мукьва жез эгечӀна. Европадин хейлин уьлквеяр, хиперин суьруь хьиз, США-ДИН буйругъдал гьаниз ахмиш жезва, вучиз лагьайтӀа и континентда эвелимжи гьа СШАДИН алахъунралди фашизмдин руьгь туьхвенвайтӀани (гьич тахьайтӀа винелай килигайла), руьгьдин иесияр (носителар) терг хьанвачир, нацизмдин идеологиядин нефес гьеле кьуранвачир. ЦӀийи шартӀар, мумкинвилер арадал атайла, Европади вичин русофобиядин бинедаллай политика давамар хъийизва. Зигьин (память) куьт хьанвай абур чпин тарихни кваз келледай акъатна, инсанвилин кӀалубарни квадарна, Россияди чпиз авур кьван хъсанвилериз, куьмекриз кӀур гуз эгечӀна. Наполеонан кьушунар 1812-йисуз Москвадиз цӀай яна кат хъийизва, амма Урусатдин император 1-Александр гъалибвилин пайдах гваз Париждиз акъатнаватӀани, чапхунчийриз са зиян гун, жермеяр илитӀун гьич фикирдикни квач. Ам французрихъ галаз кьушунар ракъурай уьлквеяр секинар хъувуна, мад къелетар хъийимир лагьана, эхкъечӀна хтана. Евр��падиз эсер авач, я хъсанвал чир хьанач. Вири рикӀелай ракъурна, ХХ асирда Гитлеран пайдахдик экечӀна, мад Россиядал тепилмиш жезва – вири Европа санал. Мад Россияди (Советрин Союзди) вичин гуманизм (инсанпересвал) къалурзава – душманрин шегьерар пара чукӀур тийиз, зиянар тӀимилариз алахънава, гьа са вахтунда саксонрин (СШАДИННИ Британиядин) авиацияди Германиядин ва амай уьлквейрин шегьерар къван-къванцел тун тийиз бомбайрал тергиз хьана.
+Къадим ктабрин виридалайни чӀехи хсуси коллекция!
+Насруллаева Насира Абедуллаевича, СЧИТАТЬ НЕДЕЙСТВИТЕЛЬНЫМ. Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Къе Ахцегьа Ширинбег Гьажи Мирзоеван ктабхана акур гьар са кас гьейран хьана амукьда. Алай девирдин гьар жуьре ктабрилай алава ина араб чӀалан басмадин ва гъилин хатӀарин куьгьне ктабрин девлетлу фонд ава. Ана бязи экземплярар лап кьит, багьа, надирбур я.
+Эхь, илимдин рекьяй вилик фена, Интернетдинни рекъемрин технологийрин чи девирдани ктабри чпин машгьурвал, кьетӀенвал квадарнавач. Атеизмди цуьк акъудай совет девирдин йисара араб графикадин, чӀалан гзаф ктабар, гуя диндирбур я лугьуз, тергна. Гьадахъ галаз чи халкьдин руьгьдин девлет – культура, тарих, илим, литература тергзавайди кьатӀаначир. Виш йисарин ирс гена кӀаняй акъудиз хьанач. Ктабдин къуват-къадир чидай чи баркаллу бубайрилай са кьадарбур чинебадаказ хуьз алакьна. Гуьгъуьнай абур винел акьалтиз хьана. Амма къадим ктабрин «гъуьрчехъанри» абур кьилди ксаривай гьар гьилледалди къакъудиз тухуз хьана. Чи къадим медениятдин ирс, руьгьдин ивирар, девлет гила кьвед лагьай сеферда яз квахьзавайди акур Ширинбег Гьажи, араб чӀалал савадлу гъавурда авай кас яз, рикӀин буйругъдалди вичелай алакьдайвал абур къутармишиз эгечӀна. Гзаф йисарин гьакъисагъ зегьметдин нетижа-бегьер тарифлуди хьана. Къе адан девлетлу ктабханадин хел тир надир хсуси коллекцияда гьеле ахтармиш тавунвай вишералди ктабар ава. «Ахцегьа ва райондин хуьрера къекъвез, араб чӀалан куьгьне ктабар – милли медениятдин гуьмбетар жагъурун, кӀватӀ хъувун лезетдин кьетӀен машгъулатдилай алава зи уьмуьрдин мана-метлебдиз, къайдадиз элкъвенва. Халкьдин руьгьдин девлетдиз шериквал ийиз, ам хуьз алакьуни зи рикӀиз разивал, лезет гузва», – лугьузва ада. И мукьва вичикай ихтилат физвай коллекция ахтармишунин, актуализироватунин мурад-метлебдалди Ширинбег - гьажидин кӀвале саки кьве гьафтеда РАН ДНЦ-ДИН тарихдин, археологиядин ва этнографиядин Институтдин экспедициядин членар – арабист алимар тир Замир Закарияевни Шамиль Шихалиев хьана. КӀвалин иесиди мугьманар мугьманпересвилин дагъви къанунралди пара хушдиз кьабулна, абур кӀвалахдин ва ял ядай вири къулайвилералди таъминарна. И жигьетдай экспедициядин иштиракчийри ШИРИНБЕГ-ГЬАЖИДИЗ рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. Илимдин кӀвалах бегьем хьайидалай кьулух адан нетижаяр чирунин мураддалди чун али��рихъ галаз гуьруьшмиш хьана.
+Замир Шагьбанович Закарияев, тарихдин илимрин доктор, ДГУ-ДА востоковедениедин кафедрадин профессор, археологиядин ва эпиграфиядин ахтармишунрин А.Р.Шихсаидован тӀварунихъ галай Центрдин руководитель:
+– Са шумуд йис идалай вилик заз и коллекция акуна, итижлу хьана. Гила мажаликди абур ахтармишун патал жуван дуст, пешекар алим Шамиль Шихалиевни галаз атанва. Пара кьадар сагърай, Ширинбег стхади чун лап багърибур хьиз хушдиз кьабулна, бегьерлудаказ кӀвалахдай мумкинвал ганва. А чӀавалай инихъ, разивилелди лугьун, ктабрин кьадар артух хьанва. Гьакъикатда, им Дагъустанда араб чӀалан къадим ктабрин виридалайни чӀехи хсуси коллекция я: 600 том - ктабар ава. Бязи ктабрин къене авай кьилди сочиненияр – яратмишунарни гьисаба кьуртӀа, 800-лайни артух гьисабзава. Хронологиядин жигьетдай абуру ХIV–ХХ асирдин сифте 20 йисан девир КЬАЗВА.ЧИ ахтармишунри къалурзаайвал, коллекция дагъустанвийриз адет-хас тир тематикадин са шумуд хилез пай жеда: мусурманрин право-шариат, араб чӀалан грамматика, логика, риторика, суфизм, гьадисар. Коллекциядин кьетӀенвал – ана еке чка гьар жуьре авторрин поэзиядин яратмишунри кьазва. Коллекция гъилин хатӀарин, къадим ва литографиядин тегьерда Темир-Хан-Шурадин (гила Буйнакск) Мовраеван типографияда, Бахчисарай (Крым), Къазан шегьерра ва гьакӀ Турцияда, Египетда, Иранда чапнавай ктабрикай ибарат я. –
+Замир Шагьбанович, икьван чӀавалди чаз малум тушир чкадин авторрин яратмишунарни малум хьанва, тушни?
+– Эхь. Абурун арада кьетӀен чка Ахцегьрин ва райондин хуьрерин, Самур дередин ва Кьиблепатан Дагъустандин алимрин (месела, Ахцегь Мегьарам – эфендидин, Мирза-Али къазидин ва масабурун) яратмишунри ва переписчикрин кӀвалахри кьазва. Чебни араб, туьрк, фарс, татар чӀаларал, гьакӀ аджамдал кхьенва. ГьакӀ Етим Эминан, Алкьвадар ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН, СтӀал Сулейманан, Ахцегь Гьажидин, Хпеж Къурбанан, Ихрек Ражабан ва маса авторрин шиирар малум хьанва. Коллекциядай лап итижлу надир экземплярар яз ХIVАСИРДИН ктабар къалуриз жеда. Месела, малум тушир автордин шииррин са кӀватӀалдал гьижрадин 871-йис ала. Къазикъумухви машгьур шейх Жамалдинан гъилел кхьин хъувунвай Кьуръан, Аль Гъазалидин яратмишунар, гьакӀ юкьван асиррин авторрин списокар-копияр къейд авуниз лайихлу я. Са гафуналди, абур вири мукьуфдивди ахтармишун герек я. Коллекциядин яратмишунри, тарихдин шагьидар яз, чун гьа макъамда дагъвийрин савадлувилин, илимдин итижринни руьгьдин истемишунрин, маса вилаятрихъни халкьарихъ галаз абурун илимдинни медениятдин рекьяй аваз хьайи сих алакъайрин гьакъиндай хабардарзава.
+– Асиррин деринрай акъатна чав агакьнавай илимдин ирс тир куьгьне ктабар гьи гьалда ава, абур алай вахтунда гьихьтин шартӀара хуьзва?
+– Санлай къачурла, ктабар пис гьалда авач, хъсан я. Ширинбег Гьажиди вичин ктабхана патал вижевай кӀвал эцигна, ана махсус кьацӀар-полкаяр туькӀуьрна лазим тирвал тадаракламишнава. Еке фикир ада куьгьне ктабар реставрация авуниз, къайгъударвилелди хуьниз, алакьдайвал ахтармишуниз ва милли культурадин памятникар тир абур раиж авуниз (популяризация) гузва. Чаз эхир хийир хьуй лугьудай хъсан алхиш ава, гьам галукьнавай хьиз я Ширинбег стхадин гьиле гьатнавай куьгьне ктабрихъ. ЦӀийи иеси абурухъ хъсан гелкъвезва.
+Шамиль Шихалиевич Шихалиев, тарихдин илимин кандидат, ДНЦ-ДИН тарихдин, археологиядин ва этнографиядин Институтда илимдин чӀехи къуллугъчи:
+– Ширинбег гьажидин ктабхана вахфунинди хьиз я, вучиз лагьайтӀа иниз адан патав (медреседа тарсар гузвай муаллимни я эхир) гьар жуьре месэлаяр гваз мукьвал-мукьвал къвезвай ксари ктабриз еке итиж ийизва. Иесидини абур къалурзава, абурукай вичиз чидайвал ихтилатзава. Халис коллекциядай алатай асирра чин къачуз кхьинариз хьайи ксарин, ктабар кхьин хъувур чкайрин тӀварар жагъизва. Къадим Ахцегьар патав гвай хуьрерни галаз Дагъустанда савадлувилинни илимдин дережа авай ва хсуси адетар гегьеншарзавай интеллектуальный чӀехи центр хьайиди аквазва. Ва илимдин адетарни кьилди ваъ, Дагъустандин ва Закавказьедин илимдин меркезрихъ галаз сих алакъайра аваз хуьзвай. Гьа са вахтунда ина, месела, ктабар таржума ва кхьин хъувуна вичиз хас тир кьетӀен тафаватлувилер авай – гзаф чӀалар чиз хьун ва ишлемишун. Ахцегь алимривай са чӀалай маса чӀалаз асантдиз элячӀиз хьунин алакьуни абуруз араб, перс, туьрк чӀалар лап хъсан чиз хьайидан гьакъиндай шагьидвалзава. Чиди Ширинбег – Гьажи Мирзоеван коллекциядин ктабар ахтармишуна (ни кхьена, квекай я, опись, хронология тайинарун), гьелбетда, сифте кам я. Гележегдин бегьем ахтармишунри, якъин, чкадин чаз гьеле малум тушир ва рикӀелай фенвай алимринни авторрин тӀварар раижда. –
+Шамиль Шихалиевич, куьне Ахцегьрин тарихдин ва край чирдай музейдин араб чӀалан куьгьне ктабрин коллекция ахтармишзава лагьана ван хьана.
+– Эхь, гьанани къадим итижлу коллекция ава – саки 200 ктаб. Шаз чна абур цифроват авунин ва каталогда тунин кӀвалах башламишна. Гила, гъилевай йисан августдин эхирда, Дагъустандин востоковедениедин пешекар алимрин экспедицияди (адан къурулушдик зунни ква) гъилин хатӀаринни басмадин вири ктабар цифроватунин, инвентаризация ва опись авунин кӀвалах кьилиз акъудда. Чун разивилелди кьабулзавай ва музейда илимдин кӀвалах кьиле тухуз мумкинвал гузвай Агьмед Дагъларов пара кьадар сагърай. Алимрин суьгьбетдай малум хьайивал, Аллагьди гайитӀа, абуруз Ширинбег Гьажи Мирзоеван коллекция ахтармишунин, актуализироватунин нетижада иллюстрациярни галай тамам каталогдин ктаб гьазурна чапдай акъудиз кӀанзава. И кӀвалах герек гележегда илимдин гьар жуьре хилерай (диндин, тарихдин, филологиядин, фольклордин, литературадин…) чи халкьдин, региондин тарих ахтармишдай, рехъ-ориентир къалурдай бине жеривал. Къуй абурун хъсан ният-фикир кьилиз акъатрай, амин!
+Эхирдай разивилелди къейд ийин, чпиз вахтунин кьитвилиз ва мажал тахьунизни килиг тавуна атана, кьве гьафтеда Ширинбег Гьажидин ктабрин хсуси коллекция илимдин жигьетдай тупӀалай авур ватанперес баркаллу алимар тир Замир Закарияевазни Шамил Шихалиеваз пара кьадар сагърай лугьуз кӀанзава. Кьвед лагьайди, умудлу я хьи, Ахцегь районэгьлийри ва райондин гьакимри Ширинбег Гьажи Мирзоева вичин хушуналди ийизвай общественный акьалтӀай зурба кӀвалах – халкьдин руьгьдин, милли тарихдинни культурадин ирс-девлет кӀватӀ хъувун (и четин ва важиблу месэлада мумкинвал авай, яни кӀвалера араб куьгьне ктабар авай ва абур авай чкаяр чидай вирибуру иштиракнайтӀа хъсан тир) тебрикуналди адаз куьмекда. Республикада мад авачир хьтин ктабрин девлетлу коллекция талукь тир къулай шартӀара хуьн, артухарун ва гележегдин несилрив агакьарунин карда райондин руководство къайгъусуз тежедайдахъни (надир коллекциядиз кутугай ктабханадин дарамат кӀанда!) чун кӀевелай инанмиш я.
+РФ-ДИН Президент Владимир Путина Дагъустанда, Чечняда, Башкортостанда ва Татарстанда исламдин банкинг кардик кутун патал тежриба тухунин гьакъиндай закондал къул чӀугунва. И жуьредин тежриба 2 йисан къене – 2023-йисан 1-сентябрдилай 2025-йисан 1-сентябрдалди тухуда. И чӀавуз агьалийривай лизинг, рассрочка ва паяралди финансламишун хьтин къуллугърикай менфят къачуз жеда. Инал винидихъ къейднавай карда чеб Россиядин Центральный Банкдин реестрдик кутунвай кредитдинбур тушир финансрин тешкилатривай, гьакӀни потребителвилин общество, фонд, коммерциядинди тушир автономный тешкилат, майишатдин общество ва я товарищество хьтин идарайривай иштиракиз жеда. Тежрибадин вахтунда адан иштиракчийри чпин операцияр тухудайла, пулдин винел процентдин ставка эцигзавач. Абуру къазанжияр инвестицийрин гьисабдай къачузва. Идалайни гъейри, игорный бизнес, вакӀан як, спирт квай хъвадай шейэр, тенбек ва масабур гьасилун хьтин экономикадин хилериз пул ахъаюнал къадагъа ала. Са кьадар вахт идалай вилик исламдин банкингдин артуханвилерикай Дагъустандин Кьил Сергей Меликовани лагьанай. «Бизнесдиз исламдин банкингдин принципрал амал авуналди, яни динди ихтияр гузвай жуьреда кредитар ахъаюн гьеле фадлай веревирд ийизвайди тир. Алай вахтунда чи республикада диндин инанмишвилерал бинеламиш хьанвай са шумуд товарищество ава. Абуру са акьван екеди тушир проектар финансламишда. Идалайни гъейри, алишверишдин еке центрра исламдин къанунрал бинеламиш хьана шейэр кура-кура (рассрочкадай) маса гун кардик кутунва. Амма къейд авун лазим я хьи, идавай экономика финансламишунин рекьяй гьам агьалийрин ва гьамни бизнесдин артух хьанвай игьтияжар тамамвилелди рази ийиз жедач. Къе федеральный дережада и месэладиз дикъет гуни чак обществоди вилик эцигнавай месэлаяр гьялиз жеридак умуд кутазва», – лагьана республикадин регьбер С.А.Меликова.
+Дагъустанда тӀвар-ван авай Район я, шаксуз, Ахцегьар. Мадни гуьзел артух жеда Иллаки гатуз, Ахцегьар. Акъудайла багълари цуьк, Акъвазда нур гуз, Ахцегьар. Бязибуру тариф ида:
+И цӀарар Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран шиирдай я. 95 йис идалай вилик Ахцегьа «ЦӀийи дуьнья» газетдин сифте нумра чапдай акъатна. Алай 2023-йис «ЦӀийи дуьнья» газетдин лишанлуди я. Гьуьрметлу «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллектив! За квез чи виридан рикӀ алай газетдин 95 йисан юбилей рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй квехъ чандин мягькем сагъвал, уьмуьрдин хушбахтвал, пешекарвилин еке устадвал, гьакӀни виле акьадай кӀвалахар ва итижлу темаяр, кьакьан рейтинг ва гзаф подписчикар, яратмишунин фикирар уьмуьрдиз кечирмишунин рекье агалкьунар хьурай. Гьам райондин ва гьамни республикадин агьалийрин хушбахт гележегдиз къуллугъзавай куь къелемар къуй гьамиша хцибур яз амукьрай! Малум тирвал, газетдин чинра чапзавай макъалаяр вири вахтара обществодин культурадин уьмуьрдин лишанар яз амукьзава. Куь газет инсанри гуьзлемишзава. Абуруз ам ашкъидалди кӀелни ийиз кӀанзава. Алай вахтунда журналистика общественный кӀвалахдин лап важиблу хилез элкъвенва. Сир туш хьи, журналистдин кӀвалах регьятбурун жергедик акатзавач. Халкьдин уьмуьрдин четин легьзейра, пакамахъ кӀелдайбурув виче лап цӀийи хабарар авай таза нумра агакьарун патал, куьне кӀвалахдин чкада йикъарни йифер акъудай вахтарни жезва. Райондин хуьрерин агьалийрин уьмуьрдиз хас кьетӀенвилер хуьнин карда газетдин метлеб лап екеди я. Газетди вич кӀелзавайбурун арада общественный фикир туькӀуьруна иштиракзава ва райондин чан алай тарих кхьизвайдан, арифдардин везифаяр лайихлудаказ тамамарзава. Къе райондин газетдин гьар са къуллугъчи агьалияр патал камаллу меслятчини я, информаторни. И кар, гьелбетда, нилай хьайитӀани алакьдач. Райондин газетда кӀвалахай журналистрин вири несилри ам инсанар патал менфятлуди ва итижлуди авунин мураддалди еке алахъунар авуна. Разивилелди къейд ийиз кӀанзава хьи, «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакцияда виликан йисара кӀвалахай журналистрин несилри бине кутуна тур лап хъсан адетар райондин газетдин коллективди гилани агалкьунралди вилик тухузва ва девлетлу ийизва. Газетдин чинар тупӀалай авурла гьар са касдиз «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллектив жемятдин хушбахтвал ва къулайвал патал алахънавайди ашкара жезва. 95 йис – им гъвечӀи девир туш. Амма йисар алатиз фирдавай газетдин редакциядин коллективдин тежрибани артух жезва. Райондин газет чап ийиз алатнавай вири йисара куьне райондин уьмуьр вири патарихъай къалурзава. Адан агьалийриз неинки республикадин, гьакӀ дуьньядин вакъиайрин яцӀа жез куьмек гузва. «ЦӀийи дуьнья» газет вичел алай тӀварцӀиз лайихлуди я. Алай вахтунда чеб гьамиша социальный сетра жезвай бязи жегьил инсанри газетар исятда анжах чӀехи несилдин векилри кӀелзавайди я лугьузва. Шаксуз, им ягъалмиш фикир я. За яргъал тир 1974-йисалай инихъ
+22-августдиз чи уьлкведа РФДИН Государстводин Пайдахдин Югъ къейдна. Ам Россиядин Федерациядин Президентди 1994-йисан 20-августдиз акъудай «РФ-ДИН Государстводин Пайдахдин Йикъан гьакъиндай» 1714-нумрадин Указдин бинедаллаз тайинарнава. 1991-йисан 22-августдиз Москвада Лацу кӀвалин винел сифте яз пуд рангуникай ибарат тир Россиядин Пайдах официальный къайдада хкажна.
+Школаяр кӀелунин цӀийи йисаз гьазур я!
+22-августдиз райондин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаеван регьбервилик кваз кьиле тухвана. Вичин сифте гафуна ада залдавайбур 21-августдиз Махачкъалада эверай РД-ДИН Кьилин патав тешкилнавай Советдин ва Общественный палатадин заседанийрин кӀвалахдикай хабардарна. Къейд авурвал, гила райондин дережадин и къурулушар цӀийи кьилелай туькӀуьр хъийида. КьетӀенвал: чӀехи гьар са мягьледай, тухумдай анриз кар алакьдай, халкьдин арада гьуьрмет авай ксар хкяда, герек яшайишдин важиблу месэлайрай халкьдин фикир чир ва кар бажармишиз жеривал. Ахпа ам исятда гьялзавай бязи месэлайрал акъвазна. Кьилди къачуртӀа, бюджетдинбур тушир такьатар желбуналди Рутул дередай гъидай хъвадай цин трубопроводдин документация туькӀуьрзава, Гутума ФАП эцигзава, райцентрдин куьчеяр асфальтламишзава, Ухула, Ялахъа, Гутума ва Хкема ихтибарлу Интернетдин ва мобильный алакъадин вышкаяр хкажда ва икӀ мад. Муниципалитетдин образованидин управленидин начальник Халидин Эльдарова райондин школаяр кӀелунин цӀийи йисаз гьазур тирвиликай малуматна. – 1-сентябрдиз чна суварин къайдада Ахцегьрин 3-нумрадин цӀийи школа ачухда. Накь ана субботник тешкилна хьиз, эцигунрин кӀвалахрилай кьулухъ амай бязи чкаяр михьи хъувуна, школа аялар кьабулуниз тамамвилелди гьазур я. Са «Солнышко» аялрин бахча ва пожарный хатасузвал хуьниз талукь бязи куьлуь-шуьлуьяр квачиз (абур 25-числодалди бегьемарда), образованидин амай вири идараярни цӀийи йисаз 100 % гьазур я. Муаллимрин августовский совещание са гьафтедилай, яни 29-числодиз Луткунрин хуьруьн школадин залда жеда, – лагьана ада. Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районрин военный комиссар Рафик Мегьамедов жегьилар контрактникарвиле гуьгьуьллувилелди РФ-ДИН Яракьлу къуватриз кьабулунин месэладал акъвазна. Авайвал лагьайтӀа, къейдна ада, уьлкведин хатасузвал ва хушбахт гележег таъминарунин и важиблу карда (НАТО-ДИН уьлквейрихъ галаз компромисс авачир къати женгина чи кьушунар 1,5 миллиондив агакьарна кӀанзава) чавай вилик эцигнавай тапшуругъ гьелелиг кьиле тухуз жезвач. Гьавиляй халкьдин арада гуьгьуьллу мобилизациядин таблигъат активламишна кӀанда. Контракт кутӀун лап кьезиларнавайдан, пулдин еке гь��къиярни яшайишдин кьезилвилер авайдан, дяведин вакъиайрив агакьдалди вилик абур 2-3 вацра гьазурзавайдан ва арадиз къвезвай маса месэлайрин гъавурда дуьздаказ тун иллаки важиблу я.
+Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай РД-ДИН Милли библиотекада кӀвалахзава. И библиотекадин край чирдай ва милли литературадин отделдин фонд Дагъустандин халкьарин руьгьдин ивиррик акатзава. Ина чи республикадин дибдин 14 халкьдин чӀаларал чапзавай литература ва периодикадин печать (гьа жергедай яз «ЦӀийи дуьнья» газетни) хуьзва. Чи библиотекадиз къвез куь газет чпивай чкадал райондиз физ тежезвай, амма хайи хуьруьн ва райондин цӀийивилериз итиж ийизвай гьар жуьре яшарин инсанри, гьакӀни жегьил алимри ва пешекарри, аспирантри ва журналистри, студентри хабар кьазва. Куь газетдин материалрин бинедаллаз ктабар чапзава, «Зи хайи край» темадай рефератар ва курсовой кӀвалахар кхьизва, дипломдин ва кандидатвилин кӀвалахар хуьзва. Периодикадин печатдин чешмейрикай гегьеншдиз менфят къачуналди кхьенвай ктабра къалурнавай тарихдин вакъиайри ва фактари жегьил несилдин зигьин алатай несилриз талукь делилралди девлетлу ийизва. Са рахунни алачиз куь газет районда кьиле тухузвай яшайишдин вири дегишвилера куьмекчи я. Гьам чи республикада ва гьамни адалайни къецепата машгьур журналист, рагьметлу Джонрид Назирович Агьмедова 1963-йисуз чапдай акъатай «Дагъустандин периодикадин печать» тӀвар алай вичин ктабда Дагъустандин печатдин ва литературадин вилик, лезги алфавит туькӀуьрунин ва лезгийрин сифте газет – «ЦӀийи дуьнья» чап авунин карда чи ватанэгьли, бажарагълу алим-языковед, литературовед, писатель ва журналист Гьажибег Гьажибегован лайихлувилер къейднава. Адан алахъунар себеб яз, «ЦӀийи дуьнья» газет Дагъустанда лап хъсанбурун жергеда гьатна. И газетдихъ кӀелзавайбурун гьар жуьре къатарин игьтияжар ва итижар фикирда кьуна кардик кутунвай гьар жуьре хилер ва рубрикаяр авай. Газетдин хъсан адетар хуьналди, абурал алай девирдин кьетӀенвилер фикирда кьуна, гьелбетда, цӀийибурни алава хъхьанва. И кардихъ инанмиш хьун патал агъадихъ чна абурукай са шумуд гъизва: «Илим ва техника», «Жегьил дидейриз меслятар», «Чаз кхьизва», «Хабарар» ва икӀ мад. Идалайни гъейри, «ЦӀийи дуьнья» газетдин чинра таржума авуна гьатта «Правда» газетдайни важиблу ва итижлу макъалаяр чапзавай. Вири и крари ам агьалийрин арада машгьур хьуниз къуллугъна. Юбилейдин йисариз талукь яз чапнавай газетдин чинриз килигайла, чи вилерикай чпин зегьметдалди ва къелемдалди хайи крайдин тарих кхьей хейлин ахцегьвийрин рикӀелай тефидай къаматар карагзава. Эгер газетдин къуллугъчийри макъалаяр кхьиз газет чапдай акъудзаватӀа, чна – библиотекарри ам хуьзва ва агьалийрин гьар жуьре дестейрин ва яшайишдин къатарин арада машгьурзава. Чи библиотекадиз газетар гьар вацра хквезва. Чна абур къейдзава, подшивкайра твазва ва жилдер акьалжиз хуьзва. Чи архивда 1949-йисалай инихъ акъуднавай «ЦӀийи дуьнья» газетар ава. Газет кӀелзавай хейлин инсанри гьар жуьре рубрикайриз еке итиж ийизва. И газетда чапзавай гзаф кьадар материалрай инсанрин кьисметар гьисс ийиз жеда. Инал ихьтин са кардикай лугьуз кӀанзава. Гьахъ жагъурзавай и ва я маса кас вири инстанцийриз фена ам гьат тавурла, куьмек кӀанз куь газетдин редакциядиз къвезвай дуьшуьшарни ава. Куь газетда чапзавай чеб массовый серенжемриз талукь материалар кӀелун иллаки итижлу я. Абурун асул мана гьам райондин агьалияр ва гьамни мугьманар ахцегьвийрин ва чи хуьрерин агьалийрин адетрихъ галаз танишарун я. Чна «ЦӀийи дуьнья» газет кӀелзавай вири ксариз адахъ галаз дуствал квадар тавуниз, газетдин нубатдин нумра акъатун шадвилелди гуьзлемишуниз эверзава.
+Гьуьрметдивди РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи, РД-ДИН Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай милли библиотекадин край чирдай ва милли литературадин отделдин кьилин библиотекарь, зегьметдин ветеран С.Н.МУСАЕВА
+Гьикьван халкьар фашистрикай къутармишнава, концлагеррай азаднава? Ибурни вири Европадин рикӀелай алатнава. Нетижа гьихьтинди жезва? Тарихдин са тарсни инра авай гьукумдаррин кьилера амукьнач. Къе и континентдин политический ландшафтдиз (акунриз) вил вегьейла аквазвайди гьа алатай ХХ асирдин 30-40-йисара инра хьайи гьалар – политика тикрар хъхьун я. Килигин – гьа элита, политический лидерар: Советрин Союздиз чпин душманвал чуьнуьх тийизвай Чемберлен (Англия), Деладье (Франция), Франко (Испания), Антонеску (Румыния), Пилсудский (Польша), гьа Муссолини Гитлерни галаз. Къе чеб амачтӀани, зегьерлу хъенар, Советрин Союз (Россия) дакӀан идеология повесткада ава, яракьда кьуна ишлемишзава. Къенин элита дережада агъуз аватнаватӀани, гьабурун невеяр, гьабурун идеологиядал ва философиядал тербияламиш хьанвай несил я. Гьавиляй Россиядин аксина эгечӀнавай «Крестовый поход» гьа виликанбуруз ухшамишди я. Коллективный Запад садвилелди амай саксонарни кахкахьна, гьабурун пайдахдик кваз, Россиядихъ галаз дяведа ава. Тикрарин – къенин Европадин чин гзаф дегиш хьанва, адахъ марифат амач, чкадин миллетрин идентичность (гьар миллетдин кьетӀенвилер, бине) саки квахьнава, гзаф кьадарда атанвай эмигрантри чкадин культура, адетар гзаф дегишарнава. Трансгендерный революцияди, марифатсуз крарини амалри и майданар ктӀизвай цив ацӀанвай уьлендиз элкъуьрнава. Европа къе гзаф токсични (зегьерлу) я. Адахъ суверенитет эсиллагь амач, ам кьилелай кӀвачел саксонрин лукӀвиле ва есирвиле ава, кьили кӀвалахзавай адекватный са лидерни, политикни амач ина. Уьлквейрин, гьакӀ Евросоюздин кьилера авайбур инсанвилин кӀалубда амачир, чпин хийирдизни лагьай гафунин гъавурда акьун тийизвай гьа саксонри гьазурнавай, тербияламишнавай ва эцигнавай пигмеяр хьанва. Къе кьиле физвай Европадин ��Крестовый поход» фад-геж куьтягь хьун лазим я, умуд кутаз кӀанзава, гьа гьамиша хьиз, чи гъалибвилел. Гьелбетда, уьмуьр давам жеда, са гьихьтин ятӀани алакъаярни арадал хтун лазим я, анжах Россия гзаф мукъаят ва игьтиятлу хьун герек я, чнани тарихдин тарсар, вакъиайрин нетижаяр садрани рикӀелай алудна кӀандач, са шумудра хьанвай гъалатӀар – чи хъсанвилериз къалурнавай писвилер – садрани рикӀелай алудна жедач. Гьа саксонрин регьбервилик кваз Европади регъуьвал квахьна, виждансуз рекьел элячӀна, гьакъикъатдиз кӀур гана тарихдиз вуч авунватӀа килиг! Ам вири кьилин куквахъ акъвазарнава: дяве башламишайди Германия ваъ, СССР тир, дяведа фашизм кукӀварна гъалибвал къачурди США хьанва, Япониядин Хиросимадални Нагасакидал атомный бомбаяр гадарайди США ваъ, СССР тир. Ибур кьуру гафар туш. Тарихдин цӀийи учебникра ибур вири тестикьна жегьил несилдиз гьа ихьтин чирвилер ганва хейлин уьлквейра. Аламатдин кар – идахъ Европадин, гьакӀ Япониядинни жегьил несил дериндай инанмиш я. Мадни еке аламат – цӀийи Россиядани гьакӀ фикирзавайбур авачиз туш – им чи цӀийи идеологиядин нетижа я. ЦӀийи алакъаяр туьхкӀуьрдайла, ибур вири фикирда кьуна кӀанда, тахьайтӀа садра аватай фуруз мад ахватда. Эвелимжи килигна кӀанда – ихьтин ирид чин алай, лживый (тапаррин) Европадихъ галаз алакъаяр хъувун (виликдай авай жуьре) герек авани, мумкин яни? Абуру чеб вужар ятӀа са шумудра къалурнава. Гьикьван вуна тавазивилер ийиз, адан вилик агъуз хьайитӀани, Европадикай ваз дуст жедач, адан адават, пехилвал генетикадай атанвайди я, даимлухди яз амукьда. США кьилеваз НАТО-ДИ Украинадин сергьятра Россиядихъ галаз тухузвай дяве вири дуьньяда ашкаради хьанва, чпини хиве кьазва. И дяведа Украинадин са затӀни амайди туш, гьар юкъуз вишералди телеф жезвай къарааскеррилай гъейри, экспертар, пешекарар, чӀехи офицерский состав, инструкторар вири техника – яракьарни галаз, вири командование США-НИ НАТО я. Анжах абуруз кӀани, гуьзетиз хьайи нетижаяр сакӀани арадал къвезвач. Гегьеншдиз гатфарилай малумарай контргьужумни кьарада акӀанва. ЯтӀани абур санал акъваздач, Россиядилайни абуру гъил къачудач. Гила абур Россия алцурна и дяве вахтуналди акъвазардай фикиррал атанва. Вири жуьредин мумкинвилер, такьатар ишлемишзава, гьа жергедай чи терефдал алай къуватарни кваз. Перемириедин (вахтуналди женгер акъвазарун), переговоррин (меслятар) ихтилатар кудзава. Меслятар (переговорар) нихъ галаз тухузвайди я? Авани гьахьтин адекватный (кьил кьилик квай) объект ва я субъект? Башламишай дяве акъвазарзавайди туш, ам акьалтӀарна кӀанзавайди я, анжах эхирдал кьван тухвана, анжах гъалибвилелди. Тикрар хъийизва – абуру Россиядилай гъил къачудач – я вун рекьида, я вуна. Западдиз Россиядин «Ахилесова пята» (зайиф чка) хъсандиз чизва – къенепатан оппозиция, «пятая колонна». Абурук Западди еке умуд кутазва, бинен�� абурухъ ава, и рекье кӀвалахни ийизва. Им хаталу делил я. Анжах Россиядин руководстводи ина саймазвалзавайди (кваз такьун) хьиз аквазва. Еке гъалатӀ я! Тарихдиз килиг! 1917-йисан революция, 1991-йисан контрреволюция. Мад вуч рикӀел хьун лазим я?! Гьинай ва мус пад акъатдатӀа садавайни лугьуз жезвайди туш.
+КӀелдай цӀийи йисаз гьазурвал акун яз Дагъустанда 663 агъзуралай гзаф цӀийи ктабар къачуда. Идакай информагентстводиз РД-ДИН Минобрнаукадин пресскъуллугъди хабар гана. И идарадин делилралди, чеб алай йисуз ачухзавай цӀийи 20 школа патал ФГОС-ДАЙ 99 миллион манатдилай гзаф, коррекционный 9 школа патал 4,5 миллион манатдин къимет авай, гьакӀни 1-6-классар патал 84 миллиондилайни гзаф къимет авай дидед чӀалан ктабар, 92 миллион манатдилай гзаф пул гана Дагъустандин тарихдин ва географиядин, ина яшамиш жезвай халкьарин культурадиз ва адетриз талукь ктабар къачуда. Идалайни гъейри, 11-классра кӀелзавай аялар патал Россиядин тарихдай цӀийи ктабар къачуда.1-сентябрдиз – чирвилерин Юкъуз чи региондин 36 муниципалитетда 139 школади ракӀарар ачухда. Ремонтдин кӀвалахар тухунилай гъейри, анриз гьакӀ алай аямдин кӀелдай тадаракар хкида. Школайрин территорияр къулайдиз туькӀуьрда, терроризмдин гьерекатрикай ва пожаррикай хуьдай серенжемар кьабулда. Къейдин, алукьзавай кӀелдай цӀийи йисуз чина чпе 6582 ученикдин чка авай 15 школа ва 1970 чка авай аялрин 13 бахча ахъайда. Абур вири федеральный ва республикадин талукь тир программайрин сергьятра аваз эцигнава. Алай вахтунда «Сагъламвал хуьн ва вилик тухун» госпрограмма уьмуьрдиз куьчуьрмишунин сергьятра аваз кьакьан дагълух Гутумрин хуьре фельдшервилинни акушервилин цӀийи пункт эцигзава. Къейдин, и проект хуьрерин чкайра агьалийрин сагъламвал хуьн хъсанарунихъ ракъурнавай важиблу серенжемрикай сад я. Кьакьан дагълух и хуьре агьалийриз медицинадин рекьяй куьмек гун тайин четинвилерихъ галаз алакъалу я. Ина цӀийи ФАП эцигуни, шаксуз, чкадин агьалийриз медицинадин рекьяй куьмек гун патал къулай шартӀар тешкилуниз таъсирда. Лугьун лазим я хьи, Гутумрин хуьре эцигзавай фельдшервилинни акушервилин пункт вичин куьмекдалди медицинадин гьар жуьре процедураяр тухуз жедай алай аямдин тадаракралди таъминарда. Фикирдиз къачунвай вири кӀвалахар тамамар авурдалай кьулухъ Гутумрин хуьруьн агьалийривай чкадал вахтунда медицинадин пешекарвилин куьмек къачуз жеда.
+– Аливердиев Аливерди Абутрабович заз 23 йисуз Ахцегьрин машгьур 1-нумрадин школадин директорвиле кӀвалахай тежрибалу муаллим хьиз ваъ, жуван рекьяй, яни хъсан майишатчи - хозяйственник, гьевескар зурба агроном хьиз чидай, гьакӀ насигьатлу хъсан суьгьбетчини тир рагьметлуди, – агрономиядикай ихтилат кватайла Къардаш Гьаруновича вичин дуст ва насигьатчи Аливерди муаллим рикӀел хкана.
+Къейдин, Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчи, тарихчи бажарагълу муаллим, РСФСРДИН ��росвещениедин отличник, РД-ДИН лайихлу муаллим, са шумудра Ахцегь райсобранидин депутатвиле хкягъай А.А.Аливердиева (1920-2004) дуьз 36 йис анжах хайи школадиз бахшна. Лайихлу пенсиядиз экъечӀайдалай кьулухъ саки эхиримжи къуватралди райондин ВОВ-ДИН, зегьметдин ва къайдаяр хуьдай органрин ветеранрин Советдин председателвиле намуслувилелди къуллугъиз, жегьилриз ватанпересвилин тербия гана. Машгьур зурба алимар тир муькуь стхаяр – Абдулхакь, Агъаверди, Али, Агъалар хьиз, Аливердини (3 лагьай стха) къе халкьдин рикӀел сабурлу, медени камалэгьли хьиз алама.
+Са сеферда зулухъ Аливерди муаллимди Къардашаз вичин багъдиз теклифда. Москвадин ВДНХ-ДИН выставкадай къачуна хканвай чӀулав къибришрин кьве къелемни –савкьват (а макъамда Ахцегьа чӀулав къибришар авачир) гваз фида. Лугьун хьи, гьа йисара уьлкведин меркезда кардик квай ГКЭС дин (государственный комитет экономических связей с зарубежными странами) са хилен начальниквиле кӀвалахзавай Гьажиназаров Жаруллагьа Къардашаз саки гьар йисуз уьлкведин ВДНХ-ДА иштиракдай мумкинвал гузвай. Лап гьейран хьана амукьна селигъалувилелди гелкъвенвай 2000 метрдин багъда гьар са еремиш, бубайрин гьатта квахьзавай надир сортарин ичер, чуьхверар, хутар аваз акур Къардаш. Кьилди кьвед-пуд лек чара авуна вичин хизандиз бес жеривал картуфар, келемар, чугъундурар, помидорар, афнияр, гьакӀ кешнишчичӀекдин салар цанвай. – Маншаллагь, маншаллагь, пара хъсан я! Авайвал лагь, чан муаллим, и крар вуна вири ви гъилералди ийизвани? Школадани кӀвалахиз, вун гьикӀ акакьзава? – жузун тавуна акъвазиз хьанач завай. – Гьелбетда, чан хва. Залай гъейри мад ни йида. Экуьнахъ фад къарагъайдини фад эвленмиш хьайиди ягъалмиш жедач лугьуда бубайри. Гьар экуьнахъ фад, кӀвалахал къведалди вилик атана, са кьадар кӀвалахзава. Чандин сагъламвал патални хъсан физзарядка я ва карни арадал къвезва. Пер ягъун, фитер кутун хьтин залан кӀвалахар гадайри са артух зав ийиз тазвач. Иллаки гъвечӀи хва Анридин рикӀ хуьруьн майишатдин крарар гзаф ала. Таб авач, зегьметдин тербия патал са гьикӀ хьана чӀехи классдин гадаярни желбзава. – Чивилерал ва а чирвилер тежрибада ишлемишунал гьалтайла пешекарвилин кьилин образование гвай агрономрилайни Аливерди муаллим къуватлу тир. Яшлу кьилихъни вири крариз итиж ийидай, вири вичиз чириз алахъдай. Хуьруьн школадин директор, муаллим хьаначитӀа, вичин стхаяр хьиз, якъин, гьадакайни зурба алим жедай…, – суьгьбет давамарна Къардаш Гьаруновича. На базе акционерного общества «Аист» в Г.КИЗИЛЮРТЕ развернута работа по восстановлению, модернизации и техническому перевооружению завода крупнопанельного домостроения. В этой связи на строительный объект требуются специалисты: арматурщик – 3 человека; машинист мостового крана – 8; машинист башенного крана – 1; машинист козлового крана – 6; формовщик железобетонных изделий и конструкций – 24; стропальщик – 8; слесарь – 7; сварщик – 10; оператор электрических сетей и электрооборудования – 2; оператор-машинист котельной – 4; оператор насосной станции – 2; оператор по оконным блокам – 5; оператор по бетоносмесительным установкам – 2; электромонтер – 2; лаборант – 6; токарь – 2; технический контролер – 2; столяр – 2; водитель – 7; сантехник – 2. Заработная плата – от 20 000 рублей и выше ( в зависимости от уровня квалификации). Для желающих бесплатно получить квалифицированную помощь от опытного наставника имеются опытные ветераны по всем специальностям. Дополнительно сообщаем, что работникам после прохождения аттестации представляется жилье (общежитие)и спецодежда. Кроме того будет практиковаться система обеспечения квартирамипо цене себестоимости отличившихся на производстве работников.
+Къазалийрин ГЬАСАН, Хуьруьгрин хуьр
+Гатун юкъуз кӀан жеда вун, Тахвайла къафагъан я зун, СтӀал алахьиз акурла вун, Чанда гьатда бегьем зурзун. Тадиз гьахьда вун кафедиз, Минет ийида бармендиз, АцӀай бакъал – гъиляй-гъилиз, Яд хьиз хъвада лап михьиз. Садакай кьвед, кьведакай пуд, Руфуникай жеда хьи гуд, Йикъан сятер хьайила ругуд, Башламишда яхайрин гуж. ЭкъечӀ тежез вавай къецел, Мал хьиз жеда тӀуьнавай кьел, Сивяй атай пиводин сел, Экъичда къуншидин винел Иеси кьей пиво, зегьер, Буьркьуь хьана экуь вилер, ДакӀуна къе зирек кӀвачер, Амач гила куьгьне кефер. КӀаняй акъатуй хъвай югъ, Четинвилер хьана заз юргъ, Пиво, зегьер, пара хъвамир, Дишид хьун я адан эхир.
+Уьмуьр кӀан хьухь, зи дустар, квез, Туькьуьл ятӀан, ширин ятӀан, Гьар макъамда алахъ хъуьрез, Уьмуьрда квез четин хьайитӀан. Чун – яратмиш Шукур хьайдан, Гьардаз вичин уьмуьр ава. Уьмуьрда чаз агъур хьайитӀан, Сад Аллагьдик умуд ква. Къарагънамаз экуьнахъ фад, Салам це куьне цӀийи йикъаз, Атай йикъа ийида шад, Аллагьдик чи умуд кваз. Эхиратдин югъ ава чаз, Гьардан эхир хийир хьурай. Шукур хьайдан куьмек аваз, Кадгъан атай уьмуьр хьурай. Уьмуьр кӀан хьухь, уьмуьрдизни Гьакьван кьвед чун кӀан жервал, Хуш рахайла къуншидизни ЧӀаларикай дарман жервал.
+Рагьметлу Сулейман буба, Зарафатчи тир лап зурба. Хуьрерани чидай, гьелбет, Адан зарафатдин хесет. Са сеферда хуьруьн кимел, Патай атана са мугьман, Еке бармак алай кьилел, Акунариз тушир авам. Гъил вугайла салам гана, Сулейман бубади ЛАГЬАНА:«НИЗ герек я кьуру салам, Кьежирна гуз хьаначни АМ?»"АМ вуч лагьай чӀал я?" – лугьуз, Мугьман мягьтел яз амукьна. Ахъатай гьекьеди пел куз, Кимин къванцел ам ацукьна. Туьквенчидиз чида и кар, Сефер халу я адан тӀвар. Акъудмир ацукьна вахтар, Тадиз вач, кӀвач ая юзар. Кьежир ийиз кьуру салам, Са пуд юкъуз хьана мугьман. Хьайи кар я, лугьун за квез, Къени ава чун адал хъуьрез.
+Зур сятда кьулухъ элкъвенайтӀа Зи уьмуьрдин вахтунин чарх, ГъвечӀи вахтар хъуьренайтӀа, Жагъин тийир жедай хьи бахт. КӀарасдин цӀай пичинаваз, Картуфар чраз ацукьдай зун. Дидедин метӀел кьил алаз, Ширин ахвара ксудай зун. Дустар галаз гъенераллаз ЖиверайтӀуз авахьдай чун, Пекер кьежена живедаваз, Вири санал хъуьредай чун. Пекен чанта къуьне аваз, Школадин жедай рекье, Рангунин чернил гъилеваз, Виридалай жедай кӀвенкӀве. САДА-САДАЗ лугьуз гафар, Рушни гада кӀватӀ жедай, Налугьуди тир ам гатфар, Къугъваз, къудгаз шад жедай. Бубадин тарс, тербия гай, Адан къадир гила я заз. Таза фуан дидеди чрай, Дад ширин гила я заз.
+Гужуналди сагъ хъижезвай Куьгьне дявед авур хирер. Яшамиш жез ислягьвилел Вердиш хьанвай Россияд эл.
+КЪВЕЗ-КЪВЕЗ вилик физвай уьлкве,
+Шадвал аваз вирдан рикӀе, Буллух гьар са нямет кӀвале, Шегьерда, гьакӀ гьар са хуьре. Вуч затӀ ятӀа чир тахьана, Пайда хьана вирус сифте, Вири алем кӀеве туна, Башламишна къизгъин дяве. Гуьлледин ван тахьай япаз, Вердиш тушир гьич яракь къаз, Ватан кӀеве тахьуй лугьуз, Халкь къарагъна сенгерар хуьз. Россия я зурба уьлкве. Ам хуьда гъил кьуна гъиле. Ватан кӀеве тадач лугьуз, Гьазур я чун гьар са хва, руш.
+Мажбурнама ава хиве – Хуьнуьх жуван диде Ватан. Ватан авай чӀавуз кӀеве – Ширин чанни авун къурбанд. Гьардахъ ава са дидени, Са Ватанни, гьардаз са чан. Четин чӀавуз а кьвед хуьда Вегьена лап цуз жуван чан. Вун тир дагъви лекь хьтин хва, Чепер хуьруьн лезги бала, Яш тӀимил яз, гьунар – зурба, Къалурна на Мегьамед хва. На вун кьена, кьушун хвена, Машин лап цӀай кьуна кана, Алакьдайвал валай вуна, Мегьамед хва, Ватан хвена. Америкад нацистрикай Ватан хуьрла телеф хьана. Чан Ватандиз вафалу хва, Чна валди дамахзава. Хиндеда свас ама кӀвале, Куьрпе бала аваз кӀеме. Язух буба, гьакӀни диде, Амачирбур хьиз мез сиве. ЧӀехи жеда балани ви, Гьар камуна вун жез герек, АРА-АРА дамахдалди Ви шикилдив ийиз суьгьбет. Ви хизанар, архаярни Вал дамахдиз секин хьана, Игитдин тӀвар алатӀани, Вун яшамиш тӀимил хьана.
+"Вун кӀанда", – лагьана заз хиве кьуна, Ашкъидин лишан яз, къизилгуьл гана. Вилер заз килигиз, гъил-гъиле КЬУНА,«ЧАН зи цуьк, гуьзел руш, кӀанид», – лагьана. Гайи гаф хуьз тахьайтӀа, эгер зи яр, Гъил къачуз алакьдай аван вахъ гьунар? И дуьньядал чун кьвед тахьайтӀа санал, Эхиратда чун чал дуьшуьш хъхьуй, яр. Фикир, фагьум ая лугьудалди гаф, Халис инсандихъ хьана кӀанда гаф сад. РикӀ тӀар жедай гафар лугьуз тахьуй мад, Уьмуьр санал гуй, Аллагьдиз ийин дад. Бахтлу хьуй! Бахтлу хьуй! Кьведни бахтлу хьуй! Чан сагъ, рикӀ шаддаказ, яргъи уьмуьр гуй! Бахтлу хьуй! Бахтлу хьуй! Санал бахтлу хьуй! Мурадар кьилиз фий! Уьмуьр гурлу хьуй!
+РД-ДИН илимдинни образованидин Министерстводин 2023-йисан 15-августдин 08-02-2810/ 23-нумрадин къарардай ашкара жезвайвал, школьникрин арада массовый спорт дуьздаказ тешкилунин ва гегьеншарунин мураддалди и мукьвара кьиле фейи заочный ачух къайдадин Вирироссиядин смотр-конкурсдин региондин паюна Ахцегь райондин Гъуьгъвезрин школадин «Ватанперес» клубдин командади «Звезды школ��ного спорта» номинациядай гъалибвилин 1-чка къазанмишна. Баркалла!*** И мукьва райцентрдин М.Айдунбегован тӀварунихъ галай ял ядай пакрда «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН кьил М.Эфендиеван пишкешар патал шахматрай ачух турнир кьиле фена. Акъажунрин нетижада 1 ва 2-чкаяр С.Гьашумова ва А.Ризаева (кьведни Ахцегьай я) кьуна, 3-чкадиз Мегьарамдхуьруьн райондин Гъепцегьрин хуьруьн агьали Т.Таибов лайихлу хьана. Къейдин, и турнирдин виридалайни жаван иштиракчи Махачкъаладай тир Къаинбегов Маллагьмедакай ва виридалайни яшлу иштиракчи ахцегьви Чураев Чурудикай хьана. Чна турнирдин гъалибчийриз и агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава!
+1994-йисалай инихъ 22-август Россиядин Федерацияда Пайдахдин Югъ яз къейдзава. Яру, вили ва лацу рангарикай ибарат Россиядин Пайдахар гьукуматдин идарайрин винел, важиблу мярекатар, спортдин рекьяй акъажунар кьиле физвай чкайрал дамахдивди гарал къугъваз жеда. Ада чи играми Ватан тир Россиядин гуьзелвал, къудратлувал ва такабурлувал субутзава. Пайдахдин лацу рангуни – ислягьвал, михьивал, вили рангуни – вафалувал, умудлувал, яру рангуни – къудратлувал, Ватан хуьн патал кьиле фейи женгера экъичай ивийрин селлерин ранг лишанламишзава. Вири уьлкведа хьиз, Ахцегь райондани раймуниципалитетдин регьбер Абдул-Керим Палчаеван тапшуругъдалди РФ-ДИН Пайдахдин Йикъаз талукь серенжемар кьиле фена. Райондин культурадин, спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин управлениедин къаюмвилик кваз райцентрдал алай жегьилрин, гьакӀ Хуьруьгрин ва Луткунрин хуьрерин библиотекайрин къуллугъчийри "Рассвет", "Соколенок" аялрин бахчайра тербия къачузвай аялрихъ галаз литературадин ватанпересвилин сятар, гьакӀ ктабрин выставкаяр, "Флаг России" кьил ганвай мастер-классар, асфальтдал шикилар чӀугунай конкурсар кьиле тухвана. Серенжемар Россиядин Федерациядин Гимндилай башламиш хьана. И мярекатрин кьилин метлеб агалкьзавай несил ватанпересвилин руьгьдал алаз тербияламишун, бицӀекар хайи Ватандал кьару авун ва Ватандиз вафалу рухваярни рушар яз чӀехи авун я. Иллаки РагъакӀидай патан саки вири уьлквеяр ачухдаказ чи Ватандиз акси акъвазнавай алай девирда и рекьяй жегьилрин арада гъавурдик кутунин кӀвалах гужлу авун чарасуз я! Аялри чпин гъилерал РФ-ДИН гъвечӀи пайдахарни гьазурна агьалийриз пайна. Суварин Йикъаз талукь яз Ахцегь районда спортдин рекьяй акъажунар, шахматрай турнирар, велопробегар кьиле фена.
+Муаллимриз – лайихлу гьуьрмет!
+Алава пулдин такьатар рекье твада
+Ял ядай югъ яз малумарнава
+И мукьва кьиле фейи РД-ДИН педагогрин Августдин совещанидал Дагъустандин образованидин ва илимдин министр Ягья Бучаева 5-11-классрин ученикар гьафтеда 5 юкъуз кӀелдай къайдадал алудунин месэла веревирд авун тапшурмишна. И кар школайра аялар гзаф ва школадилай гуьгъуьнин кӀвалах тешкилун четин хьунихъ галаз алакъалу я. Региондин муниципал��тетрин кьилериз, РУО-РИН начальникриз ва умуми образованидин тешкилатрин руководителриз и месэладиз чкайрал килигун теклифнава.
+РД-ДИН регьбер С.Меликова муаллимрин пешекарвилин дережа виниз акъудун, образованидин ери хъсанарун, чирвилериз объективный къайдада къимет гун, образованидин идарайрин инфраструктура мадни хъсанарун ва методикадин кӀвалах йикъан истемишунрин дережадиз акъудун – ибур агалкьзавай несилдиз чирвилер гунин ери хкаждай важиблу шартӀар яз гьисабзава. 2021-йисалай эгечӀна чи республикада Дагъустандин лап хъсан муаллимриз премияр гун патал конкурс кьиле тухузва. Гьа са вахтунда чпихъ алакьунар авай аялар малумаруниз ва абурун тереф хуьниз кьетӀен фикир гузва. ИкӀ, школьникрин арада тухузвай Вирироссиядин олимпиададин гъалибчийриз ва призерриз, ЕГЭДАЙ 100 балл къачур аялриз ва абурун муаллимриз алай йисуз 38 премия гана. Алай вахтунда Дагъустандай тир 14 муаллим кӀвалахун патал Запорожский областдиз фенва.
+Образованидин хиле асул месэлайрикай сад хуьруьн чкада муаллимвилин пешедин кесерлувал мягькемарун я. РД-ДИН Кьил Сергей Меликов
+Алай йисуз уьлкведин Гьукуматди агьалияр хъвадай цел таъминардай объектар эцигун ва абур къайдадиз хкун патал Дагъустандиз, Калмыкиядиз, Якутиядиз, вири саналди РФ-ДИН 11 субъектдиз пулдин алава такьатар рекье твада. «Михьи яд» проектдин сергьятра аваз винидихъ къейднавай месэлада къайда тун патал 843 миллион манат пул чара ийида. Идаз талукь къарардал РФ-ДИН Гьукуматдин Кьил Михаил Мишустина къул чӀугунва. «Михьи яд» проектдин мурад 2024-йисуз Россиядин 88,8 % агьалияр михьи хъвадай целди таъминардай сад тир къурулуш туькӀуьрун я.
+Республикада Дагъустандин халкьарин садвилин Югъ къейд авунихъ галаз алакъалу яз 2023-йисан 15-сентябрь ял ядай суварин югъ яз МАЛУМАРНАВА.«ДАГЪУСТАН Республикадин Президентди 2011-йисан 6-июлдиз акъудай «Дагъустандин халкьарин садвилин Йикъан гьакъиндай» 104-нумрадин Указдихъ галаз кьадайвал, Дагъустан Республикадин Гьукуматди къарар акъудзава: 2023-йисан 15-сентябрь ял ядай суварин югъ яз гьисабин». Дагъустандин халкьарин садвилин Югъ чи республикада 2011-йисалай инихъ къейдзава.
+Образованидин ва тербиядин ери хкажин
+Райондин муаллимрин августдин вацран совещание и сеферда 29-числодиз Луткунрин хуьруьн цӀийи школадин дараматдин чӀехи залда кьиле тухвана. Адан кӀвалахда райондин руководстводи, активди, образованидин идарайрин руководителрини коллективри иштиракна. Райондин вири педагогар кӀватӀнавай чӀехи мярекатдал, санлай къачурла, кӀелунин алатай йисан нетижаяр кьуна ва кӀелунин 2023-2024-йисуз вилик акъвазнавай месэлайрикай рахана. Совещание РД-ДИН ва РФ-ДИН гимнар ягъуналди ачухна. Тебрикдин сифте гаф гваз трибунадихъ «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаев экъечӀна. – Гьуьрметлу муаллимар, жуван ва райондин руководстводин патай квез алукьнавай кӀелунин ЦӀийи йис рикӀин сидкьидай мубаракрай! Чандин сагъвал, аялриз тарс-тербия гунин четин ва жавабдар карда агалкьунар хьурай! Малум тирвал, Россиядин Президент В.В.Путинан Указдалди 2023-йис уьлкведа педагогдинни наставникдинди яз малумарнава. ИкӀ, чи кьилин везифа – муаллимрин статус хкажун, яни обществода адаз лайихлу гьуьрмет арадал хкун я. Чи вирибурун мурад сад я: районда образованиедин, культурадин метлеб ва ери хъсанарун. И жигьетдай чаз районда бубайрилай атанвай хъсан адетар ава, гьабур хвена ва артмишна кӀанда. И карда чна чалай алакьдай вири мумкинвилер ишлемишзава ва мадни алахъда. И кар субутардай делилар яз цӀи кардик кутур Луткунрин надир школа, «Ласточка» садик, гила 1-сентябрдиз ачухдай Ахцегьрин 3-нумрадин СОШ, бегьемарзавай зурба спорткомплекс, эхиримжи 2-3 йисан къене райондин саки вири школаярни аялрин бахчаяр гуьнгуьниз хкун ва абур девирдин истемишунрив кьурвал тадаракламишун къалуриз жеда. Къведай йисуз Ахцегьа школа-интернат эцигиз эгечӀда, бегьерлудаказ кӀвалахзавай муаллимарни чешнелу аялар пулдин премийралдини Гьуьрметдин грамотайралди гьевесламишда. Муаллимринни ялрин зегьметдин ери, нетижа къалурзавай делил ОГЭ, ЕГЭ я. И имтигьанриз кӀелунин сифте йикъалай эгечӀна гьазурвал акуна кӀанда. Эхь, школадин уьмуьрда пара крар директордин алакьунрилай аслу я…, – давамарна райондин регьберди.
+муаллимрихъ элкъвена рахай РФ-ДИН просвещениедин министр Сергей Кравцован рахунриз дикъет гайидалай кьулухъ трибунадихъ совещаниедин кьилин доклад гваз Ахцегь РУО-ДИН начальник педагогикадин илимрин кандидат Халидин Эльдаров (адан рахунар агъадихъ куьруь авуна чапзава), адан заместитель Сафинат Мамаева (ам уьлкведа 1 - сентябрдилай кардик кутазвай образованиедин сад программайрикай – ФГОС, ФООП – рахана), Хуьруьгрин СОШ-ДИН директор, тарихдин илимрин кандидат Мамед Агьмедов (ам тербиядин рекьяй федеральный программадал акъвазна), районда муаллимрин профкомдин председатель Хайируллагь Алиев ва маса юлдашар экъечӀна. Чпин къуллугъдин везифайрив жавабдарвилелди эгечӀзавай са жерге муаллимар райондин руководстводин, гьакӀ муаллимрин профсоюзрин комитетдин патай Гьуьрметдин грамотайриз лайихлу авуна.
+Зи вилик чӀехи хьайи накьан аял Абдул-Менаф МутӀалибов СВО-ДИН фронтдай сержантдин чиндаваз ва хурудал женгинин IV-ДЕРЕЖАДИН Георгиевский крест орден, гьакӀ медалар алаз рухсатдиз хтанвайдакай заз зегьметдин ветеран, жегьилрин хъсан насигьатчи, агъсакъал ва галатун тийижир общественник Керем Керемова хабар гана. Гъиле яракь аваз цӀийи фашистринни нацистрин хура акъвазнавай ватанперес игит хцин хатур къачун патал ресторанда гуьруьшни Керем бубади тешкилна, сагърай! Вахт акьван йигиндиз физва хьи, хиве кьан, пехъи душмандихъ галаз дяведин къати цӀаяра вахтсуздаказ лигим хьанвай жегьил итим заз стӀун чир хъхьанач. Дяведин зегьмет-азият акьалтнавайди хиве кьазвачиртӀани, и кар адан вилерай чир жезвай. МутӀалибов Абдул-Менаф МутӀалибович 2001-йисуз Ахцегьа зегьметкеш адетдин хизанда дидедиз хьана. 2017-йисуз хъсан къиметралди Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван чирвилерин школа ва 2020-йисуз Махачкъалада Россиядин Минюстдик квай Кеферпатан Кавказдин юриствилин колледж куьтягьна. Пешекарвиляй гьеле кӀвалахални акъвазиз тахьанмаз, 2020-йисан ноябрдиз адаз са йисан мудатдалди РФ-ДИН Яракьлу къуватрин жергейриз эверна. Гьа макъамда я вичи, я диде-бубади хва инсафсуз чӀехи дяведин иштиракчи жедайди аннамишзавачир. Шумал, мягькем бедендин жегьил Крымдин Севастополь шегьерда гьуьлуьн пехотадин кьушунриз тайинарна. ГъвечӀи чӀавалай зегьметда лигим гадади ана сифте йикъалай вич кар алакьдай низамлу аскер яз малумарна. Дяведин водителвилин ва связиствилин пешеяр чир авур ада юлдашрин ва командованиедин патай гьуьрмет къазанмишна. И кардин патахъай командованиедилай аскердин диде-бубадин тӀварцӀел хтай чухсагъулвилин чарчи шагьидвалзава. Срочный къуллугъдилай кьулухъ, Ватандин винел чӀулав булутар кӀватӀ жез аквазвай викӀегь аскердивай къайгъусуз акъвазиз хьанач. Командирдин теклифдалди, 2021-йисан февралдиз РФ-ДИН армияда амукьунин кьве йисан контракт кхьена. ИкӀ, Украинадин нацистрихъ галаз дяведин вакъиаяр башламиш хьайи сифте йикъалай МутӀалибова къуллугъзавай гьуьлуьн пехотадин 810 - бригада къати женгеррик акатна. Дуьз 10 йикъан къене абуру Мелитопольдин аэродром ва шегьер кьуна ва 9-мартдилай Мореупольдин патарив яргъал чӀугур женгера иштиракна, ахпа Угледардал фена.
+– Абдул-Менаф, душмандихъ галаз женг чӀугвазвай фронтдин сифте жергейра аваз, якъин, хаталу дуьшуьшар кьилел пара атана жеди, амма СВОДИН зонада къалурай кьетӀен викӀегьвилерай 2023-йисан 3-мартдиз РФ-ДИН Президент В.В.Путинан Указдалди «Орден Георгия – Георгиевкого креста IV степени (№ 08448)» ваз женгинин гьи дуьшуьшдай гана? – хабар кьазва чна аскердивай.
+– Душмандин гужлу артобстрелдикай спецаппаратура алай чи машин ва хирер хьанвай юлдашар хкудунай, – яцӀу гафар лугьун тавуна, агъайнивиляй куьрелди жаваб гузва ада.
+– Куь бригадада мад дагъустанвияр авани, алай вахтунда гьина женг чӀугвазва, аскеррин женгинин руьгь гьикӀ я, тӀуьнхъунин, яракьрин патахъай четинвилер авач гьа…? – ислягь девирда дяведавай жегьилрин патахъай дерт чӀугвазвай суалар вугузва чна.
+Рашидов Абдулрашид Гьажибубаевич (1935-2018), лезгийрин машгьур шаир, прозаик, журналист, ДАССР-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи, Россиядин журналистрин ва писателрин Союзрин член. Дуьз 20 йисуз (1977-1997) Ахцегь райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакторвал авур, алатай асирдин 60-йисарилай эгечӀна литературадин эсерар яратмишунал машгъул (гзаф кьадар шииррилайни публицистикадин материалрилай алава, «Зайнаб», «Кьисас» повестар, «Имтигьан» роман, «Уьмуьрдин рекьер» ва маса ктабар кхьена) ада хайи райондин тарихда аквадай хьтин гел туна. – Тарифун туш, гьакъикъатдани, Абдулрашида чилел хъсан гел туна, рагьмет хьуй! Пара агъайни, медени, са кӀусни дамах гвачир зегьметкеш кас тир, зи халуйрикай жезвай. Гьеле экв тахьанмаз къарагъна, перни къуьнел кьуна, ам усадьбадиз къведай. Кьве сятда хур туна кӀвалахна хкведай, дуьз сятдин муьжуьдаз къуллугъдал жедай. Иллаки еке зегьмет адал дяведин ва адалай гуьгъуьнин йисара акьалтна. Буба Гьажибуба Ватандин ЧӀехи дяведин армиядиз тухвайла (ам фронтда кьена), чӀехи хизан – сагъсуз диде ва вичелай гъвечӀи пуд вахни стха хуьн – гьадан хиве гьатна. Зигьинлу дирибаш гадади гьа са вахтунда, парабуру хьиз, мектебда кӀелунни гадарнач. Гуьгъуьнай са жуьре мумкинвал хьайила ДГУДИН филфакни агалкьунралди куьтягьна. Зегьметдихъай кичӀе тахьана вичи-вичикай бажарагълу журналист, писатель, халкьдин арада гьуьрмет авай халис итим авуна, – хушдиз рахазва Абдулрашидакай ихтилат кватайла яргъал йисара Ахцегь райондин «Заря» совхоздин директор хьайи камаллу агъсакъал Къардаш Мамалиев.«Экономикада кьилинди производство я», – лугьуз, Абдулрашида мукьал-мукьвал производстводикай кхьидай. Газетдин чинра совхоздин кӀвалахрикай материалар пара гузвайвиляй бязибуру «ЦӀийи дуьнья» «Заря» совхоздин газет я лугьудай. 2015-йис шаирдин уьмуьрда лишанлуди хьана: 17-апрелдиз РДК-ДИН чӀехи залда писатель ва журналист А.Гь. Рашидован 80 йисан юбилейдиз талукь межлис къурмишна. Райондин дережадин мярекатда Ахцегь муниципалитетдин а чӀаван кьил Осман Абдулкеримова вичин рахунра юбилярдин уьмуьрдинни яратмишунрин рекьикай, литературадинни журналистикадин хилен бажарагъдикай лагьана, милли чӀал ва хъсан адетар хуьнин ва жегьилар литературадин яратмишунрин месэлайрал желбунин лайихлувилер къейдна. Ада юбилярдиз райондин руководстводин патай рикӀел аламукьдай савкьат ва Гьуьрметдин Грамота гана... Межлисдал юбилярдин тӀварцӀихъ тебрикдин хуш келимаяр РД-ДИН ва РФ-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчияр тир республикадин «Лезги газетдин» кьилин редактор Агъариза Саидова ва гьа газетдин литературадинни культурадин отделдин редактор, шаир Мердали Жалилова, РФ-ДИН журналистринни писателрин Союзрин член Максим Алимова, юбилярдин дуст Къардаш Мамалиева ва гзаф масабуру лагьанай. РДК-ДИН гьевескар артистри Абдулрашид Рашидован чӀаларин манийрикай ибарат концерт ганай. Аллагь-Тааладин патай тӀебии къилих яз, Абдулрашидаз инсанар, тӀебиат, уьмуьр кӀан хьун, вичин шадвал масадахъ галаз паюн ва кӀевевайдан гъил кьаз алахъун гана. Адан яратмишунрай чаз Ватандин ЧӀехи дяведин йисара районэгьлийрин зегьметкешвал, ватанпересвилин гьиссер, алахъунар аквазва. Бязи эсерар вилерал нагъв гъидай хьтин таъсирлубур я. АкӀ я хьи, кьисметди вичи ам шаир, журналист, насигьатчи хьун патал гьазурна. Вичин 80 йисан юбилейдин межлисдал багърийрин, къуншийрин, ярар-дустарин, къелемдин юлдашрин арада Абдулрашид Рашидован уьмуьрдин кьисметдилай разивилин, умунвилин гьал аквазвай. Фикир гайила, гьахъни тир, вучиз лагьайтӀа 80 йисан уьмуьр лайихлудаказ куьчуьрмишна, чилел гьакъикъи гел тунвай эхир: халкьдин арада гьуьрмет авай тербиялу веледарни хтулар (Мурад райондин суддин председатель, Гьажибуба, ФатӀимат ва Айида – кьилин образование авай муаллимар), несилриз шиирринни гьикаяйрин, повестринни романрин ктабар туна. А.Гь.Рашидов 2018-йисуз 83 йисан яшдаваз рагьметдиз фена. Адан уьмуьр вичин яратмишунрани инсанрин рикӀера давам жезва. данина от получения повестки, направленной по почте, фиксируется в соответствии с правилами, утвержденными уполномоченным Правительством Российской Федерации федеральным органом исполнительной власти, а отказ гражданина от вручения повестки работниками военного комиссариата или по месту работы (учебы) гражданина руководителями или другими ответственными за военно-учетную работу должностными лицами (работниками) организаций фиксируется путем проставления на повестке указанными работниками, руководителями или должностными лицами отметки, содержащей дату отказа, должность, подпись, инициалы и фамилию лица, вручавшего гражданину повестку, а также подписи, инициалы и фамилии присутствовавших при этом лиц.»;г) дополнить пунктом 2.3 следующего содержания:«2.3. Граждане, подлежащие призыву на военную службу, выезжающие в период проведения призыва на срок более трех месяцев с места жительства или места пребывания, в том числе не подтвержденные регистрацией по месту жительства и (или) месту пребывания, обязаны сообщить об этом, лично явившись в военный комиссариат, либо в местную администрацию соответствующего поселения, муниципального или городского округа, осуществляющую первичный воинский учет».
+Виридалайни амалдарди Лутувилин теклифар я
+Р.СЕМЕДОВА «АТА-БУБАЙРИН рехъ» лишандик кваз ФЛНКА-ДИ (Федеральная Лезгинская национальнокультурная автономия) Кьиблепатан Дагъустандин районрин администрацийрин ва СтӀал Сулейманан тӀварунихъ Лезгийрин музыкадинни драмадин театрдин куьмекни галаз и мукьва балкӀанрал алаз са кьадар ксар виликдай чи атабубаяр къекъвей чкайриз рекье гьатунин серенжем кьиле тухвана.
+Къейд авун лазим я хьи, вичин макьсад жегьилрин арада хайи ерийрин тарих ва культура машгьурун, Дагъустандин халкьар руьгьдин жигьетдай агудун, республикадин дагълух чкайрин четин месэлайрал фикир желб авун, гьакӀни медениятдинни этнографиядин туризм, балкӀанрал алаз фидайбурун спорт машгьурун тир и серенжем гила 3-сеферда тешкилнава. ЦӀи лагьайтӀа, адан сергьятар мадни гегьенш хьанва. Эгер виликан йисара атлуйри анжах Кьурагь ва Агъул районрин мулкарилай чарх янатӀа, цӀи абурал Ахцегь ва Рутул районарни алава хъхьанвай. ИкӀ, 12-августдин нянихъ Кьиблепатан Дагъустандин халкьарин садвал ва чи ата-бубайрин пак адетриз вафалувал яржламишун яз, дагъвийрин милли пек-партал алукӀнавай атлуйрин са десте чи региондин тарихда лишанлу гел тунвай къадим Ахцегьрин хуьряй сейирдиз экъечӀна. Рутул райондин Лакун, Ихрек ва ИчӀерин хуьрерин дередай яна, абур Самурдин дагъларин цӀиргъ кьулухъ туна, Кьурагь райондин вичихъ тарихдинни медениятдин кьетӀен ва къиметлу ирс авай Гелхенрин хуьруьз фена. Тарихдин кьетӀен миссия гвай мугьманар ина хуьруьн администрациядин кьил Зураб Камалдинова пара хушдиз кьабулна. Абуруз нянин тӀуьн гана, вичин, мукьва-кьилийрин ва дустарин кӀвалера абуруз ксудай чкаяр чара авуна. Гуьгъуьнин юкъуз атлуйрин жергейра Кьурагь райондин векиларни гьатна. КЬУРАГЬ-ЧАЙ дере кьуна, абуру Агъул райондин машгьур РичӀа хуьруьз рехъ давамарна. Ажеб тир чи девирда бубайрин кӀвачин рекьер-жигъирарни кардик ахкатнайтӀа. Алай вахтунда чи республикадин агьалийриз лутуйри цифровой манатдин гьакъиндай тапан сообщенияр ракъуриз эгечӀнава. Социальный сетра ва мессенджера агьалияр мажбури къайдада цифровой пулар ишлемишунал алудунин гьакъиндай тапан малуматар активвилелди чукӀурзава. Дагъустандин ЦУР-ДИН малуматдалди, лутуйри агьалийриз эгер абур чпин безналичный пулар цифровой активдиз элкъуьрунал рази хьайитӀа, эхиримжибур элкъуьрна къахчуз жедач лугьуз тапан сообщенияр ракъурзава. Банкрин пешекарри агьалийриз мукъаятвал хьуниз ва лутуйрин тапан гафарихъ инанмиш тахьуниз эверзава. «Чи банкари, иллаки Россиядин Банкди агьалийриз цифровой манатдин гьакъиндай са жуьрединни малуматар ракъурдач. Цифровой манатдихъ галаз са гьихьтин ятӀани операцияр тухуниз талукь теклифар лутуйринбур я», – ЦУР-ДИ Россиядин Банкдин Дагъустанда авай Отделенидин управляющий Мурад Идрисован гафар гъизва. Россиядин Банкдин сайтда цифровой манатдиз талукь тир махсус раздел туькӀуьрнава. Ана и месэладиз талукь важиблу вири делилар кӀватӀнава ва цифровой манатдиз талукь тир тапан вири ихтилатриз баянар гузва.
+«Иман мягькемардай кьисаяр» ктабдай
+Са сеферда шейтӀанрин пачагьди – иблисди вичин кьушунар кӀватна, ни инсанар гьикӀ алдатмишарзаватӀа хабарар кьаз башламишна. Са шейтӀанди лагьана: «За инсанриз дуьньядин девлетар иер къалурзава ва абуру чпиз гьатта чеб яшамиш тежезвай еке кӀвалер эцигзава, дуньядин пул кватӀзава, гьа икӀ, абуруз каптӀеат ийидай вахт хъижезмач ва дуьньядай тубани тавуна физва». И гафар иблисдиз бегенмиш хьана ва и шейтӀан вичин тахтунин чапла патахъ ацукьарна. Маса шейтӀанди лагьана: «За абуруз эхират авайди яни тушни садазни чирзавач, анай хтанвай гьич са касни авач лугьуз, и дуьньядин уьмуьрдикай лезет хкудиз тазва. Гьа икӀ, абур дуьньядин няметралди ягъалмиш жезва, садбур иер папарихъ къекъвезва, масадбур хъсан хьтин парталрихъ, тямлу тӀуьнрихъ, ички хъунихъ калтугзава». Кьвед лагьай шейтӀанди инсан алдатмишарзавай къайда иблисдиз гзаф хуш хьана ва и шейтӀан ада вичин тахтунин эрчӀи патахьай ацукьарна. Мад иблисди вичин кьушунривай жузуна: «Адаман (а.с.) рухваяр виридалайни хъсандиз алдатмишиз нелай алакьзава?» Вири шейтӀанар кисна, садайни са гаф акъатнач. И арада абурун арадай са гъвечӀи, яхун хьтин шейтӀан вилик экъечӀна лагъана: «За абуруз ички хъунихъ, зина авунихъ ва маса гунагьар авунихъ эвер гузвач, за абуруз капӀни авуна кӀанда, сивни хвена кӀанда ва маса ибадатарни авуна кӀанда, гунагьрикай тубани авуна кӀанда, анжах ибур вири исятда ваъ, ахпа авуна кӀанда лугъузва. Гьа икӀ, абуру и крар авун яргъал вегьезва ва нетижада Халикьдин (субгьаналлагьи ва тааля) вилик чилел пел эциг тавуна – са сужда тавуна, гунагьрикай тубани тавуна и дуньядай физва. Гьа икӀ, за абур алцурарзава». И яхун шейтӀанди лагъай гафар иблисдиз лап бегенмиш хьана ва ада лагьана: «Ви амалдарвал къати я! Ваз гьатта заз чин тийдай амалар чизва. Эй, зи кьушунар, гьа и йикъалай куьне гзафни-гзаф инсанар ягъалмишардайвал гьа и къайда ишлемиша!» И арада иблис къарагъна яхун шейтӀан вичин чкадал – тахтунал ацукьарна. Аквазвани, гьуьрметлу мусурманар, капӀ ийизвай мусурманди вичин яр-дустуниз, мукьва-кьилидиз, къуни-къуншидиз, ша, стха, за ваз Халикьдиз (субгьаналлагьи ва тааля) шукур гъидай – капӀ-тӀеат ийидай къайда чирда лагьайла, абуру лугьузва: «Эхь, кап-тӀеат авун хъсан кар я, анжах гьеле зун жегьилзама, кьуьзуь хьайила, вири санал хъийида». Гьелбетда, абур кьуьзуь жедалди я амукь тийин, я тахьайтӀа абуру лугьун: «Исятда, чан хва, зун азарлу я, кӀвачер тӀазва, кпӀар сагълам жегьилри авурай!» Гьа икӀ шейтӀанри, «ахпа, ахпа» лугьуз, мусурманар чпиз кӀандайвал къугъурзава. ОфициальнидаказкӀвалахдик квачир агьалийрин кьадардал ГЬАЛТАЙЛА,ДАГЪУСТАН СКФО-ДА 3-чкадал ала. Кеферпатан Кавказдин регионра кӀвалахдик квачир агьалийрин кьадар санлай къачурла 113, 3 агъзур касдиз барабар я. 2022-йисан и девирдив гекъигайла, и рекъем 17 процентдин тӀимил хьанва. И рекьяй, яни официальнидаказкӀвалахдик квачир агьалийрин кьадардал гьалтайла 1-чкадал Чечня ала – 52 агъзур кас, Ингушетияди и сиягьда 2-чка кьазва – 26,5 агъзур кас. КӀвалахдик квачир 16 агъзур кас авай Дагъустан и жергеда 3-чкадал ала.
+КӀелунин цӀийи йис башламишдалди лап тӀимил вахт ама. Гила мад райондин школайри, абурун арада цӀийиз эцигна ишлемишуниз вахканвай Ахцегьрин пуд лагьай нумрадин юкьван школани ава, чпин ракӀарар ялавлу рикӀера дерин чирвилер къачудай экуь къастар авай агъзурралди аялриз ачухда. Анра сифте зенг ягъуниз талукь шад мярекатар кьиле фида. Гьайиф хьи, алайди хьтин четин девирда гьар са хизандивай чпин веледриз школадиз фин патал герек тир тадаракар, пек-партал, къелем-дафтар къачуз жезвач. Амма и жигьетдай чак шадвал кутазвай кар ам я хьи, чахъ гзаф мергьаматлу, жумарт рикӀер авай, кӀеве гьатай касдиз куьмекдин гъил яргъи ийизвай кьегьал рухваяр ава. И йикъара Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаева алай макъамда Украинада кьиле физвай женгинин махсус операцияда иштиракзавай агьалийрин, етим хьанвай ва райадминистрациядин яш тамам тахьанвайбурун ихтиярар хуьнин рекьяй комиссиядин учетдиз къачунвай 37 аялдиз «Собери ребенка в школу!» акциядин сергьятра аваз вичин патай пулдин куьмек гана. Райондин администрациядин ва КЦСОН-ДИН векилри и сиягьда авай вири районэгьлийрин хизанрал кьил чӀугуна, абуруз алукьзавай кӀелунин цӀийи йис мубаракна ва пулдин такьатар агакьарна. Алай вахтунда хайи Смугъулрин хуьруьз отпускдиз хтанвай мобилизациядик акатнавай Рагьим Исакьова, Ахцегьрин хуьряй тир аскер Багьрам Мегьарамова СВО-ДИН иштиракчийрин ва амай кесиб хизанрин патахъай еке къайгъударвалзавай райондин руководитель Абдул-Керим Палчаеваз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. Тамам тушир ва кесиб хизанрай тир аялриз школадиз гьазур жез куьмек гун патал мад са кьегьал хци, Дагъустан Республикадин Халкьдин Собраниедин депутат Мегьемед Алиханова и акцияда иштиракуналди, мергьяматлувилин и кардик вичин пайни ктуна. И жигьетдай райондин школайра сад лагьай классдиз къвезвай ва гъвечӀи классра кӀелзавай 25 аялдив пудин такьатар агакьарна. Заз Ахцегь райондин вири агьалийрин патай чи халкьдин мергьаматлу рухваяр тир Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаеваз ва Дагъустан Республикадин Халкьдин Собраниедин депутат Мегьамед Алихановаз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьуз кӀанзава! Къуй квез Аллагьди чандин мягькем сагъвал, уьмуьрдин хушбахтвал гурай! Хайи жемят патал куьне кьиле тухузвай вири суваб крар Сад Аллагьди кьабулрай! Баркалла куьн хьтин халкьдиз, Ватандиз вафалу рухваяр тербияламишнавай диде-бубайриз!
+Синнабонар виридалайни тӀеамлу корица квай булкаяр я.
+Гьазурун патал чаз герек къведа:
+– «Маскарпоне» (ниси) – 200гр., хуьрекдин 3 тӀуруна авай нек, хуьрекдин 1-2 тӀуруна авай шекердин пудра. Крем авун патал вири сад садак какадарда.
+чими некӀедиз хемир, песок, кака, цӀурурнавай дуьдгъвер, чайдин са тӀуруна авай кьел ва гъуьр вегьена хъуьтуьл тини ишинда. Духовка 180 градусдин чимивал аваз ифирда. Гьазур хьанвай тинидин тӀунутӀар кьуд пипӀендиз аладарна, дуьдгъвер гуьцӀна, къене корицани песок какадарнавай къаришма туна, къерехар кӀеви хъувуна, 20-25 декьикьада чрада. Духовкадай ахкъуднавай чими булкайривай гуьцӀна винелай шоколад эличда.
+«Законсуз крар ийидай ихтияр гудач»
+1-сентябрдиз Ахцегьа ина 120 аял ацукьдай чкаяр авай цӀийи школа ачухна. Девирдин вири истемишунар фикирда кьуна туькӀуьрнавай къулай проектдин, кӀелунин вилик фенвай технологийрин алатралди тадаракламиш гила 3-нумрадин СОШ ахцегьвийриз чирвилерин суварин кьетӀен савкьат хьана. Республикадин "Компле��сное развитие сельских территорий" милли проект уьмуьрдиз куьчуьрмишунин сергьятраваз эцигнавай школа ачухунин шад мярекатда РД-ДИН Гьукуматдин Председателдин заместитель Рамазан Жафарова, Дагъустан рекъемрин технологийрин жигьетдай вилик тухунин министр Юрий Гьамзатова, РД-ДИН хуьруьн майишатдин министрдин заместитель Зураб Кучаева ва эцигунрин рекьяй гьа и министерстводин векил Али Шамилова, РД-ДИН Гьукуматдин Председателдин куьмекчи Мегьамед Юсупова, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханова ва маса юлдашри иштиракна. РД-ДИН Гьукуматдин Председателдин заместитель Рамазан Жафарова вичин тебрикдин гафуна къейд авурвал, гьар са кас савадлу ва медени авунин ва санлай общество вилик тухунин карда школадин, образованиедин месэлайрин важиблувал кьетӀенди я. Инанмиш я, Ахцегьа цӀийи школа аялриз неинки дурумлу чирвилер гунин, гьакӀ акьалтзавай несил чи бубайрин лап хъсан адетар давамардай халис ватанперес, зегьметкешди яз тербияламишунин макан жеда. «Школа – им Дагъустан, Россия хушбахт гележегдихъ тухунин куьлег я. За аялриз дурумлу чирвилерни дуьз тербия къачунин рекье агалкьунар ва муаллимриз чпин акьалтӀай асуллу карда хъсан ученикарни сабурлувал тӀалабзава. ЦӀийи школа и карда квез куьмек я», – лагьана ада. Вичин гафуна «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева Ахцегьа школа эцигунай РДДИН Кьил Сергей Меликоваз, РДДИН Гьукуматдин Председатель Абдулмуслим Абдулмуслимоваз, РД-ДИН хуьруьн майишатдин Министерстводинни «Дагсельхозстройдин» коллективриз ва райондин виликан регьбер Осман Абдулкеримоваз сагърай лагьана.
+- Гьуьрметлу аялар, муаллимар, диде-бубаяр, райондин образованиедин хилен къуллугъчияр, Ахцегьа умуми образованиедин вири рекьерай тарифлу 3-нумрадин школа эцигна кардик кутунин вакъиа за квез, иллаки къе сифте зенг ягъуналди партайрихъ ацукьзавай аялриз рикӀин сидкьидай мубаракзава. Гила куьн ина гьич фикирдиз гъиз тежедай кьван чирвилеринни илимдин таъсирлу ачухунри гуьзетзава. Вилик цӀийи танишвилерни дустар ква, школади
+Алай йисан 8-сентябрдилай эгечӀна Дагъустанда 3 юкъуз сесер гун кьиле фида. И вахтунда чкадин самоуправленидин органриз сечкияр кьиле тухунин рекьяй муниципальный 34 сечкидин компания тухуда. Абурун нетижада Дербент, Избербаш, Къизилюрт ва Хасавюрт шегьерра, гьакӀни муниципальный 12 райондани Бежтадин участокда 301 касди депутатвилин мандатар къачуда. Абурукай 92 кас шегьеррин округрай ва 209 кас хуьрерай жеда. Вилик квай муниципальный сечкияр гьазурун ва кьиле тухун патал сечкидин 169 участок кардик кутунва. Ахцегь районди и сечкийра иштиракзавач.
+7-сентябрдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание хьана. Сифте гаф рахуналди, ам «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада районэгьлийриз юкьван чирвилерин Ахцегьрин 3-нумрадин чешнелу школа (АСОШ №3) кардик акатун рикӀин сидкьидай мубаракна. Ахпа ада алава образованидин идарайрин руководителриз гьакъикъатда авачир аялар къалур тавун, юкьван ва умуми чирвилерин школайрин директорриз кӀвале тарс гузвай аялрин месэлада къайда тун («на дому» лугьуз, гьа са аялар кӀвалени, школадани жезва) таъкимарна. «Законсуз крар кьиле тухуз мад садазни ихтияр хугудач. Эгер аялар тӀимил аватӀа, муаллимрин штатдин чкаярни тӀимиларна кӀанда; набут аялриз, закондив кьурвал, тарс кӀвале гун лазим я, ахьтин дуьшуьшра чнани куьмекарда. Гьа и, тарификацийрин ва школадин уьмуьрдин бязи маса месэлаярни чна чи кьетӀен гуьзчивилик кутуналди серенжемар кьабулда», – лагьана райондин регьберди. Налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар (ОКС) актуализироватунин месэладай гаф муниципалитетдин экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовади къачуна. Ада къейд авурвал, райондин идарайрин коллективрин кӀвачихъ алай вахтунда санлай 768 агъзур манат налогрин буржарин пул галама (йисан кьиляй 2 млн 500 агъзур манат авай). ВАХТ-ВАХТУНДА налогар гунин ва алай буржар вахкунин жигьетдай чпин къуллугъчийрихъ галаз таблигьатдин кӀвалах тухунихъ галаз санал руководителри вацра садра муниципалитетдин экономикадин отделдиз талукь тир малуматни гана кӀанда. Капитальный эцигунар (ОКС) ва чилер актуализироватунин жигьетдай августдин план 100 % ва йисан план алай вахтунда 67,5 процентдин кьилиз акъуднава… Ада гьакӀ райондин образованидин идарайри кӀелунин 2022-2023-йисан хъуьтӀуьн цӀаяр хъийидай сезондиз гьазурвал аквазвай гьалдикайни малумат гуналди, школайрин ва алава образованидин идарайрин руководителри абур хъуьтӀуьз гьазур тирвилин актарни паспортар (талукь тир документар идарайрин электронный адресрал хъивегьнава) 15-сентябрдалди вахкун лазим тирди рикӀел хкана. Вучиз лагьайтӀа, гьа малуматрин бинедаллаз талукь тир акт республикадин кьилин идарадиз гузва. Совещанидал гьакӀ идарайрин коллективри тестикьарнавай махсус план-графикда къалурнавай вахтара ЦРБ-ДИН поликлиникада диспансеризация кьиле тухунин ва райондин уьмуьрдин бязи маса месэлайризни килигна. Эхирдай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Нажмудиновича райондин СП-РИН кьилериз ва идарайринни карханайрин вири руководителризни пешекарриз чпин пешекарвилин везифаяр намуслудаказ тамамаруниз эверна. «Анжах гьа и тегьерда гьакъисагъ зегьмет чӀугуналди чавай умуми къуватралди район аваданламишиз, вилик тухуз жеда», - алава хъувуна ада.
+И мукьвара «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаев Луткунрин хуьруьн цӀийи школадин дараматда инин агьалийрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. И мярекат хуьр вилик тухуниз ва чеб гьялуниз муниципалитетди дикъет гун истемишзавай месэлайриз талукьди тир. КӀватӀ хьанвайбурун вилик, тебрикдин гаф рахуналди, райондин регьбер Абдул-Керим Палчаева сифте нубатда луткунвийриз чи район вилик тухунин асул хилерикай суьгьбетна. И вахтунда ада Ахцегь район вилик тухунин асул рекьер инфраструктура ва яшайишдин хел хъсанарун тирди къейдна. ИкӀ, гележегда инфраструктура вилик тухун патал рекьерин гьал хъсанарун ва асул коммуникацияр цӀийи хъувун фикирдиз къачунва. Идалайни гъейри, чина общественный майданар къулайдиз туькӀуьрунин,аялрин бахчаяр, спортдин объектар ва масабур эцигунин, цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин рекьяй кӀвалахар кьиле тухуда. Яшайишдин сферада жегьилрихъ галаз кӀвалах тешкилуниз, абуруз образование гуниз, культурадин ва спортдин рекьяй вилик тухуниз гузвай дикъет артухарна. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, райондин руководителди хуьруьн къене яшайишдин программаяр уьмуьрдиз кечирмишдайла пулдин такьатралди куьмек гузвай чпин ери-бине Луткунрин хуьряй тир меценатриз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. Райондин кьилин дикъетдикай чпи алай вахтунда РФ-ДИН Президент, уьлкведин кьушунрин Верховный главнокомандующий В.В.Путина вилик эцигнавай месэлаяр гьялун патал Украинада кьиле тухузвай СВО-ДИН иштиракчиярни хкатнач. Ада абурухъ агалкьунар хьун ва чи аскерар гъалибвал гваз кӀвалериз хтун вичин мурад тирди лагьана. Гележегда чпиз РФ-ДИН Оборонадин Министерстводихъ галаз аскервилин къуллугъ авунин гьакъиндай контракт кутӀуниз кӀанзавайбуруз талукь яшайишдин кьезилвилерикай ва заминвилерикай суьгьбетна. Гуьгъуьнай муниципалитетдин регьбердин ва хуьруьн общественностдин векилрин арада «Суалжаваб» къайдада диалог кьиле фена. И вахтунда хуьруьн Садовый куьчедин са агьалиди Луткуна электроэнергия мукьвал-мукьвал хкатзавайдакай лагьана. Ада раймуниципалитетдин руководстводиз цӀийи трансформатор эцигунай чухсагъул лугьуналди къейдна хьи, ам гилани умуми сетдик кутунвач. Вичин нубатда, и суалдиз жаваб гуналди, «сельсовет Луткунский» СП-ДИН кьил Амирхан Рагьимова малумарайвал, исятда трансформатор эцигнавай чилин участокдиз иесивал тайинарзавай документар гьазурзава. Абур кьве гьафтедин къене гьазур жеда ва ахпа трансформатор умуми сетдикни кутада. И месэла Абдул-Керим Палчаева вичин хсуси гуьзчивилиз къачуна. Луткунрин хуьруьн агъсакъалрин са векилди райондин кьиливай чкадин культурадин КӀвалин дарамат къайдадиз хкун тӀалабна. Идаз жаваб яз А-К.Палчаева малумарайвал, Луткунрин хуьруьн культурадин КӀвал «Культура» федеральный проект уьмуьрдиз кечирмишунин сергьятра аваз къведай 2024-йисуз капитальный ремонт авун фикирдиз къачунва. Инсанри гьакӀ хуьруьн куьгьне школадин кьисметдизни итиж ийизвай. И месэладиз талукь яз райондин регьберди малумарайвал, виликдай куьгьне школа алай чилел виче 80 чка авай аялрин цӀийи бахча эцигун планламишнавай. Амма а чкади САНПИНДИН истемишунриз жаваб гузвач. Гьавиляй школадилай виликан образованидин цӀийи идара хуьруьн цӀийи школадин мукьув эцигдайвал хьана. Райондин регьбер А-К.Палчаева гележегда хуьруьн куьгьне школа алай чкадал вичихъ аялрин майданни галай сквер арадал гъидай къайгъудик квайдини малумарна.
+неинки са чирвилер гузва, гьакӀ итижлу чӀехи уьмуьрдиз рехъ ачухзава…», – алава хъувуна ада. ЦӀийи школа ачухунин мярекатда тебрикдин хуш келимаяр гьакӀ РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханова, Ахцегьрин 3-нумрадин школадин сифте директорвилин везифаяр тамамарзавайди тир Пирагьмед Рамазанова ва маса юлдашрини лагьана. Мярекат школа ачухунин лишанлу лентӀ атӀуналди, мугьманар адан классрихъни ана кӀелунин материалринни алатрин базадихъ галаз таниш хьуналди, цӀийи школадин шадлухдай аялрин манийринни кьуьлерин нумрайралди давам хьана. Къейдин, цӀийи школадихъ галаз таниш хьайибуру гьейранвилелди къейд авурвал, ина къулай шартӀарин классар (гьар са класс интерактивный доскадал, акустикадин системадал, проектордал, компьютердал ва кӀелуниз герек маса шейэрин тамам комплексдалди таъмин я) ва вижевайдаказ тадаракламиш гегьенш спортзал, актовый зал, пищеблок, рушаризни гадайриз кьилди-кьилди устӀарханаяр ава. Гьелбетда, ихьтин школади муаллимриз багьерлувилелди кӀвалахдай ва аялриз хъсан тербия къачудай, дурумлу чирвилерин бинедаллаз пешекарвал хкядай ва илимдин кукӀушрихъ фидай надир мумкинвилер гузва.
+Дагъустанда къушчивилин хиле ири проект кьилиз акъудун патал 1 миллиард манат пул чара ийида. РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министр Мухтарбий Аджеков Буйнакск райондин Нижний Казанище хуьруьн чилерал къушран як гьасилунин рекьяй ири проект кьилиз акъудзавай гьалдихъ галаз таниш хьана. Региондин Минсельхозпроддин пресс-къуллугъди хабар гузвайвал, «Буйнакскдин птицепром» ООО-ДИ чпе 500 агъзур къуш гьакьдай 30 демек эцигуниз саки 1 миллиард манат инвестицияр рекье твадайвал я. Йисан вахтунда ина 2,5 агъзур бройлер чӀехи ийида ва 7 агъзур тонн як гьасилда. Къейдзавайвал, алай вахтунда майдандал чилин кӀвалахар кьиле тухузва. 2024-йисан гатфаралди 18 демек кардик кутун фикирдиз къачунва. «Чна и проектдин тереф вири рекьерай хуьда. Дагъустандин Кьили суьрсетдин асул жуьрейрай жува-жув таъминарунин дережа хкажун патал АПК-ДИЗ инвестицияр желбунин рекьяй везифа вилик эцигнава. Проект кьилиз акъудуни къушран якӀун рекьяй республикадин агьалийрин игьтияжар саки 7 процентдилай гзаф таъминардай ва кӀвалахдай цӀийи 100 чка яратмишдай мумкинвал гуда», – лагьана Мухтарбий Аджекова.
+Республикада килигуниз лайихлу чкайриз туристри ийизвай итиж къвердавай хкаж жезва. 2023-йисан сифте 7 вацра региондиз миллиондилай гзаф туристар атанва. Им алатай йисан талукь тир девирдив гекъигайла 15 процентдин гзаф я. РД-ДИН туризмдин ва халкьдин художественный сенятрин рекьяй министр Э.Мерданова къейдна хьи, Дагъустандин аэропортуни пассажиропоток аквадай гьалда артухарнава. Официальный делилралди, 2022-йисав гекъигайла пассажиррин кьадар 15 процентдин артух хьанва. Идалайни гъейри, республикадин туриствилин индустриядани хъсан гьалар ава. Дагестанстатдин гьахъ-гьисабдин бинедаллаз, туриствилин индустриядин къуллугърин кьадарди 2023 йисан январдиз-июндиз 4,22 миллиард манат тешкилна. Имни алатай йисан талукь тир девирдив гекъигайла 19,2 процентдин гзаф я. Дагъустандикай Россияда туриствилин терефрай къвердавай машгьурди жезва. Къе ина 47 туроператорди, 76 турагентди кӀвалахзава. Идалайни гъейри, республикада аттестациядай акъатнавай 89 экскурсовод ва гидар-таржумачияр ава. Гуьрчег пейзажар, девлетлу культура ва килигуниз лайихлу чкаяр себеб яз Дагъустанди къвердавай гзаф туристар иниз желбзава. 2023-йисан сифте паюна умуд кутаз жедай делилар къазанмишиз алакьуни къалурзавайвал, регионда туризм вилик тухун патал мумкинвилер гьеле бегьем хьанвач.
+РикӀинни дамаррин азаррин вилик пад кьан
+– Женгинин офицер, Ватандин ЧӀехи дяведин активный иштиракчи, адакай рахаз заз гьамиша хуш я: пара регьимлу, вичик умуд кутаз жери, гьахъвал гвай, гьар са карда селигъалу кас тир, – лугьузва Къардаш Гьаруновича. – «Заря» совхоздин юриствиле кӀвалахай 6-7 йисан къене майишатдин са кепек пулни квахьнач, артухлама, умудсуз квахьайбурни арадал хкана. Заз юристар пара хьана, амма ам хьтин михьи, гъиле кьур кар дуьздаказ кьиле тухудай тежрибалу пешекар акунач. КӀвалахдал – майишатдин бажарагълу юрист, амай вахтунда – халкьдин адвокат тир. Къилихрал гьалтайла, адан хва Юсифни рагьметлу вичин бубадал фенва... Дяведин цӀаярай акъатна, гуьгъуьнай Москвада арбитражный судьявиле, Махачкъалада Дагпрокуратурада кӀвалахна пара крар-вакъиаяр кьилел атанатӀани, Къудратаз абурукай гьич рахаз кӀандачир. Жузурлани, ашкъи авачиз кьуру жавабар гудай. Ахцегь ва Докъузпара районэгьлийрин рикӀел ам инсанриз юриствилин рекьяй Аллагь патал хьуй лагьана къуллугъдай пулсуз адвокат хьиз алама.
+Куьруь къейд. Саркаров Къудрат Пирович 1919-йисуз Докъузпара райондин Миграгъхрин хуьре дидедиз хьана. Хуьруьн школа куьтягьна малдарвалзавай жегьил 1942-йисуз СА-ДИН жергейриз тухвана. Гуржистандин Телави шегьердин пияда аскеррин училище куьтягьайдалай кьулухъ ада 3 - Белорусский фронтдин 43-армиядин ва 51-армиядин дивизийрин къурулушдик кваз 103 ва 256-горно-стрелковый миномётрин ротайрин командир яз Кавказдин дагъларилай эгечӀна фашистрикай Крым, Прибалтика, Польша ва Германия азад хъувунин къати женгера иштиракна. Пудра хирер алаз госпиталриз аватна. Душманди мягькем къеледиз элкъуьрнавай Кенигсберг (гила Калининград) кьунин инсафсуз женгерин кьегьалвилерай старший лейтенант Къ. Саркаров «Яру гъед» ордендиз лайихлу хьана. Адаз гьакӀ «Отечественный дяведин» 2-дережадин орден, Жукован, «Германиядин винел гъалиб хьунай» ва са жерге маса медалар ава. Хайи ватандиз ам гъалибвал гваз 1946-йисан 26-апрелдиз хтана.
+Кенинсберг азад хъувунин къати женгерин иштиракчи викӀегь дагъвидин кьегьалвилерикай малум хьайи чкадин шаир Анатолий Фальковскийди Къудрат Саркарован 100 йисан юбилейдиз талукь яз адаз шиир бахшна:
+РикӀинни дамаррин азаррин вилик пад кьуни инсандин умуми сагъламвал мягькемарунин карда важиблу роль къугъвазва. РикӀинни дамаррин азаррин вилик пад менфятлудаказ кьун патал уьмуьрдин активни къайдадал амал авун, спирт квай шейэр ва сигаретар ишлемишуникай къерех хьун, тӀуьнин-хъунин дуьзгуьн режимдал амал авун важиблу я. Гьар са касди вичин ивидин давленидал, ивидик квай холестериндин ва шекердин дережадал гуьзчивал тухунни рикӀелай ракъурна жедач. Инсан галай-галайвал физический упражненияр тамамарунал машгъул хьуни адан рикӀ ва дамарар мягькемарзава, бедендин заланвал къайдадик кутазва ва сагъламвилин умуми гьал хъсанарзава. Яхдиз къекъуьни, сирнав авуни, велосипед гьалуни рикӀинни дамаррин гьалдиз хъсан патахъай таъсирзава. Гьамиша сагълам тӀуьнар ишлемишунини рикӀинни дамаррин азаррин вилик пад кьуниз куьмекзава. Чи гьар йикъан тӀуьнрик емишар, салан майваяр кваз хьуни ва гьа са вахтунда ишлемишзавай кьелен, зарарлу ягълуйрин кьадар тӀимиларуни ивидин давленидин винел гуьзчивалдай мумкинвал гуда. Винидихъ гъанвай теклифрал датӀана амал авуртӀа, рикӀинни дамаррин азаррин вилик пад умудлудаказ кьаз жеда.
+Ф.БАЛАБЕГОВ, РД-ДИН ТФОМС-ДИН Мегьарамдхуьруьн филиалдин директор
+Россиядин Президент Владимир Путина высший образованидин реформадиз талукь яз Федеральный Собранидал авур рахунри илимдин, образованидин ва промышленность патал кадрияр гьазурунин хиле авай гьалар хъсанарда, – гьисабзава Дагъустандин РАН-ДИН федеральный ахтармишунардай центрдин директор Акай Муртазаева. Россиядин Федерациядин Президент Владимир Путина Федеральный Собранидиз ракъурай вичин Чарче чи уьлкведин агьалийрик къалабулух кутазвай са жерге важиблу месэлаяр къарагъарна. Абурукай Дагъустандин федеральный ахтармишунардай центр патал виридалайни важиблубур илимдин ва образованидин месэлаяр Я.«ПРЕЗИДЕНТДИ высший образованидин адетдин къурулушдал элячӀунин чарасузвилел фикир желбна. Заз акӀ я хьи, чи уьлкведин Кьили ихьтин кьакьан трибунадихъай кӀвалахдив эгечӀзавай тегьер дегишарунал ва аспирантурадиз, пешекарвилин кадрияр гьазурунал фикир желбна. Эгер тайинарнавай вири крар кьилиз акъудиз хьайитӀа, за фикирзавайвал, илимдин, образованидин ва промышленность патал кадрияр гьазурунин рекьяй кӀвалах аквадай гьалда хъсан жеда», – къейдна Муртазаева. РикӀел хкин, Россиядин лидерди теклифзавай дегишвилерин бинедаллаз пешекарар куьгьне жуьреда гьазурда (4 йисалай 7 йисал кьван), гуьтӀуь специализациядин дуьшуьшда магистратурада ва ординатурада чи��вилер гун давамарда. Идахъ галаз санал, бязи пешеяр патал аспирантурани пайда жеда.
+Туробъектрал санитарный зонаяр рази тежедай гьалда авайдакай РД-ДИН Минтуризмдин кьил Эмин Мерданова ЦУР-ДИН прямой эфирда суьгьбетна. Министрдин гафаралди регионда чирхьин гьаларин гьакъиндай малуматдиз энгелвал авачиз килигун патал рабочий десте яратмишнава. «Туриствилин объектрин санитариядин гьал ахтармишун патал рабочий десте кардик ква. Адак РД-ДИН Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин патай векилар, туроператорар, гидар акатзава. Туроператорри ва гидри туриствилин локацийрай дестедин амай членриз чирхьин хьунин гьакъиндай малуматар рекье твазва. Ахпа туробъектрал ва абурув физвай рекьера санитариядин тайин тир шартӀар хуьнин рекьяй муниципалитетрихъ галаз саналди тир кӀвалах кьиле тухузва», – къейдна Эмин Мерданова.
+Ведомстводин кьили рикӀел хкайвал, Дагъустанда муниципальный тешкилатар патал тереф хуьнин серенжем кьилиз акъудзава – чкадин инициативайрин грант. И такьатар гьа жергедай яз санитарный зонаяр аваданламишун патални тайинарнава. «2022-йисуз и схемадай Хунзах, Шамильский, Унцукульский ва бязи маса районра туалетар эцигнава. ИкӀ, къейднавай йисуз 4 туробъектдал аваданламишунин кӀвалахар кьиле тухвана. Тобот чарчардин патав санузел эцигнава, килигдай майданар жугъунда тунва. Старый Кахиб ва Старый Гоо хуьрера авай минарайрин патав беседка эцигнава, инаг электрикдин экуьналди таъминарнава, контейнеррин гъвечӀи майдан ва урнаяр кардик кутунва, килигдай майданда къулайвилер тунва, санузел эцигнава ва яхдиз фидай рехъ гегьеншарнава.
+Гимры хуьре авай Имам Газимегьамедан зияратдал алай майдандал санузел ва машинар акъвазардай чка кардик кутунва. Къарабудахкент районда лагьайтӀа, «Волна» пляж аваданламишнава: санузелар эцигнава, инин территория жугъунда тунва, вири пляж тирвал ацукьдай куьсруьяр, контейнерар, беседкаяр, спортдин майдан, аялрин майдан, аялрин къугъунардай комплекс, душевояр, канализация кардик кутунва», – лагьана ада. Министрди мадни къейд авурвал, гъилевай йисуз мадни 7 туробъект аваданламишдайвал я. Абурукай кьведа – Махачкъалада Шамилан тӀварунихъ галай проспектда авай «город Мастеров» тӀвар алай аллеяда-скверда ва Новокаякент хуьре авай «Гоксув» пляжда санузелар кардик кутада.
+Духтурар къутармишунай – медаль!
+Чил кьунвай дагълар ТӀалдин рецепторар
+ЕРИ-БИНЕ Ахцегь райондин Фиярин хуьряй тир Къурбанов Мегьди Назимович 1988-йисуз Саратов шегьерда дидедиз хьана. 2022-йисан сентябрдиз кӀвал-югъ авай жегьил итимди ватанпересвилин гьиссералди РФ-ДИН Яракьлу къуватрихъ галаз кьве йисан икьрар кутӀуналди, Украинадин цӀийи нацистринни фашистрин аксина гъиле яракь кьуна. Ингье, гила дуьз са йис я, ада Ватан хуьнин буржи тамамарунин чешнеяр къалурзава. Алакьунриз килигна, жергедин аскер тир викӀегь и дагъвидал вичи къуллугъзавай 98-полкунин батареядин старшинавилин жавабдар везифаяр ихтибарна, абур гьакъисагъвилелди кьилиз акъудзава. Мегьди Къурбанован викӀегьвал къалурзавай са дуьшуьш. Чуьлдин шартӀара хирер хьанвай аскерриз куьмекиз атай духтуррин десте бирдан душмандин тупарин лишандик акатда. И кар акур Къурбанова, гьич фикирдай легьзени авачир, а патал акъвазнавай гьатта вичинзни тушир бронетранспортёрдалди духтурар тупарин якъин къурхуллувиликай хкудна, хатасуз зонадиз хкида. Гуьгъуьнай частунин са офицердин къалуруналди командованиеди къутармиш хьайи 4-5 духтурни женгинин наградаяр – медалар гуналди къейдда. Амма чандилайни гъил къачуна духтурар цӀукай хкудай халис игит рикӀелай ракъурда. Ватан хуьнин буржи наградаяр патал ваъ, намуслувилелди тамамарзавай агъайни аскерди гьатта вичин бейкефвални малумардач. Амма ихьтин гьахъсузвал Къурбанован командирдивай кьабулиз хьанач. Ада вичин командованиедиз духтурар къутармишунин вакъиа хьайивал къалурзавай чар-представление кхьена. Са варзни арадай фенач, М.Н. Къурбанован тӀварцӀелни женгинин награда хтана. Душмандихъ галаз къати женгина къалурай игитвиляй, кьетӀен жуьрэтлувиляй ам «За воинскую доблесть» медалдиз лайихлу авуна.
+Яргъал вахтунда тӀалдин гьиссерай жаваб гузвайди мефтӀ (мозг) яз гьисабзавайди тир. Амма ахпа малум хьайивал, тӀал гьиссдай рецепторар хамунин винел алайди я. Абур галачиз инсандивай тӀал гьиссиз жедач. Аллагьди Къуръанда лугьузва
+«Гьакъикъатда, Чи аятрихъ
+кафирвал авурбур — (гележегда) Чна абурув ЦӀа къати кунин (кана кармаш хьунин) азаб чӀугваз тада. Гьар сеферда абурун хамар лап кана чрайла, Чна абур маса хамаралди дегишарда, абуру азаб дадмишун
+алаз галтад тахьун патал, ва анал Чна гьяркьуь гирвеяр
+авунва — рекьер яз, абур дуьз рекье гьатун патал
+Чун яшамиш жезвай чил датӀана гьерекатда ава, амма чна и кар, ам кьунвай дагълар себеб яз, гьисс ийизвач. И малумсуз делил яз амай, та талукь пешекарриз дагъларихъ чӀурухар авайди раиж тахьанмаз. Аквадай гьаларай, дагъларихъ чилин лап деринриз фенвай чӀурухар авайди я. Аллагьди Къуръанда
+Абуру «чилин плитаяр» мягькемдиз кьунва, герек абур юзун ва сад-садавай къакъат тавун патал. Эгер Аллагьди дагълар халкь авуначиртӀа, датӀана гьерекатдик квай чилел уьмуьр тухун мумкин кар жедачир.
+«Иман мягькемардай кьисаяр» ктабдай
+Лугьуда хьи, Иса пайгъамбарди (а.с.) Аллагь-Тааладиз ибадат ийизвай ксарин къвалавай фидай чӀавуз абурувай а кардал гьакӀ атана лугьуз хабар кьуна. «Аллагьдин патай сувабар къачун патал», – жаваб гана абуру. «Куьне дуьз кар ийизва», – лагьана Исади (а.с.). Аллагьдиз ибадат ийизвай ксарин къвалавай фидайла, мад ада абуруз гьа суал гана. «Аллагьдин жазадихъай кичӀевиляй», – жаваб гана абуру. «Куьне дуьз кар ийизва», – тикрарна ада абуруз. Пуд лагьай сефердани Иса (а.с.) Аллагь рикӀел гъизвай ксарин къвалавай фидайла, ада абуруз гьа суал гана. «Чна Аллагьдин жазадихъай кичӀела ва я сувабар патал Ам рикӀел гъизвайди туш, чна Ам чӀехи тирди ва лукӀар агъуз тирди къалурун патал ва рикӀер Аллагь чир хьуналди виниз хьун патал ва мез хъсан гафаралди яргъи хьун патал ийизвайди я», – лагьана абуру. «Куьн гьакъикъатда ибадат ийизвайбур я», – лагьана Иса пайгъамбарди (а.с.). Лугьуда хьи, Аллагь-Тааладиз Вичин лукӀарикай сад ахтармишиз ва ада рикӀивай ибадат ийизвайвал малаикриз къалуриз кӀан хьана. Ада а касдин патав инсандин къаматда аваз малаик ракъурна ва адаз ийизвай ибадатар садни Аллагьди кьабулзавайди туш лагьана. – Абур за Аллагьди кьабул авун патал ийизвайбур туш, Аллагь ЧӀехи тирвиляй ва Адаз ибадат авуна кӀанзавайвиляй ийизвайди я (яни Аллагь патал), – жаваб хгана инсанди. Малаикди Аллагьдиз хьайи кардикай хабар гана. Аллагьди адан патав ихьтин гафар гвай малаик ракъурна: «Вуна икьван гагьди авур ибадатарни ва идалай кьулухъ хъийидайбурни За кьабулнава».
+къатух 500 гр., са кака, хуьрекдин 3 тӀуруна авай песок, сода 1/5 чайдин тӀуруна авайди, набататдин ягълу чайдин 2 тӀуруна авайди, гъуьр къатухдиз гьикьван герек хьайитӀа.
+вири шейэр сад-садак какадарна,
+къаймахдин кьеривал аваз тини гьазурна, зайиф цӀал оладияр чрада.
+майваяр чуьхвена михьда. Блендердин куьмекдалди майвайрикай пюре ийида. Клубникадин пюре шекердин пасукӀдихъ галаз какадарна зайиф цӀал гьамиша хкуьриз са сятда ргада. Ахпа са чайдин тӀуруна авай лимондин кислота вегьена 5 декьикьада ргун хъийида. Джемдин са стӀал тарелкадин къерехдал вегьена килигда, эгер стӀал авахь тавуртӀа, джем гьазур я. Гьазур хьанвай джем михьи банкайра туна, сив кӀевна, къайи чкада эцигда.
+Лумуна АГЬМЕДОВА Гьазурун патал герек къведа:
+куьлуь авунвай печениярни цӀурурнавай дуьдгъвер какадарнавай къаришмадикай ягълавдин къене 20 см диаметрдин (элкъвейвал авай) пирогдин кӀан туькӀуьрна холодильникда твада. Миксердин куьмекдалди къаймах, мукашдин ниси ва сгущенка какадарна крем гьазурда. Бананар куьлуь ийида. Холодильникдай ахкъуднавай пирогдин къене сифте къат рганвай сгущенка, кьвед лагьай къат бананар ва пуд лагьай къатни гьазурнавай крем твада. Чи пирог гьазур я.
+Бегдин кӀвалерин эцигунрал устӀардихъ галаз са жегьил итимдини фялевалзавай. Адан пеше чилелай кирпич вугун тир. Бегди кьатӀуда хьи, муькуьбурулай тафаватлу яз, са фяледи кирпичар галатун тийижиз пуд лагьай мертебадив агакьарзава. Фяледин къуватдал тажуб яз бегди и кардикай вичин куьмекчидиз ахъайда. «Ам кӀвале динж кас я, гьавиляй къуватлуни я», - жаваб гуда бегдиз ва вичи и кар ахтармишун патал фяледин кӀвализ са къари ракъурда. Къаридиз аквада хьи, гьар экуьнахъ папа итимдиз хъсан тӀуьн гана, гьуьрметлудаказ кӀвалахал рекье твазва. Итим хкведай вахтундани тӀямлу хуьрекар гьазурна, ам варарив къаршиламишзава. Чими целди гъил-кӀвач чуьхуьз туна, суфрадив ацукьарна тӀуьн гузва, ширин суьгьбетарзава, ял ягъиз тазва, динждаказ къаткурзава. Къаридини вичиз акурвал бегдиз ахъайда. Бегди, ихьтин хъсан дишегьли вичиз пабвиле къачуз кӀанз, фендигар къари худда твада. Са кьвед-пуд йикъалай бегдиз аквада хьи, гуьгьуьлсуздакааз кӀвалахзавай и фяледивай виликдай хьиз кирпичар винелди гадариз хъижезвач. Гьинай гуьгьуьл жеда кьван папан хесетар дегиш хьана, кӀвале я чими хуьрек, я михьи пек-партал, кӀвалахдал рекье тун ва къаршиламишун амачирла. Папан фикирар чӀуру тирди, адав са вуж ятӀани къакъутзавайди итимди кьатӀана. Са юкъуз кӀвалахдилай хтана гъилер чуьхуьн къачудайла, гъил гелягь хьана яд авай гичин хада ва ацукьда ам адан кьилихъ шехьиз. - ВУ-У-ВВ, регъуь тахьун аку, гичин хана лугьуз, адан кьилихъ ацукьна итим шехьдани? Базарда абур пара ава кьван, къахчу жуваз анай сад, - туьгьметда папа.- Я паб, зун гичиндин къиметдихъ шехьзавач. Заз и хайи гичиндин ери-хесет, яни гьикьван яд цайила куьз акъакьдатӀа чидай. Гила цӀийиди къачурла, адахъ галаз вердиш хьун четин я, вахт акъатда. Паб и гафар гичиндиз талукь яз ваъ, вичиз лугьузвайдан гъавурда акьуна. Вич къариди гелелай алудзавайдан, ягъалмиш хьанвайдан гъавурда акьуна хьиз, итимдивай багъишламишун тӀалабна.
+Эхь, итимдин къуват адан дишегьлидин камаллувиле, вафалувиле, хизандин къулайвиле ава.
+Салан майваяр квай якӀун рулетар
+: гъуьр 300 гр., кьел са чайдин тӀуруна авайди, рганвай яд 150 мл., хуьрекдин кьве тӀуруна авай набататдин ягълу, якӀун фарш 500 гр., са кьил чичӀек, кьел, истивут, са тӀимил яд.
+гъуьруьз кьел вегьена, рганвай цин куьмекдалди тини ишинна, са къерехда эцигда. ЧичӀек, газар, болгариядин истивут, помидор ва томатдин паста вири санал чрана, гьазурнавай къаришмадик картуфдин силегар кутада ва абурун винелай рулетар эцигна зайиф цӀал зур сятда чрада.
+аладарна, якӀун фарш къене туна рулет хьиз кӀватӀда. Ахпа ам гъвечӀи кӀусариз атӀуда.
+Ахцегь райондин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаева Дагъустанстатдин регьбер Арсен Рустамовахъ галаз рабочий гуьруьш кьиле тухвана. Гуьруьшдин сергьятра аваз абур Дагъустан Республикада авай госстатистикадин Федеральный къуллугъдин Территориальный органдин ва «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин арада саналди кӀвалахунин ва сих алакъаяр хуьнин гьакъиндай икьрардал къулар чӀугуна. Къейднавай икьрардин кьилин тереф яз тамам ва кьилдин ахтармишунар кьиле тухунин ва абуруз гьазур хьунин, гьакӀни вугузвай делилрин гьакъикъивал таъминарунин месэлайриз кьилин фикир гана. Гуьруьшдин вахтунда муниципалитет ва санлай регион вилик тухунин стратегия менфятлудаказ гьялун ва кьилиз акъудун патал статистикадин гьакъикъи учетдин важиблувал къейдна. И вахтунда кьве терефдини чпин алакъаяр мягькемариз ва статистикадин учетдин рекьяй алахъунар сад ийиз, гьакӀни маса месэлаяр гьялиз гьазур тирди къейдна. *** Вилик квай йикъара «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаев машгьур общественно-полтический деятель Руслан Вячеславович Къурбановахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Лезги халкьдин лайихлу векил Руслан Вячеславовича чи инсанрин итижар активвилелди хуьзва, Кавказдин культураяр хуьнал ва машгьур авунал машгъул жезва. Гуьруьшдин сергьятра аваз инал Ахцегь район вилик тухунихъ галаз алакъалу важиблу месэлаяр гьялна. И вахтунда муниципалитетда образованидин месэлайриз кьетӀен фикир гана. Нубатдин сеферда къейд ийин, школайра образованидин ери хъсанарун Ахцегь райондин руководстводин эвелимжи везифа я. Идалайни гъейри, Ахцегь район яшайишдин ва экономикадин рекьяй вилик тухунин месэлаяр веревирдна, муниципалитетда энгел тавуна гьялун лазим тир важиблу месэлаяр тайинарна, гьа жергедай яз агьалияр кӀвалахрал таъмин хьун ва инфраструктура. Руслан Вячеславовича чпихъ районда экономикадин гьалар хъсанарунин ва агьалийрин уьмуьрдин дережа хкажунин карда еке метлеб авай инвестицияр желбунин ва вилик финин мумкин тир маса рекьерикай вичин фикирар лагьана. Дагъустандин халкьарин садвилин Югъ вич и мукьвара арадал атай адетдинди тушир сувар ятӀани, ам республикада гьайбатлу ва рикӀ алай суваррикай садаз элкъвенва. И машгьур йикъа вири халкьар ва миллетар ислягьвиле яшамиш хьун важиблу тирвилел фикир желбзава. И суваррихъ вичин адетар арадал атанва. Абурукай Дагъустандин тарихдиз итиж ийизвай гьар садаз чир хьана кӀанда. Сувар вич и мукьвара арадал атана. 2011-йисан июлдиз республикадин Кьили Указдал къул чӀугунай. Адан бинедаллаз ам халкьар сад авунихъ ва гьар жуьре фикирар авай инсанар ислягьвилелди яшамиш хьунин важиблувилихъ элкъуьрнавай югъ яз тайинарна. 2020-йисан 15-сентябрдилай адакай республикадин умуми ял ядай югъ хьана. Алай йисуз ам жуьмя йикъал гьалтзава. Вири Дагъустанди хьиз, Ахцегь райондини сувар гзаф инсанрин иштираквал аваз ва шадвилелди къаршиламишун патал виликамаз гьазурвилер аквазва. Алай йисуз Дагъустандин халкьарин садвилин Югъ 10-сеферда къейдзава. Имни вичин жуьредин юбилей я. Суварин серенжемар Ахцегьа ва райондин амай хуьрерани кьиле тухузва. Школайра суваррин вилик квай йикъара классдин сятер тешкилзава. Абурал республикадин халкьарин уьмуьрдин тарихдин игитвилин чинар рикӀел хкизва. И юкъуз, садрани тахьай хьиз, жуван тарих рикӀел хкун ва инсанри сада-садаз куьмек гуналди, ислягь уьмуьр кечирмишун патал мумкин тир вири алахъунар авун важиблу я. Идахъ галаз санал, гьукумдин векилрихъ галаз гуьруьшар ва кӀватӀ хьанвайбур тебрик авуналди митингар, фольклордин коллективрин концертар, гьам адетдин ва гьамни спортдин халкьдин жуьрейрай акъажунар кьиле тухузва.15-сентябрдин югъ дуьшуьшдай хкянавач. Ам Дагъустандин халкьарин виридалайни игит чинрикай сад рикӀел хкун я. 1741-йисуз вичи еке ва хъсандиз яракьламиш 100 агъзур касдикай иб��рат Ирандин кьушунриз регьбервал гайи къудратлу ва инсафсуз НАДИР-ШАГЬА Дагъустандин вири мулкар чапхун авун кьетӀна. Кьве дестедиз пай хьуналди чапхунчийрин кӀеретӀар кьибледихъай дагъларин уьлкведиз гьужумдиз фена. Абурун мурад Дербентдин терефда са шумуд хуьр кьун ва Дженгутай хуьзвайбурун акси гьерекатар баъмишарун тир. А вахтара ам Мехтулинский пачагьлугъда кьилин шегьер тир. Кьвед лагьай дестедиз регьбервал НАДИР-ШАГЬДИ вичи гузвай. Ада вичин вилик Азербайжандин терефдихъай хуьрер чапхун авунин ва а вахтунин Аварский пачагьлугъдин меркез тир Хунзах муьтӀуьгъарунин везифа эцигнавай. Сифте варцара дагъустанвийривай женгерин тежриба авай кьушунриз аксивал авун патал са затӀни жезвачир. Абур галаз-галаз са шумуд женгина душмандин кӀаник акатна. Абуру фикирдиз гъиз тежедай хьтин азиятар эхна, гьикӀ лагьайтӀа иранлуйри неинки аскерар, гьакӀ ислягь агьалиярни зулумдик кутунвай. 1741-йисан августдин юкьвара еке шегьер тир Къази-Къумух магълуб хьана. Амма и карди дагъустанвийрин азадвал кӀани руьгь къуватдай вегьенач. Шегьер хуьзвайбурун кьушунар Андалалский дереда кӀватӀ жез ва Муртазали Казикумухскийдин регьбервилик кваз сад жез эгечӀна. Гьеле 12-сентябрдиз персерин кьушунар дередин сергьятриз сухулмиш хьана. Ина Хицибдин мукьув виридалайни метлеблу женг кьиле фена. Къати женгер са шумуд йикъан вахтунда куьтягь жезвачир. Абурун нетижа яз чпи руьгьдин къуват ва кьегьалвал къалурай Дагъустандин халкьар рахун алачиз гъалиб хьана. Гьа и вакъиадилай кьулухъ дяведа гьалар дибдай дегиш хьана ва са тӀимил вахтундилай кьушунрин амукьаяр гваз НАДИР-ШАГЬ Дагъустандай чукӀурна. Дагъвийрин игитвиликай лагьайтӀа, кьисаяр туькӀуьриз эгечӀна. Сувар тайинар авур 2011-йисуз шадвилин гьалара саднавай армиядин пайдахдик кваз женгер чӀугур вири игитар рикӀел хуьн яз мемориал ачухнай…
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Дагъустандин стха халкьарин садвилин югъ – им чи дагъви миллетар сад ва тупламишзавай кьетӀен сувар я. Бубайрилай атанвай ирс яз, къе чи садвал, къуват, гьуьрмет лишанламишзавай и сувар квез рикӀин сидкьидай мубаракрай! Къуй чи кӀвалера, стха халкьарин арайра гьуьрмет, меслят, берекат, ислягьвал, зегьметдин агалкьунар артух хьурай. Амин!
+• Замбия Кьиблепатан Африкадин государство я. Уьлкведин умуми майдан 752,6 агъзур квадратный километрдикай ибарат я. Меркез – Лусака.• Алай вахтунда Замбияда 19 миллиондилай гзаф инсанар яшамиш жезва.• Замбиядин сергьятрив Ангола, Конго, Танзания, Малави, Мозамбик, Зимбабве, Ботсвана ва Намибия гва.•1960-йисал кьван и уьлкве Британиядин колония тир ва адаз Кеферпатан Родезия лугьузвай.• Замбия хъсан тӀебиат авай чка я. Милли паркариз килигун патал аниз къецепатан уьлквейрай гзаф агьалияр физва.• Машгьур Виктория чарчар (адан кьакьанвал 120 метр я, гьяркьуьвал тахминан 1800 метр) Замбиядинни Зимбабведин часпардал ала. Замбиядиз туристар гзаф финин кьилин себебрикай сад Виктория чарчардихъ галаз алакъалу я.• Замбияда Кьиблепатан Луангва тӀвар алай милли парк ава.• Замбия Африкадин хатасуз уьлквейрикай сад я.• Замбиядин мулкара хаталуди тир “цеце” тӀветӀ гьалтда. И тӀветӀрехъ галаз женг тухун патал уьлкведа махсус къуллугъ кардик ква.• Замбияда кьифер ва гьашаратар чкадин недай лезетлу затӀар (деликатес) яз гьисабзава.• И уьлкведа машгьур милли тӀуьнрик уькӀуь тушир це яшамиш жезвай таза балугърикай гьазурнавай хуьрекар акатзава.• Африкадин уьлквейрикай Замбияда сифте яз пластикдикай пулар ийиз эгечӀна.• И уьлкведа дуьньяда виридалайни “яшлу” баобаб тар ава. Алимрин фикирдалди, алай вахтунда тарцин I500 йис я.• Ина гьайванрин алем гзаф девлетлуди я. Гьа жергедай яз еке япар алай Африкадин машгьур филерни яшамиш жезва.• Уьлкведин официальный чӀал ингилис чӀал я. Амма чкадин агьалийри 60-далайни гзаф чӀаларикай рахунра менфят къачузва.
+Регьимлу, хъсан инсан къванцин муькъвелайни умудлу, ихтибарлу я.
+Садбурун вилер буьркьуь я, садбурун – рикӀ.
+Виридалайни чӀехи фендигарвал хъсанди хьиз къалуриз чалишмиш хьун я.
+Туьгьметни айиб дустарин савкьатар я.
+Алай йисан 8-сентябрдиз Дагъустандин Халкьдин шаир Расул Гьамзатов дидедиз хьайидалай инихъ 100 йис тамам хьана. И лишанлу вакъиадихъ галаз алакъалу яз гьам чи уьлкведа, гьамни шаирдин гъвечӀи ватан – Дагъустанда алай йис Р.Гьамзатованди яз МАЛУМАРНОВА.И йикъара чӀехи шаирдин юбилейдин гьуьрметдай чи уьлкведа ,шаирдин гъвечӀи ватанда гьатта са жерге къецепатан уьлквейрани шаирдин экуь къаматдиз икрам, ,адан еке дережадин яратмишунрал дамах авунин лишан яз гзаф мярекатар кьиле ФЕНА.«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаеван тапшуругъдалди чӀехи шаирдин 100 йисан юбилейдиз талукь мярекатар чи райондани тешкилна. ИКӀ,8-СЕНТЯБРДИЗ Луткунрин хуьруьн школадин актовый залда райадминистрациядин культурадин, спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмадин управлениеди Расул Гьамзатован шиирар кӀелзавайбурун ва адан чӀалариз теснифнавай манияр тамамарзавайбурун «Лацу дурнайрин югъ» тӀвар алай конкурс кьиле тухвана. Ам ачухдайла инал экъечӀна рахай райондин образованиедин управлениедин начальник Халидин Эльдарова вичин ва райондин регьбер Абдул-Керим Палчаеван патай залда кӀватӀ хьанвайбуруз мярекат мубаракна. Вичиз Расул Гьамзатов мукьувай чир кас яз, Халидин Жаферовича шаирдин уьмуьрдай хейлин делилар ашкара авуна. Конкурсдин Положениедин бинедаллаз «Лучшее чтение стихотворения и отрывка из поэмы, прозы»; «Лучшее исполнение песни на стихи поэта» номинацийрай мярекатда райондин школайра ва аялрин бахчайра чирвилер, тербия къачузвай аялри, «Поэт на все времена, для всех возрастов» номинациядай школайрин муаллимри, аялрин бахчайрин тербиячийри, жегьил шаирри ва гьакӀ Р.Гьамзатован яратмишу��рал рикӀ алай кьилдин ксари иштиракна. И серенжемдин штиракчийрин экъечӀуниз къимет конкурсдин жюридин председатель, райондин культурадин управлениедин начальник Къистер Гъаниева кьиле аваз жюридин членар тир «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиева, юннатрин станциядин директор Мадлена Гьажиевади, райондин образованиедин управлениедин пешекар Фарида Эфендиевади, музыкальный школадин директор Абдулкерим Рагьимова, искусствойрин школадин школадин директор Ширинбег Мусаева, шаир Жамиля Гьажиевади ва и цӀарарин автор, Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник Таира Муспагьовади гузвай. Пуд сятдилай гзаф вахтунда давам хьайи мярекатдин нетижада Ахцегьрин сад лагьай нумрадин юкьван школадин ученица Фатима Мамедова «Лучшее чтение стихотворения и отрывка из поэмы, прозы» номинациядай, Ахцегьрин пуд лагьай нумрадин юкьван школадин команда «Лучшее исполнение песни на стихи поэта» номинациядай ва шаир Жамиля Гьажиева «Поэт на все времена, для всех возрастов» номинациядай сад лагьай чкайриз лайихлу ХЬАНА.САД, кьвед ва пуд лагьай чкаяр кьур конкурсдин иштиракчийриз дипломарни кубокар пишкешна. Лугьун лазим я хьи, шаирар тир Севинжи Муртазалиевади, Жамиля Гьажиевади ва Ахцегьрин кьвед лагьай нумрадин юкьван школадин муаллим Аида Алирзаевади и чкадал чпи теснифна шаир Расул Гьамзатоваз бахшнавай маналу шиирар КӀЕЛНА.САНЛАЙ къачурла конкурс лап вини дережада аваз кьиле фена. Чун дагъустанвияр яз вири дуьньядиз машгьур авур,датӀана хайи чӀал, милли адетар хуьнин терефдар хьайи кьегьал хва,регьметлу Расул Гьамзатован яратмишунриз ахцегьвийри еке гьуьрмет авуни зак мадни еке гьевес кутуна ва жув конкурсдин иштракчи туштӀани, шаирдин «Бубадинни дидедин сурал» тӀвар алай шиир за мярекатдин иштиракчийрин вилик КӀЕЛНА.КЪУЙ чи къвезвай несилар ДИДЕ-ВАТАНДАЛ, халкьдал рикӀ алаз чӀехи хьурай! Расул Гьамзатова хьиз чпин чӀехи агалкьунрал Ватан машгьур ийидай рухваярни рушар чахъ мадни гзаф хьурай!
+: вири салан майваяр чуьхвена мясорубкадин куьмекдалди куьлуь ИЙИДА.БОЛГАРИЯДИН истивут 1 кг куьлуь ийида 3 кг тада. Помидорар, газарар, болгариядин истивут,чугъундур,кудай истивут, набататрин ягълу авай къажгъан цӀал эцигда. Къажгъандал звал акьалтайдалай кьулухъ кьуру шивитар 10 декьикьадин муьгьлетда вегьена ахкъуд хъийида. Помидоррин къаришма 30 декьикьада ргада, ахпа серг, кьел, шекердин песок, лавровый пеш ва 8 паюниз пайнавай болгариядин истивут хъивена 10 декьикьада ргун хъийида. Лечо гьазур я! Виликамаз стерилизоватнавай банкайра кузвай лечо гьасятда цана сив кӀевда.
+: 400 гр якӀун фарш, са кьил чичӀек, са газар, са гъвечӀи келемдин са пай, пуд кака, пуд хуьрекдин тӀуруна авай къаймах,100 гр ниси, кьел, истивут, кьуру серг.
+: якӀун фарш яд хкатдалди набататдин ягълудал чрада. Теркадин куьмекдалди куьлуь авунвай газара��, кьуд пипӀендаказ куьлуь авунвай чичӀек алава хъувуна кьел истивут тӀеамдиз килигна хъивена ва гуьгъуьналлаз шуькӀуь цӀилерцӀилер жедайвал куьткуьнвай келемни хъивена чурун давамарда. Чранвай келем формада эцигна винелай къатухни какаярни, кьелни, истивутни, серг сад-садак какадарнавай къаришма иличда гьадан винелайни теркадай янавай ниси алухна 200 градусдин чимивал авай духовкада 20-25 декьикьадин къене гьазурун давамар хъийида.
+Фельдшервилинни акушервилин пункт (ФАП) хуьруьн чкада, ам райцентрдикай яргъал хкатуниз килигна, шаксуз, здравоохраненидин кьетӀен идара я. Духтуррин куьмек агакьдалди азарлудав, сифте нубатда, фельдшер агакьзава эхир. Пара вахтунда абурун чирвилеринни пешекарвилин тежрибадилай аслу жезва азарлудан кьисмет. Гьакъикъатда хуьруьн фельдшер – им инсандин руьгьни, беденни сагъардай хизандин хъсан духтур я: рабни яда, массажни ийида, дарманни гуда, бедбахтвилин дуьшуьшра сифте куьмекни агакьарда… Агьалийрин дипансеризациядин, медпрофилактикадин ва азарлуйрал гуьзчивал тухунин вири серенжемрани хуьруьн фельдшердин везифа-роль важиблуди я. Вири и крар намуслудаказ кьиле тухун патал фельдшерди неинки хъсандиз кӀвалахна, гьакӀ суварин ва ял ядай йикъарани мажал авачиз, кӀвалахун адан уьмуьрдин манадиз элкъвена кӀанда. Разивилелди къейдин, гьахьтин пеешекар я къе Ахцегь райондин Ялахърин хуьруьн ФАП-ДИН фельдшер Мегьамедова Багьаханум. ТӀАЛ-КВАЛ алудиз вичин патав къвезвай гьар са кас рази ийиз алакьзавай Багьаханум хуьре лап гьуьрметлу ксарикай сад я. Медик яз, адан пешекарвилин гьакъисагъ зегьметдин уьмуьр 1993 - йисуз медицинадин училеще куьтягьна, Тверь шегьердин больницада кӀвалахунилай башламишна. Са йисуз шегьердин хирургиядин отделенидин медсестравал авур луткунви руш ялахъви Жамал Мегьамедоваз гъуьлуьз финикди (алай вахтунда Жамал хайи хуьруьн умуми чирвилерин школадин директор я) жегьил хизан дагъдин хуьруьз хтана. Ингье, гила дуьз 29 йис я (умуми стаж – 30 йис), ам ялахъвийрин сагъламвилин къуллугъда намуслувилелди акъвазнава. И мукьва, 1-сентябрдиз, чирвилерин суварин Юкъуз, Ялахърин хуьруьн школадин сад лагьай зенгинин мярекатда иштиракун патал фенваз (ихтилат кватай чкадал лугьун, цӀи и школа саки 5 млн. манат серфуналди капитальнидаказ ремонтнава ва кӀелунин шейэралдини алатралди тадаракламишнава), патав гвай ФАПДАЛНИ кьил чӀугуна. – 2021-йисуз хуьре девирдин истемишунрив кьурвал тадаракламишнавай цӀийи ФАП эцигайдалай кьулухъ, гьелбетда, кӀвалахдин шартӀар хъсан я, – ихтилатзава адан заведиш - фельдшер Багьаханум Ибрагьимовнади. – Аквазва хьи, инаг герек тир вири тадаракрални алатрал таъмин я ва азарлуйриз сифтегьан куьмекдин дарманарни ава. Герек атай чӀавуз ЦРБ-ДИН ва хуьруьн администрациядин патайни «ваъ» авач, мумкин тир куьмекар ийизва, пара кьадар сагърай!
+– Багьаханум вах, куьне хуьре в��ри шумуд касдиз къуллугъзава ва абурукай шумуд аялар я?
+– Эхиримжи вахтунда чи хуьр, гьайиф хьи, жегьилар шегьеррихъ алатиз, къвердавай зайиф жезва. Вири 120 кас я амайди, абурукай аялар – 16. Жемятдин сагъламвилин гьал хъсан я, садакай-садак акатдай азарар авач. Сифтегьан чарасуз куьмекдин дарманралдини, ингье, таъмин я, – ада махсус холодильник ачухна къалурзава. – Анжах са кар ава: бязибуруз чавай, месела, «Продуктал» ва чаз ахъа тийизвай гьахьтин бязи маса дарманарни кӀанзава.
+Саидов Алирза Узаирович (1932-1978) чӀехи бажарагъдин сагьиб хьайи шаир ва таржумачи, 1932-йисан 15-январдиз Ахцегь райондин Гутунхърин хуьре хана. Ада Москвада М. Горькийдин тӀварунихъ галай Литературный институт куьтягьна, армиядин жергейра къуллугъна. Зегьметдин рехъ «Социализмдин пайдах» газетда, «Дагъви дишегьли» журналда башламишна. Гуьгъуьнай «Коммунист» газетдин культурадин отделдин зеведиш яз, Дагъустандин писателрин Союзда секретарь яз кӀвалахна. Алирза Саидован сифте шиирар 1949-йисуз «Социализмдин пайдах» тӀвар алай гезетдиз,сад лагьай ктабарни «Самурдин авазар» тӀвар алаз Дагъустандин ктабрин издательствода, урус чӀалал «Молодая гвардия» чапханада « Вун галаз», Самур» тӀвар алаз акъатна. Алирза Саидов вичин яратмишунар маса чӀалариз хушвилелди таржума ийиз хьайи, Москвадин издательствойра регьятдаказ ктабар акъудиз хьайи шаир я. Адан эсерар, къецепатан ингилис, поляк,болгар чӀалариз хьиз, СССР-ДИН халкьарин чӀаларизни таржума авунва. Шаир вични пара хуш аваз таржумайрал машгъул хьана, ада А.С. Пушкинан, М.Ю.Лермонтован, М.Горькийдин, Т.Шевченкодин, В.Маяковскийдин, С.Есенинан, А.Твардовскийдин, Р.Гьамзатован, К.Чуковскийдин эсерар лезги чӀалаз элкъуьрна. Алирза Саидован чӀалариз Дагъустандин композиторри гуьзел манияр кхьена. Ам ДАССР-ДИН СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай гьукуматдин премиядин лауреат хьана.46 йисан яшда аваз, кьилиз акъат тавур гзаф ишигълу мурадар амаз залан азардикди уьмуьрдай фейи Алирза Саидован тӀвар ва адан жавагьирар милли культурадин тарихда къизилдин гьарфаралди кхьенваз даим амукьда. Агъадихъ чна адан бязи эсерар куь фикирдиз теклифзава.
+(Шииррин циклдай) Инсан я зун, захъ ава зи куьчени, Ам зи чилни,ам зи цавни - вири я. Зи чуьнгуьрди кьуд симинин мижени Зи куьчедкай за лугьузвай мани я. Сад лагьай сим - игитвилин риваят. Кьвед лагьайда стхавилин рехъ ава. Пуд лагьай сим - умуд я зал мукъаят, Кьуд лагьайда гележегдин экв ава. А симер за ялавдалди ифирна, Шарвилияр ракъурдайла дяведиз, А симер за рикӀ кудайвал иширна, Етим Эмин авуддайла магьфедиз. Кьуд симинив – кьуд къушрав вуч хабар гва? Кьуд цӀарцӀини вуч лугьузва лакьандал? Зи куьче, вав ципицӀрин хуш хтар гва, Вуж кьару туш ви тӀвар алай макьамдал?! Инава зун - ариф яни, терс яни, Ашкъини женг чир хьана заз гьа ина. Ина, душман, кьурайди ви сес яни? Ина рикӀни хкажна за ракъинал. Лагь, зи куьче, ви тарихдин ктабар Кьиляй - кьилди кӀелнавани ВИРИДА?«ЖЕНГЕРИ вун авунватӀа кабабар, Женгерикай на кьил баштан ийидач» Зибур яни и гафар, я тахьайтӀа Шарвилиди лагьанани сенгердал? Ви туруниз ирид темен тагайтӀа, Ирид тӀеквен акъатрай зи жигердай! Зи куьчеда Шарвилидин гел ама Ам лишан я зи халкьди рей тагунин. Къванцин гадад вилер кайи кьел ама Шагьид я чун маса къачуз тахьунин. Зи куьче, ваз чизва шагьриз садрани Лагьанач за: «Ви кӀвачик зун уьзенг хьуй!» За лугьузва: « Ватандани, ядрани, Зи хва, ви тӀвар уьмуьрлухди уьзден хьуй!» Игит куьче, и дуьньядин бахтуниз Ва гъамуниз даим шерик хьана вун, Гуьлле гана на пачагьдин тахтуниз, Дахаудин пичерани кана ВУН.«ДУСТ» лагьай гаф чун паталди вири я, Вири тирвал кардиз элкъвей хиялар Зи куьчеда фадлай кьулухъ дири я Дуствилинни ихтибардин АЯЛАР«СТХАВАЛ я вацӀар вири чилерин, Ислягьвилин гьуьлуьхъ лепе тухузвай, Къуват я ам миллионрин гъилерин, Мурк кукӀвариз, гатфарив цуьк вугузвай» И дуьньядал гзаф ала КУЬЧЕЯРБАГЬА я заз гапур гвачир вирибур. Зи куьче,вун зи уьмуьрдин шуьше я, ТӀимил авач зи куьчени кӀанибур. Азиз куьче, гьамиша зи рикӀинал Алай ширин кьуд симинин сес яни? Ашкъини женг чир хьана заз гьа ина, Инава зун –ариф яни,терся ни. Диде Самур… Хъсан хьана аваз вун, ТахьайтӀа булахар гьикӀ сад жедай? Каспий гьуьлуьхъ физва абур чӀугваз ВУН,ЯД пара хьуй-гимиярни шад жеда. Кьулан вацӀук какахьзава чешмеяр, Зи куьчени гур ийизва жигъирри. Гележегдин вилерилай чешмегар Алудзава зи куьчедин жегьилри. И дуьнья зи рикӀиз чими жедачир, Зи куьче, вун алачиртӀа чилерал, Зун шаир яз и дуьньядиз къведачир, Къужахдаваз жуван лезги чинарар. Дад къведачир цихъайни заз чигедин, Эгер адак Самурдин яд квачиртӀа, Чир жедачир заз михьивал живедин, Эгер а жив Шалбуз дагъдив гвачиртӀа. И дуьньядин хазинаяр багъишна, Тек са Дербент таганатӀа чили заз, Лугьудай за: «Кьисметди заз багъишна, Гьуьлер гана, амма ганач гими заз». Лезги куьче, тапарар заз чидай туш, Авай гафни лугьудай туш кьулухъай, Фитедавай пепеяр на хуьдай туш, Я вацӀарни ийидай туш хулукай.
+Ажал пайиз, жаллатӀар яд чилерин Атана чал ийиз чапхун, фасадвал. Тур хкажна Шарвилидин гъилери, Хуьн паталди хайи халкьдин азадвал. Гапур хьанач фейи чӀавуз дяведиз ЧАН-ЧИНАВАЗ уьтквем кьилихъ ГАЛУКЬАЙ,ХАЙИ хуьре са хаинди гуьлледив КӀири Буба яна бирдан кьулухъай. Шарвилидин веси – тур я вижевай. КӀири Бубад веси я: хуьх игьтият – Жуван кӀвале текьин патал чинеба, Хаинрал гьич ийиз тахьуй ихтибар! 1991-йисуз Хуьруьгрин хуьруьн юкьван умуми образованидин школа куьтягьайвилин гьакъиндай
+ганвай 100532 - нумрадин аттестат квахьнава. Адал
+2013-йисуз Хуьруьгрин хуьруьн юкьван умуми образованидин школа куьтягьайвилин гьакъиндай
+ганвай 05 АБ 0094840 - нумрадин аттестат квахьнава.
+Алай йисан 15-январдиз Москвада «ГъвечӀи Ватан – Россиядин къуват я» Вирироссиядин сад лагьай муниципальный Форум кьиле фена. Ам Россиядин Федерациядин Президентдин тапшуругъдалди кьиле тухузвайди я. И серенжемди уьлкведин 7,5 агъзуралай гзаф муниципалитетрин кьилер санал кӀватӀна. Форумдин асул мурад обществодиз ва государстводиз къуллугъунин сад тир ивиррин бинедаллаз муниципальный сообщество тупламишун ва Россияда муниципальный къуллугъдин кеселувал хкажун я. Виридалайни кьилинди государстводин къуллугъ, сифте нубатда, квел и жавабдар ва кьакьан къуллугъ ихтибарнавай ва куь патай менфятлу кӀвалах гуьзлемишзавай инсанрин патахъай къайгъударвал авун тирди гьамиша рикӀел хуьн я. Серенжемдин карчивилин программа ВДНХДИН муьжуьд павильонда кьиле фида. Ана панелдин 3 дискуссия, 65 элкъвей стол, 19 лекция, проектрин презентацияр ва федеральный гьукумдин векилрихъ галаз гуьруьшмишвилер тухуда. Ахцегь райондин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаева «ГъвечӀи Ватан – Россиядин къуват я» лишандик кваз кьиле физвай Вирироссиядин муниципальный Форумда иштиракна. Чи райондин делегациядик гьакӀ Луткунрин ва Чеперин хуьрерин кьилер тир Амирхан Рагьимов ва Багъир Забитовни квай. Къейдин, и серенжемда чеб чи уьлкведин 89 региондай атанвай саки 7 агъзур муниципальный къуллугъчиди иштиракна. Форумрин сергьятра аваз территорияр идара авун рекъемламишунин, адетар ва ивирар хуьнин ва маса месэлаяр веревирдда.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ И мукьвара, 18-январдиз, РДК-ДИН кӀелдайбурун залда райондин Общественный палатадин нубатдин заседание адан председатель Шемсидин Арухова ачухна ва кьиле тухвана. Заседанидин кӀвалахда Общественный палатадин членрилай алава, муниципалитетдин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева ва теклифнавай маса ксари иштиракна.
+Общественный палатадин членрив удостоверенияр вахкайдалай ва Йикъан месэлаяр раиж авурдалай кьулухъ рахун патал гаф райондин хуьруьн майишатдин Управленидин (УСХ) начальник Алик Давудоваз гана. Ада районда багъманчивал авай гьалдикай ва хуьруьн майишатдин и хел вилик тухунин, иллаки интенсивный багълар артмишунин мумкинвилерикай доклад авуна (ам чна «ЦӀийи дуьнья» газетдин чина кьилди чапда). Доклад веревирд авун яз, районэгьлийрин яшайишдин метлебдин и месэладай чпин фикирар-теклифар райондин Общественный палатадин членар тир дяведин ветеранрин Советдин председатель Нажмудин Гудаева, Агьмед Дагъларова, Эминат Вагъуфовади ва масабуру лагьана. Кьилди къачуртӀа, абуру районда емишар гьялдай цех кардик кутунин, емишар хуьдай гьамбархана эцигунин, Ахцегьа, гьакӀ Дербент, Махачкъала шегьерра емишар маса гудай кьилди точкаяр-туьквенар ачухунин теклифар гана. «Районэгьлийриз чпин зегьметдин нетижа-хийир аквадай ва багъманчивилел гьевесламиш жедай хьтин хъсан шартӀар тахьанмаз багъманчивал арадал хкиз жедач… », – къейдна абуру. «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Роберт Гьамзаева залдавайбур районда багъманчивилин ��иликан машгьурвал арадал хкун патал райадминистрациядин кӀвалахдикай хабардарна. Йикъан кьвед лагьай месэладай – КЦСОН идарадин коллективди чкайрал набудризни игьтияжлу ксариз яшайишдин пулсуз къуллугъ-куьмек авунин Алай йисан 20-январдиз Дагъустанди чи тарихда лишанлу вакъиа къейдна: 103 йис идалай вилик, 2021-йисан 20-январдиз, ВЦИК-ДИН – Вирироссиядин центральный исполнительный комитетдин декретдалди Дагъустан ва Терский областрин са паюна Дагъустандин Автономный Советрин Социалистический Республика (ДАССР) арадал гъана. Идалай вилик, 1920-йисан 13-ноябрдиз, Темирхан-Шуьреда Дагъустандин халкьарин сад лагьай Чрезвычайный съезддал Советрин Гьукуматдин тапшуругъдалди РСФСР-ДИН миллетрин рекьяй нарком Иосиф Сталина Дагъустандин автономиядин гьакъиндай декларация малумарна.
+Квез Дагъустандин Югъ мубаракрай! Къуй квехъ чандин мягькем сагъвал, хизанда хушбахтвал ва вири крара агалкьунар хьурай! Къуй Дагъустандин халкьарин дуствални стхавал мадни мягькем хьурай!
+Вилик квай лап важиблу месэла 17-мартдин сечкийринди я
+22-январдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаева кьиле тухвана. Ада вичин сифте гафуна къейд авурвал, шаз гъилгъиле вугана кӀвалахуналди, районда яшайишдинни экономикадин хейлин кӀвалахар бажармишиз алакьна. ЦӀи гьадалай 2-3 сефердин артух крар планламишнава. Кьилди къачуртӀа, Ахцегьрин къеледин реконструкциядив эгечӀда (умуми къимет саки 2 млрд манат), цӀийи ЦРБ кардик кутунин месэлаяр гьялда, УстӀа Идрисан муькъуьн кьилихъ галай майдан аваданламишда, Калун участокда школа -интернатдин эцигунрив эгечӀда ва икӀ мад. Гьа са вахтунда цӀи чи вилик акъвазнавай лап жавабдар месэла 17-мартдиз РФ-ДИН Президент хкягъунин сечкийра активнидаказ иштиракун я… Райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовади хабардар авурвал, алай вахтунда районэгьлийрал 993,836 манат чилин, 685,630 манат эменни-малдин ва 32 миллиондихъ галаз транспортдин налогрин буржар алама. Январдин вацралай абур вахгуз эгечӀнава. Райадминистрациядин умуми отделдин начальник Рафик Эфендиев ОКС-ДИН ва чилин участокрин кадастровый нумраяр Россиядин адресрин базадиз (ФИАС) ягъунин гьакъиндай СПРИН кӀвалахдикай рахана. Райондин ТИК-ДИН председатель Ихтиандр Шихамадова сечкийрин участокрин комиссийрин (УИК) кӀвалер тадаракламишунин важиблувиликай лагьана. «Гьар са участокда чарасуз яз компьютер, игьтият патал электрогенератор, сечкийрин документар патал сейф, видеокамераяр ва герек тир информациядин стенд хьун истемишзава», – таъкимарна ада. Совещанидал гьакӀ сечкийрин кӀвалахдал гуьзчивалдайбур гьазурунин месэладай РУК - да жегьилрин, спортдин ва туризмдин рекьяй жавабдар пешекар Гьажимурад Парпачева, техникадин хатасузвал хуьнин рекьяй тӀебии газдин тадаракар ахтармишунай Мал��к Эфендиева ва СП-РА электронный похозяйственный ктабар кардик кутунин гьакъиндай райондин УСХ-ДИН начальник Алик Давудова малуматар авуна.
+«Дагэнергоди» электропередачадин саки 35 километрдин яргъивал алай гьавадин линияр ремонтда. Гьа икӀ, «Россети СК» ПАО-ДИН филиалди – «Дагэнергоди» Махачкъалада энергиядалди таъминарунин ери ва умудлувал хкажун фикирдиз къачунва. Планламишнавай кӀвалахрин сергьятра аваз 67 участокда авай гьавадин линияр ремонтда. Абурун яргъивилел саки 35 километр жеда. Филиалдин пресс-къуллугъди хабар гузвайвал, кьиле тухванвай кӀвалахрин нетижада алюминийдин сим изоляция авунвай симинал эвезда. Ам хасаратвилер гуниз ва тӀебиатдин шартӀариз дурумлуни я, умудлуни. Кьиле тухудай кӀвалахри агьалияр электроэнергиядал таъминарунин ери хкаждай ва электроэнергиядикай жезвай хкатунар агъузардай мумкинвал гуда. Идахъ галаз санал къейдзавайвал, саки 20 километрдин яргъивал алай кабелдин линия еке сечениедин цӀийи кабелдал эвезда. Техникадин вири кӀвалахар кьилиз акъудун патал 25 бригада кардик кутунва.
+кӀвалахрикай – доклад и идарадин директордин заместитель Фатима Мурсаловади авуна. Заседанидал веревирд авур 3-месэла – райондин «Ахцагь» стадион Къеземетов Мирзе Къеземетовичан тӀварунихъ ягъун – иллаки итижлуди хьана. Вучиз лагьайтӀа, футболдин гевескарри стадион М.Къ.Къеземетован ваъ, гуя ам футболист тушир, са машгьур футболистдин тӀварунихъ ягъунин гъакъиндай къулар кӀватӀнавай. Кардин гьакъикъат: абуруз Мирзе Къеземетов гьеле Ватандин ЧӀехи дяведин четин йисара районда спортдин вири хилерай бине кутур зурба кас тирди чизвачир. Къейдин, къад йисан вахтунда райондин спорткомитетдин председатель хьайи ада, физкультурадинни спортдини рекьяй СССР-ДИН Министррин Советдин Вирисоюздин комитетдин отличникди, гьакӀ Дагъустанда залан атлетикадай пагьливанрин акъажунринни конкурсрин гъалибчиди, республикада сифте яз Ахцегьа штангадин секция ачухна. Эхь, Ахцегьа Урусрин къеледин патав вичин хушуналди ва харжийрихъ сифте стадион туькӀуьрайдини ва Россияда 1-чкаяр кьур штангистар, цӀудралди спортдин разрядникарни мастерар гьазурайдини гьа кас я. Гьадан девирда Ахцегь район спортдин вири жуьрейрай республикада сифте чкадал алай ва гьаниз килигна, райондиз ДАССРДИН Министррин Советдин гъиляй-гъилиз къведай Яру пайдах ганай. 1941-1948-йисара Ахцегь районда ва адалай къеце патани пагьливанрин арадин акъажунрин махсус вечерар-шоу тешкилиз (майданрал пагьливан яз сифтени сифте вич экъечӀзавай), къазанмишай 70 агъзур манатдилай артух пул касди Советрин Армиядиз куьмекунин фондуниз янай. Ихьтин ватанпересвиляй Мирзе Къеземетован тӀварцӀел И.В.Сталина вичин къул, муьгьуьр алай Чухсагъулвилин чар рахкурнай. Алай вахтунда и документар Ахцегьрин музейда ачухнавай адан хсуси экспозицияда хуьзва…
+«Ахцагь» футболдин майдан Мирзе Къеземетован тӀварунихъ ягъунин теклифдин тереф хуьзвай келимаяр Наргиз Мукаиловади, Ахцегьрин музейдин директор Агьмед Дагъларова, и цӀарарин авторди ва гафар къачур масабуру лагьана. Нетижада рейсадвилелди сесер гуналди райондин «Ахцагь» стадион районда спортдин бине кутур машгьур пагьливан Мирзе Къеземетовичан тӀварунихъ ягъунин къарар кьабулунин теклиф гана.
+Общественный палатадин цӀинин йисан сифте заседание алатай йисан кӀвалахдин нетижаяр кьуналди ва гъилевай 2024 - йисан кӀвалахдин план тестикьаруналди бегьем хьана.
+Алай йисан январдин юкьвара край чирдай ва милли литературадин отделдин кӀелдайбурун залда Дагъустан Республикадин Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай Милли библиотекадин край чирдай ва милли литературадин отделдин кьилин библиотекарь, РД-ДИН культурадин лайихлу работник, зегьметдин ветеран, Мегьамед Танкаеван тӀварунихъ галай къизилдин лишандин сагьиб Мусаева Сакинат Нурудиновна дидедиз хьайидалай инихъ 70 йис тамам хьуниз талукьарнавай «Адан уьмуьрдин кар» тӀвар алай ктабрин выставка тешкилна. Сакинат 1954-йисан 15-январдиз Ахцегь райондин КьакӀарин хуьре къуллугъчидин хизанда дидедиз хьана. С.Мусаевади 1974-йисуз Дагъустандин культурадин училище куьтягьайдалай кьулухъ вичин зегьметдин рехъ Республикадин А.С. Пушкинан тӀварунихъ галай библиотекадин край чирдай отделдин младший библиотекардин къуллугъдилай башламишна. 1981-йисуз ДГУ-ДИН филологиядин факультетдин библиотечный отделениедик экечӀна ва ам кӀвалахдикай хкечӀ тавуна 1986-йисуз куьтягьна. Алай йисуз адан зегьметдин рекьин 50 йис тамам жезва. Сакинат Мусаевадин зегьметдин книжкада анжах са кхьин ава – Республикадин А.С.Пушкинан тӀварунихъ галай библиотека (Гилан Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай Милли библиотека). Вири и йисара ада анжах са отделда кӀвалахна. Идани Сакинатан библиотекарь -краеведвилин пешедиз вафалувилин гьакъиндай шагьидвалзава. Библиотекардин пеше адан вири уьмуьрдин кар хьанва. Отделда зур асирда кӀвалахуналди, ада ктабрин фонд хъсандиз чирна. С.Мусаевадивай гьар са кӀелзавайди патал герек ктаб хкягъиз, гьихьтин хьайитӀани литература теклифиз жеда. Отделдин фондуникай даях кьуналди, Сакината хайи крайдин, адан алатай ва алай вахтунин гьакъиндай литература машгьур авунин рекье еке кӀвалах кьиле тухузва, Халкьдин руьгьдин ва культурадин ивирар хуьниз таъсирзава, жегьилар ватанпересвилин, жуван халкьдин адетриз гьуьрмет авунин, милли дамах гьисс авунин руьгьдаллаз тербияламишзава. Хайи чӀаларин Клубдин лезги секциядин руководитель яз ада шаирвилин, музыкадин ва литературадин вечерар кьиле тухузва, гьакӀни машгьур ватанэгьлийрихъ галаз гуьруьшмишвилер, край чирдай цӀийи изданийрин презентацияр (раиж авунар) ТЕШКИЛЗАВА.ЧКАЙРАЛ финалди, школайра, колледжра ва шегьердин маса идарайра выставкаяр гьазурзава. Сакинат Мусаева��и республикадин юбилейдин датайриз ва тӀвар-ван авай ватанэгьлийриз талукьарнавай республикадин ва шегьердин сергьятрин проектра иштиракзава. Сакинатакай ва адан кӀвалахдикай гзаф макъалаяр кхьенва. Адан вичин макъалаяр лагьайтӀа, центральный ва республикадин периодический печатдин чинра мукьвал-мукьвал кӀелдай мумкинвал ава. Инра ада отделдин ктабрин девлетлу фондунал кӀелзавайбурун гегьенш къатарин фикир желбзава. Ада гьисабзавайвал, отделдин асул-кӀвалах им кӀелзавайбурун руьгьдин игьтияжар рази авун ва абур Дагъустандин литературадиз мукьва авун, ктабар кӀелиз кӀан хьунин руьгьдаллаз тербияламишун я. Гзаф йисарин намуслу зегьметдай С.Мусаева «Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник» лагьай кьакьан тӀварцӀиз лайихлу хьанва. Адахъ Россиядин Федерациядин культурадин Министерстводин ва РФ-ДИН культурадин работникрин профсоюздин Гьуьрметдин грамота ава. Сакинатан зегьмет са шумуд сеферда Дагъустан Республикадин культурадин Министерстводин ва библиотекадин руководстводин Гьуьрметдин грамотайрал къейднава.2022-йисан мартдиз генералполковник М.Танкаеван тӀварунихъ галай жегьилриз ватанпересвилин тербия гудай Дагъустандин фондунин къарардалди Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай РД-ДИН НБ-ДИН край чирдай ва милли литературадин отделдин кьилин библиотекарь Мусаева Сакинат Нурудиновна къизилдин гьуьрметдин лишандиз лайихлу хьана. И наградадиз (шабагьдиз) ам библиотекайрин кӀвалах вилик тухунай, кьакьан пешекарвиляй, Дагъустандин ва урусрин литература машгьур авунай, гзаф йисарин намуслу зегьметдай ва ватанпересвилинни просветителвилин кӀвалахдай лайихлу хьана. Мергьяматлу, ачух рикӀ авай, гьарайдиз гьай лугьудай, дуствилиз къимет гудай, тапшурмишай кар тамамардай, агъайни Сакинат Мусаевади кӀвалах ийизвай вахтунда вич анжах хъсан патахъай къалурна. Ам жегьил библиотекарар патал чешне я. Зегьметдин ветеран тир Сакинатан пешекарвал вири истемишунрив кьазва ва ада библиотекарвилин вахта михьидаказ ва лайихлудаказ тухузва.
+РД-ДИН Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай НБ-ДИН край чирдай ва милли литературадин отдел
+Таира МУСПАГЬОВА Халкьдин рикӀер шад ийизвай, Жегьил рикӀер сад ийизвай, ХъуьтӀуьн югъ чаз гад ийизвай, Билбил я вун, Эмирсултан!
+Бажарагъ пулдихъ, базардай маса къачуз жедач. Ам инсандиз Сад Аллагьди гузвайди я! Ганвай касди адакай дуьз менфят къачуна, датӀана зегьмет чӀугваз, багъдихъ хьиз гелкъвейла, нетижаярни берекатлубур жеда. Эмирсултан Бигеев, машгьур манидар, "Жегьил дустар" дестедин солист, гьакӀ хъсан клавишник ва далдамчи хьиз чин тийидай кас Ахцегьа, заз чиз, бажагьат жагъида. Гьеле аял чӀавалай и гадади вичиз Аллагьди ганвай багьа савкьат тир ширин сес халкь шадар авунин рекье эцигнава. Эмирсултан музыкадин устӀар Гьажи ва адан кайвани Милвара Бигееврин хизанда сад лагьай велед яз дуьньядиз атана. Хуьре мехъерар авай югъ Эмирсултаназ сувар тир. Музыкантрин кьилихъ акъвазна, ада абурун кӀвалах ахтармишдай. РикӀе еке гьевес ва къастар гьатна кӀвализ хтана вичини цӀийиз ван хьайи манияр тикрар ийиз, далдамдин паталай ведре гатаз музыкадал машгьул жедай. Эмирсултаназ манидар Абдулмин Гьашумован яратмишунар иллаки хуш тир. Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школада, гьа са вахтунда Рагьимат Гьажиевадин тӀварунихъ галай музыкадин школадани чирвилер къачузвай гадади аялрин бахчайра, КЦСОН-ДА, юннатрин станцияда,школайра кьиле физвай мярекатра синтезатор ягъиз, манияр тамамариз, райондин серенжемрик вичин пайни кутуна. Жегьил манидардин алакьунар акур музыкантрин дестейри адаз гьеле вич аялзамаз мехъерик манияр лугьуз эвериз хьана. Гъуьгъуьнлай машгьур "Жегьил дустар" вокально-инструментальный дестедин солист хьайи ада мадни еке дережадин кукӀушриз камар къачуз башламишна. Гьайиф хьи, гзаф вахтара чна жуван рикӀ алай пеше туна, маса чав гьич мукьувайни кьун тавунвай рекьихъ гьерекатда. ГьакӀ Эмирсултанани школа акьалтӀар авурдалай кьулухъ Даггосуниверситетда юриствилин пешедай чирвилер къачуна. Амма тӀебиат алдатмиш авун четин кар я! Садра рикӀе гьатнавай яратмишунрин ялав акъудун четин я, гьавиляй Эмирсултан элкъвена музыкадин рекьел хтана ва ада агьалияр вичин гуьзел манийралди шадар ийиз, хизанар кутазвай агъзурралди жегьилрин межлисар гурлу ийизва. Бажарагълу гада райондин культурадин КӀвале кӀвалахални кьабулнава. Эмирсултаназ районэгьлийрин, санал кӀвалахзавай коллективдин арада еке гьуьрмет ава. Вичини датӀана устадвал хкажунин карда зегьмет чӀугвазва. Райондин культурадин КӀвале, ада неинки са манидар яз, гьакӀ ацалтай чкадал синтезатор, далдам ягъиз, операторвиле кӀвалахиз ва манияр, сесер кхьиз куьмекзава.– За, жува регьбервал гузвай коллективда Эмирсултан Бигеев хьтин пешекарди кӀвалахунал дамахзава. Ам неинки ширин сесинин ва музыкадин сирерай дериндай кьил акъуднавай устӀар, гьакӀ инсанвилин хъсан къилихрин иесини я. Ам вичел тапшурмишай гьар са везифа ери аваз кьилиз акъудзавай, намуслувилелди зегьмет чӀугвазвай кас я, – лугьузва райондин культурадин управлениедин начальник Къистер Гъаниевади. – Эмирсултан Бигеев Дагъустан Республикадин культурадин Министерстводин, Ахцегь райондин руководстводин патай ганвай ва цӀудралди фестивалрин иштиракчи тирвилин гьакъиндай шагьидвалзавай Гьуьрметдин чарарин сагьиб я. Мадни еке агалкьунар хьурай вичихъ!
+Малум тирвал, цӀаяр кьунин дуьшуьшар хейлин вахтара инсанри пожарриз акси къайдайрал амал тавурла арадиз къвезва. Алайди хъуьтӀуьн вахт я. И чӀавуз инсанри кӀвалера чими авун патал пичерикай ва чимивал гудай электротадаракрикай менфят къачузва. И вахтунда яшайишда ишлемишзавай электротадаракар къайдадик квайбур хьун чарасуз я. Эгер яшайишда ишлемишзавай чимивал гудай электротадаракрал терморегуляторар алачтӀа ва я абур къайдадик квачтӀа, ахьтинбур ишлемишун къадагъа я. Чимивал гудай электротадаракар ишлемишдайла абурухъ галай кабелар чпел хатасузвилин изоляция алайбур хьана кӀанда. Эгер и ва я маса касдин кӀвале счетчикдин предохранителдин цӀрадай вставка канватӀа, жуважуваз гьазурнавай «жучокар» эхцигун хаталу кар я. Идалайни гъейри, пожаррин жигьетдай хатасузвал хуьнин мураддалди, чпик нукьсан квай включателар, розеткаяр ва патронарни ишлемишун хъсан туш.
+4 октябрь, 2023-йис. Газет гьафтеда садра акъатзава. Къимет 10 манат
+Дагъустандин Кьил Сергей Меликовахъ галаз кьве терефдин гуьруьшдин вахтунда РФ-ДИН Федерациядин Советдин спикер Валентина Матвиенкоди Дагъустандин властриз «Россиядин тарихдинни культурадин ирс» тӀвар алай IX Парламентвилин форумдиз гьазур хьунай чухсагъул лагьана. Ада мадни къейдна хьи, вири лап кьакьан дережада аваз кьиле тухванва. РД-ДИН Кьилин Администрациядин пресс-къуллугъди хабар гайивал, Валентина Матвиенкоди эхиримжи вахтунда Дагъустанда хъсан патахъ хьанвай дегишвилер къейдна. Абурун арада гьа жергедай яз яшайишдин хел вилик тухун, цӀийи школаяр эцигун ва здравоохранениедин хилен сифтегьан звенода дегишвилер тун ава. Спикерди гьакӀни лагьана хьи, Дагъустан яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик тухунихъ рекье тунвай ва вич идалай вилик Федерациядин Советди кьабулнавай къарардай кӀвалах активвилелди кьиле тухузва. Идалайни гъейри, Валентина Матвиенкоди къейд авурвал, Дагъустанда властдиз ийизвай ихтибар хкаж хьанва. «Ибур Федеральный дережада кьиле тухузвай рейтингрин гьакъикъи делилар я. Ида а кардин гьакъиндай лугьузва хьи, инсанар куьне кьилиз акъудзавай кӀвалахрин гъавурда ава. Санлай къачурла гележегдин планар хьиз, исятда кьиле тухузвай кӀвалахрин еришди шадвал кутазва»,- региондин властдин векилрихъ элкъуьналди алава хъувуна ада. Гуьруьшдин вахтунда СВОДИН иштиракчийрин ва абурун хизанрин гьакъиндай къайгъударвал чӀугунин месэладиз кьилдиндаказ килигна. Валентина Матвиенкоди дяведин махсус серенжемдин вахтунда Дагъустандин халкьди къалурзавай жуьрэтлувал къейдна. «СВО-ДА игитвилелди иштиракзавай дагъустанвийриз ва кьилдиндаказ квез чухсагъул лугьуз кӀанзава. Абуру женгера чеб халис игитар хьиз къалурзава. Дагъустанвийри четин декьикьайра гьамиша чпин къуьн кутазва. Заз чида, республикада СВО-ДИН иштиракчийрин ва абурун хизанрин патахъай еке къайгъударвал чӀугвазва»,–лагьана ада.
+3-октябрдиз райондин активдин нубатдин совещание, сифте гаф рахуналди, райадминистрациядин кьил Абдул-Керим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Муниципалитетдин идарайрин къуллугъчийрин кӀвачихъ галай налогрин буржарин, чкадин администрацийра икьван чӀавалди гьисаба кьун тавунвай объектрин ва гьакӀ идараяр хъуьтӀуьн вахтуниз гьазур жезвай гьалдин гьакъиндай малумат авун патал ада гаф экономикадин рекьяй вичин заместитель Фатима Агьмедовадиз гана. Ада къейд авурвал, са жерге идарайрин бухгалтерри налогрин ва страховой взносрин пулар ягъунин документар дуьз туькӀуьр тавуникди пулдин ганвай такьатарни буржар хьиз къалурзава. 2023-йисан 9 вацран къене икьван гагьда гьисаба кьун тавунваз хьайи объектрин 71 % актуализироват хъувунва. Базардин къиметар багьа хьуникди гъилевай йисуз чи вилик капитальный эцигунрин объектрин (ОКС) кадастровый къиметризни кихлиг хъувун ква. Чимдай къурулушар къайдадик квай бязи идарайрин руководителрини гьазурвилин актарни паспортар вахканвач… Абдул-Керим Нажмудиновича залдавайбурун дикъет райондин яшайишдин метлебдин бязи месэлайрихъ галаз санал 13-октябрдиз кьиле тухузвай Ахцегьрин ичерин сувариз гьазурвал акунин кардални желбна. Трибунадихъай райондин культурадин Управленидин начальник Къизтер Гъаниевади къейд авурвал, суварин сценарий гьазур я, вири идарайрин коллективри чпиз ганвай тапшуругъар кьилиз акъудзава, мугьманриз пригласительныяр рекье тунва. Ичерин сувар чна лап вини дережада аваз тешкилда.
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаеван теклифдалди райцентрадал алай 1-нумрадин СОШ-ДИН территория аваданламишунин кӀвалахар кьиле физва. Аваданламишунин проект школадин къвалав хатасуз ва къулай шартӀар яратмишунихъ рекье тунва. ГьикӀ лагьайтӀа аялри ина чпин азад вахт кечирмишзава. Проектдал асаслу яз яхдиз къекъведай дорожкаяр цӀийи хъийида, школадин территорияда нянихъ ва йифиз хатасузвал хкажун патал эквер твада, ял ядай зонаяр яратмишда (инра ученикривай тарсарикай азад вахтунда ял ягъиз жеда), машинар акъвазардай чкаяр гегьеншарда, пандусар туькӀуьрда ва икӀ мад. Алай вахтунда объектдал тротуарра плитаяр тунин кӀвалахар бегьем жезва,экуьнин шалманар лагьайтӀа, чпин чкайрал эцигнава. Идалайни гъейри, умуми образованидин идарадин вилик лезгийрин машгьур шаир СтӀал Сулейманаз цӀийи памятник эцигнава. Адан тӀвар и школадал ала эхир. Къейд ийин, школа аваданламишунин рекьяй серенжемар кьилиз акъудун патал пулдин такьатар муниципальный бюджетдай чара авунва.
+ВАЛЕНТИНА МАТВИЕНКО: «Дагъустанда властдиз ийизвай ихтибар хкаж хьанва»
+Гьуьрметлу муаллимар! Квез Россиядин, Виридуьньядин муаллимрин пешекарвилин югъ рикӀин сидкьидай мубаракрай! Муаллимвилин зегьмет гьакъикъатдани виридалайни четин, жавабдар ва мергьяматлуди я. Эхь, куь алахъунралди инсанар савадлу, акьуллу, тербиялу жезва. Аялриз инсанпересвилин, ватанпересвилин дуьз тербия ва дурумлу чирвилер гузвай куьн пара кьадар сагърай! Къуй куь чӀехи зегьмет гьич квахь тавурай! Квез чандин сагъвал, рикӀин динжвал, хизанра гьуьрмет - берекат ва квевай чпел дамахиз жери аялар хьун я чи мурад.
+И йикъара райондин КЦСОНДА виридуьньядин яшлубурун Югъ шад гьалара къейдна. Мярекатди�� гзаф йисара хуьруьн майишатда гъакъисагъвилелди зегьмет чӀугур агьалийриз, гзаф аялар хана, хвена абур уьмуьрдин дуьз рекьел акъулднавай дишегьлийриз ва алай вахтунда Украинада кьиле физвай махсус женгинин операцияда иштиракзавай жегьилрин дидеяр тир Саимат Гьажиметовадиз, Зуьруьят Уружалиевадиз ва масабуруз ТЕКЛИФНАВАЙ.АБУР «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева, КЦСОН-ДИН директор Малик Агьмедова, райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади, «Забота» тӀвар алай реабилитациядин Центрдин пешекар Жамиля Эмировади тебрикна. Куьн чи кӀвалин, хуьруьн, райондин абур ва берекат я! Чна куь уьмуьрдин ва зегьметдин рекьел гьейранвалзава ва дамахзава. Агалкьзавай несил тербияламишунин рекье куь уьмуьрдин тежриба хъсан чешне я. Чун гьамиша квез къуллугъиз гьазур я, зи кабинетдин ракӀарарни квез гьамиша ачух я! Чандин сагъвал ва балайрикай рикӀин динжвал гурай квез Аллагьди,– лагьана вичин рахунра райондин кьил Абдул-Керим Палчаева. Мярекатдин суварин иштиракчийри чпин патахъай чӀугвазвай къайгъударвиляй раймуниципалитетдин ва КЦСОН-РУКОВОДСТВОЙРИЗ ва коллективриз чухсагъул лагьана. Райондин школайра чирвилер къачузвай аялри инал шиирар кӀелна, культурадин управленидин гьевескар артист Эмирсултан Бигеева вижевай манияр тамамарна, яшлу ксарни са геренда чпин тӀалквал, дерди-бала рикӀелай фена кьуьлуьник экечӀна. Берекатлу суфрадихъ ацукьна, атирлу чаяр хъваз, уьмуьрдикай, девирдикай суьгьбетар ийиз мярекат яргъалди давам хьана. Кьиле фейи серенжемда активнидаказ иштиракай бязи школьникрив КЦСОН-ДИН коллективдин патай Гьуьрметдин грамотаяр вахкана. Мярекатдин эхирдай адан иштиракчияр вири цуькверин кунчӀар, савкьатар гваз ва, виридалайни кьилинди, гуьгьуьлар къумбар яз кӀвалериз хъфена. Яшлу ксарин руьгь икьван шадар авур Ахцегь райондин ва КЦСОН-ДИН руководствойриз аферин!
+Алай йисан 26-сентябрдиз райадминистрациядин заседанийрин залда райондин кьилин заместитель Роберт Гьамзаеван регьбервилик кваз раймуниципалитетдин наркотикриз акси комиссиядин нубатдин заседание кьиле фена. Лугьун лазим я хьи, обществода арадал къвезвай гьар жуьре нагьакьан крар, аварияр, къалмакъалар, ккӀунар- ягъунар, хизанар чара хьунар гзаф дуьшуьшра ички, бейгьуш ва ихьтин маса хаталу шейэр ишлемишайла жезва. И жигьетдай чи гьар садан буржи ихьтин пис гьаларин вилик пад кьун патал алахъун я. Кьиле тухвай и серенжемдин кьилин мурад-метлебни агалкьзавай несил сагъламди ва кӀубанди яз тербияламишдай рекьер веревирд авун тир. Мярекатда хуьрерин кьилери, школайрин муаллимри, ЦРБ-ДИН, РОВД-ДИН, общественный тешкилатрин ва СМИ-РИН векилри иштиракна. Ахцегь районда бейгьуш ишлемишунихъ ва маса гунихъ галаз женг чӀугунин жигьетдай авай гьаларикай Россиядин МВДДИН «Ахтынский» МО-ДИН оперуполномоченный Руслан МАМАЛИ-ЕВА суьгьбетна. Санлай къачурла, райондин талукь вири идарайрин векилри и рекьяй чӀугвазвай зегьметди хъсан нетижаяр гузва. Амма гьелелиг чаз секин жедай ихтияр авач. И рекьяй кӀвалах гужлу авуна кӀанда, лагьана вичин рахунра Р.Мамалиева. КӀватӀ хьанвайбурун вилик агьалийри ва иллаки жегьилри бейгьуш ишлемишунин хаталувиликай чпин докладра винидихъ къейднавай комиссиядин секретарь Назиля Исмаиловади, райондин образованиедин управлениедин начальник Халидин Эльдарова, культурадин управлениедин спортдин, жегьилрин крарин ва туризмдин отделдин начальник Гьажимурад Парпачева, Ахцегьрин хуьруьн депутатрин Собраниедин председатель Алимирзе Макатова суьгьбетна. Заседаниедин эхирдай серенжемдин иштиракчийрин фикиррин ва теклифрин бинедал алаз протокол гьазурна. Виридуьньядин бейгьуш ишлемишунихъ галаз женг чӀугунин йикъаз талукь яз 3-октябрдиз чи районда уьмуьрдин сагълам къайдадал амал авуниз эверзавай кросс кьиле тухун фикирдиз къачунва.
+Сентябрдин эхирра райондин кьил Абдул-Керим Палчаев дяведин махсус серенжемдин иштиракчи старший лейтенант Эрзиман Асаеван диде-бубадихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Гуьруьшдин вахтунда муниципалитетдин кьили аскердин диде- бубадив республикадин высший общественный награда – «Дагъустандин Халкьдин Игит» медаль вахкана. Эрзиман Асаева 2019-йисуз Москвадин Жукован тӀварунихъ галай общевойсковой училище куьтягьна ва ада Россиядин Федерациядин Яракьлу къуватра къуллугъзава. Алатай йисан гатуз женгинин юлдашар ми-нометрин цӀукай къутармишзавай вахтунда адал залан хер хьана. Алай вахтунда аскерди Россиядин армиядин жергейра къуллугъ давамарзава. Абдул-Керим Палчаева вичи чи Ватандин итижар намуслудаказ ва жуьрэтлудаакз хуьзвай хва тербияламишунай Кавказ ва Фарида Асаевриз чухсагъулвилин келимаяр лагьана. Гуьруьшдин эхирдай Абдул-Керим Палчаева Россиядин Армиядин мукьвал тир гъалибвилихъ инанмишвал къалурна ва аскердихъ мягькем сагъвал, къуллугъда къуватар ва агалкьунар хьун вичин мурад тирди лагьана.
+Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьряй вичин хушуналди фена СВО-ДА иштиракзавай Якъубов Икрам Тажидиновичаз душман кукӀварунин агалкьунрай «Святого Георгия - Георгиевский Крест IV степени» орден ганва.
+Военный рекьяй къуллугъчияр агъадихъ галай заминвилералди таъминарда: .
+вахт-вахтунда мажиб гуда, 200 агъзур манатдилай виниз;
+кӀвалахдин стаж са йис пуд йисандай гьисабда;
+икьрар кутӀунайла, са сеферда 194 агъзур манат (единовременная выплата) гуда;
+гьар йисуз пул галаз отпуск гуда;
+йисарин стаждай алава отпускни чара ийида;
+ведомстводинбур тир медидарайра пулсуздаказ медицинадин куьмекдикай менфят къачуз жеда;
+военный рекьяй къуллугъчийривай ва абурун хизанривай ведомстводиз талукь санаторийра ва курортра сагъламвал мягькемариз жеда.
+гьар йисуз материалдин куьмек гуда.
+Кандидатривай агъадихъ галай тӀалабунар ийида: .
+Талукь маса месэлаяр аваз хьайитӀа, гьакӀни кӀвалахал кьабулунин гьакъиндай Ахцегь РВК - диз фин лазим я. Лазим малуматар гьакӀ телефондин +
+нумрадиз зенг авуна чириз жеда.
+Идалай вилик квай йикъара райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз вич адет яз тухузвай халкьдин «Ахцегьрин ичерин югъ» фестивалдиз гьазур хьунин ва ам кьиле тухунин рекьяй оргкомитетдин заседание кьиле фена. Серенжемда райондин культурадин ва спортдин Управленидин начальник Къизтер Гъаниевади, оброзованидин Управленидин начальник Халидин Эльдарова, хуьрерин кьилери, общественный тешкилатрин, СМИ-РИН векилри иштиракна. Сифте гаф рахуналди, район-дин кьил Абдул-Керим Палчаева хабар гайивал, вич адет яз кьиле тухузвай фестиваль 13-октябрдиз тешкилун фикирдиз къачунва. Ада гьакӀни къейдна хьи, и суваррин мурад чи багъларин великан машгьурвал арадал хкун, Ахцегьрин тӀвар-ван авай ичерин бренд машгьур авун ва къецепатан базарда чкадин суьрсет маса гуниз таъсир авун я. Ахпа райондин культурадин ва спортдин Управленидин начальник Къизтер Гъаниевади кӀватӀ хьанвайбур фестиваль кьиле тухунин сифтегьан пландихъ галаз танишарна. Адак мугьманар къаршиламишун, ичерин ва хуьруьн майишатдин суьрсетдин маса выставкаяр ачухун хуьре-рин майданар тешкилун, аялрин яратмишдай коллективрихъ галаз санал КДЦ-ДИН художественный самодеятелностдин артистрин концерт ва мшгъулардай маса серенжемар кьиле тухун ква. Заседанидин нетижайрай райондин кьил Абдул-Керим Палчаева жавабдар ксариз са жерге тапшуругъар гана ва абур тамамарунин вахтар тайинарна.
+Росгвардиядин Дагъустан Республикада авай Управленидин пресс-къуллугъди хабар гузвайвал, алай вахтунда жуьреба-жуьре пешейрин сагьибар прапорщиквилин, сержантвилин, аскервилин къуллугърал икьрардин бинедаллаз военный рекьяй кӀвалахал кьабулзава.
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Агалкьзавай несилдиз тербия гун алай аямдин обществодин важиблу везифа ва чи уьлкведин политикадин пай я. Ам менфятлудаказ кьилиз акъудунилай уьлкведин гележег аслу я. Демократвилин бинеяр авай правовой уьлкве туькӀуьрун руьгьдин жигьетдай девлетлу, хиве жавабдарвал авай ва сагълам несил тербияламиш тавунмаз фикирдиз гъиз жедач. Аялриз агалкьунралди тербия гуни педагогрин, психологрин, социологрин ва диде-бубайрин са мураддихъ рекье тунвай кӀвалах истемишзава.
+Гьар са яшдин девирдихъ вичин кьетӀенвилер ва четинвилер ава. Жаванвилин яшни абурун жергеда ава. Им жегьил вилик финин виридалайни четин девиррикай сад я. Жаванриз тербия гунин кьетӀенвилер адакай ибарат я хьи, аслу туширбур яз чалишмиш жезвай ва диде-бубадилай таяр-туьшерин кесерлувал артух яз гьисабзавай жегьил инсанри чпин наразивал къалуриз башламишзава ва абур виридаз малум къайдайриз акси экъечӀзава. И девир гьам аялар ва гьамни диде-бубаяр патал заланди я. Уьмуьрди къалурзавайвал, тербиядин кӀвалах анжах са аял авай хизанра четиндиз кьиле физва. И девир гьам чеб йисандаваййисуз аслу туширбур яз чӀехи жезвай аялар ва гьамни диде-бубаяр патал асантди туширди я. Аял гьихьтинди ятӀани, адаз къимет гун ва ам кӀан хьун диде-бубайрин кьилин везифа я. Адет яз, и девир чӀехибуру заландаказ эхзава. Аялдин къилихар 12 йисан яшдив агакьайла арадал къвезва. Виликан бицӀек чӀехи хьанвай касдиз элкъвезва ва ада аслу
+Сентябрдин эхирра райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз зулун призывдин комиссиядин заседанине кьиле фена. Ада райондин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева, Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районрин венный комиссар Рафик Мегьамедова, «Ахтынский» МО МВД-ДИН начальник Эльдар Ибрагьимова, хуьрерин кьилери, военно- учетный столрин къуллугъчийри, ЦРБ-ДИН, диндин ва общественный тешкилатрин векилри иштиракна. Заседанидин кӀвалах башламишдалди Абдул-Керим Палчаева къейдна хьи, срочникрин призыв дяведин махсус серенжем кьиле тухунихъ галаз эсиллагь алакъалу туш. Зулун призывдин жегьил аскерри РФ-ДИН ВС-ДИН жергейра са йисуз къуллугънавай аскерар-срочникар эвезда. Идахъ галаз санал, гуьруьшдикай менфят къачуналди, муниципалитетдин руководителди кӀватӀ хьанвайбур республикада гуьгьуьллубурун «Каспий» батальон тешкилзавайдан гьакъиндай хабардарна. Ада къейдна хьи, гуьгьуьллубур лазим тир гьазурвал авачиз женгинин гьерекатар тухузвай зонадиз рекье твазвач. Гьатта чирвилерилай кьулухъ гуьгьуьллубур оборонадин 2 ва я 3-жергеда жезва. Аскерри хьиз, батальондин гуьгьуьллубуруни государстводин куьмекдин пакет къачуда. Контракт ругудалай цӀикьвед вацрал кьван вахтуналди кутӀуниз жеда. Контрактникри гьар вацра 195 агъзур манатдилай эгечӀна гьар вацран дуллух къачуда. Абуруз гьакӀ регионди 125 агъзур манатдин кьадарда пулар яда. Ахпа районрин уртах военный комиссар Рафик Мегьамедова зулун призывдин кампания кьиле тухунин къайдадиз ва 2023-йисан 24-июлдиз РФ-ДИН Гьукуматди «Россиядин Федерациядин агьалийриз аскервилин къуллугъдиз эвер гунин Положениедик дегишвилер кухтунин гьакъиндай» кьабул-навай 1204-нумрадин къарардик кутунвай цӀийивилериз талукь малумат гана. Ада къейд авурвал, себеб авачиз военкоматдиз атун тавунай жерме гана кӀанда. Туьнбуьгьдин виридалайни чӀехи кьадар 30 агъзур манат я. Армиядикай кьил къакъудзавайбурувай праваяр къачун патал имтигьанар вахкуз ва водителвилин удостоверение кардик жедай вахт яргъи хъийиз жедач. Идахъ галаз санал, абуруз вахтуналди автомобилар регистрация хъийидач, кредитар гудач ва недвижимостдихъ галаз савдаяр акъвазарда. Армияда къуллугъдай вахтуна дегишвилер гьатнавач. Ам, гьа великдай хьиз, 12 вацра давам жезва. Рафик Мегьамедова хуьрерин кьилериз ва общественникриз призывдин кампаниядин вахтунда инсанрин арад�� гъавурдик кутунин кӀвалах гегьеншаруниз эверна. «Зулун призывдин кампаниядин сергьятра аваз гьар са руководителди ва хуьруьн кьили тухузвай кӀвалах чпин мукьва-кьилийрилай башламишун лазим я. Эгер райондин руководстводиз абуру чпин мукьва-кьилияр срочный къуллугъдикай чуьнуьхнавайди малум хьайитӀа, идаз жаваб яз Россиядин Федерациядин закондал асаслу яз герек тир вири серенжемар кьабулда. Идахъ галаз алакъалу, яз за вирибурувай и кӀвалахдив жавабдарвилелди эгечӀун тӀалабзава!»,- рахунрин нетижаяр кьуна Абдул-Керим Палчаева.
+Гъилевай йисуз Дагъустандиз къведай йисан бегьер патал хуьруьн майишатдин культураяр цазвай чуьллери кьунвай умуми майданар артухардай мумкинвал хьанва. Къейдзавайвал, алай йисуз цазвай умуми майданри 224 агъзур гектар тешкилна Имни алатай йисан талукь тир девирдив гекъигайла кьве агъзур гектардин гзаф я. Тек са дуьгуь патал 31,7 агъзур гектар чара авунва, региондин кеферпата лагьайтӀа, саки 225 гектардин майданра памбаг битмишарунин проект уьмуьрдиз кечирмишзава. Минсельхозда гьакӀни къейд авурвал, Дагъустанда зулун магьсулрин бегьер кӀватӀ хъийиз башламишнава. Гьа икӀ, гьеле 174,3 агъзур тонн зулун магьсулрин, 426 агъзур тонн салан майвайрин, 106,4 агъзур тонн бахчайрин культурайрин бегьерар вахчунва.
+туширвал истемишзава. Беденда чпи-чеб тухуниз таъсирзавай тайин тир дегишвилер арадал къвезва: себебсуз ажугълувал ва къарсатмишвал. ЦӀикьвед йисан яшда авай касдиз «чӀехиди» лугьуз жедач, гьа са вахтунда ам гъвечӀи аялни туш. ДИДЕ-БУБАЙРИ адан яшдин дегишвилериз гузвай фикирдилай аял вичив ва масадбурув эгечӀзавай тегьер аслу я. Асантди тушир и девирда диде-бубайри аялдин чӀехи жезвай беденда арадал къвезвай ва гележгдани къведай дегишвилерикай абуруз суьгьбет авун лазим я. Аял вич гиламаз чӀехиди хьуниз гьазур хьана кӀанда. И девирдай вири инсанар, гьа жергедай яз диде-бубаярни акъатайди аял гъавурда тур. Адет яз, 12 йис сифте муьгьуьббатдин яш я. Амма гормонрин рекьяй дегишвилер себеб яз аялар бязи дуьшуьшра чпи хуш мейилар ийизвайбурув чӀурукӀа эгечӀзава. Рушарихъ чешнелудаказ гелкъуьнин чкадал гадайри гзаф вахтара ажугълувал къалурун мумкин я. ДИДЕ-БУБАЙРИ гъавурдик кутунин суьгьбет кьиле тухуналди, ихътин гьерекатрин вилик пад кьун важиблу я. Переходный девирдин (12-13 йис) лишанар ихьтинбур я:– жаванди кӀелунриз итиж хъийизмач; – мукьвал-мукьвал низам чӀурзава, чӀехибурув гьуьрметсуздаказ эгечӀзава ва ажугълувал малумарзава; – комплексар ва вич-вичихъ инанмишсузвал арадал къвезва; – вичи-вич четиндаказ гуьзчивал ийиз жедай тегьерда тухузва. Агалкьзавай несилдиз жаванвилин яшда тербия гун чӀехибур патал залан месэла я. Абуру сабурлувал хуьн, аялдихъ игьтияж авайла, адан патав жез чалишмиш хьун важиблу я. Жавандин ажугъдиз кинералди жаваб гана, адахъ галаз рахана, адан рикӀик квай месэлайрай кьил акъудна, абу�� кьабулна ва гъавурда акьуна кӀанда. Ахпа аялдин 14 йис яш хьана ам мадни чӀехи хьайила, чӀехибурунни аялрин арада садсадан гъавурда акьун тавунин дагьар(пропасть) жедач. ЧӀехи хьанвай гададиз ва я рушаз килигуналди, диде-буба гъавурда акьазва хьи, чпин велед аялвиляй акъатнава. 14-15 йис гьахълудаказ жаванвилин (переходный) яшдин кӀук яз гьисабиз жеда. БицӀек вичихъ вичин алакьунар ва мурадар авай чӀехи инсандиз элкъвезва. Амма 14 йисан яшда авайдаз вичи-вич гьикӀ тухун лазим ятӀа гьеле чизвач. Векъивал, са чкадал ацукьиз тахьун, вичин патав гвай ксар дегишариз кӀан хьун,чӀехибур чпин гъавурда акьун тавунихъ инанмишвал – гьа ихьтин ерияр жезва жегьил инсанрихъ. Вири ибуру дикъет гана кӀани психологиядин месэлаяр арадал гъизва.
+Гзаф йисарин гьакъисагъ зегьметдай, РФ-ДИН Архивдин фондунин документар ишлемишунин, хуьнин, комплектламишунин карда активвилелди иштиракунай РД-ДИН Минюстдин Управленидин начальник Муслим Курамегьамедова «Ахцегь район» МР-ДИН администрацидин архивдин от-делдин начальник Гьафизат Мамедовадив Федеральный Архивдин агентстводин тафаватлувилин ведомстводин лишан тир «Гьуьрметдин грамота» вахкана. Ада архивдин отделдин начальникдихъ сагъвал, хизандин саламатвал ва кӀвалахда мадни еке агалкьунар хьун вичин мурад тирди лагьана.
+Алай варз – РАБИ-УЛЬАВВАЛЬ мусурманрин календарда лап важиблубурукай, истеклубурукай сад я, вучиз лагьайтӀа и вацра Аллагьдин эхиримжи пайгъамбар Мугьаммад (с.а.с.) дуьньядиз атана. И шадлухдай 1-октябрдиз Ахцегьрин машгьур ЖуьмямискӀинда мусурман диндин гурлу межлис-мавлид кьиле фена. Мугьманарни кӀватӀ хьанвайбур тебрикунин ва межлисдин мурад-метлеб ачухарунин гаф рахуналди, ам райондин имамрин Советдин председатель, Ахцегьрин ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДИН имам Гьажи Абдулашим Абдулгьашумова ачухна. Районда диндин таблигъат тухунин рекьяй РД-ДИН Муфтиятдин векил Гьуьснидин Ашуралиева республикадин Муфтиятдин патай жемятдиз мавлид мубаракна. Мавлид пак Кьуръандин аятар ва адетдин нашидар кӀелунилай башламишна. Ахпа гаф Дербентдин ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДИН сунни-трин паюнин имам, шегьердин «Бабуль-Абваб» Центрдин регьбер, шейх Гьажи Исамудин Эфенди Саидова (ам са десте динэгьли алимарни галаз атанвай) къачуна: – АС-САЛАМУ алейкум, гьуьрметлу муъмин стхаярни вахар. За квез диндин и чӀехи сувар (эхь, Мугьаммад хайи варз, югъ чаз лап чӀехи сувар я) рикӀин сидкьидай мубаракзава! Аллагь-Тааладиз чи пайгъамбардилай (с.а.с.) мукьва ва пара кӀани кас авач. Мугьаммад пайгъамбардин (Гьадал къведалди и пак тӀвар садални алачир) хатургьуьрметдай халкьнава и дуьнья ва амай вири махлукьат, шейэрни. Аллагь-Таалади Ам чилел эхиримжи пайгъамбар яз, вичелай вилик хьайи кьван вири пайгъамбаррин агъа яз хкянава. Эхь, Ам неинки са чаз – инсанриз, гьакӀ вири дуьньядин алемриз регьим, мергьемет, шафакъат яз чилел ракъурнава. Мугьаммад пайгъамбардиз (с.а.с.) вичел къведалди мад гьич са касдизни тагай хьтин хъсан къилих-хесет, камаллувал ганва ва Кьуръанда Адан тарифнава. Аллагьди лугьузва хьи, эгер квез Зун чириз кӀанзаватӀа, Мугьаммад пайгъамбар (с.а.с.) чира, Ам кӀан хьухь, вучиз лагьайтӀа Заз Ам гьакьван пара кӀанда. …Чаз Аллагь, Адан пайгъамбар (с.а.с.) са мецелди ваъ, рикӀелди, ийизвай гьар йикъан краралди пара кӀан хьана кӀанда. Амма, гьайиф хьи, къе парабуру эхиратдикай фикир тийиз, чилин няметрихъ ялзава. Дин гадарна, низ хъсан кӀвалер, машинар, телефонар аватӀа лугьуз, гуя акъажунра ава. Низ и дуьньяни адан няметар гьакьван пара кӀан ЯТӀАI, адаз эхират гьарам я. Низ эхират кӀанзаватӀа, адаз и дуьнья гьарам я…, – итижлу вяз - насигьтдалди алава хъувуна шейх Исамудин Эфендиди вичин рахунар. Мавлиддал тебрикдин, Мугьаммад пайгъамбардин (с.а.с.) тарифрин ва гьакӀ насигьатрин гафар гваз Луткунрин хуьруьн имам Эмир Гьажи, Чеперин хуьруьн имам Гуьлмегьамед Гьажи, Докъузпара райондин Авадан хуьруьн имам Рафик Гьажи ва масабур рахана. Рахунрин арайра ругьанийри мавлиддин гуьзел нашидар ва дуьаяр кӀелна. Мавлид кӀватӀ хьайи вири жемятдиз тухдалди хъсан тӀуьн-хъун гуналди давамарна. «Къуй Мугьаммад пайгъамбардин (с.а.с.) тӀварцӀел ва шадлухдай тешкилна кьиле тухузвай и мавлид Аллагьди кьабулрай! Диндин хуш ва берекатлу межлисар себеб яз къуй мусурман диндал чи халкьдин иман мягькем хьурай, садакьаяр ва дуьаяр Аллагьди кьабулрай!», – лагьана абуру.
+Са сеферда Аллагьдин Пайгъамбардин (с.а.с.) патав са таифадин патай векилар атана. Абурун кӀвачел алачир ва тандал лап куьгьне, кукӀвар хьанвай парталар алай. Абур кесибвиле авайди аквазвай. Абур авай гьал акурла, Пайгъамбардин (с.а.с.) рикӀ тӀар хьана ва ада мусурманривай нивай гьихьтин куьмек жедатӀа абуруз гун тӀалабна. Мусурманри Пайгъамбардин (с.а.с.) тӀалубуниз лайихлудаказ жаваб гана, садасадалай гьуьжетариз пулуналди, недай затӀуналди ва парталдалди куьмекар гана. Мусурманрин регьимлувилел ва сада-садазмукьвавилел Пайгъамбар (с.а.с.) лап шад хьана ва адан чина бахтлувилин нур гьатна. Лугьуда хьи, мусурманри динсузрин кьушундикай Медина хуьн патал къанав эгъуьндай чӀавуз, Пайгъамбарди (с.а.с.) вичини гьа карда иштиракна, мусурманриз куьмек гана. Ада абурун арада кӀвалах и жуьреда пайна: гьар 10 касди 40 кьуьнтебдин мензил эгъуьнна кӀанзавай. Къаналдин дегьневилиз, яргъивилиз ва чилин кӀевивилиз килигай чӀавуз а кӀвалах 6 йикъан къене куьтягьна. Динсузриз а къанал акур чӀавуз , мусурманри ахьтин залан кӀвалах авунал аламат хьанай. Эхь, сада-садаз куьмек гайила, ингье гьахьтин кӀвалахар арадал къвезва. Амма рикӀелай ракъурна кӀандач, инсанар садсадахъ галаз регьимлу хьайи чӀавуз сада-садаз куьмекарни гузвайди я.
+Са касдиз гзаф аялар хьана ва абур чӀехи жеридавай адаз аялриз гудай тӀуьн жагъуриз четин жезвай. Гьа икӀ, са юкъуз ада вичин хизандика�� катда лагьана кьетӀна ва ам кӀваляй экъечӀна. И арада адал са итим гьалтна ва ада и касдиз эгер вуна къефесда авай зи нуькӀрез ам тух жедалди яд гайитӀа, за ваз са динар (къизилдин кепек) гуда лагьана. Ам, гьелбетда, рази хьана. Къуюдай ада ведредалди яд акъудиз, нуькӀрез гуз эгечӀна. Югъ няни хьана, амма нуькӀ тух жезвачир. Ам пашман хьайиди акурла, нуькӀ адахъ галаз рахана: «Вавай гьич са гъвечӀи нуькӀрез яд гуз тежезвайди къалурун патал зун нуькӀрен кӀалубдаваз ракъурнавай малаик я. Ахлад ви хизандин кьилив, абуруз ризкьи гузвайди вун туш, дугъриданни, вазни абуруз ризкьи гузвайди Сад Аллагь я!».
+РикӀ инсандин беденда лап важиблу орган я. РикӀинни дамаррин къурулушдин гьалдилай инсандин уьмуьрдин яргъивал ва сагъламвал хейлин дережада аслу жезва. РикӀинни дамаррин азаррин вилик пад кьун патал сигаретар чӀугуникай къерех хьун, спирт квай хъвадай шейэр ишлемишун тӀимиларун чарасуз я. Вичин рикӀин сагъламвилин гьакъиндай къайгъударвал ийизвай кас гьар юкъуз физкультурадални машгъул хьана кӀанда. Инсанди незвай шейэри адан сагъламвилиз таъсирзавайди фадлай малум я. РикӀ сагъламди хьун патал чи тӀуьнрик гьар юкъуз емишарни салан майваяр кутун важиблу я. Гьа са вахтунда кьел ва шекер ишлемишун сергьятламишна кӀанда. Инсандин беденда арадал къвезвай алава гьар са килограмм пида ивидин хейлин дамарар жезва. Идани рикӀел гуж акъ-улдзава. Алай вахтунда гьар жуьре стрессар чи уьмуьрдин къакъудиз тежедай пай хьанва. Гьавиляй инсанар мумкинвал авай вахтунда ял ягъиз чалишмиш хьана кӀанда. Сир туш хьи, исятда хейлин инсанриз гипертониядин азардини азаб гузва. Гьавиляй яшар яхцӀур йисалай виниз тир инсанри чпин артерийрин давлениедал гуьзчивал тухун рикӀелай ракъурна жедач. Яшар хьанвай инсанри артерийрин давлениедал хьиз, гьакӀ чпин беденда шекердин ва холестериндин дережадални гуьзчивал тухун важиблу я. Чи уьлкведа инсанрин сагъламвилел гуьзчивал тухун патал диспансеризация кьиле тухузва. 18 йис тамам хьайила, ашкъи авай вирибурувай гьар пуд йисалай садра, 40 тамам хьанвайбурувай йиса са сеферда диспансеризация тухун патал медидарайриз къвез жеда. Сагъламвал инсандин кьилин девлет я. Адав къадирлувилелди эгечӀ.
+Рагьимат Гьажиевадин тӀва-рунихъ галай райондин музыкадин школадин коллективди
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, адан хизанриз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Къадим Ахцегьар. 13-октябрь, жуьмя, зулун лезетлу рагъ авай гуьлуьшан югъ. Гьеле виликамаз хъсан гьазурвал акуна, Ахцегьар сувар либасда ава. Вакъиадин мана-метлеб чпелди куьчеярни майданар безетмишнавай пайдахрини транспарантри, баннерри, багъманчийринни хуьруьн майишатдин хилерин машгьур зегьметчийрин шикилри, илаки ичерин композицийри ачухарзава. Эхь, ина нубатдин сеферда «Ахцегьрин ичерин су��ар» кьиле тухузва. Мубаракрай! Советрин девирда хьиз, агъзур гектарралди чешнелу емиш багълар, миллионер совхозарни колхозар амачтӀани, зегьметкеш ахцегьвийри чпин кьетӀен «бренд» яз багъманчивилин хъсан адетар, бубайрин районироватнавай сортарин ичерни маса емишар хуьзва, абурал дамахзава. Дамахуниз лайихлуни я, вучиз лагьайтӀа дагъларин юкьва, гурлу кьве вацӀ сад-садак какахьзавай майдандин гуя фейжанда багъманчивал артмишун патал тӀебиатди вичи къулай шартӀар яратмишнава. Хъсан ичер арадал гъун патал бязи чкайра сезондиз гьатта 10-15 сеферда багълариз гьар жуьре дарманар язаватӀа, Ахцегьар – им ядохимикатар ишлемиш тавуна тарифлу ичер жезвай виридуьньяда баркаван чкайрикай сад я.
+Пакаман сятдин кӀуьд. Райондин идарайринни карханайрин коллективар Ленинан шегьреда, РДК-ДИН вилик акъвазнава. Халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран багъ галай патахъай кьиле
+аваз атай багьа мугьманрин десте –
+Дагъустан рекъемрин технологийрай вилик тухунин Министр Юрий Гьамзатов, РД-ДИН культурадин министрдин заместитель Мухтар Къурбанов, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханов, Ахцегь райондин виликан регьбер Осман Абдулкеримов, къунши Докъузпара райондин кьил Мегьамед Шамилов,
+РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин Министерстводин векилар ва маса юлдашар райондин Алла Жалиловадин тӀварунихъ галай искусствойрин школадин аялри нисини фу теклифуналди ва гурлу кьуьлералди къаршиламишзава. Гуьгъуьнай суварин шадвилерик чпин карханаяр Ахцегьа регистрация авунвай
+ва маса ксарни эхкечӀна. Ичерин суварин мярекатрин сергьятдаваз и юкъуз «Шалбуздагъдин макьамарни везинар (ритмаяр)» тӀвар алай Дагъустандин фольклордин фестивални тухузва кьван, капитальнидаказ туькӀуьр хъувуна тадаракламишнавай РДК официальныйдаказ ачухайдалай кьулухъ, абур вири суварин кьилин майдандал хтана. Машгьур музейдин вилик, Ленинан шегьреда Мегьарамдхуьруьн райондин симинин пагьливанрин халкьдин «Гьунар» ансамблди (руководитель Шихбуба Къазиев) жемят гьейранарзава. Советрин Союздин Игит лётчик Валентин Эмирован тӀварунихъ галай багъ суварин серенжемрин зурба майдан я. Памятникдин вилик квай майдандин юкьвал суварин кьетӀен лишан тир ичерин композиция, адан кьве патахъай изобразительный искусствойрин, юннатрин школайрин, аялрин яратмишунин КӀвалин, гьакӀ кьилди художникрин шикилринни гъилин-тӀупун сеняткарвилерин выставкаярни ачухнава. Багъдин къене райондин СП-РИ чпин алачухар яна, гъвечӀи милли, гурлу майданар тешкилна, анрал хуьруьн майишатдинни культурадин хилен агалкьунрин кьилди выставкаяр, концертар тӀуьн-хъун къурмишнава. Гьавада милли
+И мукьва чи республикадин меркездин Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай РД-ДИН Милли библиотекада са кьадар вахт идалай вилик Москвада лезги чӀалал чапдай акъуднавай пак Кьуръандин презентация кьиле фена. Ам тарж��ма авурди вичин ери-бине Луткунрин хуьряй тир диндин рекьяй алим Ямин Гьажи Мегьамедов я. Къейдин, и серенжем Гьасан Алкьвадаридин тӀварунихъ галай Культурадинни марифатдин центрди ва РД-ДИН милли политикадинни диндин крарин рекьяй Министерстводи тереф хуьналди кьиле фена. Лугьун лазим я хьи, 2022-йисуз «Пак Кьуръандин манайрин таржума лезги чӀалал» Мединада авай пак Кьуръан чапдай типографиядани акъуднай.
+17-октябрдиз райондин активдин нубатдин совещание адан иштиракчияр, СВО - да телеф хьана хкай хуьруьгви, старший сержант, электротехникадин взводдин отделенидин командир Ибрагьимов Эльдар Жаферовичан экуь къамат рикӀел хуьнин лишан яз, са декьикьада кисна кӀвачел акъвазунилай башламишна. «Дяведа, гьайиф хьи, хкатунарни жезва. Ватан патал чан къурбанд авур кьегьал хва чи рикӀера гьамишалугъ яз амукьда. Вич Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй, хизандизни мукьвакьилийриз сабур гурай», – адан багърийриз башсагъвал гуналди къейдна «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева. Ахпа ам Йикъан кьилин месэла тир 13-октябрдиз кьиле тухвай «Ахцегьрин ичерин Югъ» суварин нетижаяр кьунал акъвазна.– Санлай къачурла, и сувар чна, гележегда туькӀуьр хъийидай бязи куьлуь-шуьлуьяр квачиз, лап вини дережада кьиле тухвана. Адан тешкилатчияр ва иштиракчияр – вири пара кьадар сагърай! – хуш келимайрилай кьулухъ райондин регьберди конкурсдин «Лап хъсан майдан» номинациядай 1,2 ва 3 - чкаяр кьур Ахцегьрин, Фиярин ва Цуругърин СПРИН кьилер тир Мурад Эфендиев, Мансур Мамедалиев, Шимсидин Мерданов райадминистрациядин Гьуьрметдин грамотайриз лайихлу авуна. Активнидаказ иштиракунай Чухсагъулвилин чарариз райондин амай СП-РИН кьилерни лайихлу авуна. Гьуьрметдин грамотаяр гьакӀ сувар тешкилунин карда еке зегьмет чӀугур Ахцегьрин музейдин директор Агьмед Дагълароваз, РУК-ДИН начальник Къизтер Гъаниевадиз, УСХ-ДИН къуллугъчи Леонард Атлуеваз, алава образованидин идарайрин руководителар тир Мегьамед-Зериф Гьажиеваз, Мадлена Гьажиевадиз, Абдулкерим Рагьимоваз, Ширинбег Мусаеваз, Каира Саидовадиз, Тамила Аллагьвердиевадиз ва гзаф масабурузни гана.
+музыкадин авазри лепе гузва, шиш-кабабринни милли тӀуьнрин атирди агъавалзава. Гьар са нямет алай столрихъ теклифиз, вири жемятдиз пулсуз тӀуьн гузва. Уьзбекистандин Самарканд шегьердай атанвай пешекар ашпаз Рустаман аш парабуруз итижлу я, иштягьдалди незва. Нисинлай кьулухъ адан еке къазан буш хьана. Ичер лагьайтӀа, абур ина кьилди-кьилди ящикраваз выставкайра эцигна, куьгьне арабадаваз, гьакӀ чилел-халичадал вегьена кӀани кьван ава: чкадин районироватнавай сортарин ичерин 35 сорт-жуьре. Суварин иштиракчийри, мугьманри (Ахцегьа ичерин сувар авайдакай хабар хьана атанвай туристарни пара ава) чпиз бегенмиш хьайи ич дадмишзава. Ина садани абур маса гузвач, садакьа я, кӀанибуруз кӀани кьван пайзава. Паталай атанвай турист мугьманриз иллаки итижлу я, абуруз дагълух хуьрерин кьилдикьилди майданрал чкадин жемятдин къадим сеняткарвилерихъ ва милли кухнядихъ галаз мукьувай таниш жедай надир мумкинвал хьана. Абуру гьейранвилелди къейдзавайвал, вири халкьдин халис гуьзел сувар я. Вири и крари, гьелбетда, вил, руьгь ШАДАРЗАВА.«АХЦЕГЬА ичер хьайи йисуз республикадин базарра абурун къимет лап шаламрал аватда», – айгьамдалди лугьуда ахцегьвийри. И тестикьуна керчеквал авачизни туш. Алай вахтунда паталай къвезвай алверчийри ахцегьрин ичер 6 манатдай къачуз (багъманчивилин зегьметдал къимет тахьуникди парабур гелкъуьн техйиз емишар куьлуь жезва, абурун акунар квахьзава) мижедиз - сокдиз тухузва. Ичер гьялдай са гъвечӀи цех чкадал кардик кутаз хьанайтӀа ажеб тир. Жемятдин теклифриз жаваб гун яз мярекатдин мурад-метлеб вилик фенвай технологийрин къайдада Ахцегьрин багълар арадал хкун (къведай йисуз Ахцегьа интенсивный къайдадин 220 гектардин чешнелу багъ кутадайвал я), зегьметчияр багъманчивилел гьевесламишун, емишар чкадал хуьнин, гьялунин ва маса гунин месэлаяр веревирдун, сада-садан тежриба кьабулун я. Мугьманар тебрикуналди, жемятдиз сувар мубаракуналди, мярекатдин официальный пай
+ачухзава.– Гьуьрметлу мугьманар, районэгьлияр! Адетдиз элкъвенвай къенин сувар – им райондин хуьруьн майишатдин производстводин агалкьунар малумарзавай, экологиядин жигьетдай михьи суьрсет гьасилзавай зегьметчияр руьгьламишзавай, емишар геждалди хуьнин ва маса гунин месэлаяр веревирдзавай, садасадан тежриба кьабулзавай, гьакӀ чи бренд тир бубайрин сортарин Ахцегь ичер машгьурзавай кьетӀен майдан я. Суварин кьилин мурад-метлеб лагьайтӀа, базардин экономикадин шартӀара вилик фенвай технологийрин къайдада Ахцегьрин багъларин машгьурвал арадал хкун, емишар чкадал хуьнин, гьялунин ва маса гунин месэлаяр къарагъарун я. Вилик вахтара хьиз, хуьруьн майишат ина гележегдани халкьдин дуланажагъ таъминарзавай кьилин хел ял амукьда. Ичин багълар Ахцегьа гьеле къадим заманада арадал атана. Советрин девирда Жаруллгаь Абдурагьманов, Гьажимурад Къилинжев, Букар Къуьлиев, Азиз Шефиев хьтин гьевескар зурба багъманчийри дагълух четин шартӀара гъилелди яд гуз, цин каналар тухуз, вири уьлкведиз машгьур авур багълар кутуна, ичерин цӀийи сортар арадал гъана. Чи баркаллу ватандаш, Дагъустандин хуьруьн майишатдин илимдинни ахтармишунрин институт тешкилна, адан сифте директор хьайи зурба алим, РСФСР-ДИН илимрин лайихлу деятель Фирид Гьасанович Кисриеван алахъунралди ахцегьрин машгьур келемар, ичер ва лезги жинсинин хипер уьлкведин выставкайра машгьур хьана. «Ранет Ахтынский» сортунин ичери 1960-йисара Парижда кьиле фейи виридуьньядин емишрин конкурсда къизилдин медаль къазанмишна. Къейдин, чи кьетӀен дамах машгьур багъманчи, Социализмдин Зегьметдин Игит, РСФСР-ДИН Верховный Советдин депутат (1966-йис) Саимат Ферзалиева я. Дяведилай гуьгъуьнин четин йисара адан регьбервилдик кваз гьар са гектардай 180 центнер сортунин ичерин бегьер къачузвай. Чпин гьакъисагъ зегьметдалди Ахцегьрин ичерин бренд арадал гъайи пешекаррин арада Ленинан ордендин сагьиб Гьажимегьамед Пашаеван, Зегьметдин Яру Пайдахдин орденар къазанмишай бригадирар тир Агъаверди Агъаеван, Межид Межидован, Беглерхан Мисриханован, Играм Къурбанован, Зейнал Эфендиеван тӀвар кьун кутугнава. Чи алимринни багъманчийрин саналди тир зегьметдин нетижада районда 30 далай артух ичерин ва чуьхверрин 12 сорт битмишарзава. Алай вахтунда абурун крар багъманчийрин цӀийи несилди давамарзава. Хуьруьн майишат артмишуникди Ахцегь район республикада «Хуьруьн чкаяр комплекснидаказ вилик тухун» программадик акатнава. Гьадан нетижада «Маза - Смугул» цин трубопровод тухванва, Ахцегьа 60 аял - чкадин бахча, ва 120 аялдин школа эцигна кардик кутунва, ноябрдиз зурба спорткомплекс ачухда, гьакӀ тади куьмекдин кьве машин, чархарал алай ФАП, школайриз цӀийи кьве автобус ганва…, – разивилелди лагьана Абдул-Керим Палчаева. Микрофондихъ
+гала: – Гьихьтин сувар, мярекат хьайитӀани, ам чи культурадин хилен къуллугъчийри безетмишзава. Куь оркестрдин дестеди и сегьнедал устадвилелди язавай милли макьамар заз бегенмиш хьана, анжах гьа ина ван къведа ихьтин авазар. Ахцегьрин ичерин суварин гуьзел мярекатдихъ галаз санал республикадин «Мелодии и ритмы Дагестана» фольклордин фестивални тухузвай куьн вири пара кьадар сагърай, мубаракрай! «Культура» тӀвар алай милли проектдин сергьятраваз чна эхиримжи 5 йисан вахтунда республикада культурадин 46 объект капитальнидаказ ремонт хъувунва, абурукай кьвед гьа и районда: Ахцегьрин РДК ва Смугъулрин СДК. Культурадин 6 КӀвал, кьуьлерин «Лезгинка» ансамблдин дворец, 11 библиотека, искусствойрин 8 школа эцигнава, – къейдна ада. Ахпа официальнидаказ Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаеваз, РУК-ДИН начальник Къистер Гъаниевадиз, адан заместитель Сулейман Сулеймановаз, культурадин хилен къуллугъчияр тир Эльвира Абдулкеримовадиз, Эмирсултан Бигееваз РД-ДИН культурадин Министр Зарема Бутаевадин къул алай Гьуьрметдин чарар гана. Мярекатдин
+малумариз, сегьнедал тебрикдин хуш келимаяр гваз
+РД-ДИН рекъемрин технологияр вилик тухунин рекьяй Министр Юрий Гьамзатов
+РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханов, Докъузпара райондин кьил Мегьамед Шамилов
+ва маса юлдашар экъечӀна. Ахпа майдан тамамвилелди Ахцегьрин РДК-ДИН гьевескар артистрин ва музыкадин паталай теклифнавай устадрин гъиле гьатна. Тамашачийриз иллаки чпин гуьгьуьлар шад авур райондин «ТӀури», «Шарвили» ансамблрин, Идрис Шамхалован тӀварунихъ галай халкьдин театрдин дестедин,
+(ада вичин ширин ванцелди вирибуруз таъсирдай тегьерда композитор Гьасанагъа Мурсалова шаир Гьемдуллагь Бабаеван ��Ӏалариз яратмишнавай машгьур «Ахцегьрин багълар» мани лагьана)
+Дагъустандин искусствойрин лайихлу деятель, ашукь Алихан Мегьамедрагьимован, РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчияр, ашукьар тир Шамшир ва Айдун Мегьамедоврин, Дагъустандин халкьдин артистка Фаризат Зейналовадин, РД-ДИН лайихлу артисткаяр тир Диляра Надыровадин, Шагалай Мегьамедовадин,
+РД-ДИННИ Ингушетиядин лайихлу артистка Зульфия Ильясовадин, машгьур манидар Жамиля Омаровадин
+Леваша райондин халкьдин хореографиядин «Авадан» ансамблдин
+кьуьлер иллаки пара бегенмиш хьана. РД-ДИН культурадин Министр Зарема Бутаевадин ва Ахцегь муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаеван тӀварарихъай абур Гьуьрметдин грамотайризни лайихлу авуна. Суварин шад ва гурлу мярекатар мугьманар хъсандиз къунагъламишуналди ва абур разивилелди рекье хутуналди давам хьана.
+Чи рикӀера гьамишалугъ яз амукьда
+Жаванвилин (переходный) яшдин кьетӀенвилер гьисаба яхъ
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ И мукьвара, 10-октябрдиз, Ахцегьрин 3-нумрадин юкьван чирвилерин школадин залда журналист, писатель ва общественный деятель Нариман Гьажиевич Гьажиеван (тахалус – Самуров) 85 йисан юбилейдиз талукь мярекат кьиле фена. РикӀел хкин, гьа ихьтин мярекат ва анал Самурован «Ахтынская крепость» тарихдин повесть раиж авунин мярекат гъилевай йисан 22-мартдиз Махачкъалада, Расул Гьамзатован тӀварунихъ галай милли библиотекадани тешкилнай.
+Юбилейдин мярекат, рагьметлу писателдин уьмуьрдинни яратмишунрин рекьикай суьгьбетунин гаф рахуналди, Ахцегь райондин культурадин Управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова ачухна. Рахун патал сифте гаф анал «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева къачуна. Залдавайбуруз экрандилай рагьметлу юбилярдикай туькӀуьрнавай «Халисан инсан» – документальный фильм къалурна. Мярекатдин сергьятраваз залда Нариман Гьажиевичан ктабрин выставкани ачухнавай,– Гьуьрметлу юлдашар, Нариман Гьажиевич чаз хсуси нефс вилик кутун тавуна намуслудаказ кӀвалахай, Ахцегь район экономикадин, яшайишдин, культурадин рекьяй вилик тухун патал еке зегьметар чӀугур кар алакьдай ватанперес руководитель хьиз чида. Адан регьбервилик акатай 1983-1991-йисара чи район республикада КПСС-ДИН ЦК-ДИН гъиляй-гъилиз къведай Яру пайдахар къачуналди тафаватлу хьана, районда образованиедин, медицинадин, культурадин са жерге дараматар эцигна…, – къейдна райондин регьберди. Ахпа гаф райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор, и цӀарарин автордиз гана, гьикӀ хьи Нариман Гьажиевича вичин яратмишунрин рехъ гьеле 1963-йисалай гьа и газетда кӀвалахунилай башламишна эхир (адан рахунар чна агъадихъ куь фикирдиз гъизва). Трибунадихъ Нариман Гьажиевичан экуь къаматни баркаллу крар рикӀел хкиз Ахцегьрин машгьур музейдин директор Низами (Агьмед) Дагъларов, райондин библиотекадин заведиш Аделя Агъаева, вичин вахтунда юбилярдихъ галаз санал кӀвалахай юлдашар тир Марат Шефиев, Алмас Шуаев, Назир Тажибов ва маса ксар рахана. Мярекат Ахцегьрин ООШДИН ва 3-нумралдин СОШ-ДИН аялрин художественный самодеятелностдин къалурунралди ва чайни ширинлухар алай столрихъ ацукьна Нариман Гьажиевичан яратмишунрикай ва игитрикай суьгьбетар авуналди давам хьана. Пакадин юкъуз мярекатдин иштиракчийри шадвилин гьалара Нариман Гьажиевичан тӀварунихъ райцентрдин са цӀийи куьче яна. Чпин бубадин мярекатра активнидаказ иштиракунай ва адан тӀвар эбеди авунай Гьажигьуьсейн ва Мадлена Гьажиеври Ахцегь райондин руководстводиз ва жемятдиз сагърай лагьана.
+Ада несилриз вичин гел, весияр туна
+Хъсан журналист, тарихчиписатель, общественный деятель ва зегьметкеш, мугьманперес кас хьайи Нариман Гьажиев заз гьеле гъвечӀи аял чӀавалай чидай, вучиз лагьайтӀа амни зи даш Наврузали са классда кӀел авур кӀеви дустар тир. Ахпа зи бубадихъ галазни дуст хьана, абур (Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй) арабир чи кӀвале ацукьдай, литературадин месэлайрикай рахадай. Гьа чӀавалай Нариман халу (за адаз гьуьрметдивди гьакӀ лугьудай) зи рикӀел шад, аялар пара кӀани, абурухъ галаз къугъвадай, чаз хабарар ахъайдай хъсан суьгьбетчи хьиз алама. Гуьгъуьнай къуллугъдин ва журналиствилин яратмишунрин рекьерайни адахъ галаз зи алакъаяр хьана. 2008-йисуз за ««Шарвили» эпос: цӀийи риваятар ва делилар» ктаб кхьидайла адахъ галаз меслятна, гекъигна. А ктабда «Шарвилидин дидедин шелдай аквазвай тарих» кьиле Нариман Гьажиеван фикирар ишлемишнава. Дуьньяда пачагьар, девлетлуяр пара хьана, амма халкьдин, несилрин рикӀера гьамишалугъ амукьдайбур шаирарни писателар я. Хъсан публицист ва писатель яз, ада романринни повестрин ктабар кхьиналди чилел вичин гел, несилриз хъсан насигьатар - весияр туна. Школадилай, армиядилай кьулухъ Ростовдин госуниверситетда журналистикадин факультетдик экечӀай жегьилди вичин пешекарвилин къуллугъ 1963-йисуз райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин фотокорреспондентвилелай башламишзава. Ахпа республикадин газетрин редакцийрани кӀвалахна. ИкӀ, райондин газетдин корреспондентвилелай эгечӀна компартиядин Дагобкомдин отделдин заведишвилин, Ахцегь райкомдин 1-секретарвилин, республикадин Гьукуматдин отделдин заведишвилин ва общественный деятелвилин дережадиз хкаж хьайи ватанперес бажарагълу кас, къе халкьдин рикӀел вичи авур чӀехи къуллугъар себеб яз ваъ, парани пара вичиз вичин хатӀ авай хъсан публицист, тарихдин романринни повестрин писатель хьиз алама. Адан къелемдикай хкатай «Ахтынская крепость», «Уранлер», «Сокровище Низами» романар, «Райские яблоки», «Звёздный день» ва маса повестарни рассказар дагълух хуьруьн чкадин яшайиш къалурзавай, кӀелдайдан фикир желбдай хьтин жанлу яратмишунар я. Самурован сифте гьикаяйринни повестрин («Звездный день», «Под высокой яблоне��»…) гьакӀ амай вири ктабрин игитарни чкадин зегьметкеш, ватанперес адетдин инсанар – ахцегьвияр я. Адан эсеррай чаз гьабурун яшайиш, хайи ватан аваданламишунин къайгъуяр, умудар - мурадарни аквазва. Гьавиляй писателдин яратмишунрай чавай художественный такьатралдини жанлу къаматралди чӀугунвай хайи хуьруьн, райондин тарихдин чинар кьатӀуз ЖЕЗВА.«АХТЫНСКАЯ крепость» ктабда 1848-йисуз Имам Шамила вичин аскерар галаз урус гарнизондал гьужумар авур четин девирдин вакъиаяр, алим ва къази Ахцегь Мирза Алидин, къеледин начальник капитан Ротан, адан руш Нинадин къаматарни гьерекатар, дагъвийринни урус аскеррин алакъаяр КЪАЛУРЗАВА.«УРАНЛЕР» романда Ахцегьа 1915-йисуз эцигна, чна исятдани ишлемишзавай муькъуьн инженерар тир Джорсанни Дебернардидин хтулриз 70 йисалай хтана, чпин чӀехи бубайри чилик кутур къизилар ахкваз кӀанзава. Авай кар лагьана кӀанда, компартиядин Ахцегь райкомдин 1-секретарь яз кӀвалахай 1983-1991-йисарани Нариман Гьажиевича халкьдиз хийирдин пара крар авуна: Ахцегьрин 1-школадин, ЦРБ-ДИННИ поликлиникадин дараматар, аялрин бахча, консервный завод эцигна, къеледа Дербентдин «Электросигнал» заводдин филиал кардик кутуна ва икӀ мад. Иллаки еке хийир ада Докъузпара райондиз гана (а вахтунда чун са район тир): «Ахты - Мискинжа», «Миграгъ - Мискинжа», «Къуруш - Къаракуьре» цин къаналар (им Европада дагълух виридалайни кьакьанда авай къанал я) эцигна. Нетижада агъзурралди дагъдин гьакӀ гадарнаваз хьайи чилер цик акатна, бегьерлу хьана. Къаракуьредин цӀийи хуьр арадал атана. Гьа къаналрай Докъузпара районэгьлийри Нариман Гьажиеваз Усугъчайдал памятник эцигун лайихлу я. Гележегда жедай крар кьатӀузвай хъсан руководитель ва общественный деятель яз, адан фикир чи дагълара кетерин (терассайрин) къайдада капельный (стӀалрин) орошениедин багълар кутун тир. И фикир ада гьеле 1983-йисуз кхьей «Звёздный день» повестда ачухарна, гуьгъуьнай РД-ДИН Гьукуматдин экономикадин отделдин заведиш яз, республикадин руководстводивни агакьарна. Адан бинедаллаз гуьгъуьнай республикадин «Горы» программани арадал атана. Амма Ахцегь райондив адан нетижаяр агакьнач лугьуз, Нариман Гьажиевича гьайиф чӀугвадай. Адан фикир гила хьайитӀани кьилиз акъудиз хьанайтӀа хъсан тир. Эхирдай лугьун, писатель яз, гьакӀ амай вири крарани Нариман Гьажиевичаз къуват, яратмишунин къайдада кӀвалахдай мумкинвал гуз хьайиди, гьелбетда, адан уьмуьрдин вафалу юлдаш Закия Лачинова я. Къе чна гьадаз ва бубадин 85 йисан юбиледиз талукь и мярекат тешкилнавай адан веледар тир Гьажигьуьсейн ва Мадлена Гьажиевриз сагърай лугьузва.
+Яшдин вири дегишвилериз хцидаказ жаваб гузвай, чпин гуьгьуьлрал гуьзчивал ийиз тежезвай ва чӀехибурухъ галаз дуьзгуьн рафтарвилер тайинар тийизвай аялриз «четин» жаванар лугьуда. Абуруз тербия гунин кӀвалах гьа и яшда авай маса аялриз тербия гунин кӀвалахдила�� са куьналдини тафаватлу жезвач. КӀанзавайди абуруз са тӀимил артух дикъет гун я. ПапӀрусар чӀугуналди, эрекь ва наркотикар ишлемишуналди, закондилай элячӀуналди, 14-15 йисан яшда авай аялриз чпел дикъет желб ийиз кӀанзава эхир. Абуруз барабар ихтиярар ва чеб виридаз гьисаба авай инсанар жез кӀанзава. Четин жавандиз тербия гунин кӀвалах ада вич и тегьерда тухуниз таъсир ийизвай себебар тайинарунилай башламишна кӀанда. Мумкин я, хизанда адан тереф хуьзвач, школадани намусдик хкуьрзава ва инсан хьиз кьабулзавач. Четин жаванар вучиз пайда жезва ва и кардиз куь таъсирзава? Ингье себебар:– вичивай хъсан алакъайрин чешне къалуриз тежезвай тамам тушир хизан;– гьи месэлайрай хьайитӀани диде-бубайрин гьамишан чуьруькар: хсуси рафтарвилер, пулдихъ галаз алакъалу месэлаяр ва икӀ мад;– аялар чӀехи жезвай вахтунда диде-бубайри абур мукьвал-мукьвал жазаламишун (гатун) ва идан нетижада жаванри патав гвайбуруз ажугълувилин рафтарвал авун;– чӀехибурун ва жаванрин арада гуьгьуьлдин рекьяй сад-садал рикӀ тахьун (привязанность);– диде-бубайри аялдал кьадарсуз къаюмвал авун (гиперопека) ва я абурал тӀимил машгъул хьун (тербия тахьун); Гьа икӀ вири ибурукай ихьтин нетижа хкудиз жеда: 14-15 йисан яшда авай жаванри чеб чӀурукӀа тухунин себеб абурун диде-бубайрихъ галаз алакъалу я. Асантди тушир и гьалдай экъечӀиз психологри куьмекда. Аялар хизанда тербияламишунихъ агалкьун хьанач эхир. Гадайри ва рушари чеб тухузвай тегьер дегишарун патал тӀимил вахт герек къведач. ЧӀехибур а кардин гъавурда хьана кӀанда хьи, тербияда дегишвилер яваш-яваш ва датӀана арадал къведа. Психологди цӀийи кьилелай жавандиз вич-вичихъ инанмишвал ийиз, вичин патав гвайбуру гьуьрметда ва кӀанивал къалурда лагьана чирда. Идахъ галаз санал, психологди жегьилдаз гьар жуьре хилера: образованиеда, искусствода, спортда жуван ерияр къалурдай мумкинвал гузва. Герек атай дуьшуьшра кар кьетӀдай къарарар кьабулунин карда абурун алакьунар артухарзава. Къастунин кӀевивал тербияламишун «четин» гадайрихъ ва рушарихъ галаз кӀвалахда важиблу хел я. Инсан вилик финин и девирда адак уьмуьрдин сагълам къайдадин вердишвилер кутунихъни тӀимил метлеблувал авач. Зиянлу хесетри жегьил вири патарихъай вилик финиз бажагьат хъсан таъсирда эхир. Агалкьзавай несилдиз тербия гун сада-сад эхи авунин(толерантность) гьаларихъ галаз сихдаказ алакъалу я. Жаванвилин яшда патав гвайбурун хъуьруьнри гуьгьуьлар чӀуруникди жегьил баррикадайрин гьи пата хьайитӀани амукьун мумкин я. Къейд ийин, маса касдив эхи ийиз тежедай тегьерда эгечӀун милли, диндин, яшайишдин ва гьакӀни гьаяйрин тафаватлувилерал бинеламиш хьун мумкин я. Школадин яшда винел патан акунрин итижрин, хесетрин ва машгъулатрин кьетӀенвилерикай таяр-туьшерин патай хъуьруьнрин (ягьанатрин) себебар жезва. Жаванрихъ сада-сад эхи авун (толерантность) тербияламишуни абурухъ масадалай аслу тушиз фикир-фагьум авунин, вичин фикирриз критикадин къимет гунин вердишвилер арадал ГЪИЗВА.АБУР аялрик кутунвай марифатдин ивиррал бинеламиш жезва. Образованиеда сада-сад эхи авун тербияламишун патал къайдаяр ва жуьреяр ишлемишун чарасуз я. И кар патал классический литературадин эсерар ва фильмаяр ишлемишайтӀа жеда. Диалогрин жуьредин кӀвалахдини менфят гуда. ГъвечӀи яшдин школьникрин арада савадлудаказ мергьяметлувилин тербия гунин дережадилай 15 йисан яшда авай гадайрихъ ва рушарихъ толерантныйвал тербияламишунин кӀвалахда агалкьун аслу я. Агалкьзавай несилдиз тербия гунин кӀвалах гигиенадин месэлайрихъ галазни алакъалу я. Чна гьеле идалай вилик къейд авурвал, 12 далай 15 йисал кьван яшда авай аялдин беденда еке дегишвилер гьатзава. Гормонар садлагьана артух хьуни вири беденда дегишвилериз таъсирзава. Ингье гьавиляй аялриз ва жаванриз физический тербия гунин гигиенадин бинейрикай умуми тербиядин важиблу пай хьун лазим я. Хизанди гигиенадин тербияда, шаксуз, кьилин роль къугъазва. Гигиенадин бинеяр лап гъвечӀи аялвилин яшда кутазва ва абурухъ аял чӀехи жезвай вири девирда сифте нубатдин метлеб ава. ГъвечӀи аялдиз хизанда чир хьанвай гигиенадин асул къайдайрилай гъейри школадани гигиенадин ва сагъламвилин алакъалувал ачухарзавай, са мураддихъ рекье тунвай гьар йикъан кӀвалах кьиле тухвана кӀанда. Аялриз гигиенадин тербия гун муаллимрин ва диде-бубайрин гьазурлухвилин дережадилай аслу я. И месэлада школадин духтурди ва я медсестради куьмек гуда, вучиз лагьайтӀа санитарно-просветителвилин кӀвалах адан везифайрик акатзава. Гигиенадин тербиядихъ агалкьун хьун патал дуьзгуьн санитариядинни гигиенадин гьалар тешкилун, гьакӀни жува-жув чешнелудаказ тухун лазим я. Аялар яшамиш жезвай кӀвалин санитариядинни гигиенадин гьалдал педагогвилин идарайри гуьзчивал тухвана кӀанда. Ада истемишзавай вири къайдайриз жаваб гун лазим я.
+аялдихъ-жавандихъ галаз алакъаяр хуьн патал серфнавай гзаф кьадар вахтуни бязи дуьшуьшра хийир гудач. ГьикӀ ва вуч авун лазим ятӀа суьгьбет авуналди, куьтягь тежедай туьгьметар ийиз ва насигьатар гуз жеда. Анжах и дуьшуьшда жаванвилин (переходный) яшдин месэла гьялиз жедач. Тербия гузвайдахъ вичихъни аялдик кутаз кӀанзавай ерияр хьайила, чӀехи жезвай жавандиз куьмек гуз жеда. Аял кӀан, адан ван хьана вичин гъавурда акьуна кӀанда. Гьич тахьайтӀа и кар ийиз чалишмиш хьухь…
+Вичин хушуналди фена Донбассда дяведин махсус серенжемда (СВО) чи девирдин фашистрихъни нацистрихъ галаз игитвилелди женг чӀугвазавай викӀегь хуьруьгви Якъубов Икрам Тажидиновичаз Пак Георгийдин «Георгийдин IV дережадин хаш» орден ганвайдакай чна и мукьва хабардарнай. Ингье, са варзни арадай фенач, ам мад женгина тафаватлу хьана. РФ-ДИН Оборонадин Министр, армиядин генерал С.К.Шойгудин Указдалди дагъви аскерди�� «Женгинин тафаватлувилерай» медаль ганва. Чи мурад, Аллагьдивай тӀалабун ам сагъ-саламатдиз, гъалибвал гваз ва хурудал игитвилин къизилдин гъед алаз хайи хуьруьзхизандиз хутун я. Дяведин къуллугъдин везифаяр намуслудаказ тамамарзавай, вичин чешнедалди жегьилар руьгьламишзавай Икрам Якъубов хьтин дирибаш, ватанперес рухвайриз ва гьахьтин рухваяр тербияламишзавай диде-бубайризни муаллимриз баркалла!
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Ватандин ЧӀехи дяведа Яру Армиядин гъалибвал мукьув гъайи ва тарихда важиблу чка кьур Кавказ патал кьиле фейи женгерилай инихъ кьудкъад йис алатнава. Вири уьлкведа хьиз, Дагъустан Республикадани и вакъиадиз талукь яз ватанпересвилин метлебдин, гзаф маналу мярекатар кьиле фена. ИкӀ, Дагъустан Республикадин миллетрин, диндин крарин рекьяй министерстводи ва дишегьлийрин Союзди "Чи къуват садвиле ава" лишандик кваз кьиле тухвай Форумдиз неинки са чи республикадин шегьерринни районрин векилриз, гьакӀ чи къуншияр тир Осетиядин, Ингушетиядин, Чечнядин делегацийризни теклифнавай. Ам чи республикадин меркездин дуствилин КӀвалин дараматда кьиле фена. И мярекатда гьакӀ чи райондин дишегьлийрин Советдин делегацияди ва культурадин управлениедин векилри иштиракна. Лишанлу и серенжемдин вахтунда дараматдин фойеда дагъларин уьлкведин вири миллетрин бул ва берекатлу суфраяр, халкьдин къаб-къажах, пек-партал эцигнавай майданар ачухнавай. Инал кьиле фейи митингдал сифте гаф къачур РД-ДИН миллетрин ва диндин крарин рекьяй министр Энрик Муслимова Кавказ хуьн патал кьиле фейи женгера гъалибвал гъайи чи халкьарин дуствиликайни садвиликай, алай макъамда чи уьлкведиз акси акъвазнавай уьлквейрикай ва абуру кьиле тухузвай нягьс политикадикай суьгьбетна. Къейднавай серенжем кьиле фейи залдин сифте жергейра Украинада чи кьушунри тухузвай махсус женгинин операциядин иштиракчийрин ва ана телеф хьайи аскеррин дидеярни хендедеяр АЦУКЬНАВАЙ.ДАГЪУСТАН Республикадин дишегьлийрин Союздин председатель Интизар Мамутаевади нубатдин сеферда аскеррин дидейриз кьегьал рухваяр тербияламишунай чухсагъул лагьана, абуруз цуьквер багъишна ва женгера телеф хьайибур рикӀел хуьн яз са декьикьада кисна акъвазун малумарна. Гуьгъуьнай залда кӀватӀ хьанвайбурун вилик Россиядин Федерациядин Игит Нурмегьамед Гьажимегьамедован диде Сапижат Гьажимегьамедовани рахана. – Дидейри рухваяр фикирда абурун бахтлу ва шад гележег аваз хазва. Амма Ватан кӀеве гьатайла дидейри са шакни алачиз чпин рухваяр женгериз рекье твазва. Чаз Аллагьди сабур гурай! Чна чи аскеррар гъалибвал ва ислягьвал гваз гуьзлемишзава, – лагьана ада. И чкадал сад садан гуьгъуьнал алаз Дагъустандин эстрададин гъетер тир Жамиля Гьамзатовади, Зульфия Ильясовади, Рукъият Гьамзатовади тамамар авур ва��анпересвилин манадин манийри жемятдин руьгь мадни мягькемарзавай. Россиядин къудратлувал, гужлувал, мергьаметлувал СУБУТЗАВАЙ.ГЬА и юкъуз Дагъустан Республикадин общественный ва гьукуматдин тешкилат тир дишегьлийрин Союзди вичин 30 йис тамам хьунни КЪЕЙДНА.ИДАХЪ галаз алакъалу яз кӀвалахда тафаватлу жезвай муниципалитетрин дишегьлийрин Советрин председателрив Гьуьрметдин грамотаяр ва савкьатар вахкана. Мярекатдин эхирдай адан иштиракчийри Дагъустан Республикадин Халкьдин шаир Фазу Алиевадин гуьмбетдал цуьквер эцигна. Алай йисуз республикада сифте яз тумунин картуфриз сортариз килигна къимет ганва. И кӀвалах Дагъустандин Россельхозцентрдин апробаторри Лак ва Казбек районрин майишатра – «Арго» СПОК-ДА ва «Дуствал» СПК-ДА 13 гектардин майданра кьилиз акъуднава. Пешекарри къейдзавайвал, вилералди килигайла, бязи майданар фитофторозди кьунва. Идан себебни гьавадин агъуз тир температураяр ва гьар йикъан марфар я. Цанвай майданра зиянкарар авачир. Ахтармишунрин нетижайрай пешекарриз малум хьайивал, цанвай картуфар малумарнавай сортарив ва ГОСТ-ДИН истемишунрив кьунва.
+Картуфар кьвед лагьай фу я
+2023-йисан эхирдалди республикадин меркезда чпе гзаф инсанар гьакьдай 47 цӀийи автобус кардик кутада. ИкӀ, виридалайни важиблу маршрутра «Камаз» ва «ЛИАЗ» автобусри кӀвалахиз башламишда. Алай аямдин общественный транспорт чпихъ сергьятламишнавай мумкинвилер авай инсанар патални тайинарнава ва ада са шумуд 10 пассажир гьакьзава.
+Государстводин транспортдин лизингдин компанияди (ГТЛК) къейд авурвал, цӀийи автобусар республикадив гъилевай йисан 15-декабрдалди вахкуда. Им Дагъустандиз шегьерар патал тайинарнавай пассажиррин транспорт рекье твазвай сифте партия я. Регион патал и кардихъ авай метлеб кьетӀенди я. Статистикадиз килигайла, Дагъустанда кардик квай вири автобусар, уьлквединбурув гекъигайла, виридалайни куьгьнебур я. РикӀел хкин, общественный транспорт цӀийи хъувунин гереквилин гьакъиндай идалай вилик Дагъустандин Кьил Сергей Меликовани лагьана. И рекьяй кьиле тухузвай кӀвалах гележегдани давамардайвал я. Россиядин Федерациядин Гьукуматди дагълух территорияр вилик тухунин рекьяй государстводин политика хъсанарунин карда Дагъустандин Кьил Сергей Меликован теклифдин тереф хвена. Идан гьакъиндай Дагъустандин Гьукуматдин Председатель Абдулмуслим Абдулмуслимова Санкт-Петербургда кьиле фейи дагълух территорияр дурумлудаказ вилик тухунин халкьарин арадин форумдин вахтунда лагьана. Адан гафаралди Сергей Меликов «Россиядин Федерациядин дагълух территорияр хуьнин ва вилик тухунин гьакъиндай» Федеральный закон гьялунин тӀалабун гваз РФ-ДИН Гьукуматдин Председатель Михаил Мишустинан патав фенвай. Гележегда талукь тир госпрограммани кьабулда. Абдулмуслимова суьгьбет авурвал, алай вахтунда и теклифдиз федеральный дережада килигзава. Ам кьилиз акъудун патал Россиядин экономикадин рекьяй вилик финин Министерстводин къвалав рабочий десте яратмишнава. Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликова региондин территориядал пилот галачир лув гудай аппаратар ишлемишун сергьятламишунин гьакъиндай Указдал къул чӀугуна. «Дагъустан Республикадин территориядал федеральный госорганрин сергьятра аваз, РД-ДИН госорганри, РД-ДИН муниципальный образованийрин чкадин самоуправлениедин органри ва абурук акатзавай тешкилатрини гособоронзаказ тамамарзавай идарайри ишлемишзавай пилот галачир лув гудай аппаратрилай гъейри маса пилот галачир лув гудай аппаратар ишлемишун къадагъа ийин….», – къейднава Указда. И къадагъа 2022-йисан октябрдиз РФ-ДИН Президентдин Указдалди кардик кутур базовый гьазурлухвилин (дережадин) къайда алуддалди кардик жеда. Беспилотникар ихтиярсуздаказ ахъаюн къайдаяр чӀурун я. Ихьтин кардай гьам административный ва гьамни уголовный жавабдарвилиз чӀугвазва. Къейдин, виликдай Россиядин 65 регионди и жуьредин сергьятламишунар гьеле кьабулнавай. Чи уьлкведин гьар жуьре субъектра беспилотникар ишлемишунин барадай къадагъаяр гьар жуьре категорийрай кардик кутунва.
+19-октябрдиз Ахцегь раймуниципалитетдин Общественный палатадин Советдин сифте заседание эверна. Советдин везифайрикай ва адан вилик акъвазнавай месэлайрикай куьруь гаф рахуналди, ам Общественный палатадин (ОП) цӀийиз хкянавай председатель Шимсидин Арухова ачухна ва кьиле тухвана. Адан кӀвалахда Советдин председателдин заместитель Жамиля Саидовади ва ОП-ДИН гьамишан комиссийрин председателар тир (абур Советдин къурулушдин членарни я) Дашдемир Шерифалиева, Сабир Зербалиева, Мегьамед Парпачева, райондин агъсакъалрин Советдин председатель Къеземет Къеземетова иштиракна. Йикъан месэлаяр яз, анал Общественный палатади гъилевай 2023 - йисуз, гьакӀ 2024 - йисуз авун фикирдиз къачунвай кӀвалахрикай рахана ва веревирд авурдалай кьулухъ абур тестикьарна. Атай суалдиз жаваб яз, ОП-ДИН Советдин член, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиева райондин 95 йисан юбилейдиз талукь яз кхьена гьазурнавай «Ахтынский район: вехи исторического пути» ктабдин мана-метлебдикай ихтилатна. ОП-ДИН Советдин член Мегьамед Парпачеван теклифдалди районда «Волейболдай жегьилрин арадин лига» тешкилун ва вичин вахтунда Дагъустандин хкягъай командада къугъвай машгьур волейболист Навруз Мурсалован тӀварунихъ волейболдай акъажунар кьиле тухун хъсан яз акуна. ОП-ДИН председателдин заместитель Жамиля Саидовади райондин образованидин идарайра аялриз чай, яд, булкаярни кондитервилин шейэр маса гудай махсус буфетар ачухун (советрин девирда ихьтин тежриба авайди тир) теклифна. ОП-ДИН заседанидал веревирд авур месэлайрай талукь тир къарар кьабулна ва ам теклиф яз райондин руководстводин вилик эцигда. ГьикӀ хьи, общественный тешкилат яз, Общественный палатадин къараррихъ анжах рекомендательный, яни теклиф-меслятдин къуват ава. Эхиримжи пуд йисуз РД-ДИН зегьметдин ва яшайишдин рекьяй вилик финин Министерстводи регион яшайишдин рекьяй вилик финихъ рекье тунвай са жерге серенжемар кьабулна. И хиле агалкьунар зегьметдин юкьван мажиб артухарунихъ, къейднавай бейкарбурун кьадар тӀимил хьунихъ, «хъендик» квай экономикадихъ галаз женгинихъ, яшайишдин рекьяй тереф хуьнин серенжемар кьабулунихъ, гзаф аялар авай хизанрин тереф хуьнихъ, яшайишдин шартӀар хъсанарунихъ, яшайишдин контрактдин бинедаллаз агьалийриз куьмек гунихъ галаз алакъалу я. ИкӀ, 2023-йисуз зегьметдин юкьван мажибди 37975,9 манат тешкилна. Имни 2020-йисав гекъигайла, хейлин гзаф я. А вахтунда мажибдин кьадар 31342 манатдиз барабар тир. Кьабулзавай серенжемрин куьмекдалди, регистрация авунвай бейкар агьалийрин кьадар 2021-йисан эвелдалди 106,4 агъзур касдилай 2023-йисан августдиз 15,7 агъзур касдин тӀимиларнавай. Бейкарвилин дережа 7,7 процентдилай 1,1 процентдал кьван тӀимил хьана. КӀвалахзавайбур «хъендай» акъудунин рекьяй муниципальный комиссияди 2023-йисан эвелдалди ихьтин саки 32,1 агъзур кас винел акьулдна. РД-ДИН зегьметдин ва яшайишдин рекьяй вилик финин Министерстводи кьилдин категорийрин 800 агъзурдалай гзаф агьалийриз яшайишдин рекьяй куьмекар гана. Гзаф аялар авай хизанриз куьмекар гунин серенжемар гужлу авунин сергьятра аваз РД-ДИН Минтрудди гзаф аялар авай кесиб хизанриз автотранспортдин такьат (микроавтобус) чара авуна. Идахъ галаз санал, гзаф аялар авай хизанри гьар вацра чпин яшар 8 далай 17 йисал кьван хьанвай гьар са аялдиз гьар вацра пул гузвай. Республикадин зегьметдин Министерстводи яшайишдин шартӀар хъсанарун патал агъзурдалай гзаф хизанрив шагьадатнамаяр вахкана. Агьалийриз яшайишдин рекьяй къуллугъ авунин сергьятра аваз стационардин ва ярумчух стационардин къайдада кӀвалера куьмекар гузва. Гьар йисуз уьмуьрдин четин шартӀара авай 135-145 агъзур агьалиди ва хизанди яшайишдин къуллугърикай менфят къачузва.
+Чи республикадин энергомайишат алай йисан хъуьтӀуьз гьазурун патал федеральный бюджетдай алава 1,2 миллиард манат пул чара ийида. И кардиз гьикӀ «Россетрин» пулдин такьатрикайни 500 миллион манатдилай гзаф пул ракъурда. Идан гьакъиндай вичин телеграм-каналда РД-ДИН Кьил Сергей Меликова хабар гана. Вири саналди и месэла гьялун патал региондив 1,7 миллиард манат пул агакьда. Им алатай йисуз чи республикадин энергомайишат къайдада аваз хуьн патал серф авур пулдин такьатрилай саки кьве сеферда гзаф я.
+24-октябрдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МРДИН кьилин заместителдин врио Фатима Агьмедовади ачухна ва кьиле тухвана. Ада къейд авурвал, гъилевай йисан 29-сентябрдин делилрай районда къуллугърик квай кьилди ксарал санлай 1 миллион��и 531 агъзур манат буржар алайтӀа, парабуру вахкана, гила анжах 295 агъзур манат алама. Идарайра бухгалтеррин гъалатӀар cебеб яз жезвай страховой пуларин буржарни ахлатзава. Республикадин руководстводи, талукь тирвал, чнани налогрин планрин месэла кьетӀен гуьзчивилик кутунва. Кьвед лагьай месэладай гаф райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редактор Дашдемир Шерифалиева къачуна. – Гьуьрметлу юлдашар, алай вахтунда 2024йис патал газет-журнал кхьинан кампания кьиле физва. Лезгияр яз, кьетӀен фикир чна лезги изданияр кхьиниз гана кӀанда. «Лезгидин виридалайни гужлу ва хци яракь чӀал я», – лагьана ахцегьви, машгьур алим, «ЦӀийи дуьнья» газетдин (2023-йисуз и газетдин 95 йис я!) 1-редактор Гьажибег Гьажибегова. «Малуматрин иеси дуьньядин иесини жеда» (Кто владеет информацией, тот владеет миром»), – лагьана У.Черчилла. Дидед чӀалалди райондин чан алай тарих кхьизвай чи газетдин малуматар, асул гьисабдай, чкадинбур я. Вичин чӀал, тарих, культура рикӀелай ракъурзавай халкьдихъ гележег жедач. Лезги чӀалал акъатзавай райондин газет кхьиналди, чна милли чӀал, культура, тарих хуьзвайди, акьалтзавай несил бубайрин баркаллу адетралди тербияламишзавайди аннамишна кӀанда. «ЦӀийи дуьнья» газетдин къиметни багьади туш: зур йисуз редакциядай ва я киоскдай 200 манат (кьве мороженоедин къимет!), тамам йисуз – 400 манат. ОПС-ДАЙ, талукь тирвал, 313,08 ва 626, 16 манат. И газет кхьин ва кӀелун тӀалабзава, – лагьана ада.
+Философ - алимри малумарайвал, «Вири инсан патал, инсан тӀебиатдин шагь я!» Эхирки и фикирди а чкадал гъана хьи, илимдинни техникадин аламатар яратмишзавай, океанрин деринризни космосдин бушлухриз гъил яргъи авунвай, ракъин къурулушдин лап яргъал гъетер ахтармишзавай ва тӀебиатдин сир тир ДНКДИН къурулушдай кьил акъудзавай инсан вич къе гьа тӀебиатдин ажуз лукӀраз элкъвенва. Фикир гайила, гьакъикъатдани, инсан – им, са патахъай, АЛЛАГЬ-ТААЛАДИН виридалайни хъсан ва гуьзел яратмишун, тӀебиатдин бегьердин виридалайни тамам нямет ва гьа са вахтунда адан виридалайни язух лукӀ я.
+Гьайванрин алемдилай тафаватлу яз, акьул-камал авайвиляй я жеди, чилел вичиз гуя вири ихтиярар авайвилин фурслу фикирди инсан гьа вичи туьретмишай атомдин яракьдинни электроэнергиядин ва чилин мяденар инсафсуздаказ хкудиз ишлемишунин члада-есирда тунва. Месела, цик акатзавай са тонн нафтӀади са шумуд квадратдин километрдин мензилар нафтӀадин хаталу пердедалди кӀевзавайди малум я. Бес сероводородринни гзаф кьадар маса мяденри чпин хаталу шейэралди чун элкъуьрна кьунвай тӀебиат зегьерламишзавачни? Бес инсанри чпин гьар йикъан яшайишдин игьтияжризни промышленный карханайрани транспортда кузвай кьван шейэри, цӀаяр акатиз тамар куни чилин гьава писвилихъ дегишарунал, къураматни, ядни, атмосфера зегьерламишунал, чи чилин шар гьар жуьре хата-баладикай хуьзвай атмосферадин ионовый къат чӀурунал гъизва эхир. Нетижада эхиримжи виш йисан къене чилин гьава цельсиядин са градусдилайни артух чими хьанва. Им саки чилин винел кӀватӀ хьанвай хъиткьинардай вири шейэр санлай хъиткьин хьунин таъсирдин чимивилиз барабар я. Гьавиляй я эхир къе Антарктикадин муркӀар цӀраз, чими ятарани кваз айсберг къаябри сирнавзавайди, кьакьан дагъларин кукӀварани, гьа жергедай яз чи Кетин дагъда, Шалбуздагъда, Базардуьзуьдани кваз еке муркӀар амачирди. Эхь, «экологиядин мусибат» ибарадин къурхулувилихъ галаз вердиш хьанвайвиляй, гьайиф хьи, инсанри адан мана-метлеб гьеле дериндай аннамишзавач. Гьа са вахтунда экологрин статистикадин рекъемри шагьидвалзавайвал, анжах са пестецидар ишлемишуникди гьар йисуз чилел кьве миллиондив агакьна инсанар зегьерламиш хьунин дуьшуьшар къейдзава. Чилин винел 25 агъзуралай виниз вини дережадин набататрин ва агъзур кьулан тарцин (позвоночный) видар квахьнава. Эхиримжи вахтунда кьиле США аваз НАТО-ДИН уьлквейри мукьвал-мукьвал дуьньядик цӀай кутаз (эхиримжи вахтунда Украинада, гила Ближний Востокда), чилин экологиядин гьалар мадни чӀурзава. Чун элкъуьрна кьунвай тӀебиатдиз ислягь девирда ва дяведин вахтунда жезвай таъсир гьич гекъигиз тежерди я. Гьар са ракетади ва самолётди атмосферадиз реактивный агъуламиш шейэр тӀимил гадарзавач. Чун шагьидар я, ГСМ-ДИН, хъиткьинардай шейэрин, пластикадинни металлрин цӀаярин хаталу гум - тӀарунди чна чӀугвазвай гьава зегьерламишунилай алава, чилел залан хирерни ийизва эхир. Иллаки гьайиф къвезвай кар: уьлквейрин гьакимдаррин чуьруькрин нетижада са тахсирни квачир жемятдин ва гьайванринни къушарин кьилел мусибатарни телефвилер къвезва. Чан алай ва алачир тӀебиат ООН-ДИН ва Халкьарин арадин Законрин къаюмвилик кваз хуьн лазим тирди абуру фикирда кьазвач.
+Ахцегьа жегьил натуралистрин станция ачухай яргъал тир 1975-йисалай инихъ Лейли Къантемировади ина муаллимвиле гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугвазва. Ам гзаф ачух ва милайим къилихрин сагьиб я. Гьеле гъвечӀи чӀавалай Лейли Абдулгъафаровнади цуькверал, тӀебиатдал, къушарал гьейранвалдай. Гьавиляй мектеб акьалтӀар авур руша агрономвилин пеше хкягъун адан рагьметлу диде-бубадини хушдиз кьабулнай. Советрин девирда колхозрани совхозра кӀвалах йигиндиз кьиле физвай ва чанда гьевес авай жегьил пешекарарни ватандиз герек тир. Дербент шегьердин хуьруьн майишатдин техникум лап хъсан къиметралди куьтягьна хайи хуьруьз хтай Лейли Къантемировади Ахцегьрин Фирид Кисриеван тӀварунихъ галай юннатрин станцияда аялриз тӀебиатдин сирер ачух ийиз башламишна. Лугьун лазим я хьи, гзаф йисара и идарадин директорвал авур Закия Лачиновадин регьбервилик кваз жегьил натуралистрин станциядин коллектив гьам Дагъустанда, гьамни Москвада ВДНХ-ДА кьиле фейи гзаф конкурсрин ва акъажунрин гъалибчи, жуьребажуьре Гьуьрметдин грамотайрин ва савкьатрин саг��иб хьана. Анра гъалиб хьунай гайи пулдин премиярни абуру чпи-чпин жибинра тун тавуна, и чкада чирвилер къачузвай аялрин, лугьудайвал, кругозор гегьеншаруниз серфна. Абур Тбилисидиз, Москвадиз, Бакудиз, Грозныйдиз ва маса экскурсийриз шегьерриз тухванай, пионеррин лагерар ачухнай. Гьа йисара кӀвалахдин рекьяй тафаватлу хьайи Лейли Къантемировадиз Дагъустан Республикадин илимдинни образованиедин Министерстводин патай Гьуьрметдин грамотани ганай. Къейдин, юннатрин станцияда аялриз цуьквер цаз, къелемар акӀуриз, майваяр битмиш ийиз, абур гьашаратрикай хуьз чирзава. Гьа са вахтунда тӀебиат, цин чешмеяр михьиз хуьниз, нуькӀвер терг тавуниз эверзавай тарсар гузва. Чун и идарадиз мугьман хьайи юкъуз Лейли Къантемировади вичин тербиячийрихъ галаз "Маша и Медведь" махунай цлал алкӀурдай шикил арадал гъизвай. И кӀвалахдани абуру цилер, шунар, чеб герек амачир гадар хъийизвай бязи маса затӀар ишлемишзава. И кардихъни тӀебиат зирзибилрикай хуьнин карда еке метлеб ава. Нетижада арадал гзаф гуьзел шейэр къвезва. Гьа са вахтунда аялрини зегьметдин тербия къачузва. Еке агалкьунар хьурай чпиз! Дагъустанда цӀи куьлуь карчин гьайванрин суьруьяр къецепатан уьлквейриз рекье тунин кьадар алатай йисав гекъигайла саки кьве сеферда артухарнава ва абурун кьадар 120 агъзур гьайвандиз барабар хьанва. «Эхиримжи 5-6 йисан вахтунда кьиле тухванвай кӀвалахдин нетижада чи суьруьйрихъ дуьньядин базарда игьтияж хьанва. Алай йисуз малдарри куьлуь карчин 122 агъзур гьайван маса уьлквейриз рекье тунва. Алатай йисуз лагьайтӀа, и рекъем 56 агъзураз барабар тир. Идахъ галаз санал, алай йисуз ири карчин саки 10 агъзур гьайванни къецепатаз рекье туна. Асул гьисабдай нехирар Азербайжандиз, Грузиядиз, Ирандиз ва Уьзбекистандиз рекье твазва», – лагьана региондин Гьукуматдин Председатель Абдулмуслим Абдулмуслимова Санкт-Петербургда кьиле фейи «Дагълух территорияр дурумлудаказ вилик фин» тӀвар алай халкьарин арадин форумдал. Гьукуматдин Председателдин гафаралди, регионди къецепатан уьлквейриз гьерен якни активвилелди рекье твазва. Абдулмуслимова къейдзавайвал, Дагъустандай тир якӀухъ уьлкведин кьиблединни рагъэкъечӀдай патан регионра еке игьтияж ава. Гележегда чи регионди къецепатаз неинки як ва нехирар, гьакӀ якӀун ва маса суьрсетни рекье тун фикирдиз къачунва. И кар патал республикада як, сар, хамар гьялунин рекьяй тамам циклдин кархана эцигунин кӀвалахар кьиле тухузва. Ам 2025-йисуз кардик КУТАДА.«И карханадихъ гьайванар куькардай майданар галкӀурда. Абур регионда 30 далай тӀимил жедач. Гьар са майдандал пудалай 5 агъзурдал кьван куьлуь карчин ва 200 далай 500 дал кьван ири карчин гьайванар куькарда», – алава хъувуна Абдулмуслимова. Къведай йисуз региондин кеферпата хамар гьялунин ва топс гьазурунин рекьяй карханадин эцигунар башламишда. Исятда Дагъустанди саки 14,4 агъзур тонн сар гьасилзава. Идани Россияда гьасилзавай вири сарин 25 % тешкилзава. Регионда гьасилзавай саки 11 агъзур тонн – им мериносрин шуькӀуь сар я. Адакай кьакьан еридин парчаяр гьазурзава.
+Лумуна АГЬМЕДОВА Зул алукьнавай и йикъара райондин хуьруьн майишатрин карханаяр, хсуси майишатар (ЛПХ), арендаторар, цӀинин йисуз булдаказ хьанвай ичерин бегьер кӀватӀ хъувунал машгъул я. И мукьва чна и месэладин гьакъиндай райондин хуьруьн майишатдин управлениедин начальникдин заместитель А.Агьмедовахъ галаз суьгьбетна.
+– Малум тирвал, Ахцегьар лап хъсан еридин ичерин макан тирди фадлай машгьур я. И кар гьеле алатай асирдин 60-йисара Парижда кьиле фейи ичерин выставкадини тестикьарна. Ана «Ранет ахтынский» тӀвар алай ичерин сорт къизилдин медалдиз лайихлу хьанай. Са рахунни алач,багъманчивал райондин хуьруьн майишатдин асул хилерикай сад я, – лугьузва Адильхан Семедовича. – Гьавиляй райондин руководстводи и хел вилик тухуниз кьилин фикир гузва. Райондин вири жуьре майишатри (хуьруьн майишатдин карханайри, лежбервилинни фермервилин майишатри ва арендаторри) агакьнавай бегьер вахтунда ва пучвилер авачиз кӀватӀ хъувунал вири къуватар желбнава. Икьван чӀавалди вири санал 800 гектардин майданрай 80-90 процентдин бегьер кӀватӀ хъувунва. Идакай 170 гектар хуьруьн майишатдин карханайрин, амайди хсуси майишатрин ихтиярда ава. Бегьерлувили гектардай 80 тонн ичер тешкилзава. Чахъ гьакӀ къунши Мегьарамдхуьруьн райондин мулкара 20 гектар кьван багъманчивилин интенсивный технологиядин къайдада арадал гъанвай багъни ава. Салан майваяр гьасилзавайбур патални алай йис бегьерлуди хьана. Лагьана кӀанда хьи, чи районда саки 70 гектар уьзуьмлухарни ава. ГьакӀни къансийрин, машмашрин, шефтелрин багъларини хъсан бегьерар ганва. Чи районда къелемар гьасилзавай питомникарни кардик ква. Абурун тешкилатчияр ахцегьви Кухмаз Шайдабеков ва луткунви Сайдум Ильясов я. И ксари алай девирдихъ галаз кьунвай, хуьз регьят, геждал амукьдай ва хъсан тӀеам авай сортарин ичерин къелемар арадал гъизва. Абурун арада «КӀахури», «Семеренка», «Голден», «Криспа», «Делишес», «Размарин», «Вагнер», «Зимний шафран» ва икӀ мад сортар ава. Чил чи виридалайни чӀехи девлет я. Чилел халис зегьмет чӀугвазвай гьар са касдивай вичиз кӀани жуьредин суьрсет гьасилиз жеда. Анжах зегьмет чӀугваз ашкъи хьун, кардив жавабдарвилелди эгечӀун гзаф важиблу я. Уьмуьрди къалурзавайвал, зегьметдал рикӀ алай инсанар экуьнилай няналди чпин кеспидал машгъул я. Хсуси багъда, сала, кьилдин майишатдани бул ва ерилу бегьер къачун патал хъсандиз кӀвалахун герек я. Амма са карди гуьгьуьлар чӀурзава: суьрсет хуьдай. гьялдай ва маса гудай шартӀар авачирвиляй багъманчийривай чпин зегьметдиз килигай менфят къачуз жезвач.
+Къазалийрин ГЬАСАН, Хуьруьгрин хуьр
+Къацу багъдин гегьенш тӀула, Гуьрчег цуьк ава марвардин. Билбилри ам хуьзва юк��ва, Дамах яз вич женнет багъдин. Фад къарагъиз экунахъ гьар, А цуькведиз за яд гузава. Галукьайла гатфарин яр, Заз килигиз цуьк хъуьрезава. Багъманчи яз къацу багъдин, Цуькведихъ зун гелкъвезава. Гафаралди назик, ширин, А цуькведив зун рахазва. Вун масадаз кьисмет хьайтӀа, Зун Жегьеннемдин цӀу куда хьи. Вал вил алаз багъда къекъвез, Багъманчи яз амукьда хьи.
+Хтул хвена текдиз жуван, ЧӀехи хьана жегьил, жаван. ТӀвар эцигна адал Султан, Зи дамах тир ам гьар йикъан. Ийида лугьуз адаз мехъер, Аквазвай гьазурвилер. Къачуна безекар, пекер, Дамах гваз ийиз кьуьлер. Вири кӀватӀ хьанвай чӀавуз, Султан къвазна икӀ ЛУГЬУЗ:«ДАЛДАМ-ЗУЬРНЕ гъайтӀа эгер, За лугьузва: идач мехъер. Герек авач далдам-зуьрне, Садни тахьуй хуьруьн киме. КӀватӀ тахьурай варцел папар, Мани лугьуз, ягъиз капар». ЧӀалари чанда туна цӀай, Хабарсуз акъатна гьарай, Амукьнач ацукьун, кьарай, Шадвал къана гьакӀани кай. Свасни гъана гьа лагьайвал, Султанан рикӀиз кӀанивал. АвачиртӀан захъ секинвал, Гадарнач адан ширинвал. За вуч лугьун, девир я ман, Лугьуз жедач эхир-заман. Зи ван къведай касни амач, Зи кавалдик кацни кумач.
+Календардай чар атӀана, Гару тухвана ам яргъаз. Цавун аршда ам квахьна, Зи вилериз акваз-такваз. Чар тушир ам, тир ам са югъ, Уьмуьрдин йикъарикай са. Кьакьан дагъдай авахьай юргъ, Къати вацӀук акахьай са. Календардин чинал, ингье, ЦӀийи югъ чаз атана мад. Ислен, саласа, гьакӀ арбе, Шумудни са югъ квахьда гьакӀ. Календарь – аламатдин ктаб, Акъудиз жезвач адай кьил. Гьихьтин уьлчме ятӀа ам яраб, ТахьайтӀа уьмуьрдин таразил? Уьмуьрдин рехъ къалурзава, ТӀебиат тупӀалай ийиз. ЦӀийи йикъаз тебрикзава, Алатай югъ рикӀелай физ.
+УстӀар туш зун эцигдай кӀвал, Къван дуьз хана эцигдай цал. Уьмуьр физва зун фяле яз, Кьве гъил жуван зегьметдаваз. Нехирбан я хуьзавай мал, КӀвализ жуван нек гудай кал, Гьалалудаз незва къаймах, Гьадалди за ийизва дамах. Кас туш зун зурба кар алакьдай, Гафунихъ къуват жен ракь цӀардай. Лайихлу туш гьич кьил вине кьун, Айиб кар туш дуьздиз лугьун. Шаир туш тӀвар-ван авай, Шииратда хатӀ-зар авай. Лезги я рикӀе звал авай, Бубадин къул, чӀал авай.
+Жуваз са бязи вахтара, КӀанда текдиз ацукьиз. Ван сес авачиз япара, ТӀебиатдал тек амукьиз. Секинвал кӀанда зи рикӀиз, ФитӀнедикай хьана яргъаз. Хквез кӀанда жуван кӀвализ, РикӀиз кӀани инсан аваз. Чинар кӀеви нагьакь ксар, И дуьньяда лув гуз ава. Вирт тагудай чӀуру пузар, И дуьньяда хуз гуз ава. Инсанвал, намус – и гафар Амач инсанрин сивера. Гила гузва маса тарсар, ЧӀуру фикир тваз кьилера. Ачух рикӀер, ширин мецер, Ганва хьи чаз Аллагьди. Чинал алаз гьамиша хъвер, Уьмуьр хьурай мублагьди.
+Садлагьана гъвечӀи аял КӀвачел акьалтна катна вич, Хвешивилив ацӀана кӀвал, Кьил амачиз шадвилин гьич. Садлагьана къизилгуьлди Къацу багъда цуьк акъудна. Гатфар хьайи хвешивиляй Муьгьуьббатдив рикӀ ацӀурна. Садлагьана атана жив, Лацу хьана вири чуьллер, Шадвил�� лап ацӀурна сив, Амачир кьван мад шадвилер. Садлагьана зи ярди ЗАЗ«ХЬУЙ» лагьана, заз гаф гана. Ярди гайи гафуни заз Муьгьуьббатдин марфар гъана. Садлагьана рак ачухна, Хва хтана аскервиляй. Руьгьдин къуват хтана, Хва къужахдиз атайвиляй.
+Дустарин чинал хъвер хьана, Сагъламвални иер хьана, Лезгистанда мелер хьана, ХупӀ хъсан тир, кӀанда рикӀиз. Гьар са кӀвале гьуьрмет хьана, Чи бубайрин гьуьмбет хвена, Мураддин югъ кьиле хьана, ХупӀ хъсан тир, кӀанда рикӀиз. Самурдин сес къати хьана, Ислам диндал кӀеви хьана, Чи садвал лап хци хьана, ХупӀ хъсан тир, кӀанда рикӀиз. КӀанди рикӀиз лугьун, валлагь, Ви куьмек аваз, я Аллагь, Чи лезги чил хьана мублагь, ХупӀ хъсан тир, кӀанда рикӀиз. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Мамедов Нариманаз, рагьметлудан хизандиз ва амай мукьвакьилийриз
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 313,08 манат, йис патал 626,18 манат я. Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет, гьа виликдай хьиз 200, йис патал 400 манатдай кхьиз жеда. Гьелбетда, санлай йис патал кхьейтӀа хъсан я, мад инжиклу хъижедач. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-декабрдалди давам жезва.
+Дагъдин пелел акъвазна за Вилив хуьзва цифер кӀапал, ДЕРЕ-ТЕПЕ агъмишзава, Къужахда ацукьзава циф. Бурма киферин руша хьиз, Къалурзава вичин гьунар. Гьар са синел физ, ацукьиз, ХупӀ гьайбат гвачни адав. Сейрангагь я Самур дере, Мублагь хьурай вун и жуьре. Ваз инаг я къавун чӀере, Ацукьмир, гьат вун рекье.
+Виридаз чизва дуьнья тирди кьуьзуьди, Чун Чепяй я, лугьуз уьзягъ рахазвай. Яшамиш жез кьил хуьзватӀан яргъара, Чепер дагълар гуьзелдиз аквазвай. Яшамишрай кьегьал рушар, гадаяр, Яшлу касдин кьил жедайди я рехи. Вич кьиникай фикир ийич инсанди, Чанни гьайиф туш Ватан паталди. Гьикьван кьуьзуь я лагьайтӀани дуьньяяр, Гьар Ватанди хуьда вичин балаяр. Яшамишрай Чеперин хуьр ва дагълар, Диде Ватан пара кӀани инсанар. Хайи Ватан я зи дагълар Чеперин, Гуьзел цуьквер, къайи ятар бул авай. САД-САДАЛАЙ берекатлу яйлахар, ТӀебиатни чан алай хьиз рахазвай. Экуьн кьиляй ракъин нурар къизил хьиз, ЧкӀиз жеда ахварамай чӀурариз. Тракторни сес кутуна кӀамарив Маргъухъанар гваз физавай векь ягъиз. КӀАПӀАЛ-КӀАПӀАЛ лацу цифер, памбаг хьиз, ЯВАШ-ЯВАШ чуьнуьх жеда кӀамара. Гагь хурам, гагь ягъиз сефил баядар, Къушарин хуш сесер жеда дагълара. Авадан хьуй хайи ватан – чи Чепер, Хуьр хуьзавай къаравулар хьиз къванер. Къуй шад хьурай, чепивияр, куь руьгьер,
+ПУРУП-НИКӀЕ малаикар хьиз ксанвай.
+Яшамишрай кьегьал рушар, гадаяр, Чун Чепяй я, лугьуз уьзягъ рахазвай. Яшамиш жез кьил хуьзватӀан яргъара,
+Чепер дагълар женетар хьиз аквазвай.
+Буба гьалал кӀвал я, гьалал девлет я, Руьгьдин хазна я, уьмуьрдин метлеб я, Гьар баладиз вичин буба герек я. Чан бубаяр, куьн балайрин дирек я. Далудихъ дагъ, кьилин таж я, вилин экв, Йифиз варзни гъетер хьиз, я ам герек. Чилериз рагъ хьиз, герек я чаз буба, Ракъинихъ кьван къуват авай кас я ам. Герек чӀавуз серин гудай булут хьиз, Вун балайрин къайгъу чӀугваз агакьда. Вун галайла, чӀимел югъни я гад хьиз, КӀвалин дирек, балайрин рикӀ я буба. Балайриз вун чешне я гьар кӀвалахда, Вакай рахаз, балайри вал дамахда, Гьар са чӀавуз балайриз вун даях я. Ашкъи, гьевес, къуват гудай, чан буба!
+Школадиз дикъет гунай сагърай!
+За квез сабурлувал хуьниз эверзава
+Алай йисан 27-29-октябрдиз Уфа шегьерда Башкортостан Республикадин Кьилин призар патал греко-римский жуьреда кьуршахар кьунай акъажунар кьиле фена. И акъажунра иштиракай ахцегьви Январ Аллагьярова 2-чка кьуна. Заланвилин 60 килограммдин категориядай экъечӀзавай и пагьливан финалда Московский областдин векил тир С.Лалаевахъ галаз гьасирдал экъечӀна. И гуьруьшмишвал 8:6 гьисабдалди Лалаеван хийирдиз куьтягь хьана.
+Гьуьрметлу юлдашар! Заз райондин руководстводин, райсобранидин депутатрин ва кьилди жуван патай квез Россиядин халкьдин садвилин Югъ рикӀин сидкьидай мубарак ийиз кӀанзава. Садвал зурба къуват я. Садвили ва тупламишвили чи халкьдиз са шумудра тарихдин четин уламрай агалкьунралди экъечӀдай мумкинвал гана. Инанмиш я хьи, чи уьлкведин халкьарин садвили ва дуствили алай аямдани чи обществодин вилик акъвазнавай важиблу месэлаяр галай-галайвал гьялдай мумкинвал гуда. Халкьарин садвилин сувар къейдуналди чна чи ватанпересвал, уьлкведин тарихдиз гьуьрмет авун къалурзава. И сувар уьлкведин азадвални аслу туширвал хвейи чи рагьметлу бубайрал, абурун баркаллу крарал дамахунин лишан я. Гьа са вахтунда идакди чна акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишзава.
+Гьуьрметлу Ахцегь райондин агьалияр! Къуй квехъ виридахъ чандин мягькем сагъвал, уьмуьрдин хушбахтвал, чи Ватандин – чӀехи Россиядин хушбахт гележег патал чӀугвазвай зегьметда еке агалкьунар хьурай!
+Гьуьрметлу дагъустанвияр! Чна вирида алай вахтунда Мукьвал тир РагъэкъечӀдай пата кьиле физвай вакъиаяр рикӀе тӀал аваз, дериндай гьайиф чӀугуналди кьабулзава. Къе чи вири мискӀинра инсанри Палестинадин халкь, са тахсирни квачиз телеф хьайи инсанрин руьгьер ва ягъунар, кьиникьар жезмай кьван фад акъваз хьун патал дуьаяр ийизва. Амма чун вири патал эсиллагь регьятди тушир гилан вахтунда бязибуру чи уьлкведа гьалар къизгъинарун патал алахъунарзава. Идан гьакъиндай алатай кишдин йикъан нянихъ Махачкъала ва Хасавюрт шегьерра кьиле фейи вакъиайри ачухдиз шагьидвалзава. Анра вуч хьана? Чеб Россиядин душманрин гуьзчивилик квай, Дагъустандикай ва иллаки исламдикай яргъа тир экстремиствилин ресурсри женгчивилин эвер гунар чукӀурна. Гьайиф хьи, чина фагьумсуз бязи инсанар абурун таъсирдикни акатна. Чи душманри чукӀурай фейкар себеб яз, лап жегьил инсанар законар чӀурунин сенгердал атана! Заз инал региондин МВД-ДИН ва муниципальный гьукумдин къуллугъчийри тади гьалда кьиле тухвай пешекарвилин хъсан кӀвалах къейд ийиз кӀанзава. Абур себеб яз сад садан гъавурда акьун тавунин гьалар тадиз туькӀуьр хъийиз алакьна. Абуру савадлудаказ гъавурдик кутурдалай кьулухъ инсанар ислягьвилелди чпин кӀвалериз хъфена. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, за чи республикада ва уьлкведа гьалар къизгъинарунин алахъунрин вилик пад кьунин рекьяй чпин хиве жавабдарвал гьатзавай вири къурулушрин кӀвалахдин менфятлувал хкажун лазим тирдал мад сеферда фикир желбзава. Чна чи жегьилар общественный къайдаяр чӀуруниз ракъурзавай деструктивный къуватар жагъурун ва абурун вилик пад кьун патал мукьуфдивди кӀвалах тухун чарасуз я. Дагъустан рикӀивай кӀани ва адан гележегдикай фикирзавай гьар са касдиз за фагьумлу хьуниз ва чи общество кьве патал паюнин алахъунрин вилик пад кьуниз эверзава. Куь фагьумсуз гьерекатралди куьне арадал атанвай гьалар анжах мадни четинар авун мумкин я. За квез сабурлу хьун, тапан малуматар чукӀун тавун ва фагьумсуз къарарар кьабул тавун теклифзава. Къе чи дуьаяр Палестинадин халкьдихъ гала. Хъсандиз малум кар я хьи, гьар са четинвилин гуьгъуьнал алаз регьятвал къвезвайди я. Гьамишани гьакӀ тир, гилани гьакӀ жеда!
+Ахцегьрин 1-нумрадин СОШ-ДИН педколлективди, диде-бубайри ва ученикри умуми образованидин идарадин материалринни алатрин база цӀийи хъувунин карда куьмекар гунай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаеваз ва мергьяматлувилин «Куьмек» фондуниз чухсагъул лагьана. Вичин рахунра умуми образованидин идарадин директор Султанагъа Мисиевади къейд авурвал, мергьяматлувилин «Куьмек» фондуни школада гьар жуьре кабинетар ва классар герек тир тадаракралди таъминарун патал вири чараяр акуна. Кьилди къачуртӀа, физикадин, химиядин, музыкадин ва труддин кабинетар цӀийи хъувуна ва алай аямдин тадаракралди таъминарна. Идани муаллимриз ва ученикриз кӀелунрин кӀвалах менфятлудаказ кьиле тухудай мумкинвал яратмишна. Актовый зал ва спортзал алай аямдин цӀийи тадаракрал таъмин я. Идани гьар жуьре серенжемар ва тарсар къулай шартӀара кьиле тухудай мумкинвал гана. Идалайни гъейри, мергьяматлувилин фондуни школадиз цӀийи партаяр, стулар, шкафар ва классрин доскаяр пишкеш яз гана. Идани кӀелунрин шартӀар хейлин хъсанарна ва аялар патал къулай гьалар яратмишна. «Чаз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаеваз ва мергьяматлувилин «Куьмек» фондуниз чи школа вилик тухуник еке пай кутунай рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьуз кӀанзава! Квехъ кӀвалахда мадни акун алай агалкьунар хьурай! Чун а кардихъ инанмиш я хьи, куь куьмек себеб яз чавай агалкьзавай несилдиз дурумлу чирвилер гун патал шартӀар гележегдани яратмишиз жеда!», – лагьана Султанагъа Мисиевади.
+31-октябрдиз райондин активдин нубатдин совещание, сифте гаф рахуналди, вахтуналди райадминистрациядин кьилин везифаяр тамамарзавайди тир Фатима Агьмедовади ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан сифте месэладай гаф къачур райадминистрациядин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева залдавайбур Израилдинни Палестинадин арадин дяведин, гьакӀ хаин футфачийрин таъсирдик акатна 28 - октябрдиз Хасавюртда ва 29-октябрдиз Махачкъаладин аэропортуна арадиз атай татугайвилерин гьакъиндай хабардарна. Малум хьайивал, месэладиз РД-ДИН Кьил Сергей Меликова, РФ-ДИН Президент Владимир Путина, къайдаяр хуьдай органрин ва общественный тешкилатрин регьберри талукь тир къимет гана. Абуру къейд авурвал, дуьньяда кьуд патак цӀай кутазвай тахсиркаррин кьил США-ДА авайди якъин я. Гила абур фендигарвилелди чи уьлкве халкьарин арада къал туналди къенепатай чукӀуриз алахъзава. Ихьтин гьалара чна вирибуру рикӀин гужлу гьиссерриз – эмоцийриз рехъ тагана, месэла уьлкведин гьукуматдин дережада сабурлудаказ гьална кӀанзава ва гьа и кардал чун машгъул я. Алай вахтунда Махачкъалада гьалар гуьнгуьниз хкана, властдин органрин гуьзчивилик ква; аэропортуни вичин адетдин къайдада кӀвалахзава; тахсиркарар дуьздал акьулдна, силис давам жезва. Налогар кӀватӀунин, чилерни капитальный эцигунар (ОКС) актуализироватунин, налогринни страховой взносрин пуларин буржар ахлудунин гьакъиндай малумат райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовади авуна. Раймуниципалитетдин умуми отделдин начальник Рафик Эфендиева залдавайбурун дикъет чкадин администрацийри ОКСДИН дараматриз кадастрдин нумраяр ягъунин ва абур, талукь тир адресар тайинарна хьиз, ФИАСДИН къурулушда тунин важиблувилин месэладал желбна. Совещанидал райондин яшайишдин манадин са жерге маса месэлайризни килигна ва абурай СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз талукь тир тапшуругъар гана.
+Россиядин Президент Владимир Путина ва Дагъустандин Кьил Сергей Меликова «Кавказ» Р-217 федеральный авторекьин ремонтна бегьемарнавай участок ачухна. Уьлкведин Кьили рехъ ачухунин шадвилин серенжемда видеоконференцсвяздин режимда иштиракна. «Кавказ» Р-217 авторехъ «Кеферпад – Кьиблепад» тӀвар алай халкьарин арадин транспортдин коридордин пай я. Дагъустанда адан яргъивили 274 километр тешкилзава – Чечнядилай Россиядин ва Азербайжандин сергьятдал кьван. Им Закавказьедин уьлквейриз транзитдин транспорт рекье тун патал маршрут ва СКФО-ДИН регионрин транспортдин кьилин артерия я. Къейд ийин, и рекьяй гзаф машинар физвайди я. Суткадин вахтунда ина 35 агъзурдалай гзаф машинри гьерекатзава. И вахтунда асул месэла гьялиз алакьна. Амни рекьерин гьерекатдин хатасузвилин дережа хкажуникай ва рекьивай кьабулиз жезвай транспорт артухаруникай ибарат я.
+«ЭКОЭНЕРД��ИДИ» Ахцегь районда гъвечӀи ГЭС-АР проектламишуниз 33 миллион манат рекье твада. Чпикай гьар садахъ са МВТ-ДИН къуватлувал авай кьве гъвечӀи гидроэлектростанциядин эцигунар патал проектносметный документация гьялиз башламишнава. ГъвечӀи ГЭС-АР РД-ДИН Ахцегь районда Гутумчай ва Фийчай вацӀарал эцигда. Проектринни ахтармишунрин кӀвалахар патал генеральный проектировщикдихъ галаз талукь тир икьрарар «ЭКОЭНЕРДЖИ» ГК-ДИ кутӀуннава. Абурун умуми къимет 33 миллион манатдиз барабар я. Проектар техникадинни экономикадин рекьяй делилламишунин кӀвалах Италиядин «IDROENERGIA» компаниядин инженеррин иштираквал аваз кьилиз акъуднава. Проектар чебни «ЭКОГЭС»-ДИН концепциядин бинедаллаз гьялзава. Ада цин гьамбарханаяр яратмишун, гьакӀни вацӀ физвай рехъ дегишарун фикирда кьунвач ва кьил агъадал авахьзавай вацӀарин яд ишлемишзава. И вахтунда чпихъ 990 КВТ-ДИН къуватлувал авай Россиядин алай аямдин гидроагрегатрикай менфят къачуда. Гиэроэнергетикадин ва гидротехникадин рекьяй Россиядин ва къецепатан уьлквейрин инженеррин кӀвалахдин нетижайрай «ЭКОГЭС»-ДИН технологиядай Самур вацӀун дередин са шумуд районда гъвечӀи ГЭС-АР яратмишун патал кутугай створар ТАЙИНАРНАВА.«АХЦЕГЬ райондин регьбердин активный сенгерди ва муниципалитетрин умуми фикирди районда гъвечӀи ГЭС-РИН кӀвалах гъиле кьадай мумкинвал гана. Ина гьакӀ гъвечӀи ГЭС-РИН ва Самурдин энергетикадин кластердин комплексный проектдин сергьятра аваз екебур тушир ракъинин электростанцияр эцигунин мумкинвилизни килигзава. Арадал хкведай энергетикадин кластер вилик тухунин кӀвалах алай вахтунда гъвечӀи генерациядин объектрал бинеламиш хьанва. Абуру электроэнергиядин рекьяй дагълух районрин игьтияжар таъминардай, и месэлада умудлувал хкаждай ва ина кӀвалахдай цӀийи чкаяр яратмишдай мумкинвал гуда», – лагьана «ЭКОЭНЕРДЖИ»ДИН директор Артур Алибегова.
+Сир туш хьи, духтурриз агьалийрин арада вири девирра гьуьрмет хьайидини я, авайдини. Абуру инсанрин сагъламвал хуьн ва мягькемарун патал еке зегьмет чӀугвазва эхир. Коронавирус хьтин ва пис маса азарар акъатнавай, инсанрин сагъламвални уьмуьр и барадай хаталувилик квай алай вахтунда чун духтурриз мадни еке гьуьрметдивди килигзава. Гзафбуруз духтурвилин пешедин къадирни чир хьанва. Зи фикирдалди, духтурдин пеше гзаф жавабдарди, дерин чирвилер аваз, гьакъисагъвилелди вичин везифаяр кьилиз акъудунилай гъейри, гьакӀ инсанрихъ галаз хуш рафтарвал авун, датӀана эдебдин къайдаяр хуьн, куьмек герекзавайбуруз сабурлувилелди къуллугъун истемишзавай пеше я. Къенин чи суьгьбет вичиз винидихъ къейднавай вири ерияр хас тежрибалу духтур Садедин Мустафаевакай жеда. Ада Луткунрин хуьруьн медпунктуна кӀвалахиз хейлин йисар я. 1980-йисуз хайи хуьруьн школа куьтягьна ам подкурсарик экечӀна ва 1985-йисуз адакай мединститутдин сад лагьай курсунин студент хь��на. Адан зегьметдин рехъ уьлкведа гьалар алаш-булаш хьанвай 1991-йисалай башламишна. Гьа и йисуз интернатурадин кардиологический отделение куьтягьна ада Дербентдин больницада кӀвалахна. 1993-йисалай 2002-йисал къведалди ада Луткунрин хуьруьн участокдин больницада сифте аялрин духтурвиле, гуьгъуьнай терапевтвиле ва медлабораториядин заведишвиле кӀвалахна. Ахпа ам райондин больницадин кьилин духтурдин заместителвиле тайинарна. Исятда Садедин духтурди хайи хуьруьн участокдин больницада терапевтвиле кӀвалахзава.– Чи кӀвалахдин тежрибадай аквазвайвал, гьи яшарин инсан начагъ хьийитӀани, ам сагъар хъувун патал кьабулна кӀанзавай серенжемрин гъавурда тун бязи вахтара четин акъваззавайди я, – лугьузва С.М.Мустафаева. – Больницадикай, духтуррикай гьар садахъ вичин тестикь хьанвай фикир ава эхир – хъсандини, писдини. Гьавиляй азарлу кас духтурди тайинарнавай серенжемри, рапари, дарманри сагъардайдахъ инанмишарна кӀанда. И кар патал крарни, къени гафарни герек я. Алай вахтунда республикадин здравоохранение йигин еришралди вилик физва. Ихьтин гьалди медицинадин хиле зегьмет чӀугвазвайбурувай мадни дерин чирвилер, кьатӀунар, датӀана чпин чирвилерин ери хкажун истемишзава. Са гафуналди, абурун хиве мадни еке жавабдарвал гьатзава. Малум тирвал, вири дуьнья къарсурай коронавирусди медработникрин къайгъуяр мадни артухарна. А азар пайда хьайи, адан къурхулувал чӀехиди тир сифтегьан вахтара Садедин духтурди агьалийрин арада Роспотребнадзордин истемишунрикай, ковиддин хаталувиликай гъавурда тунин кӀвалах тухвана, абуруз азардиз акси рапар ягъуниз эвер гана. Шаксуз, и вири къайгъуйри хейлин инсанар а азардин къармахрай акъудна. И кардай ам райадминистрациядин патай Гьуьрметдин грамотадиз лайихлу хьана. Садедин духтур чухсагъулдин гзаф кьадар маса чарарин, Грамотайрин сагьиб, Дагъустандин здравоохранениедин отличник, кьилин категориядин духтур я. КӀвалахдин вири йисара Садедин духтурди вич акьалтӀай дикъетлу, кар чидай, вини дережада жавабдарвал гьиссзавай ва кӀвалах тешкилиз алакьдай кас тирди къалурна. Садедин духтур къени ва гьуьрметлу хизандин кьилни я. Адан уьмуьрдин юлдаш Фарида муаллимди хуьруьн школада завучвиле кӀвалахзава. ЧӀехи хва Ревшана Дагъустандин халкьдин майишатдин институтдин налогрин факультет куьтягьна хуьруьн школада бухгалтирвиле кӀвалахзава. Кьвед лагьай гада Мирзебега Дербентда авай Ивановодин государстводин университетдин экономический факультет акьалтӀарнава, гъвечӀи хва Равила Саратовда медуниверситет куьтягьна кьве йисуз ординатурани кӀелна, гила ана хирург-проктологвиле кӀвалахдай фикир ава. Абурухъ чпин хизанарни ава. Садедин духтур кьуд хтулдин бахтлу чӀехи бубани я. Тежрибалу духтурди кӀелуник экечӀдайла, гуьгъуьнай кӀвалахдин сифте четин йисарани арадал атай агьвалатрикай ихтилатайла, зун гъаву��да акьуна хьи, рикӀин мураддив агакьун патал вири жуьредин имтигьанризни четинвилериз дурум гун, умудлувилелди серфе гуьзетун анжах къастунал кӀеви инсанриз хас къилих я. Къуй адахъ чандин мягькем сагъвал, руьгьдин уьткемвал, уьмуьрдин хушбахтвал хьурай. Къуй куьн гьамиша вири азарлуяр патал истеклуди яз амукьрай. Намуслувилелди жемятдин сагъламвилин къаравулда акъвазнавай квез рикӀин сидкьидай чухсагъул ва баркалла лугьуз кӀанзава!
+Гриппдин вилик пад кьан!
+Роспотребнадзордин кьил Анна Поповади малумарайвал, Россияда гриппдиз акси прививкаяр ягъунин кампания башламишнава. Ада лугьузвайвал, алай йисуз гриппдик начагъбурун кьадар ноябрдин ва декабрдин варцара артух жеда. Гьавиляй ада чи уьлкведин агьалийриз вахтунда прививкаяр ягъуниз эверзава. Икьван чӀавалди уьлкведин регионриз вакцинайрин чарасуз кьадардин саки 45 процент ракъурнава. Гьеле цӀинин июндин вацра Роспотребнадзорди гьар са региондин агьалийрин 60 процентдилай тӀимил тушиз ва хаталувилин дестейрик акатзавай инсанрин 75 процентдилай тӀимил тушиз гриппдиз акси рапар ягъун теклифнай.
+Дагъустандин Минтуризмди республикадин халкьдин сенятар вилик тухун патал махсусдаказ маркетплейс галай интернет-портал яратмишнава. «Адетар хуьзвайбур» фестивалдин сергьятра аваз РД-ДИН туризмдин ва НХПДИН рекьяй министр Эмин Мерданова пленарный заседанидал суьгьбет авурвал, платформайрин анализдилай кьулухъ министерстводи чеб Дагъустандин халкьдин сенятар маса гунал машгъул жезвай саки 50 интернет-туьквен винел акьулднава. Амма чӀехи пай устӀаррихъ хсуси интернет-майданар ва чпи гьасилзавай шейэр онлайн-пространствода маса гудай мумкинвал авачир. Идахъ галаз алакъалу яз, РД-ДИН Минтуризмди вичихъ маркетплейс галай интернетпортал яратмишна. Ида халкьдин сенятрин устӀарривай чпи гьасилзавай шейэр раиж ийидай ва абур арада арачияр авачиз муьштерийриз маса гудай мумкинвал гуда. Эмин Мерданова къейдна хьи, алай вахтунда и портал халкьдин сенятрин гьакъиндай малуматрал ацӀурунин рекьяй активвилелди кӀвалах кьиле тухузва. И вахтунда устӀаррихъ галазни алакъаяр хуьзва. Фикирзавайвал, йисан эхирдалди цӀийи интернет-порталдай устӀарри гьасилнавай сифте шейэр маса гуз башламишда. РД-ДИН Минтуризмдин фикирдалди, интернет-портал яратмишуни региондин халкьдин сенятрал артухан дикъет желбдай мумкинвал гуда. Идахъ галаз санал, и карди сенятар хуьниз ва вилик тухунизни таъсирда. Им, халкьдин сенятрал онлайналишвериш вилик тухунин ва устӀаррин экономикадин гьалар хъсанарунин карда важиблу кам къачун жеда. Гила устӀарриз чпин гъилералди гьасилнавай шейэр муьштерийрин гегьенш къатариз къалурдай мумкинвал жеда. Россиядин 12 региондай тир устӀарри Махачкъалада кьиле фейи «Адетар хуьзвайбур» фестивалда иштиракна. Гьа икӀ, «Россия – чи тарих» тӀвар алай тарихдин паркда октябрдин 19 даз «А��етар хуьзвайбур» тӀвар алай халкьдин художественный сенятрин фестиваль кьиле фена. Ада Россиядин 12 региондай тир чпихъ бажарагъ авай 100 далай артух устӀарри иштиракна. Фестивалдин сергьятра аваз чпин гъилин шейэр Тульский, Саратовский, Свердловский, Нижегородский, Оренбургский, Липецкий областрин, Ставрополдин крайдин, Дагъустан Республикадин, Карелиядин, Удмуртиядин, Краснодардин крайдин ва Московский областдин устӀарри къалурна. Идалайни гъейри, Къиргъизиядай тир устӀарри литиникай шейэр туькӀуьрунин рекьяй мастер-классар гана. Идахъ галаз санал, Свердловский областдай тир иштиракчийри фарфордикай гьазурнавай къабкъажах ва ядигарар (сувенирар), гьакӀни Оренбургский областдай тир устӀарри тӀвар-ван авай кьилел алукӀдай шалар, Туладин устӀарри чпел Дагъустандин герб алай самоварар, Нижегородский областдин устӀарри лагьайтӀа, гимишдикай гьазурнавай шейэр, къайи яракь ва маса шейэр къалурна. Фестиваль 22-октябрдалди давам хьана. Ада иниз атай инсанриз халкьдин сенятрихъ ва устӀарри гьазурнавай надир шейэрихъ галаз таниш жедай хъсан мумкинвал гана.
+Донбассда дяведин махсус серенжемдин (СВО) активный иштиракчи тир чи баркаллу ватанэгьли, хуьруьгви, старший сержант, дяведин аэродромар идара ийизвай электротехникадин взводдин отделенидин командир Ибрагьимов Эльдар Жаферович Ватан патал женгина игитвилелди телеф хьана. Дяведин къуллугъдин везифаяр намуслувилелди, гьатта чанни къурбанд авуна тамамарунай ам кьейидалай кьулухъ РФ-ДИН Президент В.В.Путинан Указдалди Жуьрэтлувилин (Мужество) ордендиз лайихлу авуна. Вич Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй! Игитдин хизандиз ва мукьва-кьилийриз сабур гурай! Эльдар Ибрагьимован экуь къамат несилрин рикӀера гьамишалугъ яз амукьда. Алай вахтунда чи кьушунри Украинада кьиле тухузвай СВОДИН иштиракчи, Смугъулрин хуьруьн агьали МутӀалиб Исакьов и мукьвара хайи хуьруьз хтанвай. Ам хуьруьн администрациядин векилри, мукьва-кьилийри ва хуьруьнэгьлийри шад гьалара къаршиламишна. Женгинин махсус серенжемда иштиракуналди, МутӀалиба Россиядин Федерациядин итижар хуьзва. СП-ДИН кьил Аслан Мегьдиева ва жемятди Ватандиз вафалувилелди къуллугъунай адаз чухсагъул малумарна. Вичин нубатда МутӀалиба кӀватӀ хьанвайбуруз сагърай лагьана ва аскервилин къуллугъ гьикӀ кьиле физватӀа суьгьбетна.
+ГъвечӀи Пери ахварикай кватна. Къецел – йиф, кӀвале – секинвал, месик – чимивал.... Амма Пери ксузмач, ахвар квахьнава... КӀвал кӀвачел къарагъна! Диде санихъай, эме санихъай, буба, баде – масанихъай бицӀек секинариз алахънава. Амма рушан ахвар квахьнава. – Ни тухвана? Гьинихъ алатнава? Чидай касни авач. Белки тӀарвал хьанватӀа?..– Кьил тӀазвани? – хабар кьазва эмеди.– Ваъ!– Гъил тӀазвани?..– Ваъ!– Руфун тӀазвани?– Ваъ!..– ТӀазвай чка авач баладихъ, ахвар квахьнава! – къалабулух акатнава бадедик. Фена ам бицӀекан ахвар жа��ъур хъийиз. Килигда – шенпӀи вичин чкадал къулан патав ксанва. Гьаятдал эвичӀна. ГурцӀул ксанвай вичин демекда. Кьурак килигна. ЦӀицӀиб ксанва вичин диде лалудин лувак. Цуриз килигна. Дана ксанва калин патав... Садазни чидач, Перидин ахвар ни гьиниз тухванватӀа. Фена баде хтулдин ахвар жагъур хъийиз багъдиз. Ана ширширдалди шагьвар рахазвай. «Заз акунач. За йифди и тарарин серинвал хуьзва....» жаваб гана шагьварди. Фена баде чуьлдиз. Ана балкӀанди векь незвай. – Заз акунач, – лагьана балкӀанди. – За пака пар тухуз къуват кӀватӀзава. Заз ахвар герек жезвач. Фена баде булахдивай хабар кьаз. – Заз акунач, баде. Зун ахвар къведай шей туш. Зун ксайтӀа, вацӀни ксуда... Фена баде вацӀал. Адани вичин гурлу лепе юзурна:– ВацӀариз ахварар жедайди туш. Иниз атай затӀ авач. Белки, дагъдиз акунатӀа... Фена баде дагъ галайвал. Ам кьилел циферин багъламаяр алаз секинзавай. Бадеди вичин дерт лагьана: «Зи баладин ахвар квахьнава. Ваз акунатӀа, кьакьан дагъ?» И ванци дагъ хъуьруьрна: «Зун винелай секинди я. Амма ахвар садрани атайди туш. Ксайла за и муркӀар, живер, цифер, булахар гьикӀ хуьдай? Белки гъетериз акунатӀа? Килигна баде цавуз. Ана гъетери, вацран патав агъзур журе нурар чукӀуриз, хъуьруьнарзавай. АРА-БИР бязибуру кьилихъди яргъал чӀулав дагьарриз хкадарзавай. Бадеди гъетеривай хабар кьуна: «Анра, яргъара, бицӀи рушан ахвар чуьнуьх хьанватӀа?» Гъетери генани шаддиз нурар чукӀурна. Анжах вацра баде секинарна:– БицӀекан ахвар санизни фенвач. Ам адан хъуьцуьгандик ква. Хъфена килиг... Баде тадиз кӀвализ хтана. БицӀек гьелени ксанвачир. Гагь хъуьрезвай, гагь шехьзавай. Баде бицӀекан мисив агатна, хъуьцуьган инихъ-анихъ юзурна, яргъандиз гъил яна, ахпа таза чин бицӀекан пелев, вилерив игисна, вич къекъвей кьван рекьерикай суьгьбетиз эгечӀна. Вагь!!! Дугъриданни, са герендилай кӀвале вири секин хьана. БицӀека, таза яргъандин кӀеме гьахьна, кӀеле хьиз гирнагъиз, ахварзавай. Низ чида, бадедин суьгьбетди ам гьи цавариз, нурариз акъуднавайтӀа... Бадедин чин ацӀай вацраз ухшар тир... Управлением Россельхознадзора по Республике Дагестан за 9 месяцев 2023 года проконтролирован ввоз 518312 тонн свежих овощей и фруктов. В зону ответственности Управления по месту доставки на СВХ «Виадук» из Азербайджанской Республики, Исламской Республики Иран и Турецкой Республики поступило 272253 тонн овощей и 246059 тонн фруктов. Так, государственными инспекторами в 1020 товарных партиях растениеводческой продукции в количестве 18124 тонн были обнаружены 17 видов карантинных вредных организмов. Заключениями Дагестанского филиала ФГБУ «ВНИИКР» подтвердились факты выявления южноамериканской томатной моли, западного (калифорнийского) цветочного трипса, картофельной моли, многоядной мухи-горбатки, восточной плодожорки, персиковой плодожорки, вируса коричневой морщинистости плодов томатов, вируса пятнистого увя��ания бронзовости томатов, бурой монилиозной гнили, бурой гнили картофеля, вирусамозаикипепино, повилики, калифорнийской щитовки, тутовой щитовки, японской восковой ложнощитовки, коричневой щитовки, красной померанцевой щитовки.
+По факту нарушения Федерального Закона от 21.07.2014 № 206-ФЗ «О карантине растений» владельцы грузов привлечены к административной ответственности по статье 10.2 КОАП РФ «Нарушение правил ввоза и вывоза подкарантинной продукции». В целях защиты территории РФ от заноса особо опасных карантинных объектов с участниками ВЭД проведена разъяснительная работа по недопущению нарушений Международных требований. Алай йисан 28-октябрдилай 30-октябрдалди Махачкъаладин педуниверситетда 2009-2010-йисара дидедиз хьайи рушарин арада РД-ДИН кӀвенкӀвечивал патал волейболдай акъажунар кьиле фена. Райондин 2-нумрадин ДЮСШ-ДИН командади и акъажунра 1-чка кьуна ва адакай РД-ДИН чемпион хьана. Командадин тренерар Нурамет Муталибов ва Мегьамед Парпачев я. Вичин къурулушдик Рукъият Ильясова, Сабина Мустафаева, Амина Абдулкеримова, Фатима Фетуллаева, Эмина Парпачева, Асият Эмирбегова, Хадижа Абдулкеримова, Карина Эфендиева, Карина Мегьамедалиева, Фатима Аллагьярова квай командадин капитан Рукъият Ильясова я. Акъажунра вири саналди 17 командади иштиракна. Финалда чи райондин командади Казбек райондин командадин винел гъалибвал къачуна. Нетижада чи райондин 2-нумрадин ДЮСШДИН командади акъажунра 1-чка кьуна, 2 ва 3-чкайриз талукь тирвал Казбек райондин ва Каспийск шегьердин командаяр лайихлу хьана.
+Эхирни мушрикрин азият, гужар эхиз лап четин хьайила Пайгъамбарди (с.а.в.) дин кьабулай мусурманриз Эфиопиядин чилел куьч хьун эмирна, амма вич ва маса бязи асгьабар Меккеда акъвазна. Эфиопиядиз куьч хьайи мусурманар архайиндиз яшамиш жез акурла, мушрикрин рикӀерик къалабулух акатна ва абуру Эфиопиядин пачагь Нажашидин кьилив чпин тереф хуьзвай гъилибанар, машгьур амалдарар Амр бин Ас ва Абдуллагь бин Абираб ракъурна. Чпин кар туькӀуьн патал абур Меккедай пишкешарни гваз рекье гьатна. Пачагьдин кьилив атана абуру ихьтин гафар лагьана: «Чи уьлкведай куьниз са десте акьулсуз жаванар атанва. Абуру чпин ата-бубайрин диндай экъечӀна са цӀийи дин кьабулнава. Ам куь динни туш. ЧӀехи бубайри чпин хтулар чпин уьлкведиз рахкурун тӀалабзава!». И арада вичизни дин кьабулдай майил авай пачагь Нажашиди уьлкведиз кьабул авур мугьманриз вичин патав эвер гун истемишна. Пачагьдин рикӀиз зулумкарвал хуш тушир. Ада «Амр бин Аса лугьузвайди гьахъ яни?» - лагьана хабар кьуна. Пачагьдин кьилив атай асгьабри Нажашидиз икӀ лагьана: «Чун савадсузвиле яшамиш жезвай, бутриз ибадат ийизвай. Чна кьейи гьайванрин як незвай, эдебсуз амалар ийиз гъвечӀи-чӀехи чизвачир, викӀегьда зайифдаз кӀур гузвай, кесибвилихъай кичӀела таза аялар чан аламаз кучудзавай, дишегьли гьайвандай кьазвай. Гьа и вахтунда чи арадай вичин диде-буба виридаз чизвай, садрани тапун гаф сивяй акъуд тавур, намус хуьзвай, ихтибар гъиз жедай са инсандиз Аллагь Таалади пайгъамбарвилин тӀвар ва дережа гана. Ада чӀехи сад Аллагьдиз ибадат авуниз эвер гана ва икьван чӀавалди чи бубайри ибадат авур бутар негьна. Ада тапарар ийимир, гайи гаф кьиле твах, мукьва-кьилийрихъ, къуьни-къуншийрихъ галаз хъсан алакъаяр хуьх, чӀехибуруз гьуьрмет ая, ягьсузвиликай, етимдин девлетдал гъил яргъи авуникай, михьи дишегьлидикай буьгьтен авуникай, ам зинавиле тахсирлу авуникай къерех хьухь лугьузва. Чун и Пайгъамбардиз (с.а.в.) табий хьана, амма бутпересриз и кар бегенмиш туш. Гьавиляй абуруз чун дуьз рекьелай ахлудиз кӀанзава!» Абуру сад Аллагьдиз (шукур хьуй вичиз) ибадат ийизвайди акурла Нажашидиз и кар бегенмиш хьана ва ада вичивай куьмек тӀалабзавай инсанар вичи садан гъилени вугудач лагьана. И арада Амр бин Аса къейдна: «Бес мусурманри Исадикай (а.с.) эдебсуз ихтилатар ийизва». Пачагьдини мусурманривай ада лугьузвайди гьахъ яни лагьана хабар кьуна. Жафар бин Абу ТӀалиба жаваб гана. «Иса (а.с.) Аллагь Тааладин лукӀ ва пайгъамбар я». Ахпа Жафара «Марьям» сурадай 29-33 аятар кӀелна (мана): «Ада (Марьяма) вичин къужахда авай таза аялдал (Иса пайгъамбардал (а.с.) гъилин ишара авуна. Таза аялдихъ галаз бес чун гьикӀ рахада лагьана инсанри. И арада аял рахана: «Зун Аллагь Тааладин лукӀ я. Ада заз Ктаб ва пайгъамбарвал ганва. Гьина аваз хьайитӀани зун берекатлу авуна. Ада заз чан аламай кьван капӀ авун ва закат гун эмирнава. Зун хъсанвал ийидайди яз халкьнава, зулумкар ва бахтсузди яз халкьнавач. Дидеди хайи, рагьметдиз фейи ва Арасат майдандал чан хкай юкъуз заз саламатвал шукур хьайи Аллагь Таалади кьисметнава» лагьана ада. Ачух ва ширин сесиналди кӀелай Аллагь Тааладин келимайрин ван атайла, пачагь Нажашидин ва кешишрин вилерай накъвар атана. Ахпа Нажашиди лагьана: «Дугъриданни, ибур Иса пайгъамбардиз (а.с.) атай келимаяр ракъурнавай чкадай атанвайбур я. Ибур гьа са экуьнин нурар я». Ахпа ада Амр бин Асаз хъел кваз лагьана: «Ибур за квев гьич садрани вахгудач! Эй, нуькверар, вахце абуру гъайи пишкешарни, къуй гьинай гъанатӀа абур гьаниз хутахрай!».
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 313,08 манат, йис патал 626,18 манат я. Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет, гьа виликдай хьиз 200, йис патал 400 манатдай кхьиз жеда. Гьелбетда, санлай йис патал кхьейтӀа хъсан я, мад инжиклу хъижедач. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-декабрдалди давам жезва.
+Алмас АХЦЕГЬВИ Студент чӀаварилай за хайи халкьдин тарихдиз итиж ийизва. Саки вири азад вахт, иллаки чӀехи курсара кӀелдайла, халкьдин тарихдиз талукь месэлаяр чириз алахъзавай. Анжах, гьайиф хьи, са чешмедайни, гьакӀ дагъуст��нви гьи тарихчидин ктаб кӀелайтӀани, анай чи халкьдиз талукь тарихдин дуьзгуьн делилар жагъидачир.
+Эхирни чи вилериз 1994-йисуз акъатай «Кавказская Албания – Лезгистан» ктаб акуна. Баркалла ам майдандиз акъудай Гьажи Абдурагьимоваз. Виш йисаралди неинки чи халкьдин материальный, гьакӀ адан руьгьдин девлетарни чара халкьариз кьисмет жезва. Халкьдин тарих адакай ачухдиз чуьнуьхзава. Зи рикӀел хъсандиз аламайвал, са ктабда кхьенвай: «Кавказдин Албаниядинни Европада авай Албания гьукуматдин арада са жуьрединни мукьвавал авайди туш». Амма, за фикирзавайвал, гьакъикъат масад я. Государствояр сад къадимлуди, сад гиланди ятӀани, халкьарин бинеяр садбур я. Гьелбетда, пара вахтар-асирар алатнава ва чеб-чпикай мензилралдини яргъариз акъатнава. ЯтӀани, ацукьун-къарагъун, алукӀун, адетар, музыка ухшар я. Хуьрера хкатна яшамиш жезвайбуруз хайи чӀал чизма. Агъадихъ за са шумуд мисални гъизва.1960-йисуз Дагъустандиз Албания гьукуматдай чӀехи мугьманар атана. Абур университетдизни фена. Студентрин уьмуьрдихъ галаз таниш хьана. Нянихъ мугьманрин гьуьрметдай чӀехи концертни кьиле фена. Ам студентка Шамси Шамхаловади икӀ рикӀел хканай: «…Эхирдай сегьнедиз экъечӀна зани кьве лезги мани лагьана. Тамашачийри, иллаки албанвийри, зи манияр гзаф хушвилелди кьабулна ва абуру заз са шумудра сегьнедиз эвер хъувуна. Эхирни за албан чӀалалдини са мани лагьана. Ахпа албанви мугьманрикай виридалайни яшлу итим фад-фад сегьнедиз хкаж хьана, зи кьилив атана. Зи хурудал къизилверекь янавай гимишдин санжах алкӀурна: «Сагърай, Шамси, ви манияр гзаф хъсанбур я ва абур чи манийриз лап ухшар я», — лагьана ада шаддаказ».1952-йисуз «Правда» газетдиз СССР-ДИЗ Албания гьукуматдин президент Энвер Ходжа атайдакай макъала акъатнавай. Макъаладихъ Энвер Ходжа лезги хуьре кӀвалин къавал дагъви дишегьлидихъ галаз рахазвай шикилни галай: «Тажуб жедай кӀвалах я – абуруз чеб гъавурда акьадай умуми чӀал жагъана» кхьенвай шикилдин кӀаникай. Са сеферда Югославияда армиядин жергейра къуллугъ авур са гадади чпиз ана акур дуьшуьшдикай ихтилатна: «Дагъ квай са чкада, чи жуьредин кварарни гваз, лезгидал рахазвай рушар булахдал физвай. Чна абурувай «я рушар, куьн лезгияр яни?» лагьана хабар кьуна. Абуру «лезгияр вучтинбур я?» — лагьана жаваб хгана.1983-йисан мартдин вацра зун турист яз Грецияда хьана. Ана туристриз къуллугъзавай автобус гвайда гьамиша магнитофондай чпин музыка кутадай. Дагъустандай фенвай туристар 30 кас кьван тир. Автобусда авай кьве греквидизни (шофер ва белед) пуд лезгидиз хуш тир а иер музыка. Амма автобусда авай муькуь халкьарин векилри гьар сеферда маса музыка кутун тӀалабдай. Лезгийриз грек музыка гзаф хуш хьунин себеб неинки а музыкадин хъсанвилихъ галаз алакъалу я, ида чи халкьарин мукьвавилин патахъайни шагьидвалзава. Гьа икӀ тирди са шумуд йисалай чи баркаллу алим Я.Яралиева лезги чӀал бинедиз къачуна кӀелай (дешифровка) Фестдай жагъай дискдал алай кхьинрини, маса кӀвалахрини ачухдиз субутна. Центр занятости в МО «Ахтынский район» информирует безработных граждан о наличии вакансий в Республике Карелии, Новосибирской, Нижегородской, Свердловской, Сахалинской, Еврейской автономной областях и Краснодарском крае по следующим специальностям: диспетчер, мастер участка, начальник смены котлотурбинного цеха, ветеринарный врач, главный агроном, арматурщик, бетонщик, главный бухгалтер, инженер, монтажник, врач, медицинская сестра, геолог, учитель. Заработная плата составляет до 120000 рублей, в зависимости от профессии и квалификации работника. Работодатель предлагает бесплатное трехразовое питание, работу вахтовым методом с предоставлением жилья.
+ХХ асирдин 2-паюна литературадиз Акимов Къурбан Халикьович (Гьаким Къурбан) атана. Ам 1938-йисан 30-августдиз Докъузпара райондин МИГРАГЪКЪАЗМАЙРАЛ дидедиз – ахцегьви руш ФатӀиматаз хьана. Къ.Акимова Миграгърин юкьван мектеб ва ДГУ-ДИН филфак куьтягьна, С.Сулейманан райондин мектебра муаллимвал ва директорвал авуна. 1964-йисалай Дагъустандин педагогикадин илимдинни ахтармишунрин институтда кӀвалахзава. Ам педагогикадин илимрин кандидат, филологиядин илимрин доктор, профессор, лезги литературадин программайрин, учебникрин-хрестоматийрин, илимдин методикадин ктабрин автор я. Гь.Къурбанан сад лагъай гьикая «Диде ва руш» 1958-йисуз «Коммунист» газетдиз акъатна. 1965-йисуз адан гъикаяйринни новеллайрин сифте ктаб «Аламат» кӀелзавайбурув агакьна. Къе ам цӀипуд романдин сагьиб я. Абурай чаз лезги халкьдин тарих аквазва. Са бязибурун тӀвар кьан: «Ракъинин муг» (1984), «Четин бахт» (1987), «Яру мяден» (1989), «Гьай тахьай гьарай» (1994), «Къилинж къемер» (1999), «Дили дуьньядин чирагъ» (2008) ва мсб. Адан гъиликай литературадин, тарихдин, чӀалан, вервердилимдин ктабар («Лезгистан» энциклопедия, «Лезги халкьдин веревирдилим», «Лезги литература» энциклопедия ва мсб.) хкатнава. Къ.Акимов «РСФСР-ДИН просвещениедин министерстводин отличник» (1983), «РД-ДИН лайихлу муаллим» (1998), «Дагъустандин халкьдин писатель» (2022) тӀварарин, «Намус ва ферз» ордендин (2018) сагъиб, Россиядин писателрин Союздин (2001) член я. Пешекар чӀалан устад, чи къелемдин чӀехи стха Гь.Къурбан Махачкъалада яшамиш жезва. Гьа ина яратмишни ийизва. Чна Къурбан муаллимдиз 85 йисан юбилей рикӀин сидкьидай мубаракзава. Адахъ чандин мягькем сагъвал хьун чи мурад я. Фуршетдин стол лугьудай ихтилат француз чӀалан гафунилай атанва, вичихъни шиш (вилка) метлеб ава. Гьадаз килигна, суфрадал гьа шишиналди къачуна, нез жедай хуьрекар, няметар хьун лазим я. Анжах чукӀулдалди атӀудай са затӀни. Кьилди эцигнавай столдал чилив акьван агат тийидайвал, яни 5-10 сантиметрдин ара амаз суфра экӀязава. Жезмай кьван фуршетдин стол адетдин столдилай кьакьанди хьана кӀандач. Вучиз лагьайтӀа, мугьманриз ацукьиз къулай хьун патал. Суфрадин юкьвал къайи закускаяр, салатар эцигда, къерехар азаддиз тада. Мугьманриз чпин къапар эцигиз регьят жедайвал. КӀвал чӀехиди ятӀа, ана 8-10 кас ацукьариз жедай фуршетдин са шумуд стол дуьзмишиз жеда. И чӀавуз столар 1,5 метрдин къакъатун герек я. Ахпа чими хуьрекар дадмишайдалай кьулухъ мугьманрин вилик десертар – яр-емиш галай ниси, мороженое галай желе гъизва. Къунагъламишунин эхирдай кофе ва я чай теклифзава. КӀвале газдин плитадив, пичерив къакъутдайла талукь тир къайдайрал амал авун важиблу я. Акси дуьшуьшда пожарарни арадал атун мумкин я. Куьне газдал ва я маса шейинал хуьрек гьазурзавай вахтунда ам дикъетдикай хкудмир. Йифен вахтунда мобильный телефон ва маса гаджетар зарядкадик кутуна тунни хаталу кар я. Куьне ишлемиш тийизвай гьи электроприбор хьайитӀани, электросетдикай хкудур. КӀваляй экъечӀна саниз фидайла ана экв тамир. Куь плитади газ ахъайзаватӀа чирун патал ачух цӀукай менфят къачумир. И мураддалди запундин къаришма ишлемиша. Кутунвай газдин приборар чпел гуьзчивал алачиз тамир. Абурал гуьзчивал тухун гьич садрани гъвечӀи аялрал тапшурмишмир. Газдин плитадин винел пек-партал кьуру авунни хаталу я. ИкӀ авурла адак цӀай акатай вахтарни гзаф жезва. Къайдадик квачир пич ва я камин садрани ишлемишмир. Пичина цӀай хъувун патал фад цӀай кьадай къаришмайрикай менфят къачумир. Куь пичинин гурмагъда хъиткьерар аватӀа, ам къайдадиз хкваш. Акси дуьшуьшда пожар арадал атун мумкин я.
+Смугъулрин хуьруьн юкьван умуми образованидин школадин педколлективди вичи ина сифтегьан классрин муаллимвиле кӀвалахай
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Ахцегь районда агьалийрив яд агакьарунин серенжем кьиле тухуда. Идакай РД-ДИН эцигунрин, архитектурадин ва ЖКХ-ДИН министерстводи хабар гузва. Къейдзавайвал, и проект кьилиз акъудунин къимет 132 миллион манатдиз барабар я. Ведомстводин делилралди, цӀийи водовод эцигунин нетижада са шумуд хуьр – Цуругъ, Хуьруьг, Луткун, Кьакар ва Ахцегь – ерилу хъвадай целди таъмин жеда. Къейдзавайвал, и серенжем республикадин бюджетдин гьисабдай кьилиз акъудзава. Алай вахтунда вичикай ихтилат физвай объектдин проектриз талукь кӀвалахар кьиле тухузва.
+Алай йисан 4-ноябрдиз Махачкъалада халкьдин садвилин Йикъаз талукь яз «Саналди чун – Россия!» тӀвар алай халкьдин яратмишунрин сувар кьиле фена. Идан гьакъиндай Республикадин халкьдин яратмишунрин кӀвалин пресс-къуллугъди хабар гана. И югъ уьлкведа 2005-йисалай къейд ийиз эгечӀнай. Сувар Москва 1612-йисуз Польшадин интервентрикай азад авунин гьуьрметдай тайинарнай. И йикъа Россиядин вири агьалийрин, 200 далай артух миллетрин векилрин садвал лишанламишзава. «Саналди чун – Россия!» концерт агьалийриз ватанпересвилин, руьгьдинни ахлакьдин тербия гунин, обществода культурадин такьатралди этносрин арада ислягьвал ва меслятвал хуьнин мураддалди кьиле тухвана. Концертда Махачкъаладай, Буйнакскдай, Каспийскдай, Къизилюртдай ва Хасавюртдай, гьакӀни Агъул, Акуша, Къарабудахкент, Мегьарамдхуьруьн, Ногъай, Унцукуль, Рутул районрай тир пешекарвилин ва халкьдин яратмишунрин коллективри, гьакӀни кьилдин манидарри иштиракна. Серенжемдин тешкилатчияр яз Махачкъаладин администрациядихъ, культурадин управлениедихъ галаз санал Дагъустандин культурадин министерство, Республикадин халкьдин яратмишунрин кӀвал экъечӀна. РД-ДИН Кьил Сергей Меликов миллетрин крарин рекьяй Федеральный агентстводин руководитель Игорь Бариновахъ ва РД-ДИН Муфтий Агьмад Абдуллаевахъ галаз гуьруьшмиш хьана. И вахтунда миллетрин арада меслятвилин ва садвилин, диндин объединенийрихъ, гьа жергедай яз Махачкъаладин аэропортуна кьиле фейи вакъиайрихъ галаз алакъалу месэлаяр веревирдна.
+«Палестинадин тереф рикӀин сидкьидай хуьз экъечӀай инсанар чпиз хабарни авачиз чи уьлкведиз акси вакъиайра гьатна. Чпи къайдасузвилериз рехъ гайибур са патахъайни гьакьариз жедач. ГьикӀ лагьайтӀа, и инсанар я исламдихъ, я Дагъустандихъ галаз са алакъадани авайбур туш. Къе чаз виридаз гьам къецепатан ва гьамни къенепатан душманрал гъалибвал къачун патал садвал герек я. За республикада кьиле фейи вакъиайриз энгелвал авачиз жаваб гунай квез чухсагъул лугьузва. Умудлу я хьи, ихьтин вакъиаяр мад тикрар хъижедач. Дагъустандин садвал мягькемарун патал чна вири алахъунар ийида».
+«Гьяддин юкъуз кьиле фейи вакъиаяр – им векъидаказ акъатнавай эмоцияр я. Икьван чӀавалди Дагъустан вири дуьньядиз мугьманперес регион яз машгьур тир. Гила лагьайтӀа, чи республика хъсан патахъай машгьур хьанач. За фикирзавайвал, гзафбур гъавурда акьадай тегьерда арадал атай вакъиайрин гъавурда туна кӀанда».
+«Эхиримжи са шумуд йисуз Дагъустандикай вири уьлкведай тир туристар чпел желбдай центр жез эгечӀнава. За Махачкъаладиз лув гудайла а кар кьатӀана хьи, пудай кьве паюнин пассажирар туристар я. За фикирзавайвал, чна вири крар фад къайдада твада ва инсанри республикадиз лув гун давамарда. Чна чарасуз яз Дагъустанда миллетрин арада авай адетдин ислягьвал хвена кӀанда». Сесер гунин нетижайрал асаслу яз, мукьвара Дагъустанда саки 30 хуьр мобильный интернетдал таъмин жеда. РД-ДИН Минцифрадин официальный телеграмканалди хабар гузвайвал, и кар патал «Госуслуги» платформада чи республикадин 2700 далай гзаф агьалийри сесер гана. ИкӀ, сесер гуна активвилелди иштиракайбурук чи райондин Ялахърин (361 кас), Ухулрин (237 кас), Гутумрин (141 кас), гьакӀни Гуниб райондин Наказух (175 кас) ва ЦӀумада райондин Сильди (159 кас) хуьрер акатзава. Алава делилар Дагъустандин Минцифрадин сайтдилай чир ийиз жеда. Къведай йисуз мобильный интернетдик чпе 100 далай 500 дал къведалди агьалияр яшамиш жезвай 1481 хуьр кутада. И вахтунда чпи виридалайни гзаф сесер къачур хуьрер хкяда.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ6-НОЯБРДИЗ Чеперин хуьре кьиле хуьруьн кавха (СП-ДИН кьил) Багъир Забитов аваз дяведин махсус серенжемдин (СВО) иштиракчийриз таза як рекье твазва, мергьяматувилин манадин и серенжемдал фронтдай рухсатдавай РФ-ДИН Игит Энвер Набиевни вичин гъвечӀи ватандиз хквезва лагьана ван хьайила, гьелбетда, чавайни кьарай хуьз хьанач, гьаниз фена.
+Донбассда цӀийи фашистринни нацистрин аксина кьиле физвай женгерин иштиракчи аскеррилай садакьа яз (абур сагъ саламатдиз ва гъалибвал гваз хтун патал) рекье твазвай як-нямет ина чепивийри гьеле накьамаз гьазурнавай. Жемят, тӀуьн-хъунни гьазурна, як тухудай холодильник - грузовикдал ва паталай хквезвай багьа мугьманрал вил алаз акъвазнавай. Абурухъ галаз кимел, ноябрдин хуш ракъиник, дагъдин къадим хуьруьн гьал-агьвалдикай, кьисметдикай суьгьбетариз са геренда чунни (и цӀарарин автор, Ахцегь муниципалитетдин пресс-къуллугъдин жавабдар Ражаудин Сулейманов, шаир, публицист, «Дагъустан» РГВК-ДИН лезги передачайрин редактор Владик Батманов ва хуьруьнвияр) ацукьна. Разивилелди лугьун, ина жемят дагълух яшайишдин шартӀарилай пара рази я. Тик ятӀани, асантдиз гъвечӀи машинар физ-хквезвай рехъ, гьич чир техжервал цӀийи хъувуна тарифлудаказ тадаракламишнавай школа, капиталнидаказ ремонт хъувунвай мискӀин, гьар са кӀвале хъвадай михьи цин булах, гьамам, тӀебии газ, телевизор, Интернет, мобильный телефондин алакъа – шегьерра хьтин къулайвилер ава. Михьи гьава, булахдин ятар, кӀани кьван мал-хеб хуьз жедай гегьенш ва баркаван яйлахар, гуьзел тӀебиат – жуван хайи ватанда рикӀиз кӀанивал яшамиш хьун патал инсандиз мад вуч кӀанда кьван, вири мумкинвилер ава! Гьавиляй патаравай са шумуд чепивиди хтана ина чпин бубайрин куьгьне кӀвалер туькӀуьр хъийизва. Кьве хизанди хандакӀрилай эгечӀна девирдин истемишунрив кьур проектрай цӀийи кӀвалер эцигзава. Сада вичин патай хуьруьз савкьат-садакьа яз хъсан булах ва мугьманривай ял ягъиз жедай чка туькӀуьрна бегьемарзавава ва икӀ мад. Са вахтунда къулай шартӀар авачиз патарихъ алатнавай жегьил хизанар хтана, школани аялрив АХЦӀУДАЙДИ,ЧЕПЕРИХЪ гьакъикъатдани бахтлу гележег авайди чна рикӀивай гьиссна. Лезетлу суьгьбетрик кваз агъадихъай мугьманрин машинарни хтана ахгакьна. Ингье, РФ-ДИН Игит офицер Энвер Набиевахъ, адан буба Альберт, ими Имутдин Набиеврихъ ва маса юлдашрихъ галаз салам-алейк, хваш-беш хьана, гьабурни кимел суьгьбетдик эхкечӀна.– Душмандиз кьиле США аваз НАТО-ДИН саки вири уьлквейри куьмекзаватӀани, абуруз хийир авач. Вучиз лагьайтӀа, хайи ватандин азадвални аслу туширвал патал чӀугвазвай чи женг гьахълуди, адалатлуди я. Муькуь патахъай, чи аскерар душмандинбурулай тафаватлу яз руьгьдизни, яракьдизни югъ-къандавай мягькем ва гужлу
+жезва. Чи гадайри дяведа игитвилин чешнеяр къалурзава. И йикъара женгинин вилик жергейра аваз рухсатдиз хтана, зун Москвада Фрунзедин тӀварунихъ галай военный академиядик экечӀнава. Мумкинвал аваз, ингье, хайи хуьруьн жемятдин хийир-шийирдикайни хкечӀзавач…,– лугьузва Энвер Альбертовича. – Вичин вахтунда зун 10-класс куьтягьна хуьряй экъечӀай кас я, – ихтилатзава игитдин буба Альберт Набиева. – Каспийск шегьерда кӀвал-югъ кутуна, Дагъустанда, Чечняда ва масанра дяведин объектрин эцигунрал кӀвалахна, гила лайихлу пенсияда ава, ял язава. Энвераз ина кӀвал эцигдай чилин сертификат ганва ва ам эцигиз Ахцегь райондин руководстводи куьмекдайвал я. Аллагьди гайитӀа, ам эцигна бегьем хьайила зазни яшлу кьилихъ хайи хуьруьз хкведай фикир ава...
+– Багъир стха, СВО-ДИН иштиракчи аскерриз як рекье тунин хъсан месэла гьикӀ арадал атана? – хабар кьазва чна Чеперин хуьруьн администрациядин кьиливай.
+– Авайвал лагьайтӀа, и мукьва райадминистрациядин активдин совещанидал алаз и кардик кьил кутурди Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаев я. Хтана за хуьре хипехъанвилел машгъул майишатрин иесийрихъ галаз меслятна. Хипехъанвилин «Булах» майишатдин фермер Темир Балагъаева ва ахпа амай терекмайрини зи теклифдин тереф хвена. Алай вахтунда чна 1,5 тонн михьи як гьазурна Луганскда женг чӀугвазвай чи аскерриз рекье твазва. Тайиндиз лагьайтӀа, «Булах» КФХ-ДИН председатель Темир Балагъаева 28 лапаг, «Хизан» СПК-ДИН председатель Аким Ризаева 2 еке мал ва вичин хци СВО-ДА къуллугъзавай Араз Адильханова са мал садакьа акъуднава. Луганскдиз як тухузвай махсус машиндин кири АБДУЛКЕРИМ Палчаева ганва. Аллагьди кьабулрай, пара кьадар сагърай! Къейдин, алай вахтунда чи хуьряй 100 далай виниз жегьилри СВО- да гъиле яракь аваз къуллугъзава. Гьайиф хьи, хкатунарни ава: Забитов Рафик, Лачинов Фахрудин ва Велиханов Мегьамед телеф хьанва. Абурун экуь къаматар чи рикӀера гьамишалугъ яз амукьда. Чун гьа и суьгьбетрик кваз чпел и кар тапшурмишнавай гадайри як холодильник – машиндиз яна, хуьруьн векил яз Ахцегь райсобранидин депутат Ярагьмед Гуьлагьмедовни галаз машин рекье гьатна. Къейдин, «Аскердиз посылка» РФ-ДИН мергьяматлувилин акциядин сергьятраваз Ахцегь райондай, гьакӀ Чеперин хуьряйни СВО-ДИН иштиракчийриз савкьат яз чими парталрин ва тӀуьн-хъунрин посылкаяр са шумудра рекье туна. Амма са гъвечӀи хуьряй аскеррив 1,5 тонн михьи як агакьарунин серенжем, якъин, Дагъустанда сифте тежриба я. И чешне чи амай районрин ва хуьрерин жемятрини кьабулнайтӀа ажеб тир. Шаксуз, дяведин вахтунда армияни халкь сад хьун, фронт адан мягькем далу пата герек гьар са шейиналди таъминарун важиблу я. Ватандин ЧӀехи дяведин бередани гьакӀ тир ва гилани халкь чпин бубайрин баркаллу адетриз вафалу хьун чи гъалибвилин замин я. Ватандал душманди вегьенвайла, гьич садни къайгъусуз амукьна виже къведач, Ватан хуьн патал гьарда вичелай алакьдай куьмекна кӀанда.
+ХъуьтӀуьз гьазур хьун патал Дагъустандиз 1 миллиардни 700 миллион манат чара ийида. И рекъем республикадин электросетрин комплексда дурумлувилин рекьяй федеральный штабдин заседанидин вахтунда республикадин 1-вице-премьер Манвел Мажонца гъана. Гуьруьш Россиядин энергетикадин министрдин заместитель Евгений Горчакан регьбервилик кваз ВКС-ДИН форматда кьиле фена. Серенжемдин иштиракчийри Дагъустанда энергетика ва ЖКХ дурумлудаказ вилик тухунин программаяр кьилиз акъудунин, агьалийри ишлемишнавай электроэнергиядай пул гунин низам хкажунин рекьяй серенжемар ва маса месэлаяр веревирдна. РикӀел хкин, Дагъустандин энергосетрин месэлаяр гьялунин рекьяй федеральный штаб вичиз Дагъустандин Кьил Сергей Меликова арза авурдалай кьулухъ уьлкведин Президент Владимир Путинан тапшуругъдалди яратмишнай.
+И мукьвара вичин ери-бине Ахцегьай тир бажарагълу пагьливан Анвар Аллагьярова греко-римский жуьреда кьуршахар кьунай дуьньядин кӀвенкӀвечивал патал кьиле фейи U-23 акъажунра 1-чка кьуна. И кардал неинки са Анваравай вичивай, гьакӀ чи райондин вири агьалийривайни гьахълудаказ дамах ийиз жеда. Къейдин, дурумлу зегьметди ам лайихлу гъалибвилел гъана. Чи халкьдин векилрин и жуьредин агалкьунри виридан рикӀера еке гьевес твазва. Анвара а кар тестикьарна хьи, инсан вичин кардиз дериндай вафалу хьайила, адавай кьакьан кукӀушар муьтӀуьгъариз жеда. За жуван, депутатвилин корпусдин ва райондин вири агьалийрин патай Анвараз чӀехи и гъалибвал рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй адахъ гележегдани спортдин карьера агалкьунралди давамардай къуватар ва цӀийи гъалибвилер хьурай! Райондин руководстводин ва жемятдин патай
+Жаванриз гьикӀ чирвилер гуда?
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник И макъалада чун жавандин алемдихъ галаз мукьувай таниш жеда, абур тарсарай агакь тавунин себебриз килигда ва чаз аял кӀелунра ва уьмуьрдин агалкьунра дуьздаказ гьевесламишиз ва адан гъавурда акьаз чир жеда. Месэладин важиблувал чирвилер гуна дегиш жезвай къайдайрихъ ва жуьрейрихъ галаз алакъалу я. Лап алай аямдин методикайрин гъавурда хьунихъ, и хиле жуван чирвилерин дережа хкажунихъ акьалтӀай чӀехи метлеб ава. Макъала гьам муаллимар ва гьамни диде-бубаяр патал хийирлуди жеда. Гьа икӀ, жаванриз гьикӀ чирвилер гун?
+Жаван чӀехидалай ва аялдилай квелди тафаватлу жезва ва адаз ерилу ва мягькем чирвилер гьикӀ гуда? Жаванвилин яш аялвилин ва чӀехивилин арада переходныйди я. Хейлин теорийра и девирдин эвел дуьм-дуьздаказ тайинарзава – 11-12 йис. Амма жаванвилин яш 15 далай 19 йисал кьван девирда бегьем жезвайди яз къалурнава. ЧӀехидан, жавандин ва аялдин арада са жерге тафаватлу кьетӀенвилер ава. ЧӀехи инсанди вичин уьмуьрдай, вичи ийизвай крарай тамамвилелди жаваб гузва. ЧӀехи несилрихъ уьмуьрдин къайдайрин тайин тир къурулуш арадал атанва. Идани ахьтинбуруз чеб агъайнидаказ ва камаллудаказ тухудай мумкинвал гузва. Чарадан фикирдилай аслу туширвал ва уьмуьрдин тежриба хьунни акьулбалугъвилин лишанар я. Аял вичин алемда яшамиш жезва. Ам ина садазни ва са затӀни ийиз мажбур туш. Дидебубадихъ галаз ада мягькем ва ихтибарлувилин алакъаяр хуьзва. Хизанда аялди датӀана тарифар къазанмишзава ва ам гьевесламишзава. Идани аялди вичи-вичиз гузвай къимет артухарзава. Жаванар общественный фикирдилай, иллаки чпин таяр-туьшери гузвай къиметдилай аслу я. Ингье гьавиляй абур патал винел патан акунар лап важиблу я. Аял чӀехи хьунин и девирдиз гуьгьуьлрин дурумсузвал, ажугълувал ва я депрессия хас я. Идахъ галаз санал, жавандин бедендани еке дегишвилер арадал къвезва – йигин еришралди буй ва заланвал артух хьун, жува-жув тухудай тегьердал гуьзчивалдай къурулуш зайиф хьун. Гьа икӀ, ам гьаяйрин ва физический рекьяй дигмиш жезва. Жаванвилин яшда гьар са аялди вичи-вич беденда арадал къвезвай еке дегишвилерив вердишарна, гьакӀни яшайишдин цӀийи статус кьабулна кӀанда. И яшда аялди вич чӀехи хьанваз гьиссда. Жаванриз чеб жезмай кьван фад масадалай аслу туширбур яз ийиз кӀан жеда. И мураддалди абуру, чӀехибурулай чешне къачуналди, яшайишдин гьар жуьре ролар чпел «уьлчмишда». Къейднавай девирда аялдин интеллект ва кьатӀунар вилик физва. Гьа са вахтунда жаванди вичизни лап дерин итиж ийиз эгечӀзава. ТАЯР-ТУЬШЕРИХЪ ва абурун гьерекатрихъ галаз чеб гекъигуналди, абур чпин крариз ва мумкинвилериз къимет гуз чалишмиш жезва. Гзаф диде-бубаяр а кардихъ галаз рази жеда хьи, жаванвилин девир гзаф четинди я. Психофизиологияда дегишвилер себеб яз лагьай гафуниз яб гудай ва регьимлу аял гзаф дуьшуьшра векъидаз элкъвезва. Ада вич гуьзчивализ тежедай тегьерда тухуналди, мукьва инсанар вичивай къерехзава. Четин месэлаяр неинки аялрин алакъайра, гьакӀ абурун кӀелунрани арадал къвезва. Эгер сифте йисара ученикди кӀелунриз кьетӀен итиж ийизвайтӀа, гуьгъуьнин девирда ам тарсарай гзаф дуьшуьшра кьулухъ галамукьиз эгечӀзава. Вири и себебар 4 дестеда сад ийиз жеда: психологиядин, педагогикадин, яшайишдин ва физиологиядин.
+Психологиядин факторар:1. Чирвилер къачунин кьилдин процессрал идара ийиз тахьун.
+Ихьтин аялар патал цӀийи тарс гъавурда акьун тийидайди, рикӀел хуьз ва ахъайиз тежедайди жезва. Тапшуругъдал фикир желбун, къачунвай чирвилер умумиламишун ва абурукай нетижа хкудун аял патал четин месэладиз элкъвезва. Ада тарс манадиз фикир тагана рикӀел хуьзва.
+Тарсар чирунин итиж квахьун ва я ам бес тахьун.
+Им аял тарсарай агакь тавунин виридалайни машгьур себебрикай сад я. Тарсариз ва къачузвай къиметриз ада ийизвай итиж квахьзава. Гзаф дуьшуьшра и кардай тахсир муаллимрин ва диде-бубайрин хиве гьатзава. Чи хейлин школайра асул фикир анжах чирвилер гунин адетдин къайдайриз ва къачузвай къиметриз гузва эхир. Тарсара акъажунри, адетдин тапшуругъри жаван фад бизарда.
+3. Жавандин гуьгьуьлринни къастунин сфера чӀурун.
+И вахтунда аялдин къастунал кӀевивал агъуз аватда, ада вичин алакьунриз гьакъикъатдив кьун тавур къимет гуда. Аял фад галатда, гзаф дуьшуьшра адак къалабулух акатда.
+Педагогди кӀелунин кӀвалах тешкилзавай ва тарс гузвай тегьердилай ученикрихъ чирвилер хьун аслу я. Муаллимрин ва жаванрин арада гьуьжетри кӀелунрин кӀвалах четинаруниз таъсирзава.
+Вичяй тарсар тухузвай программадин метлеблувал.
+Гьар са ученикдихъ алатнавай тарсарай чирвилер хьунал гуьзчивал тухун важиблу я. Тапшуругъар а тегьерда хкяна кӀанда хьи, герек вири кӀвалахдик экечӀна ученикриз итижлу жен.
+Ихьтин гьалари, таяр-туьшерихъ галаз къал-макъалри кӀелунрай агалкьунриз таъсир авун мумкин я. Къалабулухвилин ва ажугълувилин гьалари тарсар чирунин кӀвалах четинарзава эхир.
+Яшайишдин факторар:1. Уьмуьрдин къулайсуз шартӀар.
+Гзаф дуьшуьшра къулайсуз гьалар авай хизанрай тир аялриз чпиз-чеб тухудай жуьреяр ва къайдаяр чир жедач. ДИДЕ-БУБАЙРИ жавандин уьмуьрдиз, адаз вуч бегенмиш ятӀа ва вуч чириз кӀанзаватӀа, гьадаз итиж ийизвач. Амма школадилай къецепата аялдивай и месэлаяр текдаказ гьялиз жезвач. Эхирдин нетижада ам низам авачир жавандиз элкъвезва.
+Низамдин рекьяй гъиляй вегьин.
+Ихьтин аялар яшайишдин (социальный) рекьяй дигмиш тахьанвайбур жезва. Гуьзчивиликай хкатуни, жаванрив къайгъусузвилелди эгечӀуни абуру кӀелунриз ийизвай итиж квадарзава.
+Физиологиядин факторар:1. Гьар жуьредин азарар. 2. Психикада нукьсанар
+(центральный нервийрин къурулуш къайдадай акъатун – дисграфия (кхьинра нукьсанар), дислексия (ктабар кӀелуна нукьсанар), дискалькулия (гьисабунра нукьсанар)). Гьа икӀ, жаванриз чирвилер гудай виридалайни къулай шартӀар яратмишун патал муаллимди винидихъ къейднавай факторар гьисаба кьуна кӀанда. И вахтунда аялдиз зиян тагудай жуьреда кӀвалах тешкилун, адан кьетӀенвилер гьисаба кьун важиблу я. Ахпа тарсунихъни менфят жеда. ЧӀехи классриз акъат ийирдавай аялдин кӀелунар къвердавай четин, предметрин ва муаллимрин кьадар артух жезва. Абурукай гьар садахъ тарсар гунин вичин жуьре ва истемишунар ава. ГъвечӀи классрин школьникар патал чирвилер гунин адетдин къайдаяр ва жуьреяр четинбуру эвезун лазим я. Герек жаванриз фикир ийиз, кӀвалин тапшуругъар тамамардайла, яратмишдай тегьерда эгечӀиз чирин, аялрин аслу туширвал вилик тухун. Акси дуьшуьшда ученикдиз тарсара сугъул жеда, ада тарсариз ийизвай итижни квахьда.
+Фийивийрин мурад кьилиз акъатзава!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Гьатта Кавказдин Албания уьлкведилай машгьур Фияр Ахцегь районда къадим ва девлетлу тарих авай чӀехи хуьрерикай сад я. Ата бубайрилай анжах куьчери хипехъанвилел кьил хуьз хьайи ина 1886-йисан переписдин гьакъикъи делилралди 233 кӀвале - хизанда 1464 (абурукай 820 эркекар ва 644 дишегьлияр) кас жемят авай, гила анжах 500-ехъ галаз инсанар ама.
+Кьакьан дагъларин къужахдай авахьзавай Фияр вацӀун гуьтӀуь дередин эрчӀи пата, чубарукдин муг хьиз, тик рагарик ккӀанвай и чӀехи хуьр райцентрдикай анжах 35 километрдин хкатнаватӀани, тик дагъларин гуьтӀуь, къулайсуз рекьерай аниз физ, иллаки муьгъ алачир вацӀай экъечӀна тик жигъирдай хкаж жез гьамиша четин тир. Фийивийри чпин къуватралди кьере мукьвал-мукьвал рехъ дегишарзавай гурлу вацӀал вахтуналди тир муькъвер эцигзавайтӀани, абуру яргъалди дурум гузвачир: вацӀу тухузвай. Муькъуьн патахъай хуьруьнэгьлийрин шикаятарни тӀалабунар ва хиве кьунар гзаф хьана, амма сакӀани и кардив агъайрин гъил агакьзавачир. Анжах гила «Ахцегь район» муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаев фийивийрин яшайишдин манадин важиблу месэладив жавабдарвилелди эгечӀна, ингье муьгъ эцигзава.– Жуван 48 йисан яшда заз акваз ва япариз ван хьайиди хуьруьн муькъуьн четин месэла я, – ихтилатзава 2015-йисалай фийивийрин патай Ахцегь райсобранидин депутат Леонард Атлуева. – Иллаки суьруьяр куьчардайла, гьакӀ хийир-шийирдин дуьшуьшра жемят кугал, жаздандал къвезва. Асул гьисабдай гьа рехъ, муьгъ себеб яз хуьре жегьилар акъваззавач. Рекьин, муькъуьн месэла гьялун патал за низ чида вири дережайрин агъайризни пачагьриз хуьруьнэгьлийрин мецелай гьикьван арзаяр кхьенатӀа. Гьатта СССР-ДИН къуватлу девирдани хиве кьунар тапарар хьана. Гила чи месэладиз дикъет гузвай Абдул-Керим стха сагърай! Эхь, Абдул-Керим Палчаева хиве кьур кар кьилиз акъудун яз ва хсуси гуьзчивилик кваз Фиярин хуьруьн кьере октябрдин вацралай башламишна кӀвачин мягькем муьгъ эцигзава. Яргъивилел 111 метр, гьяркьуьвилел 1,5 метр алай, мягькем чахчахар галай дурумлу муькъуьн эцигунар подрядчик тир Мегьарамдхуьруьн ООО «Капстрой» карханади (кьилин устӀар Г.К.Перимов) кьиле тухузва. Сметадин умуми къимет 5 миллионни 300 агъзур манатдиз (ам райондин бюджетдай чара ийизва) барабар надир имарат гъилевай йисан ноябрдиз куьтягьна, ишлемишиз вахгудайвал я. Алахьай гуьлуьшан йикъарикай менфят къачуналди (дагълуъх атӀугъай шартӀара ина садлагьана кьуьд хтун мумкин я) ял ягъун авачиз гьакъисагъвилелди кӀвалахзавай устӀарринни фялейрин гафарай, эцигунар вахтунилай фадни бегьемарда. Якъин, и муьгъ ва рехъ (гьамни вижевайдаказ туькӀуьр хъийизва) ва цӀи капитальнидаказ ремонтнавай школа себеб яз фийивийриз яшайишдин къулайвилер артух жезва. МАЛ-ХЕБ къахкъудна дуьзенриз куьч хъижез гьазур хьайи жегьил хизанарни акъваз хъхьанва. Дагъустанда туризм артмиш жезвай шартӀара райондин руководстводи дагълух хуьруьн жемятдин дуланажагъ, гьал-агьвал хъсанаруниз дикъет гун важиблу, лишанлу кар я. Аллагьдиз шукур хьуй, им Фиярин хуьруьхъ гележег ава лагьай чӀал я. Гьавиляй фийивийри кьиле Абдул-Керим Палчаев аваз райондин руководстводиз чухсагъул лугьузва.
+Алайди чи майишатрин куьлуь карч алай гьайванар Кочубейдинни Дербентдин хъуьтӀуьн къишлахрал кьуьд акъудун патал куьчарзавай жавабдар вахт я. Хипехъанвал галачиз Дагъустандин дагълух районрин уьмуьр фикирдиз гъун четин я. Лацан суьруьйри абуруз дурумлу къазанжияр гъизва. Гилани чи уьмуьрда хипехъанвили кьазвай чка екеди яз амукъзава. Дуьз я, дагъвийрин уьмуьрда алай вахтунда хъсан терефдихъ дегишвилерни жезва. ЯтӀани чи яшайишда бегьем таъминвал ава лугьуз жедач. Иллаки хуьрерин чкайра гзаф жегьилар бейкарбурун жергейра гьатзава. КӀвалахдай чкаяр тахьайла, абуруз пул къведай чешмеярни амукьзавач. Идалайни гъейри, уьлкведа дяведин махсус серенжем кьиле физвай, суьрсетдин таъминвилин месэладиз кьетӀен фикир гузвай шартӀара чкайрал хипехъанвал артмишуниз манийвал гузвай месэлаяр гьялун важиблу я. Гьавиляй къе дагълух хуьрера хипехъанвал вилик тухунихъ ва суьруьйрин кьадар артмишунихъ иллаки зурба метлеб ава. Хейлин дагъвийрин бубаярни, чӀехи бубаяр гьа и рекье зегьмет чӀугур ва чпин фуни гьа и кардал къазанмишай ксар тирди рикӀелай алудна виже къведач. – ХъуьтӀуьн вахтунда дагъдин яйлахра лапагар хуьдай мумкинвал авач. Гьавиляй чи райондиз са жерге маса районрихъ галаз санал Кочубейдин ва Дербентдин зонайрай хъуьтӀуьн къишлахар чара авунва. Малум тирвал, советрин девирда чи райондин суьруьяр Белиждин ракьун рекьин станциядал кьван яхдиз, ахпа поездра аваз Азербайжандин Мугъандин чуьллериз тухуз хкиз хьана. Гила яхдиз Дербентдин ва пар чӀугвадай машинра аваз Кочубейдин зонайрин къишлахрал тухузва. И карди хипехъанвилихъ галаз алакъалу гьар садавай, жезмай кьван къайгъударвилелди ва жавабдарвилелди зегьмет чӀугун истемишзава, – лугьузва райондин хуьруьн майишатдин управлениедин начальникдин заместитель Адилхан Агьмедова. И зонайра кьуьд акъудзавай терекмайриз хъсан шартӀарни тешкилна кӀанда. Абурун патахъайни чна къайгъу чӀугун тавуна ТАЗВАЧ.ЧУБАНРИЗ ва абурун хизанриз яшайишдин кӀвалер эцигнава, гьайванар патал къулай къишлахарни ана ава. Алай вахтунда чи районда вири жуьре майишатрин суьруьйра ва нехирра 11745 къарамал (абурукай 6795 ацазвай калер я) куьлуь карч алай 71660 гьайван (59829 диде хипер я) ава.– Кьуьд акъудун патал хипер куьчардай рекьера чи терекмайрал са жерге четинвилер акьалтзава, – давамарзава А.Агьмедова. – ИкӀ, Дербентдин зонада вичин четинвилер ава: ятахар ремонт авун, алафар гьазурун патал рабочияр, пулдин такьатар ва чубанар герек къвезва. Гьайванар Кочубейдиз КАМАЗ-РА аваз тухвана кӀанзава. Абурун къиметарни гзаф багьа я. Са КАМАЗ-ДИН иесиди 60 агъзур манат истемишзава. Адазни 300 лапаг ягъиз жезва, гьавиляй чаз ихьтин хейлин машинар лазим жезва. Дербентдин зонадин Сиртычдин къишлахрал гьайванар яхдиз куьчардайлани са жерге маса четинвилер арадал къвезва: хипер гьалдай рех��, абур акъвазардай махсус майданар эсиллагь амач, бязи инсанри кьуд пад ихтиярсуздаказ кьуна жугъунра тунва, кӀвалер эцигнава. Хипехъанвилин суьрсетдин менфятлувиликай рахайтӀа, алай вахтунда хипер анжах са як патал хуьзва лагьайтӀа жеда. Сар, хамар саки гадарзава. Ниси хкудун патал нек ахцазмач. Гьайванар куьчаруниз гьазурунин, яни ветеринариядинни азаррин вилик пад кьунин серенжемар кьиле тухузва. Тайинарнавай вахтара ЛПХ-ЯРНИ кваз вири майишатра гьайванриз садакай масадак акатдай азаррин вилик пад кьадай рапар язава; хаталу гьашаратрикай михьун патал гьайванар дарманрай чуьхуьзва ва профилактикадин метлебдин маса серенжемар кьиле тухузва. Куьчарзавай ва гьакӀ чкайрал аламукьзавай вири гьайванар веткъуллугъдин кьетӀен гуьзчивилик ква. Эхь, малдаррин зегьмет четинди я. Абуруз кӀвалахдай шартӀар тешкилун, арадал къвезвай месэлаярни галай-галайвал гьялун важиблу я.
+И мукьвара Россиядин халкьарин садвилин Йикъаз талукь яз райондин культурадин КӀвалин дараматда суварин концерт кьиле фена. Мярекат Россиядин Федерациядин Гимндилай ва ватанпересвилин тематикадин манийрилай башламишна. Концертдин программадик Алла Жалиловадин тӀварунихъ галай искусствойрин школадин кьуьлердайбурун дестеди, райцентрдин Рагьимат Гьажиевадин тӀварунихъ галай ва Луткунрин музыкальный школайрин тербиячийри чпин кьетӀен пайни кутуна. Сегьнедилай залда кӀватӀ хьанвайбуруз серенжемдин тамадавал ийизвай Сулейман Сулейманова, гьакӀ РДК-ДИН гьевескар артистар тир Эмирсултан Бегеева, Фикрет Беширова, Исмаил Ризеханова, Рубаба Къурбановади, Саид Эскерханова сувар тебрикна ва манияр тамамарна. Малум тирвал, 4-ноябрдиз чи уьлкведа Россиядин Федерациядин халкьарин садвилин Югъ къейдна. И сувариз талукь яз райондин культурадин КӀвале школайрин командайрин арада " Чи къуват садвиле ава!" лишандик кваз КВН-ДИН къугъунар кьиле тухвана. Лугьун лазим я хьи, югъкъандавай ихьтин зурба мярекатра иштираквал ийиз кӀанзавай аялрин кьадар артух жезва ва абур чебни халисан сегьнедин устадар хьиз акъажунриз лап хъсан гьазур жезва. Мярекатдин кьилин макьсад агалкьзавай несилдиз дуьз тербия гун, бажарагъ авай жегьилар ва КВН-ДИН командаяр ашкара авун тир. Аялри гьазурнавай нумрайриз къимет райондин культурадин управлениедин начальник Къизтер Гъаниевади, образованидин управлениедин начальникдин заместитель Сафинат Мамаевади, Рагьимат Гьажиевадин тӀварунихъ галай музыкальный школадин муаллим Исхар Асалиева, культурадин управлениедин пешекар Эльвира Абдулкеримовади гузвай. Нетижада Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван умуми образованиедин школадин десте 1-чкадиз, Луткунрин школадин команда – 2 ва Ахцегьрин 2-нумрадин юкьван школадин коллективни 3-чкайриз лайихлу хьана. Жюридин векилри командайрин иштиракчийрив Гьуьрметдин грамотаяр ва медалар вахкана, аялрин ва абурун тер��иячийрин адресдиз хуш келимаяр лагьана. Мергьяматлувилин «Леки» фондуни ва лезги халкьдин жумарт хва, ахцегьви меценат, Нариман Газалиева, «Лезги газетдин» информациядин куьмекни аваз и мукьвара Мегьарамдхуьрин культурадин кӀвалин дараматда Кьиблепатан Дагъустандин районрин школайрин 6-7-классра кӀелзавай аялрин арада чпи дидед чӀалал теснифнавай шииррин конкурс кьиле тухвана. Конкурсдин кьилин макьсад агалкьзавай несил хайи чӀалал ва ватандал рикӀ алаз тербияламишун ва жегьилрин арадай бажарагъ авайбур раиж авун тир. Конкурсдин гъалибчияр патал агъадихъ галай пулдин премияр тайинарнавай: 1-чкадай 20 агъзур манат; 2-чкадай 15 агъзур манат; 3-чкадай 10 агъзур манат. Идалайни гъейри, тамашачийри хушдиз кьабулай 20 нумрадиз гьар садаз са агъзур манат пул гун кьетӀнавай. Санлай къачурла конкурсда 60 далай виниз аялри иштиракна. Чи райондай конкурсда Хкемрин хуьруьн школадин тербиячи Медина Керимовади, КьакӀарин хуьруьн школадин ученицаяр тир Амина Алиевади ва Камила Ханбабаевади, Луткунрин хуьруьн школадин ученица Фатима Ражабовади иштиракна. Абур гьар сад са агъзур манат премиядиз ва Гьуьрметдин грамотайриз лайихлу хьана. Аялри теснифнавай шиирар «Лезги газетдин» нумрайра чап ийида. И кардини, шаксуз, жегьил шаирриз гележегда къелем мадни хци ийидай илгьам багъишда. Къейдин, Хкемрин хуьруьн школадин лезги чӀалан ва литературадин муаллим Мая Гьажиевади конкурсдик квачиз кӀел авур вичи кхьенвай шиир, жюридин векилри ва тамашачийри гурлу капаралди къаршиламишна. Дидед чӀал, бубайрин адетар хуьнин, агалкьзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин рекье мергьяматлувилин «Леки» фондуни ва меценат Нариман Газалиева къачузвай камар мадни мягькембур хьурай! Аферин чи баркаллу рухвайриз ва рушариз!
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 313,08 манат, йис патал 626,18 манат я. Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет, гьа виликдай хьиз 200, йис патал 400 манатдай кхьиз жеда. Гьелбетда, санлай йис патал кхьейтӀа хъсан я, мад инжиклу хъижедач. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-декабрдалди давам жезва.
+Куьчеяр аваданламишзава, сагърай!
+Тарар жанлу тӀебиатдин памятникар я
+Региондин «Зи Дагъустан – зи рекьер» программадин сергьятраваз эхиримжи 2 - 3 вацран мудатда Ахцегьа Къ. Палчаевадин (яргъивал – 1027 метр, майдан – 6038 кв.м.), М. Мусаеван (355,5 м.; 2130 кв.м.), А.Мурсалован (536,8 м.; 3505 кв. м.) тӀварарихъ галай ва Ленинан шегьредик акатзавай са гъвечӀи куьче (137,7 м.; 695 кв.м.) капитальнидаказ ремонтна (гегьеншарна, аник квай хъвадай ва дигадай цин трубаяр дегишарна, цӀийи шалманар акӀуруналди йифен эквер куькӀуьрна) ва анра къир цана. Санлай вичин яргъивал 2 километрни 57 метр тир рекьин майдан (12368 кв. метр) вижевайдаказ туькӀуьрунин умуми къимет яз 19579782 манат акъатна. Адакай анжах са процентдилай артух (207795 манат) софинансированиедин къайдада чкадин бюджетдай, пулдин амай вири такьатар республикадин бюджетдай гана. Подрядчик ООО «Ростехнострой» карханади (директор Абдулмежид Гьажиев) вахтунда ва ери аваз тамамарна вахкай кӀвалахдилай жемят пара рази я. Винидихъ тӀвар кьур махсус программадик экечӀуналди райцентрдин рекьер аваданламишзавай Ахцегь райондин руководстводиз (проектдин заказчик) ва кӀвалахар кьиле тухвай устӀарриз инсанри пара кьадар сагърай лугьузва. Къейдин, алай вахтунда Ахцегьа къадим Шарвилидин ва Гагаринан тӀварарихъ галай куьчейра къван твазва (шикилра). Эхиримжи 2-3 йисан къене райцентрдин цӀудав агакьна куьчеяр аваданламишнава. И кӀвалах къведай 2024-йисузни давамардайвал я.
+Малум тирвал, алатай асирдин юкьвара, Ватандин ЧӀехи дяведилай кьулухъ чи машгьур шаир Хуьруьг ТӀагьира «Ахцегьар» тӀвар гана са вижевай шиир кхьенай. А эсердин сифте кьил икӀ башламишзава:
+Дагъустанда тӀвар-ван авай, Район я, шаксуз, Ахцегьар.
+И цӀарар кӀелайла жуван руьгь ашкъидив ацӀуда, хуш гьиссер цавун аршдиз акъатай хьиз жеда. Низ шад жедач кьван вичин хайи Ватан ихьтин машгьурди тирла. Гьелбетда, чӀалан устадди чӀагурунарни тавуна тунвач, амма шиирдин асул мана-метлеб дуьзди ва деринди я. Амма заз лап таъсир авурди и цӀарар хьана:
+Къанни цӀикьвед колхоз гала, Вичихъ бегьем деря хьтин.
+Куьне, гьуьрметлу газет кӀелзавайбур, дикъет це садра – къанни цӀикьвед колхоз. Ибур гьакӀан буш гафар тушир. Къанни цӀикьвед колхоз им: 32 хуьр, мектебар, клубар, кӀвалахдай чкаяр, салар-багълар, суьруьяр, рамагар ва икӀ мад жезвай. Виридалайни еке девлет – анра яшамиш жезвай инсанар тир! Алай вахтунда чи районда амайди вири 17 хуьр я, виликан кьадардин са пай. Колхозар садни амач. Инсанрин кьадар лагьайтӀа, 30 агъзуралай са тӀимил гзаф, абурукайни са пай Ахцегь хуьршегьерда ава. Им вуч я кьван сагъ са райондиз? Якъин гила чӀехи шаирди вичин шиир маса тегьерда кхьидай.2024-йисуз «Чкадин инициативаяр» тӀвар алай милли программадин конкурсдин хкягъуна иштиракун патал Ахцегь райондин патай Дагъустан Республикадин экономикадин ва вилик финин Министерстводин адресдиз агъадихъ галай объектрай 4 арза (заявка) рекье твада: Фиярин (1), Чеперин (2), Ялахърин (3) хуьрерин Ватандин ЧӀехи дяведин ветеранриз памятникар; «Ф.Г.Кисриеван тӀварунихъ галай СЮН» МБУ ДО-ДИН капитальный ремонт. Къейд ийин, «Чкадин инициативаяр» тӀвар алай программа кьилиз акъудунин мурад виридалайни тӀал алай месэлаяр гьялунин карда чкадин самоуправленидин органрин ва агьалийрин тереф хуьн я. Муниципальный образованидин бюджетдин ва меценатрин гьисабдай проект софинансироват авун таъминарун чкадин инициативайрин проектрин конкурсдин хкягъунра иштирак авунин асул шартӀарикай сад я.
+В текущем году МБУ ДО "СЮН им. Ф. Г. Кисриева" при��ет участие в реализации нацпроекта "Местные инициативы". Целью реализации проектов местных инициатив является поддержка органов местного самоуправления и населения в решении наиболее актуальных проблем. Одним из основных условий участия в конкурсном отборе проектов местных инициатив является обеспечение софинансирования проекта из бюджета муниципального образования и за счет средств меценатов. И мукьвара алай йисан 1-мартдилай 1-октябрдалди «Россиядин гзаф яшарин тарар» программадин сайтда кьиле фейи «Тарар жанлу тӀебиатдин памятникар я» Вирироссиядин шикилрин конкурсдин нетижаяр кьуна. Вичин асул мурадрикай сад уьлкведин тӀебиатдин, тарихдин ва культурадин ирсинин пай хьиз, чпихъ еке яш авай тарариз ийизвай итиж артухарун тир конкурсда неинки са пешекар фотографри, гьакӀ гьевескаррини иштиракна. Конкурсдин иштиракчийри аниз чи уьлкведин сергьятра экъечӀзавай саки 250 надир тарцин шикилар ракъурна. Вичин къурулушда гьам исполнительный ва гьамни законодательный гьукумдин векилар, алимар, тамухъанар, экологар, шикилар ядайбур ва художникар, общественностдин ва массовый информациядин такьатрин векилар авай жюриди конкурсдин гъалибчияр тайинарна. ИкӀ, конкурсда 1-чка ахцегьви Саркаров Юсифа кьуна. Ада конкурсдиз Дагъустан Республикадин Рутул райондин КӀатӀрухрин хуьре авай (Россиядин гзаф яш авай тарарин Милли реестрда № 1000) гуьзел ва еке шамагъаждин тарцин кьве шикил ракъурнавай. Винидихъ къейднавай конкурсда 2-чка Валентина Копыловади кьуна. Ада конкурсдиз Тамбовский областда авай (Россиядин гзаф яш авай тарарин Милли реестрда № 935) шумал цуцун тарцин шикил ракъурнавай. И серенжемда 3-чкадиз Александр Кадников лайихлу хьана. А.Кадникова конкурсдиз Крым Республикада авай зурба платан тарцин шикил ракъурнавай (Россиядин яшлу тарарин Милли реестрда № 805). Чна конкурсда иштиракай ва чпин яратмишунралди надир тарарин гьейранардай гуьзелвал къалурай вирибуруз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва. Жюридин фикирдалди, конкурсда эцигай лап хъсан кӀвалахар вич 2024-йисуз чап авун фикирдиз къачунвай «Россиядин надир тарар» пишкешдай фотоальбомдин 2-томдик кутадайвал я.
+Халкьдин виридалайни еке девлет адан чӀал я, ам хуьх!
+Чи рикӀера эбеди яз амукьда
+ЧӀал хуьзвайди диде, Ватан хуьзвайди буба я лугьуда. ХупӀ дуьз тестикьарун тушни! Гьавиляй адаз масакӀа ваъ, дидед чӀал лугьузва. Амма, гьайиф хьи, эхиримжи вахтара чи жегьил дидейрини бадейри чпин хайи чӀал хуьзмач. Чун шагьидар я, абуру гьатта бинедилай гуя кьасухдай чпин аялриз лезги чӀал чирзавач. КьепӀинихъ «лай-лай бала, лай-лай…» дин чкадал «баюшки бай-бай» - дилай эгечӀна абуруз урус чӀал акъудзава. Ахпа чӀехи хьайилани кӀвале абурухъ галаз чпиз дуьздаказ чин тийидай патахъ урус чӀалалди рахазва. Гуя урус чӀал кесерлу, «престижни» я лугьуз, жуван дидед чӀал усаларзава, квадарзава. Эхь, аялрин бахчадани, школадани вири мярекатар, тарсар, къугъунар урус чӀалалди я. Дидеди гъил кьуна вичин аял бахчадиз - садикдиз тухудайлани, школадин гьаятда аялар къугъвадайлани, школадиз физ-хкведай рекьерани чаз хьизвайди урус рахун я. Са школайра ваъ, райондин вири мярекатарни урусдалди хьанва. Гьелбетда, урус чӀалаз чун ерли акси туш. Халкьарин арадин рахун-акахьунин девлетлу урус чӀал уьлкведин кьилин чӀал яз, ам чир хьун важиблу я. Разивилелди къейдин, ам чин тийидай кас гьатта чи дагълух яргъал хуьрерани амач, кӀвалевай гъвечӀи аялризни ам телемультикрай чир жезва. Инал ихтилат квахьзавай жуван дидед чӀалакай я. КӀелун, кхьин анихъ галамукьрай, парабурувай къе лезги чӀалал рахаз жезмач. Авайвал лугьун, ахьтинбуруз гьа урус чални бегьем чизвач: уруслезги гафар, чӀалан къайдаяр (род, падеж…) какадарзава. Гьа са вахтунда жуван хайи чӀалал рахазвайбур, лезги чӀалан газет, журнал, ктаб кӀелзавайбур гуя авамбурай, савадсузбурай кьазва. ЧӀал халкьдин кьилин лишан тирди ва чӀалахъ галаз халкьни квахьзавайди парабуру кьатӀузвач. Гьелбетда, чун гьамиша гьа ихьтин къайгъусузбур тушир. Рагьметлу чи бубайри агъзур йисарин къене гьар жуьре чапхунчийринни душманрин хура акъвазуналди хайи чӀални, халкьни, ватанни хвена, къе чав агакьарнава. «Эгер пака зи чӀал квахьдайди чир хьайитӀа, зун къе рекьиз гьазур я», – лагьанай Расул Гьамзатова, гаф атай чкадал лугьун, вичи урус чӀалал са шиирни кхьин тавур (таржумачийрин куьмекдалди машгьур хьана) дуьньядин дережадин чӀехи шаирди. «Халкьдин эбедивал (бессмертие) – адан чӀала ава», – лагьана машгьур писатель Чингиз Айтматова. Хайи чӀал, халкь хуьн патал чаз, лезгийриз, гьа ибур уьмуьрдин асул мурад, къаст, фикир хьана кӀанда. Фикир гайила, гьакъикъатдани, дидед чӀал квадарун жуван халкьдиз хаинвалун я, масакӀа лугьуз жедач. Эхь, жуван хайи дидед чӀалакай, ам хуьнин важиблувиликай яргъалди рахаз жеда. Амма яргъалди инжиклу тавун, вахт къакъуд тавун патал вичикай ихтилат физвай месэла заз виликдай жуван рагьметлу чӀехи бубади ахъа авур са хъсан кьисадалди куьтягьиз кӀанзава. Им хуьрер-мулкарал гьужумар авун, мал-девлет чапхункъакъудун адет тир куьгьне заманада хьайи кар я. Дагълух лезги хуьруьн патавай гъиле затӀ гьат тавуна хъфизвай атлу кӀеретӀдин башчидиз къуьлуьн никӀе гвен гуьзвай дишегьлийрикай хкатна къугъвазвай аялар аквада. «Им хандиз зи патай виридалайни хъсан савкьват жеда» лагьана, ада 5-6 йиса авай са гадани, гьарай къвез, балкӀандал вегьена, чпин вилаятдиз хутахда. Ялгъуз дишегьлияр мет-кьил гатаз шехьиз амукьда. Пара хвеши жеда хандиз ихьтин кьетӀен «савкьват» акурла, ада гада саки гьахьтин яшдавай вичин рухвайрихъ галаз тербияламишун вичин къуллугъчийрал тапшурмишда. Зигьинлу, дирибаш гададиз са куьруь вахтунда и халкьдин чӀал, адетар чир жеда. ЧӀехибуру лагьай гаф, тапшурмишай гьар са кар рикӀе авайвал кьилиз акъуддай къилихрин ам вирибуруз бегенмиш тир. ЧӀехи жеридавай ам мадни хъсан буйбухахдиз къвезвай, тербиялу жезвай. Къугъунрани, кӀелунани, гьар жуьре бягьсер-акъажунрани таяр-туьшерилай, гьатта хандин рухвайрилайни викӀегь лезгидин алакьунрал пехилбурни авай. Амма гъурбатдиз акъатай гьа сифте йикъалай лезги гададиз са кьетӀенвал авай: мумкинвал хьанмазни, вирибурукай хкечӀна, ам вич-вичив рахаз, хъуьрез-шехьиз, къугъвадай. И кар виридаз сир тир. Нубатдин сеферда гьа икӀ вич-вичиз хелветда авайла, хандин рухвайри адакай ягьанатар ийида. Гафарай гафариз, ахпа кукӀунриз акъатна, гатада ада хандин кьве хвани. И кардикай хабар хьайи ханди ам вичин еке кӀвалерай ахкъудна, лукӀвиле са девлетлу мулкдардиз (помещикдиз) гуда. ЖаллатӀрин гуьзчивилик кваз гьа вич хьтин язухрихъ галаз пакамлай няналди са кьас фахъ чуьлда юкь какуруниз мажбур жеда и жегьил катдай мумкинвални авачиз. Амма кьилди жез, вич-вичив рахадай хесет адакай хкатдач. Садра гьа и гьалдаваз ацукьнавайла, патав гвай рекьяй пар алай балкӀанарни вилик кваз са яшлу савдагар физ жеда. Япарихъ садлагьана таниш лезги чӀалан ван галукьай ам, тажуб хьана амукьда. Жегьилдин патав атана, адахъ галаз ихтибарлувилелди сир-къам ийида дуьнья акунвай камаллу касди. Ватандивай къакъатуникди чара атӀай гьалдавай гадади вичикай ахъайда. На лугьумир, патал чкада хайи чӀал, милли адетар рикӀелай алат тавун патал ам гьамиша вичин диде-бубадихъ, багърийрихъ галаз рахазвай. Гьар юкъуз вичин туькьуьл кьисметдикай, четин яшайишдикай, кьилел къвезвай крарикай суьгьбетзавай, яргъал ватанда амай вах-стхадихъ галаз къугъвазвай кьван. - Эхь, чан халу, тахьайтӀа зи рикӀелай дидед чӀал, адетар, мукьва-кьилиярни алатдай эхир. Пака ватандиз хъфейла, абуру дидед чӀални чизмачир зун кьабул хъийидани? – лугьуз, вилерал накъвар акьалтна жаваб гузвай ада лезгидалди рахазвай савдагардиз. Лезги жегьилдин кьетӀен ватанпересвал акур савдагардин вилерал накъвар акьалтда ва ам азад хъувуна ватандиз хутахун кьетӀда. Къизилдин пулунихъ иесидивай маса къахчуна, ада лезги гада вичин ватан галайвал рекье хтуна. 31-октябрдиз, Донбассдин чилел дяведин махсус серенжемда (СВО) ватанпересвилин буржи тамамарунин къуллугъдал чи баркаллу ватанэгьли, младший лейтенант Абдурагьманов Фаик телеф хьана. Украинадин нацистрихъ галаз къати женгина ада, Россиядин аскердиз лайихлу тирвал, эхиримжи пӀатӀрумдалди, нефесдалди викӀегьвилелди женг чӀугуна. Кьейидалай кьулухъ адан игитвал Жуьрэтлувилин орден гуналди къейдна. Ам игит офицердиз лайихлу гьуьрметдивди Алексеевское хуьре Баркаллувилин аллеяда кучукда. Аллагьдин рагьметдик кваз хьурай! Фаик Даниялович 1986-йисан 25-сентябрдиз Ахцегьа зегьметкеш хизанда дидедиз хьана. Жегьил хизан Урусатдиз куьч хьуникди адан къанажагълу вири уьмуьр Тверь областдин Рамешковский райондин Алекс��евское хуьре акъатна. 2022-йисан гатфарихъ ам, гуьгьуьллувилелди арза кхьена, Каспийскдин военный флотилиядин гьуьлуьн пехотадин жергейра къуллугъиз фена. Виниз тир пешекарвилин, низамлувилин ва къуллугъдин везифайрив жавабдарвилелди эгечӀунин ерийрай командованиеди Фаик Абдурагьмановаз офицервилин чин гуналди, ам подразделенидин командирвилин къуллугъдал тайинарна. Ф.Д.Абдурагьманов ватанэгьлийрин рикӀера эбеди яз амукьун патал игитдин тӀварунихъ Ахцегьа са куьче ядай меслят ХЬАНВА.«АЛАЙ вахтунда уьлкведа маса гузвай дарманрикай 70 процент чкадинбур я. Абурун кьадар генани артухарда. Къецепатан уьлквейрай гъизвай дарманар чкадинбуралди эвез авунин кӀвалах кьиле тухуз им сад лагьай йис туш. И кар патал уьлкведихъ герек тир вири такьатар ава. Гьа са вахтунда дарманар акъудунал машгъул тир къецепатан гзаф карханайри Россияда чпин кӀвалах давамардайди хиве кьазва», – къейдна РФ-ДИН здравоохраненидин министр М.Мурашкоди.
+14-ноябрдиз райондин активдин нубатдин совещание райадминистрациядин кьил Абдул - Керим Палчаеван регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада къейд авурвал, алай вахтунда Ахцегь район аваданламишун ва жемятдиз яшайишдин къулай шатӀар таъминарун патал хейлин кӀвалахар гъиле кьуна бажармишзава. Кьилди къачуртӀа, «Маза-Ахты» цин водопровод къайдадиз хкана; гъилевай йисан эхирдалди Ахцегьа чӀехи спорткомплекс ва адан патав туькӀуьрзавай Къ. Агъасиеван тӀварунихъ галай багъ куьтягьна ишлемишиз вахгуда; Швехънарин мягьледин куьчейра тӀебии къван твада; исятда ЦРБ-ДИЗ 30 млн. манатдин къимет авай медицинадин тадаракар гъизва; Рутулрин Лаалан дередай Ахцегьиз хъвадай михьи цин трубопровод гъун патал бюджетдинбур тушир 14 миллион манат серфна хьиз, эцигунрин документация экспертиза авунва. Вичин къимет 300 миллион манат тир и чӀехи эцигунрив къведай йисуз эгечӀда. 2024-йисуз гьакӀ райцентрда Ленинан куьче къайдадиз хкида (къимет 60 млн. м); мягьлейрин мискӀинар туькӀуьр хъийида; Ахцегьрин 2-нумрадин школа капитальнидаказ ремонтда; Шагьмарданован тӀварунихъ галай ДЮСШ патал цӀийи дарамат эцигиз эгечӀда ва икӀ мад. МУРАД-МЕТЛЕБ, гьелбетда, Ахцегьар дагъдин халисан шегьердиз, туриствилин меркездиз элкъуьрун я. Гьа са вахтунда чи бязи идарайрин руководителар ва СПРИН кьилер чпин къуллугъдин везифайрив къайгъусузвилелди эгечӀуни (гьукуматдин законлу истемишунарни райондин руководстводин тапшуругъар кваз кьазвач), карчийри анжах чпин нефсиникай фикириз хьуни (чпин объектар дуьз регистрация тийиз, налогрикай кьил къакъудзава…) чун лап тажубарзава. «Нагагь Ахцегьрал, райондал абур хтана кӀанзаватӀа, чакай гьар садакай халисан ватанперес хьана, ша гьарда вичин везифаяр, вичелай алакьзавай кар намуслувилелди тамамарин», – эверуналди алава хъувуна вичин ихтилат Абдул - Керим Палчаева. Совешанидал чпин к��уллугърин месэлаяр гваз райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидова, умуми отделдин начальникдин заместитель Ражаудин Сулейманов, ТИК-ДИН председатель Ихтиандр Шихамадов, РУО-ДИН начальник Халидин Эльдаров ва РУК-ДИН начальник Къизтер Гъаниева рахана.
+Алай йисан 1-ноябрдиз «Каспий» тӀвар алай гуьгьуьллубурун батальондин 200 далай гзаф аскерар кӀелунринни тренировкайрин полигондиз рекье гьатна. И вакъиадин вилик «Ракъинин къерех» тӀвар алай лагердин территорияда шадвилин серенжем кьиле фена. Идалай вилик хабар гайивал, Россиядин центральный паюнин кӀелунрин центрдиз батальондин 230 аскер физ гьазур я, амма им эсиллагь вири батальон ТУШ.«ГУЬГЬУЬЛЛУБУРУН батальон гьа авай режимда тешкилун давам жезва. Штабни Къизляр шегьерда ава. Герек кьадар инсанар кӀватӀ хьанмазди, кӀватӀ жезвай чка тайинарнамазди аскерар медкомиссиядай экъечӀда, абуру шейэрин эменни къачуда ва аскерар чпин жергейра тахминан 20-30 кас аваз чи гуьгъуьниз кӀелунрин центрдиз рекье гьатда. Эгер чун акьван чӀавалди СВО-ДИН зонада хьайитӀа, абуруни 3 гьафтеда кӀелунрин центрда вахт кечирмишда ва идалай гуьгъуьниз батальондик ахкатда», – гъавурда туна военно-политический кӀвалахдин рекьяй ротадин командирдин заместитель Рагьим Нурмуханова. Аскеррин тереф хуьз республикадин Кьил Сергей Меликов атанвай. Ада а кардихъ инанмишвал къалурна хьи, абурукай гьар сад халис ватанпересвилин чешне жеда: «Чна квел дамахзава! Исятда женгинин кӀвалахдилай важиблу мад са карни авач. Къе уьлкведин хатасузвал гьа квел акъвазнава. Чи Ватандин ва чи гзаф миллетрикай ибарат халкьдин гележег квелай аслу». Къейд авун кутугнава, гуьгьуьллубурун батальондик республикадин гьар жуьре районрай тир агьалияр акатнава. Абурун жергеда СВО-ДИН зонада хьайибур ва Ватан хуьн патал рекье гьатиз гьазурбур ава. Дагъустандин жуьрэтлу итимрихъ галаз барабардаказ кӀелунрин центрдиз, гуьгъуьнай лагьайтӀа, СВО-ДИН зонадиз медицинадин къуллугъдин старший прапорщик, Чечняда женгинин гьерекатрин ветеран Юлия Журавлевани рекье гьатда. Батальондин фельдшер яз ам аскерриз медицинадин куьмек гуз гьазур я. Журавлевади суьгьбет авурвал, ада кьабулай къарар хизанди рази жедайвал кьабулна, гьикӀ лагьайтӀа ам аскервилин хизанда дидедиз хьана. СКФО-ДА РФ-ДИН Президентдин тамам ихтиярар авай векилдин куьмекчи Виталий Кузнецова и вакъиадин важиблувал ва гуьгьуьллубурун жуьрэтлувал къейдна. «Къе республика, куьн вири патал тарихдин вакъиа я. Квекай гьар сада жуьрэтлу къарар кьабулна. Куь бубаяр ва чӀехи бубаяр хьиз, квекайни Донбассдин агьалияр хуьзвай, гьахъсузвилерихъ галаз женг чӀугвазвай гуьгьуьллубур хьанва. Куьне женгинин гьазурлухвилиз кьетӀен фикир це. Лугьудайвал, кӀелунра четин я – женгина регьят. Куьн кӀвалериз гъалибвал гваз, сагъламбур ва чан аламайбур яз хтун зи мурад я!» – насигьатдин гафар лагьана батальондин аскерриз В.Кузнецова.«Каспий» батальондин командир Василий Наумочкина вичин нубатда къейдна хьи, аскерар гьазуруниз лап мукьувай фикир гуда: «Инсан гьазур тирди инанмиш тахьанмаз чна са касни женгинин гьерекатар тухузвай чкайриз рекье твадач. Чи вилик акъвазнавайди са везифа я – нетижа къалурун ва вири элкъвена кӀвалериз рахкъурун». Аскерар рекье тваз ва абуруз чугъсагъулвилин келимаяр лугьуз маса общественникарни атанвай. Абурун арада РД-ДИН жегьилрин, спортдин, гуьгьуьллувал вилик тухунин ва ватанпересвилин тербиядин рекьяй Общественный палатадин Комиссиядин председатель Алибег Къазанбиев, республикадин муфтийдин заместитель Агьмад Мегьамедов, РД-ДИН Ватандин аскеррин хизанрин Комитетдин руководитель, «Дагъустандин дишегьлийрин Союз» ДРОО-ДИН председатель Интизар Мамутаева авай. КӀелунрин центрдиз рекье гьатдалди, республикадин Кьил Сергей Меликова СВО-ДИН зонада идалай вилик тафаватлу хьайи аскеррив госнаградаяр вахкана.
+«ЦӀийи дуьнья» – цӀийи девирдин чирагъ!
+зегьметдин ва дяведин ветеран, экономикадин илимрин кандидат, «Азербайжан – Дагъустан» обществодин председатель, 1961-1969-йисара КПСС-ДИН Ахцегь райкомдин 1-секретарь. 1961-йисуз 32 йисан яшда аваз ам республикада виридалайни чӀехи ва машгьурбурукай сад тир Ахцегь райондин (а макъамда Докъузпарани чи райондик квайди тир) регьбервилин жавабдар къуллугъдал тайинарна. 2018-йисуз 89 йисан яшдаваз А-Гъ.Агьмедов чавай гьамишалугъ къакъатна, Аллагьдин рагьметдик кваз хьурай. «ЦӀийи дуьнья» газетдин терефдар ва мягькем даяхрикай сад хьайи адаз хайи газетдин 90 йисан юбилейдин мярекатда иштиракдай ният авай. Азарлу хьуникди кьисмет хьанач, хушуналди вичин макъала агакьарна, ам чна разивилелди газетдин 90 йисан юбилейдин, яни 2018-йисан 21-июндиз акъатай 30-31-нумрайрин газетда чапнай. Ингье, нубатдин сеферда рикӀел хкун яз, къе чна Абдул-Гъафар Исакьовичан макъала мад сеферда чап хъийизва. Алатай 5 йисан къене адан мана-метлеб са зерени зайиф хьанвач. Рагьметлудан эхиримжиди хьайи и макъаладин келимаяр ада чаз тунвай веси хьиз кьабулиз жеда.
+Ингье чи багъри «ЦӀийи дуьнья» газетдин 90 йис тамам хьанва. И девирда газетдин яратмишунин лабораторияда республикадиз ва уьлкведиз машгьур цӀудралди журналистар, писателарни шаирар ва общественный деятелар арадал атана – Къияс Межидовни Хуьруьг Тагьир, идеологиядин рекьяй Дагобкомдин секретарь, тарихдин илимрин доктор, профессор Гьажи Аликберов, республикадин «Лезги газетдин» редакторвал ва партийный органра чӀехи къуллугъар авур Исмаил Вагьабов, «Коммунист» газетдин кьилин редактор Касбуба Азизханов ва гзаф масабур гьабурун жергедай я. «ЦӀийи дуьнья» – им алакьунар авай, чпиз тӀебиатдин патай пай ганвай журналистарни хуьруьн интеллигенция гьазурдай яратмишунин чад тирди субутдай мисалар мадни ава. Зун «ЦӀийи дуьнья» газетдихъ галаз адан чинра Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран «Балашан зиянкар кац» эсер чапиз хьайи 1938-йисуз таниш хьана. А береда газет чӀехибуруни, гъвечӀибуруни – вирибуру ашкъидалди кӀелдай. Ктабар тӀимил авай вахтар тир: агьалийрин руьгьдин игьтияжриз газетди жаваб гузвай.1930-йисара «ЦӀийи дуьнья» газетдин жавабдар секретарь хьайи физикадинни математикадин илимрин кандидат Буньям Пашаева рикӀел хкидай: «Райкомди (секретарь – Исакь Агьмедов) печатдиз талукь месэлаяр гьялун патал мукьвал-мукьвал совещанияр тухудай. Газет герек халкьдин игьтияжриз жаваб гузвайди, яшайишдин ва медениятдин важиблу месэлаяр къарагъарзавайди, инсанрин тӀал-квал алай крар гьялиз куьмек гузвайди жен. Райондин руководстводин куьмекдалди «ЦӀийи дуьнья» газет вилик тухуз, адан яратмишунин кар алакьдай бажарагълу коллектив арадал гъиз хьана. Гьавиляй халкьдиз ам гьакьван истеклуни тир».1961-йисуз «ЦӀийи дуьньядин» кьиле Саратовдин высший партшкола акьалтӀарна хтай хъсан пешекар ва тешкилатчи Касбуба Азизханов акъвазана. Ада газетдин куьмекдалди гьевескар артистрин кӀвалах вилик тухуниз, хуьруьн майишатда кӀвенкӀвечийрин агалкьунар пропаганда авуниз эвер гана. Дагъустанда сифте яз кьил кутур и жуьредин кӀвалахди хуьруьн майишатда, халкьдин адетар, меденият хуьнин карда зегьмет чӀугвазвайбурун арадай бажарагълубур майдандиз акъудна, абурук мадни гьевес кутуна. А вахтарин агалкьунрал чна къени дамахзава. А вахтунда як, сар гьасилунин хиле гьакъикъатдани чӀехи агалкьунар къазанмишнай. Газетдин чинриз, датӀана зегьметчийрик ашкъи-руьгь кутуналди, Ахцегьрин ичерин бегьерлу багълар гегьеншарунин ва машгьурунин, хиперин лезги жинс арадал хкунин гьакъиндай, хуьруьн майишатда къейд ийиз жедай хьтин маса агалкьунарни цӀийивилер къалурзавай метлеблу макъалаяр акъатиз хьана. Гьа девирда кӀвенкӀвечи чубанар, Ленинан ордендин сагьибар - Межмедин Ризаев, Максим Мурадханов, гьакӀ Социализмдин Зегьметдин Игит Саимат Ферзалиева, бажарагълу багъманчи Гьажимегьамед Пашаев ва гзаф масабур машгьур хьана. Медениятдин жигьетдайни агалкьунри чеб геждалди гуьзетиз тунач. Чи гьевескар артистри республикадин, уьлкведин мярекатра иштиракна, сифтегьан чкаяр кьуна. КПСС-ДИН райкомдин регьбервилик кваз культурадин КӀвалин гьевескар артистрин чӀехи дестеди райондин тарихда сифте яз Москвадин ВДНХ-ДИН майданра ва уьлкведин заводра концертар гана. Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин урус чӀаланни литературадин муаллим Евгения Шефиевади Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран «Ахцегьар» шиир акьван хъсандиз кӀелна хьи, ам «Останкинодин» телеэфирдай къалурнай. А макъамда машгьур Цуькверин сувар, Яран сувар арадал хкана. Алава яз, малдарринни механизаторрин, саларбанринни маргъухъанрин суварар пайда хьана. Москвада къалурай агалкьунрилай кьу��ухъ Ахцегьиз Эстониядай чӀехи делегация атанай. Дагълух чкада меденият вилик тухузвай тегьер, инай акъатнавай бажарагълу устадар акур абур гьейран хьанай. Шаксуз, и агалкьунрик райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин пайни квай. Вичин хиве авай везифаяр лайихлудаказ кьиле тухузвай «ЦӀийи дуьнья» а крара «пионер», яни сифте кьил кутазвай таблигъатчи тир. Гилани райондин газет, гьа макъамда хьиз, яратмишунин гьакъисагъ зегьметдин хци ва метлеблу алат яз ишлемишуналди район хуьруьн майишатдин, экономикадин, культурадин хилерай вилик тухудай, яни райондин виликан гьайбатлувал арадал хкидай вахт алукьнава. Къейдин, а макъамда чна, райондин руководстводи, тешкилатчи яз, гьар са карда газетдин тереф хуьзвай, адаз алакьдай куьмекзавай. ИкӀ, 1967-йисуз Ахцегьа, Дагъустанда хуьруьн чкада сифте яз, редакция ва типография патал мягькем хандакӀар аваз къванцин зурба ва вири къулайвилерал таъмин дарамат эцигна. Фикир гележегда адан винел мад са мертеба хкаж хъувун ТИР.«ЦӀИЙИ дуьньядин» къвалав Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидован, муаллим ва драматург Насир Аюбован, шаир Касбуба Азизханован алахъунралди «Самурдин сес» тӀвар алай эдебиятдин тешкилат арадал гъанай. Им чи эдебият, меденият хуьнин, халкьдин сивин яратмишунар кӀватӀ хъувунин, жегьилар литературадин яратмишунрал желбунин карда важиблу месэла тир. Литобъединениедин членар халкьдин эпосдин игит Шарвилидикай малуматар кӀватӀ хъувунал, жегьил бажарагъар газетдин ва яратмишунин кӀвалахдал желбунал машгъул тир. Малум тирвал, «Самурдин сес» литобъединение газетдин къвалав гилани гва. Амма, гьайиф хьи, адан кӀвалах малум туш. Газетдин къвалав литературадал рикӀ алай жегьил яратмишунин къуватар кӀватӀна хьиз, абур «Чубандин югъ», «Цуькверин сувар» арадал хкунал желбун герек я. «ЦӀийи дуьнья» газетди районда кьиле тухузвай метлеблу мярекатриз къунши Азербайжан Республикадай чи мукьва-кьилийризни хванахвайриз теклифун, халкьдин фагьумда Шарвилидин дуьз къамат арадал гъун, пагьливандин ватанда адаз зурба гуьмбет эцигун, дидед чӀал хуьн, бубайрин хъсан адетар рикӀел хкун хьтин чӀехи месэлаяр къарагъарна ва абур гьялдай рекьер фагьумна кӀанда. Эхь, газетдихъ галаз санал кӀвалахуналди къазанмишиз жедай агалкьунар гзаф я. Газетди теклифар гуналди, талукь идарайри абурун тереф хуьналди, яратмишзавай ксарик руьгь кутуналди, жегьилар дуьз тербияламишуналди, якъин, чи обществодин уьмуьрдин вири хилер вилик тухуз жеда.
+И вакъиа алатай 20-асирдин кьудкъад лагьай йисарин сифте кьиляй гьакъикъатдани хьайиди я. А вахтунда зун Дагъустандин госуниверситетдин тарихдин факультетдин студент тир. ГьикӀ ятӀани йикъарикай са юкъуз зи дуст кьумукьви Темирбега заз вичин бубадин патав фин теклифна. Адан буба Дагъустандин гьукумдин органра жавабдар са къуллугъдал алай. Тарсарилай кьулухъ чун чӀугуна Юнус С��лмановичан кабинетдиз фена (Темирбеган бубадин тӀвар икӀ тир). Темирбегаз вичин бубадин кабинет гьинал алатӀа чизвай. Зи дуст хъсан гада тир, амма ам вичин бубадихъ галаз са тӀимил кьван туькӀуьзвачир. Гьи хва туькӀвейди я кьван вичин бубадихъ галаз? РакӀарив тӀуб гяна, ихтияр авани лагьана чун кабинетдиз гьахьна. Ина гьяркьуь столдихъ юкьван яшарин кьве итим ацукьнавай. Темирбега зун вичин бубадихъ галаз танишарна ва муькуь итим ваз чидани лагьана хабар кьуна. – Бес чидачни, – лагьана за, – ам машгьур шаир Расул Гьамзатов я. Шаирди са милли хъверна, вун гьинай я, чан хва? – лагьана хабар кьуна завай. Зун Ахцегь райондин Кьехуьлрин хуьряй я лагьайла, ада гъилевай газет а патал эцигна. – Бес вун и зи дуст Дагълар Абдуллаеван хуьруьнви яни? – лагьана хабар кьуна ада мад. – Эхь, – лагьана за, – чун миресарни я.– Яб це вунани, Темирбег, – лагьана ада зи дустуниз, квез за а викӀегь касдикай са ихтилат ахъайда. – Квез чизва кьван, гадаяр, зун алай вахтунда Дагъустандин писателрин Союздин регьбер я. Дагълар и Союздин член, зи къелемдин юлдаш я. – ГьикӀ ятӀани са сеферда, – суьгьбет давамарна ада, – зи кабинетдиз чинни чӀуру яз Дагълар атана, вичин дердибала ахъайна. Ада вич кьуд аялни галаз квартирадай акъудзава, вичиз фидай чка авач ва гьинай кӀантӀани заз кӀвалер це лугьуз зи вилик месэла эцигна. ГьикӀ ятӀани а юкъуз зини кефияр авачир, ада лагьай гьич са гафни зи кьилиз феначир ва за гьич фикирни тавуна адаз ваз кӀвал авачтӀа, алад фена вокзалдик ксус лагьанай. Гьич чуькьни тавуна Дагълар зи кабинетдай экъечӀна хъфенай. Йифен сятдни кӀуьдриз хьиз зи кӀвале телефондин зенгини ван авуна. Зенг ийизвайди Махачкъаладин ракьун рекьин вокзалдин милициядин дежурный офицер я лагьана. Ада заз вун чарасуз яз иниз атана кӀанзава лагьана. Аламат хьайи зун, жув-жувавай къакъатна, яраб ана вуч хьанватӀа лугьуз фикиррик акатна. Чара хьанач, машиндиз эверна зун вокзалдик фена. Ина заз акурди са маса перде хьана. Дагълар Абдуллаев вичин пабни кьуд аялни галаз са пипӀе, одеяларни вегьена чилел, цыганар (къарачияр) хьиз ацукьнавай. ГъвечӀи аял пара пис шехьзавай. Ибурулай гъейри, вокзалдик са 10-15 кас мадни квай.– Я Дагълар, – лагьанай за, им вуч цирк я вуна ина акъуднавайди, ваз и аялрин хьайитӀани язух къвезвачни?– Бес вуна заз кӀвал авачтӀа, алад вокзалдик яшамиш хьухь лагьаначирни, ингье зун куь чӀалаз килигна гила ина яшамиш жеда, – жаваб ганай заз Дагълара.– Вун пака экуьнахъ зи патав ша, чна ви кар дуьз жедайвал ийида, – лагьана за адаз гаф ганай. Пакад юкъуз чна Кирован проспектдай, цӀийиз эцигнавай са кӀваляй Дагълар Абдуллаеваз пуд кӀвалин квартира ганай. Гьадалай кьулухъ зунни Дагълар дустар я, – лагьана вичин суьгьбет куьтягьна Расул Гьамзатова. Пакад юкъуз зун Дагълар дашан патав мугьмандиз фенай, за адаз накьан ихтилатдикай суьгьбетна. – Хьайи кӀвалах я ам, гъвечӀи мире��, – лагьанай ада, – акӀ хьаначиртӀа зун кӀвалер авачиз амукьдай. Дагълар Абдуллаев кьехуьлвийрин арадай акъатай сад лагьай зурба шаир, журналист хьана, адакай за са кьилди макъала кхьида Аллагьди гайитӀа. Расул Гьамзатова гайи кӀвалера алай вахтунда Дагълар Абдуллаеван юкьван гада вичин хизанни галаз яшамиш жезва. Расул Гьамзатов дуьньяда машгьур хьана, адан гъиликай хкатай эсерар чап тавур уьлквеяр лап тӀимил я. «Дурнаяр» тӀвар алай шиир кӀелдайла, гужлу гьиссери инсандин бедендик фул кутада. Ада вичивай жедай хъсанвилер авур инсанрин сан-гьисаб лап гзаф я. Ахьтин инсанар чавай къакъатиз гьайиф я. Са сеферда Малла Нисредина хандиз савкьат тухудайвал хьана. Базардай еке са кӀек къачуна, чухвана-михьна, хъсандиз къавурмишайдалай кьулухъ ам хандин патав рекье гьатна.– Залумдин хци гайи кӀекрехъ галай ниэдин гуьзелвал вуча, - лагьана пӀузаррилай мез элягьна, гишин хьанвай Маллади. Ахпа гьа «недач-недач» лугьуз кӀекрен са кӀвачиз цӀай гана. Маллади гъайи савкьат акурла, ханди лагьана:– И кӀекрен муькуь кӀвач гьинва, Малла?– Валлагь, хан, вун сагърай,чи кӀекер вири са кӀвач квайбур я…– Тапарармир, Малла, са кӀвач квай кӀекер жедайди туш.– Хан, вун сагърай, эгер вун зи чӀалахъ жезвачтӀа, фена гьаятдавай кӀекериз килиг. Хан рази хьана, Малладихъ галаз къецел экъечӀна. Мекьивиляй гьаятдавай кӀек са кӀвач хурув эгисна акъвазнавай.– Килиг, хан, вун сагърай, лагьана кефияр куьк хьайи Маллади. Аквазвани, кӀек са кӀвачел акъвазнава. Ханди, мад сес-чуькь тавуна, са куьруь яцӀу лаш къачуна, кӀекрен кӀвачихъ геляна. КӀек, гьарай акъатна,кьве кӀвачелди катна.– Ангье бес, Малла, кӀекрек кьве кӀвач акатнава хьи.– Агь, хан, вун сагърай, - жаваб гана Маллади, - эгер ахьтин пая вахъ галукьнайтӀа, вак кьуд кӀвач акатдай.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 313,08 манат, йис патал 626,18 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет, гьа виликдай хьиз 200, йис патал 400 манатдай кхьиз жеда. Гьелбетда, санлай йис патал кхьейтӀа хъсан я, мад инжиклу хъижедач. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-декабрдалди давам жезва.
+Арабрин каллиграфиядин асул къайда кхьенвай гафунин мана Пак Къуръан кӀелдай къайдадиз табий авун я. Ктабар чап тийизвай виликан вахтара араб чӀалал делопроизводство кьиле тухузвай, гъилин хатӀарин ктабар авай, гьа жергедай яз пак Кьуръандин кхьинарни гъилел кхьизвайди тир. Араб чӀалал таржума авурла каллиграфия гафунин мана - хатӀ жезва. А чӀавуз Кьуръан кхьин хъийизвай ксаривай лап еке истемишунарни ийизвай. Аллагьдин гаф кхьинин жавабдар кӀвалах чпихъ лап гуьрчек хатӀар авай инсанрал тапшурмишзавай. Вири и крари несилрилай несилралди чӀалан кхьинрин искусство вилик финиз таъсирна. Гьеле 13-асирда туьрквери араб чӀалал кхьинрин цӀийи къайда арадал гъана. И кардиз къелем пайда хьуни таъсирна. Адалай вилик авай къелемар дуьз кӀвенкӀв алайбур тир. Ян ганвай къелемри араб чӀалал кхьинарзавайбуруз гьарфарин цӀарар виликандалай шуькӀуь ва къекъвейбур ийидай мумкинвал гана. Арабрин каллиграфия вилик фини адан са шумуд къайдани арадал гъана. Абурук куфи, насх, сульс, рукья, дивани стилрин къайда акатзава, - лугьузва Ахцегьа арабист-алим Гьажикеремалидин тӀварунихъ галай медреседа исламдин каллиграфиядин йикъаз талукь яз ачухнавай выставкадин иштиракчи Зумрият Давудовади. Къенин макъалада заз вич Ислам диндихъ галаз сих алакъада авай каллиграфиядин искусстводикай ва и кардиз талукь яз ачухнавай выставкадикай суъгьбет ийиз кӀанзава. Виридалайни вилик каллиграфиядин куфи къайда магьшур хьана. И жуьредин кхьинралди мискӀинрин ва дараматрин цлар безетмишзавай. Адалай гуьгъуьниз насх жуьре арадал атана. Лугьун лазим я хьи, араб чӀалал чапзавай вири ктабар и къайдада кхьизвай. Ихьтин са карни къейд тавуна жедач: вичиз томар лугьузвай каллиграфиядин къелем ламран хамунин 24 чӀарцӀикай ибарат тир. Дивани жуьредин кхьинар арадал гъайиди каллиграф Ибрагьим Муниф яз гьисабзава. Сулейманан (Великолепный) девирда ам лап машгьур хьанвай. Ам Османрин диванда ишлемиш ийиз хьайивили и къайдадиз – ихьтин тӀвар гана. Ам Султандин тавханайрин сирерикай сад тир. И шрифтдал кхьинар авунин къайдаяр анжах и кардин устадриз малум тир. Пачагьдин вири буйругъар ва маса шейэр кхьидайла каллиграфиядин винидихъ къейднавай къайда ишлемишзавай. Диванидин текстдини Османрин гьукуматдин ва Султандин вичин гьукум лишанламишзавай. Гьар са хатӀ тайин тир чкада ва жуьреда ишлемишзава, месэла, дивани хатӀунал дипломатиядин чарар документар кхьизва, рикаа хатӀунал Пак Кьуръандиз баянар (комментарий) кхьизвай. Куфи лугьудай хатӀ къенин йикъалди архитектурада ва декорациядин искусствода ишлемишзава. И хатӀарикай гьар сад вахтунилай, кхьидай чарцелай ва каллиграфиядин устаддилай аслу я,– суьгьбетдик экечӀна медреседа тарсар гузвай ва и выставкадин тешкилатчи Мадина муаллим. Кхьинардай рангунихъни еке метлеб авай. Малум тирвал, са бязи каллиграфри кхьинардай ранг гьазурна ва ам авай къаб Мекедиз физвай деведин кьамук кутӀазвай. Гьисабзавайвал, Кьуръандин аятар гьа ихьтин чернилралди кхьена кӀанзавай. Каллиграфия – дуьм-дуьз илим яз гьисабзавай. ГьикӀ лагьайтӀа гьар са гьарфунихъ яргъивал, гьяркьуьвал ва кьакьанвал (гьар са хатӀуниз килигна) кьвед ва пуд ромбдиз барабар хьана кӀанзава. Ромб – уьлчмедаказ гьисабзава. И выставкадин мярекат, адан иштиракчиярни мугьманар хушдиз тебрикуналди, Мирзоева Мадина муаллимди ачухна. Ада гаф медреседин дамах, Ширинбег Гьажидин ученик, Зумрият Давудовадиз гана. Ада вичин яратмишунрикай суьгьбетна ва чаз са шад жедай хабарни гана. Милли политикадин ва диндин месэлайрай РД-ДИН Министерствода тешкилнавай конкурсда Зумрията сад лагьай чка кьунва. Мубаракрай! Идахъ галаз санал, выставкада Шейх Исамутдин эфендидин, Ширинбег Гьажидин ва Сардарова Гуьлярадин каллиграфиядин кӀвалахрин яратмишунарни эцигнавай. Тамашачийри абуруз, еке итиж авуналди, хъсан къимет гана. Эхиримжи йисара Дагъустанда каллиграфиядин конкурсар тухун хъсан адетдиз элкъвенва. Къейдин, каллиграфиядин искусстводи инсанрин культурадин дережа къалурзава. Тухузвай ихьтин выставкайри, конкурсри чаз алай аямдин девирдин алимрин руьгьдин еке ирсиник шерик жедай мумкинвал гузва. Къадим заманадин кхьинар кӀелиз чир хьуни асиррин арада руьгьдин девлетдин сих алакъа хуьзва.
+Ноябрдин эвелра Ахцегьрин хуьре Халкьдин садвилин Йикъан гьуьрметдай Шарвилидин эпосдиз талукьарнавай кьвед лагьай аялрин квест кьиле фена. Серенжем Дагъустан Республикадин Урусрин Географиядин Обществодин, Ахцегьрин край чирдай музейдин ва райондин жегьил натуралистрин станциядин (директор М. Гьажиева, педагог Д.Мурсалова) саналди тир къуватралди кьиле тухвана. Къугъунин вахтунда аялриз тарихдикай, географиядикай, архитектурадикай, жуван хайи чилин хуьруьн майишатда авай адетрикай цӀийи делилар чир хьана. Гьатта гастрономия ва адетдин тӀуьнрин кухня патал кьилдин блок чара авунвай. Гьелбетда, ам аялриз виридалайни гзаф бегенмиш хьана. Юннатар патал ам Ахцегьрин музейдин директор Агьмед Дагъларова кьиле тухвана. Къугъуна 5 далай 14 йисал кьван яшда авай аялри иштиракна. Идеядин автор ва серенжем кьиле тухузвайди, РГО-ДИН член ва сиягьатрин тешкилатчи Арсений Пилецкийди къейд авурвал, ихьтин къугъунар Дагъустандин школьникар ва гьи яшдин студентар хьайитӀани тешкилиз жезва. Вири серенжемдал Шарвилидин эпосдиз кьетӀен фикир ганвай. ГьикӀ лагьайтӀа ам Кьиблепатан Дагъустандин милли игитдин тарих я. Адан куьмекдалди аялриз неинки хайи чилерал кьиле фейи тарихдин важиблу вакъиаяр, гьакӀ гележегда хайи крайдин халис ватанпересар ва лайихлу векилар хьун патал гьихьтин хсуси ерийриз барабар хьана кӀандатӀа чир хьана. Исламдин кьушунрин кьил, алим, Мугьаммад пайгъамбардиз (с.а.с.) мукьва ксарикай сад тир Абу Убайда ибн АЛЬ-ДЖАРРАХАЛАЙ (583–638) атана агакьнавайвал, вичин суалриз жавабар жагъурун патал са кас ирид виш фарсах (са фарсах тахминан 7 км.) яргъал мензилар атӀана, са алимдин патав къведа. «Гьакъикъатдани, зун ви патав Аллагьди (шукур хьуй Вичиз) ваз ганвай чирвилерин патахъай атанва. Ахъая ман вуна заз цаварикай ва абурулай вуч залан ятӀа гьадакай; и чиликай ва гьадалай вуч гегьенш ятӀа; къванцикай ва гьадалай кӀеви шейиникай»; цӀукай ва гьадалай зегьем вуч аватӀа гьадакай; мекьекай ва гьадалай къайидакай; гьуьлуькай ва гьадалай девлетлу вуч аватӀа гьадакай; етимдикай ва гьадалай зайиф касдикай». Камалэгьли алимди жаваб гана: «Михьи касдал буьфтен вегьин цаварилайни залан я»; гьакъикъат чилелайни гегьенш я; авай тӀимилдал рази рикӀ гьуьлелайни девлетлу я; бедендин къанихвал
+цӀалайни зегьем - къати я; мукьва инсандиз авай игьтияж, эгер таъминариз жезвачтӀа, мекьаяздилайни къанва; вафасуз инсандин рикӀ къванцелайни кӀеви я
+етимдилайни зайиф я, гьикӀ хьи ам алчах
+• Бокс спортдин жуьре яз закондалди анжах 1900-йисуз тестикьарна.• Кьуркьушум хамунин азарар сагъарун патал менфятлу металл яз гьисабзава.• Санскрит – Индиядин литературадини илимдин къадим чӀал я. Адай парабурувай кьил акъудиз жезвач. Исятда и чӀалан кхьинриз деванагари лугьузва. Вич кьенвай чӀал ятӀани, Индиядин литературадин Академияди гьар йисуз и чӀалалди кхьей эсеррай премияр гузва.
+Вичин ери-бине Ахцегь райондин Къутункъарин хуьряй тир Завир Гаджиевакай (58 кг.) самбодай Дагъустандин чемпион хьана. Чна адаз и агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй адахъ гележегдани мадни ихьтин еке гъалибвилер хьурай. Мубаракрай!
+21-ноябрдиз райондин активдин нубатдин совещание райадминистрациядин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаева кьиле тухвана. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада волейболдай РД-ДИН кӀвенкӀвечивилин акъажунра чемпионар хьайи Ахцегьрин 2-нумрадин ДЮСШ-ДИН рушарин команда, адан тренерар (МутӀалибов Нурамет, Ибрагьимов Казбек), гьакӀ жегьилрин арадин акъажунрай республикадин чемпионатдин призёрар тир Абдулгьашумов Агьмед, Гъаниев Роберт (тренер Гъаниев Зубаир) тебрикуналди, абуруз Гьуьрметдин грамотаярни пулдин пишкешар гана. Ахцегь райадминистрациядин кьилин Гьуьрметдин грамотадални пулдин пишкешдал гьакӀ муаллимрин конкурсда «Лучший учитель-предметник в РД» тӀвар къазанмишай Ахцегьрин 3-нумрадин СОШ-ДИН муаллим Саидова Жамилядин агалкьунни къейдна. – Гьуьрметлу юлдашар, муштулухдин мад са хабар ава: 29-ноябрдиз чна райцентрда спортдин дворец ачухна кардик кутазва, – лагьана ада. – 2020-йисуз эцигиз эгечӀай ам цӀи бегьемарун патал райадминистрациядини вичин пай кутуна. Кьиблепатан Дагъустанда вичиз тешпигь авачир хьтин зурба спорткомплекс хьайила чавай райондин гъвечӀи спортзалар кьезилариз, спортдин гьар жуьре хилерай республикадин дережадин акъажунар тешкилиз жеда. Гила чи вилик райондин образованиедин идарайрин михьивалдайбурун куьмекдалди ана вири къакъажна михьи хъувунин везифа ква. Райондин культурадин управленидин (РУК) начальник Къизтер Гъаниевди совещанидин иштиракчийрин дикъет 24-ноябрдин сятдин кьведаз РДК-ДИН залда кьиле тухудай дидейрин Йикъан суварин месэладал желбна. «ГъвечӀи залда дидейрин сувариз талукь тематикадай аялрин яратмишунин КӀвалин, художественный школадин ва юннатрин станциядин аялрин яратмишунин коллективрин выставкаяр жеда. Капитальнидаказ ремонт хъувуна тадаракламишнавай чӀехи залдин концертда чкадин гьевескар артистрилай алава, чна республикадай лезги музыкадин «гъетеризни» теклифнава. Буюр, ша ял ягъа, лезги халкьдин манимакьамрикай лезет къачу», – алава хъувуна Къизтер Мегьдиевнади. Совешанидал гьакӀ районэгьлийрин яшайишдиз ва культурадиз талукь важиблу маса месэлаярни веревирдна.
+“Дагъустандин экономика” телеграм-каналди, РД-ДИН Росреестрдин Управленидин регьбер Арсен Пирмегьамедован гафарал асаслу яз хабар гузвайвал, 2025-йисан эхирдалди Дагъустандин вири муниципалитетрин сергьятар тайинарда. Ада къейд авурвал, и месэладин чӀехи пай кӀвалах (умуми кьадардикай 50-80 процент) 2024-йисан эхирдалди, амай пайни 2024-2025-йисара кьилиз акъуд хъийида.
+Сергьятриз талукь тир вири делилар эменнидин государстводин сад тир реестрда (Единый государственный реестр недвижимости) твада. Малум хьайивал, республикадин агьалияр сихдаказ яшамиш жезвай 1629 мулкуникай (населенные пункты) анжах 168 чка эменнидин реестрда тунва. Муниципалитетрикай рахайтӀа, 761 дакай 633 дан сергьятар реестрда гьатнава.
+«Чна чи гележег мягькем бинедал эцигна кӀанда. Ихьтин бине ватанпересвал я» В.В.Путин Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ
+Урусрин бажарагълу писатель И.С.Тургенева ватанпересвиликай лагьана хьи, «Россия без каждого из нас обойтись может, но никто из нас без неё не может обойтись». РикӀе гьахьтин «къизилдин» гафар - фикирар аваз халкьди 1812-йисуз Наполеонан, гуьгъуьнай Гитлеран чапхунчийрин винел гъалибвал къачуналди уьлкведин азадвални аслу туширвал хвена. Гила США кьилеваз НАТО-ДИН уьлквеяр, Украинадикай яракь-багьна кьуна, нубатдин сеферда чал тепилмиш хьанвайла, акьалтзавай несилдиз ватанпеерсвилин тербия гун вичелай уьлкведин гележег аслу тир лап важиблу месэла я,чна ам гьикӀ гьялзава?
+Гьелбетда, инсан ватанперес яз хазвайди туш, ам тербиядилай аслу яз арадал къвезва. Вич гьихьтин зурба чирвилер ва алакьунар авай пешекар кӀандатӀани хьуй, нагагь хайи халкьдихъ, ватандихъ рикӀ кузвай тербиядин гьиссер авачтӀа, ам рехъ алатнавай сиягьатчидиз ухшар я. Гьакъикъатдани инсандин къуват хайи кӀвалихъ, чилихъ галаз алакъалувиле, обществодихъ галаз садвиле, са гафуналди, ватанпересвиле ава. Бязибуру ягъалмишвилелди фикирзава хьи, Ватан – им вичелай аслу тушиз са гьихьтин ятӀани тайинсуз чӀехи мензил, чка я. Туш. Ватан – им ви диде - буба, хизан, багърияр, вун акъатай кӀвал, магьле, хуьр, район ва ахпа республика, уьлкве я. Ви хайи кӀвал-хуьрни гьа чӀехи уьлкведин, обществодин са гъвечӀи кӀус-пай я. Виридалайни рикӀиз мукьва ва багьа кӀус! Диде - буба, вах - стха, хайи кӀвал, хуьр, Ватан,… хьтин гужлу, пак гафарин манаяр аялдин бейнидик, «аял кьепӀинамаз, дана епинамаз» лугьурвал, лап бинедилай дидедин некӀедихъ галаз акатзава. Гележегда абуру «чил кьун, бегьер гун», эвелимжи нубатда, хизандин марифатдилай, ахпа мектебдин тербиядилай аслу я. Жуван диде-бубадиз, хизандиз, халкьдиз гьуьрмет, кӀанивал ийиз чирнавай аялдивай патав гвайдан диде-бубадиз, халкьдизни ��ьуьрмет тавуна акъвазиз жедач. Жуван хсуси чешнедалди, насигьатдалди гъвечӀи чӀавалай аялдин кьиле и крар тун ватанпересвал я. ГьикӀ тербияламишда ватанпересар? Вуж ва гьикӀ машгъул хьун лазим я аялринни жегьилрин ватанпересвилин тербиядал? Гьелбетда, им педагогвилин са тамам, дерин илим я. Куьрелди ва асантдиз гъавурда акьадайвал лагьайтӀа, кӀвале-хизанда диде - буба, школада муаллимар (ажеб я, гьа жигьетдай диде-буба ва муаллимар чеб талукь тир дережада хьайитӀа) ва общественный тешкилатар. Иллаки гьа школадин вахтунда ачух жезва аялрин кьатӀунар, абур дуьньядиз, обществодиз килигзавай тегьер.
+Са вуч ятӀани гуьзетзаваз хьайитӀа, вахт геж акъатзавайди хьиз аквада, кьулухъ элкъвена алатай йисариз килигайла, хейлин яргъалбур хьайитӀани, вахтар, хьайи крар фад физвайбур, гьа и мукьвара хьайибур хьиз аквазва. Им цӀийи ачухун туш, инсанри фадлай и кар кьатӀанва, иллюзия ятӀани, чун инанмиш я.
+Ингье, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин 95 йис тамам хьанва. Мубаракрай! Лап гьа и мукьвара – вад йис алатнаватӀани – районда шад гьалара лайихлудаказ адан 90 йисан юбилей къейднай. Адан метлебдикай, уьмуьрда адан чкадикай, ролдикай ихтилатар гзафбуру авунай. Авуниз лайихлуни тир, гьа лайихлувал къенин юкъузни ама. Мукьувай таниш касдикай ва я вакъиадикай кхьин регьят яз аквазватӀани, ам акӀ туш. Кьил фикиррив ацӀанва, лугьудай ва я лагьана кӀани гафарни пара ава, гьабурукай хкягъун, кьилинбур къалурун четин жезва. Газетдин роль екеди я, им шумудра, шумуд касди тикрарнавай ибара (фразеология) хьанва. Ада цӀийи са фикирни гузвачтӀани, куьгьнени ам хьанвач, вични метлебда ама, метлебни деринди я. Гафарилай кардал къвен. Владимир Ленин рикӀел хкун, адан ирсинкай менфят къачун, цитата ишлемишун къадагъада авачтӀани, модда амач. ЯтӀани ам зурба арифдар, философ, теоретик тирди гьам уьлкведин къене, гьакӀ къеце патани адан душманривайни инкар жезвач. Заз инал адахъ гъалатӀар авачир лугьуз кӀанзавач. Вири хьиз, гьамни чан алай инсан тир. 1902-йисуз ада «Что делать?» тӀвар алай ктаб, («политикадин брошюра») кхьизва. Пачагьдин Россияда революциядин къуватар, тешкилатар сад ва тупламишун патал вуч авун лазим я лагьай суалдиз жавабни вичи гузва – Россиядин умуми газет туькӀуьрун чарасуз тирди малумарзава. Гьа икӀ, сифте яз «Искра» тӀвар алай газет теклифзава ада. Куьруь са вахтунда ам халис политический органдиз элкъвезва, адан куьмекни галаз 1903-йисуз II-ПАРТСЪЕЗД ва партийный тешкилат – РСДРП арадал къвезва. Адалай кьулухъ тарих чаз малум я.
+Чи хайи газетдин уьмуьр республикада лап сифтебурукай сад яз 1928-йисалай башламиш жезва. Вири уьлкведин, гьакӀ республикадин ва райондин тарихда абурун вири крарин, гьерекатрин шерик яз гьа и вири девирда уьмуьр тухванва ада. Тарихдиз вил вегьейла аквазва: чи уьлкве вич дакӀан капиталистический гьалкъада тек къурамат (остров) хьиз чӀехи ва ��ьтквем жезва. Къе гьар жуьредин къимет гузватӀани, индустриализация, коллективизация, культурный революция, обществодин гегьенш къатарин савадсузвал (безграмотность) тергун ина агалкьунралди кьиле тухвана. Ибур уьмуьрда еке вакъиаяр яз малум я. Ватандин ЧӀехи дяведин девир – им кьилдин тарих я. Дяведилай гуьгъуьнин залан, гишин йисар, яваш-яваш кӀвачел къахрагъзавай ватан, космический девир – сифте спутникар. Гагарин – сифте инсан космосда, вацрал юзазвай аппарат ракъурун ва хейлин масабур – ибур вири уьлкведин тарихдин хилер, гелер, вакъиаяр я. Гьа инра виринра абуруз баянар гуз, метлеб халкьдив агакьариз чи газетни активни иштиракчи, куьмекчи, пропагандист яз кӀвалахдик кваз хьанва.
+Газетдин уьмуьр инсанрихъ галаз алакъалу я, гьа инсанар патал ада кӀвалахни ийизва. Газетдин абурлувал, акунар (дизайн), макъалайрин метлебдин деринвал ва гереквал (актуальность) редакцияда кӀвалахзавай коллективдилай аслу я. Кьисмет хьана пуд йисуз редакцияда кӀвалахна адан къенепатан – амайбуруз таквазвай – «кухнядихъ» галаз зун таниш хьана. А вахтунин коллектив зи зигьинда (память) мягькемдиз гьатнава. Коллектив гъвечӀиди тушир: творческий (яратмишунин) пай – 7 кас, типография вири санал (линотипистар-наборщикар), фотокорр, фотооператор (шикилар ягъун, клишеяр туькӀуьрун) – 7-8 кас. Радиокорр (диктор) гьамиша редакциядин къвалав гвайди тир. Секретарьмашинистка коллективдин чарасуз чара тежезвай член. Ибур вири са кардал машгъул я: ери аваз ва вахтунда газет чапна кӀелдайбурув агакьарун. Лугьуз кӀанзава – вири санал ва гьар сад кьилди гьар жуьре хесетрин, къилихрин, алакьунрин, мумкинвилерин иесияр тиртӀани, ийизвай кар, жуван везифаяр хъсандиз чизвай, абур жавабдарвилелди тамамарзавай инсанар тир. Вирибурукай лугьун тавуртӀани – къе идан гереквални аваз аквазвач – яратмишунин коллективдикай (жуваз мукьва пай) тафаватлу бязи сад-кьвед штрих (лишан) къейд ийиз кӀанзава, вучиз лагьайтӀа газетдин макъалайрин метлеблувал, гереквал, деринвал, кӀелдайбуруз бегенмиш хьун, абуру кьабулун ва санал газетдин къамат, авторитет гьабурулай аслу жезвай. Редактор Азизханов Касбуба гъавурдик квай, вичин везифаяр хъсандиз гьиссзавай руководитель-тешкилатчи тир. Коллективда ва гьакӀ райондани адахъ авторитет авай, ам хъсан шаирни тир, шииррилай гъейри ада манийрин текстерни кхьизвай. Редактордин заместитель Манатилов Султан вичин чкадал лайихлудаказ ацукьнавай. Кхьинрин алакьунрикай пай ганвай ам гъилин-тупӀун куьлуь кӀвалахрин устад ва гьакӀ хъсан дизайнерни тир. Гуьгъуьнлай са шумуд йисуз редакторни хьана. Отделрин руководителар – Гьажиев Нариман (Самуров) савадлу журналист хьиз, гьакӀ шикилар ягъунин пешедайни алакьунар авай къуллугъчи тир. Гуьгъуьнин йисара ам са шумуд ктабдин автор, писатель язни машгьур хьана. Адан чкадал хтай Гьажиев Заур иниз къведалди Россиядин майданра прессада кӀвалахна, тежриба авай журналист яз малум жезва. Ада вичи руководство гузвай экономикадин (хуьруьн майишатдин) отделда кар чиз гзаф йисара кӀвалах давамарзава. Культурадин отделдин кӀвалах гегьеншди тир – образование, медицина, культура (клубар, библиотекаяр, тамашаяр-сегьнеяр), цӀийи адетар, суварар, физкультура, спорт, литература ва гьакӀ мад – зи везифаяр тир. Литработникар Гьабибуллагь Гьабибулаев, Эмирагъа Ильясов, радиовещаниеда авай Омар Газалиев тежрибалу, фадлай кӀвалахзавай, чпин везифайрин гъавурдик квай корреспондентар-къуллугъчияр тир. Газетдин жавабдар секретардиз чна чи арада штабдин начальник лугьудай. Ам гьакӀ язни тир. Ина кӀвалахзавай Гъафаров Хийирбег халу тежрибалу газетчи, журналистикадин куьгьне гвардиядин, вичин вахтунда редакторвилени кӀвалахай къуллугъчи тир. Ам ара-бир цӀарар гьисабдай линейкани гваз газетдиз бес тахьай пӀипӀ-къерех (колонка) ахцӀурун патал гьикьван цӀарарин материал герек ятӀа малумариз кабинетра къекъвез работникрин патав къведай. Секретардин везифа нумрайрин макетар туькӀуьрун, материалар чинра (полосайра) эцигна газетдин кӀалуб арадал гъун тир. Гьавиляй нумрадиз кими-эксик гьадаз аквазвай, материалар редактордал къведалди эхиримжи читкани авун (кӀелун) гьадан везифа тир. Журналистикадин агъсакъал, яшлу са работник мад авай. Корректор (гъалатӀар дуьз хъийизвайди) Галимов Гьуьзбуллагь халуни газетда цӀийи ва дуьшуьшдин кас тушир. Вичин вахтунда амни газетдин редактор хьана коллективдиз регьбервал ганвайди тир. Газетдин вири материалар – гьисаба: гьар нумрадин кьуд полоса (чинар), гьафтеда пуд, вацра 12, йиса 156 нумра газетар – и вири материалар секретарь-машинистка Гьажиева Рагьиматан гъилелай физвай. КӀвалахдал пакамахъ атана вахт куьтягь хьана хъфидалди, трактордал хьиз, ван ацалтна кӀвалахзавай машинкадал материалар элягьиз Рагьимат ацукьна жедай. Четин тир, ял ядай вахт адаз саки авачир. Адахъ мадни везифаяр авай. ЯтӀани ам вичин везифайрикай са кӀусни инжиклу тушир. Газетдихъ тарих ава, тарихдихъ вичин иесини. Газет коллективди гьазурзава, гьар коллективдихъ руководитель ава. Газетдин гьар са нумрадин вири патарихъай жаваб гузвайди редактор я, гьавиляй адаз жавабдар редакторни лугьузва. Гьадан пешекарвилин дережадилай, газетдин кӀвалах, адан ери, кӀелдайбуру кьабулун, адаз властди ва обществоди гузвай къимет аслу я. Виликанбур чидач, гьабурун лайихлувилерал садани шак гъизвач – редакциядин кьиле дуьшуьшдин кас тахьун лазим я – Зи рикӀел аламайбур (галай галайвал) Азизханов Касбуба, Манатилов Султан, Рашидов Абдулрашид (вичин тӀвар авай шаирни я), Мурсалов Гьасанагъа (лезгийрин композитор), Мамедов Нариман (педагог-методистни я, журналистни) – ибур вири чна винидихъ къейднавай критерийриз (къиметдиз) лайихлубур я. И кардихъ зун дериндай инанмиш я, маса к��имет гьич фикирдизни къвезвач. Вахтарин, йисарин къайдаяр, истемишунар, мумкинвилер гьар жуьрединбур жезва, кӀвалах авунин шартӀарни сад садаз ухшамиш туш, гагь-гагь мумкинвилерин сергьятрални къвезва. Къейд ийиз кӀанзава хьи, Гь.Мурсаловани Н.Мамедова кӀвалахай йисар залан, крар терсеба физвай, къайда квахьнавай девир хьана. Уьлкве чкӀана, садани са куьнин жавабни хгузвачир, газет тамукьунин сергьятдал атанвай. Ам амукьун, кӀвалах давамун гьа йисара редакторар хьайи Гь.Мурсалованни Н.Мамедован лайихлувал тирдал садавайни шак гъиз жедач. Хвена абуру газет. Газетдин къенин руководитель РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи Дашдемир Шерифалиевани гьа вичелай виликанбурун цӀиргъ-жерге лайихлудаказ давамарзава. Газетдин даях, къуват авторрин актив я. Гьисабзавайвал, гьикьван газетдиз кхьизвайбур пара хьайитӀа, гьакьван хъсан я, им адахъ авторитет, кӀелзавай актив авайвилин делил я. «ЦӀийи дуьнья» газетдин авторвилин актив гьамиша гегьеншди тир. Чкайрилай (хуьрерай) информационный материалар гуз гьамиша кхьизвай селькоррилай гъейри, аналитический ва тематический материалар кхьина педагогри, медработникри, культурадин, хуьруьн майишатдин пешекарри иштиракзавай. Кхьизвайбурун жергейра писателар, шаирар, культурадин деятелар авай. Жегьил, башламишзавай шаирриз куьмек яз кьилдин литературный полосаяр (чинар) гузвай. Идани газетдиз авторар желб авуниз куьмекзавай. Ихьтин серенжемри газет итижлуди ийизвай ва ам кӀелзавай актив гегьеншарзавай. Газет кӀелун патал акъудзавайди я. КӀелдайбур тахьайтӀа ва я тӀимил хьайитӀа, адахъ са метлебни амукьзавач. Советрин девирда газетда кӀвалахунин шартӀар девирдив кьазвайбур тир. Эвелимжи ана кӀвалахзавай работникрихъ авторитет авай, абуруз яб гудай, печатдиз акъатай критикадин макъалаяр гару тухвай кьуру пеш хьиз квахьдачир, адан гуьгъуьнай ахтармишунар, нетижайрихъ къейдер жедай, бязи вахтара гьатта жавабдар къуллугъчиярни кваз кӀвалахрилай алатдай, газетдин критикадик акатуникай вирибурз игьтият авай, гьавиляй газетдин кесерлувални кьакьанди тир. Газетдихъ далу галай, ам са инстанциядин (райком, горком, обком…) официальный орган жезвай. Адан финансовый месэлайрини садрани суалар арадал гъайиди туш. Газетдиз кхьизвай авторриз гонорар (пулдин къимет) гузвай, и кардини, гьелбетда, кхьизвайбур гьевесламишзавай. Гила масакӀа я, уьмуьр, адан къайдаяр хейлин дегиш хьанва. Уьлкведа капитализмдин къурулуш мягькем я. Малум тирвал, капитализмди садазни са затӀни гузвайди туш. Ина вири хозрасчетдал ала – къазанмиша, жува-жув хуьх. Россиядин капитализмдин кьилин фишка (закон, къайда) оптимизация хьанва, бюджет ацӀурун патал налогар еке, жермеяр гегьенш хьунилай гъейри, районра, яргъа регионра, куьлуь хуьрера, амай яргъал чкайра вири гъвечӀи къуллугъар кӀевзава – сифтегьан школаяр, медпунктар, клубар, библ��отекаяр, почтайрин участокар. Хуьрер акваз-акваз баябан жезва, чкӀизва. Къе ихьтин шартӀара кӀвалахзавай газетдиз, адан работникриз четин я, гонорар амач – иеси тахьайла ни гуда? Финансовый четинвилер, гъвечӀи мажибар. Авайвал лагьайтӀа, мажибар советрин девирдани гъвечӀибур тир, ина еке тафават авач. Печатный изданийриз лугьузва: къазанмиша, куьне куьн хуьх, государство садазни буржлу туш, вучиз лагьайтӀа ам буржуазныйди я. ЧӀехи изданийри рекламадал чпи-чеб са жуьре хуьзва. «ЦӀийи дуьньяди» ва гьакӀ амай гьадан дережадин газетри гъвечӀи майданра, бизнес авачир чкайра вуч реклама ийида? Квел къазанмишун лазим я? Гьавиляй я гонорар амач, мажибар гъвечӀи я, амай майишатдин къайгъуярни финансар тахьуникди гьялиз жезвач. Къе уьмуьрда гзаф крар инсанрин, гьарна кӀвалахзавай работникрин энтузиазмдал (гьевесдал) тамамарзава. Гьа энтузиазмдал чи газетдин коллективдини кӀвалахзава. Коллектив вири рекьерай минимумдал ала: работникар тӀимил, мажибар чна лагьана, тираж гъвечӀи, гьафтеда са нумра гузва, чапни Дербентда ийизва. Гьа и шартӀарани газетди вичин адетар давамарзава, марка (ери) хуьзва, нумраяр вахтунда акъудзава, макъалайрин дережа хъсанарзава, цӀийи авторар желбзава. Ингье, алахънава вири терефрихъай лайихлудаказ газетдин 95 йисан юбилей къейд ийиз. Мумкинвилер акуна райондин администрациядини газетдиз куьмекнайтӀа, адан кӀвалахар мадни хъсан жедай…
+Нариман ГЬАЖИЕВ, зегьметдин ветеран, журналист
+Гьаким Къурбанан «ЦӀай квай цӀарар» ктабдай Марина МУРСАЛОВА,НАЧАЛЬНИК отдела
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 313,08 манат, йис патал 626,18 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет, гьа виликдай хьиз 200, йис патал 400 манатдай кхьиз жеда. Гьелбетда, санлай йис патал кхьейтӀа хъсан я, мад инжиклу хъижедач. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-декабрдалди давам жезва.
+Палестинадин агьалийриз – мергьяматлувилин куьмек
+И мукьвара Дагъустан Республикада муьштерийрин ихтиярар хуьнин рекьяй векил Мурад Далгатова Ахцегь райондин карчияр кьабулна. Тебрикдин гаф рахуналди, гуьруьшдин иштиракчийрин вилик «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Фатима Агьмедова экъечӀна. Ада кӀватӀ хьанвайбур гуьруьшдин мурадрин гъавурда туна. Амни карчивилин субъектрин ихтиярар хуьн ва абур правовой месэлайрай гъавурда тун тир. Райадминистрациядин экономикадин ва чилинни эменнидин алакъайрин отделди тешкилнавай серенжемда кьилин госналоговый инспектор Имран Кадашева, Ахцегь райондин прокурор Тимур Мегьамедова, райондин Роспотребнадзордин начальник Арсен Касимова, МФЦ-ДИН, «Ахтынский» МО МВД-ДИН ва хуьрерин администрацийрин векилри иштиракна. Гуьруьшда къарагъарнавай месэлайрикай сад кассовы�� аппаратрихъ галаз кӀвалах тешкилун тир. Кьилин госналоговый инспектор Имран Кадашева совещанидин иштиракчийриз, законодательстводихъ галаз кьадайвал, кассовый аппаратар ишлемишунин истемишунрал амал авунин гереквилин гьакъиндай гегьеншдиз суьгьбетна. Ада гуьзчивалдай органрин патай артухан суалар тахьун ва финансрин гьахъ-гьисабрин дуьзвал таъминарун патал кассовый аппаратар дуьздаказ эцигунин, абуруз къуллугъ авунин ва и аппаратар тайинарнавай рекьиз ишлемишунин важиблувал къейдна. Налогрин инспекциядин векилди гьакӀ карчийриз кассовый аппаратар чарасуз яз регистрация авунихъ ва абур алишверишдин точкайра ишлемишунихъ галаз алакъалу яз герек къвезвай документрин ва истемишунрин гьакъиндай малумат гана. Ахпа серенжем суал-жавабдин къайдада давам хьана. Адан сергьятра аваз карчийри райондин мугьманрив чпи итиж ийизвай месэлайрай суалар вугана. Ахпа кьиле Дагъустан Республикада муьштерийрин ихтиярар хуьнин рекьяй векил Мурад Далгатов авай делегация кардик квай ООО «ЛМК» тӀвар алай карханадин кӀвалахдихъ галаз таниш хьана. РД-ДИН Кьил Сергей Меликова Палестинадин агьалийриз мергьяматлувилин куьмек гун тешкилунин месэлайрай совещание кьиле тухвана. Идан гьакъиндай республикадин регьберди вичин ТГ-КАНАЛДА хабар гана. «Са шумуд йикъан къене чна сифте 30 тонн куьмек кӀватӀ авун фикирдиз къачунва. Иник герек тир вири шейэр акатнава: чими парталар, яргъанар, недай суьрсет, хирер кутӀун патал жунаяр. Вири и шейэр чпихъ еке тежриба авай ва гзаф кьадар инсанриз куьмекар гана ахтармишунрай акъатнавай фондарай фида. Абурни «Михьи рикӀ» ва «Инсан» тӀварар алай фондар я. Парар тайинарнавай чкадив агакьарунин карда чаз Россиядин МЧС-ДИ куьмек гуда. И кар патал ада махсусдаказ самолет чара ийида. Куьмек гунин карда гьукумдин органри, къутармишдайбуру, мергьяматлу крарал машгъулбуру, диндин къуллугъчийри ва инсанрин дердийрикай хабар кьадай вири дагъустанвийри иштиракда. Им чи садвилин виридалайни хъсан чешне я. Чна вирида гьа сифте йикъарилай ина физвай вакъиаяр гзаф рикӀик кьазва. Дагъустанвияр патал чарадан тӀал авайди туш эхир. Камаллу Расул Гьамзатова вичин вахтунда дуьздаказ къейд авурвал, «эгер масадбурун тӀал види хьаначтӀа, вун гьавайда яшамиш хьана». Гила чаз Газа Сектордин агьалийриз – аялриз, дишегьлийриз ва яшлубуруз гьакъикъи куьмек гудай мумкинвал хьанва. Чун са самолетдал сергьятламиш жедач ва мукьвал тир гележегда Палестинадиз мадни парар рекье твада. Чун вири а кардихъ умудлу я хьи, дяведин мусибатар кьулухъ галамукьда ва инсанривай ислягь уьмуьрдив эхгечӀиз жеда. Чи вири дуьаяр и чуьруькдин са тахсирни квачир къурбандрихъ я», – кхьенва Дагъустандин Кьили.
+Къ.Агъасиеван багъ аваданламишзава
+Райондин кьил Абдул-Керим Палчаева кьил кутуналди, Ахцегьрин хуьре Къазимегьамед Агъасиеван тӀварунихъ галай ял ядай багъ аваданламишунин рекьяй кӀвалахар кьиле физва. Объект декабрдин эхирдалди бегьемарун фикирдиз къачунва. Проектдин бинедаллаз багъда чкадин агьалийрин ихьтияжар гьисаба кьуналди, къулайвилер твада. Нетижада ина инсанриз къулайдаказ ял ядай мумкинвал жеда. Проектда къалурнавайвал, ина воркаут – майданар эцигда. Идани жегьилриз чпин азад вахт сагъламвал патал хийир жедайвал кечирмишдай шартӀар яратмишда. Идахъ галаз санал, ина аялрин гъвечӀи майданни тукӀуьрда. И территориядин кьетӀенвал адакай ибарат я хьи, и майдандикай неинки адетдин хизанрай тир аялривай, гьакӀ вич и багъдин патав гвай реабилитационный Центрдин тербиячийривайни менфят къачуз жеда. Идалайни гъейри, адан территориядал ял ядай зонаярни яратмишдайвал я. Къулай куьcрийри, серин аллеяйри, хъсандиз туькӀуьрнавай ял ядай чкайри и багъдикай неинки чкадин агьалияр, гьакӀ райондин мугьманар патални сейирдиз фидай ва ял ядай вижевай чка ийида. Гьа са вахтунда ял ядай багъ къацу авунин месэладизни фикир гуда. Министерством обороны Российской Федерации совместно с органами власти субъектов Российской Федерации в преддверии ДНЯ ГЕРОЕВ ОТЕЧЕСТВА и других знаменательных дат истории отечества проводит Всероссийскую патриотическую акцию «ПИШУ ТЕБЕ ГЕРОЙ» с участием школьников, студентов колледжей, ВУЗОВ, обучающихся в довузовских образовательных организациях, юнармейцев, курсантов учебно- методических центров «АВАНГАРД» и воспитанников военно-патриотических клубов и объединений ДОСААФ России. В целях эффективного и организованного проведения акции просим жителей района участвовать в акции «Пишу тебе герой». Сбор корреспонденции до 1 декабря 2023 года в военном комиссариате Ахтынского, Рутульского и Докузпаринского муниципальных районов РД или в администрациях сельских поселений по месту жительства.
+Зулунни хъуьтӀуьн девирдиз гьазур хьунин сергьятра аваз «Дагъустандин сетрин компания» АО-ДИН Ахцегьрин РЭС-ДИН пешекарри Ахцегьрин хуьре токдин нукьсанар квай шалманар дегишарунин рекьяй кӀвалахар кьиле тухвана. Къейднавай кӀвалахар Юсуф Герейханован, Мавлудин Вагьабован ва Валентин Эмирован тӀварарихъ галай куьчейра кьилиз акъудна. Шалманар дегишарун электросетрин комплекс зулунни хъуьтӀуьн девирдиз гьазур хьунин кьилин кӀвалахрикай сад я. ЦӀийи шалманри электроэнергия умудлудаказ ва хатасуздаказ рекье тун таъминарда. Имни ХЪУЬТУIЬН сезондиз хас тир тӀебиатдин къулайсуз шартӀара иллаки важиблу я. И рекьяй кьиле тухузвай кӀвалахар гележегдани давамарда.
+са истивут, са афни, кьве кьил серг, соядин соус, кьел, истивут, кунжут.
+фунчозадал рганвай яд илична 5-7 декьикьада тада. Кутазвай вири шейэр куьлуьз куьткуьда ва набататдин ягълудин куьмекдалди тавада чрада, ахпа яд илична, хъуьтуьл хьанвай фунчозани хъивегьна са тӀимил чрун хъийида. Винелай кунжут хъивегьда.
+Советрин девирда школада аялрин талукь тир яшаризни кьатӀунриз килигна, абур октябрятрин, пионеррин, комсомолрин гужлу тешкилатра тербияламишзавай. Школадин программада Ватан хуьз гьазурвилин (начальная военная подготовка) тарсар авай. Ахпа школадилай къеце патани, рикӀел алама, Ахцегь райондин ветеранрин Советдин председателар хьайи рагьметлу Аливерди Аливердиеван, Жамал Шефиеван регьбервилик кваз чӀехи классрин аялрихъ, призывникрихъ ва абурун диде-бубайрихъ галаз райондин дережада йиса кьведпудра метлеблу мярекатар – армиядин жергейра къуллугъзавай аскеррин дидейрин слёт, суварин къайдада жегьилар армиядиз рекье тунин гурлу митингар, ЧӀехи Гъалибвилин сувариз талукь конференцияр, Ватандин ЧӀехи дяведин ветеранрихъни РФ-ДИН сергьятчийрихъ галаз гуьруьшар, райондин ва республикадин дережадин «Зарницаяр» кьиле тухузвай. Гила цӀийи девирдин фашистрихъни нацистрихъ галаз дяведин макьсус серенжем (СВО) кьиле физвай шартӀара ватанпересар тербияламишунин кӀвалах активламишдай серенжемрин метлеблувал гзаф тирла, абур рикӀелай ракъурнава. Артухлама, и карда лезгийрин къагьриманвилин «Шарвили» эпосдикай менфят къачуз жеда. ИкӀ авуна кӀани чкадал вучиз ятӀани эхиримжи йисара «Шарвили» эпосдин вич 20 йисуз кьиле тухвана, лезги халкьдин ватанпересвилин зурба мярекатдиз – адетдиз элкъвей суварни кьиле тухузмач, герек амач жеди. Пис чешне – им садакай садак акатдай азар я лугьуда. Гьавиляй аялрик кӀвалени, мектебдани, общественный чкайрани анжах хъсан чешнейралди, кьегьал ксарин къаматралди, лайихлу суьгьбетралди кӀанивилин, сада-садаз гьуьрметунин, куьмекунин, зегьметкешвилин, жавабдарвал гьиссунин, лазим атайтӀа, гьатта Ватан патал чанни кваз къурбанд ийиз гьазурвилин пак гьиссер-ерияр кутаз жеда. «Рассказы о героях учат детей видеть мир глазами патриотов», – лагьанай машгьур педагог В.А.Сухомлинскийди. Эхь, аялар чна чи гьакъикъи чешнейралди, игитрин къаматралди акӀ гъавурдик кутуна кӀанда хьи, герек ватанпересвал, игитвал анжах са дяведин ва я маса кьетӀен шартӀара ваъ, гьар йикъан адетдин кӀвалахралди: хъсандиз кӀелуналди, диде-бубадин ва муаллимрин чӀалаз килигуналди, чӀехидаз гьуьрметуналди, алакьдайвал кӀевевайдан гъил кьуналди, мергьяматлувилин суваб краралди… – къалуриз жедайдан гъавурда ам акьан. Эгер вуна гьар юкъуз тамамарзавай адетдин са кар авун, ви багърияр, хайи хуьр ва санлай уьлкве паталди хъсанди ятӀа, шаксуз, ам ватанпеперсвилин игитвилин кар я, адав гьакӀ жавабдарвилелди эгечӀун герек я. Вичин хиве авай гьар са кар гьамиша намуслувилелди ийиз вердиш касдивай лап четин макъамдани масакӀа ийиз жедач. Советрин девирдин гьа ихьтин къайда тербияди обществодиз Гитлеран фашизм кукӀваруналди уьлкве къутармишиз ва дяведилай гуьгъуьнин четин йисара агъзурралди шегьерарни хуьрер, карханаяр цӀийи кьилелай кӀвачел ахкьулди�� куьмекна. Месела, Зоя Космодемьянскаядиз, Александр Матросоваз, генерал Карбышеваз ва агъзурралди игитриз Ватан патал чпин жегьил чанар къурбанд ая лагьай эмир ни гана? Ватанпересвилин тербия, чанда юлдашар кьиникьикай къутармишунин, гъвечӀи ватанда авай диде-буба, хизанар хуьнин, кӀеви мурад-къаст авайвиляй абур рикӀин буйругъдалди телеф хьана. Ватандин, обществодин вилик чӀехи тир жавабдарвилин, къанажагълувилин, ватанпересвилин гужлу гьиссери абуруз женгина кьиникьин тӀебии кичӀ алудизни куьмекна. Гаф атай чкадал къейдин, Ватандин ЧӀехи дяведа советрин халкьди гьич фикирдиз гъиз тежер хьтин массовый игитвал къалурна. 11635 кас Советрин Союздин Игитвилин тӀварцӀиз, 2656 кас Баркаллувилин ордендин тамам сагьибвилин тӀварариз лайихлу хьана. Хушуналди тешкил хьайи партизанрин отрядра 1,5 миллион ватанпересри иштиракна ва икӀ мад. Бажарагълу тарихчи Егор Яковлева гьавиляй гьахълудаказ лагьана хьи, «Великую Отечественную войну выиграли советские учителя». (Тарихда и гафар гуя Шёнхаузен Бисмарка лагьайбур хьиз гьатнава. Ада вичин ВАХТУНДА«ВОЙНУВЫИГРАЛПРУССКИЙУЧИТЕЛЬ» лагьанай). Гьар гьикӀ ятӀани, гзаф дуьз ва вичел амал авун герек келима я. Амма гьа девирда хьиз, муаллим обществода гьахьтин виниз тир гьуьрметдин дережада хьана кӀанда эхир. Чаз аквазвайвал, гьелелиг, гьайиф хьи, акӀ туш. «Пак чка буш амукьдач» лугьуда. Акьалтзавай несил ватанпересар яз тербияламишунин гьакъиндай къе гьукуматдин идеология зайиф хьанвайла, чун шагьидар я, жегьилар телевиденидин, Интернетдин, мобильный телефонрин алакъадин чӀуру таъсирдик гзаф акатзава. Гзаф вахтара гьабур жезва жегьилриз тербиядин кар алай чешнеяр, «муаллимар». Хъсан патахъ дегишариз кӀанз гьар жуьре дережайра рахунарни меслятар гзаф аватӀани, гьайиф хьи, гьакъикъи нетижайри чун шадарзавач. Обществода муаллимрин мажиб, кесерлувал лазим дережада тахьуникди школайра муаллимар саки вири дишегьлияр я, аялрал итим муаллимрин тербия аламач. Телевизордай адетдин дуьзгуьн тербиядинбурулай тафаватлу яз, чи менталитет - къанажагъдиз акси рагъакӀидай патан зегьмет алачир лезет уьмуьр, ягъункьиникь, чапхун-къакъудун, аргьая авачир крар – гьерекатар раижзавай киноярни передачаяр къалурзава. Мегер икӀ чавай ватанпиересар тербияламишиз жедани? Къе гьар садан гъилевай мобильный телефондин Интернет жегьилар рекьяй акъудунин лап хаталу яракьдиз элкъвенва. Инсанарни акӀ вердиш хьанва хьи, гьатта школадин тарсарани, машиндин рулдихъни, садахъ галаз рахадайлани, фу недайлани, ксудайлани гъиляй ахъай тийиз, абур ТЕЛЕФОН-ИНТЕРНЕТДИН члада ава. И карди иллаки аялдин сагъламвилиз, психикадиз, тербиядиз гьихьтин пис таъсир ийизватӀа, якъин я. Руьгьдин душманри чи жегьилар терроризм, экстремизм, вагьабизм хьтин лап акьалтӀай пис тахсиркарвилеризни мобильный телефонрин куьмекдалди шерикзава. Эхь, им чи душ��анри кьасухдай ийизвай хаинвал тирди ва и хаталувилин вилик пад кьун лазим тирди гьеле вирибуру аннамишзавач. Эхирдай хълагьин, чи обществодин, уьлкведин гележег, шаксуз, чна аялриз гузвай тербиядилай, илимдин чирвилерин дережадилай аслу я. Аялриз тербия ва чирвал гунин къурулуш телевизордин (чӀуру кинойрални передачайрал къадагъа эцигна, виликрай хьиз, ватанперсвилинни эдеб-ахлакьдин дуьз тербиядинбур вучиз къалурдач кьван), мобильный телефонринни Интернетдин чладай акъудна, гьукуматдин дуьз идеологиядин къаюмвилик кутун важиблу я. ГьакӀ жеридак чна кӀевелай умуд кутазва.
+Ватан хуьн РФ-ДИН гражданиндин пак буржи я. РФДИН гражданинди дяведин къуллугъ федеральный закондив кьурвал тухузва. Ватан хуьникай, яни РФ-ДИН Яракьлу Къуватра срочный къайдада къуллугъдикай себеб-бине авачиз кьил къакъудзавайбурулай административный, гьатта уголовный делояр къарагъардай ихтияр ава (ст. 328 УК РФ). Ахьтиндаз ругуд вацралай кьве йисан мудатдалди дустагъдин ва я кьве йисан мажбури кӀвалахариз тунин кар къвезва. Кьабулиз тежер себеб авачиз РВК-ДИЗ татай дуьшуьшда призывникдал 30 агъзур манат жерме илитӀзава.
+Алай йисан 21-ноябрдиз «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин заседанийрин залда Вирироссиядин «Сад тир Россия» политический партиядин Ахцегьрин чкадин отделениедин 34-конференция кьиле фена. Ам «Сад тир Россия» ВПП-ДИН Ахцегьрин чкадин отделениедин секретардин везифаяр тамамарзавай Абдул-Керим Палчаева ачухна ва ада кьилени тухвана. Йикъан повесткадал агъадихъ галай месэлаяр гъанвай:1. ГЬАХЪ-ГЬИСАБДИН девирда «Сад тир Россия» партиядин Ахцегьрин чкадин отделениедин политсоветдин кӀвалахдин ва гележегдин везифайрин гьакъиндай.2. «Сад тир Россия» ВПП-ДИН Ахцегьрин чкадин отделениедин чкадин политсоветдин составдин ротациядин (цӀийи хъувунин) гьакъиндай.3. «Сад тир Россия» партиядин Дагъустандин региональный отделениедин 34-конференциядиз делегатар хкягъунин гьакъиндай. Идалайни гъейри, конференциядин сергьятра аваз, чкадин политсоветдин составди чинебадаказ сесер гуналди, «Сад тир Россия» ВПП-ДИН Ахцегьрин чкадин отделениедин секретарь хкяна. Сесер гунин нетижайрай делегатри рейсадвилелди кьабулай къарардалди «Сад тир Россия» ВПП-ДИН Ахцегьрин чкадин отделениедин секретарвиле «Ахцегь район» МРДИН кьил Палчаев Абдул-Керим Нажмудинович хкяна. Конференциядин нетижаяр кьуналди, Абдул-Керим Палчаева вичиз авунвай ихтибардай серенжемдин вири иштиракчийриз чухсагъул лагьана. Ада къейдна хьи, Ахцегь районди чкадин агьалийрин яшайишдин ери ва шартӀар хъсанарунин барадай кьунвай рехъ давамарда.
+28-ноябрдиз райондин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева кьиле тухвана. Рахун патал сифте гаф ада райондин сад тир эцигунрин Управленидин (УСЕЗ) начальник Алихан Ибрагьимоваз гана. Ада къейд авурвал, чкайрал яшайишдин хсуси эцигунрин гьакъиндай СП-РИН кьилери вахт-вахтунда талукь тир малуматар тагузвайвиляй чавай и рекьяй республикадин руководстводин вилик планар ацӀуриз жезвач. Ахцегьрин ва Сумугъулрин СП-ЯР квачиз, амайбуруз гуя и кардикай хабар авач. Бес Хуьруьгар, Луткунар, Калукар хьтин чӀехи хуьрера инсанри чпиз яшайишдин кӀвалер эцигзавачни?! Ахпа ада 2023-йисуз Ахцегьа 5 куьче аваданламишнавайдакай ва 2024-йисуз ина А. Саидован, С. Сулейманан, Е. Эминан, Къ. Пирсаидован, А. Гъаниеван, М. Айдинбегован ва Гь. Агьмедован тӀварарихъ галай куьчеярни асфальтламишдайдакай лагьана. Райадминистрациядин умуми отделдин начальник Рафик Эфендиев районда яшайишдинни идарайрин кӀвалериз ва чилин участокриз кадастровый нумраяр ягъуналди абур ФИАС-ДИН базада тун герек тирдакай рахана. Эхирдай райондин кьили баркаллу ахцегьви Ринат Магьмудоваз спортдин мярекатрин спонсорвал авунай Чухсагъулвилин чар ганвайди малумарна ва и награда адан буба Фридинав вахкана.
+«ЦӀийи дуьнья» – лезгийрин тарихда кьетӀен газет
+Чи рикӀера гьамишалугъ яз амукьда
+И мукьвара «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз призывдин комиссиядин нубатдинди тушир заседание кьиле фена. Серенжемда Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районрин военный комиссар Рафик Мегьамедова, «Ахтынский» МО МВД-ДИН начальник Эльдар Ибрагьимова, хуьрерин администрацийрин кьилери ва аскервилин къуллугъдиз призывдин месэлайрай военно-учетный столрин пешекарри иштиракна. Заседанидин иштиракчияр тебрикуналди, Абдул-Керим Палчаева къейдна хьи, Ахцегь районда призывдин кампания адетдин къайдада кьиле физва. Райондин кьили нубатдин сеферда рикӀел хкайвал, срочникрин призыв дяведин махсус серенжем кьиле тухунихъ галаз эсиллагь алакъалу туш. Зулун призывдин срочникри чпи РФ-ДИН Яракьлу Къуватрин жергейра са йисуз къуллугъ авур аскерар-срочникар эвеззава. Идахъ галаз санал, муниципалитетдин кьили рикӀел хкайвал, Дагъустанда РФ-ДИН Яракьлу Къуватриз, гьа жергедай яз гуьгьуьллубурун «Каспий» тӀвар алай формированидиз къуллугъун патал контрактникар кьабулун давамарзава. Къейд ийин, гуьгьуьллубур патал гузвай пуларин кьадар чпи гьа ихьтин аскервилин къуллугъар кьунвай контрактникрилай ва мобилизоватнавайбурулай тӀимил туш. Гьа икӀ, жергедин аскерриз агъа кӀан 195 агъзур манат, взводдин командирриз 225 агъзур манат ва гьадалайни гзаф, батальонрин командирриз лагьайтӀа, 245 агъзур манат ва гьадалайни гзаф пул гузва. Ахпа Ахцегь районда зулун призывдин кампания кьиле физвай гьалдин гьакъиндай гегьенш доклад гваз райондин военный комиссар Рафик Мегьамедов экъечӀна. Ада къейдна хьи, призывникар военкоматдиз атун таъминарунихъ галаз алакъалу кӀвалах акьван хъсан чкадал алач. Хуьрерин администрацийрин кьилери ва военно-учетный столрин къуллугъчийри призывникрин чӀехи пай райондин ва гьатта республикадин сергьятрилай къецепата авайдакай багьна кьазва. Военный комиссарди кӀватӀ хьанвайбурун фикир а кардал желбна хьи, ихьтин дуьшуьшра призывникар ва я абурун мукьвакьилияр мобильный алакъадай хабардар авун герек я. Военкоматдиз атуникай отказ авур дуьшуьшда талукь тир акт туькӀуьрна кӀанда. Аскервилин къуллугъдикай кьил къакъудзавай ксар жагъурунин рекьяй кьиле тухузвай кӀвалахдин гьакъиндай алава доклад гваз «Ахтынский» МО МВД-ДИН начальник Эльдар Ибрагьимов экъечӀна. Адан рахунрай малум хьайивал, суткадин вахтунда полициядин участковый векилри военный комиссариатдиз призывдин яшдин 10 далай гзаф жегьилар гъанва. И рекьяй кьиле тухузвай кӀвалах давамарда. Заседанидин нетижаяр кьур Абдул-Керим Палчаева хуьрерин администрацийрин кьилериз призывдин кампаниядин месэлайрай агьалийрин арада гъавурдик кутунин кӀвалах гужлу авун тапшурмишна. И вахтунда жегьилриз аскервилин къуллугъдиз эвер гунин кӀвалах кардик квай законодательстводин истемишунар гьисаба кьуналди кьиле тухузвайдал инсанрин фикир желбун чарасуз я.
+Джонрид Агьмедов 1933-йисуз Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. Москвада М.В. Ломоносован тӀварунихъ галай госуниверситетдин журналистикадин факультет куьтягьайдалай гуьгъуьниз ада «Дагъустандин правда», «Дагъустандин комсомолец» газетрин редакцийра, 20 йисуз КПСС-ДИН Дагъустандин обкомда ва 27 йисуз Даггоспедуниверситетдин культурологиядин кафедрада зегьмет чӀугуна. Ам тарихдин илимрин доктор, ДГПУ-ДИН сад лагьай гъуьрметлу профессор, РД-ДИН илимрин лайихлу деятель, Россиядин образованидин гьуьрметлу работник, пуд сеферда РФ-ДИН журналистрин Союздин «Къизилдин лекь» премиядин диплом къачур кас, республикадин «ЦӀийи дуьнья» газетдин сад лагьай редактор Гьажибег Гьажибегован тӀварунихъ галай премиядин лауреат, Ахцегь райондин Ахцегърин хуьруьн гьуьрметлу гражданин, гзаф ктабрин ва илимдин кӀвалахрин автор тир. Журналистрин арада адан «Дагъустандин периодический печать», «Прессадин игитвал», «Кеферпатан Кавказдин милли печать», «Дагъустандин журналистикадин кӀвенкӀвечи» ва маса ктабар машгьур хьанвай.1959-йисалай ам Россиядин журналистрин Союздин член ва 2009-йисалай РФ-ДИН писателрин Союздин член тир. Гьеле МГУ-ДИН студент тир чӀавалай Джонрид Агьмедова дуьньядин журналистикадин тарих рикӀивай чирна, адан бинедаллаз дипломдин кӀвалахни кхьена. Ахтармишунрин кӀвалахунар кьиле тухудайла къачур чирвилери гележегдин алимдиз Кьиблепатан Африкадин Республикадин кӀвенкӀвечи журналистика ва культура чирунин карда куьмек гана: адан дипломдин кӀвалахдиз еке къимет гана. Са шумуд йисуз республикадин газетра кӀвалахайдалай гуьгъуьниз Дж.Агьмедов МГУ-ДИН аспирантурадиз гьахьна ва 1963-йисуз ада Дагъустандин журналистикадин тарихдиз бахшнавай кандидатвилин диссертация вахтундилай вилик хвена. Ватандиз хтайла, ада партиядин обкомда кӀвалахна ва яргъал йисара республикадин кьилин образованидин ва илимдин кӀвалах гуьзчивилик кутуна. Ада Дагъустандин милли прессадин тарих чирунни давамарна. Адан къелемдикай и темадиз талукь яз хейлин макъалаяр хкатна. Джонрид Агьмедов хайи край чирунални машгъул жезвай. Адан ахтармишунар «ЦӀийи «АХЦЕГЬ-НАМЕ» (1972й.) ва «Алай аямдин «АХЦЕГЬ-НАМЕ» (2000-й.) ктабра къалурнава. Джонрид Агьмедован илимдин ахтармишунар анжах са Дагъустандалди сергьятламиш хьанач. Ам Кеферпатан Кавказдин милли печатдин тарих ахтармишай Россиядин сад лагьай алим я. «Кеферпатан Кавказдин 1917-1937-йисарин милли печать» монография Ростовдин госуниверситетдин, Даггосуниверситетдин ва Россиядин хейлин вузрин журналистикадин факультетрин студентар патал вижевай ктаб хьана. Дж.Агьмедован лайихлувал мадни адакай ибарат я хьи, ада сифте яз, СССР-ДИН гъвечӀи халкьарин – Кеферпатан Кавказдин, Поволжьедин, Сибирдин ва Кефердин – печать вилик финин месэлаяр ахтармишна. Ада вичи ахтармишнавай ва кӀватӀнавай материалдин бинедаллаз докторвилин диссертация кхьена ва ам 1990-йисуз агалкьунралди хвена. Джонрид Агьмедова (ам 2019-йисан 5-июндиз рагьметдиз фена) лезгийрин, Дагъустандин, Кеферпатан Кавказдин ва вири Россиядин журналистикадин тарихда дерин гел туна. Адан къамат чи рикӀера гьамишалугь яз амукьда.
+1928-йисан 21-июль лезги халкьдин уьмуьрда кьетӀенди яз гьисабиз жеда. И йикъа лезгийрин тарих кьве девирдиз: милли чӀалал басмадин шейэр акъат тийизвай девирдизни лезги халкьдин милли пресса вилик физ башламишай девирдиз пайна лагьайтӀани жеда. Эгер чна 71 йисан идалай вилик квай девирдиз вил вегьин хъувуртӀа, чаз багъри халкьдик бажармишиз алакьнавай карди шадвилин, разивилин, дамахдин гьихьтин гьиссер кутунвайтӀа аквада. Гьа и юкъуз анжах чи ватанэгьлийрин руьгьдин игьтияжар таъминарунихъ элкъуьрнавай сифтегьан газет – «ЦӀийи дуьнья» чапдай акъатна. Гьуьрметлу газет кӀелзавайбур, ша чна квехъ галаз санал «ЦӀийи дуьньядин» сифтегьан нумрадин чинриз вил вегьен. Гаф кватай чкадал лугьун лазим я хьи, 1928-31-йисара акъатай и газетдин вири нумраяр, садни хкат тавуна, Россиядин государстводин библиотекадин (виликан Ленинский библиотекадин) печатдин изданияр хуьзвай чкада саламат авунва. Кандидатвилин диссертация гьазурдай чӀавуз за гьа библиотекада авай газетрикай менфят къачунай. Латин чӀалан гьарфарин бинедаллаз туькӀуьрнавай алфавит вилив хвена кхьенвай текстер кӀелун заз са акьван асант акъвазнач. Амма жуван багъри чӀалал чапнавай текстерай кьил акъудун заз гзаф хуш тир. Гьа икӀ, 1928-йисан 21-июлдиз акъатай «ЦӀийи дуьньядин» нумра. ГъвечӀи кӀалубрин газет. НДА-ДИН (Дагъустандин цӀийи алфавитдин) ЦК-ДИН орган. Сад лагьай чинин вини кьиляй ихьтин келимаяр кхенва: «Яшамишрай Советрин Дагъустандин 10 йис тамам хьун!». Агъадихъай «Тарихдин югь» тӀвар алаз ��ьилин макъала ганва. «Къе, – къейдзава ана, лезги чӀалал кӀелкхьин арадал гъуналди, чна газет акъудиз башламишзава. Тежриба авачиз газет чапдай акъудун, гьелбетда, са акьван регьят кар туш. Сифте кьилерай четин жеда, амма четинвилерин гуьгъуьнал шадвилерни галайдахь чун инанмиш я. Газет кӀвачел акьалдарун патал чна вирида жуван къуватар желб авун герек я». Сад лагьай чина партиядин Дагъустандин обкомдин, просвещениедин нарком Алибег ТАХОГОДИДИН, комсомолдин обкомдин, Дагъустандин женотделдин, чилерин рекьяй нарком Шарапилован ва масабурун тебрикарни чапнава. Амма къейд авун лазим я хьи, Абдулкъафар Алкадарскийдин «ЦӀийи гьуруфат – цӀийи везифа» кьил ганвай чӀехи макъала иллаки жанлуди хьана. Адал, зи фикирдалди, са кьадар гегьеншдаказ акъвазун КУТУГНАВА.«ШУМУДНИ са виш йисара яшамиш жезвай, девирривай дегишариз тахьана са чӀалал рахаз амай лезгияр икьван гагьда кхьин-кӀелун тахьана, вагьшивиле амукьун – еке тир гуж, гзаф зурба мусибат, кьадар-гьисаб авачир са бахтсузвал тушни бес?.. Октябрдин инкъилаб хьаначиртӀа, лезгийрин кьилел низ чидай мад вуч йиф-югъ къведайтӀа. Бахт хьана, лезгийриз октябрдин инкъилаб хьана». Советрии властдин цӀуд йисан къене милли политикадин жигьетдай къазанмишнавай нетижайрикай лугьуналди, авторди просвещение, печать, культура вилик тухунин карда гзаф халкьари къазанмишнавай агалкьунрикай кьетӀендаказ лугьузва. «Чун хьайитӀа, – малумарзава авторди, чи чӀал туьрк, араб, урус чӀалариз къурбанд авуна. «Лезги чӀал – вуч чӀал я?», «Адакай чаз чӀал жедай туш, ам терг жеда. Чна медени тир туьрк чӀал къачуна кӀанда», «Туьрк чӀал умуми чӀал я»... – жуван миллетдикай тир ва жуван багъри чӀалан мумкинвилерихъ са акьван инанмиш тушир ксари гьа икӀ лугьузвай, гьа идалди абуру лезги чӀал вилик финиз кьецӀ гузвай, адан метлеб АГЪУЗАРЗАВАЙ».«ГИЛА чаз цӀийи гьуьруьят хьайила къулухъ, чавай лугьуз жеда хьи, чи лезгиярни амай халкьар хьиз, дидедин чӀалал кӀелиз-кхьиз фад уях, медени хьана, бахтлу жеда. Гила чи гъилени амай миллетрин гъиле хьиз, чирвилин, илимдин, медениятдин яракь гьатна. И яракь чна гзаф кӀевелай хвена, ишлемишна кӀанда». Эхирдай А.Алкадарский школайрин муаллимрихъ элкъвена рахазва. Абуруз цӀийи алфавит фад-фад чирун, гуьгъуьнлайни гьа алфавит халкьдин гегьенш къатарин арада пропаганда авун меслят къалурзава. Газетдин кьвед лагьай чина виле акьадайвал, ири гьарфаралди «Терг хьуй куьгьне араб алфавит» кьил ганва. Пуд лагьай чинин вини кьиляй «Яшамиш хьуй латин гьуруфат» келимаяр, кьуд лагьай чинани «Дидед чӀал чирвилин, илимдин, медениятдин яракь я!» гафар кхьенва. Гьа и чина Гьажидин (Аликберован?) «Дагъустан» тӀвар алай шиирдай са чӀук ганва. Адан сифтегьан кьве куплет ихьтинбур я:
+«Акьул кӀватӀ авуна кьилиз, Фикирза зи авайвилиз, Маарифат татайтӀа гъилиз, Жеч чи кар абад, Дагъустан. Гьар са хуьре ая мектеб, Чазни чир хьуй илми-эдеб, КӀел тавурзи е хьи са хеб,
+Гьар йисан 1-декабрь дуьньядин вири уьлквейра СПИД-ДИХЪ галаз женг чӀугунин югъ хьиз къейдзава. СПИД квелди хаталу я? И азарди инсандин имунный системадиз чӀуру таъсир ийизва. Ам садакай масадак ивидилай, кӀвачел залан вахтунда дидедикай аялдик, аялдиз хурудай нек гудайла ва гьаяйрин рекьелни акатун мумкин я. СПИД сагъарун патал виридалайни менфятлуди антиретровирусдин терапия яз гьисабзава. Къейд авун лазим я хьи, СПИД сагъарунин и къайдади начагъ кас тамамвилелди сагъар хъийизвач. Амма духтурдин теклифрал кӀевелай амал ийиз хьайитӀа, инсандин беденда СПИД-ДИН вирус лап зайиф жезва. Идани азарлу касдиз яргъалди яшамиш жедай мумкинвал гузва.
+Жаванриз гьикӀ чирвилер гуда?
+ЧӀехи классриз акъатнавай аялрихъ агъадихъ галай ерияр малум жезва:– чирвилерин гьар жуьре дережа – кьакьан дережадилай сергьятламишнавай кругозордал кьван;– чирвилериз ийизвай рафтарвал – жавабдардалай къайгъусуздал кьван;– тарс чирунин гьар жуьреяр – масадалай аслу тушиз кӀвалахиз, малуматар жагъуриз, фикир ийиз алакьунилай фикир тагуз тарс хуралай чирунал кьван;– чирвилерин гьар жуьре кьадар ва абурун мягькемвал. Жаванрихъ галаз кӀелунринни тербиядин кӀвалах тешкилдайла, таяр-туьшерин фикирди абуру чеб тухузвай тегьердиз екедаказ таъсирзавайди гьисаба кьун важиблу я. Са классда кӀелзавайбуруз ва дустариз вич гьисаба кьуни аял асул гьисабдай гьевесламишзава. Вичин вилера вич тестикьар авунин игьтияж аял патал гзаф чӀехиди я. И мурад патал жавандихъ са классда кӀелзавай юлдашрин арада кьакьан гьуьрмет (статус) хьунин мураддалди ам гзаф крар ийиз гьазур я. Идахъ галаз санал, школадин программа чирунин кардани рази жедай агалкьунар къазанмишна кӀанда. Юлдашри ва жува-жуваз гузвай къимет сад хьуни жавандин гуьгьуьлдин саламатвилиз таъсирзава. Юлдашрин арада кесерлувал квадарун ам патал «мусибат» я. Гуьгьуьлдин дурумсузвилин себебдалди жаванди къазанмиш тавунвай туьгьметриз жаваб яз векъивал къалурун мумкин я. Ада абур вичин инсанвилин лайихлувал агъуз вегьин яз кьабулда. Муаллимди вичин кӀвалахда ученикрин лайихлувал квадар тавун ва вири юлдашар алай чкадал абуруз туьгьметар тавун лазим я. Жаванри муаллимрин эдеблувилиз, абуру итижлудаказ ва гъавурда акьадай тегьерда тарс ахъаюниз, тарсуна еришда аваз кӀвалах тешкилуниз, адал вири ученикар желбуниз, тухузвай тарсар гьар са аял патал жезмай кьван менфятлубур ийиз чалишмиш хьуниз къимет гузва. Жаванар коллективизмдал тафаватлу жезва. Абур юлдашрихъ галаз саналди тир кӀвалахди вичел чӀугвазва. ТАЯР-ТУЬШЕРИХЪ галаз алакъаяр хуьн школадиз атунин асул себеб (стимул) я эхир. Чирвилер гуна мадни са важиблу кар ахлакьдин тербиядин кӀвалах я. И тербиядин кьетӀенвал адакай ибарат я хьи, ада жаванриз марифатдин къайдаяр дериндай чирзава, абурухъ ахлакьдин фикирар ва инан��ишвилер арадал гъизва. Эгер аялри и къайдаяр марифатдин хсуси инанмишвилер (принципар) хьиз кьабулзаватӀа, абуру чпи-чеб тухунин къайдайрал мадни ашкъидалди амалзава. Жаванвилин яшда аялри кӀелунриз ийизвай итиж хейлин дегиш жезва. КӀелунрин кӀвалах дуьздаказ тешкилнавайла, ученик тарсарив эгечӀзавай тегьерни дегиш жезва.
+1. Тапшуругъар дуьздаказ гьялунай ученикар гьевесламишун, агалкьунрай абурун тарифар авун. Гьа икӀ аялди вичи-вичиз гузвай къимет хкаж, вичин алакьунрихъ инанмишвал артух жезва.2. Чирвилер гуна кьилдин (индивидуальный) ва дифференцироватнавай жуьреда эгечӀун таъминарун.3. ЦӀийи тарс гузвайла, ам зайиф ученикризни чир хьун гьисаба кьуна кӀанда. Ида абуруз алатай тарсунин гъавурда акьадай ва санлай чирвилерин дережа хкаждай мумкинвал гуда.4. Гьуьжет алай ва чпиз школьникри итиж ийизвай месэлайрай мукьвал-мукьвал дискуссияр тухун, саналди тир кӀелунрин кӀвалах тешкилун важиблу я. Адак дестейриз гузвай тематикадин тапшуругъар, интеллектуальный къугъунар, проектар яратмишун акатзава.5. КӀелунрин еридин терефдиз фикир гана кӀанда. Герек гузвай тарс артухан тади квачиз, гьар са ученикдивай килигзавай темадай кьил акъудиз жедайвал тешкилин. Артухан тапшуругъар гунихъ галтугуни ученикар тарсарай агакь тавунал ва абуру кӀелунриз ийизвай итиж квадарунал гъизва.6. КӀелунрин кӀвалах а тегьерда эцигна кӀанда хьи, герек къачузвай къиметри кӀелунра кьилин чка кьан тийин. Вири классдин вилик ученикар тарсарай агакьуникай лугьунни герек авай кар туш. Амма са классда кӀелзавай аялрин арада тарсарай акъажунрин руьгь авачтӀа, муаллимдивай агалкьунрай виридан вилик са нин ятӀани тарифар авуртӀа жеда.7. Ученикар сад-садав гекъиг тийин. Акси дуьшуьшда муаллимди классда къулайсуз гьалар ва гьуьжетар арадал гъида.
+1. Аялриз кӀелунар патал гьевесламишдай шартӀар яратмиша. ДИДЕ-БУБА аял патал кьилин чешне я. Саналди тир вахт хийирлудаказ кечирмиш ая: санал ктабар ва я макъалаяр кӀела, выставкайриз ва я музейриз алад, фикир желбдай фильмайриз килиг.2. Бажарагъар винел акьулдур ва абур вилик твах. Куьне жавандивай адаз гьихьтин кӀвалах ийиз ва я чириз кӀандайтӀа, гьадаз итиж ая. Адан тӀвар кружокра ва я тренингра кхьихь: къуй ада вич гьар жуьре хилера ахтармишрай. Гьар са машгъулат ва я тарс регьятдаказ школадин предметрихъ галаз алакъалу ийиз жеда.3. Чирвилер къачунин къиметлувал гьисс ийиз куьмек це. И кар чпи уьмуьрда гзаф агалкьунар къазанмишай ксар са мурадарни авачиз яшамиш жезвайбурухъ галаз гекъигунин куьмекдалди кьилиз акъудиз жеда. Эгер жаван и дуьшуьшдани вичи вучиз кӀелна ва кӀвалин тапшуругъар тамамарна кӀанзаватӀа, гьадан гъавурда акьазвачтӀа, адаз са юкъуз вичи акьулдин ваъ, физический алакьунар истемишзавай кӀвалахдал зегьмет чӀугунин теклиф це. Мумкин я, и дуьшуьшда ада физический зегьмет гзаф заланди тирди гьиссда ва вич патал кӀелунар хкяда. Идалайни алава яз, ихьтин гьалари аялдиз гележег патал мурадар яратмишдай, яни уьмуьрдин сенгерар тайинардай мумкинвал гуда. 4. Сифте килигайла аслу тушир аял хьиз аквазвай жуван жавандин тарифар ийиз рикӀелай ракъурмир. Гьа виликдай хьиз, адахъ диде-бубади вичин тереф хуьнин, къазанмишнавай агалкьунрай абуру рикӀин сидкьидай шадвал къалурунин игьтияж ава.5. Жавандин фикирдиз ва хкягъуниз гьуьрмет ая. Эхирдай къейд ийин: жавандиз дуьздаказ чирвилер гуни неинки муаллимдиз ва диде-бубайриз кӀвалах кьезиларда, гьакӀ жавандиз вичизни уьмуьрдин рекьяй экъечӀ тавунин ва адай артухан месэлаяр галачиз финин карда куьмек гуда. Умудлу я хьи, и макъала куьн патал хийирлуди хьана.
+«Дагъустан Республикадин виридалайни хъсан математикадин муаллим» лагьай тӀварцӀиз Ахцегьрин 3-нумрадин юкьван школадин муаллим, Дагъустандиин лезги писателрин Союздин ва гьакӀни Ахцегь райондин Общественный палатадин член Саидова Жамиля Гьажиевна лайихлу хьана.
+Райондин кьил Абдул-Керим Палчаева вичин уьмуьр аялриз бахшнавай, везифаяр намуслудаказ, баркалладин таж кьилеллаз тамамарзавай муаллимдиз Гьуьрметдин грамота ва адахъ галаз санал пулдин премия гана, акьалтзавай несилдиз чирвилер гунин ва тербияламишунин кардик еке пай кутунай сагърай лагьана.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Дидейрин югъ! Чна къейдзавай гзаф кьадар суварин арада дидейрин Йикъа кьетӀен чка кьазва. И юкъуз гьич садни къуйгъусуз амукьдач жеди. Вучиз лагьайтӀа, несилрилай несилралди гьар са касдиз диде – им уьмуьрда вирдалайни кьилин, багьа, пак инсан я. Диде хьуникди дишегьлиди вичин тӀебии лап хъсан къилихарни ерияр ачухзава: регьимлувал, кӀанивал, къайгъударвал, сабурлувал ва бала патал гьатта чанни къурбанд ийиз гьазурвал. Виридуьньяда къейдзавай и сувар (Россияда Б.Н.Ельцинан Указдалди 1990-йисалай гьатнава), якъин, уьмуьрдин эбедивилинди я. Гьелбетда, диде гьич са юкъузни рикӀелай алудна виже къведач, амма и юкъуз дидейрин патав фена, абурун хатур къачуниз, абуруз кӀанивилин хуш гафар лугьуниз, пишкешар гуниз чун буржлу я.
+Ата бубайрилай инихъ адет хьанвайвал, дишегьлидин, дидедин ихтиярарни мумкинвилер аялар хунин, тербияламишунин, къул хуьнин кӀвалин кӀвалахралди сергьятламишзавай. Алай девирдин дишегьлиди, дидеди лагьайтӀа, тӀебии хивевай и крарилай алава, итимрихъ галаз санал кьиле тутух тийизвай кар авач: политикарни, алимарни, лётчикарни, журналистарни, машинистарни, идарайрин регьберарни, гьатта аскерарни я абур. Муаллимрикайни духтуррикай, алверчийрикайни яшайишдин хиле къуллугъчийрикай стӀун рахадач: обществода жавабдар и къуллугърин 70-80 процент дишегьлийри – дидейри бажармишзава. Гьа зурба алимар, пагьливанар, игитар хазвайбур, тербияламишзавайбурни гьа дишегьлияр я эхир. Куьтягь тежер кӀвалин вири крарни, гьуькуматдин къуллугъарни ийиз, гьикӀ агакьзава, алакьзава аб��рулай?! Тажубдин кар я. Ахпа лугьуда хьи, абур итимрилай зайиф я. Эхь, дишегьлияр – дидеяр инсаниятдин лап гуьзел, назик, мегьрибан ва гьа са вахтунда виридалайни къуватлу ва лигимлу пай я. Гьавиляй чна юкь агъузна икрамна кӀанзава дидейриз. Инсаниятдин яшайишдин эвелимжи къайда-къурулуш матриархат (дуьм-дуьз манада «дидедин гьукум, ихтиярар») тир ва, алимри тестикьарзавайвал, эхирдани матриархат хкведа. Чун шагьидар я, къе пара хизанра дишегьлийрин гаф вине ава… Вири дишегьлияр тебрикзавай 8-мартдин суварилай тафаватлу яз, дидейрин суварин юкъуз дидеяр чи кьетӀен дикъетдик ква. Абурун хатур къачун яз 24-ноябрдиз Ахцегь РДК-ДИН цӀийиз капитальныйдаказ ремонт хъувуна тадаракламишнавай чӀехи залда дидейрин Йикъаз талукьарнавай чӀехи концерт хьана. ГъвечӀи зал-фойеда ИЗО школадин, аялрин яратмишунин КӀвалин, ва жегьил натуралистрин станциядин аялрин гъилин яратмишунрин кӀвалахрин выставкаяр тешкилнавай. Райадминистрациядин тапшуругъдалди культурадин Управленидин коллективди гьазурай шад мярекат райондин гьевескар артистрин дестеди «СВО-ДИН аскер дидедихъ галаз гуьруьш» сегьне къалурунилай ачух хьана. Чпин рухвайри дяведин махсус операцияда къуллугъзавай дидеяр теклифдин билетралди залда ацукьарнавай. Ахпа тамададин везифаяр тамамарзавай райондин культурадин Управленидин (РУК) начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова микрофондихъ «Ахцегь район» муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаеваз теклифна. – Гьуьрметлу дидеяр, къенин суварин югъ за квез жуван ва райондин вири руководстводин патай рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй квез чандин сагъвал, рикӀин динжвал хьурай! Дяведа викӀегьдаказ къуллугъуналди Ватан хуьзвай куь рухваяр сагъ-саламатдиз ва гъилибвал гваз хтурай! Чна абурухъ галаз датӀана алакъа хуьзва. Квез, гъиле яракь аваз Ватандин таъсиб хуьзвай рухвайрин дидейризни сусариз зи кабинетдин ва кӀвалин ракӀарар гьамиша ачух я ва алакьдай вири жуьредин куьмекар гуз чун гьазур я…, – лагьана райондин кьили. Ахпа ада РД дишегьлийрин Союз общественный тешкилатдай мергьяматлувилин «Дидейрин савкьват» (Посылка матери) акцияда активнидаказ иштиракунай райондин образованиедин ва культурадин идарайрин коллективринни абурун руководителрин тӀварцӀел хтанвай Чухсагъулвилин чарар ва Гьуьрметдин грамотаяр вахкана. Залдавайбурун гуьгьуьлар дидевилин ва ватанпересвилин мана-метлебдин манимакьамралди райондин дишегьлийрин Союздин председатель, РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи Таира Муспагьовади, чкадин гьевескар машгьур артистар тир Назлу Шахбановади, Эмирсултан Бигеева, Ренат Гъаниева ва масабуру шадарна. Концертдин безегар лагьайтӀа жеда, чи дидейриз чпин сувар мубаракун патал хтанвай РД-ДИН лайихлу артистка Фаризат Зейналова ва лезги эстрададин «гъед» Гуьльмира Алиева тир. Залдавайбуру абурун гьар са нумра гур��у капар ягъуналди хушдиз кьабулзавай. Агъадихъ чна куь фикирдиз
+Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран
+шиир – лезги литературада дидедин пак къаматдиз бахшнавай лап хъсан эсеррикай сад – гъизва.
+Ширин затӀар гзаф ава дуьньяда, Сад лагьайди вун я, дидие, чан диде. Къенин юкъузни ама зи япара Ви лайлайдин назик, ширин ван, диде. Гьар жуьредин четинвилериз давамна, Вун я, диде, зун арадиз гъайиди. Дидевилин шартӀар вири тамамна, ЖУЬРЕБА-ЖУЬРЕ зиянривай хвейиди. Йифизни вун ахварар атӀуз ширин,
+Шумудни садра кьепӀинал къарагъдай.
+Вуч ятӀа баладин дарман дердинин, Лугьуз, фена духтурривай суракьдай. Зи рекье харжна вуна ви кӀанивал, Партални фу, акьул, несигьат гана. Валай аслу я, диде зи диривал, Гьалал ая, за ваз азият гана. Ви хъсанвал ракъурдач за рикӀелай, Куьз лагьайтӀа, ви дережа кьакьан я. За ви хатур хуьда, диде кӀевелай, Ватан вилик ишигъ, диде зи чан я.
+Чна гьеле хабар гайивал, са тӀимил йикъар идалай вилик Махачкъалада 2009-2010-йисара дидедиз хьанвай рушарин командайрин арада волейболдай тухвай турнирда райондин 2-нумрадин ДЮСШ-ДИН командади 1-чка кьуна ва адакай РД-ДИН чемпион хьана. И йикъара чи волейболисткайрив ва абурун тренеррив шабагьар вахкудайла райондин кьил Абдул-Керим Палчаева спортдин важиблувал ва ихьтин агалкьунри чи гъвечӀи Ватан машгьурзавайди къейдна, спортсменриз еке и агалкьун тебрикна, абурув пулдин пишкешар ва дипломарни грамотаяр вахкана. Райондин кьили жегьил волейболисткайриз уьлкведин спортдин майданрани чпин устадвал къалурдай къуватар хьана кӀанивилин чими келимаяр лагьана. Ада гьакӀ чи спортсменриз ва абурун тренерриз пулдин пишкешар ва серенжем кьиле тухун патал асул куьмек гайи Москвада авай «Содействие и помощь» тӀвар алай мергьяматлувилин фондуниз чухсагъул малумарна.
+Шикилда: «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева командадин тренерар тир Нурамет МутӀалибовни Мегьамед Парпачев ва абурун тербиячияр тир Рукъият Ильясова, Сабина Мустафаева, Алина Абдулкеримова, Фатима Фетуллаева, Алина Парпачева, Асият Эмирбегова, Хадижат Абдулкеримова, Кларина Эфендиева, Карина Мегьамедалиева, Фатима Аллагьярова тебрикзавай вахт.
+И мукьвара Махачкъалада жаванрин арада азаддиз кьуршахар кьунай Дагъустандин кӀвенкӀвечивилин турнир кьиле фена. Адан призерар хьайи 2-нумрадин ДЮСШ-ДИН спортсменар грамотайриз, медалриз, чухсагъулвилин чарариз ва пулдин пишкешриз лайихлу хьана. И акъажунра тафаватлу хьайи чи пагьливанрив пишкешар вахкудайла, райондин кьил Абдул-Керим Палчаева чина спортдиз артух фикир, бажарагъ авай спортсменриз вири патарихъай куьмекар гузвайди ва абуруни, чпин нубатда, гъвечӀи Ватан машгьурзавайди къейдна. Къуй чи спортсменрихъ гележегда мадни еке агалкьунар хьурай!
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Мугьуров Шарафудиназ ва амай мукьва-кьилийриз пара кӀани
+к��чмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Утерянное свидетельство серии А № 029510 о неполном среднем образовании, выданное в 1993 году МКОУ «Ново-Усурская СОШ» на имя
+• Яргъа авай мукьвадалай мукьвал алай къунши хъсан я.
+• Пис къунши хьайила, хъсан кӀвалер эцигиз жедач.
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьилин патав муниципалитетдин координационный Совет тешкилунин гьакъиндай райадминистрациядин 30-ноябрдин 262-нумрадин къарардин бинедаллаз гьа юкъуз Ахцегь муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз РДК-ДИН гъвечӀи залда координационный Советдин сифте заседание кьиле фена. Анал халкьдин арада гьуьрмет авай активный общественникар тир 25 касдикай ибарат къурулуш ва абурун арадай координационный Советдин председатель ва секретарь хкяна. Председателдин везифаяр вичи икьван чӀавалди райондин общественный Палатадин председателвал авур Али Исмаиловал ихтибарна ва секретардин везифаяр райадминистрациядин умуми отделдин къуллугъчи Ирина Саидмегьамедовадал ихтибарна.
+– Районда общественный цӀийи тешкилат кардик кутунин кьилин мурад-метлеб районда властдин органринни халкьдин гегьенш къатарин арада карчивилинни ихтибарлувилин сих алакъаяр дуьзмишун я, – башламишна вичин суьгьбет АБДУЛКЕРИМ Палчаева. – Аквазвайвал, алай вахтунда чна бюджетдинбур тушир пулдин такьатар желбуналди, Ахцегьар ва санлай район аваданламишун, агьалийриз яшайишдин къулай шартӀар яратмишун патал еке крарик кьил кутуна, абур гьялзава. Кьилди къачуртӀа, 30 миллион манат пул серфна Ахцегьрин ХIХ асирдин машгьур къеле туькӀуьр хъувунин проект гьазурзава; ЦРБ-ДИЗ 50 миллион манатдин къимет авай медицинадин тадаракар къачунва, больницадиз паталай хъсан духтурар гъиз кӀанзава; Ахцегьрин анжах 1 ва 2-нумрайрин школайриз 10 миллион манатдин кӀелдай тадаракар къачунва; Рутулрин Лаалан дередай 300 мм. диаметрдин трубадаваз хъвадай михьи яд гъиз эгечӀнава (тахминан къимет 340 млн. манат); рекьер асфальтламишзава; Ахцегьрин центрда хсуси куьгьне кӀвалер чкӀир хъувуна абуруз эвездин еке пулар хганва), анал хъсан фонтанни галай багъ, девирдин истемишунрив кьур мугьманхана, яшайишдин КӀвал, ресторан эцигун, Калун участокда 5 гектардин майдандал 400 аялдин чка авай школа-интернат эцигун фикирдик ква. ГьакӀ Фиярин хуьруьз къведай муьгъ туькӀуьрна бегьемарзава ва икӀ мад. Амма гьайиф къвезвай кар ам я хьи, чи жемят, гьа виликдай хьиз, къайгъусуз, активсуз яз ама. Гуя кьасухдай хьиз кьецӀ гуз, чирхьин ятар цин хулерикни къаналрик кутазвайбурни, зирзибилар чпин кӀваляй акъудна гьар гьинал хьайитӀани гадарзавайбурни, нефс вилик кутуналди рекьер-хулер кьазвайбурни, майишатдин къенепатан хулер акъуд тийиз, рекьера ятар твазвайбурни, налогрин ва коммунальный къуллугърин пулар тагузвайбурни гьалтзава. «Моя хата с краю» л��гьурвал, ахьтинбуруз сада са гафни лугьузвач. Эхь, халкь суствиляй акъудун, уяхарун, гъиле кьунвай и чӀехи крара шериквалун, чаз алакьдай куьмекун патал арадиз гъанва чна райондин руководстводин патав координационный Советдин – общественный тешкилат. И крар чалай гъейри, паталай атана садани ийидач. Вири месэлаяр инсанрин тербиядинни образованидин дережадилай аслу я. Гьа кардизни гила чна кьетӀен дикъет гузва: хъсан муаллимар премийралди, «отличник» аялар стипендийралди гьевесламишзава ва икӀ мад. Координационный Советдин Положениедал асаслу яз квез, адан членриз, райондин кьилин, руководстводин тӀварунихъай инсанрив рахадай ихтияр ава. Лугьун хьи, ихьтин гафар виликрайни гзаф хьана, ахпа абур яваш-яваш рикӀелай физ хьана. Кьилинди, гьакъикъатдани и сеферда кьиле Абдул-Керим Палчаев аваз райондин руководстводиз жумарт спонсоррин куьмекдалди ва халкьдикай даях кьуналди абур кьилиз акъуддай ният-къаст ава. И кар чаз гафаралди ваъ, гьакъикъи краралди аквазва. Общественный цӀийи тешкилатдин заседание адан членри райондин руководстводиз чпин фикирар-теклифар малумаруналди давам хьана. Ингье, абурукай бязибур: район хуьруьн майишатдинди я кьван, ичер гьялдай са цех эцигун важиблу я; Ахцегьа Къ.Палчаевадин куьчеда винидихъ галай кӀвалерин чиркин ятар гьатзава; къадим Ахцегьа юкьван асиррин кӀвалерин архитектура, куьгьне куьчейрин кьетӀенвал хуьналди туристар желбиз жеда; куьчейра гьатнавай иесисуз кицӀер хаталу я… Дагъустандин Гьукуматдин регьберри 2024-йисуз чпиз яшайишдин рекьяй тайин тир кьезилвилер (льготы) талукь тир агьалияр патал дарманар къачунин серенжемриз, алатай йисарив гекъигайла, рекорддин кьадарда аваз пулдин такьатар чара ийида. Идакай РД-ДИН Гьукуматдин пресс-къуллугъди хабар гузва. Кьилди къачуртӀа, винидихъ къалурнавай мурад-метлебдиз 2,7 миллиард манатдив агакьна пулдин такьатар ахъайдайвал я.
+5-декабрдиз райондин активдин нубатдин совещание райадминистрациядин кьил Абдул-Керим Палчаеваан регьбервилик кваз кьиле фена. Вичин сифте гафуна ам алай вацра райцентрда зурба спорткомплекс ачухиз гьазурвал аквазвайдакай, районэгьлияр ватанпересвилин крарал активламишун патал координационный Совет тешкилнавайдакай рахана ва трибунадихъ адан председатель Али Исмаиловаз теклифна.– Чи, яни общественный тешкилатрин ва жемятдин мурадмакьсад сад я: кьиле тухузвай цӀийивилера руководстводиз куьмекун, райондин виликан машгьурвал арадал хкун, – башламишна ада вичин рахунар. – Акьалтзавай несилдиз ахлакьдин дуьз тербия гунин, дагълух хуьрер хуьнин ва аваданламишунин, инсанриз яшайишдин къулай шартӀар яратмишунин карда чна са жерге серенжемар фикирдиз къачунва. Кьилди къачуртӀа, чкайрал координационный Советдин совещанияр кьиле тухун, 23-декабрдиз райондин Кьилихъ галаз жемятдин ачух эфирдин передача тешкилун ва икӀ мад. Экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовади залдин дикъет налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар (ОКС) активламишунин месэладал, хуьрера кардик кваз хьайи культурадинни ял ягъунин центраяр агал хъувун лазим тирдал (абурун везифаяр СДК-РИВ гва) желбна. ЦРБ-ДИН кьилин духтур Митгьедин Мурсалова райондин руководстводин куьмекдалди больница багьа медалатралди тадаракламишзавайдакай хабардарна. «Алай вахтунда чаз рекъемрин УЗИ аппарат, маммограф, вилик фенвай къайдада гьар жуьре операцияриз жедай алатарни галай стол, чархарраллай рентгенаппарат ва маса медтехника гъизва. Пара кьадар сагърай! Жемятдиз медицинадин къуллугъ хъсанарун патал чун алахъзава. Анжах са теклиф-тӀалабун ава: фикир це, райондин 32 агъзурахъ галаз инсанрикай чи ЦРБ-ДИН къуллугъ-учётдик анжах 17 агъзур кас ква. Вичин вахтунда «ковиддин» рапар ягъунихъ галаз алакъалу яз арадал атай и нукьсан (а вахтунда парабуру Усугъчайдин больницадай гуя рапар янавайвилин справкаяр къачуна) гила туькӀуьр хъувуна кӀанда.
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиева 2024-йис патал газетар кхьинин кӀвалах кьиле физвай гьалдикай малумарна. «Дидед чӀал хуьн патал иллаки кьетӀен фикир чна лезги изданийриз гун лазим я. Гьич тахьайтӀа жуван хайи чӀалаз, халкьдиз гьуьрметун, аялриз лезги чӀал чирун патал «ЦӀийи дуьнья», «Лезги газет» чи гьар са кӀвале-столдал хьун, гьакӀ «Кард», «Дагъустандин дишегьли», «Самур» журналар кхьин лазим я», – таъкимарна ада.
+С.А.Меликован къуллугъдилай рази я
+«ЦӀийи дуьнья» – лезгийрин тарихда кьетӀен газет
+ФЛНКА-ДИН Президент Васиф Гьасанова РД-ДИН Кьилин къуллугъдал Сергей Меликован пуд йисан кӀвалахдин нетижаяр кьуна.
+Дагъустандин Кьил Сергей Меликован пуд йисан кӀвалахдин нетижаяр инанмишвилелди хъсанбур я лугьуз жеда. Дурумсузвал ва экономикадин гьялиз тахьанвай месэлаяр амукьзавай и четин девирда Дагъустан Республика йигин еришралди вилик физвай тӀимил регионрикай сад я. Эксперт туширвиляй зун экономикадин рекъемрин деринриз гьахьдач. Амма адетдин гьар са агьалидиз а кар аквазва хьи, Дагъустандиз садрани тахьай хьиз инвестицияр къвез эгечӀнава. Гьич са жизвини артуханвал квачиз лугьуз жеда хьи, им вичи ири инвесторрихъ галаз сих алакъаяр хуьз, абуруз талукь тир заминвилер ва шартӀар гузвай республикадин Кьилин кӀвалахдин нетижа я. Зи фикирдалди, Сергей Меликован важиблу къилихрикай сад – им гьар са месэладив ам инсанвилелди ва рикӀин сидкьидай эгечӀун, абурай вирибурай анжах вичиз кьил акъудиз кӀан хьун я. Алатнавай пуд йисуз ам Дагъустандин саки вири пипӀериз фена. И вахтунда ада дагълух лап яргъа авай районарни дикъетдикай хкуднач. Адан ерияр Меликов СВО-ДА телеф хьанвай игитар тир дагъустанвийрин диде-бубайрихъ ва абурун мукьва-кьилийрихъ галаз гуьруьшмиш жезвайла иллаки ачухдиз малум хьана. Республи��адин руководстводи диде-бубадин къаюмвиликай хкатнавай хизанриз активвилелди куьмекар гузва. Чпи гьич фикирдизни гъиз тежедай мусибат эхай Гьасангьуьсейноврин хизандиз Меликова гайи фикирдикайни талгьана жедач. Сергей Меликов Дагъустандин регьбервиле чкадин инфраструктура (энергетика, рекьер, коммуналка ва икӀ мад) лап куьгьне хьанвай гьалдиз атанвай девирда акъвазна. Ада вири и месэлаяр активвилелди гьялиз эгечӀна. Амма вири и месэлаяр гьялуни лап еке пулдин такьатар ва вахт истемишзавайвиляй Дагъустандин Кьиливай абур садлагьана гьялиз жедач. Гьа са вахтунда кьадарсуз гзаф рахадай деятелри адавай и кар истемишзава. Коммунальный амукьаяр гьялунин рекьяй Меликова башламишнавай гьайбатлувилин реформа, цӀийи рекьер туькӀуьрунин рекьяй проектар, михьдай имаратар хкажун – вири ибуру, зун инанмиш я, дагъустанвийрин уьмуьр хейлин хъсанарда. Электросетар ва энергетикадин хел лап тӀал алай месэладиз элкъвенва. Чун гъавурда акьуна кӀанда хьи, «Россети» компания республикадин табийвиле авач. Дагъустандин Кьили и месэла федеральный дережада вахтвахтунда къарагъарзава, республикадани адан алахъунар гзаф я. Нетижада и месэла яваш-яваш гьялзава. Амма чун гъавурда акьуна кӀанда хьи, Меликовахъ вири рекьерай къуватар авач. Дербент вилик тухунин месэладикайни завай талгьана жедач. Меликова федеральный дережада и надир шегьердиз ийизвай итиждин тереф кар алакьунивди хуьзва. Ам Дагъустандин патай тир сенатор Сулейман Керимовахъ галаз сих алакъайра ава. Гьелбетда, ина Меликован политикадин тежрибадини вичин роль къугъвазва. ГьикӀ лагьайтӀа, ада Федерациядин Советда, ахпани СКФО-ДА РФ-ДИН Президентдин тамам ихтиярар авай векилвиле кӀвалахна ва икӀ мад. Парламентдин вини палатадин председатель Валентина Матвиенкодин, РФ-ДИН Президентдин Администрациядин руководителдин заместитель Мегьамедсалам Мегьамедован, Россиядин ФАДНДИН руководитель Игорь Баринован ва маса кьакьан мугьманрин иштираквал аваз Дагъустанда (Дербентни кваз, ина гъвечӀи майдан Лезги театрдикай хьана) кьиле фейи «Россиядин тарихдинни культурадин ирс» тӀвар алай гьайбатлу Парламентвилин форумди федеральный центрди региондиз гузвай кьетӀен дикъет мад сеферда субутна. И месэлайра кьилин роль республикадин регьберди къугъвазва. Гьакъикъатдиз дуьз вилерай килигзавайдаз малум жезвайвал, Дагъустандин Кьили самопиар, яни къуру дамахун патал кӀвалахзавач. Идаз акси яз, адан гьерекатар республикадин экономикада, адан агьалийрин уьмуьрдин дережада хъсан патахъ дегишвилер хьунихъ рекье тунва. Сергей Меликова гъиле кьунвай проектри дагъустанвийрин уьмуьрдин дережа гзаф йисарин вилик хкажда.
+Дагъустан РГВК-ДИН прямой эфирда Исамудин Шагьэмирова Дагъустандин Кьиливай Ахцегь райондин ЦӀийи Гъуьгъвезрин ва ЦӀийи Усуррин хуьрерин асул месэла вичин гуьзчивилик кутун тӀалабна. �� кьве хуьруьн месэлани сад хьтинди я: 1966-йисуз Мегьарамдхуьруьн районда цӀийи чкадал куьч хьайидалай кьулухъ кьве хуьруьзни хуьрерин статусар гана. Кар ана ава хьи, а вахтунин руководителри чпел а хуьрер алай чилерин категория дегиш авун рикӀелай ракъурна, яни хуьруьн майишатдин тайинвал авай чилер хуьруьнбуруз элкъуьрнач. Бюрократвилин и гъалатӀ себеб яз, ЦӀийи Гъуьгъвезрин ва ЦӀийи Усуррин агьалийри гзаф кьадар къулайсузвилер эхзава. Сергей Алимовича къейднавай месэла кхьинин къайдада гегьеншдиз ачухарун тӀалабна. Идалайни гъейри, ада талукь тир идарайриз и месэладай кьил акъудунин тапшуругъ гана.
+P.S. Разивилелди къейдин, Исамудин Шагьэмиров яшайишдин рекьяй активный сенгер авай инсан я. Хуьруьн жегьилрин арада мукьвал-мукьвал армрестлингдай спортдин акъажунар тешкилуникни адан лайихлу пай ква. Къуй хъсан крара адаз Аллагьди къуватар гурай ва ихьтин активный ксар чи хуьрера гзаф хьурай! Таира МУСПАГЬОВА
+И йикъара «Ахцегь район» МРДИН кьил Абдул-Керим Палчаев райондин культурадин, спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин крарин рекьяй управлениедин коллективдихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Гуьруьшдин кьилин макьсад медениятдин хилен къуллугъчийрин тӀал-хъутӀал алай месэлаяр веревирд авун ва арадал алай наразивилер алудун тир. Серенжем райондин культурадин управлениедин начальник Къистер Гъаниевади ачухна ва ада инал гаф Абдул-Керим Нажмудиновичаз гана.– Гьуьрметлу юлдашар! Алай вахтунда чна районда кьиле тухузвай ремонтдин ва эцигунрин кӀвалахрин мурад жемятдин дуланажагъдин дережа хкажун, чи хуьрер аваданламишун я. Чи гьар йикъан кӀвалахда кьетӀен фикир чна агалкьзавай несилдиз къулай шартӀар тешкилуниз гузва. Эгер чахъ гьар са идарада жегьил кадрияр тахьайтӀа, им чахъ гележег авач лагьай чӀал жезва, – къейдна вичин рахунра райондин регьбер Абдул-Керим Палчаева. Гуьруьшдин вахтунда райцентрдал алай ктабханадин пешекар Гуьлжагьан Гъаниевади райондин руководстводин адресдиз жемятдиз къулай шартӀар яратмишунин карда къачузвай зегьметдай чими гафар лагьана. И чкадал Смугъулрин хуьруьн культурадин КӀвалин заведиш Зулейха Гьажиевади чпив мажибар вахт-вахтунда акакь тийизвайвилин, Луткунрин хуьруьн библиотекадин пешекар Кагьраба Ильясовади ацӀахьнавай хуьруьн культурадин КӀвал ремонт авунин чарасузвилин ва РДК-ДИН къуллугъчи Рубаба Къурбановади коллектив гастролриз фин патал чпиз чарасуз автобус лазим тирдан гьакъиндай лагьана. Идалайни гъейри, чпин рахунра гьакӀ райондин культурадин управленидин работникар тир С.Сулейманова, И.Агьмедова, Э.Абдулкеримовади, А.Агьмедова, Ф.Велиева, Г.Агъаева ва са жерге масабуру мажибрин кьадаррин, сегьнедин устадрик гьевес кутун патал гузвай пулдин алава такьатрин гьакъиндай месэлаярни кудна. Геждалди давам хьайи и мярекатдин эхирдай А.К.Палчаева вири къарагъарнавай месэлайрай ��аянар гана ва вичи инал чпикай рахай нукьсанар туькӀуьр хъувун патал чалишмишвал ийидайди, вич гьамиша гьар са агьалиди, къуллугъчиди, гьатта аялдини ийизвай шикаятдиз яб гуз ва санал дуьз рехъ жагъуруниз гьазур тирди, гьахъсузвилериз рехъ гун тийидайди къейдна. «За квевай, гьуьрметлу вахар, стхаяр, тӀалабзавайди анжах гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугун я! Амни, чи хайи Ахцегь район спортдин, медениятдин, образованидин, сагъламвал хуьнин, экономикадин, марифатдин, ватанпересвилин жигьетдай вилик финин замин я», – лагьана райондин регьберди гуьруьшдин эхирдай.
+Сифтегьан нумрадилай башламишна яргъал вахтунда газетди лезгийрин цӀийи алфавит чап ийиз хьана. Газетда гьар са гьарф патал кьилдин клетка чара авунвай. Адан вини кьиле латиндин гьарф, агъадай лагьайтӀа, талукь тир араб гьарф гузвай. Гьа са вахтунда газетди кӀелдайбуруз латиндин шрифтдалди лезги гафар (абур урус чӀалаз таржума авуналди) гьикӀ кхьидатӀа ЧИРЗАВАЙ.«ЦӀИЙИ дуьнья» газетди халкьдиз кӀел-кхьин чирунин жигьетдай зурба кӀвалах тухвайди къейд авун лазим я. Газетдин чинар учебный пособийриз элкъвена лагьайтӀа жеда. Муаллимри абурукай школайра ва ликпунктара тарсар тухун патал гегьеншдаказ менфят КЪАЧУНА.«ЦӀИЙИ дуьньядин» сад лагьай нумра Буйнакск шегьерда авай гостиполитографияда литографический къайдада чапнай. Газетдин редакция Махачкъалада, Басейная куьчедин 10-нумрадин кӀвалера – «Дагалифдин» (Дагъустандин цӀийи алфавитдин ЦК-ДИН) дараматда авай. Газетдин редакторвиле партиядин Дагъустандин обкомдин бюроди 1920-йисалай партиядин член Гьажибег Гьажибегов тестикьарнай. Лезги чӀалал кӀел-кхьин арадал гъунин, вичин патарив халкьдин кардиз вафалу тир савадлу ва медени инсанрин чӀехи десте тупламишунин рекьяй адан зурба чалишмишвилерин, адалай халкьдин гегьенш къатарин фикир виридалайни хци ва энгел тавуна гьялна кӀанзавай месэлайрал желбиз алакьунин нетижада лезгийрин милли печать тешкилун, кӀвачел акьалтун ва вич вилик фин мумкин тир кардиз ЭЛКЪВЕНА.«ЦӀИЙИ дуьньядин» кьвед лагьай нумра саки са варз арадай фейила, яни 1928-йисан 15- августдиз, акъатна. Ам типографвилин къайдада чапна. Адан сифтегьан чина «Дидедин чӀалариз сад лагьай чка» тӀвар ганвай кьилин макъала чапнавай. Гьа и чина газет кхьинин кӀвалах кьиле физвай гьалдикай ва адаз гузвай куьмекрин патахъайни хабардар ийизвай: Тифлисдай машгьур революционный деятель Саид Габиева газет патал 3 манат ракъурнава; Куьре округдин исполкомди 1928-йисан октябрдалди 70 экземпляр газет кхьенва; Самурдин округдай Назир Агьмедовалай газет кхьин патал 6 манатни 24 кепек пул атанва. Газетдин кьвед лагьай чинин вини кьиляй ири гьарфаралди ихьтин гафар кхьенвай: «Газет кӀелзавайбур рахазва». Газет кӀелзавайбуру квекай кхьизвай? Ингье Куьредин округдин исполкомди вуч кхьизвайтӀа: «И газет халкьдин арадиз чукӀур авун патал чна чи округда авай 70 хуьруьн Советриз гьардаз са газет кхьена. И кагъаздихъ галаз почтуна аваз 16 манатни 80 кепек пул ракъурнава». Чарчин авторди «гьелелиг цӀийи алфавит чириз агакь тавунвайвиляй» вичи араб гьарфаралди кхьинай багъишламишун тӀалабзавай. «Гуьгъуьнин чар цӀийи гьарфаралди кхьида», – хиве кьазвай ада. «За эвер ийизва» макъалада Самурдин округдай тир Жафаран хва Абумуслима газетдиз адан сад лагьай нумра акъатун мубаракзавай ва вичин хуьруьнвияр тир Гьаживердидиз, Магьамадиз, Бесхалумаз, Асланбегаз, Абдурашидаз, Няметаз, Хизридиз, Абдул-Вагьабаз, Юсуфаз, Эскендараз макъалаяр кхьинни теклифнавай. Недиршагьан хва Пиралиди икӀ лугьуз хиве кьазвай: «Газет сифте завай кӀелиз хьанач, вуна лугьумир кьван: газетдин эхир кьиле гьарфарин манаяр ганва кьван. Къад декьикьадилай заз вири гьарфар чир хьана, вучиз лагьайтӀа заз туьркдин цӀийи гьарфар чидай. Ахпа за газет кӀелна, зун гъавурда гьатна». Шагьпаз Шайдабегова и саягъда вичин разивал къалурна: «ЦӀийи дуьнья» акъатуналди зун амачир кьван шад я. Мубарак хьуй!» КӀелзавайбур тир Саид Рамазанова, Пулата, «Муарифчиди» рикӀин сидкьидай чпин фикирар лугьузвай: «ЦӀийи дуьнья» газет чаз якӀалайни, недай фалайни герек я. И кардал гзаф шад хьана, чна газет даим авун тӀалаб ийизава». Сифтегьан баян гунрай ва тереф хуьнай кӀелзавайбуруз чухсагъул лугьуналди, редакцияди савадлу вири лезгийриз газетдин кӀвалах дуьзгуьндаказ тешкилунин карда активдаказ иштирак авуниз, макъалаяр, шиирар ракъуруниз, чпин фикирар лугьуниз эвер гана. Къейдна кӀанда хьи, кӀелзавайбуру ва мухбирри редакция яргъалди чпел вил алаз тунач. Гьеле пуд лагьай нумрадилай газет уьмуьрда кьиле физвай важиблу вакъиайриз баян гузвай ва агьалияр цӀийи уьмуьр къурмишунин кӀвалах кьиле физвай гьалдикай хабардар ийизвай печатдин органдиз элкъвез башламишна. И нумра «Дидед чӀалан алфавит ва социализм туькӀуьрун» тӀвар ганвай кьилин макъаладилай ачух жезва. Ам партиядин Дагъустандин Обкомдин сад лагьай секретарь Грановскийди кхьенвайди тир. Кьилин макъаладин патав гваз зулун тумар цуникай, Н.Султанован «Дагъустандин бюджет» макъалаяр, М.Эфендиеван «ЦӀийивал» шиир, къецепатан хабарар чапнава. «КӀелдайбуру газетдикай», «Хроника», (Дагъустандин маса районра кьиле физвай вакъиайрикай) рубрикаяр ачухнава. Газетдин вичин кьилин кӀаникай ихьтин гафар кхьенва: «Партиядин Дагкомдин ва НДА-ДИН ЦК-ДИН орган». Газетди эвелни-эвел агьалийрин фикир лезгийрин цӀийи алфавит жезмай кьван фад чирун чарасуз тирдал желбзавай. ГьикӀ лагьайтӀа и месэла лап важиблу маса месэлайрихъ: савадсузвал терг авунихъ, печать ва школаяр кардик кутунихъ, халкьдин гегьенш къатарин яратмишунрин активвал хкажунихъ, милли литература тешкилунихъ галаз алакъалу тир. «Партийцияр ва цӀийи алфавит» макъалада цӀийи алфавитдин бинедаллаз кӀелиз-кхьиз чирунин ва а алфавит пропаганда авунин карда, и месэладай РКП(Б)-ДИН обкомдин бюродин къарар тамамарунин карда партиядин членрин ролдин гьакъиндай лугьузвай. Обкомдин секретарь М.Далгатан къул алаз акъатай Куьре ва Самур округрин партиядин вири членриз ва кандидатриз Дагъустандин обкомдин эвер гунихъ еке метлеб хьана. Ана къейдзавай «ЦӀийи алфавит ва «ЦӀийи дуьнья» тӀвар алай лезги газет вири лезги халкьдин арада лазим тир дережада чукӀурун герек я» (1928-йисан 28-сентябрь.) Гьа са вахтунда газетди дидед чӀалал «Савадсузвал терг ийин» кьил ганвай Гьажибег Гьажибегован чӀехи макъалани акъуднавай. Ана вилик акъвазнавай и чӀехи месэла гьялунин рекьер къалурнавай. Гьа ина са гъвечӀи макъалани чапнавай. Ана икӀ лугьузвай: «Кьасумхуьрел муаллимрин курсара са вацран къене цӀийи алфавит чирна ва алай йисалай школайра вири тарсар гьа алфавитдин бинедаллаз гуда».
+Куьне куь мукьвабур ва багърияр хуьх!
+Россиядин тарих ва адан гьукумдарар
+И гафарин ван чаз мукьвалмукьвал телевизордай, Интернетдай, газетрин чинрай ва гьакӀ кьилди инсанривай къвезва. Амма, чна, вучиз ятӀани, а хъсан гафарал амалзавач. Гзаф вахтара чаз чавай са залан кӀвалах авун тӀалабзавай хьиз жеда. Гьакъикъатда чавай кӀанзавайди анжах саймазвал тавун я! Дугъриданни, арадал къвезвай вири чӀуру дуьшуьшар (кӀвалери цӀаяр кьун, аварияр хьун, чӀехи мертебайрин кӀвалерин дакӀаррай аялар аватун ва масабур) инсанрин къайгъусузвал, яни саймазвал себеб яз арадал къвезва. Ахпа, инсандин вири амай уьмуьр, жува-жув нез, туькьуьл хажалатрик акатзава. Хиве кьан, са саймазвал и мукьвара завайни хьана. Чидач, куьлгведа вуч акъвазнатӀа, Сад Аллагьди заз куьмекна. Августдин вацран эхирра ял ягъиз Москвадай зи патав вах ва адан аялар хтанвай. Чна Шалбуздагъдиз зияратдал фин кьетӀна. Пакамахъ фад гьазур хьана рекье гьатна. Сулейман бубадин пӀирелай вини пӀирерал хкаж жедайла зазни вахаз гипертонияди тади гузвай ва чун мад винихъ тефин меслят хьана. Аялар лагьайтӀа, кьве кӀвач са башмакьда туна, "чаз вирел физ кӀанзава", – лугьуз акъвазна. Чун сифте сеферда аниз фенвайтӀани, заз дагъдай туристар аватай, жегьилар гьат тахвур дуьшуьшрин ван атанвайвиляй зун жуван гафунал кӀевиз акъвазнавай. Чун фикиррик квай арада са ахцегьви итимдини лагьана: "Ана четин затӀни авайди туш, кьве сят анихъ хкаж хьун, кьве сятни элкъвена кьулухъ хтун патал герек жеда. Жегьилар фирай чпиз". Са геренда за авур бушвал рекьидалди рикӀелай алатдач. Фена аялар дагъдай виниз. Са сят, кьве сят, вад сят.... Са арадилай зи ваха вичин гададиз зенг авуна. Гадади теспачадаказ вичин рехъ алатнава, вахар вичихъ галач, телефондани зарядка лап тӀимил ама лагьана. И гафарин ван хьайи чи ийир-тийир квахьна. Гила вуч ийин, низ гьарайин лугьур хиялрик квай чи патав вич Къуюстандилай тир зияратдал фенвай са дишегьли атана. Ада дагъдиз хкаж хьанвай вичин итимдиз ва рушаз рациядай зенг авуна. Итимди чи рушар чпихъ галаз эхвичӀзава, амма гада вичиз акунач лагьана. Бейни квахьна, вуч ийидатӀа чин тийиз амай чи патав са жегьил итим атана, ва ада МЧС-ДИЗ зенг авуна. И арада зи рикӀел Ахцегьа МЧС-ДИН идара ачухзавай шадвилин мярекат ва са дишегьлиди авур ихтилат, за адаз гайи жаваб хтана. Мярекат ачухдалди кьуьлерзавай рушарин дестедиз килигиз акъвазнавай зи патав гвай дишегьлиди хъел кваз лагьанай: "Йикъа са идара ачухзава. Вуч МЧС я? Хуьруьн чкада ам низ герек авайди я?"– ЦӀийи идараяр ачухун, кесиб жемятдиз кӀвалахар хьун хъсан кар я! И дуьньяда, садазни вичин кьилел вуч къведатӀа чидач. Аллагьди яргъаз авурай, амма, мумкин я, чазни и идарадин къуллугъчийрин куьмек лазим къведа, – лагьанай за адаз. Дугъриданни, чаз мукьвалмукьвал къунши пуд райондиз къуллугъзавай 15 касдикай ибарат МЧС-ДИН коллективдин гьар йикъан кӀвалахдикай, абуру къутармиш авунвай ксарикай Интернетдин ва газетрин чинрай макъалаяр аквазва. Чи дуьшуьшдани са куьруь вахтунда МЧС-ДИН пешекарар тир Иса Гьажиев, Марис Къурбанов ва Мурад Вагьабов рехъ алатнавай гада жагъурун патал цифеди кьунвай дагъдиз хкаж хьана. Тик рагари ва югъ няни жердавай ахмиш жезвай цифеди къутармишдайбурун кӀвалахдиз манийвалзавайтӀани, жегьил сагъ-саламатдиз Текипиркент хуьруьн сергьятра жагъурна ва мукьва-кьилийрив вахкана. Къутармишнавай гада Артур Мамедован диде-бубади ва и цӀарарин автор Артуран халади Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районрин МЧС-ДИН начальник Абдуреб Асалиеваз, ада регьбервал гузвай коллективдиз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва! Куь чанар сагъ, рикӀер шад авурай Аллагьди! Квез гьакъисагъ зегьметдалди незвай фу гьалал хьурай!
+«Пачагьар къвез-хъфида, халкь гьамишалугъ амукьда», – лугьудай мисал-ибара фадлай малум я. И гафарин метлеб, бязибуру абуруз фикир гузвачтӀани, деринди я. Къвезхъфизвай пачагьри – уьлквейрин гьукумдарри гьам халкьдин, гьамни регьбервал авур уьлквейрин уьмуьрда, тарихда гьар жуьредин гелер-хирер, аваданвилер-чешнеяр тазва, абурун гъалатӀри, фагьумсузвилери гьа чпин халкьдин кьилел бедбахтвилер гъайи чешнеяр чаз чи тарихдай гзаф аквазва. Гьелбетда, къенин уьмуьрдин, девирдин гьакъикъатдилай килигайла тарихдин вакъиайриз, лидеррин краризгьерекатриз гузвай къимет-анализ субъективныйди, яни автордин фикирдинди хьун мумкин я. Амма умуми гьакъикъат, адаз гузвай къимет дуьзенди яз амукьзава. Гьа и кар фикирда аваз чаз инал чи хайи ватан Россиядин тарихдиз вил вегьиз кӀанзава. Гьелбетда, адан тарих зурбади я, гьавиляй пара яргъариз гьахь тавуна XVIII-XIX асирдилай инихъ хьайи, гьамни вири ваъ, бязи гьар жуьредин гелер тур пачагьрикай-руководителрикай, къе несилри гьар жуьредин къимет, баянар гузвайбурукай чешнеяр рикӀел хкиз кӀанзава. Пачагь Павел I – «Екатерина Великаядин» хва Россиядин кьиле яргъал девирда хьаначтӀани – адан вичин уьмуьрни ку��руьди хьана (1777-1801-йисар), пачагьвиле 1796-йисалай тайинарна, пис чешне турди я. Императрица Екатеринадин уьлкве мягькемарзавай реформайриз гьеле диде пачагьвиле амаз ам гьамиша акси тир, и кар ада чуьнуьхни ийизвачир, абурун араярни хъсанбур тушир. Императрица рекьин кумазди властдиз атана гьа сифтедилай Екатеринадин реформайриз акси камар къачузва. Ада уьлкведа военно-политический къайдаяр малумарзава, армияда Пруссиядин (немецкий) къайдаяр твазва, дворянрин ихтиярар сергьятламишзава, самодурство (кӀамашвилер) малум жезва. Франциядин революциядиз аксивал къалурзава, амма 18 йисалай ам Бонапартахъ галаз дуст жезва. Уьлкве патал – халкьдикай чун рахазвач – хийирлу, акьуллу, менфятлу са карни адахъ хьанач. 1801-йисуз нарази дворянри-заговорщикри вични телеф хъийизва. Император Александр 1 тарихчийрин рахунра, гьакӀ халкьдин зигьиндани гьа девирдин уьмуьрда ван авур вакъиайрихъ галаз алакъалу яз тикрар жезва. Ам гьа император Павелан чӀехи хва тир – гьавиляй властдиз къайда хьанвайвал ам къвезва. Ам уьлкведа либеральный политика тухунал тафаватлу жезва, иллаки виликан пачагьдин военнополитический (ихтиярар тӀимил гузвай) режимдилай кьулухъ. Еке агалкьунар хьаначтӀани, дявеярни жезва – Туьркиядихъ, Австро-Венгриядихъ, Швециядихъ галаз. А чӀавуз Россиядин империяни цӀийи сергьятар кухтуна гегьенш жезва. 1802-1813-йисара Россиядик Грузия, Бессарабия, Финляндия, Азербайжан, Польский герцогствони какахьна са уьлкве арадал къвезва. Амма халкьдин, несилрин зигьинда ам ибур вири къерех хьана, тарихда гел тур маса вакъиадал малум яз амукьзава. Россияди вичел Европадин 14 уьлкведин кьушунар гваз гьужум авур Наполеонан зур миллион (500 агъзур) аскер авай кьушун кукӀварна гъалибвал къачузва. Им халис вакъиа я – лишанлу, чешнелу! Я ам рикӀелайни алатдач. 1814-йисуз император Александр I гъалибвилин пайдах гваз Париждиз гьахьзава. Са ажугълувални, кьисас къахчунин, са вуж ятӀани жазаламишунин фикир адахъ авач. Европади ам гъалибчи яз ва Франциядиз акси коалициядин (союздин) регьбер яз кьабулзава. И карди адан тӀвар тарихда кьакьан дережада твазва. Анжах дяведилай кьулухъ уьлкведин къенепата ада башламишай реакционный политика тарихчийрилай гъейри садани рикӀел хкизвач. Уьлкведа векъи режим гьадалай башламиш жезва. Адан чкадал атай нубатдин пачагь 1-Николая и дарискъалвилер, репрессияр (инсанар телефун) мадни гужлу, къуватлу, дерин ХЪИЙИЗВА.1-НИКОЛАЯЗ гьа бередани нубатсуз царь лугьузвай. Император Павелахъ кьуд хва авай, пачагьвиле хьайи чӀехиди 1-Александр кьейилай адан чкадал 1825-йисуз кьвед лагьай хва – Константин атун лазим тир. Анжах ам вичиз пачагьвал кӀандач лагьана къекъечӀзава, чкадал пуд лагьай хва 1-Николай къвезва (1796-1855-йисар), пачагьвиле ам 1825-йисалай тайинарзава. Ам тарихда декабристар (декабристрин восстание 1825-йисуз кьиле фена) терг авур тиран (жаллатӀ) яз машгьур хьана. Режимдиз акси экъечӀай прогрессивный идеяйрал алай офицерар (чӀехи пай Наполеонахъ галаз дяведин игитариштиракчияр) ада инсафсуздаказ тергзава: вад кас машгьур декабристар-руководителар тарагъаждиз акъудна, агъзуррав агакьна амайбур Сибирдин яргъал ва четин шартӀарин регионриз дустагъламишна ракъурзава. Адан пачагьвилин девир виридалай зулумлуди ва агрессивныйди яз тарихда машгьур я. И пачагьдин девир са декабристар терг авунал куьтягь хьанвач. Ада уьлкведа революционный гьерекатрихъ галаз женг тухун патал «машгьур» «Третье отделение» (политическая полиция) ачухзава. Адан жаза гузвай гъил гьамиша прогрессивный фикиррал алайбурун кьилел хьана. Яратмишдай интеллигенция – писателар (Пушкин, Лермонтов, Герцен ва хейлин масабур дустагъра, политический суьргуьнра, дявеяр физвай регионра жезва). Ам гьакӀ 1830-31-йисара «Европадин жандарм» язни машгьур жезва. Польшадин восстание (дяве) ва 1848-1849-йисан Венгриядин революция кукӀварзава. Ибур пачагь 1-Николаян къазанмишунарни агалкьунар я, тарихда ада тунвай гелни гьа им я.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 313,08 манат, йис патал 626,18 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет, гьа виликдай хьиз 200, йис патал 400 манатдай кхьиз жеда. Гьелбетда, санлай йис патал кхьейтӀа хъсан я, мад инжиклу хъижедач. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-декабрдалди давам жезва.
+Лап вини дережадин ватанпересвал, чандилайни гъил къачуна Ватандиз къуллугъун, ам кӀан хьун, еке викӀегьвал – Ахцегьрин хуьруьн агьали Бабаев Мамали Мурадович вири и ерийрин иеси я. 1995-йисуз дидедиз хьанвай ам старший прапорщик, Артразведкадин управленидин отделенидин командир я. Женгинин махсус серенжемдин сифте йикъарилай ам Украинада ава ва СВО-ДИН зонада женгинин везифаяр тамамаруналди, мотострелковый батальонда къуллугъзава. Женгинин лайихлувилерай Бабаев Мамалидиз Пак Георгиян Орден ганва. Алай вахтунда ам хер сагъар хъийиз госпиталда ава. Ахцегьрин чили Ватан хуьзвай ихьтин аскер тербияламишунал чна дамахзава ва викӀегь хцяй Бабаеврин хизандиз кьетӀен чухсагъул лугьузва. Къуй Мамали жезмай кьван фад сагъ хъхьурай! Къуй ам ва Ватан хуьзвай вири рухваяр Аллагьди хуьрай!
+АЗИЯТ-ЗЕГЬМЕТ, рикӀин дерт, телефвилер галачир дяве, гьайиф хьи, авач. И мукьвара Донбассдин чилел Украинадин цӀийи нацистрихъни фашистрихъ галаз къати женгина СВО-ДИН активный иштиракчи, чи баркаллу ватанэгьли, ахцегьви жегьил аскер Сулейманов Исмаил СултӀанагьмедович телеф хьана. Урусатдин Курск шегьерда яшамиш жез, гьанай гьуьгьуьллувилелди дяведин махсус серенжемдик экечӀай ам 2023-йисан 5-ноябрдиз вичин хайи гъвечӀи ватан тир Ахцегьрин сурара женгинин аскердиз талукь тир гьуьрметдивди кучудна. ��атан хуьнин пак буржи жегьил чанни къурбандна эхирдал кьван тамамарай ам чи рикӀера гьамишалугъ яз амукьда. Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй!
+Дериндай хажалат чӀугуналди, чна Исмаилан хизандиз, адан вири мукьва-кьилийризни багърийриз башсагълугъвал гузва.
+Ахцегь райондин руководство, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин яратмишунин коллектив. Лумуна АГЬМЕДОВА
+Гьа ихьтин суал-арза гана чаз, редакциядиз атана, жегьилри. Жаваб чна абуруз и макъала кхьиналди гузва. Ахцегьа 1928-йисуз эцигнавай клубдин дараматда СССР-ДИН вахтара 300 дав агакьна инсанар гьакьдай еке зал саки гьар няниз кинодал рикӀ алай тамашачийрив ацӀудай. Им кинодин «къизилдин» девир тир. Дугъриданни, инсанар ва иллаки акьалтзавай несил чи халкьдин хъсан адетриз ва виликан несилрин баркаллу крариз вафалубур яз тербияламишунин карда кинодин роль лап чӀехиди я. РикӀел хкин, гьеле вичин вахтунда В.И.Ленина и барадай икӀ лагьанай: «Вири искусствойрикай чун патал лап важиблуди кино я». Гьайиф хьи, уьлкве чукӀурайдалай кьулухъ инсанар халис инсанвилин, меденивилин руьгьдаллаз тербиялмишдай са бязи такьатрихъ галаз санал кинойриз, клубар ва кинотеатрар эцигуниз са акьван фикир хганач. Са бязибуру икӀ фикирунни мумкин я: «спутникрин телевидение ва интернет авай къенин юкъуз кинойрикай, кинотеатррикай вучда кьван?» ГъалатӀ я! ГьикӀ хьи, гьар са девирда ва къени, искусстводин амай хилер хьиз, чаз кинони герек я. Кинодикай, адан метлеблувиликай ихтилат кватайла мад са кар рикӀел хкин. А вахтунда аялар патал тербиядин ва ахлакьдин метлебдин кьилдин киносеансар жедай. Исятда пакамлай нянин лап геждалди телевизоррай инсанрик къурху кутазвай шаклу еридин кинояр къалурзава. Абуруз мектебдин яшда авай аяларни килигзава. Чи акьалтзавай несилдин, эдеб - ахлакьдин тербиядин дережа гьихьтинди хьурай? Вичи обществодиз ийизвай таъсирдиз килигна кино вири девирра тербиядин таъсирлу, кесерлу такьат я эхир. Кинопроизводствода цӀийи фильм арадал гъунихъ еке метлеб ава: гьам машгъулардай ва гьамни насигьатвилин. Ам киноискусстводин ахьтни такьат я хьи, гьар са инсан кинодиз килиг авурла тек са асул манадикай лезет хкудзавач, гьакӀни ам агалкьзавай несилди чешне къачун патални ишлемишзава. Хъсан кинодихъ тайин тир вичин аудитория тахьунни мумкин я, амма адаз килигда, адан агьвалатрин дердериз ва шадвилериз шерик жеда ва гьеле килигай кинодиз мад са сеферда тамаш хъийида. Алай девирда гьукуматдини Россиядин кинематографиядиз еке дикъет гузва. Чавай хъсан еридин, гуьзел, жуван фикир желб ийидай кинояр арадал гъиз жезва. Гила гьялна кӀанзавай маса месэла ава: кино чӀехи экранрал вичин тамашачийрив агакьарун. И кар шегьерра кардик кутунва. Заз чиз, чи клубдани жегьилар ватанпересар, инсанпересар яз тербияламишзавай, эдеб ахлакьдин, сада-сад эхи ийиз чирдай кинояр къалурнайтӀа, лап хъсан жедай. И месэладай чу�� райондин культурадин, спортдин, жегьилрин крарин ва туризмдин рекьяй Управлениедин кьилин заместитель Сулейман Сулеймановахъ галаз гуьруьшмиш хьана.
+– Сулейман Рамидинович, къе районда яратмишдай гьайбатлу проектар кьилиз акъудун патал вири жуьредин мумкинвилер ава. Райадминистрацияди хейлин терефрай, гьа жергедай яз культура кӀвачел ахкъулдунин рекьяйни бегьерлу кӀвалах кьиле тухузва. Жедачни агьалияр патал чи клубдани гьа ихьтин кӀвалах тешкилайтӀа?
+– Гьелбетда, и кар жегьилар ва гьакӀни амай районэгьлияр патал хъсандини я, хийирлудини. Идалай вилик чна жегьилриз ва райондин агьалийриз хъуьтӀуьн клуб татугай гьалда авайвилиз килигна кинояр, терроризмдиз акси, наркотикрикай ва пӀапӀрус чӀугуникай авай зарардикай фильмаяр ва гьакӀни чи халкьдин рикӀ алай Индиядин ва жуьреба-жуьре маса кинояр къалурун патал В. Эмирован паркуна авай гатун клубдикай менфят къачузвай. Лугьун лазим я хьи, чи проектор ва экв акьван иербур туширтӀани, клубдин зал сиве-сивди тамашачийрив ацӀузвай, садбур чпин хизанар-аяларни галаз къвезвай. Дугъриданни, и кардив чун зулун вахтунда эгечӀна, гьакӀ тирвиляй чна волонтеррин, Жегьилрин парламентдин куьмекдалди тамашачийриз пулсуздаказ гузвай чай, кофе теклифзавай. Амма коронавирус хьтин пис азар акъатнавай вахтунда агьалийрин уьмуьр ва сагъламвал хаталувилик кутун тавун патал чна и кӀвалах акъвазарна. Гила клуб капитальнидаказ ремонт хъувурдалай кьулухъ чи фикирдик гьа и кӀвалах кардик кухтун ква. Амма чаз алай аямдихъ галаз кьадай къуватлу проектор ва адахъ галаз санал амай аппаратура ва лицензия герек къведа. Шаксуз, чӀехи экранда авай кино яваш - яваш чи районагьлийрин уьмуьрдизни гьахь хъийида, ва гьа икӀ ада чун жегьилвилин гуьзел вахтариз хкида. Бязибуруз и карди кино искусстводин цӀийи сергьятар ачухда, абур кинодин искусстводин алемдиз желбда. Гьакъикъатдани, хуьруьн клуб – им алай асантди тушир девирда дагъвийриз уьмуьрдин четинвилериз рум гуз куьмекзавай, рикӀин дарвал алуддай чка я. Зун инанмиш я хьи, чи клубни садрани бушдиз амукьдач, райондин гьар жуьре несилрин векилриз чпин ял ядай вахтунда, цӀийиз ремонтнавай культурадин гуьзел дараматдин залда ацукьна менфятлудаказ, кинойриз килигдай мумкинвал жеда.
+Чаз герек къведа: помидор
+- 5 кг, келем- 1 шт, газар 2 шт, болгариядин истивут – 3 шт, песок – 2 хуьрекдин тӀуруна авайди (са банкадиз), кьел- 2 хуьрекдин тӀуруна авайди (са банкадиз), сирке- 1,5 хуьрекдин тӀуруна авайди ( са банкадиз) серг- 5 зубчик ( са банкадиз), лавровый пешни чӀулав истивут тӀеамдиз килигна.
+: келем шуькӀуь цӀилер – цӀилер жедайвал куьткуьда, болгариядин истивут чуьхвена къен михьна куьлуьз соломка хьиз куьткуьда, михьнавай газар куьлуь теркадин куьмекдалди куьлуь ийида. Серг михьна куьлуьз куьткуьда. Дерин (къенин екевал) авай къапуна гьазурнавай салан майваяр вири сад-садак какадарда. Михьи банкадин къенез чуьхвенвай петрушка, шивитдин зонтикар, серг. чӀулав истивут, лавровый пеш, кудай истивут ВЕГЬИДА.АХПА са къат помидорар эцигда винелай салан майварин къаришма вегьида гьа икӀ нубатдалди дегишариз са шумуд къат банка ацӀудалди. АцӀурнавай банкадин винелай ргазвай яд илична 20 декьикьадин къене туна ахпа ичӀир хъувуна цӀаял эцигда гьа и вахтунда гьар са банкадиз кьел, песок,уксус вегьида ва ргазвай кьелен яд (рассол) илична гьасятда банкадин къалпагъ кӀевна одеялодин кӀаник са кьве юкъуз тада.
+Рашид МУРСАЛОВ17-ЯНВАРДИЗ, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакцияда лишанлу пуд вакъиадиз: «ЦӀийи дуьнья» газет тешкилайдалай инихъ 95 йис тамам хьуниз, Россиядин печатдин Йикъаз ва райондин газетдин редакциядин дарамат капитальныйдаказ ремонтуниз талукьарнавай шадвилин мярекат кьиле фена. Ада «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Фатима Агьмедовади, райондин Общественный палатадин председатель Шемсидин Арухова, райадминистрациядин юрист Диана Пулатовади, райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади, зегьметдин ветеран, журналист Нариман Гьажиева, зегьметдин ветеран, вичи яргъал йисара райондин газетдин редакцияда секретарьмашинисткавиле кӀвалахай Рагьимат Гьажиевади, ремонтдин кӀвалахар тамамарай ООО «Капстрой» карханадин гендиректор Гаджали Пиримова ва «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин яратмишунин коллективди (шикилда) иштиракна.
+Мярекат мугьманар тебрикунин сифте гаф рахуналди райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор, РФ-ДИН журналистрин Союздин член, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Дашдемир Шерифалиева ачухна ва ада кьиле тухвана. Кьилди къачун хьайитӀа ада къейдна:
+– Гьуьрметлу юлдашар, азиз мугьманар! Къе чун инал шад себебралди кӀватӀ хьанва. И мукьвара чи уьлкведин печатдин Югъ къейдна, райондин газет чап ийиз 95 йис тамам хьанва ва «ЦӀийи дуьньядин» редакциядин дарамат вижевайдаказ ремонтнава. Мубаракрай! Чи идарадин дарамат ремонтунай ва чарасуз мебель къачуз куьмекунай заз къе чи райондин регьбер А-К.Н.Палчаеваз жуван ва чи коллективдин патай сагърай лугьуз кӀанзава. Чи райондин газетдихъ зурба тарих ава. Гьеле 1922-1924-йисара Ахцегьа туьрк чӀалалди «Жегьил самурви», «Самурдин кесибар» тӀварар алай газетар акъуднай. Анжах 1928-йисалай лезги чӀалал «ЦӀийи дуьнья» газет акъудиз эгечӀна. А чӀавуз адахъ республикадин газетдин статус авай. Гьа и йисан 21-июлдиз акъудай «ЦӀийи дуьнья» газетдин сад лагьай нумрада Ахцегь Гьажидин «Дагъустан» шиирдай са чӀук чапнай. Газетдин сифте редактор чи халкьдин баркаллу хва, ахцегьви Гьажибег Гьажибегов тир. ЦӀийи газет халкьдин арада фад машгьур хьана. 1930-йисуз ам гьафтеда кьве сеферда, 1931-йисуз пуд сеферда акъатзавай.1932-йисуз «ЦӀийи дуьнья» Махачкъаладай Ахцегьиз хутахна. Гьа чавалай инихъ ам чи райондин газет яз акъатзава. «ЦӀий�� дуьнья» газетдин редакцияда гьар жуьре йисара чи халкьдин лайихлу рухвайрин жергедик акатзавай хейлин ксари кӀвалахна. Ахьтинбурукай яз Гьажибег Гьажибегован, Алибег Фатагьован, Зияудин Эфендиеван, Шагьэмир Мурадован, Къияс Межидован, Касбуба Азизханован ва масабурун тӀварар кьаз жеда. Чи коллектив са акьван екеди туш. Гьар гьикӀ ятӀани ада вичин вилик акъвазнавай четин везифаяр намуслувилелди кьилиз
+Алай йисан 29-январдиз кьиле фейи Оперативный штабдин заседаниедал РД-ДИН ПРЕМЬЕР-МИНИСТР А.Абдулмуслимова малумарайвал, агьалияр угарный газдал зегьерламиш хьунин ва газдинни гьавадин къаришма хъиткьинунин дуьшуьшар гзаф хьунихъ галаз алакъалу яз 23-январдилай эгечӀна чи республикада рейддин серенжемар кьиле тухузва. ИкӀ, 23-январдилай 26-январдалди 2398 абонент ахтармишнава. И вахтунда къайдаяр чӀурунин 692 дуьшуьш малумарнава. Абурукай 314 абонентди ихтиярсуздаказ газдикай менфят къачузвай, 378 касди сертификация тавунвай газдин тадаракар ишлемишзавай. Гьайиф хьи, ихьтин тахсиркарвилер Ахцегь райондани ава. Газ хаталу я, мукъаят хьухь!
+Гьуьрметлу Ахцегь райондин агьалияр! Чна куьн а кардин гьакъиндай хабардарзава хьи, Ахцегь райондин Ахцегьрин хуьрьун сергьятра иесисуз яшайишдин 16 кӀвал винел акъулднава. Абур авай гьалди инсанар патал хаталу гьалар арадал гъизва. Агъдихъ чна куь фикирдиз а кӀвалерин адресар гъизва:
+Россиядин Федерациядин Гражданский Кодексдин 125-статьядихъ галаз кьадайвал, къейднавай недвижимостдин объектар иесисузбур яз гьисабуналди Дагъустан Республикада авай Росреестрдин управленидин органра учётдиз къачунва. Эгер йисан вахтуналди кӀвалерин иесийри винидихъ къалурнавай объектриз талукь яз чпин ихтиярар малумар тавуртӀа, абур муниципальный хсусиятдиз вахчуда.
+Вири объектрин фотошикилар «Ахцегь район» МР-ДИН сайтдал ала.
+Алай йисан 18-январдиз Ахцегь райондин Общественный палатадин совещаниедал райондин хуьруьн майишатдин управлениедин начальник Алик Давудова авур докладдай.
+Сир туш хьи, Ахцегь райондин тӀебиатдин шартӀар багъманчивал вилик тухун патал кутугайбур я. Алатай асирдин 80-йисара багъманчивал районда хуьруьн майишатдин асул хел тир. Багълари райондин дугуник квай чилерин хейлин пай тешкилзавай. Багъманчивилин кьакьан менфятлувили райондин яшайишдинни экономикадин хейлин месэлаяр гьялдай мумкинвал гузвай. 80-йисарин эхирда и хел вилик финин дережа виридалайни кьакьанди хьана. А вахтунда районда 10 агъзур тонндив агакьна емишар гьасилзавай, «Ахтынский» совхозда лагьайтӀа, саки 3 агъзур тонн, майишатдин машгьур багъманчийрин бригадайра лагьайтӀа, ичерин ва чуьхверрин саки агъзур тонн къачузвай. Битмишарнавай суьрсет маса гунин рекьяй месэлаяр авачир, вучиз лагьайтӀа уьлкведин кефер патан промышленный районриз емишар рекье тун патал икьрар виликамаз кутӀунзавай. Районда миже хкуддай кьве линия кардик квай: сад Ахцегьрин, муькуьди Луткунрин хуьрера. Анриз тарарилай аватнавай ва сортунинбур тушир емишар рекье твазвай. Уьлкведи хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбуруз активвилелди дотацияр ГУЗВАЙ.АХЬТИН йисар авай хьи,гьар са килограмм емишрин суьрсетдай государстводи пулдин жуьреда 80-100 процент дотацияр гузвай. Нетижада майишатрин руководствойриз чпин къуллугъчийриз ва фялейриз премияр гудай мумкинвал авай. И карди абуру гележегдани менфятлудаказ кӀвалахуниз хъсан патахъай таъсирзавай. Хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбуруз чи чӀехи уьлкведин гьи шегьердиз хьайитӀани манийвал авачиз фидай ва чпин суьрсет кутугай къиметдай маса гудай мумкинвал авай. А вахтара маса ганвай ящикдин къиметдихъ ерилу дуьдгъвердин коробка ва шекердин песокдин чувал маса къачуз жедай. Бегьер авай йисара хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбурувай тумариз талукь чпин хейлин месэлаяр гьялиз жезвай. Гьавиляй хуьруьн агьалияр багъманчивал вилик тухунал активвилелди машгъул жезвай. Абуру цӀийи чилер, гьатта дагъдин этегар кардик кутазвай, насосрин куьмекдалди яд акакьаруналди, дагъдин этегрик квай багълар артмишзавай. Агьалийри герек тир агротехникадин серенжемар кьиле тухузвай (тарарин дибериз пер ягъун, абур пестицидралди гьялун, минеральный ва органический миянардай шейэр кутун, обрезкаяр авун ва икӀ мад). Нетижада багъманчийри кьакьан еридин емишар къачузвай. Абур вири уьлкведа «Ахцегьрин ичер» хьиз машгьур хьана. Гуьгъуьнин йисара уьлкве чукӀунин нетижада производство агъуз аватна, агропромышленный комплексда кризис арадал атана. Рыночный экономикадин пис таъсирдик, гьакӀни государстводи багъманчивилин хел хуьн тавуникди ам кризисда гьатна. Рыночный экономикадал элячӀайдалай кьулухъ хуьруьн майишатдин карханайрин бегьерлувал ва чилер ишлемишунин менфятлувал хкаж хьун лазим тир. Амма гуьзлемишзавай нетижаяр къазанмишиз хьанач. Нетижада 1990-йисалай 1998-йисалди майишатрин вири жуьрейра багъларин майданар хейлин тӀимил хьана. Идахъ галаз санал кӀватӀ хъийизвай емишрин кьадарни агъуз аватна. Минеральный миянардай шейэрин, пестицидрин къиметар садлагьана хкаж жез башламишна. Битмишарнавай багъманчивилин суьрсетдин къиметар лагьайтӀа, гьар йисуз агъуз аватзавай. Хуьрерин агьалийри малдарвал саки гъиляй вегьена. Нетижада тарариз органический миянардай шейэр гунин мумкинвилер агъуз аватна. Гьа са вахтунда абуру чилерин бегьерлувал хкажунин ва гьасилзавай суьрсетдин ери хкажунин карда важиблу роль къугъвазвай. Къейд ийин, Россия ВТО-ДИК экечӀунихъ галаз алакъалу яз суьрсет маса гунин месэлаяр хци хьана. ГьикӀ лагьайтӀа чи уьлкведиз маса уьлквейрай тир багъманчивилин суьрсет, гьа жергедай яз цитрусовыяр ахмиш ХЬАНА.ЧИ багъманчивилин суьрсетдивай конкуренциядиз акьван жаваб гуз жезвачир. Алай вахтунда райондин агьалийри бегьерлу йисара битмишарнавай суьрсет маса гунин карда еке четинвилер гьиссзава. Кутугай къиметрай маса гудай базар тахьуниз килигна хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбур ам лап ужуз къиметрай алвейчийриз маса гуниз мажбур жезва. Гьа и себебдалди чӀехи пай агьалийри герек тир агротехникадин серенжемар кьиле тухун хъийизмач. Нетижада емишрин тарарин азарар артух хьанва ва гьасилзавай суьрсетдин ери агъуз аватнава. Къелемлухвилин базани саки кардик кумач. Райондиз гъизвай къелемар шаклу еридинбур я. Идани багъманчивал вилик тухунин месэлаяр мадни четинарна. 2024-йисан 1-январдин делилралди, Ахцегь районда авай емишрин багълари 645га тешкилзава. Гьа жергедай яз Агъасиеван тӀварунихъ галай СПК-ДИХЪ 81 гектардин багълар ава. Абурукай 45 гектар бегьердиз атанвайбур я. Амай майишатрин кӀвачихъ агъадихъ галай майданрин багълар гала: ООО «Волна» -15 га; КФХ-«НЕКТАР»- 2 га, ЛПХ-547 га. Багъларин юкьван бегьерлувили гектардай 82 центнер тешкилна. 2023-йисуз 7300 тонн ичер кӀватӀ хъувуна. Агьалийри саки 3000 тонн квахьнавай емишар 4-6 манатдин къиметдай маса гана. Ахтармишун яз 2023-йисуз сифте 40 гектарда, ахпа лагьайтӀа, мадни 200 гектарда кьакьан бегьердин багълар кутун фикирдиз къачунва. Алай вахтунда ихьтин жуьредин багълар районда авач. Гележегда абуру кьунвай майданар артухардайвал я. Асул майданар емишрин багълари кьада. Ахцегь районда багъманчивал вилик тухуниз ихьтин себебри манийвалзава:– райондин вири майишатар зарардинбур я. Идахъ галаз алакъалу яз абурувай гьар жуьредин программайра иштиракиз жезвач (хуьруьн майишатдин техникадин лизинг, грантрин рекьяй тереф хуьн ва икӀ мад). И себебдалди абурувай сезондин кӀвалахар кьиле тухун патал кьезилвилер авай куьруь вахтунин кредитар къачуз жезвач;– пешекар агрономар бес жезвач: жегьил инсанри агъуз тир зегьметдин гьакъи къачуникди и пеше гележег авачирди яз гьисабзава;– ЛПХ-ЯР ва райондин майишатар централизоватнавай жуьреда таъминарун патал районироватнавай къелемар битмишарунин рекьяй къелемлухар авач. Къелемлухар емишрин майишатдин виридалайни важиблу ва жавабар пай я. Адан кӀвалахдин агалкьунилай цазвай къелемрин ери, абур экъечӀун, яргъал вахтунин уьмуьр ва кутазвай багъларин бегьерлувал кар кьетӀ ийидай дережада аслу я;– тарар зегьерламишдай дарманралди гьялзавач, нетижада бегьер ерисузди жезва;– суьрсет кьабулунин ва гьялунин рекьяй мини-заводар авач;– чи республикадин ири алишверишдин сетрихъ галкӀурнавай алишверишдин точкаяр авач ва суьрсет гьасилзавайбуруз ам маса къачузвай алверчийрихъ галаз конкуренциядик экечӀдай мумкинвал авач;– гележегда маса регионриз рекье тунин мураддалди гьазур тир ерилу суьрсет кьабулун ва хуьн патал дараматар авач. Вири и месэлайри чи районда багъманчивал вилик тухудай мумкинвал гузвач. Эхиримжи йисара республикада кьакьан бегьер гудай багъманчивал вилик тухуниз кьетӀен фикир гузва. Кьакьан бегьердин багъ а кардал тафаватлу жезва хьи, ина гьар са гектарда 800 далай тӀимил тушиз тарар хьун лазим я. Гьа са вахтунда адетдин багъда и рекъем 200-300даз барабар я. Кьакьан бегьердин багъманчивили яргъал вахтунин капиталовложенияр истемишзавач. Ам 2-3 йисалай эвез хьун мумкин я. Хъсан еридин къелемралди кутунвай багъди сифте бегьер гьа вич кутур йисуз гун лазим я. Кьвед лагьай йисуз бегьер гектардай 20-25 тонндив агакьда. Кьуд лагьай ва гуьгъунин йисара лагьайтӀа, цӀийи багъдин гьар са гектарди 100 тонндив агакьна ичер гун мумкин я. Гьа и гафар чуьхверрин гьакъиндайни лугьуз жеда. Колонновидный тарарин къелемар битмишарунин рекьяй къелемлухар яратмишуникай районда кьакьан бегьердин жуьредин багъманчивал вилик тухун патал сифте кам къачун жеда. Гележегда абур агьалийризни маса гуда. Кьакьан бегьердин багъманчивал – им гележег авай хел я. Ада агъуз тир зегьметдин харжийралди кьакьан бегьерар къачудай мумкинвал гузва. Багъдин екеди тушир майдандай кьакьанбур тушир харжийралди ва талукь яз жуваз акъваздай агъуз тир харжийралди кьакьан бегьерар къачуз ЖЕДА.«ДАГЪУСТАН Республикадин дагълух территорияр яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик тухун» тӀвар алай РД-ДИН госпрограммадин серенжемар кьилиз акъудунин мураддалди 2021-йисан 27-июлдиз Дагъустан Республикадин Гьукуматди кьабулнавай 192-нумрадин къарардалди кьакьан бегьердин багъ кутун патал хсуси куьмекчи майишат тухузвай агьалийриз субсидияр гунин жуьреда грантар чара авунин къайда тестикьарнава. Кьакьан бегьердин жуьредин багъ кутунин рекьяй проектносметный документациядихъ галаз кьадайвал, харжияр финансрин жигьетдай эвез хъувун патал 95 процентдин кьадарда гузва, амма 400 агъзур манатдилай артух тушиз. Субсиядин жуьреда грант къачунин шартӀарикай сад агьалийрин хсусиятда 0,1 далай 0.5 гектардал кьван чилин участок аваз хьун я. Къейд ийин, ЛПХ авай райондин са агьалидивайни тайинарнавай и кьезилвилерикай гьеле менфят къачуз хьанвач. Грантрикай юридический ксаривай ва чпихъ «самозанятый» тӀвар (статус) авай агьалийривай менфят къачуз жеда. Ахцегь район гьамиша емишрин багъларалди машгьур тир. Инанмиш я хьи, чавай мукьвал тир йисара ахцегьрин ичерин виликан машгьурвал арадал хкиз жеда. ТӀебии яз, райондин агьалийрин активный иштираквал авачиз чавай авай багълар кӀвачел ахкъулдиз ва кьакьан бегьердин цӀийи багълар кутаз жедач…
+акъудзава. Чун чи коллективдин баркаллу адетар давамарун патал кӀевелай алахънава. Виликан йисарив гекъигайла, райондин газетдин кьадар хейлин артух хьанва: 1500 экземпляр. Зегьметдин ветеран, РФ-ДИН журналистрин Союздин член Нариман ГЬАЖИЕВА мярекатдал, ингье, вуч лагьанатӀа.
+– Гьуьрметлу юлдашар! Чун къе инал кӀватӀ хьунин асул себеб райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин сифте нумра акъатайдалай инихъ 95 йис тамам хьун я. Мубаракрай! Газет чавай са жизвини ягъалмиш тахьана жанлу организмдив гекъигиз жеда. Виликдай зазни пуд йисуз райондин газетдин редакцияда кӀвалахун кьисмет хьана. Районда газетдин редакция ахъа авуни, шаксуз, а девирда чи жемятдин савадлувилин дережа хкажуниз хъсан патахъай таъсирна. «ЦӀийи дуьнья» газет чап ийиз эгечӀай сифте девирда адан редакциядин къуллугъчияр са жерге четинвилерални расалмиш хьайиди я. Чна абур гьамиша рикӀел хуьн чарасуз я. Са тӀимил йисарилай чна вирибуру «ЦӀийи дуьнья» газетдин 100 йисан юбилейни къейдда. Массовый информациядин такьатрин, печатдин изданийрин асул везифа халкьдиз вахтунда дуьзгуьн малуматар агакьарун я. Малум тирвал, Россия РагъакӀидай патан хейлин уьлквейри душман хьиз кьабулзава. Абуру чи Ватандиз аксивалзавай къуватрик футфа кутазва. СМИРИН вилик акъвазнавай кьилин везифайрикай сад абурун нагьакьан гьерекатар русвагьун я.
+Нубатдин гаф и чкадал зегьметдин ветеран Рагьимат ГЬАЖИЕВАДИВ вугана. Ада лагьана:
+– За яргъал тир 1965-йисалай райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакцияда секретарь-машинисткавиле кӀвалахиз эгечӀна. А чӀавуз газетдин редакторвиле рагьметлу Касбуба Азизханова кӀвалахзавай, райондин газетдин редакцияда типографиядинбурни кваз 24 касди зегьмет чӀугвазвай. Виликдай чи райондин газетдин редакцияди республикадин дережадин конкурсра са шумудра сад лагьай чкаяр кьурди я. Сир туш хьи, журналиствилин кӀвалах гзаф четинди я. А йисара райондин газет гьафтеда пуд сеферда акъатзавай. Редакцияда кӀвалахзавай жегьил машинистка яз за неинки жуван асул кӀвалахзавай, гьакӀ яратмишдай интеллигенциядин хейлин векилриз абурун эсерар машинкадал элягъуналди жувалай алакьдай куьмекар гузвай. Хъсандиз ремонтнавай и идарадин дарамат квез мубаракрай! Чун хьтин зегьметдин ветеранар рикӀелай ракъур тавуна къенин мярекатдиз теклифунай куьн гзаф сагърай!
+райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллективдиз гьам адан 95 йисан юбилей, гьам печатдин Югъ ва гьамни капитальныйдаказ ремонтнавай редакциядин дарамат «Ахцегь район» МР-ДИН кьил А-К.Палчаеван ва вичин тӀварунихъай рикӀин сидкьидай мубаракна. Редакциядин коллективдихъ гележегда мадни еке агалкьунар ва чандин мягькем сагъвал хьун вичин мурад тирди лагьана.
+– «ЦӀийи дуьнья» газетдин къуллугъчийриз винидихъ къейднавай лишанлу пуд вакъиани рикӀин сидкьидай мубаракрай. За гьеле виликан «Заря» совхоздин комсомолдин комитетдин секретарвиле кӀвалахай вахтарилай эгечӀна райондин газетдин редакциядихъ галаз алакъаяр хуьзвайди я. А девирда печатдин гафунихъ авай таъсир ва къуват рикӀел хкун патал са мисал гъин. Са сеферда «Заря» совхозда гьахъ-гьисабдинни сечкийрин партийный собрание кьиле физвай. Чи са бригадир гьикӀ ятӀани а собраниедиз атанач. За и кар протоколда кхьена ва гуьгъуьнай макъала гьазурна «ЦӀийи дуьнья» газетдин р��дакциядиз ракъурна. Материал ана чап авурдалай кьулухъ а кас кӀвалахдилай алуднай. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, заз и жуьредин са теклифни гуз кӀанзава. Куьне куь идарада газетдин редакторарвиле кӀвалахай ксарин шикилрин галерея тешкилнайтӀа хъсан тир.
+Нариман МАМЕДОВ, зегьметдин ветеран, «ЦӀийи дуьнья» газетдин журналист, РД-ДИН культурадин лайихлу работник.
+– Зун 25 йис тамам хьанвай жегьил яз, ДГУ-ДИН филологиядин факультет куьтягьай кьве йисалай райондин газетдин редакциядиз кӀвалахал атана. Зун и кардал эсиллагь пашман туш. За и идарада кӀвалахиз гила 44 йис я. Виликдай чахъ 40 далай гзаф мухбирар авай. Гьакъисагъ зегьметдай абур, гьелбетда, материальный рекьяй гьевесламишни ийизвай. Гила, гьайиф хьи, гонорар амач. Алай девирда газетдин вилик акъвазнавай везифаярни дегиш хьанва. Исятда райадминистрацияда тешкилнавай сайтда эцигзавай материалрикайни чна кӀвалахда менфят къачузва. Эхирдай заз лугьуз кӀанзава хьи, къуй инал алай вирибуруз райондин газетдин 100 йисан юбилейни икӀ шад гьалара къаршиламишун кьисмет хьурай!
+Райондин дишегьлийрин Советдин председатель, РД-ДИН культурадин лайихлу работник, чи корреспондент Таира МУСПАГЬОВАДИ
+вичин рахунра редакциядин дарамат гьам къене патай ва гьамни къеце патай вижевайдаказ ремонт авунай чи райондин ва «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин руководствойриз рикӀин сидкьидай чухсагъул лагьана ва вич и идарадин къуллугъчи хьунал шад тирди, виликдай вичин муаллим яз хьайи ва гила райондин газетдин редактор тир Д.Шерифалиеван патай вичив кӀвалахдин рекьяй хейлин менфятлу насигьатар агакьзавайди къейдна.
+Элкъвей столдин гуьруьшмишвилин вахтунда инал тебрикдин чими келимаяр гваз гьакӀ райадминистрациядин юрист
+ва масабур экъечӀна. Чимивилин гьалара кьиле фейи гуьруьшмишвал яргъалди давам хьана.
+Мярекатдин официальный паюнилай кьулухъ адан иштиракчийри райондин газетдин къенин йикъан ва гележегдин гьакъиндай ийизвай веревирдер атирлу чаяр ва гьар жуьре тӀуьнарни ширинлухар алай суфрадихъ ацукьна суьгьбетдин къайдада давамарна.
+Россиядин Федерациядин Президент В.В.Путинан къарардалди 2024-йис чи уьлкведа "Хизандин йис " яз малумарнава. И йикъара Ахцегь райондин культурадин управлениедин къаюмвилик кваз вичин кӀвалах кьиле тухузвай халкьдин адетрин медениятдин Центрада хизандин Йисаз талукьарнавай сифте мярекат кьиле фена. Ам инин пешекар Светлана Керимовади гуьруьшдиз теклифнавай мугьманриз, махсус женгинин операциядин сергьятра аваз алай вахтунда яргъал тир Украинада Ватандин вилик чпин пак буржи тамамарзавай кьегьал ахцегьви рухвайрин камаллу дидейриз "Хизандин йис" мубарак авунилай башламишна. Лап вижеваз къурмишнавай столдихъ атирлу чайдиз хупӀ ийиз, кӀватӀ хьанвайбуру, гьар са касдин уьмуьрда мягькем дестек тир хизандикай, тербиядикай, диде-бубадал, хайи Ватандал рик�� хьуникай, дидедин чӀал, бубайрин адетар хуьникай гзаф итижлу суьгьбетар авуна. Лугьун лазим я хьи, чун гьар сад са хизандай я! Вири хизанар санал уьлкведин чӀехи девлет тир халкь я! Гьар са халкьдихъ вичин чӀал, тарих, къадим заманайрилай атанвай адетар ава. Абур вилин нини хьиз хвена къвезвай несилрив акакьарун чи кьилин буржийрикай сад я! Ахцегь райондин адетрин медениятдин Центрадин дараматда лезги хьалкьдин дуланажагъдиз талукь гзаф надир шейэр кӀватӀзава ва ядигарар яз хуьзва. Пешекаррини чпин гьар йикъан кӀвалахда чӀехи жезвай несил дуьз рекье аваз тербияламишун патал еке гьевесдивди аялриз гуьлуьтар храз, сарикай гъал ийидай тегьер чирдай, гьакӀ парталар цвадай, халкьдин дадлу хуьрекар гьазурунин сирер ачухдай кружокар тешкилнава. Кружокрин кӀвалахни лезги халкьдин куьгьне манийрал илигна кьиле физва. Хизандин йисаз талукь сифте мярекат чи милли культурадин ирс хуьзвай ихьтин зурба маканда тухун лап вижевай кар хьана. Лугьун лазим я, мярекатдин иштиракчийрин виридан мурад ва къаст сад тир: дявеяр акъвазун, дуьнья ислягь ва гьар садан балаяр, хизанар хушбахт хьун. Мярекатдин иштиракчийри и кар кьилиз акъатун патал чпи гьам кӀвале, гьамни обществода жедай кьван чалишмишвилер ийида лагьана хиве кьуна.
+(Рекъемар агъзур манатралди къалурнава)
+2023-йисан 29-декабрдиз «Цуругърин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собранидин заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз килигна.1. 2024-йис патал «Цуругърин хуьр» СП-ДИН бюджетдин гьакъиндай.2. 2023-йисан бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисаб.
+Заседаниедал 2024-йис патал «Цуругърин хуьр» СП-ДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+Налограй къведай пулар – 345,5 Гьа жергедай яз:чилин налог – 213,3физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 13,6 НДФЛ – 68,6налогринбур тушир къазанжияр – 50,0хуьрер хуьнин фонд – 3352,5 ВУС – 156,6
+Харжияр вири саналди – 3854,6 Заседанидал 2023-йисан бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисабдиз яб гана ва ам тестикьарна. Бюджетдик кутур доходар:
+«Цуругърин хуьр» СП-ДИН кьил Ш.МЕРДАНОВ «Цуругърин хуьр»
+Онкологиядин азарар чпи инсандин бедендин гьи паюниз хьайитӀани таъсир авун мумкин тир азаррин дестедиз лугьузва. Онкологиядин азарар диспансеризациядин ва мукьвал-мукьвал кьиле тухузвай профилактикадин килигунрин куьмекдалди малумариз жеда. И жуьредин азаррин вилик пад кьадай виридалайни менфятлу рехъ уьмуьрдин сагълам-къайда тухун я. Тайиндиз лугьун хьайитӀа, ракдин азаррин вилик пад кьунин карда зарарлу къилихрикай къекъечӀунихъ, тӀуьн-хъун дуьздаказ тешкилунихъ, бедендин заланвал артух хьуниз рехъ тагунихъ, гьамиша физкультурадал машгъул хьунихъ еке метлеб ава. Къейдин, чпи онкологиядин азарар арадал гъун мумкин тир сигаретар чӀугуникай, бедендин артухан заланвиликай, спирт квай хъвадай шейэр ишлемишуникай, эгер инсанди къастунал мягькемвал къалурайтӀа, регь��тдиз къекъечӀ жезвайди я. Ракдин азардин тайин жуьрейрикай (дишегьлидин хуруйрин, аялдин кӀвалин, инсандин яцӀу ратунин) къекъечӀун патал вахт-вахтунда гьар са касди вичин сагъламвилин гьал ахтармишун чарасуз я. Мисал яз, чпин яшар 40 йисав агакьнавай дишегьлийрин йиса садра маммография, 50 йис тамам хьайила гьар 5-10 йисалай колоноскопия, 21 йисалай эгечӀна гьар 2-3 йисалай мазокдин цитологиядин ахтармишунар кьиле тухвана кӀанда.
+Вич гьар йисан 12-декабрдиз къейдзавай Россиядин Федерациядин Конституциядин югъ чи уьлкведин метлеблу ва лишанлу тарихдин датайрикай сад я. 1993-йисан и юкъуз вири халкьди сесер гуналди, Россиядин Федерациядин Конституция кьабулнай. Конституция – им уьлкведин кьилин документ я. Ада Россиядин государстводин къурулуш тайинарзава. Ина инсанрин азадвилер, ихтиярар ва везифаяр къейднава, амай законрин бинеда авай виридалайни кьилин къайдаяр къалурнава. Чун, вири агьалияр, уьлкведин дибдин документдиз дериндай гьуьрмет авуни садзава. Ада мад сеферда чи уьлкведин садвал ва битаввал, гзаф миллетрикай ибарат халкьари сада садаз гьуьрмет авун къалурзава. Чна правовой майданда яшамиш хьунин ва кӀвалахунин мумкинвилиз къимет гузва ва чи Ватан гележегдани вилик фин патал жуван ихтиярар закондин бинедаллаз хуьзва ва яшайишдин шартӀар хкажзава. Чи вилик умуми везифа акъвазнава – Россиядин Конституцияди малумарнавай ивирар хуьн. Чи умуми жавабдарвилелай уьлкведин алай ва гележегдин девирар аслу я. РФ-ДИН Конституциядин югъ тир 12-декабрь адетдин кӀвалахдай югъ хьуниз килиг тавуна, и сувар гегьеншдиз къейдзава. И юкъуз чарасуз яз уьлкведин лап вини дережада шадвилин заседанияр кьиле физва. Гьа са вахтунда зегьметчи коллективра ва кӀелдай заведенийра собранияр кьиле тухузва. Школайра правоведениедин тарсар тешкилзава. И вахтунда аялар алай аямдин Россиядин Конституциядин асул положенийрихъ ва дибдин законрихъ галаз таниш жезва. Лишанлу и юкъуз Ахцегь райондин руководстводиз виридахъ ислягьвал ва саламатвал, Россиядин абадвал патал цӀийи крара агалкьунар, пакадин йикъахъ инанмишвал хьана кӀанзава!
+«Сад тир Россия» политпартиядин патай РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханова 7-декардиз райадминистрациядин залда хсуси месэлайрай агаьалияр кьабулна. Яшайишдин тӀал-квал алай гьар жуьре месэлаяр гваз адан кьабулуниз 10 далай артух ахцегьвияр атана. Кьилди къачуртӀа, Шемсидин Арухова ЦРБ-ДА тади куьмекдин духтуррин кьвед лагьай бригада кардик кутунин (тади куьмекдин духтуррин бригада, месела, Хинез фенвайла, ам элкъвена хкведалди маса азарлудан эверуниз фидай кас авач) ва райцентрда Лаян къаналдин кьилин имарат туькӀуьрунин лазимвал авайди малумарна. Ахцегьви Рена Мисрихановади вичин хизандиз яшайишдин кӀвалин, хсуси майишат кутадай чилин участокдин патахъай дарвал авайдакай ва вичин набутар тир пуд аял сагъа��из куьмек кӀанзавайдан патахъай, гьакӀни чеб яшамиш жезвай Гьамзат Агьмедован куьчедин тупик аваданламишун тӀалабна. Ахцегьрин ООШ-ДИН директор Мейрам Рамазановади районда туризмдин месэлаяр къайдаламишиз кьумекун, Жамиля Аллагьяровади вичиз чилин участок гун тӀалабна. Агъаев Гьажиди зегьметдин ветеранриз талукь кьезилвилерин месэла къарагъарна ва икӀ мад. Депутатдин кьабулуниз атай ксарин бязи месэлаяр РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Магьмудовича гьа чкадал гьялна ва амайбур вичин гуьзчивилик кутуна. Кьабулуниз атай вири ксар адалай рази яз хъфена. И мукьва РФ-ДИН Гьукуматдин Кьил Михаил Мишустина уьлкведин 44 региондин арада бюджетдин пулдин такьатар паюнин гьакъиндай распоряжениедал къул чӀугуна. Нетижада хуьрерин территорияр комплексдин къайдада вилик тухунин госпрограмма уьмуьрдиз кечирмишун патал Дагъустандиз алава яз саки 16 миллион манат пул ахъайда. Идакай РД-ДИН Минсельхозпродди хабар гузва. И документдал асаслу яз алай йисуз Дагъустанда и программадин серенжемар финансламишун 35,7 миллион манатдилай 51,4 миллион манатдал кьван хкаж жеда. Пулдин такьатар ахъаюн хейлин артухаруни региондиз хуьрерин инфраструктура вилик тухунин рекьяй активни кӀвалах тухудай, кӀвалахдай цӀийи чкаяр тешкилдай мумкинвал гуда.
+12-декабрдиз райондин активдин нубатдин совещание райадминистрациядин кьил Абдул-Керим Палчаеваан регьбервилик кваз кьиле фена. Вичин ва райондин руководстводин патай жемятдиз РФ-ДИН Конституциядин Югъ мубарак авурдалай кьулухъ ада гаф муниципалитетдин кьилин пешекар Али Исмаиловаз гана. Ада 16-декабрдиз, кишдин йикъан сятдин 12 даз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева йисан кӀвалахрин нетижайрай СМИРИН куьмекдалди жемятдихъ галаз «дуьз эфирдин» передача кьиле тухузвайдакай малуматна. Инсанривай чпиз итиж авай, тӀвал-квал алай вири месэлайрай суалар телефондин агъадихъ гузвай нумрайрай зенгна вугуз жеда:
+Райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади районэгьлийриз РДДИН мергьяматлувилин «Дидедин савкьват» акцияда иштиракуниз ва идарайрин руководителриз «Дагъустандин дишегьли» журнал (къимет 420 манат) кхьиниз эверна. «Алукьзавай ЦӀийи йисан суварин серенжемрин сергьятраваз чна СВО-ДА гъиле яракь аваз къуллугъзавай чи баркаллу рухвайриз посылкаяр гьазурзава. Посылкайра чи патай савкьватар яз, месела, чӀур тежедай суьрсет, хсуси гигиенадин шейэр, кӀаникай алукӀдай парталар, гъилив хранвай сун гуьлуьтар тваз жеда. Садакьа яз гьазурзавай посылкаяр фронтдиз вахтунда рекье тун патал чав 20-декабрдалди агакьарна кӀанда», – лагьана ада. Райондин культурадин Управленида спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин рекьяй отделдин начальник Гьажимурад Парпачев 2024-йисан 15-17-мартдиз тайинарнавай РФ-ДИН Президентдин сечкийрин месэладал акъвазна. Ада, вичел сечкийрин куратор��илин везифаяр ихтибарнавай кас яз, къейдна хьи, 11-декабрдилай сечкийрин кампания башламишнава. Чаз авай сечкийрин 28 участокдиз 61 наблюдатель тайинарна кӀанзава. Меслят хьанвайвал, сечкийрин участокар гьи идарадин дараматда аватӀа, гьа наблюдателарни асул гьисабдай гьа идарайрин коллективрай тайинарда. Муниципалитетдин культурадин Управленидин начальник Къизтер Гъаниевади залдавайбурун дикъет алукьзавай 2024-йисан сувариз гьазурвал акунин месэладал желбна. Ада къейд авурвал, райондин руководстводихъ галаз санал чна ЦӀийи йисан суварин мярекатрин план-график туькӀуьрна, ам тешкиллудаказ кьиле тухун патал гьазурвилер аквазва. 27-декабрдилай эгечӀна аялрин бахчайрани школайра ёлкаяр безетмишна, утренникар кьиле тухуда. ЦӀийи йисан суварин чӀехи концерт рикӀ аладардай итижлу конкурсарни галаз 29-декабрдин сятдин 14 даз РДК-ДИН къулайдиз туькӀуьр хъувунвай залда жеда. Суварин серенжемра кьетӀен фикир аялрин гуьгьуьлар шадаруниз иллаки СВО-ДА къуллугъзавай кьегьалрин аялриз гудайвал я. Абур патал утренникрилай алава, «Голубой огонёк», «Мурадрин ёлка» ва маса серенжемар жеда. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиева 2024-йисан подпискадин гьакъиндай малумат гана. «Къенин йикъалди райондин «ЦӀийи дуьнья» план 1500 яз 796 экземпляр, «Лезги газет» план 1000 яз 420 экземпляр ва «ДП» план 50 яз 32 экземпляр кхьенва. Райондин чин-абур тир «ЦӀийи дуьнья» газет гьар са хизандиз къведайвал хьанайтӀа ажеб тир…», – алава хъувуна ада. Совещанидал чпиз талукь месэлайрай гьакӀ райондин кьилин заместитель Роберт Гьамзаев, экомикадин отделдин начальник Фариза Рашидова, умуми отделдин начальник Рафик Эфендиев ва масабур рахана.
+«ЦӀийи дуьнья» – лезгийрин тарихда кьетӀен газет
+Лезгийрин адетдин костюм: ата-бубайрин ирс
+Шерибан ПАШАЕВА, тарихдин илимрин кандидат Лезги халкьдин искусстводин чӀехи ирсина халкьдин адетдин парталри (костюмри) кьетӀен роль къугъвазва. Абуру чпе халкьдин тарихдин, ахлакьдин ва руьгьдин тежриба кужумнава. Парталрин гьа этносдин стилди а девирдин инсанар жуван халкьдин культурадин чешмейрив мукьва ийизва. ЧӀалан культурадихъ, халкьдин сивин яратмишунрихъ, адетрихъ галаз санал халкьдин милли алукӀунри уьмуьрдин тайин тир къамат ачухуналди, сад тир лишанрин къурулуш тешкилзава. Алай вахтунда Дагъустандин парталдай тайин тир халкьарин девлетлу делилриз килиг тавуна, лезгийрин милли партал вири патарихъай ахтармишнавач, адаз талукь материал кӀватӀнавач. И макъалада чна сад садахъ галаз алакъалу са шумуд хци месэла къарагъарда. ГьикӀ лагьайтӀа, абуру лезги халкьдин адетдин культурадин гьакъиндай алай аямдин фикирдиз лап пис таъсирзава.
+Халкьдин милли парталар культурадин ирсинин объектар я. Саки гьар са лезги хуьруьн дишегьлийрин адетдин парталдихъ вичин кьетӀенвилер ва тафаватлувилер авай. Месела, гз��ф кьадар гимишдин ва къизилдин яд ганвай безекрилай гъейри, гуя декорация яз яру рангни ишлемишзавай. Гьа са вахтунда лезгийри садрани къати, идалайни башкъа дишегьлийрин ва итимрин яру рангунин парталар алукӀайди туш. Асулди яз яру ранг тек-бир дуьшуьшра, вични адетдин серенжемра жаванри алукӀдай парталар гьазурун патал ишлемишзавай. Костюмдин бязи чкаяр яру рангунин гъаларин нехишралди безетмишзавай. Гьа са вахтунда чӀехи яшдин инсанрин, иллаки итимрин шейэра яру рангуникай менфят къачузвачир. Адет яз, яру ранг жаванрин вири костюмда ваъ, анжах гьяркьуь чӀулуна ишлемишзавай. Амма лезги дишегьлийри гьар са костюмда яру рангуникай лап тӀимил кьадарра менфят къачузвай. Идахъ галаз алакъалу яз, лезгийрин арада фадлай квахьнавай прикладной искусство тир гъаларалди ягъай нехишдикай рикӀел хкун кутугнава. Лезгийрин тарихда гъаларалди ягъай нехиш кьилдин декоративно-прикладной сенят яз вилик фенвай. Лезги устадрин арада къизилдин ва гимишдин гъаларалди кьетӀен жуьреда ягъай нехиш иллаки машгьур тир. Ихьтин жуьредин нехишар алай шейэр Ахцегьрин край чирдай ва Россиядин этнографиядин бязи музейра хуьзва. Нехишар махпурдал, атласдал, ипекдал, тумаждал, магьутдал язавай. И вахтунда махсус жуьредин нехишрикай менфят къачузвай. Лезгийрин адетдин жуьредин дишегьлийрин костюм Лезгистандин гьар жуьре районра сад садакай тафаватлу жезвай. Са жерге лезги хуьрера костюмдин чӀехи пай гимишдин шейэралди безетмишунин адет авай. Вични лезгияр къизил ва гимиш дишегьлийрин безекар туькӀуьрзавай вахтунда ишлемишай дагълух Дагъустандин анжах са халкь я. Дагъустандин амай халкьари къизил эсиллагь ишлемишзавачир. Абурун арада къизил зулумкарвал вичел желбзавай пис ракь яз гьисабзавай. Гьа са вахтунда лезгийрихъ, акси яз, къизилди, иллаки къадим заманадин «хъипи» къизилди, рагъ лишанламишзавай ва ам жувал алукӀун гзаф хъсан кар яз гьисабзавай. Виридалайни машгьур кьилел алукӀдай шейэрикай яз алай вахтунда рикӀелай фенвай «къукъемдикай» лугьуз жеда. Алай девирда чна кьатӀана хьи, «къукъем» гаф лезги чӀалай я. Амма и гафуникай Дагъустандин бязи халкьари виликан девирра кьилел алукӀдай и шей тек-бир дуьшуьшра ишлемишунихъ галаз алакъалу яз менфят къачузвай. Алай вахтунда «къукъем» кьилел алукӀунин адет лезги дишегьлийрин арадани амач. Идахъ галаз алакъалу яз, кьилел алукӀдай и шей лезгийри ишлемишуникай тӀимил кхьизва. Илимдин бязи макъалайра са бинени авачиз кьилел алукӀдай и шей гагь лакринди, гагьни аварринди я лугьузва. Гьакъикъатда лагьайтӀа, адакай анжах лезги дишегьлийри менфят къачузвай. Гьайиф хьи, лезги халкьдин костюмдин ахтармишунар тавуни бинесуз рахунриз гегьенш рехъ ачухзава. Идахъ галаз алакъалу яз, чна гьалар дегишарун лазим я. И вахтунда чна халкьдин костюм ахтармишунин сергьятар гегьеншарун лазим я. Шаксуз, ада лезги халкьдин сергья��ра аваз хьайи гьалар къалурда. Алай аямдин сергьятар гьисаба кьун тавуна икӀ эгечӀ тавунмаз гьихьтин хьайитӀани ахтармишунар тамамбур жедач. Лезгийрин милли костюмдиз анжах Кьиблепатан Дагъустандин сергьятра къимет гун дуьз кар жезвач. Гьа икӀ, и кардив Советрин ва Россиядин девиррин Дагъустан эгечӀзавай. И вахтунда Азербайжандин кеферпатан паюна яшамиш жезвай лезгияр халкьдин амай паюникай хкатзавай. Гьа и месэлади Дагъустанда ва гьакӀни лезгийрин чпин арада и халкьдин культурадинни тарихдин битаввал квахьунин карда пис роль къугъвана. Кеферпатанни РагъэкъечӀдай патан Кавказдин еке майданра чкӀанвай лезги хуьрерихъ жуьреба-жуьре костюмар авай. Абур гьатта къуншидал алай хуьреринбурулайни тафаватлу жезвай дуьшуьшар авай. Лезгийрин адетдин культурадиз, этнографиядиз, тарихдиз ва халкьдин прикладной искусстводиз и халкь къадим вахтарилай яшамиш хьайи вири чкайра килигун герек я. Халкь кьве патал пай авур гуьгъуьнин сергьятар фикирда кьун дуьз кар туш. Халкьдин милли парталар, адетар, культура, тарих анжах Кьиблепатан Дагъустандин сергьятра чируни, гьа са вахтунда кьисметди чеб маса республикадиз акъуднавай лезгийрилай цӀар чӀугуни адетдин материальный вири культурадиз, этнографиядиз, искусстводиз ва тарихдиз гзаф чӀехи ва эвез ийиз техжедай зиян гузва. Чна лезги халкьдин тарих тамамдаказ ва 1918-1920-йисара халкь яшамиш хьайи республикайрилай аслу тушиз этносдин географиядин сергьятар (ореол) чирунин месэла вилик эцигна кӀанда. Вич кьве патал пай авунай халкьдик тахсир квач. Гьавиляй пай хьанвай этносдин, халкьдин тарих, адетар ва культура илимдин бинедаллаз чирзавайла, и кар гьисаба кьун лазим туш. Алай вахтунда халкьдин милли къанажагъдин метлеблувилиз, адан материальный ва руьгьдин ивирриз гузвай дикъет артух жезва. ТӀебии яз, гьар са халкьдиз вичин милли культурадин, гьа жергедай яз парталрин кьетӀенвилерни хуьз кӀан я. Исятда чаз Дербентдилай Курадал кьван лезгийрин чкӀанвай хуьрера аваз хьайи гьакъикъи бунар-парталар винел ахкьулдунин эхиримжи мумкинвал ава.
+Саки гьа сифтегьан нумрадилай редакцияди литературный къуватар агудунин, халкьдин сивин яратмишунар кӀватӀ хъувунин, милли шаирриз куьмек гунин, абурун эсерар пропаганда авунин месэлайриз еке фикир гана. «Лезги эдебиятдин нубатдин месэлаяр» (1928-йисан 14-ноябрь) макъала гваз майдандиз экъечӀай Гь.Гьажибегова кхьенай: «Виликрай гзафбуру тажубвалзавай: «Лезгийрихъ литература авайди я жал?» Гила акӀ лугьузвайбур къвердавай тӀимил жезва. Лезгийрихъ халкьдин сивин яратмишунрин эсерар (манияр, махар, къаравилияр, мисалар ва икӀ мад) гзаф ава. Лезгийрин тарих авайди хьиз, абурун литературани авайди я: Етим Эмин, Шайда, Салигь, Гьажи, Султан, СтӀал Сулейман, Хпеж Къурбан ва масабур». Лезги шаиррин эсерар жагъур хъувун, абур чапдай акъудун, милли шаиррин яратмишунрихь галаз халкьдин гегьенш къатар танишарун Гьажибегова газетдин эвелимжи нубатдин везифа яз гьисабзавай. Гьа и шаирривай ада чпи-чпивай гзаф истемишунар авун ва чпин идеядин, яратмишунрин дережа хкажун тӀалабзавай. Вад лагьай нумрадилай эхиримжи нумрадал къведалди газетда «Литературадин чинар» ва я «Литературадин пипӀер» вахт-вахтунда гуз хьана. Газет себеб яз халкьдин яратмишунрин жавагьирар тир хейлин затӀар, лезги шаиррин: Етим Эминан, СтӀал Сулейманан, Мемей Эфендиеван, Алибег Фатахован, Балакъардаш Султанован, Гьажи Аликберован, Гьажибуба Шуаеван ва масабурун теснифар агъалийрин гегьенш къатариз раиж хьана.1928-йисан 8-декабрдиз «ЦӀийи дуьнья» газетда сифте яз СтӀал Сулейманан «Фекьияр» ва «Билбил», гуьгъуьнлайни «ЦӀуд йис», «Вири колхоздиз» ва маса шиирар чапнай. 1929-йисан мартдиз газетди вичин кӀелдайбур Гьажибуба Шуаеван сатирадин «Ахцегьрин мехъер» шиирдихъ галаз танишарна. Ана къарагъарнавай месэлайри чпин метлеб къени квадарнавач. Шаирди лугьузвай:
+Ахцегьру ирла мехъер, Гадаз гуза еке рекъер. Путаралзи къенфет-шекер. Пунза акъудна гьарзарза. Сифте кьиля урла хкъагъ, КӀватӀ ур пулзих къунчаяр ягъ. Кьве йисус къигъир пул ахгагъ, Пунза акъудна гьарзарза. Къуллугъчийрих жеза дуллух, Къунчаяр жеза пара буллух, Я амай кесибрин язух. Пунза акъудна гьарзарза. Къунчаяр це са къад-яхцӀур, Рушан кӀвал изайвал ацӀур. ТахьайтӀа ви кар жеда чӀур. Пунза акъудна гьарзарза.
+Къунчайрин чӀехи пай къенфет,
+Хьурай лугьуз иза минет. Не гакъудрай жи ин адет. Пунза акъудна гьарзарза.
+Шиир чӀехиди я. Ана чамрай акъатзавай харжийрикай гегьеншдаказ лугьузва. Мехъер авур кас гуьгъуьнлай лап гьа къекъверагвиле гьатзавайди къейдзава.
+Кесибри фик урай гьиле, Пул тахьайтӀа вичин гъиле. Мехъер уртӀа жез кешиле. Пунза акъудна гьарзарза.
+«ЦӀийи дуьньядин» чинриз гьа йисуз редакциядин жавабдар секретарь яз хьайи Алибег Фатахован хейлин эсерарни акъатна. 1929-йисан 30-майдиз ада атеиствилин темадай «Къурбан сувар» макъала чапна, 16-июлдиз «ЦӀийи шиирар» рубрикадик кваз «Дагъвидин руш» шиирни гана. Ингье адан сифте кьил:
+Эй, дагъвидин руш, Эй, азад ей къуш. Къарагъ, гила, майдан вид я. Куьгьнед ая пуч, Зулуматдай акъучӀ! Вун къе азад дуьньядава!
+Алибег Фатахова литературадинни журналистикадин жуьреба-жуьре жанрайра агалкьунралди кӀвалахна, макъалаяр («Артух фикир сиясат кӀел авуниз», «Мухбир къаравул хьиз», «Хабар гудайбуру квекай кхьизвач?»), фельетонар (месела, январдин газетар сентябрдиз агакьарай почтальондикай), хейлин шиирар, поэмайрай чӀукар, гьикаяяр, гъвечӀи повестар КХЬЕНА.«ЛИТЕРАТУРАДИН чинар» асул гьисабдай жегьил шаиррин эсеррив ацӀурзавай. Абуруз редакцияди шегьре рехъ ачухнавай. Ингье мисаларни: Шабан Мусаев – «Вач, юлдашар, мектебдиз», Мегьамед Гьажиев – «Кьве уьмуьр», Абдул Муталибов – «Колхозар» ва «Батрак», Рамазан Юсуф – «Артелриз, Исмаил Вагьабов – «КӀелдайбуруз» ва «Пудкъад муаллим», МутӀагьир Разаханов – «Яру аскер» ва икӀ мад. Жегьил литераторрин яратмишунрин чӀехи кӀвалах кӀанел «Эдебиятчи» тахалус алаз 1930-йисан 21-июлдиз акъатай «ЦӀийи дуьньяни» «Лезги эдебият» макъалада веревирднава ва умумиламишнава. Аквар гьаларай, и макъала кхьейди Гьажибег Гьажибегов тир. Авторди икӀ лугьуз къейдзавай: «Чи басма эдебиятдин тарих «ЦӀийи дуьнья» акъатай къалай башламиш авунва. «ЦӀийи дуьнья» акъатдалди чи шаирар ва кхьидайбур чпин затӀар басма ийидай чка авачиз гьакӀ къалпахдин кӀеник акатна багъмуш хьанавай. КӀЕЛ-КХЬИНИН басма авачир чӀалал кхьиз са гзафбуруз гьич ашкъи къведачир. Шиирар «ЦӀийи дуьньядин» эдебиятдин чиниз акъудиз башламиш авурла чи лезги шаирри чеб авай- авай чкада гъилер хкажна кхьинар ийиз эгечӀна. Чи газетдин гуьгъуьнал алаз Етим Эминан, Гьезерчидин ва мадни са кьадар лезги шаиррин чӀалар авай «Сифте къадамар» лугьудай мажмуани басмадай акъатна... И фейи кьве йисан къене чи кхьидайбуру са 20 кьван пьесаяр, кьве гьикая ва са гзаф шиирар кхьенава... Кьве йисан къене гьич са затӀни арадал алачир чкадал ихьтин затӀар хьунухь, гзаф чӀехи агалкьунрикай сад йе».
+Россиядин тарих ва адан гьукумдарар
+Пачагь 2-Николай 300 йисуз уьлкведин кьиле хьайи Романоврин сихилдин векил тир эхиримжи император хьана. Адаз тарихдин гьар жуьре векилри ва гьакӀ халкьдин бязи къатари гузвай къиметни гзаф дуьшуьшра сад садаз аксиди жезва. Са хъсанвални адан патай хьаначтӀани, пис крар, уьлкведиз зиянлу гьерекатар адал илитӀун четин я. Адахъ са эпитет (лишанлувал) ава – гзафбуру гьисабзавайвал, ам зайифди, воля (жуьрэтлувал) авачирди яз тарихда гьатнава, кьисметни адан виридалайни заланди хьана. Россиядин писатель ва общественный деятель Николай Старикова къейдзавайвал, пачагь 2-Николай «государь-неудачник», анжах неудачник «честныйди» (къалпвал авачир) яз гьисабзава ада. Гьа «михьивили», амалдарсузвили адан эхир-пехир (писди), мусибатдинди ийизва. Ам гьа вичи ихтибарзавай гьамиша къваларив гвайбуру («нуькверри») алцурзава, маса гузва, властдай экъечӀуниз мажбурзава. Адет яз гьисабзавайвал, ам тахтунай гадарайди большевикар туш, анжах гьа большевикри, Советрин цӀийи властдин векилри, Сибирдихъ акъудна вири хизанни галаз – императрица (паб), пуд руш ва авай са хва Алексей инсафсуздаказ яна (гуьлле гана) телефзава. Иллаки адан хизандик са тахсирни квачир. Тегьерсузди, марифатсузди хьана абурун кьиникь. Ина алава хъийидай са карни авач, кьисмет гьахьтин заланди, зулумлуди хьана. Им цӀийи властдин еке, вичел леке гъайи гъалатӀ хьана. Къенин девирдин дуьньяда еке тектонический къарсунар пара хьанвай шартӀара тарихчийри абуруз анализ ва баянар гунин мурад аваз алатай девирриз вил вегьизва, тарихдиз хъфенвай политический деятелар, государстводин гьукумдарар, императорар ва маса гьакимар рикӀел хкизва, абурун гьерекатриз-агалкьунриз, гъалатӀриз анализ гуз алахъзава, абурун крарай къенин уьмуьрда жезвай къалабулух кутазвай вакъиайрин себебар жагъуриз чалишмиш жезва. Тарихди чешнеяр тазвайди я, абурун таъсир къенин уьмуьрдани малум хъижезва, гел галачиз са затӀни квахьзавайди туш. Алатай девиррин правителриз-гьукумдарриз халкьди гузвай къимет гьамиша гьахълуди ва лишанлуди жезва. Гьа халкьдин фикир чирун патал ара-бир опросар (хабар кьунар) кьиле тухузва. Халкьдин къимет гьамиша гьахълуди (объективныйди) жезва, я писвал, я хъсанвал абурун рикӀелай алатзавач, я фикирдикай хкатзавач. И мукьвара уьлкведа социологический къуллугъдин векилри халкьдивай опрос (хабар кьун) тухвана кьилдин чи гьукумдаррин рейтинг (гузвай къимет) ахтармишна. Гьа гуьзетзавайвал, халкьдиз виридалайни дакӀан сенгердал Горбачевни Ельцин ала. Вучиз абур дакӀанбурун кӀвенкӀве аватӀа, чна тикрардач. Анжах халкьдин рикӀелай абур алатзавач. Рейтингдин (къиметдин) кьиле пачагь 1-Петр, 2-чкадал императрица 2-Екатерина ала. Ихьтин къиметдихъ галаз рази жез кӀанзава, анжах гьакъкъатдиз дериндай килигайла аквазва: гьа Европадин чӀуру таъсирдин бине пачагь Петрдилай башламиш жезва. Шаксуз, Россия вилик финиз Европадин чешнеди ва адан таъсирди куьмекна. Анжах Петрдин «куьлуь-шуьлуьяр» халкьдин рикӀел аламукьзавач – месела, пачагь зулумкар тир, россиянвийрал Западдин адетар гужунал илитӀзавай – парталар абурун жуьреда алукӀун, чуруяр тун ихтияр тагун, асирра халкьди амалзавай адетар, къайдаяр дегишариз мажбур авун ва масабур. Анжах халкьдин зигьинда 1-Петр пачагь аскер, пачагь полководец яз гьатнава. Ада дявеяр тухвана, еке гъалибвилер къачуна, уьлкве гегьенш ва мягькемарна. Гьа девирдин лап зурба уьлквейрикай сад тир, чебни гьамиша Россиядал гъезеблу шведар кукӀварна, 21 йисуз са абурухъ галаз дявеярна. Полтавада гъалибвал тарихдин зурба чешнедиз элкъвенва. Гьеле чна ада Туьркиядихъ, Персиядихъ галаз тухвай са шумуд куьруь дявеяр рикӀел хкизвач. Петр пачагь – зегьметкеш тир, регьятвилерихъ, вичиз къулайвилерихъ, девлетдихъ ам садрани галтугнавач, дявейра, ягъунра аскеррин кьиле вич ава. Вичин гъилерал, зегьметдал уьлкведин флот арадал гъана, гимияр туькӀуьриз чирун патал фялейрихъ галаз вич фена, Европадин верфра устӀарвиле кӀвалахна. Ада вичи вич хуьзвачир, садазни, я вичизни инсафдачир, ада кӀвалахзавай, гьа тегьерда кӀвалахун ада вичин риаятривайни (поданные) истемишзавай. Гьавиляй адаз къенин юкъузни гьуьрметзава, халкьдин рейтингдин сад лагьай чкадални ала. Саки гьа тегьерда 2-Екатеринадизни еке къиметни гузвай. Инал къейдин: императрица Екатерина 1-Петрдин хтулдин, яни чӀехи руш Аннадин хва 3-Петрдин свас тир. Вичиз еке къимет ганвайтӀани, ам муьтӀуьгъ жез кӀан тахьайбурал инсафсузди, зулумлуди тир. Москвада халкьдин вилик майдандал бунтчи Е.Пугачеван кьил атӀун адан буйругъ тир. ��исатель А.Н.Радищеван «Путешествие из Петербурга в Москву» ктаб кӀелайла, ина адаз ихьтин къимет гузва: «Бунтовщик хуже Пугачева». Кьиникьикай хкатнатӀани, ам Сибирдиз суьргуьн (ссылка) авунай. ГьакӀ адан девирда халкьни азабдик квай, репрессиярни (жазаламишунар) гегьенш тир. Анжах ихьтин «куьлуь-шуьлуьяр» фад рикӀелай алатзава. Гьа са императрица Екатеринади уьлкве мягькемарзава, гегьеншарзава. Крым Россиядик кухтазва, хейлин дявейра тарихдин метлебдин гъалибвилер къачузва. Малороссияда (къе Украинадин миллетчийри Россиядихъ галаз дяве тухузвай майданра) гзаф шегьеррин – Одесса, Николаев, Екатеринослав ва масабурун бине эцигайди императрица вич тир. Ибуруни вирида адаз рейтингдин жигьетдай лайихлу къимет ганва. Халкьди аскерриз, дяведин къазанмишунриз, полководецриз гьамиша еке къимет гузвайди я. Опросдин рейтингда 3-чкадал И.Сталин ала. Саки гьадахъ галаз барабар чкадал Л.Брежневни ала. Гьардахъ вичин лайихлувилер ава. Сталинан роль агъузарнавайди лап фад кьатӀуз жезва. Чна винидихъ тӀвар кьур аналитик, писатель Николай Старикова лугьузвайвал, Сталинан рейтингдиз чӀуру патахъай таъсир авурди ам кьацӀурун патал уьлкведа башламишай гегьенш кампания хьана. Идан заказчикни уьлкведин къенепата авай. Советрин Союз, Россия дакӀан Западди и кампания хушвилелди кьабулна, гьасятда Россиядин аксина яракьда кьазва.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 313,08 манат, йис патал 626,18 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет, гьа виликдай хьиз 200, йис патал 400 манатдай кхьиз жеда. Гьелбетда, санлай йис патал кхьейтӀа хъсан я, мад инжиклу хъижедач. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-декабрдалди давам жезва.
+Республикадин Кьилин «прямой линиядин» вахтунда Ахцегь райондин ЦӀийи Гъуьгъвезрин хуьруьн векил Исамудин Шагьэмирова Сергей Меликовавай агьалияр патал тӀал алай месэладай тӀалабна – чеб авай чкайриз хуьрерин статус гун. Гьеле Советрин девирда ЦӀийи Гъуьгъвезрин ва ЦӀийи Усуррин хуьрерин агьалияр дагъларай Мегьарамдхуьруьн райондин территориядиз куьчарнай. Къе и хуьреривай республикадин гьар жуьре программайра иштиракиз жезвач. Идани абуруз маса хуьрерихъ галаз барабардаказ вилик фидай мумкинвал гузвач. ТӀалабуниз талукь яз, Дагъустандин Гьукуматдин Председателдин заместитель, чилин ва эменнидин алакъайрин рекьяй министр Заур Эминов арзачи Исамудин Шагьэмировахъ ва Ахцегь райондин патай РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алихановахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Гуьруьшдин вахтунда серенжемрин план туькӀуьрна, и чкайриз хуьрерин статус гунин рекьяй везифаяр тайинарна. Рекьерин картаяр Ахцегь ва Мегьарамдхуьруьн районрин администрацийриз рекье тунва. И кӀвалах кьилиз акъудун Заур Эминован хсуси гуьзчивилик ква.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Хизандин ерийриз, жегьил ва гзаф аялар авай хизанар хуьниз, мягькемаруниз чи уьлкеда гьамиша кьетӀен дикъет гуз хьайиди я. Эхиримжи йисара и месэла РФ-ДИН Президент В.В.Путинан кьетӀен дикъетдик ква. Ада вичин Къарардалди, алукьзавай 2024йис хизандинди яз малумарнава. Им хизанриз куьмекун мадни артухарда лагьай чӀал я. Хизан – им чи яшайиш, гележег тайинарзавай пак бине я. Гададини руша чпин гуьгьуьллувилелди хизан кутуналди абуру аялар хуьнин ва абур дуьз тербияламишунин карда Аллагьдин ва обществодин вилик хсуси жавабдарвал тухузва. Агъадихъ чна хизанар къалпдаказ чукӀунин месэла веревирдда.
+МЕХЪЕР-МЕЖЛИС, цӀийи хизан арадал атун яшайишдин метлеб авай лап важиблу ва шад вакъиа я. Гьар са диде-бубадин мурад чпин веледар эвленмишна бахтлу цӀийи хизан кутун, метӀерал хтуларптулар атун я. ИкӀ, гьар йисуз чи республикада агъзурралди цӀийи хизанар арадал къвезва. Амма чпин хушуналди эвленмиш хьайи жегьилар са кьадар вахтунилай чара хъижез, пара хизанар чкӀизва. Дикъет гайила, и «тӀегъуьн» тек дидейрин гьар са аялдиз вацра 13 агъзур манат пособийдин пулар гуз эгечӀай 2020-йисалай пайда хьанва. Яшайишдин гьар жуьре себебрикди айрутмиш хъижез, аялар галаз амукьзавай тек дидейрин къайгъудай физвай хъсан Закон гъилел-намусдал михьи туширбуру чӀурукӀа ишлемишзава. Гьукуматдин мергьяматлувилин куьмек тахсиркарвилиз элкъуьрзава. Нетижада крчар эцигда лагьана, япарни алудай мисал жезва. Статистикадиз вил вегьин. Ахцегь райондин ЗАГС-ДИН гьакъикъи делалралди, нагагь 2019-йисуз районда 260 цӀийи хизан арадал атанатӀа, 60 хизан чкӀана. Адалай виликан йисарани саки гьа ихьтин гьалар авай, им кьабулиз жедай гьакъикъи шикил я. Амма 2021-йисуз 241 хизан арадал атанатӀа, 101 чкӀана. Гъилевай йисан 9 вацран мудатда 35 хизан арадал атана, 136 чкӀана (алатай йисара чара хьанвайбурни кваз). Дагъустанда лагьайтӀа, 2023-йисан 9 вацра 15082 хизан арадал атана ва суддин къарарралди 12477 чкӀана. Аквазвайвал, Дагъустандин маса халкьарин арада ихьтин къайдасузвилер мадни пара ава. ЗАГС-ДИН регистрация тавуна, некягьдалди хизанар кутазвай ва аялар хьайидалай кьулухъ, абурун бубавал тестикьарун патал ЗАГС-ДИКАЙ куьмек кӀанзавай дуьшуьшарни артух жезва. Ихьтин крар законсузбур тирди чиз, лезгийрин къанажагъди абур икьван гагьда са артух кьабулзавачир. Къайдаяр хуьзвай органри месэладин вилик пад кьан тийизвайди акур гила чибуруни къалп айрутмишвилерик кьил кутазва. Вучиз къалп лагьайтӀа, гьакъикъатда гъуьлни паб санал яшамиш жезва ва папа гъуьлуьн фамилия тазва. ИкӀ вучиз я лагьай суалдиз дишегьлийри гуя «бубадин кӀвале заз яшайишдин къулай шартӀар авач», «зун бубади кӀвале эхцигъзавач» лугьуз, виш багьна акъудзава. Чахъ вуч хьанва? АЙИБ-НЯНЕ, эдеб-ахлакь амачни? Чун гьинихъ физва? Фикирдиз вич-вичелай ихьтин суалар къвезва. Лап вири хъсан тир, эгер кьве кепекдиз килигна къалп айрутмишвилери пис нетижайрал гъизвачиртӀа. Инал ихтилат квекай физва лагьайтӀа, гуя закондалди чара хъхьана, азадвал гьиссзавай жегьил дидебубайри пара дуьшуьшра чпи-чеб, гьайиф хьи, дуьздаказ тухузвач. Нефс вилик кутуналди, зарафат кьуна авур «чаравал» гьакъикъатдиз элкъвезва. Ихьтин крари, гьелбетда, аялрин тербиядин, психикадин месэлайризни лап пис таъсирзава. Кьве кепек хийир патал хизанри чпин намус-гъейратдин, эдеб-ахлакьдин ерияр КВАДАРЗАВА.«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН ЖКХ-ДИН Управлениедин къуллугъчийри «Маза-Ахты» цин проводдин трубаяр дегишарунин рекьяй кӀвалахар давамарзава. РикӀел хкин, идалай вилик тухвай трубаяр муьрхъуь кьуникди абуру цин гьерекат эхзавачир. Са гьихьтин ятӀани аварийрин ва гуьзлемиш тавунвай гьаларин вилик пад кьунин мураддалди райондин руководстводи мекьер алукьдалди трубаяр дегишарунин къарар кьабулна. Алай вахтунда кьиле тухузвай кӀвалахри гележегда Ахцегьрин хуьруьн Къузай патан агьалияр ара атӀунар авачиз хъвадай целди таъминардай мумкинвал гуда.
+Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаеван тапшуругъдалди и мукьвара Ахцегь райондин "Самур" банкетдин залда "Забота" реабилитационный Центрдин ва Ахцегь райондин культурадин управлениедин коллективри тешкилай мумкинвилер сергьятламиш тир ксарин Йикъаз талукь мярекат шад гьалара къейдна. Ам ачухай Ахцегь райондин кьилин заместитель Фатима Агьмедовади залда кӀватӀ хьанвай аялриз ва абурун диде-бубайриз Абдул-Керим Нажмудиновичан ва райсобраниедин депутатрин патай сувар мубаракна.– Ахцегь райондин руководство куь гьар са месэла кьилиз акъудун патал гьазур тирди куьне рикӀелай ракъурмир, гьуьрметлубур! Гьич са вахтундани руьгьдин ажузвал ийимир! Чун куь далудихъ гала. Квез чандин сагъвал, рикӀин шадвал гурай!, – лагьана ада аялрив пишкешар вахкана, абурун гуьгьуьлар ирид цавариз хкажна. Суварин тамадавал ийизвай райондин культурадин управлениедин пешекар Сулейман Сулейманова сад садан гуьгъуьнал алаз тебрикдин гафар КЦСОН-ДИН, УСЗН-ДИН векилриз, мяргьаметлувилин гъил яргъи авуна аялриз чпин патайни пишкешар гъанвай "Амелия" туьквендин директор Ирада Эфендиевадиз ва карчи Зейнедин Абиловаз гана. Райондин искусствойрин школадин кьуьлердайбурун дестеди, манидарар тир Эмирсултан Бегеева, Сефихан Сефиханова, и цӀарарин авторди, "Забота" Центрдин къаюмвилик квай аялри тамамарай кьуьлери, манийри ва сегьнедин чӀукари, аялрин рикӀ алай мультфильмайрин игитрин парталар алай аниматорри мярекат мадни гурлу ва рикӀел аламукьдайди авуна. Аялрин вилери шадвилин нурар чкӀурзавай, мад идалай артухан бахт жедани? Абурун дидебубайрини ихьтин чӀехи къайгъударвиляй ва гъанвай шадвиляй райондин кьил Абдул-Керим Палчаеваз, "Забота" реабилитационный Центрдин коллективдиз, меценатриз чухсагъул малумарна.
+вири садсадак какадарна тини ишинда. Лаваш аладарна куьлуь лапша хьиз атӀуда. Набататдин ягълуда гъвечӀи порцийралди датӀана ктадиз чрада. Чранвай чак-чак чарчин салфеткадал вегьида. Кьуру къажгъанда шекер виртӀедихъ галаз санал датӀана ктадиз цӀурурда. Гьазурнавай виртӀедин къаришма чимидаказ чак-чакдин винел илична жуваз кӀани кӀалубдин ухшар гъида.
+И мукьвара «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаев СВО-ДИН са женгина вичин аскервилин буржи тамамардайла телеф хьайи офицер, лейтенант Тамерлан Ильясован диде-бубадихъ галаз гуьруьшмиш хьана. И вахтунда Ахцегь раймуниципалитетдин кьили телеф хьайи аскердин дидедивни бубадив общественный кьилин шабагь – «Дагъустандин Халкьдин Игит» медаль вахкана. Тамерлан Ильясова РФ-ДИН Яракьлу Къуватрин жергейра къуллугъдайла телеф хьуналди тарихда вичин кьетӀен гел туна. Адан уьмуьр куьруьди, амма вакъиайривни кьегьалвилерив ацӀанвайди хьана. 2020-йисуз Москвадин высший кьушунрин умуми командный училище куьтягьай жегьил лейтенант Т.Ильясов къуллугъун патал Брянский областдин Клинцы шегьердиз ракъурна. Украинада СВО эгечӀай вахтунда Тамерлан спортдин рекьяй акъажунра авай. Анай ам нубатдин гъалибвал гваз хтана. И вахтунда вичин юлдашар Украина денацификация ва демилитаризация авун патал СВО кьиле физвай зонадиз ракъурнавайди чир хьайи ам вичин хушуналди, халис офицердин ва юлдашдин ерияр къалуруналди, абурун гуьгъуьниз фена. Ана командованиеди вилик эцигнавай нубатдин женгинин тапшуругъ тамамардайла Тамерлан Ильясов игитвилелди телеф хьана. Гуьруьшмишвилин вахтунда «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева аскердин диде-бубадихъ элкъуьналди къейдна хьи, абурун хцин викӀегьвал ва Ватандиз вафалувал вичиз дикъет тагана тадач. Даим игит яз, ам Ахцегь райондин агалкьзавай несилар патал вичелай чешне къачуниз лайихлу кас яз амукьда.
+«СКФО вилик тухуниз талукь госпрограммадин сергьятра аваз 2024-йисуз Дагъустанда 7 объект финансламишун фикирдиз къачунва. Абурукай яз «Къайтагъ – Дербент» водовод эцигун, Хасавюртда канализация туькӀуьр хъувун, Дагъустандин Огни шегьерда канализациядин михьи ийидай тадаракар, Дербентда спортдин Дворец эцигун къалуриз жеда. Финансламишунин умуми кьадарди 2,1 миллирад манат кьван тешкилна. И кьадардикай 2 миллиард манат федеральный бюджетдин ва 108,64 миллион манат республикадин бюджетдин патай чара ийида», – лагьана РД-ДИН экономикадин ва территорияр вилик тухунин рекьяй министр Гьажи Султанова.
+Дагъустан Респубдикадин Кьил С.А.Меликова 2023-йисан 18-июлдиз кьабулнавай 146-нумрадин Указдалди Дагъустан Республикадин вилик лайихлувилерай ва гзаф йисарин бегьерлу зегьметдай Ахцегь райондин КьакӀарин хуьруьн агьали Аллагьяров Абдулзияд Абдулселимовичаз «Кьегьал зегьметдай» медаль ганва. Зегьметдин ветеранди гьуьрметдин награда (шабагь) вичихъ галаз гуьруьшмиш хьанвай вахтунда Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаева вахкана.
+Аллагьяров Абдулзияд Абдулселимавича вичин вири уьмуьр агалкьзавай несилдиз чирвилер ва тербия гуниз бахшна. Даггосуниверситетдин филологиядин факультет куьтягьайдалай кьулухъ Абдулзияд Абдулселимовича КьакӀарин СОШ-ДА урус чӀалай тарсар гуз башламишна. И пешедиз ада вичин уьмуьрдин 80 йис бахшна. Ам гьакӀ РСФСРДИН халкьдин просвещениедин отличникни я. «Куьне жуван руьгь, къуватар аялриз тербия гунин кардиз гузва. Куьне неинки ученикриз чирвилер гузва, гьакӀ абурун къилихар, элкъуьрна кьунвай алемдиз, жуван хизандиз ва уьлкведиз ийизвай рафтарвилер арадал гъизва. Муаллимди гележегдин несил арадал гъунин карда чӀехи роль къугъвазва. Обществодик куьне кутазвай пай гьисаба кьун гзаф важиблу я, гьикӀ лагьайтӀа куьн себеб яз чи аялар жуван уьлкведин ватанпересар ва игитар ях чӀехи жезва», – лагьана муниципалитетдин Кьили.
+Дагъустанда хизандин Йис кьиле тухунин пландин проектдик саки 120 ири серенжемар кутада. Дагъустандин Гьукуматдин Председатель Абдулмуслим Абдулмуслимова вице-премьер Абдурагьман Магьмудовахъ ва региондин зегьметдин ва яшайишдин рекьяй вилик финин министр Мурад Къазиевахъ галаз рабочий гуьруьш кьиле тухвана. Адан сергьятра аваз Гьукуматдин Председателди РФДИН Президентдин Указдихъ галаз кьадайвал, 2024-йисуз Россияди малумарнавай хизандин Йис кьиле тухунин рекьяй теклифриз яб гана. Республикадин вице-премьер Абдурагьман Магьмудова региондин Пландин проектдикай суьгьбетна. Адан асул сиягьдик гьам федеральный, гьамни региондин серенжемар кутунва. Ам РД-ДИН Гьукуматдин къарардалди 1-февралдалди тестикьарда. Къейд ийин, Дагъустанда хизандин Йис Махачкъалада шадвилин гьалара ачухун фикирдиз къачунва. Серенжемдиз гзаф аялар авай хизанрин векилриз, зегьметдин несилриз, СВО-ДИН иштиракчийрин хизанриз ва масабуруз атун теклифда. Зегьметдин ва яшайишдин рекьяй вилик финин министр Мурад Къазиеван гафаралди, Планда виридалайни метлеблу федеральный серенжемра иштиракун фикирдиз къачунва. Абурук сифте нубатда хизандин ивирар мягькемарунихъ рекье тунвай культурадинни массовый серенжемар акатда. Абурун жергеда чирвилерин Юкъуз «МУКЬВАБУР-КӀАНИБУР» Вирироссиядин хизандин форум, «Инсандин уьмуьрда хизандин роль» тӀвар алай умумироссиядин ачух тарс, чпихъ «Игит диде» тӀвар авай дидеяр тебрик авун, «ДИДЕ-БУБАВИЛИН баркаллувал» ордендиз ва медалриз лайихлу хьанвай хизанар, хизанрин арада «Буба, диде, зун – спортдин хизан» тӀвар алай республикадин акъажунар, «Россиядин лыжня» тӀвар алай Вирироссиядин массовый акъажунар, «Миллетдин кросс» тӀвар алай Вирироссиядин звердайбурун югъ, хизандалди зверун ва хейлин маса серенжемар ава.
+Ганвай теклифриз яб гайидалай кьулухъ Абдулмуслим Абдулмуслимова хизанрин тереф хуьнин рекьяй вири серенжемар гьисаба кьунин чарасузв��л къейдна. Сифте нубатда им гзаф аялар авай хизанриз талукь я. Кабминдин Кьили 2024-йисуз хизанрин тереф хуьнин алава жуьреяр фикирда кьун тапшурмишна. Ада рикӀел хкайвал, региондин серенжемрин сергьятра аваз Дагъустандин хуьрера хизанрин кьилдин категорияр патал чилин участокар ва гзаф аялар авай хизанар патал автотранспорт чара ийида. И серенжемрикай патал жезмай кьван гзаф хизанриз менфят къачудай мумкинвал гана кӀанда.
+Дагъустандин премьер-министрди 10 ва гьадалайни гзаф аялар тербияламишзавай хизанриз республикади микроавтобусар чара ийизвайдакай рикӀел хкана. «Чи сифте нубатдин везифаяр – им газификациядин, электроэнергиядал таъминарунин, школадилай виликан яшда авай идарайрилай эгечӀна ва вузрилай хкечӀна гзаф аялриз чирвилер гунин месэлаяр я. Хизандин Йисуз гьар са агьалиди вичиз ийизвай кьетӀен рафтарвал гьисс авун лазим я. Агьалийрин гьар са арза, ам тамамвилелди гьялдалди, гуьзчивилик кутур. Ихьтин месэлаяр гьар са муниципалитетдихъ галаз веревирдна кӀанда. СВО-ДИН иштиракчийрин хизанрин арадани гзаф аялар авайбур тайинарун важиблу я», – нетижаяр кьуна Гьукуматдин Председателди.
+Дагъустандин коньякар – Москвадин туьквенда
+Дагъустандин коньякар гила Москвадин сифте брендовый туьквендай маса къачудай мумкинвал ава. Къизлярдин коньякрин заводдин сифте фирменный туьквен ачухунин серенжем Москвада кьиле фена. Мярекатда статс-секретарь – Россиядин финансрин министрдин заместитель Алексей Сазанова, «Росспиртпром» АО-ДИН генеральный директор Айрат Гаскарова ва «Къизлярдин коньякрин завод» АО-ДИН генеральный директор Евгений Дружинина иштиракна. Карханадин руководстводи суьрсет маса гунин базар гегьеншарун завод вилик финин цӀийи дережадиз акъудунин къарардихъ галаз алакъалу ийизва. Заводдин руководстводин планрик хаммал цӀийи жуьреда гьялун ва хсуси уьзуьмлухар кутун ква. Коньякрин заводдин фирменный туьквенар (бутикар) гьакӀни Россиядин вири ири шегьерра ачухдайвал я.
+(Рекъемар агъзур манатралди къалурнава)
+2023-йисан 29-декабрдиз «сельсовет Хрюгский» СП-ДИН депутатрин Собраниедин заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз килигна.1. 2024-йис патал «сельсовет Хрюгский» СП-ДИН бюджетдин гьакъиндай.2. 2023-йисан бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисаб.
+Заседанидал 2024-йис патал «сельсовет Хрюгский» СП-ДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+налограй къведай пулар – 725,1 Гьа жергедай яз:чилин налог – 414,2физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 50,3 НДФЛ – 106,4налогринбур тушир къазанжияр – 154,2хуьрер хуьнин фонд – 4513,1 ВУС – 359,0
+Харжияр вири саналди – 5684,2 Заседанидал 2023-йис патал бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисабдиз яб гана ва ам тестикьарна. Бюджетдик кутур доходар:
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Аялар тербияламишун – им вичи диде-бубайривай гзаф ��абурлувал, кӀанивал ва дикъет истемишзавай четин ва жавабдар кӀвалах я. И макъалада чун адан важиблувилин ва кьетӀенвилерин гъавурда акьаз куьмекдай аялриз тербия гунин вад важиблу шартӀуниз килигда.
+1.ДИДЕ-БУБА аялдиз тербия гузвай кьилин ксар я. Ам хайи гьа сифте йикъарилай абуру аялдин уьмуьрда кьилин роль къугъвазва. ДИДЕ-БУБАДИ аялдин сифте муаллимар яз адан дуьньядиз килигунин тегьер, вердишвилер арадал гъизва. Аялри чпин диде-бубайрал гуьзчивалзава ва абуру чпи-чеб тухузвай тегьердилай чешне къачузва. Гьавиляй чӀехибурукай аялар патал хъсан чешне хьун важиблу я. 2.Коммуникация (алакъа) тербиядин бине я. ДИДЕ-БУБАЙРИН ва аялрин арада ерилу алакъа агалкьунралди тербия гунин бине я. ДИДЕ-БУБАЙРИЗ чпин аялдиз яб гуз ва адан гъавурда акьаз, гьакӀни чпи гуьзлемишзавай крарикай суьгьбет ийиз чир хьана кӀанда. Рафтарвилера ачухвили ва ихтибарлувили диде-бубайрин ва аялрин арада мягькем алакъа тайинариз КУЬМЕКДА.3.ХЪСАН крарал гудай тербиядихъ менфят гзаф жеда. Тарифар авуни, гьевесламишуни ва тереф хуьни аялрик жува-жуваз къимет гунин, чпихъ инанмишвилин ерияр кутадай мумкинвал гузва. Амма им акӀ лагьай чӀал туш хьи, диде-бубайри чпин аялдин пис низам кваз такьун лазим я. Тарифдин ва туьгьметдин ара (баланс) жагъуриз чир хьун важиблу Я.4.ТЕРБИЯДИ галай-галайвал истемишзава. Аялрихъ чпин уьмуьрда дурумлувал ва галайгалайвал хьунин игьтияж ава. ДИДЕ-БУБАЙРИ дуьм-дуьз къайдаяр ва сергьятар тайинаруналди, абур кьилиз акъудунал гуьзчивал тухун лазим Я.ТЕРБИЯДА дурумлувили аялриз чеб инанмишбур ва чӀехибуру чпин тереф хвенвайбур яз гьисс ийиз КУЬМЕКЗАВА.5.ТЕРБИЯ – им процесс я. Аялриз тербия гун вичи къуватар ва алахъунар истемишзавай яргъал вахтунин ва датӀана тухузвай кӀвалах я. ДИДЕ-БУБАЯР а кардиз гьазур хьана кӀанда хьи, тербия жуван винел ва аялдал са сеферда ваъ, датӀана кьиле тухузвай кӀвалах я. РикӀел хуьн важиблу я, гьар са аял надирди я ва ада вичив кьилдиндаказ эгечӀун ИСТЕМИШЗАВА.6.АЯЛАР тербияламишун виридалайни важиблу ва жавабдар везифайрикай сад я. Ада кӀанивал, сабурлувал ва датӀана вилик фин истемишзава. Винидихъ къейднавай вад шартӀунин гъавурда хьуни диде-бубайриз чпин аялар патал хъсан воспитателар (тербия гудай ксар) жез куьмекда.
+Муаллим гьеле къадим девиррилай малум тир, гьа са вахтунда гьамиша баркаллу, еке гьуьрметдиз лайихлу пеше я. ГьикӀ лагьайтӀа, агалкьзавай несилдин зигьин, фагьум, къанажагъ арадал гъизвайди, адаз писни хъсан чирзавайди ва, гьелбетда, уьмуьрдин рехъ хкягъиз куьмек гузвайди муаллим я. Земфира Муспагьова 1978-йисан 13-июндиз Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. 1995-йисуз ада Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школа куьтягьна Махачкъалада ДГПУ-ДИН биохимический факультетдик экечӀна. 2001-йисуз и ВУЗ куьтягьна сифте кьве йисуз нянин школада, гуьгъуьнай 2004-йисалай 2022-йисалди хайи хуьруьн школада муаллимвиле кӀвалахна. 2022-��исалай ада Аграрный колледждиз регьбервал гузва. И мукьвара чун Ахцегьрин Аграрный колледждиз мугьман хьана ва инин директор Муспагьова Земфира Сулеймановнадихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Чи арада хьайи суьгьбет агъадихъ куь дикъетдиз теклифзава.– Земфира Сулеймановна, колледждин кьиле акъвазнавай касдиз гьихьтин къилихар хас хьун лазим я?
+– Колледждиз регьбервал гун гзаф жавабдар ва муракаб кӀвалах я. И карда гзаф кьадар сабур, инсанрихъ ва аялрихъ галаз рафтарвалдай бажарагъ герек я. И рекье за жуван макьсадар кьатӀузва ва абурув агакьарун патал чалишмишвалзава. И карда заз чи коллективди, ученикри еке куьмек гузва. Бязи вахтара аялрин вилериз килигайла, анай абурун руьгьдин михьивал аквада ва и сафвиле жув михьиз цӀрада. Аялрин рикӀера фашалвал авач. И гафарин гьакъикъивал заз са ингилис муаллимдин гафаралди тестикьариз кӀанзава. «Зун башчи туш я ам жез кӀанни ийизвач. Зи шабагь тарифра, титулра ваъ, шадвиле ава. А шадвални заз вири къуватар эцигна жува чӀугвазвай зегьметди гузва. Мумкин я, заз са кьетӀенвал ава – заз аялар гзаф кӀанда».
+Куь колледжда гьихьтин пешекарар гьазурзава? Чешнелудаказ кӀвалахзавай муаллимар вужар я?
+– Чи коллектив хъсан битавди, дуствилинди, чпин кар хъсан чидай пешекаррикай ибаратди я. Жегьилри тежрибалу муаллимрилай чешне къачузва, абуруни еке гьевесдивди цӀийи муаллимриз къиметлу меслятар гузва. Гьаниз килигна заз коллектив идара авун четин ЖЕЗВАЧ.ЧИНА вири алакъаяр сад-садан гъавурда акьунин, ихтибарлувилин гьиссерал бинеламиш хьанва. Хъсан муаллимдин анжах са гафуни, ам килигунин тегьерди ва тарсуниз ийизвай итижди чна вирида гуьзлемишзавай хьтин нетижайрал гъида. Тафаватлудаказ кӀвалахзавайбурун арадай яз завай Саркаров Юсифан (РФ-ДИН фотохудожникрин Союздин членвиле кандидат), Шерифалиев Рамезан, Нурмегьамедов Къазимегьамедан, Къантемиров Эльдаран, Сутаева Гуьлсенеман, Эмирбегова Ларисадин, Муталибова Жанеладин ва хейлин масабурун тӀварар кьаз жеда. Абурун куьмекдалди колледжди агъадихъ галай пешекарар гьазурзава: ветеринарар-фельдшерар, агрономар, сварщикар, рекъемрин къурулушрин операторар. Чи колледж куьтягьай гзаф аялри чпин пешейрай ВУЗ-РА кӀелунар давамарзава. Каникулрин вахтунда абур чи патав хквезва ва чпин кӀелунрикай чаз суьгьбетар ийизва.
+– Тарсар гунин карда квел гьихьтин четинвилер дуьшуьш жезва?
+– Гьелелиг чавай чи ученикриз алай аямдин истемишунрив кьур чирвилер гуз жезвач. Зи фикирдалди, образованиедин хиле зурба агалкьун – им интерактивный техника ишлемишун я. Амма чавай гьелелиг ибурукай менфят къачуз жезвач. Чахъ и рекьяй тадаракламишнавай кабинетар авач. ГьакӀ чаз са гъвечӀи лабораторияни герек я. Чи ученикриз хъсан еридин практика хьун патал чун Ахцегьа ва Хуьруьга авай фермервилин майишатриз финиз мажбур жезва. ГьакӀни чи сварщикрин цех ачух цавун кӀаник ква. И ме��элайра чаз райондин кьил Абдул-Керим Палчаева, спонсорри ва меценатри чпин патай куьмек гун хиве кьунва. Аялдиз вичин вилералди гьар са кар къалурун, ам гъавурда тун, адав вичин фикирда кӀалуб туькӀуьриз ва кьиле авайди уьмуьрдиз кечирмишиз тун патал муаллимдин гъиле тайин мумкинвилер хьана кӀанда. Месэла, ветеринариядин дестедай тир Эглер Фатагьова муаллимдин куьмекдалди и мукьвара жанавурдихъ галаз женгина хасаратвал хьайи хипен кицӀин яб цун хъувуна. Эгер дерин чирвилер, хуш къведай къилих авай, аялрал рикӀ алай муаллимдал алай аямдин технологияр алава хъувуртӀа, чирвилер гунин гьерекат итижлуди ва гьевесламишдайди жедайдал са шакни алач. Им иллаки важиблу я, гьикӀ лагьайтӀа, вири и терефар кваз кьурла, аялди хъсандиз кӀелда ва тарс итижлу хьайила адалай вири кӀвалахар алакьни ийида.
+– Колледжда кӀелзавай студентар тарсарилай гъейри квел машгъул я?
+– Чина чирвилер къачузвай аялри бязи маса колледжра, шегьерра, республикада кьиле физвай олимпиадайра, конкурсра, выставкайра, семинарра ва межлисра иштиракзава. Малум тирвал, гьар йисан, 25-январдиз чи уьлкведа Россиядин студентрин Югъ къейдзава. И лишанлу йикъахъ галаз алакъалу яз Сифтегьанбурун гьерекатди Вирироссиядин «Карьера первых» тӀвар алай акция кьиле тухвана. Чи Аграрный колледждин студентри гуьруьшдин сергьятра аваз 3-нумрадин АСОШ-ДИН ученикриз чина чирзавай пешейрин кьетӀенвилер презентация (раиж) авуна ва колледжда чирвилер гунин къайдайрикай суьгьбетна. Шаксуз, ихьтин гуьруьшри жегьилриз гележегдин пеше хкягъунин карда куьмекда.
+Колледждин директор З.Муспагьова чаз гуьзелвал гьиссзавай итижлу инсан, гьакӀ вичин Ватан кӀани ва хайи чилел кьарувалзавай ватанперес яз акуна. Ам акьуллу, савадлу истемишунардайди я. Адалай вичелай вилик хьайи и идарадин руководителер хъсан адетар хуьналди, коллектив санал агудиз алакьнава. Къуй ам кьиле авай коллективдихъ гележегда кӀвалахда мадни еке агалкьунар хьурай!
+Анвар Аллагьяровакай Европадин чемпионатдин буьруьнждин призер хьанва. Мубаракрай вичиз! Ада Бухарестда греко-римский кьуршахар кьунин рекьяй Европадин вич патал дебютдин чемпионатда пуд лагьай нетижа къалурна. А.Аллагьярова 63 килограммдин заланвилин категориядай Латвиядай тир Александр Юркянсан винел гъалибвал къачуна ва ам буьруьнждин медалдиз лайихлу хьана. Румыниядин меркезда дагъустанви «классик» барабар женгина анжах Азербайджандай тир Мурад Маммадоваз кумукьна. Нетижада адакай Европадин чемпион хьана.
+С приложением можно ознакомиться на официальном сайте МР «Ахтынский район». Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ21-ФЕВРАЛДИЗ «Республикадин игитар рикӀел хуьн» лишандик кваз Ахцегьрин «Самур» комплексдин ресторанда Ватан хуьзвайбурун Йикъан сувариз, гьакӀ Афгъанистандай чи кьушунар ахкъудайдалай инихъ 35 йисан юбилейдиз талукь яз ватанпересвилин чӀехи мярекат кьиле фе��а. Райондин руководстводин теклифдалди культурадин Управленидин (РУК) коллективди тешкилай ана интернационалист-аскерри, дяведин махсус серенжемдай (СВО) рухсатдиз хтанвай кьегьалри, абурун диде-бубайри, общественный тешкилатринни СМИ-ДИН векилри ва теклифнавай маса юлдашри иштиракна.
+Мярекат, кӀватӀ хьанвайбур тебрикуналди ва сифте гаф рахуналди Ахцегь раймуниципалитетдин регьбер Абдулкерим Палчаева ачухна. Ада къейдна:– Чун пара четин ва жавабдар девирда яшамиш жезва. Россия вичин азадвални аслу туширвал хуьн патал НАТО-ДИН ва Западдин 50-лай гзаф уьлквейрин хура акъвазнава. Россия чукӀуриз, барбатӀиз, чи девлетар чпиз кьаз кӀанз чал тупламиш хьанвай цӀийи нацистринни фашистрин еке къуватдин винел гъалибвал къачун патал, Ватандин ЧӀехи дяведин йисара хьиз, чун вири – фронт, далу пад, СМИ-ЯР сад хьун важиблу я. Гьахъ чи патал ала ва гьавиляй дяведа чун гъалиб жедайдал шак алач. Тарихди шагьидвалзавайвал, лезгияр вири девирра чапхунчийрин хура викӀегьвилелди акъвазна хайи Ватан хвейи игит халкь я. Килиг садра, месела, цӀахурви Саладин Казимовни кваз чаз муьжуьд кас Советрин Союздин Игитар ава:
+Къе СВО-ДА вишералди чи районэгьлийри гъиле яракь аваз Ватан хуьнин чешнеяр къалурзава. Чепиви баркаллу хва, РФ-ДИН Игит Энвер Набиева нубатдин сеферда лезгийрин тӀвар, кьил хкажнава, цӀудралди чи гадайри женгинин орденарни медалар къачунва. Амма дяведа, гьайиф хьи, телефвилерни жезва. Ватан патал игитвилелди чанар гайи жегьил офицерар –
+Ильясов Тамерлан Нариманович, Абдурагьманов Фаик Даниялович, Агъакишиев Айваз Мегьамедович, сержантар – Ибрагьимов Эльдар Жаферович, Забитов Рафик Назимович, Талибов Арсен Мисриевич, Якъубов Икрам Тажидинович, ефрейтор Велиханов Мегьамед Мурадович, жергедин аскерар Сулейманов Исмаил СултӀанагьмедович, Азизов Васиф Вагифович, Гьажиев Балагъа Гьезретович
+гьамишалугъ чи рикӀера амукьда. И йикъара хъуьлуьдви полковник, 18-армиядин командующийдин заместитель, Мегьамеджанов Мегьамедали Камильевич хкана кучудна. Генералдин къуллугъдал алай ам РФ-ДИН Игитвилин тӀвар гун патал къалурнава. Аллагьдин рагьметдик кваз хьурай абур, чпин диде-бубайризни хизанриз сабур гурай! Гьа игитрин чешнейралди чна акьалтзавай несил ватанпересар яз тербияламишда. Гьа са вахтунда чи арайра, гьайиф хьи, «им чи дяве туш» лугьудай усаларни гьалтзава. Ахьтинбуруз чна чпин чка къалурна кӀанда. Къуй дяве вахтунда куьтягь хьана, чи гадаяр сагъ-саламатдиз, гъалибвал гваз хтурай, амин! Ихьтин таъсирлу гафарилай кьулухъ мярекат залдавайбур са декьикьада кисна кӀвачел акъвазуналди, Россиядинни Дагъустандин гимнар ягъуналди ва Ахцегьрин 2-нумрадин школада кӀелзавай Жанна Абдурагьмановади Ватан патал чанар гайи кьегьалар рикӀел хуьзвай манадин «Къарагъ кӀвачел!» таъсирлу мани тамамаруналди давам хьана. Ахпа мярекатдин тамада, райондин куль��урадин Управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова нубатнубатдалди мяркатдин иштиракчийриз микрофондихъ теклифна. Вичикай ихтилат физвай месэладиз талукь рикӀин сидкьидай тир келимаяр анал райондин Общественный палатадин председатель Шемсидин Арухова (ада СВО-ДИЗ мергьяматлувилин куьмекар гайи чкадин карчийрив – Руслан Сулеймановав, Нажмудин Нурагьмедовав, Рафик Талхановав, Жавид Ашуралиевав, Альберт Рамазановав райондин Общественный палатадин патай Чухсагъулвилин чарар вахгана), РФ-ДИН Игит Энвер Набиеван диде Саимат Гьажиметовади, СВО-ДИН викӀегь аскер, «За отвагу» медаль къазанмишнавай Заур Эфендиеван диде Людмила Эфендиевади, РВК-ДИН комиссар Рафик Мегьамедова, райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади, Ахцегьрин тарихдин музейдин директор Низами Дагъларова, райондин ветеранрин Советдин
+27-февралдиз райондин активдин нубатдин совещание райадминистрациядин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаеван регьбервилик кваз тухвана. Йикъан сифте месэладай ада гаф райадминистрациядин кьилин заместитель Фатима Агьмедовадиз гана.– Эхиримжи кьве гьафтеда чна райондин 343 капитальный эцигунрин объектрин (ОКС) кадастрдин нумраяр Федеральный адресрин малуматрин къурулушда (ФИАС) тунва ва гъилевай гьафтеда мад 290 объект регистрация ийизва, – кьилди къачуртӀа малумарна ада. Ахцегь раймуниципалитетдин экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовади малумарна хьи, гъилевай йисан кьве вацра райондин идарайрин къуллугъчийри чпин кӀвачихъ галай эменни-малдин налогрин буржарикай 736 агъзур манатдилай артух пул вахкана. Гьа са вахтунда абурал санлай 663 агъзур манат бурж алама. И карда Ахцегьрин, Луткунрин, Хуьруьгрин, Смугъулрин, Цуругърин ва Ялахърин СП-РИН кьилери хъсандиз кӀвалахзава. Февралдин вацра агьалийрин хсусиятда авай 135 чилин участокар ва 45 капитальный эцигунар актуализироватна... Ахпа трибунадихъ РД-ДИН аялрин ревматологиядин «Ахты» санаторийдин эхиримжи йисарин кӀвалахдикай доклад гваз адан кьилин духтур Жемиля Зейналова (ада и къуллугъ 2016-йисалай ийизва) экъечӀна. Ада къейд авурвал, Ахцегьрин санаторий 1958-йисалай кардик ква. Дарамат 1930-йисарин куьгьнеди ятӀани, хъсан къайдадаваз хуьзва. 50 койка-чкадин ана 2023-йисан гатуз уьлкведин кьуд патай атанвай санлай 350 аялди сагъламвал мягькемарна, ял яна. Санаторийдин материалринни алатрин база мягькемарун яз, шаз 14842 000 манатдин къимет авай медицинадин тадаракар къачуна... Дагъустандин МФЦ-ДИН кьилин идаради хабар гузвайвал, центради жуьреба-жуьре хилерай ийизвай къуллугърин жигьетдай агьалийривай WHATSAPP-ДИН куьмекдалди (8-872-266-69-99 нумрадай) меслятар къачуз ва герек тир документрин сиягь чириз жеда. И кар ватандашриз регьят хьун патал тешкилнава.
+Алай йисан 22-февралдиз Ахцегьрин 3-нумрадин СОШ-ДА «Дидед чӀалан ва литературадин виридалайни хъсан муаллим – 2024» тӀвар алай конкурсдин муниципальный пай шадвилин гьалара агал авунин мярекат кьиле фена.
+Ада Ахцегь район МР-ДИН кьил Абдулкерим Палчаева, РУОДИН начальник Халидин Эльдарова иштиракна. Вичин рахунра райондин кьили къейд авурвал, дидед чӀал чирунин ва хуьнин месэладихъ чӀехи метлеб ава. Дидед чӀал несилрилай несилрал къвез чав агакьнава эхир. ЧӀал – им халкьдин руьгьдин ирс я. Халкьдал, адан чӀалал чан аламай кьван вичелни чан алама. Ингье гьавиляй чун мукьуфдивди этносдин къадим дувулар, чӀалан михьивал ва культура хуьниз мажбур я. Муниципалитетдин кьили и месэлайра муаллимдин кьетӀен роль ва зегьмет къейдна. РУО-ДИН начальник Халидин Эльдарова муаллимвилин бегьерлу зегьметдай конкурсдин вири иштиракчийриз чухсагъулвилин хуш келимаяр ва педагогрихъ гележегдани кьакьан пешекарвилин агалкьунар хьун вичин мурад тирди лагьана. Ада гьакӀни къейд авурвал, и конкурс сифте яз ихьтин дережада кьиле физва. И серенжем кьиле тухун патал райондин кьил А-К.Палчаева, мергьяматлувилин «Содействие и помощь» фондуни финансрин рекьяй куьмек гана. Конкурсдин нетижайрай 1-чка Ахцегьрин 1-нумрадин СОШ-ДИН муаллим Умагьан Мисиевади кьуна. Кьвед лагьай чкадиз Ахцегьрин 3-нумрадин СОШ-ДИН муаллим Туьквезбан Гьажиева лайихлу хьана. Пуд лагьай чка чпин арада Къурукаларин СОШ-ДИН муаллим Эсли Эльдаровади ва Ахцегьрин 2-нумрадин СОШ-ДИН муаллим ФатӀимат Сурхаевади пайна. Конкурсдин вири иштиракчияр грамотайриз ва пишкешриз, гъалибчияр ва призёрар пулдин пишкешриз лайихлу хьана: 1-чка –50 агъзур манат; 2-чка – 30 агъзур манат; 3-чкаяр – 10 агъзур манат. Чаз конкурсдин гъалибчийрихъ адан республикадин паюна мадни виниз тир агалкьунар хьана кӀанзава.
+Шикилда: конкурсда 1-чка кьур АСОШ-ДИН муаллим Мисиева Умагьан РУО-ДИН начальник Халидин Эльдаровахъ галаз.
+председатель Нажмудин Гудаева, РФ-ДИН «Женгинин стхавал» тешкилатдин чкадин хилен председатель Руслан Сулейманова, РУК-ДИН начальник Къизтер Гъаниевади, ЦРБ-ДИН кьилин духтур, «Женгинин стхавал» тешкилатдин член Митгьедин Мурсалова ва маса юлдашриз лагьана. Рахунрин арада мярекатдин иштиракчийрин гуьгьуьлар чпин манийралдини кьуьлералди РДКДИН гьевескар артистри (РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчияр тир Рубаба Къурбановадини Таира Муспагьовади, Эмирсултан Бигеева, Рамазан Абдулкъадирова, Фаргьад Гьашумова, ашукь Каила) шадарна. Гьа са вахтунда залдавайбур экрандилай СВОДИН кьегьал иштиракчийрихъ галазни танишарзавай. Кьилди къачуртӀа, дяведин вилик жергейра рикӀе кичӀевал авачиз душман кукӀварзавай аскерар тир
+(Жуьрэтлувилин ордендин сагьиб), капитан
+(Суворован ва Жукован медалар) къаматарни женгерин лайихлувилер къалурна. Ватанпересвилин манадин гурлу мярекат булдалди тӀямлу тӀуьн-хъун алай столрихъ ацукьна ял ягъуналди ва ачух рикӀин суьгьбетралди яргъалди давам хьана.
+Алай йисан 21-февралдиз, Халкь��рин арадин хайи чӀалан юкъуз, СтӀал Сулейманан районда лезги чӀал чирунин важиблу месэлайрай Районрин арадин илимдинни практикадин XII конференциядин пленарный заседание кьиле фена. Инал гъанвайди Дагъустандин Халкьдин шаир дидедиз хьайидалай инихъ 155 йис тамам хьуниз талукьарнавай СтӀал Сулейманан шииратдин къенин йикъан важиблувилин тема тир. Просветителвилин серенжем СтӀал Сулейманан райондин администрацияди Даггосуниверситетдин филологиядин факультетдин дагъустандин чӀаларин кафедрадин иштираквал аваз ва Мергьяметлувилин «Умуд» фондуни финансрин жигьетдай тереф хуьналди, Кьасумхуьрел И.ТӀагьирован тӀварунихъ галай культурадин Дворецда тешкилнавай. СтӀал Сулейманан районда серенжемдин сергьятра аваз «Вахтунин сергьятар: рикӀел хуьн(память),ирс,баркаллувал» темадай санай масаниз тухуз жедай живописдин ва графикадин выставкадин премьерани кьиле фена. Ам Ширвандин Ханди лезгийрин чӀехи полководец Гьажи -Давуд МуьшкӀуьрви кваз кьунин 300 йис тамам хьуниз талукьарнавай. Выставка муниципалитетдин кьил Саид Темирханова ва художник Мелик-Мамед Агъабалаева ачухна. Серенжемдин иштиракчияр ва мугьманар патал культурадин Дворецдин дараматдин фойеда гьакӀ XX асирдин Гомердин яратмишунриз талукьарнавай экспозицияр, ктабринни иллюстрациядин выставкаяр, конкурсдин кӀвалахар ва шикилрин альбомар,алатай конференцийрин материалар,лезги чӀал ахтармишзавайбурун кӀвалахар,лезгийрин материальный культурадин чешнеяр, милли исскуствойрин ва художественный сенятрин выставкаяр, шикилар,райондин образованиедин ва культурадин идарайрин патай таматикадин стендар къалурзавай. Серенжемдин иштиракчийриз милли тӀуьнар ва ширинлухар дадмишун теклифна. Пленарный заседание СтӀал Сулейманан райондин кьил Саид Темирханова ачухна ва ада мурадрикай ва везифайрикай лугьуналди, гьар йисуз кьиле тухузвай илимдинни просветителвилин серенжемдин иштиракчияр ва мугьманар тебрикна. Пленарный заседанидал экъечӀна рахана: республикадин «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимов, лезгийрин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай госмуздрамтеатрдин артистка Фаризат Зейналова, СтӀал Сулейманан КӀвалинмузейдин илимдин къуллугъчи Фейзудин Мамедов, Дагъустандин писателрин Союздин лезги секциядин руководитель, «Лезги газетдин» литературадин отделдин редактор Максим ТӀагьиров, «А.А.Тахо-Годидин тӀварунихъ галай ДНИИП» ГБУ-ДИН хайи чӀаларин сектордин илимдин старший къуллугъчи Жаклина Мейланова, «Дагъустан» РГВКДИН милли вещаниедин ва «Кард» журналдин редактор,шаир Азиз Мирзабегов, «ССР» ООО-ДИН гендиректор Навои Бутаев, шаир, Россиядин писателрин Союздин член Гъуланкерек Ибрагьимова, Мегьарамдхуьруьн школадин-интернатдин кӀелунрин рекьяй директордин заместитель Алаудин Саидов, ГЬАСАН-ЭФЕНДИ Алкьадарскийдин Музейдин директор Гьуьсейн Гьуьсейнов. Докладчикрин рахунрин арада виридалайни хъсан кӀелдайди патал конкурсдин гъалибчияр ва пишкешар къачурбур тир школьникри хайи чӀалакай рикӀиз таъсирдай жуьреда шиирар кӀелна. Конференциядин сергьятра аваз хайи чӀал вилик тухунихъ рекье тунвай серенжемра тафаватлу хьанвай ва абура активвилелди иштиракзавай ксариз шабагьар гунин мярекат кьиле фена. Эхирдай пленарный заседаниедин мугьманриз ва иштиракчийриз кьуьлерикайни вокалдикай ва хордин композицийрикай ибарат концертдин программа къалурна. Дидед чӀалаз талукьарнавай муаллимрин флешмоб Ахцегьрин 1-нумрадин СОШ-ДАНИ кьиле фена. Абуру гьар жуьре авторри кхьенвай шииррай чӀукар кӀелна.
+Инсандин уьмуьрда хайи чӀалахъ авай метлеблувални къиметлувал гафаралди лугьун регьят туш. Чаз чизвайвал Дагъустан дуьньяда са гъвечӀи чилел виридалайни гзаф халкьар дуланмиш жезвай ва гьакьван чӀаларни авай республика я. Халкьдин виридалайни чӀехи ирс чӀал я. Ам михьиз хуьн, чӀалан къанунрал амал авун чи буржи я. Гьар йисан 21-февралдиз Виридуьньядин дидед чӀалан югъ яз къейдзава. И лишанлу йикъаз талукь яз райондин аялрин библиотекадин заведиш Марият Давудовади АОШ-ДИН 7-классда кӀелзавай аялрихъ галаз «Лезги чӀал-чи девлет» тӀвар ганвай мярекат ва лезги ктабрин са гъвечӀи выставка кьиле тухвана. Мярекатдин иштиракчи аялри лезги чӀалаз талукьарнавай шиирар кӀелна. Теклифнавай шаир Севинжи Муртазалиевади мярекатдал къейд авурвал чаз дидед чӀал хайи диде, Ватан хьиз кӀан хьун лазим я. Дидедин чӀал,- бедендик, руьгьдик лувар кутадай къудрат, такьат, агъзуралди инсанар са дидедин веледар хьиз агудзавай, садзавай, инсанриз таъсирдай жавагьирар яратмишиз куьмек гузвай алат я, – лагьана ада ва «Лезги чӀал», «Хуьх лезги чӀал» тӀвар алай шиирар кӀелна. Лезги чӀалал хъсандиз шиир кӀелай Ш. Ибрагьимовадиз вичин «РикӀин кӀусар» тӀвар алай ктаб багъишна. Эхирдай М. Давудовади чи чӀалахъ илимдин рекьяй кхьенвай, вирибуру кьабулнавай грамматика авайди, гьавиляй гьар миллетдин векилар кӀвале аялрихъ галаз хайи чӀалал рахана, аялри дидедин чӀалал акъатзавай журналар, ктабар, газетар кӀелна кӀаниди вирибуру чи хайи,багьа дидед чӀал хуьн чарасуз тирди –лагьана.
+2024-йисуз Дербентда Нарын-Кала къеледин территорияда археологиядин чӀехи раскопкаяр (кӀвалахар) кьиле тухуда. Идан гьакъиндай шегьердин кьил Рустам Пирмегьамедова хабар гана. «Алай йисуз чна Нарын-Кала къеледин къене пата авай саки са гектардин майданра чӀехи раскопкаяр башламишун фикирдиз къачунва. И кар патал ихтияр къачунва, кӀвалахар тухун патал пул лагьайтӀа, «Возрождение» тӀвар алай мергьяметлувилин фондуни гуда. КӀвалахар вад йисан вахтуналди давам жеда. Чун умудлу я хьи, гила хьайитӀани чавай шегьердин дуьм-дуьз ва гьакъикъи яш тайинариз ва гьа икӀ тарихдин гьахълувал арадал хкиз жеда», - лагьана Пирмегьамедова. Шегьердин кьилин гафар��лди, алай вахтунда Дербентда цӀийи ландшафтдин паркда саки 800 кв. метрдин майданда археологиядин чӀехи раскопкаяр кьиле физва. Къеледин цлавай сейирдиз физвайбуруз и кӀвалахриз килигдай мумкинвал ава. Кьве гаф къеледикай (цитаделдикай) лугьун. Ам кьиблепатан Кавказдин цӀиргъинин ва Каспий гьуьлуьн дар чкадал (проходдал) алай Дербентдин тепедал бинеламиш хьанва. Архитектурадин комплекс Дербентдин государстводин тарихдинни архитектурадин ва художественный музей-заповедникдин пай я.2023-йисуз ЮНЕСКО-ДИ Нарын-Кала къеле, къадим шегьер, гьа жергедай яз VIII асирдин Жуьмя мискӀин ва Дербентдин къеледин имаратар Сасанидский империядин ва гележегдин культурайрин тӀвар-ван авай памятникар яз виридуьньядин ирсинин Сиягьдик кутунва. РикӀел хкин, Дербент Каспий гьуьлуьн къерехдал алай Россиядин ва дуьньядин къадим шегьеррикай сад я. 2015-йисан 19-сентябрдиз шегьердин 2000 йисан юбилей къейднай. Гьакъикъатда лагьайтӀа, къейднавай территорияда инсанар саки вад агъзур йис идалай вилик яшамиш жезвай.
+ЦӀинин 15-февралдиз Афгъанистандай советрин аскерар ахкъудайдалай инихъ 35 йис тамам хьана. Саки цӀуд йисуз (1979-1989) давам хьайи и дяведа агъзурралди чи жегьилар телеф хьана, хейлинбур анай набутар яз хтана, парабур гел галачиз квахьна. Ана къуллугъай аскеррин, абурун диде-бубайрин, багърийрин рикӀера а дяве сагъ тежедай тӀал, ачух хер яз ама. Телеф хьайи аскерар рикӀел хкунин,афгъан дяведин ветеранрин куьмекдалди жегьилриз ватанпересвилин тербия гунин мураддалди «Афгъанистан, вун чи рикӀин тӀал я» лишандик кваз и мукьва Луткунрин хуьруьн юкьван школадин актовый залда классдилай къеце патан кӀвалахдин рекьяй завуч Мадина Къурбанисмаиловадин гуьзчивилик кваз чӀехи классрин аялар афгъан дяведин ветеранрихъ галаз гуьруьшмиш хьунин мярекат тешкилнавай. Ам и школадин ученикар тир Небиев Шамила ва Иван Легенькийди кьиле тухвана. Абуру Афгъанистанда хьайи дяведа,чи аскерри интернациональный буржи гьикӀ кьилиз акъуднатӀа, гьихьтин кьегьалвилер къалурнатӀа, суьгьбетна. КӀватӀ хьанвайбур афгъан дяведай хтун тавур чи вири аскерар рикӀел хуьнин лишан яз са декьикьада кисна акъвазна. Инал Афгъанистанда хьайи дяведихъ галаз санал гьакӀ Чечняда кьиле фейи вакъиайра телеф хьайи кьегьал хва Мирзаметов Къагьриманни рикӀел хкана. Адан кьегьалвилерикай суьгьбетна ва школада адаз талукь махсус пӀипӀ ачухнавайди МАЛУМАРНА.МЯРЕКАТДАЛ вичиз гаф гайи адан диде Ширинат Мирзаметова вичин бала рикӀел хкунай чухсагъул, дуьнья ислягь ва виридан балаяр сагъ-саламат хьун вичин мурад тирди лагьана. Рахунрин арада школьникри афгъан дяведиз талукь руьгьдиз таъсирдай шиирар кӀелна, манияр лагьана. Гуьгъуьнай гаф мярекатдиз теклифнавай шаир дишегьли Муртазалиева Севинжидиз гана. Ада вичин рахунра афгъан дяведин ветеранриз лишанлу и югъ тебрикна ва инлай кьулухъ садазни дяведин цӀаяр ахкун тавурай,виридан кӀвалера шадвал хьурай -лагьана. Мярекатдиз теклифнавай, амма хуьре авачирвиляй аниз кьун тавур Вирироссиядин ветеранрин «Женгинин стхавал» тӀвар алай общественный тешкилатдин Ахцегь райондин отделениедин руководитель Руслан Сулейманован патай тебрикдин гафар аскер-интернационалист Агъакерим Байрамова лагьана. Кьилди къачуртӀа ада къейдна:– Гьуьрметлу юлдашар! 1989-йисан 15-февраль чи уьлкведин тарихда кьетӀен югъ яз гьатнава. А юкъуз чи аскерар Афгъанистандай тамамвилелди ахкъудна. А вакъиайриз гьар жуьре килигиз, гьар жуьре къимет гуз жеда. Амма са кар инкар ийиз жедач: чи аскерри чеб ана лайихлудаказ, намусдин вилик михьи яз, буржуйриз вафалуяз тухвана. Ватанди вилик эцигай месэлаяр викӀегьдиз кьилиз акъудна, гзафбуру гьайиф татана чпин чанарни Ватандин итижар патал къурбандна. Эхирдай теклифнавай афгъан дяведин ветеранар тир А.Байрамова ва Ш.Рагимова метлеблу и мярекат тешкилайбуруз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна ва гележегдин несиларни Ватандиз вафалу жедайди, и карда АФГЪАНВИЯРВЕТЕРАНАР,ЧЕЧНЯДА кьиле фейи ва исятда Украинада кьиле физвай СВО-ДИН иштиракчияр хъсан чешне тирди лагьана.
+Ахцегьви Мурсалов Анридин Тофиковича чи кьушунри Украинада кьиле тухузвай СВО-ДА иштирак ийиз хейлин вахт я. Женгера къалурай жуьрэтлувиляй мукьвара адаз Суворован медаль ганва. Идалайни гъейри, виче Анридина къуллугъзавай аскервилин частунин командирди адан диде Сульгьиятаз чухсагъулвилин чарни рахкъурнава. Кьилди къачун хьайитӀа ана къейднава:
+6752-нумрадин аскервилин частунин командованиеди хабар гузва хьи, Куь хци, Мурсалов Анридин Тофиковича, вичин аскервилин буржи лайихлудаказ кьиле тухузва. Ада аскервилин къуллугъдин вири магьрумвилерни четинвилер жуьрэтлувилелди эхзава. Ам аскервилин устадвал хкажунин карда юлдашар патал хъсан чешне ва Ватандиз вафалу аскер я!
+Хциз чешнелу тербия гунай за квез рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва. Умудлу я хьи, ам гележегдани Куьн патал умудлу даях ва вичин Ватандин лайихлу гражданин яз амукьда. Къуй Квехъ чандин мягькем сагъвал, хизандин хушбахтвал ва гьар са карда агалкьунар хьурай! Гьуьрметдивди 6752-нумрадин аскервилин частунин командир, генерал-майор Д.П.ЧИСТЯКОВ
+Чи игитар-имчи халис игитвилер ийизвай инсанар я. Чна масадбурун уьмуьрдин патахъай чеб къурбанд ийизвайбурун, Ватан хуьзвайбурун гьакъиндай суьгьбетзава. Абурни Украинада физвай женгинин махсус серенжемдин игитар, викӀегь ва къуватлу чи ватанэгьлияр я. Ингье ихьтинбурукай сад тир чи райондин Луткунрин хуьруьн агьали
+«Дагъустандин халкьдин игит» лагьай тӀвар гуналди, къизилдин гъетрез лайихлу хьана. А.Рамазанов женгинин махсус серенжемдин гьа сифте йикъарилай Украинада ава. Ада ина махсус тайинвал авай батальонда къуллугъзава. 2011-йисалай Кеферпатан Кавказда тухуз хьайи махсус серенжемда ИШТИРАКНА.И вахтунда ам «Кьегьал къуллугъдай» медалдиз лайихлу хьана. 2017-йисуз ам Сириядиз рекье ТУНА.И вахтундани тафаватлу къуллугъдай ам Гьуьрметдин грамотайриз ва медалриз лайихлу хьана. Идахъ галаз санал, ада 1-ва 2 дережайрин «Аскервилин кьегьалвиляй» медалар къачуна. Ватан хуьн патал къарагъай гьар са итим игит я. Адан игитвал инсан вичин уьлкве, халкь хуьз финикай ибарат я. Чна ихьтин инсанрин вилик кьил агъузна икрамзава. Алай йисан 20-февралдиз райадминистрацияда ДГПУ-ДИН 2-курсунин студент, армрестлингдай Дагъустандин кӀвенкӀвечивал патал кьве сеферда гъалибчи Мадер Крымова Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван гъиляй 30 агъзур манатдин кьадарда тӀвар алай грант къачуна. Ам адаз ДГПУ-ДИН студентрин ва Ахцегь райондин жегьилрин арада армрестлинг вилик тухунай ва магьшур авунай лайихлу хьанва. Чпин чемпионвилин командадихъ галаз санал (армрестлингдай Россиядин кӀвенкӀвечивал патал гъалибчи Шагьбала Шагьэмиров ва Дагъустандин кӀвенкӀвечивал патал буьруьнждин призер Руслан Муслимов) сифте серенжем яз РФ-ДИН Президент Владимир Путинан Региондин сечкийрин штабда (Махачкъала, Даниялован тӀварунихъ галай куьче, 10) армрестлингдай мастер-класс кьиле тухуда. Къейднавай серенжем РД-ДИН Минмолодежди ва Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай ДГПУ-ДИН руководстводи тереф хуьналди кьиле фида. Ам йикъан сятдин 15 даз башламишда. Утерянный аттестат за № 00518001953049 об окончании в 2020 году АСОШ №1, выданный на имя
+Владимир Путин вад лагьай сеферда Россиядин Президентдин къуллугъдал акъвазна
+Вахтунда яд хугунай сагърай!
+Алай йисан 7-майдиз Москвада, Кремлдин ЧӀехи дворецда, Россиядин Президентдин инаугурациядин церемония кьиле фена. И вахтунда уьлкведин кардик квай кьил Владимир Путин къуллугъдал акъвазна. Владимир Путина церемониядин вахтунда Россиядин Конституциядал гъил эцигуналди, кьин кьуна: «Россиядин Федерациядин Президентдин векилвилер кьилиз акъудзавайла инсандин ва гражданиндин ихтиярриз ва азадвилериз гьуьрмет авунин ва абур хуьнин, Россиядин Федерациядин Конституциядал амал авунин ва хуьнин, уьлкведин суверенитет ва аслу туширвал, хатасузвал ва битаввал хуьнин, халкьдиз вафалудаказ къуллугъунин кьин кьазва». РикӀел хкин, алатай сечкийра Владимир Путина 87,28 % сесер кӀватӀна.
+Председатель собрания депутатов СП «сельсовет Луткунский» И.К.ИЛЬЯСОВ ВРИО Главы СП «сельсовет Луткунский» С.А.ИЛЬЯСОВ18-МАРТДИЗ, СтӀал Сулейман дидедиз хьайи юкъуз, АШАГАСТӀАЛДАЛ, шаирдин гъвечӀи Ватанда, республикадин манадин гурлу мярекат кьиле фена: чӀехи шаирдин 155 йисан юбилей къейдна. Сятдин цӀудалай башламишна сифте райондин сегьятдал, шаирдин гуьмбетдин патав, ва ахпа адан КӀВАЛ-МУЗЕЙДАНИ багъда райондин ва РД-ДИН руководстводин векилар, лезги интеллигенция, гьакӀ республикадин вири пипӀерайни РФ-ДАЙ ва къецепатан уьлквейрай багьа мугьманар атанвай. Абурун а��ада, гьелбетда, Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаев кьилеваваз чи райондин делегацияни авай.
+Дагъустандин кьил Сергей Меликова СтӀал Сулейманан памятникдив цуьквер эцигна ва адан КӀвалелмузейдал кьил чӀугуна. Адан гъвечӀи майдандал культурадин идарайри ва райондин хуьрери чпин выставкаяр-гьаятар тешкилна. С.Сулеймана цанвай тутун тарцин кӀаник чай хъвазвай мугьманри, гьа жергедай яз властдин органрин руководителри, шаирдин яратмишунриз майилвалзавай ксари ва мукьва-кьилийри юбиляр хуш келимайралди рикӀел хкизвай.– ЧӀехи бажарагъ. Камалэгьли. Халкьдин намус. Адахъ гзаф кьадар машгьур тӀварар, премияр ва наградаяр авай. Вичи дамахдивди дуьзенидаказ, жуьрэтлудаказ, жавабдарвилелди ва кьакьандиз тухвай и виридалайни кьакьан тӀвар – им шаир СтӀал Сулейман тир. Ада халкьдин камалдив ацӀанвай шииратдин вижевай чешнеяр яратмишна. Ада вичин шиирра тарифзавай, гьуьрметзавай, амма ялтахвалзавачир. Гьам уьмуьрда ва гьамни яратмишунра ам дуьзениди ва гьахълуди тир. РикӀин сидкьидай къвезвай адан шиират чи уьлкведин гьар жуьре пипӀерай тир инсанриз гъавурда акьадайди ва мукьвади хьана. Алатай асирдин 20-30-йисара ватандин гзаф кьадар изданийри Сулейманан шиирар чапзава. Адан шиирар Советрин Союздин халкьарин цӀудралди чӀаларал таржума ийизвай. Шаирдин ирсиникай ватанэгьлийрин дамах хьана. Ада Дагъустандин вири литература вилик тухуниз екедаказ таъсирна. Чи йикъара инсанвилин эбеди ивиррал бинеламиш хьанвай эсеррини алай аямдин жуьреда ван ийизва! Им къведай несилар патал чӀехи къимет авай кар я. Халкьдин шаирдин къаматдикай уьлкведин хейлин жегьил шаирар ва писателар патал маяк хьанва,– инанмишвал къалурна республикадин кьили.
+Сергей Меликова С.Сулейманан мадни са хъсан тереф къейдна: ам неинки бажарагълу шаир, гьакӀ лайихлу бубани тир. «Адан кьве хвани, Ватан хуьзвайла, телеф хьана. Адан рухвайрин игитвилин кьисметди бубадин кьисайрик квай хьтин къамат мадни артух ачухна. Мегьамед-Юсуф Керчда кучуднава, Мусайиб лагьайтӀа, Сталинграддин кӀаник телеф хьана. Алай вацра СтӀал Мусаибан 110 йис тамам жезва. Адан тӀвар къизилдин гьарфаралди Мамаеван тепедал алай Баркаллувилин пантеондал кхьенва. Зун инанмиш я хьи, и дата адан гъвечӀи ватанда – АшагъастӀалда гегьеншдиз къейдда», – алава хъувуна ада.
+Сергей Меликова С.Сулейманан юбилейда акиввилелди иштиракунай Керимоврин хизандиз чухсагъул лагьана. «Сенатор ва меценат Сулейман Керимов Махачкъалада багъдин зона цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин рекьяй вижевай теклиф гваз экъечӀна. Адал гила шаирдин тӀвар ала. Идалай вилик адан спонсорвилин куьмекдалди КӀВАЛ-МУЗЕЙНИ кӀвачел ахкьулдна. И важиблу карда тереф хуьнай
+Яргъал чӀугур марфар къуникди «МАЗА-ДЕРЕ – Ахцегь» хъвадай цин трубопровод къайдадай акъатнавай. Райондин УЖКХ-ДИН начальник Фридин Мисриханован гуьзчивилик кваз ремонтникрин ��ригадади трубопровод мукьуфдивди ахтармишна, адан хасарат хьанвай вири чкаяр тайинарна ва устӀарар гъилер къакъажна кардив эгечӀна. Халкьдиз къуллугъунин везифайрив намуслувилелди эгечӀуналди, цин провод вахтунда туькӀуьр хъувуна адаз яд хъиягъунай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева карханадин регьбер Фридин Мисрихановаз, ремонтрикрин бажарагълу устӀар Межид Гьажиеваз ва адан куьмекчийриз чухсагъул малумарзава.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Малум тирвал, гъилевай 2024-йис РФ-ДИН Президент В.В.Путинан къарардалди хизандин Йис яз малумарнава. И кардиз талукь мярекатрин сергьятраваз 14-майдиз Ахцегь райбиблиотекадин кӀелдайбурун залда «ДИДЕ-БУБАЯРНИ веледар» тӀвар алаз элкъвей столдин суьгьбет кьиле фена. «Хизан обществодин бине я, ам хуьх!» лишандик кваз тешкилай мярекатда диде-бубайринни аялрин алакъайрин важиблу месэлаяр веревирдна. Гьакъикъатдани, диде-бубайринни аялрин, яни несилрин алакъайринни хизандин тербиядин гьамишалугъ месэла чи девирдани акьалтӀай важиблуди я. Вучиз лагьайтӀа, бубайринни аялрин (абуруз гьардаз вичин фикиракунар ава эхир) арадин рафтарвилерилай, диде-буба чпин веледрилай разивилин, абурун хийир-дуьадин дережадилай аялрин гележег ва хизанрин хушбахтвал аслу я.
+Элкъвей столдин суьгьбетда райондин образованиедин, культурадин, диндин, общественный тешкилатрин векилри ва хизандин тербиядин месэлайрихъ галаз алакъалу яз теклифнавай ксари иштиракна.
+Уьлкведин саламатвални мягькемвал ва халкьдин дуланажагъдин къулайвал таъминарунин карда обществодин асул бине тир хизандин важиблувал къейдунин гаф рахуналди, мярекат райлондин культурадин Управленидин начальник Къизтер Гъаниевади ачухна ва ам кьиле тухун – мирзевал вичин заместитель Сулейман Сулеймановал тапшурмишна. Агъадихъ чна Элкъвей столдин суьгьбетдин иштиракчийрин фикирар куьрелди куь дикъетдиз гъизва.
+И цӀарарин автор, журналист:
+– Хизан – им обществодин виридалайни важиблу, герек гъвечӀи пай я. Ада чаз къуват, рикӀин динжвал гузва. Хизандин тербиядилай аслу я инсандин меденивал, гележег. И кардин керчеквал халкьдин мисалрини успатзава: «Тербиядин хъсан мектеб хизан я», «ДИДЕ-БУБАДИЗ гьуьрметун инсандин буржи я», «Инсандин Женнет дидедин кӀвачерик ква», «КӀвале кӀвач хайила къецел кьил хада»… Санлай къачурла, алай аямдин жегьилар чи баркаллу бубайрин крариз вафалу, тербиялу ватанпересар я. И кар абуру чеб СВО-ДА игитвилелди тухунай аквазва. Гьа са вахтунда чи арайра, гьайиф хьи, РФ-ДИН гимн ягъайла, Ватан патал чанар ганвай игитар рикӀел хуьн яз кисна акъвазунин декьикьа малумайрайла къарагъ тийизвай, США-ДИН пайдах ва маса лишанар алай парталар алукӀна къекъвезвай тербиясузарни ава. Ихьтин крарин виликни чун къайгъусуз хьана виже къведач.
+Инжихан Жалилова, РД-ДИН лайихлу муаллим, СВО-ДА Ватан патал чан гайи игит Тамерлан Ильясован бад��:
+– Аял кьепӀинамаз, дана епинамаз вердишара лугьурвал, гьелбетда, аялдин тербиядин бине хизанда эцигзава. Аял чӀехи хьайила гьихьтинди жедатӀа, гьеле гъвечӀи чӀавалай чир жеда. Кьве гаф зи хтул рагьметлу Тамерланакай рахан. Ам гьа гъвечӀи чӀавалай кьетӀен зигьин-кьатӀунар авай гада тир. Чидайда хьиз, ада вичи-вич са гьихьтин ятӀани кьетӀен шартӀариз, игитвилиз гьазурзавай: гзаф кӀелдай, спортдал машгъул тир, дидебубадиз куьмекдай, чӀехибуруз гьуьрметдай, вичелай гъвечӀибурал къаюмвалдай. Лап хъсан кьиметралди школа, 2020-йисуз Москвадин высший общевойсковой училище акьалтӀарна, Брянский областдин Клинцы шегьердин 12721-нумрадин частуна къуллугъна. Ам боксдай нубатдин гъалибвал гваз вичин частуниз хтайла, юлдашар СВО-ДИН дяведа авай. Батальондин мотострелковый 8-ротадин командир тир ам гьа юкъуз вичин хушуналди юлдашриз куьмекиз фена. Командирри кавказви хкягъай гадайрин уьтквем рота гьамиша гьина гзаф четин ятӀа, гьаниз вегьидай. Неонацистрихъ галаз нубатдин къати женгина юлдашар къутармишиз Тамерланал залан хер хьана. Эхиримжи женгинай адаз кьейидалай кулухъ Жуьрэтлувилин орден гана. Гуьгъуьнай женгинин юлдашри шагьидвализ тестикь хьанвайвал, Тамерланан женгерин гьатта РФ-ДИН игитвилиз лайихлу крар малум хьанва ва командованиеди адаз Игитвилин тӀвар гун патал къайгъу чӀугвазва.
+Нажмудин Гудаев, Афгъан дяведин ветеран, райондин дяведин ва къайдаяр хуьдай органрин ветеранрин Советдин председатель
+: –Аялриз тербия жуван чешнедалди гана кӀанда. Чна школада кӀелдайла муаллимри классдин коллектив тупламишун, аялриз хайи Ватан ва тӀебиат чирун патал хуьреризни сувариз сейирар тешкилдай. Гьар са аялдиз вичин ери-бине, хайи хуьр, Ватан хъсандиз чир хьун лазим я, абурал дамахдайвал. Эхь, гьа ихьтин крарилай эгечӀзавайди я ватанпересвал. Асул гьисабдай, алай вахтунин жегьилрилай зун рази я, вучиз лагьайтӀа парабуруз ватанпересвилин мягькем руьгь ава. И кар чна хушуналди армиядин, СВО-ДИН жергейриз къвезвайбурун уьтквем крарай кьатӀузва.
+Фариза Муспагьова, яш тамам тахьанвайбурун крарин рекьяй райадминистрациядин пешекар:
+– «Четин аялрихъ» ва абурун диде-бубайрихъ галаз жуван кӀвалахдин тежрибадай аквазва хьи, аялрин дуьз тербиядиз кьецӀ гузвай месэлайрикай сад – диде-бубайри абур кстахарзава, са нагьакьан кар авурла гьакьарзава. Гьавиляй тербиясуз, «четин аяларни», адет яз, гьахьтин хизанрай акъатзава. Разивилелди лугьун, эгер шаз районда аялрин (йифен сятдин 10 далай кьулухъ куьчейра хьун, бубадин машин гьалун хьтин) 69 тахсиркарвал авайтӀа, цӀи гьелелиг анжах 14 дуьушуьш малум я. Чал гьалтзавай гзаф дуьшуьшра диде-бубадиз йифиз чпин аял гьинватӀа, ам нихъ галатӀа, вучзаватӀа чизвач…
+Гьажимурад Парпачев, спортдин ва туризмдин рекьяй райондин культурадин Управленидин хилен начальник:
+– Аялрин тербиядин карда кьилин кеми-эксиквал, нукьс��н – им чаз законар чир тахьун я. Месела, йифиз аялар текдиз куьчеда жез, яш балугъ жедалди аялдиз неинки машиндин рулдихъ ацукьиз, гьакӀ адаз гьялиз чирдай ихтияр авачирди, республикадин ва федеральный трассайра велосипед гьалдай ихтияр авачирди (ва икӀ мад) диде-бубайриз чизвач. Аялрихъ галаз муаллимри, къайдаяр хуьдай органрин векилри къанун-къайдайриз талукь месэлайрай суьгьбетар тухун важиблу я.
+Радифа Гуьлметова, районда яшар тамам тахьанвай ва етим аялрал къаюмвалдай органдин пешекар:
+– Аялдин тербия, руьгьдинни психикадин гьалар хизандин меденивилин, диде-бубадин чпин ва абурун аялрихъ галаз авай рафтарвилерилай аслу я. Дуьз, тамам, туькӀвей хизанда чӀехи жезвай аяларни тамамсуз, четин хизандин аялар, гьелбетда, сад хьтинбур жедач. ЧӀехибуру аялрин вилик, абуруз руьгьдин хирер тахьун патал къал-макъална, сес хкажна кӀандач. Алай макъамда чи обществодин еке бедбахтвилерикай сад гьар жуьре себебрикди, бязи вахтара куьлуь-шуьлуь крарикди, аялрин гележегдикай фикир тавуна, хизанар чукӀурун я…
+Агьмед Дагъларов, Ахцегьрин тарихдин машгьур музейдин директор, РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи:
+– Комплексное воспитание лугьур ибара-фикир ава. И жигьетдай аял вири патарихъай тербияламишун, вилик тухун патал адахъ галаз гьамиша кӀвалахна кӀанда. Герек абур чпин майилвилеризни алакьунриз килигна датӀана са куьнал ятӀани машгъул жен, чпин къуватриз килигай зегьмет чӀугваз тан. Чи девирда школада октябрятрин, пионеррин, комсомолрин тешкилатар аялриз ватанпересвилинни зегьметкешвилин тербиядин, гьакӀ абур вири патарихъай гъавурдик кутазвай, общественный крарал желбзавай хъсан алатар тир. Куьрелди, аялар чеб-чпин ихтиярда туна виже къведач.
+Абдулашим Гьажи Абдулгьашумов, Ахцегьрин ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДИН имам: –
+Шукур хьуй Аллагьдиз, Вичи халкьнавай 18 агъзур алемрикай инсан виридалайни вине эцигнавай. Чун инсанвилин тӀварцӀиз лайихлу, вафалу хьун патал аял герек гъвечӀи чӀавалай гьукуматдин светскийдахъ галаз санал диндин тербиядик кутун важиблу я. Къе чи арайра яшлу кьилихъни мискӀиндин къен такунвай ксар ава, им дуьз кар туш. Диндин шартӀар кьилиз акъудиз, ибадат ийиз, гьа са вахтунда Ватанни хвена кӀанда. Месела, зи хци СВО-ДИЗ фидайла «Буба, за вучда, дяведиз фидани?» лагьана хабар кьуна. «Ажуз руьгь аватӀа, кичӀе ятӀа къвемир» лагьайла, ада фена жуьрэтлувилелди Ватан хуьзва. Итимди вичин хизан, халкь, Ватан хуьн мусурман динда тебрикзавай суваб кар, пак буржи я.
+Амина Аликъуьлиева, Ахцегьрин медреседа рушариз диндин чирвилер гузвай муаллим: –
+АЛЛАГЬ-ТААЛАДИ и чилел гьар са кас хиве са тайин везифа аваз халкьнава, ахпа адавай хабар хкьада. ДИДЕ-БУБАДИН везифа чпин хизан хуьн ва аялриз дуьз тербия гун я. И кар тавуртӀа, абурувай хабар хкьада. Чна рушариз капӀ ийиз, Къуръан кӀелиз чирунихъ галаз санал эдеб-ахлакьдин тербия гузва, пака абурун ��иве хизан идара авун, аялар хун, тербияламишун хьтин жавабдар везифаяр гьатзава эхир. Аялриз диндин тербияди (и дисциплинадиз школадин программадик кутуна дикъет гун кутугнава) эдеб-ахлакьдилай алава светский чирвилер къачузни хъсан таъсирзава.
+– Инсан гьихьтинди жедатӀа, тербиядилай алава адан генеологиядилай, яни тухумдин асул-несилдилай, ирсинай къвезвай къилихрилайни пара аслу я. Аялдиз гъвечӀи чӀавалай башламишна, месела, «вун ихьтин зурба, машгьур бубайрин неве я, ваз чӀуру крар авун гьич кутугнавач. КӀвале диде-бубадин, школада муаллимрин чӀалаз килигиз хъсан чирвилер къачуртӀа, зегьмет къачуртӀа, вакайни зурба кас жеда…» лугьуз, ам инандирмишун (внушение) герек я. Фикирриз кьилиз акъатун хас тирвиляй чувудри «хъсан фикир ая, хъсан жеда» формуладалди чпин аялар руьгьламишда. Чаз аквазва хьи, гзаф вахтара диде-бубайрин авамвиляй чавай бажарагълу аялар тербияламишиз жезвач.
+Элкъвей стодихъ чпин фикирар гьакӀ яш балугъ тахьанвай аялрихъ галаз кӀвалахдин рекьяй «Ахтынский» ОВД-ДИН къуллугъчи
+зегьметдин ветеран, гзаф аялрин диде
+Тамамат Мисиевадини Селимат Асваровади,
+(чкадин шаирар тир абуру чпин эсерарни кӀелна) ва масабуру лагьана.
+Ахцегьрин хуьруьн советдин дараматда, председатель Алимирзе Макатован регьбервилик кваз 7-сеферда эвернавай депутатрин Собраниедин нубатдин 37-заседание кьиле фена. Депутатри "Селин кам" ва "Гуьней" участокра арадал атанвай цӀийи куьчейриз тӀварар гунин, вине авай хаталу участокар жугъунра туна кӀеви авунин, агьалийрин арзайралди чилер ишлемишунин тегьер дегишзавай къарарар акъудунин, Гьасанагъа Мурсалован тӀварунихъ галай куьчедин къекъуьн ФИАС программадик кухтунин ва са жерге маса месэлаяр веревирдна.
+Заседаниедал гьакӀ Хкемрин хуьруьн агьалийри дугунардай яд бес тахьунин патахъай авунвай шикаятдиз яб гана. ЧӀуру гьалар арадай акъудун патал кьиле тухвана кӀанзавай кӀвалахдин рекьяй хуьруьн кьил Мурад Эфендиева сугьбетна. Килигзавай месэладай депутатри рейсадвилелди сесер гуналди, къарар кьабулна. Депутатри Хкемрин хуьре авай дарманд ятарин чешмеяр алай чка аваданламишунин теклифарни гана.
+чна Сулейман Абусаидовичаз ва адан уьмьурдин юлдаш Фируза Назимовнадиз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва. Мергьаматлувилин фондунин руководитель яз ада гьакъикъатдани виче шаирдин хсуси шейэр, документар, шикилар хуьзвай музей кӀвачел ахкьалдарун патал гзаф крар авунва. Адан активный гражданвал, шаирвилин камаллувал жегьилрин рикӀера гьатун гзаф важиблу я! Инанмиш я хьи, Дагъустандин шиирартдин вине С.Сулейманан экуь гъед садрани туьхуьдач»,– бегьемарна вичин рахунар Дагъустандин кьили. Ада райондин руководстводиз ва агьалийриз чпин чӀехи ватанэгьлидин гьакъиндай ихьтин къайгъударвал чӀугунай чухсагъул лагьана. СтӀал Сулейман хайи юкъуз региондин кьили юбилейдин серенжемрин активный иштиракчийриз наградаяр гана. ИкӀ, Седакъет Керимова «Дагъустан Республикадин вилик лайихлувилерай» ордендиз лайихлу хьана. Республикадин виридалайни кьакьан награда адаз активный мергьаматлувилин ва общественный кӀвалах тухунай гана. ТӀагьир Эминов, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Имам Яралиев Дагъустан Республикадин III дережадин Гьуьрметдин ордендалди къейдна.
+«Адаз вичин ватанди гьамиша цуьк акъудна кӀанзавай. Адан вири весияр чна рикӀел хуьзва. С.Сулейманан кьисмет чи вири халкьдин кьисметдихъ галаз алакъалу жезва. Вичин яратмишунра шаирди и девирдин вири магьрумвилер, мусибатар, гъалибвилер, залан крар вижевайдаказ ачухарна», – лагьана Имам Яралиева.
+Меценатди вири районэгьлийрин тӀварунихъай республикадин кьилиз тарихдин гьахълувал кӀвачел ахкьулдунай (Махачкъалада авай Приморский багъдал СтӀал Сулейманан тӀвар эхцигнава) чухсагъул лагьана. Идалайни гъейри, шаирдин тӀварунихъ галай республикадин премияни тайинарнава. «Республикадин кьиле руьгь ачух, гележегдихъ физвай, яратмишиз кӀанзавай ва жезвай кас акъвазнава. Чна саналди тир алахъунралди чи Дагъустан кӀвачел ахкьулдда ва адакай авайдалайни хъсанди ийида. И кардиз СтӀал Сулейманан вири шииратди, адан вири уьмуьрди эверзава», – алава хъувуна парламентарийди. Депутатди гьакӀ маса чӀехи шаир Расул Гьамзатова СтӀал Сулейманаз ийиз хьайи рафтарвилерикай лагьана. «СтӀал Сулейман хайи юкъуз ам гьамиша иниз, Ашага-СтӀалдиз къвезвай. Ада ам виридалайни тӀвар-ван авай шаиррикай, алай аямдин Дагъустандин литературадин бине эцигайбурукай сад яз, вич лагьайтӀа, адан ученик яз гьисабзавай», – къейдна Имам Яралиева.– Алатай йис Расул Гьамзатован юбилейдин лишандик кваз кьиле фена. Адет давамаруналди, чи республикада и йис чӀехи СтӀал Сулейманан 155 йисан юбилейдиз талукьарна. СтӀал Сулеймана Дагъустан дуьньядиз ачухна, Расул Гьамзатова лагьайтӀа, чӀехи камалэгьлидин яратмишдай рехъ давамаруналди, ам машгьур авуна. Сулейманан уьмуьр имтигьанрив ва магьрумвилерив ацӀанвай. Лап аял вахтарилай ам недай са кӀус фу жагъуриз гьар жуьре чкайриз финиз мажбур хьана. Йисар алатайла 13 йис хьанвай Сулейман гьа ихьтин кесибди ва пай атӀанвайди яз хайи хуьруьз хтана. Уьмуьрдин магьрумвилериз ва заланвилиз килиг тавуна ада вичин инсанвилин намус ва шаирвилин бажарагъ хвена. Идани шаирдин ва инсандин гьайбатлувал мадни метлеблуди ийизва. Шаирдин яратмишунар гьахълувилин дерин гьиссдив ацӀанвай. Ада вичин шиирра дуьнья туькӀуьр хьанвай тегьердал ва гьахъсузвилерал наразивал къалурзавай, чиновникрик, судьяйрик, хуьруьн старшинадик ва динэгьлийрин векилрик тахсирар кутазвай. Абур кесиб халкь обществода чӀуру гьалара хьунин себебкарар тир. Советрин йисарани шаир вичиз ва халкьдиз вафалу яз амукьзавай ва фитнечияр, Дагъустанда репрессияр авунин тахсиркарар пислемишзавай. Зегьметчийрин ��ласть атайдалай кьулухъ СтӀал Сулеймана халкьдин уьмуьрдал яшамиш хьун давамарна. Адан тӀварунихъ ва яратмишунрихъ галаз хейлин хъсан дегишвилер, чи республика яшайишдин ва культурадин рекьяй вилик фин алакъалу я. Важиблуди а кар я хьи, адан тӀваруни хайи Дагъустандин абадвал патал кӀвалахун давамарзава, – къейдна вичин рахунра ХХ асирдин Гомердин яратмишунрин метлебдикай чкадин муниципалитетдин кьил Саид Темирханова. СтӀал Сулейманан райондин агьалийрин тӀварунихъай ада Дагъустандин Кьил Сергей Алимович Меликоваз и йис СтӀал Сулейманан Йис яз малумарунай, суварин серенжемриз гьазур хьунин ва абур кьиле тухунин кардик хсуси пай кутунай кьетӀен чухсагъул лагьана. Муниципалитетдин кьили культурадин министерстводиз, гьар жуьре тешкилатрин векилриз, республикадин муниципалитетриз, меценатриз ва чӀехи шаирдин девлетлу культурадин ирс хуьнин ва машгьур авунин карда иштиракзавай вирибуруз сагърай лагьана. «Куьне тереф хуьни ва серенжемра иштиракуни чаз СтӀал Сулейман ва ада Дагъустан вилик тухуник кутур къимет эцигиз тежедай пай рикӀера хуьз куьмекзава», – лагьана ада эхирдай. Саид Темирханова кӀватӀ хьанвайбуруз Кьасумхуьруьн 1-нумрадин школадиз СтӀал Сулейманан, Ашага-СтӀалдин школадиз лагьайтӀа, адан хва СтӀал Мусаибан тӀвар ганвайдакай хабардарна. Райондин ири и кьве школадиз абурун тӀварар гунин рекьяй къарарар идалай виликни кьабулнавай, амма Советрин Союз чукӀунихъ галаз алакъалу яз и къарарар тестикьарнавачир. Райондин агьалийрин ва мугьманрин вилик гьакӀ СтӀал Сулейманан хтул СтӀал Мусаибни, республикадин писателрин Союздин председатель Марина Колюбакина, шаирар ва писателар рахана. Серенжем концертдин программадалди давам хьана. Ада государстводин «Лезгинка» тӀвар алай академический ансамблди, государстводин «Дагъустан» тӀвар алай манийрин ва кьуьлерин ансамблди, лезгийрин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай госмуздрамтеатрдин артистри, музыкальный коллективри ва лезги манияр лугьузвай машгьур манидарри, гьакӀни СтӀал Сулейманан шиирар лап хъсандиз кӀелун патал конкурсрин гъалибчийри иштиракна. Юбилейдин серенжемар йисан вахтунда давам жеда. Абур неинки республикада, гьакӀ Россиядин маса регионра, къецепатан уьлквейрани кьиле тухуда.
+Къазалийрин ГЬАСАН, Хуьруьгрин хуьр ВАН КЪВЕЗВА ЧАЗ ГАТФАРИН
+ЦӀразва живер дагълара, Векь юзазва багълара, Яд рахазва кӀамара – Ван къвезва чаз гатфарин. Йикъар жезва лап яргъи, Гьаваяр амач мекьиз, ЮГЪ-КЪАНДАВАЙ я чими – Ван къвезва чаз гатфарин. Зегьмет ава гъилера, Гьевес ава рикӀера, Гьуьрмет ава кӀвалера – Ван къвезва чаз гатфарин. Хуш рахадай рушарин, Куьлуьз къвадай марфарин, Муьгьуьббатдин гафарин – Ван къвезва чаз гатфарин.
+Са затӀни туш дуьнья, валлагь, Виридаз чида гьакӀ тирди. ЗатӀ авачиз гъиле, валлагь, Дуьньядилай инсан фирди. Вучиз ятӀан пехилвилер, РикӀе авай туь��ьуьлвилер, Инсанвал кутаз кӀвачик, Виридалай жез кӀанз вилик? Яраб уьмуьрди ийизватӀаинсандин хесетар дегиш? Белки инсан лукӀ ятӀа, Нефсинин гъиляй ажиз? Пакадин югъ чидач чаз Гьихьтинди ятӀа кьисмет, Амма шад уьмуьр кӀанда заз Авай хатур – гьуьрмет. Магъарадин гъал я уьмуьр Иер акваз, кьатӀ жедай фад, Хазинайрин багъ я уьмуьр Сад Аллагьди ганавай чаз.
+Шикилчи Юсиф Саркарован агалкьунриз бахшзава
+Фадлай авай ваз кьатӀунар, ТӀебиатдин сир, акунар, Къалурдай чаз ахьтин саях, Капаллай хьиз рагни-дагъ. Лезги чил я женнетдин багъ, Хважамжамдин рангар авай, КукӀвар, рехи чи Шалбуз дагъ Халкьдин дамах, къастар авай. Ви шикилрай аквазва чаз Кьакьан дагълар, гуьзел Ватан. Эверзава шикилри чаз – КӀевелай хуьн бубайрин тан Ви шикилрал ашукь жезва, Хайи чилин тарифариз, Гъил кутуна яд хъваз кӀан жез, Дагъдин раган булахдай хьиз. Мадни хьурай агалкьунар Хайи чилиз кӀанивал гуз, Агалкьунрал щад я дустар Юсиф стха сагърай лугьуз!
+Духтурри чаз гьар юкъуз Тикрарзава икӀ ЛУГЬУЗ:«КЬАДАРТИЛАЙ тӀуьмир артух Куь бедендин жеда язух. Ширин затӀдиз мийир темягь, Кьадарсуз жез руфун фирягь, Аваз хьайтӀа эгер иштягь, ПӀузардивай са тӀуб гивягь». Дутурри чаз тагькимариз, Тикрарзава икӀ ЛУГЬУЗ:«ВАХТУНДА ксус, ая ахвар, Къванерикай мийир цутӀар. Вахтунда ксус, мийир фикир, ЧӀурда ада куь гуьгьуьл, Лап пис жеда ахпани ваз, Аптекдихъ жеда пул гваз. Спортдал куьн хьухь машгъул, Гьа им я чи меслят – акьул, Пара хъвамир туькьуьл гьерекь, ЧӀурда ада куь чӀулав лекь. КЪУНШИ-МИРЕС къведа кӀвализ, Са тӀупаллай фитӀне вегьиз, Фикир тавуникай авач чара, Вуч жедатӀа чидач пака.
+Салам алейкум, цӀийи югъ, Вун хвашкелди чаз атанвай, Уьмуьрдин вахтарин са югъ, Шад гьаларив ацӀанавай! Шукур хьурай сад Аллагьдиз, Зун ахварай авагъарна, Шукур хьайдаз сафа ийиз, Жуван хушунал къарагъна! Кадгъайди хьурай цӀийи югъ, Салам гана чаз атанвай. Гьазур я ваз ийиз къуллугъ, Зи рикӀ къайгъуйрив ацӀанвай. Хабар гудай югъ хьурай шад, Пашманвиликай рахантиз, Шад хабарар агакьна фад, Муштулухар гзаф гъиз. ЦӀийи свас хьиз чӀегена, Вун атунал шад я чун. Акъваз туна гьевслуз КӀвалахиз гьазур я чун.
+Ахвари гузвач кьарай, Япарихъ ийиз гьарай, Зи чандик кутазва цӀай, Лугьузва: «вуна кхьихь». Ачух жезвач зи вилер, Гьуьжетзава мад сефер, Са ни ятӀан гузва эвер, Лугьузва: «вуна кхьихь». Къарагъна ахвараваз, Гьарайдин ван япараваз, Шумуд хиял рикӀеваз, Кхьизва къелем гъилеваз. Кхьизва, кхьизва цӀарар, Амач захъ йифен ахвар, Ахъая зи кӀвалин дакӀар, Аватна ракъин нурар. Гатфар гьава сегьердиз, Элкъвенавай мехъердиз, Кхьена шиир иердиз, Багъишнай за дидедиз.
+Мес кутунва пешерин, Багъларани куьчейра, Жважамжамдин рангари, Дамах тунва дерейра. Октябрдин гарари, Пеш вегьизва тарарлай. Хъуьтуьл, чими шавгьардив, Як кьурузава къецелай. Гьайиф къвезва эцигиз, КӀвач къизил пешерал, Амукьда вун килигиз, Мягьтел яз рангарал. Дегиш жезва лап ранаг��р, Чуллеринни багъларин, Амач гила мад вахтар, Билбил рахар гатфарин. Яргъи жезва къвердавай Гар авай зулун йифер, Гьава серин жердавай Гъизва ада чаз мекьер. Дегишиз кьелечӀ партал, Чимидан къайгъудава. Дагъда амач хеб - мал, Кьасабчияр худдава. Амукьнава кул-кусрив, Гежен назик хъчар. Зулун гьерен ягълуди, Дадлу ида хьи афар.
+ВикӀегь, зирек, къилих авай асландин, Дамахда за кьегьалрал Ватандин, Гьайиф текъвез вичихъ авай са чандин Таъсиб хуьзвай пак накьварин – Ватандин. Чара амай кьван хатур хадач инсандин,
+Язух къведа рахаз тежер гьайвандин.
+Рехъ гуз кӀандач гьахъсузвилиз душмандин, Гьахъ паталди хуруз гьахьда цӀаярин. Ватан патал тамамариз буржияр ВикӀегьдаказ фида лекьер – дагъвияр. Ислягьвилин тӀаратӀ гувай лезгияр, Азиятар эхна хьана игитар. Гъафил яз гагь ийида за хиялар, Вучиз жезва и дуьньяда дявеяр. Гьар са карда сифте панагь аскерар, Мажбур хьана гъиле кьазва яракьар. Дерин сирер чизвай чпиз илимдин, КӀвенкӀве авай акъажунрай спортдин, Къуллугъ ийиз пак рекьевай Аллагьдин, Дамахда за кьегьалрал зи Ватандин.
+Рахан чун гил дяведикай Афгъандин,
+Виш агъзур кьван хизанар тур пашмандиз, Хабар тушиз кӀвале диде-бубайриз, Чи аскерар фенай аниз къайда хуьз.
+Кьилиз фидач абрун тӀварар лагьана,
+Акъваз жедач бязи гафар талгьана, Са кьадарбур гел галачиз квахьна, Парабурни набудар яз хтана. Бязибуруз игитвилин гана тӀвар, Дуьз лагьайтӀа, абур вир я игитар, Авай зурба агалкьунар гьунарар, Ватандал рикӀ алай зирек кьегьалар. Ватан хуьнуьх пак буржи я виридан, Намус, акьул авай гъвечӀи чӀехидан, Азадди хьун патал уьмуьр пакагьан Ватандив гьич эгигъ тийин чна душман. Чилел тахьуй Ватан дакӀан инсанар, Ватандин сир маса гудай хаинар, Серф авуна чпихъ авай тӀакьатар, Сал батмишдай тахьуй чӀуру къалгъанар.
+Пара ава чахъ игитар Хкажзавай райондин тӀвар, Хиялариз хана ахвар, Вилик тухуз кӀанз инсанар. Са бязибур яракь кьуна Игит жеда, женгера, Бязибуру цӀай куз чандал, Къалурда чеб зегьметда. Бязибурун рикӀ куз жеда Дидед чӀалахъ ватандихъ, Бязибуру эвер гуда Халкьдиз кӀеви имандихъ.
+Инсандин рикӀ-лувар хамир, ЧӀаларикай гам хразвай, Дуьньядин дердер чӀугваз, Гьардан рикӀин тӀал лугьузвай. Тараллай пеш юзайлани Анайни кваз чӀал жагъида, Меце лугьун тавуртӀани РикӀе шиир-чӀал рахада. Акьуллу гьар са гаф тарс я, РикӀе чӀуру ният тахьуй, Инсан дарих гьаси лукӀ я, ЧӀуру гаф чи мецел татуй. РЕКЬЕ-ХУЛА къекъведайдан Мердимазар дуьшуьш тахьуй, Зун вирида бейкефай тӀан, За саданни хатур тахуй. Заз элди кӀур гайитӀани, Сад хьана къван гайитӀани, Къван гайидал эхлядай гьич Зи гъиле ккӀални тахьуй. И гафар гьахъ аквазватӀа, Вири элди къимет гурай Амачирлан зун дуьньяда Къуй зи гафар рикӀел гъурай.
+Кьаз къужахда, тваз кьепӀина, Ваз лайлаяр лагьанай за: Вун дидедиз далу хьурай Вакай чӀехи буба хьурай. Лагьанай за: бала лай-лай, Ксус вун фад чӀехи хьурай! Акьуллу хва, бала, лай-л��й, Ваз шад яргъи уьмуьр гурай. Зун диде ви бубани жез, Вири тарсар ганай за ваз. Вун лап гъвечӀи аялзамаз КӀвалахардай за вахъ галаз. Са кӀвалахни ваъ лагьанач: КӀвалин крар за ийидач, Язавай кал ацаз жедач. Лагьанач «зун фад къарагъдач». Вердиш хьанай зун вахъ галаз, РикӀин сирер-къамар рахаз, Жуван дердер лагьайла ваз, Крар туькӀвей хьиз жедай заз. Кьена бала куьз зун амаз. Им вуч гуж я хьайди заз? Къвез ви сурун къванцив рахаз, Ахварайни вун заз такваз. Хъел ава жал яраб закай, Вуч аслу кар ава залай? КичӀе я эх тежез завай, Акъат ийиз зун сабурдай. Гила за ваз лугьузава: Ширин бала Самир, ЛАЙ-ЛАЙ,«ВУН женнетда аваз хьурай Ахварай кьван заз акурай». Ава ксар Ватан патал ЧӀугвазавай зегьметар, ГьакӀни халкьдиз гьалал ийиз, Пайдай чпин девлетар. И крар вири алакьзавай Ава чахъ са рикӀ чӀехи кас, Чи аямдин я ам игит – Газалиев Нариман даш. ЧӀални Ватан хуьдай ният РикӀе авай Нариман даш, Ваз Аллагьди гурай къуват, Вилик фирай къуй ви кӀвалах. Пул ахъайиз на ви патай Халкьд арада гьар жуьредин, Тешкилзава мярекатар Хуьн паталди садвал халкьдин. Аллагьди авурай кьабул, Харжар Аллагь патал авур, Вахъ девлетар хьуй мадни бул, Къени хьуй ви хуьр, кӀвални къул.
+Гьуьрметлу дишегьлияр! Играми дидеяр, вахар, сусар, рушар, бадеяр! Къе куь сувар я, 8-Мартдин и югъ рикӀин сидкьидай мубаракрай! Алай аямда дишегьлидин назик гъил квачир яшайишдин ва халкьдин майишатдин са хелни авач. Чи райондай цӀудралди тӀварван авай дишегьлияр акъатнава. Чна абурун агалкьунрал гьахълудаказ дамахзава. А баркаллу дишегьлийрин крар агалкьзавай несил патал хъсан чешне я. Гьуьрметлубур, куь зегьмет, къайгъударвал квачир уьмуьр гьич фикирдизни гъиз жедач. Гьавиляй кьил агъузна икрамзава чна квез. Къуй куь рикӀин мурадар кьилиз акъатрай, балайрикай, вири багърийрикай рикӀер динж хьурай! Эвелимжи нубатда чна квез чандин сагъвал, хизандин хушбахтвал, уьмуьрда берекатарни гьуьрметар артух хьун тӀалабзава. Амин!
+Дагъустандин Кьили 2022-йисуз республикадин Гьукуматди кьиле тухванвай кӀвалахдиз хъсан къимет гана.
+Сергей Меликова 28-февралдиз РД-ДИН Халкьдин Собранидин Махачкъалада кьиле фейи сессиядал республикадин Гьукуматдин Председатель Абдулмуслим Абдулмуслимова авур докладдикай вичин фикирар лагьана. Кьилди къачуртӀа, республикадин регьберди алатай йисуз Гьукуматди кьиле тухванвай кӀвалахдилай вичин разивал къалурна.
+“Региондин Гьукуматдин Председатель Абдулмуслим Муьгьуьдинович Халкьдин Собранидин вилик метлеблу ва тамам доклад гваз экъечӀна. Заз алатай йисуз чи ватанэгьлийрин яшайиш мадни хъсанарун патал кьиле тухванвай кӀвалахдай Абдулмуслим Муьгьуьдиновичаз ва вири министрриз сагърай лугьуз кӀанзава. Са жерге районра фадлай вилив хуьзвай мектебарни азарханаяр пайда хьана. Бязи хуьрера агьалияр хъсан еридин хъвадай целди таъминарунин месэлаяр гьялна. Дагълух районра йигин кама��алди хуьруьн майишатни туризм вилик физва, промышленностдин карханайрихъ хъсан нетижаяр хьанва, инвестицийрин чӀехи проектар кьилиз акъудзава, кӀвалахдай цӀийи чкаяр пайда жезва.
+КӀвалахрин менфятлувал чна, сифте нубатда, рекъемралдини гьахъ-гьисабралди ваъ, инсанрин гьиссералди тайинарзава. Гьялна кӀанзавай месэлаяр ама, зун и кардин гъавурда акьазва. Чна гьелелиг чилинни эменнидин алакъайрин къурулушда, ЖКХДА, электричестводиз, жемиятдин улакьриз талукь месэлайра къайда тунвач. Амма авай гьаларин гьакъиндай кьил-кьилел алаз тешкилнавай ахтармишунри чаз абур гьикӀ гьялна кӀанзаватӀа къалурнава ва и рекьяй чна гьакъикъи камарни къачузва. ЦӀи республикада кьилиз акъудзавай государстводин гьич са программани акъваз жедач. Арадал къвезвай гьар са месэла абурун важиблувилиз килигна гьялда – инсанрик виридалайни гзаф къалабулух кутазвай месэлаяр чна сифте нубатда гьялна акьалтӀарда. За гьукумдин вири органрин патай менфятлу кӀвалах вилив хуьзва. Эхирки чи вилик акъвазнавай месэла умумиди я – республика вилик фин таъминарун ва дагъустанвийрин яшайишдин ери хъсанарун», – къейдна Сергей Меликова.
+Адет хьанвайвал, гатфарин сифте варз Халкьарин арадин дишегьлийрин йикъал гьалтзава. Россияда ам асирдилай гзаф вахтунда къейдзава. Им гьар са дишегьли патал важиблу югъ я. Им хъуьруьнар, тебрикар ва дишегьлийрин умуми рейсадвал галай чими ва экуь сувар я. 1965-йисан 8-мартдиз СССРДИН Верховный Советдин Президиумдин Указдалди Халкьарин арадин дишегьлийрин югъ официальныйдаказ ял ядай югъ яз малумарнай. Советрин Союз яргъал вахтунин девирда виче 8-март официальныйдаказ уьлкведин сувар яз гьисабзавай Европадин тек сад тир уьлкве яз амукьзавай. 1980-йисарин юкьвара яваш-яваш дишегьлийрин йикъан деполитизация башламишна ва 1990-йисара барабарвал патал женг кьвед лагьай дережадинди хьана. И йикъакай гатфарин, гуьрчегвилин ва вири Дишегьлийрин сувар хьана. Суварин мана итимрихъ галаз барабар шартӀара дишегьлийри общественный уьмуьрда иштиракун ва абурун уьмуьрдин ва кӀвалахдин шартӀар хъсанарун патал дишегьлийрин гзаф асиррин женгинихъ галаз сихдаказ алакъалу я. Ихьтин гуьгьуьлар гьам Къадим Грецияда, гьамни 18-асирдин Парижда малум жезвай (1789-йисуз Версалдал дишегьлийрин поход). Вахт алатайла хейлин уьлквейра Дишегьлийрин юкъуз инкъилабдин гуьгьуьлар квахьна. Халкьарин арадин дишегьлийрин йикъахъ галаз алакъалу тайин тир адетар арадал атанач. Исятда и юкъуз абурун яшайишдин (социальный) статусдилай ва яшдилай аслу тушиз вири дишегьлийриз кӀвалахдин юлдашри ва мукьва-кьилийри сувар мубаракзава, абуруз савкьатар гузва ва дишегьлияр яшайишдин къайгъуйрикай азадзава. 8-мартдиз пишкеш яз гана кӀани тайин тир савкьатар авайди туш. ЯтӀани, гзаф дуьшуьшра дишегьлийри заргарвилин безекар, парфюм ва чпихъ гелкъведай такьатар, гуьрчегвилин салонриз ва туьквенриз сертификатар къачузва. И сувара цуьквери кьетӀен чка кьазва. Ибадуллагь УРДУХАНОВ
+Дишегьлийрин югъ, гуьзел гатфар Алукьнава къе чаз мад. Атирлу цуьквер, михьи шагьвар Галукьна рикӀ жезва шад. Тебрикзава къенин югъ квез, Чи гьуьрметлу, азиз вахар, Чандин сагъвал, ширин мез, Сабур хвена шаддиз рахар! КӀвале шадвал, гьуьрмет хьурай, РикӀиз кӀани, ацӀай бахтар! Кьилиз акъатрай рикӀин къастар, Чи азиз дидеяр, рушар ва вахар!
+Муьжуьд лагьай мартдин сувар Квез, зи вахар, мубаракрай! Далудихъ куь хьурай лувар, Квез гьар са югъ мубаракрай! Дишегьлийрин сувар я къе, Квез, я рушар, мубаракрай! ЯРАР-ДУСТАР аваз кӀвале, Къенин сувар мубаракрай!
+Муниципалитетдин активдин нубатдин совещанидал депутатрин Ахцегь райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаева районрин арадин олимпиадада математикадай гъалибвилин 1-чка кьур Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин 11-классда кӀелзавай Резия Шагьэмировадиз, вичин агалкьун мубарак авуналди, райондин руководстводин патай Чухсагъулвилин чар ва кьиметлу пишкешар гана.
+И йикъара Луткунрин хуьруьн школада дидед чӀалаз ва бубайрин адетриз талукьарнавай серенжем кьиле фена. Ам мугьманар къаршиламиш авунилай ва рушарин дестедин кьуьлуьнилай башламишна. Школадин ученица Самира Къадировади ватанпересвилин гьиссерив ацӀанвай «Зун лезги я!» шиир хуралай кӀелайдалай гуьгъуьниз мярекатдин иштиракчияр школадин пуд лагьай мертебадиз хкаж хьана. Ина аялри «ЧӀал раб яни?» ва «Бубадин веси» тамашайрай чӀукар къалурна. Ахпа, межлисдал тамадавал ийизвай жегьилрин теклифдалди, мярекатдин иштиракчияр школадин кьвед лагьай мертебадиз эхвичӀна. Ина лезги халкьдин манияр лугьуз, сада рекъенай сар ягъиз, муькуьда тупучӀдал гъал ийиз, гуьрчег нехишрин гуьлуьтар храз, кьеб эчӀягъзавай дагъви рушари мугьманар халкьдин адетрин майдандал гуьзетзавай. Луткунрин хуьруьн школадин музейда багьадаказ хуьзвай куьгьне гичинар, кварар, цурун къаб-къажах, куткун, чахра ва ата-бубайрилай атанвай маса ядигарар къе лазим хтана кардик квай. Школадин фойедиз хтай мугьманриз «Шаиррин кимел» СтӀал Сулейманан, СтӀал Саядан, Хуьруьг ТӀагьиран, Етим Эминан ва Фазу Алиевадин къаматра авай аялар алаз акуна. Къейд ийин, аялри алукӀнавай парталри, абур сегьнедал къугъвазвай тегьерди тамашачияр гьейранарна. Мярекатдин асул пай школадин актовый залда давам хьана. «Чинардин хел», «Адетрин къармахра» ва «Куса» тамашайрай къалурай сегьнейрин чӀуквара аялри арадал гъанвай къаматар тамашачийри гурлу капаралди къаршиламишна. Мярекатдин вахтунда аялри шиирар кӀелзавай ва лезги халкьдин кьуьлер тамамарзавай. Инал райондин образованиедин управлениедин начальник Халидин Эльдарова, Луткунрин хуьруьн школадин директор Эльдар Агьмедова ва райондин образованиедин ва илимдин работникрин профсоюздин райкомдин председатель Хийируллагь Алиева мярекат ��ешкилай ва ада иштиракай ксариз хуш келимаяр лагьана. – Ихьтин бажарагъ авай, хайи чӀалал, чилел, чи адетрал рикӀ алаз чӀехи жезвай несил авай чахъ еке гележег ава! И карди къе чак еке гьевес ва лувар кутуна. Рагьметлу Идрис Шамхалова Ахцегьа арадал гъайи сифте милли театрдин ирс чи школадани давам жезва. Им муаллимрин, аялрин, абурун диде-бубайрин зегьметдин нетижа я! Чун къе и кардин шагьидарни хьана. Аферин квез! – лагьана багьа мугьманри чпин рахунра. Мярекатдин эхирдай мугьманриз чпел гьар жуьре няметар алай столрихъ теклифна.
+Ахцегьрин 2-нумрадин юкьван школада «Хайи чӀалан ва литературадин йисан муаллим» конкурсдин муниципальный этап кьиле фена. Ада Ахцегьрин, Хкемрин, Луткунрин, КьакӀарин, Калукрин хуьрерин юкьван школайра дидед чӀалан тарсар гузвай муаллимри ИШТИРАКНА.АБУРУ ачух тарсарин куьмекдалди чпин чирвилер,алакьунар, кӀвалахдин рекье ишлемишзавай цӀийи методикаяр кьалурна. Конкурсантрин экъечӀунриз райондин образованиедин управлениедин къуллугъчи Ильмара Велиевади, 3-нумрадин АООШ-ДИН тежрибалу муаллим Лида Агьмедовади ва Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин муаллим Зарема Агьмедовади къимет гузвай. Ингье, конкурс лап яцӀа гьатна. «Точка роста» инновациядин проектрин кабинетда кьве столдихъ «Дагъдин лекьер» ва «Асланар» командаяр ацукьнавай, ученикри муаллимдин итижлу суьгьбетдиз яб ва адан суалриз жавабар гузвай. Тарс аялрин фикир желбдай тегьерда кьиле физвайвиляй абуру ана ашкъидалди иштиракна. Са куьруь вахтунда муаллимди Етим Эминан, Хуьруьг ТӀагьиран, СтӀал Сулейманан, Алирза Саидован ва маса шаиррин поэзиядин бязи чинар ачухна, хайи чӀалан грамматикадай, пунктуациядай аялрин чирвилер АХТАРМИШНА.КЪЕЙДИН, эхиримжи вахтара хайи чӀалаз гьам аялри, гьам абурун диде- бубайри са артух гьяз ийизмачтӀани, конкурсда иштиракай аялрихъ лап хъсан чирвилер авай. Им, гьелбетда, муаллимрин зегьметдин нетижа я! Конкурсдин нетижада 1-чкадиз Хкемрин хуьруьн школадин лезги чӀалан ва литературадин муаллим Мая Гьажиева лайихлу хьана. Кьвед лагьай чка КьакӀарин хуьруьн юкьван школадин муаллим Минара Гьуьсейновади ва 3-чкани Луткунрин школадин муаллим Гуьлсира Сулеймановади кьуна.
+«Хайи чӀалан 2023-йисан муаллим» конкурс
+Америка и кар давамариз фадлай гьазур я, мумкинвилерни адахъ сергьятсузбур ава. Лугьузва хьи, иллаки чибуру, однополярный дуьнья, яни США сад тир агъа хьун эхирдал къвезва, дуьнья многополярныйди жезва, США-ДИН роль агъуз аватзава, квахьзава… И гафарихъ инанмиш жез кӀанзава, анжах бине авач. Америка вичин ролда (дуьньядин агъавиле) ама, ада и кар Россиядал ийизвай гьужумдалди ва гьакӀ амай дуьньядани гьар юкъуз тестикьни ийизва. Россияди маса гузвай нафтӀадин къимет чпи эцигун (потолок цен), чи удобренияр маса гудай ихтиярар чаз гун-тагун, абур тухузвай танкерар (пароходар) страховат авун ва я тавун, Россиядин банка��из международный платежный операцияр (пулар санай масаниз ракъурун) къадагъа авун, США-ДА (Нью-Йоркда) авай ООН-ДИН международный серенжемра чи политикризни дипломатриз иштиракдай ихтиярар гун ва я тагун, гьа икӀ мад – ибур вири США вичин ролда мягькемдиз амайди тестикьарзавай делилар я. Америкадин мумкинвилер гьелелиг сергьятсузбур я. И карда абуру чпелай аслувиле гьатнавай вири Европани ишлемишзава. Адан къуват армия, яракьар, гьа ядерный ракетаярни бомбаяр кваз туш – адахъ хьтин яракьар (бязибур гьадахъ авачирбурни) Россиядихъ, Китайдихъ ва бязи масадбурухъни ава. США-ДИН къуват, гьайбатлувал, пехъивилин бине доллар я. Вири дуьнья доллардилай аслувиле ава. Россия вични мягькемдиз гьадан къармахра гьатнава. Гьи континент, гьи уьлкве кӀандатӀани къачу – виринра и пулдихъ цӀигелух я, вуч ва гьина кӀандатӀани къачузни жезва, маса гузни. Долларар США-ДИХЪ сангьисаб авачир кьван ава. Къазанмишнавайбур ваъ, абурув доллардин станок гва, мус, гьикьван кӀан хьайитӀани басмадай акъудиз (чапиз) це Укринадиз, террористриз, амай гьахьтин дуьньяда къал твазвай бандитриз, коллаборационистризни наемникриз, жуван ватан, халкь маса гуз гьазур хаинриз ва гьакӀ амай гьахьтинбуруз. Гьавиляй пехъи хьанвай Америкадилай къе вири алакьзава. Эхиримжи 20-25 йисуз США-ДИ 20 дахъ галаз уьлквейра дявеяр къарагъарнава ва абура иштиракнава – Афгъанистан, Ирак, Ливия, Сирия ва гьакӀ амайбур. Са гуьллени дяведа чпин сергьятра ягъун тавунвай Америкада 16 миллион наемникар – ветеранар ава лугьузва. Гила Украинада ягъунрин сергьятар къвердавай гегьенш, чуьруьк дерин жезва. Яракьар гун, абурун жуьреяр, мумкинвилер гзаф ятӀани, Зеленский рази туш, тӀимил я лугьузва, «мад-мад» лугьуз гьарайзава. Адаз Россиядин аксина дяве тухунай вуч кӀандатӀани ва гьикьван тӀалабайтӀани гузва. Ам гьа СШАДА, вири Европадани багьа лидер хьанва. США-ДА Сенатдин спикер Н.Пелоси хьтин «политикадин бабушкайри» адан гъилериз мез гузва, Европади ам пешапай хьиз пешеринни цӀамарин юкьва туна, сала акӀурдай чучелодиз – пехърез ухшамишна «человек года» лагьана малумарна, дуьньядиз раижнава. ИкӀ хьайитӀа адаз Нобелевский премияни хгана гьа къиметсуз хьанвай премия ганвай мракобесрин – иудайрин цӀиргъ – А.Солженицын, Б.Обама, М.Горбачев, В.Зеленский, «посмертно» хгана Б.Ельцинни кухтуртӀа, лишанлуди ва девирдиз лайихлуди жедай. Дуьньядал тежедай са карни авайди туш, вири инсанар тӀвар алай субъектрин гъилева. Абурни гьар жуьрединбур жеда: Байден, Макрон, Тереза Мей, Джексон, Лиз Трасс, Шольц, Дуда ва хейлин масабур. (Виридан тӀвар кьуртӀа, сиягь яргъиди жезва). Бубайрилай атанвай фадлай авай ихтилат я: Худадиз са кас жазаламишиз кӀан хьайитӀа, адан акьул къакъудда. Акьул квахьна кӀамай (кими) хьанвайди са кас хьайитӀа, адахъ галаз рахаз акьван четин туш. Гзафбур дели хьайила, «коллективный разум» (акьул) квахьнавай уьлквеяр, континент арадал атайла гьакъикъат хаталуди жезва. Коллективный Европа, США-НИ кьилеваз амай вири Запад гьа ихьтин гуьнгуьниз атана пехъи ва хаталу хьанва. Западдин лидеррин мецера, рикӀера авайди гьа са ихтилат – «дяве» хьанва, прессадани гьакӀ я. Вири дуьньядин иштираквал аваз гьялна кӀанзавай месэлаяр – кесибвал, каш, терроризм, экстремизм, климат (чӀур жезвай гьаваяр), пандемияяр (азарар) – вири рикӀелай фенва, яргъариз акъатнава. Уьлквейрин арайра алакъаяр, ихтибарлувал, санал кӀвалахун, сада садаз куьмекун, меслятдал атун – вири квахьнава. Тикрарзава: вирибурун сивера «дяве» гаф ава, ам глобальныйди (мировойди) авунал рази я, ядерный дяведизни акьул квахьнавай Европа гьазур я. ФРГ-ДИН ВВС-ДИН командующий генерал Герхарца НАТОДИЗ Россиядин аксина ядерный яракь ишлемишиз гьазур хьуниз эвернава. Польшадин са политикди – Сикорский лугьудайда Западный уьлквейри Украинадив ядерный яракь вугана кӀанда лугьузва. Акьул авай лях-полякдиз (эгер аватӀа) Украинада ядерный яракь ишлемишайла радиацияди Польшани кӀевдайди чидач жал? Запад сакӀани секин жезвач. Санкцийрин кьилел цӀийи къадагъаяр, са уьлквейри маса уьлквейриз международный трибуналрин судар авунин теклифар, Россиядиз аксивилер авуник международный тешкилатар – ООН, ЮНЕСКО кутунин чалишмишвилерни пайда жезва. Гьа ЮНЕСКО Западди Урусатдин культура къадагъа авурла, Болгарияда, Прибалтикада, Украинада ва масанра хейлин памятникар чукӀуриз эгечӀайла, маса нагьакьан крар авурла лал хьана кис я, са жуьрединни къимет гузвач, реакция авач. Им абурун эвелимжи буржи я эхир! Гьакьван дявеяр кавагъна зиянар ганвай США-ДИН культурадик садани кязавач. Ам мягькемдиз долларди хуьзвайди гьа инай аквазва. Аксивилер вири рекьерай артух жезва – политикадин, экономикадин, идеологиядин, военный (дяведин) рекьерай. Гьа ибурун кьилел эхиримжи вахтара ЛГБТДИН пропаганда, трансгендеррин гьерекатар пара ва гужлу хьайила – этикадин, эдебдин (марифат), мировоззренческий рекьерани зидвилер малум хьанва. Россиядинни США-ДИН аксивилер къураматар бес тахьана Арктикадиз акъатзава. Гьа и мекьи баябан чкайрани кьве уьлкведин военный (дяведин) аксивилер арадал къвезва. Мад Россия кьулухъ рахкъурдай сергьятар амач. Эхиримжи сенгер. Гьикьван эхда? Асирар фенва.
+Жафаров Мегьамед 1974-йисуз Ахцегь райондин Мацарин хуьре дидедиз хьана. 2010-йисалай Россиядин къенепатан крарин Министерствода къуллугъна. Ада РФ-ДИН кьушунри Украинада кьиле тухузвай СВО-ДА иштиракзавай. Херсондин областдин Давыдов Брод хуьруьн къваларив душманди артиллериядай цӀай гузвай макъамда, женгинин юлдашар хатасуз чкадив агакьардайла, залан хирер хьайи ам санбатдиз хутахзавай рекье куьтягь хьана. Кьейидалай кьулухъ адаз “Жуьрэтлувиляй” орден гана.
+Малум тирвал, Ахцегьрин 1-нумрадин СОШДИН 11-«а» классдин ученица Резия Шагьэмировади мукьвара Кьасумхуьрел математикадай кьиле фейи олимпиадада 1-чка кьуна. Заз райондин образованиедин управлениедин коллективдин ва кьилди жуван патай чи ученицадиз ва Олимпиадада иштиракай вири аялриз чпин агалкьунар тебрик ийиз кӀанзава. Зегьмет къачуна кӀел авурла, нетижаярни арадал къведайди я! Гьа са вахтунда ихьтин серенжем тешкилна вини дережада аваз кьиле тухвай ксаризни разивилин хуш келимаяр лугьуз кӀанзава. Ам кьиле тухун патал пулдин такьатар харж авунин гереквал ава. Заз чизва хьи, «Иман» тӀвар алай мяргьаматлувилин фондуни чпин ачух гъил яргъи авуна са йисан къене Кьиблепатан Дагъустандин школайра кӀелзавай аялрин арада кьуд олимпиада кьиле тухванва. И кар патал фондуни 1 миллион манатдилай артух пул харжнава. Шаксуз, им чи аялар, абурун пакадин югъ ачухди хьун патал «Иман» фондуни авунвай еке сувабдин кӀвалах я. И карди неинки са жегьилрик мадни хъсан кӀелунин гьевес кутазва, абурун диде-бубаяр шадарзава, гьакӀ муаллимарни руьгьламишзава. Заз Ахцегь райондин образованиедин управленидин вири къуллугъчийрин ва кьилди жуван патай «Иман» фондунин сагьиб Феруза Назимовнадиз баркалла ва сагърай лугьуз кӀанзава.
+Еке гьуьрметдивди Ахцегь райондин образованиедин управлениедин начальник Халидин ЭЛЬДАРОВ
+Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школада технологиядин тарсар гузвай Зумруд Къарахановна Муртузова коллективда чӀехи гьуьрмет авай ва аялрин рикӀ алай муалимрикай сад я! И крар анжах намуслу, зегьметкеш, инсанпересвилин къилихрин касдивай къазанмишиз жеда. Зумруд муаллим лап къени инсан, кӀвалахдин рекье вафалу юлдаш, аялар пара кӀандай, чӀехи-гьвечӀидан гьуьрмет-хатур хуьдай кас я. Вичин ери-бине Баку шегьердай тир Зумруд Муртузова 1964-йисан 24-апрелдиз дидедиз хьана. Бакудин 143-нумрадин юкьван школа куьтягьай жегьил руша ана А.Зейналлидин тӀварунихъ галай музыкадин училищеда скрипкадин классдай чирвилер къачуна. Саки вад йисуз ада Бакудин кьвед лагьай нумрадин музыкальный школада тарсар гана.1990-йисара адан хизан Дагъустандиз куьч хьана. Гуьгъуьнай З.Муртузовади ДГПУ-ДИН технологиядин ва карчивилин факультетни агалкьунралди акьалтӀарна. 1997-йисалай инихъ гьакъисагъвилелди Ахцегьрин 1-нумрадин школада кӀвалахзава, аялриз, иллаки рушариз, уьмуьрдин гегьенш рекье лазим къведай тупӀунгъилин, кулинариядин, дизайнервилин пешейрин бинеяр чирзава. Зумруд муаллимди вичин хизандани пуд велед тербияламишзава. Адан муаллимдин виликан ученица, алай макъамда Москвадин медицинадин колледжда кӀелзавай Сабина Мамедовади и муаллимдин гьакъиндай икӀ лугьузва:- Чна 8-классда кӀелдайла чи класс тӀимил аялар ава лагьана чукӀурна, са пай аялар Зумруд Къарахановнади руководство гузвай классдиз рахкъурнай. Дуьз лагьайтӀа, чна и кӀвалах гзаф наразивилелди кьабулна, перишан хьанай. Жув гъвечӀи чӀавалай вердиш хьанвай аялрихъай, муалимдихъай галудун пара пис кар я эхир. ЦӀийи классда Зумруд муаллимди ва адан насигьатриз муьтӀуьгъ тир аялри чун кьабул авур тегьер акурла, чаз гзаф хвеши хьана. Сифте йикъалай башламишна са чӀехи хизанда хьиз, дуствилелди кьве йисуз чна и классда кӀел хъувуна. Зумруд муаллимди вичин тарсунилай алава яз, чаз руьгь ва сагъламвал мягькемардай, уьмуьрда гьалтдай чуьруькрай кьил акъуддай сирерни чирна, ватанпересвилин гьиссерни гужлу авуна. ЕГЭ вахкузвай вахтундани Зумруд Къарахановна чаз виридаз кьвед лагьай диде хьана. Ада чи патахъай екедаказ къайгъударвалдай. Чаз ам пара кӀан я! Вич Аллагьди хуьрай! Муаллим патал виридалайни чӀехи савкьат уьмуьрда вичи тарс гайи аялрин агалкьунар ва абурун патай рикӀин лап деринрай къвезвай хуш алхишар я. Квехъ мадни еке агалкьунар, куь зегьметдал къимет гъидай тербиячияр артух хьурай, гьуьрметлу Зумруд муаллим! Квез Халкьарин арадин дишегьлийрин Югъ мубаракрай!
+Дишегьлийрин Халкьарин арадин Югъ алукьнавайвиляй чун мукьвара Луткунрин хуьре яшамиш жезвай зегьметдин ветеран ва игит диде Ражабова Умуят бадедин кӀвализ мугьман хьана. Чна адаз сувар рикӀин сидкьидай мубарак авурдалай кьулухъ куьрелди вичин уьмуьрдин рекьикай суьгьбет авун тӀалабна. Адан суьгьбетдай малум хьайивал, Умуят баде 1939-йисан 26-январдиз Луткунрин хуьре зегьметкеш хизанда дидедиз хьана. Адаз бомбайрин, тупарин къукърумар, кузвай хуьрер, шегьерар акуначтӀани, дяведин йисара хайи саки вири аялри хьиз, гзаф четинвилер, магьрумвилер гьиссна. Абуру гьа дяве физвай йисара ва гуьгъуьнлайни чӀехибурухъ галаз санал зегьмет чӀугуна, женгерин цӀаярай хтун тавур бубаяр эвезна. Гьа ихьтинбурун жергеда чи Умуят бадени ава. Дяведин йисара зи рагьметлу буба хайи Ватан немсерикай хуьн патал фронтдиз фена. Залум дяведи къулай кӀвалин секинвал чӀурна. Буба Ватан патал телеф хьана. Хизан хуьнин рекьяй вири зегьметарни четинвилер дидедин хивез аватна. Дидедиз куьмек хьун патал зун цӀипуд йисан яшда аваз колхозда кӀвалахиз эгечӀна. Колхозчийриз цанар цаз, кӀунчӀ, мух, сил, кӀах цаз ва кӀватӀ хъийиз куьмек гузвай. Дидеди кӀахун гъуьруькай фу чраз, хъчар квай хапӀа ийиз гзаф четин шартӀара вичин аялар хвена . Вахтар физ алатна, вичин вахтунда Умуят бадеди луткунви Рамазанахъ галаз уьмуьрдин рехъ сад авуна. Абуру кьведани колхозда КӀВАЛАХЗАВАЙ.УМУЯТ бадеди сифте хайи хуьруьн колхозда, гуьгъуьнлай совхозда дояркавиле зегьмет чӀугуна. Адан зегьметдин агалкьунар, общественный уьмуьрда активвилелди иштирак авун са шумуд сеферда пулдин премияр, къиметлу савкьатар гуналди къейдна. Умуят бадеди вичин уьмуьрдин юлдашдихъ галаз санал туькӀвей хизан арадал гъана, цӀуд аял (вад рушни вад гада) чӀехи авуна,тербияламишна, чпин мурадрив агакьдай мумкинвилер яратмишна. Гила абурухъ гьардахъ чпин хизанар хьана гьарда сана гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугвазва. Алай вахтунда, вири уь��кведа хьиз, Дагъустандани призывдин яшара авай бязи жегьилриз армиядин жергейра къуллугъиз эвер гузва. Умуят бадедин хтулдини Украинада кьиле физвай женгинин махсус серенжемда иштиракзава. Аллагьди дуьнья ислягь авурай, чаз акур четинвилер чи невейриз тахкурай. Вирибурун балаяр сагъ-саламатдиз хтурай, – лугьузва ада. Хейлин яш хьанватӀани, Умуят баде уьмуьрдин активный сенгердал ала. Ам сала-багъда кӀвалахиз,вичелай алакьдайвал гуьлуьтар храз (вичин гъилин гуьлуьтрикай садбур зазни пишкеш авуна), уьмуьрдин девлетлу тежриба агалкьзавай несилдиз таз, хтуларни птулар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишиз алахънава. Къуй Умуят бадедихъ чандин мягькем сагъламвал, кӀубанвал ва мадни яргъи уьмуьр хьурай!
+Келемдин салат икӀ гьазурда:
+келем куьлуьдаказ куьткуьнда, адан кьадардиз килигна теркадай янавай газарни кутуна, кьел кӀвахда. Къацу хъчарини чичӀекди адан дад мадни хъсанарда. Винелай набататдин ягълу, къаймах ва я майонез илична хъсандиз хуькуьрда. Салат гьазур я! Аквазвайвал, гьазуризни регьят, бедендин сагъламвал патални менфятлу я.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Гъилевай йисан 10-мартдиз Дагъустан Республикада гьукуматдин Центральный архив арадал атайдалай инихъ 100 йисан юбилей къейдна. Лишанлу и вакъиадихъ галаз алакъалу яз, Ахцегь райондин тарихдин музейда махсус выставка ачухна. Музейдин ва муниципалитетдин архивдин идарадин коллективрин умуми къуватралди тешкилна кьиле тухвай метлеблу мярекатда депутатрин Ахцегь райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаева, райондин кьилин библиотекадин, алава образованидин, редакциядин ва бязи маса идарайрин векилри иштиракна.
+КӀватӀ хьанвайбур выставкадин экспозициядин ядигаррихъ галаз танишаруналди, мярекат музейдин директор, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Агьмед Дагъларова ачухна ва рахун патал ада сифте гаф депутатрин райсобранидин председатель Абдулкерим Нажмудиновичаз гана.– За жуван ва райондин руководстводин патай архивдин хилен къуллугъчийриз пешекарвилин сувар – 100 йисан юбилей рикӀин сидкьидай мубаракзава! Къуй квез чандин сагъвал ва чи архив – милли тарихдин, культурадин, экономикадин, яшайишдин ирс кӀватӀ хъувунин, къайдада тунин ва хуьнин карда агалкьунар хьурай! Гьуьрметлу юлдашар, фикир гайила, архив чи халкьдин милли тарихдин цӀуд йисаралди кӀватӀ хьанвай ва вирибурун пай квай хазина я. Ам мадни девлетлу авун, хуьн и хиле кӀвалахзавай анжах сад-кьве касдин везифа туш, чи вирибурун ватанпересвилин буржи я. Якъин, чи гьар садан кӀвале хсуси архив – бубайрилай амай куьгьне документар, шикилар ава. Абур архивдиз вахкун тийиз, гьакӀ пуч хьана физва, тарих квахьзава. И жигьетдай жемятдихъ галаз гъавурдик кутунин кӀвалах тухвана кӀанда.– 2023-йис уьлкведин архивариусар патал юбилейдинди я: РФ-ДА архивдин къуллугъдин 105, Дагъустанда 100 йис тамам хьанва, – суьгьбетзава Ах��егь райадминистрациядин архивдин отделдин заведующий Гьавизат Мамедовади. – Ахцегьа ХIХ асирдилай Самур округдин архив авай. Советрин девирда ам Махачкъаладин центральный Госархивдиз (ЦГА) хутахна. Ахцегь райондин архив официальнидаказ цӀийи кьилелай 1955-йисалай арадал хкана ва адан сифте заведишни Мирзоев Азиз тир. Ахпа адан уьмуьрдин юлдаш Жамината кӀвалахна. Гила, 1990-йисалай и кьисмет зи хиве гьатнава. Архивдин къуллугъдин мана-метлеб тайинариз четин я: архив авач – тарихни авач. 1919-йисал къведалди гъиле гьатзавай вири документар чна ЦГА-ДИЗ вахкузва, гьа са вахтунда 1919-2023-йисара кӀватӀ хьанвай 11 агъзурав агакьна гьар жуьре документар, гьардаз вичин нумра гана, кьилди-кьилди папкайра туна ва 99 фондуниз пайна хуьзва. Чи идара алай аямдин оргтехникадал, документация эцигун патал ракьун стеллажрал таъмин я. Ина хуьзвай чан алай тарихдин метлеблувиликай рахайтӀа, ингье Самурский округдин собесдин къуллугъчийрин 1922-йисан мажибрин ведомостар, ахцегьвийрин 1943-1945-йисарин похозяйственный ктабар, 1950-йисарин «ЦӀийи дуьнья» газетдин подшивкаяр, машгьур кьилди ксарин документринни шикилрин делояр...– Архивдин экспозициядин юкьва нафтӀадин куькӀвенвай куьгьне лампа тунин лишан (ина хабар кьазвайбуруз чир хьуй) ам я хьи, архивди, лампади хьиз, чи тарих ишигълаванзава, – давамарзава вичин суьгьбет Агьмед Дагъларова. – Архивдинни музейдин кьилин везифа тарих хуьникай ибарат я. За куь вилик анжах эхиримжи вацра музейдиз хтанвай бязи экспонатар эцигнава: Санкт-Петербургда яшамиш жезвай ахцегьви Мирзоева рахкъурнавай 19-асирдин гравюраяр, Хасбулат Аскар – Сарыджадин чарарни гъилин скульптураяр, Каспийскда и мукьвара рагьметдиз фейи Айишат Мусанабиевадин хсуси архив, Советрин девирда Ахцегь районда спорт вилик тухвай зурба пагьливан Къеземетов Мирзадин (ам вичин вахтунда Ахцегьрин хуьруьн Советдин ва спорткомитетдин председатель тир) пагьливанвилин алакьунар къалурзавай шейэр, чкадин бажарагълу художник Мамедов Мамед муаллимди карандашдал чӀугунвай Расул Гьамзатован еке портрет… Ибур гьар сад чи милли тарихдин ва культурадин шагьидар я. Архивар чи руьгьдин ирс-девлет тирдан, архивдин материалрив инсанар акьалтӀай къайгъударвилелди эгечӀун лазим тирдан гьакъиндай чпин фикирар гьакӀ анал рахай райондин искусствойрин школадин директор, Карачаево-Черкессия Республикадин культурадин лайихлу работник Мегьамед-Зериф Гьажиева, РД -дин культурадин лайихлу работникар тир райондин кьилин библиотекадин кӀелдайбурун залдин заведиш, Гуьлжагьан Гъаниевади, и цӀарарин авторди (библиотекадин, газетдин кӀвалахарни архивдихъ галаз алакъалу я эхир) ва масабуру лагьана. 14-мартдиз Махачкъалада М.Горькийдин тӀварунихъ галай Урусрин драмтеатрдин дараматда Дагъустандин халкьари гатфар къаршиламишуниз талукь республикадин сувар кьиле фена. И серенжемда Агъул, Акуша, Ахцегь, Буйнакск ва маса районрайни Хасавюрт шегьердай атанвай яратмишунрин коллективри иштиракна. Тамашачийрихъ ина гзаф миллетрикай ибарат тир Дагъустан Республикадин халкьарин гатфар къаршиламишунин адетдиз талукь «Оц бай», «Дерхъаб хъу», «Новруз байрам», «Интнил хьхьу», «Яран сувар», «Хидин уш», «Эбелцан» ва икӀ мад сегьнейриз килигдай мумкинвал авай. И сувари Дагъустандин халкьарин фольклордин девлетлувал къалурзава.
+Алай йисан 11-мартдиз «Женгинин стхавал» тешкилатдин чи райондин отделениеда «Ахцегь район» МРДИН кьилин везифаяр тамамарзавай Р.Гьамзаевни «Женгинин стхавал» тешкилатдин райотделениедин регьбер Р.Сулейманов РАЕНДИН академик, профессор, НЬЮЙОРКДИН Илимрин Академиядин академик, биологиядин илимрин доктор Э.З.Эмирбеговахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Адаз гьахълудаказ илимдин корифей лугьузва. Э.З.Эмирбегов 450 кӀвалахдин автор я. Ада илимрин 60 кандидат гьазурна. Э.З.Эмирбегова США-ДА, Англияда, Францияда, Египетда, Югославияда, Чехословакияда, Болгарияда, Голландияда, Швецияда ва маса уьлквейра кӀвалахна.
+Гуьруьшмишвилин вахтунда абуру чи райондин жегьилар халкьдин баркаллу адетрал бинеламиш хьана ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин месэлаяр веревирдна. Гележегда академикдин фикирдик жегьилрик илимдин рекье кӀвалахунин гьисс кутунин ва абуруз гьар жуьре куьмекар гунин мураддалди райондин са жерге школайриз фин ква.
+18-март вири республикадин субботникдин югъ я: гьар сад вичин гьаят, куьче михьунив эгечӀ!
+13-мартдиз райондин активдин нубатдин совещание депутатрин райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан сифте месэладай – налогар кӀватӀунин гьакъиндай малумат авун патал ада гаф райадминистрациядин кьилин заместитель Фатима Агъмедовадиз гана. «Гьелелиг райондин вири СП-РИН кьилер налогар кӀватӀунин месэладив хивевай жавабдарвал тамамвилелди аннамишуналди эгечӀзавач», – туьнбуьгьдин тегьерда лагьана ада ва кӀвалах активламишуниз эверна. Ахпа Абдулкерим Нажмудиновича залдавайбур 18-мартдиз вири республикадин субботник малумарнавайдакай хабардарна. «Гатфарин кӀвалахар михьивилер авунилай, дигидай цин хулер экъягьунилай эгечӀдай адет я. Михьивал сагъламвилин замин я. Общественный чкайрин сангигиенадин гьалдилай жемятдин культурадин дережадиз къимет гузва. Туристар, мугьманар пара жезвай шартӀара и кардиз чна иллаки кьетӀен фикир гун лазим я», – къейдна ада. Ахпа ада гьар са идарадин коллективдиз гатфарин бигерда – субботникда нетижалудаказ кӀвалахун патал кьилди-кьилди участокар тайинарна. Субботникда неинки са идарайрин коллективриз, гьакӀ жемятдизни экуьнахъ вири сад хьиз атана, намуслувилелди иштиракуниз эверна.
+Дуьз лагьанва – Россиядин накьварик гзаф душманрин кӀарабар ква. Кьве виш йис идалай вилик и винидихъ къейднавай цӀарар кхьенва А.С.Пушкина. Вуч дегиш хьанва? Лап куьрелди бязи крар тикрарин: (пара яргъариз фидач) шведарни полякар украинадин гетманарни атаманар галаз (1708-йисуз), Франция (1812-йисуз), Туьркия, Англия, Франция (1853-1855-йисара), Антанта (Великобритания, Франция, США саналди Туьркияни галаз (1918-1920-йисара)), Германия (1941-1945-йисара), иудайрин гъилерал авур эхиримжи политический залзала (1991-йисуз) чи чилел атана. Уьлкведа, гьакӀ Западдани парабурун мецел алай суал я – авачни са жуьредин мумкинвал дявеяр акъвазарна меслятдал атунин? Икьван чӀавалди Россия гьамиша гьазур тир, адет яз гьамиша алдатмишни жезвай. Гила гъавурда акьунвайди хьиз аквазва, РФ-ДИН къецепатан крарин министр С.Лаврова ачухдиз жаваб ганва: къенин Западдин политический элитадихъ галаз са жуьрединни переговорар (рахунар) тухун эсиллагь мумкин кар туш. Гъавурда акьазвайвал, министрди Западный уьлквейра паранойда авай лидерар квахьна чкадал акьуллу, адекватный политикадин прагматикар атуник умуд кутазва. Гьа инани кьве аксиома рикӀел гъиз кӀанзава. Западдин Россиядиз авай адават даимлухди я, са вядедани Запад Россиядин итижар патал меслятдал къведач. Эгер меслятрив эгечӀайтӀани, Россия алцурариз алахъда. И кар абурулай, адет яз, алакьни ийизва – тарихди шагьидвалзава. Россиядин менталитетдик фад алдатмиш жедай къилих ква. Гьа инай кьвед лагьай аксиома къвезва: мажбур хьана башламишнавай женг эхирдал тухун, гъалибвилел акьалтӀарун чарасуз я. Куьтягь тавунвай, кьатӀ тунвай крарин эхир гьамиша писди ва хаталуди жезвайди я. Гьавиляй Украинадин вакъиайрани са компромиссни виже къвезвач, я чун ва гьахъ патал хийирлу меслятдал атунин мумкинвални авач. Им маразмди кьунвай президент кьиле авай уьлкведи Россиядал илитӀнавай дяве я. Женг гъалибвилел акьалтӀарна кӀанда. Саксонар анжах къуватдиз муьтӀуьгъ жедай миллет я. Къенин Европа акьул квахьна мягькемдиз гьа зегьерлу русофобия деринарзавай саксонрин къармахра гьатнава. И кар гьамиша рикӀел хьана кӀанда. Са кар мад къейд ийин. Сир туш хьи, Украинадиз 50 уьлкведи яракьар ракъурзава, гьакьван уьлквейрай чахъ галаз женгина политикрини иштиракзава. И карди садни тажубарзавач, Западдин фикирралди гьакӀ хьун лазим я. Гьа са вахтунда Россиядин армияда Ирандин дрон (беспилотник) пайда хьанмазди Западдин лидерри-политикри чпин прессани галаз коллективный хордал къув ягъиз башламишзава, Западди Россиядиз ихьтин ихтияр гузвач!
+И йикъара Ахцегьа «Йисан муаллим – 2023» лишандик кваз тухузвай республикадин конкурсдин муниципальный этап кьиле фена. Ана райондин школайра тарсар гузвай 8 муаллимди иштиракна. Абурун пешекарвилин устадвилиз ирид касдикай ибарат тир жюриди (председатель – РУО-ДИН ИМЦДИН начальник Заира МутӀалибова) къимет гана. Конкурсда 1-чкадиз Луткунрин юкьван школадин математикадин тежрибалу муаллим Тажлара Пашаева лайихлу хьана. Конкурсда тафаватлу х��айи ва иштиракай муаллимрив райондин образованиедин управлениедин патай Хуьруьгрин хуьре авай РДДИН лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримован регьбервилик квай просвещенидин «Luminary» Центрда грамотаяр вахкайдалай гуьгъуьниз чун винидихъ къейднавай конкурсда 1-чка кьур Тажлара Пашаевадихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Тажлара 1992-йисан 12-октябрдиз Ахцегьа Зейнидин ва Дагмара Пашаеврин хизанда дидедиз хьана. 2002-йисуз рушан 10 йис тамам хьайила, буба рагьметдиз фена. Вични математикадинни физикадин муаллим тир диде Дагмаради вичин велед низам-ахлакь аваз тербияламишна. 2009-йисуз Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школа лап хъсан къиметар аваз куьтягьай руш ДГПУ-ДИН математикадин факультетдик экечӀна, 2013-йисуз анаг яру дипломдал акьалтӀарна. Жегьил муаллимди вичин зегьметдин рехъ хайи хуьруьн 1-нумрадин юкьван школада кӀвалахунилай башламишна.2016-йисалай инихъ ада Луткунрин хуьруьн школада математикадин муаллимвиле кӀвалахзава. Тежрибалу муаллимдихъ кӀвалахда гьар йисуз агалкьунар жезва. Муаллимрин райондин конкурсда гъалибвал къачурдалай кьулухъ ада Мамедкъаладин СОШ-ДА и мярекатдин районрин арада кьиле фейи зональный этапдани иштиракна. Ана Тажлара муаллимди приздин чка кьуна, гила ада апрелдин вацра Махачкъалада кьиле фидай республикадин конкурсда иштиракда. Адахъ гьам дерин чирвилер, гьамни кӀвалахдин гзаф йисарин тежриба ава. Кьилинди, адан рикӀ хкянавай пешедал ва аялрал гзаф ала. «Математика илимрин шагь я!» – лагьанай вичин вахтунда магьшур алим К.Ф.Гаусса. Ни гъвечӀи чӀавалай математикадиз кьетӀен фикир гузватӀа, адан кьатӀунар гегьенш, ам къастунал мягькем жеда. И чӀавуз кӀвалахда агалкьунарни арадал къведа. И муаллимди тухвай ачух тарсар тешкиллувилелди ва чирвилер гунин рекьяй лап вини дережада аваз кьиле фена. Муаллимвилин рекьяй адан ахлакьдизни, чирвилеризни, чалишмишвилериз лазим тир къиметни гана. «Зун муаллимрин тухумдикай я, баде Мафи Юзбегова, чӀехи буба Гьажегъа Пашаев муаллимар тир. Диде Дагмара Пашаевадини муаллимвиле зегьмет чӀугвазва. Вири саналди чи мукьвабурун тухумдин педагогвилин стаж гзаф йисаринди я» – лугьузва Тажларади. Т.Пашаева хъсан муаллим хьиз, къайгъудар дидени я.
+Вичин уьмуьрдин юлдаш Абдул Идрисовахъ галаз санал абуру кьве хва тербияламишзава. Аялрини школада, чпин дидеди хьиз, хъсан къиметралди кӀелзава. Им, гьелбетда, дидедин зегьметдин бегьер я. «Муаллим, вич куз, масадаз ишигъ гузвай шем я» лагьанай ХIХ асирда яшамиш хьайи Италиядин писатель Джованни Руффиниди. Ви шемени масадбуруз гузвай ишигъ мадни экуьди хьурай, гьуьрметлу Тажлара муаллим!
+Алай йисан 10-мартдиз Хуьруьгрин хуьруьн СОШ-ДА махсус военный серенжемдин иштиракчи Икрам Якъубовахъ галаз гуьруьшмишвал кьиле фена. Тербиядинни ватанпересвилин и серенжем школади ва хуьруьн клубди тешкилнавай. Къейд ийин, Хуьруьгрин хуьруьн агьали И.Якъубова ��оссиядин Яракьлу къуватрин жергейра контрактдай къуллугъзава. Ада СВО-ДИН зонада гьа сифте йикъарилай женгинин гьерекатра артиллериствилин везифаяр тамамарзава. Икрам са шумуд Чухсагъулвилин грамотайралди къейднава. Отпускдин вахтунда ам хайи хуьруьз хтана. Ина ада вичи кӀелай школадал кьил чӀугуна, ученикрихъ ва волонтеррихъ галаз суьгьбетна. Школьникри еке итиждалди адахъ яб акална ва аскердив суалар вугана. Икрама Россиядин аскеррин игитвилерикай, вичи женгинин гьерекатра иштиракуникай суьгьбетна. Ада армияда къуллугъ авунин гереквиликай, Ватандин вилик аскервилин ва ватанпересвилин буржи намуслудаказ тамамаруникай, уьлкведин итижар хвена адан милли хатасузвал таъминарна кӀанидакай къейдна. Аялриз тайин тир чешнедал а кар акуна хьи, халис игитар патав яшамиш жезва ва жуьрэтлувал, викӀегьвал, Ватандал рикӀ хьун – вири ибур Россиядин халис гражданиндин ва ватанпересдин ерияр я. Школадин директор, «Женгинин стхавал» тешкилатдин райондин отделенидин член Мамед Агьмедова аскердин тереф хвена, адахъ чандин мягькем сагъвал, саламат къуллугъ хьун ва ам лап мукьвал тир вахтара гъалибвал гваз кӀвализ хтун вичин мурад тирди лагьана.
+7-мартдиз РДК-ДИН фойеда райондин руководстводин тапшуругъдалди культурадин, спортдин, жегьилрин крарин ва туризмдин рекьяй Управлениеди тешкилай дишегьлийрин Халкьарин арадин Йикъаз талукь мярекат кьиле фена. ЦӀийиз туькӀуьр хъувунвай культурадин КӀвалин дараматда, цуькверивни ширинлухрив безетмишнавай столрихъ яргъал тир Украинада махсус женгинин серенжемда иштиракзавай аскеррин дидейри, вахари, сусари, зегьметдин ветеранри, игит дидейри ва масабуру чкаяр кьунвай.
+Инал дишегьлийриз и сувар райондин кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Роберт Гьамзаева, райондин депутатрин Собраниедин председатель АБДУЛКЕРИМ Палчаева, мобилизациядин месэлайрай Дагъустан Республикадин Кьил С.А.Меликован куьмекчи Мегьамед Хадулаева, культурадин, спортдин, жегьилрин крарин ва туризмдин рекьяй Управлениедин начальник Къистер Гъаниевади, райондин дишегьлийрин Советдин председатель тир и цӀарарин авторди мубаракна ва хуш келимайралди абурун гуьгьуьл къачуна. Культурадин Управлениедин гьевескар артистри тамамарзавай манийрини кьуьлери межлис гурлу ийизвайтӀани, дидейрин рикӀерик са гьихьтин ятӀани къалабулух квай, вилерани пашманвал авай.– Чаз куь рикӀерикай хабар я, чан дидеяр, вахар! Амма гьар гьикӀ ятӀани куьн викӀегь хьун чарасуз я. Куьне армияда авай куь рухвайриз вилин накъвар ва зайифвал къалурна виже къведач. Зун вич женгинин пуд серенжемдин иштиракчи яз, за квез лугьун, кӀваляй къвезвай шад хабарри женгина авай кьегьалар гьевесламиш ийида. Аскердин руьгьдин мягькемвал ЧӀехи Гъалибвилин замин я! Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, заз квез РД-ДИН Кьил Сергей Алимович Меликован патай рикӀин лап чими г��фар ва цуькверин кунчӀар агакьариз кӀанзава, – лагьана гаф къачур Мегьамед Хадулаева. Райондин руководстводин патайни дишегьлияр суварин гуьзел пишкешрал шадарна ва игит рухвайрин дидейрин, абурун хизанрин къуллугъда чеб акъвазнавайди мад сеферда тестикьарна. Чкадин шаирар тир Мейрам Къазибеговади, Севинжи Муртазалиевади, Жамиля Гьажиевади чпин цӀийи шииррин цӀараралди дишегьлийриз сувар мубаракна. Къейдин, райондин аялрин яратмишунрин КӀвалин тербиячийри чпин гъилералди гьазурнавай открыткаярни дидейриз пара бегенмиш хьанвай. Геждалди давам хьайи шад межлисда дишегьлийри ширинлухрихъ галаз чаяр хъваз ял яна, тӀал-хъутӀал квай бязи месэлаяр веревирдна. 8-мартдин сувариз талукь серенжемда иштиракай дишегьлияр гележег хъсан жедайдак еке умудар кваз, руьгьдик лувар акатна чпин кӀвалериз хъфена. Им, шаксуз, мярекат вичин кьилин макьсаддив агакьна лагьай чӀал я!
+• Парчадин жуьредиз килигна уьтуь тайин кьадарда ифирун герек я. ИкӀ, кушунин пек-парталдиз ягъун патал уьтуь 250, памбагдин парчайриз 200, сун шейэриз - 150 градусдин ифирна кӀанда. РикӀелай ракъурмир: капрондин, нейлондин пек-парталдиз, къирериз уьтуь ягъун патал ам 60 градусдилай виниз ифирна виже къведач.• Агъариз са тӀимил ламузамаз уьтуь яда. Эгер абур лап кьуранватӀа, абуруз са тӀимил кузвай яд хъичирда. ИкӀ уьтуь ягъиз регьят жеда.• Крахмал вегьенвай це чуьхвенвай агъарал уьтуь алкӀун тавун патал абурал крахмал вегьедай чӀавуз циз са-кьве стӀал скипидар ва я са тӀимил кьел вегьеда.• Эгер уьтуь язвай шей квевай са тӀимил кайитӀа, адал хьанвай леке бордин кислотадай кьежирна, ахпа кӀвалин гьавадин чимивал авай целди чуьхуьда. Сун пек-парталдиз уьтуь кьежей пек эцигна, астӀар галай патай яда, тахьайтӀа абур «ацукьда» (агатда).• Штапелдин парталриз уьтуь кьуранвай гьалда, хъсандиз ифирна яда.• Вельветдин шалварриз уьтуь лап ифирна ягъун герек туш. ИкӀ адан чӀичӀ ацукьда.•
+Галстукдиз кьежей пекинал эцигна астӀар патай уьтуь яда. Уьтуь лап ифейди хьана виже къведач.
+Тарихдин лап деринрай, чи ата-бубайри гьеле гъуцариз икрамиз хьайи авам девиррай, атана чав агакьнавай Яран сувар лезгийрин лап къадим, тӀебиатдинни яшайишдин манадин шад ва метлеблуди я. Югъни йиф сад жезвай макъамда къейдзавай ам гатфарин тӀебиатдин сувар я, диндихъ галаз ерли алакъалу туш. Ада хъуьтӀуьн аязрикай хкатнавай тӀебиатдал чан хтун, гатфарин чуьлдин кӀвалахар башламишун, инсанар зегьметдал гьевесламишун, мичӀивилинни писвилин къуватрал экуьвилинни къенивилин крар гъалиб хьун, инсанрин арада хатур-гьуьрмет артухарун, кӀвале-хуьре михьивал хуьн, милли кухнядин ширинлухарни хуьрекар гьазурун, хъелбур туьхкӀуьн, азарлуйрални мукьва-кьилийрал кьил чӀугун, цӀун патав халкьдин милли манийринни кьуьлерин сегьнеяр къурмишун лишанламишзава. Ихьтин хъсан, къени ниятар фикирдаваз тухуз, бубайрин къадим ва баркаллу адетар давамарзавай суварикай мусурман диндиз вуч зарар ава кьван?! Яран сувар гьа ихьтин мурад-метлебдалди са лезгийри ваъ, вичел «Праздник первой борозды» ва маса тӀварар алаз Дагъустандин, Кавказдин пара халкьари къейдзава. Месела, табасаранар адаз «Эбел цан», агъулар «Эвел цан» лугьуз, гатфарин цанар цунив эгечӀзава... Къуй гатфарин и суварихъ галаз санал чи азарарни дердергъамар, лугьурвал, яран цӀу кана хьиз, квахьрай! Яран суварин кьилин лишан тир цӀун-ялаврин сир-манани гьам я: яшайишдин вири пис-эксиквилер алудунин лишан яз, куьгьне парталар, герек амачир шейэр кун. Гьуьрметлу районэгьлияр! Къуй квез гатфаринни зегьметдин сувар рикӀин сидкьидай мубаракрай! Куь кӀвалера, хизанра ислягьвили, сагъламвили, мублагьвили агъавал авурай! Куь чандин сагъламвал, бедендинни руьгьдин лигимвал мягькем хьурай, Амин!
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьилин везифаяр тамамарзавайди
+«Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собранидин председатель Абдул-Керим Палчаев «Эко Энерджи Групп» компанийрин Дестедин руководитель Артур Алибеговахъ ва РД-ДА ВИЭ вилик тухунин рекьяй Проектдин офисдин координатор Идрисгьажи Мегьамедовахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Гуьруьшдин сергьятра аваз терефри Фийчай ва Гутумчай вацӀарал гъвечӀи кьве гидроэлектростанция проектламишунин ва эцигунин месэлаяр веревирдна. Идахъ галаз санал абур Ахцегь районда ракъинин энергетика вилик тухунин мумкинвилизни килигна. Гьар са гъвечӀи гидроэлектростанциядихъ са МВТ-ДИН къуватлувал ава. Имни Ахтычай вацӀун дереда авай хуьрер энергиядал таъминарун патал бес ЖЕДА.««ЭКОГЭС» технологиядай гъвечӀи гидростанцияр эцигуни цин гьамбарханаяр эциг тийидай мумкинвал гузва. И мини гидростанцийри водотокдин режимда кӀвалахзава. Абурукай гьар сад екеди тушир кӀвализ ухшамиш я, чпини элкъуьрна кьунвай тӀебиатдиз зарар гузвач. Гьар са МГЭС типовойди я ва абурукай гьар садахъ са МВТ-ДИН къуватлувал ава. Икьван электроэнергия чахъ авай симеривай кьабулиз жезва» – суьгьбетна Артур Алибегова. Къейд ийин, электростанцияр проектламишунин ва эцигунин кӀвалах «къацу энергетика» вилик тухун гьевесламишунин госмеханизмайрин сергьятра аваз «ЭКОЭНЕРДЖИ» ГК-ДИН хсуси такьатрин гьисабдай кьилиз акъудзава. МГЭС-АР эцигун патал районди 1,6 гектардин майданар кьунвай чилин участокар чара авунва. Эцигунар 2024-йисалай башламишун фикирдиз къачунва. Идахъ галаз санал терефри Ахцегь районда ракъинин электростанцияр эцигунин месэлаярни веревирдна. Гьа икӀ, чи районда гъвечӀи гидроэнергетикадиз 400 миллион манатдилай артух хсуси инвестицияр рекье твадайвал я.
+Райондин Яран суварин шадвилер и сеферда, гъилевай йисан 21-мартдиз, Ахцегьа культурадинни ял ягъунин «Набережный» цӀийи багъда кьиле фена. Яран цӀаяр-ялавар авун, гьевескар артистрин тамаша-концерт гун, спортдин милли жуьрейрай акъажунар тешкилун, милли кухнядин н��метар дадмишун, тарихдин деринрай атанвай бубайрин хъсан адетар рикӀел хкун, гьакӀ юргъунвал алудун патални ина инсанриз гегьенш мумкинвилер ава ва абурукай хъсан менфятни къачуна. Суварин къайдада безетмишнавай Яран сегьне, сифте гаф рахуналди, райондин культурадин Управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова ачухна. Районэгьлийриз сувар раймуниципалитетдин кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Роберт Гьамзаева тебрикна. Жемятдин гуьгьуьлар райондин гьевескар артистри халкьдин манийралдини милли сеняткарвилерин сегьнейралди ачухарна. Чпин устадвал гьакӀ РДК-ДИН ашукьрин ансамблди, райондин ва Хъуьлуьдрин хуьруьн искусствойрин школайрин коллективри къалурна. Мярекатдай тамам репортаж газетдин къведай нумрада жеда.
+И мукьва Дагъустандин Гьукуматдин Председателдин заместитель Нариман Абдулмуталибован регьбервилик кваз Тарумовский райондин администрацияда хъуьтӀуьн къишлахрал гьайванри кьуьд акъудунин ва дугунрин сезондиз гьазур хьунин месэлайрай совещание кьиле фена. Серенжемда РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министр Мухтарбий Аджекова, РД-ДИН ветеринариядин рекьяй Комитетдин председатель Мегьамед Шапиева, Дагмелиоводхоздин директор Залкип Къурбанова, куьчери малдарвилин республикадин Управленидин руководитель Наби Абдулгьамидова, РД-ДИН Россельхозцентрдин Кеферпатан районрин уртах отделдин начальник Али Алиева, гьакӀни хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбуру иштиракна.
+Совещание ачухуналди, Нариман Абдулмуталибова Дагъустандин агропромышленный комплекс, гьа жергедай яз малдарвилин, дурумлудаказ вилик фин къейдна. Ада хабар гайивал, 2023-йисуз республикадин АПКДИ федеральный ва региональный бюджетрай саки са миллиард манат къачуда. «Чина малдарвал, дуьгуьчивал, хуьруьн майишатдин суьрсет гьялун активвилелди вилик физва. Къе республикадин къене 60 процентдив агакьна хсуси дуьгуь гьялзава. Чна и культура гьасилун 150 агъзур тонндив агакьарун ва адан 90 % гьялун фикирдиз къачунва», – лагьана вице-премьерди. Идахъ галаз санал, ада мелиорациядин комплекс вилик тухунин важиблувилел фикир желбна. Ада рикӀел хкайвал, Дагъустанда дугуник квай чилерин умуми майданри саки 400 агъзур гектар тешкилзава. И майданра набататчивилин вири продукциядин 80 % гьасилзава. Мухтарбий Аджекова куьчери малдарвилин чилерал гьайванри кьуьд акъудуникай гегьеншдиз суьгьбетна. Ада къейдна хьи, 2022-йисуз республикада 91,4 миллиард манатдин малдарвилин продукция гьасилна. Адан гафаралди, йисан эвелдалди Дагъустанда 930 агъзурдалай гзаф ири карчин гьайванар, саки 4,3 миллион хипер ва цӀегьер гьисабдал алай. Алатай йисуз агъадихъ галай кьадарра малдарвилин суьрсет гьасилнава: 265 агъзур тонн гьайванрин ва къушарин як (тукӀун патал жанлу заланвиле), 940 агъзур тонн нек, 14,5 агъзур тонн сар, 234 миллион кака. Гьар йисуз регионда 500 тонндилай артух хипен нек ва 115 тонндилай артух адетдин ниси гьасилзава. Гьайванри кьуьд акъудунин месэлайрал акъвазуналди, ада хабар гайивал, чӀехи пай майишатар алафралди таъмин я. Идалайни гъейри, республикада саки 1,1 агъзур тонн векьер игьтият патал хуьзва. «Куьчери малдарвилин гьар са зонада авай гьаларикай рахайтӀа, къенин юкъуз дулдин кампаниядин еришар йигин жезва. Куьчери малдарвилин зонайра 1 миллиондилай артух диде хипери кӀелер хун лазим я. 9-мартдалди абурукай тахминан кьудай са паюни 263 агъзурдалай гзаф кӀелер ханва. Дулдин 97 % саламатдаказ хуьз алакьнава», – лагьана РД-ДИН Минсельхозпроддин руководителди. Идалайни гъейри, министрди къишлахриз яд гунин месэлаярни къарагъарна. Ада аграрийривай гьайванар куьчери малдарвилин чилерилай тайинарнавай вахтара куьчарун истемишна. Министрди суьгьбет авурвал, 2023-йисуз Дагъустандин территорияда мелиорациядиз талукь 56 проект кьилиз акъудда. Нетижада дугуник 10 агъзур гектардин майданар акатда. Совещанидин сергьятра аваз Мегьамед Шапиев ва Залкип Къурбановни рахана. Абуру кьиле тухузвай ветеринариядинни профилактикадин серенжемрикай ва мелиорациядин къурулушар дугунрин сезондиз гьазур хьуникай суьгьбетна. Гьа са вахтунда абуру цицӀерин зиянкарар чукӀунин вилик пад кьунин серенжемрални кӀватӀ хьанвайбурун фикир желбна. Докладчикри къейдна хьи, итиж ийизвай вири къурулушрин ва хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбурун саналди тир кӀвалахдин нетижада эхиримжи са шумуд йисуз регионда цицӀерикай хуьн патал гьялзавай чилерин майданар са шумуд сеферда тӀимил хьанва. Гъиле авай йисуз зиянкарар адет яз апрелдин эхирра ва я майдин эвелра артмиш хьун гуьзлемишзава. Авай гекъигунралди и зиянкарри 29 агъзур гектардилай артух майданар кьадач. Серенжемдин нетижаяр кьур Нариман Абдулмуталибова къейд авурвал, эхиримжи йисара майишатдин кӀвалах кьиле тухун патал хъсан шартӀар арадал къвезва. «Дагъустандин властрин ва Россельхозбанкдин региональный отделениедин арада кьезилвал авай кредитар къачунин мураддалди, республикадин банкариз аграрийри рекье твазвай документриз куьруь вахтара килигунин патахъай икьрар хьанва. Ингье гьавиляй чи хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбуру и серенжемдикай активвилелди менфят къачуна кӀанда. Кьуьд акъудунин месэлайрал хтуналди, заз куь фикир а кардал желбиз кӀанзава хьи, бязи майишатри гьайванар патал алафар къачунин карда четинвилер гьиссзава. И кардихъ галаз алакъалу яз, муниципалитетрин кьилери герек тир тешкиллувилин серенжемар кьабулун ва тӀебиатдин шартӀар чӀур хьайи дуьшуьшра чкайрал алафар гъун таъминарна кӀанда», – меслятна вице-премьерди.
+Алай йисан 14-мартдиз Ахцегь райондин кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаеван ва Ахцегь, Докъузпара, Рутул районрин военный комиссар Рафик Мегьамедован регьбервилик кваз 2023-йисан гатфарин призывдин комиссиядин сад лагьай гегьенш заседание кьиле фена. Адан кӀвалахда райондин вири хуьрерин поселенийрин кьилери ва гьакӀ жавабдар маса къуллугъчийри иштиракна. Чи вилик гьам уьлкведин ва гьамни республикадин руководстводи гатфарин призыв тешкилуниз талукь яз эцигнавай месэла важиблуди тирвиляй, и жигьетдай гьар сада вичин везифаяр ва жавабдарвал дериндай аннамишуналди кьилиз акъудна кӀанда, – лагьана райондин призывдин комиссиядин председатель Роберт Гьамзаева. Районрин военный комиссар Рафик Мегьамедова Россиядин Федерациядин талукь тир Федеральный Закондин бинедаллаз призыв кьиле тухунин тегьердикай суьгьбетна. Ада гьакӀ кӀватӀ хьанвайбурун суалриз жавабар гана. Сад лагьай апрелдалди, яни призывдин кампания башламиш жедалди хуьрера талукь тир къуллугъчийри жегьилрив повесткаяр вахкана,абурун диде-бубаяр ва чеб хабардар авун чарасуз я. Призывдикай кьил къакъудзавай ксарин делилар МВД-ДИН къуллугъчийрив акакьарда.
+Гатфар тӀебиатдал чан хквезвай, хъуьтӀуьн аязрикайни азабрикай азад хьанвай инсанрик гьевес ва умудар кутазвай йисан гуьзел вахтарикай сад я. Хуьруьн чкада чими хьанмазди жемятди чпин сал-бустан галайвал гьерекатда. Куьз лагьайтӀа гатфарин гьар са югъ багьа, авуна кӀанзавай кӀвалахрин сан лагьайтӀа, гзаф я. Сир туш хьи, хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилун патал дугунардай яд чарасуз я. Им, шаксуз, берекатар бул хьунин кьилин шартӀарикай сад я. Гатфар лап мукьвал хьанвай и йикъара райондин жемят дугунардай целди вахт- вахтунда таъминарунин мураддалди "Дагмелиоводхоз " ФГУ-ДИН Ахцегьрин филиалдин коллектив кьиле и тешкилатдин регьбер Мажидин Мамедбегов аваз райондин дугунардай кьаналар михьи ва абурун чарасуз чкаяр ремонт авунин кӀвалахрив еке гьевесдивди эгечӀнава. – Четинвилер гзаф ава. ИкӀ ятӀани, чи коллективди райондин руководстводихъ галаз сих алакъада аваз и важиблу кӀвалах галай-галайвал кьилиз акъудзава. Жемятдин куьмек иллаки чарасуз я. Агьалияр неинки вири сад хьана хулер михьи ийиз экъечӀун, гьакӀ абур зир-зибилрив ацӀур тавун патал чалишмиш хьана кӀанда. Гьа са вахтунда яд ишлемишунай гьакъини гун чарасуз я. Пулдикай рахайла, инал гзаф инсанар, гьайиф хьи, чи гъавурда гьатзавач. Чна а пул чи жибинра тун патал ваъ, къайдадай акъатнавай техника ремонт авунин, кудайди къачунин, рабочийриз зегьметдин гьакъи гунин рекье харж ийизва эхир, – лугьузва М.Мамедбегова. Умудлу я хьи, талукь тир идарайри ва жемятди чпин къуватар сад авуналди вири четинвилериз дурум гана, гатфарин кӀвалахар кьилиз акъудда. Гьа икӀ зулухъ район бул бегьеррин сагьиб хьана, къведай хъуьтӀуьз уьзуьагъдиз гьазур жеда. И йикъара райондин культурадин управлениедин халкьдин алатрин оркестрди ва ашукьрин "Шарвили" дестеди къадим Дербент шегьерда кьиле фейи "Мелодии гор" республикадин фестивалда вини дережада аваз иштиракна. Абуру "Халкьдин коллектив" лагьай тӀвар нубатдин сеферда тестикьарна. Идалайни алава яз, и мукьвара "Шарвили" ашукьрин дестеди ва "ТӀури" фольклордин ансамблди Махачкъалада урус театрдин тамашачийрин залда кьиле фейи "Возрождение" тӀвар алай гатфар къаршиламишуниз талукь чӀехи мярекатдани лайихлудаказ иштиракна. Зуьрнединни далдамдин ван кьилел алаз, кӀвенкӀвени гьарамзада "Къабачи" авай халькьдин манияр лугьузвай Ахцегь райондин культурадин управлениедин векилар тамашачийри гурлу капаралди, хушвилелди кьабулна. Исятда чи гьевескар артистар 21-мартдиз Ахцегьа Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован тӀварунихъ галай паркда кьиле фидай Яран суварин шад межлисдиз гьазур жезва.
+И йикъара Избербаш шегьерда Дагъустандин Халкьдин шаир Расул Гьамзатован 100 йисан юбилей къейд авуниз талукь серенжемрин жергедай тир "Народная маска" тӀвар алай Дагъустандин халкьарин театррин ФОРУМ-ФЕСТИВАЛЬ кьиле фена. Чи райондин Идрис Шамхалован тӀварунихъ галай халкьдин театрдин коллективди тамашачийриз режиссер Къизлер Газалиевадин регьбервилик кваз гьазурай "Расул Гьамзатов – Ахцегьа мугьманвиле" сегьне къалурна. Тамашада ахцегьвийриз машгьур и касди жумартвал, ватанпересвал ва мугьманпересвал ачухзава. Расул Гьамзатован ролда чкадин театрдин артист Эльбрус Алиев къугъвана. Вич пешекар артист туштӀани, ада яратмишзавай гьар са къамат гьакъикъатдивай къакъудиз хьун четин я. И сефердани ада авар чӀални кваз чирнавай, вичин вири бажарагъ кардик кутуна актерди тапшурмишнавай везифа лайихлудаказ кьилиз акъудна. Сегьнедилай чаз гьакӀ Социализмдин Зегьметдин Игит Саимат Ферзалиевадин къаматни акуна. Ахцегьрин машгьур ичер гваз адани Расул Гьамзатов ахцегьрин чилел къаршиламишна. Тамашачийри ахцегьвийрин экъечӀуниз гурлу капар яна. Нетижада Ахцегьрин халкьдин театрдин коллектив нубатдин сеферда Дагъустан Республикадин культурадин Министерстводин патай Дипломдиз ва къиметлу пишкешдиз лайихлу хьана.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ И мукьвара, 15-мартдиз, Махачкъалада, Р. Гьамзатован тӀварунихъ галай милли библиотекадин залда, журналист, писатель ва общественный деятель Н. Гь. Гьажиеван (Самуров) 85 йисан юбилейдиз талукь яз, адан «Ахтынская крепость» – тарихдин повесть раиж (презентация) авунин мярекат кьиле тухвана.
+Нариман Гьажиев 1938-йисан 21-октябрдиз Ахцегьа духтуррин хизанда дидедиз хьана. Дяведин хирург тир буба Гьажи фронтдаваз, гада 9 йис жедалди чӀехи буба Саидмегьамеда тербияламишна. 1957-йисуз Ахцегьрин 1-нумрадин мектеб куьтягьайдалай кьулухъ ада уьлкведин кеферпата Киселёв шегьердин ПШС-ДА (шахтаяр туькӀуьрдай управление) фялевиле кӀвалахна. 1958-1962-йисара старшинадин чиндаваз Тихий океандин флотда къуллугъна, Ростовдин госуниверситетда журналистикадин факультетдик экечӀна ва хизандин себебрикди ам заочныйдаказ акьалтӀарна. 1960-йисарин юкьвара Нариман Гьажиевича райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин фотокорреспондентвиле, жавабдар секретарвиле, ВЛКСМ-ДИН Ахцегь райкомдин секретарвиле кӀвалахна. Гьа макъамда Закия Лачиновадихъ галаз кьисмет садна, гележегда абур 57 йисуз санал дуланмиш хьана. 1966-йисуз ам хизанни галаз Махачкъаладиз куьч хьана ва республикадин «Коммунист», «Комсомолец Дагестана» газетрин редакцийра журналиствилин пеше давамарна. 1970-йисуз Н.Гьажиев КПССДИН обкомдин агитациядинни пропагандадин хилен инструкторвиле тайинарна. 1970-1974-йисара Москвада Высший партшкола акьалтӀар хъувурдалай кьулухъ адал обкомдин партинформациядин хилен заведишвилин ва 1883-йисалай гьана орготделдин заведишдин заместителвилин жавабдар везифаяр ихтибарна.1983-йисан сентябрдилай КПСС-ДИН Ахцегь райкомдин 1-секретарвиле хайи хуьруьз рекье хутуна. Нариман Гьажиеван регьбервилик акатай йисара (1983-1991) Ахцегьрин 1-нумрадин школа патал 3 мертебадин дарамат, ЦРБ-ДИН комплекс, поликлиника, аялрин бахча, консервиярдай завод эцигна, Ленинграддин парталар цвадай «Рассвет» фабрикадин филиал кардик акатна. Ада кьил кутуналди «Ахты-Мискинджинский», кьакьан дагъларин «Миграгъ-Мискинджинский», «Къуруш-Мискинджинский», «Къуруш-Каракюринский» цин къаналар тухуз эгечӀна (исятда абур вири кардик ква).1991-йисалай РСФСР-ДИН КП-ДИН республикадин прессцентрдин руководителвиле ва 1992-йисан сентябрдилай лайихлу пенсиядиз экъечӀдалди (1999) РД-ДИН Министррин Советдин тешкиллувилинни планрин отделдин заведишвиле кӀвалахна. Галатун тийижиз алахъдай ам уьмуьрдин эхиримижи йикъаралди литературадин ва общественный крарал машгъул тир. Вичин яратмишунра ада хайи ватандин тарихдин, районэгьлийрин яшайишдин важиблу месэлайрикай кӀанивилелди ва гъавурда акьадай кьезил чӀалалди кхьена.
+Юбилейдин мярекат Н.Гь. Гьажиевадин руш Мадленади ачухна ва кьиле тухун патал ада микрофондихъ Ахцегь райондин культурадин Управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулеймановаз теклифна. Ада писателдин уьмуьрдинни яратмишунрин рекьикай ва эхиримжи ктабдикай суьгьбетна. «КӀелдайбуруз иллаки хци сюжетдин художественно-документальный «Ахцегьрин къеле» повесть бегенмиш я. Вучиз лагьайтӀа, ана чи тарихдин гьеле хъсандиз малум тушир чинриз – дагъвийри имам Шамилан регьбервилик кваз Ахцегьа урусрин къеледал гьужумарунин вакъиайриз – дикъет гузва. Повестдин гьакъикъи материал авторди неинки Дагъустандин чешмейрай, гьакӀ Гуржистандин, Москвадин, Ленинграддин ктабханайрани архивра къекъвена жагъурна», – лагьана ада. РД-ДИН Гьукуматдин Председателдин заместитель Нариман АбдулмутӀалибова мярекатдин тешкилатчиярни иштиракчияр тебрикуналди, Н. Самурова вичин вахтунда Ахцегь район экономикадин, яшайишдин ва культурадин рекьяй вилик тухун патал чӀугур еке зегьметдикай лагьана. «Литературадин рекьяй бажарагъдин ва дал��дихъ уьмуьрдин еке тежриба галай касдин ктаб акьалтзавай несилар патал ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишдай учебник я», – къейдна ада. Трибунадихъ Нариман Самурован баркаллу крар, экуь къамат рикӀел хкиз ва адан тӀварцӀихъ хуш келимаяр лугьуз мярекатдин иштиракчияр тир РД-ДИН милли политикадин ва диндин крарин рекьяй министр Энрик Муслимов, РД-ДИН дишегьлийрин Союздин председатель Интизар Мамутаева, «Россия – Зи тарих» тарихдин паркдин директор Тимур Велиханов, Дагъустандин ктабрин издательстводин директор Марина Омарова, РД-ДИН лезги писателрин Союздин лезги секциядин руководитель Владик Батманов, РД-ДИН халкьдин шаир Арбен Къардаш, «Дагагропромпроект» институтдин гендиректор Назим Ханбалаев, Дагъустандин ктабрин издательстводин кьилин редактор Лариса Голубева, экономикадин илимрин доктор Юрий Сагитов, Докъузпара райондин кьилин заместитель Салигь Гьажимурадов, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Эседуллагь Агьмедов, МВДДИН отставкада авай полковник Агъалар Пулатов, Ахцегь райондин культурадин Управленидин начальник Къистер Гъаниева, дишегьлийрин Союздин председатель Таира Муспагьова ва маса ксар экъечӀна. Абуру къейд авурвал, Нариман Самурован яратмишунар – ибур милли тарихдин, лингвистикадин, этнографиядин хилерай хсуси ахтармишунрин гзаф йисарин гьакъисагъ зегьметдин бегьер я. Гьавиляй халкьдин арада абурун лазимвал, важиблувал садрани зайиф жедач. Хайи Ватан ва ватандашар кӀанивилин адан гужлу гьиссер иллаки «Ахцегьрин къеле» повестдай малум жезва. Раиж ийизвай ктабди автор несилрин рикӀера гьамишалугъ амукьдайди тестикьарзава. Мярекатдин сергьятраваз Нариман Гьажиеван уьмуьрдинни яратмишунрин рехъ малумарзавай «ЧӀехи гьарфунилай тир инсан» тӀвар ганвай ктабрин выставка тешкилнавай, «Халисан инсан» – документальный фильм къалурна. Мярекатдин тешкилатчияр, диде-бубадин лайихлу веледар тир Гьажигьуьсейн ва Мадлена Гьажиеври чпин бубадин юбилейдин мярекатда активнидаказ иштиракунай залдавайбуруз пара кьадар сагърай лагьана. Шадвилин мярекат автордин ктабар паюналди ва лезгийрин милли кухнядин няметар дадмишуналди давам хьана.
+Гьуьрметлу юлдашар, малум тирвал, алай йисан 22-мартдилай пак Сивин варз алукьзава. Къуй куьне кьадай сиверни куь садакьаяр ЧӀехи Аллагьди кьабулрай! Куь къени ниятарни мурадар уьмуьрда кьиле фирай! Аминь!
+Кьибледилай эгечӀна вири Западни кваз кефердин сергьятрал кьван Россия НАТО-ДИН (душманрин) кьушунри кӀевна кьунва. США-ДИН яракь (ядерныйни галаз), аскер авачир Европадин са уьлквени амач. ГьакӀ амай гзаф чкайрани. Садан фикирдизни я мецелни къведач – вучиз икӀ я? Им ни тестикьнавай къайда я? Вири лал я, вучиз лагьайтӀа, им Америкадин къайда я. США-НИ къе вири Западный дуьньяда сюзерен (чилин ири иеси) яз кьабулнава, континентдин амай вири уьлквеяр абурун вассалар хьанва. И кар��ал абур разини я, арада авай алакъаярни гьа и жуьредин къайдайрал бинеламиш хьанва. МуьтӀуьгъ тахьайдаз Америкади кӀур гуда, гуьллеярни бомбаяр кардик кутада. Афгъанистан, Югославия, Ирак, Ливия ва хейлин маса чкаяр рикӀел хкиз жеда. Россия, Китай, Кеферпатан Корея адаз муьтӀуьгъ туш. Гьавиляй и уьлквеяр СШАДИН душманрин жергеда ава. Россиядивай хак акъатна пехъи хьанвай США вичин чкадал ацукьариз жезва эхир! Анжах политикадин воля (жуьрэтлувал, къаст) герек я. Мумкинвилер чи уьлкведихъ ава. Хаталу рехъ я, анжах вун тергиз, ваз цӀай яна куз гьазур душмандиз им лайихлу жаваб жедай. Тарихда чешнени ава (1962-йисан Карибский кризис) Кубада, Венесуэлада, Тихий океанда США-ДИН мукьварив гвай нейтральный островра ва гьакӀ Россиядиз майилвал авай Латиндин Америкадин маса уьлквейра яргъал вахтунин бинейрал алаз цӀийиз акъуднавай чи ракетайрин комплексар эцигнайтӀа, дуьньядин геополитический шикил масад жедай. Инанмиш я хьи, и кардихъ галаз разибур дуьньяда гзаф жедай. И камуниз Западдин реакцияни фикирдиз гъун четин туш. Кузвай цӀегьенрал кьуьлерзавайбур хьиз, абур пехъи жедай, къувни абуру гужлуди яда. Анжах гьакъикъат абурувай дегиш жедач. Вичин тарихда чилерал, шегьеррал са бомбани, ракетани ават тавунвай США-ДИН элитадиз «Золотой миллиардни» галаз кьилел къайи яд иличай хьиз жедай. Тикрарзава, хаталу кам я, анжах Россиядин кьилел гъанвай хаталувилелай им артуханди туш. Россиядиз маса рехъ тунвач. Месэла хциз акъвазнава – я вун, я вуна, пуд лагьай вариант (жуьре, рехъ) авач. Жуьрэтлувал Россиядиз чарасуз герек я. Россиядивай акьуллу, фагьумлу политика истемишзавай маса жуьредин хаталувилерин хъенарни уьлкведин кьилел малум жезва. СССР чкӀана Россия адан правопреемницавал хиве кьуна чкадал аламай уьлкве я. Амай республикаяр вири кьилди хьана, суверенный уьлквейриз элкъвенва. Абурун суверенитет гьикьван дерин ва мягькемди ятӀа лугьун четин я, вични дуьньяда гишин ва азгъун къузгъунар пара хьанвай гилан девирда. Гьавиляй Россиядин хиве абурун гьардан кьисметдин патахъай буржи ава. Гьинай цӀай-къал акъатайтӀани, ам Россиядиз имтигьан жезва. ЦӀай кьаз гьазур чешмеярни и сергьятра гзаф ава: Къарабах (Азербайжан, Армения), Приднестровье (Молдавия), Абхазия, Кьиблепатан Осетия (Грузия), сергьятрин гьуьжетар Тажикистанда, Къиргъизистанда; Къазахстанда, Россиядин рагъэкъечӀдай пата вилериз таквазвай, кьатӀуз тежезвай ихьтин чешмеяр мадни хьунухь мумкин я. Уф гуз цӀай къати ийиз гьазурбур патарив ва яргъарани пара хьайила, хаталувал артух жезва. Бязи политикри, экспертри кхьизвайвал, Украина Россиядал аватнавай сифте имтигьан я. Мад ихьтинбур мус ва гьикьван жедатӀа лугьуз абуру суалар вугузва, жедайдал шакни гъизвач, СССР-ДИН ирс паюнин месэла мукьвара куьтягь жедач лугьузва. XXI асир эхирдалди гьа ихьтин вакъиайривни гьуьжетрив ацӀанвайди хьун гуьзетзавай��урни тӀимил туш. Са гафуналди, Россиядин кьисмет заланди я, адан кьилел гьамиша чӀарчӀел куьрснавай гуьрз (тур) ала. Россиядихъ душманар пара хьайиди я. Жавабар гудай къуватни адахъ ава, гайидини я – 1812-1813-йисара Франциядиз, 1941-1945-йисара Германиядиз. Аквазвайвал, ачух душмандихъ галаз рахаз асант я, хаталуди таквазвай, кваз такьазвайди я. РФ-ДИН Президент В.Путина уьлкве вичин дережадиз хкана, мягькемар хъувуна. Путин даим жедач кьван, уьлкведин душманар ам къе акъудиз гьазур я. Власть фад-геж дегиш жеда. Куьруь са вахтунда фикирдиз гъваш: властдиз Ставрополдин философ Горбачев-2 ва я Ельцин-2, Е.Гайдар, Чубайс, Кудрин, Силуанов ва маса гьахьтин Западдин «калерикай нек хъванвай» либералар-данаяр хтана ва я атана. Россиядин политический майданра автофобар, хаинар, иудаяр пара ава, абур ксанвач, къилавни абуруз Западдай датӀана гузва. Россия абуруз дакӀанвал паталогиядиз (азардиз) элкъвенва. Я Россия кукӀварна паярдай планарни архивриз хъфенвач. Гьавиляй Россиядиз еке мукъаятвал, игьтият герек я, властди кичӀевал гадарна жуьрэтлувал артухарун чарасуз я. Кьил къумадик чуьнуьхна тум цавуз янавай деве къушраз (страусдиз) ухшамиш хьуни уьлкведин кьилел бедбахтвилер гъида. Душман гьа къеце пата хьиз, къенепатани тергна кӀанда, тахьайтӀа ада вун… Жуван цивилизация туькӀуьрна амай вири дуьньядиз таъсирдин чешне къалурдай лидер жедай мумкинвал Россиядихъ ава. И кар адаз кьисметни жедайди хьиз аквазва. ЧӀуру эчӀелрикайни туькьуьл хъчарикай ва зегьерлу къалгъанрикай къваларив гвай майданар ва физвай рехъ михьна кӀанда.
+Гьемдуллагь БАБАЕВ,ЗЕГЬМЕТДИН ветеран, РД-ДИН культурадинлайихлу работник
+Тарихдин лап деринрай атанвай Яран сувар тӀебиатдин ва яшайишдин виридалайни шад ва метлеблу сувар я. ГьикӀ лагьайтӀа, ада хъуьтӀуьн аязрикай хкатнавай тӀебиатдал чан хтун, инсанрин уьмуьр ашкъилу зегьметдалди цӀийи-цӀицӀи хьун патал экуьвилинни къенивилин крар гъалиб хьун лишанламишзава ва инсанар гатфарин чуьлдин кӀвалахрал тупламишзава. Эхь, лап къадим, чи ата бубайри гьеле гъуцариз икрамиз хьайи авам девирда арадиз атай и сувар алай вахтунда, гьелбетда, диндихъ галаз алакъалу туш. Югъни йиф сад жезвай макъамда гатфарин чуьлдин кӀвалахар башламишун, михьивал хуьн, инсанрин арада гьуьрмет-меслят артухарун, бубайрин къадим адетар давамарун фикирдаваз къейдзавай сувар я ам. За квез мад сеферда тикрарзава: Яран шад суварин серенжемрикай чи мусурман диндизни зарар, аксивал авач. Къуй гатфарин и шад суварихъ галаз санал чи чандин сагъламвал, руьгьдин лигимвал мягькем хьуй! Чи кӀвалера, хуьрера, районда ва санлай уьлкведани виридуьньяда ислягьвал хьурай, чи багъларини никӀери цуьк акъудрай, Амин! Чи акьалтзавай несилдиз гатфарин зегьметдин къадир чир хьун, абуру яшайишдин дуланажагъдин шартӀар хъсанарунин карда иштирак авун еке эгьмиет авай кӀвалах я. Рехъхвал, к��ьче-гьаят, бустан-ник къайдада тун, михьивилер авун ва гьакӀ субботникра иштиракна къаналар, хулер къайдадиз хкун чи виридан буржи я. Жагъин тийидай суваб кӀвалахарни я абур. Са сеферда ихтилатар кватайда за чи хуьруьн агъсакъал, Шарвилидин невейрикай тир, гьуьрметлу Айдунбег бубадивай чи Усуррин хуьруьн кимел халкь кӀватӀ хьанвай чкадал хабар кьунай: «Айдунбег буба, чи игит къагьриман Шарвилиди Яран суварик иштирак авурди яни тушни ваз ван ХЬАНАНИ?..»«ВУН гзаф сагърай чан хва!» – лагьана Айдунбег бубади. – Чи рагьметлу чӀехи буба Дашдемира, гьар йисуз Яран сувар мукьва жедай вахтара чи гьуьрметлу пагьливан Шарвили рикӀел хкидай, чан хва. Чи пагьливан Шарвилиди Яран суварар гьикӀ къаршиламишзавайтӀа, зани гьадавай хабар кьурди я.. ЧӀехи бубадин мецелай заз ван хьайивал за ваз куьрелди суьгьбетзава. Ихьтин адетрикай лугьун тавуна жедач. Хуьруьн къене инсанри гьар йисуз чпин патай Яран суварин юкъуз кьасабдай яру яц гьазурзавай. Яц, вири жемятдин харжаралди къачунвайди, вичихъ виликамаз хъсандиз гелкъвена хвенвайди герек тир. Яран суварин вилик квай йифиз кьасабдин яру яц хуьрелай пуд сеферда элкъуьрна, ам тукӀуна, як вири хуьруьн хизанриз пайдай. Яц кьасаб авуни алукьнавай йисуз жемятдин мал-къара пуч, техилриз зарар хьуникай хуьн лазим тир. Гьа жергедай яз Шарвили пагьливанди гагь-гагь вичин патай жемятдиз яру яц гьазурай вахтарни жезвай, чан хва. ГьикӀ лагьайтӀа, вири жемятди вичиз гьуьрметзавайвиляй вичин патайни ада халкьдин хатур къачузвай. Аллагь-Таалади пай ганвай мергьяматлу кас тир чи пагьливан Шарвили. Гзаф вахтара ада вичин кӀвалин вилик квай майдандал чӀехи тумар квай пуд къажгъандал звал акъудна, сада гитӀ, муькуьда тӀач, пуд лагьайда гьерен тум кутунвай чӀахар аш гьазурдай. ГьикӀ лагьайтӀа, суфра булди хьайила, алукьзавай йисни берекатлуди, дарвал галачирди хьун лазим тирди къейддай гьуьрметлу пагьливанди. Яран суварин гьуьрмедай хуьруьн жемят майдандал кӀватӀ хьана вирибуру иштягьдалди дадлу хуьрекар ва тӀач са зирба мухан савни галаз нез, шад, гурлу кьуьлерни манияр галай межлисни вич вичелай тешкил жедай. Квезни вирибуруз Яран сувар мубаракрай! Гьуьрметлу ватанэгьлияр! «Яран сувар» тӀвар алай шиирни заз квез рикӀин сидкьидай теклифиз кӀанзава! Вири стхайризни вахариз ва куь балайризни ЧӀехи Аллагьди суварин берекатар артухрай! Амин!
+1. Яран сувар, Яран сувар! Ша илиф вун, гуьзел гатфар, Ислягь хьуй чаз чилер-цавар, Берекатар бул жедайвал. Припев: Бул емишар битмиш ийиз багълара!
+(хор) Бул берекат бегьер гвай, Шад рикӀерин сегьер гвай, Муьгьуьббатдин эквер гвай, Мублагь гатфар кӀанда чаз.2. Чи Ахцегьрин Самур дере, Авадан хьуй вири уьлкве, ШАДВАЛ-ГЬЕВЕС ргаз рикӀе, Чаз суьруьяр бул жедайвал. Припев: Кфилдин ван ширин рахаз рагара! Ишигълу рагъ хъуьрез даим цавара!.. (хор)3. Яран сувар, Яран сувар, Ша илиф вун хъуьрез гатфар, МУКЬВАЛ-МУКЬВАЛ атуй марфар, Чаз бегьер - гад, зул жедайвал. Припев: Дуствал, шадвал, кӀанда рикӀиз гьунарар! Тебрик ийиз чи Ахцегьа суварар!.. (хор)
+Чахуткади (туберкулезди) чи уьмуьрда хаталувал квадарнавач. Здравоохранение патални ам кьилин тӀал яз амукьзава. Чилин винел чахуткадик гьар йисуз 10 миллион кас азарлу жезва. Абурукай 20 миллион касди микобактерияр ахъайзава, 4 миллион лагьайтӀа, чахуткадик рекьизва. ВОЗ-ДИН алахъунралди эхиримжи йисара дуьньяда и хаталу азар чукӀунин ва адакди инсанар кьинин еришар агъузариз алакьнава. Ахцегь райондикай лагьайтӀа, чина 2022-йисуз алатай йисан талукь тир девирдив гекъигайла, инсанар и рекьяй азарлу хьайи дуьшуьшрин кьадар 22,6 далай 6,5 дал кьван агъуз аватун къейднава. Гьа са вахтунда чахуткадикай рагьметдиз финин рекъем кьве сеферда хкаж хьанва. Гьавиляй чи районда чахуткадин рекьяй эпидемиологиядин гьалар асант туширбур яз амукьзава. Чахутка адан микобактерийри арадал гъизвай инфекциядин азар я. Вири девирра ам яшайишдин пис шартӀарихъ галаз алакъалу тир ва виликдай ам чахотка яз машгьур хьанвай. Ада гьихьтин хьайитӀани орган къайдадай акъудун мумкин я, амма асул гьисабдай азарди жигеррин чахутка арадал гъуналди гьа жигерар къайдадай акъудзава. Чахутка азарлу инсанрикай сагъбурук сих алакъаяр хуьзвайла, рахунар ийизвайла, тирхь язавайла, гьавадинни стӀалрин рекьелди акатзава. Инсанрик азар ири карчин гьайванрилай ва гьадалай тӀимил дуьшуьшра къушарилай акатзава. Чахуткадин лишан тир уьгьуь гьафтейралди давам хьун мумкин я. Адахъ бязи дуьшуьшра иви квай балгъанар жеда. Бедендин температура са тӀимил хкаж жезва, хуруда тӀалар гьатзава, ял кьазва, йифериз гьекь акъатзава, заланвал квахьзава, гуьгьуьлар пис жезва. Амма вири инфицироватнавайбур чахуткадик азарлу жезвач. Гзаф дуьшуьшра чахуткадик беден хуьзвай къуватар зайиф хьанвай, яни зайиф иммунитет авай инсанар азарлу жезва. Иммунитет зайиф хьунал гъизва: бес кьадарди тушир ва кфетсуз тӀуьнри, стрессди, алкоголди, наркотикар ишлемишуни, папӀрусар чӀугуни, гьар жуьре хронический азарри, иллаки ВИЧ-ДИ. Ингье гьавиляй азарлу тахьун патал уьмуьрдин сагълам къайда кьиле тухвана, хъсандиз тӀуьнар авуна, спортдал машгъул хьана кӀанда. Вахтунда винел акьулднавай чахутка сагъариз жезва. Гьавиляй и азардин лишанар пайда хьанмазди чарасуз яз духтурдин патав фена кӀанда. Гъиляй вегьенвай чахутка сагъариз четин я. Гьар са азарлу сагъар хъувун чилел и хаталу азар акъвазарунин авай тек са жуьре я. Гьавиляй гьар са касди вичи-вич йиса са сеферда чахутка квани ва я квачни ахтармишунрай акъудна кӀанда. И мураддалди чӀехи яшда авай инсанриз флюорография, аялриз мантудин проба ва я диаскин тест кьиле тухузва. Медицинадин килигунрикай кьил къакъудна виже къведач. Жуван сагъламвал мягькемарна, кӀвале, куьчеда михьивал хвена кӀанда. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакция��ин къуллугъчийри Нурмегьамедов Велимегьамедаз играми буба ва амай мукьва-кьилийриз пара кӀани
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, адан хизандиз ва мукьвакьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Алай йисан 21-мартдиз чи районда лезги халкьдин къадим Яран сувар къейдна. Гьайбатлудаказ тухвай сувара «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаева, райондин депутатрин Собранидин председатель Абдул-Керим Палчаева, хуьруьн майишатдин управленидин, образованидин управленидин руководствойри, общественный тешкилатри, агьалийри ва райондин мугьманри иштиракна. Шадвилин вакъиа вичел Шарвилидин ротонда алай КӀелез хев дагъдилай зуьрнечийри авазар ягъуналди башламишна.
+Пакаман сятдин 10 далай шадвилерин иштиракчияр милли парталарни алаз культурадин КӀвалин дараматдилай «Набережный» паркдал кьван фена. Культработникри милли парталрин гуьрчегвал къалурна. Куьчеда авай инсанри артистар физвай тегьердал гьейранвилелди гуьзчивалзавай. «Набережный» паркда лишанлу цӀай ягъайдалай кьулухъ райондин гала-концерт башламишна. КӀватӀ хьанвайбурун вилик тебрикдин рахунар гваз «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаев экъечӀна. Кьилди къачуртӀа, ада лагьана:– Гьуьрметлу районэгьлияр, мугьманар! Къе лезги халкьдин лап дегь заманайрай атанвай виридалайни важиблу, гуьзел, гурлу, шад Яран сувар я! Югъни йиф сад жезвай 21-мартдиз къейдзавай ам ракъинин календардихъ, гатфарин чуьлдин кӀвалахар башламишунихъ, бубайрилай атанвай къадим, хъсан адетар давамарунихъ галаз алакъалу я. И сувари тӀебиатдал чан хтун, куьгьнедан винел цӀийиди, писдал хъсанди, хъуьтӀуьн мекьер-къаярал чимивал, азаррал сагъламвал гъалиб хьун лишанламишзава. Ада чаз кӀвале, хуьре михьивилер ийиз, багъларани никӀера гатфарин кӀвалахар башламишиз эверзава. ЦӀинин йис чун патал мублагьди ва берекатлуди я, вучиз лагьайтӀа ам яр-емишдиз бегьерлуди я. Кьвед лагьайди, цӀи чна Ахцегьа бицӀекар патал цӀийи садик «Ласточка», аялар патал 4 школа, Кьиблепатан Дагъустандин гьич са райондани авачир хьтин зурба спорткомплекс ачухда, Ленинан тӀварунихъ галай шегьре цӀийи кьилелай асфальт хутуна аваданламишда ва маса куьчейрал абур хкида. Ахцегь район экономикадин ва яшайишдин рекьяй вилик тухун патал фикирдик мадни пара крар ква. Аллагьдин куьмекдалди квехъ галаз санал чна абур вири кьилиз акъудда. КӀанзавайди чи арада садвал, гьуьрмет аваз, гьарда вичин къуллугъдин чкадал, багъбустанда ва коммерциядин хиле хьайитӀани намуслудаказ зегьмет чӀугун я. Нетижаярни чеб-чпелай жеда. Кьве гаф дяведин махсус операциядикайни талгьана жедач. Тарих тикрар ��еда лугьурвал, 80 йис идалай вилик хьиз, чун мад Ватан фашистрикай хуьниз мажбур хьанва. Къе чи пара жегьилри гъиле яракь аваз игитвилелди женг чӀугвазва. Чи виридан мурад дяве гъалибвилелди вахтунда куьтягь хьана, чи рухваяр сагъсаламатдаказ чпин хизанриз хтун я. Гьуьрметлу районэгьлияр! За жуван, райондин депутатрин Собранидин, райадминистрациядин вири къуллугъчийрин патай квез и сувар рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй квехъ чандин сагъвал, куь кӀвалера гьуьрмет, берекат, шадвал хьурай! Хуьруьн майишатда къазанмишнавай агалкьунриз талукь доклад гваз райондин хуьруьн майишатдин управленидин векил Адилхан Агьмедов экъечӀна. Вичин экъечӀунин сергьятра аваз ада Аслан Муталибовав муниципалитетдин кьилин кьул алаз «Багъдин виридалайни хъсан обрезчик» тӀвар алай райондин конкурсда ада гъалибвал къазанмишнавайвилин Гьуьрметдин грамота вахкана. Суварин концерт райондин гьевескар артистар тир Фаргьад Гьашумован, Таира Муспагьовадин, Эмирсултан Бегееван, Зульфия Велиевадин, Рубаба Къурбановадин ва хейлин масабурун экъечӀунри гурлу авуна. Идахъ галаз санал, концертдин программада Алла Жалиловадин тӀварунихъ галай искусствойрин школада кӀелзавай аялрин кьуьлердайбурун дестедини иштиракна. Шадвилин мярекатдал адан иштиракчийри ва мугьманри лезги кухнядин няметарни дадмишна.
+Гуьлуьшан югъ, михьи гьава, Чубарукри лув гуз цава, Йифер куьруь, яргъи йикъар, Мубарак квез, Яран сувар! Вуч гуьзел я Самур дере, Цуьк акъудна гьар са жуьре. Алукьнава гуьзел гатфар, Мубарак квез, Яран сувар!
+Зи лезги халкь, хайи Ватан! Бул берекат гьуьрмет хьурай, Ислягь дуьнья кьисмет хьурай!
+28-мартдиз Ахцегьа школадилай виликан образованидин «Ласточка» тӀвар алай аялрин бахча суварин къайдада ачухна. Шадвилин мярекатда муниципалитетдин кьилин везифаяр тамамарзавайди тир Роберт Гьамзаева, райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаева, РД-ДИН Гьукуматдин Председателдин меслятчи Мегьамед Юсупова, хуьруьн майишатдин министрдин заместитель Гьажимурад Мегьамедова, «Агрострой» ГКУДИН директор Гитиномегьамед Абдуллаева ва маса юлдашри ИШТИРАКНА.(МЯРЕКАТДАЙ репортаж газетдин къведай нумрадай кӀела)
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Дуьньяда кьетӀен сирлувилинни маналувилин пешекарвилер ава, абурукай сад гъилин хатӀарин къадим ктабар жагъурунин ва хуьнин фондунин иеси ва араб кхьинрай каллиграф-художник. Агъадихъ вичикай ихтилат физвай Мирзоев Гьажи Ширинбег гьахьтин надир пешекар хьиз мшгьур я. Ам 1981-йисуз Ахцегьа механизатор Гьабибан зегьметкеш хизанда дидедиз хьана. ГъвечӀи чӀавалай капӀ ийиз, мусурман диндин месэлайриз итиж ийиз хьайи ада Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван чирвилерин мектеб ва Дербентда Ислам диндин АБДУЛЛА-ЭФЕНДИДИН тӀварунихъ галай «Бабуль-Абваб» университет акьалтӀарна. Араб каллиграфиядин ва куьгьне ктабар жилдер ахкьалжиз туькӀуьр хъувунин устадвал Азербайжанда ва Туьркияда машгьур устадривай къачуна. Алай вахтунда Ахцегьрин Жуьмя мискӀиндин имамдин куьмекчивиле кӀвалахиз жемятдиз диндин рекьяй къуллугъзава ва арабист-алим Гьажикеремалидин тӀварунихъ галай медреседа тарсар гузва. Диндин ва шариатдин чирвилер Гьажи Ширинбега вичин муаллим, рагьметлу шейх Хурик Сиражутдин эфендидивай къачуна ва гила «Бабуль-Абваб» диндин тешкилатдин регьбер, шейх Исамудин эфендидивай тарсар къачузва. Мукьвара чун адахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Чи арада хьайи суьгьбет агъадихъ куь фикирдиз теклифзава. – Ширинбег стха, гъилин хатӀарин куьгьне ктабар кӀватӀунин фикирдал вун мус атана ва квелай башламиш хьана и надир гьевескарвал? –
+суьгьбетзава чна адахъ галаз гъилин хатӀарин хсуси фондунин ктабханада. Гьа и мурад-метлеб патал махсус, къулай кьилди чка ада вичин яшайишдин кӀвалин гьаятда эцигна тадаракламишнава. – Куьгьне ктабар кӀватӀ хъувунин фикир заз гьеле школада 10-классда кӀелзавайла чи кӀвале рагьметлу Къази бубадин гъилин хатӀарин Къуръан ва араб гьарфарал гъилин хатӀарин са шумуд ктаб аваз акурла атана. «Эгер гъуьрчехъанвилелди кьил хуьз хьайи чи бубайрин (чӀехи буба Амрагь, гьадан бубаярни машгьур гъуьрчехъанар тир) кӀвале ихьтин ктабар аватӀа, муаллимрин, алимрин, динэгьлийрин кӀвалера абур мадни пара амукьун лазим я» фикирна за. Иштягь недайла къведа лугьурвал, гила им зи уьмуьрдин са пай хьанва. Диндиз акси советрин девирда араб графикадин гзаф литература, Къуръанар я лугьуз (гьакъикъатда, абурун са пай чи милли тарихдин, медениятдинбур тир), цӀай яна, вацӀуз гадарна, кьасухдай пучарайди заз чизвай. Амма гъавурдик кваз хьайи пара ксарилай абур чинеба хуьз, къутармишиз алакьна. Чи девирда абур пӀирерин къенерайни, куьгьне кӀвалерин кьечӀерайни, подвалриз гадар хъувунвай бадейрин куьгьне сундухрайни, гьатта яргъал дагъларин магъарайрайни гъиле гьат хъийизва. 2000-йисалай кьулухъ зун абур жагъур хъийиз, санал кӀватӀ хъийиз алахънава.
+– Эхь, гьелбетда. Къекъведай кӀвачера цаз акьада лугьуда. Араб графикадин куьгьне ктабар къени Ахцегьа гьидан-гьадан кӀвалера хейлин ама, абур бубайрилай атанвай багьа аманатар хьиз хуьзва. Фена къалура лагьайла, инанмишсуздаказ къалур тийидайбурни, пулдихъ маса гуз кӀанзавайбурни, «чна гьидаз-гьадаз къалурна, садавайни кӀелиз хьанач» лугьуз, кагьулвалдайбурни ава. Амма кӀелиз тежер гьич са ктабни авайди туш. Чи девирда пешекарри гьатта дегь заманайрин клинописарни кваз кӀелзава. Гъавурдик квай, милли культурадихъ рикӀ кузвай ксари чпин хушуналди хкана ктабар вахкузва. Бязи ктабар пулдихъ маса къачузва. Къаних вил авай абурувай гьа чпи лагьай къиметдихъ маса къахчун тавуртӀа, абур маса халкьарин векилриз, гьатта чи душманризни гьакъидихъ гуз гьазур я. Зун чи районда гадарнавай дагълух хуьрера куьгьне ктабрихъ къекъвена, са кьадарбур гьанра чкӀанвай м��скӀинрин цларайни чилик чинеба фурарай ахкъудна хкана. Бязибур вахтуни ва ламувили лап харапӀнавай. И мукьва, дуьшуьшдай хьиз, Ахцегьа рагьметлу Гьейзе муаллимдин куьгьне кӀвалер ремонтдайла ана цлай са шумуд ктаб ахкъатна. ЦӀудалай гзаф ктабар за Бакудавай ахцегьвийривай, Къуба патан лезгийривай хкана: пишкеш авурбурни, пулдихъ маса гайи ксарни хьана. Азербайжанда кӀелдайла Бакуда гъилин хатӀарин са архивда заз, дуьшуьшдай хьиз, Къазикъумух Сурхай ханди гьижрадин 1200-йисуз вичин азарлу хва Мегьамед-ТӀагьиралай незуьр-садакьа яз Ахцегь райондин Ялцугърин хуьруьн ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДИЗ ганвай гъилин хатӀарин Къуръан акуна. Ктабар маса къачудай пул гьинай къвезва лагьайтӀа, пулдин такьатар ватанперес, Аллагь рикӀел алай са алимди (тӀвар кьадач) гузва. Вичелай Аллагь рази хьурай, чан сагърай!
+– Ви ктабханада лап куьгьне ктаб гьи йисанди я? Адаз килигайтӀа жедани?
+– Жеда, гьелбетда, ингье, – лагьана, ада, кьезилдиз суфрадихъай къарагъна, кьулцӀалай тумаждин жилдинавай са еке ктаб къачуна чи вилик эцигна. – Ингье, месела, им гьижрадин 1130-йисуз ахцегьви Гьажи МУСТАФА-ЭФЕНДИДИ вичин гъилералди оригиналдилай кхьин хъувунвай «Шаргъ Кафия» ктаб я – араб чӀалан грамматика. ГьакӀ 1131-йисуз кхьин хъувунвай араб чӀалан морфологиядин гъилин хатӀарин ктабни ава. Мумкин я, ибур гьа вахтара Ахцегьа медресайрин учебникар тир.
+– И ктабханада гзаф ктабар гьи месэлайрай, яни гьи тематикадинбур я?
+– Диндинбур, шариатдинбур. Амма илимдин ва эдебиятдинбурни ава. Месела, Алидж хуьряй тир Мегьамед Алиджидин гъилин хатӀарин пуд ктаб ава: кьвед оригинал, сад копия. Абурукай сад астрономиядин, сад шариатдин ва садни Мегьамед (С.А.С.) пайгъамбардин уьмуьрдикай кхьенвай ктаб я. Агъа кӀатрухви алим Абдулкериман хва Везиран гъилин и куьгьне ктабни араб чӀалан грамматика я. Автордин тӀвар алачир араб чӀалан са кӀватӀалда шаирар тир шейх Етим Эмин эфендидин, Етим Эминан, луткунви Къурбанан, Гьасан эфендидин, кьасумхуьруьнви малла Султанан эсерар ава. Гьижрадин 1278-йисан вичел тӀвар алачир са кӀватӀалда стӀалви къази Гьуьсейн эфендидин, лучекви Абдулагьан, араканви Саидан, Абдурагьман эфендидин, ахцегьви Рамазанан хва Гьажидин араб чӀалан шиирар ава. Итижлу ктабрикай сад яз Вердиханан хва Малла Алидин туьркдал кхьенвай «ТӀибдин», яни медицинадин ктаб къалуриз жеда. Куьрелди, эхиримжи 20 йисан къене гъилин хатӀарин зи фондуна са агъзурав агакьна гьар жуьре ктабарни документар кӀватӀ хьанва.
+– ТупӀалай авуна, кӀелдай, чирдай, ахтармишдай, куьрелди, халкь патал абурукай са хийир хкуддай кас хьанайтӀа хъсан тир.
+– Гьелбетда. Ина илимдин кӀвалах тухудай ахьтин са кас хьанайтӀа, ам жагъун тиийидай кеф тир хьи. Ам илимдин пара чӀехи кӀвалах я. Ахьтин алакьунрин кас, гьайиф хьи, гьелелиг авач. Гьар са ктаб кӀелун, ахтармишун, яни автор, кхьенвай вахт, мана-метлеб тайинарна хьиз, картотека туькӀуьрун асант туш. Авайвал лагьайтӀа, за жуван кӀвале хуьзвай халкьдин и девлетдин кьисметдикай фикирзава. Фана дуьнья я, пака агьяна захъ са кӀвалах хьайитӀа, мумкин я, зи папа иниз садни ахъа тахвун. Райондин агъайрин фикирдиз гъин, Ахцегьа официальныйдаказ гъилин хатӀарин ктабрин фонд хьанайтӀа, рабатвалун, абурукай хийир къачун патал за вири ктабхана гьаниз халкьдин хийирдиз вахкудай.
+– Ширинбег стха, малум тирвал, вун гьакӀ араб каллиграфиядални, куьгьне бязи ктабар кхьин хъувунални машгъул я. Вахт бес жезвани?
+– Эхь. Каллиграфия – им грек чӀалалди гуьзел хатӀ я. Юкьван асирра каллиграфдин, ктабар кхьин хъувунин (чин къачунин) зегьмет вичиз кьетӀен гьуьрмет авай важиблуди тир, а чӀавуз басмадин ктабар авачир эхир. КӀелдайди асантдиз гъавурда акьун, адан фикир желбун патал ктабар лап хъсан, гуьзел хатӀ акъудна кхьиз алахъзавай. Гуьгъуьнай, парани пара чи девирда ам изобразительный искусстводин кьетӀен хилез элкъвена. Чи виликан алимрин гъилин хатӀарин гуьрчегвал акурла гьевесламиш хьана зун. Лугьун хьи, араб гьарфар, чпиз талукь тир сесерилайни манайрилай алава художественный гуьзелвилин кьетӀенвилерални лишанлу я. И устадвал сифте за жува-жуваз чирна, ахпа Бакуда, Туьркияда муаллимрин куьмекдалди и кардин сирерай кьил акъудиз алахъна. РикӀ алай кардиз вахт гьамиша жагъидайди я.
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадинлайихлу работник– Зи 14 йис яш хьанвай гада заз эсиллагь муьтӀуьгъ хъижезмач: са вуч ятӀани тӀалабайла, гьич ябни гузвач. Ада зун патавни гвачирдай кьазва. И кардикай бизар хьанвай за тикрарзава: «За ваз шумуд сеферда лугьуда?!» – ятӀани са жавабни авач. «Зун санал тур!» – гьа икӀни гьамиша лугьудач, – вичин дердийрикай суьгьбетна зи са танишда. Им квел гьалт авур гьалар яни? Бес ихьтин дуьшуьшра вуч ийин, жуван аялдив гьикӀ эгечӀин? Агъадихъ галай къайдайрал амал авуни квез ихьтин гьаларай экъечӀиз куьмекда.1-къайда.
+Аялдихъ элкъуьналди, гзаф ваъ, жезмай кьван тӀимил рахух. И дуьшуьшда квехъ аял куь гъавурда акьадай ва адаз ван къведай умуд артух жеда. Вучиз? Вучиз лагьайтӀа, аялдиз квез жаваб гудалди чӀехибурулай гзаф вахт герек къведа. Кар ана ава хьи, абурун кьатӀунрин йигинвал масад я. Гьа икӀ, эгер куьне куь аялдив суал вугузватӀа ва адавай са вуч ятӀани тӀалабзаватӀа, гьич тахьайтӀа 5 секундда гуьзет ая. Ахпа ада, мумкин я, рази жедай жаваб гуда. Тайиндаказ ва куьруьдаказ рахаз чалишмиш хьухь, яргъал фидай монологрикай кьил къакъудур. Эгер аялдиз тамам лекциядиз яб гунин лазимвал тахьайтӀа, ада и яшда чир хьана кӀани крар мадни хъсандиз кьатӀуда. Месела, «За тӀалабзава, сейирдиз фидалди шкафда къайда тур», «Исятда вуна физика чирна кӀанда» ва икӀ мад. Бязи вахтара рикӀел хкунин са гаф бес я: «Уборка!», «Литература!».
+Квез квехъ галаз гьикӀ рахана кӀанзаватӀа, гьакӀ аялдихъ галазни хъсанвал кӀандайди яз гьуьрметлудак��з ва явашдаказ рахух. Адет яз, яваш ванци инсан бейхабар ийизва, аялни квез яб гун патал чарасуз яз акъвазда. ВАН-СЕС гьатнавай классдин дикъет вичел желбун патал и къайда муаллимри агалкьунралди гьавайда ишлемишзавач эхир.
+ЖУВА-ЖУВ дикъетлудаказ яб гуз вердишар ая. Аялди са квекай ятӀани суьгьбетзавайла, маса крарал дикъет желб ийимир. Рахазвайдалай адаз кьве сеферда гзаф яб це. Эгер аялдихъ вичивай чирвилер къачудай кас тахьайтӀа, куь чӀехи хьанвай жавандикай дикъетлу яб акалдайдини жедач. Куьн чеб аялдиз чешне хьанвайдахъ инанмиш хьухь, ахпа кӀанзавай крар адавайни истемиш ая (куьне гъуьлуьз, дустариз, мукьва-кьилийриз ва, гьелбетда, аялдиз вичиз гьикӀ яб гузватӀа, фикир це).
+Эгер квез гзаф хъел аватӀа, рахун башламиш ийимир. И гьал акур аялдиз мад куь ван къведач. Им жаванвилин яшдин психологиядин кьетӀенвилерихъ галаз алакъалу я. Аялдин беденда арадал къвезвай гормонрин дегишвилери гуьгьуьлрин дурумсузвал арадал гъизва.
+Са вуч ятӀани лугьудалди, аялдихъ галаз вилерин алакъа тайинар ая. Сифте ам маса терефдихъ ваъ, квез килигзавайдахъ инанмиш хьухь (эгер авачтӀа, адавай квез килигун тӀалаба). И къайдади чӀехибурун, месэла, гъуьлерин дуьшуьшдани кӀвалахзава. Куьн сад садан вилериз килигзавайла, аял куь ихтиярда жезва. И вахтунда адавай са вуч ятӀани тӀалабиз ва я жавандив суал вугуз жеда. Эгер гьамиша икӀ ийиз хьайитӀа, квез аялдин дикъет герек атайла, ам квез яб гуз вердиш жеда.
+Иллаки чпин рикӀ алай кардал машгъул жезвайла, жаванриз гзаф дуьшуьшра куьне вугузвай суалдал фикир желбиз четин я. Аялдиз гьакъикъатдани куь ван тахьун мумкин я, вучиз лагьайтӀа и яшда дикъетдин кьетӀенвал гьа ихьтинди я. Ихьтин дуьшуьшда таъкимар ая – вахтуналди тир сергьят эциг: «Заз вахъ галаз са декьикьадилай рахаз кӀанзава, тӀалабзава, гъиле авай кӀвалах акъвазара» ва я «Заз са кьве декьикьадилай ви куьмек герек къведа». Вични тайинарнавай вахтунин интервал 5 декьикьадилай артух хьун лазим туш. Акси дуьшуьшда куьне ганвай тапшуругъ жавандин рикӀелай фида.
+Эгер куь аялди векъивилериз рехъ гузватӀа ва чӀехибуруз гьуьрметзавачтӀа, адаз и кар къахлурна кӀанда. Герек жавандиз вич яру цӀарцӀелай элячӀзавайди гьамиша чир жен. Жуван критика аялдин личностдал ваъ, ада вичи-вич тухузвай тегьердал рекье тур. Месела, «Зун вав рахазвайла, вуна вилер цавуз хкажзава. Им гьуьрметсузвал авунин лишан я. Мад икӀ авун герек туш». «Зун вахъ галаз рахазвайла заз «зун секинвиле тур» гафар лагьана виже къведач. За и гафар мад тикрар тахвун патал чалишмиш хьухь».
+Аялдихъ галаз барабардахъ галаз хьиз рахаз чир хьухь. Ам кстахармир, гьа са вахтунда пуьрчуькьарни ийимир. Маса жуьреяр жагъур тийидайвал, къуй ада вичин метлеблувал гьисс авурай. Хизандин гьар жуьре месэлайрай аялдихъ галаз мукьвалмукьвал меслятар ая. Мумкин я, ада са гьихьтин ятӀани таза къарар кьабулун теклифда. Ихьтин гьа��ара векъивилизни рехъ гана виже къведач.
+Куьне аялдиз вуч дуьз ятӀа ва туштӀа, вуч жедатӀа ва я жедачтӀа, гьадакай суьгьбет ая. Адаз вичи-вич дуьздаказ гьикӀ тухун лазим ятӀа чизвай хьизни фикир ийимир. Куь кесерлувал аялдиз гьеле гзаф герек я. Анжах и кар насигьатдин (мийир-межердин) жуьреда ваъ, дуствилин суьгьбетдин вахтунда, адалайни хъсан – хсуси тежрибадин чешнедалди кьилиз акъудур.
+Гьуьжетрикай кьил къакъудиз чалишмиш хьухь. ГьакӀ тӀвар патал уьфт аладарунин, къуьнер чуькьуьнин, квез хъел атанвайвал къалурунин гьерекатри гуьзлемишдай нетижайрал гъидач. Практикади къалурзавайвал, эгер чӀехибурун фикир желб авун патал и кардихъ менфят авачтӀа, жаванри векъивилериз рехъ гун, чина рахун акъвазарзава. Ингье гьавиляй терефсузвал хуьн, жавабар тагун, наразивал къалур тавун хъсан я. Месела, са куьз ятӀани бейтерефдаказ килиг. Эгер и кардикай куьмек жезвачтӀа, маса кӀвале ацукь. Куьрелди, аял векъидаказ рахазмай кьван вахтунда суьгьбет давамар ийимир. Гьа икӀ гьамиша ая.
+Жаванди гьатта вичи-вич чӀурукӀа ва векъидаказ тухузваз хьайитӀани, адаз туьгьмет маса жаванар ва я чӀехибур алачир чкадал ая, вучиз лагьайтӀа абуру чпин адресдиз ийизвай гьихьтин хьайитӀани туьгьметар (критика) серт хьуналди (намусдик хкӀуналди), кьабулзава. Идани аялдин патай векъивал мадни артух хьунал гъун мумкин я.
+Аялдивай дуьзвал ва керчеквал (правдивость) истемиш ая. ДатӀана жув дуьзвилив эгечӀзавай тегьердикай суьгьбет ая: «Чи хизанда вирида сада садахъ галаз дуьзвилин рафтарвал авуна кӀанда». Амма и кар ийидалди куьне чпи и жигьетдай гьихьтин чешне къалурзаватӀа, гьадаз фикир це. Куьне «тахсир квачир» тапарар ишлемишзавани? Куьне кӀвале аваз-аваз аялдивай телефондай куьн авач лугьун тӀалабайди яни ва икӀ мад.
+Тапаррин мумкин тир себебар винел акьулдиз чалишмиш хьухь. Адет яз, жаванди тапарар сифте нубатда дидебубадин, чӀехибурун, дустарин дикъет вичел желбун патал ийиз эгечӀзава. Кьвед лагьай чкадал пехилвал, умудсузвал, бейкефвал ва я ажугълувал, пуд лагьай чкадал лагьайтӀа, туьнбуьгьдин вилик кичӀевал ва диде-бубади тапшурмишай кар кьилиз акъудиз тахьунихъай игьтиятлувал ала. Вични и месэладай ачух суалдихъ гуьзлемишзавай жаваб жедач. Адет яз, жавандиз вичизни гьакъикъи себебар гьибур ятӀа чизвач. Куьне тапарар мус башламишнатӀа, ада низ тапарар ийизватӀа – вирибуруз ва я анжах бязибуруз, гьа кардиз фикир це.
+Куь аял чӀехи хьанватӀани, ам тапарар авун кутуг тавур кар тирдан гъавурда тун давамар ая. И кар патал аялдин яшдиз килигна тапарар авуни гьихьтин хуш текъведай крарал гъун мумкин ятӀа, гьабурукай адаз уьмуьрда дуьшуьш жезвай таъсирлу чешнейралди суьгьбет ая: кесерлувал агъуз аватун, таяр-туьшери ваз ихтибар тахвун (жаванвилин яшда и кардихъ гзаф чӀехи метлеб ава), тапарар авуни иллаки лап мукьва инсанар бейкефар авун ва икӀ мад. ЖУВА-ЖУВ писдаказ тухуни квел гъун мумкин ятӀа, аялдиз гъавурда акьаз куьмек гунин мураддалди адав суалар гице. И вахтунда абуру гудай жавабар гуьзет ая. Месела: «Эгер вуна гаф хуьз тахьайтӀа, зун вахъ гьикӀ инанмиш жеда?» ва икӀ мад.
+РикӀел хуьх, жаванди гзаф дуьшуьшра тапарар дикъет вичел желб авун патал ийизва. И кар фикирда кьуна тапарар авун акьван хцидаказ кьабулмир. Эгер куь аялди тапарар авунватӀа, секинвал хуьз чалишмиш хьухь: куь гьарай-эверди ам жезмай кьван яргъаз катуниз мажбурда, адан къилихарни дегиш жедач.
+Тапарар авунай «жерме» кардик кутур. Вични ахьтин къайда хкягъа хьи, герек куь аялдиз адан нетижада мад тапарариз кӀан техжен. Месела, гьар сеферда тапарар авурла, аялди диде-бубадивай ва масабурувай багъишламишун тӀалабрай .
+Жаванди вич тухузвай тегьердай мукьуфдивди кьил акъудур. Вичин къаст илитӀдай къилихдин себеб вуч ятӀани, кьилинди аялди вичин вилик адан патахъай жаваб гун я.
+Аялди вич дуьздаказ тухузвай вахтуникай менфят къачуна адан тарифар ая. Квез аламат жемир: и къайда гьам гъвечӀи школьникар ва гьамни жаванар патал гьа са жуьредин таъсирлуди я. Аялдин тарифар авуни ада вич мукьвал-мукьвал чешнелудаказ тухунин карда гьевесламишзава.
+«Командирар» а кардин гъавурда туна кӀанда хьи, абуру чеб тухузвай тегьер гьуьрметсузди, бязи вахтара лагьайтӀа, рикӀиз тӀарвал гузвайди я. Гьавиляй аялдиз «роль дегишарун» теклиф ая.
+Аял гьар са карда нубат хуьнин гереквилин гъавурда тур. Вири крара сифтеди хьун хъсан я, амма патав гвайбурун хатурни хана виже къведач. Вичин гъвечӀи кругда командир хьайитӀани, ам масадбурун арада лайихсуздаказ вилик жергейриз экъечӀиз кӀанзавайди (выскочка) хьиз гьисабун мумкин я. Сад лагьайди яз гьисабун патал жавандиз «нубатдани акъвазиз» чир хьана кӀанда. Гьадалайни важиблуди жуван гуьгьуьлар дегиш хьунал гуьзчивализ алакьун, нубат гуьзетиз ва адал амал ийиз чир хьун я.
+Куьне куь аял а кардин гьакъиндай гъавурда тур хьи, «буйругъар гун» абурун патахъай жуван хивез жавабдарвал къачун лагьай чӀал я. Ада санлай дестедин ва кьилди гьар са касдин патахъай къайгъударвал чӀугуна кӀанда. Им гьатта лидердин хсуси итижрихъ галаз кьан тийизвай дуьшуьшризни талукь я. Анжах ахпа «командирдикай» халисан лидер хьун мумкин я.
+районам Чун жаванрихъ галаз алакъайра авайла абурун диде-бубайрал гьалтзавай анжах гъвечӀи кьадар месэлайриз килигна. Аялдизжавандиз тербия гузвай диде-буба и яшдин кьетӀенвилерин гъавурда хьана кӀанда. Энергиядив ацӀанвай, аслу туширвилин игьтияж авай, гележегдин уьмуьрда агалкьунар гуьзетзавай жаван вич патал цӀийи дуьньяда хсуси рекьер жагъурунин гзаф залан имтигьанрай акъатзава. Квез гьикьван залан хьайитӀани, ам уьмуьрдин рекьин и участокда текдаказ тамир ва куьн адан «проводник» хьухь. Уьмуьрдин залан девир алатда, куь куьмек лагьайтӀа, аялдин рикӀелай садрани алатдач…
+Мейланов Феликс Салавудинович 1980-йисан 15-декабрдиз Ахцегь райондин Хкемрин хуьре милициядин полковник С.М.Мейланован хизанда дидедиз хьана. Хкемрин ООШ ва Ахцегьрин 29-нумрадин СПТУ куьтягьайдалай кьулухъ адаз армиядин жергейра къуллугъиз эверна. Феликса Россиядин милли гвардиядин Красноярскдин кьилдин Яру пайдахдин Суворован ордендин кьушунрин 91-бригадада къуллугъна. Новосибирск шегьерда тешкилнавай махсус отряддин жергейра гуьгьуьллудаказ кьвед лагьай Чечен дяведин вакъиайра иштиракна. Чечен Республикада законсуз яракьлу тешкилатар тергунин рекьяй женгинин гьерекатра иштиракзавайла, Ф.Мейланов 2000-йисан 11-майдиз Сержень-Юрт хуьре игитвилелди телеф хьана. РФ-ДИН Президентди 2000-йисан 28-июндиз акъуднавай 1206-нумрадин Указдалди жергедин аскер Феликс Салавудинович Мейлановаз кьейидалай кьулухъ Жуьрэтлувилин орден ганва. Рагьмет хьурай вичиз! Игитдин тӀвар хайи хуьруьн са куьчедиз ягъуналди эбеди авун кутугнава.
+Малум тирвал, ООН-ДИН Генеральный Ассамблеядин къарардалди 1993-йисалай инихъ гьар йисан 22-март Виридуьньядин цин ва цин суьрсетрин югъ яз къейдзава. И юкъуз иллаки инсандин уьмуьрда цин важиблувиликай, ам кьетӀендиз хуьнин чарасузвиликай лекцияр кӀелзава, гуьруьмишвилер кьиле тухузва, телевидениедай и месэладиз талукь передачаяр къалурзава ва икӀ мад. Гьайиф хьи, гьар йикъан уьмуьрда чна гзаф вахтара яд михьиз хуьнин къайдайрал амалзавач, адав къадирлувилелди эгечӀзавач. Дугъриданни, яд чи кьилин девлетрикай сад я! Яд эсиллагь авачир чкада чан алай гьич са затӀни амукьдач. Амма вучиз ятӀани чаз цин къадир авач, ам кьацӀурзава ва герек авазни авачизни фагьумсузвилелди серфзава. И мукьва Ахцегьрин Ф.Кисриеван тӀварунихъ галай юннатрин станциядин муаллим Гуьлназ Велихановади ва вичи "2021-йисан муаллим" конкурсдин муниципальный этапда 2-чка кьур Ахцегьрин 3-нумрадин ООШ-ДИН географиядин муаллим Беневша Алиагъаевади чпин гъилик чирвилер къачузвай аялрихъ галаз цив къадирлувилелди эгечӀуниз талукьарна ачух тарс кьиле тухвана. Аялри чпи гьазурнавай плакатар гъиле кьуна шиирар кӀелна, вирибуруз яд хуьниз ва ам кьенятлудаказ ишлемишуниз эверна. Инал чаз а плакатрал алай къиметлу меслятрикай бязибур куь фикирдиз гъиз кӀанзава: «Герек авачиз цин кран ачух яз тамир!», «Марфадин яд кӀватӀна адакай менфят къачу!», «Салариз, цуьквериз яд нянихъ ва экуьнахъ фад це!», «Ваннада чуьхуьнар ийидайдалай, душ кьабул авуртӀа яд тӀимил харж жеда!», «Яд къвезвай къубуйриз, къаналриз зирзибилар гадармир!» ва икӀ мад. Инанмиш я хьи, ихьтин менфятлу мярекатри агалкьзавай несил тӀебиатдин девлетрин, кьилди къачун хьайитӀа цин къадир авайбур яз чӀехи хьуниз къуллугъда.
+Вирироссиядин «Сдаём вместе. День сдачи ЕГЭ родителями» акциядин сергьятраваз25-мартдиз Ахцегьрин 2-нумрадин школадин бинедаллаз тешкилнавай ППЭ-ДА (госимтигьанар кьабулдай пункт) школа акьалтӀарзавай аялрин диде-бубайрин ЕГЭ хьана. РУОДИН начальник, филологиядин илимрин кандидат Халидин Эльдарован регьбервилик кваз серенжемдин руководитель, Ахцегьрин ООШ-ДИН директор Мейрам Рамазановади вичин куьмекчияр тир Нурудин Багъиров, Аким Алахьяров ва Рафидин Гьажиевни галаз виликамаз хъсан гьазурвал акунваз хьайивиляй диде-бубайрин ЕГЭ вини дережадин тешкиллувал аваз кьиле фена. Имтигьанда 16 касди иштиракна (регистрация 66 хьанвай). Абуруз ЕГЭ кьиле тухунин къайдайрихъни вири процедурайрихъ (регистрация, инструктаж, телефонарни хсуси шейэр тун, бланкар ацӀурун, ЕГЭ-ДИН материлар къачун, суалриз жавабар гун…) галаз мукьувай таниш жедай ва гьакӀ урус чӀалай чпин чирвилер ахтармишдай хъсан мумкинвал хьана. Вири гьакъикъатдин имтигьанра хьиз тир, анжах вахт адетдин 3-4 сятдилай са сятдал кьван тӀимиларнавай. ЕГЭ-ДИЛАЙ кьулухъ диде-бубайрин умуми собрание хьана ва, гьелбетда, нетижаяр кьуна. ДИДЕ-БУБАЙРИН ЕГЭ кьиле тухузвай гьал ахтармишун яз, райондин кьилин везифаяр тамамарзавайди тир Роберт Гьамзаев ва депутатрин райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаевни атанвай ва абур рази яз амукьна.– И серенжемдихъ вини дережадин тешкиллувал ава. Къе диде-бубайриз акуна хьи, аялривай секиндиз ва къулай шартӀара чпин чирвилер къалуриз жеда. Кьилинди, имтигьан агалкьунралди вахкуз жеривал абуруз дурумлу чирвилер кӀанда. Гьакъикъатда, ина четин, секинсуз жери хьтин кар авач, анжах школадин программа я. КӀелзавай аялдиз, агалкьуьнралди имтигьанар вахкана, уьлкведин гьатта лап кесерлу вузрик экечӀдай мумкинвал жезва, мад вуч кӀанда кьван? – лагьана абуру.
+Инсандин уьмуьр зегьмет галачиз фикирдиз гъиз жедач. Баркаллу зегьметди ам еке дережайривни, гьуьрметривни агакьарзава. Малум тирвал, зегьметдал рикӀ алай инсанриз тамамардай кӀвалахар гьамиша жагъидайди я. КӀанзавайди кагьулвал тавуна, гъилер къакъажна алакьдай са кардив эгечӀун я. И чӀавуз хъсан нетижаярни, бегьерни арадал къведа. Ахцегь район гьеле фадлай инихъ берекатлу багъларалди, ерилу емишралди машгьур я. Гьайиф хьи, са вахтара багъманчивилиз яб гун хъувунач ва и кардал рикӀ алай инсанарни исятда,гьайиф хьи, лап тӀимил ама. Луткунрин хуьруьн агьали, вичи гзаф йисара и хуьруьн Советдин секретарвиле кӀвалахай, несилрилай несилрал къвезвай багъманчи Сайдум Ильясовни абурун жергедай я. Алай вахтунда ада вичин сала тарифлу къелемлух арадал гъанва. Ана ада ичин, чуьхверрин, машмашрин, пӀинидин ва маса емишрин къелемар битмишарзава. Абур маса гунилай гъейри С.Ильясова жемятдиз гьакӀ къелемрихъ гьикӀ гелкъведатӀа меслятарни къалурзава. Чазни адан меслятрикай менфят къачуна, чи газетда багъманчивилин месэлайриз талукь рубрика ачухиз кӀанзава. Къе чаз емишрин тарарихъ гатфарин вахтунда, иллаки мартдин вацра гьикӀ гелкъведатӀа, гьихьтин серенжемар кьилиз акъуддатӀа, гьадакай суьгьбет ийиз кӀанзава. Мисал яз, и чӀавуз тарарин дибериз пара дерин тушиз, абурун дувулриз хасаратвал гун тавуна пер яда. Жегьил къелемриз хъсан кӀалуб атун патал 15-мартдалди абур обрезка ийида. – Тарар дуьздаказ обрезка авурла абурун бегьерлувал 50% хкаж жезва, – лугьузва тежрибалу багъманчиди. – Къелем (жалгъа) цадай фур 50 см деринвал ва 70-80 см гьяркьуьвал аваз эгъуьнна шазан йисан фитерни яру рангунин минеральный миянардай шейэр сад хьиз какадарна, накьвадик кутуна, ахпа жалгъаяр цун менфятлу я. Тарар зиянкар гьашаратрикай хуьнин мураддалди абуруз талукь дарманар ягъун чарасуз я. Иллаки «Препарат-30» са йисуз лахумадихъ (медный купоросдихъ) галаз какадарна, къведай йисуз ДНОК дарман ягъун хъсан я. Сайдум Ильясован рикӀик мад са хийирлу кар ква. Адаз исятда чеб лайихсуз рикӀелай фенвай ичерин куьгьне бязи сортар арадал хкиз кӀанзава. Абурун арада «Истикан», «Белфлор», «Ивери», «Аламатар», «Пепин» ва масабур ава. – Аллагьдин куьмекдалди зулуз и сортарин жалгъаяр гьазур жеда, – лугьузва Сайдума. И кар патал ада гьар юкъуз дурумлудаказ зегьмет чӀугвазва. Къуй вахъ баркаллу и карда еке агалкьунар хьурай, гьуьрметлу Сайдум стха!
+Алай йисуз «Ф.Гь.Кисриеван тӀварунихъ галай СЮН» МБУ ДО-ДИ «Чкадин инициативаяр» милли проект уьмуьрдиз кечирмишуна иштиракда. Къейдин, чкадин инициативайрин проектар уьмуьрдиз кечирмишунин мурад важиблу месэлаяр гьялунин карда чкадин самоуправленидин органриз ва жемятдиз куьмек гун я. Чкадин инициативайрин проектрин конкурсда иштиракун патал хкягъунин асул шартӀарикай сад проектдиз муниципальный образованидин бюджетдайни меценатрин гьисабдай софинансирование авун я.
+Ахцегь районда – аялрин цӀийи бахча
+Дагъустандин патай сенатор Сулейман Керимова нубатдин сеферда агъзур дагъустанвидиз гьяждиз фин патал ийидай харжияр вичин хивез къачунин къарар кьабулна. Къуй Аллагьди адан мергьяматлу крар кьабулрай! Чи ватанэгьлийри гьяждиз фин патал ийизвай харжияр Сулеймана вичин хивез къачуз гзаф йисар я. Алатай йисуз хьиз, цӀини махсус военный серенжем кьиле тухузвай зонада аскервилин буржи тамамардайла телеф хьанвай аскеррин хизанриз сифте нубатда гьяждиз фидай мумкинвал гуда. Идахъ галаз санал, республикадин мискӀинра чип вегьинин куьмекдалди путевкаяр къугъвада. Инанмишвал ийиз кӀанзава хьи, гьамиша хьиз, исятдани чип вегьинин кар ачухвилин гьалара кьиле фида. 30-мартдиз РД-ДИН Кьилин куьмекчи Тимур Зербалиева «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаевав кӀвалахда къазанмишнавай агалкьунрай ва гзаф йисарин гьакъисагъ зегьметдай Дагъустан Республикадин Кьилин патай тӀварунихъ янавай сят вахкана. «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин коллективди Роберт Гьамзаевичаз лайихлу и шабагь рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй гележегда адахъ кӀвалахда мадни еке агалкьунар хьурай!
+Мартдин эхирра Ахцегь районда шадвилин гьалара 60 чкадин аялрин цӀийи бахча ачухна. Ам «Хуьрерин территорияр комплексныйдаказ вилик тухун» федеральный программа кьилиз акъудунин сергьятра аваз эцигнава.
+Шадвилин серенжемда райондин руководстводилай ва активдилай гъейри, РД-ДИН Гьукуматдин Кьилин меслятчи Мегьамед Юсупова, Дагъустандин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министрдин заместитель Зураб Куччаева, РД-ДИН образованидин ва илимдин министрдин заместитель Гьажимурад Мегьамедова, «Агрострой» ГКУ-ДИН директор Гитиномегьамед Абдулаева, райондин агьалийри ва масабуру иштиракна. Вичин рахунра райондин кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаева къейдна хьи, къе чи муниципалитет яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик тухунин карда нубатдин кам къачузва. Имни лагьай чӀал я хьи, ахцегьвийрин уьмуьр хъсан патахъ дегиш жеда. «Школадилай виликан яшдин идарайра чкайрин кьитвал хьун агьалияр патал виридалайни хци месэлайрикай сад тир. Гила и месэла гьялунин рекьяй чна еке кам къачузва. Заз Ахцегь райондин вири агьалийрин ва кьилди жуван тӀварунихъай Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Алимович Меликоваз, РД-ДИН Гьукуматдин Кьил Абдулмуслим Муьгьуьдиновичаз, республикадин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин Министерстводин руководстводиз чухсагъулвилин келимаяр лугьуз кӀанзава. Абур себеб яз, и серенжем кьиле тухудай мумкинвал хьанва. Къейд ийиз кӀанзава хьи, муниципалитетдин руководство къазанмишнавайдал сергьятламиш жедач. Чна чи аялар сагъламбур, бахтлубур ва бажарагълубур яз чӀехи хьун патал мумкин тир вири крар ийида!», – лагьана Роберт Гьамзаева.
+Тебрикдин рахунар гваз кӀватӀ хьанвайбурун вилик РД-ДИН Гьукуматдин Кьилин меслятчи Мегьамед Юсуповни экъечӀна. Ада къейд авурвал, объект эцигзавайла ацалт авур вири четинвилериз ва имтигьанриз килиг тавуна чна умуми къуватралди тайинарнавай кӀвалахар бегьемарна ва къе шадвилин гьалара и объект ачухзава. «Коронавирусдин пандемиядихъ ва эцигунрин материалрин къиметар хкаж хьунихъ галаз алакъалу асантбур тушир месэлайри яшайишдин и объект эцигунин йигинвилиз ва еришриз пис патахъай таъсирна. Амма, гьар гьикӀ ятӀани, къе аялрин и бахча шадвилин гьалара ачухунин мураддалди чун вири инал кӀватӀ хьанва», – кьилди къачуртӀа лагьана Мегьамед Юсупова.
+Вичин рахунар давамарай М.Юсупова кӀватӀ хьанвайбуруз муниципалитетда яшайишдин метлебдин мадни 2 объект ишлемишуниз вахкун патал эцигзавайвиликай лагьана – 120 чкадин школа ва 1500 чкадин спортдин комплекс. «Гьуьрметлу ахцегьвияр! Къуй квехъ чандин сагъвал, ислягьвал, рикӀера мергьяматлувал хьурай ва аялрин и бахчада сад садан гъавурда акьунин ва саламатвилин гьалар хьурай!», – лагьана эхирдай РД-ДИН Гьукуматдин Кьилин меслятчиди. Ахцегьвийрин вилик тебрикдин рахунар гваз гьакӀ Дагъустандин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин заместитель Зураб Куччаев, Д��гъустандин образованидин ва илимдин министрдин заместитель Гьажимурад Мегьамедов, «Агрострой» ГКУ-ДИН директор Гитиномегьамед Абдулаев экъечӀна рахана. Абуру райондин агьалийрихъ сагъламвал, саламатвал хьун ва абурун вири крар туькӀуьн чпин мурад тирди лагьана. Ингье суварин шадвилин декьикьаяр алукьна. Аялрин цӀийи бахчадин заведиш Фарида Гьасановади лишанлу куьлег вахкана ва и объект ачухун яз лента атӀана. Аялрин бахча ачухунин шадвилин серенжемдилай кьулухъ гьуьрметлу мугьманар цӀийи дараматдиз килигна ва аялрин и идарадин коллективдихъ галаз таниш хьана.
+Налогар кӀватун – кьетӀен гуьзчивилик!
+4-апрелдиз райондин активдин нубатдин совещание райадминистрациядин кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаеван регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан сифте месэладай – налогар кӀватӀунай – ада гаф райадминистрациядин кьилин заместитель Фатима Агьмедовадиз гана.– Малум тирвал, гъилевай йисан 1-январдилай уьлкведа сад тир налогдин счётдин къайда (адак чилин, эменни-малдин, транспортдинбурни ква) кардик акатуникдиё виликрай хьиз, ни гьикьван пул кӀватӀнаватӀа тайинвал авач, виликрай аваз хьайи буржарай пулар хкьазва. ИкӀ, месела, «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН са миллиондилай артух пул хкьунва. Гьавиляй СП-РИН кьилери чкайрал налогар кӀватӀунин кӀвалах активламишун, месэла кьетӀен гуьзивилик кутун важиблу я. Райбюджетдиз налогринбур тушир пул яз 26000 манат атанва. Эхиримжи вацра чна ГНИ-ДИН пешекаррихъ галаз санал 2 рейд тухвана, капитальный эцигунрин 24 объект талукь тир документар авачиз, ихтиярсуздаказ эцигнавайди дуьздал акьулдна…, – лагьана ада. Ахпа Роберт Гьамзаевичани депутатрин райсобранидин председатель Абдул-Керим Нажмудиновича образованидин идараяр къайдаяр хуьзвай органри истемишзавайвал гуьзчивилик кутун, прокуратуради къалурнавай кимивилер вахтунда туькӀуьр хъувун, образованидин 13 идара хуьнин 3-категориядай 4 лагьайдаз ахкъудун лазим тирди тапшурмишна. Абуру гьакӀ пара идарайрин коллективри ТБО (яшайишдин гадарзавай амукьаяр) тухунай гьакъи тагузвайдал залдавайбурун дикъет желбуналди и месэла чпин гуьзчивилик кутуна. РУО-ДИН начальник Халидин Эльдаров ва футболдин школадин директор Камиль Гьажиев 8-апрелдиз 1-нумрадин АСОШДИН спортмайдандал мини-футболдай школадин лигадин 2-паюнин акъажунар эгечӀзавайдакай ва и карда Ахцегьрин 1, 2 лагьай ва Луткунрин школайрин директорри куьмекун лазим тирдакай рахана. Райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади СВО-ДАВАЙ аскерриз посылкаяр-савкьатар рекье тунин ватанпересвилин акция районда давам жезвайдакай суьгьбетна.
+Ичкидинни наркотикрин вилик пад умуми къуватралди кьан!
+31-мартдиз райондин наркотикриз акси комиссиядин нубатдин заседание Ахцегь муниципалитетдин кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаеван регьбервилик кваз кьиле фена. Районда наркотикринни алкоголизмдин вилик пад кьунин месэладай вичин докладда МВД-ДИН «Ахтынский» отделдин начальник, полициядин подполковник Вадим Алиева къейд авурвал, обществодиз иллаки хаталу и тӀегъуьндин вилик пад районда умудлудаказ кьазва. Надинж ва чи учётда авай «четин хизанрин» аялар кьетӀен гуьзчивилик ква. Абурухъ ва абурун диде-бубайрихъ галаз талукь тир кӀвалах тухузва. ГЬАХЪ-ГЬИСАБДИН девирда умуми образованидин школайра кӀелзавай аялрихъ галаз профилактикадин 23 серенжем кьиле тухвана. Нетижада наркотикар ва я ички ишлемишна хьанвай жегьилрин тахсиркарвилер авач… Алава докладда ЦРБ-ДИН духтурнарколог Руслан Пиралиева наркотикрикайни ичкидикай жегьил организмдиз, психикадиз авай зарардикай ихтилатна. Ихтилат физвай месэладай райондин образованидин идарайра тешкилзавай кӀвалахдин гьакъиндай гегьенш доклад РУОДИН начальникдин заместитель Сафинат Мамаевади авуна. «И азардин вилик пад кьадай кьилин шартӀарикай сад – им аялар спортдал ва алава образованидин идарайра яратмишунин кружокрал желбун я. И мураддалди 15 школада спортдин воркаут ва 6 школада гъвечӀи футболдин майданар туькӀуьрнава, аялрин командайрин арада спортдин акъажунар кьиле тухузва», – кьилди къачуртӀа, лагьана ада. Райондин Жегьилрин парламентдин председатель Рустам Шакиров жегьилри чпи кьил кутуна тухузвай волонтёррин кӀвалахрал, сагълам уьмуьр тухуниз куьмекзавай, эверзавай шартӀарал ва и жигьетдай расалмиш жезвай четинвилерал акъвазна. Жегьилрин парламентда кардик квай гуьгьуьллуйрин (добровольческий) ресурсрин центрда гьар гьафтеда интеллектдизни чирвилер гуниз талукь мярекатар, наркотикриз акси акциярни серенжемар кьиле тухузвайдакай лагьана. Заседанидал гьакӀ муниципалитетдин яш тамам тахьанвайбурун крарай комиссиядин жавабдар секретарь Фариза Муспагьовадин, культурадин Управленидин ("УКСМПИТ") начальникдин заместитель Абдурашид Агьмедован, Цуругърин, Калукрин СП-РИН кьилер тир Шимсидин Мерданован, Жафер Жалилован ва маса юлдашрин рахунрихъни яб акална.
+Эхирдай Роберт Гьамзаева заседанидин кӀвалахдин нетижар кьуна ва веревирд авур месэладин гьакъиндай хуьрерин администрацийрин, къайдаяр хуьзвай органрин, образованидин, культурадин, Жегьилрин парламентдин, гьакӀ СМИДИН къуллугърин векилри гьарда вичин чкадал ва гьа са вахтунда сада-садахъ галаз алакъадаваз нетижалудаказ кӀвалахзавайди къейдуналди, абуруз сагърай лагьана.
+И мукьвара райондин дишегьлийрин Советди «Дидедин патай посылка» акциядин сергьятра аваз нубатдин сеферда райондин агьалийри кӀватӀна, ширинлухривни маса лазим затӀарив ацӀурнавай автомашин Махачкъала шегьердиз рекье туна. Лугьун лазим я хьи, СВО-ДА иштиракзавай чи аскерриз рекье тун патал посылкаяр кӀватӀунин карда сифте йикъалай башламишна чи райондин школайрин, аялрин бахчайрин ва алава образован��един идарайрин коллективри лап активнидаказ иштиракзава. Абуру Гъалибвилин югъ мукьвал авуник чпин алахъунрин пайни кутазва. Аферин! Ахцегь ва Рутул районра кардик квай военный частунин къуллугъчийрини чи райондин дишегьлийрин Советдихъ галаз лап сих алакъада аваз кӀвалахзава. И сеферда пограничникрин уьмуьрдин юлдашри ва аялри алай макъамда Украинада женгинин махсус операцияда иштиракзавай аскерриз окопдин 525 шем гьазурнавай. РД-ДИН меркезда тарихдин «Россия – моя Родина» тӀвар алай паркуна ахцегьвийрин савкьатар Дагъустан Республикадин Кьилин общественный куьмекчи Агьмед Абдуразакьова къаршиламишна. Ада ватанпересвилин ихьтин крарай Ахцегь райондин вири жемятдиз, дишегьлийриз, аскерриз чими гьиссерив ацӀанвай чарар кхьенвай чи мектебра кӀелзавай аялриз, абурун диде-бубайриз ва погранотряддин къуллугъчийриз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. И тегьерда чи уьлкведин вири агьалийри къуватар ва алахъунар сад авурла, чун душмандал гъалибни жедайдал са шакни алач. Сагърай дидеяр! Абурун рикӀер гьамиша хци ва дуьньядин гьаларикай хабардар я. И гуьзел, пак Рамазандин вацра абур Сад Аллагьди шад авурай! – лагьана А.Абдуразакьова.
+Сад тир пособие къачудай ихтияр низ ава? Эгер пособие гун тийиз хьайитӀа, вуч ийин? Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин журналист М.НАРИМАНОВАН и ва маса суалриз РД-ДИН Ахцегь районда авай ОСФР-ДИН клиентвилин къуллугъдин начальник Физиллагь МИРЗОЕВА жавабар гузва. – Сад тир пособие гьикӀ ва мус гуз башламишнава?
+– Сад тир пособие гузвай цӀийи жуьредин пул (выплата) я. Ам агьалийри 2023-йисан 1-январдилай къачуз эгечӀнава. И пособиедик 5 жуьредин пулар (выплатаяр) акатзава. Къейд ийин, гьеле алатай йисуз, 2022-йисан 1-январдин эвелдилай чи фондуни икьван чӀавалди чеб агьалияр социальный жигьетдай хуьдай органри ва Рострудди тайинариз хьайи кьилдин къуллугъар кьилиз акъудиз эгечӀнава. Рахун россиявийрин 5 категория патал пособийрин, пуларин, компенсацийрин гьакъиндай физва. Алай йисалай агьалияр социальный жигьетдай хуьдай идарадилай чи фондунин хиве мад са везифа гьатнава – эгер аял 2023-йисан 1-январдалди дидедиз хьанватӀа, адан (сифте аялдин) 3 йис тамам жедалди гьар вацра пулар гун. Эгер пособие агьалияр социальный рекьяй хуьдай органри тайинарнаватӀа, чна ам къачузвайбурун виликан реквизитар хуьналди, амма вахтар дегишаруналди гузва. Амма СФР-ДИ социальный метлебдин пулар виликан вацраз талукь яз рекье твазва. Месела, февралдин пулар мартдиз гузва, мартдин пулар – апрелдиз ва икӀ мад. Имни еке артуханвал я. Эгер хизанда 2023-йисалди сифте аял дуьньядиз атанатӀа, амма ада къачудай пулдин документар туькӀуьрначтӀа, ихьтин дуьшуьшда Социальный фондунив арза вугана кӀанда. Эгер аял алай йисуз дидедиз хьанатӀа, хизандивай аялдин пуд йис тамам жедалди пул къачудай документар туькӀуьриз жедач, вучиз лагьайтӀа 2023-йисан 1-январдилай сад тир пособие кардик кутунва ва и пул адак акатнава. Яни сад тир пособие къачун патал документар туькӀуьрна кӀанда. Официальныйдаказ адаз «Аял хунихъ ва тербияламишунихъ галаз алакъалу гьар вацран пособие» лугьузва. Важиблуди а кар я хьи, сад тир пособие чпе 17 йисал кьван яшда авай аялар чӀехи ийизвай, чпихъни агъуз тир таъминвал авай хизанриз, гьакӀни 12 гьафтедалди медицинадин тешкилатда учетда акъвазнавай гъилел-кӀвачел залан дишегьлийриз гузва. Чпихъ игьтияж авайбуру и пулар къачун патал хизандин доходрин ва эменнидин тамам къимет ишлемишзава. И вахтунда хизандин доходар ва кӀватӀнавай пулдин такьатар гьисаба кьазва. Идалайни гъейри, хизандин кӀвачихъ галай эменниди ва транспортди тайинарнавай истемишунриз жаваб гана кӀанда.
+– Сад тир пособие гун тавур дуьшуьшда ам чара авун патал мад сеферда арза вугунин гереквал авани?
+– Хизандивай сад тир пособие тайинарун патал арза гзаф сеферра вугуз жеда. Амма цӀийи арза анжах виликдай ракъурнавай арзадиз талукь яз акъуднавай къарардилай кьулухъ вугана кӀанда. Эгер сифте арзадиз рази жедай жаваб ганвачтӀа, им акӀ лагьай чӀал я хьи, адаз гьеле килигзава. Эгер пособие тагунин себеб бес тежезвай документар вугун тавун тиртӀа, абур виликамаз гьазур авуртӀа хъсан я. Амма и кар хизанда пулдин такьатар гзаф хьунихъ ва адан эменниди тайинарнавай истемишунриз жаваб тагунихъ галаз алакъалу ятӀа, ихьтин дуьшуьшда мад са арза хизанда авай пулар ва эменни тӀимил хьайила вугун хъсан я.
+– Дидевилин хизандин капитал дагъустанвияр патал мад са важиблу тема я. Ам къачудай ихтияр низ ава?
+– Эгер хизанда 2007-йисалай 2, 3 ва гьабурухъ галаз маса аялар ханваз ва я хвавиле кьабулнаваз хьайитӀа, дидевилин капитал къачун патал документар туькӀуьрначтӀа, ихьтин хизанриз ам къачудай ихтияр ава. 2020-йисан 1-январдилай эгечӀна сифте аял хьанвай хизанризни дидевилин капитал гузва. Ам къачудай ихтияр государстводин сертификатдин жуьреда тестикьарзава. Дагъустанда программа кардик кваз хьайи вахтундилай инихъ ихьтин сертификат аялар авай саки 370 агъзур хизандиз ганва. 2020-йисан 15-апрелдилай сертификат арза вугун тавуна ЗАГСДИН госреестрдай тир делилрин бинедаллаз туькӀуьрзава.
+– СФР-ДА электронный сервисар кардик кутунихъ галаз алакъалу кӀвалахар гьихьтин чкадал ала?
+– Дагъустанвийри социальный фондунин саки 40 жуьре къуллугърикай электронный жуьреда менфят къачузва. Россиядин социальный страхованиедин ва пенсионный фондар сад авунин нетижайрай Дагъустандин Отделениеда саки 100 сервис электронный жуьреда кӀвалахунал элячӀна. Къе Социальный фондунин къуллугъчияр яваш-яваш сад тир электронный къуллугърал элячӀзава. Электронный жуьреда гьахъ-гьисаб авунин сад тир базаяр ва жуьреяр яратмишнава. Идалайни алава яз, 89 % агьалийри чпиз къуллугъар тамамарун патал арзаяр электронный жуьреда вугузва.
+– Фондар ��ад авуни ва пенсионный, гьакӀни социальный страхованидин Фондарин отделенияр арадал атуни агьалийриз къуллугъ авуниз гьикӀ таъсирна?
+– Пенсияр тайинарун, гун ва чкайрал агакьарун, социальный пособияр, больничныйрай пул гун, реабилитациядин техникадин такьатар къачун, агьалияр кьабулун, маса жуьредин госкъуллугъар кьилиз акъудун – вири ибур дегишвилер авачир адетдин къайдада тамамарзава. Им чӀехи кӀвалахдин нетижа я – кадрийрин, юридический, технологийрин, тешкиллувилин, методикадин. Вири и кӀвалахар 2 къурулушдини гъил-гъиле вугана кьилиз акъудна.
+– Яни клиентрихъ галаз алакъаяр гьа виликанбур яз амукьзава ман?
+– Эхь, гьа виликдай хьиз, пенсионерривай, аялар галай хизанривай, набудривай чпиз гьикӀ къулай ятӀа, электронный жуьреда Россиядин Социальный фондунин госкъуллугърин Сад тир порталдай ва я сайтдай Социальный фондунин мукьвал тир офисдиз ва я МФЦ-ДИЗ арзаяр ва суалар вугуз жеда. Алай вахтунда СФР-ДИН 100 далай артух сервисар госкъуллугъар кьилиз акъудунин Сад тир порталда кардик ква. Абуру Фондунин кӀвалахдин саки вири терефар саднава. Абурук пенсияр, больничныяр, аялар патал социальный жуьредин пулар ва пособияр акатзава. Алатай йисуз ЕПГУ-ДАЛ фондунин саки 40 цӀийи сервис пайда хьана. Кьилди къачуртӀа, абурук кӀватӀнавай пенсийрин пулар са сеферда гун патал электронный арза акатзава. Идахъ галаз санал, порталда набудрихъ ва яшлу инсанрихъ гелкъуьнин кӀвалах документралди туькӀуьриз жеда. ЦӀийи онлайн-сервисрин еке дестедик аскеррин хизанриз ва радиациядикай хасаратвал хьайибуруз куьмекар гун патал арзайрин жуьреяр акатзава. Талукь тир сервисри радиоактивный зонада яшамиш хьунай ва я ихьтин территорияда кӀвалахунай компенсация дистанционный жуьреда тайинардай мумкинвал гузва. Идалайни гъейри, ЕПГУ-ДА электронный зегьметдин книжка ва я пенсийрин счет ахтармишдай мумкинвал гузвай сервисар къалурнава. Набудривай ва абурун векилривай реабилитациядин техникадин такьатар къачуз, махсус чкайрал машин тун патал ам регистрация ийиз ва сагъламарун патал санаторийдиз путевка туькӀуьриз жеда. Вични Россиядин Социальный фонд гьа са чкадал акъвазнавач. Неинки дистанционныйдаказ госкъуллугъар кьилиз акъудуни, гьакӀ абурукай проактивный менфят къачуни къвердавай гегьеншвал къачузва.
+– Рахун квекай физватӀа, тайиндаказ гъавурда тунайтӀа, хъсан тир.
+– Рахун и ва я маса къуллугъ арада арза авачиз кьилиз акъудуникай физва. Месела, цӀийиз ханвай аялрин кӀвачихъ проактивный къайдада СНИЛС ягъиз им сифте йис туш. Гьа икӀ, дидейрив дидевилин капитал патал сертификат вугузва. Пенсияр ва социальный жуьредин пулар индексация авуникай рахайтӀа, алай йисан 1-январдилай страховой пенсияр 4,8 процентдин индексироватнава. Гьа икӀ, пулар кӀвалах тийизвай 430 агъзурдалай гзаф дагъустанвийриз хкажнава. Гьар са пенсионер патал индексация кьилдиндаказ тайинарзава ва ам къачузвай пенсиядин кьадардилай аслу я. Идахъ галаз санал, 1-февралдилай гьакъикъи инфляциядин дережадиз килигна дидевилин капитални индексироватнай. ИкӀ, сифте аялдиз гила 586,9 агъзур манат (62,4 агъзур манатдин артух хьанва), кьвед лагьай аялдиз 775,6 агъзур манат (82,5 агъзур манатдин артух хьанва) гузва. Гьа са вахтунда 2023-йисан 1-февралдилай аялар патал пособияр индексироватнава, гьакӀни производствода бедбахтвилин дуьшуьшрикай мажбуридаказ социальный страхование авунин ва пешекарвилин азаррин рекьяй пулар гузва. НПФ-ДА аккредитоватнавайбурун тамам сиягьдихъ галаз QR-КОДДАЙ таниш хьайитӀа жеда. Пенсийрин кӀватӀнавай пулар страховатнава. Амма абурун эвездай инвестированиедикай хьанвай доход квачиз анжах взносрин вири пул вахкузва.
+садлагьана кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, «Женгинин стхавал» тешкилатдин векилри ва райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин къуллугъчийри адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Асул кӀвалахдикай азад вахтунда кхьизвай шиирра зун хсуси руьгьдин гьиссер, инсанриз, тӀебиатдиз жуван патай авай рафтарвал къалуриз чалишмиш жезва. Жуван эсерра за инсанриз ватанпересар хьуниз, хайи ерияр, халкьдин культура, тарих, дидед чӀал хуьниз эверзава. Агъадихъ куь фикирдиз гъизвай шиирарни гьа манадинбур я. Ибадуллагь УРДУХАНОВ
+Зи Дагъустан, хайи Ватан! Дуствал, садвал, дагълар авай, Стха халкьар – чӀехи хизан, Миллет хуьдай чӀалар авай. Медениятдин яз са лишан, Лезгистандин абур, иман, Кьилин намус чӀехи, кьакьан, Мез я хайи жуван чӀалан. Бине я вун, шаксуз, кьилин, Диде хьиз, заз я вун ширин, Ви дережа я хьи дерин, Чирагъ я вун лезги чилин. Сифте яз заз хьайила ван, Гьамишалугъ гьатна рикӀе, ЛАЙ-ЛАЙДИН ван хьана дарман, Хазина яз халкьдин еке. РикӀиз чими лезги нугъват, Дердин дарман, багьа набат, Гузва на зи руьгьдиз къуват, Зи лезги мез, чӀехи савкьат. Хуьзва вилив ийиз гуьзет, Хайи жуван «Лезги газет», Чирзава хуьз гьар са адет, Зи лезги чӀал, асул девлет. Хайи чӀалал «ЦӀийи дуьнья», Къадим Ахцегь, Самур дере, Шарвилидин игит мана – Лезги тарих хуьзвай къеле. Эй лезгияр, зи лезги халкь! Хуьх куь бине, чи хайи чӀал! ЧӀал я девлет, жемир ахмакь, ЧукӀур мийир жув хайи кӀвал.
+Азиз буба, туна на чӀехи гел чилерал, ЧӀугур зегьмет къабарламиш гъилерал, Мусибатдин пашманвал зи вилера, Хуьзва чна ви экуь къамат рикӀера.
+Чарасуз ян чи акунар къецелай, Къене жуван пак ниятар авачиз, Алат ийиз фитне кьацӀай мецелай, Михьи илгьам вичин рикӀе авачиз? Нагагь вуна ганатӀа зиян, Ахгакьда вав цӀудра артух. Хуьх дугъривал, ятӀа инсан, Къвазна жуван чӀалан кьулухъ. Руьгьдин гьиссер, рикӀин сирер Низ хьайтӀан пай ийимир, Жуван фикир, михьи дердер Чин тийирдаз тайин мийир. Чалишмиш хьухь писвал тийиз, Михьи ният рикӀе аваз, ЧӀУРУ-ЭКСИК туькӀуьр хъийиз, САДА-САДАН гъил-гъиле кьаз. Эй ��нсанар, хуьх гьа ишигъ, МичӀ акъудна рикӀевай! Ширин мезни, пак къилих хуьх, Гьам кьисмет хьуй кӀевелай!
+Куьруь йифер, яргъи йикъар, Михьи шагьвар, куьлуь марфар, Сифте цанар, Яран сувар, Я ви гьунар, гуьзел гатфар! Багъда цуьквер, цава чӀижер, Вире хъипер, тарце нуькӀвер, Чуьлда векьер, дагъда хипер, Шад я эллер, гатфар иер.
+Къуллугъзава армиядин жергейра, Кьунва гъиле яракь мягькем, Чи аскерри азадвилин женгера Хуьзва Ватан, хьана уьткем. Ватан хуьнин гьар са буйругъ Гьазур я куьн тухуз кьилиз. Сергьят мягькем ийиз къуллугъ, Гьазур я куьн юкъуз, йифиз. Къуй дуньяда хьурай ислягьвал! Саламат хьурай чи чил, Ватан Гьам я чи мурад, рикӀин тӀал Яшамишрай сагъ яз гьар са инсан!
+Къвез алатиз фена вахтар, Кьуьд акъатиз хьана гатфар, Вуч хъсан тир чаз а вяде, Вун галайла, Нине баде. Лацу суьрет, чӀулав вилер, Кардик жери назик гъилер, Вун чи абур – бине баде, Вун чи сабур – Нине баде. Кьисмет тахьай чӀехи бахтар, Кечирмишина четин вахтар, РикӀ куз хвена балаяр на, КӀвачинарна невеяр на. ТӀвар эцигун гана ВЕСИ:«ХЬУРАЙ муаллим вакай чӀехи», Ви гаф кьунва вине, баде, Зи рикӀин нур, Нине баде!
+Бубайрин чил, чӀехи тарих Дагъларавай лекьер макан! Тарифуниз я вун лайих, Мацарин хуьр, хайи Ватан! Кьуд пад къацу яйлахар я, Гьар мегьледа булахар я, Килигналди тух жеч вилер, Шад тир ина авай эллер. Ама зи япара хуьруьн (дидед) нугъат, Гуя кӀарабдивай як жезва къакъат, АРА-БИР вун чи хуьруз алад, Хуьн патал ам рикӀе аманат.
+РикӀе авай михьи ният, Сирер пайиз гьазур я зун! Руьгьдин цӀирер тийиз азад, Дердер чӀугваз гьазур я зун! Жуван патай пак насигьат, Илим пайиз гьазур я зун! Виневаз гьахъ, кьаз гьакъикъат, Вегьен тийиз гьазур я зун! Жуван ватан, адан сергьят, Садвал хуьз гьазур я зун! Хайи чӀални намус, гъейрат, Лап вине кьаз гьазур я зун! Ватан патал чан эцигиз, Азадвал хуьз гьазур я зун!
+Ви ашкъидин чими гафар, Муьгьуьббатди ахъайна варар, Сад хьана чи рикӀин сирер, Чи ашкъидин экуь гъетер. Зи муьгьуьббат – рикӀин лувар, Зи муьгьуьббат – ширин ахвар, Дарих я зун вун такур йикъар, Тамир на зун тек, кӀани яр. Уьмуьр физва – бахтавар я, Кьисмет чи – дигай гатфар я, Муьгьуьббат – гуьзел вахтар я, Рази я чун чи кьисметдал.
+А, Умуд туькӀуьриз, жеда ша
+Л, Несилриз гьакӀ гузва акьу
+Л, Обществада гьуьрмет ав
+Ь. Къазалийрин ГЬАСАН, Хуьруьгрин хуьр
+Уьмуьр физва, физва вахтар, Вахтунихъ галаз – инсанар: КӀанибур, мукьваяр, дустар, ЧӀулав къванцел туна цӀарар. Заз са кьадар уьмуьр акуна, ГьакӀни инсанрин кьисметар, Зани са кьадар дерт чӀугуна, Зи рикӀ михьиз авунвай тӀар. Инсан физва дуьньядлай, Цавун гъед хьиз, туьхуьзва ам, Садрани фидач гьич рикӀелай Зи руьгьдиз чим гайи инсан. Зуьгьре гъедре хьиз, зкв гайи, Чина берекатдин нур хьайи, Уьмуьрдани куьмек гайи, Гьар са кардал абур гъайи. Амай вири зи уьмуьрда Абур хуш яз заз амукьда. Пашман тирла, шад тирлани Абур рикӀел хкиз ацукьда. Са юкъузни рикӀелай такъана, КӀанив��л гун кӀанибуруз, Дуьнья я им са вад йикъан, Фад - геж фидай мичӀи суруз.
+Акурла жуван са дуст, Дегиш хьанвай бегьемдиз, Хабар кьурла «гьикӀ я, дуст?» Жаваб гана лап ТЕРСДИЗ.«ШЕГЬЕРДИН мэр я зун, Еке я зи авторитет. КӀвалахзава акъваз туна, Халкьдин патай ава гьуьрмет». Вахт арадай фейила, Хабар авай мягьледа, Дуст гьатналуз ракьара, Лап геж тушиз мукьвара. Мад сефер акурла дуст, Дегиш тир ам бегьемдиз. Хабар кьурла «гьикӀ я, дуст?» Жаваб гана уьтквемдиз.
+Вун Аллагьдин тахьай рекье, Михьи ният тахьай рикӀе, Жавабдар кар тахьай хиве, Лагь, гьикӀ эхда вун Аллагьди? Халкьдиз вакай мефят такур, Къуншидихъ на меслят тавур, Кар тахьай вахъ къуьн кутур, Лагь, гьикӀ эхда вун жемятди? Дуьз рекьелай вун элячӀай, Виле тахьай нагъв экъечӀай, Чинавай ви яд экъичай, Лагь, гьикӀ эхда вун накьвади? Папаз вакай гъуьл тахьайла, КӀвалин вакай гул тахьайла, Ичкидин хатур тахайла, Лагь, гьикӀ эхда вун хизанди?
+Япараваз эвердин ван? Кьулухъ элкъвез, къекъвезва ЗУН,"ЯРАБ ятӀа дидедин ван?" Лугьуз, жував рахазва зун. РикӀеллама, гъвечӀилай заз Дидеди эвер гудай кӀевиз, Кийикьан я гилани заз, Дидедин сес хуш тир рикӀиз. Вун ахварай акур чӀавуз, Кадгъан жеда пакад юкъуз, Рагъ экъечӀда хъуьтӀуьн юкъуз, Руьгь рахада мани лугьуз. Дуьнядал алач валай хъсан, Балад рикӀиз чими инсан, Виридалай багьа, масан, Диде я вун – ругьдин дарман. Шадвал кӀандай ваз, кьуьлериз, АхкунайтӀа диде хъвериз, Зун къужахдиз къведай звериз, Теменар гуз ви гъилериз.
+Къунши хуьряй са жегьилдиз, РикӀивай кӀан хьана чириз. ЦӀуькӀвел тӀвал авунин жуьре, Чирун патал гьатна рекье. Бубайрин девирилай гьеле, ЦӀуькӀвел тӀвал авунин жуьре. Зарафатдин кар тир еке, Хуьруьгвийри кьунвай гъиле. Ам Хуьруьгиз къведай чӀавуз, Рагъ экъечӀнавачир цавуз. Яргъал никӀяй акуна инсан, БалкӀандал никӀе цазвай цан. Мугьманди салам ганмаз, Ахъайна ада тади кваз. Хуьруьгиз атунин себеб, Вичин рикӀин мурад - метлеб. Хуьруьгвиди яб гана адаз, ИкӀ лагьана САБУРЛУДАКАЗ:«ЦӀУЬКӀВЕЛ тӀвализ чирун патал Герек жеда заз цӀуькӀни гъал. За абур кӀваляй хкидалди Акъвазар жедач завай цан, КӀвализ хъфена хкведалди Зи паталай на цуз цан». Хуьруьгвини хъфена кӀвализ, Чай хъваз айвандик ацукьна. Цан куьтягь жедалди михьиз, Ял ягъиз кӀвале амукьна. Цан куьтягь хьайила никӀел, Хтана ам хъвер алаз СИВЕЛ.«ЗАКАЙ, дуст кас, хъвемир ваз хъел:гьа им я тӀвал авун цӀуькӀвел». Хьанвачир вун гьеле уях, Кьве йисавай тир вун куьрпе, Къакъатнай ви кӀвалин даях, Етим хьана гьатнай кӀеве. Эхна залум вядедин цӀаяр, Далудал алаз лап залан парар, Давамарнай вуна эсиллу чешне – Ата бубайрин устӀарвилин пеше. Алахъна кеспидал къачудай зегьмет, Зарафатлу шиирдиз элкъуьрдай суьгьбет, Ери аваз кӀвалахна къачуна гьуьрмет, Аллагьди ваз кьисметрай пак женнет. РикӀ михьи фагъир-фугъара, Гьиллебазар на кьадай лап яргъа, Иллаки са кар ийидай тӀалаб: Герек садани тийин гьилле-таб. Кесибриз на къалурдай меслят, Алакьдай куьмекиз кьадай гъил, Авамдаз гудай камаллу несят,
+Виждандин вилик агъузначир кьил.
+ЦӀудралди хуьре хьана «тухумар», Деринра ава тарихдин дувулар, Мазали-Али, «Къачагъ» Шериф, Элдиз азадвал гайи викӀегь Ариф. Шагьид яз тарихдин къвазнава кӀвалер, ЧкӀана авахьзава юрдар: цлар, къванер. Къалабулух, шел акатна акур зи вилер, Гьамишалугъ ватан я зи рикӀе, Мацар. РикӀе авай чими гатфар, Бейниван са къвед я хьи. Цуьк акъудна ичин багълар, Заз акьван куьн хуш я хьи къе, Экуь я зи рикӀин къастар, САД-САДАЛ аруш хьана къе.
+Культурадин хиле пешекаррин кьитвал гьиссзава
+«Социальный пенсияр 2022-йисан июндиз кьиле тухвай 10 процентдин индексациядилай алава яз 3,3 процентдин хкажда. Гьа икӀ, пенсияр хкажун инфляциядин еришдилай винеда жеда», – лагьана Федеральный Собранидин агъа палатадин спикер Вячеслав Володина. Ада мадни къейд авурвал, дегишвилер саки 4 миллион пенсионердиз талукь жеда.
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаева культарадин хиле пешекарвилин кадрийрин кьитвилин месэлайрай совещание кьиле тухвана. Ада райондин депутатрин Собраниедин председатель Абдул-Керим Палчаева, райондин культурадин, спортдин ва жегьилрин политикадин Управлениедин руководитель Къистер Гъаниевади, РУО-ДИН начальник Халидин Эльдарова ва алава образованиедин идарайрин директорри иштиракна. Р.Гь.Гьамзаева къейд авурвал, алай вахтунда райондин культурадин идарайра пешекарвилин кадрийрин кьитвал гьиссзава, авайбур яшлу хьанва. Эхиримжи вахтунда муниципалитетдин руководстводи культурадин хилез кьетӀен фикир гузвайди якъин я: Ахцегьрин, Смугъулрин, Хуьруьгрин культурадин КӀвалерин дараматар, А.Жалиловадин тӀварунихъ галай аялрин искусствойрин школа капитальный ремонт авунва. СДК-РИН материалринни алатрин базаяр мягькемарнава, Ахцегьрин ва Луткунрин хуьрерин музыкальный школайрин дараматар капитальный ремонт авун фикирдиз къачунва. Культурадин идарайрин кӀвалахдин нетижалувал хъсанарун патал чаз цӀийи къуватар ва фикирар герек я. Ахпа ада культурадин идарайрин руководителриз агалкьзавай несилдин арадай яратмишдай бажарагъар винел акъулдунин рекьяй кӀвалах активламишуниз, пешекаррин чирвилерин дережа хкажун яз абуру сада-садаз тежриба чируниз эверна.
+И.О. главы МР «Ахтынский район» Р.Г.ГАМЗАЕВ8-АПРЕЛДИЗ Махачкъаладин урус драмтеатрдин залда Вирироссиядин муаллимрин конкурсдин «Дагъустан Республикадин 2023-йисан муаллим» – региондин пай агалунин мярекат кьиле фена. И конкурсда адан лауреат Луткунрин школада математикадин муаллим Идрисова Тажлара Зейнидиновнадини активнидаказ иштиракна.
+Мусурманриз йиса виридалайни важиблу, пак Рамазан варз давам жезва. Алатай йисарив гекъигайла, Аллагьдиз шукур хьуй, и сеферда сив хуьзвайбурун кьадарни гзаф я. МискӀинра, ресторанра, кӀвалера таравигь-купӀар, ифтарар тешкилзава. ИкӀ, 8-апрелдиз Махачкъалада Иса пайгъамардин (с.а.с.) тӀварунихъ галай руьгьдинни насигьатдин Центрда лезгийрин, 10-апрелдиз Ахцегьрин ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДА районэгьлийрин чӀехи ифтарар кьиле тухвана. Вацран 17-юкъуз Дербент шегьердин диндин БАБУЛЬ-АБВАБ Центрда Дагъустандин Кьиблепатан районрин мусурманрин иштираквал аваз гьахьтин межлис кьиле тухузва. Мубаракрай, Аллагьди чи садакьаяр, дуьаяр кьабулрай, амин!
+Спортдин имарат эцигда Эцигунрив эгечӀзава
+Апрелдин садаз Дагъустан Республикадин Гьукуматдин Председателдин заместитель Нариман Абдулмуталибова Дербент районда зирзибил сортариз чара ийидай комплекс ва и райондин Дуьзляр хуьре зирзибил кӀватӀдай объект эцигун патал гьазурлухвилин кӀвалахар кьиле физвай гьал ахтармишна. Ада рабочийрихъ галаз суьгьбетна, кӀвалахар тайинарнавай вахтунда кьилиз акъудунин месэлайриз итиж авуна. ИкӀ, республикадин Минприродадин делилралди, гележегдин комплексдин бегьерлувили йиса 200 агъзур тонн тешкилда. Объект 2024-йисуз ишлемишуниз вахкуда. Генеральный пудратчивиле «Стройсити» ООО экъечӀда. Сифтегьан девирда зирзибил гьялдай комплексдин ТБО сортариз чара ийидай цехдин эцигунар башламишда. Адак вири жуьрейрин хаммал гьялунин рекьяй цехар акатда – пластик, картон, алюминий ва масабур. РикӀел хкин, «Экология» нацпроектдин «КӀеви коммунальный амукьайрив эгечӀунин комплексный къурулуш» федеральный проектдин сергьятра аваз месэла гьялунин мураддалди амукьайрив эгечӀунин территориальный схема тайинарнава. И жигьетдай республика пуд территориядин зонадиз пайдайвал я: Махачкъаладин, Дербентдин ва Хасавюртдин. Къейднавай гьар са зонада зирзибил гьялдай комплексдин ва яшайишдин амукьаяр хуьдай объектдин эцигунар кьиле тухуда. «Чкадин инициативаяр» программа уьмуьрдиз кечирмишунин сергьятра аваз чи райондин КьакӀарин хуьре спортдин цӀийи имарат эцигун фикирдиз къачунва. Адак мини-футболдин ва волейболдин майданар акатзава. Абурун куьмекдалди хуьруьн жегьилриз чпин сагъламвал мягькемардай хъсан мумкинвал жеда. Спорт – им, шаксуз, уьмуьрдин сагълам къайдадал амал авун, адал машгъул жезвай касдин къилихра менфятлу ерияр арадал атун я. Алай аямдин уьмуьрдин шартӀара спортсменри трендар, чи уьмуьрдин ва фикир-фагьум авунин къайдаяр арадал гъизва.
+Алай вахтунда чи кьушунри Украинада кьиле тухузвай женгинин махсус операцияда чи райондин векилрини иштиракзава. Хуьруьгрин хуьряй тир райондин искусствойрин школадин муаллим Сократ Менафовни ахьтинбурукай сад я. И мукьвара хайи хуьруьз отпускдиз хтай ам 10-апрелдиз вичи кӀвалахзавай райондин искусствойрин школадин коллективди шадвилин гьалара къаршиламишна ва и кардиз талукьарнавай мярекат кьиле тухвана. Мярекат рушарин дестеди С.Менафоваз цуьквер гуналди ачухна. Ахпа инал аялри гьакӀ викӀегь аскердиз талукьарнавай шиирарни кӀелна. Сократа аялрин гуьгьуьл къачун патал абурухъ галаз са кьуьлни авуна. Чна чи чӀехи-бубайрин ва бубайрин лайихлу крарал давамарзавай халисан ватанперес Сократ Менафов ва маса кьегьал рухваяр гъалиб хьана чпин балайрин, багърийрин патав сагъ-саламат яз хтун алхишзава.
+Алай йисан 14-апрелдиз йикъан сятдин пудаз Ахцегьрин Жуьмя мискӀинда гьяждал фин патал инсанриз куьмек яз Сулейман Керимова цӀи чара ийизвай мергьеметлувилин путевкайриз талукь яз чип вегьида. Иширакун патал арзаяр гьа и йикъан сятдин цӀусадалди кьабулзава. ЧИ КОРР.
+Гуьлсенем Казимовна Гьамидова (1928-2011) лезгийрин общественно-политический ва государстводин деятель, Дагъустан АССР-ДИН яшайишдин рекьяй таъминардай министр (1980-1988) тир. Ам 1928-йисан 26-майдиз Азербайжан ССР-ДИН Баку шегьерда дидедиз хьана. 1957-йисуз ада Азербайжандин халкьдин майишатдин госинститут куьтягьна. Зегьметдин рехъ Г.Гьамидовади аялрин бахчадин воспитателдин къуллугъдилай башламишна. 1951-1960-йисара ада Азербайжан ССР-ДИН Центральный статуправленидин старший бухгалтер-ревизорвиле, ВЛКСМ-ДИН Ахцегь райкомдин кьвед лагьай, гуьгъуьнай лагьайтӀа, 1-секретарвиле, КПСС-ДИН Ахцегь райкомдин инструкторвиле, отделдин заведишвиле, 1-секретарвиле кӀвалахна. 1962-йисуз КПСС-ДИН ЦК-ДИН къвалав гвай Высший партийный школа куьтягьайдалай кьулухъ Г.Гьамидовади КПСС-ДИН Дагъустандин обкомдин инструкторвиле, Ахцегь райисполкомдин председателдин заместителвиле, Ахцегь райондин халкьдин контролдин Комитетдин председателвиле, Дагоблсовпрофдин секретарвиле кӀвалахна. 1977-1980-йисара адакай КПСС-ДИН Дагъустандин обкомдин дишегьлийрин арада кӀвалахдин рекьяй отделдин заведиш хьана.1980-1988-йисара Гуьлсенем Казимовна Гьамидова ДАССРДИН агьалияр яшайишдин рекьяй таъминардай министрдин къуллугъдал хьана. Адан регьбервилик кваз агьалияр яшайишдин рекьяй хуьнин месэлаяр менфятлудаказ гьялзавай. Г.Гьамидовади республикадин общественный уьмуьрда активвилелди иштиракзавай. Ам са шумуд сеферда ДАССР-ДИН Верховный Советдин депутатвиле хкянай. Гуьлсенем Гьамидовадин лайихлувилер государстводин са шумуд наградадалди (шабагьралди) – Зегьметдин Яру Пайдахдин, «Знак Почета» орденралди, «За доблестный труд» медалдалди, Дагъустан АССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамотадалди къейднава. Вичивай ва юлдашривай кӀвалах истемишдай Гуьлсенем Казимовнадихъ абурун арада лайихлу кесерлувал авай. Инсанрин гьакъиндай гьакъикъи къайгъударвал чӀугвазвай ада абурун патай гьуьрмет ва чухсагъул къазанмишна. Гуьлсенем Гьамидовадин уьмуьрдин юлдаш Абдуллагь Мегьамедбегович Мурсалов (1926-2017) советрин разведкадин ветеран, алим-тарихчи, лингвист, педагог, тарихдин илимрин кандидат (1972), педагогикадин илимрин кандидат (1975) тир. Ада 1972-йисуз «СССРДА социализмдин фундамент яратмишзавай девирда (1926-1932) Дагъустандин парторганизациядин идеологиядин кӀвалах» темадай тарихдин илимрин кандидатвилин диссертация хвенай. Гуьгъуьнай педагогикадай «Лезги школадин 5-классда ингилис чӀалан гафар сивяй акъудунин чирвилер гунин методика» темадай 1975-йисуз кандидатвилин диссертация хвенай. Ам Дагъустан Республикадин лайихлу муаллим, ДГПУ-ДИН профессор тир. Абдуллагь Мурсаловаз И.В.Сталин лап мукьувай чидай. С 1 марта 2023 года вступил в силу приказ Минтранса России от 28.09.2022 г. № 390, который определяет состав сведений путевого листа и порядок оформления или формирования путевого листа. Теперь путевой лист можно будет оформить как на бумажном носителе, так и сформировать в форме электронного документа. Сведения о проведении предрейсового, послерейсового медицинского осмотра водителя должны быть заверены собственноручной подписью медицинского работника на бумажном носителе, либо усиленной квалифицированной электронной подписью или усиленной неквалифицированной электронной подписью в случае формирования электронного путевого листа. Сведения о проведении предрейсового контроля технического состояния транспортного средства заверяются собственноручной подписью должностного лица, ответственного за техническое состояние и безопасную эксплуатацию транспортных средств, на бумажном носителе, либо усиленной квалифицированной электронной подписью или усиленной неквалифицированной электронной подписью в случае формирования электронного путевого листа. За выпуск транспортного средства на линию без путевого листа или с путевым листом, оформленным (сформированным) с нарушением установленных требований, перевозчик несет административную ответственность в соответствии с Кодексом Российской Федерации об административных правонарушениях.
+Дагъустандиз 2023-йисан аялрин сагъламардай кампаниядиз 380 миллион манатдилай артух пулдин такьатар рекье твада. И мураддалди алай йисуз шазандалай 20 миллион манат артух пул харжда. Харжийрин умуми кьадарди 381,8 миллион манат тешкилда. Идан гьакъиндай кьетӀен гьаларин ва пожарный хатасузвал таъминарунин рекьяй комиссиядин заседаниедал РД-ДИН образованидин ва илимдин министр Ягья Бучаева лагьана. Аялри ял ягъун тешкилун патал суткадин вири вахтунда кӀвалахдай 202 лагерь ва аялри югъ кечирмишдай 177 лагерь гьазурда. Гатун сагъламардай кампанияди 34 агъзурдалай гзаф школьникар сад ийида. «2022-йисан гатун сагъламардай идарайрин реестрдиз аялрин сагъламардай лагеррин руководителрин патай 25 арза атанай. Абурукай 5 гьуьлуьн къерехдив гва», – алава хъувуна министрди.
+Малинадин (некьидин) куьлуь емишдин кулуни гатуз бул бегьер гун патал гатфарихъни зулухъ адахъ хъсан гелкъуьн тешкилна кӀанда. Виридан рикӀ алай ва менфятлу и куьлуь емишдихъ миянардай шейэрин муьгьтежвал тек са майва гъидай вахтунда ваъ, гьакӀ гатфарихъ, тӀебиат уях жедай, вичиз къуват кӀватӀдай вахтундани ава. Гатуз малинади хъсан бегьердал куь рикӀ шад авун патал гатфарихъ са кьадар серенжемар кьабулун чарасуз я. Сифте нубатда адан кулар куьгьне, кьуру хьанвай хилерикай михьда, амма гатфариз обрезка ийидач. Малинадин дувулар чилин винел патан къатара хьуниз килигна, пер гзаф мукъаятдаказ яна ва гьакӀ адаз мукьвал-мукьвал ядни гана кӀанда. Мартдин вацра сифте сеферда миянардай шейзр кутада. Ахпа майдин вацран кьвед лагьай паюна мад са сеферда миянар хъийида. Малина гьихьтин «тӀуьнал» гужлу ийида? Гатфарихъ ам патал азот квай миянардай шейэр лап хъсан я. И набатат цанвай чкада чил миянарун патал гьакӀ кьук (перегной) 5-6 кг. са кв.метрдиз ва фитер цӀурурна (1:1) гьазурнавай миянардай яд 3-5 л. са кв.метрдиз гун хъсан я. ГьакӀни малина патал еке хийир ава аммиачный селитрадикай. Ам хуьрекдин 2 тӀуруна авайди 10 л. циз вегьена гьазурнавай къаришма гьар кулуниз 1-2 л. гуда. Гьакъисагъ зегьметди хъсан бегьерни арадал гъидайди я. Малинадин гьар кулуни, юкьван гьисабдалди, вичин яшариз, гьалуниз ва сортуниз килигна 2-3 кг. емишар гуда. Абурун ширинвал рагъ авай йикъарилай ва кул гьинал цанватӀа гьадалай аслу я. Далдадик цанвай куларин емишар рагъ авай йикъарилай аслу тушиз цуру жеда. Малинаяр гьам чӀехибуруз ва гьамни аялриз гзаф кӀанда. Емишар хьиз инсанрин сагъламвал патал адан пешерни гзаф хийирлу я. Малинадин емишар пуд рангунинбур жеда. Хъипи рангунинбуру рикӀин дамарар сагъарзава, атеросклероз авайбуруз куьмек гузва, яру рангунинбуру рикӀ ва кьилин мефтӀ тромбрикай хуьз куьмек гузва, чӀулав малинади ракдиз акси клеткаяр арадал атуниз манийвалзава. *** ЧӀулав смородинадин кулар авачир сал, багъ бажагьат ава. Анжах абурал сагъ, тӀеамлу, еке емишар хьун патал са кьадар зегьмет чӀугуна кӀанда. Мартдин вацран эхирра смородинадин кулариз азот квай минеральный миянардай шейэр гун чарасуз я. Обрезка ийидайла кьуру хьанвай, усал хилер атӀуда. Авахьнавай пешер кӀватӀда ва абуруз цӀай яда. Апрелдин вацран эхирра смородинадин кулариз аммиачный селитра (хуьрекдин 2 тӀуруна авайди 10 литр цик) какадарна гьазурнавай яд гана, винелай накьвар хъивегьда. Ахпа компостдин (кьуквадин) куьмекдалди миянарда. Смородинадин жалгъаярни и вахтунда цун меслят къалурзава. Зиянкар гьашаратрикай, гьар жуьре азаррикай хуьн патал 3-5% лухумадикай ва гьакӀни «Клещевит», «Фитоверм» тӀвар алай дарманрикай менфят къачуна кӀанда. Майдин вацралай эгечӀна зулал къведалди чӀулав смородинадин кулунин дибер я картуфдин, я кукуруздин крахмалдин куьмекдалди миянарда. И вахтунда адаз гьакӀ азаррикай хуьн патал «Никотин сульфат» тӀвар алай дармандик хозяйственный запун какадарна яна кӀанда. Гатуз бегьер кӀватӀ хъийидалди кулунин дибдик кӀарасдин руьхъ вегьин хъсан я. Бегьер кӀватӀ хъувурдалай кьулухъ смородинадин кулуниз фоcфординни калийдин миянардай шейэрин игьтияж жеда.
+Ингье иман гвай г��ар са мусурманди вич сабурсуздаказ гуьзлемишзавай пак Рамазандин, сивер хуьдай варз алукьнава. И варз мусурманар патал иллаки кьетӀенди я. Рамазандин вацра сив хуьн 14-15 йисалай виниз яш хьанвай къанажагълу гьар са мусурман патал (ферз) мажбури кар я. Лайихлудаказ башламишай ферз кар лайихлудаказ кьилизни акъудун патал квез Аллагь-Таллади Вичи рехъ ачухрай. Амин! Пайгъамбардин (с.а.с.) гьадисда лугьузвайвал, Рамазандин варз алукьайла Женнетдин варар ахъа, Жегьеннемдин варар агал жезва. Гьа са вахтунда мусурманар Исламдин рекьелай алуд тавун патал, абуруз зиян тагун патал шейтӀанар кутӀунзава. Рамазандин вацра сивер хуьзвайбуруз Сад Аллагьди ийизвай мергьаматлувилер 700 сеферда ва гьадалайни гзаф артухарзава. И вацра гунагьар квайбуруз хъсанвилер авай терездин хел заланарда, яни абуруз чпин гунагьрилай гъил къачудай мумкинвилер гзаф гузва. Анжах и кар патал хъсан крар авун, жув ягъалмиш хьайиди аннамишун, тахсир хиве кьун лазим къведа. Гьа икӀ, и пак вацра Аллагьдивай мергьаматлувал тӀалабна, жезмай кьван хъсан крар авуна, ахъагъай купӀар къаза (эвез) хъувуна кӀанда. Рамазандин вацран сад лагьай бурж сив хуьн я. Сив хуьн себеб яз инсандин рикӀиз сабур яда. Эгер са вуж ятӀани квехъ галаз гьуьжетар ийиз алахънаватӀа, куьне жезмай кьван сабур хуьн лазим я ва жував сив гвайдини рикӀелай алуд тавуна кӀанда. Аллагьдиз дуьаяр ийиз сивер хуьзвай касди фитне-гъибетдик кьил кутуна, мецин харчивал авуна виже къведач. Аллагьди къадагъа авунвай крарикай бедендин вири паяри – вилери, япари, меци, гъилери, кӀвачери чеб хуьзвайла, анжах гьа и чӀавуз хуьзвай сивер турус жеда. Гьа идалди чна Худадиз жуван вафалувал къалурзава. Сив хуьзвай чӀавуз руьгь мягькем, рикӀ михьи жеда, рикӀиз гьакъикъатдани нур аватда. Сив хуьн дуьз (турус) хьун патал ният дуьз авун герек я. Виридалайни чӀехиди тир Сад Аллагь рази хьун патал рикӀяй сив хуьдай ният ийидайла ам жезмай кьван ван алаз лугьун чарасуз я. Месела, ният авунин тахминан тегьер ихьтинди я: «БИСМИЛЛЯГЬИРРАГЬМАНИ-РРАГЬИМ. Ният ийизва за Рамазандин вацран пакад йикъан ферз тир сив хуьниз Аллагь патал Аллагьу Акбар!». Къейд авун лазим я хьи, жезмай кьван ниятдин гафар вахтунда лугьун рикӀелай алудна виже къведач. Сив хуьнин суварин вилик квай юкъуз гьар са мусурман сиэр (ЗАКАТУЛ-ЛЬ-ФИТР) гуниз мажбур я. Сиэр Рамазандин вацра мус гайитӀани жеда, амма суварин вилик квай юкъуз рагъ акӀайдалай гуьгъуьниз гун хъсан яз гьисабзава. Гьар са яш тамам хьанвай мусурман неинки тек са вичелай, гьакӀ вичин нафакьадал алай (паб, аялар ва масабур) виридалай сиэр гуниз мажбур я. Ихьтин вахтунда вуна нилай сиэр гузватӀа, жезмай кьван гьадавай ихтияр (векилвал) къачун меслят къалурзава. Сиэр мукьвал-мукьвал ишлемишзавай продуктрилай гуда. Дагъустанда (вири Россияда хьиз) гзаф ишлемишзавай продукт къуьлуьн фу я. Гьаниз килигна сиэр къуьлелай гун ла��им я. Къуьл вични хъсан еридинди ва михьиди хьун лазим я. Къуьлуьн сиэр 2,4 килограммдин кьадарда тайинарнава, амма адак жезвай зир-зибил фикирда кьуна, 2 килони 500 грамм хьайитӀа хъсан я. Къуьлуьн кьадардин къимет пул гайитӀани жеда. Закатдин сиэр гудайла ихьтин ният авун лазим я: «За жувалай, хцелай, рушалай абурун тӀварар кьуналди, ферз тир САГЪЗАКАТУ-ЛЬ-ФИТР Сад Аллагьдин тӀварцӀелди гун ният ийизва». КьетӀендиз къейд авун лазим я хьи, закат мусурманди Рамазандин вацра сивер хуьн-техуьнилай аслу тушиз гун лазим я. Аллагьдин Векилди (с.а.с.) лагьана: «Ражаб – Аллагьдин, Шаъбан – зи, Рамазанни зи уьмметдин варцар я». Ругьанийрини лугьузва: «Ражаб вацра цада, Шаъбан вацра яд гуда, Рамазандин вацрани бегьер кӀватӀ хъийида. Ражаб мергьаматлувилинни гунагьрилай гъил къачудай, Шаъбан жува-жув михьи ийидай ва руьгьламишдай, Рамазанни – няметар къазанмишдай варцар я». Къуй Аллагьди чун вири Адан няметар аннамишна, абуруз къимет гана ва абур хийирлу рекьериз ишлемишдайбурукай авурай! Къуй и пак тир вацра гьар са кас вич фенвай уьмуьрдин рекьиз цӀийи кьилелай килиг хъувурай, къуй икьван чӀавалди гунагь крар авур кас абурувай яргъа хьурай, мергьаматлу крар авурбуру абур артухрай!
+8-апрелдиз райондин образованиедин управлениедин къаюмвилик кваз Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин футболдин майдандал школадин футболдин Лигадин финалдин къугъунрин 1/32 пай кьиле фена. И акъажунра Ахцегь ва Рутул районрин школайрин футболдин са шумуд командади иштиракна. Мярекат командайрин векилри яру лента атӀунилай ва райондин искусствойрин школадин кьуьлердайбурун дестеди тамамарай кьуьлуьнилай башламиш хьана. Мярекатдин тамадавалзавай культурадин управлениедин къуллугъчи Сулейман Сулейманова Ахцегь райондин кьилин везифаяр тамарзавай Роберт Гьамзаеван ва райондин депутатрин Собраниедин председатель Абдул-Керим Палчаеван патай акъажунрин иштиракчийриз ва абурун тренерриз спортдин сувар тебрикна ва жегьил футболистрихъ еке агалкьунар хьун вичин мурад тирди лагьана. Футболдай акъажунар ачухзавай серенжемдал райондин образованиедин, управлениедин начальникдин заместитель Сафинат Мамаева тебрикар гваз экъечӀна. Ада къейдна:– Агалкьзавай несил сагъламди ва кӀубанди хьун патал чи райондин руководстводи хъсан шартӀар яратмишнава ва гьар йикъан къайгъударвалзава. Квехъ спортдин рекьяй еке агалкьунар хьун чи мурад я! Къенин акъажунрин гъалибчи вуж хьайитӀани, кьилинди куь арада авай дуствал мягькем хьун я! Дагъустан Республикадин спортдин Министерстводин ва къадим Дербент шегьердин футболдин Федерациядин векил, спортдин ветеран, «Ахцагь» футболдин клубдихъ рикӀ кузвай ахцегьви Ибрагьим Султанова вичин тебрикдин гафарилай гуьгъуьниз "Ахцагь" футболдин школадин директор Камиль Гьажиеваз футболдин туп пишкешна. К.Гьажиева, вичин нубатда, районда футбол ви��ик тухуник гьамиша къуьн кутунай И.Султановав Гьуьрметдин грамота вахкана. Инал сад-садан гуьгъуьнал алаз майдандиз экъечӀай Луткунрин хуьруьн школадин тербиячийрин хорди ва музшколадин хьалкьдин алатрин "Соколенок" тӀвар алай аялрин оркестрди тамамарай манийри межлис мадни гурлу авуна. Саки вад сятдилай гзаф вахтунда давам хьайи акъажунрин нетижада 3-классрин арада 1-нумрадин АСОШ-ДИН, 4-классрин арада Луткунрин СОШ-ДИН, 5-классрин арада Луткунрин СОШ-ДИН, 6-классрин арада Ахцегьрин 2-нумрадин СОШ-ДИН, 7-классрин арада 2-нумрадин АСОШ-ДИН, 8-классрин арада Ахцегьрин 1-нумрадин СОШ-ДИН векилри 1-чкаяр кьуна. Акъажунра гъалиб хьайи командайри и мукьвара Мегьарамдхуьре кьиле фидай футболдин Лигадин зональный этапдин къугъунра иштиракда. Уважаемые жители Ахтынского района! Доводим до Вашего сведения о запрете использования в частных и многоквартирных домах несертифицированного газового оборудования (самодельные газовые плиты, печи).
+Гатфарин суварар чи халкьдиз иллаки хуш ва истеклубур я. Абурун арада вич зегьметдин, майишатдин, яшайишдин, сиясатдин гьар жуьре адетралди девлетлу 1-майди кьетӀен чка кьазва. Алай девирда Россияда и суварин сиясатдин, яни политикадин метлеб квахьнава. Жемятди ам гатфарин, зегьметдин ва ислягьвилин Югъ яз асул гьисабдай артухан ял ядай, хуьруьн майишатдин кӀвалахардай, тӀебиатдикай лезет хкуддай сувар хьиз шаддиз къейдзава. Чна и югъ хайи тӀебиатдал экъечӀна ял ягъун, гатфарин чуьлдин кӀвалахар кьиле тухун патал ишлемишун теклифзава. Гатфарин йикъа йис таъминарда кьван, къуй квез чандин сагъвал ва азад зегьметда агалкьунар хьурай!
+Касбуба Лукьманович Азизханов бажарагълу шаир ва журналист, ДАССР-ДИН ва РСФСР-ДИН культурадин лайихлу работник, лезги писателрин Союздин член, сиясатдин деятель, итимвал гвай, дамахсуз, чӀехи гьуьрметдиз лайихлу инсан тир. Аллагьдин рагьметдик кваз хьурай! Касбуба Лукьманович Азизханован яратмишунар лезги кӀелдайдаз фадлай таниш я. Чан аламайтӀа, цӀи адан 95 йис тамам жедай. Касбуба Азизханов (тахаллус Чепер Касбуба) 1928-йисан 5-февралдиз Ахцегь райондин Чеперин хуьре дидедиз хьана. Ада Ахцегьрин юкьван школа, ахпа Москвада высший партийный школа куьтягьна. Гзаф йисара Агъул, Ахцегь районрин ва республикадин «Коммунист» газетрин кьилин редакторвиле, КПСС-ДИН Ахцегь райкомдин 2-секретарвиле кӀвалахна. Адахъ государстводин са жерге шабагьар ава. Чепер Касбубади чаз литературадин зурба ирс туна. Месела, чи композиторри (Гьасанагъа Мурсалов, Падишагь Киберов, Мегьамед Гьуьсейнов ва масабур) кхьенвай «Ахцегьви рушар», «Гатфарин мани», «Зи Махачкъала», «Сулейман буба» ва маса манийрикай халкьдин ирс, эменни хьанва. Азизханован шиирар «Чепер Касбуба» тӀвар алаз 1946-йисалай чапдиз акъатзава. Зари цӀудралди шииррин, манийрин, поэмайрин автор я. Абурукай шаирдин «Девирдин зенг», «Суван цуьквер» ва «Зи зиярат» ктабар ибарат хьанва. Чепер Касбуба хайи Ватандал ва тӀебиатдал ашукь шаир тир. «Зи зиярат» шиирда зариди вичин зиярат хайи Ватан тир Чеперин хуьр яз гьисабзава. Республикадин «Коммунист» (гилан «Лезги газет») газетдин тарихда кьвед лагьай лишанлу девир Касбуба Лукьманович Азизханован тӀварунихъ галаз алакъалу я. Ам 1979-йисуз газетдин Кьилин редакторвиле тайинарун редакциядин яратмишдай коллективди, халкьди хушдиз кьабулнай. Литератор, публицист, журналист, зари тир адаз Аллагьди жумартвилелди бажарагъ гана. КӀвалахдив эгечӀай сифте йикъарилай цӀийи редакторди инин къуллугъчийрин пешекарвилин дережа хкажуниз кьетӀен фикир гуз хьана. 80-йисара газетда а вахтунда машгьур тир журналистри кӀвалахзавай. Абурун жергеда Э.Селимханов, Н.Ханкишиев, М.Мегьтиев, А.Саидов, А.Гьамидов, М.Мурадалиев, Д.Бейбалаев, А.Алем, А.Гьасанов ва масабур авай. Касбуба Азизхановалай редакциядин кӀвалахдал таза, жегьил къуватар желбиз алакьна. Инал К.Казимов, А.Исмаилов, Н.Ибрагьимов, Б.Османов, Гь.Гьамзатов, Д.Шерифалиев, М.Жалилов, Ш.Гьажимирзоев ва масабур хьтин публицистрин тӀварар кьун кутугнава. К.Азизханован девирда газетдин редакция кӀвалахдай цӀийи чкадиз – газетринни журналрин комплексдиз экъечӀна. Ам исятдани гьа ина кардик ква. ЦӀийи чкадал кӀвалах патал цӀийи шартӀарни яратмишнавай. Инал а кар къейд авун кутугнава хьи, Чепер Касбубадин девирда «Коммунист» газетдин тираж 17 агъзур экземплярдив агакьна. А йисара и нетижа, шаксуз, еке агалкьун тир. Лайихлу ял ягъуниз экъечӀайдалай кьулухъ шаир литературадин яратмишунрал, жегьилриз насигьатчивал авунал машгъул тир. Бажарагълу шаир ва журналист, сиясатдин деятель Касбуба Азизханов 2004-йисуз рагьметдиз фена.
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Алай йисан 29-апрелдиз Россиядин вири регионра, гьа гьисабдай яз Дагъустандани мурад-метлеб чкайрал экологиядин гьалар хъсанарун ва сангигиенадин истемишунар хуьн тир субботникар кьиле тухуда. СУББОТНИКАР-МЕЛЕР – им жемят хъсан крарал тупламишзавай чаз бубайрилай атанвай лап хъсан адетрикай сад я. 29-апрелдин субботникда чи вилик жуван гьаят, мягьле, куьче, хуьр – санлай район зирзибилрикай михьунин, тӀебиатдин къайгъударвалунин везифа акъвазнава. Идарайрин коллективриз чпин территорияр, коммерциядин (туьквенрин) тешкилатриз чпин патав гвай майданар михьун теклифзава. Амай вири жемятдивай, перер гваз экъечӀна, дугудай цин хулерни къаналар абуруз ятар хъиягъиз жеривал экъягъун, михьун тӀалабзава. Гьуьрметлу районэгьлияр, михьивал – им Женнетдай атанвай затӀ я, им имандин са пай я, Ислам динда лап важиблу суннатрикай сад я – келимаяр гьакӀ лагьанвай гафар туш, гьакъикъат я. Гьавиляй и юкъуз вири сад хьиз Вирироссиядин субботникдиз экъечӀна, акьалтзавай несилдиз тербиядин хъсан чешне жеривал гьарда вичелай алакьдайвал кӀвалахун лазим я. Югъкъандавай артух жезвай ��угьманрин-туристрин виликни чун, ахцегьвияр, михьивилин, ацукьун-къарагъунин ва культурадин дережадални тафаватлу жеривал.
+Дагъустан Республикадин Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай Милли библиотекадин край чирдай ва милли литературадин отделдин кӀелдайбурун залда «Гзаф терефрин инсан» («Многогранная личность») тӀвар алай ктабрин выставка ачух хьанва. Ина чпе Имам Асланован уьмуьрдин ва яратмишунрин гьакъиндай макъалаяр чапнавай ктабар, газетар ва журналар къалурзава. Бажарагълу шаир, прозаик Ахцегь райондин Усуррин хуьре гзаф аялар авай хизанда дидедиз хьана. Диде кечмиш хьайидалай кьулухъ гъвечӀи ирид стхадин ва вахан гьакъиндай вири къайгъуяр 18 йис хьанвай Имаман хиве гьатна. Даггосуниверситетдин филологиядин факультет куьтягьайдалай кьулухъ ада республикадин школайра ва вузра кӀвалахиз эгечӀна. Писателдин къелемдикай 20-асирдин 60-70-йисарикай гзаф повестар ва гьикаяяр хкатна. Гьа икӀ ада хайи литературада повестдин жанр вилик финиз таъсирна. И.Асланован сифте публикацияр – макъалаяр, очеркар, зарисовкаяр, куьруь макъалаяр республикадин «Коммунист» газетдин чинра 1950-йисуз пайда хьана. Адан прозадин «Баркаллу инсанар» тӀвар алай сифте ктаб 1961-йисуз чапдай акъатна. Ада выставкада аквадай чка кьунва. Имам Асланов гзаф терефрин бажарагъ тир. Адахъ кьакьан жавабдарвал, кӀеви низам ва яратмишдай чӀехи энергия авай. Гьа са вахтунда Имам Асланова инсанрин гьакъиндай къайгъударвилин рафтарвалдай ва ам абурухъ галаз асант алакъайра жедай. Гьихьтин шартӀара хьанатӀани, ам чӀехи гьарфунилай инсан яз амукьна. Сиясатдин деятель яз И.Асланова 15 йисуз лезги писателрин Союздин Каспийскдин отделенидин председателдин везифаяр тамамарна. Ам 14 ктабдин, гьакӀни 250 далай артух илимдин макъалайрин автор я. Имам Исламовичан эсерар вахт-вахтунда периодикадин печатдин чинрани чапзавай. Абур асул гьисабдай Каспийскдин машгьур инсанриз бахшнавай. Имам Асланова шегьердин тарихда аквадай гел туна. Педагог ва общественный деятель патал и шегьердикай кьвед лагьай ватан хьана. Каспийск шегьердин гьуьрметлу агьали Имам Асланова Каспийскдин литературадин объединенидин членрин «Сифте чубарук» (1962) кьил алаз шииррин сифте кӀватӀал туькӀуьрна. Гуьгъуьнай «Гьуьлуьн патав» (1984), «Чи хайи шегьер» ктабарни чапдай акъатна. И ктабрай кӀелдайбурувай шаирдин таржума авунвай шииррихъ ва урус чӀалал адан юлдашрин шииррихъ галаз таниш хьайитӀа жеда. Каспийскда литобъединение гьеле 20-асирдин 50-йисара яратмишнай. Адаз 7 йисуз общественный эвелрал Имам Асланова регьбервал гана. Гьа са вахтунда ам шегьердин халкьдин университетдин ректорни тир. Университетдин къвалав литературадин ва искусстводин факультет кардик квай. Адан тарсариз инсанар еке ашкъидалди къвезвай. Литобъединениедин членрин эсерар «Дагъдин сел», «ВацӀарин эвел», «Чими рагъ» ва маса кӀватӀалра чапнавай. И ктабар туькӀуьрайди И.Асланов я. Шегьерэгьлийри чпин шаиррин цӀийи ктабар хушдиз кьабулзавай. Абурун гъавурдани акьун четин тушир: Каспийск рабочийрин шегьер тир ва ина вирибуруз садаз-сад чизвай эхир. Саки 30 йисуз Имам Асланова Каспийскда дагъвийрин етимар патал интернатдин директорвиле кӀвалахна. Школада тербия къачунвай 18 касдикай педагогикадин илимрин кандидатар ва докторар хьана. Адан ученикрин арада Дагъустанда машгьур инсанарни авай. Ингье абур: Дагъустандин Халкьдин писатель Мегьамед-Расул, шаир ва драматург Таймаз Асланов, композитор Ширвани Чалаев, скульптор Салман Асланов, фоторепортер Тажидин Мегьамедов, шаир, журналист, публицист Мердали Жалилов ва хейлин масабур. Муаллим, педагог Имам Асланова лугьудай хьи, образованидин моделдихъ рахун квекай фейитӀани, виче тербиядин везифаяр хьун лазим я. Гьар са муаллимдин педагогикадин методикада хсуси къилих хьун чарасуз я. Ида ученикдиз гьихьтин четин тема хьайитӀани, чирдай ва вичин къуватрихъ инанмиш жедай мумкинвал гузва. Аялар отличникриз ва абурув агакь тийизвайбуруз пайна виже къведач. Гьар жуьре йисара Имам Асланова Дагъустандин ктабрин издательствойра «Лагь дагълар» (1965), «ТӀвар алай сят» (1966), «Гимишдин браслет» (1995) ва маса ктабар чапдай акъудна. И.Асланован ктабрин чинриз тӀуб гузвай кӀелдайбуруз анрай игитрин жанлу къаматар аквада: депутатдин, художникдин, Ватандин ЧӀехи дяведин ветеранрин, илимдин, культурадин ва халкьдин образованидин лайихлу деятелрин, колхозчидин ва фяледин. Вичин юмордин гьикаяйра ва шиирра авторди инсанрин нукьсанар негьзава ва агалкьзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гунал абурун фикир желбзава. ДАССР-ДИН лайихлу муаллим, просвещенидин отличник Имам Асланов неинки художественный эсеррин автор я. Ада гьакӀ гзаф миллетрикай ибарат тир ученикрин коллектив арадал гъунин месэлайрай ктабарни чапнава. Абур 20-асирдин 70-йисара чапнаватӀани, и тема алай вахтундани важиблуди яз амукьзава. Чун инанмиш я хьи, Имам Асланован ктабри чи республикадин гзаф миллетрикай ибарат школьникрин коллективра аялриз тербия гунал машгъул халкьдин образованидин работникриз тайин тир менфят гуда. Къейднавай темадай муаллимдин ктабар республикадин кӀелдай заведенийра ва интернатда адан 26 йисан кӀвалахдин тежрибадин нетижа я.
+Секинат МУСАЕВА, Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай Милли библиотекадин кьилин библиотекарь, РД-ДИН культурадин лайихлу работник
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Эхиримжи вахтунда заз Интернетда акуна, гьакӀ инсанрин сиверайни «Ша, Эмирбег, ша!» машгьур мани халкьдинди я, яни тайин са автор авачирди я лагьана ван хьана. Манидин чалар халкьди вичинди яз кьабулун, гьелбетда, шаирдин бахт я. Гьа са вахтунда шаир, вичикай дуьз малуматар авач лагьана, бейкеф хьунни мумкин я эхир. Гьавиляй гьар са карда дуьзвал, гьакъикъивал успат авун важиблу тирди аннамишуналди, чна и месэла куднава. Артухлама, «халкьдин манидиз» элкъвей шиирдин авторни (ам чи гьуьрметлу публицист, писатель, РД-ДИН культурадин лайихлу работник, Гьажибег Гьажибегованни Мегьамед Гьажиеван премийрин ва Дагъустандин «Къизилдин къелем» журналистрин махсус премиядин лауреат Казим Казимов я) яшамиш жезва, вичиз чандин сагъвал ва яргъи уьмуьр гурай.– Гьемдуллагь буба, малум тирвал, вун а кардин шагьид ва иштиракчи яз, а мани гьикӀ арадал атанатӀа ахъая кван? – тавакъу ийида чна гьевескар машгьур артист, шаир, ДАССР-ДИН культурадин лайихлу работник Гь.Бабаевавай.
+– Башуьсте, а кар зи рикӀел хъсандиз алама. 1967-йисуз КПССДИН Ахцегь райкомдин 2-секретардин везифаяр рагьметлу Ашурбегов Ашурбега тамамарзавай, – гуя им виликамаз гьазурнавай са сегьнетамаша я, 83 йисан яшаравай агъсакъалди, ДАССР-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчиди, вичиз хас тир итижлу тегьерда, ингье, вуч лугьузватӀа. – Са сеферда Ашурбега райондин яратмишунин интеллигенциядин кӀвалах активламишунин мураддалди абур яратмишунин майдандал кӀватӀда. А дестедик зун, гуьгъуьнай чпикай Дагъустандин культурадин лайихлу къуллугъчияр хьайи шаир Абдулрашид Рашидов, Юсуф Мамедов, Назир Мирзоев, Казим Казимов, Эмирбег Эмирбегов ва масабурни квай.– Гьуьрметлу юлдашар, куьн гьар сад чкадал жемят дуьздаказ гъавурдик кутуниз эвернавай, сегьнедин, мани-макьамдин, айгьамдин гуьзел чалалди абуруз рехъ-хвал къалурзавай устадар я. Вилик квай конкурсдиз куьне гьарда вичелай алакьдайвал хайи хуьруьн, коллективдин, лайихлу инсанрин агалкьунар къалурзавай хьтин са шей-эсер гьазурна гъваш, – тапшурмишда ада. Райондин руководстводин хъсан кьил кутуниз РДК-ДИН директор Жамал Шефиевани къуват гуда. «Эхь, дуьз лугьузва. Са вацралай гьахъ-гьисабдин концерт, ахпа Махачкъалада районрин арадин чӀехи килигун-конкурс жеда. Гьанриз гьазурвал акун яз яргъал тегьвена авуна кӀанда и кар», – алава хъийида ада. Са гьафтедилай чна яратмишунин майдандал гьарда са шей гъида. Ялахърин хуьруьн школадин директор (адалай вилик ам СДКДИН заведиш тир) Казим Казимова лагьайтӀа, вичин «Хайи хуьруьн аламатар» ва «Ша, Эмирбег, ша!» шиирар райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдизни акъудда. Сифтеди «Кефер ава Ялахъа, мехъер ава Ялахъа, мелер ава Ялахъа, маса гудай векьер ава Ялахъа…» лугьуз, гьасятда халкьдин сиве гьатнай. Кьвед лагьайди гуьгъуьнай вичикай РФ-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи хьайи Жамал Шефиеваз иллаки бегенмиш жеда. Ада а газет къатариз яна, къултухда твада. Пакад юкъуз работникар кӀвалахал атайла, Жамал Азизовича къултухдай газет акъудна, Эмирбегаз къалурда.– Эмирбег стха, акунани Казима вакай гьихьтин хъсан шиир кхьенватӀа? Вуна теснифна кӀанда и шиирдиз кутугай са хъсан нугъватни.– Чидач ман, чан стха, композиторвилин тежриба, бажарагъ авачир залай, хуьруьн са музыкантдилай (а макъамда ам Хуьруьгрин хуьр��ьн клубдин директор тир, гуьгъуьнай СДК-ДИН зурба кеменчист, ДАССРДИН культурадин лайихлу работник Э.Эмирбегован тӀварунихъ гала), а кар алакьдатӀа, – пара хъуьтуьл, агъайни къилихрин адавай Жамалан гафунал гаф эцигиз жедач.– «Килигда, алакьдатӀа» ваъ, авуна кӀанда! Пака лагьай миргек къени тум хьанач. Къе гъиляй къведай кар пакадал вучиз вегьида? – лагьана, ада Эмирбег вичин алатни гваз са пуд сятда кабинетда агална, зун къаравулда акъвазарда. Эхь, а макъамда чавай садавайни Шефиев Жамалан гафунал гаф эцигиз жедачир. Вичин фикирдиз атай кар кьве къванцин юкьвайни кьилиз акъуддай къилихрин адаз гьакьван гьуьрметни авай, хиве кьан, адахъай вилни (гичӀни) квай. Са герендилай Эмирбега «Гьемдуллагь, я Гьемдуллагь, гьава чранва, фад рак аххъая», – гьарайда. ТӀебии бажарагъдин гьевескар музыкант Эмирбеговавай нотаяр кхьиз жедачиртӀани, ванцяй (на слух) музыка теснифиз алакьдай. Ада гьанал кеменчидай акъудай сифте сесерай-нотайрай гьава шиирдин гафарал-цӀарарал дуьз ацукьнавай. Вичел са тӀимил кӀвалах хъувурла Эмирбеган гьавани Казиман чӀалар чеб-чпив акьван хъсандиз кьунвай хьи, чи вилик арадал атай мани вирибуруз бегенмиш хьана. «АкӀ жедач, манидар Эслиханаз эверна кӀанда», – лагьана Жамала. Эслиханазни хъсан акуна. Сифте сефер гьанал ва ахпа райондин, республикадин сегьнейрални Эслихан Агъаевади «Ша, Эмирбег, ша!» мани устадвилелди тамамарна. РикӀел алама, тамашачийри гурлу капар ягъиз, Махачкъаладин сегьнедилай ам гьатта ахлудзавачир: гьа са мани пудра тамамариз тунай. Гуьгъуьнай «Ша, Эмирбег, ша!» мани ДАССР-ДИН искусствойрин лайихлу деятель Айдунбег Камиловани, бажарагълу манидарар тир Эльмира Къарахановадини, Ашукь Алиханани тамамариз, халкьди пара хушдиз кьабулна, «халкьдинди» хьана. Эхь, са вахтунда ам зани лагьанай, – Гьемдуллагь Бабаева музыкани галачиз ван хкажна:
+Ви авазрин ван хьуналди тух жедач хьи рикӀ, Билбил хилел ацукьналди бейкеф жедач цуьк. Къе чи хуьре мелер ава, ша, Эмирбег, ша! Къе чи хуьре мехъер ава, ша, Эмирбег ша! Ви авазар Ватан тирвал рахаз хьурай чав, Ви хурудал кеменчи-саз акваз хьурай чаз. Лезги хуьре мелер ава, ша, Эмирбег, ша! Къе чи кӀвале мехъер ава, ша Эмирбег, ша! Зарлу тупар зарбуналди къугъваз жеда ви, Кеменчидин ширин нагъма чӀугваз жеда ви, Нагъма чӀугваз гьар са варцел ша, Эмирбег, ша! Колхозчидин цӀийи кӀвалел ша, Эмирбег, ша!
+Марвард цуьквер гьар жуьре азаррикай, зиянкар гьашаратрикай хуьн патал гатфарихъ кул-кусри тӀур ийидалди вилик абуруз бордосский къаришма (300 г. са ведре цик какадарна) ягъун лазим я. Гатфарихъ кул-кусдихъ хъсандиз гелкъуьн цуькверин гуьрчегвилин замин я ва и карди адаз яргъалди цуьк гъидай мумкинвални гуда. Апрелдин вацра марвард цуькведихъ гьикӀ гелкъведа? И чӀавуз рагъ авай йикъар гзаф жезва, эгер йифиз гьава 6 градусдилай гзаф чими жез ва цуькверни хъуьтӀуьз кӀевнаваз хьайитӀа, абурун вин��лай алудда. Пеш акъуддалди вилик обрезка ийида. И чӀавуз кьуру хьанвай, ханвай, къваларай зкъечӀнавай, азар галукьнавай хилер атӀана кӀанда. Абур регьятдиз чир жеда. Азар квай хилерик чӀулав тӀехвер жеда ва абур яру рангунин каймади (зулуни) элкъуьрна кьада. Алай вахтунда пара марвард цуьквер чайдинбур я. Абур пуд йисалай кьуьзуь жезва, тарцин тан кӀеви кӀарасдиз элкъвезва. Ахьтин цуькведин кулери хъсандиз цуьк ахкъуддач, гьавиляй абур гьайиф татана атӀана таза хъувуна кӀанда. Куьруь обрезка авурла таза хилел 3-4 тӀур тада, юкьван обрезка ийидайла тандилай эгечӀна инихъ 5-7 тӀур тада. И кьве жуьре обрезкани чайно-гибридный марвард цуькведихъ галаз кьунва. КУЛ-КУСДИН марвард цуьквериз яргъи обрезка авун меслят къалурзава. Абурун хилерал 8-12 тӀур тада. Обрезка авурдалай кьулухъ миянардай шейэр кутада. И кар патал фитер я кьук (компост) ишлемишайтӀа хъсан я. Амма виридалайни хийирлуди «Для роз и хризантем. Здоровье» тӀвар алай махсус дарман я. Адак тарциз менфятлу шейэр бес кьадар ква. Эгер адак гуминовая кислота кватӀа, лап хъсан я. Ада азаррин аксина кул-кус дурумлуни ийизва ва ам адаз буй атун патални менфятлу я. Са касдин руфуна тӀал гьатна. «Вири Аллагьдин гъиле ава. ТӀал гузвайдини вахчузвайдини Гьам я» лугьуз, духтурдин патав физвачир. Эхирни къатламиш таххьайла, мажбур жеда духтурдин кьилив финиз. Духтурдини адаз са тӀурунавай вирт гуда. ТӀуьнмазни тӀал атӀуда.- Бес за экуьнахъ вирт тӀуьрди тир эхир, тӀал атӀаначир,- хтана ихтилатда ада вич духтурдин кьилив ракъурай касдиз.- Ваз гьа духтурдин гъиликай хийир-шфа ава ва духтурдизни вуна гудай пулдикай. Бес духтурарни Аллагьди инсанриз куьмекун патал халкьнава эхир, - камаллу жаваб гуда касди.
+Дуьнья акунвай камаллу агъсакъалдин патав меслят кӀанз гуьрчег жегьил са дишегьли къведа. - Куь секинсуз ийизва ви рикӀ, чан руш? – хабар кьада кьуьзека адан перишанвал акуна. - Зун, кӀанда лагьана, са хъсан касдиз гъуьлуьз фена. КЬУД-ВАД йисуз сада-садан кефи ханач, гьуьрметдивди дуланмиш хьана, ахпа гьикӀ ятӀани адан хесетар дегиш хьана: - арадал са затӀни алачиз, гагь ажугълу жез, гагь заз гьакӀ синихар ягъиз ава, заз вуч ийидатӀани чидач, чан буба, - шел къакъатна шикаятда дишегьлиди.- Амма им гьар са хизанда авай адетдин шикил я кьван, рикӀик кьадай, пашманвалдай себеб аквазвач. - ГьакӀ я жеди, буба, амма зун чи чӀехи, михьи муьгьуьббатдихъ инанмиш тир. Сифтедай гъуьлуь зун гъилераллаз хуьзвай. Явашяваш четинвилер, гъавурда акьун тавунар арадал атана. Гила чун сад-садан гъавурда акьазмач, чи муьгьуьббатдикай рикӀ хана. Чидач гележегда гьикӀ яшамиш жедатӀа.- Ваз машмашар кӀандани? - Гъавурда акьазвач, и суал куьз я?- Гуя ви вилик, суфрадал, хъсан вазадаваз чпел темягь фидай, хъуьтуьл, атирлу машмашар гва. Вуна абур лезетдивди незва. Къеневай цилериз на вучда?- Гадарда, гьелбетда. Камаллу агъсакъал милиз хъуьрена: - Аквазвани, вуна ви суалдиз жаваб гана.- Сагърай, чан буба, зун гъавурда гьатна. Заз гьакъикъатдани жуван гъуьл пара кӀанда, гьавиляй туькьуьл цилерив чи рафтарвилер чӀуриз тадач, -лагьана, разивилелди хъфена. Дишегьлидин гуьгъуьниз агъсакъалди гьадаз ван къведайвал, гуя вичи-вичикди «Цилерин хийирни рикӀелай алудмир. Абур гадарун хизан хуьнин бине я. Амма абурукай хъсан мураба анжах камаллу, тежрибалу дишегьлидилай ийиз алакьда». Эхь, садрани хъел текъведай, багърийрин кефиник хкӀун тийидай инсанар тӀимил ава. Гьамиша ахтармишна, бинелу синихарни хъуьтуьлариз, элячӀиз жери дуьшуьшар сад садавай чара ийиз алахъна кӀанда.
+Алай йисуз чи уьлкведи Ватандин ЧӀехи дяведа ЧӀехи Гъалибвал къачурдалай инихъ 78 йис тамам хьун къейдзава. Тарихда чи халкьдал хейлин ахтармишунар расалмиш хьана. Амма вичи арадал гъайи магьрумвилерални барбатӀ хьунрал атайла Ватандин ЧӀехи дяве вичиз тешпигь авачирди я. 1941-1945-йисарин Ватандин ЧӀехи дяве 1418 юкъуз ва йифиз давам хьана. И мусибатди чи уьлкведин гьар са хизандиз ва кьилди гьар са агьалидиз таъсирна. Залум дяведин йисара 27 миллиондилайни гзаф инсанар телеф хьана. ЦӀийиз чир хъувунвай делилралди, чи райондай санлай фронтдиз 2763 кас рекье гьатна, абурукай 363 – ахцегьвияр. 1426 кас телеф хьана, 1337 кас хайи къуларив хтана. Парабур (2100 касдилай артух) женгинин орденризни медалриз лайихлу хьана. Кьве кас – В.Эмировни Гь.Алиев Советрин Союздин Игитвилин тӀварцӀиз лайихлу хьана. Кьил агъузна икрамзава чна абурун экуь къаматриз. ЧӀехи Гъалибвал къачурдалай инихъ 78 йис тамам хьанвай юкъуз чна абуруз дериндай гьуьрмет авуналди дяведин йисара чи играми Ватандин азадвални аслу туширвал патал женг чӀугур чи бубаярни чӀехи бубаяр рикӀел хкизва. Йисар фирдавай чи арайра амай дяведин ветеранрин кьадарни къвердавай тӀимил жезва. Чна чи бубайрин ва чӀехи бубайрин баркаллу крар гьамиша рикӀел хуьн ва агалкьзавай несилдиз абурукай чирвилер гун иллаки важиблу я. Гьамиша хьиз, алай йисан 9-майдизни пакамахъ Москвада Яру майдандал Гъалибвилин Парад кьиле фида. Санкт-Петербург шегьерда парад флотдин иштираквал аваз тухуда. И жуьредин серенжемар гьакӀ Игит шегьерра ва аскервилин баркалладин шегьеррани кьиле фида. Нянихъ тупарай фейерверкарни галаз суварин салют яда. ЧӀехи Гъалибвилин Юкъуз чи уьлкведин агьалияр дяведа телеф хьайи аскерриз чкачкада эцигнавай памятникрив ва мемориалрив физва, абурал цуьквер эцигзава. Паркра ва майданрал чпе машгьур артистри ва гьакӀ гьевескар коллективри иштиракзавай гьар жуьре концертар кьиле физва. Шегьерра акцияр, митингар ва шествияр кьиле тухузва. Чи райондани Гъалибвилин Юкъуз Советрин Союздин Игит В.Эмирован памятникдив, Ахцегьа авай Баркаллувилин обелискдив РикӀел хуьнин Вахта тухун, жемят параддик кваз Ленинан тӀварунихъ галай куьчедай фин, аскервилин тематикадин манийрин концертар, сувариз талукь л��нейкаяр тухун, край чирдай музейдиз экскурсийриз фин адет хьанва. ЦӀини и крар авун фикирдиз къачунва. «Ахцегь район» МР-ДИН кьили алай йисан 24-апрелдиз акъудай ««Ахцегь район» МР-ДА 1941-1945-йисарин Ватандин ЧӀехи дяведа Гъалибвал къачурдалай инихъ 78 йис тамам хьуниз талукь суварин серенжемар гьазурунин рекьяй тешкиллувилин серенжемрин гьакъиндай» 74-нумрадин къарардихъ галаз кьадайвал, суварин серенжемриз чи районда виликамаз гьазурвал аквазвай. ЦӀи чи уьлкведа ЧӀехи Гъалибвилин сувар чи кьушунри Украинада женгинин махсус операция тухузвай шартӀара кьиле физва. Гьавиляй суварин серенжемрани СВО-ДИН тема къалурда. Гьуьрметлу районэгьлияр! Квез ЧӀехи Гъалибвилин сувар рикӀин сидкьидай мубаракрай! Къуй квехъ чандин мягькем сагъвал, уьмуьрдин хушбахтвал ва рикӀин динжвал хьурай! Алай вахтунда, бубайрин баркаллу крар давамаруналди, женгинин махсус операцияда (СВО) иштиракзавай чи рухваяр гъалибвал гваз сагъ-саламатдиз хтурай. Амин!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Вирироссиядин ватанпересвилин «Ватандин Игитар» вахта акциядин сергьятраваз 28-апрелдиз Ахцегьиз РФ-ДИН Игит, Россиядин ФСБ-ДИН отставкада авай полковник Мегьамед Гимбатов ва республикадин милли сиясатдин ва диндин крарин рекьяй министрдин заместитель Арсен Магьмудов мугьман хьана. Райцентрдин обелискдин патав абур «Ахцегь район» муниципалитетдин кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаева, депутатрин райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаева, РВК-ДИН комиссар Рафик Мегьамедова, райондин общественный тешкилатрин ва СМИ-РИН векилри къаршиламишна.
+Ватандин ЧӀехи дяведа фашистрихъ галаз женгера телеф хьайи ахцегьвийриз, абур эбеди рикӀел хуьнин лишан яз хкажнавай обелискпамятникдив, цуьквер эцигайдалай кьулухъ мугьманар райцентрдин школайрин чӀехи классра кӀелзавай аялрихъ галаз гуьруьш хьун патал райадминистрациядин залдиз атана. Мярекат, мугьманар тебрикуналди ва жегьилар РФ-ДИН Игитдихъ галаз гуьруьш хьунин «Ватандин Игитар» вахта чӀехи проектдин (Дагъустанда гила кьуд лагьай сеферда кьиле тухузва) важиблувал къейдуналди, Роберт Гьамзаева ачухна. Мярекатдин мирзевал авур райондин культурадин управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова гаф Игит Мегьамед Гимбатоваз гана. Ада куьрелди вичикай, алай четин девирдикай, жегьилрикай ва абур гъвечӀи чӀавалай хизандани, школадани ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин важиблувиликай итижлу суьгьбетна.…– Куьне хуьуьруьн обелиск (адан кьулухъ са цал ацӀурна Ватан патал чанар гайи аскеррин тӀварар кхьенва) хуьзвай, адахъ гелкъвезвай жуьре акурла рикӀиз хуш хьана. Им куьне Ватан патал чанар къурбанд авур чи баркаллу бубайрин игитвал эбеди авунин, милли тарих, чӀал, адетар, меденият хуьзвайвилин лишан я, сагърай! – башламишна ада вичин суьгьбет. – Жувакай рахайтӀа, са вахтунда зунни куьн хьтин хуьруьн адетдин жегьил тир. Хиве кьан, кӀелни хъсандиз авунач (а кардин патахъай ахпа гьайиф чӀугуна: школадин программа вири уьмуьрдин бине я эхир). 9-класс акьалтӀарна, ПТУДА тракториствилин, шофёрвилин пеше къачуна. СА-ДИН жергейра шофёрвал, хуьруьн совхозда тракториствал авуна. Амма гъвечӀи чӀавалай зи рикӀ, кинойрин таъсирдикди, разведчик хьунал алай. Анжах гъавурда акьурла акуна хьи, жуван къаст кьилиз акъудун патал чирвилер авач. Заочныйдаказ 11-класс акьалтӀар хъувуниз, художественный ктабар кӀелуниз, рикӀивай спортдал алахъуниз мажбур хьана. Гьа са вахтунда галаз-галаз пуд йисуз ФСБ-ДИН разведшколадик экечӀун патал арзаяр кхьена. Эхирни гьазурлухвилин курсуниз кьабулна. Ахпа галатун тийижиз алахъна, разведшколани, высший военный училищени лайихлудаказ куьтягьна. Гьа им зи уьмуьрдин кьилин сифте игитвал хьана. Гьакъисагъ зегьметдалди вилик эцигнавай мурад-къаст кьилиз акъудзавайди, Ватан хуьнин буржи кьилиз акъудзавайди игит я. Алай вахтунда чпин хушуналди СВО-ДА нацистрихъни фашистрихъ галаз женг чӀугвазвай вирибур игитар я. Эхь, дидеди игитар яз садни хазвач, игитар зегьметди арадал гъизва, хизандани школада ивидик ватанперсвал, игитвал кутазва. Алай вахтунда уьлкведа виринра руьгьдизни бедендиз мягькем жуьрэтлу ксар кӀанзава, зайифбуруз рехъ авач. Квекай гьар сад гьикьван мягькем хьайитӀа, чи Ватанни гьакьван мягькем жеда. Гьар сада жегьилзамаз вичин вилик «чун вучиз яшамиш жезва? ТӀуьн, гьакӀ вахт акъудун патал туш хьи?» лагьана суал эцигна кӀанда. Гаджетрал машгъул жемир, наркотикри хьиз, абуру куьн уьлендиз (трясина) чӀугвазва. Зигьин, чӀал ачухарун, чирвал артухарун патал художественный ктабар кӀела…, – камаллу насигьатар гана ада жегьилриз. Ватанпересвилин тербиядин ачух тарсуниз элкъвей гуьруьш суалжавабдин тегьерда мадни итижлудаказ кьиле фена. Жегьилрихъ галаз гуьруьшдилай кьулухъ РФ-ДИН Игит Мегьамед Гимбатова вичихъ галай атанвай юлдашарни галаз дяведин махсус операцияда (СВО) игитвилелди телеф хьайи Тамерлан Ильясован (адаз кьейидалай кьулухъ Жуьрэтлувилин орден гана) диде-бубадал кьил чӀугуна, женгинин залан хер алаз хайи ватандиз хтанвай Эрзиман Асаеван хатур къачуна. «Ватандин Игитар» вахта гьакӀ тарихдин музейдихъ ва тамашуниз лайихлу маса чкайрихъ галаз таниш хьуналди давам хьана.
+Таибат Палчаевна Пашаева Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. Ватандин ЧӀехи дяве башламишай сифте йикъалай ватанперес жегьил руш гуьгьуьллудаказ фронтдиз рекье гьатна. Таибат Палчаевнадин женгинин рехъ стрелковый полкуна санинструкторвилелай башламиш хьана. 1943-йисуз залан хирер хьанвай советрин аскерриз сифтегьан медкуьмек гузвай Т.Пашаева душмандин бомбайрин харцик акатна, и чӀавуз контузия хьайи ам госпиталдиз рекье туна. Са гьилле сагъ хъхьанмазни Т.Пашаева мад фронтдиз рекье гьат хъувуна. Мергьаметлу рикӀ, дерин чирвилер авай руша ��ишералди хирер хьанвай чи аскерар ажалдин къармахрай ахкъудна, сагъар хъувуна фронтдиз рекье хтуна.
+Вичел хьанвай хирерин тӀал секин хьанвачиртӀани, Пашаевадин рикӀе советрин инсанрин хушбахт, ислягь уьмуьр къакъуднавай немсерин фашистар кьисас вахчуник вичин алахъунрин пайни кутунин къаст авай. Ам дяведин лап эхирдалди чи аскерриз медицинадин куьмек гуз, женгерра хьана, Берлиндиз кьван баркаллу рехъ фена, ЧӀехи Гъалибвал гваз уьзягъдиз Ватандиз хтана. Женгинин лайихлувилерай Таибат Пашаевадиз «Яру гъед» орден ва са жерге маса наградаяр ганва. Баркалла ва аферин чи ветеранриз! Чна абурун экуь къаматар чи рикӀера эбеди яз хуьда.
+Ватандин ЧӀехи дяведин девирдикай рахадайла, фикирдиз кӀанзни-дакӀанз а залум йисарин аялар, абурун гишин, мекьи ва гзаф четин аял вахт, дяведин шартӀара магьрумвилерик, гьижрандик, дердисервилерик фейи уьмуьр къведа. Абурун рикӀел дяведин ва адалай гуьгъуьнин залум йисар лап хъсандиз алама. Дяведи абурувай шад ва къайгъусуз аялвал къакъудна. А девирдин гзаф аялар патал дяведин сифте йисарни уьмуьрдин сифте камар кӀевелай сад-садахъ галаз алакъалу хьана. Дяведи инсанрин са шумуд несилдин рикӀера садрани квахь тийидай хьтин гел туна. 1940-йисара ва адалай вилик дидедиз хьайи аялри Ватандин ЧӀехи дяведин девирдин вири четинвилерни магьрумвилер чпин хамуналди гьиссна. Абуру гьа дяве физвай йисара ва гуьгъуьнайни чӀехибурухъ галаз санал зегьмет чӀугуна, женгерин цӀаярай хтун тавур чӀехибур эвезна. Къе а къагьриманрин жергеярни кьери жезва. Гьеле вич лап жаван гада яз уьмуьрдин четин шартӀариз дурум гайибурукай сад Луткунрин хуьре 1936-йисуз лежбердин хизанда дидедиз хьайи зегьметдин ветеран Куругъли Алиевич Куругълиев я. Адан уьмуьрдин, иллаки аял ва жаван йисарин рехъ са акьван цӀалцӀамди хьанач. Адан буба Али Ватандин ЧӀехи дяведа 1941-йисуз телеф хьана, гел галачиз квахьна. Вад йис хьанвай аял бубадикай магьрум хьана. Им хизан патал еке дерт тиртӀани, уьмуьр давамарна кӀанзавай. Бубадин везифаярни хиве гьатай Магьизар дидеди вичин балаярни галаз фронтдин игьтияжар рази авун патал галатун тийижиз зегьмет чӀугваз хьана. Адани хуьруьн колхозда кӀвалахиз, малар, хипер хуьз як, чӀем ва маса суьрсет фронтдиз ракъуруник вичин алахъунрин пай кутазвай. Гьа са вахтунда хизандиз вахт-вахтунда недай ризкьи бес жезвачир. – Дидеди кӀахун гъуьруькай фу чрадай, хъчар квай хапӀа гьазурдай. ХъуьтӀуьз кӀвалера мекьивал гьатдай. АлукӀдай дуьзгуьн пек-партал, кӀвачин къапар авачир. Идалайни гъейри, ам гатуз гвенар гуьз, векьер кӀватӀиз, хъуьтӀуьз маларихъ гелкъвез ва кӀвалин майишатни кьиле тухуз гьерекатда жедай, – лугьузва Куругъли бубади. Адаз куьмек гун патал К.Куругълиев гьеле гъвечӀи гада яз колхоздин маларив финиз мажбур хьана. Гьа чӀавалай адан уьмуьр малдарвилихъ галаз алакъалу жезва. Гьар зулуз ам лапагрин суьруьяр гваз чу��анрихъ галаз арандизни физвай. Вичихъ малдарвилин, хипехъанвилин рекьяй хъсан тежриба хьанвай ам гуьгъуьнлай хуьруьн колхоздин хипехъанвилин бригададин бригадирвие тайинарна. Адан зегьметдин агалкьунар, общественный уьмуьрда активвилелди иштирак авун са шумуд сеферда пулдин премияр, къиметлу савкьатар ва шабагьар гуналди къейдна. Ам «Зегьметдин ветеран», «Гьакъисагъ зегьметдай» медалриз лайихлу хьана. Дагъдин гурлу вацӀуз акъвазун хас туш, ада гьамиша виликди еримишда! Ингье 87 йис яш хьанвай ам къени гьакъисагъ зегьметдин яцӀа ава. Куругъли буба мукьвалмукьвал сала-багъда кӀвалахиз, тарарихъ гелкъвез аквада. Ферли веледри – кьуд гададини кьуд руша, 18 хтулди ва 15 птулди Куругъли бубадиз рикӀин шадвал ва руьгьдин таъминвал, пакадин йикъахъ инанмишвал гузва. Ам аялрин, жегьилрин насигьатчини я, хъсан суьгьбетчини. Адан са хтулди – Зугьраба исятда Украинада кьиле физвай женгинин махсус операцияда иштиракзава. Чи баркаллу армияди пехъи душмандин винел ЧӀехи Гъалибвал къачур 1945-йисан 9-майдилай инихъ гила 78 йис алатнава. ЙИС-ЙИСАНДИВАЙ Ватандин ЧӀехи дяведин девирдин вакъиаяр тарихдин къатариз хъфизва. Амма халкьдин рикӀяйни бейнидай абур акъатзавач. Шаксуз, а залум дяведин иштиракчиярни, далу патан зегьметдин ветеранарни, гьакӀ дяведин аяларни, абурун уьмуьр ва крарни игитвилинбур тир. Ватандиз вафалувилелди къуллугъ авун абуру чпин кьилин буржи яз гьисабзавай. Къе США кьилеваз РагъакӀидай патан хейлин уьлквейри Украинадин миллетчияр яракьламишиз, абуруз футфа гузва, чи баркаллу кьушунри абуруз акси женгинин махсус операция кьиле тухузва. Ихьтин шартӀара чаз Куругъли бубадин, чи чӀехи несилдин уьткем маса векилрин хьтин хайи уьлкве кьадарсуз кӀан хьунин ерияр лап герек я. Абурун ватанпересвилин чешнеди исятда чпи чи играми Ватандин – къудратлу ва чӀехи Россиядин итижар хуьзай аскерар женгера руьгьламишзава. Квез ЧӀехи Гъалибвилин сувар мубаракрай, гьуьрметлу Куругъли буба!
+Шарвилиди диге хуьнин рехъ кьуна, Бубайри хьиз виш йисара алатай. Гьисснай ада вафалувал чилериз Агъ бубайрин, са ялав хьиз акъатай. Фад чир хьана адаз душман душман яз. Игит хци адаз инсаф авунач. Алчахвилин рекьевайбур чирайла, Ерли чандин гъвечӀи-чӀехи акунач. И тегьерда аждагьанар кукӀварна КЬВЕД-ПУД ва я ирид кьилер алайбур. Халкь къирмишиз, сивяй аббе ахкъудиз Къирмиш хьана къаф дагълариз атайбур. Руьгь кутуна ада шумуд несилдик Вуч затӀ ятӀа чирна ватан виридаз. Къуват гана руьгьдин гьар са инсандиз ГъвечӀидазни, чӀехидазни гъейридаз. Ахпа гьиссна и кар Къванцин Гадади, Инсафсузар вилаятрай чукурай. Чил, халкь патал чанни гьайиф татайдаз Руьгьсуз гафар ни ва я мус лугьурай. Хкаж хьана Куьре Мелик тамамдиз, Агъзурар хьиз, вичин къилав тур кьуна, Куьз лагьайтӀа а касдини тазазмаз Шарвилиди гайи къени тӀур кьуна. ТӀимил хьанач чи дагълара шарвалар, Чилиз, халкьдиз руьгьдин михьи экв гайи, Алуд тавур рикӀерилай дидеяр, Гьалал ийиз тербияни нек гайи. Пайда хьанач Гьажи Давуд хабарсуз, ТӀям дадмишна ада хайи чилерин. КӀири Буба веревирдиз эгечӀна ГЬАХЪ-НАГЬАХЪВАЛ заманадин сирерин. Эмироври, Алиеври кар кьуна Фашизмдиз, гьич рикӀелай тефидай. Кьил акъудай вафалудай, хаиндай, Акьуллудай, тамамсуздай, сефидай. Гьунарлу рехъ давамарна Абаса Машгьур хьайи Россиядин турпагъда Игитвилер гьатай таза векь хьтин Афгъан чилел кьисмет хьайи урагъда.
+Игитвилиз мажал авач Я савашда, зегьметда, Вафалу тир дагъдин лекьер Тваз тарихдин къуватда. Игитвал вич къадим затӀ я Я чка, вахт авачир, Мержан хьтин гьисс, тир михьи Чарадан гаф алачир. Ахьтин затӀ я, лазим чӀавуз Элкъведай вич лувариз Мидаимвал авай виче, Вахт, тефизвай ахвариз. Адан вилик яшайишни, Майдан хьтин ачух я Гьунардин кам са легьзедин Уьмуьрдилай артух я. А гьисс ава фикирра чи, А гьисс ава рикӀера. Сирдаш хьана ам гала чахъ Шегьре, жигъир рекьера. Адан къул я къудратлу руьгь Квачир вичик кичӀе тир тав. Аннамишвал хуш я адаз Пад ягъ тийир, тагудай лав
+I. Дидедин нек, лайлай адан, КьепӀинин танг замин я са, Тербия квай бубадин гаф Къенепатан зигьин я са. Ватан чир хьун, вафалу хьун Хас затӀар я инсанвилиз Къуллугъ авун патал даим РикӀ ацӀурдай хъсанвилиз. Вафасуздаз шегьре жедач, Адан багъди бегьер гудач. Вацран мичӀер я адан йиф, Я йикъани сегьер гудач. Игитвили куькӀуьрда чил, Игитвили эл куькӀуьрда. Сад Аллагьдин эмирдавай Азадвилин сел куькӀуьрда.
+«Лезги газет» гваз хтана хабар чаз, Лезгистандик, шак алачиз, звер кутур, Хкаж авур чи дагъларин кьакьанар, Азад халкьдик гьевес кутур, хъвер кутур. Малумат хьиз чкӀана ам чилериз, Кьабул авур гъвечӀидани чӀехида Чи бубайрин гьунарлу тир кам авай, Намус авай, къудрат авай ивида. Агъзуррикай хкаж хьана кьакьанриз Пакаман лаз, цӀийи йикъан яр авай. Газетдани, нурар хвенвай ракъинин, Игит Энвер Набиеван тӀвар авай. Вич чепиви, Ахцегь район ватан тир ЧӀехи хьана Каспийск шегьерда. АкьалтӀарна юкьван мектеб устаддиз Игит хци, фагьумнавай тегьерда. Ахпа кӀелун давамарна Къазанда, Командиррин училище куьтягьна, Куьз лагьайтӀа гьеле гъвечӀи чӀавалай Танкунин сир чируниз темягьна. Башламишна къуллугъ ийиз Ватандиз, Вичин вири чирвилер гуз пешедиз. Энвер хцин рикӀни фикир михьи тир, Ухшар хьайи михьиз буьлуьл шуьшедиз. Къуллугъдани ам кьулухъни галачир Вилик квай кар тамамарун къилих тир. ИкӀ Энвера гьич зайифвал кьабулнач. ТиртӀа тентес, сифте вичин синих тир. Ахьтин къуллугъ гуьрчегарна шабагьри. Тафаватлу хьун къалурна медалри. КӀан тир адаз, командирдиз ротадин, Гьа вичи хьиз къуллугъ авун кьегьалри. Майординди са мурад тир: ротада Стхавални дуствал элкъуьн гьулдандиз, Куьз лагьайтӀа герек къвезвай ам даим Лазим жаваб гун паталди душмандиз. РагъэкъечӀдай военокруг танкарин Лезги хцин къуллугъ физвай бине тир. Ам Ватандин исляг��вилин умудни Секинвал хуьз эциг хьанвай къеле тир. Белки, ана рикӀел хкиз жедай ам, КьепӀина тваз чӀехи авур Чеперни, ЧӀехи буба, тавазвилер авурди, КӀИНТӀ-ЛАШ къугъвай чӀурар, хуьруьн рекьерни. Цуькверин дагъ фикирдаваз мидаим, Суваррини ана фейи лап еке Твазвай адан куьтягь тежер гужлувал Вафалувал гужлу хьанвай шад рикӀе. РикӀеллама чӀемни фу гвай бадени Гьар нисинихъ дана чуьлдай хкайла. Акъатдай ам дагъдин лекь хьиз цавариз ЧӀехи буба тербиядив рахайла.- КӀела, зи хва, къуллугъ ая Ватандиз Вуч затӀ ятӀа кичӀевал чир ийимир. Са кар кьиле феначтӀа ваз кӀандайвал, Гъилер къакъаж, гьич зайифвал ийимир. КӀеви къаст гваз анжах алад виликди, Гъалиб хьунин гьиссни мурад рекьимир.
+Секин тушир Донбасс гзаф йисара, Бандерадин дувулри цӀир хъувурла. Халкьаризни са секин югъ амачир, Кьиле физвай къияматар акурла. Къудур хьанвай Украина кьадарсуз, Чиз амукьнач я стха, вах кӀвалевай. Нацистрин кьил хкаж хьана тамамдиз Алчахвилер кьиле тухуз рикӀевай. Янукович мажбур хьана тахт туниз Порошенко пайда хьайи йикъара. Адавни гьич инсаф гвачир халкь патал, Уьлкве туна гужуналди ракьара. Башламишна урус халкьдиз басрух гуз. Къадагъа тир урусдалди рахазни. Вил амукьнач урус халкьдиз кихлигдай, Багьнадилай ягъиз-рекьиз, гатазни. Донбасс кӀвачел къарагъна кичӀ авачиз, Жавабар гуз сиясатдиз ужуз тир. Фикирнавай нацистри халкь урусрин ГьикӀ экъечӀна майдандиз, вич ажуз тир. Ажуз тушир, Донбассдини эхзавай ЧукӀун тавун паталди халкь, ерияр. Ивидихъни вил галачир Донбассдин Багьна хьана фагьумсузвал, гъейрияр. Тупарни кваз ахмиш хьана Донбассдал, Фитнеярни тапарар бул хьайила. Башламишна къирмиш жез халкь Донбассдин, Кьве миллетдин араяр лап къайила. Зеленский президент хьайила, НАТО-ДИН гаф кьабулна а семеда. Вич артист яз сиясатар течирди, Пайда хьана гьикӀ дуьньядин сегьнеда?! Муьжуьд йисуз хьана эхи авунар, Муьжуьд йисуз гана гуьлле Донбассдиз. Муьжуьд йисуз кьиле фена катунар, КӀанни тахьай а кар гьеле Донбассдиз. Эхир Донбасс мажбур хьана тӀалабун Россиядин къуватривай куьмекар. Хушни хьанач Россиядиз ислягь халкь Нацистри акӀ авун гьахъсуз гьелекар. Фена къуват Россиядай куьмекдин: Недай суьрсет, аскерарни яракьар Медицина агакьарна регьимлу, ГьакӀни лазим къведай маса улакьар. Чи дагъларин рухвайрини, лекьери, Къилав алай чпин турар ифирна, Женг чӀугуна, чанарилай гъил къачуз, Гьакъикъатда душман ийир-тийирна.
+Сифте десте гьахьна уьтквем Донбассдиз, Чи бубайрин къилавлу са гапур хьиз. ПИСНИ-ХЪСАН чара ийиз эгечӀна Гьар камуна рикӀел халкьни сабур гъиз. Куьз лагьайтӀа сабур рикӀин даях я, Четин чӀавуз атана къуьн кутазвай Дамах я ам, залпанд я ам балкӀандин, Гьар са кардал гьахълудаказ рахазвай. Гьана авай дагъларин хва Энверни Буйругъ вилик эцигнавай фидалди. Хуьн лазим тир Чернобылдин патав гвай Днепрдин муьгъ, чи къуват къведалди. Игит хци буржи кьилиз акъудн��, ХьаначтӀани ам регьятди, асантди Мукъаятвал авуна хьиз кӀевелай Ийир жуьре гьар сеферда десантди. Мад тапшуругъ гана адаз цӀийи тир: Иванков-Бородянка кьун тадиз. Энверани геж тавуна гъиликна Къулай гьар са чкани хуш тир рикӀиз. Вахт атайла, башламишна ягъунар, Бородянка шегьер кьуна Энвера. ЯхцӀурни цӀуд нацист ва пуд БМП Гел галачиз чиле туна Энвера. Ахпа ада еримишна виликди, Киев-Житомирдин кьуна хьиз шегьре. Березовка хуьруьв агакьай чӀавуз Гьалт хьана абурал нацистрин десте. Хьана гьа инални ягъунар пара, Тахьанвай гилалди икӀ кьисмет-кьадар. Энверан взводди гьисснавай тади, АвунатӀани абуру душманар тар-мар. Гьа и арада агакьна мадни са хабар: Яракьдин, суьрсетдин колонна михьиз Гьалкъада гьатнавай душмандин пехъи. Башламишна Энвер хъилекди ифиз. Медкъуллугъдин капитан тир Сластин Хер хьана, са кьадар вич хьанвай зайиф. Гьавиляй адавай тухуз жезвач женг. Набиев акъвазнач чӀугваз гьакӀ гьайиф. Агакьна тадиз Набиев, кьегьал хва, Куьмекдиз вичин БМП, танкар гваз. Акъвазнач легьзени ам фикир ийиз ЭгечӀна душман тергиз акваз-акваз. Дуьз кьуд сятда давам хьана ягъунар, Динсузарни тергна михьиз, тамамдиз. Командирни секин хьана са кьадар, Кар атайла вичин халис уламдиз. Хер хьанвайбур сагъар хъийиз ракъурна, Амма взвод ацукьнач гьакӀ секиндиз. Вад югъ хьана а сенгер хуьз взводди Кьилин къуват агакьдалди эркиндиз. Буйругъ: Николаевка хуьруьн патав Чи аскеррал алаз вилер киснавай Шумуд десте. Разведкадин хабар тир, Душмандин рехъ гьеле фадлай гьисснавай. Пуд БМП ва ругуд танк гваз фейи, Набиева абуркай гъуьр авуна. Ахпа ада вичин къуват, тади кваз, Березока хуьр галайвал чӀугуна. Командный пункт нацистрин и хуьревай, Лазим тир ам геж тавуна кукӀварун, Гъалибвилик чпин умуд кутунвай Яракьни кваз дуьньядилай тармарун. Набиева разведкаяр тухвана, Командиррихъ галаз план туькӀуьрна. Пуд югъни гьич хьанач и кар тамамиз Чпихъ агъур бандероврин эхирна. ИкӀ мисалар гьисаб жеда мад ва мад, Чпикай чил шадвилелди рахадай. Инсанарни хьана Энвер – дагъвидин Игитвилин гъавурдани акьадай. Малумарна ам уьлкведин Игит яз, Кьисметдини адан пакам яр гана. Президентди къул чӀугуна Энвераз«Россиядин Игит» лагьай тӀвар гана. Баркалла ваз, кьегьал тир хва, чепиви! Дагълар экуь хьанва къе мад вижеваз Батальонар, ротаярни физ жеда Азадиз халкь, вун хьтинбур кьилеваз.
+Вун, къагьриман, сагьиб хьана намусдин, Дестек хьана Донбассдин гьар инсандиз. Тагьсиб хвена вуна чӀехи Ватандин, Вафалувал рикӀел алаз хъсандиз. Ракь хьиз мягькем хьана вун гьар камуна, ГьакӀ вердишар авуна на вирибур. ВикӀегьвални, уьтквемвални, къудратни Хьана вазни Сад Аллагьди гайибур. Аслан хьтин викӀегь хьана вун еке Къурхулувал, я кичӀевал авачиз. Макьсадлу яз гьахьна чӀехи уьмуьрдиз, Масадан гаф, масадал вил алачиз. Чеперин сув, битмиш багълар ери тир, Эренлардин михьи гьиссни гана ваз. Ватандикай геле��егдин фикирдай Лап дерин тир къанажагъни хьана ваз. Ви бажарагъ кьабулнава вирида, Халкь паталди хкаж хьайи къизгъиндиз. Азадвилин чимивал гьисс ийизвай, Вун гьахьзава донбассвидин зигьиндиз. Душман вуна кьена къати савашда, Инсанвилин рангар вичел алачир. А алчахрин аял, кьуьзуьд чир тахьай, На лугьуди, дуьньядихъ вил галачир. Днепр вацӀ ваз Самур хьиз кӀан хьана Душмандин гъил, адан буйругъ алачир. Мягькем сенгер туькӀуьрна на гьанани, Мажбур хьана, гилалди гьич авачир. КӀвадарна на душман зулун пешер хьиз, Чанда такьат, чина бензе амачир. Куьлягь хьанвай ви танкарин хурук ам, Зулумра тур халкьдин капаш алачир. Халкьдин патай къазанмишна гьуьрмет на, Ви дидеди храда киф зар кутаз, Халкьдин мани язава ви багърийри, Ватандашри, бендиник ви тӀвар кутаз. На ви погон хвена намус, ягь хьтин, Чи пайдахдин гъалибвилин лепе кьван. Гьиссзава за зи рикӀ хкаж хьанвайди Душмандивай къахкъуднавай тепе кьван. Гьазур я халкь асланар хьиз, картар хьиз, Гьазур я халкь душмандай пад акъудиз. Ви шегьредиз гьахьзава къе агъзурар, ЮГЪ-КЪАНДАВАЙ гъалибвал чав агудиз. Баркалла ваз, чи хва Энвер Набиев! На тарихдин майдандин рак ахъайна. Гьич са шакни алачиз, чаз чир хьана, Гьунарлувал жедайди вун авайна. Шарвилидин неве я вун гьакъикъат, Тикрарна на пагьливандин уламар. Рей гуз тунин карда вуна душмандив, Тешпигь я ваз чи бубайрин аламар.
+РФ-ДИН игит, гвардиядин майор, баркаллу ватанэгьли Энвер Набиеваз бахшзава
+Апрелдин эхирра «Ахцегь район» МР-ДИН терроризмдиз акси комиссиядин председателдин везифаяр тамамарзавай Р.Гьамзаеван регьбервилик кваз нубатдин заседание кьиле фена. Йикъан повесткадал агъадихъ галай месэлаяр алай:1. Законсуз яракьлу тешкилатрин членрин аялар терроризмдин гьерекатриз желбунин вилик пад кьунин серенжемрин, гьакӀни абурун адаптациядин, социализациядин ва реабилитациядин гьакъиндай.2. Майдин сувариз гьазур жезвай ва абур кьиле тухузвай девирда хаталу объектар терроризмдин гьерекатрикай хуьнин ва общественный хатасузвал таъминарунин рекьяй серенжемрин гьакъиндай.3. 2019-2023-йисара Россиядин Федерацияда терроризмдин идеологиядиз аксивал авунин Комплексный план тамамарунин рекьяй чкадин самоуправленидин органрин кӀвалах планламишунин, кьиле тухунин ва нетижайрин гьакъиндай.4. РД-ДА авай НАК-ДИН, АТК-ДИН ва «Ахцегь район» МР-ДИН къвалав гвай АТК-ДИН къарарар тамамарун кьиле физвай гьалдин гьакъиндай. Йикъан повесткадин 1-месэладай «Ахцегь район» МР-ДИН къвалав гвай яш тамам тахьанвайбурун крарин ва абурун ихтиярар хуьнин рекьяй комиссиядин жавабдар секретарь Фариза Миспагьовади информация авуна.
+Кьвед лагьай месэладай АТК-ДИН членрин вилик Россиядин «Ахтынский» МО МВД-ДИН полициядин начальник Э.Ибрагьимов рахана.
+Йикъан повесткадин 3-месэладай «Ахцегь район» МР-ДИН культурадин, спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин рекьяй Управлен��дин начальник Къ.Гъаниевади ва «сельсовет Луткунский» СП-ДИН кьил А.Рагьимова информацияр авуна. Кьуд лагьай месэладай кӀватӀ хьанвайбурун вилик райадминистрациядин кьилин заместитель, «Ахцегь район» МР-ДИН къвалав гвай терроризмдиз акси комиссиядин аппаратдин кьилин пешекар И.Мегьамедов экъечӀна рахана. Гьялзавай вири месэлайрай райондин АТК-ДИН комиссияди талукь тир къарарар кьабулна. Кьилди къачуртӀа, райадминистрациядин пресс-къуллугъдиз ва «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактордиз райондин массовый информациядин такьатрин куьмекдалди агьалийрин арада уяхвал квадар тавунин, инсанрив хъиткьинардай ва шаклу шейэр жагъай дуьшуьшра абуру авуна кӀани гьерекатрин гьакъиндай гъавурдик кутунин кӀвалах тухунин теклиф гана. Райондин АТК-ДИН комиссия килигай 4-месэладай «Ахцегь район» МР-ДИН АТК-ДИН кьилин пешекардиз (И.Мегьамедов) РД-ДА авай НАК-ДИН, АТК-ДИН ва муниципальный райондин АТК-ДИН къарарар тамамарун алай гьалдин рекьяй хабардар авун теклифна. Кьабулнавай къарарар тамамарунал гуьзчивал тухун райондин АТКДИН аппаратдин кьилин пешекар И.Мегьамедовал тапшурмишнава.
+Алай йисан 30-апрелдиз Дагъустан Республикадин Муфтиятдин просвещениедин отделдин Ахцегь райондин отделениедин векилри Пак Рамазандин варз рекье хутазвай «Сагърай, Рамазан!» тӀвар ганвай мярекат кьиле тухвана. Мярекатда Ахцегьрин медресада Аминат Аликъулиевадин гъилик диндин рекьяй чирвилер къачузвай райондин вири хуьрерай атанвай дишегьлийри ва рушари, Махачкъала ва Дербент шегьеррай атанвай багьа мугьманри, райондин идарайрин ва общественный тешкилатрин векилри ва масабуру иштиракна.– Гьуьрметлу дидеяр, вахар, рушар! Куьне кьур сивер, гайи садакьаяр, авур дуьаяр вири Сад Аллагьди кьабулрай! Ингье чун цӀинин Рамазандин вацрахъ галаз чара жезва. Амма, сабур, мергьяматлувал, инсанпересвал, Аллагьди гайи гьар са йикъал разивал, рикӀин ва руьгьдин михьивал чна гьамиша рикӀел хуьн чарасуз я! – лагьана инал экъечӀна рахай Цуругърин хуьруьн имам Гьуьснуьдин Ашуралиева. И чкада гьакӀ сад садан гуьгъуьнал алаз аялри нашидар, пак Къуръандин аятар ва зикрияр кӀелна. Чилел ислягьвал хьун, инсанар дуствилелди ва гьакъисагъ зегьметдалли яшамиш хьун тӀалабна. Шаир Севинжи Муртазалиевади гуьзел Рамазандин вацраз талукьарнавай вичин шиирар кӀелна. Мярекат кьиле тухузвай Айиша Алихановади ва Ахцегьрин 3-нумрадин школадин ученица Шейрихан Ибрагьимовади залда кӀватӀ хьанвайбурув суалар вугана, диндин рекьяй абурун чирвилер ахтармишна. Мярекатдал гьакӀ и мукьва Дагъустандин Муфтиятдин просвещениедин отделди кьиле тухвай конкурсдин гъалибчийрив пишкешарни вахкана. Геждалди давам хьайи гуьруьшдай гьич садазни хъфиз кӀанзавачир. Сагърай, Рамазан! Чаз виридаз къведай Рамазандин варз кьисмет хьурай! Серенжем ихьтин михьи гьиссерив ацӀанвай тӀалабунралди куьтягьарна.
+С��р чӀаварин Кавказдин Албанияда Араза
+и пачагьдин тӀвар Орис, Оройз хьиз кхьенва) пачагьвал ийидай вахтунда (чи эрадилай виликан I асирда) гьар са миллетдихъ тарих авай лугьуз жедачир. Лезги халкьдин тарих лагьайтӀа, лап къадимлуди я. Чун рахазвай, къалин цифеди кьунвай девирда ТӀури шегьерда (гилан Ахцегьар) мазан (ашукь) Гъабаца цавари вичиз ганвай уьмуьр гьалзавай. Ам кесиб хизандай тир. Гъабац халкьдин арада тӀвар-ван авай ашукь хьиз машгьур хьана. Адан манияр виридаз хъсандаказ чидай, рикӀе аманат яз хуьдай. Гъабацакай сифте малумат кхьейди ва чав агакьарнавайди лезги халкьдин писатель, Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчи, “Смоленскдин чилел”, “Пакаман ярар” романар ва маса эсерар кхьей, РФ-ДИН писателрин Союздин член, Чеперин хуьруьн баркаллу хва Искендер Къазиев я. Ада тунвай материалрай чаз чир хьайивал, мазан Гъабацахъ рикӀ алай са руш авай кьван, адан тӀварни Везай тир. КӀани рушавай ва адан буба-дидедивай кузвай жегьил рикӀер сад хьун паталди разивал къачурла, Гъабац, геж тавуна, КӀах шегьердиз, вичин сусаз мехъерин партал ва маса савкьатар къачун патал рекье гьатнай. Гьайиф хьи, и алемда «чӀулав аламатрин» крар тӀимил хьайиди туш. КӀах шегьердив агакь тавунмаз, Гъабацав дидебубадилай хабар агакьна: «вири кӀвалахар туна, чан хва, жезмай кьван фад кӀвализ хъша. Везай чуьнуьхнава! Ам са мазаратди, вичин шивцел ацукьарна, гваз катнава. Гьинихъ фенватӀани чир хьанвач”. РикӀ чукӀулдив ядай хьтин ихьтин бедбахт хабар агакьай, Гъабацан гуьгьуьл михьиз хана, шадвилерив ацӀай мурадар, экуь умудар туькьуьл накъвариз элкъвена. Адаз вуч ийидатӀа чизвачир. КӀеве акӀай и береда, Искендер Къазиева лугьузвайвал, мазан Гъабаца туькӀуьрнавай шиир чал агакьнава: ада, чуьнгуьр къачуна, шехьиз-шехьиз, мани лагьана. Гьа и бед вахтунилай Гъабаца куьтягь тежер гъамар, хажалатар, алемда авай кьван дарвилер, бухавар хьиз, ялиз хьана. Вичин кӀани цуьк-тават Везай ахкун паталди ам тефей чка хьанач – Албан уьлкведин гьар са пипӀе вичин гел туна. Мазан Гъабац еке алакьунар авай ашукь тир. Адаз халкьдин арада гьуьрмет авай. Пачагь Аразазни мазан Гъабац лап хъсандиз чидай. Албаниядин кьилин шегьердиз атайла, Гъабаца Араз пачагьдиз лагьанай: “Зи кӀани руш са мазаратди чуьнуьхнава. Минет хьуй ваз, ам жагъуриз куьмек це”. Араза гьуьрметдивди мазан гъавурда тунай: руш авай чка чир тахьанмаз, са куьмекни гуз жедач. ЯтӀани Гъабац секинз акъвазнач. Ада вичин кӀаниди жагъурун давамарна, вири Албания кӀвачелай авуна. Бахт, рагъ хьиз, адан чиниз хъуьрена. Гъабац вичин ярдин геле гьатна. Са акьван вахт фенач, адаз чир хьана хьи, руш чуьнуьхнавайди тӀуриви (Ахцегьрин) серкердин хва я. И мазаратди Гъабацан вил ацукьнавай руш, Партав (гилан Барда) шегьердин мукьув гвай вичин пара девлетлу халудин махсус кӀеледиз тухвана, чуьнуьхарнавай. Гъабаца вичин дустарихъ галаз санал Везай кьулухъди ��ахчун патал алахъунар авуна. Гьайиф хьи, адан мурадар кьилиз акъатнач. Са къаравулди ахъаяй хьел Гъабацан рикӀе акьуна. Бедбахт Везаян вилерай накъвар, сел хьиз, авахьнай. Руша нефес амачир Гъабацан хурал адан гапур туна. Ахпа милидаказ гададин къанвай хурал кьил эцигна, вичини чан гана. Искендер Къазиева мазан Гъабацан “Элкъвезва зын, чан зи парква” шиир ва адакай кьиса 65 йис хьанвай мискичви, хуьруьн кьисачи, пенсияда авай колхозник Хамет Айбетовавай 1967-йисуз кхьенвай ва вичин архивда хуьзвай. Аквазвайвал, гъамарин мугьитда
+чуьхуьнар авур хьтин теснифда, тарихдин, чӀалан, эдебиятдин гьа сур чӀавариз адет хьанвай гьарфаринни гафарин арада, къенин лезги гафарганра авайбурухъ галаз гекъигайтӀа, пара дегишвилер ава. Агъадихъ чна Искендер Къазиеван архивдай гьат хъувунвай шиир, дегишвилер кухтун тавуна, баянарни галаз (эсерда ахцегь нугъатдиз хас кьетӀенвилер гьалтзава) чапзава.
+Я чан эллер, за вуч ийин, Зы6 рикӀика7хьана цӀивин, Ахквазеч8 заз садрени9чин Везай лугьур кӀени10
+рышен11. АЛПАН12ЧИЛЕЛ экъвезва зын13, чан зы парква14, ЮГЪЗИ-ЙИФЗИ15ИШЕЗВА зын, чан зы парква. Зун феневей КӀАХ16ШЕГЬЕРЗИЗ, Везай патал парталар гъиз. Сувуз къычӀей17дана къигъиз, ЧИНИХНЕ18КИ19ЗЫ яр няниз. Алпан чилел экъвезва зын, чан зы парква, ЮГЪЗИ-ЙИФЗИ ишезва зын, чан зы парква. КЬВЕБ-КЬВЕБ20БУЛАХ ей21хьи улар22, Пагь аярей (аяр ей) ийизей23хъвер, Кьвеб чӀиб элей24гьаркьуь къуьнар; ГАД25АГУДЗЕЙ26ГУЖЛУ гъилар. Алпан чилел экъвезва зын, чан зы парква, ЮГЪЗИ-ЙИФЗИ ишезва зын, чан зы парква. Кал ацазей27даллай28ягъиз; Векь яазей29рыгылзи30хьиз; ПАЛКАН31ГЬАЛЗЕЙ32ПАРА кӀевиз; ЗАГ33РАХАЗЕЙ34ИГЪИЗ35 – регъуьз. Алпан чилел экъвезва зын, чан зы ПАРКВА,ЮГЪЗИ-ЙИФЗИ ишезва зын, чан зы парква. КЪЕБЕЛАЗИЗ36АКЪАТНЕ37ЗЫН, Араз пачагь эвей жи38гъун39, Са чара тавуна жагъун, Мад рекьеве40, хьане41юргъун. Алпан чилел экъвезва зын, чан зы парква, ЮГЪЗИ-ЙИФЗИ ишезва зын, чан зы парква. Бес за вучин, я чан гъуцар42, РикӀ ишехьиз физва йисар. Бахтаварар, гъизвай шошар43, ТӀури Гъабацаз я ясар44. Алпан чилел экъвезва зын, чан зы парква, ЮГЪЗИ-ЙИФЗИ ишезва зын, чан зы парква.1 Мазан Гъабац
+(чи эрадилай виликан I лагьай асир) – чи гъиле гьатнавай сад лагьай лезги мазан (ашукь).
+– сур чӀавара Ахцегь хуьруьн тӀвар я.
+(чи эрадилай виликан I асир) – Къавкъаз Албаниядин ва гьадак акатзавай тайифайрин пачагь тир. 65 йисуз Румистандин сардар Пумпидихъ галаз дяве тухузвай. Магълуб хьайила, муьгьтеж Румдин гьукум хиве кьуниз мажбур хьана.
+– къадим лезги шегьеррикай сад я. Гилан Азербайжан Республикадик акатзава.
+– Къебеладиз. Къебела – къадим лезги шегьеррикай сад я. Гила Азербайжан Республикадик акатзава.
+– святовеликий. Инал Араз пачагьдикай ихтилат физва.
+, бутриз ва цӀуз икрам ийидайла, лезгийри, гьакӀ маса халкьари хьиз, “иллагьийриз” гьа икӀ лугьудай.
+шиир кхьенвайдаз ТӀури (Ахцегь) вичиз лап яс чӀугвадай чка хьанва (чкадиз элкъвена) лугьуз кӀанзава.
+Сифте килигайла, им, гьелбетда, чи халкьдин культурадинни тарихдин мана-метлебдин важиблу жагъурун (открытие) хьиз я. Лезги халкьдин къадим, дерин тарихдин, медениятдин, чӀалан гьакъиндай (ам чаз авайдал шак алач, анжах илимдин рекьелди ахтармишна, чирна, раижна кӀанда) им – кьве агъзур йисалай чав тӀуриви мазан (ашукь) ГъабацӀан (ахцегьвийри ГъабацӀ лугьузва) вичихъ гегьенш баянрин (комментарийрин) кьисани галай чӀал агакьун – гуя сенсациядин вакъиа я. Гьавиляй за жуван фикирни ачухзава. Эхь, илимдин ахтармишунрин нетижада литературадин тарихдин сергьятар гегьенш хьун тӀебии кар я. Месела, Гьажибег Гьажибегова 1927-йисуз Москвада чапдай акъудай «Лезги шаиррин эсерар» Етим Эминалай эгечӀзавайтӀа, лезги литературадин тарихдин гуьгъуьнин ктабар Кьуьчхуьр Саидалай (Лезгийрин поэзиядин антология,1958), Ялцугъ Эминалай (1968), Куьре Меликалай (1990), дасхуьруьнви Моисеялайни Кертегъ Давдакьалай (Къ.Акимов, «Лезги зарияр», «Мавел» 2015) эгечӀзава. Ингье, гила тӀуриви Мазан ГъабацӀ малум я. Якъин, милли литературадин тарихда им чи ватанпересвилин гьиссер хкажзавай хьтин вакъиа я. Гьа са вахтунда чун лезги литература, гьар са илим хьиз, якъинди, дуьзди, са фашалвални квачир гьакъикъиди хьунин терефдарар жен. И жигьетдай шаир, критик Мурад Саида теклифнавай «Мазан ГъабацӀ ТӀуриви» материалдин керчеквилин гьакъиндай бязи суалар-веревирдер арадал къвезва. Сад лагьайди, чӀал, чан алай гьар са шей хьиз, дегиш жезва, вилик физва. ИкӀ, месела, инглис чӀал 400-500 йисан къене, урус чӀал 1000 йисан мудатда гьич чир техжервал дегиш хьанва. Лап консервативный, яни куьгьне гьалда амукьзавай чӀаларни 2000 йисан вахтунда гьакӀ дегиш жезва. Им чӀалан илимдин къанун-къайда я. Гьатта исятда чун чи жегьилрин бязи жаргон гафарин гъавурда акьазвач. ГьакӀ яз хьайила, бес 2000 йис идалай вилик яшамиш хьайи ашукьдин чӀал (эсер) къе чун рахазвай Ахцегь нугъватда авайвал чав агакьдани? Ахцегь нугъват лезги чӀалан гьикьван консервацияда амай жуьре ятӀани (имни илимдин рекьелди ахтармишуниз лайихлу итижлу феномен я), 2000 йисалай артух девирда дегиш тахьана амукьич. Муькуь патахъай, мазан ГъабацӀакай кьисани адан мани-чӀал чав сивин яратмишунрин къайдада агакьун якъин я, ата-бубайрилай сивяй-сивиз къвез «Шарвили» эпосдин кьисаярни манияр хьиз. Гьакъикъатда гьакӀ хьунни авунва, вучиз лагьайтӀа, рикӀел хквезвайвал, «виликрай лезгийриз «ГъабацӀ лугьур зурба ашукь авай» – гафар заз гьеле школада кӀелзавай макъамда кьуьзуьбурун сиверай ван хьанай. Гьар гьикӀ ятӀани, «цӀай галачир гум жедач» лугьуда. Сивин яратмишунар халкьдин тарихдихъ галаз сих алакъада авайди, абуру тарихдин вакъиаяр гуьзгуьдай хьиз суьретламишзавайди аннамишайтӀа (гьавиляй фольклордин делилар ахтармишунал философар, лингвистар, тарихчияр, этнографар, археологар алахъзава), къе чав вичикай ихтилат физвай къешенг эсер агакь��н лезги литературадин, фольклордин уьмуьрдин лишанлу вакъиа я. И кардал машгъул хьана, чаз ГъабацӀ ТӀуривидикай итижлу материал ганвай ва чав вичин винел ихьтин веревирдер ийиз тазвай Мурад Саид пара кьадар сагърай!
+Уьлкведин ва республикадин виринра хьиз, апрелдин эхиримжи кишдиз чи райондани субботник кьиле фена. Къейд ийин, им алай йисуз тешкилай кьвед лагьай субботник тир. Дагъустан Республикада кьиле фейи Вири Россиядин субботник РФ-ДИН ЖКХ-ДИ ва эцигунрин Министерстводи тухун теклифнай. Гьа икӀ чи районди общественный майданар аваданламишунин рекьяй субботникда активвилелди иштиракна. Кишдин юкъуз экологиядин акция кьиле тухун патал райондин къайгъусуз тушир агьалияр, райондин ва хуьрерин администрацийрин, образованиедин, культурадин, социальный ва маса идарайрин къуллугъчияр ЭКЪЕЧӀНА.«КЪУЛАЙВИЛЕР авай шегьердин среда арадал гъун» тӀвар алай программа кьилиз акъудунин сергьятра аваз аваданламишзавай объектриз кьетӀен фикир гузвай. Сад тир фронтдиз тупламиш хьуналди, школьникри, педколлективри, спортдин, культурадин ва маса идарайрин къуллугъчийри яшайишдин хсуси сектордин, автомобилдин рекьерив гвай ихтиярсуздаказ гадарнавай яшайишдин амукьаяр алай участокар тергна. Идахъ галаз санал, абуру майишатдин уртах дугунрин къаналарни михьна. Ял ядай паркра инвентарь цӀийи хъувунва, къелемар цанва, памятникар аваданламишнава. «Ахцегь район» МР-ДИН яшайишдинни коммунальный майишатдин Управлениедин алахъунралди кӀватӀнавай вири зирзибил яшайишдин амукьайрин полигондин территориядиз хутахнава. Райондин умуми субботник кьиле тухузвай гьалдиз жавабдар ксарихъ галаз санал «Ахцегь район» МРДИН кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаева регьбервал гана. Абур виликамаз тайин тир территорийрихъ галкӀурнавай.
+Китайдин “Sohu” порталда Россиядин зенитдинни ракетайрин С-500 комплекс къенин юкъуз дуьньяда виридалайни гужлуди я лагьана кхьенва. С-400 яракьдилай гуьгъуьниз Россия гьасятда С-500 арадал гъунив эгечӀна. Макъаладин авторди С-500 ЗРК Россиядин гележегдин ВКО-ДИН (воздушно-космическая оборона) цӀийи “къалхан” тирди тестикьарна. Алава хъувунвайвал, им Вашингтондин космический стратегиядиз зурба жаваб я.
+Къене джем авай хемир квай рогаликар
+И мукьвара, 10-апрелдиз, Дагъустандин писателрин Союздин Секретариатдин заседанидал РД-ДИН СП-ДИН лезги секциядин цӀийи регьбер малумарна. Гила РД-ДИН СП-ДИН лезги секциядин регьбервиле лезгийрин машгьур шаир, литературовед, таржумачи ва публицист, Дагъустандин Халкьдин шаир Хуьруьг ТӀагьиран хва, Хуьруьгрин хуьруьн агьали Максим ТӀагьирович Алимов тайинарнава. Чна, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин яратмишдай коллективди Максим ТӀагьировичаз и къуллугъ рикӀин сидкьидай мубаракзава! Къуй квехъ чандин мягькем сагъвал ва гележегдани яратмишунрин рекье еке агалкьунар хьурай!
+Ахцегь райондин Ялахърин хуьр малдарралди, куьнуьчийралди, художникралди ва къванцин устӀарралди Самур дереда машгьур хуьрерикай сад я. Жабраилов Ражаб Хидирильясовича ата-бубайрилай атанвай ирс давамарун яз 1982-йисуз Махачкъаладин 9-нумрадин училище куьтягьна вичиз къванцин ва харат устӀарвилин пешеяр къачуна. Училище куьтягьайдалай кьулухъ Советрин Армиядин жергейра къуллугъ авуна хтай уста Ражаба уьлкведин жуьреба жуьре пипӀера, гьатта Къазахстандани, Абхазиядани вичи хкянавай пешедай са кьадар кӀвалахар авуна. Хайи хуьре яшамиш жезвай девирдани адан гъиликай халкьдин хейлин яшайишдин кӀвалер хкатна. Хуьруьн мулкунал алай са шумуд муьгъ куьгьне хьана чкӀизвай гьалдиз атайла, уста Ражаба абур ерилудаказ ремонт хъувуна. Са шумуд йис идалай вилик акъатай гужлу гарари хуьруьн мискӀиндин къав михьиз гадарнай, ам цӀийи кьилелай туькӀуьр хъувун Ражаба вичин хивез къачуна ва вичин дидедин-бубадин игьсан хьуй лагьана, пулсуздаказ хъувунай. Идалайни гъейри, тӀебиатдин татугай шартӀари рекьериз, хулериз хасаратвал гайи дуьшуьшра жемятди адан меслятрикай менфят къачузва ва вич кьиле аваз а нукьсанар арадай акъудзава. И мукьвара ада вичин стха, са шумуд йисуз хуьруьн кавхавал авур Жабраилов Шихкериман кӀвалерин куьгьне хьанвай къавар ремонт авуна, цӀийикӀа туькӀуьр хъувуна ишлемиш ийиз вахкана. Ада кӀвалахар тамамарай гьар са хуьруьнвиди адаз алхишзава. Ваз баркалла, уста Ражаб!
+УстӀардин, нехирбандин, регъуьхъбандин зегьметдин гьакъи пул адан пелел гьеле гьекь аламаз гана кӀанда лугьур бубайрин мисал ава. ИкӀ валай Аллагь, инсанарни рази жеда, халкьдин арада гьуьрмет, кӀвале берекатни амукьда. Ватандин ЧӀехи дяведилай гуьгъуьнин четин йисара Ахцегьрин къузапатан Пельтуьйрин мягьледин малар кьве дустуни нехирбанди хуьзвай – Абдулгьалимани Жигерхана. Абдулгьалим халу – са гъилни квачир фронтовик – пара агъайна, дуьзени кас тир, вичик масадан зарафат кутан тийидай Жигерхан бубадик уьтквемвал квай. Адет тирвал, мал авай гьар са кӀваляй нубат-нубатдалди экуьнахъ нехирбандив юкъуз чӀура недай фу вугудай ва гъедрехъ, нехир хтайла, гьар са нехирбан вичив экуьнахъ фу вугай кӀвализ илифдай. Бязибуру нехирбанрикай зарарсуз зарафатарни ийидай. Пакад юкъуз нехирдик абуру чеб гьикӀ кьабулнатӀа, вуч тӀуьн-хъун авайтӀа суьгьбетардай.– Валлагь, накь зун фейи кӀвале атирлу чайни, хъсан кьил алай ашни авай, эгечӀна чун кӀвалин иесидихъ галаз нез. Са ирид-муьжуьд тӀур къачуна, кӀвалин иесиди екедаказ «Элгьемдуллагь» лагьана, тӀур эхцигда. Зунни гишинзамаз суфрадихъай гелячӀуниз мажбур хьана. Суфрани кӀватӀ хъувуна…, - пакад юкъуз чӀура ял ядайла бейкефдиз лугьуда вичин юлдашдиз Абдулгьалим халуди.– Вуна гьич дуьз кӀвалахнач, стха, – лагьана Жигерхана. – Гила нубат атайла адан кӀвализ зун къведа, килигда ни вуж алдатмишдатӀа. Мягьледа малар пара аваз, гьардал нубатни йиса кьве сеферда гьалтзавай. Мад нубат атайла а касдин кӀвализ фида Жигерханан буба. Адан виликни, юлдашди лагьайвал, сифте сумавардин чай, ахпа булдалди кьил алай аш гъида. Са тӀимил тӀуьна, иесиди мад «Элгьемдуллагь» лагьана, тӀур эхцигда. И кар гуьзетзавай Жигерхана аш авай сини вичин вилик галчӀуна, тӀуьн давамарда. ИкӀ вири аш тӀуьна куьтягьдайди кьатӀай иесидай агь акъатда. «Валлагь, ви тӀуьн акурла, зазни иштягь хтана» гафаралди, сини суфрадин юкьвал эхцигда. Пакад юкъуз ада и кар дустниз ахъайиз, хъуьреда. Маса са сеферда Жигерхана бубадиз Назханум фафан кӀвализ фидай кьисмет жеда. Амни пара викӀегь, къаравилияр квай къари тир. Нехирбан атана акурла, ада айвандилай «ша, ша, Жигерхан стха» лагьана, адаз фу недай кӀвал къалурда ва вич айвандихъ хъфена, дарванздив (варарив) ацукьнавай дишегьлийрихъ галаз суьгьбетар давамарда. Иштягь аваз кӀвализ фейи, Жигерханаз аквада хьи, суфрадал алайди анжах тугъни (цуру нек) баят фу я. ЧӀурай гишиндаказ хтай итим, суфрадихъ стӀун ацукьни тавуна, хъел кваз къецел ахкъатда.– ВУ-У-В, я Жигерхан стха, вун вуч фад эхвичӀна, тӀуьна бегьем хьанани? – тажубвилдин сес акъатда дишегьлийрай. Жигерхана сив ахъайдалди айвандилай кӀвалин иесиди: «Фад эхвичӀ тийиз адаз вуч ава кьван, хъсан гьерен шурвадик тӀанурдин таза фуни кутуна гьазурна эцигнавай. Вегьена, вегьена хъфена». ТӀуьн тагайди тагана, вичикай ихьтин зарафатни хъувур гишин итимдивай вичивай вич хуьз хьанач.– Таб ийизвайдан бубад сура…, - лагьана, фена гьа яшлу нехирбандин сив. Месэладин гъавурда авай дишегьлияр руфунар кьуна хъуьрезвай. Бейкефдакаазз кӀвализ хъфейтӀа, суфрадал вири хизандиз жеривал гьерен як квай атирлу шурва, тӀанурдин таза кьве фу ва са бадидавай ниси ала. ЧӀехи бубади вичин хтул хабарар-махар ахъайиз тербияламишзавай. АкӀ вердиш хьанвай хьи, анжах хабар ахъаяйла кьулухъ йифиз ам ахварал къвезвай. хабар ахъайла лагьайла, ИкӀ, вичиз чидай кьван хабарар ахъайнавай агъсакъалди хтулдиз нубатдин сеферда инсандин уьмуьрдин кьисметдин сир ачухда.- Ваз чидани, бала, гьар са инсандин къене гужлу кьве къуват ава, айгьамдали – кьве жанавур. Сад гьамиша къурхуллу, къаних, пехил, фендигар, лап писди я. Муькуьди мергьяматлу, вафалу, дуьзени, лап хъсанди. Абурун арада гьамиша гьуьжет, дяве кьиле физва…- Эхирда вуж гъалиб жезва? – сабур хуьз тахьана жузада и кар лап итижлу хьайи хтулди. - Вуна гьамиша низ тӀуьн гуз хьайитӀа, чан хва, гьам,- хъвер акатна жаваб гуда чӀехи бубади. – «За и дуьньядал жувалай вуч тазва?» къанажагълу суал арадал гъизвай касди къене залум жанавур ирели ийидач. Ада несилриз анжах хийирдин баркаллу крар тада. Гьавиляй дуьнья къакъатзавач, ам цӀийи-цицӀи жезва… Камаллу чӀехи бубадихъ галаз гьамиша рази фагьумлу хтул ширин ахварал фена.
+Лумуна АГЬМЕДОВА Гьазурун патал герек къведа
+: нек 500 мл., хемир 30 гр., шекердин пасукӀ 100 гр., гъуьр 750 гр., дуьдгъвер 80 гр., са кака, чайдин са тӀуруна авай кьел, ванилин, джем ва я рганвай сгущенка.
+чими некӀедиз са кака, цӀурурнавай дуьдгъвер, кьел, ванилин, шекердин пасукӀ, гъуьр вегьена тини ишинда. Ам са сятда винел пек вегьена тада. Ахпа лаваш хьиз аладарна пуд пӀипӀ алаз атӀуда. Къене джем тваз рогаликар кӀватӀда. Набататдин гъери гуьцӀнавай ягълавда эцигна са кьадар вахтунда тада. Духовка 180 градусдин чимивал аваз ифирна, рогаликрин винелай какадиз тӀур яна некӀедихъ галаз какадарна гьазурнавай къаришма илична, духовкада 20 декьикьада чрада. Недай иштягьар хьурай квез!
+Гьазурун патал герек къведа: 1-къат
+: гумадал кьуру авунвай вечрен лацу як,
+мариноватнавай опятаяр (къарникъузар) ва къацу чичӀек.
+Гьар къатуниз майонез, кьел, чӀулав истивут, уксусни чичӀек (мариновать авун патал) ва шекердин пасукӀ вегьеда.
+рганвай майваяр еке, какаяр куьлуь тӀеквенрин теркадай яда. Афнини, вечрен як квадратриз куьлуь ийида. ЧичӀек куьлуь авуна адак 200 мл яд, са чайдин тӀуруна авай кьел, са чайдин тӀуруна авай шекердин пасукӀ, хуьрекдин са тӀуруна авай 9 % сирке кутада, вири сад садак какадарна къаришма ийида. Къарникъузар куьлуь авуна винелай вегьида.
+Гьазурун патал герек къведа:
+пуд кака, 150 гр. шекердин пасукӀ, 150 гр. – къатух, 80 гр. набататдин ягълу, 200 гр. гъуьр, хуьрекдин пуд тӀуруна авай какаодин порошок, чайдин са тӀуруна авай разрыхлитель,100 гр. некӀедин шоколад, 80 гр. ягълу къатух.
+вири са къапуниз вегьена какаяр, шекердин песок, къатух какадарда. Ахпа ягълу, разрыхлитель, гъуьр, какао алава хъувуна къаришма гьазурна, духовкада чрада. Къайи хьанвай бисквитдай вилкайрин куьмекдалди тӀеквенар акъудна сифте нек, ахпа цӀурурнавай шоколад иличда. ГьикӀ ятӀани са сеферда асгьабри Мегьамед пайгъамардивай (с.а.с.) «вахтунда ийизвай кпӀунилай, сив хуьнилай ва садакьа гунилай багьа затӀ авани?», лагьана, хабар кьада. - Ава, хъел инсанар туькӀуьр хъувун. Гьахьтин сувадин дережа гьакьван еке я. Амма инсанрин арада къал-къиж твазвай, садсадавай къакъудзавай кас диндай акъатзава. Гьавиляй инсанар туькӀуьр хъувунин мурад-метлабдалди Шариатда гьатта тапарар ийизни къадагъа ТУШ.«ГЬАКЪИКЪАТДАНИ, Аллагь-Тааладихъ ва Адан Пайгъамбардихъ инанмишбур стхаяр я. Динди абурун рикӀер саднава. Диндин стхавал патал туьхкӀуьра жуван стхаяр ва хуьх жува-жув Аллагьдин жазадикай»,- лугьузва пак Кьуръанда.
+Абурун чин гьи патахъ гала?
+Зулун са юкъуз за жуван кӀвалин вилик квай бустанда картуфар кӀватӀ хъийизвай. Мад сеферда картуфар гъилелай тавун патал вилик пуд кьуьтуь эцигна, садаз ири, садаз кьулан ва садазни куьлуь картуфар вегьизвай. Гьа са вахтунда миян чиликай хкатзавай марфадин шарарни цицӀибар патал са банкадиз кӀватӀзавай. Са арадилай заз аквада хьи, вичин гъвечӀи перни гваз зи куьмекдиз 4 йиса авай руш къвезва. Заз гафни талгьана ада са кьве къадамдин а патал вичини ка��туфар хкудиз башламишна. Юн гвачир аялдин кӀвалахар я ман. Картуфрин патар ягъиз акур за адаз «Чан бала, вуна фена къугъунар ая, дидени са тӀимил вахтунилай хкведа» – лагьана. Амма руш кӀвализ хъфенач ва завай хабар кьуна:– Вуна банкадиз вуч вегьизва?– Ви цицӀибриз шарар кӀватӀзава. Ша вунани абур кӀватӀиз куьмек ая, чан бала, – лагьана за. БицӀи руш зи патав атана, кунчӀал ацукьна са геренда чилел чабаламишзавай шарариз килигна.– Абурун чин гьи патахъ гала? – лагьана хабар кьуна аялди.– Вуна абурун чиникай вучда? Куьмек ийидатӀа ая, тахьайтӀа заз манийвалмир, кӀвализ ахлад! – хъел атана заз.– ГьикӀ за абурун чиникай вучда? Эгер за абурун сив галай патахъай кьуртӀа, абуру зун кӀас авуртӀа вуч ийида за? – баянар гана заз руша.– Валлагь, вун залай акьуллу я, чан бала! Зи икьван яшар жедалди гьич садрани рикӀелни атай кӀвалах туш марфадин шарцин чин гьи патахъ, тум гьи патахъ галатӀа, – лагьана зак хъуьруьн акатна.
+Гьамишалугъ яз чи зигьинда амукьда
+Уьлкведин ва республикадин виринра хьиз, 9-майдиз Ахцегьани Ватандин ЧӀехи дяведа Гъалибвилин 78 йис тамам хьуниз талукьарнавай шадвилин серенжемар кьиле фена. Лишанлу вакъиада муниципалитетдин руководстводин, Ахцегьрин хуьре бинеламиш хьанвай 2350-нумрадин аскервилин частунин векилри, ветеранри-афгъанвийри, райондин активди, общественностди, волонтерри ва школьникри иштиракна. Адет хьанвайвал, шадвилин серенжем Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован памятникдив цуьквер эцигунилай башламишна. Ахпа Гъалибвилин Параддин иштиракчияр кьиле райондин руководство аваз Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчийриз эцигнавай обелискдив рекье гьатна. Суварин митинг Ахцегь райондин кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаева ачухна. Ада райондин агьалийриз ва мугьманриз, параддин вири иштиракчийриз Гъалибвилин югъ мубаракна ва къенин юкъуз и суварин метлеблувал кьетӀендиз къейдна. «И юкъуз чна вичи Ватандин ЧӀехи дяведа немсерин чапхунчийрин винел гъалибвал къазанмишай советрин халкьдин тешпигь авачир игитвал рикӀел хкизва. ЦӀийиз чир хъувунвай делилралди, чи райондай санлай фронтдиз 2763 кас рекье гьатна, абурукай 363 – ахцегьвияр. 1426 кас телеф хьана, 1337 кас хайи къуларив хтана. Гзафбур (2100 касдилай артух) женгинин орденризни медалриз лайихлу хьана. Кьве кас – Валентин Эмировни Гьазрет Алиев Советрин Союздин Игитвилин тӀварцӀиз лайихлу хьана. Кьил агъузна икрамзава чна абурун экуь къаматриз. Абуру жуьрэтлувилин ва халис ватанпересвилин чешне къалуруналди чпин жегьил уьмуьр Ватан хуьнин кардиз гана. Гьайиф хьи, вахтуниз акъвазун чидач. Чи арайра чпиз дамахдивди «Ватандин ЧӀехи дяведин ветеран» лагьай гьуьрметдин тӀвар лугьузвай ксар къвердавай тӀимил амукьзаватӀани, чи гьар садан зигьинда чпин уьмуьр къурбанд авуналди Ватан хвейи чи бубайрин ва чӀехи бубайрин игитвал амукьда», – лагьана райондин кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаева. Вичин тебрикдин рахунра Роберт Гьамзаева гьакӀ Украинада кьиле физвай махсус военный серенжемдикай къейдна: «Къе чун чи душманри уьлкве зайифар авунин алахъунар акъвазар тийизвай четин ва асантди тушир вахтунда яшамиш жезва. Россиядихъ галаз къайи алакъаяр авай са жерге уьлквейри чун элкъуьрна кьунин ва кӀеве тунин гьерекатар ийизва. Алай вахтунда Украинада кьиле тухузвай махсус военный серенжемди идан гьакъиндай ачухдиз шагьидвалзава». Шадвилин серенжемдин иштиракчияр гьакӀ районрин уртах военный комиссар Рафик Мегьамедова, райондин афгъан ветеранрин Советдин председатель Нажмудин Гудаева, Дагъустандин Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханова, Ахцегьрин хуьре бинеламиш хьанвай 2350-нумрадин аскервилин частунин векилри ва масабуру тебрикна. Женгерин чуьллерай элкъвена хтун тавур вирибур, а залум йисарин четин имтигьанар эхи авурбур гьамишалугъ яз чи зигьинда амукьда. Чна дуьнья ва Ватан фашизмдикай азад авур игитриз юкь агъузна икрамзава! Шадвилин серенжем бегьем хьайидалай кьулухъ мугьманриз аскеррин чуьлдин кухнядиз теклифна. Зегьметдин ветеранрин, юнармейцийрин, волонтеррин иштираквал аваз ЧӀехи Гъалибвилин сувариз талукьарнавай шадвилин серенжемар гьакӀ райондин амай хуьрерани тешкиллудаказ кьиле фена. ЧӀехи Гъалибвилин суварин вилик квай йикъара Дагъустандин Кьил Сергей Меликов махсус военный серенжемдин вахтунда аскервилин буржи тамамардайла телеф хьайи дагъустанвийрин хизанрин членрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Региондин руководителди ва властдин векилри аскеррин портретрив цуьквер эцигна ва абур са декьикьада кисуналди рикӀел хкана. Чна телеф хьанвайбурун мукьва-кьилийриз ва багърийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Сергей Меликова къейдна хьи, дагъустанвийри абурун гъам-гъажалат чпин хсусиди хьиз кьабулнава. Дагъустандин Кьили хиве кьурвал, телеф хьанвай са игитни рикӀелай ракъурдач.
+Серенжемдин сергьятра аваз аскеррин хизанрихъ башсагълугъвилин гафар гваз районрин кьилерин тӀварунихъай Ахцегь райондин кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаевни экъечӀна. «Куь рухваяр, стхаяр, бубаяр ва гъуьлер чун патал гьамишалугъ яз игитар яз амукьда. Чна абур рикӀел хуьда ва абуруз вири уьмуьрда икрамда. Чун а кардин гъавурда ава хьи, и магьрумвал арадал хкиз жедайди туш ва и вакъиайри куь рикӀера дерин гел тада. Гьа са вахтунда чун гележегда яшамиш хьана кӀанда. Телеф хьанвай ксарин игитвал чна гьар юкъуз рикӀел хкун лазим я. Чна чи нубатда телеф хьанвай игитрин баркаллу крар рикӀелай тефин патал вири чараяр аквада. Абурун тӀварар региондин гьар са агьалидин рикӀера эбеди ийида. Игитрин чешнейрал чна Дагъустандин агалкьзавай несил тербияламишда», – лагьана Роберт Гьамзаева.
+Алай йисан 8-майдиз Смугъулрин хуьре Ватандин ЧӀехи дяведа чи азадвални а��лу туширвал патал чпин чанар гайи хуьруьнэгьлияр эбеди рикӀел хуьн яз эцигнавай обелиск къайдадиз хкана ачухуниз талукь мярекат кьиле фена. Ада райондин руководстводи, бязи идарайрин векилри ва хуьруьн жемятди иштиракна. Серенжем Ахцегь райондин кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаева райондин руководстводин ва депутарин Собраниедин патай тебрикдин хуш гафаралди ачухна. Инал «Смугъул» погранзаставадин начальник Александр Шмыкова, Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районрин военный комиссар Рафик Мегьамедова, Смугъулрин хуьруьн кьил Аслан Мегьдиева, агъсакъал Сабир Гьасретова чпин рахунра Ватандин ЧӀехи дяведикай, адан къурбандрикай ва алай макъамда Украинада кьиле физвай вакъиайрикай суьгьбетна. Чи халкь и сефердани миллетчийрин винел гъалиб жедайдал са шакни алачирди лагьана. Обелиск туькӀуьр хъувунин кардик къуьн кутунай райондин руководстводиз, Агьмед ва Алаудин Къулиевриз, Ниязи Агьмедоваз, Апрель Агъакишиеваз, Фейзуллагь Мирзоеваз, Аликъули Гьажимурадоваз, Гьажи Мегьдиеваз, Исакь Исакьоваз ва Ренат Гьамзаеваз чухсагъул малумарна.
+Погранзаставадин къуллугъчийри и чкадал «Чуьлдин кухня» ачухна ва инсанриз женгинин яракьрихъ галаз таниш жедай мумкинвал гана. Райондин культурадин управлениедин ва Смугъулрин школадин коллективри кӀватӀ хьанвайбуруз ватанпересвилин манадин манийрикайни шиирикай ибарат концертдин программа къалурна.
+Алай йисан 7-майдилай 11-майдалди Карачаево-Черкессия Республикадин Преградная станицада 1998-2005-йисара дидедиз хьанвай студентрин арада грекринни римлуйрин жуьреда кьуршахар кьунай Вирироссиядин акъажунар кьиле фена. Ана ахцегьвияр, стхаяр тир Анвар ва Январь Аллагьяроврини иштиракна. 63 килограммдив къведалди тир заланвилин категорияда Анвар Аллагьярова 1-чка кьуна, Январь лагьайтӀа буьруьнждин медалдиз лайихлу хьана.
+ЧӀехи гьарфунилай тир муаллим!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Муаллим! Халкьдин арада кьетӀен гьуьрмет авай четин ва асуллу пеше. Ина кӀвалах школадин са зенгералдини тарсаралди бегьем жезвач. Муаллим девирдин кӀвач-кӀвачеваз фин патал датӀана вичин чирвилер хкажиз, тарсариз гьазур жез, аялрихъни абурун диде-бубайрихъ галаз сих алакъадаваз алахъна кӀанзава. Гьелбетда, муаллимар вири сад туш. Бязибурун тӀварар аялрин рикӀелай школа куьтягьнамазни алатда, амма бязибур абурун уьмуьрда эбеди яз амукьда, абурухъ галаз алакъа атӀудач: суварарни хайи йикъар мубаракда, меслят къачуда… Вири вучиз я лагьайтӀа, абуру аялар анжах са къиметралди алцумзавач, гьар садав руьгьдин кӀанивилелди эгечӀзава…
+Эхь, гьахьтин баркаллу муаллим я хуьруьгви
+Абдулкеримов Магьмуд Абдулжелилович. Саки 50 йисуз хайи хуьруьн школада урус чӀаланни литературадин тарсар гайи, 10 йисуз директорвал авур ада вишералди аялар-жегьилар тербияламишна, ам муаллимвилин гьуьндуьр дережадив (Дагъустан Республикадин лайих��у муаллим, мергьяматлувилин «Просвещение» фондунин Президент я) агакьна. РикӀ алай пешедиз вири уьмуьр бахш авур адан агалкьунрин бинеда, гьелбетда, галатун тийижиз къачур яргъал йисарин намуслу зегьмет, вичивичелди кӀвалахун ава. Амма чирвилер къачуниз-гуниз гьевес, агалкьун вич-вичелай арадал атанач…
+Уьмуьрдинни педагогвилин рекьикай куьруь къейд.
+Магьмуд Абдулжелилович 1933-йисан 15-майдиз Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьре, лежбердин зегьметкеш хизанда дидедиз хьана. Немсерин фашистрихъ галаз Ватандин ЧӀехи дяве башламишайла адан диде-буба Абдулжелилани Майрама хуьруьн Ворошилован тӀварунихъ галай колхозда кӀвалахзавай. Буба хуьруьгвийрин сифте дестедихъ галаз фронтдиз фена. Женгинин залан хирер сагъар хъийиз госпиталра хьайидалай кьулухъ хурудал орденарни медалар алаз хуьруьз хтана. 1942-йисуз Магьмуд Абдулжелилович Хуьруьгрин тамам тушир (ирид йисан) юкьван чирвилерин школадиз фена ва 1948-йисалай Ахцегьрин школа-интернатда кӀел давамарна. 1950-йисуз Махачкъалада СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай пединститутдин филологиядин факультетдик экечӀна. Анаг агалкьунралди куьтягьай кьве йисалай жегьил муаллим Ялахърин хуьруьн муьжуьд йисан школадиз рекье туна ва 1953-йисан сентябрдилай урус чӀаланни литературадин муаллим яз хайи хуьруьн школадиз хкана. 1954-1956-йисара Магьмуд муаллимди СА-ДИН жергейра къуллугъна, хтана хайи хуьре муаллимвилин пеше давамарна. 1960-йисуз заочнидаказ Дагъустандин Госуниверситетдин филологиядин факультетда кӀел хъувуна. 1963-1973-йисара ада Хуьруьгрин хуьруьн юкьван чирвилерин школадин директорвал ва гуьгъуьнай, та 1995-йисуз лайихлу пенсиядиз экъечӀдалди гьана муаллимвал авуна. Официальнийдаказ гуя гьукуматдин кӀвалахдилай элячӀнатӀани, уьмуьрлух тир хуьруьн муаллимвилин, камаллу насигьатчи, тербиячивилин рекьикай-кьисметдикай къерех жез, ял ягъиз алакьнач. Магьмуд Абдулжелилович 2008-йисан майдилай рухвайрихъ галаз вичи тешкилай мергьяматлувилин «Просвещение» фондунин Президент я. 2018-йисан майдилай, вичин 85 йисан юбилейдин юкъуз, Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьре, Дагъустанда сифте яз, просвещенидин хсуси тӀварунихъ галай «Люминари» Центр ачухна, адаз регьбервал гузва. «Люминари» – им светочь, яни экв гудай, илимдин ва пеше хкягъунин рехъ къалурдай чирагъ я. Адан кьиле акъвазнавай Магьмуд Абдулжелилович неинки муаллим, гьакӀ жегьилриз уьмуьрдин дуьз рехъ къалурдай руьгьдин регьбер хьиз машгьур я. Акьалтзавай несилдиз яргъал йисара чирвал ва тербия гунин гьакъисагъ зегьметдай адаз гьукуматди гьакӀ «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.» (1949), «Отличник народного просвещения РСФСР (1975) – медалар, «Учитель - методист», (1976), «Отличник просвещения СССР (1980), «Заслуженный учитель Дагестанской АССР» (1987) – лайихлу тӀварар, «За заслуги перед Республикой Дагестан» орден (2013), РД-ДИН руководстводин патай Гьуьрметдин грамотаяр, тӀвар алай сят ва къиметлу маса пишкешар ганва. Хуьруьн чкадин зигьинлу, бажарагълу, дирибаш, чирвилерихъ къаних аялар патал тербиядинни чирвилерин махсус Центр ачухунин фикир Магьмуд муаллимдиз гьеле 1970-йисара школадин директорвиле кӀвалахдайла авай, анжах а фикир кьилиз акъуддай мумкинвал хьаначир. Гуьгъуьнай, информациядинни рекъемрин технологияр йигиндиз вилик физвай цӀийи шартӀара хуьруьн бажарагълу аялар абурукай гьикьван къакъатнаватӀа, магьрум хьанватӀа акуна, и татугай гьал дегишардай ниятдал атана. Аллагьдиз шукур, пулдин такьатрин гьакъиндай четинвилерни акьалтнач. Ада вичин вири чирвал, къуват, тежриба, тешкилатчивилин алакьунар ва пулдин такьатар аялар патал сифте мергьяматлувилин «Просвещение» фонд ва гьадахъ галаз санал «Люминари» Центр яратмишуниз серфна. И мурад кьилиз акъудунин карда адаз, гьелбетда, вичин рухвайри – Москвада кӀвалахзавай машгьур карчи, меценат Абдулжелила ва «Ахцегь район» муниципалитетдин кьилин къуллугъдал алаз хьайи (2013-2022) Османа куьмекна. Абуру «Просвещение» фонд, «Люминари» Центр чпин баркаллу бубадин тӀварунихъ яна. Лугьун хьи, «Просвещение» фондунин сифте акция – кар Дагъустандин хуьруьн школаяр компьютерралди таъминарун хьана. Вучиз лагьайтӀа, Россиядин школайра а макъамда гьар 20 ученикдал са компьютер гьалтзавайтӀа, Дагъустанда гьатта Интернетдикни квачир са компьютер 60 аялди ишлемишзавай. «Интернетдик квай компьютеррин классра ацукьна кӀелзавай дагъви аялрин ргазвай шад вилер ва абурун муаллимринни дидебубайрин патай рикӀин сидкьидай тир «Сагърай!» ван хьайила, за дуьз кӀвалах ийизвайдал шак аламукьнач, рикӀел Н.А.Некрасован «СЕЙТЕРАЗУМНОЕ,ДОБРОЕ,ВЕЧНОЕ, то есть, не останавливайтесь, не разочаровывайтесь, боритесь, действуйте и в конце концов русский народ ваш труд оценит и «Спасибо вам скажет сердечное»» эверун хтана. Яшлу писателдин и эверун урус халкьдиз ван хьайивал, яшлу Магьмуд муаллимдин кардизни дагъвийри дуьз къимет гана, чпиз гьахьтин мумкинвал авай бязибуру ам чешне хьиз кьабулна. ЧӀехи яшариз ва сагъламвилин гьалдизни килиг тавуна Магьмуд муаллимди, авай агалкьунралди дамахиз телевизордин вилик дивандал ял ягъун тавуна, вичин хивез хушуналди гьатта жегьилрилайни алакь тийидай пар-жавабдарвал къачуна, къе «Просвещение» фондуниз регьбервал гузва. «Обществодин вири агалкьунрин бине аялди гъвечӀи чӀавалай къачузвай дурумлу чирвилера, тербиялувиле, меденивиле, ватанпересвиле ава. И жигьетдай чи аялриз къулай шартӀар яратмишун патал туькӀуьрнава за «Люминари» Центр. Муаллим яз, за жуван чанда къуват амай кьван гагьда ана аялрихъ галаз кӀвалахда. Чилел заз жуван уьмуьрдин кьетӀен везифа – векилвал гьа и кардай, яни акьалтзавай несил зегьметдихъай кичӀе тушир, илимлу халис инсанар яз тербияламишунай аквазва, – лугьузва касди. Къейдин, ��ичин вилик эцигнавай эрзиман мурад-метлеб кьилиз акъудун патал ада «Люминари» Центр девирдин истемишунрив кьурвал тадаракламишна. Хуьруьн ва райондин аялар школадин программадинни алава образованиедин хилерай вилик тухун ва гележегдин пешекарвал хкягъиз куьмекун патал ина, чешнелу емиш багъ ва куьмекчи майишатни галай пуд мертебадин чӀехи ва гуьзел дараматда, вири шартӀарни мумкинвилер тешкилна. Кьилди къачуртӀа, 9 станция-лаборатория ава: «Китайдин сирер» – чӀалан, «Ктабрин клуб» – ктабхана, инглис чӀалан класс, чкадин дарман набататрин, художественный, технологиядин лабораторияр, «ГЕЙМ-ДИЗАЙН» – мугьманар кьабулдай кӀвал, медиф-студия, дидед чӀал чирунин къул – сакля, обсерватория кардик ква. Тежрибалу муаллимрин гъилик инра санлай вишев агакьна аялривай чпиз кӀани хилерай чирвилер къачуз жеда. Центрдин надир тежрибадихъ галаз таниш хьун патал иниз неинки Россиядай, гьакӀ Германиядай, Австралиядайни кваз пешекарар къвезва… Магьмуд муаллимдин регьбервилик кваз ина гьакъикъатдани хийирдин пара крар авунва. ИкӀ, йисан-йиса гьар жуьре дисциплинайрай аялрин олимпиадаяр, райондин «Йисан муаллим», «Жегьил пианист» ва маса конкурсарни выставкаяр тешкилзава.– Магьмуд Абдулжелилович чаз къени муаллимвилин чешне я, – суьгьбетзава адан виликан ученик, алай вахтунда Хуьруьгрин СОШ-ДИН директор, РД-ДИН лайихлу муаллим, тарихдин илимрин кандидат Мамед Агьмедова. – Чина нур авай, дикъетлу вилеринни ачух рикӀин, селигъалувилелди алукӀдай, кӀусни дамах гвачир ада гьар юкъуз вирибурулай вилик школадиз къвез, вичин муаллимвилин везифаяр тӀвар ва наградаяр патал ваъ, рикӀин буйругъдалди намуслудаказ тамамардай. Къилихризни тербиялувилиз килигна, адаз гьар са аялдихъ галаз рахадай кьетӀен гафар жагъидай. Герек чкадал гьахъ гваз кьетӀивилелди истемишдайтӀани (пара вахтара туьгьмет-синих вилеринбур тир), садрани заз ам къапарай акъатна ва я туш аялдин намусдик хкӀуна акунач. Ученикрихъ галаз тежриба къачун патал гьатта маса предметрин муаллимарни жери адан ачух тарсар рикӀел алама. КӀелдайла къалурун патал тир пособияр авачиз, ада абур вичин гъилералди туькӀуьрдай ва а кардал чунни желбдай. Тапшуругърин карточкаярни шикилар, гьар жуьре таблицаярни диафильмаяр, проигрыватель ва ихьтин маса алатар ишлемишдай адан итижлу тарсари хъсан нетижани гузвай. Гьавиляй урус чӀаланни литературадин адан класс-кабинет школада хъсан тадаракламишнавайбурукай сад тир. Хиве кьан, гьакъикъатдани, Дагъустандин лайихлу муаллимар тир Магьмуд Абдулкеримов, Гьажимегьамед Мегьамедов ва Межид Газалиев хьтин камаллу насигьатчийрин таъсирдик чи несилдикай халис инсанар хьана. Месела, зун тарихдин илимрин кандидатвилин дережадив агакьна. Эхь, вахтар алатна. Хуьруьн школа (герек гьар са шейиналди тадаракламиш пуд мертебадин вижевай дарамат ава), муаллимрин коллект��в дегиш хьанва. Амма Магьмуд Абдулжелилович хьтин муалимрин игьтияж ава. Авайвал лагьайтӀа, ада къени чаз ва чи аялриз чирвилерин «Люминари» Центрда тарсар гузва. Муаллимдин кьилин дамах ученикар я лугьуда. 15-майдин юкъуз пакамлай эгечӀна Магьмуд Абдулжелиловичан кьилив, истеклу агъсакъал муаллимдиз 90 йисан юбилей мубаракиз багърийрилай алава, адан виликан ученикар, школада санал кӀвалахай юлдашар, ярар-дустар, мукьвакьилияр къведа. Официальный тебрикар, гьелбетда, райондин руководстводин патайни жеда. РикӀин сидкьидай тир тебрикриз чунни шерик я, артухлама, и юкъуз неинки Магьмуд муаллимдин вичин, гьакӀ адан зегьметдин бегьер «Люминари» Центрдин юбилейни (5 йис!) я. Къуй ваз чандин сагъвал ва рикӀин динжвал хьурай, Магьмуд муаллим!
+14-майдиз Хуьруьгрин хуьруьн культурадин КӀвалин дараматда просвещениедин «Люминари» Центрдин теклифдалди атай СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай лезги театрдин коллективди «Бубадин цӀийи свас» тамаша къалурна. Къемедидин кьилин ролра Дагъустандин Халкьдин артистар Фаризат Зейналова ва Валерий Сулейманов, гьакӀ бажарагълу артистар тир Зарифа Къухмазова, Мая Мурадханова, Эльмира Къараханова, Гьамзабег Гьамзабегов, Рамик Рамазанов, Руслан Пирвердиев устадвилелди къугъвана. Тамашадин эхирдай Осман Абдулкеримова лезги театрдин коллективдиз «Люминари» Центрдин патай чухсагъул малумарна ва адав Гьуьрметдин грамотани пишкеш вахкана.
+15-майдиз Хуьруьгрин хуьруьн футболдин майдандал райондин школайрин футболдин командайрин арада просвещениедин "Люминари" Центрдин кубок патал турнир кьиле фена. Призрин фондунин кьадар 100 агъзур манат тир. Акъажунрин нетижада 1-чка Луткунрин хуьруьн школадин, 2-чка Ахцегьрин 1-нумрадин ва 3-чка КьакӀарин хуьруьн школайрин командайри КЬУНА."АХЦАГЬ" футболдин школадин коллективди турнир тешкилна кьиле тухунай Осман Магьмудович Абдулкеримоваз ва "Люминари" Центрдиз чухсагъул малумарна.
+Чи хуьре ва санлай районда зирзибил хутахунихъ галаз алакъалу гьалар акьван писбур туш: коммунальный къуллугъри кӀвалахзава, яшайишдин амукьаяр вахт-вахтунда хутахзава. Чкадин агьалияр абур чпин участокра терг ийиз чалишмиш жезва. Месела, тӀуьнрин амукьаяр кӀвалин гьайванриз, верчериз гузва ва я и кар патал эгъуьннавай фурара твазва. Чарар, картон, тарарин кьуранвай хилер ва аватнавай пешер цӀай яна кузва. Яшлу несил зирзибил икӀ паюнихъ галаз вердиш хьанва ва инсанри и къайдайрал амални ийизва. Месела, зи бадеди гьелени куьгьне михер, консервийрин банкаяр кӀватӀзава ва абур герек тир ракьалди девлетлу авун патал емишдин тарарик кутазва. Хуьре куьгьне батарейкаяр ва канвай лампаяр кӀватӀунин мураддалди ящик эцигнава. Гьелбетда, бязи агьалияр ихьтин къанажагълубур туш. Жегьил несилди жуван чилин экологиядин баланс хуьниз фикир хгузмач ва ада фикир-фагьум тавуна вири амукьаяр гьа са чкадиз, гьатта вацӀузни гадарзава. Им эсиллагь виже къведай кар туш. Зирзибил кӀватӀдай майданар (полигонар) гьазурун вири уьлкведин хьиз, республикадин виликни акъвазнавай месэла я. За чи райондин ЖКХ-ДИ зирзибил гьиниз тухузватӀа чирна. Агакьай малуматди зун перишан авуна. Малум хьайивал, чи районди зирзибил гадарзавай майдан Избербаш шегьердин патав гва. Вири хъсан тир, амма и зирзибил гьялзавач, ам сортариз чара ийизвач. Гьа икӀ, Дагъларин Уьлкведа цӀийи, амма гила зирзибилрин дагълар арадал къвезва ва чил зиянлу шейэри чиркинарзава, адан винел пад ва ам вични къайдадай акъудзава. Гьа ихьтин гьалар республикадин саки виринра ава. Райондин юннатрин станциядин са тарсуна чаз суьгьбет авурвал, «пуд лагьай дуьньядин уьлквейра» куьгьне парталар кӀватӀзавай чкаяр ава. Модайрин КӀвалери алатай йисарин коллекцияр гадарзава. Им илитӀнавай ва фад дегиш жезвай модайрин нетижа я. Гьа икӀ, чилин экология чӀурнава, ихтиярсуздаказ зирзибил гадарзавай майданри миллионралди гектарар кьунва ва абуру гьавани ятар чиркинарзава. Бес чавай, аялривай, и месэла гьялуник гьихьтин пай кутаз жеда? Зирзибил гьялунин рекьяй заводар эцигунин месэла чаз талукьди туш. Амма гьакӀ ацукьизни чавай жедач. Чун, гьелбетда, чи бубайри ва улу бубайри авур жуьреда кӀвале зирзибил чара ийиз ва терг ийиз чалишмиш жезва. Гьа и кар чаз жегьил натуралистрин станциядани чирзава. Ина зирзибил чара ийидай контейнер эцигнава ва тербиячияр зирзибил сортариз чара ийиз вердиш жезва. Школада зун классдин староста я. За жуван терефдаррихъ галаз санал «Экоотряд» яратмишнава. Чна чувалар гваз чи школадин ва жегьил натуралистрин станциядин территорийрин къвалав зирзибил кӀватӀзава. Ингье гьавиляй ина са бубат михьивал хуьз жезва. Школадиз ва я станциядиз физвай рекье, гьакӀни хайи хуьре сейирда авайла ингье заз вуч акунатӀа. Школадиз фидайла ва элкъвена кӀвализ хкведайла аялри туьквенрай кендирагъар, мижеяр, къенфетар, чипсар маса къачузва, абур незва ва зирзибил чилел гадарзава. Рекье авайла зазни са вуч ятӀани жакьваз кӀанда. И вахтунда за фикир гайивал, зирзибил гадардай чкани авач. Яшайишдин амукьаяр кӀватӀдай бакар ава, амма абурун патав фидай мензилни гъвечӀиди туш. Гъиле зирзибил кьуна физ кӀан жедач, абур вегьидай чкани жагъизвач. Вуч лагьайтӀани им гьеле шегьер туш, хуьр я. Мумкин я, шегьердани инсанар гьа и месэладал расалмиш жезва. Гьа и вахтунда зи кьилиз жуваз зирзибил патал гъвечӀи сумка цунин ва ам школадин рюкзакдихъ гелигунин фикир атана. Ихьтин гъвечӀи сумка квекай хьайитӀани цваз жеда. Кьилинди ам я хьи, адахъ клеенкадин бине хьана кӀанда, герек ламу салфеткади ва я тӀуьнвай ичин амукьайри школадин рюкзак кьежир тийин. Ихьтин фикирар аваз за дидедин куьгьне сумка ишлемишун кьетӀна. Адан дапӀарарни къайдадай акъатнавай ва дидедиз сумка гадариз кӀанзавай. Гьа икӀ, за чӀехи вахан куьмекдалди жуваз кӀани жуьредин экосумка гьазурна. Къейд ийин, гьа ихьтин апсайклинг чаз юннатрин станциядани чирзава: чпиз кьвед лагьай уьмуьр гузвай шейэр гадар тавун. И сумка гьамиша зи гъилив гва: школадиз фидай рекье ва элкъвена хкведайла. Тарсуна им гзаф къулай кар я, гьикӀ лагьайтӀа зун гьар сеферда къарагъна вири классдай зирзибилар кӀватӀдай ведродив финин гереквал амач. КӀвализ хтана тарсар ийидайла, и сумка зи кхьинардай столдин патав жезва, вучиз лагьайтӀа тарсариз гьазурвал аквазвай вахтундани зирзибил кӀватӀ жезва. Жуван кӀвалахдай йикъан эхирда за зи рикӀ алай сумкада кӀватӀ хьанвай амукьаяр гадарзава. Са тӀимил вахтундилай зи классдин юлдашрини чпиз гьа ихьтин сумкаяр цвана. Сифте чун нин сумка гуьрчегди жеда лугьуз акъажунра авай. Гила лагьайтӀа, чна нихъ йикъан вахтунда зирзибил тӀимил жезватӀа, гьа кардиз фикир гузва. Ида хъсан нетижаярни гузва. Гила чна чарар кьенятлудаказ ишлемишзава, ичер ва чуьхверар тумарив кьван незва. Виликдай чавай абурун са пайни нез жезвачир, мижени чна эхирдал кьван хъвазва ва амай маса крарани чун кьенятлубур хьанва. Гьа икӀ чун – райондин жегьил натуралистрин станциядин «Экоотряд» ва Ахцегьрин ООШ-ДИН ученикар тӀебиатдин экокъурулушар хуьник, къулай ва хатасуз среда яратмишуник хсуси пай кутаз, таяр-туьшерин арада экологиядин культура чукӀуриз чалишмиш жезва. Къуй чун гьелелиг тӀимил ава, амма умуд кутаз жеда хьи, чаз гиламад терефдарар пайда жеда ва и кар кьилиз акъатдалди чи играми чӀехи несилди Дагъустанда яшайишдин амукьайрин месэлани гьялда.
+И мукьва ЧӀехи Гъалибвилин Йикъаз талукь яз чи районда «Гъалибвилин манияр», «Гъалибвилин пенжерар» тӀварар алай автопробег ва са жерге маса мярекатар кьиле фена. ИкӀ, 5-майдиз бажарагълу скульптор Аскар Сарыджадин тӀварунихъ галай изобразительный искусствойрин школада ина чирвилер къачузвай аялри чӀугунвай шикилрин "Чи рикӀел алама" тӀвар алай выставка тешкилна. Мярекатдин кьилин макьсад агалкьзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишун, Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчийрин экуь къаматар гьамишалугъ яз рикӀера хуьн тир. Утерянный аттестат за № 05 АБ 0030465 об окончании в 2011 году Зрыхской СОШ, выданный на имя
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Мегьамедова Фаридадиз пара кӀани имидин свас
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Моллалиев Сердераз уьмуьрдин юлдаш
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Эльдаров Халидиназ пара кӀани стха
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+ТӀеамлу нисинин тӀуьн Пахлайрин кифетлу салат
+Лумуна АГЬМЕДОВА Гьазурун патал герек къведа
+: мукаш 350 гр., хуьрекдин са тӀуруна авай къатух, пуд кака, кӀеви ниси 80 гр., хуьрекдин 7 тӀуруна авай гъуьр, кьел тӀеамдиз килигна.
+: вири садсадак какадарна, тӀунутӀар авуна, тавада зайиф цӀал вад декьикьада кьве падни чрада.
+Гьазурун патал герек къведа:
+набататдин ягълу, чурун патал 5-6 картуф, 600 гр. якӀун фарш, са кьил чичӀек, кьел, чӀулав истивут, паприка, серг (кьуру авунвай), хуьрекдин са тӀуруна авай томатдин паста, ругунвай яд (якӀун винел пад кӀевдайвал),100 гр. ниси.
+михьи авуна чуьхвенвай картуфар кьуд пайна набататдин ягълудал яру жедалди чрада. Чранвай картуфар формадин къене эцигна, куьлуь авуна, набататдин ягълудал къизилдин ранг къведалди чранвай чичӀек регъвенвай якӀун фаршдик какадарда. Яд хкатдалди чрада. Ахпа кьел ва истивут, томатдин паста хъивегьна какадарда, яд илична ргада (яд хкатдалди). ЯкӀун фарш картуфдин винел эцигна винелай теркадай яна куьлуь авунвай ниси вегьида. 180 градусдин чимивал авай духовкада ниси цӀрадалди чрада. Хуш тӀеам хьурай!
+Гьазурун патал герек къведа:
+вечрен лацу як – 250 гр., консервиядин са банкада авай пахлаяр, корейский жуьре гьазурнавай газардин салат – 150 гр., къацу хъчар ва къацу чичӀек, кьел (тӀеамдиз килигна), майонез.
+вири садсадак какадарна, винелай майонезни илич хъийида.
+Гьазурун патал герек къведа:
+як регъведай машиндай янвай малдин якӀун фарш са кг., кьве кьил чичӀек, са кака, яру паприка, чӀулав истивут, якӀук кутадай приправа, тӀеамдиз килигна кьел, 6-7 картуф, 2-3 помидор, кьве болгарский истивут, 1,5 истиканда авай яд, истикандин кьатӀ (0,5) набататдин ягълу, 1,5 хуьрекдин тӀуруна авай томатдин паста, 2 кьил серг.
+са къапуниз регъвенвай як, чичӀек, кьве кака, яру паприка, чӀулав истивут, кьел, махсус приправа вегьена, вири сад-садак какадарда. Фаршдикай гъилерин куьмекдалди тӀунутӀар хьтинбур гьазурна, арада картуфдин ва болгарский истивутдин, помидордин силегар тваз, формадин къене эцигда. Винелай са истикан яд, набататдин ягълу, томатдин паста, регъвенвай серг, кьел какадарнавай къаришма иличда. Формадин винелай пергаментдин чар эцигна 180 градусдин чимивал аваз са сятда духовкада чрада.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ ЧӀехи Гъалибвилин 79 йисан сувариз талукь ватанпересвилин мярекатар Ахцегь райадминистрациядин къарардалди гьеле 6-майдилай башламишна: сергьятчи аскерихъни ветеранрихъ галаз гуьруьшар тешкилна; мектебра жуьрэтлувилин ачух тарсар тухвана ва икӀ мад. Важиблу ва чӀехи серенжемрикай сад Вирироссиядин «Сад памяти» акциядик экечӀуналди, СВО-ДА ва дяведин маса вакъиайра чанар гайи чи игит рухвайрин гьуьрметдай 8-майдиз Ахцегьрин «Набережный» багъда «РикӀел хуьнин багъ» ва мемориалдин махсус гуьмбет ачухна.
+Ватандин ЧӀехи дяведа (1941-1945) немсерин чапхунчийрин винел гъалибвал къачунин суварин кьилин мярекатар, адет тирвал, 9-майдин юк��уз кьиле фена. Музейдин вилик квай рекьел – майдандал (суварин партал ва гъилера цуьквер, игит бубайрин шикилар, шарарни транспарантар аваз вири идарайринни мектебрин коллективар ва хуьрерин активрин делегацияр гьеле сятдин муьжуьдалай инал кӀват жезвай) культурадин КӀвалин гьевескар артистрини школьникри жемятдизни мугьманриз ватанпересвилин манийрикай ибарат концерт гана. Ахпа, Ватандин ЧӀехи дяведин игит-лётчик В.Эмирован памятникдал цуьквер эцигайдалай ва дяведин активный иштиракчийрин шикилрин экспозициядихъ (ам тарихдин музейдин коллективди гьеле виликамаз ачухнавай) галаз таниш хьайидалай кьулухъ, Гъалибвилин къешенг парад Ленинан тӀварунихъ галай шегьредай баркаллувилин обелиск ва лишанлу эбеди цӀай галайвал ахмиш хьана. Инал райцентрдин жемят, патарай хтанвай пара мугьманарни алаз кьиле фейи гурлу митинг райондин руководстводини вилик-кьилик квай ксари, сергьятчийрини ветеранри обелискдал цуькверин таж эцигуналди ва сергьятчи аскеррин дестеди автоматрай салют ягъуналди эгечӀна.
+Ватандин ЧӀехи дяведа 1945-йисуз чи баркаллу бубайри гъалибвал къачунин шадлухдай тебрикдин гаф рахуналди, шадвилин мярекат Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаева ачухна: – Гьуьрметлу юлдашар, къе чна гьар сада и суварин важиблувал аннамишна кӀанда. Чи бубайри 79 йис вилик еке азиятарни мусибатар эхна, миллионралди чанар гана (СССР-ДАЙ 27 миллион кас телеф хьана ва са чи райондай, фикира садра, фронтдиз фейи 2763 аскердикай 1426 кас элкъвена хтанач) вири дуьньяни кваз немсерин фашистрикайни нацистрикай къутармишуналди къазанмишай ЧӀехи Гъалибвилихъ вири инсаниятдин мана-метлеб ава. Ам са чи ваъ, чӀулав къуватрин винел вири инсаниятдин гъалибвал яз тарихда гьатнава. Гьавиляй кьил агъузна икрамзава чна бубайрин игитвилиз. Гьайиф хьи, а макъамда фашистринни нацистрин тум хкудиз, инсаниятдиз акси идеология дувулрай акъудиз хьаначир. Тарих тикрар жезва. ЦӀийи кьилелай кьил хкаж хъувунвай чапхунчий
+Даш АЛИЕВ13-МАЙДИЗ Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз кьиле фена. Вичин сифте гафуна ада районэгьлийри 9-Майдин мярекатра активнидаказ иштиракунай вичин разивал малумарна.
+– 2025-йисуз Гъалибвилин суварин 80 йисан юбилей лайихлувилелди къейд авунин серенжемрин сергьятраваз чна Ахцегьа Баркаллувилдин обелиск цӀийикӀа туькӀуьр хъийида. Алай вахтунда федеральный бюджетдай 115 миллион манат пул серфуналди, «Ахты-Какинский» цин къанал ва адан кьилин имарат туькӀуьр хъийизва, вахтунда яд хъиягъиз жеривал амай чи къаналарни михьна къайдадиз хкизва ва марфар къуникди Лекье дереда хъвадай цин проводдин кьилин имаратни чӀур хьанваз, ам УЖКХ-ДИН къуватралди гуьнгуьниз хкизва. Гьайиф хьи, бязибуру чпин вилик квай цин къаналарни хулер акъуд тавун анихъ галамукьрай, техника фин патал тунвай рекьерни ихтиярсуздаказ хкьуна ишлемишзава…, – таъкимарна Абдул-Керим Нажмудиновича. Райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовади къейд авурвал, гъилевай йисан кьуд вацран мудатда районда 826 чилин участок ва 500 далай артух капитальный эцигунрин объектар (ОКС) Росеестрдин къурулушда регистрация хъувунва. Налогрин буржар вахкунив активнидаказ эгечӀнаватӀани, алай вахтунда идарайрин коллективрал 278869 манат эменни-малдин бурж алама… Райондин образованиедин Управленидин начальник Халидин Эльдарова чеб ЕГЭ ва ОГЭДИН къайдада госаттестациядиз гьазур жевай гьалдикай суьгьбетна. «Гьукуматдин имтигьтанар цӀи и кар патал лап къулай шартӀар авай Луткунрин хуьруьн цӀийи школада тешкилда. Имтигьанриз чун тамамвилелди гьазур я лагьайтӀа жеда: са шумудра семинар-совещанияр, 28-мартдиз математикадай ва 25-апрелдиз географиядай региондин ахтармишунин имтигьанар кьиле тухванва ва икӀ мад. ЦӀи чаз вири 85 выпускник ава, абурукай 11 касдиз къизилдин медаль къачуз кӀанзава», – лагьана ада.
+Районэгьлияр электронный похозяйственный ктабрал (ЭПК) элячӀзавай гьалдикай малумат райадминистрациядин хуьруьн майишатдин отделдин начальник Леонард Атлуева авуна. Кьилди къачуртӀа, ада и месэла Чеперин, Калукрин, Луткунрин, Гутумрин СП-РА зайифдаказ эцигнавайдакай лагьана.
+Хизандин, муьгьуьббатдин ва вафалувилин Вирироссиядин Югъ – им гьар са касдиз, гьар са хизандин саламатвилизни къулайвилиз талукь кьетӀен сувар я. Обществода виридалайни гъвечӀи ва важиблу пай тир туькӀвей хизанди чаз къуват, рикӀин чимивални динжвал гузва. Къуй чи хизанар мягькем ва саламатлубур хьурай, Амин!
+чӀулав къуватар кӀватӀуналди, мад чал вегьенва. Абур тарихдин вакъиаяр чпиз кӀанивал къалуриз, кхьиз алахънава. Къе чи несилди бубайрин кар давамаруналди, нубатдин сеферда чи уьлкве ва вири дуьнья гъиле яракь аваз фашистрикай хуьзва. Гьайиф хьи, хкатунарни ава. Амма чи халкьарин садвилин, аскеррин мягькем руьгьдин, душман кукӀварунин къастунал кӀевивилин ва гъилевай яракьрин гужлувилин къуватралди, шак авач, укронацистринни абуруз куьмекзавай фашистрин винел чна нубатдин гъалибвал къазанмишда. Вучиз лагьайтӀа, чи женг гьахълуди я. СВО-ДА женг чӀугвазвай игитар чна, иншаллагь, сагъ-саламатдиз ва гъалибвал гваз къаршиламишда, – алава хъувуна райондин регьберди. Митингдал гьакӀ халкьдихъ элкъвена тебрикдин келимаяр Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районрин военный комиссар, подполковник Рафик Мегьамедова, Ахцегь погранотряддин начальник, полковник Алексей Самойлова, райондин ветеранрин Советдин председатель Нажмудин Гудаева, райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади, Ахцегьрин 1-нумрадин СОШ-ДИН муаллим Жамиля Саидовади ва школьникри лагьана. Суварин мярекат адан иштиракчийри аскеррин кухнядин тӀуьн-хъун дадмишуналди, ветеранри жегьилрихъ галаз ватанпересвилин суьгьбетрин гуьруьшар тешкилуналди давам хьана.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Ватандин кьадар-кьисмет къайгъусуз тушир виш агъзурралди россиявияр садзавай ватанпересвилин «Сад памяти» акциядик Ахцегь районэгьлиярни активнидаказ экечӀна. МУРАД-МЕТЛЕБ Ватандин азадвални аслу туширвал патал женгера телеф хьайи кьегьал рухваяр эбеди авун тир и мярекат 2024-йисан 8-майдиз, Ватандин ЧӀехи дяведин (1941-1945) Гъалибвилин суварин 79 йисан юбилейдин йикъан вилик, Ахцегьрин «Набережный» багъда «вилерал накъвар алай суварин» къайдада кьиле фена.
+Укронацистрихъ галаз СВО-ДА ва дяведин маса вакъиайра чанар гайи игит рухвайрин гьуьрметдай тешкилай Вирироссиядин манадин кьетӀен серенжемда «Ахцегь район» МР-ДИН кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаева, РД рекъемрин рекьяй вилик тухунин Министр Юрий Гьамзатова, СВО-ДА телеф хьайибурун гьакъиндай «Дидейрин къуват» тешкилатдин Ахцегь ва Докъузпара районрин куратор Перихан Садрановади, Ахцегь, Рутул, Докъузпара районрин военный комиссар Рафик Мегьамедова, Ахцегь погранотряддин начальник, полковник Алексей Самойлова, Ахцегьрин ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДИН имам Гьажи Абдулашима, гьакӀ райсобранидин депутатри, СП-РИН кьилери, идарайрин руководителри, общественный тешкилатрин векилри, волонтёрри, юнармейцийри, школайрин коллелктиври ва теклифнавай маса ксари иштиракна. Мярекатдин сейли мугьманар дяведин вакъиайра телеф хьайи кьегьалрин мукьва-кьилияр ва рухсатдиз хтанвай аскерар тир. Мярекат РФ-ДИН ва РД-ДИН гимнар ягъунилай, Ватан патал чанар гайи игит районэгьлийрин (ахьтинбур 27 ава) тӀварар кьуналди, абур эбеди рикӀел хуьн яз са декьикьада кисна акъвазунилай эгечӀна. Ахпа гаф Ахцегь муниципалитетдин кьил А-К.Н. Палчаева къачуна. Ада вичин, райсобранидин депутатрин ва вири районэгьлийрин патай Ватан патал чанар ганвай игит рухвайрин диде-бубайризни багърийриз ватанперес халис итимар тербияламишунай чухсагъул малумарна.– Абур, чи тарихда гел тунвай гьар сад – са игит, лап вини дережадин гьуьрметдиз лайихлу я. Авай са хва къакъатнавай дидедин, гъуьл кьенвай жегьил сусан, буба амачир аялрин дертгъам са куьнивни гекъигиз жедач. Гьелбетда, гьич са жуьредин тесели-гафаривай, я яшайишдин къулайвилеривай ахьтин телефвал, рикӀин тӀарвал эвезиз жедач. Чир хьухь, чнани квехъ галаз санал хажалат чӀугвазва. Душмандихъ галаз дяведа телеф хьайи рухвайрин хизанрин къайгъударвилин месэлайра уьлкведа, гьакӀ республикадани гзаф крар ийизва. Чна гележегдани квез алакьдай вири жуьредин куьмекарда. КӀевелай инанмиш я хьи, СВО-ДА ва дяведин маса вакъиайра чанар гайи игитрин гьуьрметдай къе ачухзавай «РикӀел хуьнин багъ» ва мемориалдин кьул-гуьмбет абурун игитвилин вилик кьил агъузна икрамдай пак чка жеда. Ина абурун гьуьрметдай кутазвай гьар са къелем чи ватандашар эбеди яз рикӀел хуьнин лишан я. Игит рухвайрин уьмуьр давам жезвайвилин лишан тир и багъ кутуна зегьмет чӀугур ва гележегда адахъ гелкъведай вирибуруз баркалла! Са кьадар вахт алатда, несилар дегиш жеда ва къе чна чиле акӀурзавай лацу верхьин назик къелемар кьакьан, гужлу тарариз элкъведа. Абур, гуя ватан патал чан гайи гьар са игит, ватанпересвилинни жуьрэтлувилин чан алай гуьмбетар я…, – алава хъувуна райондин регьберди. Ахпа кӀватӀ хьанвайбурун вилик республикадин рекъемрин министерстводин регьбер Юрий Гьамзатов экъечӀна.– И багъдин гьар са къелем къуй чи азадвални аслу туширвал патал чанар гайи рухвайрин тӀварар эбеди авунин шагьидар хьурай. Къуй и багъда абур, гележегда мягькем ва гуьзел тарар хьана, чи игитрин ватанпересвилинни эбедивилин, ислягьвилинни разивилин кьетӀен лишанриз элкъуьрай. ГьакӀ хьун патал ша чун абурухъ кӀанивилелди гелкъвен! – лагьана ада. Мярекатдал гьакӀ «Дидейрин къуват» общественный тешкилатдин векил Перихан Садранова (гьадан хва Мегьамед Робертовичани СВО-ДА игитвилелди чан гана), районрин арадин военный комиссар, подполковник Рафик Мегьамедов, Ахцегь погранотряддин начальник, полковник Алексей Самойлов, СВО-ДА игитвилелди телеф хьайи ротадин командир Тамерлан Ильясован диде Наира Жалиловна, Хкемрин школада лезги чӀаланни литературадин муаллим Мая Гьажиева, Ахцегь райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьова (ада гьакӀ машгьур «Встаньте!» манини тамамарна) ва масабур рахана. Ахцегьрин школайрин ученицаяр тир Сефият, Аминат, Азиза Насировайри ва Медина Керимовади чкадин шаир Севинжи Муртазалиевадин СВОДА чанар къурбанд авунвай рухвайриз бахшнавай шиирар кӀелна. Ахпа Абдул-Керим Палчаев кьилеваз сейли мугьманри «РикӀел хуьнин багъда» мемориалдин махсус гуьмбет ачухна; жемятди анал цуьквер эцигна; Ватан патал душманрихъ галаз женгера жегьил чанар гайи игитрин гьуьрметдай халкь са декьикьада кисна акъвазна. Игит рухваяр эбеди авунин мярекат «Георгиевская лента» акциядалди (волонтёррини юнармейцийри кӀватӀ хьанвайбурун парталрик лентӀар кутӀуна) ва дяведин махсус операциядани маса вакъиайра Ватан патал телеф хьайи игитар эбеди авун яз къелемар цуналди (чилик кутур 27 къелемдизни игитрин талукь тир тӀвар алай биркаяр яна) давам хьана.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 313,08 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет, гьа виликдай хьиз, 200 манатдай кхьиз жеда. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-июндалди давам жезва. Чи реквизитар: ИНН - 0504007157 КПП - 050401001 Р/СЧЕТ - 4070181700001000026 Л/СЧЕТ - 2003Ш29490 БИК -048209001
+Алай йисан 12-майдиз, 84 йисан яшда аваз, машгьур алим, шаир, публицист, Дагъустан Республикадин илимдин лайихлу деятель Омар Межидович Гьуьсейнов рагьметдиз фена. О.Гьуьсейнов Дагъустандин Ахцегь райондин КьакӀарин хуьре дидедиз хьана. Ада 1963-йисуз яру дипломдалди Армавирдин госпединститут куьтягьна. Вичин педагогвилин кӀвалахдин рехъ ада Смугъулрин хуьруьн 8 йисан школадилай башламишна. Идалай кьулухъ ам ВЛКСМ-ДИН Ахцегь райкомдин школайрин отделдин заведишвиле хкяна.
+Даггосуниверситетда аспирантура вахтундилай фад куьтягьайдалай кьулухъ О.Гьуьсейнова философиядай кандидатвилин диссертация хвена. О.Гьуьсейнов ассистент яз ДГУ-ДА кӀвалахиз амукьна. Дагъустандин кьилин университетда ам жергедин преподавателвилелай профессордал, социологиядин ва политологиядин кафедрадин заведишдал, философиядин илимрин доктордал кьван рехъ фена. Омар Межидович 180 далай артух илимдин ва кӀелунринни методикадин кӀвалахрин, гьа жергедай яз 9 монографиядин, кӀелдай 15 пособиедин, гьакӀни гьар жуьре чӀаларал печатдай акъатнавай хейлин макъалайрин автор я. Омар Гьуьсейнов РФ-ДИН высший школадин лайихлу работник, Халкьарин арадин информатизациядин академиядин академик, гуманитарный илимрин хиле виридалайни хъсан ахтармишунай Республикадин премиядин лауреат тир. Ам неинки алим ва педагог, гьакӀ бажарагълу шаир ва прозаик язни машгьур я. Адан къелемдикай «Гьажи-Давуд», «Уьмуьрдикай хиялар», «Шарвилидин невеяр», «Рехъ физвайда атӀуда» тӀварар алай литературадин эсерар хкатна. Абур лезги ва урус чӀаларал чапнава. Омар Межидович Гьуьсейнован къамат чи рикӀелай садрани алатдач.
+«Ахцегь район» МР-ДИН РУКОВОДСТВО«ЦӀИЙИ дуьнья» газетдин редакциядин коллектив
+Махачкъала шегьерда 2023-2024-йисарин сезондин РДДИН Школайрин футболдин лигадин финалдин къугъунар бегьем хьана. РикӀел хкин, ШФЛ регионда Сергей Меликова кьил кутуналди, 2021-йисуз яратмишнай. Дамахдивди къейд ийин, чи пуд командадикай – Ахцегьрин 2-нумрадин СОШ-ДИН 4-классда кӀелзавай ва Луткунрин школадин 7-классда кӀелзавай гадайрин, Луткунрин школадин 5-классдин рушарин командайрикай ШФЛ-ДИН буьруьнждин призерар хьана. Къугъунрин нетижайрай чи командайрин 3 футболист виридалайни хъсанбур яз гьисабнавай. Валерия Бочаровадикай рушарин арада виридалайни хъсан полузащитник, Муслим Багъировакай гадайрин арада виридалайни хъсан полузащитник, Хазрат Кьасумовакай лагьайтӀа, виридалайни хъсан защитник хьана. Къуй чи жегьил футболистрихъ ва абурун насигьатчийрихъ гележегда цӀийи агалкьунар хьурай! КӀелунрин йисан гьа сифте йикъарилай аялри тренерар тир Камиль Гьажиеван (школадин директор), Нуруддин Багъирован, Майлуд Султанбегован, Амин Багъирован ва Рамиз Агьмедован регьбервилик кваз хъсан нетижаяр къазанмишун патал лап рикӀивай акъажунриз гьазурвилер аквазвай. Къугъунрин финалдин пай туп лишанлудаказ ягъунилай башламишна. И кар РД-ДИН Гьукуматдин Председателдин заместитель Муслим Телякавова, РД-ДИН образованидин ва илимдин министр Ягья Бучаева ва РД-ДИН школайрин футболдин лигадин куратор, РД-ДИН Минобрнаукадин РДЮСШ-ДИН директор Александр Маркарова кьилиз акъудна.– Пуд йисан вахтунда чалай республикада чирвилер къачузвайбурун са паюнилай гзаф спортдин и жуьредал желбиз алакьна. Алай йисуз гьар жуьре акъажунра иштиракзавай аялрин кьадар 260 агъзур касдив агакьзава. Дагъустан чи уьлкведа аялрин футбол вилик тухунин карда лап вилик фенва, – лагьана министр Ягья Бучаева. Акъажунрин лап важиблу юкъуз аялрин тереф неинки мукьвакьилийри, гьакӀ тӀвар-ван авай мугьманрини хуьзвай. Жегьил футболистри чпин устадвилелди чи уьлкведин футболдин школадихъ авай алакьунар къалурна. Ингье чи футболдин гъетер: Ринат Дасаев, Михаил Маркаров, Виктор Лосев, Владимир Пильгуй, Дмитрий Хлестов, Александр Мирзоян ва масабур. Акъажунрин финалдин паюнин сергьятра аваз гьакӀ Дагъустандин хкянавай футболдин гъетерин ва Россиядин, СССР-ДИН ветеранрин гъетерин арада акъажунар кьиле фена.
+Нариман ГЬАЖИЕВ, зегьметдин ветеран
+Расул Гьамзатова вичин са гъвечӀи шиирда (сонет) кхьизва:
+Халкь инсанрикай ибарат я, инсанар гьар жуьредин къилихрин, хесетринбур жезва. Абур сад садаз мукьва ийизвай лишанрилай, чара ийизвайбурни тӀимил туш. Гьар са халкьдик инсанар писбурни жеда, хъсанбурни, мергьеметлубурни, ханарни, рикӀ гегьеншбурни, пехилбурни. Гьикьван инсанар аватӀа, гьакьван къилихарни жеда. Нагьакь къилихрин инсанри вичин халкь писарзава, адал чӀуру хъен гадарзава. Гьавиляй дяведин вахтунда гьар са немецдай чаз фашист аквазвай (гьакъикъатда ам акӀ тушир кьван)! Алай аямда Россиядихъ галаз дяве тухузвай гьар са украинвидай нацист карагзава. Им гьакъикъатдани акӀ туштӀани, идахъ бинени авачиз туш. Халкьдин зигьин (память) деринди я. Идалайни гъейри,тарихдин чешнеяр, архиврин делилар са шаклувилизни рехъ тагузвайбур я. Абуру къе шагьидвалзава, акьул квахьна кьилер чӀур хьанвайбурни рикӀел хкизва. Киев фашистрикай азад авунин 80 йисан юбилейдиз талукь яз дяведин йисара фашистрин инсафсуз вагьшивилерикай малумарзавай архивный документар ачухна винел акъуднава. Абур кӀелун патал мягькем нервияр герек я. Вагьшивилелди ва зулумдик инсанар телефун немсерин оккупацияда хьайи вири майданра физвай. Инал чун са Запорожский областдин са тахсирни квачир ислягь инсанрин кьилел гъайи мусибатрикай рахазва. Немсерин патал полицайвиле хьайи Хильченко тӀвар алай са касди допросда (силисда) хиве кьазва: РикӀел аламай кьилинди дидейрин, бубайрин, аялрин япаривай эхиз тежезвай сузадин гьарайрин ванер рикӀел хкизва. «Им гзаф кьадарда инсанар къирмишай сифте югъ тир. Ам пакаман 8 далай эгечӀна нянин 5-6 дал давам хьана. Рекьизвай чкадал яргъи югъди акъваз тавуна ислягь инсанрин цӀиргъ (колоннаяр) гъизвай,– ахъайзавай Хильченкоди Советрин силисчийриз (следователриз).– Хурудихъ таза аялар галай дишегьлияр гзаф авай. Янавай инсанар гадариз гьазурнавай еке къандахдикай (фур) 20-25 метр дери�� тир итимар, дишегьлияр, аялар вири парталар хтӀуна кьецӀиларна, фуруз гадарна автоматрай язавай. Са вуч ятӀани лугьуз кӀан хьайибур бязи немсери, полицайри автоматрин къундахрал гатазвай, кьецӀиларнавай бязибурал кицӀер гьалдарзавай, вердишарнавай вагьшийри фурув агакьдалди кьецӀила катзавай инсанар кукӀварзавай. Япара яргъи югъди дишегьлийрин, кьуьзуьбурун, аялрин азабдик рекьизвай сузадин ван хьана. Гьа икӀ пуд юкъуз – гьикьван телефнатӀа дуьм-дуьз тайинариз жезвачтӀани, 8 агъзур касдилай тӀимил тушир, – тестикьзава Хильченкоди. Гитлеровчийриз аялар иллаки дакӀан тир, гьавиляй абур ашкъидивди телефзавай. И карда фашистриз гьевесдал чкадин коллаборационалистри (нацистри) куьмекзавай. Архивдин мад са справкади шагьидвалзава: Запорожский областдин кьибле пата Бреслав шегьерда аялрин кӀвале (Детдом) 158 аял авай, абурук чувудрин аяларни гзаф квай. Абурукай хабар хьайи фашистар кардив эгечӀзава. Детдомдин директор Рунчев лугьудай са касди аялрин список туькӀуьрна немсерив вугузва. Абурун кьисмет вуч жедатӀа садазни сир тушир. 1941-йисан 30-октябрдиз Детдомдиз немсер атана вири аялар столовойда кӀватӀна, списокдай чувудар жагъурна, 47 аял гьаятдиз акъудна яна рекьизва. Азарлубур авачни лагьай немсериз са тербиячиди абур ксанвай чка къалурзава. Гьа ибурни вири – 25 аял – кӀватӀна яна рекьизва.1942-йисан мартдиз детдомдин директорвиле Вереникина лугьудай дишегьли пайда хьайила аялрин беденра зурз гьатзава – виликдай ина кӀвалахна а дишегьли аялриз хъсандиз таниш тир. Ада аялар резиндин паядал гатадай, тахсир кваз гьисабзавайбур мекьи классда яргъалди кӀевдай, аялар-рушар вичи тухвана мукьув гвай румынрин частуниз вугудай.
+1943-йисан гатфариз Вереникинадин шериквал аваз гьа и детдомда аялар гзаф кьадарда тергзава. Директорди чӀехи аялрив фур эгъуьниз ва алай дуьзен парталар хтӀуна куьгьне перхвер алукӀиз тазва. Шагьидри тестикьзавайвал, чеб куьз гьазурзаватӀа гъавурда акьур аялар шехьиз гьарнихъ катиз эгечӀзава. Вереникади абур хкьаз куьмекзавай. Немсери абур къундахрал гатаз машинрин патав хутахиз, гуьгъуьнлай вири фурарин къвалав ягъиз гьаниз гадарзава. Катай 14 аял къутармиш жезва, абур къваларив гвай хуьрерин агьалийри чуьнуьхзава. И кардикай Вереникадиз хабар жезва, са тӀимил вахтунилай полицайри абур вири жагъур хъувуна немсерив вахкана рекьизва. Аялар къутармишиз чуьнуьхайбурни яна рекьизва.
+Ихьтин амалрин иесийриз инсан лугьуз жедани? И крар вегьши гьайванрилай алакьда. Бажагьат абур хайи диде-бубаярни дуьзен инсанар тир–гьайванар анжах гьайванрикай арадал къведа. Вучиз абур ислягь инсанрал, иллаки аялрал икьван инсафсуз, ажугълу ва гъезеблу тир лугьудай суал къвезва. Гьадазни жаваб гьа немсери чпи гузва. Архивдин документрай аквазвайвал, оккупацияда авай Киевдин жандармайрин полициядин начальник, массовый кьиникьрин иштиракчи, са вичи 150 агъзур советрин гражданар телеф авунин шерик Пауль Шеер тӀвар алай фашистди тестикьзавайвал, Житомир шегьердин патав гвай фюреран ставкада Гитлера ислягь инсанар телеф авунин буйругъ гайивал рикӀел хкизва. Гитлера субутзава – Украина са мус ятӀани немсерин чилер тир, абур вахчуна кӀанзава. Карательный органрин везифа чкадин инсанрикай майданар михьун тир. Немсери инриз чпин колонистар гъун фикирдиз къачунвай. Вермахтдин 6-армиядин далупатан райондин комендант генерал-лейтенант Карл Бурк Хардта вичивай тухузвай силисда гьа 6-армиядин командующий Холендтан гафар ЭЗБЕРЗАВА.«ГЬИКЬВАН пара советрин гражданар телефайтӀа, гьакьван чаз чи политика тухуз регьят жеда». ИНГЬЕ,ГЬА ихьтин гьакъикъат гьазурзавай немсери УКРАИНАДИЗ–«ЦУЬК акъудзавай цӀийи Украиский государство». Садни шаклу туш, эгер дяведа Гитлер гъалиб хьанайтӀа, инрин славянский миллетар ада вири къирмишдай, гьа жергедай гьикьван вичиз лукӀвалзавайтӀани, гьа украинвиярни вири. Им Гитлеран фадлай планламишнавай фикир тир. Украина фашистрин оккупацияда авайла гьа чпин хайи майданра миллетбазвилин идеологиядал зегьерламиш хьанвай гзаф украинвияр чеб оккупантар хьанвай, хайи халкьдиз ва амай къваларив гвай къунши миллетриз украинви палачри (жаллатӀри) ийизвай зулумар акурла немсерни тажуб жезвай. Абур фад гъавурда акьуна –жазаламишунин крара, массовый кьиникьра украинвияр чпиз хъсан вафалу, эвез тежедай куьмекчияр жедайди. Идахъни гзаф чешнеяр ава.
+ИНТЕРВЬЮ Алайди чи райондин майишатрин хипехъанри лапагар Кочубейдин зонадин хъуьтӀуьн къишлахрай гатун яйлахриз куьчарзавай жавабдар вахт я. И карда абурал тайин четинвилерни расалмиш жезва. И мукьвара чи махсус корреспондент Л.АГЬМЕДОВАДИ райондин хуьруьн майишатдин управленидин начальникдин заместитель А.С.АГЬМЕДОВАХЪ галаз и месэладай суьгьбетна. Агъадихъ чна ам куь фикирдиз теклифзава.– Адилхан Самедович, чи райондин майишатрин гьайванри кьуьд гьина ва гьикӀ акъудна?
+– Райондин 16 майишатдин гьайванри кьуьд Дербентдин зонада, 20 майишатдин лапагрини къарамалари Кочубейдин зонада акъудна. Къейд ийин, райондин вири майишатрин кӀвачихъ Кочубейдин зонада чилер галач. Гьатта ана чпихъ хъсан чилер авай майишатрини Кочубейда яшайишдин лап чарасуз шартӀарни тахьуникди, гьайванар Дербент райондин Сыртычдин зонадин кьуьд акъудиз регьят къишлахрал куьчарзава. Анани чкадин майишатрин руководителри республикадин хсусиятда авай къишлахар йиса 50 агъзур манатдай арендада вугузва. Алатай йисав гекъигайла, цӀинин кьуьд гьам мекьиди ва гьамни кьурагьди хьана. Аязар яргъалди давам хьуникди чубанрал алава четинвилер акьалтна. Февралдин вацра гьаваяр акьалтӀай мекьибур хьайи са шумуд югъ хьанатӀани, алафар бес кьадар гьазурнавайвиляй чи лацан суьруьяр дарвиле гьатнач.
+– Дулдин кампания гьикӀ кьиле фена?
+– Дулдин к��мпания, адет яз, мартдилай эгечӀна апрелдин юкьваралди давам жезва. Чубанрин гьакъисагъ зегьметдин нетижада чи майишатри 90 процентдилай артух кӀелерин сагълам дул къачуна, гатфарал акъулднава ва гила гьайванар яйлахриз хкунив эгечӀнава.
+– Чи райондин майишатрихъ гьикьван гьайванар ава?
+– Чи вири жуьре майишатрихъ санлай къачурла куьлуь карч алай 71650 гьайван, (абурукай 59829 диде хипер я), гьакӀни 11745 къарамал (6795 калер я) ава.
+– Гьайванар гатун яйлахриз куьчарунин кӀвалах мус башламишна ва мус куьтягьарда?
+– ЦӀи райондин руководстводин ва УСХ-ДИН пешекаррин гуьзчивилик кваз лапагар гатун яйлахриз куьчарунив 15-майдилай кьулухъ эгечӀда. Дербентдин зонадин къишлахрай гьайванар са гьафтеда ахгакьда, Кочубейдин зонадай абур хкидалдини тайин вахт жеда. Исятда терекмайри чпин вири къуватар кӀвачихъ галай гьайванар хкатунар авачиз ва вахтунда гатун яйлахриз куьчарунал желбнава.
+– Куьне профилактикадин ва гьайванар сагъардай гьихьтин ветсеренжемар кьиле тухузва?
+– Хъсан дул къачун ва гъилиз атанвай кӀелер саламатдиз гатун яйлахриз хкун патал зооветеринарный са кьадар кӀвалахар кьиле тухвана кӀанда. ИкӀ, месела, райветуправлениеди кьабулнавай пландин бинедаллаз гьайванар йиса кьве сеферда купкадай акъудун чарасуз я. Гьайванар куьчарзавай вахтунда кьилинди абурун гьал ахтармишна, хаталу азаррин вилик пад кьадай серенжемар кьиле тухун я. Иллаки кьетӀен фикир чна гатфарихъ гьайванар хаталу, садакай садак акатдай сибирский язва, бруцеллез хьтин азаррикай хуьдай рапар ягъуниз гузва.
+– Гьукуматдин патай хипехъанриз гьихьтин куьмекар ава?
+– Хиперин суьруьяр хуьнин ва артмишунин мураддалди малдарри ийизвай харжийрин тайин пай арадал хкун патал государстводи абуруз субсидияр гузва. Адан кьадарди гьар са диде гьайвандиз 165 манат тешкилзава.
+– Лапагар гатун яйлахриз куьчардайла хипехъанрал гьихьтин четинвилер расалмиш жезва?
+– Гьелбетда, и чӀавуз хипехъанрал гзаф къулайсузвилер дуьшуьш жезва. Хипехъанвилин кеспи эсиллагь регьятди туш. Дербент райондай суьруьяр яхдиз хкизватӀа, Кочубейдин къишлахрай и кар автотранспортдин куьмекдалди тамамарзава. Четинвилер кьведбурузни ава: куьчардай махсус рекьер амачир шартӀара машинрин шегьреда гьайванарни чубанар гьелек жезва. «КАМАЗ»-РА аваз гьайванар хкунни асант кар туш, гьар са рейс лапагар хкун майишатриз 60 агъзур манатдай акъваззава. Машинда гьакьзавайдини 300 лапаг ва тахьайтӀа 50 мал я. Гьавиляй са шумуд рейс авуна кӀанзава. ХъутӀяй саламатдиз экъечӀнавай чи терекмайри гила куьч жезвай рекьера дуьшуьш жедай къулайсузвилеризни дурум гудайдахъ, кӀвачихъ галай гьайванар хкатунар авачиз хайи дагъларин яйлахриз куьчардайдахъ чун инанмиш я. Къуй абуруз Аллагьди къуват гурай!–
+Райондин руководстводи ва «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Абдул-Керим Нажмудинович Палчаеваз «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин къуллугъ рикӀин сидкьидай мубаракзава! Умудлу я хьи, адан регьбервилик кваз чи райондин экономика мягькем, агьалийрин яшайишдин шартӀар ва абадвал мадни хъсан жеда.
+Эхиримжи зенг школайрин уьмуьрда жезвай лишанлу ва рикӀелай тефидай суварикай сад я. Им школада кечирмишай гуьзел девир бегьем хьунин лишан я. Алай йисан 22-майдиз райондин школайри эхиримжи зенг кьиле тухунихъ галаз алакъалу яз суварин либас алукӀнавай. И лишанлу вакъиадиз талукь яз Ахцегьрин 1-нумрадин СОШ-ДАНИ кӀелдай йис бегьем хьуниз талукьарнавай шадвилин серенжем кьиле фена. Мярекат школадин директор Султанагъа Мисиевади выпускникрин адресдиз авур тебрикдин рахунрилай башламишна. Ада шадвилин «тахсиркарриз» абур чпин уьмуьрда тайинарнавай вири мурадрив агакьун ва жегьилрикай хъсан инсанар хьун вичин мурад тирди къейдна. Ахпа кӀватӀ хьанвайбурун вилик насигьатдин гафар гваз «Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собранидин председатель АБДУЛКЕРИМ Палчаев экъечӀна. Кьилди къачуртӀа ада лагьана: – Играми выпускникар! Куьн гьина хьайитӀани ва куьне гьи къуллугъар кьуртӀани, жуван школа ва муаллимар садрани рикӀелай ракъурмир. Абуру квез виридалайни къиметлу шей – чирвилер багъишна! Куьне «Гьина ханатӀа, гьана герек атана» лагьай мисал рикӀел хуьх. Зун умудлу я хьи, мукьвал тир гележегда чна санал хайи райондин абадвал патал зегьмет чӀугвада. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, А-К.Палчаева къейдна хьи, вичини 32 йис идалай вилик 1-нумрадин АСОШ куьтягьна. Ада вичин муаллимриз, иллаки классдин сифте руководитель хьайи Тамам Абдулалиевна Мисиевадиз кьетӀен чухсагъул малумарна. Школадин коллективдиз сагъламвал, къуватар ва сабурлувал, выпускникриз лагьайтӀа, хуш сефер хьун вичин мурад тирди лагьайдалай кьулухъ райондин депутатрин Собранидин председателди гаф Управленидин образованидин начальник Халидин Эльдароваз гана. Ада жегьилриз чпихъ авай инанмишвал викӀегьдаказ ишлемишна вири имтигьанар агалкьунралди вахкунин хуш келимаяр лагьана. Лайихлу образование къачуна чи уьлкведин ва райондин абадвал патал зегьмет чӀугун еке бахт я. Школа куьтягьзавай жегьилрини чпин классрин руководителрин ва муаллимрин адресдиз тебрикдин хуш келимаяр тӀимил лагьанач. Абуру вири и йисара чирвилер ва тербия гана саналди камар къачуна эхир. Идаз жаваб яз муаллимри чпин ученикрихъ уьмуьрда хъсанвилер ва агалкьунар хьун ва кьилинди хайи школадин ракӀарар абур патал гьамиша ачухбур тирди рикӀел хуьн чпин мурад тирди лагьана. ЦӀусад лагьай классра кӀелзавай ва чеб виридалайни гзаф тафаватлу хьайи ученикриз лап хъсан кӀелунай, общественный, яратмишунрин ва спортдин кӀвалахра виниз тир нетижаяр къазанмишунай грамотаяр гана. Адет яз, выпускникри хайи школадин гьаятда «прощальный вальс» тамамарна. Шадвилин серенжемдин эхирдай виридалайни рикӀел аламукьдай вакъиа яз, эх��римжи зенгинин ван чкӀана. Ахпа инал аялри цавуз шарар ахъайна – вичихъ галаз чара хъижедай вахт алукьнавай аялвилин лишанар. Шаксуз, кьиле фейи серенжем жегьилрин рикӀел гьамишалугъ яз аламукьда.
+Эхиримжи зенг ягъуниз талукь серенжемар райондин амай школайрани тешкиллудаказ кьиле фена.
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Жаванриз тербия гудайла гзаф кьадар манийвилер арадал къвезва. Абуру чпин уьмуьрда жезвай дегишвилер рикӀик кьазва. Ингье гьавиляй куьнени тербиядин кӀвалахда и кар фикирда кьуна кӀанда. ДИДЕ-БУБАВАЛ – им залан кӀвалах я. Аял жаванвилин яшдив агакьайла, ам мадни залан жеда. Жуван уьмуьрда зун ахьтин нетижадал атанва хьи, кьве сад хьтин жаван авайди туш. Гьа са вахтунда практикада ахтармишнавай меслятарни ава. Уьмуьрдин шартӀарив хъсандиз кьунвай, агалкьунар къазанмишиз алакьдай, бахтлу жаван чӀехи авун патал и меслятрикай гьар са диде-бубадивай менфят къачуз жеда. Ингье абурукай бязибур.1. Къайдаяр ва сенгерар виликамаз тайинар ая.
+Гзаф жаванри чеб чпин диде-бубайрин «дабандик» яшамиш жезваз гьиссзава. Къайдаяр ва сенгерар яратмишунин карда куьмекзавай аялри, адет яз, абурал амални ийизва. Ингье гьавиляй мумкинвал авайла жуван жаван къайдаяр яратмишунин ва сенгерар тайинарунин кардал желб ая. Куь жаванди къайдаяр чӀурай дуьшуьшда и карди арадал гъайи гьар гьихьтин хьайитӀани нетижайрихъ галаз санал а къайдаяр кхьинин жуьреда хуьх.
+ИкӀ хьайила куьне тухузвай тербиядин кӀвалахдихъ менфятни жеда. Гьа и къайда куьне жавандиз тербия гудайлани кардик ква. Гзаф дуьшуьшра абуру чеб гьа са вахтунда са шумуд рекьяй чӀурукӀа тухузва. Ихьтин дуьшуьшра гьар са месэла кьилдиндаказ гьял ая, вучиз лагьайтӀа куьн вири месэлаяр саналди ва гьа са вахтунда гьялиз чалишмиш хьайитӀа, квевай гуьзлемишзавай са нетижани къазанмишиз жедач.
+Ихьтин гъвечӀи дегишвили аялрихъ галаз авай куь рафтарвилериз еке таъсир авун мумкин я. Ингье мисал: «Вун акьван векъи я хьи» лугьудайдалай «Вун захъ галаз икӀ рахазвайла за жув гьуьрметсуздаказ гьиссзава» лугьун хейлин хъсан я. «Вун» лагьай тестикьарунилай «зун» лагьай тестикьарун тӀимил тахсир кутазвайди я. Гьавиляй жаванди адаз артух фикир гуда.
+4. Аялдиз вичин хкягъуникай фикир ийиз куьмек це.
+Мумкинвал авай кьван жуван жавандиз туьгьметар ийимир. Идаз акси яз адахъ галаз гележегдин уьмуьрда герек къведай месэлаяр секиндаказ веревирд ая. Жаванди яб тагузвайла квез адаз гьараяриз кӀан жеда. Амма аялриз тербия гунин ихьтин жуьреди яргъал вахтунда кӀвалахдач. Жавандиз вичин хкягъуникай фикир ийиз куьмек гуникди ам фад чӀехи жеда ва уьмуьрдани ада тайин тир чка кьада.
+5. Алакъаяр ачухбур яз хуьх.
+Жаванриз а кар чир хьана кӀанда хьи, абурувай чпин дердияр гваз куь патав къвез жеда. Эгер абурухъ ихьтин инанмишвал авачтӀа, аялри квехъ галаз чпин дердийрикай суьгьбетдач. Ин��ье куь алакъаяр ачухбур яз тадай са шумуд жуьре: – гзаф яб це;– тӀимил рахух;– «лекцияр» кӀелмир;– эгер куьне «лекция» кӀелзаватӀа, ам жезмай кьван куьруьди хьурай;– жуван жавандин фикирар гьисаба яхъ;– аялдин гаф атӀумир;– жуван жавандив жезмай кьван гьуьрметлувилелди эгечӀ.
+6. Квез хъел авай вахтунда аялриз «лекцияр» кӀелмир ва абурувай низам истемиш ийимир.
+Секин вахтунда квез жуван жавандихъ галаз менфятлу рахунар кьиле тухуз регьят я. Мумкин я, хъел авай вахтунда квез са кам кьулухъ чӀугваз четин я, амма жувал гуьзчивализ вердишар ая, вични галай-галайвал гьар са карда. Ахпа квез а кар малум жеда хьи, жавандихъ галаз куь алакъаяр хъсан хьанва.
+7. Артухан вяз-насигьатар галачиз жува къимет гузвай крарин гъавурда тур.
+Мумкин я, куьне къимет гузвай крар куь жаванди къимет гузвай крарихъ галаз сад жезвач, амма им куьне аялдихъ галаз а крарикай суьгьбет авуна кӀандач лагьай чӀал туш. Артухан насигьатрин чкадал жавандиз жуван хсуси ва квез чидай инсанрин уьмуьрда хьайи дуьшуьшрикай суьгьбет ая. ИкӀ хьайитӀа, куьне жавандиз ийизвай таъсир артух жеда.
+8. Аялдин фикирриз ва гьиссериз гьуьрмет ая.
+Куь жавандихъ хсуси фикирар ва гьиссер ава. Рази тахьайтӀани, куьне абуруз гьуьрмет авуна кӀанда. Месела, куь жаванди классдилай къецепата тухузвай тарсар гьавайда вахт ракъурун я лугьуз тестикьарун мумкин я. Вич вучиз гьахъ туштӀа гъавурда туна кӀани чкадал адан фикирар чир хьун патал аялдив суалар гице. Куь фикиррив кьан тийиз хьайитӀани, куь жаванди вичин гележегдикай вуч фикирзаватӀа квез чир жеда.
+ЧӀехибурувай мукьвал-мукьвал ван къведа «Зи диде-бубади ктабар кӀелайди туш, ятӀани зун чӀехи авуна». Рази я, вири чӀехи жеда, амма аялар
+яз чӀехи жедатӀа анжах диде-бубадилай аслу я. Аялриз тербия гунин рекьяй жуван образование хкажунал машгъул диде-бубайринни чпин аялрин рафтарвилер, адет яз, хъсанбур я. Гьи рекьяй хьайитӀани, гуьзлемишзавай агалкьун къазанмишун патал образование къачун герек я. Ингье гьавиляй тербия гунай ктабар ва макъалаяр кӀелун, жувалай гзаф тежриба авай ксаривай хабарар кьун важиблу я. Инанмиш хьухь, хейлин крар чизвачирвиляй квез хъсан тежрибайрикай анжах менфят жеда.
+10. Аялрин хсуси уьмуьрдиз гьуьрмет ая.
+Эгер квез куь жаван физический рекьяй хаталувиле авайдал шак къвезватӀа, чинеба и кардай кьил акъудиз чалишмиш жемир. Квез аял гьина аватӀа, адан нихъ галаз алакъаяр хуьзватӀа ва ам мус кӀвале хьун лазим ятӀа чир жедай ихтияр ава. Гьа са вахтунда квез аялдин мобильникда авай текстерин малуматриз килигдай, адан хсуси шейэра къекъведай ихтияр авач. Жавандиз гьуьрмет авуналди, адаз квезни гьуьрмет ийиз чир жеда.
+Жавабдарвал авачиз куь жаван ам гьиссдай инсан яз чӀехи жедач. Месела, къе аялар са квел ятӀани машгъул я. Амма им лагьай чӀал туш хьи, абуру кӀвале са куьмекарни гана кӀандач. Эгер куьне куь жавандихъ азад вахт тӀимил аваз г��исабзаватӀа, им акӀ лагьай чӀал я хьи, ада ам менфятлудаказ ишлемишзавач. Гьавиляй куьне аялдиз вичин вахт дуьздаказ серфиз чира. И дуьшуьшда адаз кӀвале куьмекар гудай вахт
+12. Эгер куьне гъалатӀ авунатӀа, багъишламишун тӀалаба.
+Са диде-бубани вири патарихъай нукьсанар квачирбур туш. Ингье гьавиляй куьне гъалатӀ ахъай авурла, кьадарсуз такабурлу тахьана ам хиве яхъ. И кар акур аялдини квелай чешне къачуда. Идалайни гъейри, ада квез ийизвай гьуьрмет артух жеда, жавандихъ галаз алакъаяр мягькем хьунизни хъсан таъсирда.
+13. ГъалатӀ хьайила жавандин куьмекдиз къвемир.
+Куь жаванди гъалатӀдиз рехъ гайила, адаз вичин гьерекатрин патахъай хивез тамам жавабдарвал къачуз чир хьана кӀанда. Эгер аял ксанваз хьайитӀа, ам гьар сеферда гужуналди школадиз ракъурмир. Эгер аялди гзаф сеферра школадиз кӀвалин тапшуругъ гъун рикӀелай ракъурзаватӀа, и кар адан чкадал кьилиз акъудмир. Эгер ада школадин къайдаяр гзаф сеферра чӀурзаватӀа, и гьерекатдай ам жазаламишунин вилик пад кьун патал куьн къаришмиш жемир. Жавандиз регьимлувал къалурун важиблу я, амма адаз вичин чӀуру гьерекатрай талукь тир жавабдарвал тухвана кӀаниди чир хьун лазим я.
+14. Мумкинвал авай кьван жаванди вичиз кӀани кар хкягърай.
+Иллаки жаванриз чеб са вуч ятӀани авуниз мажбурна кӀандач. Абур аслу туширвилихъ къаних я. Гьавиляй мумкинвал авай дуьшуьшра аялдиз вичиз кӀани кар хкядай мумкинвал це: кӀвалин тапшуругъ кьилиз акъудун, рикӀ алай тӀуьнар авун, хизандихъ галаз санал са квел ятӀани машгъул хьун. Гьелбетда, им абурун вижесуз ва гьихьтин хьайитӀани тӀалабунар кьилиз акъудна кӀанда лагьай чӀал туш.
+15. Аялрин хъсан низамдиз къимет це.
+Куь жавандин нукьсанар къалурна кӀани чкадал, хъсан низамдай адан тарифар я, гьикӀ лагьайтӀа аял вичи-вич тухузвай тегьер дегишаруниз мажбурун четин я. Ингье гьавиляй куь жавандин хъсан низамдиз артух фикир це. Туьгьметрилай ихьтин къайдади артух менфят гуда.
+16. Асантбур тушир месэлаяр гьялун патал къулай вахт жагъура.
+Школада къачузвай къиметрихъ, алкоголдихъ, папӀрусрихъ галаз алакъалу ва маса месэлайрин гьакъиндай суьгьбет авун патал кутугай вахт хкяна кӀанда. Бейхабар тахьун патал куь жавандихъ галаз и вахт виликамаз тайинар ая. Идани квез къейднавай месэлайрай менфятлу суьгьбет тешкилдай хъсан мумкинвал яратмишда.
+17. Аялдикай жуван гъалатӀар чуьнуьхмир.
+Жавандиз жуван гъалатӀар ачухдай жуьрэт ая, абурукай ва куь туькӀуьн тавунвай крарикай суьгьбет тешкила. И четинвилерай экъечӀдайла, квез вуч чир хьанатӀа, ам гъавурда тур. Ачухвили жавандиз куь хсуси тереф къалурзава. Идани аял квез вичик къалабулух кутазвай месэлайрикай суьгьбетдайла къулайдаказ гьисс авуниз мажбурда.
+18. Аялрик къалабулух кутазвай месэлайриз итиж ая.
+Мумкин я, куьн куь жаванди итиж ийизвай гзаф месэлайрихъ галаз рази туш. Гьавиляй адан машгъулатрикай чириз чалишмиш хьухь. Аялдин ��икӀ гьихьтин музыкадал (манийрал) ала? Ада гьи блогерриз яб гузва? Гьи сериалриз тамашзава? Жавандик къалабулух кутазвай месэлайриз итиж авуналди, куьне адахъ галаз авай алакъаяр мягькемарда.
+19. Хизандихъ галаз вахтвахтунда санал тӀуьнар ая.
+Гзаф ахтармишунри къалурзавайвал, хизандихъ галаз вахт-вахтунда санал тӀуьнар авуни аялар ва жаванар вилик финиз хъсан таъсирзава. Ингье и кардикай авай менфят:– психоактивный веществояр (шейэр) ишлемишунин дережа агъуз аватун;– депрессия тӀимил хьун;– кӀелунрай агалкьунар;– жува-жуваз гузвай къимет хкаж хьун. Мумкин я, квевай гьар нянихъ хизандихъ галаз тӀуьн кьабулиз жедач, амма гьафтеда гьич тахьайтӀа 3-4 сеферда санал ТУIЬНАР ийиз чалишмиш хьухь. Куьне куь вилик ихьтин суалар эцигайтӀа хъсан я:– и меслятрикай за шумуд кьилиз акъудна?– гьихьтин меслятрикай менфят хьана?– абурукай гьибур кьилиз акъудиз хьанач?– мукьвал тир гьафтеда ва я вацра завай масакӀа вуч ийиз жеда? Вилик эцигнавай и суалриз жавабар гуз абурукай гьибуру кӀвалахзаватӀа тайинар ийирдалай, куьн куь жавандин виридалайни хъсан ерияр винел акьулдиз алакьдай диде ва я буба хьиз чӀехи жеда. Жаванриз тербия гун залан кӀвалах я. Амма хиве авай и везифа агалкьунралди кьилиз акъудун ва гуьзлемишзавай нетижаярни къазанмишун патал квехъ герек тир вири ава. КӀанзавайди четинвилерихъай кичӀе тахьана абуруз дурум гун я. Рехъ физвайда атӀуда.
+Чешне къачуниз лайихлу уьмуьрдин сагьиб
+Таира МУСПАГЬОВА Бахт лугьудай са затӀ ава дуьньяда, Авач лугьуз инсан хъел кваз рахада. Экуь вилер, хци рикӀер, сагъ гъилер, Гьам бахт я ман, килиг, къачу, я эллер! КӀан жемир бахт масадавай аватай, КӀан жемир бахт нелай ятӀани алатай. Килиг вилик, килиг кьулухъ, бахт ава, Бахт къачудай гьар са жуьре вахт ава.
+И гуьзел цӀарарин автор, мегьрибан диде, зегьметдин ветеран, камаллу насигьатчи, шаир, райондин дишегьлийрин Советдин член Асия Рагьимовади и йикъара вичин 85 йисан юбилей мукьвакьилийрин ва багъри ксарин юкьва къаршиламишна. Мубаракрай! Ам 1938-йисан 15-майдиз Къутункъарин хуьре дидедиз хьана. Зегьметдихъ галаз Асия вич вад йиса авай аял тирла таниш хьана. Адан рагьметлу диде пакамахъ фад колхоздиз фидай, кӀвалин къайгъуяр лагьайтӀа гъвечӀи, амма гзаф дирибаш рушан хиве гьатдай. Нянихъ ам дидедихъ галаз санал гуьлуьтар храз ва парталар цваз, абур туькӀуьр хъийиз жедай. Гьа и вахтунилай Асия Рагьимовадин рикӀ парталар цвадай пешедал ацукьна, гележегда адакай зурба дерзичи хьана. А.Рагьимовади хейлин йисара райондин КБО-ДА гьакъисагъвилелди кӀвалахна, 1980-йисара ада Ахцегьрин культурадин КӀвале дишегьлияр патал нянин дерзичивилин курсарни ачухнай. Асия Эмирагъаевна а чӀавуз жегьил рушариз гьам парталар цваз чирдай муаллим ва гьам хъсан насигьатчини хьанай. – Са жегьил свас курсариз чин гзаф чӀуру яз къвезвай. Вахъ вуч хьанва, я бала, лагьайла, ада вилер накъварив ацӀ��на вичиз гъуьлуьхъ галаз чара хъижез кӀанзавайди заз малумарнай, – рикӀел хкизва А.Рагьимовади а вахт.– Акъваз садра! Сабур ая! Чара хъижез вун акакьда! Пакадин йикъалай башламишна са дафтарда куь уьмуьрда жезвай хъсан крар ва пис декьикьаяр кьилди-кьилди кхьихь. Ахпа чна санал нетижаяр кьада. Эгер пис крарин сан гзаф хьайитӀа, чан руш, вун за вичи фена ви бубад кӀвализ хутахда. Са югь, кьве гьафте, варцар, йисар алатна. Жегьил хизан чкӀанач, а сусакай исятда чӀехи хизандин баде хьанва, – лугьузва зегьметдин ветеран Асия Рагьимовади. Асия Рагьимовади гзаф йисара гьакӀ общественный контролдин дестедин председателвилин, хуьруьн Советдин депутатвилин, ревизиядин комиссиядин, дишегьлийрин Советдин членвилин везифаярни тамамарна. Ам “Зегьметдин ветеран”, “Социализмдин зегьметдин кӀвенкӀвечи” ва са жерге маса наградайрин сагьиб я. Шиирар кхьинал Асия халадин рикӀ лап гъвечӀи чӀавалай алай. Вичиз уьмуьрда акур аламатдин дуьшуьшар, важиблу вакъиаяр, тӀебиатдин рангар руша шиирриз элкъуьриз хьана. Ам гзаф гуьзел шиирин автор я. И мукьвара адан “Дидедин весияр” ктабни чапдай акъатнава. Са кьадар вахт идалай вилик Ахцегьрин культурадин КӀвалин дараматда А.Рагьимовадин яратмишунриз талукь мярекат кьиле фена.
+Вичин уьмуьрдин юлдаш, рагьметлу Азизагъа халудихъ галаз санал Асия халади ругуд велед лайихлудаказ тербияламишна, уьмуьрдин рекьел акъуднава. Абуру ватанпересвилин гьиссеривди гьар жуьре идарайра гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугвазва ва дидебубади гайи тербиядиз вафалувал хуьзва.
+Квехъ гележегдани чандин мягькем сагъвал ва руьгьдин кӀубанвал хьурай, гьуьрметлу Асия хала! Къуй куь къелем мадни хци хьурай!
+Лумуна АГЬМЕДОВА Гьазурун патал герек къведа:
+2-3 ич, вад кака, са истиканда авай шекердин песок, 250 гр. гъуьр, чайдин са тӀуруна авай разрыхлитель, са грамм ванилин, формадивай гуьцӀ авун патал дуьдгъвер.
+какайрик песокни ванилин кутуна миксердин куьмекдалди лацу каф жедалди тӀур яда. Ахпа сафунай авадарнавай гъуьрни разрыхлитель, кухнядин лопаткадин куьмекдалди, къаришмадик явашдаказ какадарда. Ичерин рикӀер акъудна, михьна, силегриз куьткуьнда. Формадин къеневай дуьдгъвер гуьцӀна, ичерин силегар эцигна, винелай къаришма сад хьиз иличда. Эгер ичер цурубур ятӀа, абурун винелай шекердин песок ва корица аладарда. Духовкада 160170 градусдин чимивал аваз 40 декьикьада чрада. Пирог духовкада чразвай вахтунда, адан рак ахъа авуна виже къведач. Гьазур хьайидалай гуьгъуьнизни тадиз рак ачух тавун лазим я. Духовка туьхуьрна пирог 5-10 декьикьада къене тада.
+Са кас цин вире батмиш жезвай. И кар акур са масада адав гъил вугуда. «ВА-А-А-Ъ, зун Аллагьди къутармишда», - лугьуда ада ва гьакӀ батмиш хьана. Гьакъикъатда, АЛЛАГЬ-ТААЛАДИХЪ инанмиш тирвиляй, Ада ам себеб яз ракъурнавай кас тир. Эхь, инанмишвилелай гъейри, Аллагьди инсандиз акьулни ганва эхир. И бейниван вичин акьулдикай менфят къачуз тахьана кьена.
+Дяведин четин 1943-йис. Дагълух хуьре каш-мекь гьатна, недай затӀ авач. Къацу хъчар нез, дакӀваз, зегьерламиш жез, парабур сивяй яд авахьиз рекьизва. Вад аял авай хизанни аялар чуплахдиз, кьве югъ я, недай са затӀни авачиз ама. И гьал аквазвай кӀвалин иеси, са кӀвач квачиз фронтдай хтанвай набут итим, къунши хуьряй гъиле са затӀни авачиз хтана, умудсуз я. - Маса чара аквазвач, чан паб, къуьл гузвай Магьсубан патав фена, чун авай гьал ахъайна, адавай са турбада авай техил тӀалаба, - тавакъу ийида папаз. Дишегьли са бубат кьил-кӀвач туькӀуьрна, турбани гваз фида а касдин кӀвализ. Итимди вич икӀ хьана, яни аялар къутармишун патал са турба къуьл кӀанз ракъурнавайди лугьуда. Агьваллу касди яб акална ва эвезда дишегьли вичихъ галаз мукьва хьун лазим тирдан гъавурда твада. «Жечни за хъфена жуван итимдивай ихтияр къачуна хтайтӀа», - жаваб гуда месэладин гъавурда акьур дишегьлиди. Хтана ахъайда ада и кар вичин итимдиз. «Кьиникьал алай аялриз вучин, и агьвалатдиз вучин», - фикиррик акатда кесиб итим. Маса чара авачир, папахъ галаз меслят хьана, ам разивал гваз ракъур хъийида. КИЧӀЕЗ-РЕГЪУЬЗ дишегьли рекье гьатда. Техил авай касди хабар кьурла, ада вичин итимди разивал ганвайди лугьуда. Тажуб жеда ам и дишегьлидин вафалувилел. Мад чуькьна тавуна, са путунилай (16 кг) артухан чувал хкажна, дишегьлидин кӀула эцигна, «вач хъвач, квез гьалал хьуй, вун хьтин дишегьлидиз баркалла!» лагьана, рекье хутада. Утерянный аттестат за № А 664854 об окончании в 1993 году МКОУ АСОШ №2, выданный на имя
+Филиппинра цӀайлапан себеб яз кьуд касдиз зарар хьана. Идакай “lnquirer” чешмеди хабар гана. Къейдзавайвал, хасаратвал хьайибур са хизандин векилар я. Фу нез ацукьнавай береда абурун кӀвалихъ цӀайлапан галукьна. ЦӀайлапанди ягъайдалай кьулухъ абуру бедендин бязи чкайра тӀал гьиссна. Нетижада азарханадиз аватна.
+Майдин юкьвара райвоенкоматда жегьилар Россиядин Яракьлу Къуватрин жергейриз рекье тунин шадвилин серенжем кьиле фена. Гьа икӀ Ватандиз чпин буржи вахкуз гьазур тир вад жегьил армиядиз рекье тунин серенжемда «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин везифаяр тамамарзавай Роберт Гьамзаева, Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районрин военный комиссар Рафик Мегьамедова, агьалияр аскервилин къуллугъдиз гьазурдай отделенидин начальникдин куьмекчи, афгъан дяведин ветеран Асвар Жабраилова, гьакӀни гележегдин аскеррин мукьва-кьилийри, багърийри ва дустари иштиракна. Райвоенком Р.Мегьамедова армиядиз физвай жегьилриз насигьатдин гафар ва хуш келимаяр лагьана. Кьилди къачуртӀа ада къейдна: «Алай вахтунин призывдин серенжемар Украинада кьиле тухузвай махсус военный серенжемдихъ галаз эсиллагь алакъалу туш. Срочникар СВО-ДА иштиракунал желбдач. Гьа виликдай хьиз, Россиядин Федерациядин Яракьлу Къуватра къуллугъунин вахт са йисаз барабар я». Инал жегьилриз насиг��атдин гафар гваз Р.Гьамзаевни экъечӀна.
+Махачкъалада жегьилар контрактдай аскервилин къуллугъдиз хкядай сифте пункт эцигнава. Адан кьилин везифа аскервилин къуллугъдиз фин патал герек тир вири шартӀар яратмишун я. Ина вири кандидатрихъ галаз къейднавай дараматдин территориядай экъечӀ тавуна са дакӀардин къайдада контрактникар хкягъунин серенжемар кьилиз акъудда. Са шумуд йикъалай гележегдин аскерривай чпи къуллугъдай чкайриз рекье гьатиз жеда. Контрактдай аскервилин къуллугъдиз хкядай пунктуна документар туькӀуьрун патал вири шартӀар яратмишнава. Ина собеседование (суьгьбет) тухузва, контракт кутӀунзава, жегьилри итиж ийизвай вири месэлайриз жавабар гузва. Алава делилрин гьакъиндай жегьилар контрактдай аскервилин къуллугъдиз хкядай пунктунай хабар кьаз жеда. Ам агъадихъ галай адресда ава:
+«Ахцегь район» МР-ДИН администрацияда райондин кьилин заместитель Фатима Агьмедовади, экономикадин ва чилинни эменнидин алакъайрин отделдин пешекарри хуьрерин администрацийрин кьилерихъ галаз виликдай гьисабдиз къачунвай недвижимостдин объектрин иесивилин ихтиярар авайбур (правообладателар) винел акьулдунин рекьяй серенжемар тешкилунин месэладай кустовой совещание кьиле тухвана. Ихьтин объектрик чилин участокар, дараматар, имаратар, куьтягь тавунвай эцигунар акатзава. Совещанидин вахтунда кадастровый учетдиз къачун тавунвай недвижимостдин объектар винел акьулдунихъ галаз алакъалу тӀал алай месэлайриз килигна.
+Идалайни гъейри, 2023-йисуз кадастрдин къимет гунин серенжемар кьиле тухун патал абур гьакъикъатда ишлемишзавайвилихъ галаз кьадайвал, участокар ишлемишдай ихтияррин жуьреяр тайинарунин къайдадизни килигна. Къейд авун лазим я хьи, ихтияррин иесидивай гуьгьуьл аваз хьайитӀа, идалай вилик арадал атай ихтияр тир государстводин регистрациядин гьакъиндай арза гваз къвез жеда. И вахтунда абур а кардин гъавурда хьун лазим я хьи, закон кьилиз акъудуни са санкцияни (жермени) арадал гъидач, гьикӀ лагьайтӀа, идалай вилик арадал атай госрегистрация мажбуриди туш ва ам и ксарин гуьгьуьлдалди кьилиз акъудзава. ЕГРН-ДА ихьтин делилар хьуни агьалийриз чпин ихтиярар ва эменнидин рекьяй итижар хуьдай мумкинвал гуда, абуруз чпин эменнидихъ галаз гьарамзадавилин гьерекатрикай хуьн таъминарда. Совещание районда налогар кӀватӀун кьиле физвай гьалдиз ва ФИАС-ДИН, гьакӀни ГИС ЖКХ-ДИН къурулушда дуьзгуьн ва виридалайни менфят къачуз жедай информациядиз талукь месэлайралди бегьемарна. Патагонияда жагъай кӀарабрин бинедаллаз, Аргентинада динозаврдин цӀийи жуьре ачухнава. Идакай “Новости” РИА-ДИ хабар гузва. Къейдзавайвал, цӀийи динозавр анкилозаврдин жуьре я. Ам кьуд кӀвач квайди, бедендал яргъивилихъди хъалхъас хъипрен хьтин кӀеви къабух алайди я. Динозаврдин умуми яргъивал 2-3 метрдикай ибарат тир. Пешекаррин делилралди, ам 70 миллион йис идалай вилик яшамиш хьанва.
+РФ-ДИН Госдумадин депутатри чи уьлкведа акъуднавай цӀийи сифте автомашин къачун патал вичихъ са миллион манатдин къимет авай хизандин сертификат кардик кутун теклифзава. И теклиф ганвайбурун фикирдалди, винидихъ къейднавай жуьредин сертификатдикай 30 йисав къведалди яшар авай, хизанда сифте аял хьанвай жегьилривай менфят къачуз жеда. Машин ам къачуна вад йис алатайла ахпа маса хгуз жеда. И месэладикай Госдумадин са партиядин векилри суьгьбетна.
+Кубанда «Шарвили» эпосдин сувариз талукьарнавай спортдин серенжемар
+Лезгийрин культурадин центрдин ККОО-ДИ пуд лагьай сеферда Кубанда «Шарвили» эпосдиз талукьарнавай спортдин сувар кьиле тухвана. Новотитаровский станицада «Олимп» стадиондал 6 командадин – Самур-Кубань, Леки-Кубань, Шагьдагъ, Фий, Краснодардин крайдин Адвокатрин палатадин ва удинрин культурадин центрдин командайрин иштираквал аваз лап хъсандиз гьазурвал акунвай футболдин турнир тешкилна. Турнирда командайрин жергеда аваз чи дустари ва чи чӀехи уьлкведин маса миллетрин векилрини иштиракна. Фиярин команда патал вичихъ лап вини дережадин алакьунар авай футболист Максим Дименко экъечӀна. Краснодардин крайдин Адвокатрин палатадин команда спортдин и серенжемда садни хкечӀ тавуна къугъвана. Спортдин «Олимп» комплексдин руководстводи къейд авурвал, турнир лап вини дережада аваз кьиле фена. Кьилинди ам я хьи, спортсменри низамдал лап кӀевелай амалнавай. Абуру турнирда спортдин садвилин руьгь ва сада садаз гьуьрмет авун къалурна.*** Маса жуьрейрай спортдинни культурадин серенжем Нововеличковская станицада «Фермердин патав» тӀвар алай ял ядай базадани кьиле фена. И мярекатда Калмыкия Республикадин Яшталинский райондин культурадин КӀвалин директор Руслан Закиева (манияр ягъун), «Росэкстрим» тӀвар алай ансамблдин пагьливанри, Россиядин виридалайни зурба пагьливан, солист Эдуард Мустафаева иштиракна. Гирванкайрин спортдай ва армрестлингдай спортдин турнирдин руководитель Равиль Набиев тир. Вижевай кухняда аш, ругунвай як, кӀвалин таза фу ва спортсменрин арада еке садвал авай. Шарвилиди чи Ватан хвейиди я. Лезги чӀалал рахазвай халкьар – им Кавказдин виридалайни Кьиблепатан этнос я. Чи бубайри ва ата бубайри советрин вири халкьдихъ галаз санал вири Европа ва дуьнья фашизмдикай азадна. Чи кьиле авай Ярагьмед Алаудиновича серенжемда вичин тебрикдин рахунар лезги ва урус чӀаларал авуна. Чнани къе фашизмдихъ галаз женг чӀугвазвай чи аскеррин тереф вири серенжемралди хуьда. Чи серенжемдин тереф 20 йисалайни гзаф вахтунда хуьзвай куьн сагърай! Сагърай лезгияр!
+Ахцегьар Женнетдин пипӀез элкъуьрда!
+30-майдиз райондин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Гьеле чна хабар гайивал, 23-майдиз Ахцегь райондин депутатрин Собранидин сессиядал депута��ри, рейсадвилелди сесер гуналди райондин кьилин къуллугъдал Абдул-Керим Палчаев хкяна.
+КУЬРУЬ КЪЕЙД. ПАЛЧАЕВ Абдул-Керим Нажмудинович 1974-йисан 15-мартдиз Ахцегь райондин Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. 1991-йисуз Ахцегьрин 1-нумрадин школа, 1999-йисуз ДГУ-ДИН юридический факультет агалкьунралди акьалтӀарна. Зегьметдин рехъ 1999-2001-йисара «Абимпекс Арина» ЗАО-ДА хатасузвал хуьнин къуллугъдин начальниквиле кӀвалахунилай башламишна. 2001-2007-йисара общественный хатасузвал хуьнин рекьяй Ахцегь райадминистрациядин кьилин заместителвиле, 2001-2015-йисара «Агра-Кубань» ООО ТПК-ДИН юриствиле кӀвалахна. 2015-йисан 4-декабрдилай Абдул-Керим Нажмудинович Ахцегь муниципалитетдин депутатрин райсобранидин председателдин заместителвиле ва 2016-йисан 18-ноябрдилай райсобранидин председателвиле хкяна. 2023-йисан майдилай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил я. Чна адаз и жавабдар къуллугъ мубаракзава.
+Эвелимжи нубатда, А-К. Нажмудиновича вичиз сесер гунай райсобранидин депутатриз, вири районэгьлийриз чухсагъул малумарна. Ахпа ада къейд авурвал, хуьруьн чкада чаз яшайишдин къулай шартӀар авачирвиляй жегьилар шегьеррихъ алатзава. Гьавиляй чи мурад-къаст районэгьлийриз чкадал шегьердин хьтин шартӀар-инфраструктура яратмишун я. И жигьетдай кьетӀен фикир экономикадин, образованидин, культурадин месэлайриз гуда. Гьар сада вичин къуллугъдин везифаяр намуслудаказ тамамаруналди ва чна чи умуми къуватралди Ахцегьар Женнетдин пипӀез элкъуьрда. И карда чаз куьмекиз гьазур ватанперес жумарт рухваярни ава. Ахпа аялрин Йикъан сувариз гьазур хьунин месэладай гаф райондин культурадин управленидин начальник Къистер Гъаниевади къачуна.– 1-июнь аялар хуьнин халкьарин арадин кьетӀен сувар я. Ам хъсан гьазурвал аваз лайихлудаказ кьиле тухун патал чна райондин руководстводихъ галаз меслятдалди махсус плансценарий туькӀуьрнава. Сувар Валентин Эмирован тӀварунихъ галай багъда райондин аялрин идарайрин, СВО-ДА къуллугъзавай аскеррин хизанрин иштираквални аваз гегьеншдиз къейдда. Анал гьакӀ аялрин гъилин-тупӀун яратмишунрин ва шикилрин выставкаярни ачухда, концертдин программани жеда, – лагьана ада. Совещанидал гьакӀ районда РФ-ДИН соцстрахованидин фондунин векил Омер Исмаилов (ада 1-июлдилай идарайрин вири къуллугъчийрин делилар соцстрахованидин махсус фондуна тун лазим тирди рикӀел хкана), райондин финансрин управленидин начальник Имам Исламов (образованидин идарайра финансрин такьатар талукь рекьиз ишлемишунин гьакъиндай лагьана), райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиев (гъилевай йисан 2-паюна лезги изданияр кхьин тӀалабна) ва маса ксар рахана.
+Шаирдин 130 йисан юбилейдиз гьазурвал акун яз
+Алай йисуз Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг ТӀагьир дидедиз хьайидалай инихъ 130 йис тамам жезва. Ада лезгийрин шиират арадал атуник ва ам вилик тухуник еке пай кут��на. Вичин яратмишунрин рехъ аял йисарилай эгечӀай Хуьруьг ТӀагьир Советрин гьукум тайинарзавай, СССР-ДА социализм туькӀуьрзавай, Ватандин ЧӀехи дяведин ва адалай гуьгъуьнин йисара иллаки машгьур хьана. Шаир 1958-йисуз рагьметдиз фена. Расул Гьамзатован тӀварунихъ галай Дагъустандин Милли библиотекадин къуллугъчийри гьар сеферда адан юбилейдиз талукь серенжемра активвилелди иштиракзава. ЦӀини чна Хуьруьг ТӀагьиран юбилейдиз талукь яз гуьрчегдиз туькӀуьрнавай стенд гьазурнава. Ана рагьметлу шаирдин чеб гьар жуьре йисара чапдай акъатнавай ктабар эцигнава. Чи библиотекадиз къвезвай инсанри адан фадлай чапдай акъатнавай, чеб кьериз-цӀаруз дуьшуьш жезмай ктабриз иллаки еке итиж ийизва. Мисал яз, вич латиндин шрифтдал 1938-йисуз чапдай акъуднавай «Балашан зиянкар кац» тӀвар алай эсердин надир экземплярди инсанрин фикир иллаки вичел желбзава. Юбилярдиз талукь стендда эцигнавай экспонатрин арада чпе юбилярдин эсерар чапнавай ва адан уьмуьрдин рекьиз талукь материалар авай гьар жуьре йисара чапдай акъуднавай кӀватӀалар (сборникар), журналар, брошюраяр ва учебникар ава. И стенддин патав чна кӀелдайбурухъ галаз гуьруьшмишвилер тухузва, Хуьруьг ТӀагьиран шиирар кӀелзава, библиотекадиз къвезвай инсанриз адакай суьгьбетарзава.
+Секинат МУСАЕВА, Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай Милли библиотекадин кьилин библиотекарь, РД-ДИН культурадин лайихлу работник
+И мукьва чи махсус корреспондент Лумуна АГЬМЕДОВА агьалияр кӀвалахдал таъминардай райондин Центрдин начальник Сейфедин ГЬУЬСЕЙНОВАХЪ галаз гуьруьшмиш хьана. Агъадихъ чна абурун арада хьайи суьгьбет куь фикирдиз теклифзава. – Сейфедин Гьамзабегович, куьн кьиле авай идарадин везифайрик вуч акатзава?
+– Асул гьисабдай чи идарадин кьилин везифа бейкар яз амукьнавай агьалийрин яшайишдин гьал хъсанарун патал абуруз куьмек гун я.
+– ЦЗН-ДА учетда акъвазнавай бейкар агьалидивай гьукуматдин патай гьикьван пул къачуз жеда?
+– Чи Центрада регистрация авунвай кӀвалахдик квачир касдиз махсус пособие гузва. Амма адан кьадар ва гудай вахт са шумуд себебдилай аслу я. Месела, виликдай вуна гьина, эхиримжи йисуз гьикьван кӀвалахнаватӀа гьабуруз килигна лап вини кьилин ва лап тӀимил кьадардин пособие тайинарзава. ЦӀийи закондин бинедаллаз кӀвалах авачирвал тестикьнавайбуруз алай йисуз пособиедин вини кьилин кьадар 12793 манат я ва и жуьре пулунин лап тӀимил кьадар 1500 манат яз тайинарнава. Эгер кӀвалахзавай кас вичин хушуналди кӀвалахдилай элячӀнаватӀа ва я ам сокращение хьуникди кӀвалахдилай алатнаватӀа, адаз вацран мажибдиз килигна, гьалтзавай юкьван къазанжи гьисаба кьуна, сифте пуд вацра 75 процент, гуьгъуьнин пуд вацра 60 процент, амма вацра 5000 манатдилай гзаф тушиз пособие тайинарзава. Эгер са касди кӀвалахдик квачирвал тестикьдалди са йис амаз 26 гьафтедилай тӀимил кӀвалахнаватӀа, адаз бейкарвиляй пуд ��ацра 1500 манат гуда.
+– Алай девирда гьихьтин пешейриз гзаф игьтияж ава?
+– Исятда чпиз гзаф игьтияж авай пешеяр ибур я: эцигунардайбур, кӀвалер къакъаждайбур, михьдайбур, духтурар, логистар, IT технологийрин пешекарар, ашпазар, турагентар ва масабур.–
+КӀвалах жагъуриз низ четин я?
+– Чпихъ юкьван ва юкьван махсус образование авайбуруз, яни техникумар, колледжар куьтягьнавайбуруз кӀвалах жагъуриз регьят я. Амма чи идарадиз къвезвай чӀехи пай бейкарбурухъ кьилин образование ава. Абуруз кӀвалах жагъурун эхиримжи вахтара гзаф четин хьанва.
+– КӀвалах жагъурунилай гъейри куьне агьалийриз мад гьихьтин куьмекар гузва?
+– Алай вахтунда бязи агьалияр чи идарадиз чпин кьетӀен фикирар гваз къвезва. Ахьтин ксарин теклифарни чна фикирда кьазва. Чи цӀийи программадин бинедаллаз бейкарбуруз чна ахъайзавай субсидиядин куьмекдалди жуван хсуси кар ачухдай мумкинвал ава.
+– ЦЗН-ДИН куьмекдалди студентривай кӀвалах жагъуриз жедани? –
+Чи идарадин учетда анжах заочнидаказ кӀелзавай студентривай акъвазиз жеда. Абуруз 2021-йисалай эгечӀна гьукуматди гьар вацра 1500 манат пособие тайинарнава. Биржадай гузвай пособиедилай гъейри абурувай социальный контрактдин пулни къачуз жеда. –
+Тарихда вичин уьмуьр куьруьди ятӀани (кьве асир) дуьньяда агъавиле гьатнавай Америкадикай къе вири чилин алем сузада ава. Онкологиядихъай вирибуруз кичӀе я – им шак алачир кьиникь я. Гьа «раковый опухоль» хьиз къурху гуз, муьтӀуьгъ тахьайбуруз кӀурни гуз США сюзерендин ролда гьахьна, дуьньяда хьайи вири ханарилайни вине гьатна агъавиле ава. Кьифериз кацерихъай кичӀедай хьиз, вири уьлквеяр – тарихда еке цивилизацийрин кьилера хьайибурни кваз, муьтӀуьгъ хьана кьилел кьери яз иличиз хьайитӀани «ваъ» лугьуз тежез чпин хушуналди адан лукӀвиле гьахьнава. Индиядин тарихда еке дегишвилер тур, гьакӀ амай чкайрани машгьур арифдар Махатма Гандиди лагьайвал, анжах инсанди вичин ажузвал ва кичӀевал къалуруни, ам азадвиликай магьрумзава ва лукӀвиле твазва. Ажузвал ва кичӀевал гьардан вичин душман я. Гьа сифтедилай США-ДИН къузгъунри-империалистри къваларив гвай кьадардиз гъвечӀи халкьар, уяхни геж хьанваз, муьтӀуьгъарзава.
+Вири квелай башламиш хьанватӀа тарихда малум я. Технологийрай ва амай рекьерайни агалкьунар хьайи саксонский миллетдиз Британиядин къураматар (островар) бес жезвач. Сифте абуру къваларив гвай тӀимил халкьар авай уьлквейрин – Ирландиядин, Шотландиядин, Уольсдин агьалияр чпелай агъада авай, кьвед лагьай сортунин инсанар яз малумарна, вири рекьерай абур агъада тваз, кваз такьаз, чпин крара лукӀвиле ишлемишзава. Аксивилер шумудра пайда хьанатӀани, гьар сеферда кӀур гуз, гуж гъалибиз чпин агъавал давамарзава. Вучиз лагьайтӀа Британиядин империяди абур а чӀавуз «недочеловекар» яз гьисабзавай.
+И сергьятар бес тахьай саксонарконтрабандистар, террористар (а чӀавуз абуруз «Джентльмены удачи» лугьузвай), флибустьерар (гьуьлерин къачагъар) амай криминалитетни галаз Западный полушарийдихъ сухулмиш хьана, Американский континентда колонизация башламишзава. Чкадин гьеле цивилизациядикай яргъа амай халкьар къурхуйрал, гужунал, къуватдал муьтӀуьгъариз, вагьшивилел абур истисмариз (эксплуатация) чпин агьваллувал хъсанариз, девлетар артухариз эгечӀна. Абурун кьилин алат инсафсузвал хьана. МуьтӀуьгъ тежез чалишмишвилер къалурай чкадин аборигенариндейцияр барабар тушир дявейра, ягъунра телефзава, амукьай лап тӀимилбур (ажузбур, дишегьлияр, аялар) яшамиш жез къулайсуз сергьятриз акъудна резервацийра – саки ачух дустагъра твазва.
+Ачухвал абурун анжах гьа резервацийрин майданар тир. Саксонриз абур яшамиш жезвай чилер герек тир (нефть, газ, къванци цӀивин, амай вири чилин девлетар). Саксонар идални сергьятламиш хьана акъвазнач. Инкар тежедай делил яз малум я – чӀуру рапар ягъиз, заразный (садакай масадак акатдай) азарар кутаз абур чкадин инсанар тергиз эгечӀна. Континентда виш агъзуррал авай индейцийрин миллет къе тек вишерал гьисабиз жезва. Са гележегни амайбурухъни авайди туш. Гьа ихьтин амалрилайни гьерекатрилай башламиш жезва саксонский Америкадин тарих. Агъавилин ролда гьатнавай миллетдиз зегьмет чӀугваз кӀанзавач. Гъиле еке майданар, мублагь чилер, уьруьшар, чилин девлетар гьатнава, ибур ишлемишна кӀанзава, рабочияр-лукӀар герек я. Гьавиляй рабовладельческий режим башламиш хъийизва. Им первобытно-общинный строй дегишай адетдин лукӀвилин строй туш. ЦӀийи асирдин цӀийи жуьредин лукӀвилин девир я. ЛукӀвилин колониальный режим цӀийи кьилелай башламиш хъийизва. Системада туна пароходра аваз миллионралди чӀулав хамунин (негрияр) фялеярлукӀар гъиз зегьмет алай вири хилера ишлемишиз хьана. ЛукӀаралди алишвериш зурба бизнесдиз элкъвена, инсанар малар хьиз, маса гуз ва къачузвай аукционар-базарар адетдин ва гегьенш хьанвай къайдадиз элкъвена. Миллиардар къазанмишай вагьшияр-рабовладельцияр гьуьрметда авай ватандашар хьана и уьлкведа. Гьа колониальный психология США-ДИН властдин ва элитадин кьилера гилани деринда ама, гьам давамаризни алахънава. XX асирдалди Америкадин империалистрин гьерекатар гьелелиг Европадиз ва амай континентриз чкӀанвач, чеб чпел чпин майданра машгъул я. Лугьун, ина промышленность, технологияр, илим вилик физва, уьлкве лукӀвилин зегьметдал девлетлу жезва, масанра акьван авачир капиталистар-миллиардерар инра пайда хьана. Гьа икӀ, американский «миф» арадал къвезва. Гуя инаг демократиядин макан я, виридахъ сад хьтин ихтиярар, къазанмишдай мумкинвилер ава. Америкадин уьмуьрдин къайда виринра чешне яз малум жезва. ХХ асирда США гегьеншдиз Европадиз гьахьзава. Абурун азгъунвилин, гьахъсузвлин, вагьшивилин къамат ва гьерекатар Дуьньядин кьвед лагьай дяведилай малум жезва. Сифтедилай ина абуруз физвай дяве акьван итижлу туш. Гьелелиг абур тихоокеанский регионда Япониядихъ галаз дяведик ква. Анжах 1942-йисуз США Германиядин аксина СССР ва Британия галаз коалиция (союз) арадал гъана дяведик экечӀзава. Абурун дяведин гьерекатар, гьа виликдай хьиз, Япониядин ва гила Германиядин авиациядихъ галаз цаварин ягъунра иштиракунал сергьатламиш жезва. Гьахъ патал лугьун, чилин ягъунра иштиракзавачтӀани, фашистрихъ галаз гьакъикъатда дяве тухузвай СССР-ДИЗ абуру военный ва суьрсетдин куьмекар гуз хьана. Союзникар я, са душмандихъ галаз женгина ава лагьана ваъ, пулдихъ, бурж яз – «ЛЕНД-ЛИЗ» программадин сергьятра аваз. СССР-ДИ и буржар ахлудунин кӀвалах саки 70-йисаралди давам хьана.
+Россияда 2025-йисалди автомобилар акъудун кьве сеферда артухардайвал я. “Новости” РИА-ДИ хабар гузвайвал, идакай РФ-ДИН вице-премьер, промышленностдинни алишверишдин министр Д.Мантурова малумарна. Ихтилат чи уьлкведа туькӀуьрзавай автомобилрин вири жуьрейрикай физва.
+Алай йисан апрелдин вацра Хуьруьгрин хуьре кардик квай просвещениедин "Люминари" Центрди ва Нальчик шегьердин этнографиядин ва музыкадин «Ored Recordings» тешкилатди Ахцегь районда лезги халкьдин куьгьне манияр жагъурунин экспедиция кьиле тухвана. "Люминари" Центрдин тербиячи аялар Ахцегьа ва Хуьруьга къекъвена, абуру манияр лентӀиниз къачуна ва нетижада музыкадин кӀватӀал арадал атана. Лугьун лазим я хьи, лезги чӀал, чи бубайрин адетар, дидейрин манияр къвезвай несилрив агакьарунин карда «Люминари» Центрди къачунвай сифте камар гзаф чӀехи мана авайбур я, абуру чпин сифте бегьерни ганва. ЦӀинин 12-14-майдиз Махачкъаладин "Темп" тӀвар алай ва Хуьруьгрин хуьруьн культурадин КӀвалера и кӀватӀалда гьатай манияр тамамарзавай ашукьрин "Шарвили" дестеди, фольклордин "ТӀури" ансамблдин манидарри, Хуьруьгрин хуьряй тир манияр тамамарунал рикӀ алай Багъдагуьл Рамазановади ва Алиса Акимовади иштиракай концертар кьиле фена. Абурун программайра гьакӀ Карачаево-Черкессиядай атанвай мугьманрин цӀийи десте "Ored RECORDINGS"-ДИ тамамарай нартрин эпосдин, ХХ ассирдин сифте кьилерин шехьунин ва гьар жуьре адетрин манийри еке чка кьуна. Тамашачийри и цӀийивал гурлу капарал кьаршиламишна. Манидаррик лагьайтӀа, лап еке гьевес акатуналди, абуру мадни рикӀел хтай халкьдин манияр тамамарзавай. Мярекатдин эхирдай "Люминари" Центрдин администрацияди концертдин иштиракчийрив Гьуьрметдин грамотаяр вахкана, цуькверин кунчӀар ва пишкешар багъишна.
+И риваят чаз 1997-йисуз ахцагьви Пирсаидов Юсуф муаллимдивай (хайи йис – 1939) ван хьана. Надир шагьди лезги чилер, хуьрер дарбадагъзавай зулуматдин вахт тир. Душманди Ахцагьа Шагьбани къеледин къван-къванцелни кваз тазвачир. Маса чара амачир, Ахцагь камаллу къужаяр са йифиз чинебадаказ кӀватӀ жеда Шарвилидин чӀутӀан чилик кӀвале чпин чӀехи Меслятдиз. Гьанлай къарагъна, экуьнахъ фад фида абур КӀелез хивез, Шарвилидикай куьмек кӀанз. Лугьуда хьи, секин тӀебиат са легьзеда чӀур хьана: къати тӀурфан акъатна, рагъ чӀулав булутри кьуна, дагълар пад жери ванцелди цавар рахана, чӀухадихъ (гужлу юргъ) галаз санал цӀайлапандин яргъи хьелер къурна чилерал… Душманни, ислягь жемятни, кичӀела, чуьнуьх хьана далдайрик. Анжах са къужаяр, налугьуди руьгьсуз къванер я, къах хьана амукьна хъел авай тӀебиатдин хура. Бирдан, аламат! Гужлу цӀайлапанди яна КӀелез хивин хур. Пад хьана раг. ЭкъечӀна анай Шарвили. Гъилени ава жазалу залан тур. «Къарагъ, алпанвияр, сад хьухь! Гьа им я Ватан патал чан къурбанд ийиз кьегьалвилин чӀав! Уьмуьр, Ватан кӀан хьунин цӀун ялав куькӀуьрна рикӀе, захъ галаз сад хьухь куьн азадвилин женге!»- гьарайна пагьливанди дагълар, цавар къарсурдай ванцелди. Жуьрэт гьатна алпанвийрин, кичӀ – душмандин рикӀера. Яракь гваз къарагъай дагъвийрин хура гьич дурум гуз хьанач душмандивай, катна. Шарвилидиз вичин чилер, сергьятар хъсандиз чизвай, абур хуьз гьамиша гьазур тир. Душмандин кьацӀай гъил-кӀвач хкӀур чӀавуз адан гьар са чӀиб чил, булах, вацӀ, тепе рикӀиз мадни играми, багьа жедай ва абур хуьз къарагъдай. Эхь, къадимлу тарихдин зурба вакъиаярни кьегьалар халкьди вичин рикӀе къадирлувилелди хуьзва. Абур рикӀел аламай кьван гагьда несилрин рикӀелай ватандал дамахунин, ам хуьнин гьиссни алатдач. Гьа са вахтунда фольклор гьамиша археологиядихъ галаз гъил-гъилеваз фин лазим тирвилин шартӀ, гьайиф хьи, чавай вилив хуьз жезвач.
+Адетдин, чи багълара акъатзавай некӀедин хъчарикай (одуванчик) инсанриз дава-чара жедайди гзафбуруз малум я. И набататдин (ругуна хкатзавай) гьалимади ва (хъчар ргай циз вегьена турла хкатзавай) жевгьерди, гьар юкъуз ишлемишайла, гастрит аваз хуквадин сокдин кислотность агъуз аватнавайла, хуьрек цӀурурунин гьал хъсанарда, бедендикай ракьуцӀар «(«шлак») хкудуниз куьмекда. Набататдин вири паяр ишлемишиз жеда: пешер, цуьквер, дувулар. Квай туькьуьлвал хкатун патал пешер виликамаз кьелен це твада. Ахпа абур кьурурайтӀани ва я кьеле туртӀани жеда. Цуькверикай биологический кьетӀи гзаф къиметлу дарман жеда: са къат цуькверал пасукӀ кӀвахда, адан винелай мад са къат мичӀи ранг акъатнавай хъипи кьилер (цуьквер) экӀяда, гьа икӀ къатба-къат къаб ва я катул ацӀурда. Винелай эцигнавай залан шей кьве гьафтедилай алудда. Идалай гуьгъуьниз гзаф ширин дарман гьазур я. Набататдин дувулар ноябрдин вацра чиликай хкудда. Абур чуьхвена, куьлуь-куьлуь кӀусариз атӀуда, кьурурна, ахпа духовкада са тӀимил ярувал акъудда. ИкӀ гьазурай дувулрикай чайдин са тӀурунавайбур къачуна, са истикан циз вегьеда ва вад декьикьада ргада. Гьазур хьайи гьалимадик нек, къаймах, пасукӀ кутада, гьа икӀ лап хъсан дарман, чӀулав жигер (лекь) мягькемардай, сагъардай кофе жезва. Адахъ бедендикай туькьуьл хкуддай, гьатта лекь ракдин азардик азарлу хьунин вилик пад кьадай къуват ава.
+Къазалийрин ГЬАСАН, Хуьруьгрин хуьр
+Цифед кьуна чилер, цавар, Амач къе чаз чими гьава, ЧӀиш авахьиз ламу я чил, Рекъирзава гьавади гъил. Цифедикай затӀни такваз, Нехирбанди гузва гьарай. Нехир катиз чарад къацаз, Малдиз дагъда авач кьарай. Цуьк акъудай таран хилел, Живни ала адан кьилел, Жив цӀрана экъечӀда рагъ, Билбил рахаз хъуьреда багъ. Зегьмет чӀугваз жеда ялгъуз, Виниз техжез хьайила агъуз, КӀвалахда тум чилик кутаз, Зулун бегьер фикирдаваз. Гатфар гьава шумуд жуьре Дегиш жеда йикъан къене? Цуьк акъудай гуьзел вахтар, РикӀиз хуш я цӀинин гатфар.
+Гатфар чими са юкъуз, Хкаж хьана яйлахдиз, Чими ракъини пел куз, Акъатна зун Ялахъиз. Кьитедив агатайла, Галукьна михьи шагьвар, Муькъвелай элечӀайла, Кьуранвай акуна багълар. РикӀел алама вахтар, Емишрин авай багълар, Суьруьярни нехирар квай, Гуьнедин кьакьан дагълар. Авахьзавай цин ванцел, Гьахьна зун хуьруьн юкьва, Ацукьна кимин гъварцел, Цин ван, шагьвар япараваз. Школада унай кӀвалах, Зи бубади гуз тарсар, Къведай иниз гваз дамах, Ялахърин гуьрчег рушар. КӀамун чина куьгьне хуьр, ЧкӀанвай михьиз кӀвалер, Бубайрин фенай уьмуьр, Уяхзама ана руьгьер. Шумуд фена бубаяр, Дагълара туна гелер, Ама гена къе рухваяр, Хуьзвай бубайрин сирер. Гьайиф, тӀимил ама инсан, Тухузвай лайихлу уьмуьр. Хуьзва абуру бубайрин, Къадим Ялахърин хуьр.
+Аллагьди халкьнава инсан, Гьар са къилих-хесетдин, Дуьньяда я атӀан мугьман, Пар ава къуьне кьисметдин. Инсан хьун я четин кьисмет, Инсанвал хуьн – мадни четин, Инсан хьун я зурба девлет, КьатӀуз жезвай нямет, чил. Вучиз ятӀан, вердиш туш чун, Сагърай лугьуз хъсанвилиз. Вучиз ятӀан дегиш туш чун, Къимет гуз инсанвилиз. Вучиз ала инсан чилел? Хъсан са гел таз тахьайла, Уьмуьрдин пар авай къуьне, Лайихлуз тухуз тахьайла?
+Дарих жеда бязибур икӀ, Вичиз девлет хьанач лугьуз, Хиялра аваз нез жеда рикӀ, Аллагьди заз ганач лугьуз. Масадални пехил жеда, Чарад лап агъур акваз, Хъсан карни туькьуьл жеда, ВИЧ-ВИЧИВДИ кӀевиз рахаз. Гайивилел рази яз вун, Балайрикай фикир тахьун, Гьуьрмет аваз уьмуьр тухун Бес им тушни Аллагьди гун? Кефи къумбар, сагъвални хьун, КӀвале аваз фуни къафун, Архаиндиз кӀвале ксун, Бес им тушни Аллагьди гун?
+Са касни гьич тахьуй сефил, ТӀар тахьурай саданни кьил, Хан тавуна кефи, гуьгьуьл, Ша, гьуьрмет ийин кьуьзуьдаз! Хизандин вич берекат, Гьар са кардин гьерекат, Суфрад дамах гьакъикъат, Ша, гьуьрмет ийин кьуьзуьдаз! Кьуьзуьди тирла ялгъуз, Текдиз вич амай чӀавуз, Куьмекна хьиз адаз са кӀус, Ша, гьуьрмет ийин кьуьзуьдаз! Лап хъсан затӀ я жегьилвал, ГалачиртӀа кьуьзуьвал. Хвена Аллагьдин дуьзвал, Ша, гьуьрмет ийин кьуьзуьдаз!
+Зуьгьре гъетре хьиз, экв гайи, Чина берекатдин нур хьайи, Уьмуьрда лап куьмек гайи, Гьар са кардал абур гъайи. Амай вири зи уьмуьрда, Абур хуш яз заз амукьда. Пашман чӀавуз, гьакӀ шад тирла, Абур рикӀел хкиз зун ацукьда. Гъедрез вичин нур амай кьван, КӀанивал гун экуьвилиз, Дуьньядал чунни я мугьман, Шукур хьуй, Ви ЧӀехивилиз!
+Садлагьана гъвечӀи аял КӀвачел акьалтна катна вич, Хвешивилив ацӀана кӀвал, Кьил амачиз шадвилин гьич. Садлагьана къизилгуьлди Къацу багъда цуьк акъудна, Гатфар атай хвешивиляй, Муьгьуьббатдив рикӀ ацӀурна. Садлагьана атана жив, Лацу хьана багълар, чуьллер, Шадвили лап ацӀурна сив, Амачир хьиз мад шадвилер. Садлагьана зи ярди заз, Хьуй лагьана заз гаф гана, Ярди гайи гафуни заз, Муьгьуьббатдин марф гъана. Садлагьана рак ачухна, Хва хтана аскервиляй, Руьгьдин къуват мад артухна, Хва къужахдиз атайвиляй.
+Булахдин кьилел кьве паб Итимрикай пис рахазвай, Сада садаз гуз хъсан яб, Чинин рангар дегиш жезвай. ИкӀ жедани, я чан вах, бес Итим кимел экъечӀ тийиз? КӀараб хьанва сивевай мез, Зи чӀалаз ам килиг тийиз. Паб хьиз, кӀвале авазва ам, КӀвалин ийиз кӀвалахар, КӀвале кӀандач заз ихьтин лам, Чанда авачир дамахар. За вуч лугьун, я чан вах, ваз Зи гъуьлни лап са пӀир туш, Куьчейра жеда ички хъваз, Виридаз ашкара я, сир туш. Дамахдив алукӀай партал ЧӀудгъун хьана аквада ваз, Кимелни акъудда къал, КӀвализ хкида кӀулаваз. Чна акӀ хьайила, чан зи вах, Ша, итимар ийин дегиш, Садаз хьурай гвайди дамах, Муькуьдини – кӀвале вердиш.
+Алукьнава гуьзер гатфар, Уях хьанва гила халкьар, Гьарда вичин кӀвалахзава, Зегьмет чӀугваз, дамахзава. Япа ава къушарин ван, Чпин гьални я лап кӀубан, Ажеб гуьзел вахт я гатфар, Зегьметкешрин бахт я гатфар!
+Сагърай зи, дустар, Заз пара кӀани. Къуй экуь къастар Акъатрай кьилиз. Дуствални садвал Чахъ аваз хьурай, ГьакӀни абадвал Чахъ галаз хьурай. Дустар, зи дустар, Шад хьурай рикӀер, Гуьгьуьлда – гатфар, Рекье хьуй эквер.
+Куьгьне хуьрер,сурар хьтин, Вахт хьайитӀа, кьил чӀугвада, Жезмач завай, хьанва четин, Жегьилзамач, кьуьзуь жезва. Алатнава арандиз халкь, Регьятвилер кӀан я чандиз, Хуьруьз гила амач сурагъ, Шел къвезва ширин чандиз. Жагъизмач чаз бубайрин сурар, Тухумдин гъал кьатӀ хьана хьи. ХарапӀ хьанвай багъри юрдар, Акваз рикӀ цӀразва, тӀар хьана хьи.
+Сев ацукьнавай кимел СикӀ атана салам гуз, КӀуф гъана вичин сивел, Рахана ам гаф АТӀУЗ.«ВАХТАР гила чибур я», ИкӀ лугьуз, сикӀ РАХАЗВАЙ,«ЧИЛЕР, мулкар зибур я Вил вегьйла аквазвай». СикӀре лугьузвай чӀалар Эх жезвачир севревай, ЖАКЬ-ЖАКЬИЗ жакьваз сарар, Ргазвай иви рикӀевай. Севре хвена сабурвал, Эхирдалди яб гана, Кимел хьана бегьем къал, Чакъалри футӀфа гана. Севрен вилер ацӀана, Ада сикӀрез лагьана:– Чилер, мулкар вибур я, Кайи чанар чибур я.
+Ахцегь къеле, КӀеледин хев, Лезги чилин гужлу рекьер, Хуш гележег авай рикӀер, Гекъиг жеда дуьньяда квев? Дарда авай чӀавуз Ватан, Хуьн лайих я гьарда жуван. Дяве гьикьван четин ятӀан, Ватан хуьда жув кьейитӀан. Шарвили, чан Шарвили, Шарвили ваз ван хьурай чи, Маса тӀварар алатӀани, Шарвилияр я чун вири. Шарвилидин веси я ам, Гьазур я чун ийиз тамам, Гьажи Давуда къалурай рехъ, Тамамарда гъимир гьич шак. Чи аямдин игитар я Бизнесменар, пагьливанар, РикӀел гъана халкьдин дердер, Алудзавай четинвилер. Кара-Куьред Керимовар, Чепивияр – Шириновар, Жигерханни Луткунавай ГьакӀ Нариман ахцегьви хва. Мад са жерге чи лезгияр, ТӀвар дуьньядиз чкӀанавай, Ибур халкьдин я игитар Чаз Аллагьди вичи ганвай. Чун вири я Шарвилияр, САДА-САДАВ гъил гекъигдай, Бул хьурай квехъ берекатар, Миллет хуьзвай, чан лезгияр!
+Ахцегьви Жабраил Гьажиевакай азаддиз кьуршахар кьунин акъажунра 74 килограммдин заланвилин категориядай гъалибчи хьана. Къуй адахъ гележегда мадни еке агалкьунар хьурай, ам Олимпиададин дережадив агакьрай!
+Алай йисан 25-майдиз райондин школайра эхиримжи зенгиниз талукьарнавай шадвилин линейкаяр кьиле фена. Алай йисуз эхиримжи зенгини райондин школайрин 11-классрай тир 74 выпускникдиз ва 9-классрин 289 выпускникдиз ван авуна. Школайрин шадвилер вири районра раймуниципалитетдин ва хуьрерин администрацийрин кьилерин, образованидин Управленидин пешекаррин ва общественный тешкилатрин, депутатрин ва жегьилрин диде-бубайрин иштираквал аваз тешкилнавай. Школаяр куьтягьзавай жегьилриз серенжемрал хуш келимаяр лагьана ва насигьатар гана. Къейд ийин, райондин вири школайра суварин, гьа са вахтунда са кьадар сефилвилин гьалар авай. Школадихъ галаз чара хьунин сувар адетдин зенгинин ванцелди бегьем хьана. Ада школайрин тарсар куьтягь хьун лишанламишна. Майдин 23 даз 11-класс акьалтӀарзавай жегьилри химиядай, литературадай ва географиядай ЕГЭ-ДИН сифте имтигьан вахкана. Химиядай тухузвай имтигьанриз атун лазим тир 33 иштиракчидикай 30 кас чкадал атанвай. Литературадай имтигьанда атун лазим тир вири 4 касдини иштиракна. Географиядай имтигьан вахкузвайбур авачир. Имтигьан вични вахтунда ва адетдин къайдада, кимивилер ва критика авачиз кьиле фена. Серенжем тайинарнавай вахтунда бегьем хьана. ***
+Нариман ГЬАЖИЕВ, зегьметдин ВЕТЕРАН(ЭВЕЛ 20-нумрада)
+1943-йисан ноябрдиз немсеринни Украинадин миллетчийрин оккупацияда хьайи Запорожье шегьерда вагьшивилералди кьиле тухвай массовый кьиникьрин шагьид хьайи Александр Шилходи рикӀел хкизва: «Са шумуд йикъан къене чкадин совхоздин къвалав гвай кӀама (балка) шегьердин вири чувудар яна телефзава, ахпа катна чуьнуьх хьанвайбурухъ къекъвез хьана. Украинадин миллет леке квачирди хьун патал какахьай (смешаный) хизанра авай вири аяларни телефун лазим тир. Немсерин СД-ДИН полициядин справкада КХЬЕНВА:«БОЛЬШЕВИКАР,ЯНИ Советрин кьушунар шегьердай экъечӀзамазди чкадин украинвийри чувудриз акси «тарифлу» акция (кьиникьар) кьиле тухванва. Добромил шегьерда Синагогдиз (чувудрин клиса) цӀай яна кана. Самбор шегьерда украинвийри 50 чувуд азиятдик рекьизва. Ибур вири архивдай къачунвай делилар я. Ингье мад са жерге документар: «Убийство еврейского населения членами Украинских нац.организаций». Абурай инсанар зулумдик телеф авунин шикилар (жуьреяр) малум хьунилай гъейри, къенин нацистский Украинадин государстводин бине «Украинство» гьикӀ арадал атанатӀани аквазва. Фадлай яракьдава лозунг: «Украина понад усе!», яни «Украина превыше всего!». Гьа и лозунг гваз ина 2013-2014-йисара «Евромайдан» кьиле фена. Законлу президент акъудна властдиз Западдин регьбервилик кваз националистар (миллетчияр) къвезва. Национализмдин бине гьеле 1918-йисуз эцигзава. Гьа йисара «ОУН-ДИ (Украинадин миллетчийрин тешкилат) немсерин командованиедик кваз инсафсузвилихъ сергьят авачир, Еврейский погромар» (чувудар кьиникь) кьиле тухузва. 1920-йисан июлдиз Подволочицк шегьерда вири чувудар телефайдалай кьулухъ адан мукьув гвай са хуьре 7 кас чан аламаз фура кӀев хъийизва. Ихьтин тежриба Украинадин миллетчийрихъ екеди ава. Абрам Розен лугьудай касдивай тухвай силисдин протоколдай аквазва: 1943-йисан апрелдиз Золочевский районда авай Еврейский гетто (чувудар яшамиш жезвай квартал) тергзава. Золочев шегьердин «Зеленый рынок» тӀвар алай майдандал вири чувудар кӀватӀна гвай къиметлу шейэр, имаратар къакъудна вири яна рекьизва, аялар чан аламаз чувалра тваз фуруз гадарнава. Гьа икӀ 300 аял телефнава. Ихьтин гьерекатар фашистрихъ галаз санал Украинадин нацистри гзаф авунва. Телефзавайбур са чувудар хьанвач. 1-Украинский фронтдин Политуправлениеди 1944-йисан февралдиз хабар гузвайвал, миллетчийри чувудрихъ галаз массовыйдаказ Польшадин, гьа Украинадин чпин патал алачир ислягь инсанар телефиз хьанва. Есирвиле гьатай бандеровчи Иван Васюка къалурайвал, вич авай отрядди Польшадин Старики, Вязовка, Углы ва маса хуьрерал гьужумна 1500 кас тахсирсуз инсанар телефнава. Васюка хиве кьурвал, са вичи 19 кас тергнава, гьабурукай 8 итим, 6 дишегьли, 5 аял. Ишлемишзавай яракьни чукӀуларни, нажахарни бейбутар (кинжалы). Гьа икӀ укронацистри чпин нацистский вагьши руьгь мягькемарзавай. Украинадин партизанрин гьерекатдин (отряддин) штабдин начальник Тимофей Строкача хабар гузвайвал, зулумдик инсанар телефун (чан аламаз аялар фурара тун, тарарихъ гелягьиз абурун кьилер кукӀварун, чукӀулрал руфунар къазун) чпикай са наци №1 хьун патал ваъ, чпиз цивилизованный фашистрин гъилик нуькервилин чка гун патал тир. И кардиз ачухдиз эверзавай статья (макъала) Украинадин миллетчивилин дестедин «Украинский вестник» журналдай жагъанва. Фашистрихъ галаз са фронт хьана женг чӀугуниз эверзава, вучиз лагьайтӀа Германиядин миллетдилай кьулухъ чеб миллет №1 я. Украинадин гьисабдай немсери абуруз аслу тушир «Украинский держава» туькӀуьрун хиве кьунвай. Гьавиляй Украинский нацистар хамунай экъечӀиз алахънавай.
+Зун, Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин 10-классдин ученица Асулова Хадижа я. И мукьвара райондин образованиедин управленидин гуьзчивилик кваз Советрин Союздин Игит Валентин Эмироваз талукь конкурс кьиле фена. Хуьруьг Тагьира Валентин Эмироваз бахшнавай шииррикай сад – "Гьавадин пагьливан" за рикӀел хкана ва ам кӀелна. Дугъриданни, шиирда Валентин Эмирован кьилел атай вакъиайрикай хъсандиз кхьенвай. Шиир кӀелунай зун 1-чкадиз лайихлу хьана.
+Райондин кьил ва даях Абдул-Керим Нажмудинович Палчаеваз, гьар жуьредин конкурсар тешкилзавай Нариман Газалиевичаз ва вичин кардал рикӀ алай, дидед чӀал хуьзвай гьуьрметлу зи муаллим Умагьан Агъабубаевнадиз кьетӀен чухсагьул лугьуз кӀанзава.
+За, Ахцегьрин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай 1-нумрадин юкьван школадин 11-классдин ученица Магьарамова Руминади, и мукьвара райондин образованиедин управленидин къаюмвилик кваз кьиле фейи ХХ асирдин Гомер СтӀал Сулейманан 155 йисан юбилейдиз талукь конкурсда иштиракна ва 1-чка кьуна. Ана за шаирдин "Ише тефир жуван гафар" шиир кӀелна. Къе заз, жуваз дидед чӀалан сирер ачухнавай ва ам кӀанарзавай, вичихъ еке тежриба ва бажарагъ авай муаллим Умагьан Агъабубаевнадиз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьуз кӀанзава. Ада чаз дидед чӀал, хайи Ватан, халкьдин хъсан адетар чирзава. Умагьан муаллимдин гьар са келима – са къизил, еке гьевесдивди чаз гузвай хайи чӀалан гьар са тарсни, са хазина я! Чаз аквазвайвал, алай макъамда, гзаф аялри дидед чӀалаз гьяз хъийизмач. Заз чиз, и кӀвалах гьам диде-бубадин, гьамни бязи муаллимрин бушвал себеб яз арадал къвезва. За, лагьайтӀа, жув бахтлу кас яз гьисабзава. Куьз лагьайтӀа, заз кьисметдай дерин чирвилер авай, абур мергьаметлувилелди чаз пайзавай, вични хайи чилел, дидед чӀалал, бубайрин адетрал ашукь муаллимдин гъилик кӀелдай мумкинвал хьана. Зи дидедини заз и рекье еке куьмекна. Ада заз лезги манияр чирзава. Ибурулайни алава яз чи райондин регьберрини хайи чӀал хуьниз кьетӀен фикир гузва. Конкурсдин нетижаяр кьурла, 1, 2 ва 3-чкаяр кьунвай иштиракчийриз райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван патай Гьуьрметдин чарар ва пулдин премияр гана. И карди чун, мадни гьевесламишна. Гележегдани дидед чӀалаз, Ватандиз къуллугъ авунин карда чак лувар кутуна. За рикӀин сидкьидай АБДУЛКЕРИМ Нажмудиновичаз, райондин образованиедин управленидин начальник Халидин Жаферовичаз, зи муаллим Умагьан Агъабубаевнадиз конкурсдин вири иштиракчийрин патай чухсагъул лугьузва.самоуправления в Российской Федерации», собрание депутатов МР «Ахтынский район» решает:1. Передать из собственности муниципального района «Ахтынский район» в собственность Республики Дагестан земельный участок автомобильной дороги местного значения общей площадью 33509 кв.м. «Курукал-Ухул» км 10-км 18, с кадастровым номером 05:22:000029:690, расположенный по адресу: Республика Дагестан, Ахтынский район, село Ухул.2. Отделу экономики и земельно-имущественных отношений администрации МР «Ахтынский район» осуществить в установленном законом порядке передачу имущества, указанного в пункте 1 настоящего решения, из муниципальной собственно��ти в собственность Республики Дагестан. 3. Настоящее решение вступает в силу со дня его официального опубликования в газете «ЦӀийи дуьнья» и подлежит размещению на официальном сайте МР «Ахтынский район».
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 313,08 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет, гьа виликдай хьиз, 200 манатдай кхьиз жеда. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-июндалди давам жезва. Чи реквизитар: ИНН 0504007157 КПП - 050401001 Р/СЧЕТ - 4070181700001000026 Л/СЧЕТ - 2003Ш29490 БИК -048209001
+Чинин кӀалубдиз, рахунин тегьердиз, къекъуьнин еришдиз, хесетдиз, къилихдиз ва маса ерийриз килигна, инсандикай рахадайла, лугьуда: ам вичин бубадал, дидедал ва тухумдин маса векилрал атанвайди я. Эгер чна дериндай дикъет гайитӀа, са бязи инсанрин амалар, хесетар чпин тӀварариз килигайбурни жезва. Чи макъаладин кьилин игитдин тӀвар Секинат я. Секинат – секин къилихдин инсан.
+Чна макъаладин кьил яз кхьенвай «Секинвал авачир Секинат» гафар кӀелайла, гзафбуру суал гун мумкин я: секин къилихдин инсан хьайила, бес ваз ам секинвал авачир Секинат яз гьинал акуна? За жаваб гуда: къилихдиз секинди ятӀани, вичин кӀвалахда, общественный крара, хизандин къайгъуйра секинвал авачир инсан я ам.
+Чи ихтилат Расул Гьамзатован тӀварунихъ галай Дагъустандин Милли библиотекадин хайи ерияр чирдай ва милли литературадин отделдин кьилин библиотекарь, РД-ДИН культурадин лайихлу работник, «Дагъустандин намус ва дамах» ордендин сагьиб, центральный ва республикадин газетринни журналрин мухбир, тешкилатчи, вичикай рахадайла Инсан ва Пешекар гафар чӀехи гьарфарилай кхьиниз лайихлу тир Мусаева Секинат Нурудиновнадикай я. С.Н.Мусаева 1954-йисан 15-январдиз Ахцегь райондин КьакӀарин хуьре дидедиз хьана. Дагъви руша юкьван школа, Дагъустандин культурадинни искусстводин училище акьалтӀарна. Вичин зегьметдин рехъ Секината 1974-йисуз А. С. Пушкинан тӀварунихъ галай Республикадин библиотекадин хайи ерияр чирдай (краеведческий) отделдин библиотекарвилелай башламишна. Гуьгъуьнлай Секинат Нурудиновнади, чна винидихъ къейд авурвал, республикадин Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай Милли библиотекада отделдин кьилин библиотекарь яз кӀвалахзава. Вичи хкягъай пешедал ашукь хьайи, чирвилерихъ къаних С.Мусаевади 1986-йисуз Дагъустандин госуниверситетдин филологиядин факультетдин библиотекайрин отделение заочнидаказ акьалтӀарна. Секинат Нурудиновнадикай рахадайла, къейд ийиз кӀанзава хьи, са шумуд йисан вилик ада Алкьвадар ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН уьмуьрдин ва яратмишунрин рекьиз талукьарна республикадин Милли библиотекада тухвай, гьакӀни 2-3 маса мярекатда иштиракун зазни кьисмет хьана. Зун адан тешкилатчивилин алакьунрал, кӀвалахзавай тегьердал гьейран хьана амукьнай. Мадни, Секинат М��саевади «Лезги газет», «Дагестанская правда» газетриз кхьизвай макъалайрихъ галазни зун фадлай таниш я. Заз Секинат вахан мухбирвилин хатӀни гзаф бегенмиш я. Вичи яргъал йисара «Дагестан» РГВК-ДА регьбервал гудай жавабдар къуллугъар тамамарай, эхиримжи йисара Сулейман-Стальский райондин Информагентстводин руководителвиле кӀвалахзавай Камилова Гуьллер Айдунбеговнади вичиз фадлай ва хъсандиз чизвай Секинат Мусаевадикай, хъсан инсан, тежрибалу пешекар яз, заз разивилин хуш гзаф келимаяр лагьана.
+– За гьеле Махачкъалада кӀвалахзавай йисарилай зини Секинат Нурудиновнадин арада дуствилин, яратмишунрин сих алакъа ава, – лугьузва Гуьллер Камиловади. – Чна саналди хейлин мярекатар тешкилна, кьиле тухвана, эдебиятдин, марифатдин, шадвилин мярекатра иштиракна, и кар, дуствилин алакъаяр алай вахтундани давам жезва. Гьавиляй завай рикӀел гъил эцигна лугьуз жеда хьи, Секинат Нурудиновна акьалтӀай къени къилихдин, ширин мез, ачух рикӀ авай инсан, хиве авай везифаяр намуслудаказ кьилиз акъудзавай пешекар, хизандин къул хуьзвай мегьрибан дишегьли я.
+Г.Камиловадин гафар ван хьайила, зи рикӀел Дагъустандин халкьдин шаир Майрудин Бабаханован «Заз инсанар акуна» шиирдин цӀарар хтана:
+Заз инсанар акуна Ракъини хьиз нур гудай, Ризкьи дардаз – фан тике, Чка дардаз хур гудай.
+Зун инанмиш я хьи, чи рикӀ алай шаирди ихьтин цӀарар Секинат Мусаева хьтин инсанар акурла кхьенвайди я. Секинат Нурудиновнадикай, адан кӀвалахдикай кхьенвай и макъала кӀелайла, бязибуру лугьунни мумкин я: «Библиотекада кӀвалах авун четин яни кьван?». За жаваб гуда: регьятни туш. Вични республикадин меркезда Милли библиотекада кӀвалах авун. Везифаяр гзаф я: кӀелчийриз лазим, чпиз герек ктабар жагъуриз куьмек гун, атайбурухъ галаз хуш рафтарвал авун, вахт-вахтунда экспозицияр, ктабринни журналрин выставкаяр тешкилун, машгьур писателрихъ, шаиррихъ, культурадин ва искусстводин устадрихъ галаз гуьруьшар тешкилун… Вири и крар-кӀвалахар С. Мусаевадилай алакьзава, виниз тир дережада аваз.
+Гьелбетда, гьар са кас, гьар са пешекар гьихьтинди ятӀа, адахъ галаз кӀвалахзавай касдиз виридалайни хъсандиз чир жеда. Ингье Р. Гьамзатован тӀварунихъ галай Милли библиотекадин хайи ерияр чирдай ва милли литературадин отделдин заведиш П.Т.Муртузалиевади ганвай характеристикада вуч кхьенватӀа: «Библиотекада кӀвалахзавай сифте йикъарилай эгечӀна С.Н.Мусаевади вич чирвилер авай, тапшурмишай кӀвалах михьидаказ кьилиз акъуддай, зегьметдал рикӀ алай, дердиникай хабар кьадай пешекар яз къалурзава. ада отделдин информациядин кӀвалахда активныдаказ иштиракзава, студентрихъ, дипломрин кӀвалахар кхьизвайбурухъ галаз консультацияр тухузва, ктабрин выставкаяр акъудзава, библиотекадин кӀвалахдикай ва тухузвай мярекатрикай центральный ва региондин изданийриз макъалаяр кхьизва… Дидед чӀаларин клубдин лезги секциядин руководитель яз, ада шииратдин, музыкадин ва литературадин вечерар, машгьур ватанэгьлийрихъ галаз гуьруьшар, краеведческий изданийрин презентацияр кьиле тухузва… Секинат Нурудиновна «Акимов Къурбан Халикьович» (2008-2009-йисар), «Гьуьсейнов О.М.» (2014-йис) библиографиядин кӀвалахрин автор я…». Характеристикадай и цӀарар кӀелайла, зун ахьтин фикирдал къвезва хьи, гьакъикъатдани, секинвал авачир инсан, пешекар я Секинат Нурудиновна.
+С.Н.Мусаевадин яргъал йисарин намуслу зегьмет РФ-ДИН культурадин Министерстводин, и Министерстводин культурадин работникрин профсоюздин, РД-ДИН культурадин Министерстводин, Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай Милли библиотекадин Гьуьрметдин грамотаяр, «Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник» (2002-йис) тӀвар, «Зегьметдин ветеран» медаль, ватанпересвилин тербия гунай «ГЕНЕРАЛ-ПОЛКОВНИК М. Т. Танкаев» гьуьрметдин лишан (2023-йис) гуналди къейднава.
+Секинат Мусаевадикай ва адаз ганвай наградайрикай рахадайла, алава хъийиз кӀанзава хьи, алай йисан январдин вацра Милли библиотекада мегьрибан и дишегьлидин 70 йис ва ада библиотекада кӀвалахиз 50 йис тамам хьуниз талукьарнавай шад мярекат кьиле тухвана. Чими ва тебрикдин келимайрихъ, цуькверин гзаф кӀунчӀарихъ галаз санал, мярекатдал Секинат Мусаевадив винидихъ тӀварар кьурбуралай алава маса наградаярни агакьна. Кьилди къачуртӀа, анал Секинат Нурудиновнадив республикадин «Ватан хуьдайди» общественный тешкилатдин Союздин ва «Общественное мнение» фондунин председатель Гьасангьуьсен Абдулжелилова гзаф миллетрикай ибарат республикадин вилик лайихлувилерай «Честь и гордость Дагестана» (Золотой орел) орден, РД-ДИН культурадин работникрин профсоюздин председатель М.А.Бутаевади Гьуьрметдин грамота, РД-ДИН педагогрин Ассоциациядин президент А.Б.Байрамбеговади Чухсагъулдин чар, Махачкъаладин Советский райондин ветеранрин Советдин председатель А.А.Мужаидова грамота, Милли библиотекадин дирекцияди пулдин пишкеш вахкана.
+РикӀ алай кӀвалахди хьиз, Секинат Нурудиновнадиз гьуьрметлу хизанди, ферли 3 веледди ва цуьквер хьтин 5 хтулдини рикӀин шадвал, руьгьдин таъминвал гузва. Баркаллу юбилей мубарак авуналди, чаз С. Н. Мусаевадихъ элкъвена лугьуз кӀанзава: вахъ чандин мягькем сагъвал, хизанда хушбахтлувал, веледрикайни хтулрикай рикӀин динжвал хьурай, гьуьрметлу Секинат Нурудиновна!
+Ахцегь райондин Чеперин хуьруьн агьали Мариф Жамединович Къадимов 1954-йисуз дидедиз хьана. Юкьван школа ада хайи хуьре къизилдин медалдалди куьтягьна. Ам школьникрин арада математикадай кьиле тухузвай республикадин олимпиадайра кьве сеферда гъалиб хьанай. Мариф Къадимова М.В.Ломоносован тӀварунихъ галай МГУ-ДА механико-математический факультетда, ахпа лагьайтӀа, аспирантурада кӀелна. Ам физикадинни математикадин илимрин кандидат тир. М.Къадимова гьар жуьре чкайра к��валахна – ДАГЭНИН-ДА (Кржижановскийдин тӀварунихъ галай энергетикадин институтдин филиал), Дагъустандин госуниверситетда, технический университетда тарсар гана. Кьве йисан вахтунда ада Минтруддин компьютеризациядин отделдин начальниквиле кӀвалахна. 2000-йисарин эвелра «1С:Интехсофт» ООО тешкилуналди бизнесдиз фена. Адан сергьятра аваз «1С» фирмадин программный суьрсетрин бинедаллаз карханайрин ва тешкилатрин экономикадин кӀвалах автоматламишунал машгъул жезвай. Литературадин кӀвалах ада геж, 50 йисалай кьулухъ башламишна. Ада республикадин газетра макъалаяр ва фейсбукдин социальный сетда екебур тушир гьикаяяр чапзавай. Ам дидед ва урус чӀаларал чапнавай очеркрин, гьикаяйрин ва кьисайрин кьве ктабдин автор я. Абуру кӀелзавайбурун фикир инсанрин къилихрал ва уьмуьрдин философиядал желбзава. Мариф Жамидиновичан итижар ихьтинбур тир: ИИ (тӀебии тушир интеллект), инсан къуллугъдин рекьяй чӀехи хьунин месэлаяр. Ам жегьилар патал «Ачух тарсунин», лекциядин-тренингдин автор я. Абуру кьакьан ахлакьдин ва агалкьунралди вилик физвай инсан тербияламишунин рекьяй тежриба ачухарзава. Мариф Къадимов Кьиблепатан Дагъустанда математикадай ва дидед чӀалай олимпиадаяр тешкилунин ва кьиле тухунин иштиракчийрикай сад тир. 2020-йисуз «Лотос» издательствода урус чӀалал «Уьмуьрдин жанлу гелер» ва лезги чӀалал «Тарни тӀвар» тӀварар алай адан кьве ктаб чапдай акъудна. Гьайиф хьи, 2021-йисуз анжах 67 йисан яшда аваз бегьемар тавунвай нубатдин ктабни туналди, ам и дуьньядай хъфена. Амма «Леки» тӀвар алай Мергьяматлувилин фондуни Мариф Къадимован рухвайрихъ галаз санал СтӀал Сулейманан районда информатикадай районрин уртах олимпиада кьиле тухуз ингье кьве йис я. И серенжем алим ва общественный деятель Мариф Къадимов рикӀел хуьнин лишан яз тешкилзава. Олимпиадада Кьиблепатан Дагъустандин школайрин 8-10-классра кӀелзавай ученикри иштиракзава. •Девлетлу буйругърал яшамиш жеда, кесиб – зегьметдалди
+•Кесибдихъ галаз къавумвал ийидалди, девлетлудахъ галаз къалмакъалун хъсан я
+•Девлетлу я – вири мукьвабур я, кесиб хьана – вири душманар
+•Кесибвал айиб туш, угъривал айиб я
+•Пул авайдаз – базар, пул авачирдаз – азар
+•Девлетлудаз кесибдин дердер чидач, тухдаз – гишиндан
+•Девлетлуди кесибдин кӀвализ мугьмандиз фидач
+•Жанавурди кесибдин дана тухвана, девлетлудалай зурзунар алахьна
+•Девлетлудаз кесиб язух къведалди, кесиб рекьида
+•Кесибдиз пул жагъайла, твадай чка жагъанач
+Куьне «ЦӀийи дуьнья» газет кхьенвани?
+Салам алейкум, гьуьрметлу районэгьлияр! Алай макъамда подпискадин вахт эхирдиз къвезва, амма парабуру газет-журнал кхьиникай фикирзавач. Гьавиляй, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редактор яз, зун квехъ элкъуьниз мажбур хьанва. Дугъри я, Интернет, гаджетарни смартфонар, газет-журнал кьадарсуз гзаф хьанвай «информациядин и гьуьле» лезги чӀалалди акъудзавай «ЦӀийи дуьнья», республикадин «Лезги газет» парабуру гьиссзавач. Гьелбетда, им еке гъалатӀ, ягъалмишвал я. Жуван перем жуван бедендиз мукьва я лугьур бубайрин мисал ава. Районэгьлияр, лезгияр патал тир абур дуьньяда чалай гъейри мад кхьидай ва кӀелдай кас авачирди, гьавиляй абурухъ гъил галайвал авуна кӀаниди аннамишна кӀанда. Лезги изданийри чаз дидед чӀал, бубайрин баркаллу адетар, милли тарих ва культура чириз ва хуьз куьмекзава эхир. Гьавиляй абур гьар са лезги хизандин суфрадал хьун, абурун куьмекдалди аялриз дидед чӀалал рахаз, кхьиз, чирун девирдин истемишун я. И жигьетдай чун лезги чӀалан, культурадин къадир авай халис ватанпересар хьун герек я. Гьелбетда, «ЦӀийи дуьнья» газет кхьин мажбуридаказ ваъ, гьар са касдин рикӀин буйругъдалди авуна кӀанзавай намусдин кар я. Вишералди машгьур алимарни пагьливанар, лайихлу маса рухваярни рушар акъатай, Шарвилидин ватан тир Ахцегь район гилани баркаллу, ватанперес ксаралди девлетлу я. Абуру райондин газет хуьник къуьнни кутазва. Гьуьрметлу районэгьлияр, «ЦӀийи дуьнья» газет я са редакциядин коллективдинди, я райадминистрациядинди туш, вири халкьдинди я. Чун датӀана ам хъсанариз алахънава. И карда куьнени куьмек авуртӀа хъсан я. Къалура квай нукьсанар, ери хъсанардай рекьер-хулер, це хъсан теклифар, алакьдайвал кхьихь халкьдин тӀал-квал алай месэлаяр къарагъарзавай чарарни макъалаяр. Гъилевай 2023-йис чи «ЦӀийи дуьнья» газетдин 95 йисан юбилейдинди я. 1928-йисалай къенин йикъалди ада вири и девирда халкьдиз намуслувилелди къуллугъна ва гилани къуллугъзава, асул гьисабдай Ахцегь райондин чан алай тарих кхьизва. Авайвал лугьун, алай вахтунда райондин руководстводин куьмекдалди газет саки къуллугъчийри кхьизва. Абур пара кьадар сагърай! Бес амай жемят? Вуча, абуруз лезги чӀал, культура, хайи райондин чин тир «ЦӀийи дуьнья» талукь тушни? Гаф атай чкадал лугьун, им республикада вичин бинелу тӀвар дегиш тахьанвай, мумкин я, са газет я. Амай вири изданийрин тӀварар, Советрин уьлкве чкӀуникди ва социализмдин рекьелай элячӀуникди дегиш хьана. Мумкинвиликай менфят къачуналди, заз къе насигьатчи пенсионеррихъ, туьквенчийрихъни карчийрихъ, ватанпересвилин руьгь квай медени вири районэгьлийрихъ элкъвена эвериз кӀанзава: гьуьрметлу юлдашар, чи райондин «ЦӀийи дуьнья» газет кхьихь! Йисан 2-пай патал адан къимет почтадай 280 манат я. Редакциядайни киоскдай квевай чи газет 200 манатдай кхьиз жеда. Заз чиз, алай макъамда им «ЦӀийи дуьнья» хуьн патал гьайиф къведай еке пул туш – кьве мороженоедин къимет я. Зи ван квез къведайдахъ инанмиш я, сагърай!
+Гьуьрметдивди Д.Ш.Шерифалиев, «ЦӀийи дуьнья» газетдин редактор, РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи.
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Къе чна уьлкведин уьмуьрда виридалайни важиблу вакъиа – Россиядин Югъ къейдзава, мубаракрай! Ватандашар яз, чна чи умуми чӀехи кӀвалин тарихдал, культурадал дамахзава. Россиядин ЮГЪ-ИМ Ватан кӀан хьунин, адаз гьуьрмет авунин, чи халкьарин садвал ва гьуьрмет артухарунин лишан я. Гьар са инсандиз вич хайи ва яшайиш жезвай гъвечӀи Ватан ава, гьа са вахтунда чаз умуми сад тир чӀехи Ватанни ава – Россия. Адан къенин ва гележегдин югъ чи гьар йикъан гьакъисагъ зегьметдилай аслу я. Къуй квез гьахьтин зегьмет къачудай чандин сагъвал ва агалкьунар хьурай!
+6-июндиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Фатима Агьмедовадин регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада залдавайбуруз алукьзавай Россиядин Югъ – 12-июнь ва гьабурун чина вири районэгьлийриз уьлкведин сувар мубаракна. Сувариз гьазурвал акунин ва ам кьиле тухунин гьакъиндай ада гаф райондин культурадин Управленидин (МКУ «УКСМП и Т») начальник Къистер Гъаниевадиз гана. – РФ-ДИН Югъ – им гьукуматдин виридалайни «жегьил» ва важиблу суварикай сад я. 1990-йисан 12-июндиз Россиядин суверенитетдин гьакъиндай Декларация кьабулна, гьанал цӀийи Конституция малумарна ва уьлкведиз Россиядин Федерация – цӀийи тӀвар гана. Гьавиляй чна и сувар лайихлудаказ ва вирибурун иштираквал аваз кьиле тухузва. Суварин шадвилер нисинлай кьулух сятдин кьудаз «Набережная» паркда тешкилда. Программадикай рахайтӀа, анал 14 жегьилдиз сифте яз паспортар гуда; бязи активный жегьилар райондин волонтёррин жергейриз кьабулда; СВО-ДИН иштиракчийрин аялриз гатун лагерра (абур 4 ава) ял ядай путёвкаяр гуда; чпин кӀвалахра тафаватлу муаллимризни духтурриз, спортсменризни абурун тренерриз райадминистрациядин патай наградаяр гуда; аялрин яратмишунин КӀвалин ва художественный школадин векилри мастер классар кьиле тухуда; РДК-ДИН музыкадин ва искуствойрин школайрин коллективрин иштираквал аваз суварин чӀехи концерт жеда. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редактор Дашдемир Шерифалиева гъилевай йисан 2-пай патал газетарни журналар кхьинин компания кьиле физвай гьалдикай малумарна. Ада, эвелимжи нубатда, райондин «ЦӀийи дуьнья», республикадин «Лезги газет» ва лезги чӀалал акъатзавай «Кард», «Самур», «Дагъустандин дишегьли» журналар кхьиниз эверна. Совещанидал гьакӀ культурадин мярекатрин «Пушкинан картаяр» ишлемишун лазим тирвилин ва школадинни жегьилрин уьмуьрдин бязи маса месэлаярни веревирдна.
+Сувариз – лайихлу гьазурвал!
+Алай йисан 6-июндиз Махачкъала шегьерда дуствилин КӀвале Дагъустан Республикадин виридалайни хъсан муниципалитетриз шабагьар гунин мярекат кьиле фена. Гьа икӀ, 2023-йисуз Дагъустан Республикадин шегьеррин округрин чкадин самоуправленидин органрин ва муниципальный районрин кӀвалахдин менфятлувилиз къимет гунин нетижайрай Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликован тӀварунихъай РД-ДИН Кьилин администрациядин руководитель Алексей Петрович Гьасанова «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаевав дагълух зонада 3-чка кьунай диплом вахкана. Райондин агьалийри ва «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллективди «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаеваз и лайихлу шабагь рикӀин сидкьидай мубаракзава! Къуй адахъ куьтягь тежедай энергия, чандин сагъвал, Ахцегь райондин агьалийрин агьваллувал патал мадни виниз тир агалкьунар хьурай!
+Гатун 1-юкъуз къейдзавай аялар хуьнин Халкьарин арадин сувар дуьньяда 1950-йисалай кьиле тухузва. Адан кьилин мана вуч я лагьайтӀа, чӀехибурун рикӀел яшайишдин гьар жуьре рекьерай (ачухдиз вичин фикир лугьунин, диндин, образованидин, ял ягъунин, гуж гъалибунин, зегьмет истисмарунин…) аялрин законлу ихтияр хуьн лазим тирди хкун. Росстатдин гъилевай йисан 1-апрелдин делилрай, чи уьлкведа жемятдин 22,4 % 18 йисав къведалди яшарин аялри кьазва. Яни 146,7 миллион нефесдикай 30 миллион – аялар, абурукайни 714 агъзур етимарни диде-бубадин къаюмвиликай хкатнавай аялар. Алай макъамда гьар жуьре хаталувилерик, обществодин пис таъсирдик акатзавай абур чи намусдин кар, пак буржи я... Аялар хуьнин Халкьарин арадин йикъаз талукь шадвилин мярекатар Ахцегь райондин цӀийи регьбер Абдул-Керим Палчаеван тапшуругъдалди алай макъамда махсус женгинин операцияда (СВО) иштиракзавай аскеррин хизанриз ва балайриз алукьзавай сувар мубарак авунилай башламиш хьана. 31-майдиз райондин администрациядин пешекарар Рафик Юсуфова, Байрам Бабаева, культурадин управлениедин начальник Къистер Гъаниевади ва дишегьлийрин Советдин председатель тир и цӀарарин авторди аскеррин хизанрал кьил чӀугуна, абуруз сувар мубаракна. ТӀАЛ-КВАЛ алай месэлайрикай хабар кьуна, хатур къачуна. Суварин юкъуз Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован тӀварунихъ галай паркда райондин аялар патал гурлу межлис тешкилнавай. Школайрин, аялрин бахчайрин, алава образованидин хилен тербиячийри ва культурадин управлениедин къуллугъчийри гьазурнавай нумрайрикай ибарат концерт къалурна. Реабилитациядин "Забота" Центрдин къаюмвилик квай аялризни суварик теклифнавай. И Центрдин къуллугъчийри неинки аялар гъана, абуру гьакӀ чпи сегьнеламишнавай "Пачагьдин руш" тамашани къалурна. Ина анимациядин персонажар авай, гьар жуьре къугъунар, розыгрышар тешкилнавай. Аялриз булдалди ширинлухар ва савкьатар пайзавай. Аялрин ва абурун диде-бубайрин сивел хъвер алаз, рикӀер шад гьиссерив ацӀанваз абуру райондин руководстводин адресдиз хуш келимаяр лугьузвай. Гьа и юкъуз Дагъустан Республикадин кьил Сергей Меликован тапшуругъдалди Ахцегь райондиз республикадин рекъемрин рекьяй вилик финин министрдин заместитель Рамазан Абдуллаев ва Халкьдин Собраниедин депутат Мегьамед Алиханов мугьман хьана. Райондин кьил Абдулкерим Палчаевахъ галаз абурни мобилизоватнавай агьалийрин кесиб хизанриз мугьман хьана, абурун дерди гьалдикай хабар кьуна. Мугьманри Россиядин Федерациядин, Дагъустан Республикадин ва Ахцегь райондин руководство чпин къуллугъда акъвазнавайдахъ инанмишна, аялриз сувар мубаракна, хизанриз лагьайтӀа, телевизор, пылесос ва микроволновый пич багъишна. Аскеррин хизанри атанвай багьа мугьманриз чпин гьакъиндай чӀугвазвай къайгъударвиляй чухсагъул лагьана.
+Атирлу, дадлу, менфятлу емишар гъидай лимондин тар виридаз таниш я. Адан туьнт хъипи рангунин майваяр чаз туьквенрай йисан саки вири вахтунда аквада. Лимон вичихъ дарманвилин ерияр авай ва акунризни гуьрчег кӀвалин тар я. Адан пешерик квай эфирдин ягълуди кӀвалин къен ажайиб гуьзел атирдив ацӀурда. Лимондин емишдин кӀумпар 5 гьафтедин къене арадал къвезва, тарцел цуьк 9 гьафтеда аламукьзава гьа и вахтунда цуькверин рикӀиз хуш атирди гьейранарда. Сортариз килигна тарцин кьакьанвал дегиш жеда. Тарцин бегьерлувал накьвадик ва цик квай миянлу шейэрилай, гьавадин чимивилелай аслу я.
+Сува цана арадал гъанвай тарцин емишар дадмишдай мумкинвал хьун патал агротехникадин тайин къайдайрал амал авун чарасуз я. Тарцин бегьерлувал гзафни гзаф экуьнилай аслу я. КӀвалин шартӀара лимондин тар цана битмишарун патал пуд паюникай ибарат накьвадин къаришма гьазурда: са пай чилин вине къат, са пай михьиз ктӀанвай фитер ва са пайни вацӀун ири къум. Лимондин къелем ихьтин къаришмада цун меслят къалурзава. Лимондин къелем пенжердин мукьув, рагъ экъечӀдай пата эцигна кӀанда. Лимондиз, адетдин жуьре чӀехи хьун патал химиядин 15 элемент герек я. Мисал яз, азот тӀимил хьайила тарцин буй еке хъижедач, пешер хъипи жеда. Азотдин ем патал мартдилай-сентябрдал къведалди 0,05% аммиачный селитрадин къаришма 7-10 йикъан къене йикъа са сеферда гуда. Фосфор тӀимил хьайила тарцин кукӀвар ва пешерин къерехар кьуру жеда. Куьгьне пешериз кишпирдин (буьруьнждин) ранг къведа ва чебни авахьда. И чӀавуз суперфосфатдин къаришма ва гьадахъ галаз санал куьлуь авунвай кӀарабрин гъуьр ва рганвай какайрин хъиреприкай гьазурнавай къаришма гайитӀани жеда. Калий тӀимил хьайила пешер сад хьтин кӀалубринбур жедач ва чебни мешребсуз аквада. Пешерин винел ширедин ширин, алкӀидай стӀалар жеда. АкӀ тахьун патал лимондин тарциз са литр цик 0,5 гр калийдин селитра какадарна гуда. Тарциз йиса садра 0,05% лухумадин къаришма гуда. Марганецдин мичӀи жегьре рангунин яд авуна вацра садра йифиз гуда. Лимондин тар патал виридалайни хъсан миянардай затӀ жими фитер (са литр цик 2 гр. какадарна) я. Ам гьар 7-10 йикъалай гайитӀа хъсан я. Гатуз жегьил тарциз йикъа 1-2 сеферда экуьнахъ фад, я тахьайтӀа нянихъ геж яд гуда. ХъуьтӀуьз яд гьафтеда 2-3 сеферда гайитӀа бес жезва. Щитовка азардин вилик пад кьун патал къацу запундин къаришмадай (25 гр. са литр цик кутада) вири тар чуьхуьда.
+Чи халкьди Советрин власть эцигун патал чанар гайи женгчийрин тӀварар ва кьегьалвилер рикӀел хкун кутугнава. Дагъустанда Советрин власть тайинарун патал активвилелди женг чӀугурбурун арада ялавлу большевик, революционер Абдусемед Абдулхаликьович Мурсаловни ава. А.А.Мурсалов 1877-йисан 21-августдиз Самурдин округдин Ахцегьрин хуьре кесиб дерзичидин хизанда дидедиз хьана. Хизан четин гьалда хьуниз килигна жегьил Абдусемед 1901-йисуз вичин бубадихъ галаз Азербайжандиз – Къуба уезддин Лакрин хуьруьз фена. Кьуд йисан вахтунда къерехда хьайидалай гуьгъуьниз Мурсаловрин хизан Дагъустандин Куьредин округдин Кьасумхуьрел хтана. Кьасумхуьрелни дерзичидиз вичин хизандиз тухвилелди фу гуз жедай кӀвалах хьанач. Цвадай парталрин заказар кьабулун патал Абдусемед Бакудиз, кьилди къачуртӀа, Биби-Эйбатдиз фидай. Биби-Эйбатдин нафтӀадин мяденрин рабочийрин арадиз аватай Абдусемед ана сифте яз инкъилабдин идеяйрихъ галаз таниш хьана. А идеяйрин таъсирдик кваз ам буржуазиядинни помещикрин ктӀай къурулуш алудун патал женгчийрин жергейрик экечӀна. Вичин мукьва-кьилияр тир Айвазан ва Куругълидин куьмекдалди Абдусемед тӀвар-ван авай пешекар революционер, большевик Агъасиев Къазимегьамедахъ галаз таниш хьана. Идалай гуьгъуьниз Абдусемедакай Къазимегьамедан лап мукьва куьмекчи ва дуст хьана. Къ.Агъасиеван теклифдалди Кьаблепатан Дагъустанда чинеба революционный кӀвалах тухунин мураддалди Кьасумхуьрел алай Мурсалован кӀвалерикай менфят къачуна. Аниз алакъа хуьзвай ксари Бакудай революционный литература – брошюраяр, листовкаяр, прокламацияр хкизвай ва ахпа абур чкадин зегьметчи халкьдин арада чукӀурзавай. Большевикрин Бакудин комитетдин тапшуругъдалди 1914-йисуз Къ.Агъасиев Куьре округдин хуьрерин кесибрикай большевикрин актив тешкилун патал куьмек гуз Кьасумхуьрел атана. И тапшуругъ тамамарун патал Къ.Агъасиев ва А.Мурсалов кӀвачи-кӀвачи Бутахуьрел, Гъетегъиз, Испикиз, Вини Арагъдал, Цумурдал ва маса хуьрериз физ хьана. Анра абуру дагъвияр большевикрин вилик эцигнавай везифайрин ва мурадрин гъавурда твадай агитациядин еке кӀвалах тухвана. Бакуда дагъви рабочийри тухвай кӀвалахдин нетижада Дагъустандин зегьметчийриз дуьньядин сад лагьай дяведихъ чапхунчивилин мурад авайди чир хьана ва абур пачагьдин ва чкадин итисмарчийрин аксина экъечӀиз хьана.1916-йисуз Къ.Агъасиева РСДРП(Б)-ДИН Бакудин комитетдин тапшуругъдалди Кьасумхуьрел А.Мурсалован кӀвале алишверишдай са гъвечӀи туьквен ахъайна. Ам ачухунин мурад чкадин агьалийрин арада революционный кӀвалах гужлу авун ва РСДРП(Б)-ДИН Бакудин комитетди туьрк ва араб чӀаларалди акъудзавай большевикрин листовкаяр, прокламацияр чукӀурун тир. Къ.Агъасиева ва А.Мурсалова йифиз папӀрусрин кьватийра, махоркадин, чайдин пачкайра ва маса шейэра таквадайвал листовкаяр ва прокламацияр тваз хьана.1916-йисан октябрдиз Къазимегьамед Агъасиев ва Абдусемед Мурсалов чинеба революционный кӀвалахал машгъул жезвайди пачагьдин чкадин чиновникри кьатӀана ва абур Къазимегьамеданни Абдусемедан геле къекъвез хьана. Идан нетижада 1916-йисан 18-ноябрдиз пачагьдин жандармайри Къ.Агъасиев ва А.Мурсалов Кьасумхуьрел дустагъна. Амма тахсирлу ийиз жедай гьич са делилни жагъун тавурла, округдин начальник са вацралай абур азад авуниз мажбур хьана. Къ.Агъасиеваз тадиз Куьредин округдай экъечӀна хъфин теклифна. А.Мурсаловал полицияди гуьзчивалзавай. 1917-йисуз, февралдин революция гъалиб хьайидалай гуьгъуьниз, РСДРП(Б)-ДИН Бакудин комитетдин векил Къ.Агъасиеван теклифдалди Куьредин округда кесиб лежберрин арада большевикрин кӀвалах гужлу авун патал вичин составдик Абдусемед Мурсалов, Тарикъули Юзбегов ва Къазибег Акимов квай большевикрин десте тешкилна. А вахтунда ихьтин дестейриз большевикрин «тройка» лугьузвай. Бакудин большевикри Советрин власть патал женгина Дагъустандин агьалийриз еке куьмек гузвай. Къ.Агъасиеван куьмекдалди Кьасумхуьруьн большевикрин кьиле А.А.Мурсалов авай дестедив Бакудай вахт-вахтунда инкъилабдин литература агакьарзавай ва политикадин кӀвалахда абуруз куьмекар гузвай.1917-йисан октябрдиз Петроградда яракьлу восстание гъалиб хьунин нетижада Советрин власть тайин хьайила Дагъустандин Куьредин округдин большевикрини Советрин власть патал женг гегьеншарна. Туьрквери ва чкадин контрреволюционерри 1918-йисан зулуз Къ.Агъасиев вагьшивилелди яна кьейидалай гуьгъуьниз «тройкадин» къарардалди Т.Юзбегов кьиле аваз партизанрин дестеяр тешкилна. Кьиблепатан Дагъустанда деникинчийриз аксивалзвай гьерекатрин руководителрикай сад яз хьайи Мурсалов Дербентдин фронтда дяве ийизвай партизанар недай шейэралди ва дяведин суьрсетдалди таъминарун, Деникинан бандитриз акси женгина дагъвияр тупламишун патал гзаф къуватар эцигна. Деникинчийрин аксина санал женг чӀугун патал алакъаяр тайинарунин мураддалди Абдусемед Мурсалова Леваша хуьре М.Далгатахъ, Д.Коркмасовахъ, М.Хизроевахъ ва маса юлдашрихъ галаз оборонадин Советдин кӀвалахда иштиракна. А.Мурсалов Куьредин округдин патай делегат тир.1920-йисан февралдиз оборонадин Советдин председатель С.Казбегов туьрквери Кьасумхуьрелай ва ахпа вири Дагъустандай чукурун патал Куьредин округдин большевикрин «тройкадихъ» галаз санал вич тешкилун патал Кьасумхуьрел атана. Пакад юкъуз Кьасумхуьрел Деникинан аксина викӀегьдаказ женг тухунай РСФСР-ДИН ЦИКДИ дагълух революционный кьушунриз ганвай Яру пайдахни гваз Д.Коркмасов, С.Дударов, М.Садынский ва масабур атана. «Тройкадин» вири членар, партизанрин дестейрин руководителар ва маса активистар алаз Яру пайдах Мурсалов Абдусемедан кӀвале ахъайна. Гуьгъуьнай пайдах партиядин чинебан обкомдив агакьарна. Мурсалова руководство гузвай Кьасумхуьруьн большевикрин «тройкади» деникинчияр кукӀварунин ва Дагъустанда Советрин власть тайинарунин кардик еке пай кутуна. Кьиле Г.Орджоникидзе, С.Киров ва М.Тухачевский авай XI Красный Армияди ва чкадин партизанрин дестейри чӀугур женгинин нетижада 1920-йисан 30-мартдиз Дагъустанда Советрин власть тамамвилелди тайин хьана. Вичин уьмуьрдин эхирдалди Абдусемед Абдулхаликьович Мурсалов ДАГЦИК-ДИН гьамишалугъ член ва Дагъустандин партконтролдин комиссиядин член яз хьана. А.А.Мурсалов 1926-йисан 29-мартдиз Кьасумхуьрел Куьредин округдин милициядин управлениедин начальникдин къуллугъдал алаз бедбахтвиликди кьена. Абдусемед Абдулхаликьович Мурсалован баркаллу тӀвар Дагъустандин зегьметчийрин рикӀера яшамиш жезва.
+Гьавиляй, мумкин я, Советрин Союзди Германиядин винел гъалибвал къачунал шаклувал гъизвай чи са ватандаш, интеллигенциядин векил Любимов лугьудай са театральный деятелди прессада ачухдиз малумарнай: «Америкадин консервияр хьаначиртӀа, чавай душмандал гъалибвал къачуз жедачир». ГьикӀ я квез? Гьа икӀ фикирзавай деятелар, ктӀизвай интеллигенциядин векилар Россияда гилани бул я. «Ленинград блокадада гьахь тавуна вахтунда немсерив вахганайтӀа хъсан тир, къурбандарни тӀимил жедай», – лугьузвайбурни гьа и жергедай я, са тафаватни авач. Дяве, Гитлераз акси коалиция авайтӀани, саки Советрин Союздин къуьнерал алаз фена, вучиз лагьайтӀа кьисметди гьакӀ туькӀуьрна – адан союзникар саксонар хьана, саксонрин патай Урусатдиз авай адават (дакӀанвал, пехилвал) деринди, чешнесузди ва даимлухди я. Гьавиляй абуру гьа дяве куьтягь жезмазди СССР чпин стратегический, политический, идеологический ва экономический душман (противник) яз малумарна, зиянар гуз акси гьерекатар эгечӀзава. СССР тергдай планарни абуру туькӀуьрнавай. А планрикай чун са макъамда раханай – тикрар хъийидач. «Холодный война» башламишзава (къурхуяр, экономический санкцияр, яракьламиш хьун ва мсб.), 1949-йисуз СЕВЕРОАТЛАНТИЧЕСКИЙ альянс – НАТО тешкилзава. США вичихъ инанмиш я, адахъ садахъни авачир атомный бомбаяр хьанва. Авайди малумарун патал, са чарасузвални авачиртӀани, Япониядал бомбаяр гадарзава, гьа са вахтунда СССР-НИ вичин чкадал «ацукьарзава». Америка рази я, вири дуьньядиз вичин зурбавал малумарна, гьа са вахтунда вичин чиркин фикирарни галаз. 1949-йисуз СССР-ДИ вичин ядерный заряд хъиткьинарайла, са тӀимил СШАДИН кьил-кьилел хквезва. Гьич гуьзетнавачир, гзаф тажуб хьана и кардал абур. Америка Америка тахьун лазим я, вичи вичин вагьши ва чапхунчи амалар тавуртӀа. Ада Япония кӀурарик ярхарна, вичин вассалвиле туна, гилани кӀанивал ишлемишзава. США-ДИН вилик Япониядихъ аслу туширвал амайди туш, са Америкадиз муьтӀуьгъ хьунилай гъейри. И уьлкведин мумкинвал авай кьван чкайра Америкадин военный базаяр туькӀуьрнава. Америкадин гьахьун даимлухди я, чилин шар элкъвезмай кьван абур инай экъечӀдайбур туш, са ина ваъ, виринра гьакӀ я. Дяведилай кьулухъ башламишна США-ДИ ивидин гелерни залан хирер гегьеншариз. ИкӀ, абуру 1951-1952-йисара Корейский полуостровда кьих твазва, дяве кавагъна уьлкве кьве чкадал пайзава. Кеферпатан Корея хкатна, вичин суверенитет хвена, къени Америкадин вилера акьазвай цаз хьиз уьтквемдиз чкадал алама. Вучиз лагьайтӀа ада социализмдин къурулуш хкяна. Капиталистический кьибле патан Корея империализмдин руьгьдив ацӀурна вичин вассалвилин дережада туна. Гила и сергьятарни военный базайриз элкъвена США-ДИН кьушунривни яракьрив ацӀанва. Америка вири вичиз муьтӀуьгъ хьунихъ галаз вердиш хьанва, ваъ лагьайбур адаз бегенмиш туш, жазаламишзава. 1966-70-йисара США-ДИ Индо-Китайда башламишай Вьетнамдиз акси дяве гзаф инсафсузди, тегьерсузди хьана. Фикир це – Америка гьинава? Вьетнам – са гъвечӀи уьлкве гьинава? Йисаралди давам хьайи и вагьшивилин дяведа США-ДИ тавур къелет, алчахвилер, чешне авачир инсафсузвилер хьанач. Пестицидар (химикатар), бактериологический бомбаяр гадариз джунглийрин (тамарин) еке майданар, цазвай чилер, никӀер, уьруьшар зегьерламишиз эгечӀна, напалмдин бомбайрал шегьерар, поселокар кана, виш агъзуррал инсанар тергна, гъвечӀи хуьрер аялар, дишегьлияр, кьуьзуьбур садни санихъ акъуд тийиз цӀаяр яна кайи чешнеяр вири дуьньядиз ашкара хьана. Садан патайни Америкадиз суд-дуван авач. МуьтӀуьгъариз тахьай халкь гъалиб жезва, американвияр лянет (проклятие) гуьгъуьналлаз чпин кьенвайбурни гадарна, есирвиле гьатнавайбурни туна къачагъар хьиз катзава. Гьа ва гуьгъуьнин йисара США-ДИ Лаосдин, Камбоджадин шегьеррални са себебни авачиз агъзурралди бомбаяр гадарна гьисаб авачиз инсанар телефзава. Америкада великодержавный шовинизм и уьлкведин политика хьанва, яни, абуру малумарнавайвал, американский саксонар виридалай винеда авай раса, дуьньяда агъавал авуниз лайихлу миллет я, амайбур къара жемят, лукӀар, нуькверар, вассалар. Ихьтин политика (доктрина) вичин вахтунда Гитлерани малумарнай. Немсер гуя высший раса, «голубая (жегьре) кровь» я. Гитлер ХХ асирдин Гитлер хьанва, гьар са камуна ада и кар тестикьзава. Байденаз атанвай ирс вич дявекарвилинди, чапхунчивилинди я. Тахсирсуз инсанар телефун абуруз бегенмиш я, хушвилелди и кар кьилени тухузва, яни давамарзава: Югославия (1999-йис), Афгъанистан (2001-йис), Ирак (2003-йис), Ливия (2012-йис), Сирия, Йемен, Иордания ва хейлин масабурни галаз. Африкадин континентда абуру дяве кавагъ тавур тӀимил уьлквеяр ама. Вирибурал чпин шартӀар, къайда-къанунар илитӀиз алахънава. Анжах чпиз МУЬТУIЬГЪ хьун, амайбур саймиш тавун, алакъаяр туькӀуьр тавун къалурзавай рехъ я. Чпин гьерекатар гьахъбур яз къалурун патал США-ДИН вурдалакри (чарадан иви хъвазвайбур) къалур тийизвай уюн, амал авач. Вилер вилера туна табда, вири инкарда, садрани чпин гафунин иеси туш. «Империя лжи» – лагьана къимет ганва абуруз РФДИН къецепатан крарин Министр С.Лаврова, «Империя псов» – вичин фикир малумарзава Эфиопиядин са бизнесменди. Чебни вири и къиметриз лайихлу я. Америкадин политика, экономика вич паразитвилинди хьанва. Паразитвал уьмуьрдин вири хилера фадлай къайда хьанва. Вампир хьиз дуьньядин вири уьлквейрин, халкьарин иви хъваз, гьабурун гьисабдай чпи чеб девлетлу ийизва. Гьина нафт, къизил, мад герек суьрсет, девлет аватӀа, гьана Америкадин кӀвачни гъил, яракьни ава, аскерни.
+Исятда чи районда вири дуьньядиз машгьур Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гьамзатов дидедиз хьайидалай инихъ 100 йис тамам хьуниз талукь мярекатар: вечерар, конкурсар, сегьнеламишнавай тамашаяр къалурун давам жезва. ИкӀ, майдин эвелра райондин край чирдай музейда школайрин чӀехи классра кӀелзавай аялрихъ галаз и кардиз талукь гуьруьш кьиле фена.– Гьуьрметлу балаяр! Чун гьамиша куьн иниз атунал шад я. Жаванар чи гуьзел Ватандин, адан баркаллу рухвайрин ва рушарин агалкьунрин гьакъиндай шагьидвалзавай ядигаррихъ галаз таниш хьун гзаф хъсан кар я. Умудлу я хьи, квекайни чна дамах ийидай хьтин инсанар жеда. Ахцегьар тӀебиатдин гуьзел пипӀерикай сад я. Чи ватанэгьлиярни гьамиша гьар са карда сифте жергейра авайбур я. Ахцегьрин ичерин дарманвилин ерияр, гьамамрин ятар вири дуьньядиз машгьур я.
+Къенин чи ихтилат Расул Гьамзатовакай я. Адазни ахцегьвияр гзаф кӀандай. Ам са шумудра Ахцегьиз РД-ДИН Халкьдин писатель Къияс Межидован ва Дагъустандин Халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран патав атана. 1986-йисуз Р.Гьамзатов эхиримжи сеферда Ахцегьиз хтанай. Ахцегьвийри шаир чпиз хас мугьманпересвилел ва жумартвилел кьабулнай, – лагьана музейдин директор Агьмед Дагъларова вичин рахунра.
+А.Дагъларован гафариз къуват гун яз Ахцегьрин Идрис Шамхалован тӀварунихъ галай халкьдин театрдин гьевескар артистри кӀватӀ хьанвайбуруз "Расул Гьамзатов – Ахцегьа" тамаша къалурна. Тамашадилай гуьгъуьниз аялри Р.Гьамзатован шиирар кӀелна, экспонатриз дикъет гана, шикилар яна.
+Каспийскдин ЦГБ: Гиппократан кьинез вафалу я
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Инсандиз эвелимжи нубатда герекди чандин сагъламвал тирвиляй медицинадиз илимрин пачагь лугьузва. Медицинадин кар алай хел-азархана (больница) – им инсандин сагъламвилин къаравулда акъвазнавай ахьтин чка я хьи, ина садра кьванни тахьай кас авач. ФАП-ДИЛАЙНИ поликлиникадилай тафаватлу яз, ина начагъдахъ сагъламвилин саки вири хилерай духтуррин куьмекдалди инсан кӀвачел ахкьалтдай мумкинвал ава. Инал ихтилат Каспийск шегьердин больницадикай (ГБУ РД «Каспийская ЦГБ»), кьилди къачуртӀа, адан терапевт отделенидин кӀвалахдикайни духтуррикай я. Азаррикай садни страховат туш кьван, и мукьва пациент яз гьана хьана, пара крар къенепатай акуна, медперсоналдихъни абурун къайгъуйрихъ галаз мукьувай таниш хьана. Сагърай, анжах тарифдин гафар лугьуз жеда.
+Эхиримжи йисара Дагъустан Республикадин, здравоохраненидин Министерстводин ва Каспийск шегьердин руководстводин къайгъударвилин нетижада Каспийскдин больница, шегьерэгьлийрин вилерай, гьич чир техжервал хъсанвилихъ дегиш хьанва. Гьелбетда, и карда адан кьилин духтур, къурушви баркаллу хва Рамазанов Расим Рагьимовичан, адан заместитель Дадашев Марат Таибовичан, вичикай ихтилат физвай терапевт отделенидин заведиш, Юсуфов Билал Ражабовичан алахъунарни гзаф я. Иллаки коронавирусдин инфекцияди тади гуз хьайи четин йисара ЦГБ вилик фена. ИкӀ, 2020-йисуз РФ-ДИН Президент В.В. Путинан тапшуругъдалди Россиядин оборонадин Министерстводи больницадин бинедаллаз саки вацран къене махсус лабораторияни галай 78 койка-чкадин гзаф функцийрин медцентр эцигна, ам девирдин истемишунрив кьур медаппаратурадал тадаракламишна, ишлемишиз вахкана. Гьа макъамда саки вири больница ковиддин госпиталдиз элкъуьрна хьиз (300 дав агакьна азарлуяр къаткурнавай). Шегьерэгьлийрин рикӀелай къени анай варцаралди экъечӀ тийиз кӀвалахай игит духтурар (инфекциядин отделенидин старшая медсестра Эфриз Асварова ва масабур) алатзавач… Алай вахтунда Каспийскдин ЦГБ-ДИН сергьятдиз кам вегьенмазни ина халисан иеси авайди аквазва. Гьаятар, багъ, къекъведай жигъирар – кьуд пад вичин къайдада ава, михьи я, чилел гьич са чарчин кӀусни, папӀрусдин кьатни алаз аквадач. Тарар, цуьквер, кулкус цана, ацукьдай къулай куьсруьяр ва абурун патав зирзибилрин ящикар эцигна, азарлуйриз михьи гьавадал экъечӀна ял ядай хъсан мумкинвилер ава. Терапевт отделенидикай рахайтӀа, кабинетарни палатаяр, санузелни дегьлизар, кухняни столовой вижевайдаказ ремонт хъувунва. Къайи ва чими ятарин умывальникар авай палатаяр ва амай вири чкаярни йикъа кьедпудра кьежей пек элягьиз михьзава. Гузвай тӀуьнарни, кӀвалинбур хьиз, дадлу ва кфетлубур я. Кьилиндини, ширин мецел рахаз, дерди-гьал хабар кьаз, дарман гуз, гьакьван къайгъудар ва мергьяматлу я духтурарни медсестраяр. – Са шумуд йис вилик ина ихьтин кефер авайди тушир, – лугьузва чпиз хронический азарар аваз, саки гьар йисуз больницада къаткуниз мажбур жезвай пациентри. – Пара вахтара дарманар, гьатта йод-бинтни авач лугьуз, азарлуйри абур чпин жибинрай къачудай. Аллагьдиз шукур хьуй, ахьтин крар амач. Дарманралди таъмин я. Холодильник, электроволновка-пич, электрочайник авай къулай столовойда мус хьайитӀани тӀуьн чими хъийиз, чай хъваз жеда. Чиле цӀийи кафель, нур гуз михьзавай унитазарни умывальникар, гуьзгуь, кьери ва адетдин запунар…, гуя им больницадин ваъ, курортдин санузел я. Динэгьлийриз ина дастамаз къачудай ва кӀапӀ ийидай къулай шартӀарин махсус кӀвал тадаракламишнава. Ихтилат кватай чкадал чаз больницадин администрациядиз, терапевт отделенидин заведиш Билал Ражабовичаз, тежрибалу духтур Сефият Рагьимхановнадиз, старший медсестра Рената Рустамовадиз ва вири медперсоналдиз чухсагъул лугьуз кӀанзава, – алава хъувуна каспийсквийри. Азарлуйри чпин тӀварар кьуна тарифай духтуррихъ галаз чна суьгьбетун кьетӀна.
+Юсуфов Билал Рутул райондин Шиназ хуьре ветеринар Ражаб духтурдин хизанда дидедиз хьана. 1982-йисуз хайи хуьруьн школа куьтягьна, СА-ДИН жергейра къуллугъна, 1994-йисуз Дагъустандин медакадемия ва ахпа ординатура агалкьунралди акьалтӀарна. Пешекарвилин къуллугъ вич рекье тур Ямало-Ненецкий автономный округдин меркез Салехардшегьердин больницада терапевтвиле кӀвалахунилай башламишна. Гьана кӀвалахай йисара (1994-2006) жергедин духтурдилай отделенидин заведишвилин ва кьилин духтурдин куьмекчивилин дережадиз хкаж хьана. Гуьгъуьнай Дагъустандиз хтана, са йисуз Махачкъала шегьердин 2-нумрадин больницадин кьилин духтурдин заместителвал авуна. Высший категориядин духтур – эндокринолог Б.Р.Юсуфова 2016-йисалай намуслудаказ КЦГБ-ДА кӀвалахзава, эхиримжи 3 йисуз – отделенидин заведишвиле. Пешекарвилин стаж-тежриба – 29 йис.
+– Чи отделенида вири 70 койка чка ава, адакай 20 анжах йикъан вахтунинбур я, – вичин отделенидикай суьгьбетзава Билал духтурди. – 45 касдикай ибарат умуми коллективдикай 9 духтурар я. Инал чпиз пешекарвилин высший категория авай тежрибалу духтурар тир Наврузбегова Наирадин, Гьажиева Сефиятан, Магьмудова Загьрадин, высший ва 1- категориядин медсестраяр яз тафаватлу тир Шагьбанова Залинадин, Сунгурова Гуьлжанатан, Демирова Луизадин, Ражабова Заремадин, Алиева ПӀатӀиматан тӀварар кьун кутугнава. –
+Билал Ражабович, шегьердин больница, гьакӀ терапевт отделение диагностикадин ва герек маса медтадаракралди таъмин яни?
+– Эхь, и жигьетдай чи база зайифди туш, чарасуз вири алатралдини таъмин я, рапар-дарманарни ава. Эхиримжи вахтунда диагностикадин 2 МСКТ, УЗИ, эндоскоп ва герек маса аппаратар эцигна ишлемишзава. –
+– Ваъ, гьелелиг ахьтин мумкинвал авач. Месела, онкологиядин, вилерин, нейрохирургиядин, кардиохирургиядин рекьерай чавай азарлуйриз куьмек жезвач, абур республикадин ва уьлкведин маса медцентрайриз рекье твазва. Гележегда жемятдиз медицинадин къуллугъар инани гегьеншарда. ИкӀ, гъилевай йисуз суткада 500 кас кьабулиз жедай поликлиникадин, 140 койка-чка авай хирургиядин корпусдин эцигунрив эгечӀда. И кар патал чил тайинарнава, эцигунрин документар тестикьарнава. Каспийск шегьердин 2-нумрадин школа (1996), Дагъустандин медакадемиядин лечебный факультет (2002) ва САНКТПЕТЕРБУРГДА кардиологиядин рекьяй интернатура (2010) агалкьтунралди акьалтӀарна, 2002-йисалай Каспийскдин ЦГБ-ДА кӀвалахзавай гьуьрметлу Сефият духтурдин тариф коллективдин ва адан пациентрин арада акъатнава. Адет яз, Сефият Рагьимхановнадин зегьметдин югъ сятдин 8 далай эгечӀна, нянин сятдин кьудалди давам жезва: духтуррин совещание, азарлуйрин патав фин, дарманар тайинарун... Нянихъ галатна кӀвализ хъфейла 2-3 сятда са затӀни гъиляй хъфидач.– ДатӀана вич-вичин чирвилерин дережа хкажунал алахъзавай, мецел ширин, азарлуйрив хуш рафтарвилел��и эгечӀзавай, кар чидай Сафира духтурди (адаз гьуьрметдивди гьакӀ лугьузва) чун са дарманралди ваъ, рикӀ секинардай хуш келимайралди, регьимлу къилихралди сагъарзава. Вичин азарлуяр ада больницадай ахъай хъувурлани гуьзчивилик кутазва. Гьавиляй зун райондай иниз, гила 4-сефер я, гьадан патав атанва. Хиве кьан, нагагь Сафира духтурдин куьмек хьаначиртӀа, зун фадлай амачир, – ихтилатзава зегьметдин ветеран Къардаш Мамалиева. – Инсанриз алакьдай куьмекунин, мергьяматлувилин, кӀевевай гъил кьаз кӀан хьунин гьиссер – им диде-бубадин тербиядилай аслу я жеди – заз аял чӀавалай авай, гьавиляй духтурвилин пешени хкяна. Эгер зи гъиликай куьмек жез, инсанар рази ятӀа, зун бахтлу ксарикай сад я. За жуван пешекарвилин дережа неинки илимдин чирвилер къачуналди, гьакӀ кар чидай тежрибалу духтуррин тежриба кьабулуналди хкажзава. Малум тирвал, эхиримжи вахтунда инсанрин рикӀинни дамаррин, нефесдин органрин, руфунин ва бязи маса азаррин кьадар гзаф жезва. Абурун вилик пад кьун патал чандин сагъламвилин месэлаяр саймаз кьуна кӀандач. Иллаки 40 йисан яшдилай алатнавайбур сагълам уьмуьр тухуз алахъунихъ, чкайрал диспансеризация тухунихъ, духтуррин гуьзчивилик хьунихъ еке метлеб ава, – меслятзава духтурди. Эхирдай чаз, жемятдин сагъламвилин къаравулда Гиппократан кьинез вафалу яз акъвазнавай, чпин пешекарвилин ва инсанпересвилин везифайрив намуслувилелди эгечӀзавай духтурриз рикӀин сидкьидай сагърай лугьуз кӀанзава.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет
+манат я. Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет
+манатдай кхьиз жеда. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» кхьиниз эверзава.
+Вири хъсанвилер – аялриз!
+Ингье, 2023-йисан 23-майдилай инихъ дуьз са йис я Ахцегь райондин кьиле Палчаев Абдул-Керим Нажмудинович акъвазна. Са акьван еке вахт туштӀани, районэгьлийри хъсанвилихъ аквадай хьтин дегишвилер гьиссзава, и кар мугьманрини къейдзава, сагърай лугьузва.
+Хайи къадим Ахцегьар шегьердиз элкъуьрунин, санлай район аваданламишунин мурад-къаст рикӀеваз гъилер къакъажна эгечӀай ва вичиз райондин кими-эксик ва абур гьялдай рекьер-хулер хъсандиз чизвай (райондин кьиле акъваздалди вилик ирид йисуз райсобранидин председателвилин везифаяр тамамарна) тежрибалу тешкилатчидилай республикадин ва федеральный инвестпрограммайра иштиракуналди, гьакӀ бюджетдинбур тушир такьатар желбуналди, йисан къене жемятди гьич гуьзет тавунвай хьтин еке кӀвалахар бажармишиз алакьна. Кьилди къачуртӀа, Ахцегьрин тарихдин мягьлейра (Шарвилидин, Гагаринан куьчейра) къанализацияр туькӀуьр хъувуна, йифен эквер куькӀуьрна, чиле къван туна. Республикадин минтуризмдин грант къачуналди СтӀал Сулейманан, Мукьтадир Айдинбегован тӀварарихъ галай куьгьне куьчеяр аваданламишна. Къемер Палчаевадин, Гьасанагъа Мурсалован, Муртуз Мусаеван, Гьажи Ахтынскийдин тӀварарихъ галай куьчейра къир туна. Гьасанагъа Агьмедован, Алирза Саидован, Къадир Пирсаидован, Рагьимат Гьажиевадин, Седредин Къалантарован, Коммунаррин, Ахцегь Мирза Алидин, Етим Эминан, Айбике Гъаниевадин ва бязи маса куьчейра экверин шалманарни цин турбаяр дегишарна, абур асфальтламишун патал гьазурзава. КьетӀен фикир аялрин бахчайризни школайриз, сурарал физвай рекьер туькӀуьруниз гузва. Эхиримжи йисара Ахцегьа асул метлебдин лап хци месэлайрикай сад хъвадай михьи цинди я. Фикир и месэла гьялна къакъудун яз, сифте нубатда, «Мацар – Ахцегь» ва «ЛЕКЬЕ-ДЕРЕ – Ахцегь» цин трубопроводар ремонтна. Районэгьлияр хъвадай михьи целди тамамвилелди таъминарунин мураддалди чкадин ватанперес меценатрин такьатар желбна «ЛАЛААН-ДЕРЕ – Ахцегь» цин проводдин проект туькӀуьрна тестикьарнава. САНПИН-ДИН истемишунрив кьазвай кьилин имарат (ам Рутулрин михьи цин Лалаан дереда жеда) ва Цуругъа яд михьдай махсус къурулуш галай и проект кьилиз акъудунив РДДИН Минсельхоздин «Хуьрерин мулкар комплекснидаказ вилик
+1-июндиз, гатун 1-юкъуз, Ахцегьа, СССР-ДИН Игит лётчик Валентин Эмирован тӀварунихъ галай багъда, аялар хуьнин Халкьарин арадин Йикъан сувариз талукь чӀехи мярекат кьиле фена.
+Ахцегь райадминистрациядин кьилин Къарардив кьурвал, ам райондин культурадин ва образованиедин Управленийрин коллективри (начальникар: Къизтер Гъаниева, Халидин Эльдаров) тешкилна ва кьиле тухвана. Мярекатда райондин школайринни аялрин бахчайрин, алава образованиедин идарайрин (музыкадин, художественный, искусствойрин школайрин, аялрин яратмишунрин КӀвалин, жегьил натуралистрин станциядин, республикадин аялрин кардиоревматологиядин «Ахты» санаторийдин) коллективри ва гатун каникулриз чпин багърийрин патав хтанвай мугьман аялри – абурун тербиячияр ва диде-бубаярни галаз санлай агъзурав агакьна ксари иштиракна.1950-йисуз Китайда кьил кутуна (цӀи адан 74 йис я), виридуьньядиз чкай и гуьзел ва маналу суварин кьилин мурад-метлеб чи гележег тир аялар дуьз тербияламишун, сагъламвал мягькемарун, куьрелди, абурун гьакъиндай обществодин жавабдарвал хкажун я. Аялриз, абурун диде-бубайризни муаллимриз тебрикдин куьруь гаф рахуналди, сувар Ахцегь район МР-ДИН кьилин заместитель Роберт Гьамзаева ачухна. Тамадавал райондин культурадин Управленидин (МКУ «УКСМПИТ») начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова авуна.
+НУБАТ-НУБАТДАЛДИ сегьнедал экъечӀиз, аялрин художественный гьевескар коллективри ватанпересвилин манийралдини зиринг кьуьлералди кӀватӀ хьанвайбурун гуьгьуьлар шадарна. Концертдин нумрайрин арада, тамададин теклифдалди, аялрин арада итижлу конкурсарни къугъунар тешкилна. Абурун иштиракчийриз, гьакӀ амай вири аялриз гъвечӀи савкьатар гуналди, абурун рикӀер шадарна.
+Разивилелди къейдин, аялар хуьнин Йикъаз талукь шадвилин кьилди-кьилди мярекатар гьеле са гьафте виликамаз эгечӀна, райондин аялрин реабилитационный Центрдин, КЦСОН-ДИН идарайра ва аялрин бахчайра кьиле тухвана.
+И мукьвара къвайи къати марфар себеб яз райцентрдин гьам Гуьней ва гьамни Къузай патан дугунардай къаналрин кьилдин участокар кьарадив ацӀанва. Абур михьи хъувун патал 6-июндиз, хемисдин юкъуз, Ахцегьа жемятдин субботник тухудайвал я. Хемис йикъан пакаман сятдин 7 даз Къузай патан агьалияр, идарайрин къуллугъчияр «Мегьер» ва Гуьней патан жемят, идарайрин къуллугъчияр «Лай» участокда авай къаналар михьиз экъечӀун чарасуз я.
+Гьуьрметлуяр, и кар чалай гъейри ийидай маса кас авач.
+тухун» программадай гъилевай йисуз эгечӀдайвал я. Хуьруьн чкада, гьелбетда, къаналра дигадай яд хьунихъни еке метлеб ава. И жигьетдай хуьруьн майишатдин агъзур гектардилай гзаф майданар дугуник кутунвай «АХТЫКАКИНСКИЙ» къанал капитальнидаказ ремонтунив эгечӀнава. Аялар гьакъикъатдани чи гележег я кьван, абуруз чирвал ва тербия гудай къулай шартӀар яратмишун яз, райондин кьилин гуьзчивилик кваз республикадин «Образование» милли проектдай Ялахърин, Фиярин, Чеперин, Хинерин хуьрерин школаяр ва Ахцегьрин «Солнышко» аялрин бахча ва меценатрин куьмекдалди Ахцегьрин ва Луткунрин музшколаяр къайдадиз хкана, абур вижевайдаказ тадаракламишнава. Райондин школайриз 17 млн манат пулдин къимет авай тадаракар – интерактивный доскаяр, компьютерар, музыкадин алатар, партаяр гъана. ГьакӀ райцентрда «Сельсовет Ахтынский» СП-ДИН, жегьил натуралистрин станциядин, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин, РФ-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи Жамал Шефиеван тӀварунихъ галай искусствойрин музейдин дараматар капитальнидаказ ремонт хъувуна тадаракламишнава. Алай вахтунда Ахцегьрин 1 ва 2-нумрайрин юкьван школайрин дараматар капитальнидаказ ремонтзава ва Цуругъа школадин цӀийи дарамат эцигзава. Еке агалкьун цӀи Ахцегьа 120 аялдин чка авай цӀийи школа ва «Ахты» спорткомплекс ачухна кардик кутун хьана. Гегьенш спортзал, вижевай спортмайдан, актовый зал, гьакӀ пищеблок, библиотека, интерактивный доска, акустикадин къурулуш, проектор, компьютер авай экуь классар авай школада муаллимризни аялриз гила хъсандиз чирвилер гузкъачудай вири къулай шартӀар таъмин я. «Ахты» спорткомплексдикай рахайтӀа, республикадин мад гьич са райондани авачир хьтин чӀехи ва гуьзел дарамат неинки спорт вилик тухудай, гьакӀ Ахцегьа тамашуниз лайихлу чкайрикай сад я. Машгьур инкъилабчи Къазимегьамед Агъасиеван тӀварунихъ галай ял ядай багъни галай кьве мертебадин гьайбатлу дараматда 1500 касдиз ацукьдай чкайрин трибунаяр галай тадаракламиш чӀехи зал (ана мини-футболдай, баскетболдай, волейболдай гьатта уьлкведин дережадин акъажунар тешкилиз жеда), гьакӀ азаддиз кьуршахар кьунай, залан атлетикадай ва боксдай вердишвилер къачудай тарифлу заларни ава. Кьакьан дагъдин атӀугъай шартӀара яшамиш жезвай фийивийрин эрзиман мурад чпин вацӀал муьгъ вегьин тир. Виш йисара тахьай кӀвалахдик А-К.Палчаева кьил кутуна. Вичин яргъивилел 109 метр, гьяркьуьвилел 1,6 метр алай, умудлу чахчахар галай мягькем кӀвачин муьгъ райондин бюджетдай 5 миллионни 800 миллион манат серфуналди эцигна, фийивийриз 1- майдин суварин савкьват яз ишлемишиз вахкана. Алай вахтунда райцентрда хсуси инвесторрин куьмекдалди куьгьне «Самур» мугьманханадин чкадал (патарив гвай хаталу гьалдиз атанвай хсуси кӀвалерни иесийривай маса къахчуна хьайи майдандал) хъсан еришралади 4-5 мертебадин зурба мугьманхана эцигзава. Вилик еке гьавиз, фонтан ва рикӀ аладардай чкаярни жедай ам къведай йисуз бегьемардайвал я. Райондин кьилин еке агалкьунрикай сад, гьелбетда, РФ-ДИН тарихдинни архитектурадин кьетӀен памятник тир Ахцегьрин ХIХ асирдин урус къеле реконструкция хъувунив эгечӀун я. Меслят хьанвайвал, и йикъара Ахцегьа, КӀелез хев дагъдик, лезги халкьдин къагьриманвилин эпосдин игит Шарвилидин памятникни пайда жеда. РФ-ДИН лайихлу художник, скульптор Шариф Шагьмарданован гъилин вичел 3 метр алай гьайбатлу скульптура ва гьакӀ чи машгьур инкъилабчи Къазимегьамед Агъасиеван бюст Санкт-Петербургдай сагъ-саламатдиз хкана чкадал ала. Ихтилат кватай чкадал лугьун, УстӀа Идрисан муькъуьн патав (цӀи 100 йисан юбилей къейдзавай и имаратни ремонтзава), Гъвейи кимин майдандал (и чкадиз Шарвилидин майданни лугьуда) ахцегьвийривайни мугьманривай ял ягъиз жедай гуьзел чка дуьзмишнава. Вири ибур, гьелбетда, тамашуниз лайихлу, Ахцегьрин къадим къамат лишанламишзавай, чпел туристрин фикир желбзавай кьетӀен имаратар я. Кьве гаф Ахцегьрин ЦРБДИКАЙНИ рахан. Анжах эхиримжи са куьруь вахтунда адаз санлай 30 млн. манатдин къимет авай медицинадин цӀийи тадаракар (рекъемрин УЗИ аппарат, мамограф…) къачуна ишлемишзава. Къведай 2025-йисуз Ахцегьа ЦРБ-ДИН цӀийи комплекс тадаракламишна кардик кутадайвал я. Эхь, вири кӀанда, герек я. Амма чун хайи Ватандал душманри вегьенвай ахьтин четин ва жавабдар девирда яшамиш жезва хьи, эвелимжи нубатда важиблуди Ватандин азадвални аслу туширвал хуьн я. И мурадкъастуналди Россиядин вири халкьар НАТО-ДИН чӀулав къуватрин хура тупламиш хьанва. И карда Ахцегь районэгьлиярни кьулухъ акъвазнавач, 500 далай артух чи рухвайри гъиле яракь аваз СВО-ДА игитвилелди женг чӀугвазва. Майор Энвер Набиева РФ-ДИН Игитвилин гьуьндуьр тӀвар къачунва, цӀудралди чи рухваяр чпин кьегьалвилерай Жуьрэтлувилин ва женгинин маса орденриз лайихлу хьанва. Гьайиф хьи, Ватан патал жегьил чанар къубанд авурбурни ава, абур чи рикӀера эбеди яз амукьда. Райондин руководстводи ва меценатри СВО-ДИН иштиракчийризни абурун хизанриз алакьдай вири жуьредин куьмекарзава. Месела, райондин «Содействие и помощь» фондунай абуруз 10 млн манат пул ганва. ДатӀана кьиле тухузвай мярекатра СВО-ДИН игитрин чешнейралди акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишзава. ИкӀ, и мукьва, 8-майдиз, Ахцегьа «Набережный» багъда (адаз гила Ватан хуьзвайбурун багъ лугьузва) Ватан патал чанар гайи рухвайрин гьуьрметдай РикӀел хуьнин багъ кутуна. Эхь, вири и кӀвалахар акваз, аннамишиз, районэгьлийри ва югъ-къандавай артух жезвай мугьманри Ахцегь муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаеваз ва хайи гъвечӀи Ватан аваданламишзавай жумарт, ватанперес рухвайриз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва. Лайихлуни я, баркалла! А-К. Палчаеван регьбервилик кваз Ахцегьар цуьк акъудай дагъдин шегьердиз элкъведайдахъ, районэгьлийрин дуланажагъ мадни хъсанвилихъ дегиш жеридахъ чна инанмишвалзава.
+СВО-ДА телеф хьанвай аскеррин хизанрихъ галаз гуьруьш
+Майдин эхирра Ахцегь райондин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаев женгинин махсус серенжем кьиле тухузвай зонада телеф хьанвай аскеррин хизанрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Райондин администрациядиз чпихъ галаз СВО-ДИН игитрин хизанрин тӀал алай месэлаяр саналди гьялун патал абурун диде-бубайриз, уьмуьрдин юлдашриз ва аялриз атун теклифнавай. «Квез мусибатдин вакъиаяр кьисмет хьана ва секинардай са гафаривайни залан магьрумвилин тӀал алудиз жедач. Куь рухвайри, итимри ва бубайри уьлкведин итижар намуслудаказ хвена. Чна садрани чи аскеррин игитвал рикӀелай ракъурдач ва абурун хизанар и четин вахтунда дикъетсуздаказ тадач. Квез вири жуьредин куьмекар гун ва куь тереф хуьн чна чи вилик, властдин вири къурулушрин вилик эцигнавай кьилин везифа я», – лагьана Абдул-Керим Нажмудиновича. Федеральный властри кьабулнавай СВО-ДИН иштиракчийрин ва абурун хизанрин членрин тереф хуьнин серенжемар районда агалкьунралди кьилиз акъудзава. Къенин йикъалди муниципалитетди чпи куьмек тӀалабай аскеррин хизанрин членар кӀвалахдал таъминарнава, яшайишдинни коммунальный месэлаяр гьялунин карда куьмекнава. Телеф хьанвай аскерар эбеди рикӀел хуьнин рекьяйни районда аквадай хьтин кӀвалах кьиле тухузва. Гьа икӀ, мемориалдин плитаяр эцигнава, чпи Ватандин хатасузвал патал чанар къурбанд авур СВО-ДИН гьар са игитдин-иштиракчидин тӀварунихъ куьчеяр яда, чебни ремонтда ва аваданламишда. Райондин кьили гьакӀни телеф хьайи аскеррин мукьва-кьилийриз хабар гайивал, Ахцегьрин хуьруьн юкьва авай «Набережный» паркдал женгинин гьерекатрин вахтунда телеф хьайи вири аскерар рикӀел хуьнин лишан яз «Ватан хуьзвайбурун парк» тӀвар эцигда. СВО-ДИН иштиракчийрин хизанрин тереф хуьнин карда райондин меценатри ва «Содействие и помощь» тӀвар алай мергьяматлувилин фондуни еке роль къугъвазва. Абуру ихьтин хизанрин игьтияжар патал 10 миллион манатдилай гзаф пулдин такьатар чара авунва. И йикъара гьар са хизандиз «Содействие и помощь» фондуни 100 агъзур манатдин кьадарда материальный куьмек ГАНАЙ.«КЪЕНИН гуьруьш чун вири патал гзаф хийирлуди тир. Чна гележегдани куь х��занрихъ арадал къвезвай месэлаяр рабочий къайдада энгелвал авачиз гьялда. Гьелбетда, маса цӀийи гьаларни арадал атун мумкин я. Квез чавай куьмек тӀалабиз, тӀал алай месэлаяр къарагъариз ва чахъ галаз сих алакъаяр хуьз регъуь жемир. Чун гьамиша Ватандин лайихлу рухваяр тербияламишай ва абурун патав яшамиш хьайи вирибурал шад я», – лагьана эхирдай АБДУЛКЕРИМ Палчаева. Гуьруьшдин вахтунда лагьанвай тӀалабунар ва теклифар кьилиз акъудун райондин кьили вичин хсуси гуьзчивилик кутунва. Аскеррин хизанри Ватан хвейибур эбеди рикӀел хуьнин рекьяй властрихъ галаз алакъалувал хуьнин важиблувал къейдна. Абуру райондин руководстводиз чпив гьуьрметлувилелди эгечӀунай ва тӀалабунриз дикъетдивди, энгелвал авачиз яб гунай чухсагъул лагьана. Бюджетдин къазанжийрин пай артухарунал атайла Ахцегь район Дагъустандин районрин арада кӀвенкӀвечийрин жергеда ава. Региондин экономикадин ва территорияр вилик тухунин рекьяй министрдин везифаяр тамамарзавай Адильхан Агьмедова шаз бюджетдин къазанжийрин пай артухарунин рекьяй зонадин рабочий дестеяр тешкилайдалай инихъ тухванвай кӀвалахдин нетижайрикай РД-ДИН Кьил Сергей Меликоваз лагьана. Муниципальный бюджетрин налогрин ва налогринбур тушир къазанжийрай пландин тапшуругъар тамамарун кӀвалахдин менфятлувал къалурзавай кьилин лишанрикай сад я. Алатай 2023-йисуз чи республикадин шегьеррин ва районрин бюджетриз 14,3 миллиард манат пул атана. Алатай йисан дережадив гекъигайла им 3 процентдин гзаф я. Алай 2024-йисан январдилай апрелдалди муниципалитетрин бюджетриз 4,4 миллиард манат пул атана. Ида пландин 102,2 % тешкилзава. Алатай йисан талукь тир девирдив гекъигайла бюджетриз атай пуларин кьадар 23,8 процентдин артух хьанва. ЦӀинин йисан алатнавай 4 вацран нетижаяр кьурла кӀвенкӀвечи чкайрал Ахцегь, Буйнакский, Унцукульский, Шамильский районар ва Буйнакск, Каспийск, Дагъустандин Огни шегьерар ала.
+Гьемдуллагь БАБАЕВ,«БУБАДИН веси» ктабдай
+Верчерни малар гзаф хуьзвай Къембералиди цӀийиз ганвай чил фикирдаваз: «За ана вирибуруз чешне патал бегьерлу сортарин багъ кутада, кӀвалин вилик квай гъвечӀи бустанда лагьайтӀа, гьар жуьре няметар авай чка туькӀуьрда» – лугьуз герен-герен кӀвалин хизанрин вилик ихтилат кудайла, адан уьмуьрдин юлдаш Назханума лугьуда: – Я чан итим, гьар сеферда виш грамм ички галукьайла алатна рахазва вун. Жувалай алакь тийидай крар хиве кьамир. И ихтилатар виш сеферда лагьана ван хьайибур я. Са маса ихтилат ая. Чилин месэлаяр тур.– Я, уста Сефиханан руш! Ваз зун гьикӀ аквазва? Багъманчивилин рекьяй за Ахцегьа авай вири агрономриз тарс гуда. Зун вири багъманчийризни бригадирриз жуван тежриба къалуриз гьазур я. Заз Ахцегьа тӀвар-ван авай багъманчи Къилинжев Гьажимурада тарс гайиди я. Садлагьана адак хъвер акатда. Валлагь, са кар хтана зи рикӀел. Рагьметар хьуй Гьажимурад халудиз. Зурба кас тир ам. ЦӀвелин тарцин тандай тӀвек акъудна, къвалавай экъечӀнавай кицик таран хел цӀвелин таран теквендиз сухна тада ада са сеферда. Ирид йисалай хвацӀ хкьунвай цӀвелин таран тандай экъечӀнавай кицик таран хел вичин диде тарцикай чара хъувуна. Садра акуна хьи, цӀвелин тарци кицикар гъана, са цилни авачир кицикар!
+ЦӀвелин тарцин кицикар анжах куьлуь тир. Вилер зайиф хьуниз килигна адавай абур ири хъхьаначир. Бес им аламатдин кар тушни? Гьахьтин аламатар захъни ава! Са геренда ам фикирди тухвана. Жуван кӀваляй кӀвач хайила, къецелай эбеди кьил хада лугьудайвал, куьне зал къимет эцигзавач – лагьана пуд лагьай бокал бушна, ам кӀвачел акъалтда. Назханум! – лагьана гьарайна ада, пер гьинава, заз бахчадиз физ кӀанзава!
+– Я итим, ша вун Аллагьдиз килиг, ички хъвана фейи рекьик берекат жедач. Архайиндиз пакамахъ фад къарагъна вач. Къе жуваз ял ягъа, лагьана папа.– Ваъ. Зи рехъ атӀузвай папаз инсафдач за. Пер гьина ава!? – къвалав гвай къуншийриз ван къведайвал гьарайна Къембералиди. Эхир гъвечӀи хтул Сефералидай сес акъатна: – Я чан чӀехи буба, вун герен-герен багъ кутада, бустан туькӀуьрда лугьуз рахазва. Ви меслят писди туш, чунни ваз куьмек жеда. Зи са суалдиз вуна жаваб це. Ваз маларни, верчер гьиниз акъудиз кӀанзава?– Санизни, гьа хуьзвайвал хуьда ман.– АкӀ ята вибур гьакӀан хиялар я. Малар гьатай багъни кьий, верчер гьатай бустанни. Баде гьахъ я. Вун бадедин чӀалаз килиг, лагьана чӀехи буба секинарна Сеферали хтула. Ухьт аладарна Къемберали дивандал яргъи хьана ширин ахвариз фена.
+•Ислягьвал хуьн – вилер хвейи мисал я.
+•Кьве гаф: ислягьвал ва секинвал – агъзур кӀус къизилдик ква.
+•ЧӀехи дяведилай гуьгъуьниз, адет яз, гишин йисар къведа.
+•Регьимлу гафуни гапур къакъара хутада.
+•Шуьшкадал дяве ийимир, я чукӀулни чилел эцигмир.
+•Турунивай гафунин кӀвалахар жедач.
+•Меслят ийидай вахт амаз, дяведин ракӀар гатамир.
+•Меслят хьун – ислягьвиликай хабар гун я.
+•Дяведиз дяведалди акси яз экъечӀна кӀанда.
+•Ислягь девирда дяведин хатасузвал рикӀелай алудмир.
+•Зайиф касдал гъалиб хьун, кӀаник акатна лагьай мисал я.
+•Бязи вахтара катунни къучагъвал я.
+•Са кичӀевални авачиз башламишун – гъалиб хьайи мисал я.
+•Чирвал авайди агъзурдал гъалиб жеда, къуватлуди – садал.
+•Асланди гьатнавай гъуьрчел дамахдач, гъалибвилел шадвалда.
+•Гъалиб жедай чӀал чир хьайила, чакъалдикайни аслан жеда.
+•КӀаник акатдай чӀал чир хьайила, кьулухъ элкъуьн кичӀевал туш.
+Нариман ГЬАЖИЕВ, зегьметдин ВЕТЕРАН(ЭВЕЛ 20-22-нумрайра)
+СССР-ДИН НКВД-ДИН кьуд лагьай Управлениедин начальник Павел Судоплатова В.Молотоваз ракъурнавай справкада кхьизва: 18 агъзур чувудар терг авурдалай кьулухъ Сарны лугьудай шегьердиз 1942-йисан гатфариз мад 14 агъзурдав агакьна чувудар кӀватӀ хъувуна, августдиз гьабурни вири терг хъийизва. Са «Державани» немсер Украинадиз туькӀуьриз гьазур тушир. Гьа украинвиярн�� абуруз амай славянар хьиз «харжунин материал» (расходный материал) тир. Вири сад амачиз телефун план тир. Анжах укронацистриз и кар чизвач. Гъалибвилин 1945-йис мукьув хьайила, миллетчияр гъавурда акьаз башламишна – са «Украинский державани» немсерихъ чпиз туькӀуьрдай фикирни авач. Тадиз документ гьазур хъийизва: «О тактических приемах и методах работы организаций Украинских националистов» ОУН, УПА (Повстанч. армия). И тешкилатри чукӀурзавай «листовкайра» хабар гузвайвал, Украинский миллетчийриз Англиядини США-ДИ куьмек гуз гьазур я. Союзда аватӀани, и кьве государстводиз кӀанзавайди СССР гъалиб хьун туш, дяведа абур кьведни ажуз ва зайиф хьун я, гуя Англиядини США-ДИ Украинадиз СССР-ДИКАЙ хкечӀна кьилдин «Самостийный Украина» государство туькӀуьриз куьмек гуда. ГьакӀ хьунни авуна, 2014-йисуз Украинада госпереворот хьайила Киевдин Евромайдандал СШАДИН Госдепдин векил В.Нуланд хьун дуьшуьшдин кар тушир. Майдандал хьайи вири гьерекатриз Киевда авай США-ДИН посольстводи руководство гузвай. Винел вужар акьалтна? Гьа дяведин йисара зулумар авур миллетчийрин, нацистрин, бандеровчийрин невеяр, къе гьабур государстводин кьиле ава, чпин алатай тухумрал дамахзава, гьабурун тӀварарихъ куьчеяр, паркар, библиотекаяр язава, памятникар эцигзава, гьабур даимлухзава ва государство туькӀуьруна гьабуру тайинарай принципар (къайдаяр) – «Чистота украинской расы», геноцид, «хозяиндиз» (иесидиз) муьтӀуьгъвал ишлемишзава. Гьа вахтарин лозунгар, идеяяр «Украинади украинция», «Украина понад усё», «Вон из Украины ляхов, жидов, москалей» къуватда ама. Дяве куьтягь хьайилани нацистарни бандеровчияр Украинадин сергьятра гзаф амай. Саксонрини чпин гаф кьиле тухвана, Украинадин «Самостийный держава» хьаначтӀани, бандеровчиярни миллетчияр абуру гьа фашистрихъ галаз гзаф кьадарда Западдихъ акъудна Канадада, Латинский Америкадин уьлквейра динжар хъувуна. Гьабурун невеяр къе вири кӀватӀ хъхьана саксонрин русофобский пайдахдик кваз амай западный наемникарни галаз Россиядихъ галаз дяведа ава. Дявени физ кьве йис хъижезва. Вуч арадал атанва? Донецкий ва Луганский республикайрин гьамиша гвай сергьятар вири азад хъхьанвач, Россиядик кухтунвай Херсонский ва Запорожский областрин административный меркезарни кваз ВСУ-ДИН кьушунрин гъиле ама, гьа сергьятрай чи аскерриз датӀана гуьлле гузва. Дяведикай гузвай репортажарни са жуьредин, цӀийивал авачир тикрар хъижезвайбур хьиз аквазва, военный чӀалалди лагьайтӀа, «вялотекущий позиционный» женгер. ИкӀ кьиле физвай дяве фад куьтягь хьуник умуд кутун четин я. Са кар якъин я – вири США-ДИ гьа сифтедилай планламишнавайвал физва: дяве жезмай кьван яргъал чӀугун, жезмай кьван Россиядиз кьецӀ-зиян гун, чпин военно-промышленный комплекс мадни девлетлу авун, ам яргъалди заказрал таъминарун, Европани чпин вассалвиле мягькемарун. Гьикьван яргъал фейитӀани, дявеяр куьтягь жеда. И кардини россиянвийриз секинвал гузвач, вучиз лагьайтӀа дяведин эхирдикай, адан нетижайрикай фикирар авурла кьилиз гьич хъсан хиялар къвезвач. СВО эгечӀдайла малумарай денацификация (нацистар тергун), эгер и уьлкве – халкь ваъ – инсанрин гзаф пай нацизмдин руьгьдаллаз хьайила, эхиримжи 30 йисуз жегьилар школайрилай эгечӀна нацистско-фашистский идеологиядал тербияламишайла, гьа и идеология русофобияни галаз вири Европада кьилинди хьайила, США-ДИН планарни Украина даимлух Россиядиз акси майдандиз элкъуьрун хьайила, денацификация гьикӀ кьиле тухун лазим ятӀа гьич кьатӀуз жезвач. Гзаф чи экспертри, военный аналитикри гьисабзавайвал, дяве фад ва Украинадин лап Западный, яни Советрин Союздин сергьятра куьтягьун гьич я Россиядин политический, я военный руководстводин планрик кваз такурла – белки чаз чин тийиз кьатӀа?! – дяведин эхир мадни къалин циферикай кьатӀуз жезвач. Са кар якъин я: нацизм Украинада ргазва, куьмекни адаз кӀани кьван ава, Европадин вассалар ни Украинадиз гзаф ва цӀийи яракьар артух гудатӀа лугьуз акъажунра ава, Украинадин чкадин халкьни партизанар хьиз киснава, кьил хкажай бязи политический деятелар, журналистар ва маса гьахъ патал рахай активистар нацистри тергзава, я са жаза, мийир-межер лугьун государстводин дережада авай террористриз международный общественностдин ва я тешкилатрин патай аваз аквазвач. Вири сад хьиз лал я. Вири Западдин куьмекдалди Россиядин аксина зегьерламиш хьанвай Украина государство язни амукьзавач, вичин са затӀни амач, вири рекьерай НАТО-ДИЛАЙ аслу я, халкь, иллаки жегьилар уьлкведай катнава, ватан аваз ватансуз хьана эмигрантриз элкъвена маса халкьариз къуллугъиз гьарна чкӀанва, сергьятарни къакъатзава. Россияди вичинбур вахчурла, Западный областрал аявал хъийиз кӀанз Польша, Венгрия, Румыния вилер алаз вахт гуьзетиз акъвазнава. Власть узурпироватнавай (чуьнуьхнавай) нацистринни миллетчийрин дестеяр Россиядиз къурхуяр гуз Киевда ацукьнава, вучиз лагьайтӀа абурухъ США, сад хьанвай вири Европа гала. Са акьул, фагьумлувал, вакъиайриз анализ (къимет) гудай интеллект ина ацукьнавай манкуртрихъ амач, абур психбольницадин клиентриз (начагъбуруз) дуьзмиш хьанва. Абуру чеб яшамиш жезвай аям гьиссзамач, руьгьерихъ галтугиз чпихъ авачир я садрани тахьай деринра къекъвез чпин зурба дувулар жагъуриз алахънава, масадбурун лайихвилер чпинбур тир лугьуз «фейкар» (тапарар) чукӀуриз гьерекатда ава. Мад са кӀвалахни абурухъ амач. 17 агъзур йис идалай вилик яшамиш хьайи Египетдин пачагь дишегьли Нефертити – Фараон Аменхатенан паб) украинви тир кьван! (Им Киевдин астрологри тестикьарнава жал?!). Иисус Христос (Иса пайгъамбар) украинви тир (!). Ам рахай Арамейский чӀални Украинский мовадиз (чӀалаз) генетически мукьвади тир. Анжах гьа девирда яшамиш хьайи библейский Иудадин неве къе Киевда властда авайди абурувай кьатӀуз жезвач. Дяведин йисара маршалар тир Рокоссовскийдин ва Коневан командованиедик хьайи сад ва кьвед лагьай Украинский фронтар ва гьабурун къазанмишунар анжах украинвийринбур тир кьван. Урусар гьич, душмандихъ галаз женгина авай гуьржи-эрмени, къазах-уьзбек, белорус-лезги ва амай вишералди миллетар гьина авайтӀа?! Гьа икӀ мад хейлин маса тапарар, бинесуз туькӀуьрунар. Ина тажуб жедай кар авач, абурун ахлакьдин деринвилер ва мумкинвилер гьа ихьтинбур я. Украинадин майданра са тӀимил чкайра хьайитӀани нацистарни миллетчияр амукьна абурув государстводин статус авай власть гамукьайтӀа, Россиядиз секинвал ва хатасузвал аквадач. Гьар гьиллерал Западди а режим НАТО-ДИЗНИ чӀугуртӀа, – имни хьунухь мумкин кар я – гьисаба, ядерный дяве гьакъикъат жеда. Са рекьяйни жавабдарвални фагьумлувал амачир Европадин элита и кардиз якъин мукьва жез аквазва, чпи чеб гужунал ихьтин гележегдихъ инанмишарзава. Тарихди чешнеяр рикӀел хкунилай гъейри, рекьерни къалурзавайди я. Ватандин ЧӀехи сифте дяве Парижда акьалтӀарна (18121814), кьвед лагьайди Берлинда (1941-1945), геж тавуна тадиз чка тайинарна и пуд лагьай Ватандин ЧӀехи дявени куьтягьна кӀанда, вучиз лагьайтӀа вичин вахтунда В.Ленина лагьайвал, «Промедление смерти подобно». Бандеровчийрин неонацизм, кьил хкаж хъийизвай Германский фашизм, Польско-Британский национализм (миллетчивал), Прибалтийский коллаборационизм, Американский экспансияни глобализм, амай вири Европадин русофобия тупламиш хьайила хаталу я. Санал вири Западдин тарихдин деринрай къвезвай адават тегьерсузди, бинесузди, эхир авачиз даимлухди я. Абурун вилик пад вахтунда такьуртӀа, чун кӀевера гьатда, я регьят уьмуьр чаз жедач.
+P.S. Пусть ярость благородная Вскипает, как волна, – Идет война народная – Священная война! Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Гъилевай йисан 27-28-майдиз Бакуда олимпиададинбур тушир «грэпплинг» ва «грэпплинг-ги в кимоно» дисциплинайрин акъажунрай итимрин арада Европадин чемпионат кьиле фена. Абура къизилдин мумкин тир 28 медалдикай 19 Россиядин командадин пагьливанри къазанмишна. Иллаки РФ-ДИН лайихлу тренер Мегьамедбег Темееван гъилик квай гадаяр тафаватлу хьана: акъажунрин сифте юкъуз абуру 12 къизилдин медаль къачуна. Дамахдивдин къейдин, абурун арада чпин ери-бине Ахцегь райондин Фиярин хуьряй тир ва алай вахтунда Махачкъалада яшамиш жезвай Гьабиб Атлуев ва Артур Агъашириновни (заланвал 66 кг) авай. Артур гьакӀ алава яз гимишдин медалдизни лайихлу хьана.
+3-июндиз Ахцегьа райондин руководстводин ва общественностдин векилри пагьливанар далдам-зуьрнедалди къаршиламишна. ХВАШ-БЕШ хьайидалай кьулухъ абур, чпихъ галай вири итимарни галаз Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаева кьабулна. Райондин руководстводин, райсобранидин депутатрин ва жемядин патай тебрикдин хуш келимайрил��й кьулухъ абурун лайихлувилер райондин кьилин Чухсагъулвилин чараралдини пулдин пишкешралди къейдна.– Чун хайи ватанда виликкьилик квай ксарини жемятди лап багьа мугьманар хьиз къаршиламишда лагьана чна гьич гуьзетнавачир, куьн пара кьадар сагърай! Къе куьне чун мадни гьевеслу ва къуватлу авуна. Грэпплинг – им ММА-ДИН ва бягьсерин бине тирвиляй эхиримжи вахтунда Дагъустанда адаз еке фикир гузва,– лагьана Европадин чемпионри. Трибунадихъ Фиярин агъсакъалрин Советдин председатель Гьидаят Насиров экъечӀна: – Чи хуьруьн жегьил пагьливанар багърияр хьиз агъмишна, райондин активдин совещанидал икӀ зурбаз тебрик авунай куьн вири сагърай! Эхиримжи вахтунда зун райондиз, хайи хуьруьз хтайла рикӀ шадвилин гьиссерив ацӀузва. Къе чаз пара хъсан муьгъ, школа хьанва. Хиве кьан, ибур гьеле за Фиярин хуьруьн колхоздин председателвиле кӀвалахдай чӀавуз халкьдин эрзиман мурадар тир, чалай алакьнач. Абдул-Керим Нажмудиновича авуна. Гила ам хуьруьн обелиск, рекьер, тарихдин муьгъ туькӀуьр хъувунин, аялар къугъвадай майдан авунин къайгъудик ква. Им ада чи хуьр хуьзва лагьай чӀал я. Хайи хуьр, бубайрин хъсан адетар хуьзвай крарик гила чун – фийивиярни активнидаказ экечӀда... Отставкада авай полковник, Дагъустандин Игит, Махачкъаладин Общественный палатадин председателдин заместитель, РФДИН писателринни журналистрин Союзрин член Нисрет Исмаилова къейд авурвал, Гьабибани Артура, гьакӀ абур мадни еке агалкьунрал гьевесламишзавай, район аваданламишзавай Абдул-Керим Палчаева (ам кьиле акъвазайдалай кьулухъ еке дегишвилер ава) чпин чкадал СВО-ДИН игитри хьтин игитвал авунва. Ихьтин кьегьал ватандаш рухвайрал за дамахзава…– шадвилин гьиссерив ацӀай келимайрилай кьулухъ ада хуралай вичин «Фиярин хуьр» шиир кӀелна.
+Аваз Агъакишиеван тӀвар эбеди авуна
+Алай йисан 12-июндиз райондин ял ядай «Набережный» паркда государстводин кьилин суварикай сад тир Россиядин Йикъаз талукьарнавай шадвилин серенжем кьиле фена. Ам тебрикдин гаф рахай райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван экъечӀунилай башламишна. Вичин рахунра райондин кьили Россиядин Игит майор Энвер Набиев рикӀел хкана. Алай вахтунда ада фронтда женгерин везифаяр тамамарзава. Абдул-Керим Палчаева гьакӀ Украинадин территорияда кьиле тухузвай махсус женгинин серенжемдин вахтунда телеф хьайи лейтенант Тамерлан Нариманович Ильясов, старший лейтенант Агъакишиев Аваз Мегьамедович, СВО-ДИЗ гуьгьуьллудаказ фейи ТӀалибов Асрет Мисриевични рикӀел хкана.– Телеф хьанвайбур ва чан аламайбур рикӀел хуьн, Россиядин тарих хуьн, чи Ватандин гележег чалай аслу я! Чи аялри ва хтулри чал дамах авун патал чна вири крар авуна кӀанда. Анжах саналди тир алахъунралди чавай чи къенин агалкьунар хуьз ва артухариз, абур инсанрин саламатвал ва агьваллувал ва санлай чи райондин ва уьлкведин саламатвал патал ишлемишиз жеда!, – лаг��ана райондин кьили. Ахпа муниципалитетдин активдив шабагьар вахкана. Абурун жергеда образованидин ва культурадин идарайрин виридалайни хъсан къуллугъчияр, гьакӀни тафаватлу хьайи спортсменар авай. Идалай гуьгъуьниз «Ахтынский» МО МВД-ДИН миграционный пунктунин начальник Эльза Пашаевади шадвилин гьалара чпин 14 йис яш хьанвай аялрив Россиядин Федерациядин паспортар вахкана. Идахъ галаз санал, Ахцегь райондин волонтерарни спортдин ва туризмдин начальник Гьажимурад Парпачеван патай шабагьриз ва волонтервилин книжкайриз лайихлу хьана. Суварин серенжем райондин культурадин Управленидин артистри гурлу авуна. Райондин лайихлу артистар музыкадин композицияр ва манияр гваз экъечӀна. Образованидин ва культурадин идарайрин тербиячийри лагьайтӀа, суварин концертдик шиирар кӀелна ва гьа икӀ кьиле фейи серенжем ватанпересвилин руьгьдив ацӀурна. Лишанлу Йикъан гьуьрметдай районда велопробегни тешкилнавай. Россиядин Йикъаз талукь шадвилин серенжемар райондин амай хуьрерани тешкиллудаказ кьиле фена.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Алай вахтунда чи уьлкеведи, халкьди вичин цӀийи тарихдин лап четин ва жавабдар вахт куьчуьрмишзава. Кьиле США аваз дявекар НАТО блокдин вири уьлквеяр чал сухулмиш хьанва. Виликай хьайи дявейра хьиз, фендигар душмандин къаст сад я: Россия чукӀурун, адан девлетар чапхунун, халкь лукӀвиле тун. Дявени чпи ваъ, украинвийрин гъилералди ийизва. Ватандал яракьлу пехъи душман атанвайла, гьелбетда, обществодин вилик акъвазнавай лап важиблу месэла сад я – Ватан хуьн. Ватандин ЧӀехи дяведин йисара хьиз, халкь гъиле яракь аваз Ватан хуьнин женгиниз къарагънава. Гьайиф хьи, телефвилерни ава, абурун тӀварар эбеди ийизва. ИкӀ, республикада 27 школа СВО-ДИН игитрин тӀварарихъ янава…
+12-июндиз, Россиядин Юкъуз, Ахцегь райондин Смугъулрин хуьруьн юкьван чирвилерин школадиз дяведин махсус оперецияда Ватан патал игитвилелди чан гайи жегьил офицер Аваз Агъакишиеван тӀвар гуниз талукьарнавай митинг кьиле фена. Мярекатда кьиле Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаев аваз атанвай дестеди, патарай хтанвай мугьманри, игитдин мукьва-кьилийри, школадин коллективди ва смугъулвийри иштиракна. Мярекатдин тамадавал райондин культурадин Управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова авуна.
+Куьруь справка. Агъакишиев Аваз Мегьамедович 1997-йисан 27-ноябрдиз Смугъулрин хуьре дидедиз хьана. Хайи хуьруьн школа акьалтӀарна, 2014-йисуз Кострома шегьердин военный академиядик экечӀна. 2019-йисуз анаг куьтягьай жегьил офицердикай Приморский крайдин Лесозаводск шегьерда частуна взводдин командир хьана. 2022-йисуз командованиди ам СВО-ДИН зонадиз рекье туна. Адан женгинин юлдашрин гафарай, старший лейтенант А.М.Агъакишиев фронтдин виридалайни жавабдар, четин участокра жедай ва женгера, халис дагъвидиз хас викӀегьвилер къалуриз, вичин хсуси чешнедалди юлдашар руьгьламишиз, игитвилер къалурдай. 2023-йисан январдиз душмандихъ галаз барабарсуз къуватрин гзаф ивияр экъичай са женгина, гьайиф хьи, Аваз телеф хьана. РФ-ДИН Президент В.В.Путинан къарардалди, адаз кьейидалай кьулухъ Жуьрэтлувилин Орден гана. Эхь, Аваз Агъакишиева кьуьруь ва гьа са вахтунда нурламиш, лайихлу уьмуьр куьчуьрмишна, вичин тӀвар акьалтзавай несилдиз ватанперсвилин чешне яз тарихда туна.
+– Гьуьрметлу смугъулвияр, мугьманар! – мярекат ачухунин гаф «Ахцегь район» муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаева къачуна. – Къе, Россиядин суварин юкъуз, чун хуьруьн школада лап важиблу месэладай кӀватӀ хьанва. Ахцегь райсобранидин 2023-йисан 26-апрелдин къарардал Смугъулрин хуьруьн школа, вичи гьа и школа куьтягьай ва Запорожьеда хайи Ватандин азадвални аслу туширвал патал СВО-ДА игитвилелди телеф хьайи старший лейтенант Аваз Мегьамедович Агъакишиеван тӀварунихъ янава. Ватандин вилик вичин итимвилин пак буржи ада жегьил чан къурбандна игитвилелди тамамарна. Ихьтин кьегьал хва тербияламишай диде-бубадиз, муаллимриз чухсагъул! Игит хва къакъатунин тӀал кьезилдардай гафар авач, квехъ галаз чун вири ясава. Эхь, игитар яз садни хазвайди туш, абур дуьз тербиядин нетижада арадал къвезва ва инсанрин рикӀера эбеди амукьзава. Гила Аваз хуьруьн акьалтзавай несилдиз ватанпересвилин чешне я… Ихьтин таъсирлу келимайрилай кьулухъ райондин регьбер АБДУЛКЕРИМ Палчаева, районрин арадин комиссар Рафик Мегьамедова, игитдин хайи даш (ими), Ставрополь крайдин МЧС-ДИН начальникдин заместитель, генерал-майор Апрель Агъакишиева, «Смугъулрин хуьр» СП-ДИН кьил Аслан Мегьдиева, ва Смугъулрин школадин директор Сейфуллагь Назарова мемориалдин махсус кьул ачухна ва анал цуьквер эцигна ва хуьруьн школадин ученик Мегьедин Гьажиева устадвилелди «Лекь» шиир кӀелна. Игитдин гьуьрметдай РФ-ДИН гимн, сергьятчи аскерри-автоматчикри цавуз салют ягъайдалай ва митингдин иштиракчияр са декьикьада кисна низамда акъвазайдалай кьулухъ микрофондихъ винидихъ тӀварар кьур ксар атана. Чпин рахунра абуру къейд авурвал, им неинки Аваз рикӀел хуьнин, гьакӀ гъиле яракь аваз уьтквемвилелди хайи Ватан, адан интересар хуьзвай чи вири рухвайриз гьуьрмет авунин гуьмбет я.– Гьакъикъатдани, им Украинадихъ галаз ваъ, НАТО-ДИХЪ, рагъакӀидай патан уьлквейрихъ галаз къизгъин жезвай дяве я. Четинвилер акьалтайтӀани, гьахъ винел жеридал, чна душманрин винел гъалибвал къачудайдал шак алач. Жегьил офицер Аваз Мегьамедовича чаз, гьар са россиявилиз, Ватан кӀевевайла ам гьикӀ хуьдатӀа, чанни гьайиф татана, вичин чешнедалди къалурна. Чи азадвал, уьлкведин аслу туширвал патал чанар къурбанд авур рухваяр гьамиша рикӀел хвена, абурун игитвилерал дамахна ва чпин чешнейралди жегьил несилар тербияламишун важиблу я. Дяведавай чи аскерриз куьмекун, абурун хизанрин къайгъу чӀугун чи буржи я. Авазан тӀвар хуьруьн школадиз гуналди эбеди авур, адан мукьва-кьилийрин рикӀикай хабар кьур, хатур къачур куьн вири пара кьадар сагърай! – лагьана игит хцин мукьва-кьилийрин патай генералмайор Апрель Агъакишиева. Митингдилай кьулухъ адан иштиракчияр школада игитдин гьуьрметдай Баркаллувилин музейдин къайдада туькӀуьрнавай классдихъ (ина игитдин шикилар, наградаяр, уьмуьрдин куьруь ва ялавлу рехъ къалурзавай документар, дяведин парталар ва хсуси бязи шейэр ава), Авазаз тарс-тербия гайи муаллимрихъ галаз таниш хьана, рагьметлудан сурал фена дуьа авуна ва диде-бубадин хатур къачун патал кӀвализ илифна.
+2023-йисан 30-майдиз «Ахцегь район» МР-ДИН депутатри кьабулнавай къарардалди райондин депутатрин Собранидин председателдин къуллугъдал Алисултанов Мегьамедхан Алисултанович хкянава. Чна адаз и жавабдар къуллугъ мубаракзава!
+Гьеле хабар гайивал, 23-майдиз Ахцегь райондин депутатрин Собранидин сессиядал депутатри рейсадвилелди сесер гуналди, райондин кьилин къуллугъдал Абдул-Керим Палчаев хкяна. Мубаракрай!
+Куьруь къейд. Палчаев Абдулкерим Нажмудинович 1974-йисан 15-мартдиз Ахцегь райондин Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. 1991-йисуз Ахцегьрин 1-нумрадин школа, 1999-йисуз ДГУДИН юридический факультет агалкьунралди акьалтӀарна. Зегьметдин тежриба 1999-2001-йисара «Абимпекс Арина» ЗАО-ДА хатасузвал хуьнин къуллугъдин начальнриквиле кӀвалахунилай башламишна. 2001-2007-йисара общественный хатасузвал хуьнин рекьяй Ахцегь райадминистрациядин кьилин заместителвиле кӀвалахна. 2015-йисан 4-декабрдилай Абдул-Керим Нажмудинович Ахцегь муниципалитетдин депутатрин райсобранидин председателдин заместителвиле ва 2016-йисан 18-ноябрдилай райсобранидин председателвиле хкяна. Ингье, гила 2023-йисан майдилай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил я. Агалкьунар хьурай!
+Эхиримжи йисара Ахцегь районди республикадин ва федеральный программайра иштиракиз, халкьдин яшайиш хъсанарун патал жуьреба-жуьре рекьерай хъсан нетижаяр къалурзава: цӀийи школаяр, аялрин бахчаяр, ФАПАР, спортдин майданар эцигнава, культурадин дараматар, рекьерхулер ремонтнава… Ахцегь район ва жемятдин культурадин дережа хъсан патахъ дегиш жезвайди аказва. И кар къе гзаф хьанвай турист мугьманрини къейдзава. Кьилинди, район вилик тухунин карда къачунвай йигинвал зайифар тавуна давамарун я.– Яргъал йисара Ахцегь райсобранидин председателвиле кӀвалахиз, гьелбетда, заз райондин кеми-эксик месэлаяр ва абур гьялдай рекьер, гьакӀ властдин органри гьикӀ кӀвалахзаватӀа, бюджет ва адан алакъаяр гьикӀ арадал къвезватӀа хъсандиз чида. Бюджетдин мумкинвилер сергьятламиш шартӀара республикадин ва федеральный программайра иштиракун ва бюджетдинбур тушир такьатар желбун иллаки важиблу я. Ида чаз вилик эцигнавай месэлаяр гьялдай мумкинвал гуда, – лугьузва А-К. Палчаева. Райондин цӀийиз хкянавай регьбердихъ галаз сифте гуь��уьшда ада къейд авурвал, хуьруьн чкада чаз яшайишдин къулай шартӀар авачирвиляй жегьилар шегьеррихъ алатзава. Гьавиляй чи мурад-къаст районэгьлийриз чкадал шегьердин хьтин шартӀаринфраструктура яратмишун я. И жигьетдай кьетӀен фикир экономикадин, образованидин, культурадин месэлайриз гуда. Гьар сада вичин къуллугъдин везифаяр намуслудаказ тамамаруналди чна Ахцегьар Женнетдин пипӀез элкъуьрда. И карда чаз, Аллагьдиз шукур, ватанперес жумарт рухваярни ава. Куьрелди лагьайтӀа, за жуван программада асул фикир къадим Ахцегьар цуьк акъуднавай дагълух шегьердиз элкъуьруниз ва ина жемятдиз, вири районэгьлийриз яшайишдин къулай шартӀар яратмишуниз гуджа. Ингье, район экономикадин, культурадин ва яшайишдин рекьяй вилик тухунин гьакъиндай адан программадин бязи МЕСЭЛАЯР:1.АХЦЕГЬРИН ХIХ асирдин урус къеле реставрация хъувунин ва халкьдин хийирдиз ишлемишунин мураддалди тешкилнавай «Ахтынская крепость» Мегьяматлувилин фондуни культурадин ирсинин объект 49 йисан мудатдалди кирида кьунва. Гележегда ана музейдинни туриствилин комплекс ва Россиядин ФПС-ДИН кадетрин корпус кардик КУТАДА.2.АХЦЕГЬРИН мягьлейрин куьгьне мискӀинар туькӀуьр ХЪИЙИДА.3.АЛАЙ вахтунда виче АООШ авай тарихдин дарамат МИРЗЕАЛИ къазидин машгьур ктабханани галай медресе хьиз туькӀуьр хъийида. Гьа са вахтунда школа патал девирдин истемишунрив кьур цӀийи дарамат ЭЦИГДА.4.АХЦЕГЬРИН куьгьне пай юкьван асиррин милли архитектура хвена реконструкция ХЪИЙИДА.5.РАЙЦЕНТРДА, куьгьне «Самур» мугьманханадин чкадал, ам чукӀур хъувуна хьиз, вири къулайвилерин цӀийи мугьманхана ХКАЖДА.6.«АХЦЕГЬРИН ичер» – бренд арадал хкун патал 105 гектардин майданра интенсивный къайдадин ичин багъ ва 60 гектарда уьзуьмлухар КУТАДА.7.ЕМИШАР хуьн патал махсус холодильникралди тадаракламиш гьамбархана (фруктохранилище) ТУЬКӀУЬРДА.8.ХУЬРЕРИН культурадин КӀвалер капитальныйдаказ РЕМОНТДА.9.КАЛУКРИН хуьре девирдин истемишунрив кьур школадин дарамат ЭЦИГДА.10.ШКОЛАДИН яш тамам тахьанвай вири аялар кьун патал Ахцегьа, Луткуна, Калука, Цуругъа аялрин бахчаяр арадал ГЪИДА.11.КЪ.МЕЖИДОВАН тӀварунихъ галай аялрин яратмишунрин КӀвал (ДДТ) патал гьайбатлу дарамат ЭЦИГДА.12.АСКАР-САРЫДЖАДИН тӀварунихъ галай художественный школадин цӀийи дарамат эцигда. 13. Районэгьлияр хъвадай михьи целди ТАЪМИНАРДА.14.РАЙЦЕНТРДИН ва чӀехи хуьрерин къенепатан куьчеяр аваданламишда ва икӀ мад. Лугьун хьи, амайбурукай рахун гьеле фад я, инал къалурнавай эхиримжи пункт активныйдаказ уьмуьрдиз куьчуьрмишзава. Республикадин «Зи Дагъустан – зи рекьер» программадай ина заказчик Ахцегь райадминистрация ва СП «сельсовет Ахтынский» яз, подрядчикдин везифаяр тендерар къачур Махачкъаладин ООО «Регион строй» карханади тамамарзава. ИкӀ, алай вахтунда Ахцегьа Ленинан т\варунихъ галай шегьредик квай са куьчепереулок, Гьасанагъа Мурсалован, ��уртуз Мусаеван, Къемер Палчаеван, Етим Эминан, Айбике Гъаниевадин, Ахцегь Гьажидин тӀварарихъ галай куьчеяр аваданламишунив эгечӀнава. Къир тун патал гьазурвал акун яз, сифте нубатда, жемят цикай хкуд тавун яз гьелелиг куьчейра куьгьнебур туна, хъвадай цин – булахрин саки 2 км. мензилра цӀийи трубопроводар тухузва. Чилик кутун патал гъанвай пластикдин гьар жуьре диаметрдин (110, 63, 50 мм) вири трубаярни чпиз махсус сертификатар авай ва экологиядин жигьетдай михьи мягькембур я. Адалайни гъейри, дигадай цин хулерин ятар куьчейра гьат тавун ва рехъ жезмай кьван гьяркьуь авун патал асбестдин турбаяр твазва, гьакӀ йифен экверин махсус шалманар акӀурзава. Гьа са вахтунда Самурдин, Коммунаррин, Мукьтадир Айдинбегован, СтӀал Сулейманан, Алирза Саидован тӀварарихъ галай куьчеяр туькӀуьрун патални герек чарар-цӀарар гьазурзава. Республикада туризм вилик тухунихъ рекье тунвай чкадин инициативайрин проектрин конкурсда гъалиб хьуникди республикадин бюджетдай 10 миллион манат пул чара авуна, адахъ Шарвилидин, Юрий Гагаринан куьчейра ва Уста Идрисан чарх алай муькъуьн (Гъуьйи кимин) майданда тӀебии къван твадайвал я. И кар патал аукцион малумарнава. ГьакӀни Самур, Коммунаррин, М.Айдинбегован, С.Къалантарован, Гь.Агьмедован, С. Сулейманан, А.Саидован, Къ.Пирсаидован, Шарвилидин куьчеяр та Лаян муькъуьв кьван ишигълаван авун патал аукцион малумарнава. Амай вири куьчеярни нубат-нубатдалди вири туькӀуьр хъийида. Эхь, райцентрдин анжах са рекьер къайдада туниз республикадин транспортдин Министерстводай тахминан 20 миллион манат пул серфзава. Алава яз, гьа рекьера хъвадай ва дигадай цин месэлайриз – 17 ва йифен эквер дуьзмишуниз – 7 миллион манат.
+– Абдул-Керим Нажмудинович, квез чида хьи, алай вахтунда райцентрда ва бязи хуьрерани четин месэлайрикай сад жемят хъвадай михьи целди таъминарун я. Кардик квай «Маза-Ахты» ва «Лекье ДЕРЕАХТЫ» водопроводрин яд – адан ерини хъсанди туш – бес жезвач. Куьчеяр аваданламишунихъ галаз цин проводарни дегишарзава, хъсан я. Амма жемят целди таъминариз жедани?
+– И кар фикирда кьуналди цӀи чна, заказчик райадминистрация яз, Ахцегьиз Рутулрин Лалаан дередин михьи яд гъизва. Алай вахтунда спонсоррин куьмекдалди гьазурай эцигунринни сметайрин документар госэкспертизадай акъудзава. Эцигунрин кӀвалахар республикадин «Михьи яд» программадин гьисабдай кьиле тухуда. Водоповоддин яд михьдай махсус имаратар Цуругърин хуьре жеда. Халкьдин сагъламвилин ва яшайишдин метлебдин и чӀехи проектдихъ галаз санал чна райцентрдин жемят неинки михьи целди тамамвилелди таъминарунин, шегьердиз барабар Ахцегьа гьакӀ канализациядин месэлани гьялда.
+Ихтилат кватай чкадал къейдин, цӀи чи фикирдик Ахцегьа «Солнышко» садик капитальныйдаказ ремонтун, Рагьимат Гьажиевадин тӀварунихъ галай музшкола ва Фрид Кисриеван тӀварунихъ галай юннатрин стан��ия капитальныйцдаказ ремонтун (меценатрин куьмекдалди республикадин талукь тир конкурсда гъалиб хьуникди пулдин грантар къачунва), Ахцегьа Эсед Шагьмарданован тӀварунихъ галай спортшкола эцигун (исятда а школа авай дарамат 2-АСОШ-ДИНДИ я) ва са жерге маса месэлаяр ква. Алай вахтунда Фиярин хуьруьн тарихда сифте яз чна чкадин бюджетдин гьисабдай ана вацӀалай элячӀдай мягькем муьгъ (гьяркьуьвал – 1,5 ва яргъивал – 110 метр) эцигзава. Инал чпикай рахай вири крар, Аллагьдин куьмекдалди, гъилевай йисуз тамамвилелди бегьемарна ишлемишиз вахкуда. Ахцегь район Женнетдин пипӀез элкъуьрун патал алахъна кьиле тухузвай и крар, гьелбетда, садлагьана ваъ, спонсорар тир Палчаевринни Пашаеврин хизанрин иштираквал аваз гъилевай йисан мартдилай гъиле кьуна тухузвай еке зегьметдин бегьер-нетижа яз арадал къвезва. Якъин, хайиди тир гъвечӀи ватандихъ рикӀ кузвай кьегьял, жумарт рухваяр чаз гьар са хуьре ава. Ахцегь район экономикадинни яшайишдин хилерай республикада кӀвенкӀвечибурун жергедиз акъудун, адаз виликан машгьурвал хкун патал, умудлу я, абуру чпин пайни кутада.
+Ихтилат кватай чкадал жемятдивай кӀевелай тӀалабзава: гьуьрметлу юлдашар, общественный рехъ-хвал туькӀуьр хъувун, куьчеяр асфальтламишун хьтин халкьдин яшайишдин метлебдин важиблу месэла гьялзавайла, куь кӀвалерин виликай физвай машинрин рекьер са тӀимил кьван гегьеншариз алахъ (им еке суваб кар я), цин хулерни къаналар, чпин участокрин ва гьаятрин жугъунарни цлар гуьнгуьниз хкваш, къвалин ятар къавалай рекьел-асфальтдал аватдайвал ийимир, рекьера ятар тумир, цин хулеризни къаналриз чиркин ятар авадармир, яшайишдин амукьаяр (ТБО) гьинал хьайитӀани гадармир, рекьерин къерехрив эцигунрин материалар тамир, гьакӀан гуьтӀуь рекьерин къерехрив машинар яргъалди акъвазармир. Им куьне куьн патал, чи хуьрерин къамат хъсанарун, михьивал, общественный низам-къайда хуьн, са гафуналди, агьалийрин яшайишдин къулайвал патал ийизвай крар я. В.АЛИЕВ,ВРИО начальника МО МВД России «Ахтынский»
+Стенокардиядин приступ хьанвайла, капан юкьвал 10-12 стӀал пихтадин (аптекадай маса гузва) ягълу вегьена, 1-2 декьикьада рикӀ алай чкадивай гуьцӀда.*** ВиртӀедик какадарнавай кӀерецдин хвехвери атеросклероз азар авайбуруз хъсан куьмек гуда. Ада дамарар михьи ийида ва иммунитет хкажда. Гьар юкъуз, виртӀедик кутуна, 5 кӀерецдин хвех тӀуьн гзаф хийирлу я.*** Свах тӀадайла, памбагдин гъвечӀи кӀус, валерианадин настойкадай кьежирна, сухвал эцигайтӀа, са 10 декьикьадилай тӀал атӀуда.
+Америкадин военный база авачир уьлквеяр Чилин шардал гьахьтин базаяр авайбурулай хейлин тӀимил я. Зегьерлу спрутди хьиз, Африкада, Азияда, Ближний Востокда, Кефердани Кьибледани вири вичин кӀвачик кутуна кьунва ада. Европадин континент чпин чиркин гъилер-кӀвачер чуьхуьдай гьаят хьиз ишлемишзава. Инагар вири абурун вассалрин сообществодиз элкъвенв��. Ина лидер лугьудай кас, аслу тушиз фикирзавай политический деятель амач. Чпин коллективный серенжемриз кӀватӀ хьайила абур циркинин сегьнеда авай клоунар хьиз, гьинай-гьаниз къекъвез, са садаз мез гуз, далудал капач элкъуьриз, галачир хъуьруьнар къалуриз гьамиша гьа са ихтилатар гваз Россиядин аксина рахаз, къурхуяр гуз аквада. Адекватный политикар амачирвиляй ЕС-ДИН (Евросоюз) къурулуш гьакӀ бязи уьлквейрин кьилерани гинекологар (Урсула фон дер Ляйен), бухгалтерар (Ж.Баррель), стоматологар, мумкин я абурун арада гендерар, геяр ва маса жуьредин (средний родар), бесполый субъектар аваз хьун. Ихтилатриз килигайла лишанар малум я. Телевидениедай и мукьвара абурун галерея (суьретрин жерге) къалурзавай. Сад садаз акьван ухшамиш хьанвай, чара авун четин тир. Журналист комментаторди тестикьзавайвал, саки вири кьве государстводин гражданар я (сад жуван уьлкведин, муькуьди США-ДИН). Гзафбурни чпикай Америкада кӀелнавай ва я гьана идеологически лигим хьанвайбур я. Язух хьанва Европадин! Кьвед лагьай дуьньядин дяве куьтягь хьайидалай кьулухъ США инай эхкъечӀнач, Германия гьа дяведилай кьулухъ оккупацияда ама, са вядедани а режим зайифарнавач. ФРГ-ДИН территорияда США-ДИН военный еке база ава – «Рамштайн». СЕВЕРОАТЛАНТИЧЕСКИЙ альянс – НАТО туькӀуьрна вири континент са кашунал (епинал) ктӀунна чпин викиник кутунвай арабадик квай яцар хъиз ишлемишзава. Европа вири Америкадин кьушунрив ацӀанва, абурун база, яракь авачир тек-бир квачиз са государствони инра амач. Дуьнья патал гзаф хаталу кар инра США-ДИН ядерный яракьрин ракетайрин комплексар пайда хьун я. Ядерный яракьар абур авай государствойри чпин милли сергьятрай акъуд тийидай икьрар авайди тир. Анжах СШАДИЗ са меслятни, са международный икьрарни гьисаба, сергьят, къадагъа туш, вучиз лагьайтӀа абуру чеб агъаяр яз малумарнава. Америкадиз вири чпиз муьтӀуьгъ хьун закон яз чида, аксивал абуру кьабулдач, чпин къаншарда акъваздай къуватлу государство абуруз кӀандач – агъа сад хьун лазим я. Гьавиляй гьа дяве куьтягь хьайи сифтедилай эвел СССР, гила Россия чпин душман яз малумарна са девирдани зайифар тавуна буьркьуь-биши, вилериз аквазвай-таквазвай жуьрейра женг тухуз эгечӀна. Къе а женг лап къати стадияда (жуьреда) ава, я чуьнуьхни хъийизмач. Россиядиз таниш крар я – тарих рикӀелай фенвач. XIX асир: 1812-йис Н.Бонапарт – Франциядин кьушунрилай гъейри, 11 Европейский государствойринбур. ХХ асир: 1941-йис А.Гитлер – Европадин вири государствояр Союздин аксина. Къе XXI асирда США-ДИН лидер Дж.Байдена эстафета кьабулна Гитлеран мундир вичел уьлчмишзава – IV рейх арадал гъана Россиядал пуд лагьай сеферда Ватандин ЧӀехи дяве илитӀнава. Вири Европа мад Россиядин аксина дяведа ава, алава и дяведа активный иштиракчияр яз США, Канада, Австралия – вири саксонский алем ава. Байденаз тарих хъсан чиз аквазвач, чидайтӀани рикӀелай фенва, тахьайтӀа адаз Россиядиз тур гваз атай агрессорар гьикӀ инрай хъфенайтӀа, чир жедай. Америкади къецепатан политикада террориствилин гьерекатар гзаф ишлемишзава. Эвелимжи абуру гьа террордин тешкилатар арадал гъизва (Бен-Ладен, Талибан, Игил ва маса гьахьтин радикальный гьерекатар), чпин практикадани терроризм, экстремизм ишлемишзава. Бегенмиш тушир политический деятелар, государствойрин лидерар, военачальникар, журналистар къачагъри хьиз ягъиз тергзава. МуьтӀуьгъ тахьай оппонентризни абуру гьа ихьтин кьисмет багъишзава. Гила абур государственный дережадин международный терроризмдал элячӀнава. Эхиримжи ихьтин террордин акт уьлкведин президент Байденан буйругъдал Россиядин аксина тухванва – Норвегияни галаз международный экономический энергосистемадин статусда авай «Северный поток №1, №2» газдин турбаяр хъиткьинарна чукӀурнава. И теракт ни, мус ва гьикӀ кьиле тухванатӀа вири дуьньядиз малум я. Америкадин журналист Сеймур Херш киснавач, ада ачухдиз прессада и кар гегьеншдиз малумарнава. США-ДИ, гуьзетнавайвал, вичи авунвайди инкарзава, виридалай вилик зиян хьанвай Европа, эвелимжи Германия лал я, Америкадин аксина рахаз жезвач. Анжах са Китайди международный ахтармишун кьиле тухун истемишнава, анжах садазни кьил кутаз кӀанзавач, я Россияни са ахтармишунрив агудзавач. ООНДИН руководстводини Россиядин ихьтин комиссия туькӀуьрна ахтармишунар твах лагьай эвер гун хуш авачиз кьабулнава, гуя чпиз ахтармишунар ийидай мандат авач лугьузва. Виридалай чӀехи международный тешкилатдиз мандат ни гузвайди я? Тешкилат вич мандат я. Жаваб гуьзетзавайди ятӀани, еке тажубвал гъизвайди я. Вилер ачухна килигайтӀа, ина са сирни авач – ООН-ДИН генсек Гуттериш США-ДИЛАЙ япарив кьван аслувиле ава. Гьа амай вири международный тешкилатар хьиз, гьикӀ ам Америкадиз акси фида? Горгонади хьиз, США-ДИ вири дуьнья суьгьуьрдамуьтӀуьгъвиле тунва. ООН-ДИ ва я маса тешкилатди ахтармишунар авуртӀани-тавуртӀани, бандит, террорист вуж ятӀа вири дуьньядиз малум я. Идал са шакни алач! Виридалайни еке экономический зиян хьанвайди хсусиятдин иеси Россияди тайинарна. Зияндин кьадар яз США-ДАЛ счет илитӀун герек тирвилелни са шакни алач. Чидач, алакьдатӀа? ТавуртӀа, США-ДИЗ вичиз Россия вилерай аватда, амай государствойрикай чун рахадач. Зияндин гьисабдай Аляска Россияди вахчудай месэла къарагъарнайтӀа, уьлкведиз еке аферин къведай, мумкин я, амай дуьньядин патайни еке гьуьрмет. Рази я, алай девирда мумкин кар туш, ятӀани Америкадин нервияр са тӀимил къарсур жедай, и кардиз абур лайихлу я. США-ДИ дуьньяда гьикьван чапхунчивилин, террориствилин амалар авуртӀани, абурун кьилин стратегический душман Россия я, гьадаз зиян гун патал, гьам ажузарунин мурад аваз ам садрани зайиф тахьана кардик ква. СССР чукӀурна, Россияни гьа чкадал гъун къаст я, абуру и ният чуьнуьхни ийизвач. Къе Украинада гегьеншарнавай дяве эвелимжи гьа и кар патал я. Яракьар ракъурун, абурун жуьреяр къвердавай гзаф жезва, чпи лугьузвайвал, абур эхирдал кьван акъваздач. Ина анжах я Украина, я Россия гъалиб хьуни дяве акъвазарда, гьамни вахтуналди. Гьикьван Западди умудар кутазватӀани, яракьар, амай куьмекар гузватӀани, инлай кьулухъ гайитӀани, Украинадин гъалибвилин шанс (мумкинвал) лап гъвечӀиди я. И кар гьа Западдиз вичиз чизва, аквазва – буьркьуь туш хьи. Анжах хиве кьаз кӀанзавач. Россия дяведа къачуз са Западдивайни, я США-ДИВАЙНИ садрани жедач. И карни чизвай абур гуьзетни тавунвай еке провокациядиз фин мумкин я, месела, ядерный чуьруьк арадал гъун. Ихтилатарни эхиримжи вахтара пара кавагъзава, акьул квахьнавай Европадин хейлин лидерар гьазурни я, эверни гузва. Европадин майданарни ядерный яракьрив ацӀанва. Гьахьтин провокация арадал атун хьайитӀа, ни башламишнай, вуж тахсирлу тир лугьудай ихтилатрихъ са метлебни амукьдач. Им Европадин армагедон (эхир заман) жеда. США-ДИЗНИ и кар чизва, анжах абурухъ умудар ава – чеб яргъара ава, хатадикай хкатзава. Европада ядерный чуьруьк Россия патални еке мусибат жедай. Гьавиляй Россия мукъаят, гьар жуьредин дуьшуьшриз гьазурвиле хьана кӀанда. Уьлкведин руководстводиз и кар чизва ва гьазурвилени ава лугьузва. Анжах риторика дегишна кӀанда. – Чуна ядач, сифте эгечӀдач, чун ягъайтӀа, ахпа килигда, – лугьудай гафар акъвазарна кӀанда. Сифте абурув ягъиз туртӀа, жаваб хгузни ахлакьдач. Ачухдиз ва а патал алайди инанмиш жедайвал лагьана кӀанда: – Эхь, чна яда, чун патал са гъвечӀи хаталу лишан ва я гьерекет малум хьанмазди. Абурун кьилера Россияди мумкинвал тун тавуртӀа, чеб ядайди ачухдиз ван хьана кӀанда. Душмандик кичӀевал кутун виридалайни еке арха (защита) я. Западди Россиядиз са чарани тунвач. Анжах гъалибвили Россия къутармишда. Адан вилик халкь патал гьялна кӀанзавай месэлаяр гзаф кума, гьавиляй гъалибвал чарасуз я, гьикьван фад хьайитӀа, гьакьван хъсан! Дуьньядини и кар, шаксуз, гуьзетзава.
+Къияматдин юкъуз чавай кьуд кар жузада: Вуна ви уьмуьр гьикӀ тухвана? Вахъ гьихьтин амалар хьана? Вуна гьикӀ къазанмишна? Къазанмишайди гьиниз харжна?• Са вахтунда тӀуьн нез эгечӀдалди вилик «Бисмиллагь» гаф лугьуз рикӀелай ракъурмир. И гаф лугьуз жуван хизанни вердишар ая.• Садазни ришвет гумир, я вунани къачумир. Кьведазни лянет къвезва.• Къуншидихъ галаз хъсан алакъаяр хьухь, ам инжиклу ийимир. Суддин юкъуз дуван жеда.• Инанмиш туширбуруз салам гумир. Ваз чувудди салам гайитӀа, Алейкум лагь.• Пехилвили инсандин хъсан амалар цӀу кӀарас недай хьиз тергда.• Кьиникь пишкеш я Аллагьдихъ инанмиш касдиз.• Кьенвай касдин синихдай рахамир, адакай анжах хъсан патахьай рахух.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 261,66 манат я. Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 200 манатдай кхьиз жеда. Играми районэгь��ияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» кхьиниз эверзава. Чи реквизитар: ИНН - 0504007157, КПП - 050401001, Р/СЧЕТ -4070181700001000026 Л/СЧЕТ - 2003Ш29490, БИК -048209001
+И мукьвара Россиядин библиотекарри чпин пешекарвилин Югъ къейдна. Райондин аялрин библиотекадин заведиш Марият Давудовади ктабрал рикӀ алайбуруз, муаллимриз ва хуьруьн мектебда кӀелзавай аялриз теклифна ина итижлу мярекат тешкилна. Ада кӀватӀ хьанвайбуруз ктабханаяр арадал атуникай, ктабар чапдай акъудуникай суьгьбетна, ктабханайрин пешекарриз талукь итижлу делилар гъана. Мариятан суьгьбетдай жаван кӀелдайбуруз гьар са ктабдихъ вичин кьетӀен чка, ва абурун авторрихъ юбилейдин йикъар авайди, абуруз талукьарна гьар жуьредин выставкаяр ва мярекатар кьиле тухузвайди чир хьана. И ктабханадин тежрибалу къуллугъчи ФатӀимат Вагьабовани галаз абурувай иллаки гъвечӀи аялрин фикир ктабрал желб ийиз алакьна. Чпин нубатда, аялри М.Давудовадизни, Ф.Вагьабовадиз пешекарвилин сувар тебрик авунихъ галаз сад хьиз, ктабри инсандин уьмуьрда къугъвазвай важиблу метлебдикай шиирарни кӀелна. За кьатӀайвал, вичин пешедал Марият Давудовадин рикӀ гзаф ала, кӀвалахди адаз руьгьдин разивал гузва. «Ашкъидалди кӀвалахал физвай ва шаддиз кӀвализ хквезвай инсан бахтлу кас я», – лагьанай туьркверин шаир Н.Хикмета. И келимаяр тамам 47 йисуз аялрин ктабханада намуслудаказ кӀвалахзавай Марият Давудовадизни талукь я. Къанажагълу вири уьмуьр акьалтзавай несилдихъ, адаз дерин чирвилер, марифатлу тербия гунихъ галаз алакъалу авунвай инсанар, зи фикирдалди, гьакъикъатдани чӀехи гьуьрметдиз лайихлу, чпин мурадрив агакьнавайбур я. ГьикӀ лагьайтӀа, абуру зегьмет чӀугур 40 йисалай виниз девирда вишералди аялриз инсанвилин, зегьметдин тербия, илимдиз мукьва жедай чирвилер гана, уьмуьрда обществодиз менфят хкатдай чка кьаз куьмекна.
+– Гзафбуру ктабханада кӀвалахун регьят кар я лагьана фикир авун мумкин я, – чи суалдиз жаваб яз къейдзава Марият Давудовади. – Гьелбетда, им еке ягъалмишвал я. Ктабханайра кӀвалахзавайбурун хиве агьалийриз медениятдин рекьяй къуллугъунин, жегьилар ктабар кӀелунал желб авунин, кӀелзавайбурун арада тербиядин, марифатдин, ватанпересвилин рекьерай таблигъат тухунин жавабдар везифаяр ава.
+«КӀела, кӀела ва мадни кӀела», – лагьай Владимир Ильич Ленинан гафар вичин вахтунда несилар патал хъсан эвер гуниз элкъвенвай. Гзаф вахтар, йисар алатнаватӀани, абурун метлеб къени квахьнавач: чирвилер гьамиша герек я. Чирвилер авай инсандилай зурба крар алакьда. Им гьакъикъат тирди чаз уьмуьрдайни аквазва. Чирвилери инсан къуллугъдин гурарин кӀарарайни винел акъудда. Ктаб галачиз мектебда кӀелзавай аялдивай чирвилер къачуз жедач. Мектебдиз физвай гьар са аялдин чантада чарасуз вири ктабар хьун лазим я. Даяз фикиррал алай бязи инсанри, компьютердикай менфят къачуналди, ктабриз са акьван гэаф фикир хугузмач. Им еке ягъалмишвал я. Аялдин чантада вири ктабар хьунилай гъейри, ктабханайрихъ галазни алакъа хвена кӀанда. Анрай къачуз кӀелзавай ктабрини аялриз акваз-акваз куьмекда, чирвилер мягькембур, дурумлубур авуниз таъсирда. КӀанзавайди исятда ктабханайрин кӀвалах мадни гужлу авун я, – лугьузва М.Давудовади.
+Исятда райондин аялрин библиотекада 14 агъзурдилай виниз ктабар ава. МАНА-МЕТЛЕБДИЗ килигна, абур кьилди-кьилди кьацӀарал эцигнава. Ктабханадиз, лазим хьайи ктабрин суракьда аваз, чи мектебдин аялар, муаллимарни къвезва. Им чи аялар меденивилихъ, чирвилерихъ галтугнавайвилин лишан я. Санлай къачурла, ктабханадихъ галаз гзаф аялри активнидаказ алакъа хуьзва. Марият Давудовани, ФатӀимат Вагабова абурун къуллугъда акъвазнава.
+Такабурлу кьакьан дагъларай кьил къачуна авахьзавай вацӀуз акъвазун хас туш: ада са куьнизни килиг тавуна, вичин ериш тирвал еримишда. Инсандикайни гьа икӀ лугьуз жеда: адани, я вахтуниз, я четинвилериз килиг тавуна уьмуьрдин рехъ давамарда. Кьилинди, хкянавай пешедал рикӀ хьун я. Ктабрин еридилай ва чпелди ктабханаяр таъмин хьунилай аслу я чи аялрин чирвилеринни тербиядин дережа ва алакьунар. Разивилелди къейдин, эхиримжи вахтунда РФ-ДИН Гьукуматди аялар хъсан ктабрал таъминаруниз фикир гузва. Ктабрин бул туьквенризни, гзаф кьадар электронный ресурсризни килиг тавуна, хуьруьн ктабхана, гьа виликрай хьиз, кӀелиз кӀани вири яшарин инсанар патал кьетӀен чка яз амукьзава. Зи фикирдалди, ктабхана садрани «рекьидач». Интернетди къе кӀвалахда, пака – чидач. Ктабар гьамиша амукьда. Гьаниз килигна, ктабханайрин пешекарарни гьамиша лазим жеда.
+Гад неинки хуьрерин ва карханайрин зегьметчияр, гьакӀни школьникар патални кьетӀен вахт я. ГьикӀ лагьайтӀа, школайра гатун каникулар башламиш хьанва. Аялри чпин азад вахт менфятлудаказ, са квел ятӀани машгъул яз кечирмишунихъ еке метлеб ава. И жигьетдай школьникар патал гатун лагеррин метлеб екеди я. Дагъустанда аялрин 120 далай виниз лагерар жегьилар гатуз ял ягъун патал кьабулиз гьазур я. Аялрин ял ягъун тешкилун ва абур сагъламарун патал республикадин бюджетдай тайин тир кьадар пулдин такьатар чара авунва. Алай йисуз гатун йикъан лагеррин кампания 5 июндилай башламишнава. Райондин образованидин управленидин начальник Халидин Эльдарова къейд авурвал, алай йисан каникулрин вахтунда райондин руководстводи 4 школада лагерар ачухнава. Абурун арада «Звездочка» (Ахцегь), «Забота» (Луткун), «Радуга» (Къурукалар) ва «Соколенок» (Хуьруьг) ава. Мукьвал тир гележегда гатун лагерар райондин типовой вири мектебра ачухдай фикир ава. Эхиримжи 5-6 йисан къене сифте яз чи райондин Луткунрин хуьре цӀийиз эцигнавай юкьван школада гатун вахтунда юкъуз ял ядай ва марифатдин крарал машгъул жедай «Забота» тӀвар алай лагерь кардик ква. Анин начальник школадин директор Агьмедов Эльдар я ва заместителвиле Венера Къадировади кӀ��алахзава. Пакамахъ фад школадин гьаят аялрин хуш хъуьруьнринни шадвилин ванерив ацӀанвай. Адет хьанвай къайдада тешкилнавай линейкада акъвазнавай аялри уьлкведин гимндин ванцел Россиядин Федерациядин ва Дагъустан Республикадин пайдахар хкажна. Гуьгъуьнлай гьерекат квай зарядка, экуьнин тӀуьн, отрядрин вожатыйри аялриз техникадин хатасузвилин рекьяй инструктаж авуна ва гьа икӀа вакъиайрив ацӀанвай лагердин сифте югъ башламиш хьана. Мярекатдилай гуьгъуьниз за Венера Къадировадив са шумуд суал вугана. –
+– Лагерда 10-15 яшда авай 115 аялди тербия къачузва ва чпин сагъламвал мягькемарзава. Абур ина 20 юкъуз жеда. Лагерь йикъанди я: ина аялар пакаман сятдин кӀуьдан зуралай йикъан пудан зурал жеда. Гьар са отряддихъ вичин тӀвар ава. Абурухъ галаз чирвилер гунин, спортдал ва менфятлу маса крарал машгъул хьунин кӀвалах 8 пешекарди, гьар са отрядда са вожатыйди ва са тербиячиди тухузва. Лагердиз аялар гъиз – хутахунин кӀвалах тешкилнава. Аялриз йикъа кьве сеферда тӀуьнар гузва – пакамахъ ва нисинихъ.
+– Аялриз алава чирвилер къачудай, машгъул жедай гьихьтин шартӀар ава?
+– Квезни аквазва хьи, школадихъ галай майдан гегьеншди, хъсандиз дуьзмишнавайди я. Чахъ хъсан пищеблок ава. Аялрин ихтиярда компьютеррин класс, библиотека, мини-футболдин майдан ава. Мадни махсус пландин бинедаллаз лагерда аялрихъ галаз гьар жуьредин мярекатар, гуьруьшар, экскурсияр, викторинаяр, спортдин акъажунар кьиле тухуда. Шикилар чӀугунай, шаиррин ва писателрин яратмишунрай, тӀебиатдив къайгъударвилелди эгечӀунай, Ватандин тарихдай ва маса темайрай конкурсар тешкилзава. Тербиядин рекьяй вини дережалин ахлакь къалурзавай фильмайриз килигзава. Са гафуналди, аялриз лагерда сугъул жедай вахт жагъидач. Виликамаз туькӀуьрнавай махсус план-графикдин бинедаллаз гьар са хуьруьн мектебдиз райондин регьберар, образованиедин управленидин ва бязи маса идарайрин къуллугъчияр мугьман хьана ва абур лагерра авай шартӀарилай, кӀвалах тешкилнавай гьалдилай рази яз амукьна. Чна аялриз чи тарих ва культура кӀанарзава, абуруз чпин алакьунарни бажарагъ вилик тухуз куьмекзава, школада къачунвай чирвилер уьмуьрда ишлемишдай вердишвилер гузва. Малум тирвал, образованидиз ийизвай инвестицияр чи гележег паталбур яз гьисабзава. Чирвилер къачун патал аялриз тешкилнавай шартӀарилай абурув ерилу образование агакьун хейлин дережада аслу я. Къуй абурухъ ва виридахъ хушбахт гележег хьурай!
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хурай вичиз!
+Суьруьяр хайи яйлахриз хканва, амма…
+Алай йисан 12-июндиз Ахцегьа, Ватан хуьдайбурун багъда («Набережный»), Россиядин югъ къейд авуниз талукь шадвилин серенжемар кьиле фена. Абура райондин образованиедин ва маса идарайрин коллективри, зегьметдин ветеранри, женгинин махсус серенжемдин иштиракчийри, гьа��Ӏни Ахцегьрин хуьруьн агьалийри ва мугьманри иштиракна. Серенжемдал кӀватӀ хьанвайбурун вилик тебрикрин хуш келимаяр гваз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаев экъечӀна. Ада вирибуруз уьлкведин сувар рикӀин сидкьидай мубаракна.
+Россиядин Федерациядин Государстводин пайдах хкажунин гьуьрмет СВО-ДИН активный иштиракчи, вич куьруь вахтунин отпускдиз хтанвай Сегьерхан Мегьарамоваз авуна. Жуьрэтлу аскер игитвиляй ва гьакъисагъ къуллугъдай уьлкведин наградайриз лайихлу хьанва. Ингье абур: IV дережадин Георгиян орден, «Женгинин тафаватлувилерай» медаль, гьакӀни «Кавказдин халкьдин игит» тӀвар гуналди, «Къизилдин гъед» медаль.
+Серенжемдал паспортар вахкунин шадвилин мярекатда Ахцегь райондин Общественный палатадин председатель Шимсидин Арухова иштиракна. Вичин рахунра ада жегьилриз чпин уьмуьрда паспортар къачунин лишанлу вакъиа мубаракна ва абурукай Ватандал рикӀ алай лайихлу инсанар хьун вичин мурад тирди лагьана. Суварин серенжемар школайрин художественный самодеятелностдин коллективрин ва РДК-ДИН къуллугъчийрин музыкадин нумрайралди давам хьана.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Куьчери хипехъанвилел лезгияр лап дегь заманайрилай машгъул я. Кьакьан дагъларин цуьквед яйлахринни дуьзенлух къишлахрин гегьенш мензилра яшамиш жезвай халкьди вичин яшайиш, экономка ва культурадин къанажагъ куьчери хипехъанвилихъ галаз алакъалу авуна. Ида дагъвийриз неинки милли кухня (як, нек…) гьакӀ сун ва табагъ хамарин пек-партал цун, гам-халича хурун хьтин сеняткарвилер патал хаммал гузвай, гьакӀ алверчивал вилик тухузвай – санлай инсанрин къулай яшайиш таъминарзавай. Куьчери хипехъанвилел еке зегьметни алай эхир. Гьич тахьайтӀа гьар зулухъ ва гатфарихъ чубанри чпин берекат – суьруьяр, дагъдин рекьеринни тӀебиатдин шартӀарин четинвилериз килиг тавуна, кьакьан дагъларин гирвейрилай алудиз хкизвай. Четинвилерив чи бубаяр вердиш тир, гила хьиз, яшайишдин кьезил рекьер хкядай мумкинвал абуруз авачир.
+2024-йисан 1-январдин делилралди, Ахцегь райондин вири майишатра санал 72382 куьлуь карчин гьайванар (абурукай 59900 диде хипер) ава. Адакай сельхозпроизводителринбур (СПК, КФХ, ИП) – 52858 (45479 диде хипер) ва амай 19524 (14 421) гьайван ЛПХРИН, яни хсуси майишатринбур я. КӀеви госсергьятар хьуникди агъзур йисарин адет тирвал гьайванар гила дагъдин гирвейрилай Азербайжан патахъ ахлудиз жезмач кьван, хъуьтӀуьз абур Кочубейдин ва Дербентдин зонайра хуьзва; куьчардай мумкинвал авачир бязи хсуси майишатринбур чкайрал тазва. ИкӀ, 10-майдилай башламишна Кочубей зонадай 22659 лапагни 1317 къарамал ва абурулай тӀимил Дербентдин Сыртыч хуьруьн мулкарай хайи дагълариз хканва. Ветеринариядин къуллугъчийри чпин кӀвалах рази жери гьалда кьиле тухузва. Алатай кьуьд гьайванри гьикӀ акъудна лагьайтӀа, къишлахра тӀебиатдин шартӀар хъуьтуьлбур тир, гьавиляй пис хьанач. Гьайванар хкатунар авачиз гатфарал акьалтна, санлай 95 % дул къачуна. Им хъсан нетижа я. Нагагь кьуьд кӀевиди хьанайтӀа, якъин, кӀеве гьатдай, вучиз лагьайтӀа майишатривай ятахрал лап чарасуз кьадар алафар гьазуриз хьанвачир. МУКЬВАЛ-МУКЬВАЛ марфар къваз хьуникди алай вахтунда хайи дагъларин гьалар хъсан я: яйлахра къалин векь ва булахра булдалди ятар ава. Беркаван яйлахар, векь ядай дуьзенар, пешекарвилин тежриба – ихьтин шартӀара хипехъанвал артмишун, яни гьайванрин бегьерлувал ва сан артухарун патал гуя къулай вири шартӀар ава. Амма гьакъикъат масад я. Хипер хъуьтӀяй акъудун патал ийизвай харжийрилай зегьмет пара я. Тежрибалу хипехъанрихъ ва Ахцегь райадминистрацияда хуьруьн майишатдин хилен начальник Леонард Атлуевахъ гадаз суьгьбетрай малум хьайивал, месэла энгеларзавай гьакъикъи ва субъективный четинвилерни себебар гзаф ава. Эвелимжиди – жегьилриз чандал гуж акьулдна хипехъанвилел машгъул жез кӀанзавач ва яшлубурулай и кар ахлакьзавач. «Гъилиз хъсан пул къведай маса рекьер аваз хьайила (месела, устӀарвал ва я алвер авун), къишлахрал яшайишдин лап чарасуз шартӀарни тахьайла, ХХI асирда чун, дегь заманада хьиз, вучиз датӀана чӀура хипенмалдин гуьгъуьна хьун лазим я», – лугьузва жегьилри. БатӀуларизни жедач, дугъриданни, къишахрал чубанрин хизанар яшайишдин кӀвалерикай (абур гьатта электрик эквни авачир чилик къазмайра авай), хъвадай михьи цикай, медицинадин, образованиедин ва культурадин къуллугърикай магьрум я. Кьвед лагьай месэла къишлахринди я. Месела, Дербент райондин Сиртычдин мулкара 300-500 гектар чилин арендадай чкадин гьакимри са миллион манатдив агакьна пул истемишзава. РД-ДИН эменнидин Министерстводин хсусият тир мулкарай вучиз ва гьи Закондал бинеламиш яз ихьтин пулар къачузватӀа сир я. Важиблуди тир и месэла гьар жуьре дережайра къарагъариз гзаф йисар ятӀани, ам гьялуник садани кьил кутазвач.
+Пуд лагьай четин месэла – им гьайванар куьчарзавай рекьеринди я. Виликрай суьруьяр Белиж станциядал къведалди яхдиз ва анлай вагонриз яна ракьун рекьяй тухузвай. Лугьурвал, «а вирера ятар амач»: хеб куьчардай рекьер инсанри ихтиярсуздаказ чпиз хкьунва, чи мензилра поездарни къекъвезмач. Вучда кьван, амукьзавайди са кар я: пар чӀугвадай еке машинраваз хкун. ГьакӀ ийизва, амма и кар майишатриз пара багьаз акъваззава. Кочубейдай райондиз «КАМАЗ»-ДИН са рейс – 70000 манат!
+«Дагълух чи хуьрерин шартӀара хипер чкадал, яни къишлахрал куьчар тавуна хуьз жедачни?», – лугьурбурни ава. Пешекарри тестикьарзавайвал, ваъ. Векьин хъсан гуьнеяр авай, месела, Ялахъар хьтин чкада бес кьадар кьуру векьер ва кфетлу ем гьазурна 2-3 виш гьайван хуьз хьайитӀани (виликрай гьакӀ ийизвай), масанра гьахьтин мумкинвилер авач. Хеб датӀана чӀура хьана кӀанзава, жив авай хъуьтӀуьз алафрин база жезвач. Кьуд лагьай месэла, гьелбетда, хипехъанвилин менфятлувилин дережадинди я. Алай вахтунда базарда килограмм лапагдин якӀун къимет ужуз туш – 700-800 манат. Хипер гьакъикъатда анжах са як патал хуьзва лагьайтӀа жеда. Хам табагъдик квач лугьурвал, хамар садазни герек авачиз гьакӀ гадарзава. Сарин хийирдилай (виликрай
+Чи корр.5-июндиз Дербент шегьердин кьилин везифаяр вахтуналди тамамардайди яз Агьмед Абусейнович Къулиев тайинарна.
+2020-йисалай шегьердиз регьбервал гайи Рустамбег Пирмегьамедова вич алай къуллугъдилай элячӀнавайдакай хабар гана. Ада Дагъустандин Кьил Сергей Меликоваз, сенатор Сулейман Керимоваз, Госдумадин депутат Хизри Абакароваз Дербент шегьер еримлу авунин карда иштиракдай мумкинвал гунай сагърай лагьана. ЦӀийи регьбер тайинаруникай малумарунин мярекатда Госдумадин депутат Х.Абакарова, шегьердин ва Халкьдин собранийрин депутатри, администрациядин ва идарайрин къуллугъчийри ва масабуру иштиракна. Полициядин полковник А.Къулиева икьван чӀавалди Дагъустандин МВД-ДИН полициядин начальникдин заместителвиле кӀвалахна. Адан ери-бине Ахцегь райондин Смугъулрин хуьряй я.
+«Лезги газетдин» редакциядин коллективди Агьмед Абусейновичаз цӀийи къуллугъ мубаракзава ва къадим шегьердиз регьбервал гунин кӀвалахда агалкьунар хьун алхишзава.
+Азаддиз кьуршахар кьунай БРИКС-ДИН уьлквейрин акъажунра чи ватанэгьли Жабраил Гьажиев Кьиблепатан Осетиядин векил Г.Дзукаеван винел гъалиб хьуналди финалдин ј-диз экъечӀна ва финалдин Ѕ-ДА ада Россиядин чемпион Анзор Закуевахъ галаз кьуршахар кьада.
+Чак, лезгийрик, эхиримжи вахтара са чӀуру хесет акатнава. Халкьдин арадай акъатай, еке алакьунар авай, амма дамах гвачирвиляй вичин алакьунрикай ва агалкьунрикай талгьудай, рахан тийидай касдиз я адал чан аламаз, я ам кьейидалай кьулухъ адаз къвезвай гьуьрмет чна ийизмач, эгер адан къайгъуда девлетлу ва я къуллугърик квай мукьва-кьилияр авачиз хьайитӀа. Къвезвай еке гьуьрмет я чан аламаз, я рагьметдиз фейидалай кьулухъ бегьем агакь тавунвай ксарикай сад бажарагълу литературовед
+я. Уьмуьрда зун Фируза Вагьабовадихъ галаз таниш кас тушир. Адан илимдин кӀвалахрихъ галаз зун мукьувай ам кьейидалай кьулухъ таниш хьана. Етим Эминакай ктаб кхьинин ният аваз, за адакай делилар кӀватӀзавай. Гьа вахтунда за литературоведри Эминан яратмишунрикай кхьей ктабар ва макъалаяр дикъетдивди кӀелиз башламишна. И кардал машгъул хьайила, Ф. Вагьабовадин тӀвар зун патал цӀийи жуьреда ачух хьана. Ада Етим Эминан яратмишунрин жигьетдай авунвай ахтармишунрихъ галаз таниш хьайила, зун гъавурда акьуна: я абурулай вилик, я абурулай гуьгъуьнай садалайни, Ф. Вагьабовадилай хьиз кӀелдайбуруз Е. Эминан эсерра авай адан руьгь, адан философия ва лезги литературада а шаирдин чка къалуриз хьанач. Ада, Дагъустандин литературоведенида сифте яз, вучиз лезги халкьди вири шаиррикай милли шаир яз Етим Эмин кьабулайди ятӀа къалурна. И кардин себеб, алимди къалурайвал, шаирар дуьньядиз килигунин а девирда адет хьанвай тегьердилай са гужуналди элячӀна, инсандин писвилизни хъсанвилиз диндин истемишунралди килигунин фикиррикай азад хьана, Е.Эминан вичин шиирра лезги халкьдин милли эстетикадин къанунрин ва культурадин девлетрин куьмекдалди кьатӀанвай ва ачухнавай инсандин гуьрчегвал хьана. Гьеле 1928-йисуз Гьажибег Гьажибегова Етим Эмин «лезгийрин поэзиядин буба я» лагьанай, амма гьадалай кьулухъ са 40-45 йис алатна, Фируза Вагьабовадал къведалди чи чӀехи шаир лезгийрин литературадин бине эцигай кас тирди, адакай куь ва ни ахьтин кас авунатӀа, садани ачухна къалурайди тушир. И кар къалуриз сифтени-сифте Фируза Вагьабовадилай алакьна. Етим Эминан эсеррикай алим Ф.Вагьабовади кхьинар авуна пара кьадар йисар алатнава. Гьа вахтарилай кьулухъ зурба шаирдин яратишунрикай макъалаяр, ктабар ва диссертацияр кхьейбур гзаф хьана, абурун арада алимдин дерин фикирар инкар авурбурни, акунатӀани, акунач лагьайбурни хьана. Амма садавайни, зи фикирдалди, шаирдин руьгьдив Фируза Исмаиловна кьван мукьув агатиз хьанач. Адалай хьиз, мад садалайни чи культурадин зурба вакъиа тир Етим Эмин арадал атай бинеяр, адан яратмишунрин дувулар экъечӀай чилин, «накьвадин» кьетӀенвилер къалуриз алакьнач. Низ чида, белки, ахьтин, вичиз дуьньяда жедай вири гужар акур шаирдин гъавурда акьун, адан яратмишунрин деринар гьиссун патал адакай кхьизвай кас вични четин уьмуьр акурбурукай хьун герек тир жеди. Ф.И. Вагьабова четин уьмуьр акур кас я. Ам 1934-йисан 7-апрелдиз лезгийрин писатель ва журналист, лезги чӀалан азбука ва кхьинар, сифтегьан ктабар, чи милли газет ва журналар арадал гъайи кьегьалрихъ галаз са жергеда хьайи ахцегьви Исмаил Вагьабович Вагьабован (1910-1964) хизанда дидедиз хьана. Дяведин йисара са шумуд чкада жавабдар кӀвалахар авур И.В. Вагьабовахъ галаз адан хизанни са шумуд чкада яшамиш хьанай. И кар себеб яз, гьа йисара гъвечӀи Фирузади, вичин хуьруьн мектебдилай башламишна, гагь са мектебда, гагь маса мектебда кӀелиз хьанай. Ада 1953-йисуз Махачкъалада 2 лагьай мектеб куьтягьна. Ахпа ам Ленинграддин госуниверситетдин филологиядин факультетдин журналистикадин отделениедик экечӀна. 1958-йисуз университет акьалтӀарай жегьил пешекар руш хайи ватандиз – Дагъустандиз хтана. Са шумуд вацра Дагъустандин радиода кӀвалахайдалай гуьгъуьниз Фируза Вагьабовади СССР-ДИН илимрин академиядин Дагъустандин филиалдин аспирантурада кӀелунар давамарна. 1965-йисуз ада Москвада Дуьньядин литературадин институтда агалкьунралди филологиядин илимрин кандидатвилин диссертация хвена. Диссертациядин тема лезгийрин литература арадал атуниз талукьди тир. Илимрин кандидатвилин дережа хвенвай Фируза Вагьабова СССР-ДИН илимрин академиядин Дагъустандин филиалдин тарихдин, чӀалан ва литературадин институтдиз кӀвалахал кьабулна. КӀвалахдив эгечӀай йисуз Ф.Вагьабовадин хизанда еке бедбахтвал хьана: адан буба бейхабардиз рагьметдиз фена. 55 йисан яшда авай И. Вагьабова а вахтунда «Коммунист» газетдин (гила «Лезги газет») кьилин редакторвиле кӀвалахзавай. Гатун са юкъуз кӀвалахдилай кӀвализ хъфидай рекье, чими яз акуна, ятар гузвай санлай къайи яд авай путулка къачуна, кӀвачел алаз, яд хъвадай арада садлагьана ярх хьайи адаз мад садавайни куьмек ийиз хъхьаначир… РикӀ алай буба кьейидалай кьулухъ Фируза руьгьдай аватнач, вичин кӀвалахдив мадни еке жавабдарвилелди эгечӀна: ада вичин уьмуьрдин кьилин кӀвалах «Лезгийрин милли литература арадал атун» монография кхьена, 1970-йисуз чапдай акъудна. СИФТЕНИ-СИФТЕ гьа монография фикирда аваз винидихъ Етим Эминан яратмишунрин жигьетдай Ф. Вагьабовади авунвай ахтармишунрикай кхьейди тир. А ктабда «Етим Эмин лезгийрин милли литературадин бине эцигай кас я» тӀвар алай кьил чи зурба шаирдин яратмишунриз бахшнава. А кьил монография акьалтӀарзавайди я, адал къведалди ктабда авай пуд кьиле лезгийрин литература гьихьтин бинейрал арадал атанатӀа, а бинейрин къадимвал ва дережайрин кьакьанвал къалурнава. Монографиядин сад лагьай кьил, гьелбетда, фольклордикай я. А кьиле ктабдин авторди лезги литературадин дувулрихъ дегь заманадин Албаниядин кхьинрин чешмейра къекъуьн герек тирди къейднава ва лезгийрин мисалар, мискӀалар, махар, шелдихъ галаз ийидай лугьунар, мехъерриз ва маса мярекатриз хас тир, лирикадин ва тарихдин вакъиайриз бахшнавай манияр, фольклорда авай Шарвилидин образ ахтармишнава, монография чапдай акъатдалди вилик квай йисара бязи ксари Шарвилидикай эсерар Къуба пата кӀватӀай тегьер илимдин къайдайрив такьазвайди тирди лагьанва. Савадлу лезгийриз къе ашкара тир а кардин нетижади, адаз гьихьтин зурба тӀвар гайитӀани, Шарвилидикай эсерар Къуба пата кӀватӀай тегьердикай Ф. Вагьабовади лагьай гафар дуьзбур яз хьайиди, гьайиф хьи, са шакни алачиз къалурзава. Ктабдин кьвед лагьай кьиле авторди Албанияда хашпересрин дин арадал атай вахтунда ва ахпа, Аравиядай чапхунчияр атана, абуру дагълух халкьар муьтӀуьгъарна, абурал чпин дин илитӀай девирда лезгийрин культура хьайи гьалдикай кхьизва. Монографиядин пуд лагьай кьил ашукьрин яратмишунрикай я. Ктабдин авторди лезги ашукьар лезги культурада Етим Эмин пайда хьун гьазурай ксар тирди къалурнава. Чи литературадин бине кутур кас, шаирри лугьудай жуьреда лагьайтӀа, «ашукьрин къуьнераллаз» атайди я. Гьелбетда, лезгийрихъ, Ф.И. Вагьабавадилай гъейри, маса тӀвар-ван авай литературоведарни хьана. Гьабурукай яз, чавай Гь. Гьажибегован, А. Агъаеван, Гь. Гашарован ва масабурун тӀварар кьаз жеда. Амма лезгийрин литература арадал атуникай, дегь заманадилай къенин йикъалди ара датӀана кьиле физвай гьерекатдикай хьиз илимдин къанунралди, илимдин чӀалалди тек са Ф. Вагьабовади кхьена. Я адалай вилик, я адалай кьул��хъ са касдини, культурадин вири тарих фикирда кьуна, лезгийрин литература арадал гъайи дувулрикай ва гьам арадал атуникай ктаб кхьейди туш. Ахьтин ктаб, вични монографиядин тегьерда кхьенвай, Дагъустандин халкьарин литературайрин тарихда сифте яз экв акунвай затӀ тир. Ам чапдай акъатун Дагъларин уьлкведин литературоведенида лишанлу ва кьетӀен вакъиадиз элкъвена. Заз чидайвал, ахьтин ктабар Дагъустандин, лезгияр квачиз, маса халкьарин литературайрикай къени кхьенвач. Урус чӀалалди кхьенвай ктабдалди Ф.Вагьабовади вири Дагъустандиз кьве кар малумарна: сад лагьайди, лезгийрихъ вичин тарих авай, мягькем милли бинейрал арадал атанвай литература авайди, кьвед лагьайди, Дагъларин уьлкведин литературоведенида гегьенш чирвилер авай пешекар, вини дережадин цӀийи алим пайда хьанвайди. Заз чиз, чун са кӀусни ягъалмиш жедач, эгер лагьайтӀа: а монография са адан автордин кьилин кӀвалах туш, ам лезгийрин литературадикай икьван чӀавалди кхьенвай вири ктабрин арада кьилин ктабни я! А ктабди Дагъустанда еке ван авунай. Са патахъай, ада Фируза Исмаиловнадин тӀвар Дагъустандин вири литературоведрин арада акваз-акваз хкажна, муькуь патахъай, бажарагълу ксарал пехилвал ийидайбурун жергеяр а монографияди мадни артухарна. ГьикӀ ятӀани, 1973-йисуз Ф. Вагьабовади кӀвалахзавай институтдай чеб литераторарни литературоведар яз гьисабзавай пуд дишегьлидин документар абур СССР-ДИН писателрин Союздиз кьабулун патал Москвадиз ракъурнай. А девирда писателрин Союздин регьберрихъ чпин жергейра дишегьлийрин кьадар артухарунин фикир авай жеди. Москвадиз институтди ракъурай документрик институтдин цӀийиз хьанвай директордин папанни Ф.Вагьабовадин документарни квай. Са вахт алатайла, Фируза Вагьабова писателрин жергедиз кьабулна, муькуь кьве дишегьли писателрин жергедиз кьабулун патал лайихлубур туш ва абур писателрин Союздиз кьабулнавач лагьана, меркездай хабар хтана. (А девирда, къе хьиз, писателрин Союздиз вуж хьайитӀани кьабулзавайди тушир). Тарихдин, чӀалан ва литературадин институтдин гьа девирдин гьаларикай хабар аваз хьайи ксари лугьузвайвал, институтдин директордин папавай, Ф. Вагьабова писателрин Союздиз кьабулна, вич кьабул тавун эхиз хьанач, ада вичин «конкурентдиз» институтда фир-тефир чка сал авуна, ам институтдай экъечӀдай чкадал гъана. Институтда ийизвай кӀвалах гьикӀ тунайтӀа, Фируза Вагьабавади вичин уьмуьрдин эхирдай «Лезги газетдиз» гайи интервьюда икӀ ахъайзава:
+«Переаттестация авай вахтунда закай «старший научный сотрудник» хьун патал зи вилик шартӀ эцигна: цӀийи монография гьазурун… Зун монография кхьин патал Москвадиз Дуьньядин литературадин институтдиз фена. Са кьадар вахт алатайла, кӀвалах чапдиз вугудай пуд рекомендацияни галаз за Дагъустандиз цӀийи монография хкана… Дагъустанда монография веревирд авун патал (ам за кӀвалахз��вай институтда) сектордал эцигна. Иниз кӀвалахдиз къимет гузвай пешекаррин ролда аваз машинисткадиз, комсомолдин, партиядин тешкилатрин секретарриз теклифнавай. Куьрелди, сектордал алайбурун са пай заз аксибур, муькуь пайни литературадикай ерли хабар авачирбур тир. Нетижада 3 касди монография чапдай акъудунин тереф хвена, 11 кас лагьайтӀа, акси хьана. Гьа икӀ са шумуд йисуз кьиле тухвай ахтармишунрал тӀапӀар эцигна. А вахтунда зун азарлу тир, нефес кьуни гьелекзавай. Зун больницадиз аватна. Сагъламвал мягькемар хъийизвай вахтунда больницадиз зи «дустарикай» сад акъатна. Ада заз алимрин совет жезвайдакай, анал зи месэлани гьялзавайдакай хабар гана ва зи ихтияр герек тирди лагьана. За адав зун рази тирди тестикьарзавай махсус чар вахкана. Гьа икӀ абуру зун алай къуллугъдилай агъуз авудна. Больницадай экъечӀайла, за институтдиз зун 2-группадин инвалид тирдан гьакъиндай шагьидвалзавай справка вахкана ва мад кӀвалахал хъфенач…»
+(«Лезги газет», 2015-йисан 1-январь). И гафарай аквазвайвал, бажарагълу литературоведдихъ, адал пехил ксар себеб яз, хайи институтда кӀвалах хъийидай мумкинвал хъхьанач. Институт терг авурдалай кьулухъ азарлу Ф. Вагьабовади, мумкинвал хьайила, литературадикай макъалаяр кхьиз хьана, «Лезгийрин мецелди лугьудай проза» тӀвар алай ктаб, юкьван асиррин, советрин девирдин ва гьадалай гуьгъуьнин девирдин литературадикай, «Шарвили» эпосдикай са жерге макъалаяр кхьена, амма я а ктабдиз, я а макъалайриз экв къалурдай къуват адахъ мад хъхьанач.
+Лезги литературадин гьакъикъивал къалурун вичин эрзиман мураддиз элкъвей алимди а макьсаддив агакьун патал, аквадай гьаларай, гьатта вичин хсуси мягькем хизан арадал гъуникайни фикирзавачир. Ада вичин уьмуьр лезги литературадиз къурбанд авуна.
+Гъуьлуьз фейи са тӀимил вахтунилай хизан чкӀай, вичихъ аялар авачир Фируза Исмаиловнадиз вичик квай «астма» лугьудай нефес кьадай азарди гузвай тади югъ-къандавай артух жезвай. Гьа азардиз килигна гузвай пенсиядал кьил хуьз, са патахъайни куьмек авачиз, ада вичин уьмуьрдин эхиримжи къад йис акъудна. Гьа и йисара Махачкъалада кӀеве авайбуруз пулсуз недай затӀар гудай чкадиз ам физ акурбурни ава. ИкӀ, кьадарсуз дарвиле гьатна ва азарлу яз, зи фикирдалди, лезгийрин виридалайни зурба литературовед Фируза Вагьабовади 2016-йисуз и дуьнья туна. Вичин къайгъуда жедай девлетлу ва я къуллугърик квай мукьва-кьилияр рагьметдиз фейи алимдихъ, заз чидайвал, авач. ГьакӀ хьайила, милли литературадин къадир авай гьар са лезгидин буржи я Фируза Исмаиловна Вагьабовадилай амай илимдин ирс жагъур хъувуна, адаз экв къалурун. И кар лезгийрин патай а бажарагълу литературоведдиз къвезвай еке гьуьрмет халисандаказ къалурун жедай…
+Суьруьяр хайи яйлахриз хтанва, амма…
+хипехъанвилин асул къазанжи гьа сарилай тир) харжияр артух я: са хеб тун (3-4 кило сар) 150-200 манат ятӀа, базарда са килограмм сарин къимет –5-10 манат. Хиперикай нек ерли ахцазмач (им пара четин кар я), фад ирели хьун патал вири кӀелериз гузва. Дугъри я, и харжияр эвезун яз, государстводи 2023-йисуз районда хипехъанвал артмишуниз 1333,4 агъзур манат субсидияр гана. Амма хипехъанвал артмишун патал ам бес жезвач. Ихьтин шартӀара хипехъанвилин хиле гьялиз тежезвай лап четин месэлайрикай сад чубанрин кьитвал хьанва. Зегьметдин гьакъи яз вацра 60 агъзур манат пул, гьакӀ вичин хсуси гьайванар хуьдай ихтияр гузватӀани, чубанвилиз инсанар къвезвач. Пара майишатра чпиз чубанар Рутул райондин яргъал хуьрерай кьазва. ИкӀ, хипехъанвал къвердавай менфятсуз жезвай шартӀара къе парабуру чпин хипер калералди эвеззава. «Хуьз регьят я ва малдин суьрсетдизни хъсан кьимет ава», – лугьузва абуру. Гьа са вахтунда пешекарри хипехъанвилин гележег – гьайванар хъуьтӀуьн къишлахрал куьчар тавуна, як гьасилун патал гьа чкадал куькардай махсус майданрал артмишунихъ галаз алакъалу ийизва, килигин.
+Лезгийрин милли культурадихъ вуч хьанва? Паталай фикирар
+Яшлубурун ва набудрин гьакъиндай къайгъударвалзава
+Алай вахтунда «Ахцегь район» МО-ДА авай ГБУ РД КЦСОНДА «Яшайишдин туризм» тӀвар алай яшайишдинни инновациядин технология уьмуьрдиз кечирмишзава. Адан мурад яшлу инсанрихъ хъсан гуьгьуьлар арадал гъун, ял ядай ва культурадин серенжемар кьиле тухун, яшайишдин рекьяй сергьятламишунрилай элячӀун, хайи ерийрин килигуниз лайихлу чкайрихъ галаз таниш хьун я. Яшайишдин туризмдин вилик акъвазнавай месэлайрив агакьун патал и кардал чи идарадин отделенийрин заведующияр, яшайишдин рекьяй пешекарар, психолог, медицинадин сестраяр желбзава. Вичикай инал суьгьбет физвай технология уьмуьрдиз кечирмишуни яшлу инсанрин яшайишдинни психологиядин ва физический статус хкаждай мумкинвал гузва, хайи ерийрин гьакъиндай абурун чирвилер гегьеншарзава.
+ИкӀ, февралдин вацра агьалийриз яшайишдин рекьяй къуллугъдай отделениедин векилри чпин къаюмвилик квай ксар Луткунрин хуьре авай «Вагъуф бубадин» пӀирел, дишегьлийрин Международный йикъан вилик квай йикъара чи къаюмвилик квай ксар «Алибег ва Велибег» тамашадиз килигун патал театрдиз, музейдиз ва Хуьруьгрин хуьре авай просвещениедин «Люминари» центрдизни тухвана. Къейд авун лазим я хьи, «Яшайишдин туризм» технологияди яшлу ва набут инсанриз чпин бедендин кефсузвилерихъ галаз женг чӀугунин карда къуват гузва. Абур и вахтунда гележегдиз умудлувилелди килигиз эгечӀзава.
+ЮГЪДИ-ЙИФДИ вун гъилеваз, ксурлани вун рикӀеваз, ЧӀугварлани иштягь аваз, тиряк хьтин затӀ я, папӀрус!
+ВОЗ-ДИН (Виридуьньядин сагъламвал хуьдай организация) къарардалди гьар йисан 31-май вири дуьньяда пӀапӀрус чӀугунихъ галаз женг тухудай югъ яз малумарнава. Анжах нетижаяр гуьзлемишни тавур муракаббур я. ПӀапӀрусар чӀугвазвайбурун кьадар датӀана артух жезва. Дуьз лагьайтӀа са кьуд-вад йис идалай вилик зани «ЦӀийи дуьнья» газетдиз пӀaпӀрусдин зарарлувилиз талукь тир материал кхьенай. Телевидениедин чкадин каналдайни за тенбекдиз акси жуван шиирар ван алаз кӀелнай.
+«Вун гзаф сагърай, чаз телевизордай вуна кӀелай шиирри екедаказ таъсирна, иллаки вуна пӀапӀрусдикай кхьенвай шииррин ван хьайила чаз чна фитӀинзавай зегьерди квел гъун мумкин ятӀа ашкара хьана. Мад чна а зегьримар гъиле хкъадач, чаз ам негь хьана!», – лугьуз зи яб кьазвай хейлин, ксари а вахтунда. Захъ са дуст авай. Ам ахцегьви Мегьамед Алиев тир. Заз ам, ада Хинерин хуьруьн «Къизил дереда» геолого-разведкадин партияда кӀвалахзавай вахтарилай инихъ лап мукьувай чизвайди тир. ГьикӀ лагьайтӀа, а вахтара гьар йисуз «Геологрин югъ» къейд ийиз райондин культурадин КӀвалин художественный самодеятельностдин коллектив «Къизил дередиз» мугьман жезвай эхир. А вахтара Мегьамеда Хине проходчик яз хъсандиз кӀвалахни ийизвай, чуьнуьхуникай вучда къара къалиянчини тир ам. Заз ам мукьувай тахкуна гзаф вахтар тир. ГьикӀ ятӀани са сеферда чун Ахцегьа Къузай пата са кас рагьметдиз фенваз сурарал фидай рекье сад-садал дуьшуьш хьана. Мегьамедак зун акурла, гьасятда виликан вахтар, «Къизил дере», концертар, къемедияр рикӀел хтана, шадвал акатна. Гьа чӀавуз за абуруз папӀрусдиз акси шиирарни кӀелнай.
+– Мегьамед, гьикӀ я ви гьалар, «Къизил дереда» авайла хъсан тирни?! – лагьана за адаз.– Валлагь дуст, вун акурла зи рикӀел уьмуьрда хьайи хейлин вакъиаяр хквезва. За лугьузва, гьайиф чна «Къизил дереда» чӀугур кьван зегьметар. Виш йисаралди булдалди руда, багьа металлар хкудуналди куьтягь тежедай мяденар гила иесисуздаказ, кардик квачиз гьакӀ ама. «Къизил дере» Кьиблепатан Дагъустандин, чи Ватандин куьтягь тежедай хазина, чӀехи девлетрин макан я. Анаг кардик кутунвайтӀа, са рахунни алачиз, агъзурралди чи бейкар жегьилриз кӀвалахдай чкаяр жедай. Кенефдин кьил квахьна, пакадин йикъакай гьич са фикирни тийиз, ички хъваз, пӀапӀрусар чӀугваз, наркотикар ишлемишиз кьил элкъвей патахъ фидачир абур. КӀвалах тахьайла жегьилар рекьяй акъатзава, – лагьана ада.– Аллагь Мергьаметлуди я. Сабурни хъсан затӀ я, Мегьамед, зун айиб тахьуй вуна пӀапӀрус чӀухгвазмани? – лагьана за адав суал вугана.– Ваъ!, – лагьана ада. – Туба авур гьа йикъалай инихъ къанни цӀуд йис ахлатнава. Дуьз яхцӀур йис за датӀана пӀапӀрус чӀугваз акъудна. Иблисдин къармахра кӀевелай гьатна йикъа кьве пачка чӀугур вахтарни гзаф хьана. Уьгьуь ягъиз, нефес дар хьана бамиш жезвай. А зегьримардикай къерех хьайи йикъалай зун гзаф кӀубан хъхьанва. Аллагьдиз шукур хьуй! Гьар жуьмядин юкъуз зун мискӀиндизни къвезва. Зани капӀ ийизва, зи балайрини.– Чида, чида, Аллагьди кьабулрай куь ибадатарни дуьаяр.
+(КьатӀ ама) Ильгьам ГЬАЖИМУРАДОВ ФЛНКА-ДИН сайтдин редакцияди кӀелзавайбурун фикирдиз вич Кавказдин тарихдин ва этнографиядин месэ��айрал машгъул жезвай аслу тушир ахтармишунардайди тир Ильгьам Гьажимурадован макъала гъизва. Ам лезгийрин алай аямдин милли культурадин месэлайриз талукьарнава.
+Кьве йис идалай вилик соцсетра Кьасумхуьре чкадин администрациядин, меценатрин ва энтузиастрин умуми къуватралди лезгийрин милли кьуьлердай культура кӀвачел ахкьулдунин рекьяй проектдин стартдин гьакъиндай малумат пайда хьана. Къейднавай проект кьилиз акъудун патал такьатар чара авунвай: милли кьуьлер эцигдай пешекардиз атун теклифна, милли лезги кьуьлерин центр патал зал ремонтна ва тадаракламишна, репетицияр патал аялрин десте кӀватӀна ва икӀ мад. Амма, за тешкилатчияр таъкимар авурвал, дуьзгуьн план, къуншидал алай халкьарин тежриба гьисаба кьун тавунмаз, Кьиблепатан Дагъустандин халкьарин культурадин тӀал алай месэлайрин гъавурда авай ватанэгьлияр желб тавунмаз проектдихъ гележег авач. ГьакӀ хьунни авуна: са тӀимил вахтундилай хореограф хъфена, аялар чӀехи хьана, виридан итиж яваш-яваш туьхвена. Аквадай гьаларай, агалкьун авачир ихьтин алахъунар идалай виликни авай. ЖУЬРЕБА-ЖУЬРЕ фестивалрик ва суварик Кьиблепатан Дагъустандин векилвал гьа виликдай хьиз Ирандин кеферпатан регионрин агьалийрин жуьреда манияр лугьузвай ашукьри ийизвай. Гьа са вахтунда Дагъустандин маса регионрай тир хуьрери суварик вижевай кьуьлердай фольклордин коллективар, гьа жергедай яз аялрин коллективар рекье твазва. Абуру саки пешекарвилелди туьнт «Лезгинкадин» жуьребажуьреяр тамамарзава. Бес ихьтин тӀвар-ван авай кьуьлуьниз вичин тӀвар гайи халкьдин милли культурада гьихьтин мусибат хьанва? Вучиз алай вахтунда чи культурада чи региондиз эсиллагь хас тушир пашман манияр гзаф хьанва ва такабурлу, зиринг «Лезгинка» саки авач? Лезгийрин музыкальный культурада чкӀанвай «рагъэкъечӀдай патан гуьгьуьлар» виридаз малум я. Абуру куьгьне заманрилай авай искусство, гьакӀни лезгийрин азадвал кӀани ва атӀугъай къилихар кӀвачел ахкьулдуниз манийвалзава. Арадал атанвай гьаларин писвал ам я хьи, гьатта чи халкьдин искусстводин лайихлу деятелри ва ватанпересри рагъкъечӀдай патан модадин чӀуру таъсир кьатӀузвач. Ам чи культурадин вири хилера гьатнава. ЧӀехи пай ватанэгьлийри и культура куьгьне заманрилай авайди яз гьисабзава. Чи культурадин элитадин ихьтин савадсузвал са куьналдини гъавурда акьун тийидай кар я. Им халкьдин культура кӀвачел ахкьулдунин карда кьилин манийвал я ва ада халкьдин ассимиляциядиз таъсирзава. ГьикӀ лагьайтӀа, соцсетра чи жегьилрин гзаф кьадардин пис баянриз килиг тавуна лезгийрин культурада рагъэкъечӀдай патан тренд вилик физва. Лезгияр къадим заманадин Кавказдин халкь я. Ада хейлин дережада куьгьне заманрилай атанвай стиль ва ритм квадарнава. Гьатта къадим, халкьдин манийрин чӀехи пай эхиримжи 10 йисара рагъэкъечӀдай патан жуьредиз элкъуьрнава, модада авай манийрин машгьур чешнейриз ухшамиш авунва. Чпин аялриз хъсан образование гуз чалишмиш хьунин тарифлу алахъуни лезгияр милли дувулрикай, чӀалакай ва культурадикай тамамвилелди къекъечӀуниз мажбурзава. Садазни сир туш хьи, гьатта чпин гъвечӀи ватанда яшамиш жезвай лезгийрин чӀала ва чи культуради яваш-яваш вичин сенгерар вахкузва. РагэкъечӀдай патан халкьарилай вири крара чешне къачун гьа лезгийрин культура патал кьетӀендаказ хас я. Кавказдин дагъвияр патал хас музыкадин культура ва къуншидал алай Дагъустандин халкьарин манияр какахьардай мумкинвал авачирла, соцсетар чпив ацӀанвай «лезги манияр» Индиядин машгьур кинофильмайрин «ширин манийрилай» са куьналдини тафаватлу туш. Кьиблепатан Дагъустандин халкьарин арада бегьем модада гьатнавай и кар яваш-яваш къуншидал алай лаквийрин, аварвийрин ва даргивийрин арадани чкӀизва. Гьа икӀ, Дагъустандин гзаф асиррин ва вичихъ хас тир лишанар авай культура тамамвилелди кӀаник акатунин къурхулувал ава. Гьавиляй аламатдин кар туш хьи, Дагъустанда кьуьлердайбурун ансамблрин руководителри лап куьлуь крарани хороводдин кьуьлерилай, манийрилай ва дагъвияр патал чарабур тир рагъэкъечӀдай патан халкьарин яру-цӀару «парчайрин» костюмрилай чешне къачузва. Абуру чпин репертуардик «Лезгинский» ва «Рутульский» кьуьлер кутазва. Бюджетдин такьатрин гьисабдай финансламишзавай государстводин ансамблра эцигнавай ихьтин кьуьлерин чешнеяр Ютубда ава.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 313,08 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет, гьа виликдай хьиз, 200 манатдай кхьиз жеда. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-июндалди давам жезва. Чи реквизитар: ИНН - 0504007157 КПП - 050401001 Р/СЧЕТ - 4070181700001000026 Л/СЧЕТ - 2003Ш29490 БИК -048209001
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Республикадин аялрин ревмокардиологиядин «Ахты» санаторий РД-ДА и жуьредин лап хъсанди яз гьисабзава. Ахцегь вацӀун кудай дарман ятарин чешмейрал – гуьнедик, гьуьлуьн дережадилай 1100 метрдин кьакьанда экӀя хьанвай ада 1,46 гектардин майдан кьунва. Аялар сагъарун патал ина чими ва кудай дарман ятарилай (сероводород, кремневый кислота квай и ятар гидрокарбонатно-хлориднонатриевыйбурук акатзава) алава дагълух гуьзел тӀебиатдин, михьи гьавадинни ятарин, кфетлу тӀуьнрин, идарадин къенепатан низам-къайдадин шартӀарни важиблу я. Амма кьилинди, гьелбетда, ина – тӀебиатдин халис дарманханада – аялрин къуллугъда тежрибалу ва къайгъудар медперсонал акъвазнава. Санаторий кьуьд-гад кардик ква. Духтуррин теклифдин ва Минздравдин пулсуз путёвкайрин бинедаллаз иниз талукь тир азаррин 5-17 йисалди яшдавай аялар кьабулзава. Пара кьадар сагърай!
+Тежрибалу кьилин духтур, курортологиядин илимдин институтдин пешекар Жамиля Загьировна Зейналовадин регьбервилик кваз «Ахты» санаторийда аялдин чӀехи жезвай бедендин тӀебии мумкинвилер ачухарун патал химдарманрилайни артух чкадин дарман цикайни кьарадикай ва дагъви кьетӀен тӀебиатдин надир шартӀарикай хъсан менфят къачузва. Нетижада гъвечӀи пациентрин кпулрин, рикӀинни дамаррин къурулушдин ва са жерге маса азарар саки кьве гьафтедин вахтуналди нетижалудаказ сагъ хъижезва.– Гафаралди ваъ, жуван вилералди акуналди куьн хъсан гъавурда акьада, «Ахты» санаторийдин шартӀар Россиядин ва дуьньядин машгьур санаторийринбурулай са куьналдини зайиф туш. Эхиримжи йисара РД-ДИН Минздравди чун медицинадин девирдин истемишунрив кьур багьа тадаракралди таъминарнава, – лугьуз, Жамила Зейналовади вичин куьмекчи, идарадин кьилин медсестра Лейла Бабаевадихъ галаз чаз, зазни райондин образованиедин Управленидин начальник Халидин Эльдароваз, вири кабинетар къалуриз, тамам экскурсия тешкилна. Малум хьайивал, инаг санлай 15 миллион манатдин къимет авай медтехникадал тадаракламишнава… Аялрихъ (республикадин районрайни шегьеррай атанвай абур 32 кас авай, койка-чкаяр – 50 ава) ва абурал кьил чӀугваз атанвай бязи диде-бубайрихъ галазни суьгьбетарна, абур пара рази тир. Жедачни бес, диетолог-духтурдин гуьзчивилик кваз аялриз суткада 5 сеферда хъсан тӀуьнар гузва; сагъардай физупражнениярни экскурсияр, рикӀ аладардай гьар жуьре къугъунар ийиз тазва ва икӀ мад. ТӀебиатдин къулай мумкинвилерилай гъейри сагъардай махсус процедурайрикай духтуррин ихтиярда, медицинадин чӀалалди лагьайтӀа, водолечение, гелиотерапия, пелоидотерапия, терренкур, физиотерапия, гъилин массаж, ЛФК, эрготерапия, арттерапия, литотерапия ава… И мукьвара, 13-июндиз, медицинадин къуллугъчийрин Йикъан вилик (цӀи ам 16-июндиз къейдзава) республикадин аялрин «Ахты» санаторийдин цуьквед кьунвай гьаятда гьа медикрин пешекарвилин сувариз талукь шадвилин мярекат кьиле фена. Мярекат, санаторийдин коллектив, аялар ва мугьманар тебрикунин гаф рахуналди, гьакӀ санаторийдин гьар йикъан кӀвалахдикай, духтуррин гьакъисагъ зегьметдикай, вилик акъвазнавай месэлайрикай суьгьбетуналди, Жамиля Зейналовади ачухна. «Духтурвилин, иллаки аялрин духтурвилин пеше акьван важиблуди ва инсанриз герекди я хьи, и хиле дуьшуьшдин ксари яргъалди дурум гудач. Разивилелди лугьун, чи коллективда жавабдар, михьи, Гиппократан кьинез вафалу вини дережадин пешекарри кӀвалахзава», – къейдна АДА.«АХТЫ» санаторийдин коллективдиз пешекарвилин сувар мубаракунин хуш келимаяр Ахцегь РУО-ДИН начальник, филологиядин илимрин кандидат Халидин Эльдарова, и цӀарарин авторди, Ахцегьрин ООШ-ДИН директор Мейрам Рамазановади, Москвадин са клиникада кӀвалахзавай духтур Жаннет Зейналовади, идарадин профсоюздин комитетдин председатель Заира Гьажиевади ва масабуру лагьана. Ахпа санаторийдин кьилин духтур Жамиля Зейналовади РД-ДИН здравоох��анениедин Министерстводин ва идарадин профкомдин патай кьилин медсестра Лейла Бабаевадив, чпин къулугъдин везифаяр намуслувилелди тамамарзавай жергедин медсестрайрив – Анелия Насировадив, Фатима Муртузалиевадив, Замина Магьмудовадив, Таисия Ибрагьимовадив, Гуьлмейрам Рамазановадив, Келимат Ханагьмедовадив, Глевша Азизагъаевадив, Эльвина Идрисовадив, гьакӀ санитаркаяр тир Динара Моллаевадив, Наиля Гьажиевадив, Ульзана Сулеймановадив, Зуьгьре Ханагьмедовадив, Наида Ламазовадив Гьуьрметдин грамотаярни цуьквер вахкана. Мярекат аялрин манийринни кьуьлерин нумрайралди ва суварин тӀуьн-хъунралди давам хьана.
+Ахцегь райондин медениятдин халкьдин адетрин макан неинки иниз мугьман жезвай туристрин, гьакӀ чи агалкьзавай несилдин векилрин рикӀ алай чкадизни элкъвенва. И кардин себеб анин къуллугъчияр тир Эрзи Тагъиевадин, Светлана Керимовадин, Мира Моллаевадин ва Жавагьир Мамаевадин кайванивал, абурун ачух рикӀер, жумарт гъилер ва дилавар мецер я. Абуру чи балайриз гьеле дегь заманайрилай инихъ чи бадейри сарикай гъал арадал гъизвай тегьер, гуьлуьтар храз, чи халкьдин гьар жуьре тӀямлу тӀуьнар: иситӀа, дагъугъа, гитӀ, тӀач, алуга, афарар гьазуриз чирзава.
+12-июндиз Россиядин Йикъаз талукь яз, Центрда нубатдин мастер-класс кьиле фена, ана аялрин чирвилер мадни артух авуна. Адалай кьулухъ алай макъамда яргъал тир Украинада Ватандин вилик пак буржи тамамарзавай аскеррин дидейрихъ галаз гуьруьш кьиле фена. Гьар жуьре нар-няметдив ацӀанвай столдихъ ацукьнавай мугьманри дуньядин гьаларикай, чи уьлкведикай, районда ва хуьре кьиле физвай дегишвилерикай суьгьбетарна, чпин фикирар лагьана. Райондин культурадин Управлениедин начальник Къистер Гъаниевади, дишегьлийрин Советдин председатель тир и цӀарарин авторди, мярекат тешкилнавай макандин пешекар Эрзи Тагъиевади аскеррин дидейриз сувар мубаракна, чандин сагъвал, СВОДА авай чи кьегьал рухваяр сагъ саламатдиз, рикӀин шадвал ва гъалибвал гваз хайи макандиз хтун тӀалабна. Центрдин пешекарри атанвай мугьманриз пишкешар яз чпин гъилерал хранвай рангун чуьвекарни багъишна. Ина чирвилер къачузвай аялри шиирар кӀелна ва манияр тамамарна. Дяведа авай балайрихъ датӀана рикӀ куз, фикирри кьунвай дидейрин гуьгьуьлар са легьзеда ачух хьана, абурун чинрал мили хъвер атанвай. Аферин, халкьдин адетрин медениятдин макандин пешекарриз! Чпиз Аллагьди мадни еке берекатар ва къуватар гурай!
+Аялар гъвечӀи чӀавалай дуьз тербияламишин!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Женгинин махсус серенжемда 500 далай артух районэгьлийри активвилелди иштиракиз, чпин кьегьалвилер къалурзава. Абурукай сад, ингье, инал вичикай ихтилат физвай старший сержант, стрелковый 103-полкунин «Штурм» взводдин командирдин заместитель, фийиви Сегьерхан Мегьарамов я. Донбассда цӀийи фашистрихъни нацистрихъ галаз къати женгера кьетӀен игитвилерай ам «Пак Георгиян IV дережадин крест» ордендиз, «Женгинин тафаватлувилерай» (За боевые отличия) медалдиз, «Дагъустандин Халкьдин Игит» гьуьндуьр тӀварцӀиз лайихлу хьанва. Къейдин, «Дагъустандин Халкьдин Игит» тӀвар низ хьайитӀани ваъ, республикадин махсус комиссиядин къарардалди Дагъустандин халкьдин вилик чӀехи лайихлувилерай гузва. Эхь, гьахьтин кьегьал хва я Сегьерхан, Аллагьди хуьй!
+Багърийрал кьил чӀугун патал нубатдин сеферда хайи хуьруьз куьруь рухсатдиз хтанвай викӀегь аскер 20-июндиз вичин буба, «Фиярин хуьр» СП-ДИН секретарь Сергетахъ галаз Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван кьабулуниз атана. Еке гьуьрметдивди къаршиламишна абур райондин регьберди; абурун арада хуьруьн яшайишдикай, СВО-ДА дагъви аскеррин викӀегьвилерикай, жегьилрин ватанпересвилин тербиядикай мажбури тушир тегьерда ачух рикӀин суьгьбет кьиле фена.– Авайвал лагьайтӀа, Абдул-Керим Нажмудинович, Фияр вацӀал эцигнавай зурба муьгъ ва дагълух чи гъвечӀи хуьре интерактивный доскайрални компьютеррал тадаракламиш гуьзел школа хьанвайди, гьакӀ ял ядай ва аялар къугъвадай хъсан майдан туькӀуьрзавайди акурла, Квез «Чухсагъул» талгьана завай хъфиз хьанач. Тарифун туш, чи районда икьван чӀавалди хьайи кьван вири регьберрикай анжах са куьне фийивийрин дерди-гьалдикай хабар кьазва. Нагагь дуьзгуьн рехъ, школа, яшайишдин лап чарасуз маса къулайвилер авайтӀа, бубайрин хайи ватан туна жегьилар шегьеррихъ алатдачир… – разивилелди лагьана бубадини хци. Абдул-Керим Нажмудиновича игит аскердизни адан бубадиз халкьдин мецелай тир хуш келимайрай ва душмандихъ галаз дяведа ватанпересвилин буржи намуслувилелди тамамарунай сагърай лагьана.– Гьакъикъатдани, Фиярин хуьр районда гуя рикӀелай ракъурнавай пипӀерикай сад тир, – ихтилатзава райондин кьили. – Са сеферда куь вацӀай кӀула гъуьруьн залан чувал аваз экъечӀзавай дишегьли акурла, за анал муьгъ эцигун кьетӀна. Ахпа гьикӀ ятӀани Фиярин хуьруьн спонсорвални, къаюмвални зи хиве гьатна. ЧӀехи Гъалибвилин 80 йисан юбилейдин вилик, чна Фия Ватандин ЧӀехи дяведин ва дявейрин гуьгъуьнин вакъиайрин игитриз Баркаллувилин хъсан обелиск хкажда, фикирдик милли архитектурадинни культурадин кьетӀен памятник тир минара (минарет) туькӀуьр хъувун ва гзаф маса месэлаяр ква. И месэлада зи мурад сад я: чкайрал яшайишдин къулай шартӀар яратмишуналди жегьилар хуьруьн месэлайрал желбун, дагъдин хуьр кӀвачӀел ахкьалдарун. Тажубдин кар ам я хьи, советрин девирда хуьруьн Энгельсан тӀварунихъ галай колхозда агъзурралди хипер авай, исятда патара агьваллу карчиярни, гьукуматдин чӀехи къуллугъчиярни ава, амма садани хайи хуьруьн ва хуьруьнвийрин къайгъударвал авунач. За вирибуруз лугьузвай гаф сад я: чи яшайишдин месэлаяр гъилер къакъажна чна гьял тавуртӀа, паталай атана садани ийидач. СВО-ДИН игитдихъ галаз гьуьруьшда гьакӀ дяведа чпин жегьил чанар хаталувилик кутазвай игитрикай, чи аскеррин агалкьунрикай, абурун хизанрин къайгъу чӀугуникай, яшайишдин месэлайра абуруз ийизвай куьмекрикай ва важиблу маса месэлайрай ихтилатар кватна. Укронацистрихъни НАТО-ДИН чапхунчийрихъ галаз чи Ватандин азадвални аслу туширвал патал къизгъин дяве гъалибвилелди бегьем жеридахъ Сегьерхан кӀевелай инанмиш тир.
+Эхирдай Абдул-Керим Палчаева Сегьерханаз чандин сагъвал, душмандин хура руьгьдин мягькемвал, хизандин хушбахтвал алхишна. Ада чи кьегьалар сагъ-саламатдиз ва хурудал женгинин наградаяр алаз къаршиламишдай Гъалибвилин югъ мукьвал алайдахъ вичин инанмишвал къалурна.
+24-июндиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание райондин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаеван регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан важиблу месэлайрив эгечӀдалди вилик ада 24-июндиз Махачкъала ва Дербент шегьерра терактрин нетижада телеф хьайибур рикӀел хуьн яз са декьикьада кисна акъвазун малумарна.
+– Хашпересрин азиз суварин юкъуз авур вагьшивал гьич фикирдиз гъиз тежедай хьтин пис тахсиркарвал – мусибат я. Вири хизандин, аялрин бахчадин, школадин тербиядилай аслу жезва. Дагъустандин вири халкь беябурзавай вагьшияр туьретмиш тахьун патал чна, руководителри, инсанрихъ галаз гъавурдик кутунин кӀвалах активламишна кӀанда…, – лагьана ада. Ам гьакӀ Ахцегьа къати марфар къуникди цин къаналар кьарадив ахцӀанвайдакай ва абур михьи хъувун патал мад субботник тешкилунин чарасузвал авайдакай рахана. «Суботник 26-июндиз арбе юкъуз экуьнахъ фад башламишда. Идарайрин коллективарни, жемятни вири сад хьана гьакъисагъ зегьмет чӀугуртӀа (чи кӀвалах паталай атана масада ийидач), гьа юкъуз къаналриз яд хъиягъда», – алава хъувуна ада. Экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовади районэгьлийри эменни-малдин налогрин буржар вахкузвай ва СПРИН кьилери Росреестрда юзуриз тежер мал-мулкунин хсусиятдин ихтиярар регистрация ийизвай гьалдин гьакъиндай малуматна. Ада къейдна хьи, налогрин буржар пара явашдиз вахкузва. Эхиримжи гьафтеда 69 чилин участокни 11 капитальный эцигунар (ОКС) ва январдилай инихъ 109 чилин участок ва 272 ОКС регистрация авунва. Хуьруьн майишатдин отделдин начальник Леонард Атлуева залдавайбурун дикъет чкайрал Ахцегь муниципалитетдин кьилин 2024-йисан 21-майдиз кьабулай 66-р нумрадин къарар кьилиз акъудзавай гьалдал желбна. Адан гафарай, и месэлада талукь тир идарайрин патай ерли гуьзчивал авач. Ихтияр авачиз ни гьинай кӀандатӀани райондиз малар гъизва, абур тукӀуна жемятдиз маса гузва. Низ чида абурук хаталу азарар квачтӀа?! И кардин вилик пад кьетӀивилелди кьуна кӀанда. Гьайванар хъуьтӀуьн къишлахрай гатун яйлахриз хкайдалай кьулухъ районда эпизоотический гьаларин, къарамаларизни лапагриз рапар ва биркаяр ягъунин, гьакӀ малдарвилелни хипехъанвилел машгъул майишатра сагъ-саламат гьалар таъминарун патал ветеринариядин документар дуьздаказ туькӀуьрунин гьакъиндай ихтилат Ахцегь райондин ветуправленидин начальникдин заместитель Зиядхан Керимова авуна. Муниципалитетдин административный комиссиядин жавабдар секретарь Фиридин Магьмудова СП-РИН кьилери Роспотребнадзордин 2024-йисан 11-июндиз кьабулай 100-нумрадин буйругъ кьилиз акъудунин важиблувиликай, акси дуьшуьшда хуьрерин администрацийрин кьилерал жермеяр илитӀдайдакай лагьана.
+15-апрелдиз РФ-ДИН оборонадин Министерстводи малумарай делилралди, махсус серенжем кьиле тухунив эгечӀайдалай инихъ Россиядин Яракьлу Къуватри Украинадин 583 самолет ва 270 вертолет, зенитный ракетайрин 502 комплекс, пилот галачиз лув гудай 21137 аппарат, 15789 танк ва дяведин маса машинар, РСЗОДИН 1266 машин, артиллериядин ва маса 8884 яракь, военный махсус 21050 автомашин тергна.
+Алай йисан 23-июндиз кьиле фейи мусибатдин вакъиайрихъ галаз алакъалу яз 24, 25 ва 26июнь Дагъустанда ясдин йикъар яз малумарнава. Идаз талукь Указдал РД-ДИН Кьил Сергей Меликова кьул чӀугунва. И йикъара государстводин пайдахар агъузарда, идарайра шад ва машгъулардай вири серенжемар тухун, телерадиокомпанийра и жуьредин передачаяр гун акъвазарда. РД-ДИН Гьукуматдиз телеф хьайибурун ва чпиз хасаратвилер хьанвайбурун хизанриз куьмекар гун тапшурмишнава. Малум тирвал, 23-июндиз, гьяддин йикъан нянихъ, Дербентда синагогадиз ва клисадиз гуьлле гуникди анра пожарар арадал атана. Гьа са вахтунда Махачкъалада ДПСДИН постунал гьужумна, мад са гьужум Сергокъалада кьиле фена. Православный клисадин кешиш кьенвайди малум я. РД-ДИН Кьил Сергей Меликова малумарайвал, Дагъустанда хьайи терактрин нетижада 15 далайни гзаф полициядин къуллугъчияр, гьакӀни са шумуд кас гражданскияр телеф хьана. Республикада авай гьаларал госвластдин органри ва къайдаяр хуьдайбуру гуьзчивалзава. Адан гафаралди, оперативныйни жагъурунин ва силисдин серенжемар «ксанвай ячейкайрин» вири иштиракчияр чирдалди тухун давамарда.
+Лезгийрин милли культурадихъ вуч хьанва? Паталай фикирар
+Махачкъалада шаир СтӀал Сулейманан гьуьрметдай и мукьвара кьиле фейи юбилейдин серенжемдал «Дагъустан» ансамблди тамамарай «Лезги кьуьлуьна» ишлемишай яру-цӀару парталри культурадикай хабар авай гзафбур мягьтеларна. Государстводин кьилин ансамблрикай сада ихьтин татугайвилиз рехъ гайила, аламат жедай кар туш хьи, абурулай чешне къачуна Осетиядин госансамблдани лезгийриз хас кьуьлер тамамарзава (Дагъустандай тир хореографдин эцигун). Гьа ихьтин гьалар Дербентдин «Каспий» тӀвар алай вилаятдин ансамблдани ава. Ина беябурчивилин яру-цӀару рангунин костюмар ишлемишзавай (рахун «Ахцегьрин ичер» кьуьлуьникай физва). Лезгийрин куьгьне заманрилай авай культурадихъ галаз умуми са затӀни авачир ихьтин шоудиз Дагъустан Республикадин культурадин Министерстводи вучиз рехъ гузва? Къуншидал алай Чечен ��еспубликада ихьтин гьалар кьиле фин мумкин кар туш. Инин милли культура Минкультдин гуьзчивилик ква. Гьатта костюмрал алай чӀагай нехишризни гуьзчивалдай органри виликамаз разивал гун лазим я. Чкадин искусстводин деятелрин яратмишунар сергьятламиш ийиз хьайитӀани, вири крар куьгьне заманрилай авай культурадив кьун лазим я. Рахун циркинин искусстводикай ваъ, вичиз хас тир лишанар авай милли культура хуьнин гьакъиндай физвай эхир. Лезгийрин культурадин алай аямдин бязи дегишвилери, гьайиф хьи, циркинин искусстводин фикиррал гъизва. Ихьтин буш манасуз фикирарни ава. Гьа икӀ Дагъустандин стхавилин халкьарин векилри, гьа жергедай яз искусстводин деятелрини тестикьарзавайвал, «Лезгинка» кьуьл яз лезгийрихъ галаз гуя са алакъадани авайди туш ва и халкьдихъ гьатта дагъустанвийриз хас милли костюм ва юкьвал гапурар алайдини тушир. Урус чӀала адаз «черкеска» лугьузва. Бязи ватанэгьлийри и кар лезгийрин тарих ва культура лекеламишун патал авунвай чинебан икьрар хьиз кьатӀузва. Гьакъикъатдани, Дагъустандин ансамблдин хореографри къумукьрин, аваррин ва я даргийрин кьуьлер эцигзавайла, ихьтин «эдеб хуьн тавунриз, гьаясузвилиз» рехъ гузвач. Абуруз акси яз маса ансамблри яру ипекдин шалварар, парчадин чӀулар ва «халатар» ишлемишзавай. Ихьтин жуьрейрин кьуьлериз зарафатдалди «Хоттабыч» лугьуз жеда. Гьайиф чӀугуналди къейд ийин, Дагъустанда лезгийрин арада къе и месэлайрай авторитетлудаказ лугьудай ва чкадин пешекарриз меслятар гудай хореографар авач. Аквадай гьаларай абуруз куьгьне заманрилай авай лезгийрин ва кьиблепатан маса халкьарин кьуьлердай культурадин гьакъиндай эсиллагь чирвилер авач. Ихьтин гьал арадал атунин себебрикай сад эхиримжи са шумуд 10 йисара лезгийрихъ «восточный дрейф» арадал атун я. И вахтара эсиллагь чарадан манияр жуванбур хьиз гьисабзавай. Амма чеб лезгийрин, рутулрин ва маса халкьарин векилар туширвиляй Кьиблепатан Дагъустандин халкьарин культурадин ирсинив госансамблрин хореографар ва руководителар икӀ гьуьрметсуздаказ эгечӀун лазим я лагьай чӀал туш эхир. Хейлинбурун рикӀелай а кар фенва хьи, «Лезгинка» ансамблдин чешмейрив гьа лезги композиторар, музыкантар ва кьуьлердайбур гвай. Ансамблдин визитдин карточка, «Приветственная лезгинка» кьуьл лезгийрин ва лезги халкьдин авазрин манийрай эцигнавай. Ам лезгийрин композитор Сейфуллагь Керимова гьялнавай. Са шумуд 10 йисан вахтунда тӀвар-ван авай и коллектив сегьнедиз экъечӀзавай эвелда и кьуьл тамамарзавай. Амма тарихдиз ихьтин жуьредин экскурсри алай вахтунда арадал атанвай чӀуру гьалар дуьзар хъувунин карда куьмекзавач. Винидихъ къалурнавай хореографриз чӀуру къимет гузвай ватанэгьлияр чпиз ва чпин патав гвай ксариз паталай килигун лазим я – лезгийри гьи манийрихъ яб акалзава, чпин ватанэгьлийри гьихьтин авазрик ва гьи жуьреда кьуьлзава? Дестейралди ийизвай «бантустанский» кьуьлерин бинедал лезги мехъерал Махачкъаладай тир «гъавурда авачир» хореографри эцигнавай сегьнедин кьуьлер гуьзел эсер (шедевр) хьиз аквазва.
+Девирдин, инсаниятдин, уьлкведин, хайи макандин тарихдихъ галаз мус таниш хьайитӀани, ам инсан патал еке шабагь, хийир я. Тарихди са мус ятӀани хьайи крар, вакъиаяр рикӀел хкиз, абур маса терефдихъай ачухиз куьмекзава. Самур дередин агьалиярни вичиз муьтӀуьгъарун патал имам Шамила Урусатдин пачагьдин кьушунар авай Ахцегьрин къеледал гьужумар тешкилнай. Идакай кхьинар пара ава. И йикъара «Мавел» издательствода «1848-йисуз жуьрэтлувилелди хвейи Ахцегьрин къеле» ктаб чапдай акъуднава. Адан гьакъиндай издательстводин директор Магьмудов Мегьамеда икӀ КХЬЕНВА.«АХЦЕГЬВИ Велиев Неби Нисрединовичаз, бубайрин сандухар гъилелай ийидайла, 1873-йисуз акъатай «1848-йисуз жуьрэтлувилелди хвейи Ахцегьрин къеле» ктаб жагъана. Ана Шамилан кьушунди къеледал гьужум авур ва урусрин аскерри, офицерри къеле хвейи вакъиадикай, игитрин кьегьалвилерикай, йикъан вахтарни къалуриз, галай-галайвал кхьенва. Ктаб къеле игитвилелди хвейидалай инихъ 25 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз чапнава (1873-й.)». Гьайиф хьи, автор къалурнавач, амма ктабдин текст САНКТПЕТЕРБУРГДА «Аскерар патал кӀелунар» журналди чапнавайди къейднава. Изданида къеле хуьнин карда лап тафаватлу хьайи вад касдин суьретар ганва. Абурни вичел «Ахтынский» лакӀаб акьалтай капитан Новоселов, штабскапитан Бучкиев, полковник Манюкин, унтер-офицер Рындин ва аскер Михайло Бородаев я. Ктаб гьа вахтунда гьикӀ чапнавайтӀа, гьакӀ акъуд хъувунва.1848-йисан 14-сентябрдилай 22-сентябрдалди кьиле фейи женгина къеле хуьзвайбурукай 92 кас хкатна, 171-дал хирер хьана. Гьелбетда, къеле жуьрэтлувилелди хвейи кьегьалрив пачагьдин патай жуьреба-жуьре шабагьар агакьна. Къеледин начальник полковник Ротаз генерал-майорвилин, Новоселоваз подполковниквилин чин гана. Абурун арада подпоручик ахцегьви АЛИ-СУЛТАН-БЕГНИ авай. Шамилан кьушундикай къеле хуьнин кардик ада кутур пай екеди я. Дагъвийри элкъвена кьунвай къеледай штабс-капитан Бучкиевахъ, казак Солонинахъ ва Али-Мулла Шефирахъ галаз фена, князь Аргунтинский-Долгоруковаз хабар гайиди гьам я. Аргунтинскийди гежнач, пачагьдин аскерар лап кӀеве авайла, ам агакьна. Тупарай ягъиз гатӀунайла, Шамил вичин муьруьдарни галаз кьулухъди хъфена. Ахцегьа къеле 1839-йисуз генерал Е. Головинан гуьзчивилик кваз эцигайди я. Ам Россиядин кьиблепата авай са къеле тир. Федеральный метлеб авай тарихдин ва архитектурадин имарат-къеле алай вахтунда бинедилай туькӀуьр хъийизва. Ам неинки райондин, Кьиблепатан Дагъустандин, гьакӀ вири Кавказдин килигуниз лайихлу чка я. Тарихдин метлебдин надир дарамат туькӀуьр хъувун патал «Ахцегьрин къеле» фонд кардик кутунва. Герек такьатар региондин жумартлу рухвайри (меценатри) чара ийида.
+Къанни цӀусад йис идалай вилик, 1993-йисан 17-декабрдиз, лезги халкьдиз душманвал авур инсафсузри къени, михьи, жегьил, жумарт, тешкиллувилин, кӀвалахдин цӀийи чкаяр арадал гъунин жигьетдай еке бажарагъ авай, инсанар патал хъсанвилер ийизвай касдин чандиз къаст авуна, багърийрин, дустарин, кӀвалахдин юлдашрин, ам чидай кьванбурун рикӀер къаралмишна. Ихтилат физвайди Дагъустандин сад лагьай жегьил карчи (предприниматель), республикада сифте яз хсуси такьатралди арадал гъайи «Арси» акционервилин эцигунрин обществодин президент, Россиядин Федерациядин Федеральный Собранидиз депутатвиле кандидат яз къалурай, вичелай гуьгъуьниз гьар сада чешне къачудай крар тур ватанэгьли, къанлуйрин гуьллейри вахтсуз чавай къакъудай викӀегь хва
+я. АмайтӀа цӀи адан 60 йис жедай. Байрамов 1964-йисуз Ахцегьрин хуьре дуьньядиз атана. Вад йисаз кам вегьейдалай гуьгъуьниз Арсенакай Каспийск шегьердин агьали хьана. Ина школадиз фена, юкьван образование къачуна. Ахпа, зегьметни чӀугваз, Махачкъаладин эцигунардай техникум ва Ростовдин инженервилинни эцигунрин институт акьалтӀарна. Адакай дидедиз ва гъвечӀи стхадизни вахаз куьмек, арха, панагь хьана. ЦӀекӀуьд йисни тахьанмаз, зегьмет чӀугваз, къазанмишиз эгечӀна, «Даггражданстрой» трестдин Каспийскда авай эцигунринни монтаждин управленида. Чирвилер къачузвай, рикӀ мурадрив ацӀанвай, къастунал кӀеви жегьилдиз къуллугъдин дережайрин кӀарарай винелди хкаж хьун четин акъвазнач. Мастер, прораб, участокдин начальник… Са куьруь вахтунда, адан иштираквални аваз, эцигунардайбуру Каспийск шегьерда гзаф квартирайрин яшайишдин муьжуьд кӀвалер, профтехучилищедин, Махачкъаладин Редукторный поселокда больницадин чӀехи дараматар, автокемпинг ва маса объектар ишлемишиз вахкана. Уьлкве базардиз элкъвейла, 24 йисан яшда авай Арсен Байрамова Каспийскда, сифтебурукай яз, эцигунардай хсуси «Строитель» кархана ачухна. Сифте объект эцигиз гъиле кьур йисалай и кооперативди Каспийск шегьерда асфальтдин завод эцигна. «Дагдизель» заводдин 2-нумрадин аялрин бахчадин чкӀидай гьалдиз атанвай дарамат цӀийи хъувуна. Ахцегьрин хуьре асфальтдин завод, кооперативдин филиал кардик кутуна. МЕГЬАРАМДХУЬРРУТУЛ шегьре рекье къир цана. Мегьарамдхуьряй Рутулиз кьван газдин линия тухун патал герек проектар, материалар гьазурна.1992-йисуз Байрамова кооператив акционервилин «Арси» обществодиз элкъуьрна. Карханадихъ жуьреба-жуьре 160 автомашиндикай ибарат автобаза авай. Ада бейкарриз элкъвенвай 500 касдиз кӀвалах ганвай. Абурукай чӀехи пайни лезгияр тир. Арсен Байрамова, эцигунрилай алава яз, Дербентда, Каспийскда «Арсидин» туьквенар, «Шалбуздагъ» тӀвар алаз банк ачухна. Коллективдин сагъламвал мягькемардай санаторий эцигунин проектар гьазурна. Металл гьялдай, кӀарасдин шейэр гьазурдай цехар кардик кутуна. Мадни инсанриз кӀвалах гана.1993-йисуз сад лагь��й сеферда РФ-ДИН Государственный Думадиз депутатар хкянай. 30-октябрдиз Махачкъалада «Садвал» гьерекатдин конференциядал Кьиблепатан Дагъустандин чкадин гьукумдин, карханайрин руководителрихъ, активный сечкичийрихъ галаз меслятар авурдалай гуьгъуьниз Федерациядин Советдиз Махачкъаладин сечкидин округдай депутатвиле кандидат яз «Арси» ОАО-ДИН президент Арсен Байрамован тӀвар кьун теклифна ва ам вирида рейсадвилелди кьабулна. Сечкийрилай виликан агитациядин девир республикада акьван къизгъинди хьана хьи, са шумуд кандидат яна кьена. 17-декабрдин нянихъ, кӀвалахдилай кӀвализ хъфидайла, къанлуди Байрамоваз гуьлле гана. И хабарди вири Дагъустан къарсатмишна. Каспийск шегьердиз республикадин кьуд патай дуьадал вишералди инсанар атана. Заз рагьметдиз фейиди и тегьерда кучукзвай маса дуьшуьш мад акунач. Мейит Ленинан куьчедай сурарал гъилерал алаз тухванай. Махачкъалада ва Каспийскда эцигунрин «Арси» ва «Арси-2» карханайрин коллективри кӀвалахзава, яшайишдин кӀвалер, дараматар ва маса объектар эцигзава… Арсен амач, амма адан кар давам жезва. Рагьмет хьурай баркаллу хциз.
+И мукьвара Москвада, МПГУДИН майдандал Хуьруьгрин хуьруьн агьали Нуралиев Малик Эсенбулатовичав, Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай ДГПУ-ДИН биологиядин, географиядин ва химиядин факультетдин выпускникдив, ВУЗ куьтягьайвилин гьакъиндай яру диплом шадвилин гьалара вахкана. И серенжем Россиядин Гьукуматдин вицепремьер Татьяна Голиковадин ва РФ-ДИН просвещениедин Министр Сергей Кравцован регьбервилик кваз кьиле фена. Къейдин, Москвада гьар йисуз чпи Россиядин педагогвилин вузар вадралди куьтягьнавай студентрив яру дипломар шад гьалара вахкузва.
+И йикъара КЦСОН-ДИН кӀвале куьмек гудай пуд лагьай отделениедин яшайишдин къуллугъчийри вичи ина къуллугърикай менфят къачузвай Севинжи Эбедовна Муртузалиевадин тӀалабуналди а касдин кӀвале ремонтдин бязи кӀвалахар кьиле тухвана. И карда яшайишдин къуллугъчияр тир С.Зугьрабовади, Д.Юсубовади, Р.Исмаиловади, Н.Гьажиевади активвилелди иштиракна. Кьиле тухвай серенжемрикай яз виликамаз кӀвал мебелдикай ва шейэрикай азад авун, цлариз обояр ягъун, кӀвалин къене патан къав ва цлар куьгьне ширерикай ва руквадикай михьун, къавуз шир хъиягъун ва масабур къалуриз жеда. Вичиз яшайишдин идарадин къуллугъчийри куьмекар гайи ялгъуз ва яшлу дишегьли С.Муртузалиева абурулай гзаф рази хьана ва ада Центрдин къуллугъчийриз рикӀин сидкьидай чухсагъул лагьана.
+И мукьвара Луткунрин хуьруьн библиотекадин къуллугъчийри инин кӀелдайбурун залда вичи Украинада женгинин махсус серенжем эгечӀай сифте йикъалай гуьгьуьллувилелди ада иштиракзавай, командирри вилик эцигай везифаяр викӀегьдиз ва жуьрэтлудаказ кьилиз акъудзавай, вичел хер хьуниз килигна отпускдиз хтанвай Селимхан Керимхановичахъ галаз гуьруьш кьиле тухвана. Селимхан Селимов 1990-йисан 28-ноябрдиз Луткунрин хуьре дидедиз хьана. Алатай йисан сентябрдин вацра кьиле фейи женгерикай сада Селиман кӀвачел залан хер хьана. Идакди ам кьве вацра госпиталда хьана. Хер сагъар хъувурдалай гуьгъуьниз ам ял ягъун ва сагъламвал мягькемар хъувун патал кӀвализ ахъайна. Ял ягъайдалай гуьгъуьниз ам Донбассдиз хъфена махсус серенжемда вичин буржи кьилиз акъудун давамарна. Гила ам женгина миллетчийрин гьалкъадай экъечӀдайла дронди авур осколочный хирер себеб яз мад хуьруьз отпускдиз хтанва. Гуьруьшдин вахтунда Селимхана адан иштиракчийриз вичин къуллугъдикай, кьиле физвай женгинин гьерекатрикай, юлдашрикай итижлу суьгьбетар авуна.– Жувакай военный хьун гъвечӀи чӀавалай зи мурад тир. Чна вирида аскервилин буржи викӀегьвилелди, намуслувилелди кьилиз акъудзава, миллетбазрихъ галаз жуьрэтлувилелди женг чӀугвазва, юлдашар къутармишзава. Гьелбетда, иниз фейи сифте варцара, женгинин, чуьлдин шартӀарив вердиш хьун гьикъван четин акъвазнатӀани, зун алахъна. И карда заз къастунин кӀевивили, жуван гьар йикъан везифайрив гъавурда аваз эгечӀуни куьмекна. Гьар йикъан къайгъуйра, военный вердишвилер къачунин, техника чирунин, махсус, кьетӀен тапшуругъар тамамарунин карда за жув садалайни усалдиз къалурнач, – лагьана ада. Гуьруьшдин вахтунда С.Селимова къейд авурвал, ам СВО-ДИН зонадиз финин къарар неинки ватанпересвилин, гьакӀ вичин уьлкведин патахъай дамах авунин гьиссдихъ галазни алакъалу я. Ада гуьруьшдиз атанвай жегьилриз СВО чи гъалибвилелди куьтягь хьун, вичиз акур хьтин четинвилер мад садазни акун тавун ва дуьнья ислягь хьун вичин мурад тирди лагьана. И мярекатдиз теклифнавай Луткунрин хуьруьн администрациядин кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай С.Ильясова жавабдарвилелди къуллугъунай, Украинада кьиле физвай женгинин гьерекатра къалурай уьткемвилерай чи кьегьал хва С. Селимов РФ-ДИН Президент В.В. Путинан Указдалди Г.К.Жукован медалдиз лайихлу хьанвайди малумарна ва аскервилин буржидиз вафалувиляй, Ватан кӀан хьунай С.Селимоваз сагърай лагьана. СВО-ДИН иштиракчийрихъ галаз кьиле физвай ихьтин гуьруьшар кьетӀенбуруз элкъвезва. ГьикӀ лагьайтӀа абуру гьар са жегьилдиз халис ватанперес жез куьмекзава. Абур кӀелунра, кӀвалахда, фронтда гъалибвилер къазанмишунал, Ватандиз михьи рикӀелди къуллугъ авунал гьевесламишзава.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 313,08 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет, гьа виликдай хьиз, 200 манатдай кхьиз жеда. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-июндалди давам жезва. Чи реквизитар: ИНН - 0504007157 КПП - 050401001 Р/СЧЕТ - 4070181700001000026 Л/СЧЕТ - 2003Ш29490 БИК -048209001
+И мукьвара Къутункъарин хуьре шадвилин еке межлис кьиле фена. Иниз чи чӀехи ва сад тир Ватан Россиядин Фе��ерациядин вири пипӀерай ватанэгьлияр ва багьа мугьманар хтана Къутанкъарин хуьруьн Югъ къейдна. Ихьтин мярекат кьиле тухун хуьруьнвийрин рикӀел фадлай алай, амма гила и хуьруьн агьали, карчи, жумарт хва Чергес Мегьамедович Мамешован куьмекдалди и мурад кьилиз акъатна.
+Къутункъарин хуьр гьуьлуьн дережадилай 1700 метрдин вине, такабурлу дагъларин арада экӀя хьанва. Халкьдин мецерай агакьнавай делилрай малум жезвайвал, и гуьзел чкайрин атирлу цуькверивди, зар халича хьиз, безетмиш хьанвай яйлахрални, шуршурдин ван кьилел алаз авахьзавай гьамга ятарин чешмейрал гьейран хьайи Ахцегьрин хуьруьн Гуьней патан агьалияр чпин мал-къара хуьз, ахпа сад кьвед кӀвалерни хкажна ина яшамиш жез хьана. ИкӀ явашяваш хуьр арадал атана. Хуьруьн тӀварни Къутункъар, яни гатун йикъар хьана.
+Къутункъар зурба зари Мегьамед Эфендидин, лезгийрин бажарагълу шаир Алирза Саидован, гзаф йисара «Лезги газетдин» кьилин редакторвал авур Агъариза Саидован, ашукь Абдуллагьан ва хейлин кьегьал, зегьметкеш, намуслу рухвайринни рушарин ватан я. 2005-йисуз и хуьруьн 100 йис тамам хьун шад гьалара къейднай. Ватандин ЧӀехи дяведин йисарани цӀудралди къутункъви рухвайри Ватан патал къати женгера чпин чанар гана. Алай макъамдани Украинада кьиле физвай женгинин махсус серенжемдани и хуьруьн бязи жегьилри иштиракзава, Ватандин вилик чпин буржи уьткемдиз тамамарзава.
+Экуьнахъ фад, пакаман сегьеррилай башламиш хьайи мярекат школадин вилик квай майдандал давам хьана. ЯВАШ-ЯВАШ майдан инсанривди ацӀана ва межлисдин тамадавал ийизвай Шукур Агъакеримова сад садан гуьгъуьнал алаз тебрикдин гафар серенжемда иштиракун патал атанвай багьа мугьманар тир Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Нажмудинович Палчаеваз, Чергес Мамешеваз, Ахцегь хуьруьн кавха Мурад Эфендиеваз, хуьруьн хейлин агьалийриз ва гьуьрметлу агъсакъалриз гана.
+Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаева кӀватӀ хьанвайбуруз сувар тебрикуналди къейдна:
+– Гьайиф хьи, чи бубайри чпин вири уьмуьр эцигна арадал гъанвай бязи хуьрер, яшайишдин метлебдин хейлин себебралди инсанар шегьерриз куьч хъхьана, ацахьна, касни амачиз амукьнава. Аквазвайвал Къутункъарин хуьруьн агьалийриз чпин гъвечӀи ватан масан я. Гьавиляй къе абур ина кӀватӀни хьанва. Гьам уьлкведин, гьам Дагъустан Республикадин ва чи райондин руководстводин курс чи хуьрериз мадни инсанар желб хъувун, абурун дуланажагъ хкажун, чи гуьзел хуьрер абад авун, абурал чан хкун я. Заз Къутункъарин школа кардик кухтадай мурад ава, анжах заз и карда куь куьмек чарасуз герек я! Калтугиз катзавай шегьердин уьмуьрдилай и гуьзел тӀебиат хъсан я. Ина арадал гъизвай экологиядин рекьяй михьи суьрсет, хаммал, чи уьлкведин экономикадиз еке дестек жеда. Чаз лазим къвезвайди зегьметкеш гъилер ва ватандихъ кузвай рикӀер я. Умудлу я хьи, чна къуватар сад авуна и кӀвалах кьилиз акъудда. Хуьруьн куьчейра мад аялрин верцӀи сесер ва шад хъвер, кимерални хуш-беш ийиз жемят хъижеда. Къутункъарин хуьре вилик йисара хьиз уьмуьр рган хъийида. Инал рахай ксари хуьруьн тарихдикай, хуьре фейи чпин аял йисарикай, рикӀел аламукьай дуьшуьшрикай сугьбетарна. Вирибурун ихтилатри и ксар чпин гъвечӀи ватандал кьару тирди, адахъ цӀигел яз, хайи ерияр рикӀелай ракъур тийизвайди къалурзавай. Ахцегь райондин Алла Жалиловадин тӀварунихъ галай искусствойрин школадин тербиячийрин кьуьлерин нумрайри ва кьиле бажарагълу зуьрнечи Самур Эмирбегов авай дестеди тамамар авур халкьдин авазри суварин иштиракчийрин гуьгьуьлар лап къумбар авунвай. Мярекатдал са кьве мани и цӀарарин автордини лагьана ва хуьруьнвияр шадарна. Къутункъарин хуьруьн агьалийрин гьуьрметлувилел ашукь, вилериз акунвай тӀебиатдин гуьзелвилел гьейран хьанвай за мад иниз хтун кьисмет хьурай лугьуз Ахцегьиз хквер рекье Аллагьдивай тӀалабна.
+Къуй хуьр кӀвачел ахкъулдун патал къачунвай сифте камар берекатлу ва къадимлубур хьурай. Ихьтин зурба мярекат тешкилай кьегьал рухвайриз мадни еке къуват гурай! Къутункъарин хуьре жедайбур буллух мехъермелер хьурай!
+– МискӀиндиз къвезвай вири стхайри ички-пӀапӀрус гадарна Аллагь-Тааладиз шукур ийизва. Эгер азарлу касди пӀапӀрус чӀугваз хьайитӀа, адаз хъвазвай дарманрикай са хийирни жедач. КапӀни гьакӀ я. Са патахъай гунагь къазанмишиз, муькуь патахъай капӀ авун турус жезвач. ПӀапӀрус гадар жезвач лугьун таб я. Абур багьнаяр я. КӀанзавайди къаст хьуьнухь я, – лагьана Мегьамеда.– Аферин, вуна дуьз лагьана. А зегьримарди чӀуру таъсир тийизвай бедендин са органни авач. Виридалайни хаталуди кьилин мефтӀедиз чӀуру таъсир авун я. Идалайни алава садлагьана кӀвачерин къуват квахьна къекъвез техжез амукьда жув. Вилерин ишигъ квадарунилай гъейри, пӀапӀрусди иви михьзавай чӀулав лекь тартибдай акъудда. Тенбекдин никотин – пӀапӀрусдин къара хуквадин винел алай селезёнкада (цуьлез) кӀватӀ хьана ам кьадардилай кьве сеферда яргъи жеда. Бес сивяй къведай ктӀай ял вуч я, я бубад хва, кицӀин нежесдихъ жедай хьтин ни!... Къецел пӀапӀрусар чӀугуна кӀвалин къенез хтай инсандин сивяй къведай филикьин кьифрен ял кӀваляй са суткадин вахтунда пенжерар ачухайтӀани ахкъатдач. КӀвал михьи гьавадикай магьрум хьайила сагъ инсанризни гзаф зарар гузва. Аллагьди яргъазрай бес наркотик чӀугуна ял галаз кӀвализ хтайла ахпа вучда? Вири хизандин кьил-кьилелай алатна, ийир-тийир квахьна амукьда. Ичкини гьакӀ я...– Чан Гьемдуллагь стха, инсанрин сагъламвал патал еке метлеб авай и месэладикай вуна кар чидай духтурди хьиз малуматар гузва, пӀапӀрус гзаф зегьерлу, хаталу шей тирди ваз гьинай чир хьана? – лагьана жузуна завай Мегьамедахь галаз дикъетдалди суьгьбетдихъ яб акалзавай юлдашри.– Зи буба кьуд лагьай классда кӀелзавай аял тирла сифте хуьруьн данаяр, ахпа чӀуру малар хуьзвай н��хирбан яз пӀапӀрусдик акатна. Адаз вичизни пӀапӀрусдикай авай зиян чидачир, гьакӀ са машгъулат патал пӀапӀрус сиве кьаз гумар цавуз акъудиз хьана ада. Я вичиз са меслят къалурдай касни кӀвале хьанач. ЧӀура бирдан ахвариз фейи береда сив ачух яз аниз гъуьлягъ гьахь тавун патал ада игьтият хуьзвай. Тенбекдин ял галукьай гъуьлягъ «Им залайни виш сеферда зегьерлуди я», – лагьана вад камунин яргъай галчӀур жез фидайди бубадиз чидай. Са гафуналди, бубадикай къаракъалиянчи хьана. Адалай кьулухъ бубадин пеше, заз датӀана вичи чӀугвазвай пӀапӀрусдикай авай зияндикай суьгьбетар авун тир. Ада папӀрус чӀугвазвай тегьердиз килигайла заз белки бубади виртӀедилайни ширин шей фитӀинзавайди хьиз жедай. ЯтӀани зун бубади пӀапӀрусдикай ийизвай синихрихъ инанмиш тушир. Жуван бубадикай жуваз чешне хьана ада чӀугвазвай туьнт тенбекдин ниэдихъ галаз вердиш яз зун цӀуд йисаз акъатна. А вахтара бубади Дербентда педучилищени куьтягьна хуьруьн школада тарсар гузвай. Аялриз ада ара-бир пӀапӀрусдин зияндикай суьгьбетар тешкилдай. «Килиг балаяр куьне пӀапӀрусар чӀугваз тахьуй гьа, пака куьнни зун хьиз кӀеве гьатда. Уьгьуь ягъиз, палгъан гадариз, жигердиз хал яна, нефес дар хьана амукьда. Им пӀапӀрус ваъ, агъу я! ЖУВА-ЖУВАЗ гьахънинагьахъ азарар къурмишна, ийиртийир квахьна дерт хьанва заз!» – лугьудай бубади гьайиф чӀугваз. И арада классдавай са аялди гъил хкажна «Са суал вугайтӀа жедани, муаллим?!» – лагьана.– КӀвачел къарагъ, чан хва, вуч суал я вуна вугузвайди? – лагьана бубади. – Чан муаллим, ваз хъел къвемир, бес икьван зиян гузвай агъупӀапӀрус вуна вучиз чӀугвазва? Гъил кьулухъна гадар ая ман, вун а азаба вучиз ава? – лагьана гадади. Муаллимди гьеле жаваб тахганмаз кьулухъ галай партада ацукьнавай Жамирзедай гьарай акъатна. Ада икӀ лагьана: «Валлагь вири тапарар я, гадаяр! Эгер пӀапӀрус акьван зегьерлу затӀ тиртӀа, муаллимди ам эсиллагь чӀугвадачир. Я чи чӀехи Давуд бубадини чӀугвадачир, я чи къунши Рустам халудини!». Аялрик вирибурук хъуьруьн акатна. Муаллим вуч жаваб хгайтӀа хъсан ятӀа лугьуз амукьна. Эхирни ада:– ПӀапӀрус шайтӀан, Иблисдин яракь я, рухваяр, ада зун гьикӀ рекьяй акъуднатӀа, куьнни ада рекьелай алудда. АкӀ яз хьайила ягъалмиш жез тахьуй, зи тапшуругъ куьне кӀевелай кьиле твах. Квез веси хьуй, балаяр, пӀапӀрус садрани сивик хкӀаз кӀан жемир. Я пӀапӀрус чӀугвазвай касдихъ галаз дустни жемир. Куьн зи гъавурда акьунани?!, – хълагьна эхирни бубади.– Акьуна! – лагьана вирида са сивяй хьиз аялри. Муаллимди гайи насигьатдал шаклу хьайибурни хьана. «Акьван зиян гузвай затӀ хьайила, ам муаллимди вичи чӀугвадайни мегер!» – лугьуз хьана аялри. Абурухъ галаз зунни кьве рикӀин хьана хиялри тухвана. ЯВАШ-ЯВАШ зав Иблис агатна... «Вуна садра адан дад аку, ахтармиша, ам вуч затӀ ятӀа ваз чир хьурай» – лагьайда хьиз за бубади герен-герен чӀугваз гадарзавай пӀапӀрусдин кь��тӀарик цӀай кутаз сиве кьаз гумар цавуз акъудиз эгечӀна. Сифте дадмиш авур пӀапӀрусдин тенбекдин гум къенез фейила рикӀиз пис тади гана, кьил элкъвез, вилерай накъвар физ, тӀуьд куз, уьгьуь ягъиз амукьна зун.– Им, зегьердилайни бешбетер затӀ я хьи, – лагьана за гъиле гьатай кьатӀ гадарна. Яргъи югъди сивяй адан ктӀай дад ахкъатнач. И югъ икӀ алатна.
+Кьурай, чими ва гар авай гьаваяр алукьуникди кьурай векьери ва зирзибилди кьунвай цӀай хкадарун патал пожарный охранадин подразделенияр чкайрал физвай дуьшуьшрин кьадар садлагьана артух жезва. Кьурай векьери цӀай кьур дуьшуьшар гзаф хаталубур я. ГьикӀ лагьайтӀа гар авай гьавадин вахтунда цӀай фад чкӀизва. И дуьшуьшда цӀал идара ийизни жедач. Кьурай векьери кьунвай цӀай акъвазарунни асант кар туш. ЦӀай кӀвалерал ва там квай чкайрал элячӀунин хаталувални арадал къвезва. ЦӀай кьур дуьшуьшрин чӀехи пай инсанри пожарный хатасузвилин къайдайрал амал тавун себеб яз арадал къвезва. Гуьзчивилик квачиз тунвай ялаври, хкадар тавунвай пӀапӀрусди ва я гадарнавай спичкадин кьалуни кьурай векьерик регьятдаказ цӀай кутун мумкин я. ЦӀай кьур дуьшуьшда ам туьхуьрун патал бейхабар тахьунин мураддалди жуван хсуси яшайишдин кӀвалин ва я чилин хатасузвилин гьакъиндай виликамаз къайгъу чӀугу:– яшайишдин гьар са кӀвалин патав яд авай шей ва огнетушитель эциг;– жуван участокдин территорияда ва адан мукьув алатай йисан кьурай векьер ягъа;– тамукай, жугъунрикай, яшайишдин ва цӀийиз эцигзавай кӀвалерикай яргъа анжах и кар патал махсусдаказ чара авунвай чкада зир-зибилдиз ва пешериз цӀай ягъа;– кьурай ва гар авай дурумлу шартӀара, цӀаяр кьуниз акси кьетӀен режим кардик кутур дуьшуьшда цӀаяр кьунин рекьяй хаталу кӀвалахар кьиле тухуниз, зирзибил ва кьурай векьер куниз, ялавар авуниз рехъ гумир;– кӀвалерин патав гвай ачух майданрал регьятдаказ цӀай кьадай кудай шейэр, газар авай баллонар тамир;– аялриз спичкайрихъ, зажигалкайрихъ ва ачух цӀун маса чешмейрихъ галаз къугъвадай ихтияр гумир. Аялрин надинжвал цӀаяр кьунин виридалайни гзаф жезвай себебрикай сад я эхир! ЦӀай акатай дуьшуьшра агъадихъ галай нумрайриз зенг ая: «101» ва я «112» (мобильникдай).
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Мергьяматлувилин «Сагълам район» проектдин сергьятраваз 6 ва 7-июлдиз Ахцегьрин ЦРБ-ДА Астрахань шегьердин ва федеральный маса клиникайрин тежрибалу духтурри азарлуяр кьабулзава. Духтуррин вири куьмек-ахтармишунар пулсуздаказ я. Гьар жуьре хилерай пешекар духтуррин 12 касдикай ибарат команда кӀватӀна гъизвайди «Сагълам район» мергьяматлувилин фондунин тешкилатчи ва руководитель, машгьур колопротолог-эндоскопист Рамис Вагьидович Гандаев я. Районэгьлийрин патай чна адаз ва адан командадиз чухсагъул малумарзава. Аллагь квез ва куь гъилерикай себеб дава-дарман жезвай чи районэгьлийризни куьмек хьуй Амин!
+«Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собра��идин председатель Мегьамедхан Алисултанова Дагъустандин Кьил Сергей Меликова дагъустанвийриз гайи эверуниз баянар гана: «23-июндиз чи республикада мусибатдин терактар хьана. Къадалай гзаф гадайри, терроризмдин вилик пад кьуналди, ислягь Дагъустан патал чпин чанар къурбандна. Чна телеф хьанвайбурун гьакъиндай хажалат чӀугвазва. Дагъустан патал чарадан тӀал ва бедбахтвал авайди туш. Умуми душмандин вилик Дагъустандин халкьар гьамиша тупламиш жезвай ва адаз рум гузвай. Идан гьакъиндай Дагъустандин Кьил Сергей Меликовани лагьана. Къе чакай гьар садавай жавабдарвал ва садвал истемишзава. Чна, гзаф миллетрикай ибарат тир Дагъустандин агьалийри, а кар рикӀел хуьн лазим я хьи, терроризмдихъ миллет, дин авайди туш. Душманриз чун руьгьдай авудиз, кичӀерар кутаз кӀанзава, амма ибур кьилиз акъатдай ниятар туш.23-июндин вакъиайри дуьньядиз къалурайвад, Дагъустандин халкьар дуствилелди яшамиш жезва. Республикада гьар жуьре конфессийрин векиларни дуствиле яшамиш жезва. Дагъустанвийри – мусурманри, хашпарайри ва иудейри сад хьана, чпин умуми кӀвал тир хайи Дагъустан хвена. Заз телеф хьайи полицейскийрин ва ислягь агьалийрин хизанризни мукьвакьилийриз башсагълугъвилин келимаяр лугьуз кӀанзава. Чи уьлкве ва халкь исятда хейлин имтигьанрал расалмиш жезва. Чун гьич са легьзедани чи гъалибвилин патахъай шаклувиле хьана кӀандач. Саналди тир къуватралди чна гьатта пехъи, фендигар душмандин винелни гъалибвал къачуда.
+Алай йисуз Кьиблепатан Дагъустандавай «Полоса» агрохолдингди 17 агъзур тонн кьван емишар кӀватӀ хъувун фикирдиз къачунва. Им алатай йисан нетижадилай 24 процентдин гзаф я. Агрономри къейдзавайвал, иллаки еке бегьер – 15,5 агъзур тонн ичин тарари ва 550 тонн чуьхверин тарари гуда. Агрохолдингда и культурайри 575 гектар чил кьунва. Алай йисуз ина гьакӀ 400 тонн хутарин бегьер гуьзетзава. Иллаки еке бегьер фундухдин багъдай къачудайвал я: 300-400 тонн. Им шазан кьадардилай 6-8 сефердин гзаф я. Майишатда фундухдин багълари 2000 гектардилай гзаф майданар кьунва. Емишрин бегьерар мадни артухарун патал цӀи гатфарихъ ина ичерин, чуьхверрин, пӀинийрин, миндалдин ва кивидин интенсивный цӀийи багълар кутуна. Абурун умуми майданар 146 гектардиз барабар я. Майишатда къелемар гьасилун патал 15 гектарда къелемлухни кутунва. – Чна кьиле тухванвай агротехникадин вири серенжемри ва тӀебиатдин къулай шартӀари алай йисуз чаз кьакьан бегьерар къачудай мумкинвал гудайдак умуд ква, – къейдзава ООО «Паласадин» кьилин агроном Викор Храпова. Къейдин алай йисуз Ахцегь райондани машмаш-къайсийрин кьакьан бегьер хьанва.
+Ахтынский район: вехи исторического пути» – ингье, гьа ихьтин кьил алаз РД-ДИН культурадин лайихлу работник, «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Д.Ш.Шерифалиеван цӀийи ктаб чапдай акъатнава. Им адан гзаф йисарин зегьметдин нетижа я. Ахцегь райондин 95 йисан ю��илейдиз талукьарнавай кӀвалахда авторди алатай девирдин вакъиаяр умумиламишзава, Ахцегьрин хуьруьн ва санлай райондин тарихдай икьван чӀавалди са акьван малум тушир вакъиайрикай суьгьбетзава, гадарнавай ва квахьнавай хуьрер рикӀел хуьз куьмекзава.
+Баркаван хайи чилин тарихдин гьакъиндай еке форматдин ктаб вижевай картадалди, надир шикилралди безетмишнава. Ктаб кӀуьд кьиликай, саки 80 екебур тушир, чпел фикир желбдай очеркрикай ибарат я. Адакай чи суфрадин-столдин ктаб, вичин жуьредин райондин энциклопедия жеда. Ахцегьар Кавказдин къадим заманадин чӀехи хуьр я. Адан дуьм-дуьз яш гьеле малум туш. Ам Кавказдин Албаниядин кьилин шегьеррикай сад, сагъламардай дарманд ятарин ва викӀегь аскеррин чил тир. Адакай чаз малум тир сифте кхьинар чи эрадилай вилик VII асирдиз талукь я. Гьар жуьре вахтара и чиликай сиягьатчийри, офицерри, алимрини натуралистри, кавказоведри чпин кхьинар-фикирар туна. Вири и кхьинар чкӀанвай жуьреда ава ва абуру фикиррин битаввал арадал гъизвач. Къейднавай ктаб – им алатай девирдин вакъиаяр умумиламишунин, Ахцегьрин хуьруьн ва санлай райондин гьар жуьре вакъиайрив ацӀай тарих малумарунин; квахьнавай хуьрер, бажарагълу ватанэгьлияр рикӀел хуьнин алахъун я. Ктабда гзаф шикилар ава ва ам кӀелдайбурун гегьенш къатар патал тайинарнава,– лугьузва аннотацияда.– АС-САЛАМ алейкум, гьуьрметлуди! – элкъвезва автор вичин кӀелдайдахъ. – Вун вуж ятӀани: камаллу агъсакъал, уьтквем жаван – рекъемрин технологийрин терефдар ва я аялрин диде – абурукай гьар сада и ктабда чпин рикӀиз кӀани кьил хкяда. Райондин эпиграфиядин памятникрин гьакъиндай кьиликай къадим заманадин крариз къимет гузвайбур патал мадни са ачухун жеда. И кхьинра къадим имаратрин, магьир устӀарринни спонсоррин, а вахтунин диндин деятелрин, Дагъустанда ислам чукӀурунин тарихдин расшифровка ава. Ктабдин чинра мадни са фикир желбдай тарихдин документ – им ХVII асирдин Ахцегьрин хуьрерин Союз патал асул къайдайрин свод я. Ахцегьрин и Конституциядин надирвал адакай ибарат я хьи, шариатдин къайдаяр чӀурунай адай (Конституциядай) чкадин диндин ва вилик-кьилик квайбурувай лап кӀевиз хабар кьазвай. И кар варлу инсанризни талукь тир, гьикӀ лагьайтӀа абур кесибар патал чешне хьун лазим тир. Ахцегьрин законодательстводин мадни са кьетӀенвал коллективдин жавабдарвал я. Эхирни, АХТЫ-ПАРА азад обществодин кьилинди – им юкьван асиррин Европадиз хас вассалитетдин къурулуш я. ЦӀерид хуьруьн и Союзда Ахцегьар феодал яз экъечӀзавай ва адан къецепатан душманрикай хатасузвал заминламишзавай, гьакӀни судьяни тир. Идан эвезда кьилин хуьруь тайин тир яшайишдин къулайвилерни артуханвилер къачузвай. Санлай къачурла, ктабда гзаф тарих ава: тарихдин датаяр, вакъиаяр ачухарун, географиядин тӀварарин тарихдинни мифологиядин веревирдер, вакъиайрин шагьидрин рикӀел хкунар, биографияр… Ам ихьтин къайдадалди бинеламиш я: алатай девир галачиз гележег авач. Гила гележегикай. Цав муьтӀуьгъарайбурукай – чи вахтунин инсанрин адетдин тушир машгъулатрикай макъала. Ам чпин гъилералди лабораториядилай къецепата цавай фидай аппаратар яратмишзавай ахцегьрин гадайрикай – изобретателрикай я. Ктабдин мана-метлеб ачухарун сагърай текъведай зегьмет я. Малуматрин и океанда виридалайни хъсан компас кьилер (оглавление) я. Ата бубайрин чилихъ галаз фадлай алакъа квадарнавайбуруз ихьтин са гъвечӀи кьиса гъин: Залан уьмуьрдин азиятдик квай жегьил дагъвиди далудихъ уьмуьрдин еке тежриба галай кьуьзекавай хабар кьазва:– Чавай дуьзенлухда яшамиш жедайни ?– Гьелбетда, жедай.– Гьуьлуьн патав, еке шегьерда ?– Эхь.– Бес чун рагаринни гилигрин кьула вучиз яшамиш жезва?– Хайи Ватан я ман, бала. Ватан ширин я.
+20-июндилай Дагъустандин вузрини чпин ракӀарар ачухнава ва абитуриентрин документар кьабулунин кӀвалах башламишнава. Алай йисуз абитуриентривай бакалавриатдин программайрик экечӀиз, гьакӀни ругуд вузда кьилин образованидин цӀийи къайда ишлемишиз жеда. РикӀел хкин: цӀийи къайдадин бинедаллаз «бакалавриат» «высший» ва «пешекарламишнавай высший» («магистратурадиз ухшар) образованидалди эвезнава.
+И йисуз ЕГЭ-ДИН нетижайрал алава тир баллар гудай кьилдин агалкьунрин сиягь гегьеншарнава. Гила абурук акатзава: гимишдин медаль, Россиядин чемпиондин дережа, военный къуллугъ кьилиз акъудун, гьакӀни гуьгьуьллубурун жергейра аваз СВО-ДА иштиракун. 1-майдилай гьакӀни тайин макьсаддалди кьабулунин (целевой) къайдани дегиш хьанва. Гила кӀвалахдалди таъминарзавайбурун вири теклифар «Россияда кӀвалах» сад тир платформада кӀватӀнава (ам «Госкъуллугъар» порталдихъ галаз алакъада ава). И карди абитуриентдиз гележегда вич кӀвалахдалди таъминардайди онлайн-къайдада жагъурдай ва адахъ галаз тайин макьсаддалди кӀелиз рекье тунин гьакъиндай электронный къайдада икьрар кутӀундай мумкинвал гузва. Чир хьун важиблу я: ихьтин икьрар гила абитуриент вуздик экечӀайдалай кьулухъ кутӀунзава.
+Ихьтин гафар чи хейлин ватанэгьлийриз хуш къведач. Амма и кар лезгийрин куьгьне заманрилай авай культура кӀвачел ахкьулдунин рекьяй ихьтин проектрин куратор вуж хьун лазим ятӀа ва вуч авуна кӀандатӀа гъавурда акьун патал герек я. И кар тавуна гьатта мукьвал тир 10 йисара лезги чӀал хвена амукьна хьайитӀани, халкьдин ассимиляция рахун алачиз жеда. Заз а кар якъин я хьи, эгер куьгьне заманрилай авай лезги искусстводин чкадал «рагъэкъечӀдай патан» искусстводиз икрамзавай касдикай куратор хьайитӀа, ихьтин проектар гележегдани энергия ва такьатар нубатдин сеферда бушдаказ серфун жеда.
+Чахъ и проектдин художественный руководителвиле кӀвалахзавайдан ролдиз лап вижевайдаказ кьунвай инсан ава. Ам чи ватанэгьли, Къазахстандин Актау шегьердай тир «Шадвал» ансамблдин руководи��ель Алик Мустафаев я. Ам вичин кардин галат тийидай энтузиаст ва пешекар я. Алик чи искусствойрин деятелрин чӀехи паюни кьатӀун тийизвай крарин гъавурда лап хъсандиз ава. А.Мустафаеван яратмишунрихъ галаз Ютубда ва соцсетра авай адан чинрай таниш хьайитӀа жеда. Дагъустандиз – тарихдин Ватандиз элкъвена хтун патал Алик чӀалав гъиз алакь тавуртӀани, адакай гьич тахьайтӀа проектдин кураторрикай сад хьун лазим я. Анжах и дуьшуьшда серенжемдин агалкьуник гъвечӀиди хьайитӀани умуд кутаз жеда. Кар за адаз хсуси майилвал авуна авач. Арадал атанвай гьалара и кардиз эвез (альтернатива) авач. Алика вахт-вахтунда Кавказдин кьуьлер чирун патал репетиторар гьазурунин рекьяй семинарар кьиле тухузва, Къазахстандин маса шегьерра вичин кьуьлердайбурун центрдин филиалар ачухзава. Адаз лезгийрин милли кьуьл вичиз хас тир лишанар авай гьихьтин кьетӀенвилерал тафаватлу хьун лазим ятӀа лап хъсандиз чизва. И месэлайра ам «Вестник Антропологии» тӀвар алай илимдин журналда чапнавай зи ахтармишунрихъ галаз шерик я. Лезгийрин рикӀелай са кьадар алатнавай макьамар ва кьуьлер Рагъ экъечӀдай патан Грузиядин – Картлидин, Кахетиядин ва маса чкайрин дагъвийрихъ къенин йикъалдини амукьнава. Абур чеб къадим заманадин Кавказдин Албаниядик акатзавай ва яргъал вахтунда адан таъсирдик хьайи тайин тир областяр тир. Гьа Грузияда куьгьне заманайрилай авай лезгийрин «Лекури» тӀвар алай жуьт кьуьл къенин йикъалдини ама. Гуржи чӀалай таржума авурла адахъ «Лезгинский» мана ава. 1940-йисуз политикадин фикирралди Сталиназ кӀанивал авун яз кьуьлуьнал «Картули» яни «Грузинский» лагьай тӀвар эцигна. Гуржийриз хуш хьанвай ва вич зуьрнечийрин ва кӀараралди ядай алатралди тамамарзавай, «Айишатар» хьиз магьшур ахцегьвийрин милли кьуьлуьнал гуржийрин рикӀ ацукьнавай и макьам гуржийрин XX асирдин композитор Захария Палиашвилиди «Даиси» операда классикадин жуьреда ГЬЯЛНА.ЯРГЪАЛ вахтарилай ам Тбилисидай тир Сухишвилидин тӀвар-ван авай кьуьлуьнин ансамблдин визитный карточка я. Эгер ватанэгьлийриз милли культура кӀвачел ахкьулдунин проектдихъ агалкьун хьана кӀанзаватӀа, за зи меслятриз дикъет гун тӀалабзава. ГьикӀ лагьайтӀа зун и месэлайрал машгъул жез са шумуд цӀуд йис я. И месэлайрай за исятда анжах авиляй кхьизва хьи, ихьтин проект милли чӀал ва литература хуьнин ва вилик тухунин рекьяй алахъунрилай, жуьреба-жуьре памятникар хкажунилай ва музеяр эцигунилай тӀимил важиблувал авачирди яз гьисабзава. Проектдин тереф хуьн патал лезгийрин арада искусстводин лайихлу деятеляр жагъурмир – чӀехи паюниз чи культурадин вилик акъвазнавай месэлайрикай эсиллагь хабар авач. Зи фикиррин тереф хуьх, квез лап куьруь вахтара абурун нетижаяр аквада. Куьн соцсетра Алика вердишарнавай гъвечӀи къазахри, урусри ва татарри гьикӀ викӀегьдаказ ва рикӀин сидкьидай кьуьлзаватӀа килиг. Бес лезги аялар чпиз милли кьуьл чируниз лайихлу тушни? Им гьакӀан кьуьл ваъ, руьгь я! Вичин адетар мягькемдаказ хуьзвай ва вичин культурадин бинеяр къакъудуниз вири серенжемралди аксивал ийизвай Кавказдин халкьарикай садахъ ихьтин мисал ава: «Эгер халкьдин къилих акуна кӀанзаватӀа, адан кьуьлуьниз килиг! Эгер адан руьгь чириз кӀанзаватӀа, манидиз яб це!». Лезгийрин мехъерал ийизвай къуьлери ва я соцсетра гегьеншдиз чукӀурзавай «лезги манийриз» яб гуни гьихьтин пис гьиссер арадал гъизватӀа заз инал гегьеншдиз лугьуз кӀанзавач. Гьавиляй зун ватанэгьлийриз теклифиз кӀанзавай тайин тир серенжемрал акъвазда. Агъадихъ галай са шумуд пункт за теклифзавай проект патал важиблубур яз гьисабзава:1. Алик Мустафаевахъ галаз саналди кӀвалахунин жуьре жагъурин. Виридалайни хъсан къарар ам талукь тир кӀвалах тухун патал Дагъустандиз гъун я. Месэла гьялунин маса жуьреярни ишлемишайтӀа жеда, месела, чпихъ музыкадин рекьяй хъсан алакьунар ва гьич тахьайтӀа кьуьлердай сифтегьан вердишвилер авай жегьилар адан патав стажировкадиз рекье тун. Гележегда и ксаривай чпин гъвечӀи ватанда «дагъви» жуьредин культура халкьдин арада чукӀуриз жедай. За исятда лагьайвал, алай вахтунда и везифа Алик Мустафаева хьиз менфятлудаказ кьилиз акъуддай маса кас авач .2. Гележегдин ансамбль патал репетиторрин, кьуьлердайбурун ва музыкантрин конкурс малумарун.3. Манийра, костюмра рагъэкъечӀдай патан, яру-цӀару, нур гудай ипекдин, ширинвал квай, гьакӀ вири маса затӀарикай къекъечӀун. Им рагъэкъечӀдай патан вири крар пис я лагьай чӀал туш. Писди лезгийри дегь заманайрилай жуван культура хуьн тавуна чарадан культурадал кьиле тефидай жуьреда амал авун я. Чи чӀехи пай «деятелри» жуван культура кьулухъ галамайди яз гьисабзава. Вири дамах гвачиз, дуьм-дуьздаказ ва чи ата бубайрин куьгьне заманайрилай авай атӀугъай къилихрив кьуна кӀанда. Чпихъ гьихътин лайихлувилер аваз хьайитӀани, «рагъэкъечӀдай патан» хиялар авай инсанар проектдин гьатта мукьувни агуд тийин: «халкьдин» деятелри, ашукьри ва масабуру хъсан фикирар гьа бинеда «баъмишда».4. ГъвечӀи яшдавай аялрилай эгечӀин: гадаяр патал им неинки кьуьлер, гьакӀ спортни я. «Лезгинка» вальс туш, жуван адетрал бинеламиш мягькем низам, физический рекьяй хъсан гьазурвал ва къилихрин мягькемвал герек я. Ина явавилиз (распущенность) чка авач: рушар патал им юзунрин, къекъуьнрин гуьрчегвал, къешенгвал, инсанрин арада жуваз-жув тухуз чир хьун я ва икӀ мад. «Лезгинкадин» школа – им неинки манияр ва кьуьлер, гьакӀни жуван куьгьне адетрин руьгьдин ивирар машгьур авун я. «Лезгинка» кьуьл чирдай тарсар музыкадин школайрин тарсарин программадик кутан, ахпа лагьайтӀа, классрилай къеце патан тарсарни тешкилин.5.
+Куьгьне заманайрилай авай жуван культура кӀвачел ахкъулдунин рекьяй проектар къадагъа авун диндал бинеламишзавай ватанэгьлийрихъ галаз эдеблудаказ ва ��ьуьрметлудаказ суьгьбет кьиле тухвана кӀанда. Рахун дискотекада кьуьлерин гьакъиндай ваъ, чпин къадим культура авай халкь яз лезгийри чпи-чеб хуьнин гьакъиндай физва. Къуншидал алай Чечен Республикадин чешнеди къалурзавайвал, фикир фагьум авуна эгечӀзавайла, гьам диндин ва гьамни чкадин культурадин адетар вилик тухуз ва алакъалу ийиз жеда. Культурадин манада вичиз хас лишанар терг хьанвай халкьдихъ гележег авач. Куьгьне заманайрилай авай адетар кӀвачел ахкъулдун герек авачир кар яз гьисабзавайбур къерехдив къекъечӀрай ва манийвал тавурай. Инал рахун диндиз акси текъвезвай милли адетар кӀвачел ахкъулдунин фикирри саднавай инсанри саналди кӀвалахуникай физва.
+6. Кьуьлуьнилай гъейри лезгийри квадарнавай хордалди манияр лугьунни вилик тухвана кӀанда. Хордалди манияр лугьун дидед чӀал хуьн ва вилик тухун патал хъсан бине я. Ада инсанар гзаф гьевесламишзава ва тупламишзава. И кардал куьгьне заманадин жуьреда халкьдин манияр кӀвачел ахкъулддай чи жегьил композиторар желб авун лазим я. Ихьтин инсанарни чахъ, Аллагьдиз шукур, авачиз туш. Ингье Махачкъаладай тир чи ватанэгьли композитор Рашид Бекеровавай и терефдиз регьбервал ганайтӀа жедай. И пешекардивай чи шаиррин шиирриз кхьенвай ватанпересвилин манадин манияр яратмишунин карда куьмекар гуз жеда. Эхирни, лезгийрихъ шелрин манийрин гилан репертуар ГЬАЖИДАВУДАН, Мегьамед Ярагъидин, КӀири-Бубадин ва масадбурун гьакъиндай игитвилин циклдин такабурлу манийралди девлетлу ийидай надир мумкинвал жеда. Кьуьлердай дестедин аялрикай гележегда хор яратмишдай мумкинвал ава. Къуй абуруз неинки дуьздаказ кьуьлиз, гьакӀ «Лезгинкадин» стилда ва ритмда чи игитрин гьакъиндай лезги чӀалал манияр лугьуз чир хьурай. Аялриз гъвечӀи йисарилай чпин игитар чир хьана кӀанда. Жегьилрик соцсетрай чара руьгьдин ивирар кутаз кӀан хьунин алахъунар иллаки чи йикъара артух хьанвай вахтунда абуруз тербия гудайла ибур важиблу ориентирар (сенгерар) я.
+Дербентда, Махачкъалада ва Каспийскда датӀана кардик квай культурадин центр яратмишнайтӀа, кутугай кар жедай. Ада культура кӀвачел ахкъулдунин ва серенжемар тешкилунин планриз умуми руководство гудай.8. Сифтени сифте дуьз ритм ягъун патал са шумуд далдам маса къачунин гереквал ава. Дестеда авай гьар са ученикдиз вичиз дуьз ритм ягъиз, ам масадбурукай чара ийиз чирна кӀанда. Лезгийрин арада къе чаз чара тир рагъэкъечӀдай патан ритм ва стиль чкӀанва. Идани чеб куьгьне заманайрилай «Лезгинкадин» стилдаллаз тамамариз хьайи халкьдин макьамриз писдаказ таъсирзава. Хейлин ватанэгьлийри, гьа жергедай яз искусстводин деятелри, гьисабзавайвал, «Лезгинкадикай» рахун физвайла, макьамдин йигин ериш – им дерин ягъалмишвал я. Рахун еришдикай ваъ, ритмдин стилдикай физва: Кавказдин дагъвийрин лирикадин саки вири халкьдин макьамар гьа «Лезгинкадин» стилда агъуз тир еришда тамамарзава. Заз чпи жуьреба-жуьре проектриз бязи вахтара вири такьатар чара ийизвай, жуван милли культурадин хас лишанар хуьнин ва вилик тухунин бине тушир серенжемриз пул гузвай чи ватанэгьлийрин – меценатрин фикир а кардал желб ийиз кӀанзава хьи, Кавказдин кьадим халкьарикай сад тир ва чпи дуьньядиз гзаф кьадар алимар, шаирар ва игитар ганвай лезгийрин милли культура лап пис, идалайни башкъа беябурчи гьалда ава. Ингье гьавиляй за чеб ватанпересар яз гьисабзавай вири ватанэгьлийривай культурадин и месэладиз энгелвал авачиз кьетӀен фикир гун истемишзава. Чаз ван хьанвайвал, Кьиблепатан Дагъустандиз туристар желбун патал чи меценатри Ахцегьрин къеле кӀвачел ахкъулдзава ва райцентрда мугьманханайрин комплекс эцигзава. Им тариф авуниз лайихлу кар я. Амма игитвилин тарих авай хуьруьз Россиядин маса регионрай атанвай туристриз вуч аквада? Абуруз лезги чилин «юкьни-юкьва» туьнт «Лезгинка» аквадани, я тушни анжах ашукьрин пашман манийрин ван къведани? Къейдин, эхиримжи вахтара и хиле чпи и кардиз итиж ийизвай ватанэгълийри саналди кӀвалахунин хъсан чешнеярни ава. Ингье саналди тир алакьунралди талукь тир проект уьмуьрдиз кечирмишдай мумкинвал хьанва: ФЛНКА-ДИН спонсорвилин куьмекдалди «Лезгинка» ансамблди «Къурушрин дагълар» тӀвар алай лезгийрин жуьт кьуьл эцигна. «Лезгинкадин» жуьреда эцигнавай кьуьлуьнин премьера Москвада ФЛНКА-ДИН юбилейдал 2024-йисан 26-апрелдиз кьиле фена. Зи иштираквал аваз, гьакӀни винидихъ къейднавай искусстводин лезги деятелри – Рашид Бекерова, Играмудин Агьмедова, гьакӀни музыкант Малик Мустафаева, «Лезгинка» ансамблдин солист Жафар Къулиева ва балетмейстер Гьажи Иманалиева активвилелди тереф хуьналди, лезгийрин жуьт кьуьлуьниз хас хореография кӀвачел ахкьулдна, лезги халкьдин музыка хкяна ва лап куьруь вахтара сегьнедал эцигун патал костюмар цвана. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, заз ансамблдин руководитель Жамбулат Мегьамедоваз, тӀварван авай ансамблдин музколлективдиз ва кьуьл тамамарзавайбуруз чухсагъул лугьуз кӀанзава. ФЛНКА-ДИ спонсорвилин тереф хуьналди, эхиримжи цӀуд йисара чӀурукӀа тамамариз хьайи халкьдин са жерге макьамар куьгьне заманайра авай жуьреда туькӀуьр хъувун фикирдиз къачунва. Лезгийрин культурада авай гьалар неинки дуьзбур, гьакӀ вичин жуьредин прогресс яз гьисабзавайбурувай за баянар гун тавун тӀалабзава. Заз чи культурадиз къвезвай чарадан макьамрин гьужумдиз рум гуз жедай ватанэгьлийрихъ яб акализ кӀандай. Инал рахун ашукьар, персрин тарар, сазар, муьгьуьббатдин гьакъиндай манияр – шелар къадагъа авуникай физвач ва гьикӀ мад. Абурукай чи музыкадин культурадин тайин тир пай хьанва. Рахун чеб Дагъустандин амай халкьарин манийрикай тӀимил тафаватлу тир, къе лагьайтӀа азербайжан халкьдин искусстводикай тафаватлу тежезвай халкьдин макьамар кӀвачел ахкъулдуникай физва. Абур ��адлай персрин культурадин таъсирдик акатнава. РагъэкъечӀдай патан мода чпин культурадин хиле туник «кӀвале чӀехи хьанвай» лезги искусстводин деятелри ва бес кьадар савадлувал авачир меценатри чпин пай кутунва. Абуру къенин йикъалдини гьисабзавайвал, лезгийрихъ чпин культура авач ва гьавиляй кьиблепатан къуншийрин культурадилай чешне къачун лазим я. Аламат жедай кар туш хьи, «лезгивал» хуьзвай къадим Ахцегьрин хуьруькай Кавказдин дагъвияр патал чаради тир ашукьрин искусстводин пропаганда ийидай центр хьанва. Эгер ихьтин рагьэкъечӀдай патан манияр лугьуни лезгийрин куьгьне заманайрай атанвай музыкадин ва кьуьлуьнин яратмишунрин чешнеяр кӀевзавачиртӀа, идакай тӀал алай месэла ЖЕДАЧИР.ИХЬТИН гьалар дуьшуьшдай арадал къвезвач. Гьайиф хьи, «халкьдин» искусстводин гьа и тереф «вилик тухузвай» меценатар чахъ авазва. За лезги деятелривай гуя «искусстводихъ сергьятар авач» ва культурайри сада-садаз таъсир авуни чи культура девлетлу хьунал гъизва лагьай баянар лугьун тавун тӀалабзава. Лезгийрихъ ахьтин гьалар арадал атанва хьи, чакай, лугьудайвал, чан алай дидебуба амаз етимар хьанва. Куьгьне заманайрай атанвай искусство тамамвилелди чарадан искусстводал дегишзавайла, лезги культура девлетлу хьуникай лугьунин гереквал эсиллагь авач. Гила кьил акъудиз куьмек це: лезгийрихъ авай чпин «Лезгинка» гьиниз фенва? Лезгийрин мехъеррал сифте яз атай зи азербайжанви дустари тажубвалзава ва хабар кьазва: чпи мукьвал-мукьвал устадвилелди ва гьевеслудаказ кьуьлзавай «Лезгинка» вучиз аквазвач. «БалкӀан туна, пурарикай рахун» – лезгийрин и мисалди чи къенин йикъан гьакъикъат ачухарзава. Лезгийрин арада мукьвал-мукьвал дидед чӀал хуьнин, ам маса чӀаларай атанвай гафарикай михьи авунин ва маса месэлаяр гьялзава. И вахтунда абуру гъвечӀи халкьарин чӀалар эхиримжи нубатда «рекьизвайди» фикирдай акъудзава. Хейлин вахт идалай вилик куьгьне заманайрилай авай культура ва адал бинеламиш хьанвай несилрин алакъа квахьзава. Милли кьуьл ва талукь тир макьам,чкадин «гимн» яз чӀалахъ ва гъвечӀи ватандихъ галаз санал халкь масадбурукай чир хъхьунин (самоидентификациядин) лап важиблу элементар я. Абуру алай аямдин дуьньядин шартӀа- ра халкь тупламишуниз ва ам амукьуниз куьмекзава. «Лезгинка» галачир лезгияр вичин луварикай магьрумнавай лекьрехъ галаз гекъигиз жеда.
+Урус чӀалай таржума авурди М.НАРИМАНОВ
+Лезгийрин милли культурадихъ вуч хьанва? Паталай фикирар
+Гьар йисан 8-июлдиз чи уьлкведа еке метлеб авай сувар къаршиламишзава – «Хизандин, муьгьуьббатдин ва вафалувилин югъ». Мягькем хизан, шаксуз, чи уьмуьрдин бине я. Хизандин, кӀвалин къайгъуяр бажармишунин карда гьар са дишегьлиди къугъвазвай роль екеди я. Чаз зи кӀвал гзаф кӀанда. Чна датӀана чи хиве жавабдарвал авайди гьиссдай: аялриз, абур сагъламбур яз чӀехи жедайвал, кфетлу тӀуьн гана, мугьмандин къуллугъда акъвазна кӀанда. Хизан вири са суфрадихъ кӀватӀ хьайила, заз пара шад жедай. ЦӀийи пекер алукӀна, жуван аялар хуьруьн куьчедай суварик фидайла, ваз акӀ жедай, адалай чӀехи бахт мад авайди туш, – лугьузва и макъаладин игитар тир Агьмедов Селим бубадини адан уьмуьрдин юлдаш Некъият бадеди. Абур санал яшамиш жез 65 йис тамам хьанва. Абур кьведни Луткунрин хуьре лежберрин хизанда дидедиз хьана. Абурун аял вахтар дяведилай виликан ва дяведин, гьакӀ дяведилай гуьгъуьнин гишин ва четин йисарал расалмиш хьана. Уьмуьрдин юлдашар 65 йисуз санал яшамиш хьун лишанлу вакъиа я, уьмуьрдин са гьихьтин ятӀани лайихлувилерай гузвай кьетӀен шабагь я. Гьелбетда, завай жуван уьмуьр регьятди хьана лугьуз жеда. Эхь, вун мягьтел жемир! За Герейханован тӀварунихъ галай совхозда школада кӀелзавай, кьисмет тирвиляй зун Луткунрин хуьруьз стхадин патав атана. ДИДЕ-БУБАДИН меслятдалди эвленмиш авурбур тиртӀани,чун гьуьрметлувилелди яшамиш хьана. Чал уьмуьрдин рекье гьихьтин чӀехи четинвилер расалмиш хьанатӀани, чна руьгьдин ажузвал къалурнач ва чи хизан хвена. Уьмуьрдин четинвилериз дурум гуз Селим бубади куьмек гана. Ам неинки хизандин дестек, гьакӀ гьар са кӀвалахда заз куьмекчи хьайиди я. Чун намуслувилелди яшамиш хьана, гзаф зегьмет чӀугуна аялар хвена чӀехи авуна, чпин уьмуьрдин рехъ хкягъиз куьмек гана. Къе чи веледар чеб чӀехи бубаярни бадеяр хьанватӀани, диде-бубадин патав къвезва, хтулралдини птулралди чун шадарзава. Чун 12 хтулдинни 18 птулдин бадени чӀехи буба я. Хтулрикай рахадайла Некъият бадедин вилерин нур артух жезва.– Зи хтулар гьар сад са къизил я, зи дамах я,- лугьузва ада. – Зи чӀехи бубани диде диндал алай ксар ТИР.БАДЕ рикӀин къеняй Аллагьдихъ инанмиш кас тир, гилан са бязибур хьиз, гьакӀ са капӀ авуналди сергьятламиш жезвачир. Гьар са мусурманди авуна кӀанзавай крар ада вичин пак буржи яз гьисабнавай. Къе вири жегьилар яргъи чуруяр кваз, хижабар алукӀна къекъвезва, амма рикӀин къеняй иман авай ксар тӀимил я. И карда, белки,чи тахсирни ава жеди – насигьатчийрин, тербиячийрин, чӀехибурун хьиз. За гилани жуван къвалав гвай, жувахъ галаз санал яшамиш жезвай ксарин патахъай жавабдарвал гьиссзава. За абуруз жувавай жедай хатурдалди,дуьз меслятдалди куьмек ГУЗВА.АЛАЙ вахтунда заз вуч кӀанзава лагьайтӀа, чандин са бубат сагъламвал, багърийрин патай са тӀимил дикъет-къайгъударвал. Аллагьдиз шукур, амни заз ава, – разивилелди къейдзава ада. И дишегьли экуь руьгь, къени рикӀ авай, камаллу инсан я. Абурун хизан меслятлу, гьуьрметлу, камаллу тербия гудай, вирида гьуьрмет ийизвай, гъил ахъа, регьимлу инсанрикай ибарат я. Чухсагъул Квез, играми Некъият бадени Селим буба! Куь зурба зегьметдай, регьимлувиляй, тербиядай.
+Мягькем хизан чи уьмуьрдин бине я
+Михьи гьава, чими рагъ, гуьлуьшан Ахцегьар, гатун каникулар! Мад идалай артух бахт жедани? Гатун каникуларал аялрин вил кӀелунин йисан сифте йикъарилай алайди я. ГьикӀ лагьайтӀа и вахтунда абур тарсарикай азад, абуруз къугъунардай ва ял ядай мумкинвал жезва. Жемятдин аялар куьчедикай къерех авун ва каникулрин варцар менфятлудаказ кьиле тухун патал Ахцегь райондин регьбер Абдул-Керим Палчаеван тапшуругъдалди районда ял ядай гатун муьжуьд лагер кардик кутунва. Ина, санлай къачурла, 280 аялди ял язава.– Виридалайни вилик чна лагерриз алай вахтунда Донбасс хуьн патал кьиле физвай махсус женгинин операцияда иштиракзавай чи аскеррин ва гьакӀ гзаф аялар авай, кесиб хизанрай тир аялар кьабулнава. Анра лап къулай шартӀарни яратмишнава. Аялрихъ галаз махсус чирвилер къачунвай вожатыйри кӀвалахзава, сейирриз тухузва, гьар жуьре итижлу серенжемар тешкилзава, вахт-вахтунда хъсан еридин, дадлу хуьрекар гузва. Ахцегь райондин руководстводин кьилин макьсад аялар цӀийи кӀелунин йисаз кӀубандиз ва цӀийи къуватар гваз гьазур авун я. И мураддалди чна саналди тир гьар йикъан алахъунарзава, – лугьузва райондин образованиедин управленидин начальник Халидин Эльдарова . И йикъара райондин культурадин управлениедин коллектив «Радуга» ва «Звездочка» лагерриз концертдин программа гваз мугьман хьана. Аялри артистар ва Микки Маусдин парталар алай анниматор, абурун экъечӀунар шаддиз къаршиламишна. Гьар жуьре конкурсра иштиракна, чпини манияр лагьана ва кьуьлер авуна. Райондин искусствойрин школадин ва Луткунрин хуьруьн музыкальный школайрин тербиячийрини и мярекатрик чпин алахъунрин пайни кутуна. Аялвал, гьамишалугъ бейнида амукьдай девиррикай сад я. Зи фикирдалди, алай макъамда чи лагерра ял язавай балайрин рикӀерани и бахтавар йикъар геждалди амукьна абуруз уьмуьрдин рекьера экв ва чимивал гуда.
+Зи къаст пӀапӀрус ахтармиш авун тир эхир. Бубади гайи насигьатарни фикирдаваз за гьар юкъуз герен-герен пӀапӀрусдай гумар акъудиз хьана. Дуьз лагьайтӀа, са гьафте-кьве гьафте арадай фенач зун са затӀ квахьнавайди хьиз пӀапӀрусдин кьатӀарихъ къекъвез амукьна. Бубади вичи пӀапӀрус чӀугвазвайди яз адаз захъай пӀапӀрусдин ни къвезвачир. Гьа икӀ, дуьз вад йисуз зун пӀапӀрусдин къармахра гьатна бубадикай чинеба чӀугваз адалайни зурба къалиянчи хьана. Эхирни бубадиз за пӀапӀрус чӀугвазвайдини ашкара хьана. «Ич тарцикай яргъаз кватдач» – лугьуда бубайрин мисалда. «На зи насигьатар, я за гайи тапшуругъар кьиле тухванач. Заз Иблисди инад кьурди кьуна, вунни гила адан рекьиз фенани? Айиб хьуй ваз гила вун а фендигар душмандин хурукай къутармиш хъхьайтӀа. Я кӀвал чӀур тахьайдан хва ахмакь, заз акьул гудай кас хьанач, бес за ваз гайи акьулар гьиниз фена?! Келледа гар авай гьайван!» – лагьана бубади заз хъел аваз зур гана. Зун уьзуькъара хьана, кьил куьрсна, туьтуьна шел акӀана амукьна. Ахпа бубади вичи-вич секинарна. «... МУКЬВАЛ-МУКЬВАЛ, цили акатай дана хьиз, закай чинеба пӀапӀрус чӀугваз къецел экъечӀун – им вуна заз ийизвай гьуьрмет туш. ПӀапӀрус лугьудай зегьер, гьа инал чӀугу, гьуьрмет вуна заз маса кардал ая!» – лагьанай рагьмет хьайи бубади заз. Вич лугьумир и гафунихъ тайин метлеб авай кьван. Ахпа гуьгъуьнай зи келледи ван авунай. ШайтӀандиз лянет хьуй! Аллагь-Таалади чи гунагьрилай гъил къачурай. Виликан вад йис квачиз, ругуд йисуз за бубадихъ галазни пӀапӀрус чӀугуна. Гьар сеферда бейхабардиз кӀвализ мугьман атайла, чна кӀвале гумар цавуз акъудиз пӀапӀрусар чӀугвазвай тегьер акурла аламат хьана чавай «Квекай буба гьим я, хва гьим я?!» – лагьана хабар кьадай абуру. Ихьтин вахтара сада зи кукӀваз капач, чиниз цуькӀуьн вегьенайтӀа икьван зи рикӀ тӀар жедачир белки. И жуьредин гафари зи рикӀ къванци ягъай хьиз къарсурна. Мугьмандин суалдиз бубади жаваб ганач. Зун лагьайтӀа, яру-цӀару хьана, заз хъулудай гаф жагъанач. Гъиле авай пӀапӀрус пенжердай гадарна сасар къутанвайдакай багьна кьуна рекьвел гъил эцигна кӀвале къекъвез эгечӀна зун. – Бубади заз ийизвай гьуьрмет аку, за бубадин чиниз гъизвай туьгьмет аку!.. Им яни чи бубадинни хцин арада авай эдеб, гьая, марифат?! За жуван бубадин дережа, авторитет хвена кӀани чкадал пӀапӀрус лугьур зегьримарди зун гьихьтин усал кардал гъанатӀа аку гьа!.. Ах тфу ваз, лянет хьайи душман пӀапӀрус! – лагьана за ажугъ кваз жува-жувакди. ПӀапӀрусдикай икрагь хьана югъ-къандавай туькьуьл гумадин зегьерди зи гуьгьуьлар къвез-къвез михьиз чӀурзавай. Юкъуз чӀугурди чӀугуна йифизни гьар кьве сятдилай гуьлледи ягъайди хьиз, пӀапӀрусдихъ къекъвез пехъи хьана ахварай аватдай зун. ДатӀана чиргъ гваз ягъизвай чиркин уьгьуьди кьилин мефтӀ къарсуриз, жигерар хурун кьефесда дар хьана, зи рикӀи кьадарсуз фад кӀвалахзавай. ЧӀугвазвай пӀапӀрусни сиве аваз са шумуд сеферда ахвариз фена яргъандай кана тӀеквенар акъатай вахтарни хьана. Гагь гъиле пӀапӀрус аваз, ахварихъни ялвариз цӀай квай пад сиве кьур вахтарни хьана. Са юкъузни рикӀ шад хьанач, жува жуваз жегьеннем къазанмишна. Эхирни зи кьили ван авуна!
+– Ийиз вугуз чавди фитӀин, чӀугваз азар техжез секин, Чаз багъишай агъу цуькӀуьн, ах тфу ваз! – душман, пӀапӀрус!
+«Я шукур хьайи Аллагь-Таала, вакай заз куьмек хьухь!.. Зун и мурдар иблисдин къармахрай ахкъудур! За туба хъийизва!» – лагьана пӀапӀрус гадарна. Дуьз лагьайтӀа, са вацра кьван зун начагъ хьана месе гьатна. ЯтӀани за зи къаст, туба кьиле тухвана. Зун аквазакваз цӀийи дуьньядал ахкьалтна. Кьезил нефес къачуз хьана. Гьа са вахтара куьмек патал къуншидал алай Желил халудин чилин участокдай чна кьуд-вад касди келемар хкана, машиндай ахвудиз абурун подвалдизни хутахна. Ахпа чай хъваз ял ягъизвай вахтунда, Желил халуди вичин жибиндай «Беломор канал» тӀвар алай багьа пӀапӀрусрин пачкаяр акъудна виридаз пайна, нубат зални атана.– Желил халу, гьуьрмет авунай чухсагъул, за пӀапӀрус чӀухгвазмач, ам за гадарнава, – лагьана адаз. Ада «Вуч?! ПӀапӀрус гадарна вуна? Вун итим тушни? ПӀапӀрус чӀугун тийизвайди итим яз гьисабзавайди туш», – лагьайла муькуь юлдашрик хъуьруьн акатна. Чпи лагьайтӀа, заз темягьар къалуз дамахдив пӀапӀрусар фитӀиниз сивяй гурмагърай хьиз гумар цавуз акъудиз, уьгьуьярни ягъизвай. – Ам чӀугвадай итимвални заз акуна. Мад а зегьер за сиве хкьадач, Желил халу!.. – лагьана за кьин кьунвайди, Аллагь-Тааладиз, туба авунвайдини къейдна.– Халис итимдин къуьнелай я пӀапӀрусдин гум фена кӀанда, я тфенгдин! Гъавурда акьунани вун? – лагьана Желил халуди заз.– ПӀапӀрус кицӀин нежесдилайни мурдар затӀ я, пӀапӀрусни кьий ам чӀугвазвайдан авторитетни! – лагьана за виридаз ван къведайвал.
+За цӀусад йисуз пӀапӀрус чӀугуна, заз, тенбекдин гумадикай авай зияндилай гъейри мад са затӀни жагъанач. Ада инсандин гьар са органдиз ийизвай таъсир заз духтурдилайни хъсандиз чир хьана. ГьикӀ лагьайтӀа, духтурри пӀапӀрусдин тӀегъуьн теориядай чирзава. Яни, абуру ктабрай, пешекаррин суьгьбетрай вич гъавурда гьатайвал азарлудаз рехъ къалурзава. За лагьайтӀa, пӀапӀрус жуван хамунал ахтармишна акьалтзавай несилдиз насигьат гузва. ЧӀугвамир а зегьримар, квез куь чандин язух ша! ПӀапӀрус чӀугвазвай касди вичивичиз и дуьньядал жегьеннем къурмишзава, эхиратда а дуьньядиз фейилани женнет адан вилериз аквадач. Аллагьди яргъазрай, а хаталу зегьримарди фад-геж инсан буьркьуь хьунални гъизва. ИкӀ тахьун патал гьар са касдиз жуван сагъламвилин къадир чир хьана кӀанда. ПӀапӀрус себеб яз вахтсуз дуьньядилай физвайбурун кьадар къвердавай артух жезва. Муькуь патахъай инсанри пӀапӀрус дегьзаманайрилай инихъ чӀугвазвайди я, женг къе вучиз тухузва лугьузва бязибуру. Виликрай, гила хьиз, инсанри массовый къайдада пӀапӀрусар чӀугвазвачир. Иллаки Дагъустанда бубайрин девирда, гила хьиз я сигаретарни авачир, тенбек цаз чӀугвазвайбурни тек-бир тир. Алай вахтунда гьар 2-3 лагьай касдин кьилел гум ала. Абуру йикъа 15-20 пӀапӀрус чӀугвазва. Ихьтин гьерекатар иер акваз аялри, жаванри, гьатта дишегьлийрини кваз сигаретар чӀугвазва. Гъавурдик кутунин кӀвалахни зайиф чкадал ала. Виликдай гьам печатда ва гьамни телевизордай ара датӀана и кардиз акси кӀвалах тухузвайди тир. ПӀапӀрусдикай авай зияндиз талукь серенжемар иллаки культпросвет идарайра, школайра, общественный чкайра тешкилун менфятлу яз анра тухунни ийизвай. Исятда чи жегьилар михьиз тартибдай акъатзава. Вичин гъилералди пӀапӀрусдин агъу фитӀиниз вичи-вичиз къаст авуна рекьизвай кас гьамишалугъ яз жегьеннемдин цӀа жеда. Туба авуна, зиянлу крарикай къерех хьана Аллагьдихъ элкъвей касдин гунагьрилай шукур хьайида гъил къачузва. ГьикӀ лагьайтӀа, ам виридалайни Рагьимлуди, Мергьаметлуди я. Ада чи тубаяр кьабулзава.
+ТЕНБЕКДИН ТАРИХДАЙ Вун чӀугвардал шад я шайтӀан, вугуз сиве ктӀай къалиян, Рехъ квадариз гузвай зиян, кьиляй-кьилиз гьижран, пӀапӀрус!
+Тенбекдин ватан Кубада авай «Табаго» тӀвар алай дере яз гьисабзава. Гьа дередай и набатат вири дуьньядиз чкӀана. 1497-йисалай башламишна Америкадай гзаф кьадарда тенбек Европадиз къвез хьана. Гьа са вахтунда ам чӀугвазвайбурун кьадарни къвез-къвез гзаф жез эгечӀна. 1670-йисуз Австрияда тенбек ишлемишзавайбурун кьадар садлагьана хкаж жез ва гьакӀ тенбекдал беден агъуламиш хьайи инсанрин кьадарни артух жез хьана. СИФТЕНИ-СИФТЕ тенбек ишлемишунал къадагъа 1680-йисуз Францияда эцигна. Англияда лагьайтӀа, са вахтара тенбек ишлемишзавайбурун кьилер галудзавай.
+Гьуьрметлу стхаяр ва вахар! Райондин руководстводин, депутатрин Собранидин тӀварунихъай ва кьилди жуван патай квез мусурман календардай алукьнавай 1446-йис мубаракиз кӀанзава. Мугьаррам вацра мусурманрин календардин цӀийи цикл ачухзава. Рамазандин вацралай кьулухъ и варз гунагьрилай гъил къачун ва сив хуьн патал виридалайни хъсанди я. Гьа и вахтунда чӀехи вакъиа – Хиджра (куьч хьун) арадал атана. Пайгъамбар (с.а.с.) ва адан патав гвай инсанар Меккадай Мединадиз куьч хьана. А вахтара адаз Ясриб шегьер лугьузвай. Им адан пайгъамбарвилин кӀвалахдин 13-йис тир ва и вакъиа мусурманрин календардин эвелдин бинедиз къачунва. Мусурман уьлквейрин чӀехи паюна Мугьаррам вацран сифте югъ цӀийи йис яз светский цӀийи йис къаршиламишзавай хьиз къейдзавач. И юкъуз мискӀинра куьч хьуниз, сифте мусурманрал гьалтай имтигьанриз талукьарнавай насигьатар кӀелзава. Инал тӀуьнархъунар гузва, маса вахтарилай гзаф тӀуьнар жумартвилелди пайзава, алава купӀар ийизва пак Кьуръан кӀелунал, Аллагьдин тарифар авунал ва салават гъунал вахт кечирмишзава. Мугьаррамдин вацра Ашурадин югъни къейдзава. Ам 16-июлдал гьалтзава. И юкъуз гьар жуьре Пайгъамбаррихъ галаз аламатдин ва лишанлу вакъиаяр кьиле фена. Къуй Аллагь Таллади чаз виридаз Чилел ислягьвал, чи кӀвалера секинвал, гьар жуьре азаррикай, сагъ хъхьун пишкеш авурай. Къуй сад тир Аллагьди Ислам динда чи инанмишвал мягькемаррай. Гьар са кас Аллагь рази жедай рекьел гъурай!
+Гьуьрметдивди «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим ПАЛЧАЕВ Къейдин,
+цӀийи йисан сифте цӀуд югъ адетрал аслу яз мусурман алемда гьуьрметдивди рикӀел хуьзва. Абур вири хъсан крар патал Аллагьдин регьимдик квайбур яз гьисабзава. И вахтунда мехъерар ийидай, к Iвалер эцигунив эгеч Iдай ва гележег патал планар туькӀуьрдай адет ава. Хиджра вич григорианский календардай 622-йисуз арадал атана. Имам Абу Нуайма (рахимахуллагь) кхьизва: «Умар ибн Али-Хаттаба (радыйаллагьу анху) вацран календардин гьакъиндай къарар кьабулун патал инсанар кӀватна ва бязибуру теклифна: Пайгъамбардин еридал вич рекье тунвай Мугьаммад пайгъамбар (с.а.с.) ракъурнавай йикъалай календардин йисар тайинарин. Бязибуру куьч хьайи девир теклифна. Умар ибн Аль-Хаттаба (радыйаллагьу анху) лагьана: «Гьа куьч хьуни гьакъикъатдин ва т��паррин ара пайна, гьа вахтунилай эгечӀ!» Имни Хиджрдилай 17-йисуз тир.
+РД-ДИН Кьил Сергей Меликова малумарайвал, Дагъустандиз къвезвай туристрин хатасузвал таъминарун, мугьманривай архайинвилелди ял ягъиз хьун патал терроризмдин вилик пад кьадай кьетӀи серенжемар кьабулзава. «23-июндиз терактар хьунихъ галаз алакъалу яз кьабулнавай серенжемар мадни мягькемар хъийида, гьа жергедай яз республикадин мулкара жезвай ва санай масаниз сиягьатзавай ватандашрин хатасузвал хуьнал гуьзчивалда», – лагьана региондин Кьили.
+Алай йисан 8-июлдиз «Ахцегь район» МРДИН депутатрин 7- созывдин Собраниедин 40-заседание кьиле фена. Ам райондин депутатрин Собраниедин председатель Мегьамедхан Алисултанова ачухна ва кьиле тухвана. Анал агъадихъ галай месэлайриз КИЛИГНА:«АХЦЕГЬ район» муниципальный райондин хсусиятдиз Дагъустан Республикадин государстводин эменни кьабулунин гьакъиндай. «Гутумрин хуьр» СП-ДА чилер ишлемишунин ва эцигунар кьиле тухунин къайдаяр ва генеральный план тестикьарунин ГЬАКЪИНДАЙ.«АХЦЕГЬ район» муниципальный райондай тир локальный дявейра, женгинин чуьруькра, женгинин махсус операцияда Ватан хуьдайла телеф хьайибурун тӀварар эбеди авунин положение тестикьарунин ГЬАКЪИНДАЙ.«АХЦЕГЬ район» муниципальный райондин муниципальный къуллугъчийрин реестр тухунин къайда тестикьарунин ГЬАКЪИНДАЙ.«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН Уставдик дегишвилер кутунин жигьетдай къарар кьабулунин гьакъиндай. РД-ДИН Гьукуматдин Кьил Абдулмуслим Муьгьуьдинович Абдулмуслимоваз ва «Управление Дагмелиоводхоз» ФГБУ-ДИН регьбер Мегьамед Маирбегович Юсуповаз Ахцегь райондин гьуьрметдин агьали тӀвар гунин гьакъиндай. Инал килигай вири месэлайрай рази жедай къарарар кьабулна.
+Алай йисан 4-июлдиз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил А-К.Н.Палчаева чпи школаяр къизилдин ва гимишдин медалар къачуналди куьтягьнавай выпускникар шад гьалара кьабулна. И юкъуз райадминистрацияда тебрикай кӀелунин муьжуьд отличникдихъ абурун диде-бубаяр ва муаллимарни галай. Райондин администрациядин кьил АБДУЛКЕРИМ Нажмудинович Палчаева инал выпускникриз абуру кӀелунра къазанмишнавай агалкьунар мубаракна. Абур рикӀиз кӀани пеше хкяна ВУЗ-РИК экечӀун агалкьунар хьун вичин мурад тирди лагьана. Ада гьакӀ кьакьан нетижаяр къачуз куьмекунай медалистрин муаллимриз ва диде-бубайризни чухсагъул малумарна. Ахпа выпускникрив лайихлу шабагьар вахкудайла ада къейд авурвал, алай йисуз выпускникриз гимишдин медалар гунни арадал хканва. Лугьун лазим я хьи, и медалрини выпускникар ВУЗ-ДИК экечӀдайла абуруз проходной алава баллар гузва. Чи райондин школаяр куьтягьнавай 4 аялди цӀи ихьтин медалар КЪАЧУНВА.ЧЕБ къизилдин медалриз лайихлу хьанвай выпускникрин арада 1- нумрадни АСОШДИН ученикар тир Ханумсултан Генжалиева ва Шамиль Эмирбегов, 2-нумрадин АСОШ-ДИН ученик Асхаб Гьажиев ва Луткунрин хуьруьн юкьван школадин ученик Иван Легенький ава. Гимишдин медалриз лайихлу хьайибурукай яз Аделина Магафурова (Луткунрин СОШ) Абдул Азизагъаев (КьакӀарин СОШ), Айвар Мамедов (1-нумрадин АСОШ) ва Рамазан Шерифалиев (2-нумрадин АСОШ) къейд ийиз жеда. Мярекатдал вири медалистриз Дагъустан Республикадин образованидин ва илимдин Министерстводин ва «Ахцегь район» МРДИН кьил Абдул-Керим Палчаеван патай Чухсагъулдин чарар, гьакӀ «Ахцегь район: тарихдин рекьин девирар» тӀвар алай ктабар гана. Инал медалистар гьазурай чи школайрин директоррин ва муаллимрин алахъунарни къейдна. Кьиле фейи серенжемдал выпускникрихъ элкъвена тебрикдин ва насигьатрин гафар гваз РУО-ДИН начальник Х. Эльдаров ва выпускникрин дидебубаяр рахана. Абуру вирида аялриз уьмуьрда гьар са карда агалкьун хьун патал дурумлувилелди зегьмет чӀугун чарасуз тирди лагьана.
+«Ветеринариядин гьакъиндай» Россиядин Федерациядин Закондик дегишвилер кухтунин гьакъиндай» 28-июндиз кьабулнавай 221-ФЗ-НУМРАДИН Федеральный Закондал асаслу яз 2024-йисан 1-мартдилай Россиядин аграрияр уьлкведа хуьруьн майишатдин гьайванар маркироват авуниз ва гьисабдиз къачуниз мажбур я. Идан гьакъиндай РД-ДИН «Ахцегьрин РВУ» ГБУ-ДИН начальник Вагьидин Абдулгьалимова хабардарзава. ЦӀийивал ири ва куьлуь карчин гьайванриз, хуьруьн майишатдин къушариз, вакӀариз, балкӀанриз, девейриз,миргериз, къуьрериз,чӀижериз, багьа хам алай вагьши гьайванриз талукь я. Гьайванрин жуьрейрилай, абурун кьадардилай ва майишатдин хсусиятдин жуьредилай аслу яз абур гьисабдиз къачунин вини кьилин вахтар агъадихъ галайбур я: 2024-йисан 1-сентябрдилай 2029-йисан 1-сентябрдал кьван. Абур 2023-йисан 5-апрелдиз кьабулнавай РФ-ДИН Гьукуматдин 550-нумрадин къарардани къейднава. Учет гьайвандиз (гьайванрин дестедиз) надир гьарфунинни рекъемрин идентификациядин нумра гуналди кьилиз акъудзава. Ам гьайвандин уьмуьрдин вири вахтунда кардик жеда. Кьилдиндаказ маркироватнавай гьайвандин тикрардин учет лазим туш. Учет вични ФГИС «ВЕТИС» компонентда ветеринариядин хилен пешекарри кьилиз акъудзава. Абур РФ-ДИН Госветкъуллугъдин къурулушдик акатзавай органрин ва тешкилатрин векилар ва я къейднавай идарайрин векилар тушир ветеринариядин хилен пешекарар я. Гьайванрин иесийри маркирование жуван гьисабдай ва я маса ксарин такьатар желбуналди кьилиз акъудзава. Гьайвандин жуьредилай аслу яз ветеринариядин къайдайра къалурнавай маркироват авунин жуьре масадалай аслу тушиз хкягъиз жеда. Гьайванрин иесияр, ветеринариядин пешекаррин истемишуналди, абуруз гьайванриз килигдай ва абур учетдиз къачудай мумкинвал гуниз мажбур я. Им яшайишдин кӀвалериз финиз ихтияр гуниз талукь туш. Виликдай биркование тавунвай ири ва куьлуь карчин гьайванар маса къачудайла, абурун иесийри гьайванар маса къачур ирид йикъан къене биркование авуна кӀанда. Биркадиз хасаратвал хьайи ва я ам квахьай дуьшуьшда гьайвандин иесиди ирид йикъан къене биркование тикрар авун лазим я. Хуьруьн майишатдин гьайванрихъ маркировка тахъун къайдаяр чӀурун яз гьисабзава. И вахтунда административный санкцияр кардик кутазва. 2023-йисан 1-сентябрдалди маркироватнавай гьайванар, гьакӀни Россиядилай къецепата маркироватнавай ва уьлкведин территориядиз гъанвай гьайванар цӀийи кьилелай маркироват авунин лазимвал авач.
+Нариман ГЬАЖИЕВ, зегьметдин ветеран, журналист Девирар физ алатзава, Аваз гьардахъ вичин нехиш. Кьил чӀурубур алахънава, Ийиз абур вири дегиш.
+1944-йисан 7-июндиз Ватандин ЧӀехи дяведа СССР-ДИХЪ галаз союзда аваз дяве тухузвай англосаксри (США,ВЕЛИКОБРИТАНИЯ) Гитлеран кьушунрин аксина Западдихъ кьвед лагьай фронт ачухзава. Им гьам Западда, гьамни СССР-ДА еке метлеб авай серенжем яз малумарзава. Винелай килигайла гьакӀ акунни ийизва, амма адахъ, мукьувай тарихни рикӀел хкана фикир гайила, еке къалпвал, лап дуьзвилелди лагьайтӀа, СССР-ДИЗ душманвал ава. Им гьакӀ язни тир. СССР-ДИН вилерай килигин. Германияди саки вири Европадин уьлквейрин кьушунарни чпик кухтуна зурба ва къуватлу армия кӀватӀнава. Абур вири Советрин армиядихъ галаз женгина ава. СССР тек я, са патахъайни куьмек авач. Официально Англия Германиядихъ галаз дяведа ава. Анжах са аскерни фашистрихъ галаз дяведа континентальный Европада авач. Абурун женгер гьуьлерани цавара кьиле физва. Гитлеран авиацияди Британиядин шегьеррал бомбаяр гадарзава. Англиядини Германиядин шегьеррал авиациядин гьужумарзава. Ибур эпизодический (ара-бир) жезвай ягъунар я. Халис дяве анжах восточный фронтда СССР-ДИХЪ галаз физва. Москвадин кӀаник ЯГЪУНАР,СТАЛИНГРАДДИН зурба операция, гуьгъуьнлай Курскдин дуга. Миллионрал къурбандар,гьа икӀ пуд йисуз. СССР-ДИЗ чарасуз куьмек герек я. Советрин Союзди вичин Западный союзникривай и куьмек гуьзетзава. Кьвед лагьай фронтдикай сифте фикирар, теклифар И. Сталина гьеле 1943-йисуз Тегерандин союзникрин конференциядал кудзава. Анжах саксонри умуми гафаралди ва буш хиве кьунралди вахтар акъудзава. Гуьгъуьнай 1944-йисуз хьайи Ялтадин конференциядал Сталина мад и месэла хцидаказ эцигна, союзникривай куьмекун кардалди истемишзава. Гила абуру килигда лагьана хиве кьазва. ИНГЬЕ,И куьмек арадал къвезвайди хьиз аквазва.1944-йисан гатуз Советрин Союздин кьилин партийный печатдин орган тир «Правда» газетда союзникрин сад хьанвай кьушунрин главнокомандующий Америкадин генерал Эйзенхауэран портретни галаз кьвед лагьай фронт ачухнавайдакай малумат ГУЗВА.СИФТЕ килигайла идахъ еке метлеб АВАЙ.АДА Советрин Союздиз моральный (руьгьдин) рекьяй еке къуват гузва,фронтда женгина авай аскеррин умудар артухарзава. Фадлай гуьзетзавай цӀийи фронт ачухнава. Ида фашистрин армиядин хейлин пай Западдихъ элкъуьрун гуьзетзавай, Яру Армиядиз са тӀимил хьайитӀани кьезилвал хьун лази�� тир. Фронт ачухунал разивал къалурунихъ галаз гзафбурун кьилериз фикир къвезва:вучиз и фронт икьван геж ачухнава? Са тӀимил фад башламишнайтӀа жезвачирни? Ваъ, жезвачир,саксонриз и кар кӀанзавачир, абур гьазур тушир,яни абурун планрик Советрин Союздиз куьмекун квачир. Садавайни вичин иесивал тежезвай Гитлерикай абуру чпичеб хуьзвай, гьа жергедай чи Армиядин куьмекдални. Чаз куьмекун анихъ акъвазрай, англосаксар куьн къайгъудик кватӀа килигин: США-ДА авай СССР-ДИН посол Максим Литвинова 1943-йисуз Москвадиз хабар гузва: союзникрин военный планар СССР-ДИН военный къуватар жезмай кьван гзаф терг хьунал ва тӀимил амукьна ажуз хьунал бинеламишна туькӀуьрзавай. Дяведилай кьулухъ гьялдай месэлайра СССР-ДИН роль лап тӀимилди ва зайифди хьун гуьзетзавай. Великобританияда авай СССР-ДИН посол Иван Майскийди Вашингтонда авай вичин коллегадин гафар алава хъийизва: Британиядин гьукуматдиз кьвед лагьай фронт ачухун жезмай кьван яргъал вегьиз кӀанзава. Вири кӀвалахар советрин кьушунри авурдалай кьулухъ, фашистар ажуз ва зайиф хьайила, ахпа чпин фронт ачухиз гьазур я абур. Саксонрин русофобия гьа девирдани деринди, эйбежерди, марифатсузди тир. Фадлай пайда хьанвай афоризм (мисал) ава: «Англосаксонвийрихъ галаз душманвиле хьун пис я, амма абурухъ галаз дуствиле хьун Аллагьзи яргъазрай». Афоризмдин автор Россиядин Императорский армиядин штабдин офицер, саксонар хъсандиз ва мукьувай чидай Алексей Едрихин я. Ада тестикьарзавайвал, союзда авай саксонвийри анжах чпин хийирдикай фикирун анихъ акъвазрай, дуствиле гьахьдайла абурув чинеба чукӀул гваз жеда, мумкинвал хьанмазди и чукӀул ви далудизни сухда. Вири тарихди и кар субутзава, чешнеяр гзаф ава, гилани са затӀни дегиш хьанвач. Дяведилай вилик квай йисариз килигайла вуч аквазва? Англия Францияни галаз (рахун абурун лидеррикайни элитадикай физва) СССР-ДИН Европада коллективный, яни вири уьлквеяр патал хатасузвал тешкиларунин планриз манийвализ, кьецӀ гуз эгечӀнава. Пехъи яз дяведиз гьазур хьанвай Гитлераз абуру аквазни-таквазни куьмекарзава, рекьер къалурзава, Гитлеран планриз чеб акси туширвилин ишараяр-лишанар ачухдиз малумарзава. Германия милитаризмдин (яракьламиш хьунин) рекьел элячӀун, Австриядиз аншлюс (Германиядик кухтун) МАЛУМАРУН,ЧЕХОСЛОВАКИЯ паярун,чукӀурун ва ихьтин маса крар «аквазвач». Ибурун виридан нетижа ва макьсад Германия къуватлу авун ва абур вири СССР-ДИЗ аксина востокдихъ ракъурун я. ГьакӀ хьунни авуна. 1944-йисан гатуз гьа и амалар тикрар хъийиз кӀанзава. Анжах гила Англияди Франциядин чкадал США-ДИХЪ галаз планар туькӀуьрзава. Гьа гьамиша хьиз саксонрин планар зегьерлубур, анжах СССР-ДИЗ аксибур я. Далудиз сухиз гьазурнавай чукӀулни абуру хци(хаталу) авунва. Килига абур гила куьн къайгъудик кватӀа! Винидихъ лагьанвайвал, союзникрин кьушунри июндин сифте кьилера Франциядин кефе�� пата Нормандияда плацдарм (военный майдан) кьазва. Германиядин аксина кьвед лагьай фронт ачухна, вири шадни я, разини. Гила Гитлеран эхир фад алукьда. Теорияда гьакӀ я, яни гьакӀ хьун лазим я. Гьакъикъатда?... Гегьенш плацдарм кьунва ва июлдин юкьвара ина саксонрин-союзникрин (США-НИ Англия) миллиондилай виниз аскерар, 148 агъзур женгинин техникадин такьатар кӀватӀ хьанва. Анжах са военный операция, гьужумар, ягъунарни авач. Саксонрин аскерри Атлантикадин чими ятара чуьхуьнагариз, рагъ гузва. Анжах ара-ара локальный (гъвечӀи) яргъал тефизвай ягъунар ийизва. Я немсерикни юзун кваз аквазвач. Дуьз лагьайтӀа Гитлераз абур са артух гьисаба авачир, яни абурухъай кичӀе тушир. Союзникри са вуч ятӀани гуьзетзавайди хьиз аквазвай. ГьакӀ язни тир. Им саксонвийри туькӀуьрнавай «Оверлорд» тӀвар алай пландин сифте пай тир: плацдарм кьун, кьушунар санал кӀватӀун, аскерар гьазурун. Ина СССРДИКАЙ адаз куьмекуникай фикирзавай са касни авайди туш. «Оверлорд» пландихъ кьвед лагьай пай гала, ам кьилинди я - операция «Рэнкин». И пландин бинедаллаз Гитлер тергна, немсерин военщинади-генералитетди власть чпин гъиле къачуна, Германия армиядин гуьзчивилик кутазва, Англиядихъни США-ДИХЪ галаз санал кутӀунзавай кьве терефдинни (немсеринни саксонрин) сад хьанвай кьушунар чи армиядин къаршидиз экъечӀна, СССР-ДИХЪ галаз дяве башламишзава. Им саксонрин план я. Фашистар тергдай дяведа СССР-ДИХЪ галаз союзда ава, амма чпин генетикадин къайда тирвал и шартӀарани абур СССР-ДИН далудиз чукӀул сухиз гьазур я.(
+Ахцегь райондин художественный сенятар ва культурадинни этнографиядин къамат кӀвачел ахкъулдунин рекьяй райондин властри кьабулзавай серенжемри хъсан нетижаяр гъизва. Абур инвестицияр желбунихъ ва туризм вилик тухунихъ рекье тунва. Гьа икӀ йикъандавай юкъуз чиниз къвезвай туристрин кьадар артух жезва, хуьрер аваданламишзава ва райондин умуми акунар хъсан патахъ дегиш жезва. ТАСС-ДИН журналистрин мугьманрин арада «Это Кавказ» Медиахолдингдин къуллугъчи Марина Львова акун хуш тир. Ам чиниз Ахцегь райондин инсанрин ва тамашуниз лайихлу чкайрин гьакъиндай вичин гзаф кьадардин аудиториядиз ахъаюн патал атанвай. Идалай вилик квай йикъара Марина Львова Ахцегьрин хуьруьн край чирдай музейда хьана. Ина адаз музейдин директор Агьмед Дагъларова надир экспонатар къалурна. Музейда ам культурадин Управленидин начальник Къистер Гъаниевадихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Ада мугьмандив муниципалитетдин кьилин патай пишкеш яз и мукьвара чапнавай «Ахтынский район: вехи исторического пути» тӀвар алай ктаб вахкана. Журналистди туризм вилик тухунин рекьяй ина гегьенш мумкинвилер авайди къейдна. Ада гьакӀни райондин девлетлу тарихдал, Ахцегьрин рикӀелай тефидай акунрал вичин гьейранвал къалурна ва Ахцегьрин гамар хрун кӀвачел ахкъулдунин рекьяй тухузвай кӀвалахдин тереф вичи хуьзвайд�� лагьана. Идалай кьулухъ Марина Львова къадим Гутумрин хуьруьз рекье гьатна. Адан фикиррик райондин къадим вири хуьрера хьун ква. Гьа икӀ ада ТАСС патал чи гуьзел дагълух крайдикай ва ина яшамиш жезвай зегьметкеш инсанрикай материал кӀватӀда.
+Ахцегь райондин ветуправлениедин руководителди агьалияр гьайванрин мажбури тир идентификациядин гьакъиндай тагькимарна
+САДА-САДАЗ гьуьрмет авунин гьалар хуьх
+Жавандихъ галаз алакъаяр анжах сада-садаз гьуьрмет авунин шартӀара кьиле фин лазим я. Гьа и кардикай муаллимдин ва классдин арада хъсан рафтарвилерин замин жеда. ЧӀехибуру жаванривай анжах яшлу я лагьана чпиз гьуьрмет авун истемиш авурла, абурун чӀехи паюни наразивал къалурда. Идан чкадал куьне гадайриз ва рушариз рикӀин сидкьидай гьуьрметзавайди ва, талукь яз, куьнени абурувай гьа и кар гуьзетзавайди къалура. Гьа икӀ, абуру чпин метлеблувал ва обществодихъ галаз алакъалувал гьиссда. Имни акӀ лагьай чӀал я хьи, абур квехъ галаз санал кӀвалахиз гьазур я.
+Куьне квехъ галаз алакъаяр хуьнин къайдаяр ученикриз чпиз тайинардай ихтияр це. КӀелдай йис ихтияр авай ва авачир крарин сиягь туькӀуьрунилай башламиша. Куьне кьетӀендаказ къейд авун лазим я хьи, школада жува-жув тухунин къайдаяр – им кӀелунрин процессдин хатасузвал ва менфятлувал таъминарунин жуьре я. Эгер куьне важиблубур яз гьисабзавай са гьихьтин ятӀани къайдаяр сиягьдик кутунвачиртӀа, куьне чпи адак алаваяр кухтур. Ахпа саналди тир алахъунралди ам куьруь ая. Им сифте нубатда чпе къадагъаяр ва сергьятвилер авай пунктариз талукь я. Виринра «виже къведач, виже къведач…» гафарин ван хьайила, жаванрихъ галаз менфятлудаказ алакъаяр гьикӀ хуьда? Къуй ученикри школада жува-жув тухуниз талукь къайдайрикай кхьенвай плакат туькӀуьр авурай. Ахпа ам классда аквадай чкадал куьрсариз жеда. Къайдаяр тайинарунин карда иштиракуни жаванриз классда рафтарвилерин патахъай жавабдарвал гьиссдай ва, талукь яз, хсуси низамдални гуьзчивалдай мумкинвал гуда.
+Жаванрихъ галаз гьуьжетар галачир алакъаяр хуьн четин кар я. Гзаф жегьилриз чӀехибурухъ галаз гьуьжетар ийиз хуш я. И кардин вилик пад кьун патал жувахъ галаз гьуьжетар ийидай ихтияр гумир. Эгер ученикди вичиз лугьузвайдан патахъай разисузвал къалурзаватӀа, жуван тӀалабун ам тамамар ийидалди тикрар хъия. Квевай ученик векъивиляй ахпа туьнбуьгь авуртӀани жеда, амма и месэладиз гьасятда килиг. Акси дуьшуьшда куьне гьалар къизгъинарун мумкин я. Кьилинди ам я хьи, куьне секинвал хуьх. Жавандиз а кар чир хьун лазим я хьи, адавай куьн къапарай акъудиз жедач.
+Туьнбуьгьар жезмай кьван гьахълудаказ ишлемиша
+Жаванри чпиз жазаяр гьахъсуздаказ гун хцидаказ гьиссзава, иллаки гьа са чӀуру кардай патав гвай юлдашриз ам тӀимил кьадарда гайила. Ч Iехи пай дуьшуьшра ученикди куьне вич пис терефдихъай къалурзавайди кьатӀуда ва ам квехъ галаз алакъайриз кагьулдаказ къвез башламишда. Гьавиляй куьн ученикриз наразивилин себебар тагуз чалишмиш хьухь, гьуьжетрикайни кьил къакъудур.
+Къайдайрал амал иийзвайбур къейд ая
+Классда тайинарнавай къайдайрал амал авуна чпи чеб дуьз тухузвайбур мукьвал-мукьвал къейд авуналди куьне къалурзавайвал, яб акал тийизвайбурувай идалди чпел фикир желб иийз жедач. Чпи чеб дуьздаказ тухузвайбурун агалкьунар кьетӀендаказ къейд ийизвайди ва абур масадбуруз чешне яз къалурзавайди, идалди чпин вилера чеб хкаж жезвайди малум хьайила, ученикрин чӀехи паюни гьич тахьайтӀа чеб дикъетдин юкьва хьун патал школайрин къайдайрал амал ийиз башламишда.
+Жаванар тербияламишун четин месэла я. Гьавиляй и вахтунда гьихьтин месэлайрал расалмиш хьун мумкин ятӀа, чир хьана кӀанда. Зи са танишда заз хажалатдивди суьгьбетна: «Зи 14 йисан яшда авай хва саки гьар юкъуз кӀвализ геж хквезва. Дикъетсуз ва кстах хьанвай ада яргъи чӀарар тазва, школада писдаказ кӀелзава ва тӀимил фу незва. Адан курткадай сигаретрин пачка жагъайла зун гъавурда акьурвал, чахъ месэлаяр ава». Жаванвилин яш – им дегишвилерин яш я. Фад бейкеф жедай абурук чӀуру хесетар акатун мумкин я. Гзаф дуьшуьшра чеб чӀурукӀа тухузвай жаванриз диде-бубайривай са таъсирни ийиз жезвач. Гила чун и рекьяй арадал къвезвай месэлайриз килигин. Абур гьикӀ алудда? Жаванвилин яш гьам аялар ва гьамни абурун диде-бубаяр патал асантди туш. И яшда абурун гуьгьуьлар мукьвал-мукьвал дегиш жеда. Имни адетдин кар я. Квевай куь аялдиз гуьгьуьлрихъ галаз алакъалу месэлаяр алудунин карда куьмек гуз жеда. Сифте нубатда аялдиз вичин гьакъиндай къайгъударвал чӀугваз куьмек це. Куьне адаз вич адетдин къайдада гьиссзавайдакай лагь. Аял физический упражненийрал машгъул хьун гьевесламиша. Физический активвили беденда «бахтлувилин гормон» тир серотониндин дережа хуьзва. Ада хъсан гьиссерин патахъай жаваб гузва. Жавандиз рахадай мумкинвал це ва адахъ туьгьмет тавуна яб акала. Эгер аял меслятар кьабулиз гьазур туштӀа, адаз абур гумир. Аялдихъ галаз куь жаванвилин яш кьиле фейидакай суьгьбет ая. Гьа икӀ адахъ вич вичихъ инанмишвилин гьисс артух жеда. Аялдиз вуч бегенмиш ятӀа, ам гьа кардал машгъул хьурай. Идани жавандиз вичин гуьгьуьлар яратмишунрин рекьиз серф иийз куьмекда.
+Жавандин артух хьанвай гуьгьуьлри (эмоцийри) ада вич тухузвай тегьер дегиш хьунал гъун мумкин я. Идани, вичин нубатда, гьам адаз вичиз ва гьамни патав гвайбуруз зиян тагунин заминвал гуз жедач. Низам дегиш хьунин гьалар жаванвилин яшда авай вири аялар патал хас лишан я. Жаванвилин яш аялар аслу туширбур хьун патал чалишмиш жезвай вахт я. Дидебубайри тайинарнавай къайдаяр шаклувилик кутазвай абуру чпи дуьзбур яз гьисабзавай крар кьилиз акъудзава. Масадбурулай аслу туширбур жез кӀан хьуналди, жаванриз са вуч ятӀани цӀийиди дадмишиз, къатидаказ кутунвай музыкадиз яб гуз кӀан жеда. Абуру чеб къайгъусуздаказ тухуз эгечӀда. Бязи дуьшуьшра низамсуз таяр-туьшер себеб яз аялрик чӀуру хесетар акатзава. Ахпа абур дегишарун гзаф четин кар я. Жаванрин мода мукьвал-мукьвал дегиш жезва. Абурун парталар ва прическа квез бегенмиш тахьун мумкин я. Жаванвилин яшда виридалайни хаталуди аял чӀуру компаниядихъ галаз алакъалу хьун ва адак чӀуру хесетар акатун я. Тапарар авун жаванрин арада чкӀанвай хесет я. Абуру тапарар диде-бубайрихъ галаз къал-макъалрин вилик пад кьун патал ийида. Ингье теклифар. Жаванри чпи-чеб тхунихъ галаз алакъалу месэлайри диде-бубайриз гзаф къулайсузвилер арадал гъизва. Амма рикӀел хуьх, им вахтунин кар, вични адетдин месэла я. Жавандин низам хкажун патал адан ихтибарвал къазанмишун важиблу я. Адахъ галаз суьгьбет я, ахпа аялдиз вичиз яб це. Аялдиз туьгьметар ийимир – ида гьалар анжах къизгъинарун мумкин я. Куьне жаван а кардин гъавурда тур хьи, квез ам гьихьтинди ятӀа, гьахьтинди яз кӀанда. Масадбурун таъсирдик акат тавуникди аял дегиш тахьана гьамиша вич яз амукьун гьевесламиша. (
+Зурба марф яргъалди къвадач (адыг.). Майдин марф - къизил, июндинди гимиш, июлдинди - цӀай (гурж.). Марф авачиз цифери чил кьежирдач (бенг.). ЦӀай аватай чкадал куда (гал.). Циф гарун къаншардиз фидай адет туш (инд.). Гатфариз гарар тахьайтӀа, гатуз марфар жедач (кит.). ЦӀай са вахтундани тух жедайди туш (непал.). Акьуллудаз цӀай чимивал я, ахмакьдаз -кана хер (персид.) ЦӀай цӀалди хкадардайди туш (персид). Цаву тапарарна хьайитӀа - чили бегьер гудач (тамилык). ХъуьтӀуьн жив - зулун фу (татск.).
+И мукьвара Луткунрин хуьруьн цӀийи школадин дараматда «Россиядин кӀвалах. Мумкинвилерин вахт» лишандик кваз мярекат кьиле фена. Адан тешкилатчи раймуниципалитетдин ЦЗН-ДИН руководитель Сейфе Гьуьсейнов тир. Мярекатда гьакӀни ЦЗН-ДИН пешекарри, чкадин самоуправленидин органрин векилри, мугьманри, кӀвалах теклифзавайбуру ва ам жагъурзавайбуру, жегьилри иштиракна. Мярекатдиз райондин кьилин заместитель Роберт Гьамзаевазни теклифнавай ва ам ада ачухни авуна. Инал авур вичин рахунра ада яшайишдин сферада жегьилрихъ галаз кӀвалах тешкилунин, культурадин ва спортдин рекьяй вилик тухунин ва чеб гьялуниз муниципалитетди дикъет гун истемишзавай месэлайриз дикъет гана. Ихьтин кӀвалахдай чкайрин ярмаркаяр тешкилун – им бейкар гьар са кас патал кӀвалах жагъурдай надир мумкинвал я. Ада ашкъи авай вирибурувай иштиракиз жеда,– лагьана ада. Мярекатдин тешкилатчи Сейфе Гьуьсейнова кӀватӀ хьанвайбуруз кӀвалах жагъурун патал агьалийриз авай мумкинвилерикай суьгьбетна. Ада къейд авурвал, вакансийрин ярмарка бейкар ксар к Iвалахдал таъминарунин месэлада чна саналди к Iвалахунин менфятлу жуьрейрикай сад я. Бейкар ксаривай кӀвалах жагъурунин цӀийи жуьредикай активвилелди менфят къачуз жеда. И мураддалди, мисал яз, бейкарбурувай «Работа России» сайтдиз гьахьна, чаз резюмени галай арза кхьиз жеда. ЦЗН-ДИН пешекарри, эгер и арза гъавурда акьадайвал кхьенватӀа, регистрация ийида. Чи уьлкведа кардик квай «Демография», «ЧӀехи несил» милли проектрин истемишунрив кьадайвал, чна чпихъ пеше авачир бейкарбуруз яшайишдин хилен гьар жуьре пешеяр къачун ва гъиле кӀвалах авайбуруз чпин пешекарвилин дережа хкажун, гьакӀ алава сенят чирун патал гьар жуьре курсар теклифзава. Инал гьакӀ райондин больницадин кьилин духтурдин заместитель С.Гьамзаевади и идарада хейлин кӀвалахдай азад чкаяр авайди малумарна. Адан гафаралди, ЦРБ-ДИЗ гьар жуьредин 24 пешекар (духтур) герек я. Абуруз вацра 64,490 манат мажиб ва алава яз 50 агъзур манат (социальный пулар) гузва. Мярекатдин сергьятра аваз инал гьакӀ гележегда чпиз РФ-ДИН Оборонадин Министерстводихъ галаз аскервиле къуллугъ авунин гьакъиндай контракт кутӀаз кӀанзавайбуруз талукь яшайишдин кьезилвилерикай ва заминвилерикай суьгьбетна. Военный къуллугъчийриз ихьтин куьмек гьам федеральный, гьамни региондин дережайра гузва. И чкадал Луткунрин хуьруьн юкьван школадин муаллим Нурудин Багъирова агалкьзавай несил тербияламишунин карда зегьметдин метлеб екеди тирди, гьакӀ зегьмет чӀугун мектебда кӀелзавай аялдин хиве авай мажбурнама тирди ва и кар себеб яз алай йисан 1-сентябрдилай аялри классдилай къецепатан бязи везифаяр тамамардайди лагьана. Аялри ийизвай кӀвалахар абурун яшдилай аслу жеда: классра михьивал хуьн, школадин мулкара къелемар акӀурун, библиотекадиз куьмек гун ва икӀ мад. Школада кӀелзавай аял ихьтин крарал желб авун патал диде-бубадин ихтияр герек къвезвач. Инал гьакӀ, Луткунрин хуьруьн юкьван школадин, райондин искусствойрин школадин ученикри тамамарай манийралди, кьуьлералди ва тамашайрин гъвечӀи чӀукаралди мярекатдиз атанвайбурун гуьгьуьлар шадарна. Мярекатдин эхирдай чпи и месэладиз итиж ийизвай жегьилри кӀвалах гузвайбурухъ галаз суьгьбетар авуна. Эхь, бейкарвал Дагъустанда яшайишдин лап хци месэлайрикай сад яз амукьзава. Къуй и мярекатда санал кӀвалахуни гьам кӀвалах теклифзавайбур ва гьамни бейкарбур патал хъсан нетижаяр арадал гъурай!
+АЯЛДИЗ-ЖАВАНДИЗ «идара ийиз тежедайди», «ажугълуди», «четинди» гафар лугьудалди ам вучиз ихьтинди ятӀа, фикир авун лазим я. Белки ада ваъ, куьне са вуч ятӀани чӀурукӀа ийизва. Гьар са педагогдиз жавандин патай аксивилер авачиз алакъаяр хуьз чир хьана кӀанда. Жаванвилин яш физиологиядин ва гуьгьуьлрин дегишвилерин вахт я. Ученикрихъ галаз алакъаяр хуьзвай и девирда муаллимрал четинвилер акьалтун мумкин я. Адет яз, яшда авай ученикар чпиз чеб масадбурулай тафаватлу яз къалуриз чалишмиш жеда. Муаллимди тербия гунин пландик талукь тир дегишвилер кухтун лазим я. Герек ада фад чӀехи жезвай школьникрин игьтияжриз жаваб гун. Гьелбетда, аялрихъ ва жаванрихъ галаз алакъайрин сирер – им гегьенш тема я. И макъалада чна анжах кьилдин меслятар ва теклифар гъизва.
+Юсиф САРКАРОВ, «ЦӀийи дуьнья» газетдин штатдик квачиркорреспондент, шикилчи ва гьевескар эколог
+2023-йисуз Дагъустандиз ял ягъиз 1,7 миллион туристар атанатӀа, гъилевай 2024- йисуз и рекъем 8,5 процентдин артух хьун (1,9 миллиондив агакьун лазим тир) планламишнавай. Ихьтин турпоток лайихлудаказ кьабулун патал чкадин талукь тир идарайрини карчи кьилди ксари чпин гьазурвилерни акунва. Амма 23-июндиз Махачкъаладани Дербентда хьайи терактрин (рикӀел хкин, террористрин мусибатдикди 21 кас телеф хьана, 46 дал хирер хьанва ва 6 кас боевикарни тергна) нетижада и гуьзлемишун кьилиз акъат тавунни мумкин я: мугьманрин рикӀерик къалабулух кума. Гьа са вахтунда республикада криминогенный гьалар секин я, мугьманрин хатасузвал хуьдай вири серенжемар кьабулнава. Алай вахтунда Сергей Меликован теклифдалди региондин тамашуниз лайихлу чкайрик Дербент шегьер, Сулакдин дерин дере, Чиркейдин яд хуьдай чка, Сарыкумдин къумлух, Салтинский чарчар, Гуниб, Гамсутль хуьрер кутунва. Аквазвайвал, иник Кьиблепатан Дагъустандин чкаяр квач. Амма им ина гуьзел тӀебиатдал къулайдиз ял ягъиз, лезет хкудиз жери, гьакӀ тамашуниз лайихлу чкаяр авач лагьай чӀал туш. Кар туриствилин инфраструктурадин зайифвиле ава. ЯтӀани гъавурдик квай турист мугьманри чи чкайризни итиж ийизва. Кьакьан гуьзел дагълар, суван дарман векьер-кьалар, дагъдин гьайванар, чарчарар, пӀирер, дерин тарихрин хуьрер, иллаки зегьметкеш ва мугьманперес инсанар ва абурун ацукьун-къарагъун, милли тӀуьнар абуруз бегенмиш я. Месела, Докъузпара районда туристри итиж ийизвай лап машгьур хъсан чкайрикай сад гьуьлуьн дережадилай 4466 метрдин кьакьан Базардуьзуь дагъ я. Гатун цӀигизни муркӀадин папах алай и надир кукӀушди Дагъустанда 1 - ва Россияда 22- чка къазва. Иллаки адал хкаж жез альпинистрин рикӀ ала. Патав гвай 3925 метрдин кьакьан Ерыдагъ (адан тик тахта чинрин кьакьанвал 300 ва 1100 метрияр я) дуьньядин халкьарин арадин экстремальный спортдин акъажунар кьиле тухузвай кьетӀен майдан хьиз я. Ам магълубдай гьар жуьре категориядин четинвилерин 22 рехъ-маршрут ава. Ерыдагъда парабуруз чин тийидай мадни са аламатдин чка ава - Чараур чарчар. Вичин кьакьанвилел гьалтайла ам Дагъустанда 1-ва Россияда 5-чкадал ала. Азербайжан Республикадихъ галаз госсергьятдал алай а чкайра сиягьат авун патал, гьелбетда, сергьятчийрин ихтияр - пропуск гваз кӀанда. Патав гвай Къурушрин хуьрни (Европада виридалайни кьакьан хуьр: 2560 метр), «Дагъустандин Мекка» тир Шалбуздагъни (4241 м), къаншардавай Кетин дагъни (вичелай Каспи гьуьл ва лезги 8 районрин мулкар – сергьятар аквазвай адаз Гитин кьилни лугьузва, кьакьанвал 2778 м.) тамашуниз лайихлу кьетӀен чкаяр я. Эхь, абура хъсандиз сиягьат авун, лезет хкудун патал, гьелбетда, инсандиз кьакьан дагъларин тӀебиатдал рикӀ алаз хьунни, чандин сагъламвални ва са шумуд йикъан вахтни кӀанда. Къуй квез, гьуьрметлу ватанэгьлиярни мугьманар, гьахьтин мумкинвал хьурай!
+Селди дагъдин кукӀвалай яд гадариз хъел аваз, Ван кутазва дагъларик, чанда гьайбат, звер аваз. Чараур чарчарди хважамжамдиз гуз майдан, Вуч гуьзел я и шикил – чун тӀебиатдал я гьейран! Таира МУСПАГЬОВА
+Яргъал тир Украинада Ватандин вилик чпин пак буржи тамамарзавай аскерар руьгьламишунин мураддалди и йикъара кьадим Ахцегьай нубатдин сеферда "Дидедин патай посылка" акциядин сергьятра аваз СВО-ДИН иштиракчийриз савкьатар авай машин рекье туна. Лугьун лазим я хьи, женгинин махсус серенжем башламишай йикъалай инихъ Ахцегь райондин агьалийри, школайра кӀелзавай аялри, абурун диде-бубайри, муаллимри, алава образованиедин идарайрин къуллугъчийри СВО-ДИН игитриз цӀуд агъзур тонндилай виниз ширинлухар, аскерриз герек тадаракар, чими парталар, гуьлуьтар, окопдин шемер ва михьи гьиссеривни дидейрин дуьайрив ацӀанвай чарар ракъурнава. Ахцегь райондин руководстводи ва дишегьлийрин Советди и рекьяй тешкилнавай кӀвалах Россиядин Федерациядин Оборонадин Министерстводин ва дишегьлийрин Союздин чухсагъулдин са шумуд чарчелди къейднава. Гьеле I999-ЙИСУЗ Дагъустандал бандитрин дестейри гьужум авурла халкьдин ополчениедин интербригада тешкилна, Ватан хвейибурун сифте жергейра хьайи Афгъанистандин вакъиайрин иштиракчи, алай вахтунда фронтдив суьрсет агакьарзавай Муталим Муталимовани и чкадал «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаеваз, муниципалитетдин гьар са агьалидиз ва аялриз рик Iин сидкьидай чухсагъул малумаруналди, чи виридан мурад исятда, шаксуз, СВО чи уьлкведин чӀехи гъалибвилелди куьтягь хьана, кьегьал рухваяр сагъ саламатдиз чпин хизанрин патав хтун я лагьана. И югъ мукьвал авун патал, Ватандин ЧӀехи дяведин йисара хьиз, исятдани вири халкьди къуватар сад авунва. Гъалибвал чиди жедайдал са шакни алач.
+Чи районда умуми образованиедин школайрихъ галаз санал алава чирвилерин хейлин тешкилатарни кардик ква. Анра вишералди ахцегьви аялри тежрибалу муаллимривай дерин чирвилер къачузва. Къенин чи суьгьбет Ахцегьрин Фрид Кисриеван тӀварунихъ галай юннатрин станциядин тежрибалу муаллим Биче Сабировна Шириновадикай жеда.
+Б.Ширинова I956-ЙИСАН 28-декабрдиз Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчи, вичи гзаф йисара райисполкомдин инструкторвиле ва секретарвиле кӀвалахай Сабир, Ахцегьа аялрин бахчадин тербиячивиле ва масанра гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугур Гуьлханум Шириноврин хизанда дуьньядал атана. Лап гъвечӀи чӀавалай Бичедин рикӀ тебиатдал алай. Ада кӀвалин патав гвай багъдиз фена геждалди къушарин авазрихъ яб акалдай. Цуькверилай элкъвезвай чӀижериз, гьамиша са гьихтин ятӀани гьерекатдив квай цеквериз, йисан гьар жуьре вахтара либас дегишзавай тарариз дикъетдивди фикир гудай. Гьавиляй Ахцегьрин 1- нумрадин юкьван школа лап хъсан къиметралди куьтягьай руша агрономвилин пеше хкягъун дуьшуьшдин кар тушир. Дагъустандин хуьруьн майишатдин техникумда кӀелзавай йисара Бичедин дидединни бубадин тӀварцӀел техникумдин руководстводин патай са шумудра чухсагъулдин чарар хтана. КӀел куьтягьайла, I978-ЙИСУЗ Биче Сабировна Ахцегьрин юннатрин станцияда алава образованиедин «Багъманчивал» педобъединениедин муаллимвиле тайинарна. Ада юннатрин станциядин мулкарал, вичин гъилик чирвилер къачузвай аялрихъ галаз санал емишрин къелемар акӀурна багъ арадал гъана, ахтармишунрин гьар жуьре кӀвалахар тухуз эгечӀна. Гьакъисагъ алахъунри арадал хъсан нетижаярни гъана. Адан ученикрин алакьунар Москвада ВДНХ-ДА къалурна. Биче муаллимдин ва жегьил натуралистрин агалкьунар къиметлу пишкешралди ва пулдин премийралди къейдна. Биче муаллимди ва и идарадин тежрибалу педагог Лейли Къантемировади юннатрин станциядин тербиячиярни галаз виликан Советрин Союздин хейлин шегьеррани районра кьиле физвай мярекатра иштиракна, гзаф чкайриз экскурсияр тешкилна. Абурун жергедай яз Тифлис, Гори, Баку, Грозный, Москва, Дербент, Махачкъала ва маса шегьерар къалуриз жеда. Виликдай и педагогдин гъилик чирвилер къачур юннатрикай сад и цӀарарин авторни тир. Юннатрин станцияда къачур чирвилер себеб яз зун чилел зегьмет чӀугунал рикӀ алаз чӀехи хьана. А чирвилери заз уьмуьрдин рекье даим еке куьмек гузва. Вичикай инал суьгьбет физвай муаллимди юннатрин станцияда гьакьисагъвилелди зегьмет чӀугваз, тӀебиатдал ашукь жегьилрин сан исятдани артухарзава. Биче муаллимди вичин гьакъисагъ алахъунралди ва какахьай къилихдалди юннатрин станциядин коллективдин арада еке гьуьрмет ва авторитет къазанмишнава. Аферин! Гележегдани чандин мягькем сагъвал ва кӀвалахда агалкьунар хьурай квез, Биче муаллим!
+15-июлдиз, Россиядин почтунин Юкъуз, Ахцегь райондин регьбер А-К.Н.Палчаева Ахцегь ОПС-ДИН коллектив райадминистрациядин совещаниедал тебрикна. Пешекарвилин сувар мубаракунин хуш келимайрихъ галаз санал ада чпин саки вири уьмуьр халкьдиз къуллугъ авуниз бахшнавай тежрибалу работникриз – Даират Миспагьовадиз, Тажир Магьмудоваз, Резия Абдурагьмановадиз, Табарек Мамедовадиз ва Балу Агьмедовадиз райадминистрациядин патай Чухсагъулвилин чарар гана
+– Гьуьрметлу юлдашар, къе чун мягьледин аялрин рикӀ алай чкадиз элкъвенвай и багъ хайи халкьдин азадвални аслу туширвал патал жегьил чан къурбанд авур чи ялавлу инкъилабчи Къази-Мегьамедан кӀвачихъ галкӀурунин ва игитдиз цӀийи гуьмбет эцигуналди, адан баркаллу тӀвар халкьдин бейнида эбеди авунин мурад-метлебдалди кӀватӀ хьанва, – башламишна
+вичин рахунар. – Ахцегьар вичин кьегьал рухвайралди машгьур я ва абурукай сад – Къази-Мегьамед Агъасиев. Ам 1882-йисуз Ахцегьа зегьметкеш кесиб хизанда дидедиз хьана. ГъвечӀизмаз етим хьайи ам мукьва-кьилийри хвена. Ахцегьрин 2 классдин мектеб акьалтӀарна, батраквална ва 14 йисан яшдаваз Бакудин нафтӀад мяденра фялевална. Гьеле гьа макъамда марксистрин чинебан кружокдик экечӀай жегьилди 1901-йисалай Бакудин РСДРП-ДА активнидаказ иштиракзава ва 1904-йисалай ам Азербайжандани Дагъустанда Советрин власть-гьукум тестикьарун патал женг чӀугвазвай пешекар инкъилабчи я. Гьукумдарри са шумудра кьаз, зулумариз, жермеяр илитӀиз, Бакудай суьргуьн авунатӀани, ада инкъилабчивилин рехъ гадарнач. Октябрдин революциядилай кьулухъ Дербентдин ревсоветдин председателвал авуна, - игитдикай маналу гаф рахуналди ва скульптурадин автор, хайи ватандиз вижевай памятник пишкешнавай бажарагълу скульптор, Россиядин художественный академиядин академик Шариф Шагьмардановаз ва и мярекатда иштиракзавай районэгьлийриз чухсагъул лугьуналди ада митинг ачухна. Ахпа Къази-Мегьамед Агъасиевакай доклад авун патал микрофондихъ
+«ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Д.Ш.Шерифалиеваз
+теклифна.– Къе, кьисайрик квай хьтин пешекар инкъилабчи ва общественный деятель Къази-Мегьамед Агъасиеван памятник ц Iийи хъувуналди, чна чи тарихдин лишанлу чинрикай сад ачухзава. Гьайиф хьи, чаз чи халкьдин игитрикай саки са зат Iни чизвач. Месела, Къ. Агъасиева вуч патал женг чӀугунатӀа ва ам вуч патал телеф хьанатӀа чаз чизвач. Ада куьруь, амма ялавлу уьмуьр лезгийрин ва Дагъустандин маса халкьарин экуь гележег патал женгиниз бахшна. Къази-Мегьамед Агъасиев 1918-йисуз туьркверин оккупантрин аксина экъечӀай жуьрэтлу игит я. Гьа йисуз туьрквер чи чилерал атанай ва абуру чпин гьукум малумарнай. Заз жуван ва халкьдин мецелай райондин кьил Абдул-Керим Нажмудиновичаз, и скульптурадин автор, Россиядин лайихлу художник Шариф Шагьмардановичаз Къ. Агъасиеван экуь къамат эбеди авунай еке чухсагъул лугьуз кӀанзава. Дуьз лугьузва, еке крар мензилдай хъсан аквада. Вич мусибатдалди телеф хьайи йикъалай инихъ 106 йис тамам хьайидалай кьулухъ чна вичин вахтунда вуч квадарнатӀа,
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ15-ИЮЛДИЗ Ахцегьа, цӀийи спорткомплексдин патав гвай ял ядай багъдиз чи машгьур инкъилабчи Къази-Мегьамед Агъасиеван тӀвар гунин ва ана куьгьнедан чкадал цӀийи памятник ачухунин важиблу мярекат кьиле фена. Ана райондин идарайринни карханайрин руководителри, СП-РИН кьилери, образованиедин идарайрин дестейри, общественный тешкилатрин ва СМИ-ДИН векилри иштиракна.
+анжах гила кьатӀузва. Къази-Мегьамед Агъасиев – им Гьажи Давудалай кьулухъ лезги халкьдин сиясатдин кьвед лагьай лишанлу деятель я. Адани вичин инкъилабдин кӀвалахда лезги халкьди вичиз уьмуьрда тайин тир чка кьун эхирдин мурад яз эцигна. Халкьдин кьве регьбердихъни – Гьажи Давудахъ ва Къ. Агъасиевахъ, гьикьван абурун арада тафаватлувал авайтӀани, гьа сад хьтин милли стратегиядин идея авай: лезги миллетди вичин уьмуьрда тайин тир чка кьунин идея. Сифтедахъ диндин жуьреда, муькуьдахъ лагьайтӀа, Советрин социализмдин жуьреда. Гьа сад хьтин милли идея, амма абур кьилиз акъудунин гьар жуьре рекьер ва жуьреяр. Кьведни туьрквери тергна. Гьакъикъатда Россиядин составда лезгияр сад авун ва милли автономия яратмишун патал ам большевикрик экечӀна ва Иосиф Сталинан разивилелди 1905-йисуз РСДРПДИН Бакудин комитетдин къвалав (БИБИЭЙБАТ) «Гуммет» ва « Фарук» тӀварар алай социал демократвилин дестеяр яратмишна. 1910-йисуз Бакудин нафтӀадин буругърин фялейрин Союз, 1917-йисуз лагьайтӀа, Бакудин фялейрин ва аскеррин депутатрин ва Яру гвардиядин отрядрин Совет тешкилна. 1918-йисуз Бакудин Совнаркомди КЪАЗИМЕГЬАМЕД Агъасиев Дагъустандиз рекье туна. Ада Дербент контрреволюциядин бандайрикай азад авуна иштиракна. Гуьгъуьнай Къ.Агъасиев Дербентдин фялейрин депутатрин Советдин председателвиле хкяна, Дербентдин ва Кьиблепатан Дагъустандин комиссарвиле тайинарна. Дербендин ва вири Юждагдин сифте руководителдин кьакьан къуллугъдал ада галай-галайвал ва гьакъисагъвилелди вичин халкьдин итижар хуьзвай. 1905-1907-йисара активвилелди кардик хьайи «Фарук» яратмишунин ва ада кӀвалахунин гьакъиндай дуьз фикир хьун патал чна Къ. Агъасиеван женгинин юлдаш, пешекар инкъилабчи, а вакъиайрин иштиракчи Агъаширин Мирзоеван рикӀел хкунар гъизва. ««Фарук» -дин сифте заседание Байиловада авай «Халкьдин КӀвале» кьиле фена. Ина Къази-Мегьамед Агъасиев, Мукьтадир Айдунбегов, Али-Мирзе Османов, Къазимегьамед Гьажиев, стхаяр тир Мирзоевар, Абдуселим Рустамов, Сулейманов (вири ахцегьвияр) ва масабур авай. Собрание Сталина, Кикинадзеди, клубдин заведиш Григорий Енукидзеди тешкилна. Инал чпи Дагъустандай тир асул пай тешкилзавай лезги фялейрин арада кӀвалах тухун патал РСДРП-ДИН Бакудин тешкилатдин филиал яратмишунин гереквиликай лугьузвай. Иосиф Сталина чал дагъустанви фялейрин арада, гьакӀни инженер Абдулкъадир Эфендиева ва Баку шегьердин полицмейстер полковник Шубина яратмишнавай «Дагъвийри сада-садаз куьмек гунин Союздин» аксина инкъилабдин кӀвалах кьиле тухун тапшурмишна …» Къази-Мегьамед Агъасиеван сиясатдин личностдин къиметлувал ам я хьи, ам РСФСР-ДИН составда социализмдин Советрин автономиядин жуьреда лезги республикадин проект яратмишунив физвай. Гьа и кардиз туьркверивай рехъ гуз жезвачир. 1918-йисуз абуру сифте нубатда чпин пантюркиствилин планар кьилиз акъудуниз къурхулувал гузвайбур тергзавай. Ингье гьавиляй абур виринра Къази-Мегьамед Агъасиеван гуьгъуьна къекъвезвай. Ада туьрквер сухулмиш хьунин ва пантюркистрин Дагъустан Россиядивай къакъудунин алахъунрин аксина женг чӀугвазвай. Эгер и кар кьиле фенайтӀа, Дагъустандин ва адан халкьарин кьисмет гьихьтинди жедайтӀа, садазни чидач. Къази-Мегьамед Кьасумхуьре авай туьркверин военный ставкадин приговордалди 1918-йисан 19-сентябрдиз гуьллеламишна. Къази-Мегьамедаз талукь вири гьерекатар туьрквери гьа лезгийрин чпин гъилералди кьилиз а��ъудна. Абуру а ксар еке пуларихъ маса къачуна. И кьиникьин туькьуьл гьакъикъат гьа ихьтинди я. Кирида кьунвай жаллатӀ К.Омарова вичин бандитрин дестедихъ галаз санал Кази-Мегьамед Агъасиев кьуна. Къандалра тунвай, къастари гьелекнавай ам Кьасумхуьруьз гъана ва Куьре округда туьркверин губернатор Такюдин - Беяв вахкана. Чкадин агьалияр къарагъун ва абуру туьркверин военный комендатура тергун мумкин тирди гъавурда авай абуру халкьдин регьбер рекьида лагьана ачухдаказ малумарнач. Идан чкадал абуру «шариатдин суд» хкяна. Гуя шариатдин судди адан кьисметни гьялда, туьрквер лагьайтӀа, са куьникни квач. Гуьзет ийиз хьайивал агалнавай «шариатдин суддал» Къази-Мегьамедаз кьиникьин жаза гана. И кар агьалийрикай чуьнуьхна. Эгер гьакъикъат чизвайтӀа, халкьдивай Къази-Мегьамед регьятдаказ жаллатӀрикай къутармишиз жедай. Кьиникьин жаза ганвай халкьдин регьбер мукьуфдивди хуьзвай ва вири крар гьа лезгийрин милли хаинрин гъилералди ийизвай. Хаин Ханбут Ханмегьамедова гуя Къази-Мегьамед хайи Ахцегьрин хуьруьз хутахзава лагьана ам са манийвални авачиз Кьасумхуьряй акъудунин теклиф гана. Туьркверин пантюркистрин буйругъдалди 1918-йисан циф авай октябрдин пакамахъ пачагьдин виликан урядник Нежведдинова, белогвардейчи къаравулар тир Алимирзе Мегьамедова, Шихжамалова ва маса милли хаинри Къази-Мегьамед гъилер кутӀуннаваз ва кӀвачерал къандалар алаз яхдиз Кьсумхуьряй Кьурагь галай терефдихъ акъудна. Къази-Мегьамед ибур вичин уьмуьрдин эхиримжи легьзеяр тирдан гъавурда авай. Яракьлу атлуйри элкъуьрна кьунваз физвай вахтунда ам вичин уьмуьрдин эхиримжи сятда залан гьиссерив ацӀанвай: вич патал ада вири гайи халкьди адан тереф хвенач. ЖаллатӀри элкъуьрна кьунвай, къандалра авай Къази-Мегьамеда четинвилелди ва кьакьандиз хкажнавай кьил гваз Хандин муькъвелай кьулухъ авай тик рехъ алудна ва Алихуьр (Аликент) хуьруьн къаншарда авай саки дуьз рекьел элячӀна. ЖаллатӀ Нежведдинов Къази-Мегьамедан чиниз килигдай жуьрэт тийиз, адан кьулухъай атана, тегъв тфенгдай яна. Къази-Мегьамед гьасятда ярх хьана. Вири атлуяр балкӀанрилай эвичӀна ва абуру Къази-Мегьамед гъиле гьатайвал тфенграй ягъиз башламишна. Бандит Шихжамалова лагьайтӀа, адаз са шумуд сеферда гапур сухна. Игитдин вири бедендал гапурдин ва гуьллейрин хирер алай. Гьа икӀ, халкьдин игит, ялавлу инкъилабчи, Бакуда ва Дагъустанда лезгийрин бажарагълу большевикрин сифте руководителрикай сад, чи халкьдин тарихда тек садди тир лезгийрин «Фарук» партиядин тешкилатчи ва дегиш тежезвай руководитель телеф хьана. «Фарук» Бакудин большевикрин комитетдин патав гвай ва вични Россиядин Социал-Демократвилин Рабочий партиядин составда авай. Гьа и юкъуз Кьасумхуьруьвай 15 километридин яргъа, Къохмаз-Кунт лагьай чкада, хайи чил хуьзвай лезги халкьдин мадни пуд игит гуьллеламишна: Уллугъетегъ хуьряй тир Лямет Ра��ьманов, Ахцегьрин хуьряй тир Гьасан Мурсалов ва Хкемрин хуьряй тир Къариб Вагьабов. Абур пудни Бакудин комитетдин членар тир. Инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, Къази-Мегьамедан кьиникьдикай лезги халкьдин тарихдин яргъал деструктивный чинин эвел хьана. Лезги халкьди вичин гъилера са жизвини артуханвал квачиз вири милли гележег аваз хьайи и инсан хвенач. Гьайиф хьи, халкьди чпин гьакъикъи регьберрин къиметлувал а вахтунда гьисснач. АЛИМ-ТИРИХЧИ Шейрибан Пашаевади тестикьарзавайвал, Дагъустанда туьркверин кьушунриз аксивал тешкилунин ва лезгийрин государственность яратмишиз алахъунин карда Къази-Мегьамедан ролдиз къени тайин тир къимет ганвач ва ам чирнавач. Гаф атай чкадал лугьун, алай вахтунда ада тарихдин документрин бинедаллаз чи игитрин гьакъиндай монография кхьенва. Финансрин куьмек ганайтӀа, ам чапдай акъудиз жедай ва чаз а йисарин мусибатдин вакъиайрикай важиблу гзаф крар чир жедай. Къази-Мегьамедан гьуьрметдай Азербайжанда 1938-йисалай 2000-йисал кьван Аджикабул шегьердал адан тӀвар алай. Агъасиеван тӀвар Ахцегьа, Дербентда, Махачкъалада, Каспийскда, Буйнакскда авай куьчейрал ала. Чна къе Ахцегьа Агъсиеван тъварунихъ галай багъда адаз ц Iийи памятник ачухзава. Виче инкъилабчи дидедиз хьайи ва ам яшамиш хьайи кӀвални къенин йикъалдини ама. Чахъ ахцегьвийрин патай ихьтин теклиф ава – ана Къази-Мегьмед Агъасиеван ва адан женгинин юлдашрин КӀВАЛ-МУЗЕЙ тешкилин. Микрофондихъ
+атана. Ада вичин адресдиз хуш келимаяр лугьунай райондин руководстводиз ва мярекатдин иштиракчийриз чухсагъул малумарна. «Чпин агалкьунралди хайи халкь, уьлкеве машгьурнавай районэгьлийриз гьар жуьре памятникар эцигуналди абурун тӀварар эбеди авун патал зун гележегдани жувалай алакьдайвал алахъда. Исятда лезги халкьдин эпосдин игит Шарвилидиз вичел 3 метр алай зурба памятник хкана, ам эцигдай чка гьазурзава, гъиле яратмишунин маса кӀвалахарни ава…» Абдул-Керим Палчаева Шариф Шагьмардановахъ галаз санал памятник ачухунин лишанлу лентӀ атӀайдалай кьулухъ мярекатдин иштиракчийри памятникдив цуьквер эцигна. Ахцегьрин искусстводин школадин аялри чпин кьуьлералди ва РДК-ДИН ашукь Исмаил Ризаханова вичин манийралди мярекатдин иштиракчийрин гуьгьуьлар мадни артух шадарна. Мярекат Ш.Ш.Шагьмарданова мярекатдин бязи иштиракчийриз вичин цӀийи ктаб багъишуналди ва памятникдин патав шикилар ягъуналди давам хьана.
+Мягькем хизан, шаксуз, чи уьмуьрдин бине я. Гьуьрметлу, вафалу, общество патал менфятлу хизан хьун, алава яз, бахтлувал язни гьисабиз жеда. Хизандин бинеяр хуьзвайди, са шакни алачиз, кӀанивални вафалувал я. Россиядин Федерациядин Государственный Думадин депутатрин теклифдалди 2008-йисалай чи уьлкведа Вирироссиядин хизандин, кӀанивилин ва вафалувилин югъ тир 8-июль сувар хьиз къейдзава. Хизандин йикъахъ галаз алакъалу яз КЦСОН-ДИН къуллугъчийри «Источ��ик добра» волонтеррин иштираквални аваз мярекат тешкилна. Адаз райондин дишегьлийрин Советдин председатель Т.Муспагьовадиз, ветеранрин Союздин председатель Н.Гудаеваз, СВО-ДА иштиракзавай чи кьегьалрин дидейриз ва гьакӀни яргъал йисара санал яшамиш жезвай бязи уьмуьрдин юлдашриз теклифнавай. Межлис ачухай Центрдин директор М.Агьмедова мярекатдин иштиракчийриз сувар мубаракна, хизандин ивирриз ва сагълам яшайишдиз гузвай фикир артухарунай, хизандин дережа виниз хкажунай ва ада кьунвай чка мягькемарунай мугьманриз чухсагъул ЛАГЬАНА.–МЯГЬКЕМ хизан – им обществоди цуьк акъудунин асул себебрикай сад я, - къейдна ада. – Фадлай тайин хьанвай кар я хьи, хизанди руьгьдин ивирар арадал гъуниз ва хуьниз куьмекзава, ам кӀанивилин ва хъсанвилин, гьуьрметлувилин, меслятдал атунин чешме я. Хизандин тербия гунин жигьетдай чи райондихъ лап хъсан адетар ава. Зи мурад и адетрикай жезмай кьван гзаф хизанри, санал уьмуьр кечирмишзавай гъуьлуьни папа менфят къачун я. Къуй чи жегьил хизанри меслятдал атунин, сабур хуьнин жигьетдай ва хизандин кӀанивилихъ, вафалувилихъ галаз алакъалу тир маса месэлайрай чешнелу хизанривай тежриба къачурай. Чна гележегдани хизандин гьуьрметлувал хуьн патал чарасуз серенжемар кьабулда ва абур раиж авуниз кьилин фикир гуда. Гьуьрметлу ва мягькем хизанар чи райондин даяхни, дамахни я. Абуру акьалтзавай несилдиз дуьз тербия гуз куьмекзава. Мярекат и идарадин яшайишдин рекьяй къуллугъдай отделдин гуьзчивилик квай аялри чпи тамамарай манийралдини шиирар кӀелунал гурлу авуна. Серенжем адан иштиракчийри чимивилин гьалара, гьар жуьре няметар алай столрихъ ацукьна кечирмишна.
+Халкьдин медицинада хумбукӀдикай (синеголовник), дармандин набататдикай хьиз фадлай менфят къачузва. И хъач уьгьуьйриз, эпилепсиядиз, экъуьчунар галаз уьгьуьяр ядай ва маса жуьредин азарриз акси яз ишлемишзава. Идалайни гъейри, пешекарри хумбукӀдихъ авай суьгьуьрдин жуьредин такьатарни дуьздал акъуднава. И набататдин тан са кьадар яцӀувал квайди я. Адан вини кьил виливални фичӀивал какахьай рангунинди жеда. Пешер лагьайтӀа, кӀевибур ва къерехрал цацар алайбур я. Набататдин кьакьанвал 0,7 метрдив агакьда, адал хъен квай жуьредин, виливални лацувал какахьай цуьквер жеда. И набататдихъ тахминан 250 жуьре аваз гьисабзава. ХумбукӀдин химиядин составдикай рахайтӀа, адан дувулрик сапонинар, сахароза, эфирдин гъери, аскорбиндин, кагьрабадин, ичин, лимондин, цурун пешерин ва маса кислотаяр, натрий, калий, цинк, кверцетин, гьакӀ маса къиметлу затӀарни ква. Халкьдин медицинада асул гьсабдай хумбукӀдин хилерикай ва набататдин къацу паярикай хийир къачузва. ТӀурар лагьайтӀа, цуьк акъуддай муддатда кӀватӀна кӀанзава. Пешекарри хаммал зулуз ва я гатфарин эвел кьилера кӀватӀун теклифзава. КӀватӀнавай хъчар куьткуьнзава ва кьурурун патал ачух гьавадал экӀязава. Кьурур��авай хаммал 2 йисан къене ишлемишиз жеда. Дувулар накьвадикай хъсандиз михьун ва гъвечӀи кӀусар авун герек я. Гуьгъуьнлай абур хъсан шагьвар къекъвезвай чкада ва я кьурук кьурурун меслятзава. Дувул 3 йисалай артух тушиз хуьз жеда. Халкьдин медицинада тӀебибри и набатат кваз рганвай яд, адан гьалима ишлемишзава. Таб акьалтунин (судороги) аксинани хумбукӀди куьмек гузва. Мадни адакай иви михьи авун, иммунитет гуьнгуьна хтун патал, грибокдиз, микробриз акси яз хийир къачуз жеда. Бебелукри ва маса затӀари зегьерламишай дуьшуьшра и набататдин гьалимади куьмекда. Пешекарри къейдзавайвал, гьар са набататдикай хьиз, хумбукӀдикайни гъавурда авачиз, жува жуваз хийир къачуз алахъуни хаталувал арадал гъун мумкин я. Гьавиляй пешекаррал алукьун эвелниэвел важиблу месэла я. Месела, кӀвачел залан дишегьлийриз, и набататди агъургъан гъизвайбуруз, 12 йисал кьван яшар тамам тахьанвайбуруз, глаукома, вилерин къенепатан ва дамаррин давление авайбуруз хумбукӀ къадагъа я. Гьар са дуьшуьшда адакай анжах пешекардин меслятдалди менфят къачу.
+Хъсандиз рикӀел алама, за гьеле школада кӀелзавай 1970-йисара Амруллагь чӀехи бубадин патав ара-ара фийиви Абдулсемед къведай. Зи чӀехи буба лагьайтӀа, вичин вахтунда Ахцегьрин урус мектеб, ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДИН медреса, Буйнакскдин педучилище кӀелна муаллимвал ийизвай Ватандин ЧӀехи дяведин ветеран, советрин девирда чинебадаказ (къадагъа тир эхир, иллаки муаллимдиз) гьамиша Аллагьдиз ибадат ийиз хьайи муъмин кас тир. Куьлягьдиз алукӀнавай, Фиярин хуьруьн нугъватдал рахадай, аялар зарафат кваз агъмишдай факъир хьтин сиягьатчи яшлу итим чаз, аялриз, итижлу тир. «Килиг гьа, балаяр, зи дуст Абдулсемед бубадин хатур хаз тахьуй, ам хъсан кас я, гунагь жеда», – лугьуз, Амруллагь бубади насигьатар гудай. ЧӀехи хьана, за гуьгъуьнай кьатӀайвал, кӀел кхьин чин тийидай, мецел гьамиша дуьа-алхиш алай и сирлу пак кас Кьиблепатан Дагъустандин ва Азербайжан патан лезги хуьрера муъмин сиягьатчи ва будала хьиз машгьур тир. Агъсакъалрин рикӀел ам мергьаматлу, жумарт ва лугьуз тежедай хьтин ажайибвилерин сиягьатчи хьиз алама. ЦӀийи несилриз адакай ерли чидач. Гьа са вахтунда чи баркаллу игитрихъни алимрихъ, искусстводинни культурадин деятелрихъ галаз санал, диндин алимри чпиз дуьньядин дестекар лугьузвай гьахьтин пак ксарни чир хьун важиблу я. Виликрай ахьтин дережалу пак ксариз – алимриз, эвлийриз, абдалриз, будалайриз…– абур халкьдин рикӀера эбеди хуьн патал сурара кьетӀен гуьмбетар эцигдай. Гзафбур пак пӀиреризни зияратриз элкъвена ама. Гила, гьайиф хьи, масакӀа я: пулагьвал авай ксари чпин багърийриз чина шикилар аваз мармардин зурба памятникар эцигиз, сурар музейриз элкъуьрнава. Пис адетдин вара-зара харчар я диндин, я яшайишдин рекьелди хъсан гьисабзавачирди, диндин алимри ам гунагь тирди тестикьарзавайди аннамишзавач... Абдулсемед буба нин кӀвализ хьайитӀани къведачир, анжах – чин ачухзавайбурун. Вичин кӀвализ илифун Амруллагь бубади «мугьман Аллагьдин патай я лугьуз», еке гьуьрметдай кьадай, ам мугьмандиз вичелай алакьдай кьван гьуьрметар ийиз алахъдай: яргъал рекьера гьелек-гьекь хьанвай итимдив чуьхуьнгариз, ял ягъиз тадай, тӀуьн-хъун гудай. РикӀел аламайвал, рагьметлуда иллаки чай пара хъвадай, рекьера галат-гьекь жезвайвиляй тир жеди. Бийинат бадеди адан пек-партал чуьхвена, герек чкайриз рабпине хъиягъдай. Санал капӀна (и вахтунда чӀехи бубади аялар са гьиниз ятӀани буюрмишдай ва садазни такун патал пенжерра пардаяр твадай), вичив жедай пул гьисабна (бязи вахтара йифни гьана кядай ва пулни чӀехи бубадив хуьдай), рехъ давамардай. Дурсунов Абдулсемед 1921-йисуз Азербайжандин Варташен райондин фийиви хипехъанар бинеламиш Тайипли хуьре Юсуфан хизанда дидедиз хьана. Ата бубайрилай кьулухъ, гьатта Советрин Союз чкӀидалди, тӀебиатдин атӀугъай шартӀарин Малкамут дагъдин гирведилай алудизхкиз, фийивийри ана чпин хипер хуьзвай. Абдулсемед гьеле гъвечӀи чӀавалай вичин таяр-туьшерилай дуьзенивилелди, руьгьдин михьивилелди, гьалтай вирибуруз куьмекиз кӀан хьуналди, нефс хуьз алакьуналди, Аллагьдиз вичин тегьерда ибадат авуналди ва, ара-ара хелвет чкайра кьилди жез, багъри юрдара къекъуьнал рикӀ хьуналди тафаватлу тир. ЧӀехи жеридавай адан къариба къилихар артух ачух хьана, ам хсуси хизан, кӀвал-югъ авачир, са чкадал кьарай текъведай куьчери сиягьатчидиз – дервишдиз элкъвена. Абдулсемедан кьилин везифа, яшайишдин къайда Азербайжан ва Дагъустан патан лезги хуьрера къекъвез, датӀана халкьдин арада хьун тир. Саки гьар са хуьре адаз зегьметкеш кесиб ксарикай рикӀи кьур хванахваяр авай. Чи хуьрера ам – гъиле лаш, къуьне чанта авай зияратчи факъир – вичиз чидайвал капӀ-тӀеат ийиз, датӀана мецел зикр-дуьа алаз, кӀевевайдаз сабуртеселли гуз, кесибрин гъил кьаз, къекъвез жедай. Инсанри гудай пул-садакьа касди хийир-дуьа авуналди къачудай ва хсуси нефсиниз са кепекни хкуд тийиз кӀватӀдай. Гьиниз харжзавай Абдулсемеда халкьдин садакьадин пул? Гьелбетда, гьа халкьдин хийирдиз. Тайиндиз лагьайтӀа, азарлуйринни кесибрин гъил кьадай, хуьрера инсанриз чарасуз тир рехъ-хвал туькӀуьрдай, муьгъ, булах, ким эцигдай. Заз чидай крарикай яз, ада куьчери хипехъанриз дагъдин гирвейрилай Азербайжан патаз регьятдиз элечӀиз жеривал жигъиррин рекьер ва Ахцегьай Фиярин, Хинерин хуьрериз фидай машиндин рекьер гегьеншариз куьмекна. Лезги са жерге хуьрера хъвадай михьи цин булахар авуна. Месела, Къурукалал хъвадай михьи яд алачиз, жемят (бигердин кьил кьунвайди къучагъви, рагьметлу Мамедагъа Агьмедагъаев тир) 11 километрдин дагъдин мензилдай цин трубопровод чӀугуна, булах эцигунин къайгъудик квайди акурла, Абдулсемеда вичив гвай вири пул жумартвилелди гьа кардиз серфнай. Ихьтин мергьаматлу сувабдин крар, низ чида, ада гьинра ва гьикьван авунатӀа. Ам вичин крар инсанриз ашкара тийиз, сирда хуьз алахъдай. Чидай ксари лугьурвал, ада игьсан-садакьа тагай, инсанрин яшайишдин къулайвилерик вичин пай кутун тавур хуьр Ахцегь районда авач. Эхь, Аллагьдин патай вичиз кьетӀен пай-дережа ганвай аламатдин будала кас тир рагьметлуди. 2001-йисуз нубатдин сеферда, адет тирвал, яхдиз Ахцегьай вичин бубайрин ХУЬРУЬЗ-ФИЯЗ хъфидайла, Смугъула хванахва Мухтаран кӀвале Абдулсемед рагьметдиз фена. А чӀавуз адан 80 йис тир. Смугъулрин сурара кучукунин ва шариатдин истемишунрив кьурвал и кардихъ галаз алакъалу амай вири крарни Мухтара (вичелай Аллагь рази хьуй) хушуналди вичин хивез къачуна. Чи фикирдалди, халкьдиз вафалувилелди къуллугъай, Аллагьдиз мукьва ва пара кӀани пак кас тир Абдулсемедан экуь къамат эбеди авун патал адан сурал талукь тир гуьмбет эцигун ва гьич тахьайтӀа Фиярин хуьре хьайитӀани адан тӀварунихъ са куьче ягъун кутугнава.
+АЛЛАГЬ-ТААЛАДИЗ мукьва, пара кӀани кстах лукӀарикай ихтилат кватайла, зи рикӀел саки чи девирдин инсанар тир Вагъуф буба, Мимин, Бренбег, Абдулсемед (чеб Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй!) исятда чи арадавай Гьелес къведа. Дуьньяда Аллагьдин садвал тестикьарунин, инсанар хата-баладикай хуьнин, абуруз куьмекунин сирлу везифаяр тамамарзавай абуруз эвлияр, абдалар, будалаяр, факъирар лугьуда. Чеб гьикьван аватӀа, абурук вужар акатзаватӀа – Аллагьдин сирерай чи садан кьилни акъатдач. Гьавиляй абур инжиклу авун еке гунагь я. Имам АЛЬ-БУХАРИДИН мецелай чав агакьнавай Мегьамед пайгъамбардин (с.а.с.) гафарай, Сад тир Аллагьди лагьана хьи, мана: «Заз пара кӀанидаз хасарат авурдаз За дяве малумарда».
+Аквазвай физ куьчедай тӀуз, Квар къуьневаз, мани лугьуз, Мехъер кӀвализ ятар тухуз, Рушарикай хкатнаваз, Вил ацукьнай тек вал, Гуьлназ. Акур юкъуз мугьмандаваз, Милиз хъуьрез килигнай заз, ВИЛ-ВИЛЕ тваз регъуь тир чаз, Барут хьиз тир, цӀай чандаваз. РикӀ ваз гуда анжах, Гуьлназ. Алакьзавач эвер гуз ваз, Гуьзетзава ашкъид цӀай кваз, Дугъривиляй ава зурзаз, Багьа я вун, туштӀан алмаз. Лугьуз кӀанда ваз яр, Гуьлназ. Гуда къе ваз са шад хабар, Мецел ала ашкъид гафар, Лишан кутаз: кьисмет, кьадар. И дуьньядал бахт жеда чаз, Зи рикӀ я вун, зи чан, Гуьлназ.
+РикӀяй къвезвай зи и гафар, Алудмир куьне рикӀелай, Анашадикай я суьгьбет, Квадара ам, це лянет. Эхь, дуьшуьш жезва чал, ЧӀугвазвайбур и зегьер, ЧкӀириз чпин хизан-кӀвал, РикӀерал ийиз хирер. Анаша я азардин кьил, Куьн адаз гьич лукӀ жемир, Куьруь тахьуй куь уьмуьр, Анашадилай къачу гъил.2000-йисуз Луткунрин хуьруьн юкьван школа куьтягьайвилин гьакъиндай
+ганвай 8870965-нумрадин аттестат квахьнава.
+Юсиф САРКАРОВ, «Ц Iийи дуьнья» газетдин штатдик квачир корреспондент
+Ислягьвал хуьн-вилер хвейи мисал я. (амх.) Кьве гаф: ислягьвал ва секинвал - агъзур кӀус къизилдик ква. (кит.) ЧӀехи дяведилай гуьгъуьниз, адет яз гишин йисар къведа. (��ит.) Регьимлу гафуни гапур къакъара хутада.(лак.) Шуьшкадал дяве ийимир, я чукӀулни чилел эцигмир.(лак.) Турунивай гафунин кӀвалахар жедач.(перс.) Меслят ийидай вахт амаз, дяведин ракӀар гатамир.(перс.) Дяведиз вилер авач. (перс.) Меслят хьун-ислягьвиликай хабар гун я.(туьрк.) Дяве - кьиникьин сувар я. (хинди.) Дяведиз дяведалди акси яз экъечӀна кӀанда.(чечен.) Ислягь девирда дяведин хатасузвал рикӀелай алудмир.(япон.) КичӀе хьанвай атлудин гуьгъуьниз яргъалди галтугмир.(адыг.) Зайиф касдал гъалиб хьун, кӀаник акатна лагьай мисал я. (араб.)
+Дагъустандин здравоохраненидин министр Татьяна Беляева ведомстводин аппаратдихъ галаз Ахцегьрин ЦРБ-ДА рабочий мугьманвиле хьана. Ина ам стационардин ва поликлиникадин кӀвалахдихъ галаз таниш хьана. Ведомстводин кьили больницадин персоналдихъ ва азарлуйрихъ галаз суьгьбет кьиле тухвана, дарманрин такьатар авани ва я авачни ахтармишна, медицинадин тадаракар ишлемишунин менфятлувилиз, азарлуйривай чпиз гузвай медицинадин куьмекдилай рази яни–тушни итиж авуна. «Здравоохранение» тӀвар алай нацпроектдин сергьятра аваз Ахцегьрин ЦРБ-ДИ цӀийи санитарный автотранспорт ва диагностикадин тадаракар къачунвай. Абуру исятда азарлуяр сагъариз ва абур диспансердин гуьзчивилик кутаз куьмекзава. Идалай кьулухъ райондин администрацияда РД-ДИН Минздравди чкадал тухузвай Коллегиядин заседание кьиле фена. Татьяна Беляевади кӀватӀ хьанвайбур йикъан повесткадихъ галаз танишарна, ва райондин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаеваз Ахцегьрин ЦРБ-ДИН тереф хуьнай чухсагъул лагьана. Муниципалитетрин кьилерин патай куьмек авачиз чкайрал здравоохраненидин идарайривай менфятлудаказ кӀвалахиз жедач – Дагъустандин здравоохраненидин министрдин рахунрикай хкатзавай асул нетижа гьа им тир.
+В Гьуьрметлу юлдашар! Райондин руководстводин, райсобраниедин депутатрин патай квез РД-ДИН Конституциядин югъ рикӀин сидкьидай мубаракрай! Дагъустан Республикадин Дибдин законди уьлкведин демократиядал бинеламиш дибдин принципар мягькемарзава ва вилик тухузва. Ам чун экономикадин рекьяй вилик финин ва яшайишдин рекьяй дурумлувилин мягькем бине я. Чи республикадин агьалийрин рикӀера и югъ садвилин ва рейсадвилин лишан яз гьатнава. Гьар са касдин ватанпересвал гъвечӀи крарилай эгечӀзава. Абурун жергедик жуван республикадин, уьлкведин Конституцийриз гьуьрметун, жуван багърийрин, хуьруьнвийрин, райондин гьакъиндай къайгъу чӀугун акатзава. Гьуьрметлу Ахцегь райондин агьалияр! Квез аквазва хьи, иллаки эхиримжи вахтунда чун чкайрал халкьдин яшайишдин шартӀар хъсанариз, райцентрдал абур гъиз алахъзава: куьчейра къир цазва, йифен эквер твазва, цӀийи школаяр, аялрин бахчаяр мугьманханаяр эцигзава, авайбур ремонтзава, бандар ягъуналди вацӀун кьеревай чил къакъудзава, зурба спорткомплекс эцигнава, цӀийи ЦРБ кардик кутаз кӀанзава, Ахцегьрин къеле туьхкӀу��рунин, жемят хъвадай михьи целди таъминарунин месэлаяр къарагъарнава. Куьнени гьар сада вичин чкадал къуллугъдин, гьакӀ ватанпересвилин буржияр намуслудаказ тамамариз хьайитӀа (и кардиз чна квез эверзава),чи кӀвалахар мадни вилик фида. Чи вилик акъвазнавай месэлаяр паталай атана садани гьялдач. Къуй куь кьилел гьамиша ачух цав ва квехъни виридахъ уьмуьрдин хушбахтвал, чандин мягькем сагъвал ва чи уьлкведин, республикадин, райондин хушбахт гележег патал гьар са карда агалкьунар хьурай! Инсандин ихтияррин замин тир и сувари къуй квез пакадин йикъахъ инанмишвал ва вилик эцигнавай мурадар къазанмишунин карда къуват гурай!
+Июлдин юкьвара РФ-ДИН Гьукуматдин Председатель Михаил Мишустина Грозный шегьерда кьиле фейи Кавказдин инвестфорумдал Дагъустандин стенддал кьил чӀугуна. СКФО-ДА Президентдин полпред Юрий Чайкадихъ ва Чечнядин кьил Рамзан Къадыровахъ галаз Россиядин ПРЕМЬЕР-МИНИСТР региондин туриствилин мумкинвилерихъ галаз таниш хьана. И хилен кар алай проектрикай – Каспийдин къерехдин кластер эцигуникай ва Ахцегьрин къеле кӀвачел ахкъулдуникай республикадин кьил Сергей Меликова суьгьбетна. Кьве проектдикайни КИФ-2024 дал Дагъустандин экспозициядин тайин тир пай хьана.
+Къурукаларин хуьряй тир СВО-ДИН иштиракчи Мурад Мирзалиев ва адан уьмуьрдин юлдаш Марина райондин кьил Абдул-Керим Палчаевахъ галаз гуьруьшмиш хьана. И вахтунда абуру муниципалитетди СВО-ДИН иштиракчийрин хизанриз гузвай куьмекдай, абурун тереф хуьнай чухсагъул лагьана. Мурад Мирзалиев вад аялдин буба я. Йисан эвелдай ам СВО-ДИН зонада Ватандин итижар хуьн патал женгинин гьерекатар ийизвай чкадиз рекье гьатна. Исятда Мурад хер хьунин нетижада кьиле тухванвай операциядилай кьулухъ вич сагъар хъийиз хтанва. Гила ам мад СВО-ДИН зонадиз рекье гьатда: куьруь отпускдин йикъар фад алатда. Мурада суьгьбетдин вахтунда аскеррин гьар йикъан къайгъуйрикай, абурун руьгьдикай, гъалибвилихъ инанмишвиликай лагьана. Женгинин махсус серенжемдин иштиракчийрихъ галаз гуьруьшар гьамиша хушвилин ва чими гьалара кьиле физва. Райондин кьил Абдул-Керим Палчаева Мурадан жуьрэтлувал ва кьегьалвал къейдна ва адаз аскервилин буржи намуслудаказ тамамарунай чухсагъул лагьана.– Зун нубатдин сеферда а кардихъ инанмиш жезва, хьи чи Ахцегьрин чили лайихлу гадаяр тербияламишнава,– лагьана Абдул-Керим Нажмудиновича.– Ингье гьавиляй заз ихьтин жуьрэтлу, кьегьал рухваяр, ватанпересар тербияламишай аскеррин диде-бубайриз чухсагъул лугьуз кӀанзава. Чна чи аскеррин кьисмет рикӀик къазва ва абур хайи райондиз хтайла шад жезва. Чна абурал гьар садал дамахзава!». Райондин кьили Мурад Къадимовичахъ сагъламвал, руьгьдин мягькемвал, хизандин саламатвал хьун вичин мурад тирди лагьана. Гуьруьшдин эхирдай Абдул-Керим Нажмудиновича Мурад Мирзалиеваз Ахцегь райондин игит тарихдикай, зегьметдин ва женгинин баркаллу адетрикай кхьенвай ва вичел тебрикрин кхьинар алай ктаб пишкеш яз гана. ГьикӀ лагьайтӀа, исятда чи ирс давамарзавайбур СВО-ДА авай чи ватанэгьлияр я. Абуру чи гьар садан секинвал хуьзва.
+И йикъара СВО кьиле тухузвай зонадиз Ахцегьрин хуьруьн агьалияр тир Мегьамедшарип Мегьамедов ва Апанди Гьабибов рекье туна. Идалай вилик Абдул-Керим Палчаева абурухъ галаз суьгьбетна. Мегьамедшарип Алимирзаевич ва Апанди Гьабибович республикадин маса райондин векилар я. Ахцегьа абур фадлай яшамиш жезва: ахцегьви рушарал эвленмиш хьана, Ислам диндай абурухъ галаз некягь кутӀунна, шадвал ва хажалат пайиз яшамиш хьана, ина хайи кӀвал ва хизан жагъурна. Гъавурда акьадай себебралди Мегьамедшарипа ва Апандиди СВО-ДИЗ рекье гьатдалди чпин юлдашрихъ галаз алакъаяр законлу авун кьетӀна: гуьгьуьллудаказ СВОДИЗ физвай кьве касдини ЗАГС-ДА чпин некягьар регистрация авуна. И кар абуруз райондин кьили тебрикна ва Ахцегь райондин тарихдикай ктабар пишкешна. Идахъ галаз санал, СВО-ДИЗ гуьгьуьллувилелди физвай кьве касдини «Содействие и помошь» тӀвар алай фондунин такьатрин гьисабдай 100 агъзур манатдин кьадарда райондин патай пулар КЪАЧУНА.«ГЬЕЛБЕТДА, чна, мукьва-кьилийри, хизанри абурун кьисметар рикӀик кьазва. Чун а кардихъ агъунва хьи, вири хъсан жеда. Кьведан къуьнерихъни еке тежриба гала ва абуру и хкягъун рикӀин къеняй авунвайди я. Чна кьве ватанпересдални дамахзава»,– лагьана райондин кьил Абдул-Керим Палчаева. Ада алава хъувуна хьи, Мегьамедшарипа ва Апандиди Миноборонадихъ галаз контрактар кутӀунин жуьрэтлу къарар вири жегьилри чешне къачун лазим тир кар я. Гуьгьуьллудаказ физвайбурун еке яшдиз килиг тавуна абур руьгьдиз жегьил я. Мегьамедшарипан кӀвале лагьайтӀа, гъвечӀи пуд аял ава. Райондин кьили СВО-ДИЗ физвайбур саламатдаказ элкъвена кӀвалериз хтун вичин мурад тирди лагьана.
+Ахцегьиз республикадин военкоматдин векилар мугьман хьана. Контрактдин бинедаллаз военный къуллугъ тамамарунин рекьяй кандидатар хкядай пешекарри райондин руководстводихъ, гьакӀ идарайрин коллективрихъ, чи хуьрерин кьилерихъ, военный учетдин къуллугъчийрихъ галаз гуьруьшмишвилер кьиле тухвана. Абуру кӀватӀ хьанвайбуруз военный къуллугъ тамамарунин шартӀарикай, чпин уьмуьр ва я адан тайин девир армиядин жергейра къуллугъ авунихъ галаз алакъалу авун кьетӀнавай ксариз ийизвай истемишунрикай суьгьбетна. Къейдин, контракт кутӀурла дагъустанвийриз са сеферда 800 агъзур манат кьван пул гузва. И кьадардикай 500 агъзур манат Дагъустан Республикадин, 195 агъзур манат Федеральный бюджетдай, 100 агъзур манатдилай тӀимил тушиз пул райондин патай чара ийизва. Контрактникдин вацран мажиб 204 агъзур манатдилай виниз жеда. Идалайни гъейри, аскервиле къуллугъ авун патал чпи контракт кутӀунвай ксариз гуьгъуьллувилелди аскервиле къуллугъзавайбурухъ ва военный къуллугъчийрин ��аса категорийрихъ галаз санал гьам чеб ва гьамни хизан патал тир гьар жуьре кьезилвилерикай менфят къачудай мумкинвал ава. Лазимвал авай вахтара винидихъ къейднавай ксариз гьакӀ чилин участокарни чара ийизва.
+Дагъустанда кутазвай жегьил уьзуьмлухрин майданар гегьеншардайвал я. Къейд ийин, чи регион уъзуьмар битмишарзавай тарихдин центрайрикай сад я. Республикадал Россиядин уъзуьмлухрин мйданрин саки пудай са пай гьалтзава (26%). Умуми майданар 27 агъзур гектардиз барабар я. Алатай йисуз республикада эхиримжи цӀуд йисуз виридалайни гзаф уьзуьмар кӀватӀ хъувуна –282,8 агъзур тонн. Алай йисуз и рекъем неинки хуьн, гьакӀ ам артухарун патални вири мумкинвилер ава. Эгер алатай йисуз 843 гектарда уьзуьмлухар кутунайтӀа, ци анжах гатфарин девирда Россиядин Минсельхоздин тапшуругъ 750 гектар яз 580 гектарда жегьил уьзуьмлухар кутуна. Республикадин уьзуьмчийри йисан эхирдалди мадни 1 агъзур гектардилай гзаф майданра жегьил уьзуьмлухар кутун мумкин я. Уьзуьмчивилин хиле кьилиз акъуднавай са жерге инвестпроектарни презентация (раиж) авунва. Ингье абур: ДВК ОО-ДА, Дербент ва Къизляр районра, «Каспийская лоза», «Къизлярдин коньякрин завод» АО-ДА уьзуьмлухар кутун. Имни Россиядин Минэкономразвитияди ва Минсельхозди уъзуьмчивал ва санлай къачурла АПК-ДИН хел вилик тухунин рекье Дагъустандин тереф хуьнин нетижа я.
+Дагъустанда жуван кардал машгъулбурун кьадар 280 агъзур касдилай алатнава. 2024-йисан 1-июлдалди кардик кваз хьайи жуван зегьметдал машгъулбурун кьадарди 284,1 агъзур инсан тешкилна. Гъиле авай йисан сифте паюна и рекъем 14,7 агъзур касдин артух хьана. Жуван зегьметдал машгъул саки 154 агъзур касди чпин кӀвалахрин жуьреяр къалурнач. Ихьтинбуру асул гьисабдай агъадихъ галай кӀвалахар ва къуллугъар кьилиз акъудзава: кӀвале къуллугъар тамамарун - 14,2 агъзур кас; пассажирар санай масаниз тухун -12,55 агъзур кас; эцигунар -7,5 агъзур кас.
+СтӀал Сулейманан районда виридалайни ириди тир ва алай аямдин емишрин гьамбарханадин сифте нубатдин эцигунар бегьемарнава. Объектдал эхирдин кӀвалахар кьиле физва. Абурун агрохолдингди СтӀал Сулейманан районда виче 50 агъзур тонн емишар гьакьдай гьамбархана хкажзава. 12,5 агъзур тонн емишар гьакьдай адан сифте нубат августдин вацра кардик акатун лазим я. Емишрин гьамбархана идара ийиз жедай газдин къурулушдал таъминарнава. Ада дараматра гьавадин температурадал ва ламувилел гуьзчивалдай, гьавадик квай кислород 1-1.5 процентдин агъузардай ва, талукь яз, углекислый газдин дережа хкаждай мумкинвал гузва. Идани емишар йисан вири вахтунда амукьун заминламишда. «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Фатима Агьмедовадин руководстводик кваз РД-ДИН Минимуществодин ва Дагтехкадастрдин векилрихъ галаз муниципалитетдин территорияда пуд хуьруьн кадастрдин кӀвалахар тамамардайла чилин участокрин сергьятар тайинарунин месэлайрай меслят авунин комиссиядин заседание кьиле фена. Чи районда сифте яз кьиле тухузвай и кӀвалахар Смугъулрин, Калукрин ва КьакӀарин хуьрера тешкилда. Гьавиляй и хуьрерин администрацийрин кьилерини комиссиядин заседаниедин кӀвалахда иштиракна. «Муниципалитетдин руководстводи и кӀвалахар ерилудаказ ва тайинарнавай вахтара кьилиз акъудуниз итиж ийизва. ГьикӀ лагьайтӀа, кадастрдин кӀвалахри регион туриствилин рекьяй вилик финиз таъсирзава. Ихьтин кӀвалахар агьалияр патал пулсуздаказ тешкилзава», – лагьана райондин кьилин заместитель Фатима Агьмедовади. ККР-ДИН нетижаяр тестикьар ийидалди эменнидин объектрин иесийривай кӀвалахрин нетижайрай чпин критикадин теклифар вугуз жеда. Идалай кьулухъ кадастрдин кӀвалахдин нетижаяр недвижимостдин (эменнидин) Сад тир госреестрдик кутада.
+«Россети Северный Кавказ» тӀвар алай карханада 2024 - йисуз «Дагэнерго» филиалдин муьштерияр патал ток ишлемишун сергьятламишунин къурхуяр агъузар авунин программа яратмишнава. Проектдин сергьятра аваз подстанцийрал чпихъ 562,4 МВА-ДИН къуватлувал авай 25 силовой трансформатор дегишарун ва цӀийибур эцигун къалурнава. Тадаракрин умуми къуватлувал 229,1 МВАДИН артухарда. Алай вахтунда муьжуьд трансформатор эцигунин ва абур кардик кутунин кӀвалах тамамарнава. Энергетикри техникадин серенжемар гъиле авай йисан 30-июлдалди бегьемарун фикирдиз къачунва.2024-йисан эвелдилай программадиз талукь тушиз алава 6 трансформатор дегишнава ва кардик кутунва. 6-10 КВ-ДИН электропередачайрин линийрин ток ахъайдай гужлувал артухарун патал пешекарри 6-10 КВ-ДИН выключателрин 27 ячейкада ток уьлчмишдай трансформаторар дегишнава. Чпихъ 185,6 МВА-ДИН умуми къуватлувал авай мадни 13 трансформатор дегишарун фикирдиз къачунва. Гьа икӀ муьштерияр токдихъай галудунин къурхуяр хейлин агъузардай мумкинвал жеда. Токдикай галуддай чарасузвал арадал атай дуьшуьшда 34 подстанцияда балансламишнавай графикар гьазурнава. Ида муьштерияр лап тӀимил вахтунда токдихъай галудун таъминарда. Дагъустанда алукьзавай хъуьтӀуьз электросетрин комплексдин дурумлу кӀвалах таъминарунихъ рекье тунвай техникадин серенжемарни кьиле тухузва. 2024-2025-йисарин зулунни хъуьтӀуьн девирдиз гьазур хьунин программа кьилиз акъудуниз 1,7 миллиард манат рекье твада. Энергетикри ток гузвай центрайрин, трансформаторрин подстанцийрин, ЛЭП-РИН асул ва куьмекчи тадаракрин капитальный ва куьлуь ремонтар тамамарда, токдин линиядиз манийвалзавай ва ЛЭП-РИН симерал аватунин къурхулувал авай тарар атӀуда. Тестикьарнавай серенжемрин сиягьдик аварийный запас арадал хкун патал тадаракар маса къачун, электроснабжениедин вахтуналди тир схемаяр яратмишун ва 35-110 КВ-ДИН подстанцияр гужа гьатунин вилик пад кьун кутунва.
+Милли медениятдини харусенятди гьар са инсандин уьмуьрда кьетӀен чка кьазва. Рагьимат Гьажиевади, Айдунбег Камилова, Ризабала Агъабалаева, Дурия Рагьимовади ва бажарагълу маса манидарри тамамарай халкьдин, я тахьайтӀа, Сейфуллагь Керимов, Зейнал Гьажиев, Омар Аюбов, Гьасанагъа Мурсалов, Падишагь Киберов хьтин композиторри чпелай гуьгъуьниз чаз ирс яз тур ва къенин юкъуз лезги медениятдин къизилдин фондуна гьатнавай манийрин ван хьайи чӀавуз зи рикӀик гъалаба акатда. Гьайиф хьи, къенин юкъуз винидихъ лагьанвай хьтин манияр сегьнедилай ва я телевизордай са акьван ван хквезмач. И кар себеб яз, чеб лезги медениятдин хазинадиз элкъвенвай маниярни авазар чӀехи яшарин инсанрин рикӀел аламукьайтӀани, жегьил несилдиз абурукай хабар авач. Къенин юкъуз кьеризцӀаруз сад-кьве мани сегьнедиз акъуддайлани, тамамарзавай манидин авторрин тӀварар ерли кьазвач, я тахьайтӀа халкьдин, я маса автордин кӀвачихъ язава. ГЗАФНИ-ГЗАФ ихьтин кӀвалахар чаз интернетда авай ЮТУБ-КАНАЛРАЙ аквазва. Милли медениятдин рекье фадлай зегьмет чӀугвазвай ва адахъ кӀевелай рикӀ кузвай кас хьуниз килигна, ихьтин гьахъсузвилер акурла, завай къелем гъиле кьун тавуна, акъвазиз жезвач. Са гьафте идалай вилик ЮТУБ-КАНАЛДА лезги манийрин сиягьда къекъведай чӀавуз зи вил са манидин чинал эцигнавай шикилда акьуна. А шикилдални «Бес вучиз? ЧӀалар - Алирза Саидованбур, гьава - халкьдинди» гафар кхьенвай. И кхьинар акур вахтунда, авайвал лагьайтӀа, зун са тӀимил кьван тажуб хьана. Тажуб жечни кьван, Омар Аюбова теснифнавай мани халкьдин кӀвачихъ ягъайла. ГьакӀ ятӀани, за а манидихъ яб акалун кьетӀна, амма мани кутур чӀавуз зи тажубвал кьве сеферда артух хьана. Омар Аюбован «Бес вучиз?» манидин чкадал зи япарихъ Гьасанагъа Мурсалова Алирза Саидован чӀалариз теснифнавай «Наз гумир» манидин ван галукьна. Эгер икьван чӀавалди авторар чӀуру делилар алаз къалурзавайтӀа, гила манийрин чпин тӀварарни дуьз къалур тавунин дуьшуьшар жезва. Ихьтин кар акур чӀавуз за гьасятда рагьметлу Гьасанагъа Мурсалован хва Рашид Мурсаловаз зенг авуна, гъавурда туна. Зи гафар ван хьайи Рашид халуди, са-кьве югъ арадай фейила мани вичин бубадин къелемдикай хкатнавайди тестикьарун патал зал «Коммунист» газетдин гьеле 1960-йисан 6-апрелдиз акъатай 42-нумрада чап авур «Наз гумир» манидин нотаяр агакьарна. Малум тирвал, СССР-ДИН вахтунда са затӀ газетдин чиниз акъатдалди вилик ам сифте комиссияди тестикьарун чарасуз тир. Эгер а мани Гьасанагъа Мурсалованди туширтӀа, ам комиссияди композитордин тӀвар алаз чапдиз акъуддачир. Идалайни алава яз, манидин автор вичин буба тирди Рашид Гьасанагъаевичани тестикьарзава. В и н и д и х ъ гъанвай делилрилай гъейри, манидин автор Гьасанагъа Мурсалов тирди гьар жуьре йисара чапдиз акъатай Д. Шерифалиеван «Бажарагълу композитордин тӀвар эбеди авуна» («Лезги газет» 2014-йисан 17-июль, № 29), композитор рагьметдиз фейила, акъатай некролог («Лезги газет» 2001-йисан 4-октябрь, № 40), Гь. Бабаеван «РикӀелай тефидай устад�� («Лезги газет» 2010-йисан 1-июль, № 26), Э. Шерифалиеван «Адан руьгьдин авазри даим шадарзава» («Лезги газет» 2018-йисан 9-август, № 32), А. Бабаеван «Лепе гузва авазри» («Коммунист» 1983-йисан 16-январь), Ахцегь райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдиз «Зар алай тӀварар» рубрикадик кваз акъатай «Манияр теснифдай магьир устад тир» (автордин тӀвар къалурнавач) макъалайри тестикьарзава. Винидихъ ганвай делилрай ва композитордин хва Рашид Мурсалован гафарай чаз малум жезвайвал, «Наз гумир» манидин чӀалар Алирза Саидова, гьавани Гьасанагъа Мурсалова теснифна. Гьуьрметлу дустар! Ша чна чизни течиз са автордин манияр масадан кӀвачихъ ягъун акъвазарин. Ша чна, чи гъилералди милли меденият ихьтин краралди чиркинар тийин. Эгер сегьнедиз акъудзавай ва я интернетда эцигзавай гьар са эсердин авторар дуьз къалуриз хьайитӀа, чи милли меденият вини дережада хкаж хъжедайдал са шакни алач.
+Нариман ГЬАЖИЕВ, зегьметдин ветеран, ЖУРНАЛИСТ(ЭВЕЛ 28-нумрада)
+Са касди абурук къалабулух кутазва амни Гитлер я. И фашистдин вагьшивал, инсафсузвал, тешпигь авачир «каннибализм» (людоедство) сергьятсузди тир. Адахъ галаз мукьва хьун, меслятдал атун мумкинни тушир, хаталуни жезвай. Гитлеран гьерекатар, адан инсаниятдиз акси идеология тегьерсузди хьана вири дуьньяда ашкаради тир. 1944-йисав агакьайла Яру Армиядин агалкьунар акун алай ва екебур жезва: Сталинграддин гьалкъа, Курский дуга, Украинадин са пай – Крым, Одессани кваз ва маса метлеблу чкаяр азад хъувун, Румыниядизни гьахьун. Ибуру вирида Германия зайифарнава. И кардини саксонрик къалабулух кутазва, абурук тади ква, абуру гуьзетзава. Вуч? Немсерин генералрин заговор (Гитлер тергдай план). 1944-йисан 20-июлдиз полковник Клаус Штауфдоенберга Гитлер рекьиз авур чалишмишвал (покушение) кьиле фенач, ам властда амукьзава. Виридалай вилик и кьиле тефей акт (покушение) Гитлер тергун СССРДИЗ бегенмиш тахьун лазим тир, анжах ида СССР-ДИЗ вичиз еке куьмекнава (кӀанзни-дакӀанз). ГьикӀ лагьайтӀа, Гитлер властда амукьуни чи армиядин аксина англоамериканогерманский санал кӀватӀнавай кьушунрин гьужумдин планар чӀурзава. Кьвед лагьай фронт ачухна Нормандияда англоамериканский кьушунар гьахьуникди СССР-ДИЗ анжах 20-июлдилай кьулухъ са жуьредин куьмекар гун малум жезва. Абурни кӀанз-дакӀанз мажбурибур я. Вучиз лагьайтӀа план чӀур хьайила абуруз са рехъни амукьнач,хуш туширтӀани гъалибвилик, СССР гъалиб жедайдал садни шаклу тушир, чпин пай кутун патал «Союзникрин роль» кьиле тухунив эгечӀзава. Гьар гьикӀ ятӀани англоамериканский кьвед лагьай фронтди гъалибвал мукьва авуник, дяве фад куьтягь хьуник вичин пайни кутуна. И кар садани инкарзавач, я а чӀавуз ва гилани. Анжах саксонар саксонар туш, эгер абуру чпин планар дегишарайтӀа. Чи уьлкведиз авай адават санизни фенвач, ам тергун, чукӀурун, Россия муьтӀуьгъарун, адан вири ресурсар (девлетар, къазанмишунар) чпин гъиле къачуна ишлемишун абурун стратегический план яз амукьзава. Гьавиляй Германиядин армиядин элита – генералитет, чӀехи офицерар миллетчийрин «одиозный» (режимдиз вафалу) верхушка (кьилевайбур) ва гьакӀ амай жаллатӀар саксонри садни бейкефарзавач, вирибурун аявал хъувуна динжар хъийизва, военный къурулушра кӀвалахрал эхцигзава. Абур СССР-ДИН аксина женгина ачухдиз ишлемишзава. Гьа икӀ дяведилай кьулухъ алатнавай вири девирда. Са сирни ина авач, я чпини и кар чуьнуьхзавач. Алатай вацран (июндин) кьилерай вири Западди США кьилеваз ва абурун руководстводик кваз еке кӀвалах тухвана, дяведа кьвед лагьай фронт ачухунин 80 йисан юбилейдиз талукь саммит (кӀватӀ хьун) тухвана. Са логикани и серенжемдихъ авач. Дяведа гъалибвал къачунвайбур СССР, США, Англия яз чизва. Чун гьеле СССР-ДИН кьилин ролдикай рахазвач. Амма и дяведиз, ана гъалибвал къачуниз талукь ва адаз къимет, анализ гузвай серенжемдиз РФ-ДИЗ – СССР-ДИН правопреемницадиз теклифнавач, и серенжем ам квачиз кьиле тухузва. Им халис нонсенс (акьалтӀай кӀамайвал) я. Нихъ галаз тухванва ва нин лайихлувилер къейднава? Вири Европади и серенжемда иштиракзава, дяве башламишай Германия, адан союзница Италияни галаз. Вучиз абур и саммитдин иштиракчияр хьанва? Вуч роль абуру ина къугъвазва? Кар гьанава. Са ролни абурухъ амайди туш. Дяведилай кьулухъ са 50 йис кьван вахтунда Европадин уьлквеяр кӀвачел ахкьалтна, суверенитетар чкадал хтана, цивилизованный уьлквейриз элкъвена яшамиш хъхьана. Уьлквеяр сад садан гъавурда акьазвай, садасадан итижар гьисаба кьазвай алакъайра ава. Анжах гьа и вири девирда Америкадин экспансия и континентда гьамиша аваз хьана. Абурун базаяр, аскерар, яракьар, абуру илитӀзавай демократия, марифат инин ландшафтдин гьамиша аквазвай шикилар я. Чкадин элита абуру къурхуяр гуз, гьар жуьре рекьералди маса къачуз, шантаждал, тапаррални гьиллейрал муьтӀуьгъариз хьана. Къе вири Европа коллективный суверенитет квахьна аслувиле гьатнава. Элита акьул квахьна деградацияда ава, чпин хийир шийирни кьатӀуз тежезвай пигмейриз, са кардизни лайихлу тушир, ахмакьвиляй хаталу тир субъектриз дуьзмиш хьанва абур. Хейлин уьлквеяр, вири Евросоюз дуствилелди саксонрин вассалриз элкъвена абурун буйругърал гьерекатдик ква. Им Европадин чаз аквазвай гьакъикъат я. Кьвед лагьай фронт ачухунин юбилейдиз талукь саммитдин макьсадни гьа и гьакъикъат тестикьарун тир. Зегьерламиш хьанвай коллективный Западди ачухдиз Россия чпин душман яз малумарнава. США-ДИ «фас» команда гана чи уьлкведин аксина дяведик кутунва абур. Гьелелиг женгер Украинадин миллетбазламишнавай майданра кьиле физва. Идаз локальный (гъвечӀи) дяве лугьузва, анжах виче 50 далай виниз уьлквейри иштиракзавай дяведиз локальныйди лугьуз жезвайди туш. Ина хаталувал ам я хьи, фад геж, кӀанзни дакӀанз адан майданар, сергьятар гегьенш, гьяркьуь, д��рин жеда. Дяве дуьньядиндаз элкъуьнин хаталувал садавайни инкар жезвач. Бязи лап паранойяда гьатнавай евролидерри чеб ихьтин дяведиз гьазур тирвилин ихтилатарни кудзава. Вири Вашингтондилай аслу я. КьатӀуз жезвай гьаларай США-ДИЗ ядерный дяведикай къурху ава. Эгер дуьньядин дяве башламишайтӀа, ам ядерный жедайдал садни шаклу туш. Акьул квахьнавай Европадин вассалри и кар кьатӀузвачтӀани, гьелелиг акьул гумай Америкадиз радиацияда кармаш жез кӀанзавач. Муькуь патахъай, саксонриз Россия тергиз кӀанзавай планар санизни фенвач. Россия амай кьван и планарни йикъан повесткадал жеда – идахъ маса вариантар (рекьер) авач. Суал арадал къвезва: дуьньядин (ядерный) дяве фатальныйди (шаксузди) яни? Америка фикиррик ква, са гъвечӀи умудни ава. Евразиядинни Америкадин континентрин арада еке океанар ава, гьа и кар Америкади вичин далу (далда) яз гьисабзава. США-ДИН политический элитани деградацияда ава, ктӀанва, марифат квахьнава, ана ЛБГТ-ДИН (трансгендерный) революция ргазва, уьлкве кьве партиядиз пай хьана сад садаз душманрин вилерай килигзава. Вичин гегемония (агъавал) квахьзавайдавай и уьлкве пехъи жезва: футфаяр, провокацияр, терактар къвердавай артух я, уьлквейрин, халкьарин алакъайра тунвай къиж, душманвал, адават лап гужлу, дерин, эхиримжи сергьятрал атанва. Тежедай са карни алай девирда авач. Европадиз буйругъ гана, гьа европейцийрин чпин гъилералди «мировой погода» туькӀуьрна, къерехдилай килигиз кӀан хьун мумкин кар я абуруз. Килигин! Акьул гумукьайтӀа, къутармиш жеда, цӀай ягъайтӀа, вири куда.
+Дагъустанада алай йисан зур паюна 11 агъзурдилай гзаф карчивилин субъектар налогрин учетдал эцигнава. Гьа икӀ, 2024-йисан 6 вацра налогрин органра карчивилин 11132 субъект налогрин учетдал эцигнава, учетдилай 6081 субъект алуднава. Гьа жергедай яз 9960 ИП ва 1172 юридический ксар регистрация авунва (филиалар, векилханаяр, кьилди-кьилдин гъвечӀи карханаяр).
+Россиядин фотохудожникрин Союздин учредительный 1-съезд 1990-йисуз Курск шегьерда кьиле тухвана. Анал РФ-ДИН пешекар фотохудожникрин общественный умуми тешкилат яз чпин Союз арадал гъана. Алай вахтунда ам кьве агъзур касдилай гзаф гьакъикъи членрикай ибарат я. Союздин отделенияр ва филиалар Россиядин Федерациядин 47 субъектда ава. Россиядин фотохудожникрин Союздин асул месэлаяр ва мурадар – чи уьлкведин фотоискусство вилик тухуниз куьмекун, гьам чи уьлкведа ва гьамни гьадалай къеце пата фотоискусство машгьур авун, шикилрин ирс хуьн ва ам яратмишдай къайдада ишлемишун я. Фотоискусство вилик тухунин мураддалди РФ-ДИН фотохудожникрин Союзди мукьвал-мукьвал выставкаяр, конкурсар, фестивалар, яратмишунин семинарар ва искусстводин маса мярекатар кьиле тухузва.
+РикӀел хуьх, жаван тайин тир дережада вичин гуьгьуьлрилай аслу яз. Гьавиляй адахъ куьне вичин тереф хуьнин игьтияж ава. Аялриз куьмек це, абуруз куьне хажал��т, ажугълувал, ихтибарсузвал ва икӀ мад гьиссзавайла вуч ийизватӀа, суьгьбет ая. Куь къахлурунри абуруз хсуси гуьгьуьлрин месэлаяр алудиз куьмекда. Эгер квез куь аял чӀуру компанияда гьатнаваз акуртӀа, куьн къаришмиш хьана кӀанда. Амма чир хьун лазим я хьи, жаванар рикӀив кьадайбур я ва абуру критика хцидаказ кьабулун мумкин я.
+Жаванар регьятдаказ пис таъсирдик акатзава. Абурун дидебубаяр вири дуьньяда расалмиш жезвай виридалайни еке месэла – им аялри пӀапӀрусар чӀугун, алкоголь ва наркотикар ишлемишун я. Гзаф дуьшуьшра жаванри абур таяр туьшерин басрухдик дадмишзава. Жува жув хаталудаказ тухунин майилвили хейлин жаванар гьеле 18 йис яш тамам жедалди алкоголь ва наркотикар ишлемишунал гьевеслу ийизва. Эгер абур акъвазар тавуртӀа, «хци гьиссер» зиянлу вердишвилиз элкъуьнни мумкин я. Эгер жавандин диде-бубадикай сада п IапӀрусар чӀугвазватӀа ва алкоголь ишлемишзаватӀа, идакай аялдиз пис чешне хьун мумкин я. Абур регьятдаказ жагъизвай дуьшуьшдани жегьилдаз пӀапӀрусар ва алкоголь дадмишдай темягь жеда. Зиянлу хесетрин вилик пад кьун патал куьне куь аялди вичи вич тухузвай тегьердиз, адан иштягь квахьзаватӀа, ам хъсандиз ксузватӀа, аялдин гуьгьуьлра еке дегишвилер жезватӀа фикир це. Гьа са вахтунда жавандал артухан гуьзчивал ийимир ва я са гьихьтин ятӀани нагьакьан крарай адак тахсирар кутумир. Ам дуьзениди хьун ва ада вичин фикиррикай квез лугьун гьевесламиша. Аялдин дердияр ва месэлаяр адахъ галаз санал гьял ая. Эгер аялдиз квехъ галаз рахаз кӀанзавачтӀа, духтурри ада алкоголь ва я наркотикар ишлемишзаватӀа чирун патал жавандив са шумуд суал вугуда. Аял ада наркотикар ишлемишзавани ва я авачни чирун патал анализар вугуниз мажбур ийимир. И карди куь арада гьуьжетрал гъун мумкин я. Лап чарасуз дуьшуьшра духтурдивай куьмек тӀалаба.
+Чирвилер гунихъ галаз алакъалу четинвилер
+Жаванвилин яш аялри школа бегьемарзавай ва абур кьилин кӀелдай заведенийрик экечӀун патал гьазур жезвай девир я. Абурухъ кӀелунрихъ галаз алакъалу тарсар артух жезва. Вуздик экечӀун патал хъсандиз кӀелунин чарасузвили ва жаванриз басрух гуни абурухъ стресс ва хажалатдин гьисс арадал гъун мумкин я. Тарсар чирунин, репетиторрихъ галаз машгъул хьунин ва кӀвалин тапшуругъар тамамарунин гереквили гзаф дуьшуьшра кьадардилай артух галатунал гъизва. Тарсарилай фикир алудзавай машгъулатрикай жаванди къвердавай писдаказ кӀелунин себеб жезва. Идани, вичин нубатда, адаз чӀехибурун патай алава басрух гунал гъида. ИкӀ тахьун патал меслятар ихьтинбур жеда. КӀелунра аялрин алахъунрин тереф вири серенжемралди хуьх. Им абуруз уьмуьрдин агалкьун къазанмишун патал герек я. Жавандихъ кӀелунра гзаф вахт амукьун патал адаз гузвай кӀвалин тапшуругърин кьадар тӀимиларун кутугнава. Сагълам тӀуьнри ва физический упражненийри аялдиз къуватлуди ва четинвилериз дурум гудайди жез куьмекзава. Адаз и кар асантди тушир и девирда четинвилер алудиз хьун патал герек я. Эгер квез аялди репетитордивай кьадардилай артух тарсар кьабулзавайди аквазватӀа, абурун кьадар тӀимилара. ГьикӀ лагьайтӀа чӀехидавай хьиз, жавандивай четинвилер алудиз жедач: ам фад галатда.
+Гзаф дуьшуьшра гьам гуьгьуьлрин ва гьамни физический рекьяй жаванрин кефийрик фад хкӀада. Талукь тӀуьнар тахьайла ва чпин сагъламвилин гьакъиндай къайгъударвал чӀугун тавурла, абурук гьар жуьре азарар акатда. Адет яз, жаванрихъ къизгъин график жеда. Тарсарин арада абур ял ягъиз ва дуьздаказ тӀуьн кьабулиз ахкакьзавач. И себебдикди аялрив бес кьадар кифетлу шейэрни агакьзавач. Чпин бедендин гьакъиндай фикирар авуни жаванар, иллаки рушар бес кьадар тӀуьнар кьабул тавуниз мажбурзава. Рушарик чпин винел патан акунрин ва заланвилин патахъай къалабулух акатда. Идакайни анорексиядин (заланвал гадарун) ва я булимиядин (незвай затӀар къусмишун) себеб хьун мумкин я. Жаванрихъ стрессди иштягь ва ахвар квахьунал гъида. Сагълам тӀуьнар ва физический активвал тахьун лагьайтӀа, гзаф дуьшуьшра кьадарсуз куьк хьунин себеб я. Ихьтин гьалар аялди тӀуьнра кьакьан калорияр квай суьрсет, фаст-фуд ва газ квай хъвадай затӀар ишлемишзавайла арадал къвезва. ДИДЕ-БУБАЙРИ жаванриз сагъламвилихъ галаз алакъалу месэлаяр алудиз куьмек гун патал абурук уьмуьрдин сагълам къайдадин вердишвилер кутун лазим я. Аялдиз чешне къалуруналди, ам сагълам тӀуьнар кьабулунин, спортдал машгъул хьунин ва бес кьадар вахтунда ахвар авунин карда гьевесламиша. Жавандив герек кьадар кифетлу затӀар агакьзавайдахъ инанмиш хьухь. Аял патал балансламишнавай тӀуьнрин гьакъиндай къайгъу чӀугу. Гуьгьуьлдин ва физический рекьяй жавандин тереф хуьх. Ида аялдиз рикӀиз хуш текъведай гьар жуьре дуьшуьшрай экъечӀиз куьмекда.
+Ахтармишунри къалурзавайвал, чӀехибурун психика къайдадикай хкатай дуьшуьшрин 50% абур саки 14 йисан яшда авайла арадал къвезва. Жаванрин арада жезвай кьиникьрин пудай са пай депрессиядикди (гуьгьуьлар аватуникди) чпи-чеб кьинрихъ галаз алакъалу я. Гьавиляй куь аялдин гуьгьуьлар мукьвал-мукьвал дегиш жезватӀа, адаз ахвар тахьуни ва иштягь квахьуни тади гузватӀа чирун патал, куьне пешекардивай куьмек тӀалабун лазим я. Аялрихъ чпи-чпиз къимет гунихъ ва чеб-чпихъ инанмишвилихъ галаз алакъалу месэлаяр арадал атун мумкин я. Жува жуваз агъуз тир къимет гун ва, идаз акси яз, артуханвал къалурун гзаф дуьшуьшра аялдин винел патан акунрин нетижа я. Тарсарай агакь тавуни ва бажарагъдин агъуз тир дережадини жаванри чпи-чеб тухунин тегьер дегишарун мумкин я. Абуруз акӀ жезва хьи, гуя чеб бес кьадар хъсанбур туш. Депрессия (гуьгьуьлар аватун) жаванар патал хас ва виридалайни гзаф чкӀанвай психологиядин месэлайрикай сад я. Гьамишан стрессар себеб яз жаванрик къалабулух акатун мумкин я. Гуьгьуьлар дегиш хьунни лагьайтӀа, гз��ф дуьшуьшра аялди вичи-вич тухунин тегьерни пис патахъ дегишарда.
+Малум тирвал, са кьадар вахт идалай вилик чи райондин центральный больницадин кьилин духтурвиле Мария Акимовна Аскарова тайинарнава. Идалай вилик ада ина яргъал йисара акушер - гинекологвиле гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугваз, халкьдин арада лайихлу гьуьрмет къазанмишна. Райондин агьалийрин сагъламвал хуьнин карда къуй Мария Акимовнадихъ ва ам кьиле авай ЦРБ-ДИН вири коллективдихъ еке агалкьунар хьурай! Гьа икӀ жедайдахъ чна инанмишвалзава. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри вичи яргъал йисара 1-нумрадин АСОШ-ДА муаллимвиле кӀвалахай
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз адан хва Гьасаназ ва амай мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри пара кӀани хтул
+вахтсуздаказ кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз Газалиев Нариманаз ва амай мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Сад лагьай дагъустанви – РФ-ДИН фотохудожникрин член!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ И мукьвара ахцегьви машгьур шикилчи, гьеевескар эколог ва «ЦӀийи дуьнья» газетдин штатдик квачир корреспондент Юсиф Къудратович Саркаров РФ-ДИН фотохудожникрин Союздин членвиле кьабулнава, Мубаракрай! Адан фотояратмишунар уьлкведин дережада малум хьунал, абуруз дуьз къимет гунал ва махсус конкурсдин нетижада Ю.Къ. Саркаров сифте дагъустанви яз Россиядин пешекар фотохудожникрин гьуьндуьр тешкилатдиз кьабулун чна неинки Ахцегь райондин, гьак вири республикадин агалкьун яз гьисабзава. Ва и кардал лайихлудаказ дамахзава. Чи мурад адаз яратмишунин и рекье мадни еке агалкьунар хьун я.
+ТӀебии газдин котельнияр къайдадиз хкваш!
+И мукьвара Дагъустандин региондин «Все вместе» тӀвар алай социальный фондунин директор Селимхан Мирзеханов Ахцегь районда рабочий мугьманвиле хьана. Ина раймуниципалитетдин актовый залда ам активдихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Серенжемда райондин кьил Абдул-Керим Палчаева, муниципалитетдин руководстводи, КЦСОН-ДИН руководитель М.Агьмедова, УСЗНДИН руководитель М.Бабаева, образованидин управленидин ва яшайишдин хилен къуллугъчийри иштиракна. Селимхан Мирзеханов чиниз атунин мурад 2024-йисан 10-июлдиз Дагъустан Республикадин кьил Сергей Меликов телеф хьанвай аскеррин хизанрихъ галаз гуьруьшмиш хьанвай вахтунда ада лагьай критикадин къейдер, ихьтин хизанриз куьмекар гунин теклифар райондин идарайрин руководителрив ва яшайишдин хилен къуллугъчийрив агакьарун тир.
+Селимхан Мирзеханова къейд авурвал, фондунин мумкинвилер ишлемишуналди, телеф хьанвай аскеррин хизанрив асул гьисабдай куьмекар агакьарзава. Сифте нубатда им абуруз са миллионни 250 агъзур манатдин кьадарда региондин патай пулар гуниз талукь я. Идахъ галаз санал, моб��лизоватнавай агьалийрин хизанрив, региондин Кьилин буйругъдал асаслу яз, яшайишдин куьмек агакьарзава. Эгер СВО-ДИЗ фенвайбурухъ чпихъ куьмекдин игьтияж авай диде-бубаяр амукьзаватӀа, фондуни абурун патав физвай яшайишдин къуллугъчи тайинарзава. Ихьтин ксариз стационарда сагъарунин ва я медицинадин идарада реабилитациядин жуьреда медицинадин куьмек гунин рекьяй яшайишдин къуллугъни авун къалурнава. Гьар са хизандихъ кьилдин яшайишдин къулугъчи галкӀурнава. Абуру майишатда кӀвалахар кьилиз акъудиз, аялрин бахчадиз бицӀекар кьабулун патал документар туькӀуьриз куьмекзава ва икӀ мад. Райондин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева СВО-ДИН иштиракчийриз кьейидалай кьулухъ ганвай Жуьрэтлувилин ордендихъ галай удостоверенияр геж агакьзавайвилиз талукь месэла къарагъарна. Идалайни гъейри, гел галачиз квахьнавайбурун темадайни рахунар кватна. Гьайиф хьи, чпихъ галаз яргъал вахтунда са алакъани авачир аскерар чи районэгьлийрин арадани ава. Селимхан Салманхановича кӀватӀ хьанвайбурун вири суалриз жавабар гана, СВО-ДА телеф хьанвай иштиракчийрин хизанрин членриз вири жуьредин куьмекар гун хиве кьуна. Ада телеф хьанвай Игитрин хизанрихъ галаз адресный кӀвалах кьиле тухунин чарасузвилел яшайишдин хилен идарайрин руководителрин ва къуллугъчийрин фикир желбна. «Все вместе» ДРСФ-ДИН директор Селимхан Мирзеханова гуьруьшдал Сергей Алимовичан гафар рикӀел хкана. Ада лагьайвал, телеф хьанвай аскеррин хизанрин игьтияжрив дикъетдивди эгечӀун ва саналди тир алахъунар гьахълу общество яратмишунин рекьяй важиблу кам къачун я.
+Актовый залда гьар жуьре месэлаяр гьял авурдалай кьулухъ гуьруьш райондин кьилин кабинетда давам хьана. Ина Абдул-Керим Нажмудиновича багьа мугьмандиз Ахцегь райондин тарихдикай ктаб пишкеш яз гана. Селимхан Салманхановича, вичин нубатда, райондин кьилиз женгинин махсус серенжемдин везифаяр тамамарзавай вахтунда уьлкведин итижар хуьдайла телеф хьайи игитриз талукьарнавай ва вич фондуни акъуднавай ктаб пишкешна.
+29-июлдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание, сифте гаф рахуналди, Ахцегь раймуниципалитетдин регьебер Абдул-Керим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Сифте нубатда, ада залдавайбурун дикъет СВО-ДА жуьрэтлувилелди къуллугъзавай чи ватанэгьлийрин хизанриз алакьдай гьуьрмет-куьмек авун лазим тирдал желбна.– Хуьруьн чкада, гьелбетда, кӀвалахдин чкайрин кьитвал гьиссзава. Республикадин Кьил Сергей Меликова тапшурмишнавайвал, чна, сифте нубатда, СВОДА гъиле яракь аваз Ватан хуьзвай игитрин хизанрин векилриз къуллугъар гана кӀанда. Гьавиляй райондин идарайрин руководителрал вакансия ачух хьанмазни райадминистрация хабардар авун кӀевелай тапшурмишнава, – таъкимарна райондин кьили. Йикъан кьве лагьай месэладай – районда яшайишдин объектар 2024-2025-йисан зулун ва хъуьтӀуьн шартӀариз гьазур хьунин гьакъиндай – гаф райадминистрацияда экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовади къачуна. Ада къейд авурвал, 29-июлдиз РД-ДИН Правительствода эверай совещаниедал чкайрал идарайрин котельнияр кардик кутун патал са жерге кьетӀи тапшуругъар гана: котельнийрал кӀвалахзавай фялейри чпин пешекарвилин дережа хкажзавай курсар кӀелун (пожарный хатасузвал таъминарун патал им 3 йисан къене садра истемишзавай кар я; котельнийра газдин пичерал хатасузвал хуьнин прибор – газоанализатор эцигин; райондин вири идараяр, ток хкатайтӀа лагьана, электроэнергиядин игьтиятдин агрегатрал таъминарин; кудай тӀебии газдин къуллугъдин идарадихъ галаз цӀийи кьилелай икьрарар кухтӀан. Мумкин тир пожаррин ва маса татугайвилерин вилик пад кьун, яни хатасузвал хуьнин истемишунрал амалун патал и крар гъилевай йисан 1-октябрдалди авуна къахкъудна кӀанзава. Фариза Надировнади залдавайбурун фикир мад са месэладал желбна. «Эхиримжи вахтунда налогрин буржар вахкуник юзун акатнаватӀани, идарайрал 47700 манат эменни-малдин налог алама. Июлдин вацра СП-РА жемятди чпин чилин участокар ва капитальный эцигунар (ОКС) актуализироватунин месэлани хъсандиз тешкилнава: 158 чилин участокар ва 45 ОКС регистрация авунва. Гъилевай йисан план чилин участокрин гьакъиндай (1618 участок) 79% ва ОКС 67 процентдин ацӀурнава», – алава хъувуна ада. Райадминистрациядин хуьруьн майишатдин хилен начальник Леонард Атлуева нубатдин сеферда агьалийрин хсуси майишатра (ЛПХ) кӀвалахрин дуьз гьахъ-гьисаб кьиле тухуз хьунин мураддалди электронный похозяйственный ктабар (ЭПК) кутунин лайихлувилерикай лагьана. Къведай 2025-йисуз Дагъустанда федеральный «Кавказ» рекьин Хасавюртдин ва Махачкъаладин арада авай мензил капитальнидаказ ремонтна ва гегьеншарна куьтягьдайвал я. Росавтордин пресскъуллугъди хабар гузвайвал, ремонтдин кӀвалахар и трассадин 739 далай эгечӀна 754 километрдал кьван мензилда кьиле тухузва. И рехъ гьерекатдин кьуд полосадал кьван гегьеншарда.
+Гьар юкъуз саки 30 агъзур кьван автомашин физва. Ремонтдин кӀвалахар куьтягь хьайила, ина гьерекатдин хатасузвилин дережа хкаж хьун гуьзлемишзава. И рехъ гьеле 2022-йисан майдилай ремонт ийиз эгечӀна. Къейдзавайвал, икьван чӀавалди Хасавюрт районда рекьин 5 километрдин участок ремонтнава. И рекье чпяй яд физвай 19 труба, 231 шалман дегишда, автобусдин ругуд остановка туькӀуьрда, гьакӀ яхдиз фидай дорожкаяр ва тротуарар тадаракламишда.
+Гатфарин призывдин кампания, адет хьанвайвал, алай йисан апрелдиз башламишна июлдиз куьтягь хьана. Чи республикади жегьил гадайриз армиядин жергейра къуллугъиз эверунин рекьяй тапшуругъ 100 процентдин тамамарнава. И жигьетдай кьиле тухванвай кӀвалахдин нетижайрикай РД-ДИН военный комиссар Дайтбег Мустафаева суьгьбетна. Адан гафаралди, и кӀвалах лап хъсандиз тешкилайбурук Махачкъаладин, Буйнакскдин ва Буйнакский райондин, Къизлярдин, Южно-Сухокумскдин ва Къизляр райондин, Казбек, Гумбет, Кьурагь, СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай, Сергокъала ва Акуша районар, Хасавюрт шегьер, Новолак ва Хасавюрт районар, Дербент шегьер, Дербент район, Дагъустандин Огни ва масабур акатзава. РД-ДИН Кьил Сергей Меликова и месэла агалкьунралди тамамарай муниципалитетрин руководителриз чухсагъул малумарна ва вилик квай призывдин кампания тешкиллудаказ тухунин рекьяй тапшуругъар гана. Россиядин Миноборонади са шумудра къейд авурвал, призывникар СВО-ДА иштиракун патал желбдач.
+Ахцегь райадминистрациядин къарардалди «Ахцегь район» МРДИН гимндин проектдин текст ва гьава (музыка) хкягъун патал яратмишунин ачух конкурс малумарнава. Ачух конкурсдин вири шартӀарихъ галаз квевай райадминистрациядин официальный сайтдин «Постановление» разделдай таниш жеда. Гимндин проект яратмишунин кӀвалахар 25-июлдилай 26-августдалди кьабулзава. Куь теклифар ФИО, яшамиш жезвай чка къалурна ва
+лишандик кваз агъадихъ галай адресриз ракъура.
+Жаванрихъ галаз менфятлудаказ алакъаяр хуьнин сирер
+Истерикаяр (къизмиш хьунар) ва гуьгьуьлар садлагьана дегиш хьун жаванрин арада мукьвалмукьвал дуьшуьш жезватӀани, и яшда авай аялрихъ психологиядин месэлаяр аваз хьунин тек са шагьидвал туш. Ихьтин месэлайрин лишанар тайинарун регьят тахьун мумкин я. Гьавиляй и кар патал бязи дуьшуьшра пешекардин куьмек герек къвезва. Гзаф дуьшуьшра уьмуьрдин сагълам къайдади ва жавандихъ галаз адан месэлаяр гьялуни адаз депрессиядин вилик пад кьаз куьмекда. Эгер аялдин гуьгьуьлар мукьвал-мукьвал дегиш жезватӀа, пешекардивай куьмек тӀалабна кӀанда. Бязи вахтара жаванди вич анжах кӀвале авайла писдаказ гьиссда. Гьа са вахтунда дустарин арада ва я школада авайла ада вич лап хъсандиз ва виридак какахьнаваз тухуда. И дуьшуьшда аялди вич гьикӀ гьиссзаватӀа чирун патал жавандин муаллимрихъ ва дустарихъ галаз суьгьбет ая. Эгер идалай кьулухъни къалабулух патал себеб амукьзаватӀа, серенжемар кьабула. Жавандин гьиссер гьисаба кьун тавунин гьалар арадал гъимир. Ида гьалар къизгъинарун мумкин я. Аял квехъ галаз алакъаяр хуьнин рекьяй гьевесламиша. Куьн чебни адахъ галаз рахух. Эгер жавандиз квехъ галаз рахаз четин ятӀа, и кар патал инсанар алачир чка жагъура.
+Соцсетар пайда хьуни инсанрин арада авай алакъаяр хейлин дегишарнава. Интернетди иллаки жаванриз таъсирзава. Абурувай сятералди телефонрай рахаз, соцсетра кхьинар, гьакӀни гьар жуьре къугъунар ийиз жеда. Интернетдал кьадарсуз гзаф машгъул жезвай жаванрихъ, адет яз, дустар тӀимил ава, абурун социальный уьмуьрни акьван итижлуди ва активныйди туш. Абуру асул вахт текдаказ мониторрин вилик кечирмишзава. Интернетдилай аслу хьуни жаванрин физический активвални тӀимиларзава. Идани уьмуьрдин сагъламди тушир къайда арадал гъизва. Кьадарсуз гзаф Интернетда хьуни жаван тарсарай агакьуниз писдаказ таъсирзава. Теклифар агъадихъ галайбур жеда: Эгер жаванди компьютердихъ гзаф вахт кечирмишзаватӀа, им лагьай чӀал туш хьи, ам Интернетдилай аслу хьанва. Амма аял компьютердихъ жезвай вахтуникай адавай вич патал мадни хийирлудаказ менфят къачуз жедай. Гьа са вахтунда жавандиз Интернет ишлемишунал къадагъани эцигмир. Ида анжах гьуьжетрал гъида. Идан чкадал хва ва я руш маса крарал машгъул хьун гьевесламиша. Гьелбетда, квевай аялдал гуьзчивал тухуз жеда, амма аквадай гьаларай, ада и кар къайидаказ яни разисуздаказ кьабулда. РикӀел хуьх, гила ам бицӀек туш ва жавандиз масадалай аслу тушиз къарарар кьабулдай ихтияр ава. Аялриз дуьз къарарар кьабулиз куьмек це, амма садрани абурун патахъай и кар кьилиз акъудмир. Жаванар маса инсанрихъ галаз жанлу алакъаяр хуьниз мажбурдай серенжемар тешкила, месела, хизанвилелди нянин тӀуьнар. КӀвале электроника ишлемишунал сергьятвилер эциг. Месела, жавандиз мобильный телефон ишлемишун къадагъа ийизвай сятер тайинара. Идахъ галаз санал, жавандиз ксудай кӀвале (спальняда) телефон хуьдай ихтияр гумир, вучиз лагьайтӀа и карди адан ахварин режимдиз зиян гун мумкин я.
+Регьимсузвал иллаки гзаф гадайрин-жаванрин арада малум я. Абурун мышцаяр, буй артух, сес векъи жезва. Идалайни гъейри, и яшда абуру гуьгьуьлрин (эмоцийрин) рекьяй мадни гзаф зайифвал къалуриз эгечӀзава. Жаванар школада мукьвал-мукьвал ккӀунрик экечӀда. Мадни пис кар ам я хьи, абуру таяр туьшерал ягьанатар ийиз эгечӀун мумкин я. Им чӀехи месэладиз элкъуьнин къурхулувал ава. РикӀел хуьн лазим я хьи, жаванар чӀуру компанияда гьатун ва абуру законсуз гьерекатарни авун мумкин я.
+Жаванрин садлагьана дегиш жедай низамди гзаф дуьшуьшра пис нетижайрал гъида. Виридуьньядин здравоохраненидин тешкилатдин делилралди, гьар йисуз дуьньяда таяр-туьшерин патай гуж гъалиб авунрикди 180 жаван телеф жезва. Ингье гьавиляй куьне куь аялрик патав гвай инсанрив регьимлудаказ ва дикъетлудаказ эгечӀдай ерияр кутур. Ида мумкин тир агрессиядин дуьшуьшрин вилик пад кьада. Алкоголь ва хаталу маса шейэр, месела, яракьар жаванрин гъиле гьатдайвал ийимир. Аялдиз чарадан гьайиф чӀугваз чира. И карда адаз хъсан чешне къалура. Аял регьимсуз фильмайривай, ктабривай ва телепередачийривай къерех ийиз чалишмиш хьухь. ГьикӀ лагьайтӀа адаз и яшда хъсандан ва писдан тафаватлувал гьеле чидач. Пис гуьгьуьлар (эмоцияр) алуддай жуьре яз аялдиз спорт ва физический упражненияр теклифа. Ахпа ам а кардин гъавурда акьада хьи, жуван хъел къалурдай кутугай жуьре жагъайтӀа, хъел атун адетдин кар я.
+Са мус ятӀани куьнни жаванар тир. Амма куь аял жаванвилин яшдиз гьахьнамазди квез акӀ жезва хьи, гуя жаванрин гьакъиндай квез эсиллагь са затӀни чизвач. Гъавурда акьуна кӀанда хьи, куь жаван расалмиш жезвай крар квез са мус ятӀани вири акунвайбур я. Куьн дикъетлу хьухь ва жаванди вуч гьиссзаватӀа, гъавурда акьаз чалишмишвал ая. Ида хейлин месэлаяр алудиз куьмекда.
+РД-ДИН Минстройдин делилралди, «Южный» микрорайондин мастер-план кьилиз акъудуниз 66 миллиард манатдин къимет ганва. И проектдин бинедаллаз тахминан 365 агъзур квадратдин метрдин яшайишдин фондунин ва 270 агъзур квадратдин метрдин коммерциядин фондарин эцигунар кьиле тухун фикирдиз къачунва. Виликдай федеральный ведомстводин ихтиярда авай чил республикадив ДОМ.РФ механизмдай вахкана. Исятда цӀийи микрорайон патал герек тир инфраструктура яратмишунал активный кӀвалах кьиле тухузва. Гьа са вахтунда гьуьлуьн патав гвай «Аваин» микрорайондин мастер-план кьилиз акъудунин къимет 35 миллиард манатдиз барабар я. Виликан карьердин территорияда саки 133 агъзур квадратдин метрдин яшайишдин фондунин ва 95 агъзур квадратдин метрдин коммерциядин фондар эцигун фикирдиз къачунва. И виликан карьердин территорияда общественный мензил къулайдиз туькӀуьрун Россияда сифтеди тир тежриба я. Къейднавай проектдин кьетӀенвал ам я хьи, шегьердин уьмуьр патал къулайсуз райондикай шегьерэгьлияр патал фикир желбдай культурадин центр жеда ва ада шегьер вилик тухуниз таъсирда. Гьа икӀ, проектрин умуми къиметди 100 миллиард манатдилай гзаф тешкилда. Идани Дербентда яшайишдин эцигунар вилик тухунин ва шегьердин среда хъсанарунин рекьяй гьайбатлу планрин гьакъиндай шагьидвалзава.
+Алай йисан 25-28-июлдиз яргъалди чӀугур къати марфар къуникди ва селлер атуникди районда зиянар хьанва. Ингье ЖКХ-ДИН Управленидин пешекарри райондин маса къуллугърихъ галаз санал райцентрадай Къурукаларин хуьруьз физвай Лай участокдин рехъ селдин амукьайрикай михьна. Булдаказ къвазвай марфари чи райондин къуллугърин ва агьалийрин мягькемвал ахтармишун давамарзава. Саналди чна гьихьтин хьайитӀани четинвилер алудда ва вири месэлаяр гьялда. Райондин кьил Абдул-Керим Палчаева рехъ къванерикай ва селдикай энгелвал авачиз михьунин карда куьмекар гайи вири къуллугъчийриз ва къуллугъриз чухсагъул лугьузва. Къати марфар къуникди Самур вацӀ ва адан хилер къерехрай акъатна. Идани Ахцегьрин РЭСДИН энергетикадин инфраструктура патал четин гьалар арадал гъана. Гьа икӀ вацӀ гзаф хьунин нетижада са шумуд энергообъектдиз зиянар хьана: анкердин кьве даях ярх хьана, мадни пуд даях хаталу гьалда ава. Шиназдихъ ва са жерге маса хуьрерихъ галаз машиндин алакъа атӀана, анра махсус къуллугъри кӀвалахзава. Ида «Лучек» подстанциядай энергоснабжение хкудунал гъана. Рутул райондин Агъа Къатрух, Вини Къатрух ва Аракул хуьрера энергоснабжение амач. Идалайни гъейри, тӀебиатдин бедбахтвилери «Рутул» подстанциядал алай 2-фидердин энергообъектриз зиянар гана. Нетижада Хъуьлуьдрин хуьруьз къвезвай ток сергьятламишнава. Мукьвара РД-ДИН энергетикадин ва тарифрин министр Марат Шихалиеван регьбервилик кваз Дагъустанда агьалияр электроэнергиядалди таъминарунин хатасузвилиз талукь Штабдин заседание кьиле фена. Ведомстводин телеграм-каналди хабар гузвайвал, мярекатдал июндин вацран нетижайриз ва гатун амай кьве вацран планриз талукь месэлаяр веревирдна. Чешмеди къейдзавайвал, «Россети Северный Кавказ» - «Дагэнерго» компаниядин делилралди, алай йисан июндин вацра республикада эквер хкатай саки 900 дуьшуьш арадал атана. Им, алатай йисан и муддатдив гекъигайла, 36 процентдин гзаф я. Кьилди къачуртӀа, умуми гьисабдикай 121 дуьшуьш Махачкъалада арадал атанва, и рекъемни, алатай йисан июндин вацран нетижайрив гекъигайла, 12 сеферда гзаф я. Идалайни гъейри, пландин бинедаллаз кӀвалахар кьиле тухудайла, 630 сеферда эквер хкудуниз мажбур хьана, абурукай 73 сеферда - Махачкъалада. «Россети Северный Кавказ» - «Дагэнерго» компаниядин векилдин гафаралди, цӀи энергокъурулушда цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин кӀвалахар кьиле тухвай муниципалитетра эквер хкатай дуьшуьшар лап тӀимил хьанва. Заседанидал М.Шихалиева иштиракчийрин фикир агьалийрихъ галаз алакъа хуьнин кардални желбна. Адан гафаралди, пландин бинедаллаз эквер хкудзавай вахтуникай, кьиле тухузвай кӀвалахрикай, аварийрин гьалара эквер хкатайла, гьахьтин дуьшуьшрин себебрикай ва, эквер хкатайла, кьиле тухузвай ремонтдин кӀвалахар акьалтӀардай вахтуникай агьалийриз, энгел тавуна, хабар гун важиблу я.
+Чи уьлкведа 1616-йисалай башламишна къенин йикъалди тенбек ишлемишзава. 1634-йисуз тенбек чӀугвазвайбур себеб яз Москва шегьерди цӀай кьуна. Нетижада Россиядин пачагь Михаил Романова и набатат ишлемишунал къадагъа эцигна. Къадагъа чӀурзавай инсанрин нер, я туштӀа япар атӀузвай, бязи вахтара абур Сибирдиз суьргуьн ийизвай. Алай девирда ВОЗ-ДИ тенбек наркотик я лагьана тестикьарнава. Къенин юкъуз дуьньяда 60 жуьредин тенбек экъечӀзава, ам чӀугвазвайбурун кьадар 1,1 миллиард касдив агакьнава. Тенбекдин гумадикай химиядин гзаф зарарлу шейэр жагъанва. Ахтармишунар кьиле тухвайла малум хьайивал, абуру садани инсандин сагъламвал мягькемарзавач. Тек са йисуз пӀапӀрус чӀугвазвайбурун гумадихъ галаз гьавадик 700 агъзур тонн синильный кислота, 600 агъзур тонн аммиак ва 600 агъзур тонн никотин акатзава. Ам къалиянчийрин сарарал ва тупӀарал хъипи шкьакь хьиз ацукьзава. Идалайни гъейри, тенбекдин гумадик наргимиш, гугуртлу водород, радиоактивный элементар ва масабур ква.
+Тенбекдин гум машиндин трубадай акъатзавай гумадилай 5 сеферда зегьерлу я. Вични рак ва дакӀар кӀевнавай кӀвале адан хаталувал иллаки гзаф жезва. И вахтунда кӀвале ацукьнавай инсанрин жигерриз нефес къачудайла гьавадихъ галаз тенбекдин 80 % гумни физва. Духтурри тестикьарзавайвал, пӀапӀрус чӀугвазвай инсандин уьмуьрдикай адетдин бегьерлу 22 йис квахьзава. ПӀапӀрус чӀугун гьар гьи яшда авай инсанриз хьиз, иллаки кӀвачел залан дишегьлийриз пис зиян я.
+Къенин юкъуз дуьньяда пӀапӀрус чӀугуниз килигна гьар 13 секунддилай 1 инсан рекьизва. Дуьньяда машгьур алимри тухванвай ахтармишунри шагьидвалзава хьи, 30, 40, 50, гьатта 60 йис хьайилани пӀапӀрус чӀугвадай хесет хкудай инсандин уьмуьр 10 йисалайни гзаф яргъи хъижезва. Гьуьрметлу стхаяр, Аллагь-Таалади, адан эхиримжи Пайгъамбарди (с.а.в.) гьарамнавай затӀарикай куьн яргъа хьухь!
+ША, ЧУН НИКОТИНДИН КЪАРМАХРАЙ ЭКЪЕЧӀИН Хъипи хьана тупӀар, сарар, сагъ техжедай къачуз азар, Ачухай чаз майдан, базар, барбатӀ хьуй ви макан, пӀапӀрус!.
+Эхиримжи йисара пӀапӀрус чӀугвазвай ксарин кьадар къвердавай артух хьун гьайиф къведай кар я. ПапӀрусди гузвай зиян ашкара ятӀани, арадал атанвай гьалари къалабулух кутазва. Ам себеб яз вахтсуз дуьньядилай физвайбурун кьадар къвердавай гзаф жезва, адан чӀуру таъсирдик инсанар ажалсуз рекьизва. ЯтӀани и чӀуру хесет дуьньядин вири пипӀериз чкӀанва. Алай вахтунда акси яз телевидениедин экранрайни къалурзавай кинойрик, тамашайрик сиве цӀай квай пӀапӀрус аваз рахазвайбурни гзаф хьанва. Гъиле тапанчи, сиве пӀапӀрус!... Инсандин бейни чӀур ийиз, сиве цӀай авай иблисар хьиз къалурзава. На лугьуди абуру шекер-вирт фитӀинзава, гьатта мультфильмайрани кваз. Бес и кар чи акьалтзавай несилдизни аквазвачни? Ава! Артухлама пӀапӀрус чӀугвазвай духтурар, муаллимар себеб яз школайра 12, 14 йисаз акъатнавай аялрини абурулай чешне къачузва. Гьич са касдини пӀапӀрус вичин чандиз къаст хьун патал сиве кьазвайди туш. Сад лагьайди, ам а кардин гъавурдик квачиз (насигьат гузвай рекьерни агал хьайила, пӀапӀрусди уьмуьрлух гузвай зиян фикирдиз къвезвач) са кеф патал гумар цавуз акъудиз вичикайни итим жезвайди къалуриз алахъзава ва гьакӀ пӀапӀрус вуч шей ятӀа, ахтармишни ийизва. ПӀапӀрусдизни кӀанзавайди жегьил-жаванди сиве кьадай са багьна я. Гьуьрметлу жегьилар! За квез и хумадикай куьн патал кхьинин себебни ам я хьи, хер акурди хирен устад жеда. Заз куьнни зун хьиз, кӀеве гьатна, рекьяй акъатна кӀанзавач. И чӀуру хесетдик зун жувалай чӀехи юлдашрини кваз тенбекдин гумар фтӀиниз вугуз, гужуналди вердишна. Ахпа чпиз папӀрусар жагъура лугьуз тапшуругъарни гуз хьана. Залай алатрай лугьуз за абурун буйругьар тамамариз, акваз-акваз жувни кӀевелай папӀрусдин къармахра гьатна. Адалатсуз угърашри анаша кутуна ацӀурнавай папӀрусарни чинеба сиве вугай вахтарни хьана. Йифиз ва юкъуз пӀапӀрус чӀугвадай кьван дуьз 11 йисан къене зун чандивай хьана. Эхирни къаст эцигна за а зегьер гадарна. Иблисдин желедай экъечӀун нилай хьайитӀани алакьдай кар туш. Жуван хамуналди ахтармишай папӀрусдин зиян духтурдилайни хъсан чир хьана. Гила зи патай квез веси хьуй, гьуьрметлу жегьилар, за мад сеферда квез тикрарзава. ПӀапӀрус чӀугвазвай касдикай куьне дуст кьамир. Ерли пӀапӀрус лугьудай затӀ куьне сивикни хкӀамир. Адан никотиндини-байгьушди куьн уьмуьрлух бамишиз рекьяй акъудунилай алава, адан агъу-тӀарунди, жигерар уьмуьрлух харабда. ФАД-ГЕЖ, сагъ техжедай ракдиз элкъведа!.. Гьуьрметду диде-бубаяр! Аял кьепӀина амаз, дана епинамаз вердишна кӀанда. Хизанда аял гузчивиликай хкудайла ада насигьат хкьадач. Тербиясуздаказ чӀехи хьайи аялар пaпӀpycap чӀугвадай, ички хъвадай, чуьнуьхардай, къумар къугъвадай рекьера гьатда. ЧӀуру рекье гьатай аял, гуьгъуьнай дуьз рекьиз хкун гзаф четин жеда. Дана квахьайла хизан вири пехъни-хел хьана адахъ къекъвез жеда. Гада йифен вахтунда чӀуру дустарихъ галаз гьина аватӀани чин тийиз къайгъусуз хьун гьихьтин кӀвалах я? Гила за квез са аламатдин кьиса ахъайда. Куьн хъсандиз зи гъавурда акьада.
+(ХЬАЙИ КАР Я) Вун чӀугварбур жеда пашман, эхир жеда вакай душман, Бедендиз вун тӀал я яман, икрегь хьана дакӀан, пӀапӀрус!
+Ахцегьрин базардин кьилел алай чи куьгьне кӀвалерин кӀаник квай цура чна са йис тамам хьанвай жунгав хуьзвай. Гьар юкъуз вацӀал тухуз яд гуз, чна ам агъа кьерез ачухзавай. Алаф, ярма гуз хуьзвай жунгав герен-герен базардин къенез гьахьна, тахтарин арайрани кваз тӀиш къекъуьриз акурла, бубади ам анай ахкъудиз фена. Вич лугьумир, данади папӀрусрин кьатар агагъиз незвайди акур буба мягьтел хьана амукьна. Яъ, – лагьана бубади, – им вуч аламатдин кар я, заз аквазвайди!?. Дана вилик кутуна цуриз хкана, рак агална.
+Июлдин эхирра Смугъулрин хуьре мини-футболдай республикадин дережадин турнир кьиле фена. Ам СВО-ДА телеф хьайи чи аскерар-районэгьлияр рикӀел хуьнин лишан яз тешкилнавай. Турнирда Махачкъаладай, Дербентдай, Шамхалдай, Кьасумхуьряй, Кьурагьай, Ахцегьай тир ругуд командади иштиракна. Спортдин серенжемда 40 ва гьадалайни гзаф яшар хьанвай футболистри иштиракна. Турнирдин тешкилатчияр яз Мегьамед Ханларович Алишев ва Ашукь Алихан экъечӀна. Идахъ галаз санал, спонсорвилин куьмек гьакӀ райондин кьили, Имам Яралиева ва Мамед Абасовани гана. Мегьамед Алишев: – чи стхайрин къамат рикӀел хуьнин лишан яз ихьтин турнир кьиле тухунин карда заз еке куьмек гайи вири инсанрин адресдиз чухсагъулвилин келимаяр лугьуз кӀанзава. Кьилдин чухсагъул за турнир бегьем хьайидилай кьулухъ вири спортсменар вичин ресторанда кьабулай Жигерхан Сулеймановаз, райондин руководитель Абдул-Керим Палчаеваз лугьузва. Ам къейднавай турнир кьакьан дережада аваз кьиле фин патал гьа сифте йикъалай датӀана алакъада авай. Смугъулрин хуьруьн кьил ва чкадин школадин директорни мугьманар чимидаказ кьабулунай, абуруз тӀуьнар тешкилунай тариф авуниз лайихлу я. Райондин футболдин «Ахцагь» школадин директор Камил Гьажиева турнирдин судьявилин везифаяр устадвилелди тамамарна. Ахцегь районда Мегьамед Алишева футболдин ветеранрин турнир (40+) галаз галаз кьиле тухуз им кьвед лагьай сефер я. Алатай турнир ада Къурукаларин хуьре тешкилнай. Смугъулрин хуьре кьиле фейи турнирда вири саналди 60 далай артух спортсменри иштиракна. Турнирдин нетижайрай, 1-чка Д��рбент шегьердин командади кьуна. 2-чкадиз Кьасумхуьруьн, 3-чкадизни Махачкъаладин спортсменар лайихлу хьана. Турнирдин иесияр тир ахцегьвияр 4-чкадал акъатна. Турнирдин виридалайни хъсан футболист яз Ахцегьрин хуьруьн командадай тир Малали Малалиев гьисабна. Кьиле фейи спортдин серенжемда райондин руководстводи, общественностдин векилри, аскервилин частунин командирди иштиракна.
+Аялриз гатун лагерра сугъул тушир
+Чпин бинейраллаз аялрин лагерар ачухнавай школайра мумкин тир пожаррин вилик пад кьунин ва террористрин гьерекатрикай хуьнин шартӀар таъмин тир. Еке фикир лагерра аялрихъ галаз кӀвалахзавай педкадрайризни къуллугъдин персоналдиз гузвай. Аялрин лагерра кӀвалахун патал Ахцегьрин 3-нумрадин ва Луткунрин школайрин тербиячийри Махачкъалада пешекарилин дережа хкажунин курсар кӀелна. Вири и месэлайрал Роспотребнадзордин, къайдаяр хуьдай органрин, образованиедин управленидин къуллугъри гуьзчивал тухуз хьайивиляй лагерри чпин кӀвалах гьич са кими-эксиквални авачиз кьиле тухвана. Ял ягъай аялар ва абурун диде-бубаяр пара рази яз амукьна. Экуьнин кӀуьдан зуралай нисинин кьведалди лагерра жезвай аялриз мумкин тир вири къулай шартӀар таъминарна. Гьар са аялдиз йикъа 118 манатдин гьисабдай аялрин организмдин игьтияжар фикирдаваз кьведра чими ва кфетлу тӀуьнар гузвай. Милли тарих, хайи тӀебиат ва бубайрин хъсан адетар чирун патал мукьвал-мукьвал тематический важиблу гуьруьшарни мярекатар ва хайи дагълариз сиягьатар тешкилзавай. Футболдай, волейболдай, тӀамайрай ва спортдин маса жуьрейрай акъажунар кьиле тухузвай. Лагерра аялрин патав чпин концертар гваз РДК-ДИН гьевескар артистарни къвезвай. 18-июлдин экуьнахъ чна Луткунрин школадин «Къайгъударвал» («Забота») лагердал кьил чӀугурла, аялри ашкъилудаказ физзарядка ийизвай. «Чи лагерда аялрин гьар са югъ гьа ихьтин зиринг физзарядкадилай эгечӀзавайвиляй абуруз хъсан иштягьни къвезва ва яргъи югъди кефиярни кӀумбар жезва. Фу тӀуьрдалай кьулухъ чна абур райондин пожарный частунин (ПЧ50) кӀвалахдихъ галаз танишарда. Накь абур Ахцегьрин музейдиз фена, адалай вилик дагъдиз сейирна. Куьрелди, гьар юикъуз аялриз са итижлу серенжем ава. Экскурсиядиз физ дакӀанбуру чкадал алава образованиедин ркьяй вичин рикӀиз хуш са кружокда иштиракзава. Аялриз ина хъсан дустар жагъизва…», – суьгьбетна чаз Луткунрин школадин директор Заур Мегьамедова. Аялрин йикъан вахтунин лагеррин кӀвалахдин жигьетдай чна Ахцегь райондин образованиедин Управлениедин начальник, филологиядин илимрин кандидат Халидин Эльдаровахъ галазни суьгьбетна. – Аялвал – им инсандин уьмуьрда, лугьурвал, личность арадал гъизвай кьетӀен вахт я. Гатун каникуларни – им кӀелунин алатай ва вилик квай йисан арадавай муьгъ я лагьайтӀа жеда. Гьавиляй аялдив менфятлудаказ ял ягъиз, сагъламвал мягькемариз, яратмишунин игьтияжар таъминариз тунин карда ихьтин лагеррихъ еке метлеб ава. Вири и крар фикирда кьуналди чна аялриз мумкинвилер гузва. Аялар куьчедин таъсирдикай хкудна хьиз, тежрибалу муаллимрин гуьзчивилик кваз абур спортдал, гьар жуьре кружокрал, художественный ктабар кӀелунал, багъри ерийриз сиягьатар авунал ва менфятлу маса крарал желбзава, – лугьузва ада.
+Играми хуьруьнэгьлияр! Чи гьуьрметлу муаллим Заида Исакьовна Гьасанова уьмуьрдай хъфена. Ам вич хайи йикъал анжах 11 югъ яшамиш хъхьанач. Къе, 2024-йисан 31-июлдиз адан 84 йис тамам жедай. Чаз виридаз Заида Исакьовна вичин къанажагълу вири уьмуьр школадиз гайи РДДИН лайихлу муаллим яз чидай. Гьа школада ам гьакъикъатдани бахтлу тир. Адаз вичин кӀвалах, ученикар ва абурун диде-бубаяр, кӀвалахдин юлдашар, вичин хуьр ва чун – хуьруьнэгьлияр сергьят авачир кьван кӀандай. Ам гзаф михьи рикӀ авай ва гьарайдиз гьай лугьудай инсан тир. Чаз чизвайвал, эхиримжи вахтунда Махачкъалада авай ам анжах са мураддал яшамиш жезвай – Ахцегьиз хтун ва чун вири ахкун, Ахцегьрин уьмуьрдиз гьахь хъувун. Низ чида, мумкин я, ам хайи кӀвализ, хайи хуьруьз хтуни са тӀимил хьайитӀани адан уьмуьр яргъи хъийидай. Амма и кардиз кьилиз акъатдай кьисмет хьанач… Чун вири Аллагьдин гъиле ава!
+Къе чна Заида Исакьовнадиз куьн – вичин хуьруьнэгьлияр сергьят авачир кьван кӀан хьуникай мад сеферда рикӀел хкун герек кар яз гьисабна. Инанмиш я хьи, къе икьван чимидаказ вич рикӀел хкунал адан руьгь шад жеда. Рагьмет хьурай вичиз!
+Играми хуьруьнэгьлияр! Къе хажалатдин ва рикӀел аламукьдай и юкъуз – Заида Исакьовнадин хайи йикъаз талукь яз чна мауллимдихъ галаз алакъалу фикирар ва вакъиаяр, ам хъсан гафаралди рикӀел хкиз кӀанзавай гьар садаз эвер гузва. Чна муаллимдикай куь фикирар адан электронный почтадиз
+ва я ватсапдиз: + 7-928-056-15-20-нумрадиз сообщенияр рекье тун теклифзава. И кардай чун квелай гзаф рази жеда. Идахъ галаз санал, З.И.Гьасановадин руьгьни квелай рази жеда! Куьн вири Аллагьди хуьрай!
+Гьуьрметдивди, Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин муаллимрин коллектив. Чи мухбир Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликова махсус серенжемда къуллугъзавай ксариз региондай гузвай пуларин кьадарар артухарнавайдакай хабар гана.
+«Гьуьрметлу дагъустанвияр! Къе чи уьлкве яваш-яваш вичин кьилин макьсаддив агакьзава, уьлкведин хатасузвал мягькем я, чи аялрин гележег умудлуди я. Чи рухвайри, стхайри СВO-ДА гъалибвилин югъ мукьвал авун патал чпелай алакьдай вири крар ийизва. Дагъустанвийрикай 11 касдиз Россиядин Игитдин тӀвар ганва. Са шумуд агъзур кас гьукуматдин шабагьралди къейднава. СВО-ДА Ватандин итижар хуьзвай вири халис игитар я. Чи кьилин везифа вуч я лагьайтӀа, абурун ва аскеррин хизанрин патахъай гьар йикъан къайгъударвал авун. Гьавиляй за икьрардин бинедаллаз махсус серенжемда къуллугъзавайбуруз региондай гузвай пулдин кьадар вад сеферда артухарунин ��ъарар кьабулна. Гила абурув 500 агъзур манат агакьда. Гила икьрар кутӀундайла, дагъустанвийриз санал 800 агъзур манат гуда. 500 агъзур - Дагъустанди, 195 агъзур федеральный бюджетдай ва 100 агъзур - шегьеррин, районрин гьисабдай. РикӀел хкун лазим я хьи, РФ-ДИН оборонадин министерстводихъ галаз икьрар кутӀунзавайбуру гьар вацра 204 агъзур манат мажиб къачузва. Идалайни гъейри, икьрар кутӀунна, къуллугъзавайбуруз, гуьгьуьллубуруз ва маса дережадин аскерриз хьиз, жуьребажуьре кьезилвилер талукь я. ГьакӀ абурун хизанризни. Абурувай чеб яшамиш жедай чкадай чилин участокни къачуз жеда. За са шумуд сеферда тикрарнай, махсус серенжемда иштиракзавайбур патал ам уьмуьрдин халис школадиз элкъвена. Вичиз кӀани вири - Ватан, республика, хайи кӀвал, диде-буба, аялар хуьн патал гъиле яракь кьунвай инсандикай виликанди хъжедач. Абуруз чпин вилералди хъсанвални писвал, инсанвални инсафсузвал, дуствални хаинвал, жуьрэтлувални зайифвал акуна. Гьавиляй чи Верховный Главнокомандующийди игитвилер къалурзавай къенин чи кьегьалар цӀийи элита тирдакай лугьузва. И гафарихъ галаз зунни рейсад я ва къуллугърал эцигдай вахтунда гьа и месэладиз фикирни гуда. Военный, буба хьиз, завай лугьуз жеда хьи, Ватандиз къуллугъ авун жегьил касдиз гуз жедай лап хъсан меслят я. Республикадин вири шегьерра ва районра агьалияр военный къуллугъдал кьабулунин пунктари кӀвалахзава. Дагъустандин пунктунин телефондин нумра –
+Гъалибчи жедай вахт алукьнава», – кхьена Сергей Меликова вичин телеграм-каналда.
+• Дуст кӀеве гьатайла чир жеда, игит – женгина…
+• Игит женгина чир жеда, зарафатчи гьуьжетра
+• Къеле къенепатай къачудайди я
+• Эгер женгинин регьбер рекьиз кӀанзаватӀа, сифте адан балкӀан йикь
+***• Аскерри женг чӀугвазва, генералрин тарифар ийизва
+• ВикӀегь полководецдиз зайиф аскерар жедач
+***• АцӀурнавай тфенгдикай садаз кичӀеда, ацӀур тавунвайдакай – вишдаз
+• Хъсан яракь хъсан я, пис рекьин юлдаш жедалди
+Саки кьве сеферда артух хьанва
+СВО-ДА телеф хьайи районэгьлийриз баннерар эцигна
+Ахцегьрин хуьруьн центрада муниципалитетдин властри женгинин махсус серенжемда телеф хьайи районэгьлийрин тӀварар ва шикилар алай баннерар эцигнава. Ингье 14 игитдин тӀварар: ахцегьвияр тир Ильясов Тамерлан Нариманович, Абдурагьманов Фаик Даниялович, Гьажиев Балагъа Мирзеагъаевич, Къантемиров Шихмегьамед Къазиагьмедович, Керимов Арсен Агьмедханович, Сулейманов Исмаил Султанагьмедович, Азизов Васиф Вагъифович, чепивияр тир Велиханов Мегьамед Мурадович ва Забитов Рафик Назимович, смугъулвияр тир Гьажиев Юсиф Назимович ва Агъакишиев Аваз Мегьамедович, хуьруьгви Ибрагьимов Эльдар Жаферович, цуругъви Сийдиев Артем Асланович ва кьакӀуви ТӀалибов Асрет Мисриевич. Райцентрдин агьалийри игитриз баннерар эцигунин тереф рикӀин сидкьидай хвена. «И кардин тереф за лап рикӀивай хуьзва. Вири гадаяр иг��тар я». «Чаз чи игитар чир хьун лазим я». «Инсанрин рикӀел аламукьун патал банерриллай гъейри мадни са вуч ятӀани герек я. Игитвилерикай суьгьбет авуртӀани хъсан я». Ахцегьвийрин патай чаз ингье гьа ихьтин гафарин ван атана. СВО-ДИН иштиракчийрин жуьрэтлувиликай ва кьетӀивиликай школайра, рикӀел аламукьдай вечеррал ва шадвилин линейкайрал чна гьеле яргъал вахтунда суьгьбетар ийида ва абур рикӀел хкида. Телеф хьанвай 14 районэгьлини жуьрэтлу ва кьегьал итимар тир. Абуру Ватандин эверуниз гьай лагьана, чи виридан хатасузвал патал чпин чанарин гьайиф атанач. Россиядин игитрин – женгинин махсус серенжемдин иштиракчийрин гьуьрметдай гьазурнавай баннерар Ахцегь Гьажидин тӀварунихъ галай куьчеда, «Набережный» багъдин патав эцигнава. Гьеле и мукьвара, рикӀел хуьнин Багъ ачухуналди, чна и игитар рикӀел хуьнин лишан яз жегьил къелемар цана. Абурукай гьар сад чпин тӀвар чир хьуниз ва рикӀел хуьниз лайихлу я. Гьи икӀ Россиядин Федерациядин Президент Владимир Путинани лагьанва.
+Июлдин эхирра «Ахцегь РАЙОН»МР-ДИН административный комиссиядин заседание кьиле фена. Анал хуьрерин къенепатан рекъер кутугай санитарный гьалда хуьниз талукь месэладиз килигна. Къейднавай месэладай комиссиядин секретарь Ф.Магьмудов ва Россиядин «Ахтынский» МО МВД-ДИН УОПДИН начальник К.Манатилов рахана. Абуру райондин вири хуьрерин агьалийри рехъ гузвай кимивилерал кӀватӀ хьанвайбурун фикир желбна. Ингье абур: машинар физвай рекьерал эцигунрин шейэр, малдарвилин амукьаяр кӀватӀун, ихтиярсуздаказ цин проводдик экечӀун. Инал экъечӀна рахайбуру мадни къейд авурвал, коммерциядин дараматар эцигзавай вахтунда абурун иесийри транспорт акъвазардай чкаяр тазвач. Ихьтин ксар общественный территорийриз гьахьиз чалишмиш жезва. Хейлин машинрин иесийри абур муькъверал, рекьерин къекъуьнрал ва дар чкайрал акъвазарзава, я тушни абуру суткадин вири вахтунда транспорт ихьтин чкайрал тазва. Нетижада абуру машинрин гьерекат четинарзава, ДТП-ЯР арадал гъидай хаталу гьалар яратмишзава. Иллаки жуьмядин капӀ ийидай юкъуз Ахцегьрин хуьруьн центрадай машинра аваз фин четин месэладиз элкъвезва. Ихьтин вири жуьре гьерекатриз талукь яз административный таъсирдин серенжемар кьабулиз жеда. Кьилди КЪАЧУРIА, заседаниедал машинар физвай рекьел эцигунрин шейэр (кирпичар) тунай Ахцегьрин хуьруьн агьали жерме авуна. Заседаниедин кӀвалахда райондин кьил Абдул-Керим Палчаева иштиракна. Ада къейд авурвал, сифте нубатда инсанар санитарный ва градостроительный законодательстводин истемишунрин гъавурда тун лазим я. – Эгер абуру къалурнавай кимивилер тайинарнавай вахтара арадай ахкъудзавачтӀа, анжах и дуьшуьшда ихьтин ксар жерме ийиз ЖЕДА.ЧПИ и месэладиз итиж ийизвай вири къуллугъри и рекъяй саналди кӀвалахна кӀанда,– алава хъувуна райондин кьили.
+Россиядин Федерациядин Государстводин Думади СВО-ДИН иштиракчияр ва абурун хизанрин членар эменнидин налог гуникай азадуниз талукь федеральный закон кьабулнава. Идакай Россиядин ФНС-ДИН Дагъустан Республикада авай Управленидин пресс-къуллугъди хабар гузва. ЦӀийи закондал асаслу яз, и кьезилвал агьалийрин агъадихъ галай жуьрейриз талукь жезва: Милли гвардиядин кьушунра, къенепатан крарин органра къуллугъзавайбуруз, СВО-ДИН зонада тайин месэлаяр тамамарзавай Силисдин комитетдин, МЧС-ДИН ва ФСИН-ДИН къуллугъчийриз, РФ-ДИН Яракьлу Къуватриз куьмекун патал талукь тир тешкилатриз желбнавай контрактникриз ва гуьгьуьллубуруз, винидихъ къейднавай ксарин хизанрин членриз, чуьруькдин зонада месэлаяр гьялзавай МЧС-ДИН къутармишдайбуруз. Ихьтин кьезилвал налог гузвайда хкягъуналди юзуриз тежедай эменнидин са объектдиз талукь яз гузва ва ам 2022-йисалай кардик акатнава. Эгер вичиз и кьезилвал къвезвай агьалиди налогрин органриз ам гунин патахъай арза ракъурнавачтӀа, ам маса госорганрин делилрин бинедаллаз автоматический къайдада кардик кутазва.
+Эхиримжи кьве йисан вахтунда Дагъустанда туриствилин маршрутрин кьадар саки кьве сеферда артух хьанва. – Эгер 2022-йисуз республикадиз къвезвай туристривай 90 турмаршрут хкягъиз жезвайтӀа, цӀи абурун кьадар 167 дав кьван хкаж хьанва, – идакай ТАСС-ДИЗ РД-ДИН туризмдин ва халкьдин художественный сеняткарвилерин рекьяй министр Эмин Мерданова хабар гана. Ада гьакӀни къейд авурвал, чеб гьеле фадлай инсанрин арада машгьур хьанвай Дербент, Сулакдин каньон, Салтадин чарчар, Къарадагъдин гуьтӀуь дерин кӀам, Сарыкум къумадин кӀунтӀ хьтин маршрутрихъ галаз санал чи республикадин мугьманри гьакӀ Ахцегь, Докъузпара, Гумбет ва Чарода райондиз финизни еке итиж ийизва. Къейд авун лазим я хьи, Дагъустан иниз къвезвай туристрин кьадар артух хьунин жигьетдай Россиядин регионрин арада виридалайни вилик ква. Эгер чи уьлкведа ковид азар гьатай девирдив гекъигайтӀа, алатай 2023-йисуз чи республикадиз атай туристрин кьадар 2,5 сеферда артух хьанва. Яни шаз чи республикадиз 1,7 миллион касдилай гзаф туристар атана. Ахцегь районда Гьукуматдин «Модернизация школьных систем образования» проектдин сергьятраваз 2-нумрадин АСОШДИН дарамат капитальнидаказ ремонтзава. Гьа са вахтунда райондин бюджетдай школадин гьаят аваданламишунивни эгечӀнава. «Ахцегь район» муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаеван гуьзчивилик кваз ремонтдин кӀвалахар 1-сентябрдиз, яни аялриз кӀелунин цӀийи йисан суварин савкьват яз бегьемардайвал я.
+Ша чна фаз, лежбердин зегьметдиз гьуьрметин!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ И мукьва Махакъалада аваз, са дишегьлиди, гуя адет тирвал атана, зир-зибилрин яшикрин патав къайгъусузвилелди гадарзавай баят фар акурла, лап жуваз регъуь хьана. «Якъин, хуьруьн чкада фу икӀ кӀвачерик вегьидачир, гьайванриз кьван хугудай» - фикирна за, адаз туьнбуьгьдай жуьрэт тахьана. РикӀе�� гьеле гъвечӀи макъамда рагьметлу Эмираслан бубади ахъаяй са кьиса хтана.
+Са хуьре Рустам лугьур кесиб лежбер яшамиш жезвай. Хизан хуьн патал ада пакамлай няналди бегдин къуьлуьн никӀе юкь какурзавай. Ял ядай декьикьайра ам вичин кесиб гьалдай гьикӀ экъечӀдатӀа лугьуз фикиррик акатдай. ИкӀ, зегьем рагъ авай са юкъуз гьелек хьана, тарцин кӀаник ацукьай итим хиялри кьада: «Эгер Аллагьди заз гъил хкӀур вуч хьайитӀани къизилдиз элкъуьрдай къуват ганайтӀа, и азиятдикай къакъатдай ва хизанни агьваллудаказ дуланмиш жедай». Садлагьана адан япарихъ адетдин тушир ван галукьда: «Я Рустам, ви мурад кьилиз акъатда. Квел кӀандатӀани эциг гъил, ам гьасятда къизилдиз элкъведа». Тажуб хьайи лежберди инанмиш тушир тегьерда патав гвай къванцел гъил вегьида – къван гьасятда кизилдиз элкъведа. Кьадарсуз хвеши хьайи ада, Аллагьдиз шукур гъана, вичи-вичик фикирда: «ГЬА-Н, гила зи бахт ачух хьана! Исятда шегьердиз фена, гьанал алай руг-къван къизилдиз элкъуьрна, вацӀун патав еке багъни галай са кӀвалер къачуда. ГьакӀ жуваз хъсан пек-партал, юргъва балкӀан ва кӀани кьван мал-хебни къачуна, кефиник дуланмиш жеда…». Гьа ихьтин фикиррик кваз къарагъиз кӀан хьайи Рустама галатун, гишинвал ва цихъ къарихвал гьиссда. «Ваъ, и гьалдаваз завай физ жедач. Сифте жував гвай са кьас мукашни фу неда», – лагьана а патал алай фу авай турбадал гъил вегьенмазни адакай къизил жеда. Яд хъваз кӀан хьайилани, сарарик къизил гьиссна, адак къалабулух акатна. «Бес гила за вучин, тӀуьн-хъун гьикӀ хъийида, яшамиш гьикӀ жеда?! Са грамм къизилни ишлемишиз таххьана къизилрин юкьва гишила рекьида хьи!», – къурху акатда адак. Азиятдик квай гьа и макъамда вич агалтнавай тарцел ацукьай са нуькӀрен сесиналди Рустама вилер ахъайда. Аквада хьи, вич таран сериндик ква, а патал туьрез ала ва яцарини секиндиз ацукьна гирнагъзава. Хиялрик кваз вич ахварал фейидан гъавурда акьада. КӀулай залан пар акъатна регьят хьайи хьтин дерин агь-нефес акъатда кесибдин хурудай. Къарагъна, сериндик квай гичиндай къарихдив яд хъвана, «Аллагьдиз шукур хьуй, им ахвар тирди» лагьана, ада цан цун давамарда. Фаз еке гьуьрмет авунин адет дуьньядин саки вири халкьариз авай лап куьгьнеди я. Археологри къалурзавайвал, гьеле 15 агъзур йис вилик къадим инсанри тварцин набататар – къуьл, мух, сил, гергер цаз ва адакай фу ийиз хьана. Чил гьялунин зегьметдин нетижадин суьрсетдилай вилик къадим инсанри кӀвачерик квай шейэр кӀватӀунал (собирательство) ва гъуьрч авунал амалзавай. Гуьгъуьнай фу яшайишдин вири дуьшуьшра инсанар тӀуьнал таъминарзавай асул суьрсетдиз элкъвена. Як, балугъ гьамиша жагъидачир ва абур яргъалди хуьз жедачир эхир. Клорийрални менфятлувилел гьалтайла емишарни салан майваяр, гьелбетда, кашайривни чранвай фаг гекъигиз жедач. Факай ихтилат кватайла, рикӀел гьакӀ чаз муаллимди са тарсуна къалурай Ватандин ЧӀехи дяведин вахтунда блокададавай гишин ленинградвийриз гуз хьайи 125 грамм чӀулав фу хкведа. Фаз кьетӀен гьуьрметунин кьилин себеб – дяведин четин йисара анжах гьа фа инсанар кашай акъудзавай. Техилдин бегьердилай тамам хуьреринни шегьеррин кьисмет аслу тир: дакьунар, кьурагьвал ва я тӀебиатдин маса бедбахтвилерикди бегьер тахьай йисара жемятдал каш акьалтзавай. Фаз гьуьрметунин таблигьат советрин девиридани авай. «Хлеб всему голова», «Хлеба к обеду в меру бери, хлеб - драгоценность, им не сори», «Земля – матушка, хлеб – батюшка!», «Без хлеба сыт не будешь», «Хлеб здоровье, богатство и сила!», «Хлеб – самое главное, что есть на столе», «Хлеборобам поклон и спасибо!» – кхьена жедай столовойрин цларални масанрал. Фан лайихлувилерикайни къиметдикай яргъалди рахаз жеда, амма виридалайни хъсандиз и кар чи халкьдин мисалри лишанламишзава. Месела, «Суфрадин шагь фу я, къафунрин шагьни – ниси», «Фу берекат я – къадир хьухь!», «Пис фу жедайди туш», «Фаз кӀур гайиди гишила амукьда», «Къуьлуьн фаз ракьун руфун кӀанда» ва икӀ мад. РикӀел ихьтин са кьисани хквезва. Са пачагьдиз мал-девлет, къизилар гзаф авай. Абурулай вил аладарун патал са сеферда пачагь вичин хазина хуьзвай кӀвализ феналда. ГьикӀ ятӀани ам къене амаз хазинадин ракьун сирлу рак агал хъхьана. Ракьара гьатай пачагь бейчара яз гишила-мекьила амукьна. Лап чара атӀай гьалда аваз хьайи ада «Са кьас фахъ за и вири девлет гудай хьи» лугьуз шехьиз вичин юкьва авай тумаждин чӀул, чекмейрин кӀанерни кваз тӀуьналда. Эхь, яшайишда инсандиз эвелни-эвел герек тир ва гзаф зегьмет алай затӀ фу я. Амма къе чна фаз, лежбердин зегьметдиз лайихлу гьуьрмет ийизвани лагьайтӀа, ваъ. Вич къе чав зегьмет алачиз, ужуздаказ, асантдаказ жагъизвайвиляй гьуьрметзавач жеди. Иллаки жегьилриз чидач хьи, виликрай (тахминан и мукьваралди, ХХ асирдин 1970-йисаралди) чи рагьметлу бубайри дагъдин атӀугъай шартӀара еке азиятдивди, пелез-юрфариз гьекь акъудна, гьикӀ техил-гъуьр гьасилзавайтӀа. А макъамда, гила хьиз, Урусатдай «Камазралди» гъиз, туьквенра гъуьруьн чувалрин дагълар ядачир. Язух бубайрин уьмуьр кетерин къайдадин никӀера яцаралдини туьрезралди цан цаз - чил гьялиз, гъилелди тум вегьиз, гвен гуьз-цуьлер кутӀаз ва ахпа абур гъелцин рекьерайни ламран жигъиррай ратарал хкиз, юг гатаз самарикай къуьлуьнмухан тварар хкудиз акъатна. Гьахьтин зегьмет алайвиляй дагъви лежбердин гъилин фу гьатта къизилдиз барабар тир. Фу гьасилун бубайри четин ва лап баркаллу кеспи яз гьисабиз, лежбердин зегьметдиз, фаз кьетӀен гьуьрметдай. Дуьзеник квай лап хъсан чкайрани, гила хьиз, кӀвалер эцигдачир, абур къуьлуьн никӀерик кутадай. Гьеле заз чидай вахтара Ахцегьа дагъдин анжах са «Гарал» ва «ЦӀвакӀ» тӀварар алай никӀерин 230 гектардин майданра гьар йисуз, чкаяр дегишариз, 110-115 гектардин никӀер цазвай. Гьа девирдин крар-азиятар акур куьгьне лежберри къе лугьуда хьи, «Алай вахтунда чун вири Урусатдай къвезвай ризкьидал вил алаз акъвазнава. Эгер са гьафтеда агъадихъай гъуьр тахтана пекарнияр акъвазайтӀа, Аллагьди яргъазрай, чи жемят кашал акьалтда». Гьелбетда, алай вахтунда дагъдин куьгьне чӀурарал-никӀерал чан хкун мумкин кар туш (лежбервилин я алатар – куьтенар, арабаяр, яцар…, я вердишвилер амач), амма вири дегиш жезвай уьмуьрда туькьуьл нетижайрал татун патал гележег, игьтияж фикирда кьун хъсан Я.«ВУЧНА кӀанда?», – лугьун мумкин я кӀелзавайда. Дагълух магьсулдарвилин адетар тамамвилелди къакъат тавун патал чи шартӀара тракторралди гьялизцаз жери дьуьзенлух никӀера хьайитӀани техил ва маса магьсулар цаз (Советрин девирда гьакӀ ийизвай), хуьрера регъ-хвал туькӀуьр хъийиз жеда хьи. Лап фу чрун тавуртӀани, хипер-малариз кфетлу ем-ярма, кӀвалин къушчивилиз тварар жеда хьи.
+Гьажи Гьемдуллагь БАБАЕВ(ЭВЕЛ 25-28-нумрайра)
+– Мад жунгав базардиз ахъайна виже къведач, чан хва. Ягьсузда папӀрусдин са кьатӀни базарда тазвач, ярмадилайни иштягьдив незва. Ам зегьерламиш хьана рекьида, мукъаят хьухь! – лагьана тапшурмишна бубади. Тенбекдин никотин квай байгьушдин дад сиве гьатай йикъалай цӀу кайиди хьиз папӀрусрин кьатӀарихъ къекъвез дана базарра, куьчейрин пипӀера, пурчара гьатна. Базардавай алверчийризии и кар акваз аламат хьанвай. Данадал абуру «Наркоман» лагьай лакӀабни эцигнавай. Эхирни чара атӀай бубади ам нехирдик кутуна чӀураз ракъурна. ЧӀурайни ам катиз хквез папӀрусрин дерт къати хьана базардиз физ жедай. Дана вегьтедай физвачир. Эхирни бубади ам илисна тукӀуна. Як тӀуьр ксар зегьерламиш хьун мумкин я лагьана, я базардизни акъудна масани ганач. Як ширин, тӀямлуди тиртӀани, игьтият аваз, кичӀезкичӀез тӀуьна чна ам. Аквазвайвал, гьуьрметлубур, садра-кьведра никотин квай папӀрусдин дад сиве гьатай гьайванни кваз, чӀуру рекье гьатзава. Бес папӀрусдин дад акур жегьил-жаванни гьакӀ тушни? Адаз ахпа вич аватай дерин фурай эхкъечӀиз гзаф четин жеда.
+АЛАВА ЧЕШНЕ ГЪИЗ КӀАНЗАВА ЗАЗ«БЕЛОМОР», «Кент», «Прима», «Казбек» жагъуриз мад, чӀугваз тенбек, Жеда вакай чархи фелек, дерт къатидай тӀурфан, пӀапӀрус!..
+Бирдан бейхабар гъил цӀу кайила, тӀал са тегьердани секин жедач, гъил къайи це тун кумаз, са легьзеда регьят хьай хьиз жеда. Цикай гъил хкуд хъувурла мад гьа виликдай хьиз куз башламишда. ПапӀрус чӀугвазвай инсанни гьакӀ я. Дарих хьана бедендик, жигердик цӀай акатда, давам гуз тахьана нубатдин папӀрус чӀугвада. Са легьзеда секин хьайи хьиз хьана, ахпа мад ва мад виликан гьалдиз хквезва. Бязибур уьмуьрлух байгьушдин желеда гьатна гьакӀ чуьруьтмишни жезва. Гьар са азарди вичикай хабар гузва. Инсандин бедендин органриз папӀрусдикай зарардилай гъейри са хийирни авач. Гаф атай чкадал лугьун лазим я хьи, Аллагь-Таалади чаз, инсанриз, хийир авай затӀар гьалалнава, зарар гузвай затӀар, гьарам яз къалурнава. ПапӀрусни гьарам, и��лисдин желе я. Уьмуьр жегьеннемдиз ракъурзавай закъум я. Сифте кьиляй ам акьван вичел желбдай затӀ яз аквада хьи, машгъулат яз ишлемишда. Ахпа са акьван вахтни арадай фидач, инсан пехъни-хел хьана адахъ къекъвез амукьда. Ахьтин чкадал къведа хьи, амма гьайиф!.. Эй, папӀрус чӀугвазвай жегьилар, куьн уьмуьрлух кӀеве гьатна къил цла акьурла, ахпа геж хьиз гъавурда акьада!. Сад лагьай кам тенбек чӀугун ятӀа, кьвед лагьай кам наркотикар ишлемишунал элячӀун я. И шейэри инсандин уьмуьр пучзава. Эгер куьне фу тӀуьн тавуна, яд хъван тавуна акъвазайтӀа, инсан рекьида. Эгер папӀрус чӀугун тавуртӀа, инсандин сагъламвал артух хьана, шад кӀубан яз, яргъи уьмуьр жеда. Шариатдин ктабра, чӀехи алимри тестикьзавайвал, тенбек иблисди цвар ягъай чкадай экъечӀнавай набатат я. Ам чӀугвазвай касдин сивихъайни, шаксуз, жегьеннемдин эйбежер, къенер ктӀай ял къвез жеда. ПапӀрусди, иллаки бедендин вири органриз зарар гузва. Беден къуватдай вегьизва, вилерин ишигъ тӀимиларзава. РикӀин азарар тешкилзава, дамарар агажзава, зегьерламишзава, мефтӀедин кӀвалах зайифарзава, давление хкажзава. Бедендин саки вири азрар папӀрусдилай къарагъзавайбур я. Тенбекдин гумади папӀрус чӀугвазвайдахъ галаз яшамиш жезвайбурузни, алава яз аялриз ва кӀвачел залан дишегьлийриз пара пис таъсирзава. Бязи аялар гьатта бедендик кумаз рекьизва ва чан аламачирбур яз хазва. ПапӀрус чӀугвазвай дишегьлийриз аяр къуьрен пӀузарар квайбур, жанавурдин сив алайбур эйбежер (уродар) жезвайди тестикь хьанва. ПапӀрусдикай жезвай зиянар къейд авуртӀа, газетдин чинар бес жедач. ПапӀрус чӀугвазвай ксариз а тӀегъуьндин азар чӀуруди тирдини хъсандиз чизва, абурувай тенбекдин таъсирдикай хкечӀ хъижезвач, гьикӀ лагьайтӀа, абурун беденда къекъвезвай ивиди никотин истемишзава. Цавар, чилер Халкь авур ЧӀехи Аллагьди, шукур хьуй Вичиз! Инсанрин кьилел абуру гъизвай пис крар чиз, пак Къуръандани ички, папӀрус, байгьуш квай шейэр ишлемишун негь ийизва. ГьикӀ лагьайтӀа, абур ишлемишайла сагъламвилелай эгечӀна, руьгьдин йерийрилай хкечӀна вири квахьзава. Ички ва байгьуш квай шейэр хъун, чӀугун, къумар къугъун – ибур вири шайтӀандин крар тирди къалурнава. И крарихъ галаз женг чӀугун алай девирда иллаки важиблу я. Ачухдаказ заз мад квез лугьуз кӀанзава хьи, Исламдин истемишунрай аквазвайвал, вичи-вич кьейи кас жегьеннемдин цӀа куда, вучиз лагьайтӀа, Аллагьди гайивилел рази тахьана адаз и дуьньядилай хъфиз кӀан хьана. И вахтунда ада вичи-вич гьи жуьреда кьенатӀа, метлеб авач. ПапӀрус чӀугвазвай касди вичи-вич цӀалди, гумадалди рекьизва. Органар сад муькуьдан гугъуьналлаз бамишарзава. Вичин гъилералди агъу ишлемишзавай кac, Аллагьди яргъазрай, гьамишалугъ яз жегьеннемдин цӀуз кьисмет жезва. Туба авуна, зиянлу крар туна, Аллагьдихъ элкъвей ксарилай Халикьди гъил къачузва ва адан гунагьар михьи ийизва. ГьикӀ лагьайтӀа, ам виридал��йни Рагьимлуди ва Туба кьабулзавайди тирди чир хьухь!.. Ачухдиз лугьун хьайитӀа, пайгъамбаррик, имамрик, велийрик, пӀирерикшейхерик, алимрик, папӀрус-анаша чӀугур ва я чӀугваз ихтияр гайи са касни хьанач. Чна гьахьтин ксаридай чешне къачун лазим я.
+Ша чун ажалдин къармахрай экъечӀин!..
+Ичкидин кӀеви дуст папӀрус я. «Вуна инсан, тӀулдай акъудна дели ийизватӀа, за лагьайтӀа, ам бамишна рекьизва!» – лугьузва папӀрусди. Агъадихъ за папӀрусдикай кхьенвай куплетар куь фикирдиз гъизва. Абур за Аллагьдихъ элкъвена, туба хъувуна, иблисдизни лянет гана, папӀрусдизни тфу гана – негьна кхьенвайбур я. КӀел ая, менфят къачу!. ЧӀехи Аллагь-Талла квез виридаз, заз хьиз, и зиянлу хесетрикай азад хьун патал куьмек хьурай, Аминь!
+ТУП-ТУП гумар къуьнелай физ, Дамах гваз кимелай физ, Экуь дуьнья рикӀелай физ, Вал хьанай зун гьейран, папӀрус. Шад авунач на зи гуьгъуьл, ЧӀугвардавай хьана сефил, Иблисди хьиз элкъуьрна кьил, Дарна на заз майдан, папӀрус. Уьгьуь ягъиз гадриз палгъан, Жигердикай хьана чӀагъан, Язух текъвез зи жегьил чан, Алцурна зун шайтӀан, папӀрус. Ви хасият чидачир заз, ЧӀугваз хьанай ягъалмиш яз, На багъмишна кьурла бугъаз, Гил хьана зун пашман, папӀрус. МичӀи хьана заз экуь рагъ, Туьдни хьана чӀулав гурмагъ, Са юкъузни хьанач чан сағь Вакай хьана душман, папӀрус. Эй, жегьилар, къвезван квез ван? ПапӀрус чӀугваз жемир квез кӀан, Къе зун хьтин техжез дарман, Агъуз тахьуй, гардан, папӀрус. Гьикьван яда пулуниз цӀай? Жегьил уьмуьр ракъуриз зай, Хьана аси иблисдин тай, Куьтягь тежер дуван, папӀрус. Хуб алчах им хьанан хесет, Квахьна айиб, амач гьуьрмет, Гузва за ваз эхир лянет, Начагъ авур зи чан, папӀрус. Туба хьуй мад хкьач гъиле, Ви ниэди тухуз зегьле Чир хьана заз ви таб-гьилле, Негь хьана вун къалян, папӀрус. Квачир зерре гьич менфят, Гуз кӀанзава заз насигьат, Гьикьван хьурай чаз азият? Гадарун дарман я папӀрус! Халил ШАМИЛОВ
+Алай йисан 4-августдиз Рутул райондин ЦӀийи Борч хуьре Тула шегьерда регистрация авунвай «Кавказдинни Албаниядин халкьарин конгресс» Регионрин арадин общественный тешкилатдин къаюмвилик кваз «Кавказдинни Албаниядин халкьар: тарих ва алай аям» илимдинни практикадин кьвед лагьай конференция кьиле фена.
+Докладрин тематикадик тарихдин, лингвистикадин, адетрин, алай аямдин шартӀара жегьилрин арада тербиядин кӀвалах тухунин месэлаяр квай. Конференцияда чи чӀехи уьлкведин гьар жуьре пипӀера яшамиш жезвай диаспорайрин векилри иштиракна. Конференция «ККАН»-ДИН МОО-ДИН сопредседатель Шакир Давудова ачухна. Тебрикдин гаф гваз кӀватӀ хьанвайбурун вилик ЦӀийи Борч хуьруьн агъсакъал Велиюллагь Селимов экъечӀна. Конгрессдин кӀвалахдин ва вилик акъвазнавай месэлайрин гьакъиндай тешкилатдин председатель Ризван Максимова ва педагогикадин илимрин кандидат, МОСГУ-ДИН высший математикадин кафедрадин доцент, ККАН-ДИН МОО-ДИН председателдин заместитель Шамиль Рустамович Халилова Урартудин ва Кавказдин Албаниядин графикадин ва абур алай аямдин лезги чӀалариз мукьвавилин гьакъиндай авур докладри мярекатдин иштиракчийрин патай кьетӀен итиж арадал гъана. – Урартудин ва Кавказдин Албаниядин чӀалар РагъэкъечӀдай патан Самурдин дестедик акатзава. Кавказдин Албаниядин ирсдарар лезги дестедин вири 10 халкьдин векилар я, – къейдна Халилова. ДГУ-ДИН профессор, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Узлипат Гьасановади вичин доклад гьар са кас патал дидед чӀалан важиблувилиз ва хайи чӀалан пешекарар, гьакӀни кӀелдай ва методикадин литература гьазуруниз бахшна. Вагьаб Къазибегова вичин докладда рутул чӀал арадал атунин месэлайрикай суьгьбетна. Инал Азербайжандай атанвай делегациядин членар тир къейднавай учебникрин соавтор Муса Мегьамедован ва шаир, Азербайжанда латиницадал чапнавай рутул чӀалан ктабдин автор Ильяс Черкезован докладрихъ кьетӀен итиж авуналди яб акална. Абуру рутулрин вичиз хас тир кьетӀенвилер авай культура ва адетар хуьнин месэлада дидед чӀалан метлебдикай лагьана. Конференциядин тематикадай гьакӀни Камал Рустамов (юридический илимрин кандидат, Саратов шегьер), Рамазан Къулиев (Дербент), Минтуллагь Алдеров (Москва), Исакь Гьажиев (САНКТПЕТЕРБУРГ), Нуьсрет Максимов (Дондал алай Ростов) ва масабур экъечӀна рахана. ТӀВАР-ВАН авай спортсмен, тренер, РД-ДИН физкультурадин ва спортдин рекьяй министрдин куьмекчи Ариф Гьафизова вичин рахунра Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Алимович Меликован курсунин тереф хвена. Докладда С.А.Меликован кӀвалахдиз объективный къимет гана. Ахпа Ариф Гьафизова кӀватӀ хьанвайбур залан атлетикадай Россиядин чемпион Исмаил Гьажибеговахъ галаз танишарна ва адан агалкьунрикай суьгьбетна. Теологиядин илимрин доктор Мурад Садыкьова кӀватӀ хьанвайбур куьгьне Борч хуьре жагъанвай къванерал алай араб кхьинрин таржумайрихъ галаз танишарна. РД-ДИН Общественный палатадин образованидин, илимдин ва культура вилик тухунин месэлайрай комиссиядин член Алисултан Алисултанован докладда рутул чӀал авай гьалдиз ва ам вилик тухуниз талукь месэлаяр веревирдна. Шакир Давудова теклифнавай архивдин материалрин бинедаллаз Борч хуьруьн агьалийрин ата бубайрилай эгечӀна генеалогия жагъурунин электронный программа туькӀуьрунин тежрибади конференциядин иштиракчийрин дикъет вичел желбна. Агалкьзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гунин карда ихьтин мярекатрин метлеблувал гьисаба кьуналди абур гележегда гегьенш къайдада кьиле тухун менфятлу тирди къейдна. Конференция куьтягь хьайидалай кьулухъ тешкилатчийри адан иштиракчийриз чпел ККАН-ДИН лишанар алай дипломар, грамотаяр, футболкаяр, календарар ва блокнотар пайна. Ахпа мярекатдин мугьманриз ва иштиракчийриз дадлу нисинин тӀуьн гана. Вири саналди конференциядин кӀвалахда 200 далай гзаф инсанри иштиракна. К��нференциядиз иллаки еке делегацияр Рутул, Ахцегь, Докъузпара ва Кьурагь районрай атанвай. КАНН-ДИН Конгрессдин бинени и районрин агьалийрикай ибарат я.
+Алай йисан 30-августдилай РД-ДИН Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай Милли библиотекадин милли литературадин ва край чирдай отделдин кӀелдайбурун залда адан бине эцигайдалай инихъ 185 йис тамам хьуниз талукьарнавай «Ахцегьрин къеле» тӀвар алай ктабрин выставка кӀелзавайбурун фикирдиз теклифзава. Иниз туристарни ашкъидалди къвезва. Вичин вахтунда ахцегьви машгьур алим А.Гь. Агъаева къейд авурвал, инсандикай ватанперес ва интернационалист хьун патал виридалайни вилик адаз гьам вичин халкь ва гьамни маса халкьар, абурун къанажагъ, адетар, культура, тарихдин гьар жуьре девирра абурун алакъаяр чир хьун чарасуз я. Эгер чна Дагъустан багьа хтардив гекъигайтӀа, Ахцегьриз гьич са жизвини артуханвал квачиз адан лап къиметлу гевгьердин са хат лугьуз жеда. Ахцегьиз къвезвай мугьманри ва туристри чпе рагъул ятар авай Самур ва АХТЫ-ЧАЙ дагълух вацӀарин сирериз итиж ийизва. Лугьун лазим я хьи, Ахцегьа йисан гьи вахтунда хьайитӀани, гьавадин гьар жуьре шартӀара хъсан я. Ина инсандиз садрани сугъул жедач. Хъуьтуьл ва чими гьавади, гуьзел тӀебиатди, емишрин ва салан майвайрин гзафвили, ичер дигмиш хьайи чӀавуз ина гьавадик и емишрин кьетӀен атир какахьда – вири ибуру Ахцегьар республикадин манадин лап хъсан сагъламханайрикай садаз элкъуьруниз таъсирзава. Ахцегьрин хуьряй чеб гьамишалугъ живедини цифери кьунвай Шалбуздагъдин, Базардуьзуьдин ва Гатун кьилин такабурлу кукӀушар аквазва. Алай йисуз Ахцегь район тешкилайдалай инихъ 95 йис тамам жезва. Ам 1929-йисан 3-июндиз ВЦИК-ДИН Президиумдин къарардалди тестикьарна. Идалайни гъейри, цӀи Ахцегьрин къеле эцигайдалай инихъ 185 йис, Агьед Гьажимурадович Агъаев дидеиз хьайидалай инихъ 100 йис ва лайихлу хейлин маса ахцегьвийрин юбилеяр къейдда. Гьавиляй райондин центр тир Ахцегьрин хуьруьз Россиядин гьар жуьре пипӀерай и хуьруьн хейлин агьалияр ва мугьманар хтун гуьзлемишзава. Са кьадар вахт идалай вилик РД-ДИН Милли библиотекадин сад лагьай мертебадин фойеда Дагъустандин архитектурадин ва культурадин памятникрин шикилрин экспозиция ачухна. Ана Ахцегьрин къеледи аквадай хьтин чка кьазва. Ахцегьрин къеледин тарих неинки са и хуьруьн агьалийри, гьакӀ чпи къадим вахтарин тарихдиз ва культурадиз итиж ийизвай хейлин ксаризни чизва. Абуру чпин хайи еридал ва адан тамашуниз лайихлу чкайрал дамахзава. Лугьун лазим я хьи, гьеле къадим заманайрилай инихъ инсанар гьар жуьре объектар эцигунал машгъул жезва. И жуьредин эцигунрин искусстводин бязи памятникри чун къенин юкъузни гьейранарзава. Вахтар фирдавай эцигунрин кӀвалахрин технологияни хъсан жезва. Инал ихьтин са кардикайни лугьуз кӀанзава: чпин хиве Ахцегьрин къеле хуьнин патахъай жавабдарвал гьатзавай кьилдин ксар�� адаз бес кьадар дикъет гузвач. Ахцегьрин хуьре Самур ва АХТЫ-ЧАЙ вацӀар сад-садак какахьзавай чкадал «Мегьарамдхуьр-Рутул» госрекьин къерехдив тарихдин ва архитектурадин надир памятник – «Ахцегьрин къеле» гва. Ам генерал Е.А.Головинан гуьзчивилик кваз 1839-йисуз эцигна. Ам чи республикадин территориядал алайбурукай лап кьиблепатахъ галай къеле я. Вичихъ девлетлу тарих ва итижлу архитектура авай и чка федеральный метлебдин тарихдин ва архитектурадин памятникрин реестрдик кутун дуьшуьшдин кар туш. Кавказдин дяведин (1817-1864-йисар) девирда генерал Головин кьиле авай урусрин кьушунри хейлин азад обществояр къачуна ва округдин бине эцигна. Адан центр Ахцегьрин хуьруькай хьана. Ахцегьрин къеледа Россиядин империядин Дагъустандин областдин Самурдин округдин начальникдин штаб авай. Ада гьукум тамамвилелди вичин гъилера кьунвай. Самурдин округдин сифте начальниквиле князь Орбелиани тайинарна, Самурдин округдин сифте кьилин къази алакьунар авай шаир, зурба арифдар ва дипломат, вичин вахтунда лап савадлу ксарикай сад хьайи, ахцегьрин жемятдин дамах тир Мирза Али Ахцегьвидикай хьана. Ахцегьрин дередин агьалияр муьтӀуьгъвиле хуьн патал ина къеле эцигун чарасуз тир. И девирда комендант ва абурун гарнизон Самурдин округдин начальникдиз табий тир. Сифтедай гарнизон 20 офицердикай, 154 аскердикай, духтурдикай ва кешишдикай ибарат тир. Къеле вич дуьз тушир вад пӀипӀ алай къайдада эцигнава. Адахъ вад бастионни гала. Вич эцигай сифте девирда къеледин цларин кьакьанвал 6 метр кьван тир ва абурухъ кьуру хандакӀни галай. Къеледин къене клиса, са мертебадин ва кьве мертебадин казармаяр, барутдин гьамбархана, комендантдин кӀвал, 4 бастион, рондель, вилик квай ва кьулухъ галай варар авай. Ахцегьрин къеле элкъуьрна кьурдини я. Россиядин армиядин форпост кьунин чалишмишвилер имам Шамилани авуна. Адан муьруьдри барутдин гьамбархана хъиткьинарна. Къеле элкъуьрна кьун 8 юкъуз давам хьана. Аскерри ина викӀегьвилелди женг чӀугвазвай, амма къуватар барабарбур тушир. Амма къеледа авай аскеррилай ам хуьз алакьна. Гьавиляй имам элкъвена Авариядиз хъфиниз мажбур хьана. Дагъустандин изобразительный искусстводин музейдин залрикай сана П.И.Бабаева чӀугунвай «Ахцегьрин къеле элкъуьрна кьун» тӀвар алай еке шикил ава. Ада тамашачийриз еке таъсирзава. Къейдин, 1848-йисуз цлар ва бастионар екедаказ чкӀайдалай кьулухъ къеледин бязи цлар ахлудна. Абурун чкадал цӀийи цлар эхцигна. Гила абурни ярумчух чкӀай гьалдиз атанва. Элкъвена къеледихъ галай хандакӀни ахцӀанва. Виликан дережадив гекъигайла цларин кьакьанвал саки 3 метр кьван тӀимил хьанва. Эхиримжи йисара Дагъустандин ктабрин издательствойра туризмдиз талукь яз хейлин ктабар ва буклетар чапнава. Амма абурукай гьич садани Ахцегьрин къеледиз талукь материалар авач. И карди жуван райондин патахъай гьайифдин гьиссер арадал гъизва.
+(КьатӀ ама) Секинат МУСАЕВА, РД-ДИН Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай Милли библиотекадин милли литературадин ва край чирдай отделдин кьилин библиотекарь
+Хуьруьн итимрикай са бригада туькӀуьрна, дагъдин рекье, къуьнши хуьр Ухулиз эквер тухванвай шалманар дигишзавай. Бригадирни хуьруьн электромонтер Зебитакай эцигнавай. Нубатдин гъвар хкудайла, Зебита ам кӀур гецяна кӀамуз авадарна. И кар акур гадайри Зебит айибна, гъвар гадарна лугьуз. "Адак кӀан кумай шалман тир, ам хуьруьн колхозда кардик кутадай чка тахьана жеч" – лагьана бригадада авай гадайри. "Стхаяр, куьн дарих жемир" – лагьана Зебита, а гъвар пака хуьруьз вич-вичелай хкведа! "Ам гьикӀ жедай кӀвалах ятӀа яраб?" – лагьана гадаяр хиялри тухвана. Пакад юкъуз, нисинлай кьулухъ хьиз, хуьруьн итимар рагъ гуз кимел ацукьнавай. "Насир – лагьана Зебита виридаз ван къведайвал". Кимел алай итимар вири Насир галайвал элкъвена. Ихтилат мана авайди тирди къалурун патал, са тӀимил кьван ара гана, Зебита рахун хъувуна: "Вуна гьукуматдин шалман вучиз чуьнуьхна?" – лагьана. "Вуч шалман? – лагьана Насира, – ам заз хабар авай кӀвалах туш." "Насир, за вахъ галаз зарафатарзавайди туш, вуна а Ухулрин рекье авай камай хканвай шалман гъана колхоздин идарадин вилик эхцига" – лагьана Зебита, вич дикъетдивди Насиран вилериз килигна. "Вуна акӀ тавуртӀа, чун пакамахъ комиссия галаз куь кӀвал галайвал атуниз мажбур жеда!" Пакамахъ хуьруьн Советдин идарадин вилик кӀватӀнавай шалманрин кьадар садан артух хьана.
+Цин проводдин кьил туькӀуьр хъийизва
+И мукьвара Ахцегь ва Рутул районра къати марфар къунихъ ва селлер атунихъ галаз алакъалу яз ЛЕКЬЕ-ДЕРЕ – Ахцегь цин проводдин кьилин имарат къумади ва лиледи кӀевнава. Алай вахтунда райондин ЖКХ-ДИН Управленидин пешекарри объект селдин амукьайрикай михьунин рекьяй кӀвалахар кьиле тухузва. Арадал атанвай гьалар райондин кьилин хсуси гуьзчивилик ква. Чна агьалийривай сабурлувал хуьн тӀалабзава. Мукьвал тир вахтунда хуьруьн агьалияр целди таъминарда.
+Алай йисан 15-22-июлдин девирда Дагъустан Республикада авай Россельхознадзордин Управленидин къуллугъчийри 19 интернет-сайт винел акъулднава. Абура 2010-йисан 12-апрелдиз кьабулнавай 61-нумрадин «Дармандин набататрал савда авунин гьакъиндай» Федеральный Законди чукӀурун къадагъа авунвай информация авай. Сетрин адресрин гьакъиндай делилар ва къайдасузвилер къадагъа авунвай контентар ишлемишун сергьятламишун патал абур Роскомнадзордиз рекье тунва. 2024-йисан эвелдилай Управленидин къуллугъчийри ихьтин 106 интернетресурс винел акъуднава.
+Къадагъа авунвай малуматрик розничный алишверишдин гьакъиндай теклифар акатзава, гьа жергедай яз регистрация тавунвай, контрафактный, ветеринарияда ишлемишун патал урус чӀалал маркировка алачир дарманарни. Чпихъ и кӀвалах кьилиз акъудун патал лицензия авачир ксар адакай къерехзава. РФ-ДИН сергьятра къадагъа авунвай ветеринариядин дарманрин розничный алишвериш ийизвайбурун, гьакӀни чпихъ махсус ихтияр (лицензия) авачир ксарин гьакъиндай Дагъустан Республикада авай Россельхознадзордин Управленидин электронный почтадиз шикаят ийиз жеда
+Сагъламвал мягькемардай центрдал кьил чӀугуна
+И мукьва Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликов СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай районда эцигзавай сагъламвал мягькемардай центрдиз килигна. И инвест проектдин къимет саки пуд миллиард манат я. Сергей Меликовахъ галаз проект уьмуьрдиз кечирмишзавай тегьердихъ галаз инвестордин векил Фируза Керимовани таниш хьана. Алай вахтунда Орта-СтӀал хуьре дарманвилин ерияр авай кьараринни ятарин чешмейрал туриствилинни сагъардай «Кпул ятар» тӀвар алай комплекс ЭЦИГЗАВА.САНАТОРИЙДИК акатзавай вири объектрин умуми майданри гележегда 5 агъзур квадратдин метр кьада.
+И санаторийда-профилакторийда инсанар сагъарунин ва реабилитация авунин рекьяй хейлин серенжемар кьилиз акъудда. И чка 2027-йисуз кардик кутун фикирдиз къачунва. Алай вахтунда ина чилин кӀвалахар кьиле тухузва, фялеяр патал виче вири къулайвилер авай общежитие эцигзава. Ина бетондин заводни хкажнава. И карди инал вичикай суьгьбет физвай чка эцигун хейлин кьезиларнава. Идалайни гъейри, ина виче 80 номер жедай мугьманхана ва коттеджар эцигдайвал я. Чи республикадин регьбер С.А.Меликова инвестицийрин рекьяй гьалар хъсанаруниз талукь тир Советдин заседаниедин вилик и проектдихъ галаз таниш хьун кьетӀна.
+Аделя АГЪАЕВА,РАЙОНДИН кьилин библиотекадин заведиш
+26-июль чи республика патал кьетӀен метлеблу югъ я. И юкъуз РДДИН Конституция кьабулна. Лишанлу и йикъаз талукь яз, «Ахцегь район» МР-ДИН кьил А-К.Н.Палчаеван тапшуругъдалди муниципалитетдин территориядал культурадин, образованидин, спортдин, жегьилрин ва маса серенжемар кьиле тухузва. Вич райондин культурадин Управлениди тешкилна «Дагъустан Россиядихъ галаз гьамишалугъ яз» лишандик кваз тухвай элкъвей стол ихьтин серенжемрикай сад я. Ам ана иштиракай вирибуруз сувар мубарак авуналди МКУ «УКСМПИТ»-ДИН начальник Къ.Гъаниевади ачухна. Райондин регьбер А-К.Н.Палчаеван тӀварунихъай инал раймуниципалитетдин кьилин заместитель Р.Гьамзаев экъечӀна рахана. Дагъустандин Конституция кьабулунин тарихдикай серенжемдал райондин край чирдай музейдин директор А.Дагъларова итижлу суьгьбетна. Мярекатдал гьакӀ райондин Координационный Советдин председатель А.Исмаилов, райондин Общественный палатадин председатель Ш.Арухов, Ахцегьрин ООШ-ДИН директор М.Рамазанова, Ф.Кисриеван тӀварунихъ галай юннатрин школадин директор М.Гьажиева экъечӀна рахана. И чкадал С.Муртузалиевади ва М.Гьажиевади Ватандиз ва ватанпересвилиз талукьарнавай чпин шиирарни кӀелна. Идалайни гъейри, мярекатдал райондин школайрин ученикри гьар жуьре шаирри Дагъустандикай ��хьенвай шиирарни кӀелна. Фольклордин «Шарвили» ансамблдик квай ашукьрин дестеди лезги чӀалал «Зи Дагъустан» композиция тамамарна. Мярекат райондин МКУ «УКСМПИТ»ДИН начальникдин заместитель С.Сулейманова тухвана.
+Къадим Ахцегьрин баркаван чил гьакъикъатдани республикада гзаф рекьерай чеб сифтебур хьайи зурба бажарагъралди тафаватлу я. Гьахьтинбурукай садахъ – Дагъустан Республикадин лайихлу артист (2017) Селим Аллахяровахъ галаз чун и мукьва дуьшуьшдай хьиз Ахцегьрин кудай дарман ятарин гьамамрал гуьруьшмиш хьана. И сеферда са гьафтеда ял ягъун патал машгьур артист вичин диде-бубадихъ (Маядихъни Абдулазизахъ) ва вах Дианадихъ галаз хайи гъвечӀи ватандиз хтанвай.
+Къейдин, Селиман хизан заз гьеле 1987-1988-йисара Къизлярда совхоздин школада муаллимвиле кӀвалахзавай чӀавалай чида. А макъамда хирург Абдулазиз вичин жегьил хизанни галаз Грозный шегьердай Дербентдиз куьч хъхьана, абур мукьвалмукьвал Кизлярдиз къведай. Ана, «Кизлярский» совхоздин 2-отделениеда зи къуншидал, Ватандин ЧӀехи дяведин ветеран, женгеривди Берлиндиз кьван фена хтай дяведин тежрибалу духтур, яргъал йисаралди «Кизлярский» совхоздин участковый больницадин кьилин духтурвиле кӀвалахай Рагьимханов Асим Абакарович (Маядин буба, Селиман чӀехи буба) яшамиш жезвай. Дербентда музучилищедин муаллим Маяди хци гъвечӀизамаз музыкадиз ийизвай итиж-гьевес кьатӀана, ам пианинодихъ ацукьардай вахт хъсандиз рикӀел алама: клавиатурадив агакь тийиз, аялдин кӀаник-стулдал хъуьцуьган, кӀвачерикни табуретка кутадай. Гуьгъуьнай Дербентдин музшколада кӀелзавай Селиман манидарвилин агалкьунрикай сифте макъалани республикадин «Коммунист» (гила «Лезги газет) газетда кхьин заз кьисмет хьана. Эхь, гьа чӀавалай кьулухъ за Аллахяроврин хизандихъ галаз дуствилин алакъаяр хуьз, Селиман уьмуьрдинни яратмишунрин рекьел дамахдивди гуьзчивалзава. Сифтеди лагьайла, тайинарин, Селим Аллахяров Москвада Гнесинрин тӀварунихъ галай музыкдин училищеда академический вокалдин факультетдик экечӀна, ам агалкьунралди акьалтӀар авур сад лагьай дагъустанви я.
+2016-йисан сентябрдиз Селима Халкьарин арадин «Золотой голос России» тӀвар алай Х лагьай вокал фестивалдин ГРАН-ПРИ къазанмишна. Дуьньядин операдин сегьнедин гъед Любовь Казарновская кьиле авай жюриди а фестивалдин 100 иштиракчидикай анжах Селим тафаватлу авуналди, адаз вичихъ галаз «Дуэт со звездой» программада иштиракун теклифна. Мадни Селим РФ-ДИН ЦТ-ДИН 1-къаналда кьиле фейи ва 2017-йисан 29-декабрдиз нетижаяр кьур музыкадин «Голос» шоуда гъалиб хьайи сифте кавказви я! Уьлкведа музыкадин лап кесерлу училищеда академический манияр лугьуз чирдай факультетдик экечӀдай конкурсда (ана садан чкадал вад кас алай) Селима – Махачкъалада Готфрид Гьасанован тӀварунихъ галай музучилищеда чирвилер къачузвай гадади – вичин кьетӀен сесиналдини манидарвилин тӀебии бажарагъдалди кьабулунин нуфузлу комиссиядин членар лап гьейранарнай. Инал рикӀел хкин, гьеле 8 йисавай аял яз Селиман уьмуьр са тӀимил амай садлагьана дегиш жез. ГьикӀ хьи, Дербентдин музшколадавай аялдин алакьунрал ашукь хьайи Азербайжанда Италиядин посол Маргарита Костадиз ам Италиядин Лучано Павароттидин музшколадик кутаз кӀан хьана. Амма арада Азербайжан Республикадин гражданство кьабулунин шартӀ аваз Селиман ватанпрес диде-бубади разивал ганач. И кар акур Имам Яралиеван (а чӀавуз республикадин прокурор ва Госсоветдин член тир ада Селиман бажарагъ Ахцегьа «Шарвили» эпосдин 1-суварин галаконцертдал мани лагьайла кьатӀана, куьмекиз хьана) композиторар тир Мегьамед Гьуьсейнованни Мурад Кажлаеван теклифдалди диде-бубади 1999-йисуз 12 йисан яшдавай гада Москвада Александр Свешникован (гила В.С. Попован) тӀварунихъ галай хоровой искусстводин Академиядиз тухуда. Кар икӀ хьана. Мая Асимовнади 5-классда кӀелзавай вичин хва хордин Академиядиз тухвайла, яшар дуьз къвезвачиртӀани (аниз 7 йисавай аялар кьабулзавай), яргъал Дагъустандай сифте яз атанвайди хьуниз килигна, кьабулунин комиссияди адахъ мергьяматлувилелди яб акалда-ахтармишда. «Квез чидани, куьне гада иниз дуьз 5 йисан геж гъанва. ЯтӀани, исключение яз чна ам кьабулда. Амма йисан къене ада 5 йисан программа чир хъувуна кӀанда. Чидач ман адалай алакьдатӀа», – конкурсдилай кьулухъ Селиман диде Маядиз эверна лугьуда СССР-ДИН Халкьдин артист, Россиядин аялрин чӀехи хордин руководитель ва кьабулунин комиссиядин председатель Виктор Сергеевич Попова. Куьрелди, кьабулда ва ам Академиядин махсус интернатдани тайинарда. Муаллимрин тажубвилелди, сифте пуд вацран къене Селима (музграмотадин хъсан бине авай кьван) тамам са йисан курс чирна, имтигьанарни вахгуда. Амма кьуру мажибдал алай хизандивай, финансрин месэла себеб яз гададив ана кӀел давамариз вугуз хьаначир. Селим Дагъустандиз, Готфрид Гьасанован тӀарунихъ галай музучилищедиз кӀелиз хкизва. Гуьгъуьнай, анаг агалкьунралди акьалтӀарайдалай кьулухъ, гуя къастуналди кӀелиз экечӀ хъийизва ам «Гнесинкадик».
+Эхь, бажарагъди вичи-вич гьина хьайитӀани малумарда. «Голос» шоудилай кьулухъ «уьлкведин лап хъсан сесинин вокалист» тӀвар акьалтай бажарагълу жегьил хоровой искусстводин Академиядин профессор, Халкьарин арадин вокал искусстводин устадвилин школадин бине кутур ва адаз регьбервал гайи Дмитрий Юрьевич Вдовина вичин къаюмвилик кутазва. Гьадан школада СССР-ДИН Халкьдин артист, вокал искусстводин сирерай кьил акъуднавай Александр Ведерникован ва операдин машгьур манидар Сергей Москалькован, композитор, РФ-ДИН Халкьдин артист ва искусствойрин лайихлу деятель Юрий Антонован
+РД-ДИН образованиедин ва илимдин Министерстводин делилралди, 1-сентябрдиз 1-классдиз фин патал «Госкъуллугъар» сайтдин ва МФЦ-ДИН кьумекдалди 41 агъзур арза вуганва. Тахминан 28 агъзур аял алай вахтунда 1-классдин ученикар яз кьабулнава. Республикадин мектебриз кӀелунин цӀийи йисуз саки 50 агъзурав агакьна аялри сифте кам вегьеда. Абурукай тахминан 235 аялди – Ахцегь районда.
+Дагъустандин тарихчи, архивариус Надир Бидирхановаз Санкт-Петербургдин Пушкинан КӀвалин гъилин кхьинрин фондарай Нина Ротан рукописар жагъанва. Талукь тир къайдада ахтармишайдалай кьулухъ а материал ДГУ-ДИН чапханадиз вугана. 1995-йисуз тираж 5 агъзур экземпляр яз «Дагъларин Рушан рикӀел хкунар» тӀвар алай ктабни акъудна. Вич жибинда тваз жедай и ктаб гьеле фадлай инихъ кьитбурун жергеда гьатнава. Ам РД-ДИН Милли библиотекадин фондунани авач. Советрин властдин йисара Ахцегьрин къеледин дараматда дустагъни, аялрин кӀвални, гуьгъуьнай дагъви гадайрин ва рушарин интернатни хьана. Алатай асирдин 80-йисарин эвелдай ана Дербентдин «Электросигнал» заводдин филиал ачухна ва икӀ мад. Россиядин Федерациядин Конституциядин 44-статьяда къейднавайвал, гьар са кас тарихдин ва культурадин ирс хуьнин патахъай къайгъу чӀугуниз мажбур я. Гьайиф хьи, и жуьредин гафар Ахцегьрин къеледиз талукь яз лугьуз жедач. Ам исятда вирибур патал агалнава. Вич «Дагъустан Республикада туризм вилик тухун» республикадин программадик кутунватӀани, Ахцегьрин къеле чкӀизвай гьалда ава ва ам къутармишун чарасуз я. Виликдай чна Ахцегьрин гьамамрал ял ягъун патал ва Ахцегьрин къеледиз килигун патал чи гъвечӀи ватандиз Россиядин вири пипӀерай мугьманриз теклифзавай. Исятда чавай и кар ийиз жедач. Гьикьван гьайифдин гьиссер арадал гъидай кар ятӀани, Ахцегьрин къеле куьгьне хьанва, адал гьамбардин еке дапӀарар ала.
+Гьеле 2011-йисуз чапдай акъатай «Дагъустандин азад энциклопедия» тӀвар алай вичин ктабда Сабир Нурмегьамедова къейдзавайвал, Ахцегьрин къеле ремонт ва реставрация авуни край чирдай музей къеледиз хкидай ва ахпа ана вичихъ Шалбуздагъдиз, Базардуьзуьдиз, Ахцегьрин гьамамриз, Хинерин дередиз ва Хуьруьгрин вирел фидай маршрутарни галай тарихдинни туриствилин комплекс арадал гъидай мумкинвал гудай.
+Ихьтин са кардикайни талгьана жедач. «Ахцегьрин къеледин» тема лезги прозаикрин художественный эсеррани къарагъарнава. ИкӀ, ахцегьви Нариман Самурова «Ахцегьрин къеле» документрал асаслу повесть кхьена. Ам кьве сеферда чапдай акъудна. Ана авторди Дагъустандин тарихдин вичикай тӀимил малум тир чинрикай садакай – имам Шамилан регьбервилик кваз урус пачагьдин аксина дагъвияр дяведиз къарагъай вахтунда Ахцегьрин къеле элкъуьрна кьуникай суьгьбетзава. И ктабда тарихда гьакъикъи яз хьайи ксар гьерекатдик ква. Кьве асир идалай вилик кьиле фейи вакъиайриз талукь материал Н.Самурова мукьуфдивди кӀватӀна. Хейлин делилар ада Ахцегьрин къеледин капитан Ротан руш Нинадин запискайрай къачуна. Ахцегьрин хуьруьн агьалийри ва къеле хуьзвайбуру анин комендантдин рушаз «Ракъиниз ухшар авайди» лугьудай. Ам пайда хьуни сифте Кавказда, ахпа Петербургдани вирибурун патай итиж арадал гъана. И кардай адаз «Дагъларин руш» лугьузвай. Вичихъ гьукумдин лап вини дережайриз экъечӀдай еке мумкинвилер авайтӀани, Нина адетдин дагъвидиз – ахцегьви Алисултаназ гъуьлуьз фена. Ада урусриз гарнизондин са паюнин уьмуьрар хаталувиликай хкудиз куьмекна. Чи библиотекадиз къвезвай гзаф кьадар агьалийрин арада чи уьлкведин гьар жуьре пипӀерай къвезвай туристарни жезва. Абурукай гзафбуру 19-асирдин 20-50-йисара Дагъустанда дагъвийрин милли азадвилин гьерекатар кьиле финиз, Ахцегьрин къеледиз итиж ийизва. Чна абуруз къеледикай чаз чидай делилар ахъайзава. Ахьтин ксариз чна и темадай кхьенвай ктабарни гузва. Масадбурун патахъай завай лугьуз жедач, чаз, библиотекарриз, республикадин мугьманриз Ахцегьрин къеле агалнава лугьуз регъуь я. Ахцегьрин къеледиз талукь тир тарихдин вири материалар, фотошикилар санал кӀватӀна са гъвечӀи ктаб хьайитӀани чапдай акъудиз жеда. Вичикай инал суьгьбет физвай тема чпиз гъвечӀи ватандин кьисмет къайгъусуз тушир Х.Х.Рамазанован, А.Р.Шихсаидован, Б.Гьажиеван, А.Гь.Агъаеван, Ж.Агьмедован, Ш.Гапизован, Д.Шерифалиеван ва хейлин маса авторрин ктабра ачухнава. И тема гьакӀни чпин макъалайра райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиева, журналистар тир Наида Хаспулатовади ва Малика Къурбановади, гьакӀ масабуру са шумуд сеферда къарагъарнава. Гьеле 2022-йисан июлдин вацра Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Алимович Меликов Ахцегьиз мугьман хьайи вахтунда ада Ахцегьрин къеледални кьил чӀугуна. А чка авай чӀуру гьал акурла, ада са гьафтедин вахтунда рабочий десте тешкилунин ва чпе теклифар авай чарасуз вири документар кӀватӀунин патахъай тапшуругъ гана. Ада а чӀавуз къейд авурвал, къеле гележегдин несилар патал къутармишна кӀанда. Умудлу я хьи, «Ахцегь район» МР-ДИН цӀийи кьил АБДУЛКЕРИМ Нажмудинович Палчаева (ада район патал хейлин кӀвалахар тамамарнава) инал вичикай суьгьбет физвай месэла гьялуник вичин алахъунрин пайни кутада. Вичихъ тарихдин ва культурадин жигьетдай еке метлеб авай Ахцегьрин къеледиз авай итиж арадал хкуни районда яшайишдин ва культурадин хел дурумлувилелди вилик финиз таъсир авунилай гъейри, ина гьакӀ тӀебиатдинни культурадин среда хуьнизни къуллугъна. Хъсандиз ашкара кар я хьи, культурадин ирсинин уьмуьрдин яргъивал халкьдиз адан патахъай авай итиждилайни аслу я.
+Секинат МУСАЕВА, РД-ДИН Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай Милли библиотекадин милли литературадин ва край чирдай отделдин кьилин библиотекарь
+Са кьадар вахт идалай вилик чи райондиз Дагъустан Республикадин Халкьдин Собраниедин образованиедин ва илимдин рекьяй Комитетдин председатель Елена Павлюченко рабочий мугьманвиле атана. И вахтунда ада Цуругърин СОШ, Ахцегьрин 1 ва 2-нумрайрин СОШ-АР капитальный ремонтзавай ва анра эцигунин кӀвалахар кьиле физвай гьал ахтармишна. Чкайрал фейи вахтунда адахъ «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаев, райондин образованидин Управленидин начальник Халидин Эльдаров, УСЕЗ-ДИН начальник Алихан Ибрагьимов ва подряддин тешкилатрин векилар галай.
+Школаяр кӀелдай цӀийи йисаз гьазуруниз талукь совещанидин вахтунда РД-ДИН Минздравдин кьил Татьяна Беляевади къейд авурвал, эгер медицинадин куьмекдин рекьяй школадин кабинет федеральный стандартрихъ галаз кьадайвал тадаракламишнавачтӀа, адаз лицензия гудач. Татьяна Беляевадин гафаралди, школайрин медицинадин кабинетар муниципалитетрин гьисабдай тадаракламишун лазим я. Гьа са вахтунда абур дарманралди таъминарун медицинадин идарадин хиве гьатзава.– Муниципалитетди гуьгъуьнай кабинет медицинадин идарадин, поликлиникадин ва я больницадин ихтиярда вугузва. Ахпа ада санэпидзаключение ва лицензия къачузва. А чка дарманралди таъминарунин месэла чна кьилиз акъудзава. Медкабинетдиз мебель, техника ва маса шейэр муниципалитетди чара авун лазим я, – лагьана министрди. Ада муниципалитетрин кьилериз школайрин медкабинетар талукь тирвал тадаракламишун патал мумкинвилер жагъурун чарасуз тирди лагьана. И кар тавунмаз абуруз лицензиярни гуз жедач.
+Алай вахтунда Ахцегьа СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай куьчедин ООШ-ДИЛАЙ эгечӀна Уьшехънарин мягьледив къведалди участокда цин провод ва канализация туькӀуьрунин кӀвалахар башламишнава. Ахпа и чкада чиле тӀебии къванни твада. И куьчедин амай пай проектдин бинедаллаз асфальтламишда.– Заз СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай куьчедин агьалийриз ана къван твадалди вилик цӀийи цин проводдик экечӀунин ва ихьтин маса кӀвалахар куьтягьаруниз эвериз кӀанзава, – лагьана «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева а куьчедин агьалийриз. Райондин регьбердин гафар гьахълубур тирвили абуруз кьетӀен фикир гун тӀалабзава. Гуьгъуьнай цин проводдин куьгьне трубаяр дегишариз ва ихьтин маса кӀвалахар тамамариз хьайитӀа, куьче мад къайдадай ахкъатда. Чи рикӀел райцентрдин Н.Самурскийдин ва Къ.Агъасиеван тӀварарихъ галай куьчейрин агьалийри чкадин властдин органрин и жуьредин эвер гун фикир тагана турди алама. Нетижада исятда анра марф къвазвай вахтунда къаварилай авахьзавай ятар рекье гьатзава. И кардини ам къайдадай акъудзава. Йисан мекьи вахтунда ина муркӀар арадал къвезва. Абуру гьам машинар гьалзавайбуруз ва гьамни яхдиз къекъвезвайбуруз хаталу мензилар арадал гъизва.
+29-июлдиз Махачкъалада РД-ДИН Кьил Сергей Меликован регьбервилик кваз Дагъустанда гатфарин призыв кьиле фейи гьалдиз ва адан нетижаяр кьуниз талукьарнавай заседание кьиле фена.
+РикӀел хкин, гатфарин призыв апрелдин вацра гатӀуннай ва июндин вацран эхирралди давам хьана. Адан сергьятра аваз, кьиле тухванвай кӀвалахрин нетижа��рикай заседанидал республикадин военный комиссар Дайтбег Мустафаева ихтилатна. Военкомдин гафарай малум хьайивал, гатфарин призывдин сергьятра аваз, виридалайни хъсандиз кӀвалах тешкилай муниципалитетрин арада Махачкъала, Буйнакск, Къизляр, Южно-Сухокумск, Дербент, Дагъустандин Огни шегьерарни СтӀал Сулейманан, Кьурагь, Гуьмбет, Сергокъала, Акуша, Новолак, Дербент ва маса районар ава. Сергей Меликова вилик эцигнавай месэлаяр вахтунда ва чешнелудаказ кьилиз акъудай муниципалитетрин кьилериз сагърай лагьана ва гуьгъуьнлай къвезвай призывдиз гиламаз гьазурвилер акунин жигьетдай са шумуд тапшуругъ гана. Къейд ийин хьи, призывдин сергьятра аваз, армиядин жергейра къуллугъ ийиз физвайбуру Украинада кьиле физвай дяведин махсус серенжемда иштиракдач.
+гъилик тежрибалу хьайи Селим Аллахяров дуьньядин пешекар майдандал экъечӀда. Алай вахтунда ада ГБУ «Градский Холл» театрдин солиствиле кӀвалахзава (РФ-ДИН Халкьдин артист Александр Градский кечмиш хьайидалай кьулухъ театрдин худрук РФ-ДИН Халкьдин артист ва композитор Алексей Рыбников я) ва Москвада «АСА» (Аллахяров Селим Абдулазизович) – вичин тӀвар алаз вокалдин хсуси школа ачухнава. РФ-ДИН СК-ДА (следственный комитет) культурадин рекьяй консультативный Советдин член яз, гьукуматдин ва общественный важиблу кӀвалахрални машгъул я. Гьеле Гнесинрин музучилищеда кӀелзавай йисара ам анай Португалиядин меркез Лиссабонда, Мадейра островдал, Италиядин Генуя шегьерда ва маса шегьерра тухуз хьайи вокалистрин конкурсра иштиракун патал рекье твазва.
+Гьелбетда, Селиман рикӀ алай кьилин пеше манидарвал я. Лап кьит лирико-драматический баритон сесинин иеси тир операдинни эстрададин бажарагълу артистди Москвада ва Россиядин гьар жуьре регионра уьлкведин машгьур оркестррихъ галаз сольный концертар гуз, манидарвилин искусстводин устадрин патай ва халкьдин арада лайихлу гьуьрмет къазанмишнава. Чпихъ галаз чӀехи сегьнейрал экъечӀун патал адаз Константин Чудовскийдин (худрук) регьбервилик квай Кремлдин оркестрдин (эхиримжи сеферда адахъ галаз 2023-йисан 9-майдиз концерт гана), Ю.В.Силантьеван тӀварцӀихъ галай Гьукуматдин академический Большой эстрадный концертдин оркестрдин (руководитель А.Клевицкий), РФ-ДИН ЧӀехи теардин симфонический оркестрдин (250 музыкантди иштиракзавай ам дуьньяда лап екебурукай сад я) ва машгьур маса коллективри теклифзава. Хци зигьиндин ва чирвилер къачунал рикӀ алай Селима гьа са вахтунда Москвада тежрибалу устадрин гъилик менеджмент ва продюсирование хилерайни вичиз пешекарвилин образование къачунва. Дуьньядин дережадин музыкадин пешекар устадри къейдзавайвал, Селим Аллахяровахъ ширин гужлу сесинилай алава, манияр тамамарунин гьич садавни гекъигиз тежедай хьтин, анжах са вичиз хас надир къайда-стиль ава. Гьавиляй адан тӀвар дуьньядин дережадин Андреа Бочелли, Плас��до Доминго, Хосе Каррерас, Муслим Магомаев, Дмитрий Хворостовский хьтин машгьур гъетер-артистрин жергеда аваз кьазва…
+Селиман бахтуни гъана жеди, амма гьикӀ ятӀани манидарвилин искусстводин ихьтин кьакьан дережадиз акъатай маса бажарагъ-дагъустанви чаз чидач.– Заз зун чир хьайидалай кьулухъ манияр лугьунал, музыкадин алатар ягъунал машгъул я. Рагьметлу Асим чӀехи бубади вижевайдаказ мандолина ва 1945-йисуз Берлиндай трофей яз хкай аккордеон ядай. Музыкадин муаллим дидеди чӀехи вахахъ галаз зунни пианинодихъ ацукьардай. Музшкола кӀелай вахазни пара хъсан сес ава, амма «кӀвале са музыкант бес я» лагьана, ада лингвиствилин пеше кьуна. Гьавиляй закай музыкант, манидар хьун дуьшуьшдин кар туш, ивидик квай пеше я. Гьеле школадин гъвечӀи классра кӀелзаваз за Дербент шегьердин ва республикадин вокалист аялрин гьар жуьре концертрани конкурсра («Перепелочка», «Соловушка», «Таланты XXI века», «Марьяна») иштиракиз, абурун гъалибчи ва премийрин лауреат хьана. Якъин, абурни заз манидарвилин кьетӀен тежрибадин са школа тир.
+– Селим Абдулазизович, чаз чида хьи, дуьньядин дережада машгьур Муслим Магомаеван манийрал ви рикӀ ала. Алава яз ви концертрин репертуардик мад гьихьтин яратмишунар ква?
+– Эхь, Азербайжандин ва СССРДИН Халкьдин артист, операдинни эстрададин зурба манидар ва композитор Муслим Магомаев заз чешне я. Адан манийрилай алава за жуван яратмишунрин, Россиядин, Италиядин – са гафуналди, дуьньядин классикадин машгьур манияр, ватанпересвилин, гьакӀ лирикадин тематикадин хсуси яратмишунар тамамарзава.
+– Ватанпересвилин яратмишунрикай ихтилат кватайла, жузада. Исятда Россияди Украинадин неонацистрихъ, саки НАТО-ДИН блокдихъ галаз дяве тухузвайла, талукь тирвал куьне куь манийрин репертуарни дегишзава, тушни?
+– Гьелбетда, и дяведа чун садни къайгъусуз хьана виже къведач. Душмандин винел гъалиб хьун патал чна гьарда вичелай алакьдай пай кутуна кӀанда. Гъиле яракь аваз Ватан хуьзвай чи игит аскерар руьгьламишунин мурад-метлебдалди зун дуьз 5 сеферда СВО-ДИН майданра хьана, Мореупольда, Луганскда, дяведин госпиталра аскеррин вилик махсус концертар гана. Уьлкведин «Голос победы» проектда иштиракзава. ГьакӀ Дагъустандин филармониядин солист яз, ватанпересвилин мярекатра Ватандин ЧӀехи дяведин йисарин хъсан манияр лугьузва. Эхиримжи кӀвалахрикай яз исятда за чи дагъустанви, Россиядин Игит Мегьамед Нурбагандован «КӀвалаха, стхаяр» эверуниз талукь яз ватанпересвилин цӀийи мани – гимн туькӀуьрна тамамарзава.
+– Вуна къецепатан чӀаларални манияр лугьузва кьван, ваз вири шумуд чӀал чида?
+– Пара чидач: хъсандиз жуван дидединбур тир лезги, урус чӀалар ва са жуьре рахаз жедайвал инглис ва итальян чӀалар чида. Эхиримжи кьве чӀал фасагьатдиз рахаз чирунал алахънава. Гзаф чӀалар чир хьунни кьетӀен искусство я, ада дуьнья чирунин варар ахъайзава.
+– Мад са куьруь суал. Селим Абдулазизович, инсан гьикьван бажарагълу, къастунал кӀеви хьайитӀани, чи девирда паталай са куьмек-далу галачиз виликди физ четин я. Хуш туштӀа жаваб гумир, квез манидарвилин рекье-карьерада вилик финиз ни куьмекна?
+– Вучиз, адетдин суал я. Сифте нубатда, гьелбетда, зи диде-бубади. Абуру зал чӀугур ва исятдани чӀугвазвай кьван зегьметдин эвез завай уьмуьрлух ахгакьариз жедач. Зи саки вири концертра абуру иштиракиз, зун ругьламишзава. Куь газетдикай менфят къачуналди кьилди чухсагъул заз рикӀин сидкьидай Имам Музамудинович Яралиеваз лугьуз кӀанзава. Вучиз лагьайтӀа, 2000-йисуз Ахцегьа «Шарвилидин» сифте суварал мани лагьайла адаз зун акуна, кӀелерик экечӀиз финансрин куьмекарни гана, руьгьламишна. Чпелай алакьдай меслят-несигьатдин гъил кьунар заз гьакӀ композиторар тир рагьметлу Мегьамед Гьуьсейнова, Мурад Кажлаева ва масабуруни авуна. Москвада авай карчи Абдулжелил Абдулкеримован куьмекдалди яратмишунин бязи проектар тешкилзава. Вирибур пара кьадар сагърай!
+– Лезги, дагъустанви артист ва общественный деятель яз, ваз ара-ара лезгийрин общественный милли тешкилатрални мярекатрал теклифзава. РФ-ДИН Президентдин патав гвай Дагъустандин даим векилвилихъ галаз санал активнидаказ кӀвалахзава. Гьавиляй 2015-йисуз Москвада Дагъустандин культурадин Цетрди вун «За преданность Дагестану» медалдизни лайихлу авуна. Гила Дагъустанда, хайи Ахцегь районда сольный концерт гуникай ва я культурадин са хъсан проект бажармишуникай фикирзавачни?
+– Хъсан суал я. Гьелбетда, за Дагъустандихъни дагъустанвийрихъ, жува умуми образованиедин ва музыкадин устадвилин рекьерай чирвилер къачур школайринни училищайрин коллективрихъ, артухлама багърийрихъ галаз гьуьрметдин сих алакъаяр хуьзва. 2017-йисан эхирда уьлкведин Центральный телевидениедин «Голос» проектда иштиракдайла заз дагъустанвийри рейсадвилелди сесер гунин вакъиа мегер рикӀелай алатдани?! А чӀавуз зак, гуя «манидарвилин бажарагъдай ваъ, дагъустанвийри санал сесер гунин нетижада гъалиб хьана» лугьуз (мили хъвер акатзава!), тахсирар кутадайбурни хьанай. Куьрелди лагьайтӀа, за Махачкъала, Дербент шегьерра ва Ахцегьа жуван патай савкьат яз концертар гун, гьакӀ «Лезги сес» – конкурс-фестивалдин проект давамарун планламишнава. И крар, гьайиф хьи, СВО-ДИН вакъиайрихъ галаз энгел я: телефвилерни авай дяведин вахтунда шадвилеринни рикӀ аладарунин межлисрик са артух кьил кутун заз кутугна аквазвач. Тикрар хъийин, алай вахтунда чи мурад-метлеб сад я, вири къуватар дяведа гъалибвал къачуниз серфна кӀанда.
+– Рази я. ЯтӀани, вуна хъсан рикӀел хкана, «Лезги сес» проектдин кьисметдикай – вун а конкурс-фестивалдин тешкилатчи, оргкомитетдин председатель тир кьван – раханайтӀа кӀандай.
+– Лезгийрин милли музыкадин искусство, манидарвилин адетар хуьниз, лезги дестедин халкьарин дуствили�� алакъаяр мягькемаруниз эверзавай ва жегьил бажарагъар малумарзавай сифте конкурс-фестивалар РД-ДИН лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримован тӀварунихъ галай мергьяматлувилин «Просвещение» фондунин ва адан кьилин спонсор Абдулжелил Абдулкеримован куьмекдалди 2015, 2016-йисара чна Ахцегьа жегьилрин рикӀ аладардай «Самур» комплексда кьиле тухвана. Абура чпихъ манидарвилин гьевес, алакьунар авай 16-40 йисан яшарин вирибурувай иштиракиз жезвай, приздин фондуни 300 агъзур манат тешкилзавай. «Лезги сес» конкурсфестивалдин 3-межлис сифтебурулайни гурлудаказ 2017-йисуз Дербент шегьердин НАРЫН-КЪЕЛЕДА тешкилна. Гуьгъуьнин йисара коронавирусдин пандемия ва СВО-ДИН вакъиаяр себеб яз, гьайиф хьи, давамариз хъхьанач. Важиблу и проект – фикирдик еке маса проектарни ква – спонсор Абдулжелил стхадихъ галаз меслят хьанвайвал, Аллагьди гайитӀа, чна давамар хъийида. Разивилелди къейдин, чӀехи концертринни фестивалрин проектар уьмуьрдиз куьчуьрмишун патал гила Ахцегьа цӀийи спорткомплексдин гегьенш зал ава.
+– Селим Абдулазизович, музыкадин искусстводин устад яз алай вахтунда лезги манидарвал авай гьалдикай куьрелди квевай вуч лугьуз жеда?
+– Дуьздаказ лагьайтӀа, неинки са лезгийрин, гьакӀ Дагъустандин амай халкьарин музыкадинни манидарвилин искусство авай гьалдал зун рази туш. Коммерциядин, мехъерин майданрин зайиф музыкадин девир хьанва. Искусстводин саки вири хилера четин гьалар ава. Бизнес вилик акатайла яратмишунар квахьдай адет я. Жегьилриз хуш асант ритмайралди авазар аранжировка авунал машгъул дилетантри чеб композиторрай кьаз, плагиатвилел машгъул жез, «крчар эцигиз кӀанз япарни алудзава». Искусстводи вичиз хас халисан надир лишанар квадарзава. Мани лугьузвай касдиз хъсан сес аваз хьун тӀимил я, бажарагъ, къанажагъни хьана кӀанда. Дикъет це саддра къе мехъеррик лугьузвай манийриз. Акьуллу гьич са манаметлебни авачир, пара вахтара гьатта шит, кутуг тавур гафарин кӀватӀалар я. Кьвед лагьайди, чан алай музыкадин, сесинин маниярни саки авач: электронный музыкадин фонограммаяр муд я.
+– Бес вучда, и гьалдай гьикӀ экъечӀда?
+– Четин суал я. И гьалдиз чи общество садлагьана ва чинебадаказ атанач кьван. Гьукумдаррин къайгъусузвал, «буьркьуьвал» хьана. Гила дуьз хъувун патал образованиедин, культурадин къурулушдилай, школайрин программайрилай эгечӀна кӀан жеда. Яратмишунин зегьметдин вири хилера гьукуматдин цензура, фильтр арадал хкунин чарасузвал ава. Алай вахтунда кьилел са гуьзчивални алачиз ни вуч кӀандатӀани лугьузва, кхьизва, къалурзава. Гьа ихьтин татугай шартӀара, адет яз, намуслу гьакъикъи бажарагъар итиж-гьевес квахьна хъендик акатзава. Им дуьзвал туш, литературадинни искусстводин хилера бедбахтвал я.
+Селим Абдулазизович, вахъ галаз мажал аваз секиндиз ацукьна суьгьбетдай мумкинвиликай менфят къачуналди хсуси уьмуьрдиз талукь месэладик��йни рахан. Ви хъсанвилихъ галайбуруз итижлу я: эвленмиш жедай, хизан кутадай фикир авачни? Азад вахтунда квел машгъул я?–
+Им лап зи дидедиз пара кӀани суал хьана хьи (хъуьрезва). Гьелбетда, гьахьтин фикирар ава. Амма хизандин къайгъуйри зи чирвилер къачунин ва пешекарвилин дережа хкажунин месэлайриз кьецӀ гуз кичӀела гьелелиг хизан кутунин месэлада тади къачузвач. Хизан кутуна энгелвал – им зун искусстводин месэлайрив акьалтӀай жавабдарвилелди эгечӀун я. Азад вахтуникай рахайтӀа, ам лап тӀимил амукьзава; вири жегьилриз хьиз, ахвар бес жезвач. Машгъулатрикай рахайтӀа, гъвечӀи чӀавалай спортдал – футбол къугъунал, акъажунрал рикӀ ала. Мумкинвал хьанмазни зун спортзалдиз физва.
+– Ял ягъиз хтанвай вун, багъишламиша, за галатарна жеди. Эхиримжи суал: гьикӀ аквазва квез гила Ахцегьрин гьамамар? Мугьманриз ял ядай, сагъламвал хъсанардай шартӀар авани?
+– Разивилелди лугьун, алатай йисарив гекъигайла пара хъсан я. Ина цӀийи гьамамар эцигзава,
+Голос шоуда Александр Градскийдин клуб. Россиядин лап хъсан сесерин финалистрин десте Мариинский театрдин гендиректор, РФ-ДИН Гьукуматдин академический театрдин директор, дерижёр Валерий Георгиевахъ галаз
+авайбур ремонтзава, гьар жуьре дережайрин мугьманханаяр, ял ядай ва капӀдай чкаяр тадаракламишнава. Гьавиляй патарай инсанарни гзаф къвезва. Ина, вини гьамамрал, чи хизандин ихтиярда, месела, вири къулайвилерал таъмин «Люкс» секция ава. Аквазва хьи, ина хъсан телевизор, холодильник, гьатта кьилди гьамам-гьавиз, чӀехи бильярддин кӀвални кваз ава, мад вуч кӀанда. Ина виридалайни надирди чилин деринрай акъатзавай кудай дарман ятар я. Къиметарни маса чкайрин санаторийрив гекъигайла багьа туш. Дамахдивди лугьун, агъа патал, вацӀун къерехдив, карчи Абдул Байрамалиева (ам пара кьадар сагърай!) икьван гагьда чаз чи патара такур хьтин гьайбатлу гьамамринни мугьманханайрин комплекс эцигнава. Хъсан ресторан ва рикӀ аладардай гьар жуьре чкаярни галай анаг лап хъсандиз ял ягъиз жедай ва тамашуниз лайихлу кьетӀен чкадиз элкъвенва. Ина, гьамамрал, кьилин духтур Жамиля Зейналовадин регьбервилик квай республикадин аялрин ревматологиядин «Ахты» санаторийни лап тарифуниз лайихлу я. Женийрин гьамамарни, анал махсус санаторий, мугьманханаярни ресторанар ачухна, гьич чир хъижезвач. Икьван чӀавалди гьар йисуз са кьве гьафтеда ял ягъиз зун къецепатан уьлквейрин – Египетдин, Турциядин, Домениканадин курортра жезвайтӀа, гила гьар йисуз рухсатдин вахтунда са гьафтеда хьайитӀани зун ял ягъиз ва бедендин къуватар кӀватӀиз Ахцегьрин гьамамрал хкведа.
+– Ачух рикӀин гегьенш суьгьбет авунай пара кьадар сагърай! Хсуси уьмуьрдин, манидарвилин искусстводин ва хайи халкьдихъ рикӀ кузвай общественный крара квез агалкьунар хьурай! Лумуна АГЬМЕДОВА
+20-асирдин эвел кьиляй гьар са духтурди 25 агъзур кьван инсанар яшамиш жезвай ва вичин гегьеншвилел 17 верста алай участокдиз къуллугъзавай. Эгер рикӀел хкун хьайитӀа, урусрин художник Иван Творожникован «Тверской губернияда рехъ авачир чка. Земский духтур» тӀвар алай шикилдай чаз рекьери гьелекнавай, балкӀандин фургъунда аваз яргъал рекьиз физвай земский духтур ва лап галатнавай, кьенерикай кьуна вичин балкӀан тухузвай лежбер аквазва. Виликдай духтур вичин азарлуйрин патав икӀ агакьарзавай. Гила садни зур асир алатайла вуч дегиш хьанва? Инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, исятда азарлуяр сагъарунин ва диагноз чирунин къайдаяр, транспортдин такьатар, медицинадин тадаракар вири масабур я. Къейдин, 2016-йисалай чи уьлкведа «Земский духтур» тӀвар алай федеральный программа кардик кутунва. И программада иштиракзавай пешекарди хуьруьн чкада кӀвалахна кӀанзава. Адан сергьятра аваз духтурриз са миллион ва фельдшерриз 500 агъзур манат пул гузва. Медицинадин къуллугъчиди хуьруьн чкада 5 йисалай тӀимил тушир вахтунда кӀвалахун шартӀ я..
+«Земский духтур» тӀвар алай программадикай менфят къачунвайбурукай сад Махтум Асалиева я. Ада гьар юкъуз Ахцегьай къвез Луткунрин хуьруьн медпунктуна педиатрвиле кӀвалахзава. Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школа хъсан къиметралди куьтягьайдалай кьулухъ Махтум Астрахандин медуниверситетдик экечӀна. 2018-йисуз кӀел куьтягьна хайи хуьруьз хтай жегьил пешекарди вичин зегьметдин рехъ къунши хуьре педиатр яз кӀвалахунилай башламишна. И мукьвара чун Луткунрин медпунктуниз мугьман хьана ва Махтум духтурдихъ галаз адан гьар йикъан кӀвалахдикай суьгьбетна.
+– Махтум духтур, алай вахтунда куь участокдик шумуд хуьр акатзава ва куь гуьзчивилик шумуда ял ква?
+– За Калукрин ва Луткунрин хуьрера яшамиш жезвай 825 аялдин сагъламвилел гуьзчивалзава, абурукай 595 аял Луткунрин хуьряй я.
+– Аялар гзафни - гзаф гьихьтин азаррик кефсуз жезва?
+– Аялар, асул гьисабдай, нефесдин органрихъ галаз алакъалу, дуркӀунрин, кӀарабрин ва гзаф маса азаррик начагъ жезва.
+– Себебар гзаф ава. Месела, экологиядин гьалар пис, недай хъвадай шейэр ерисузбур хьайила, аялрин михьивал хуьн тавурла, азаррин вилик пад кьадай серенжемрал амал тавурла абур фад начагъ жезва.
+– Аялар садакай масадак акатдай азаррик кефсуз жезвани?
+– Жезва, гьелбетда. Лугьун лазим я хьи, азаррин вилик пад кьадай рапар ягъунин нетижада и жуьредин гзаф азарар тергзава.
+– Куь кӀвалахдин шартӀар кутугайбур яни?
+– Алай вахтунда чахъ аялрин сагъламвилел гуьзчивал тухудай хъсан мумкинвилер ава. Кьилди къачуртӀа, чи медпунктуна медицинадин рекьяй гьар жуьредин пешекарри кӀвалахзава, рапар ядай кабинет, лаборатория кардик кутунва.
+– Квек къалабулух кутадай гьихьтин месэлаяр ава?
+– Лугьудай хьтин четинвилер чаз авач. Амма графикдин бинедаллаз аялриз рапар ядайла, гзаф диде-бубайри, аялар азарлу жеда лугьуз, рапар ягъиз разивал гузвач. Жезмай кьван абур гъавурдик кутаз алахъ��ава.
+– Куь коллективдикай квевай вуч лугьуз жеда?
+– Чи коллектив са акьван екеди туштӀани, чпин пешедал рикӀ алай ва дерин чирвилер авай пешекаррикай ибарат я. – ДатӀана вичин чирвилерин дережа хкажунал алахънавай ,мецел ширин, азарлу аялрив хуш рафтарвилел эгечӀзавай, Махтум духтурди чи аялар тек са дарманралди ваъ, гьакӀ рикӀ секинардай хуш келимайралди, регьимлу къилихралди сагъарзава,- лугьузва иниз аял гваз атанвай са дидеди.– Эгер зи гъиликай куьмек жезвай, инсанар рази ятӀа, зун бахтлу ксарикай сад я. Сифте нубатда заз чи хуьруьнви аялрихъ мягькем сагъламвал хьана кӀанзава. Абур къуй духтуррин патав азарлубур яз ваъ, азаррин вилик пад кьун патал меслятар къачуз къведайвал хьурай. Амма, начагъ хьана, духтурдин куьмекдихъ муьгьтежбур аваз хьайитӀа, зун жуван хуьруьнвийриз алакьдай куьмекар гуз гьазур я гьамиша, – лугьузва Махтум Мегьамедкьасумовнади. Чазни луткунвийрин, газет кӀелзавайбурун тӀварунихъай жегьил и пешекардиз сагърай лугьуз кӀанзава. Къуй вал уьмуьрда гьалтдайбур къени, хъсан инсанар хьурай, вун ви рикӀевай вири экуь мурадрив агакьрай.
+Алай йисан 12-июлдиз Ахцегьрин культурадин КӀвалин дараматда райондин Профсоюздин организациядин гьахъ-гьисабдинни сечкийрин конференция кьиле фена. Адан кӀвалахди райондин образованиедин Управлениедин начальник Х..Ж.Эльдарова, республикадин Профсоюздин комитетдин кьилин технический инспектор Н.М. Ниматулаева, образованидин Управлениедин пландин ва экономикадин отделдин начальник У.А.Эфендиева, гьакӀ райондин образованиедин вири идарайрин сифтегьан профсоюздин тешкилатрин председателри ва сифтегьан профсоюздин тешкилатрин патай делегатри иштиракна.
+Къейдин, и чкадал райондин образованиедин работникрин Профсоюздин организациядин председатель Хийируллагь Мавлудинович Алиева вич маса кӀвалахал финихъ галазалакъалу яз самоотвод къачуна. Ахпа ачух къайдада сесер гуналди райондин муаллимрин Профсоюздин организациядин председателвиле Юсуфова Эрлияна Дашдемировна хкяна.
+Вичин рахунра райондин образованидин Управленидин начальник Халидин Жаферовича Хийируллагь Алиеваз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаеван ва вири муаллимрин патай менфятлудаказ кӀвалахунай чухсагъул малумарна. Эрлияна Дашдемировнадиз цӀийи къуллугъ мубаракна ва кӀвалахда адахъ агалкьунар жедайдак вичи умуд кутазвайди лагьана.
+И мукьва КьакӀарин хуьруьн агьали, СВО-ДИН иштиракчи Герей Агъабалаевич Замановаз викӀегьвиляй 2-дережадин медаль гана. Ам вичин гъвечӀи ватан патал жуьрэтлувилин ва ватанпересвилин чешне я. Аскервилин къуллугърин сифте йикъарилай эгечӀна ада вич анжах хъсан терефрихъай къалурзава. Герей гьатта лап муракаб дуьшуьшрани вичин юлдашрин куьмекдиз къвез гьазур я. Женгера кьетӀивал ва викӀегьвал къалурзавай и аскерди женгинин юлдашрин ва командованиедин патай гьуьрмет къазанмишнава.
+Малум тирвал, чи райондин килигуниз лайихлу чкайрикай сад Цуругърин чарчар я. Ам Цуругърин хуьруькай 3 километрдин яргъа, кьиблепатан терефда ава. Аниз яхдиз 2-3 сятда физ жеда. Цуругърин чарчар Чогьаркам вацӀун кьилин паюнин экъис хьайи чкадал арадал къвезва. Адан кьакьанвал 25 метрдиз барабар я. Чарчардин патав гвай мичӀи рангарин такабурлу рагари ина тӀебиатдин лап гуьзел шикилар арадал гъизва.
+Ахты санаторийда Жамиля Зайналовадихъ галаз
+Школаяр кӀелунин цӀийи йисаз гьазур жезва!
+Дагъустанда чпе къерехар мягькемарунин кӀвалахар тухун чарасуз тир районрин карта туькӀуьрда. И мукьва республикадин дагълух районра хьайи тӀебиатдин бедбахтвилерин нетижаяр алудуниз талукьарнавай совещаниедал РД-ДИН Гьукуматдин Кьил Абдулмуслим Абдулмуслимова РД-ДИН Минприродадиз и жуьредин тапшуругъ гана. Малум тирвал, са кьадар вахт идалай вилик Ахцегь, Рутул, СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай, Кьурагь, Агъул ва Чарода районра къати марфар къунихъ галаз алакъалу яз цин объектрал цин дережа хкаж хьана. Идани вичин нубатда бязи чкайра къизгъин гьалар арадал гъана. Алай вахтунда чпе къерехар мягькемарун чарасуз тир 11 участок малумарнава. Виликдай и чкайра къерехар мягькемарунин рекьяй кӀвалахар тухвайди туш. Дагъустандин Гьукуматдин Кьил А.Абдулмуслимова РД-ДИН Минприродадин пешекарриз къерехар мягькемарунин рекьяй гьам федеральный ва гьамни республикадин госпрограммайра иштиракун патал талукь тир актар туькӀуьрунин ва чарасуз материалар гьазурунин патахъайни тапшуругъар гана. А.Абдулмуслимова талукь тир карта туькӀуьруналди, и жигьетдай неинки чпиз тӀебиатдин бедбахтвилери таъсирнавай районра, гьакӀ вири республикада и рекьяй арадал атанвай гьалар веревирд авун чарасуз тирди къейдна. И жуьредин делилар талукь тир пулдин такьатар чара авунин мураддалди федеральный центрдиз экъечӀун патал Дагъустандин Кьил Сергей Меликовав агакьарда.
+мжи вахтунда Курский областда кьиле физвай вакъиайри чак виридак секинсузвал кутазва. И йикъара «Вири саналди» Фондуниз Курский областдин агьалийриз куьмек ийиз кӀанзавай инсанрин патай зенгер ва сообщенияр къвезва. Амма абурукай хейлинбуруз и кар гьикӀ ийидатӀа чидач. И йикъара РД-ДИН Кьил Сергей Меликова ашкъи авай вирибуруз чпин са йикъан мажиб «Вири саналди» Дагъустандин региондин яшайишдин фондуниз ягъун теклифна. – И такьатар чна чеб чи душманри инсафсуз тахсиркарвилерин къурбандар хьанвай чи дустариз ракъурда. Садвили ва дуствили, гьамиша хьиз, чаз вири жуьредин четинвилер алудиз куьмек гуда, – къейдна дагъустанвийрихъ элкъуьналди вичин эвер гуна Сергей Меликова.
+Агъадихъ чна квевай пулар ягъиз жедай банкдин реквизитар чапзава.
+«АХТЫ-НОВСТИ» телеграмм къаналда чи машгьур карчи – меценат Нариман Газалиеван спонсорвилин куьмекдалди 15-августдилай 1-сентябрдалди аялрин арада лезги чӀалал шиирар кӀелунин конкурс кьиле тухузва. Нубатдин конкурс гьар са инсандин уьмуьрда виридалайни багьа ва масан инсан – дидедин экуь къаматдиз бахшнава. Мярекатда са чи райондин ваъ, гьакӀ уьлкведин маса регионра авай аялривайни иштиракиз жеда. Кьилин шартӀ абуруз дидед чӀал чир хьун ва адал шиирар кӀелиз хьун я.
+19-августдиз райондин активдин нубатдин совещание йикъан месэлаяр раиж авуналди, Ахцегь муниципалитетдин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. СП-РИН бюджетриз налогринбур тушир доходар атунин ва хуьрера культурадинни ял ягъунин центраяр (КДЦ) агалунин месэлайрай малумат авун патал ада гаф вичин заместитель Фатима Агьмедовадиз гана.– Гъилевай йисан августдин делилралди, СП-РИН бюджетриз чилер арендада тунай налогринбур тушир 223 агъзур манат пул (пландин 50%) атанва. СП-РИН КДЦ-ЯР агал хъувунив январдилай эгечӀнаватӀани, къени и кӀвалах Гутума, Калука, Смугъула, Фия ва Чепе бегьемарнавач,– лагьана Фатима Агъакишиевнади. Хуьрерин администрацийра ЛПХ-РИН дуьз учёт тухун патал чарасуз тир похозяйственный электронный ктабар (ЭПК) кутунин месэладай гаф райадминистрацияда хуьруьн майишатдин отделдин начальник Леонард Атлуева къачуна. Ада къейд авурвал, СПР-РА гражданрин гьар са хсуси майишатдиз неинки цӀийиз истемишзавай электронный ктабар (махсус базадай, месела, низ вуч ва гьикьван мал-хеб, чил аватӀа виридаз акун патал), гьакӀ архив патал талукь тир малуматрин адетдин ктабарни хьана кӀанда. И кӀвалах иллаки зайифдаказ КьакӀарин, Калукрин ва Фиярин СП-РА тешкилнава. Райондин образованиедин Управлениедин (РУО) начальник Халидин Эльдарова залдавайбурун дикъен образованиедин идараяр кӀелунин цӀийи 2024-2025-йисаз гьазур хьунин месэладал желбна.
+– Чи районда вири 20 школа ва 5 тарсарилай алава кӀелунин идараяр ава. Ахцегьрин 1 ва 2-нумрайрин чӀехи школаяр ва Цуругърин СОШ федеральный бюджетдай капитальнидаказ ремонтзава. ЦӀийи корпус акал хъийивай эхиримжиди 2024-йисан эхирдалди ремонтра амукьда. Санлай къачурла, амайбур 1-сентябрдиз аялар кьабулиз гьазур я лагьайтӀа жеда: ремонтрин вири кӀвалахар 85 процентдин тамамарнава. Тарсар эхгечӀдалди чи ихтиярда авай кьве гьафтеда амай вири куьлуь-шуьлуь крарни хъийида, – гъавурдик кутуна Халидин Жаферовича.
+Райадминистрациядин финансрин Управленидин руководитель Имамудин Исламов образованиедин идарайра муаллимринни воспитателрин мажибар Президентдин Майский Указрив кьадайвал хкажун лазим тирдал акъвазна. «И жигьетдай иллаки хци гьалар аялрин бахчайрин коллективра ава. Хъсандиз аннамишна кӀанда хьи, Гьукуматди образованиедин гьар са идарадиз мажибдин пул ана авай аялрин кьадардиз килигна гузва», – къейдна ада. Эхирдай райондин регьберди СП-РИН кьилеризни школайрин директорриз 26-августдалди образованиедин вири идарайра «косметикадин» ремонтар бегьемарунин, хата-баладикай ��абар гудай кнопкаяр эцигунин, медкабинетриз лицензияр къачунин ва абур тадаракламишунин (кабинетрин мумкинвал авачир гъвечӀи школайра чкадин ФАПРИХЪ галаз икьрар кутӀун лазим я), пищеблокар ва аялрин автобусар гьазурунин, вири классра «Игитрин партаяр» туькӀуьрунин, школаяр кӀелунин цӀийи йисаз гьазур тирвилин ва школадин уьмуьрдин бязи маса месэлайрин гьакъиндай кьетӀи тапшуругъар гана.
+Росстатдин ахтармишунрин нетижада малум хьайивал, муаллимрин мажибрин кьадардал гьалтайла, Кеферпатан Кавказдин регионар виридалайни гуьгъуьна ама. Россиядин регионрин арада юкьван гьисабдин кьадардив гекъигайла, абурун мажибар агъузбур я.
+2024-йисан сад лагьай кварталда муаллимрин виридалайни гъвечӀи мажиб Ингушетияда къейдна – 26,4 агъзур манат. Сиягьдин виридалайни гуьгъуьна авай пуд региондик гьакӀни Карачаево-Черкесия (29,9 агъзур) ва Чечня (31,1 агъзур) ква. Агъуз тир мажибар къачузвайбурук Крымдин муаллимарни акатзава – 34,1 агъзур манат. Идалай са тӀимил хъсан гьалда Кеферпатан Осетиядин ва Дагъустандин муаллимар ава. Инра абуру, талукь яз, 31,9 ва 32,5 агъзур манат къазанмишзава. Кеферпатан Кавказдин регионрин арада мажибрин жигьетдай кӀвенкӀвечи чкаяр Кабардино-Балкарияди (35,8) ва Ставрополдин крайди (38,5) кьунва. Винидихъ къейд авурвал, и делилар Россиядин регионрин арада юкьван гьисабдин кьадардилай – 58,1 агъзур манат – виле акьадайвал агъузбур я. Виридалайни виниз тир мажибар Чукоткадин (147 агъзурдилай гзаф), Магадандин областдин (тахминан 134 агъзур) ва Ямалдин (133 агъзур манат) муаллимри къачузва.
+Культурадин ирсинин объектрал кӀвалахар тухунин къайдадин гьакъиндай
+Чпихъ диндин метлеб авай культурадин ирсинин объектар тир мискӀинрихъ, минарайрихъ, мавзолейрихъ, зияратрихъ ва пӀирерихъ архитектурадин имаратрихъ хьиз, Дагъустандин тарих хуьнин карда еке метлеб ава. Виликдай Дагъустанда мусурманрин инанмишвилер ва адетар общественный уьмуьрдин кар алай пай хьуниз килигна диндин метлебдин имаратар эцигун патал а девирдин лап хъсан устӀарар ва архитекторар желбзавай. И тегьерда культдин имаратри чи чӀехи бубайрин девирда архитектура ва эцигунрин техника вилик финин дережа къалурзава. А ирс хуьни алай вахтунда важиблу метлеб къачузва. Гьайиф чӀугуналди къейд авун лазим я хьи, Дагъустан Республикадин культурадин ирс хуьнин рекьяй Агентство алай вахтунда диндин метлебдин культурадин ирсинин объектар масакӀа туькӀуьр хъувунин дуьшуьшрал расалмиш жезва. Ида куьгьне бязи дараматрин тарихдинни культурадин къиметлувал квахьунал гъун мумкин я. Идалайни гъейри, ихьтин гьерекатриз рехъ гун культурадин ирсинин объектар хуьнин рекьяй законар векъидаказ чӀурун я. Ихьтин крариз рехъ гунай тахсирлубур гьам административный ва гьамни уголовный жавабдарвилиз чӀугваз жеда. Алай вахтунда ишлемишун патал культурадин ирсинин объектар ремонт, реставрация ва консервация авунин кӀвалахар чпихъ лицензия авай юридический ксари ва кьилдин карчийри тамамарун лазим я. И ва я маса памятник, адан кьилдин паяр хуьниз къурхулувал арадал атанвай вахтунда чпив махсус лицензия гвай тешкилатривай культурадин ирсинин ихьтин объектрал къутармишунин тади кӀвалахар тухуз жеда. Культурадин ирсинин объектар хуьнин рекьяй кӀвалахар тухун 73-нумрадин Федеральный закондин ирид лагьай кьили къайдаламишзава. Культурадин ирсинин объектрал и ва я маса кӀвалахар кьиле тухудайла, Россиядин законар чӀуруниз рехъ тагуниз мискӀинрин имамри ва хуьрерин поселенийрин кьилери кьетӀен дикъет гун чарасуз я. Ахцегьрин хуьруьн агьали, СВО-ДИН иштиракчи Гьажимет Балабегович Гьажиметов инсафсуз дяведин шартӀара къалурзавай жуьрэтлувилин ва викӀегьвилин лишандиз элкъвенва. Женгера къалурай дирибашвилерай адаз кьве медаль ганва. Абурукай сад женгинин гьерекатра къалурай кьегьалвилерай, муькуьдини уьлкве душмандикай хуьник пай кутунай я. Гь.Гьажиметова неинки душмандихъ галаз женг чӀугвазва, ам гьакӀ Дагъустандин халкьдин гьакъикъи игитдиз элкъвенва. Ада жуван чил хуьз гьазур тир тамам са несилдин руьгь лишанламишзава. Къуй Гьажимет СВО-ДАЙ гъалибвал гваз хтурай!
+Районда РД-ДИН Муфтиятдин векил Узеир Шамилова «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН коллективдихъ галаз санал 17-августдиз Ахцегьрин «Набережный» паркда аялар патал мусурман диндин чирвилер гегьеншарунин межлис тешкилна. Ахцегь районда республикадин Муфтиятдин просвещениедин отделдин руководитель Аминат Аликъуьлиевадин, мугьманар тир Кьурагь райондин имамрин Советдин председатель Абубакар Аливердиеван, просвещениедин отделдин руководитель Юсуф Къурбанован, республикадин ЮТО-ДА Муфтиятдин просвещениедин отделдин руководитель Агьмед Бабаеван ва нуфузлу маса мугьманрин иштираквални аваз кьиле тухвай гурлу мярекатда райондин медресайра диндин чирвилер къачузвай аялри, абурун муаллимрини диде-бубайри ва чкадин ругьанийри иштиракна. МУРАД-МЕТЛЕБ аялриз Ислам диндин ва чаз бубарилай атанвай эдеб-ахлакьдин чирвилер гун тир межлис, сифте гаф рахуналди, Узеир Шамилова ачухна ва ахпа ам чи машгьур ватанэгьли Гьажи Заур Салихова давамарна. Диндин тербиядинни чирвилерин месэлайрай аялрихъ галаз асантдиз гъавурда акьадай ачух суьгьбетрин арада Заур Салихова лезги ва араб чӀаларалди нашидар кӀелна. Мярекатдин темайрин сергьятраваз анал аялрихъ галаз суал-жавабдин суьгьбетарни итижлу конкурсар тешкилна. Дуьз жавабар гайи аялар рикӀел аламукьдай лишанлу савкьватриз лайихлу авуна.
+Лезги халкь вири девирра, эгер са кас кӀеве аваз акуртӀа, адан гъил кьаз, ам кӀевяй акъудиз гьазурди я. Чахъ гьар са хуьре вичин жемятдиз хас кьетӀен адетарни авайди я. Виликдай хуьруьн гзаф месэлаяр кимел гьялзавайди тир. Инсанри санал ийидай кардин, эцигдай кӀвалерин гьакъиндайни меслятар ��имел ИЙИДАЙ.ЧИ халкьдин лап хъсан адетрикай сад мел авун я. Эгер хуьре рехъхвал, хъвадай яд гъанвай гунгар къайдадикай хкатнаваз хьайитӀа, ам жемятдиз мелез эвер гуналди, виридан иштираквал аваз дуьзар хъийидай. Мелералди чи хуьрерин агьалийри гзаф крар авурди я: анриз хъвадай ятар гъунар, рагарикай,синерикай рекьер туькӀуьрунар ва икӀ мад. Мелералди эцигайла са куьруь вахтунда цӀийи кӀвалер, муькъвер арадал къведай. Бубайрин мисалда «Халкьдин къажгъан муркӀадални ргада» гьавайда лугьузвач. Ихьтин месэлаяр гьялунин карда кьил кьун патал жемятди чпин арадай камаллу са агъсакъал хкядай,жавабдарвални адан хиве твадай. И йикъара Луткунрин хуьре бубайрин куьгьне адет рикӀел хкана, хуьруьн къайгъусуз тушир агьалийри, активвилелди виридан къуват сад авуна, чпин гъилихъ - гъутухъ галай садакьаяр гана, мелез экъечӀна «ЧкӀар кӀам» лугьудай кӀамал муьгъ эцигна куьтягьзава. Лугьун лазим я хьи, муьгъ эцигунин месэлада жавабдар кас, вичин кардив намуслувилелди эгечӀдай, гзаф йисарин тежриба авай устӀар Селимов Насруллагь я. Ада вичин фяле Садикьни галаз гьар юкъуз гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугвазва. – Яргъивилел 65 метр ва гьяркьуьвилел са метр алай, кӀаник ракьун мягькем даяхар кутунвай, вижевай чахчахарни галаз туькӀуьрнавай гуьзел, мягькем муьгъ са гьафтедилай, аялар школадиз хъфидалди, бегьем жеда, – лугьузва устӀарди. – Виликдай школадиз фидайла аялар санбар артухан рехъ атӀуниз мажбур жезвай. Еке марфар,селлер хьайила хуьруьн а патаз фин гзаф четин месэладиз элкъвезвай. Хуьруьн агьалийриз фин-хтун кьезиларун ва залан парар асантдиз алудун патални и кӀамал мягькем муьгъ вегьинин чарасузвал авай. – Гила хуьруьн жемятдиз ва школадиз физвай аялриз еке регьятвал хьанва. Вирибурун садакьаяр Аллагьди кьабулрай! Муьгъ эцигуник чпин пай кутурбуруз чухсагъул,– лугьузва инсанри.
+Муьгъ им ата бубайрилай инихъ инсанар са нихъ ва я квехъ галаз ятӀани алакъалу ийизвай, рекьин лап четин чкаулам кьезиларзавай гуьзел имарат, кьетӀен лишан я. Гьавиляй муьгъ эцигун, туькӀуьр хъувун гзаф суваб, амма чӀурун гьакьван гунагь авай кар яз гьисабзава. Садакьа гун гьамиша Аллагьдиз хуш къведай кар я. Муькъверик, рекъерик инсанри чпин пай кутун им гьар йикъан садакьа я.
+Техника вилик фирдавай тӀебиатдин михьивал тӀимил жезвайди виридаз ашкара я. И карди инсандик къалабулух кутазва. Иллаки вири уьлквейрин алимри тӀебиат хуьнин месэлайрал кӀвалахзава. ТӀебиатди вичини чаз куьмек гузва. И жергеда сифтени сифте чепелукьарни чӀижер ава. Чепелукьар гзаф авай чка чиркин чка жедач. ЧӀижерни гьакӀ я. Эгер хатадай ягъалмиш хьана чӀижери шаклу чкайрилай, шире кӀватӀайтӀа, адакай арадал атай виртни бегьемди жедач, адак хаталу затӀарни акатун мумкин я. Санлай къачурла, чӀижер авай чкаяр, чӀижери кул гузвай чкаяр михьи чкаяр жеда.
+И йикъара Къуръандин «АЛЬФАТИХА» сура хъсандиз кӀелунай Ахцегь райондай тир меценат Нариман Гъазалиеван куьмекдалди кьиле тухвай конкурсдин нетижаяр кьуна.
+Ана лезги районрай тир 10-18 йисарин яшара авай 88 аялди иштиракна. Абуру сура кӀелзавай къайдадиз Исламдин илимрин доктор, бине Ахцегь райондин Луткунрин хуьряй тир Гьашим Мегьамедова къимет гана. Нетижаяр ихьтинбур хьана:
+Гъалибчияр пудни Мегьарамдхуьруьн райондин БУТКЪАЗМАЙРИН хуьряй я. Конкурсда иштиракай амай 85 аялдизни гьар садаз меценатди 1000 манатдин кьадарда аваз пулдин пишкешар гана. Акьалтзавай несилрин арада ихьтин конкурс тешкилай Нариман Гъазалиевалайни кӀвалахриз къимет гайи алим Гьашим Мегьамедовалай Аллагь рази хьурай. Амин!
+4-августдиз Кьиблепатан Дагъустандин районра лезги халкьдин регьбер, дагъвийрин азадвилин женгерин кьиле акъвазай кьегьал хва, имам Гьажи Давуд Муьшкуьрви Урусатдинни Османрин пачагьлугъри Ширвандин хан яз гьисаба кьурдалай инихъ 300 йис тамам хьуниз талукьарнавай «ЧӀехи бубайрин рехъ» тӀвар ганвай автопробег кьиле фена.
+Мярекатдин тешкилатчийрин арада лезгийрин милли медениятдин федеральный дережадин автономия (ФЛНКА), Гьажи Давудан тӀварцӀихъ галай руьгьдинни марифатдин центр, Алкьвадар Гьасанан тӀварцӀихъ галай медениятдинни марифатдин центр, мергьяматлувилин «ЛЕКИ» фонд, Кьиблепатан Дагъустандин жегьилрин Союз авай.
+И юкъуз 50 далай виниз машинар квай цӀиргъини Ахцегь, Докъузпара, Мегьарамдхуьруьн, СтӀал Сулейманан, Хив, Дербент районрин мулкарилай чарх яна. И цӀиргъиник гьакӀни Кьурагь райондайни Дербент, Махачкъала, Каспийск шегьеррай атанвай чи ватанэгьлиярни экечӀ хъувуна. Автопробег Ахцегь райондин Чеперин хуьрелай гатӀунна. Ина Гьажи Давудан экуь къаматдиз талукьарнавай мярекатни кьиле фена. Анал чкадин агъсакъалри, хуьруьн администрациядин векилри, автопробегдин тешкилатчийри, иштиракчийри чӀехи регьбердин агалкьунрикай, тарихдин вилик адан лайихлувилерикай чпин фикирар лагьана. Къейд ийин хьи, ихьтин мярекатар Ахцегьа, Усугъчайдал, Мегьарамдхуьре, АрхитӀа ва Кьасумхуьрелни тешкилнавай. Автопробегдин эхирдай Мегьарамдхуьруьн райондин Ярукьваларин хуьруьз мукьва мулкуна, Гьажи Давудан тӀварцӀихъ галай къеле эцигдай чкадал, рагьметлу имамдин экуь къаматдиз бахшнавай мярекат, спортдин акъажунар, иштиракчийриз дадлу хуьрекар тешкилнавай. Бязи делилралди (кьилди къачуртӀа, XIX асирдин сад лагьай паюнин Дагъустандин мулкариз талукь картада къалурнавайвал), и чкада са мус ятӀани Гьажи Давудан къеле авай. Мярекатдал рахайбуру чӀехи регьбердин гьуьрметдай тешкилнавай ихьтин гьерекатри, серенжемри халкь садзавайди, санал агудзавайди ва абуру чи милли тарих, меденият, адетар, чӀал хуьниз таъсирзавайди къейдна. Анал рахайбурун арада Гьажи Давудан тӀварцӀихъ галай центрадин кьил Самур Алиев, ФЛНКАДИН векилар Садикь Гьасановни Гьуьсен Шагьпазов, «Лезги газетдин» кьилин ред��ктор Мегьамед Ибрагьимов, композитор, журналист Къагьриман Ибрагьимов, шаир, илимрин кандидат Сардар Абил, жемиятдин векил Навои Бутаев, журналист Руслан Къурбанов ва масабур авай.
+30-июлдин йифиз чи арадай РФ-ДИН лайихлу артист, Дагъустандин халкьдин артист, вичин вири уьмуьр Лезги театрдиз бахш авур Абдуллагь ТӀажибович Гьабибов акъатна. Абдуллагь Гьабибов 1949-йисан 3-январдиз Докъузпара райондин Чахчарин хуьре муаллим ТӀажибан хизанда дидедиз хьана. Тагьирхуьруьн интернатда 8-класс акьалтӀарайдалай кьулухъ ам Дербент шегьерда авай культпросветучилищедин театральный отделенидик экечӀна. КӀелунар чешнелудаказ акьалтӀарнавай жегьил пешекар кьилин режиссер Багъиш Айдаева 1967-йисуз театрдиз кӀвалахал кьабулна. 1978-йисуз, кӀвалахдивай къерех тахьана, А. Гьабибова Краснодардин культурадин институтдин режиссерар гьазурдай факультетни акьалтӀарна. А.ТӀ.Гьабибов кьетӀен бажарагъ, алакьунар авай артист тир. Милли театрда зегьмет чӀугур 57 йисан девирда ада 150-далай виниз ролар тамамарна. Ада сегьнеда яратмишай гьар са къамат театрдин тарихда даим амукьда. Гьакьван тамашачидиз таъсирдайбур, вири патарихъай тамамбур, туькӀвейбур тир абур. Кьилди къачуртӀа, жуьребажуьре йисара ам А. Пушкинан «Къванцин мугьман», Шекспиран «Лир пачагь», Еврипидан «Медея», Ф. Шиллеран «Къачагъар», Ж-Б. Мольеран «МутӀлакьди», А. Вампилован «ЧӀехи хва», Уь. Гьажибегован «Мешеди Ибад», 3. Гьажибегован «Ашукь Къариб», С. Гьажиеван «КӀири Буба» тамашайра Дон Гуанан, Эдгаран, Ясонан, Роллеран, Валеран, Бусыгинан, Серверан, Ашукь Къарибан, КӀири Бубадин ролра къугъвана. КьетӀендиз къейдна кӀанда, Абдуллагь Гьабибова чи халкьдин машгьур кьегьал рухвайрин – Етим Эминан, Алкьвадар Гьасан эфендидин, СтӀал Сулейманан, Мегьамед Ярагъидин тикрар тежер хьтин гьакъикъи къаматар арадал гъана. «XX асирдин Гомер» СтӀал Сулейманан къамат машгьуриз лагьайтӀа, ам Дагъустанда, Кремлда, Парижда, Бакуда сегьнейриз экъечӀна. Виринра ам, гьамиша хьиз, гурлу капар ягъуналди кьабулна. Актер хьунихъ галаз сад хьиз, ам шаир, композитор, манидарни тир. Ада вичи вичин шиирриз гьаваяр кхьиз, манияр лугьудай. Идалайни гъейри, ада гзаф кьадар тамашайризни гафарни гьаваяр кхьена, са кьадар пьесаяр урус чӀалай лезги чӀалаз элкъуьрна, лезги чӀалал мультфильмаяр гьазурунин проектда иштиракна, художественный, документальный фильмайра къугъвана. Яргъал йисара Дагъларин уьлкведин меденият, искусство вилик тухуник А.ТӀ. Гьабибова кутур пай фикир тагана амукьнач. Ам 1986-йисуз театральный искусстводин хиле къазанмишнавай агалкьунрай – «ДАССР-ДИН лайихлу артист», 1995-йисуз культурадин хиле яргъал йисара гьакъисагъ зегьмет чӀугунай ва чӀехи пешекарвилин устадвиляй – «Дагъустандин халкьдин артист» ва 2005-йисуз Россиядин театральный искусстводин хиле лайихлувилерай «Россиядин Федерациядин лайихлу артист» гьуьрм��тдин тӀварариз лайихлу хьана. РД-ДИН Кьилин Указдалди 2019-йисуз А. Гьабибоваз «За трудовую доблесть» медаль гана. 2020-йисан мартдин вацра Москвада мергьяматлувилин «Артист» фондуни, уьлкведин культура вилик тухуз, яргъал йисара чӀугунвай гьакъисагъ зегьметдай А. Гьабибовав «Признание» премиядин лауреатдин диплом, Чарльз Чаплинан статуэтка ва пулдин премия вахканай.
+«ЦӀийи дуьнья» редакциядин коллективди Абдуллагь ТӀажибович Гьабибов рагьметдиз финихъ галаз алакъалу яз, адан хизандиз, вири мукьва-кьилийриз, санал кӀвалахай юлдашриз, дериндай хажалат чӀугунивди, башсагълугъвал гузва. Милли сегьнедин устаддин экуь къамат чи рикӀера гьамишалугъ амукьда.
+(Лезги театрдин, лезги халкьдин чӀехи дамах тир, зурба бажарагъдин, Россиядин лайихлу артист Абдуллагь Гьабибован экуь къаматдиз бахш яз)
+Гатана гару цуькведин яйлах, Квахьна чавай артист Абдуллагь. АкӀ хьанва чаз, квахьайди хьиз дагъ, ЭкъечӀ хъийизмач экуьнихъ чими рагъ. Лезги халкьдин чӀехи дамах тир вун, Ви бажарагъдал гьейран тир чун. Четин хьанва чаз нефес къачун, ЧӀал кьуранва, гила вуч лугьун? Аламач мад театрдин сегьнедал, ЧАХ-ЧАХРИН хуьре хьанва суьрет гуьмбетдал. Ви тӀвар кьазва вири халкьди гьуьрметдал, Садрани вун алатдач чи рикӀелай. Вун тир артист Лезги театрдин, Нагьахъвал, таб тушир ваз эркин. Ви лап зурба бажарагъди, Къамат хкажнай Сулейманан чи. ЯхцӀурни цӀувад йисан къене, Театрдин тӀвар авунай вине. Вун Багъиш Айдаеваз акунай, Ви бажарагъдиз ада къимет ганай. Ви агакьунрал авай чӀехи, Дамахзава лезги халкьди. Чи рикӀера вун цуьк хьана, Амукьда гьамиша, Абдул стха.
+Адиширин ЯЛАХЪВИ, РФ-ДИН журналистрин Союздин член И йикъара чи къелемдин дуст, «ЦӀийи дуьнья» газетдин даяхрикай сад тир шаир хуьруьгви Жамиль кечмиш хьана, Аллагьдин рагьметдик кваз хьурай ам! Дидедиз хьайидалай кьулухъ сагъариз тахьай залан азардик месел алаз хьайи адан руьгьдин мягькемвилинни рикӀин чӀехивилин, инсанарни уьмуьр, чан алай тӀебиат кӀанивилин гьиссерив ацӀай надир гъвечӀи шииррихъ галаз таниш гьар са кас автордин сабурлувилелни руьгьдин къуватрал тажуб жезвай. Вичелай ирс яз ада чаз ватанпересвилин мана-метлебдин, милли эдебиятдин багьа къашар хьтин къешенг чӀалар тунва. Дериндай хажалат чӀугуналди чна Жамилан дидедиз ва вири багърийриз башсагъвал гузва. Къуй ам Женнетдин багъда секиндиз ксурай!
+Гьар инсандихъ ава вичин тӀебиат, Вирибуруз, гьелбетда
+диде, чил. Кьисмет жеда садаз хуьр, садаз гъурбат, Хуьруьгви хва, лезги шаир Жамиль. Сад Аллагьдин сирерай гьич акъатдач КЬИЛ,"ХУЬРУЬГ кӀватӀалда " рахазвай хьиз билбил, Хана хьи вуна чи виридан шад гуьгьуьл: Бейхабардиз къакъатна вун чавай, Жамиль. Кьуд пад гуьзел тарар-тамар, булахар, Кьакьан дагълар, гегьенш, гуьзел яйлахар, Михьи рикӀе авачир гьич дамахар, Хуьруьг хуьре ханай вун стха, Жамиль. Дерин тир ви ачух рикӀин жигъирар, Кузвай рикӀяй акъатзавай шиирар, Халкьдин уьмуьр хъсан хьун тир фикирар, Ви дуьаяр Аллагьдиз хьирай, Жамиль. Гьикьван мурадар амазмай ви рикӀе?! Кьиле тухурай абур ви дустари къе, Нур гузва ви руьгьди, гъетре хьиз Зуьгьре, Архаиндиз ксус вун Женнетда, Жамиль.
+Им дуьнья я, цӀийи югъ къвез хъфизвай. Шаирарни, алимарни рекьизвай. Михьи дуьнья къисмет хьанва, амач кье. Зарийрикай мад сад чилел алач къе. Хуьруьг Жамил, ксус ширин ахвара. Вун амачтӀан ви сес ама япара. Гила шаир, лув це, къекъуьгъ цавара, Къисмет хьурай чка женнет багълара.
+АКВАЗ-ТАКВАЗ физва вахтар, Артух жезва ингье яшар, Къуй виридаз гурай бахтар, Сагъламвални шадвал хьурай! Багъриярни азиз дустар, Гзаф хьурай квехъ шад крар, Ван жез анжах хъсан хабар, КӀубанвални садвал хьурай!
+Алукьнава гуьзер гатфар, Уях хьанва гила халкьар, Гьарда вичин кӀвалахзава, Зегьмет чӀугваз, дамахзава. Япа ава къушарин ван, Чпин гьални я лап кӀубан, Ажеб гуьзел вахт я гатфар, Зегьметкешрин бахт я гатфар!
+Сагърай зи, дустар, Заз пара кӀани. Къуй экуь къастар Акъатрай кьилиз. Дуствални садвал Чахъ аваз хьурай, ГьакӀни абадвал Чахъ галаз хьурай. Дустар, зи дустар, Шад хьурай рикӀер, Гуьгьуьлда – гатфар, Рекье хьуй эквер.
+Лезгийрин шаир – Сулейман буба, Халкьдин къатара хьана вич сейли. Девлетлу тир хьи чӀаларин турба, Ван кутунавай адан теснифри. Девирар ингье къвез, алатзава, Амма адан тӀвар ама рикӀера, Адан шииррив чун агатзава, Са шумуд ктаб ава гъилера...
+Са вад йикъан мугьманар я, Дуьньядилай вуч тухуда?! Кьиникь галай инсанар я, Вахт атайла чан къахчуда. САДА-САДАЗ ая гьуьрмет, Кефи хадай кар тахьурай! Намуслу хьухь, къачу къимет, Леке алай тӀвар тахьурай! Ислягь хьурай и дуьнья къуй, Гьар са касдихъ бахтар хьурай! Кьилел даим экуь цав хьуй, РикӀерани гатфар хьурай!
+Заз хайи халкь гзаф кӀанда, Алахъда зун кхьиз шиир, Абадвал хьуй зи Ватанда, Эллеризни хьурай хийир. ГьакӀни кӀанда заз жуван чӀал, Лезги чӀал зи хайи чӀал я, Агакьарна бубайри чал, Асирралди хвейи чӀал я. Сагърай зи халкь, сагърай зи чӀал, ЙИКЪАЛУЙ-КЪУЗ хъсан яз гьал! Къуй зи халкьдихъ берекат хьуй, Хъсан карда гьерекат хьуй!
+Дагъви я зун, тӀвар я Жамил, Шадвилерал ала зи вил. Агакьзавач амма зи гъил, ЯтӀани за агъуздач кьил. Кьисмет хьанва заз залан мес, РикӀ цӀразва, сакӀан тежез. ЯтӀан рикӀе ава гьевеc, Асивализ элкъвезвач мез. Шиирдикай хьанва юлдаш, Курвилер зи жезва кармаш, ЖезвачтӀани кӀвачер муьтӀуьгъ, ТӀимил жезвач рикӀин ишигъ. ХьайитӀани артух яшар, КӀубан руьгьда жеда гатфар. Чи гьар са югъ хьурай экуь, Ислягь хьурай дуьнья вири!
+Талукьарда за ваз шиир, Зи рикӀ алай я вун шаир. Заз ви цӀарар хуш я эхир, Лезги шаир, чан Фейзудин! Гьар дердинкай кхьиз жеда, Веревирдер ийиз жеда, Рифма кьезил мециз жеда, Лезги шаир, чан Фейзудин! За кӀелзава ви шиирар, Къуй вахъ хьурай еке бахтар! Сагъ чан хьурай, яшар санбар, Лезги шаир, чан Фейзудин!
+Чи гележег аялрин тербиядинни чирвилерин дережадилай аслу я!
+Чирвилер экв, авамвал мичӀ я лугьуда. Гьакъикъатдани, дуьньяда чирвилер гунилай-къачунилай хъсан са шейни авач. Къуй алукьзавай кӀелунин цӀийи йис квез, играми аялар, шадвал, итижлу ва дурумлу чирвилер гудай, илимдин дережайрив агакьдай нетижалуди хьурай!
+22-августдиз чи уьлкведа РФДИН Государстводин Пайдахдин Югъ къейдна. Ам Россиядин Федерациядин Президентди 1994-йисан 20-августдиз акъудай «РФДИН Государстводин Пайдахдин Йикъан гьакъиндай» 1714-нумрадин Указдин бинедаллаз тайинарнава. 1991-йисан 22-августдиз Москвада Лацу кӀвалин винел сифте яз пуд рангуникай ибарат тир Россиядин Пайдах официальный къайдада хкажна. РФ-ДИН Государстводин Пайдахдин Йикъан гьуьрметдай чи райондани, уьлкведин вири пипӀера хьиз, талукь тир серенжемар кьиле тухвана. Райондин руководстводи жемятдиз лишанлу и югъ мубаракна.
+26-августиз Ахцегь РДК-ДИН залда райондин муаллимрин августдин совещание хьана. Адан кӀвалахда райондин активди, образованиедин идарайрин коллективри ва общественный тешкилатрин векилри иштиракна. Муаллимрин дикъет совещание эгечӀдалди юннатрин станциядин, аялрин яратмишунрин КӀвалин, художественный школадин аялрин гъилин яратмишунрин выставкайрал желб хьана. КӀелунин алатай йисан нетижаяр кьунин ва 2023-2024-йисуз аялриз чирвилерни тербия гунин кӀвалах активламишунин карда муаллимрин вилик акъвазнавай месэлаяр веревирд авунин мурадметлебдин совещание РФ-ДИННИ РД-ДИН гимнар ягъуналди ва «Ахцегь район» МР-ДИН кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаев тебрикдин сифте гаф рахуналди ачухна. Вичин ва райондин руководстводин патай муаллимриз алукьнавай кӀелунин ЦӀийи йис рикӀин сидкьидай мубаракунин хуш келимаяр лагьайдалай кьулухъ, райондин кьили, ингье, мад вуч лагьанатӀа:– Чпин кӀвалахдилай чи гележег аслу тир муаллимар еке сабур, чирвилер авай, аялрал рикӀ алай кьетӀен инсанар я. Акьалтзавай несил къанажагълу, ватанперес дуьз инсанар яз тербияламишун патал чун алахъзава. Хкемрин школа ва «Рассвет», «Соколёнок» аялрин бахчаяр квачиз, амай вири школаярни бахчаяр чна къайдадиз хкана гьукуматдин ва райондин мергьяматлувилин «Содействие и помощь» фондунин куьмекдалди хъсандиз тадаракламишнава. Къведай йисуз федеральный программадай гьабурни туькӀуьр хъийида. Гьелбетда, образованидин хиле гьялиз тахьанвай месэлаярни амукьзава. Абурни чалай гъейри масада гьялдач. Образованидин хилен уьмуьрда виридалайни писди аялрин диде-бубайринни муаллимрин къайгъусузвал я. Гьа и нукьсандивай чун яргъа хьана кӀанда. Фикира садра, гьеле 1934-йисуз Ахцегьрин школади Россиядин школайрин арадин конкурсда гъалибвилин 2-чка къазанмишна. Бес чун гьахьтин баркаллу бубайрин невеяр хьайила, чалай вучиз къе чешнелудаказ кӀвалахиз алакьдач? Гъилевай йисуз ЕГЭ Луткунрин цӀийи школада кьиле тухуналди ва имтигьанрал кьетӀен гуьзчивал артухаруналди и кӀвалах сифте яз законри и��темишзавайвал михьидаказ тешкилна. Нетижаяр тарифдинбур хьаначтӀани, чаз авай гьакъикъи гьал, чи къуватар ва мумкинвилер чир хьана. И месэладал гила чна мадни артух гуьзчивалда. СВО-ДИН кьетӀен шартӀара чи обществода муаллимрин рольвезифа мадни артух хьанва. Школайра ватанпересвилин тербия хъсанарун патал чна «Движение первых», «Окопные свечи для СВО» ва ихьтин маса серенжемар тешкилзава. Алай вахтунда Гьукуматди вичин чи кьилин везифайрикай сад муаллимрин статус хкажун, обществода адаз лайихлу гьуьрмет арадал хкун тирди гьиссна, талукь тир серенжемар КЬАБУЛЗАВА.«ГЬУЬРМЕТЛУ муаллимар, тӀалабзава, я куьне квекай, я аялрикай тапарар тавуна къайгъударвилелди зегьмет чӀугу; герек муаллим вич гьар са карда чешне жен. Школада аялриз мобильный телефонар къадагъа ая» – тапшуругъар гана. Залдавайбуру экрандилай уьлкведин муаллимрихъ элкъвена рахай РФ-ДИН просвещениедин министр Сергей Кравцован рахунриз дикъет гайидалай кьулухъ трибунадихъ совещаниедин кьилин доклад гваз Ахцегь РУО-ДИН начальник, педагогикадин илимрин кандидат Халидин Эльдаров экъечӀна. (Адан доклад са кьадар куьруь авуна чна газетдин къведай нумрада чапда). Докладдин винел РУО-ДИН начальникдин заместитель Сафинат Мамаева (ам уьлкведа 1 - сентябрдилай къуватда гьатзавай дегишвилерикай рахана: ОБЖ-ДИН тарсарин чкадал гила ОБЗР – обществодин хатасузвал ва Ватан хуьн; ва технологиядин тарсарин чкадал, виликрай хьиз, зегьметдин тарсар жеда… Трибунадихъ гьакӀ гъвечӀи докладар гваз Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин тарихдин тарсарин муаллим Маина Шерифалиева (тема: школада бажарагълу алар тайинарун), РУОДИН пешекар Зубейда Уружева (образованиедин хиле региондин информационный къайда, гьакӀ электронный дневникарни журналар ишлемишуникай лагьана), жегьил натуралистрин станциядин директор Мадлена Гьажиева (ада муаллимрин фикир районда «Движение первых» гьерекатдин кӀвалахдал желбна), ЦӀийи Гъуьгъвезрин школадин директор Исамедин Шагьэмиров (ада чун вердиш ва гьа са вахтунда СШАДИН гъилевай «ВАЦЦАП»ДИН чкадал Россиядин образованиедин къурулушдин хатасуз «Сферум» ишлемишун теклифна), Луткунрин СОШ-ДИН завуч Мадина Мукаиловади аялриз ватанпересвилин тербия гунин карда чпин школадин тежрибадикай ихтилатна. Совещание агалкьунралди кӀвалахзавай са жерге муаллимриз «РФ-ДИН образованиедин сейли (почётный) къуллугъчи» гьуьрметдин тӀварар ганвайди раиж авуналди ва мярекатдин нетижаяр кьуналди куьтягьна.
+Гьуьрметлу муаллимар ва аялар! Квез алукьзавай кӀелдай цӀийи йис рикӀин сидкьидай мубаракрай! Къуй кӀелдай и йиса агалкьунрихъ цӀийи сенгерар ачухрай. Школьникрин вилик акъвазнавай асул месэла мягькем чирвилер къачун я. Чирвилери куь вилик цӀийи мурадрин, итижрин ва агалкьунрин варар ачухдай мумкинвал гудайдал шак алач! Куь уьмуьрда кӀелдай ва мягькем чирвилер къачудай мумкинвилер неинки са школадин, гьакӀ гележегдин йисарани хьурай. Малум тирвал, чирвилери инсан къуватлу, камаллу ва мергьяматлу ийизва. Абуру чаз тӀебиатдин сирер чириз куьмекзава. Гатун каникулар куьтягь хьана, ингье, кӀелунин цӀийи йис эгечӀзава. БицӀекриз им чирвилерин алемдиз сифте кам, выпускникриз школа акьалтӀарзавай кьетӀен йис я. Дурумлу чирвилерни хъсан тербия - им уьмуьрдин агалкьунрин мягькем бине тирди аннамишна зегьмет чӀугу. Аялрин агалкьунринни гъалибвилерин кьулухъ, якъин, абурун муаллимрин ва дидебубайрин гьар йикъан намуслу зегьмет гала. Пара кьадар сагърай куьн сабурлу, четин зегьметдай! Чи мурад квез чандин сагъвал, чирвилер гунин ва къачунин карда агалкьунар хьун Я.«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН кьил А-К.Н.ПАЛЧАЕВ
+Виликдай Афгъанистанда кьиле фейи женгинин гьерекатрин иштиракчи хьайи исятда гуьгьуьллудаказ СВО-ДА иштиракзавай Цуругърин хуьруьн агьали Сафидин Магьарамович Рагьимов женгера къалурай кьегьалвилерай ва еке ватанпересвиляй женгинин нубатдин шабагьдиз лайихлу хьанва. И мукьва чи лайихлу ватанэгьлидиз «Жуьрэтлувиляй, кьегьалвиляй ва Ватандиз вафалувиляй» медаль ганва. Къуй куьн Аллагьди хуьрай! Чна куьн ЧӀехи Гъалибвал гваз хтун гуьзлемишзава!
+Ахцегь районда терроризмдиз аксивалунин комиссиядин нубатдин заседание 22-августдиз райадминистрациядин кьилин кабинетда эверна. Алукьзавай кӀелунин цӀийи йисаз гьазур хьунин месэладиз талукьарнавай ам, сифте гаф рахуналди, райондин регьбер ва АТК-ДИН председатель Абдул-Керим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана.
+Заседаниедал «КӀелунин цӀийи йисан вилик образованиедин идарайрин дараматар хуьнин, аялрин хатасузвал таъминарунин мурадметлебдин серенжемар кьабулунин гьалар»; «Уьлкведа арадал атанвай четин шаратӀара жегьилрин арада терроризмдин идеологиядиз акси таблигьат активламишунин важиблувал»; «2024-2028-йисара РФ-ДА терроризмдин иеологиядиз акси яз кьабулнавай Комплексный план» чкадал уьмуьрдиз куьчуьрмишзавай гьалдин гьакъиндай «КьакӀарин хуьр» СП-ДИН кьилин гьахъгьисаб» – месэлаяр веревирдна. Йикъан 1-месэладай докладар Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МО-ДИН начальникдин везифаяр тамамарзавай полициядин подполковник А.И.Агьмедагъаевани райондин образованиедин Управлениедин начальник Х.Ж.Эльдарова авуна. Кьвед ва пуд лагьай месэлайрай малуматар, талукь тирвал, райондин культурадин Управлениеда спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин (УКСМПИТ) хилен начальник Гь.Г.Парпачева ва «КьакӀарин хуьр» СП-ДИН кьил А.К.Гьуьсейнова гана. Эхирдай райондин кьили терроризмдиз акси комиссиядин членрин дикъет иллаки школайра чирвилерин суварин мярекатрин вахтунда аялрин хатасузвал хуьнин серенжемар кьиле тухунал кьетӀи гуьзчивал авунин лазим тирдал желбна. «Терроризмдизни экстремизмдиз акси кӀвалахдин Комплексный план чкайрал таъминарун патал образованиедин идарайра аялрин хатасухвал хунин алава серенжемар кьабулун, профилактикадин, яни вилик пад кьунин кӀвалах активламишун важиблу», – мумкин тир хата-баладикай виликамаз хабар гунн яз таъкимарна Абдул-Керим Палчаева.
+Малум тирвал, терроризмди алай вахтунда обществодин яшайишдин дурумлувилиз ва политикадин рекьяй къулайвилиз еке къурхулувал арадал гъизва. Глобализациядин шартӀара терроризмдихъ галаз женг чӀугуни кьетӀен важиблувал къачузва. Сир туш хьи, исятда дуьньяда ва Россиядин Федерацияда халкьарин арадин терроризмдихъ галаз женг чӀугун сифте нубатдин месэладиз элкъвенва. И карда менфятлу жуьрейрикай сад ада обществодиз ийизвай чӀуру тахсир жезмай кьван ачухдиз къалурун патал чалишмишвал авун я. Терроризмдин вилик пад кьунин важиблу серенжемрикай сад агалкьзавай несил и чӀуру идеологиядин таъсирдик акатунин рекьер агалун я. Къейд авун лазим я хьи, террористрин чӀехи пай чпин гьеле 35 йисни тамам тахьанвай жегьилар я.
+Жегьилар террориствилин рекьел элячӀунин себебрикай сад абур яшайишдин цӀийи шартӀарив вердиш тахьун я. Жегьилрин арада террориствилин фикирар чукӀуниз политикадин, яшайишдин ва экономикадин рекьяй умуми кризисди, гьакӀни агьалийрин арада тахсиркарвилер артух хьунини таъсирзава. Терроризмдин идеологиядиз аксивалунин къайдаяр шартӀуналди кьве патахъ пайиз жеда. Сифтедак терроризмдин тахсиркарвилин бине къалурун, террориствилин ва экстремиствилин гьерекатар авунай хиве гьатзавай жавабдарвиликай жемят хабардар авун акатзава. И кар патал чна социальный сетрай гьар жуьредин роликар къалурзава, райондин хуьрерин куьчейра талукь тир тематикадин брошюраяр чукӀурзава ва икӀ мад. Идалайни гъейри, чна инсанриз терроризмдинни ватанпересвилин арада авай тафаватлувал къалурзава, миллетрин ва динрин дуствал важиблу тирди къейдзава. И рекье агалкьун хьун патал чна ватанпересвилин метлебдин серенжемар тешкилзава: Ватандин ЧӀехи дяведин игитрин памятникрив цуьквер эцигзава; ватанпересвилин тематикадин викторинаяр, гьакӀ «Зарница» женгинин къугъунар, СВО-ДИН иштиракчийрихъ галаз гуьруьшмишвилер ва спортдин фестивалар тухузва. Инал заз чна июлдин вацралай эгечӀна августдалди тухвай футболдай гьаятрин командайрин арада турнир къейд ийиз кӀанзава. И акъажунра Ахцегь ва Докъузпара райондин жегьилри иштиракна. Вири саналди и чемпионатда иштиракай ксарин кьадар 200 касдилай гзаф я. Акъажунрин эхирдай тафаватлу хьайибуруз шабагьар гудай мярекатдал жегьилрин вилик райондин гьуьрметлу агьалияр, спортсменар, муфтиятдин векилар экъечӀна рахана. Чпин рахунра абуру къейд авурвал, терроризмдиз аксивал авун патал чна районрин ва жегьилрин арада дуствал ва садвал мягькемаруниз гьар йикъан дикъет гун чарасуз я.
+Идалайни гъейри, жегьилрин информационный майданрани терроризмдин идеологиядиз аксивалунин менфятлувал аквад��й гьалда хкажунин чарасузвал ава. Инсанрин арада гьуьрметлувал артухарунин, миллетри сада-садахъ галаз алакъаяр хуьнин культура хкажунин карда спортдин секцийри, инсанрив ял ягъиз тунал машгъул тир тешкилатри важиблу роль къугъвазва. Волейбол, футбол, азаддиз кьуршахар кьун хьтин спортдин жуьрейри жегьилрин къуватар ислягьвилин, дуствилин, гьуьрметдин крарал желбзава.
+Эхиримжи йисарин тежрибади инанмишвилелди къалурзавайвал, алай аямдин вич лап йигиндиз дегиш жезвай дуьньяда стратегиядин жигьетдай артуханвилер инсандин капитал менфятлувилелди ишлемишзавай, инновациядин мумкинвилер хъсандиз вилик тухузвай уьлквейрихъ жеда. Гьавиляй жегьил несилдин фагьум-фикир арадал атунин кардиз государстводин патай ийизвай таъсир артухарунин чарасузвал ава. Жегьилриз талукь политикади лагьайтӀа, кьетӀен важиблувал къачузва. Ам государстводин идеологиядин кӀвалахдин лап важиблу хилерикай сад я. Жегьил инсан тербияламишун ва вилик тухун патал къулай шартӀар тешкилун алай аямдин обществодин асул месэла я. И хилера менфятлу кӀвалах тухуналди терроризмдин вилик пад умудлувилелди кьаз жеда.
+22-августдиз Ахцегьа, арабист-алим Гьажи-Керемалидин тӀварунихъ галай медреседа, «Ислам диндин чирвилер ва Къуръан кӀелун» темадай 9-16 йисан яшарин гадайрин арадин конкурс хьана. Аялрин гатун курсар куьтягьуниз талукь жанлу и мярекат Дербент шегьердин Бабуль-Абваб Центрда шейх Абдулла эфендидин тӀварунихъ галай университетдин ректор Ариф Гьажи Саидовахъ галаз меслятдалди медреседин руководитель Ширинбег Гьажи Мирзоева ва ана аялриз диндин тарсар гузвай муаллимар тир Мегьамед Эфендиевани Мегьамед-Вели Гьажиева тешкилна кьиле тухвана. Диндин чирвилерин конкурсда Ахцегьрин ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДИН имам, Абдулашим Гьажи Абдулгьашумова, Бабуль-Абваб Центрдин векил Насрулла Гьажи Абдулова, ана муаллим ва гьафиз Мурад Гьажи Садыкова ва масабуру иштиракна. Дуьз пуд сятда давам хьайи конкурсда медресадин 3 дестедикай ибарат 70-дав агакьна гадайри чпин чирвилер малумарна. Жюриди нетижаяр кьуналди, конкурсдин вири иштиракчийриз талукь тир дипломарни грамотаяр, пулдин пишкешарни кӀелунра герек шейэрив ацӀай чантаяр гана. Араб чӀалан грамматикада ва Къуръан кӀелунай лап хъсан чирвилер къалуруналди гъалибвилин 1, 2 ва 3-чкаяр кьур гадаяр – Мамаев Агьмед, Эфендиев Шевкет, Къанатилов Айнур, Мамедов Саид, Саидов Рашид, Желилов Умар чпиз багьа велосипедар, автосамокат, рангунин телевизор гуналди тафаватлу хьана. Мярекат адан вири иштиракчийризни мугьманриз хъсан тӀуьн-хъун ва аялриз эдеб-ахлакьдин насигьатар гуналди давам хьана. Къейдин, чпиз-чеб малумариз кӀан тахьай чкадин жумарт спонсоррин мергьяматлувилин кьумекдалди конкурсдин призрин ва амай харжийрин фондуни санлай 500 агъзур манат пул тешкилна. – Разивилелди къейдин, чна районда сифте яз кьиле тухузвай и конкурс в��ни дережадин тешкиллувилинди хьана. И йикъара чна чи медресадиз къвезвай рушарин арадани гьа ихьтин хъсан мярекат тешкилда. Вучиз лагьайтӀа, аялриз бинедилай бубайрилай атанва адетдин диндин, чӀехи-гъвечӀи, ацукьун-къарагъун чирунин дуьз тербиядилай чи хуьруьн, халкьдин къулай гележег аслу я. Гьавиляй фикир диндин чирвилерин конкурс гила гьар йисан адетдиндаз элкъуьрун я. Чухсагъулвилдин лап чими келимаяр заз жуван, аялрин диде-бубайрин патай чи медресадин муаллимриз, Дербентдин Бабуль-Абваб Центрдай атай мугьманриз ва иллаки чи жумарт спонсорриз лугьуз кӀанзава. Къуй абурун чан сагърай, малдевлетдик Аллагьди мадни пара берекат кутурай!– лагьана эхирдай Ахцегьрин ЖУБМЯ-МИСКӀИНДИН имам, райондин имамрин Советдин председатель Абдулашим Гьажи Абдулгьашумова. Ахтармишунардайбуру Дербент шегьерда жагъурунин рекьяй кӀвалахар тухудайла абуруз 17-асирдин надир экспонатар – Китайда, Персияда ва чкадал гьасилнавай къаб-къажах гьатнава. Идакай информагентстводиз Дербент шегьердин Кьилин пресскъуллугъда хабар гана. И мукьвара Дербент шегьердин мэр Агьмед Къулиев «НАРЫН-КЪАЛАДИЗ» мугьман хьана. Ада ина алай вахтунда РАН-ДИН археологиядин Институтдин юкьван асиррин археологиядин отделдин заведующий Владимир Ковалан регьбервилик кваз кӀвалахзавай пешекаррин дестедиз археологрин Югъ мубаракна. И вахтунда Дербентдин Кьили къейд авурвал, ам иниз эхиримжи сеферда атайдалай кьулухъ и чкада хейлин кӀвалахар тамамар хъувунва. Вичин нубатда В.Ковала пешекарвилин сувар мубарак авунай шегьердин мэрдиз чухсагъул малумарна ва адаз чпиз эхиримжи вахтара жагъанвай шейэр къалурна. Алимрин фикирдалди, а шейэр ФЕТАЛИ-ХАНДИН гъиле гьукум авай вахтунда хандин кӀвале ишлемишун мумкин тир.
+2012-йисуз Ялахърин хуьруьн ООШ куьтягьайвилин гьакъиндай
+ганвай 056 Б В №0082052-нумрадин аттестат квахьнава.
+Мегьамед Усманович Мирзоев 1960-йисуз Хуьруьгрин хуьре дидедиз хана. Хайи хуьре 8-класс куьтягьна ам Дербентдин педучилищедик экечӀна. Анаг куьтягьайдалай кьулухъ армиядин жергейриз фена. Аскервиляй хтайла хуьруьн школада муаллимвиле кӀвалахна. Ахпа Ставрополдиз фена. Исятда ана яшамиш жезва. Шиирар 2016-йисалай урус чӀалал кхьиз башламишна. Лирикадин эсеррин сифте ктаб акъатайла, адаз хъсан отзывар хьана. Ахпа и автордин мадни са 5 ктаб чапдай акъатна. Кьве ктаб СВО диз ракъурна. ЦӀудралди эсерар гьар жуьре сборникрани чапнава. Ам РСП-ДИН ва РСПЛ-ДИН член, РСПЛ-ДИН Ставрополдин региондин отделениедин милли литературадин руководитель я. И автордин шиирар «Антология русской поэзии» ктабдани чапнава. Адаз гьар жуьре медалар, дипломар ва грамотаяр ганва. Абурукай яз «А.С.Пушкинан 220 йис», «Сергей Есенин» медалар ва «Наследие» гъед къалуриз жеда. Ам гьар жуьре премийрин номинантни я. И автордин шииррикай манияр туькӀуьрна Ставрополдин гьар жуьре майданрал лугьузва.
+Алахьнавай шамагъаждин серинрик, Хабар хьанай гьиссерикай заз дерин ви. Шумал, лацу жейрандикай яр хьана, Элкъвезава суварал рагъ зар хьана. Киф эвисна къуьнелай тӀуз мукал хьиз, Вун гьатна зи рикӀе ашкъи-хиял хьиз. КЪУГЪВАЗ-КЪУГЪВАЗ чигедал ви гел ава, Зи хуруда ви вилерин хьел ава. Ашкъидин цӀай вилерай ви ярар хьиз, Къизмиш хьайи рикӀиз гьахьна, дидар хьиз. Гьевес хьана, рикӀин гьиссер хуравай, Хкаж жезвай чиг хьиз къацу сувавай. Цифедкайни ашкъидин лап сел хьана, Авахьайла ви пӀузаррал гел хьана. Гьейран хьанай акунрални хуш, иер, Мажбур тушиз сабур ийиз гьар сефер.
+ШЕГЬРЕ-ШЕГЬРЕ физвайла зун пашман яз, Са хер авай зи хурани дакӀан яз, Хабар тушиз, пайда хьайла, жейран яз, Заз са багьа къизил-мармар акуна. Салам гайи сивел мили хъвер алай , Шад хьана заз, са кьадар дердер авай, Хурал лацу къизилдин цуьквер алай, Заз атирлу, гуьзел гатфар акуна. Пайгар я вич шефтелидин тар хьтин, Кьилел алай ипек ягълух зар хьтин, Ашукьд хура дуьзмишнавай тар хьтин, Заз зи гьевес зи къаншардай акуна. Вич акурди жеда гьейран шад хьана, ЭкъечӀай кӀвал нурарив абад хьана, ЮГЪДИ-ЙИФДИ вилив хуьн мурад хьана, Заз са гуьрчег, гуьзел сувар акуна. ХупӀ гуьзел я, бегьер гудай сал хьтин, Тербиядиз рикӀин лап хиял хьтин, Бахтлу я руш килигай марал хьтин, Заз и гуьзел мадни пайгар акуна. КӀвалахдайла ийиз дирибаш хьана, Намусдизни вичикай юлдаш хьана, Кьватидавай мержен хьтин къаш хьана, Заз бахтунин гуьзел устӀар акуна.
+Вичихъ акьул, фус тахьайда, Чарадан мал усал кьада. Са кӀус кьван намус тахьайдан, Кьилиз алчах хиял къведа. Суст хьайила камаллу эл, Вил пичӀибур къаних жеда. Бушбугъазрин кьве чхел мецел, Сейлибурун синих жеда. Эдебдин дамах такурдан, АСУЛ-БИНЕ фитне жеда. Акьулдин къаврах такурдаз, Авамдакай чешне жеда. Гьисс тавурдаз вичин кьадар, Лекьер хьтин цава кӀанда. ЗУН-ЗУН лугьуз, ийиз тикрар, Виридан вич кукӀва кӀанда.
+Са нянихъди ацукьай кьвед, РАХАЗ-РАХАЗ экв хьана, Сад садалай хьана намерд, Ягьсузвал зирек хьана. Яраб никай рахазватӀа, Кьве итим икӀ дикъетдив, Нин шаталар жакьвазватӀа, Есир хьана гъибетдин. Чарадакай фитне авун, Кьазва хьи са дамах яз, Итимсузвал вине авун, Аквазва хьи даях яз. Фитнедивди рахазвайди, Лугьумир хьи гьайван я. Ви шаталар жакьвазвайди, Эркек хьайтӀа хъсан я. Хата туш бирчек хьайитӀан: Гьайиф, бармак къит хьана. Къизил гьикьван гьек гайитӀан, Ни лугьуда - фит хьана? Усалдини низ герек я, Пехил рикӀиз тӀар хьана. Усалдан тӀварни кепек я, Вич хьтин дустар хьана. Чаз лайихвал тӀимил авач, Йифди рахун къимет я. Я лугьумир, делил авач, Чи къамат чаз девлет я. Чи къаматдал леке гьалчиз, Алахъайди батӀул туш. Фагъир я ам, бенде ажуз, Эркеквилинни тӀул туш.
+Пара ава хайи чӀалан тарифар, Шиирарни кхьенва лап булдаказ, Садбур ава ийиз адан гьайифар, Садбуруз ам аквазва машгьурдаказ. ЧӀалакайни рахаз, кхьиз рикӀивай, Михьивилив кхьизвайдаз гьалал я. Гьардахъ ава вичиз кьадар кӀан��вал, Жувандан тӀвар хкажайди кьегьал я. Са буьндуьгуьр акьулдикай гар хьайи, Къакъат хьанай жуван хайи чӀалакай. КӀула туна чарадан тӀул пар хьайи: Вучда чна ахьтин ажуз ламракай? Жуван ватан маса гайид хаин я, Дидед чӀалаз гьуьрмет авун буржи я, Дидедин чӀал уьмуьрлух чаз ширин я, Чарадан чӀал герек чӀавуз биши я. Гьарайналди чӀал цавариз акъатдач, Ван галукьайданни япар тӀар жеда. Гьуьрмет тавуртӀа чӀал чавай къакъатда: ЧӀал маса гай, кӀвал маса гай тӀвар жеда.
+Гуьзел марал, ви буй-бухах себеб яз, Атканава зун къужахда йиферин. Хуш хесетар, хуш гьерекат эдеб яз, Гагь кьилелай физва десте циферин. Яб це ибур бендедин я агьузар , Агъур хьайла гьиссерни са хара я. РикӀикай зи ийимир руш кӀавузар, Гьиссерин цӀaй гьулдандизни пара я. Муьгьуьбатдин хура гьатна, гьуьжетиз, Кьисметдин нур элкъвезва ви вилерал. Ша ацукьин: ширин-ширин суьгьбетиз, Къацу багъда, гъил элкъуьриз киферал. Вун багьади гьисаб тӀакьаз, дамахмир: Гьар гьейбатдиз вичин ери, зар ава. Фитнечидин зегьердикай даяхмир: Кьисметдихъни вичин вахт, кьадар ава.
+Лезет къачуз уьзуьм авай багъларай, Уьзуьмрин дад такурла заз гьайиф я. Етим хьана кьурана и мукьвара, Багъ акурлай сефил я заз, гьайиф я. Цуьквер кьула гуьзелдиз ухшар авай, Кагьраба хьиз, мержандин къашар авай, Къизилдин цуьк кьурана са тӀвар амай, Килигиз, за чӀугвазвай агь: гьайиф яз. Билбилрин манийрал зун гьейран я, Атирар гвай цуьквериз ам масан я. Сес амачир багъларани залан я, Перишан я. ТӀебиатни гьайиф я. Ухшар авай жейрандиз зи гуьзел яр, Ви акунриз тахьурай гьич бедназар. Вун ашкъиди хуьрай, тагуз рикӀиз тӀар, Ви пӀузаррал хъвер тахьайтӀа, гьайиф я.
+Эхир вай хьуй шит ийизвай хабаррин, Чин чуьхуьрдаз гьуьрметдин са тӀвар хьана, ЧӀур ийизва къайдаярни тапаррив, Бармакдиз гил ченбердикай пар хьана. КӀвалевай кӀатӀ буш хьайи са геренда, Нагьакь кӀвалах вине яни нукьсандин. Садбур бегьем тариф ийиз луькӀенда, Ягълу са кӀус къазанмишиз бугьтандив. Къекъведа пак абур гъана сифетдал, Къеневай рикӀ шайтӀанариз кӀвал хьана, Аватдач фад ихьтинбурни къиметдай, Амалрикай намусдизни тӀал хьана. Ялтахарихъ агалкьунар хьайитӀа: Пис мисал я, им итимдин чешне туш. Гьайиф я, гьахъ ягьанатди кайитӀа, Чи зегьметар, чи крарни вине туш.
+Гьарма садаз са пай ганва цавари; Садаз акьул, садаз бул яз девлетар. Сад ава вич барамбариз пӀирарив, Тикрар ийиз кӀани гафар, гъибетар. Ирид кӀвалин, ирид къапун къан галай, Яраб гьакьван ширин я жал няметар? Сада вичин халкь паталди чан гана, Садан эхир-дуьа хьана лянетар. РикӀ ачухдан макан кьакьан цавар я, Таза шагьвар, сифте ярар мурад яз. РикӀ ачухди, вич асландиз ухшар я, Агъур, кьацӀай фикиррикай азад яз. ЛукӀаркайни хьанай кьегьал рухваяр: Мурадрин лукӀ хьайидан ягь кьезил я. Эхир вири зегьметар бедгьава яз, Ам халкь авурди квелди, лагь, батӀул я? Шукур хьайи Халикьди руьгь, чан гайи, Писни хъсан бендедиз куьз чир хьанач? Я чан инсан, и чилел мугьман хьайи, Гьинва дамах, усалдин есир хьана?
+За уьмуьрдин гьар са кьадам къацазва, вун чешне хьана. Къе ви гьалар, хайи Ватан, рикӀиз хуш я вине хьана. Вуч авурай, дерт я лугьуз рахунрикай хийир авач. КъалурайтӀа ажузвал, амукьда ам бине хьана. Чи тарихдин гьуьрмет хвена, рикӀе дамах хьун хъсан я. Шелни ажугъ я са азар, герек авач мецел хьана. Усалда вич гьахъ я лугьуз, вил чарадан кӀула жеда.
+Гужлу касдиз вичин гьахъ, пис, кӀан я вичин къуьне хьана.
+Гьар сада вич пӀир я лугьуз, къекъвейтӀа лап усал я хьи. Сад муькуьдал элуьхъайтӀа, бегьем яхун сегьне хьана. Ажуз, лавгъа терг авуна, акьуллу кар хийир я чаз. Сада садаз гьуьрмет ийин, мадни хьуй чун вине хьана.
+ХьайитӀани тахсиркар къал-макъалдин, Хата авач, гьуьрмет ая дугъридаз! Атай чӀавуз ви кьилел тӀал завалдин, Дугърида вун хуьда вичин багъри хьиз! Гьуьрметдикай, къурху хьана, къекъечӀмир: Кьегьалвал чи тан я, гьуьрмет – дувул я. Я чарадан чиниз кӀек хьиз экъечӀмир, КӀекрехъ авайди гьа вечрен акьул я. Маса къачуз кӀан хьайитӀа хъсанвал, Мумкин я ам дуьньядилай багьа хьун. Дуьньядилай багьани я инсанвал, Кутугнавач инсандиз буш лавгъа хьун. Гьардан мурад чир хьайитӀа хъсан я: И аламат багъишнач чаз Худади. Са хесетни виридалай масан я: Гьуьрмет ая ажиз, кесиб инсандиз.
+Автордин нугъватдин чӀал дегиш тавуна тунва.
+Явашдаказ дакӀарар накь гатана, Геж хьунувди, кӀвализ са кас атана: Адет тирвал, суфра чилел вегьена, ШИРИН-ШИРИН ийиз хьана хабарар. Мугьман кӀвализ атунивди шад хьана, Хуш жуьредин хабаррикай дад гана, Акьуллу инсан акунив яд хьана, Ахъай хьана хазинадин дапӀарар. Жегьил кӀелен ягълу, таза дулмаяр, Са синида ацӀурна къавурмаяр, Яр емишни салат-малат, хурмаяр, Мадни атана цӀус авахьиз афарар. Заз акунай и дугъри кас масан яз, Атанвай ам кагьул течиз, мугьман яз. Вичизни за яб гузавай гьейран яз: Авахьзавай лезет ширин гафарай. Чун са кьадар ацукьнавай хъсандиз, Ахпа фена ихтилатар ямандиз, Мягьтел хьана, зурз атана зи чандиз: Заз акуна мугьмандив гвай тапарар. Кьиляй кьилиз лагълагъариз арачи, Къуншидикай рахаз хьана къарачи, Экв жедалди гукьванач и къабачи. КУЗ-КУЗ иви звал авай зи дамарра. Къуншидал кьар элкъуьрна, гил тамаш хьи, Сагърай лугьуз, хъфена ам явашдиз, Уьзягъдаказ пакад физ и кӀамашди, Къуншидин гил гатаз хьана дакӀарар. Ам гьамиша ава алчах тир геле, Угърашдаказ уьмуьр тухуз са гьилле. Буюр, лугьуз, ахьтинбуруз чун кӀвале, Ацукьнава, эхизва и амалар.
+3-сентябрь 2004-йисуз Бесландин мусибатдихъ галаз алакъалу я. И чӀавуз и шегьердин школада террористри чирвилерин суварра иштиракиз атанвай 300 кас аяларни дишегьлияр зулумдик кьена. Россиядин тарихда террориствилин гьич тахьай хьтин пис мусибат рикӀел хуьн, ихьтин крарин вилик пад кьун яз 2005-йисан 21-июлдилай уьлкведа терроризмдихъ галаз женг чӀугунин Югъ къейдзава.
+Дагъустандин районри ва шегьерри образование вилик тухунин рекьяй чп��н программаяр гьялун ва хуьн лазим я. Республикадин Кьил Сергей Меликова муниципалитетрин кьилериз йисан эхирдалди гьа ихьтин тапшуругъ кьилиз акъудунин буйругъ гана. «Чна школаяр ва аялрин бахчаяр эцигунин ва абур капитальный ремонт авунин рекьяй программаяр кьилиз акъудун давамарзава. Амма амукьзавай аварийный ва куьгьне школайрин еке кьадар гьисаба кьуналди, чна гележегдани и рекьяй кьиле тухузвай кӀвалах давамарун лазим я. Гьавиляй милли цӀийи проектрин серенжемрик активвилелди экечӀун чи вилик акъвазнавай везифа я», – къейдна Дагъустандин Кьили.
+Сергей Меликова хабар гайивал, алай йисан 1-августдиз Республикади Россиядин Минпросвещениедин вилик региондин образованидин къурулуш гележегда вилик тухунин программа хвена. Ада са жерге инфраструктурадин серенжемар кьилиз акъуддай мумкинвилер гуда. «Муниципалитетрин кьилерихъ элкъуьналди заз лугьуз кӀанзава хьи, муниципалитетрини образованидин къурулуш вилик тухунин гьа ихьтин жуьредин программаяр гьялунин чарасузвал ава», – тапшуругъ гана Сергей Меликова.
+ММА-ДИН вичихъ гележег авай пагьливан, Смугъулрин хуьруьн агьали Мадрид Къужаева октагонда лайихлудаказ чи райондин векилвалзава. Мадрид спортдин и жуьредал машгъул хьунал желб авурди ва ам вердишарзавайди Россиядин лайихлу тренер Юрий Ибрагьимович Къурбанов я. Гатуз Мадридан 19 йис тамам хьана. Амма грэпплингдай спортдин мастервиле и кандидатди руьгьдин мягькемвилелди ва жуьрэтлувилелди хейлин четин бягьсер кьиле тухванва. Мадрид джиу-джитсудай ва панкратиондай Москвадин чемпион, Евразиядин Чемпионатдин ва Лужникийра кьиле фейи UFLMMA-ДИН халкьарин арадин турнирдин гимишдин призер я. И мукьвара и пагьливандихъ галаз гуьруьшмиш хьайи вахтунда «Ахцегь район» МР-ДИН кьил А-К.Н.Палчаева адаз ва адан тренердиз къазанмишнавай спортдин агалкьунар рикӀин сидкьидай мубаракна. Адахъ чандин мягькем сагъвал, гележегда мадни еке гъалибвилер ва устадвал хкаж хьун вичин мурад тирди лагьана. Ада гьакӀ вич жегьил и спортсмендин тереф хуьз гьазур тирди къейдна. Гуьруьшмишвилин эхирдай Ахцегь райондин регьберди мугьманриз вич муниципалитетдин тарихдиз талукь тир «Ахцегь район: тарихдин рекьин девирар» тӀвар алай ктаб пишкешна. Мугьманрихъ галаз тухвай хуш ва итижлу суьгьбетрилай кьулухъ абуру саналди рикӀел аламукьдай шикиларни яна.
+М.НАРИМАНОВ Уьлкведин виринра хьиз, Ахцегь райондани 2-сентябрдиз образованидин идарайра цӀийи кӀелдай йисаз талукьарнавай сифте зенгери ван авуна. Вири гатуз буш яз хьайи школайрин коридорар ва мертебаяр мад аялрин сесералди ва ачух хъуьруьнралди ахцӀана. Ученикар каникулрин вахтунда хъсандиз ремонтнавай, цӀийи хъувунвай ва экуь классри къаршиламишзавай
+. Райондин кьил Абдул-Керим Палчаева цӀийи кӀелдай йис къаршиламишуниз талукь яз республикада сифтебурукай сад тир Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван ш��олада шадвилин линейкада иштиракна. «Къе важиблу ва экуь сувар я: цӀийи кӀелдай йис башламишзава. И йикъа чирвилерихъ, цӀийи ачухунрихъ ва агалкьунрихъ алахъун лишанламишзава. Къуй вири ученикрихъ ва муаллимрихъ кӀелунрин кӀвалахда илгьам-гьевес, дурумлувал ва агалкьунар хьурай. Къуй и йис чирвилеринни тербиядин крарал девлетлуди, гьар са тарс лагьайтӀа, илимдин ва яратмишунрин алемдиз сиягьат хьурай. Квез виридаз сувар мубаракрай!», – тебрикна вири иштиракчияр Абдул-Керим Нажмудиновича. Идалай кьулухъ райондин кьили 2-нумрадин АСОШ-ДИН шадвилин линейкада иштиракна. Ина кьиле тухванвай капитальный ремонтдилай кьулухъ (вич эцигай 1975-йисалай инихъ и школада капремонт кьилиз акъуднавачир) школа цӀийиди хьиз аквазвай. Линейкада иллаки виридалайни гъвечӀи мугьманар – 1-классдиз атанвай бицӀекар патал шадвилин ва къалабулухвилин гьалар авай. Серенжем ам кьиле тухузвайбурун тебрикрин гафарилай башламишна. Идалай кьулухъ Россиядин Федерациядин пайдах хкажна ва гимн тамамарна. КӀватӀ хьанвайбурун вилик тебрикдин гаф гваз школадин директор Замира Мегьамедалиева экъечӀна. Ада аялри цӀийи чирвилер къачун, абур викӀегьдаказ вилик фин, абурухъ кӀелунра еке агалкьунар хьун ва жегьилри вири крара гьевеслувал (энтузиазм) садрани квадар тавун вичин мурад тирди лагьана. Линейкада гьакӀ райондин образованидин Управленидин начальник Халидин Эльдарова, Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин депутат Гъалиб Агьмедова иштиракна. Абуру ученикриз ва муаллимриз цӀийи кӀелдай йисан эвел мубаракна. Вичин рахунра райондин кьили муниципалитетдин школаяр «Дагъустан Республикадин школайрин образованидин къурулушар цӀийикӀа туькӀуьр хъувун» тӀвар алай проектдик кутунай Дагъустандин Кьил Сергей Меликоваз, РФ-ДИН Минпросвещенидиз ва РД-ДИН Минобразованидиз, гьакӀни райондин образованидин ва маса объектар аваданламишунин карда датӀана тереф хуьнай ва куьмекар гунай меценатриз ва спонсорриз, «Содействие и помощь» тӀвар алай мергьяметлувилин фондуниз чухсагъул лагьана. Абдул-Керим Палчаева школадин ученикрин рикӀел хкайвал, 2024-йис лезгийрин чӀехи шаир, Дагъустандин Халкьдин шаир СтӀал Сулеймананди я. Ада аялриз хайиди тир лезги чӀал чируниз ва ам къайгъударвилелди хуьниз эверна. Эхирдай лагьайтӀа, райондин регьберди 1-классдиз кӀелиз атанвай аялриз абурун уьмуьрда лишанлу вакъиа мубаракна, абуруз хъсандиз кӀелунин насигьат гана.
+Дагъустанда малдарвилин хиле кӀвалахзавай юридический ксариз ва хсуси карчийриз талукь яз плансуз ахтармишунар кьиле тухузва. Россиядин Федерациядин Гьукуматдин Председателдин заместитель Дмитрий Николаевич Патрушеван тапшуругъдалди Дагъустан Республикада авай Россельхознадзордин управлениди алай йисан 26-августдилай 27-сентябрдалди РД-ДИН территорияда чпи куьлуь карчин гьайванар хуьзвай, артмишзавай ва тукӀунзавай 49 карханади профилактикадин, диагностикадин, сагъламардай ва маса серенжемар кьилиз акъудзавайла ветеринариядин хиле чарасуз истемишунрал амал ийизвай гьал нубатсуздаказ ахтармишда. И вахтунда агъадихъ галай терефар гьисаба кьазва:
+- гьайванар артмишун, чӀехи авун, хуьн, санай масаниз тухун, абур тукӀун;
+- гуьзчивилик квай товарар гьасилун, санай масаниз тухун, гьялун, хуьн, маса гун;
+- биоамукьаяр (гьайванрин ва къушарин лешар, инсанрин тӀуьнра ва гьайванрин емда бакара текъведай маса амукьаяр) санай масаниз тухун, хуьн, гьялун ва тергун.
+Эхиримжи йисара Дагъустанда саки 190 школани аялрин бахча ачухнава. РД-ДИН Кьилин Администрациядин телеграм-каналди хабар гузвайвал, Дагъустанда чпе 38 агъзур ученик патал чкаяр авай 102 школа ва 12,5 агъзур аялдин чкаяр авай 87 аялрин бахча ачухнава. Дагъустандин Кьил Сергей Меликова малумарайвал, образованидин идараяр эцигунин ва капитальный къайдада ремонтунин программайрин кӀвалахар алай йисузни давамарда. – Алай вахтунда РФ-ДИН Президент Владимир Владимирович Путинан тапшуругъдалди РФ-ДИН Гьукуматди «Хизан» ва «Жегьилар ва аялар» тӀварар алай милли цӀийи проектар туькӀуьрзава. Абура образованидин къурулушдин инфраструктура вилик тухуниз кьетӀен фикир гуда, – къейдна региондин Кьили.
+Школьникриз чирвилер ва тербия гунин кӀвалах йикъан истемишунрин дережада тешкилин
+(Алай йисан 26-августдиз РДК-ДИН залда кьиле фейи муаллимрин августдин совещанидал РУО-ДИН начальник, педагогикадин илимрин кандидат Халидин Эльдарова авур докладдай)
+Гьуьрметлу юлдашар! Алай вахтунда чи райондин образованидин къурулушдик школадилай виликан образованидин 6, умуми образованидин 20 ва алава образованидин 9 идара акатзава. Абурукай 5 идара райондин образованидин Управленидин гуьзчивилик ква. ГЬАХЪ-ГЬИСАБДИН йисуз чина алава образованидин цӀийи са идара – спортдин гзаф везифайрин школа ачухна. Алатай кӀелдай йисуз школадилай виликан образованидин идарайриз 573 аял къвезвай. Чи районда аялар бахчайрин чкайрал таъмин я. Райондин умуми образованидин идарайра 541 педагогвилин къуллугъчиди, школадилай виликан идарайра 86 касди, алава образованидин идарайра 57 касди кӀвалахзава. ГЬАХЪ-ГЬИСАБДИН девирда образованидин асул программайрай чирвилер къачузвай аялрин кьадарди 2800 кас тешкилна. Шаз абурун кьадар 2867 кас тир. Алава образованидин идарайра машгъул жезвай аялрин кьадарди 1750 кас тешкилзава. Лугьун лазим я хьи, чи образованидин идараяр чпихъ бес кьадар гьазурвал авай педагогвилин кадрийралди таъмин я. Абурукай руководителарни кваз 119 педкъуллугъчидихъ пешекарвилин кьилин категория, 77 касдихъ пешекарвилин 1-категория ава, 345 касдихъ пешекарвилин категория авач. Образованидин идарайра умудлу хатасузвал мягькемарун патал анра къаравулчийрин будкаяр ва турникетар эцигнава; пропускрин къайда кардик кутунва; терроризмдиз ��ксивалунин хатасузвилин паспортар цӀийи хъувунва. Къизгъин гьалар арадал атай вахтунда гьерекатрин къайдаяр чирун патал школайра анрин ученикар ва къуллугъчияр эвакуация авунин рекьяй тарсар тухвана. Чи школайра аялар физкультурадал ва спортдал машгъул хьун патал чарасуз вири шартӀар яратмишнава. Алай вахтунда умуми образованидин 20 идарадикай 16 да спортдин махсус майданар кардик ква. Райондин 6 школада искусственный къайдада кӀевнавай футболдин майданар ава. Гила КьакӀарин СОШ-ДА футболдин майдан туькӀуьрдай къайгъудик ква. Райондин школайра аялриз чими тӀуьнарни гузва. Гьахъгьисабдин девирда чпи гъвечӀи классра кӀелзавай 1081 аялдиз пулсуз тӀуьнар гузвай. Чпихъ набутвал ва сагъламвилин сергьятламишнавай мумкинвилер (ОВЗ) авай 47 аялдиз компенсацияни гузвай. Малум тирвал, школада кӀелзавай ва школадилай виликан идарайриз къвезвай аялриз медицинадин куьмек медидарайри икьраррин бинедаллаз гузва. Чина 8 школада ва школадилай виликан 2 идарада медицинадин кабинетар ава. Пуд школада медкабинетар анра капитальный ремонтдин кӀвалахар тухудайла тадаракламишнава. Ахьтинбурукай яз КьакӀарин, Хинерин ва Цуругърин хуьрерин юкьван школаяр къалуриз жеда. Гила вилик акъвазнавай месэла анра авай медкабинетар САНПИН-ДИН истемишунрихъ галаз кьадайвал тадаракламишун я. Исятда медкабинетриз лицензияр къачунин кӀвалах кьиле физва. Райондин 11 школада аялар чкадал автотраспортдин куьмекдалди гъизва. Идалайни гъейри, алава образованидин са идарадиз – «Ахцагь» тӀвар алай футболдин ДЮСШ-ДИЗ аялар транспортда аваз чкадал гъизва. Гатун девирда чи 8 школадин бинедал чпе юкъуз аялар жедай лагерар ачухнавай. Ахьтинбурукай яз Ахцегьрин ООШ, Луткунрин, Къурукаларин, Хуьруьгрин, Ахцегьрин 3-нумрадин, КьакӀарин, Калукрин ва Хинерин СОШ-АР къалуриз жеда. Анра вири саналди гатун вахтунда 300 аялди ял яна. Чи школайрин материалринни алатрин база мягькем жезва. «Школадин образованидин къурулушдин модернизация» программа уьмуьрдиз кечирмишунин сергьятра аваз гьахъ-гьисабдин девирда 1-нумрадин АСОШ-ДИН, 2-нумрадин АСОШ-ДИН дараматра капитальный ремонтдин кӀвалахар кьиле тухвана. Цуругърин СОШ МКОУ-ДА капитальный ремонтдин кӀвалахар давам жезва. Исятда МКОУ «Хкемрин ООШ», МКОУ «Къурукаларин СОШ», МКОУ «Хуьруьгрин СОШ» гележегда и программадик кутун патал заявкаяр ганва. Образованидин идарайрин материалринни алатрин база хъсанарунин мураддалди 2023-2024-кӀелдай йисуз «Образование» милли проектда къалурнавай серенжемар уьмуьрдиз кечирмишун патал кӀвалах давамарна. Адан сергьятра аваз Чеперин ва Ялахърин СОШ-РА образованидин «Точка роста» центраяр ачухнава. Анра илимдин ва тӀебии рекьерай чирвилер гузва. Алай йисан 4-сентябрдиз ихьтин центраяр Гъуьгъвезрин ва Смугъулрин хуьрерин юкьван школайрани жеда. Бюджетдинбур тушир пулдин такьатрин гьисабдай 1 ва 2-нумрайрин АСОШ-РА материалринни техникадин база хейлин хъсанарнава. Райондин вири школаяр «Зи школа» ФГИС-ДИН платформадик кутуналди, анра образованидин рекъемрин къайдадал амалзава. Гила «Дагъустандин электронный образование» (ЭОД) региондин информациядин къурулуш (РИС) арадал гъизва. РИС ЭОД Москвадин ва Дагъустандин Гьукуматрин арада саналди кӀвалахунин гьакъиндай кутӀуннавай Икьрардихъ галаз кьадайвал тешкилзава. И къурулушдин кьилин мурад республикада учебникар бес тахьунин месэла «Библиотека МЭШ»-ДИН базада рекъемрин ктабар – материалар ишлемишунин гьисабдай гьялун я. Электрондин учебникар кардик кутун чарчин ктабар арадай акъудун лагьай чӀал туш. Чи вири школаяр цӀийи ктабралди таъминарун фикирдиз къачунва. Россиядин Минпросвещение федеральный сад тир ктабар арадал гъунив эгечӀнава. Икьван чӀавалди Россиядин ва Вири умуми тарихдай ктабар туькӀуьрнава. Идалайни гъейри, гьакӀ регионрин метлебдин компонентдин ктабарни чапнава. Чи школайра аялар тербияламишунин кӀвалах тербиядин программадин ва тербиядин кӀвалахдин календардин пландин бинедаллаз тухузва. Школайра тербиядин кӀвалахдик сифтегьан, умуми ва юкьван образованидин ФГОС-ДА къалурнавайвал, аял кьилди инсан, яни личность яз вилик тухунин вири хилер акатзава. Абурук спортдинни сагъламардай, яшайишдин, умуми интеллектуальный, руьгьдинни ахлакьдин, умуми культурадин терефар ква. Исятда чи райондин образованидин вири идарайра театрдин кружокар тешкилнава ва абур Вирироссиядин школадин театррин реестрдик акатнава. ГьакӀ райондин вири школайра музеяр ва музейрин пипӀер кардик ква. Абур Вирироссиядин музейрин переченда къейднава. Райондин образованидин идарайра «Аскердиз посылка», «СВО-ДА авай аскердиз чар», «Армиядин гъвечӀи чемодан» акцияр кьиле фена. Чи школайрин ученикри зегьметдин тарсарин муаллимрихъ галаз аскерар патал окоприн шемер гьазурна, рекье туна. ГЬАХЪ-ГЬИСАБДИН йисуз педагогар, аялар ва абурун диде-бубаяр патал къайдаяр чӀурунин вилик пад кьунин асул серенжемар агъадихъ галайбур хьана: дидебубайрихъ галаз собранияр: «ПАВ ишлемишунин вилик пад кьун», «Сад лагьай классда кӀелзавай аялар школадив вердишарун», «Классрин руководителар патал методикадин меслятар», «Экстремизмдин ва къайдаяр чӀурунин вилик пад кьун». Малум тирвал, 2023-йисан сентябрдиз Ахцегьрин 1 ва 2-нумрайрин юкьван школайра яшайишдинни экономикадин жуьредин ППК-ЯР (профилдин психологиядинни педагогвилин классар) ачухна. Анра аялри «Математика ва информатика», «Общественный илимар» хкязава. И проектдин мурад чӀехи классра кӀелзавай аялриз гележегдин пешекарвал хкягъиз куьмекун я. Мониторингдин нетижайри къалурзавайвал, школайра ученикар психологиядин, къанажагъдин ва гужлу гьиссерин рекьерай дурумлу авун патал чарасуз шартӀар тешкилнава. Анра аялри гьам умуми образованидин асул прог��аммаяр ва гьамни умумидаказ вилик тухузвай алава программаяр тамамвилелди чирзава. Чи ученикри урус чӀалайни математикадай ва чпи хкягъай маса кьве тарсунай ОГЭ хъсандиз вахкана. ГИА-ДИЗ (ОГЭ-ДИЗ) 9-классрин выпускникар тир 288 аял, яни 100 процент ахъайна. Алай йисан 288 выпускникди ва алатай йисарин 4 выпускникди 4 предметдай тайинарнавай вахтара ОГЭ агалкьунралди вахкана. Асул умуми образованидин гьакъиндай аттестат 222 выпускникди къачуна. Ида умуми кьадардикай 77 % тешкилзава. ОГЭ-ДИН нетижайри къалурайвал, 9-классра кӀелзавай аялар вири предметрай адаз гьазурунин кӀвалах лазим тир дережада аваз тешкилнач. ЕГЭ-ДИН жуьреда кьиле тухвай государстводин нетижаяр кьадай аттестацияда алай йисан 74 выпускникди ва шазан 4 выпускникди иштиракна. Урус чӀалай ЕГЭ 74 касди вахкана. Имтигьанрин асул вахтунда чарасуз сенгердилай 69 выпускник элячӀна. Ида умуми кьадардин 89 % тешкилзава. Математикадай чарасуз тир ЕГЭ 77 касди вахкана. Профилдин математика 12 выпускникди, базовый математика 54 выпускникди агалкьунралди вахкана. Ида умуми кьадардикай 86,5 % тешкилзава. Чарасуз тир 2 тарсунай агалкьунралди имтигьанар вахкуналди, цӀинин 59 выпускникди ва шазан са выпускникди юкьван умуми образованидин гьакъиндай аттестатар вахчуна. Ида ЕГЭ вахкайбурун умуми кьадардикай 77 % тешкилзава. Сад лагьай дережадин тафаватлувилин аттестат 5 выпускникдиз, 2-дережадин тафаватлувилин аттестат 9 выпускникдиз гана. Алай йисан выпускникрикай 13 касдивай ва шазан выпускникрикай 3 касдивай аттестатар вахчуз хьанач. ЕГЭ-ДИН нетижайри къалурзавайвал, профориентация ва кьилдин предметрай гьар йикъан гуьзчивилин къурулуш тешкилунин рекьяй школайрин кӀвалахда кимивилер амукьзава. Алай вахтунда чпихъ алакьунар ва бажарагъ авай аялрихъ галаз гьар жуьре тарсарай олимпиадаяр, конкурсар, образованидин «Люминари» центрда лекцийрин тарсар, гуманитарный, рекъемрин ва тӀебии илимрин «Хкаж хьунин точка» образованидин центрайра алава тарсар тухун абурухъ галаз кӀвалахунин адетдин къайдайриз элкъвенва. Вири Россиядин школьникрин олимпиада аялрин арада тухузвай виридалайни еке зигьиндин акъажунар я. И олимпиададин школадин паюна чпи 5-11-классра кӀелзавай 1388 аялди иштиракна, абурукай 570 аял тафаватлу хьана. Олимпиададин муниципальный паюна 319 аялди иштиракна. Къанни кӀуьд касдикай гъалибчияр ва призерар хьана. Чпи къазанмишай баллрин бинедаллаз 4 ученик олимпиададин региондин паюниз экъечӀна. Гьайиф хьи, санлай къачурла олимпиададин иштиракчийрин кӀвалахрин ери тарифлуди хьанач. Ида ученикар олимпиададиз зайифдиз гьазур хьайидакай ва муаллимри алакьунар авай аялрихъ галаз бес кьадар кӀвалах тухун тавурдакай лугьузва. Амма чахъ бязи агалкьунарни ава. ИкӀ, 1-нумрадин АСОШ-ДИН ученик Исмаил Шуаевакай математикадай школьникрин олимпиададин региондин этапдин призер хьана. Идалайни гъейри, ада математикадай 10-11-классрин ученикрин арада тухвай районрин арадин олимпиададани 1-чка кьуна. Ам «Илимдиз кам» лишандик кваз математикадай кьиле тухвай 17-тӀварцӀин олимпиададани 1-чкадиз лайихлу хьана. Сад лагьай нумрадин АСОШ-ДИН 10-классдин ученица Н.Урдуханова ва гьа и школадин 8-классдин ученица Ф.Мамедова обществознаниедай школьникрин арада тухвай региондин олимпиадада гъалиб хьана. Ахцегь райондин умуми образованидин тешкилатрин 10-классрин ученикри лезги чӀалай кьиле тухвай олимпиадада иштиракна ва абур лап хъсан нетижаяр къалурай 10 касдин жергеда гьатна. И олимпиада «СтӀал Сулейманан район» МР-ДИН администрацияди тереф хуьналди, гьа и райондин Эмин хуьруьн СОШ-ДИН бинедал республикадин "Лезги газетдин" редакцияди, «Леки» тӀвар алай мергьяматлувилин фондуни ва федеральный лезгийрин милли культурадин автономияди (ФЛНКА) кьиле тухвана. Чи райондин школайрин ученикри вири Россиядин «УЧИ.РУ» образованидин онлайн-платформада гьар жуьре предметрай тухузвай олимпиадайрани иштиракзава. 2023-2024-кӀелдай йисуз математикадай тухвай олимпиададин иштиракчийрин кьадардал атайла Ахцегь район сифте 10 дак акатна. Чи райондин образованидин Управлениди Дагъустандин халкьдин шаир СтӀал Сулейман дидедиз хьайидалай инихъ 155 йис тамам хьуниз талукь яз кьиле тухузвай шадвилин серенжемрин План туькӀуьрна. Адал асаслу яз 4-11-классрин ученикрин арада «СтӀал Сулейманан шиирар лап хъсандиз кӀелдайди» конкурс тешкилна. И серенжемда райондин гьар жуьре школайрай тир 50 аялди иштиракна. Алай йисан 21-майдиз 3-нумрадин АСОШ МКОУ-ДА Дагъустандин халкьдин шаир СтӀал Сулейманан яратмишунрай райондин олимпиада кьиле тухвана. Ада чпи 10-11-классра кӀелзавай аялри иштиракна. Къейд авун лазим я хьи, чи школайрин муаллимрини гьар жуьре конкурсра активвилелди иштиракзава. 2023-йисан декабрдиз Луткунрин СОШ-ДА «Дагъустан Республикадин йисан муаллим – 2024» лишандик кваз кьиле фейи педагогвилин устадвилин республикадин конкурсдин муниципальный этапда райондин умуми образованидин школайра кӀвалахзавай 8 муаллимди иштиракна. Ана 1-нумрадин АСОШ МКОУ-ДА кӀвалахзавай сифтегьан классрин муаллим Эмирова Марият гъалиб хьана. Конкурсдин гъалибчийриз ва призерриз образованидин Управленидин ва образованидин къуллугъчийрин профсоюздин патай Грамотаяр ва Магьмуд Абдулкеримован тӀварунихъ галай «Просвещение» фондунин патай пулдин премиярни къиметлу пишкешар гана. Алай йисан 22-февралдиз 3-нумрадин АСОШ-ДА «Дидед чӀалан ва литературадин лап хъсан муаллим – 2024» конкурсдин муниципальный этап кьиле фена. Ана 1-нумрадин АСОШ-ДИН дидед чӀалан ва литературадин муаллим Мисиева Умагьан Агъабубаевна гъалиб хьана. КӀелунин 2023-2024-йисуз республикада «Школадин футболдин лигадин» къугъунар тешкилун ва кьиле тухун активламиш хьана. И къугъунрин школадин паюна иштиракай ученикрин умуми кьадарди 425 кас тешкилна. «Школадин футболдин лига» къугъунрин муниципальный паюна 346 аялди иштиракна. Нетижайрикай рахайтӀа, къугъунрин региондин этапда 2-нумрадин АСОШ-ДИН 4-классдин гадайрин командади 3-чка кьуна, Луткунрин СОШ-ДИН 7-классда кӀелзавай гадайрин командади 3-чка кьуна, Луткунрин СОШДИН 5-классда кӀелзавай рушарин командади Дагъустан Республикадин школадин футболдин лигадин региондин паюна 3-чка кьуна. Жуван рахунрин эхирдай заз лугьуз кӀанзава хьи, чи кӀвалахда агалкьун хьун чи гьар садан алахъунрилай аслу я. Нетижалудаказ кӀвалахун патал чи саки вири идарайра чарасуз шартӀар тешкилнава. Къуй квехъ алукьнавай цӀийи кӀелдай йисуз гьар са карда агалкьунар, уьмуьрдин хушбахтвал ва чандин мягькем сагъвал хьурай!
+Цавуз шарар – экологиядиз зиян
+Дагълух хуьре аялрин майдан жеда
+РФ-ДИН пайдахдин йикъаз талукь яз
+И йикъара Ахцегьа Хуьруьг ТӀагьиран тӀварунихъ галай паркда доминодай Россиядин Федерациядин Пайдахдин Йикъаз талукьарнавай турнир кьиле фена. Ада ахцегьвийрин чӀехи несилдин векилри ва спортдин и массовый жуьредал рикӀ алайбуру иштиракна. Акъажунра кьве касдикай ибарат командаяр къугъвана. Гъалибвал къачун патал неинки са жув кьилди, гьакӀ командадик квазни домино хъсандиз къугъун герек тир. Турнирдин гьар са партияда итижлу, машгъулардай зигьиндин бягьсер кьиле физвай. Гьар са ход гъалатӀ тавуна, хъсандиз фикирна кӀанзавай. Нетижада чкаяр агъадихъ галай жуьре пай хьана:
+1-чка – Ш.Агъаев ва З.Саидов. 2-чка – Б.Нурагьмедов ва В.Саидов. 3-чка – Ф.Баширов ва Н.Манатилов. И мукьвара Луткунрин хуьре карчи Жигерхан Сулейманован пишкешар патал гьар йисуз тухузвай футболдин турнир куьтягь хьана.. Вад юкъуз муьжуьд командади кубок ва пулдин пишкеш патал бягьс чӀугуна. Къизгъин къугъунрин нетижада 1-чкадиз «Садвал», 2-чкадиз «Венеция» ва 3-чкадиз «Усугъчай» тӀварар алай командаяр лайихлу хьана. Чна вири спортсменрин, футболдал рикӀ алайбурун ва спортдин мярекат тешкилайбурун патай Жигерхан Девлетханович Сулеймановаз Ахцегь райондин жегьилрин арада массовый спорт вилик тухунай ва спортдин серенжемрик къуьн кутунай чухсагъул малумарзава. Дагъустан Республикадин школьникри «Поколение «ЮНИАГРО» тӀвар алай университетдин сменада иштиракна. Ам Россиядин К.А.Тимирязеван тӀварунихъ галай государстводин аграрный университетдин бинедал тешкилнавай. Ахцегьрин жегьил натуралистрин станциядин тербиячи ва 9-классдин ученик, Сифтебурун Гьерекатдин ва «Юннаты Первых» клубдин активист Макатов Халидин Алимирзоевичакай ва Къизляр шегьердин 11-нумрадин СОШ-ДИН 11-классдин ученица Семидоцкая Дана Олеговнадикай конкурсдин хкягъунай экьечуналди, сменадин иштиракчияр хьана. Экологиядин хиле чирвилерив ацӀанвай и сиягьатда абурухъ «Альтаир» тӀвар алай бажарагъар вилик тухудай Центрдин «Экостанция» дирекциядин руководитель Заира Гьажиева галай.
+Са шумуд йикъан къене школьникриз чеб уьлкведин кьилин агровуздин студентар яз гьисс ийидай мумкинвал хьана ва абуру агробиотехнологиядин, ветеринариядин, почвоведениедин, агрохимиядин ва гьатта балкӀандарвилин хилерай цӀийи чирвилер къачуна. Тарсар лабораториядин бинедал университетдин пешекарри кьиле тухузвай. Аялрихъ гьакӀ культурадин программа ва итижлу инсанрихъ галаз гуьруьшмишвилерни авай.
+Чи юннат Халидинакай лагьайтӀа, «ЧӀижериз дикъет гун жегьилрин кар я» номинациядай Вирироссиядин конкурсдин гъалибчи хьана. Ам Медовый Спас ва жегьилрин Халкьарин арадин югъ къейд авуниз талукьарнавай. Гъалибчиди ветеринариядин Институтдин директордин, РФДА ФАО ООН-ДИН векилдин ва кафедрадин заведишдин, илимрин доктордин – чӀижерхъанвилин хиле дуьньядин кьилин пешекаррикай садан гъилерай савкьатар ва грамота къачуна.
+Суварин адетар гьихьтин хьайитӀани серенжемдин важиблу пай я, гьа жергедай яз гьавадин шарар цавуз ахъаюн. Амма и адетри тӀебиат чиркинарзаватӀа ва гьайванар телеф хьунал гъизватӀа, вуч ийин? Ша чна важиблу суварар патал цӀийи адетар фикирдиз гъин ва яратмишин! Ингье чна квез гьавадин шарар цавуз ахъаюнин эвезда са шумуд маса жуьреяр теклифзава. Ингье абур: – гьавадин шарар ахъаюнин лишанлу гьерекатдин чкадал манияр ва я кьуьлер галай флешмоб кьиле тухун;– саналди тир плакат ва я шикил чӀугун;– къелемар ва я цуьквер цун;– запундин кӀуркӀурар, шемер, гьавадин змей ишлемишун (цава хьайидалай кьулухъ ам чилел хкваш). СВО-ДИН иштиракчи Россиядин Федерациядин Игит Энвер Набиеван гъвечӀи Ватанда, Чеперин хуьре, РД-ДИН экономикадин министерстводин «Чкадин инициативайрин тереф хуьн» программа уьмуьрдиз кечирмишунин сергьятра аваз аялрин къугъунардай майдан ва булах эцигзава. Идалайни гъейри, ина Ватандин ЧӀехи дяведа ва дяведин Афгъан вакъиайра, гьакӀни гъвечӀи маса чуьруькра телеф хьайибуруз ва Чернобылдин АЭС-ДИН авариядин нетижаяр алудайбуруз хкажнавай обелиск ремонт авунин рекьяйни кӀвалахар кьиле тухузва. И карда гьам республикадин ва гьамни райондин бюджетрай чара авунвай пулдин такьатар ишлемишзава. «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин эвер гунин тереф хуьн яз и проект кьиле тухуник чепиви меценат стхаяр тир Шириноври чпин пайни кутунва. Абуру хайи хуьр къулайдиз туькӀуьрунин кардиз датӀана гьар жуьре куьмекар гузва. Винидихъ къейднавай ремонтдин кӀвалахар «Регионстрой» ООО-ДИН подрядчикди кьиле тухузва. Чеперин хуьре эцигзавай цӀийи имаратри ва къайдадиз хкизвай обелискди гележегда дагълух хуьруьн акунрин умуми ансамбль арадал гъизва.
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз адан диде Саядаз, стха Салманаз ва амай багърийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+ЦӀийи кӀелунин йисан вилик квай йикъара Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван тапшуругъдалди ва спонсорвилин куьмекдалди райадминистрациядин дишегьлийрин Советди алай вахтунда Украинада миллетчияр терг авун патал кьиле физвай женгинин махсус серенжемдин иштиракчийрин школайра кӀелзавай аялриз ина герек тадаракар къачун патал пулдин куьмек гана. И серенжем Вирироссиядин "Аялар школадиз гьазур ая!" акциядин сергьятра аваз кьиле фена.
+Идалайни гъейри, и акциядин сергьятра аваз 1-классдиз физвай, гзаф аялар авай ва уьмуьрдин четин гьалара гьатнавай хизанрай тир аялриз райондин КЦСОН-ДИН ва райадминистрациядин яшар тамам тахьанвай жегьилрин крарин рекьяй отделдин къуллугъчийри куьмек агакьарна. Райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади аялриз ва абурун дидейриз цӀийи кӀелунин йис райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван, депутатрин Собранидин ва вичин патай мубаракна. Ада аялрихъ кӀелунин рекье чӀехи агалкьунар хьун, Ватандин вилик чпин пак буржи тамамарзавай, ялгъуз хьанвай балайрин бубаяр сагъ-саламатдиз чӀехи гъалибвал къазанмишна хизанрин патав хтун тӀалабна.
+Виридалайни еке девлет сагъламвал я!
+Дагъустандин халкьарин садвилин Йикъан гьакъиндай
+Дагъустан Республикадин Президентди 2011-йисан 6-июлдиз акъудай «Дагъустандин халкьарин садвилин Йикъан гьакъиндай» 104-нумрадин Указдихъ галаз кьадайвал, Дагъустан Республикадин Гьукуматди
+1. 2024-йисан 15-сентябрь кӀвалах тийидай суварин югъ яз гьисабин.2. Дагъустандин халкьарин садвилин Югъ ял ядай йикъал гьалтунихъ галаз алакъалу яз ял ядай югъ 2024-йисан 15-сентябрдилай, гьяддин йикъалай ислендал, 2024-йисан 16-сентябрдал хкин.
+Дагъустан Республикадин Гьукуматдин Кьил А.АБДУЛМУСЛИМОВ
+Дагъустандин халкьарин садвилин Югъ 2011-йисалай эгечӀна гьар йисан 15-сентябрдиз республикадин метлебдин сувар хьиз къейдзава. Вич гзаф миллетрикай ибарат тир Дагъустандин халкь сад ва тупламиш авунин мураддалди и сувар 2011-йисан 6-июлдиз республикадин президентди акъудай 104-нумрадин Указдал асаслу яз тайинарнава. Ам официальный къайдада ял ядай югъ яз гьисабзава. И сувар чпиз талукьарнавай вакъиаяр яргъал тир 1741-йисуз кьиле фена. Малум тирвал, 18-асирдин юкьвара Ирандин зурба полководец НАДИР-ШАГЬ 100 агъзур касдикай ибарат тир хъсандиз яракьлу кьушунрин кьиле акъвазна Кавказдал гьужумна. Адахъ вичин кьушунар кьве патал пайна Дагъустан муьтӀуьгъарунин мураддалди аниз атуниз фикир авай. А чапхунчидиз са терефдихъай Дербентдай, Къайтагъдай ва Тарковский шамхальстводай атана Мехтулинский ханстводин меркез Дженгутай, муькуь патахъай Шагь-Дагъдай, МАГЬУ-ДЕРЕДАЙ яна гьужумна Къази-Къумух ва Хунзах кьаз кӀанзавай. Сифтедай НАДИР-ШАГЬДИН чапхунчивилин планар ада фикирдиз къачунвайвал кьилени физвай. Адан кьушунри сад-садан гуьгъуьналлаз гъалибвилер къачузвай. И вахтунда абур чкадин агьалийривни лап инсафсузвилелди эгечӀзавай. Нетижада чпин гьерекатдин рекьера Къази-Къумухни къачуна, шагьдин кьушунар Андалал��ин сергьятрив кьван атана. И шегьердал гьужум 1741-йисан 12-сентябрдиз башламишна. Гьа са вахтунда чеб чапхунчи шагьдин лукӀвиле гьатунал эсиллагь рази тушир дагъустанвияр Андалалдин дереда – гележегда ягъунар кьиле фин лазим тир «Хициб» тӀвар алай чкада кӀватӀ жез эгечӀна. Дагъустандин халкьдин эпосда къейдзавайвал, душмандихъ галаз женг чӀугун патал Авариядин вири пипӀерай гуьгьуьллудаказ дагъвияр кӀватӀ жезвай. Залан женгиниз гьазур жезвай дестейрик гзаф кьадар гидатливияр, къарахвияр, чамалалвияр, багулалвияр, койсубулинвияр акат хъийизвай. Душмандин далу патахъай Андалалдиз лаквияр, лезгияр, даргияр, кьумукьар, табасаранвияр, кубачинвияр, джардин ополченцияр къвезвай. Андалалдин чилел эгечӀай кар кьетӀ ийидай ягъунар 5 юкъуз давам хьана. Дагълух халкьарин чеб женгера лигим хьанвай тежрибалу военачальникри, шагьдин кьушунрин хуьдай къуватар зайиф хьуникай менфят къачуна, чпин аскерар душмандал гьужумдиз къарагъарна. И чӀавуз хайи чил хуьзвай дагъвийрин игитвал массовыйдаз элкъвена. И тегьерда Дагъустандин чилелай шагьдин кьушунар чукӀурун башламиш хьана. Андалалдин женгина дагъвийри къачур гъалибвили РагъакӀидай ва РагъэкъечӀдай патарин арада стратегиядин метлебдин муькъуьн хьиз, Дагъустандин геополитикадин метлеб мягькемарна. И гъалибвили Дагъустандин халкьарин садвал ва къудратлувал инанмишвилелди къалурзава. Амма къейд авун лазим я хьи, а женгинин игитар рикӀел хуьниз са шумуд асирда лазим тир дикъет ганач. Анжах 2010-йисан декабрдин вацра кьиле фейи Дагъустандин халкьарин IIIСЪЕЗДДАЛ чи республикада цӀийи сувар – Дагъустандин халкьарин садвилин Югъ кардик кутунин гьакъиндай къарар кьабулна. 2011-йисан 6-июлдиз Дагъустан Республикадин Президентди акъудай Указдал асаслу яз ам 15-сентябрдиз – Дагъустандин кьушунри НАДИР-ШАГЬДИН кьушунар катуниз мажбур авур юкъуз къейд авунин гьакъиндай къарар кьабулна. Дагъустан Республика вич 1921-йисуз тешкилна. Ам Россиядин Федерациядин виридалайни Кьиблепата авай субъект я. Дагъустандихъ Азербайжандихъ, Грузиядихъ, Чечен Республикадихъ, Ставрополдин крайдихъ ва Калмыкия Республикадихъ галаз сергьятар ава. Дагъустандин меркез Махачкъала шегьерда 60 далайни гзаф миллетрин векилар яшамиш жезва.
+Руьгьдин мягькемвал хуьн патал бедендин мягькемвал хвена кӀанда
+(В.Гюго) Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ 6-сентябрдиз Ахцегь райадминистрациядин актовый залда районэгьлийрин общественный сагъламвал мягькемарунин месэлайрин гьакъиндай муниципалитетдин Координационный Советдин сифте заседание кьиле фена. Адан кӀвалахда «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева, «Ахтынский» РОВД-ДИН начальник, полициядин подполковник Эльдар Ибрагьимова, райондин образованиедин, культурадин Управленийрин руководителри, спортшколайрин директорри, ЦРБ-ДИН къулугъчийри ва общественный тешкилатрин векилри иштиракна.
+Сифте гаф рахуналди, совещание депутатрин райсобранидин председатель Мегьамедхан Алисултанова ачухна. Ада къейд авурвал, 2024-йисан 3-сентябрдиз кьабулнавай 285-нумрадин Къарардалди муниципальный райондин халкьдин сагъламвал мягькемарун патал ведомствойрин арайрин Координационный Совет тешкилнава. Меслятар къалуриз кардик квай орган яз, адан кьилин везифайрик образованиедин, культурадин, медицинадин ва къайдаяр хуьдай органрихъ галаз санал жемятдиз чкайрал чпин сагъламвал хуьнин, санитариядинни гигиенадин серенжемар тешкилунин месэлаяр активламишун, абурал гуьзчивалун ква…,– гафаридай кьулухъ ада Координационный Советдин членар ва теклифнавайбур и органдин документрихъ (Къарардихъ, Положениедихъ, къурулушдихъ) галаз мукьувай танишарна.
+– Халкьдин сагълам яшайиш чи виридалайни еке девлет я, – башламишна вичин гаф райондин кьил Абдул-Керим Палчаева. – Гьавиляй кьилинди, агьалийрин сагъламвал хуьнин, мягькемарунин месэлаяр са тӀвар патал тахьун патал чун кварталдиз садра хьайитӀани гьа икӀ кӀватӀ жез, спортдин, сангигиенадин, жегьилри ички-пӀапӀрус ишлемишунин вилик пад кьунин – са гафуналди агьалийрин сагълам яшамишдин къайда таъминарзавай вири крарин гьахъ-гьисаб хъувуна кӀанда. И кар патал, Аллагьдиз шукур хьуй, алай вахтунда чаз вири жуьредин мумкинвилер ава: гьич са райондани авачир хьтин спорткомплекс эцигна кардик кутунва, вири школайра спортзаларни спортмайданар, дагълух хуьрерани кваз культурадин ва ял ядай багълар тадаракламишнава ва икӀ мад. Амай крар чалай – школайрин, идарайрин руководителрин гьевесламиш кӀвалахдилай аслу я. Эхь, сагълам чан ва чанда сагълам руьгь хьун патал чун алахънани кӀанда!
+Веревирдзавай месэладай райондин ветеранрин Советдин председатель Нажмудин Гудаев, райондин Общественный палатадин председатель Шемсидин Арухов, и цӀарарин автор, спортшколайрин директорарни муаллимар ва теклифнавай маса ксар рахана.
+Мацарин хуьрел чан хкизва!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Чи республикадин чилер-мулкарин саки са пай дагълари кьазвайвиляй адаз Дагъустан – дагъларин уьлкве лугьузва. Хайи дагълари виш, агъзур йисаралди чи улу-бубайриз къаюмвална, душманрикай хуьдай тӀебии къелейри хьиз къуллугъна. Асул гьисабдалди малдарвилелни хипехъанвилел ва кетерин магьсулдарвилел машгъул яз разивилелди уьмуьрзавай абуру. Мацарин хуьрни гьабурун жергедай тир…
+Анжах ХХ асирда вердиш къайда, гьалар дегиш хьана: Дагъустан Урусатдин гъилик-къаюмвилик акатуникди ина къенепатан къаришугъвилерни дявеяр секин хьана (виликрай ахьтин татугайвилер адет тир) ва гьа са вахтунда дагълух хуьрер дуьньядин йигиндиз вилик физвай цивилизациядикай хкатна. Нетижада ХХ асирдин юкьвара республикадин вишералди дагълух хуьрер ва гьа гьисабдай яз Ахцегь райондин 16 хуьр дуьзенриз куьч хьана, гьа жергедай яз агъадихъ вичикай ихтилат ��извай къадим Мацарни. Кьилин себеб – дагълух хуьрер машиндин рекьерикайни электрик экверикай ва чарасуз маса къулайвилерикай магьрум тир. Амма бубайрин юрдарихъ - хайи гъвечӀи ватанрихъ рикӀ кузвай дагъвийрин рикӀелай чпин рагьметлуйрин кӀвалер, сурар физвач. Гьукуматди анриз машинрин рекьерни токдин шалманар тухуник умуд кваз ва гадарнавай хуьрерал чан хкунин эрзиман мурад рикӀеваз ватанпересри саки гьар йисан гатуз хайи дагълара малар хуьзва, чпин хуьрерин йикъарни мавлидар тешкилзава. Бязибуру гьатта чпин бубайрин кӀвалерни туькӀуьр хъийизва. Гьукуматдин куьмек гуьзетуникай умуд атӀана, хсуси харжийрихъ хуьрериз рекьер акъудзавай жумарт кьегьаларни ава. Гьа и тегьерда Мацарин хуьруьзни рехъ тухузвайдакай хабар хьайи чун машгьур эколог ва фотохудожник Юсиф Саркаровахъ галаз Мацарин хуьруьн дередиз фена.
+Куьруь къейд. Ахцегь райцентрдикай 27 километрдин хкатна кьилди дереда, гьуьлуьн дережадилай 1972 метрдин кьакьандавай Мацар дерин ва девлетлу тарих авай чӀехи хуьр я. Алимрин гекъигунрай ам 2000 йис вилик Кавказдин дагъларин Кьилин кьаскьандилай (хребет) Ширван патаз элячӀдай рекьин патав арадал атана. И кардин патахъай хуьруьн патав 5 гектардилайни артух мензил кьунвай сурари ва ана къени кӀелиз тахьанвай сурун сирлу къванери-клинописри, гьакӀ юкьван асирдин малум тушир авторди араб чӀалал кхьена чав агакьнавай машгьур «Мацарин тарих» ктабди шагьидвалзава. 1873-йисан переписдай, Маца 184 кӀвал-хизан,1255 инсан авай ва адакай хкатна дагъдин а пата бинеламиш Кьиблепатан Маца (адаз Къарабулах, Аран Мацар лугьуда) – 78 кӀвални 482 инсан. Гегьенш, гуьзел яйлахралди тафаватлу и хуьр 1961-йисуз Мегьарамдхуьруьн райондин Буткъазмайрал ва маса чкайриз куьч хьана. Амма рикӀ хайи дагълара амайбуруз «лапаг як помидорралди эвезна» лугьуз, къе 60 йисалай алатайлани патал чкада кьарай къвезвач.1900-йисара мацувийрин кьиле Аслан-Герей Урдуханов акъвазнаваз хьайи са дестеди хайи хуьр кӀвачел ахкьалдарунин алахъунар авуна: чпин къуватралди дагъдин куьгьне рекьержигъирар михьи хъувуна, чкӀанвай 2-3 кӀвал туьхкӀуьрна, хипехъанвилин КФХ тешкилна. Гьа макъамда гьар гатуз Буткъазмайрилай хайи хуьруьз чпин мал-хебни вилик кутуна цӀудав агакьна хизанар хквезвай. Гьа чӀавалай Абдурагьманов Шагьлар ва Агъабегов Жамалдин чпин хизанарни галаз хайи хуьре амукьна, ана хсуси майишатар кухтуна. «Завай хуьруьн гурмагъдин гум атӀуз жедач» лугьуз, Жамалдинан хизан къени текдаказ дагъда ама. Муькуьбур кьакьан дагъларин атӀугъай тӀебиатдин, гьакӀ яшайишдин четин ва вири къулайвилерикай магьрум шартӀара дурум гуз тахьана хъфена. Куьрелди, хуьрел чан хкиз хьанач.2009-йисуз Ахцегьиз хъвадай цин трубопровод чӀугунихъ галаз алакъалу яз Мацарин дереда машиндин рехъ хьана; 2011-йисуз ана са хаталу кӀамал мягькем муьгъ эцигна; мад мацувийрин умудар куькӀвена. Анжах гьа макъамдани трубопроводди кьил къачузвай гуьтӀуь дередилай хуьруьв агакьдалди амай 3-4 километрдин кӀеви рагарин тик рехъ давамардай мумкинвал хьаначир. Гила, цӀийи кьилелай а рехъ давамар хъувунин, хуьр кухтунин месэла къарагънава. Иншаллагь, и сеферда мацувияр чпин мурад-метлебдив агакьдай инанмишвал ава, гьикӀ хьи «жуван кар паталай атана масада ийидач» лугьурвал, месэла мацувийри чпи гъиле кьунва. Абуру яшайишдин 3-4 кӀвални туькӀуьр хъувунва, гьатта мугьманхана эцигдай къайгъуйрик ква.
+Рагъ авай гуьлуьшан югъ. «АХЦЕГЬСМУГЪУЛ» 14 километрдин къир цанвай хъсан рехъ чи «Нива» машинди лап регьятдиз муьтӀуьгъарна. Смугъулрин акунарни, маншаллагь, эхиримжи вахтунда гьич чир техжервал дегиш хьанва: яшайишдин кьве мертебадин цӀийи кӀалер хкажнава; хъипи ширни янавай тӀебии газдин турбайрин къенепатан къурулуш гьазур я, цӀинин хъуьтӀуьз сумугъулвийри чпин кӀвалера газ гуьзетзава; къав алаз туькӀуьрнавай кимел агъсакъалар ацукьнава; капитальнидаказ ремонт хъувунвай куьгьне мискӀиндилай дередиз азандин ван чкӀизва… Смугъулай экъечӀна, сергьятчийрин заставадал документар регистрация авуна (госсергьятдивай 5 км приграничный зона я кьван, масакӀа ихтияр авач), чи «Нива» машин чапла патахъ ачух жезвай Мацарин хуьруьн дередиз, дагъдин цӀегь хьиз, хкаж хьана. Са йис вилик марфар-селлерилай кьулухъ и рехъ михьи тахвуна, чун пара инжиклу хьанай. И сеферда михьи, ацахьнавай бязи чкайрилайни бульдозер элягьнавай дагъдин тик рекьяй чи машин йигиндиз фена. Кьакьан дагъларин надир тӀебиатдал гьейран яз чна михьи цин булахар алай кьвед-пуд чкадал акъвазариз шикилар яна, чин-гъил чуьхвена.– Иллаки и чка тик рагарикай тухванвай гуьтӀуь ва акьалтӀай хаталу жигъир тир. Пар авай гьебеяр рагарихъ галукьиз, гьатта ламар, балкӀанар цӀуьдгъуьнна аватай дуьшуьшарни хьана. Игьтият патал атлуяр эвичӀна, балкӀандин кьенерикай кьуна фидай. Гила рагьметлу бубайриз акван ина хьанвай 6 метрдин гьяркьуь рехъ, абур гьич чпин вилерихъни инанмиш жедачир, – разивилелди лугьуз шадвалзавай чал гьалтай рекьин юлдашди. Тик къекъуьндивай къакъатнамазни залан техникади кӀвалахзавай ван атана. Залан гидромолотдин махсус техникадал рагар бушариз, къуватлу бульдозердални гужлу экскаватордин ковшдал рехъ акъудзавай. Абурун кӀвалахдал эцигунрин «Айиша» ООО-ДИН начальник Эдуард Магьмудова гуьзчивалзава. Мугьманар атана акурла, ада са геренда кӀвалах акъвазарна, тахьайтӀа тракторрин гужлу ванерин гъиляй рахаз ЖЕЗВАЧИР.–ЭХЬ, зун подрядчик я, заказчик Мацарин хуьруьн инициативный десте я, – адетдин салам-калам, хваш-бешдилай кьулухъ чи суалдиз жаваб яз лугьузва Эдуарда. Аллагьдиз шукур хьуй, къе ихьтин зурба техника хьанвайди. Нагагь виликрай авайтӀа, гьа чӀавуз рехъ акъудна хуьр амайди ТИР.ТӀИМИЛ четин ятӀани, аквазва хьи, хъиткьинарун галачиз рагар падзава. Гьелбетда, техникадин кьулухъ итимарни кӀанда. Пара кьадар сагърай, чпин кар чидай тарифлу пешекарар я ина кӀвалахзавай ахцегьви бульдозерист Жамалдин Муртузалиев, мичегьви экскаваторщик Рафик Уружев ва рутулви гидромолот гвай Абумуслим Идрисов.
+– Эдуард стха, куьн цӀи мус ва гьикӀ хьана Мацаз рехъ акъудунив эгечӀна, вуж я кьил кьунвайди, заказчик?
+– Заказчик кьиле Къурукалал яшамиш жезвай Тельман Ширинов аваз Мацарин хуьруьн инициативный десте я, вири харжиярни гьабурунбур я. Гатфарихъ абуру завай и кар гъиле кьун тӀалабна. Жувалай алакьдай хийирдин кардив вучиз эгечӀдач кьван. КӀвалахдив чун 12-июндиз эгечӀна. Сифте, гьелбетда, гьа авай рехъ ацахьна, къванер аватна, техника тухудай гьалда амачиз, туькӀуьр хъувуна. Ахпа эгечӀна кӀеви рагар-чархар атӀуз. Накьвад чкадин рехъ фад арадал атана, кӀеви рагаринни къыхарин 520 метр мензилдал саки са вацра алахъна. Сифтедай икьрар хьайи 2 километрдин рехъ, Аллагьдиз шукур хьуй, чна бегьемарнава. Алай вахтунда техника ремонтзава, ял язава.
+– Хъсан я, баркалла! Яргъалай дередин а патан чиник квай хуьр аквазвай регъвер кӀамун къекъуьндал кьван рехъ хьанва. Им хуьруьз рехъ хьанва лагьай чӀал туш кьван. Башламишай кӀвалах эхирдалди авуна кӀанда. Гила регъуьн чӀехи кӀамал муьгъ эцигунин ва хуьруьн къенез рехъ тухунин месэла ни ва гьикӀ гьялзава?
+– Дуьз лугьузва. Аквар гьаларай чна. Мацувийрин къаст чпин рехъ бегьем тахьанмаз инай техника ахкъуд тавун я. Гьелелиг меслят хьанвайвал, сифте чна а кӀамалай мягькем муьгъ вегьида (ахьтин тежриба, къуватар чаз ава) ва вацӀун кьеряй дередин а патаз, хуьруьн кӀаник кьван вахтуналди тир рехъда. Ахпа пландай Мацаз машиндин рехъ асантдиз (ана четин чкаяр авач) гьа хуьр авай патай тухуда.
+– Лап хъсан, кӀвалахдай къуватар гурай! Эдуард стха, дагъдин рекьермуькъвер туькӀуьрунин акьалтӀай четин ва жавабдар кӀвалахар, гьелбетда, пулдин еке харжийрихъ галаз алакъалу я. Квев зегьметдин гьакъи агакьзавани? Ни финансламишзава квез и кӀвалахар?
+– Хуьруьз рехъ тухунин вири кӀвалахрин харжияр Норильск шегьерда кӀвалахзавай мацуви са баркаллу, жумарт бизнесменди (гьелелиг адаз вичин тӀвар ашкара авуна кӀанзавач)
+хушуналди вичин хивез къачунва. Фялейривни чпин зегьметдин гьакъи агакьзава, наразивилер авач. Хайи хуьруьхъ, халкьдихъ рикӀ кузвай лап халисан ватанперес кьегьал хва я. Аллагьди хуьрай вич, мал-девлетдик мадни артух берекат кутурай! Ахьтин ксар чи гьар са хуьряй хьанайтӀа, гадарнавай вири хуьрерал чан хкведай.
+Эхь, мацувийрин эрзиман мурад тир хайи хуьруьз машиндин рехъ жезва. Хуьр кӀвачел ахкьалдарун патал гила вилик акъвазнавай кьвед лагьай важиблу месэла, гьелбетда, аниз токдин шалманарни симер тухун я. Къейдин, «Мягькем хуьрер галачиз район, районар галачиз республика виликди тухуз жедач» лагьай фикирдалди Мацарин хуьруьн месэла «Ахцегь район» муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаевани вичин гуьзч��вилик кутунва. Рекьел кӀвалахзавай фялеяр руьгьламишун патал абурал кьил чӀугвазва. Райондин регьбердин ният къастни Мацарин хуьр административный кьилди уьлчме яз арадал хкун я. И кар кьилиз акъудун патал ада вичелай алакьдай вири куьмекар хиве кьунва.
+Терроризмдихъ галаз женгина садвилин Йикъаз талукь яз райондин культурадин Управлениди «Чун ислягьвал патал экъечӀзава!» лишандик кваз митинг-акция кьиле тухвана. Серенжем Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован тӀварунихъ галай ял ядай багъда тешкилнавай, 2004-йисан 3-сентябрь Бесландин мусибатдихъ галаз алакъалу я. И чӀавуз и шегьердин школада террористри чирвилерин суварра иштиракиз атанвай 300 касдилай гзаф аяларни дишегьлияр зулумдик кьена. Россиядин тарихда террориствилин гьич тахьай хьтин пис мусибат рикӀел хуьн, ихьтин крарин вилик пад кьун яз ингье 2005-йисан 21-июлдилай уьлкведа терроризмдихъ галаз женг чӀугунин Югъ къейдзава… Митингда Аграрный колледждин муаллимри ва ина кӀелзавай жегьилри, Ахцегьрин хуьруьн юкьван школайрин ученикри, юннатрин школадин тербиячийри ва Сифтебурун гьерекатдин членри иштиракна. Серенжемдал райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьова ва райондин кьилин къвалав гвай Координационный Советдин председатель Али Исмаилов ва масабур рахана. Митинг Г. Парпачева кьиле тухвана. Серенжемдин иштиракчийриз ва куьчедай физвай инсанриз «Экстремизмдиз ва терроризмдиз – ваъ!», «Терроризмдин идеологиядин профилактика», «Терактрин къурхулувилин вахтунда гьихьтин гьерекатар ийида», «Чаз ислягь Дагъустан герек я» гафар алай буклетар ва стикерар пайна. Серенжемдин иштиракчийрихъ галаз флешмобни кьиле тухвана.
+Аделя АГЪАЕВА, библиотекайрин кӀвалахдин рекьяй РУК-ДИН начальникдин заместитель Таира МУСПАГЬОВА
+Малум тирвал, 1999-йисуз кьиле Шамиль Басаев авай международный террористрин дестейри Дагъустандал гьужумна ислягь ва зегьметкеш уьмуьр кечирмишзавай агьалийрин секинвал чӀурнай. А чӀавуз Дагъустандин халкьар сад хьуналди яракьлу къанлуйрин хуруз экъечӀна абур тергна. Гьелбетда, а вядеда чи куьмекдиз чи уьлкведин къудратлу кьушунарни атана.
+Гьайиф хьи, а женгера гзаф жегьил чанар пуч, балаяр етим хьана, дидейрин вилерал накъвар, кьилерал чӀулав келегъаяр акьалтна. Гъавурдик квачир чи бязи жегьиларни, гьайиф хьи, террористрин желеда гьатна, абурун патал фенай. И йикъара чи уьлкведа бандитар кукӀвар авурдалай инихъ 25 йис тамам хьун къейдзава. И вакъиадиз талукь яз и мукьвара Махачкъаладин «Россия зи Ватан, Россия зи тарих» паркда республикадин дишегьлийрин Союзди, миллетрин политикадин ва диндин крарин рекьяй Министерстводи "Дишегьлияр ислягьвилин терефдарар я" лишандик кваз виридуьньядин чӀехи Форум кьиле тухвана. И мярекатдиз Донецкдин ва Луганскдин халкьдин республикайрай, Къазахстандай, Белоруссиядай, Киргизиядай, Азербайжанда�� ва са жерге маса уьлквейрай мугьманар атанвай. Адан кӀвалахда Ахцегь райондин дишегьлийрин Советдин делегациядини активнидаказ иштиракна. Залда кӀватӀ хьанвайбурун фикирдиз чи уьлкведин Президент Владимир Путин а четин йикъара дагъустанвийрин патав атай вахтунда лентӀиниз къачунвай материалдикай чӀукар гъана. Сад садан гуьгъуьнал алаз чи халкьдин чӀулав йикъарин шагьидар, женгерин иштиракчияр сегьнедал экъечӀиз, чпин вилерикай къени кваз карагзавай вакъиайрикай суьгьбетзавай. Инал инсанар гележегда чи рухвайри дуьз рекье аваз, ватанпересар яз уьмуьр тухун патал кьабулна кӀанзавай серенжемрикай рахана. Россия чи диде Ватан, адан азадвал ва абадвал патал чун чанар гузни гьазур тирди ва алай макъамда Донбасс хуьн патал кьиле физвай къати женгера чи рухвайрин кьегьалвилер къейдна. ГьакӀ дидейри аскерриз ракъурзавай савкьатрикай, чи халкьарин садвиликай ва чӀехи гъалибвал са шакни алачиз чиди тирдакай суьгьбетар хьана. Форумдиз гьакӀ Донбассдай чеб чи ватанэгьли, Россиядин Федерациядин Игит Руслан Примова къутармиш авур Морковкинрин хизандай тир муьжуьд аял атанвай. Лугьун хьи, Руслан Примов и хизандиз малаик хьанва. Аферин чи Игит рухвайриз ва абуруз дуьз тербия гайи диде-бубайриз. Залда кӀватӀ хьанвайбуру Игитдин диде Аида Примовадиз кӀвачӀел акъвазна кап ягъуналди икрамна. Мярекатдин эхирдай 1999-йисара террористрихъ галаз женг чӀугвадайла чпин жегьил чанар гайи МВД-ДИН къуллугъчийрин пак руьгьериз икрам авунин лишан яз, гуьмбетдал цуьквер эцигна. И мукьвара «Ахцегьрин хуьр» СП-ДИН депутатрин 7-сеферда эверунин Собранидин 41-заседание хьана. Ам хуьруьн Собранидин председатель Алимирзе Макатован регьбервилик кваз ва Ахцегьрин хуьруьн кьил Мурад Эфендиеван иштираквал аваз кьиле фена. Депутатри анал йикъан месэлайриз дикъет гана. Абурун жергедай яз алай макъамда Украинада кьиле физвай женгинин махсус серенжемдин иштиракчийрин хизанриз чилин участокар гунин, хуьруьн куьчеяр аваданламишунин, агьалийрин арзайриз килигунин ва са жерге маса месэлаяр къалуриз жеда. Инал веревирд авур месэлайрай талукь тир къарарарни кьабулна.
+Кьисайрик квай хьтин Квард хуьр жагъанва
+Замир ЗАКАРИЯЕВ, ДГУ-ДИН востоковедениедин кафедрадин профессор, А.Р.Шихсаидован тӀварунихъ галай археографиядин ва эпиграфиядин ахтармишунрин Центрдин руководитель, тарихдин илимрин доктор
+Са кьадар вахт идалай вилик Сулейман Стальский райондин Кьулан СтӀалрин хуьруьн куьгьне мискӀиндин харапӀайрай вичел араб чӀалан кхьинар алай кьелечӀ къван жагъана. Виликдай ам мискӀиндин цла авайди тир. Рельефдин кхьинар араб чӀалан «насх» хатӀуналди авунва. Абур къаткай жуьредин зуларалди чара авунвай 4 цӀарцӀикай ибарат я. И текстиниз бязи чкайрилай хасаратвилер хьанва. Амма чавай ам саки тамамвилелди кӀелиз хьана. Абур ахтармишуни къалурайвал, и кхьинар эцигунрин тарихдиз талукьбур я. Абур хиджрадин 1330-йисуз, мискӀин дибдай туькӀуьр хъувур вахтунда, яни 1912-йисуз авунвайбур я. КьетӀен итиж арадал гъизвайди а кар я хьи, и текст кхьей вич малум тушир касди аник Кьулан СтӀалар хуьруьз ва и мискӀиндин тарихдиз талукь бязи делиларни кутунва. Къейдин, а делилар надирбур яз гьисабиз жеда. ГьикӀ лагьайтӀа, тарихдин маса чешмейра ихьтин делилар мад авач. И кхьинра къейднавайвал, вичикай суьгьбет физвай мискӀин хиджрадин 1102-йисуз эцигна, и вахт 1690-91-йисарал гьалтзава. Ам эцигай касдин тӀвар и кхьинрай саки малум жезвач. Фикирзавайвал, ам «кавха» гафунилай башламиш жезва. Виликдай Кьиблепатан Дагъустанда хуьруьн чӀехидаз кавха лугьудай. Идалайни гъейри, къадим кхьинрай малум жезвайвал, мискӀиндин къав 1245-йисуз, яни хиджрадин 1829-30-йисара, Аслан-Гьуьсейн хандин гьукумдин вахтунда, ГЬУЬСЕЙН-БЕГДИН девирда къайдадиз хкана. Лугьун лазим я хьи, инал суьгьбет Куьредай кьвед лагьай Сурхайхан чукӀурайдалай кьулухъ 1812-йисуз Россиядин империяди вичив гьукум вугай машгьур АСЛАН-ХАНДИКАЙ физва. Идалай кьулухъ, къадим кхьинрай малум жезвайвал, и хуьруьн тӀвар виликдай Квард тир. Ам гьакӀ «Курд» хьизни кӀелиз жеда. Ана 800 кӀвал-майишат авай. И тегьерда, малум жезвайвал, и хуьр акьван гъвечӀиди тушир. Алай аямдин Кьулан СтӀалар хуьруьн мукьварив виликдай Квард тӀвар алай мягькемарнавай хуьр гваз хьайиди С.Саидгьасанова кхьенвай чкадин машгьур кьисадани къейдзава. А кьисадал асаслу яз, и хуьр 18-асирдин сифте паюна Надиршагьдин кьушунри кукӀварна. Мадни къадим кхьинрай малум жезвайвал, 1912-йисуз и мискӀин ремонтна. А чӀавуз мискӀин цӀийи кьилелай эхцигна лагьайтӀани жеда. Советрин властдин девирда Кьулан СтӀалрин хуьре авай мискӀин, лезги маса хуьрера авай мискӀинар хьиз, агална. Адан дарамат явашяваш чкӀиз эгечӀна ва эхирни харапӀадиз элкъвена. Араб чӀалал кхьенвай эпиграфиядин памятникар бязи вахтара лезги хуьрерин тарихдиз талукь чирвилер гузвай анжах сад тир чешме яз амукьзава. Гьавиляй араб чӀалан кхьинар алай ихьтин къванер малумарун, абур вахтунда ахтармишун ва къадирлувилелди хуьн чарасуз я.
+Инсандин уьмуьр зегьмет галачиз фикирдиз гъиз жедач. Баркаллу зегьметди ам еке гьуьрметривни агакьарзава. Чи газетдин чинра халкьдин майишатдин жуьреба-жуьре хилера намуслувилелди зегьмет чӀугвазвай инсанрикай гзаф макъалаяр ава. Чакай гьар садаз зегьмет чӀугваз ашкъи хьун,кардив жавабдарвилелди, дикъетдивди эгечӀун гзаф важиблу я. Уьмуьрди къалурзавайвал, зегьметдал рикӀ алай инсанар экуьнилай няналди чпин кеспийрал машгъул я. Хсуси багъда, сала, кьилдин майишатда бул ва ери авай бегьер къачун патал хъсандиз кӀвалахун чарасуз я. Гьар садахъ малар, лапагар, салан майвайрин, емишрин бул бегьер хьайила, вирибурун яшайиш хъсан жедайдал са шакни алач. Хуьруьн майишатдал машгъул тир хейлин инсанри исятда гьар жуьредин продуктрал чебни таъм��нарайла, артуханбур масани гузва. Алай девирда государстводи гьар са инсандиз вичин зегьметдалди дуланажагъ хъсанардай, девлет артухардай мумкинвилер ганва. ИкӀ, месела, ЛПХ-РИН куьмекдалди чи райондин хейлин агьалийри чпиз мал-къара кутунва. И мукьвара чун малдарвилел машгъул жезвай луткунви Зейнал Агъабалаеван хсуси майишатдиз мугьман хьана. Зейнал аял чӀавалай зегьметдин къадир аваз чӀехи хьана. Ам 1955-йисуз Луткунрин хуьре дидедиз хьана. Советрин девирда Къазахстанда тракториствиле кӀвалахна. Хайи хуьруьз хтайдалай кьулухъ чкадин совхозда вичин кӀвалах давамарна. Маларал гъвечӀи чӀавалай рикӀ алай ада, совхозар терг хьайидалай кьулухъ, вичин хсуси майишат арадал гъун кьетӀна. – Хуьре хъуьтӀуьз малар хуьдай шартӀар тахьуникди 2019-йисуз зун жуван хизанни гьайванар гваз гадарнавай Грарин хуьруьз атуниз мажбур хьана. Хъсан рекьер, ГЬАI маса бязи къулайвилерни мумкинвилер, гележег авачир чкаяр яз гьисабуналди, дагълух хуьрерай агьалияр, иллаки жегьилар катзава. Грарин хуьр яйлахралди девлетлу, хеб-мал хуьдайбуруз хъсан мумкинвилер авай чка я. Виликдай и хуьре вич кӀвенкӀвечи жергейра авай колхоз хьайиди я, – лугьузва Зейнала. – Девирар дегиш хьанва, гила вири чилер хсусиятда ава. Зунни 30 йисан муддатдалди чил аренда кьуна кардив эгечӀна. Сифте вахтунда, гьелбетда, хуьруьвай яргъа, патал чкада са кьадар четин тир. Амма, зегьметди бегьер гуда лугьурвал, зи гьакъисагъ алахъунрин нетижада кар вилик фена. Алай вахтунда ина захъ вири саналди чкадин жинсинин 80 мал ава, абурукай 35 ацазвай калер я. Малдарди чун вичин майишатдихъ галаз танишарайдалай кьулухъ чна адавай са шумуд суалдиз жаваб гун тӀалабна.
+– Квевай гьайванриз хъуьтӀуьн алафрин патахъай къайгъу чӀугваз хьанвани?
+– Эхь, гьелбетда. Хуьре авай жуван участокдай ва гьакӀ ина авай яйлахрай векьер яна, кьуру авуна еке таяйра хутунва. Тепейрай атӀанвай рехъ, адет яз, чала-чухур, четин къекъуьнар авайди жеда, гьавиляй чкадал пресс тухудай мумкинвал авачиз туьквер кутӀаз хьанвач. Идалайни гъейри, чна гьакӀ ярмадин ва маса алафрин тадаракарни авунва.
+– Хсуси еке майишатдай кьил акъудиз пара четин яни, ваз ни куьмекзава?
+– Бубайрин мисалда лугьузвайвал, яшар Аллагьдилай, кьуьзуьвал жувалай аслу я. Гьавиляй за яшаризни килигни тавуна, зегьмет жуван игьтияждай кьазва. Мадни жуван гъилералди къазанмишайди, гьасилайди незни ширин я гьавайда лугьузвач. Инсандин уьмуьр шадарзавайди, ам метлебдив ацӀурзавайди жуван рикӀ алай пешедал машгъул хьун я. ИкӀ хьайила къачузвай зегьмет заланди яз аквадач, ада инсандиз лезет гуда. Исятда хейлин жегьилриз мал-къара хуьз хкӀанзавач. Гзаф инсанри пул гуз малдарвилин суьрсет туьквенрай къачузва. Хуьруьн къене яшамиш жез, нек пул гуз маса къачузва. Ихьтин крар зи рикӀиз залан я.
+– Эхь, ГЬЕЛБЕТДА.ЧИ хуьруьнви тежрибалу ветеринарар тир Сефиханани Суфьяна гьамиша гьайванриз чарасуз рапар вахтвахтунда къвез язава.
+Агалкьунралди кӀвалахзавай Зейнал Агъабалаев ва адан уьмуьрдин юлдаш Сегьерназ хуьре зегьметкеш, карчи инсандиз чпелай алакьдай куьмекиз кӀани ксар яз чида. Гьавиляй абуруз халкьдин арада гьуьрметни ава. Абурувай заказар гуз хуьруьнвийри ва гьакӀ масанрайни инсанри къвез экологиядин жигьетдай михьи ниси, чӀем, як маса къачузва. Михьи суьрсет тӀуьн – им инсандин чандин сагъламвилин замин я. Им хуьруьн чкада жуван хизан хуьнин лайихлу жуьре я. Максим Горькийди лагьайвал, вири уьмуьрда кӀвалахиз кӀандай ва чпелай кӀвалах алакьдай инсанар халис игитар я. Гьахьтин зегьметкеш, кьегьал ксар себеб яз къе чи суфрадал малдарвилин михьи суьрсет ала. Даш АЛИЕВ
+Ихьтин са кьиса. Са итимди бармакар цваз, абур маса гуз кьил хуьзвай. Кьуьзуь кьилихъ ада вичин кар давамарун патал и сенят хциз чирнавай. Са юкъуз бубадин теклифдалди хва са чувал ацӀай бармакарни гваз базардиз фида. Чими вахт, яргъал рехъ, кӀула пар; галат хьанвай гада са кьас фу тӀуьн ва юргъунвал къачун патал са тарцин кӀаник, булахдив ацукьна, ахварал фида. Тарцени маймунар аваз хьана. Тажубдин къилихрин абуру эвичӀна, бармакар акъудда. Гьайванрин сесералди ахварай аватайтӀа, чувалда авай кьван бармакар таран хилерал алай маймунрин кьилел ава. Ягьсуз гьайванрини, зарафатардай тегьерда жегьилдиз килигиз, гьар жуьре амалар акъудиз, хъел гъидай тегьерда кӀирер экъисзава. Фагъир гада, вуч ийидатӀа, вичикай ягьанатар ийизвай маймунривай бармакар гьикӀ къахкъудатӀа тийижиз амай. «Маса гуз вугай бармакар гвачиз гьикӀ кӀвализ хъфида, туьнт бубадиз гьикӀ жаваб гуда?»,- гъамуни кьуна, гьа алай чкадал ацукьнавай. Бахтунай хьиз, патавай с кьуьзуь кас физваз хьана. Салам гана, жегьил итим авай гьал акурла, ада вичин куьмек теклифна.- Ахъая бубадиз садра вуч хьанватӀа, илажсуз гьал авайди туш.- Маса гуз тухузвай бармакар чуьнуьхна, - лагьана, ада таравай маймунар къалурда.- Са бармак кьванни амани?- Эхь, анжах сад ама, -жаваб гуда умудлу хъхьай жегьилди. Кьуьзуь итимди адав а бармак кьилел алукӀиз тада. Акуна хьи, маймунрини чпив гвай бармакар кьилел алукӀна киилигиз акъвазда.- Гила жуван бармак хутӀунна, са патахъ гадара,- буйругъ гуда кьуь итимди. Жегьилди гьада лагьайвал ийида. Инсанди вичин бармак гадарна акур маймунрини, гьадалай чешне къачуна, чпин кьилерал алай бармакар хутӀунна гадарда. ИкӀ, вири бармакар чилел хьайила, гадади абур тадиз чувалдиз кӀватӀ хъийида. Кьадарсуз шад хъхьай гадади камаллу кьуьзуьдаз чухсагъул лагьана, базардиз вичин рехъ давамарда. Хъсандиз маса гайи пулни гваз уьзуьагъвилелди кӀвализ хкведа. НЕТИЖА-НЕСИГЬАТ: илажсуз гьар са дуьшуьш-гьалдай лайихлудаказ экъечӀдай улам ава. Четин, умудсуз чӀавуз, камаллу агъсакъалдал меслят гъун хъсан я. «Чехид авачирла, са чӀехи къванцел хьайитӀани алук» мисал ава. Анжах рикӀик къалабулух акат тавуна, сабурлудаказ месэла гьялна, мумкинвал аваз хьайитӀа чӀедал меслят гъана кӀанда.
+Са сеферда пачагьдин гада начагъ хьана. Адани вичин вилаятда авай кьван духтурар кӀватӀна хва гьикӀ кӀандатӀани сагъар хъувун эмирна. Сагъар тахвуртӀа, виридаз кьиникьин жаза гуда лагьана кичӀерарни гана. Духтурриз пачагьдин хцин азардин себеб чир хьана, ам гзаф як тӀуьнихъ галаз алакъалу тир. Гила абуру пачагьдин хцивай як тӀуьн тавун тӀалабзавай, амма вири алахъунар файдасузбур тир. Жегьил гададиз чизвайди са жаваб тир: «Ваъ». И арада духтуррикай сада вичи-вичиз гаф гана: «И гада сагълам хъжедалди за як гьич недач». Гьа ихьтин ният рикӀе аваз духтур азарлу пачагьдин хцин кьилив фена. Духтурди адавай мад як тӀуьн тавун тӀалабна ва гадади жаваб гана: «Хьурай, мад за як недач». Гьа икӀ, и духтурдин чирвилер ва рикӀин сидкьи себеб хьана пачагьдин хва сагъ хъхьана ва вири духтуррал чан аламукьна.
+«Иман мягькемардай кьисаяр» ктабдай
+«Ахцегь район» МР-ДИН пресс-къуллугъ Алай йисан 16-сентябрдиз РД-ДИН Кьил Сергей Меликов Ахцегь районда рабочий мугьманвиле хьана. Ада са жерге яшайишдин объектар ахтармишна, чкадин агьалийрихъ галаз суьгьбетарна, муниципалитет вилик тухунин рекьяй совещание кьиле тухвана. Сергей Алимовича райондин руководстводин менфятлу кӀвалах къейдна ва региондин Гьукуматдиз муниципалитетдин тереф гележегдани хуьнин рекьяй тапшуругъар гана.
+Сифте нубатда С.Меликов федеральный метлебдин культурадин ирсинин объект тир Ахцегьрин къеледиз килигна. Адакай гележегда Дагъустандин мугьманрин ва агьалийрин фикир желбдай центр жеда. Ада чкадал комплекс авай гьалдиз къимет гана, ам цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин проектдихъ галаз таниш хьана. Къейд ийин, региондин Кьил и объектдал кьве йис идалай вилик атанай. Къеле чкӀизвай хаталу гьалда авай. Республикадин Кьилин тапшуругъдалди тарихдин памятник кӀвачел акьулдунин рекьяй теклифар ганай. Исятда реконструкциядин проект чкадин меценатди яратмишнавай фондуни гьазурзава. Реставрациядин рекьяй кьиле тухузвай кӀвалахдин гьакъиндай компаниядин-проектировщикдин директор, архитектор ва реставратор Ирина Агафоновади гегьеншдиз суьгьбетна. Адан гафаралди, комплексдин сергьятра агъадихъ галай кӀвалахар кьиле тухун планламишнава: къенепатан ва къецепатан территорияр аваданламишун; гьавадин шарар цавуз ахъаюн патал гъвечӀи майдан галай багъдин зона яратмишун; музейдин комплекс эцигун; чкӀанвай килиса кӀвачел ахкьулдун; ресторанар, кафеяр, туриствилин центр, сувениррин дезгеяр яратмишун; кадетрин военный училищедин казармайрин дарамат эцигун. Малум тирвал, алай йисуз Ахцегьа 1 ва 2-нумрайрин АСОШАР капитальныйдаказ ремонтна. Дагъустандин Кьили анра кьиле тухванвай кӀвалахриз кьакьан къимет гана ва образованидин министрдиз кьве идарани школайрин библиотекаяр патал ктабралди таъминарун тапшурмишна. Школайра вири цӀийи хъувунва: полар ва цлар кӀевнавай шейэр, мебель ва техника. Идахъ галаз санал дараматар чимдай къурулуш ва электротадаракар дегишнава, медкабинетар, столовояр ва спортзалар алай аямдин истемишунрив кьурвал цӀийи хъувуна. Ихьтин нетижаяр «Образованидин школайрин къурулушар цӀийикӀа туькӀуьр хъувун» тӀвар алай федеральный проектдин, «Содействие и помощь» мергьяматлувилин фондунин пулдин такьатрин, гьакӀни региондин руководителди датӀана гуьзчивал тухунин куьмекдалди къазанмишиз алакьна. Ахцегьрин 1-нумрадин АСОШ кьве этапда (девирда) ремонт авуниз мажбур хьана. 2022-йисуз Сергей Меликов объектдал хьана ва ада агакьнавай нетижаяр хцидаказ критика авунай. Нукьсанар туькӀуьр хъувун патал региондин Кьилин тапшуругъдалди республикадин бюджетдай алава яз 39 миллион манат чара авунай. Абурал «Содействие и помощь» фондунин такьатарни алава хъхьана. И пуларихъ алай аямдин кӀелунрин ва медицинадин тадаракар маса къачуна. Гила вири кимивилер арадай акъуднава, школади лагьайтӀа, муаллимар, школьникар ва абурун диде-бубаяр шадарзава. Сергей Меликова «Набережный» тӀвар алай ял ядай паркда «РикӀел хуьнин багъдал» кьил чӀугуна. Ина ада Ахцегь райондай тир СВО-ДИН игитар рикӀел хуьн яз икрамна, мемориалдив цуьквер эцигна. Региондин Кьили аскеррин диде-бубайрихъ галаз суьгьбетарна. Абурун тӀалквал алай месэлайриз итиж авуна. СВО-ДИН иштиракчийрин садан буба Мисри ТӀалибова эхиримжи душмандал къведалди ахцегьвияр Ватан хуьз гьазур тирдан гьакъиндай лагьана. Райондин агьалийри муниципалитетдиз гьамиша фикир гунай ва адан тереф хуьнай региондин руководителдиз чухсагъул лагьана. Эхиримжи вахтунда ина активвилелди яшайишдин объектар эцигзава ва ремонтзава. Кьилди къачуртӀа, чкадин агьалийри муниципалитетдин тарихдин дамах тир Ахцегьрин къеле кӀвачел ахкьулдунин рекьяй чпин шадвал къалурна. Сергей Меликова аскервилин къуллугъчийрин багърияр вичи гележегдани абурун тереф вири патарихъай хуьдайдахъ инанмишарна. «Набережный» багъда волонтервилин корпусдин, Сад лагьайбурун Гьерекатдин, Юнармиядин векилар желбуналди, РД-ДИН Кьил Сергей Алимович Меликовахъ галаз шадвилин гуьруьшмишвал тешкилнавай. Идалай кьулухъ, Сергей Меликова Дагъустандин аграрный колледждин Ахцегьрин хилел кьил чӀугуна. Колледжди хуьруьн майишатдин пешекарар гьазурзава, гьа жергедай яз ветеринарар, агрономар, сварщикар. Адан выпускникри «Алияк», «Полоса», «Алвиса» хьтин ири компанийра, Дербентдин чехиррин заводда зегьмет чӀугвазва. И идарадин кӀвалахдин гьакъиндай инин директор Маркизат Сулеймановади суьгьбетна. Адан гафарай малум хьайивал, колледждин хилери са шумуд муниципалитетда кӀвалахзава. Абурукай сад Ахцегьрин хуьре ава. Ина 120 далай гзаф студентри чирвилер къачузва. Ина гьеле 1861-йисуз эцигнавай куьгьне дараматдихъ капитальный ремонт авунин игьт��яж ава. И мурадар патал такьатар «Содействие и помощь» фондуни чара авун фикирдиз къачунва. Пулдин куьмек гьакӀ муниципальный властдини гуда. Ида инфраструктура цӀийи хъийидай ва образованидин ери хъсанардай мумкинвал гуда. Къейд ийин, колледждихъ тӀварван авай гзаф выпускникар ава. Абурун жергеда Россиядин Игит Муслим Муслимов ва масабур ава. Ахцегь районда рабочий мугьманвиле хьунин сергьятра аваз республикадин Кьил Сергей Меликовахъ галаз РД-ДИН культурадин министр Зарема Бутаевани атанвай. Ада муниципалитетдин культурадин са жерге объектрал кьил чӀугуна. РСФСР-ДИН культурадин лайихлу работник Жамал Шефиеван тӀварунихъ галай райондин культурадин ва искусстводин музей райондин такьатрин гьисабдай ремонтнава ва «Культура» тӀвар алай милли проектдин сергьятра аваз тадаракламишнава. Музейдин бине эцигайдан хтул, музейдин директор Бедирнисе Саидовади къейд авурвал, цӀийи стеллажар ва музейдин тадаракар чкадив агакьарун яргъал вахтунда гуьзет
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Чи ватанэгьлийрин – СВОДИН иштиракчийрин тӀварар эбеди авунин ва абурукай малуматар гележегдин несилрив агакьарунин мураддалди чна районэгьлийривай абуруз талукь делилар кӀватӀунин карда куьмек гун тӀалабзава. СВО-ДИН гьар са иштиракчидиз талукь яз шикилар, биографиядин, абурухъ школада ва кӀвалахал хьайи агалкьунриз талукь, хизандин гьакъиндай делилар кӀватӀун чарасуз я. Абур гваз квевай «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин умуми отделдиз къвез жеда.
+авур вакъиаяр я. Къе ина музыкадин къадим заманадин алатар, милли костюмар, прикладной искусстводин ва яшайишдин шейэр къалурзава. Асул фондуна 10 агъзурдалай гзаф экспонатар ава. Кьилдин зал Ватандин ЧӀехи дяведин ва женгинин махсус серенжемдин игитриз талукьарнава. Министрдин гафаралди, А.Тахо-Годидин тӀварунихъ галай Милли музейдин пешекарар цӀийи хъувунвай экспозиция яратмишунин карда методикадин куьмек гун патал культурадин и идарадиз рекье твада. Зарема Бутаева милли проектдин сергьятра аваз ремонтнавай райондин культурадин КӀвализни тамашна. 2022-йисуз дараматда «Культура» тӀвар алай милли проектдай капремонт кьиле тухвана. Ремонтдилай гъейри, 2023-йисуз идара экуьнин ва ванцин цӀийи тадаракралди, парталралди, музыкадин алатралди таъминарна. Министр ремонтнавай дараматдиз, актовый залдиз, костюмерныйдиз килигна. «Хайи райондин надир культура хуьнай квез еке чухсагъул! Куьн жуван кӀвалахдив икьван гьевеслудаказ эгечӀун килигиз хуш кар я», – вичин разивал къалурна райондин культурадин КӀвалин коллективдилай министрди. Министрди гьа и дараматда кардик квай райондин библиотекадални кьил чӀугуна. Инин къуллугъчийри къейд авурвал, абуру райондин образованидин идарайрихъ галаз активвилелди алакъаяр хуьзва. Хейлин серенжемар школадилай виликан ва школадин яшдин аялар желбуналди, кьиле тухузва. Зарем�� Бутаевади ктабрин ва аквадай пособийрин жуьреба-жуьревал къейдна ва къуллугъчийриз гьакъисагъ зегьметдай чугъсагъул лагьана. Районда рабочий мугьманвиле хьунин сергьятра аваз Сергей Меликова здравоохраненидин объектрални кьил чӀугуна. Ина яргъал йисара эцигна бегьемариз тежезвай больницада кӀвалахар бегьемарун фикирдиз къачунва. Райондин агьалийри ам мус ачухдатӀа лугьуз гуьзетиз гзаф йисар я. Абур сагъарзавай больница пис гьалда ава ва ада алай аямдин истемишунриз жаваб гузвач. Къейд ийин, и объект гьеле 15 йис идалай вилик эцигиз башламишнай, амма къенин йикъалдини ам ишлемишуниз вахканвач. Ихьтин шартӀара алай вахтунда азарлуяр куьгьне дараматда кьабулзава. Здравоохраненидин министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Ярослав Глазова хабар гайивал, алай вахтунда дарамат 78 процентдин эцигна бегьемарнава. 2026-2027-йисар патал госпрограммадин сергьятра аваз эцигунар бегьемарун ва дарамат тадаракралди таъминарун фикирдиз къачунва. Идалай кьулухъ азарлуяр цӀийи корпусра кьабулда. Гьа иниз отделениярни хутахда. Къейднавай месэла республикадин Кьили вичин гуьзчивилик кутада…
+Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван умуми образованидин школадин муаллимри, ученикри ва диде-бубайрин комитетди образованидин и идарада капитальный ремонт кьиле тухунай Дагъустандин Кьил Сергей Алимович Меликоваз ва райондин руководитель АБДУЛКЕРИМ Нажмудинович Палчаеваз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва. Абуру гьакӀ школадиз, пудратчийриз, эцигунардайбуруз датӀана куьмекар гунай ва абурун тереф хуьнай «Содействие и помошь» тӀвар алай мергьаметлувилин Фондуниз чухсагъулвилин келимаяр лугьузва. РикӀел хкин, школадин капитальный ремонт «Образование вилик тухун» Федеральный проектдин «Дагъустан Республикадин образованидин школайрин къурулуш цӀийикӀа туькӀуьр хъувун» тӀвар алай региональный проект кьилиз акъудунин сергьятра аваз кьиле тухузвай. Федеральный ва региондин такьатрилай гъейри школадин капитальный ремонт кьиле тухузвайла, гьакӀ чкадин бюджетдай такьатарни ишлемишзавай. Ахцегьрин 2-нумрадин юкьван умуми образованидин школадин муаллимрини ученикри ва дидебубайрин комитетди Дагъустандин Кьил Сергей Алимович Меликоваз ва райондин руководитель АБДУЛКЕРИМ Нажмудинович Палчаеваз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва. Абуру гьакӀ школадиз, пудратчийриз, эцигунардайбуруз датӀана куьмекар гунай ва абурун тереф хуьнай «Содействие и помошь» тӀвар алай мергьаметлувилин Фондуниз чухсагъулвилин келимаяр лугьузва. РикӀел хкин, школадин капитальный ремонт «Образование вилик тухун» Федеральный проектдин «Дагъустан Республикадин образованидин школайрин къурулуш цӀийикӀа туькӀуьр хъувун» тӀвар алай региональный проект кьилиз акъудунин сергьятра аваз кьиле тухузвай.
+Саимат Керимовна Ферзалиева, виликан «Ахтынский» совхоздин багъманчийрин бригададин бригадир, Социализмдин Зегьметдин Игит, СССР-ДИН Верховный Советдин депутат, общественный деятель, чӀехи туькӀвей хизандин мегьрибан диде, баде…– Завай ам лап куьрелди икӀ лишанламишиз жеда: тӀебиатдин гъалатӀ, итим хьана кӀанзавайди тир! – адан инсанвилин къилихрал, кьетӀен зегьметкешвилел, тӀебии къуватдал гьейран яз лагьанай ам мукьувай чидай виликан «Заря» совхоздин директор, камаллу агъсакъал, рагьметлу Къардаш Мамалиева. – Хиве кьан, Саимат вах заз пара крара чешне тир. ЮГЪ-ЙИФ я талгьана, булушкадин кьатӀ кьеженваз гьа багълара жедай ам. Хсуси чешнедалди гьевесламишдай бригададин членар. Зегьметдиз къимет гуз, кӀвалахзавайбуруз гьуьрмет ийиз, абурук лувар кутадай къилих авай. Гзаф сабурлу дишегьли тир, амма кьасухдай ийизвай нагьакьан крар акуна хъел атайла, столдал гъуд эляна, себни гудай. Бригададин зегьметкеш, кар алакьдай фялейрин далудихъ дагъ хьана, къайгъударвилелди акъваздай. Зайиф, гьакӀ «балласт» патал тир ксар адан бригадада яргъалди амукьдачир… Зегьметдин Игитвилин тӀвар Гьукуматди адаз лап лайихлудаказ гана, – чӀехи гьуьрметдивди рикӀел хканай ам Къардаш бубади. Эхь, гъвечӀи чӀавалай етим хьана, ахпа хиве еке, кесиб хизан гьатна, производстводин кӀвалахрин яцӀа хьана, чандал кьадарсуз гуж акьалтайвиляй эхиримжи йисара ам зайиф тир, ятӀани шикаятун, ажузвал хиве кьун чидачир. «КӀвалах тавурла, дарих хьана, гуя рикӀ акъатда, дидедин. КӀвалах авурла, давление хкаж хьана, тади гузва. Им шикаят туш гьа, Аллагьди гайи йикъаз шукур хьуй, пара рази я», – рикӀин сидкьидай дерди гьалдикай хабар кьурла лугьудай ада вичин багърийриз.
+С.К.Ферзалиева 1925-йисуз Ахцегьа кесиб, чӀехи хизанда дидедиз хьана. Диде -буба фад къакъатна, вичелай гъвечӀи вахар-стхаяр хуьн хиве гьатай Саимат 1941-йисуз 7-класс куьтягьна, Ахцегьа Агъасиеван тӀварунихъ галай колхозда зегьмет чӀугуниз мажбур жезва. Дяведин ва адалай гуьгъуьнин четин йисара ада, руфуна тухдалди кьуру фуни авачиз, йиса 120-150 дан чкадал 500 далайни артух зегьметдин йикъар къазанмишзава. КӀвенкӀвечи ва тешкилатчивилин алакьунар авай жегьил рушал колхоздин правлениди сифте багъманчивилин бригадада звеноводвал, ахпа бригадирвилин къуллугъ ихтибарзава. С.К.Ферзалиевади Дагъустанда сифте яз емиш багълариз гъвечӀи авиациядин куьмекдалди дарманар ягъуник (а макъамда Ахцегьа аэропорт кардик квай) ва менфятлу маса цӀийивилерик кьил кутуна. Адан регьбервилик квай бригадади гьар са гектардай 800 центнердилайни артух ерилу ичер къачузвай, тарарин арайра салан майваяр битмишарзавай, алафар гьазурзавай… Ихьтин зегьметдиз Гьукуматди лайихлу къиметни гана: 1966-йисан 30-апрелдиз СССРДИН Верховный Советдин Къарардалди хуьруьн майишатдин производстводин лап виниз тир агалкьунрай Саимат Керимовна Ферзалиевадиз Социализмдин Зегьметдин Игитвилин тӀвар, гьадахъ галаз санал Ленинан орден ва «Мукални КутӀа» къизилдин медаль гана. Игит дишегьлиди зегьметдикай азад вахтунда гьакӀ общественный кӀвалахарни тамамарзавай. ИкӀ, 1963-йисуз ам РСФСР-ДИН Верховный Советдин 6-эверунин депутатвиле ва 1966-йисуз КПСС-ДИН ХХIII съезддин делегатвиле, гьакӀ КПСС-ДИН Дагъустандин Обкомдин членвиле хкяна. Игит дишегьли 1995-йисуз рагьметдиз фена, хайи хуьре кучуднава. ТӀвар эбеди авун яз, дугъри я, Ахцегьа ам яшамиш хьайи кӀвалин цлал талукь тир кьул алкӀурнава, адан тӀварунихъ куьче гала. Зегьметдин Игит дишегьли (ахьтинбур республикада сад-кьвед ава), гьелбетда, кутугай са гуьмбет эцигуниз лайихлу я. Гьайиф хьи, гьелелиг чавай и кар кьилиз акъудиз хьанвач.
+Къейдин, къведай 2025-йисуз Саимат Ферзалиева дидедиз хьайидалай инихъ 100 ва рагьметдиз фейидалай инихъ 30 йис тамам жезва. Юбилейдиз талукь яз гьа макъамда памятник ачухун патал (им районэгьлийрин теклиф – тавакъу я) гиламаз къайгъу чӀугун лазим я. Накь, 15-сентябрдиз, Дагъустандин халкьарин садвилин юкъуз, Сергей Меликова са жерге дагъустанвийрив "За проявленное мужество" медаль вахкана. Абурун арада Дербент шегьердин мэр, полициядин отставкада авай полковник Агьмед Къулиевни ава.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Эхиримжи вахтунда Ахцегь райондиз Россиядин саки вири пипӀерай туристар, алимар гзаф къвезва. Чкадин медени жемятдин мугьманпересвал аквазвай мугьманри – садбуру гьамамрин кудай дарман ятарин куьмекдалдини михьи цел-гьавадал чпин сагъламвал мягькемарзава, садбуру гьеле чӀур тахьанвай дагълух гуьзел тӀебиатдал гьейранвалзава, масабуруз Ахцегьрин тамашуниз лайихлу чкаярни музеяр, халкьдин ацукьун-къарагъун, адетар, араб чӀалан гъилин хатӀарин куьгьне ктабар итижлу я. И мукьвара, 5-сентябрдиз, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядиз тарихдин илимрин кандидат, Москвада РАН-ДИН востоковедениедин Институтдин профессор Владимир Олегович Бобровников атана акъатна. Налугьумир ада, илимдин ахтармишунрин мураддалди гила кьуд лагьай сеферда иниз атанвай кавказовед алимди, 10 юкъуз Ахцегьрин машгьур музейда ацукьна кӀвалахзавай.
+– Сифте яз зун Ахцегьиз 2009-йисуз жуван студентрихъ галаз экскурсиядиз хьиз атана, инсанрикай ва дагълух чӀехи хуьруьн кьетӀенвилерикай хъсан фикирар амукьна, – суьгьбетзава алимди. – Ахпа 2015 ва 2022-йисара гьар сеферда са шумуд юкъуз Ахцегьа ва Рутул райондин Хъуьлуьдрин хуьре кӀвалахна. Вуч итижлу я лагьайтӀа, къадим Ахцегь шегьердиз (араб кхьинрин куьгьне чешмейра «балда», яни шегьер кхьенва) девлетлу, гужлу тарих ава. Къузапатан Ахцегьар, Хивда хьиз, куьгьне сурарин майдандал экӀя хьанва. Ина авай гзаф кьадар пӀирерал, иллаки чкадин ХХ асирдин тарихдал фикир желб жезва. Алай вахтунда за музейдин директор Агьмед Дагъларовахъ галаз санал «Ахцегьрин музейдин тарих» проектдал кӀвалахзава. «Ислам ва мусульманство» темадай ХVIII-ХХ асирррин араб чӀалан гъилин хатӀарин ктабар тупӀала�� ийизва. Музейдин коллекцияда 350 далай гзаф гъилин хатӀарин ктабар ава, абур асул гьисабдай вичин вахтунда чкадин медресайра ишлемишиз хьайи Къуръанар я. Лап куьгьнеди ХIV асирдин надир Къуръан я. Абур халкьдин тарихдинни культурадин кьетӀен ирс хьиз къиметлу я. Бязи экземплярар Ирандин Тебриз шегьерда ва мусурманрин маса меркезра литографиядин къайдада урусрин чарчел басма авунва. И карди Ахцегьринни Ирандин, Туьркиядин ва мусурманрин РагъэкъечӀдай патан уьлквейрин арада аваз хьайи алакъайрин гьакъиндай шагьидвалзава. Зун ахцегьви Ширинбег Гьажи Мирзоеван кӀвалевай гъилин хатӀарин араб чӀалан куьгьне ктабрин девлетлу коллекциядихъ галазни таниш хьана…
+– Вун, Москвада кӀвалахзавай алим, гьикӀ хьана Дагъустандин тарихдал машгъул я?
+– ВОСТОКОВЕД-АЛИМ яз, зун сифте Алжирда французрин виликан колониядин Магърибдин берберрин хуьруьн материалрин «крестьяноведениедин» месэлайрал машгъул тир. 1992-йисалай Кавказда виликан Россиядин империядин мусурманрин сообществойрин яшайишдин тарих ахтармишна. Гьа са вахтунда араб чӀалан кхьинрин эпиграфикадал ва палеографиядал алахъна. Кавказда колониальный ва социализмдин реформайрин девирда дагълух халкьарин ихтиярринни къанунрин антропологиядин тарихдин, исламоведениедин ва мусурманрин колониальный политикадинни этнографиядин ахтармишунрал машгъул хьана. Алай вахтунда фикир, илимдин интерес арабистикадин, яни Дагъустанда мусурманрин гъилин хатӀарин куьгьне чешмейрал желб хьанва. Куьрелди, 1992-йисалай Дагъустандихъ галаз сих алакъаяр ава. Гидатли хуьре, авар районрин маса хуьрера хьана, жуван рекьяй Дагъустандин тарих ахтармишунин месэлайрал машгъул я.
+– Дугъриданни, ви илимдинни ахтармишунрин сергьятар гегьенш я. Владимир Олегович, гьина хана, вуч кӀелна, шумуд чӀал чида? Куьрелди, жувакай са ихтилат ая?
+– Исятда вуна Ахцегьрин музейда араб чӀалан гъилин хатӀарин чешмейрал кӀвалахзава, итижлу вуч жагъизва?
+– Ахтармишуниз лайихлу куьгьне ктабар, кьилди документар, экспонатар ава. Ахцегьрин обществодин къадим адетар, суд-дувандин къанунар (праводин месэлаяр Шамиль райондин Гидатли хуьруьн адетриз мукьва я), ХIХ-ХХ асиррин тарихдин месэлаяр итижлу я. Кьилди къачуртӀа, месела, ХIХ асирдин эхирдин са документ (адаз са ахцегьвидин паспорт лагьайтӀани жеда) гьалтна. Документдин са патал Ширвандиз рекье гьатзавай касдин тӀвар, делилар ва ам ихтибарлу кас тирвилин рекомендация алай. Чарчин далу пад мадни итижлу тир: гъилин хатӀарин текст дуьз цӀарара кхьин патал ам чарчин кӀаник кутазвай трафарет я. Авайвал лагьайтӀа, Кьиблепатан Дагъустан, Ахцегь район тарихдин, этнографиядин, археологиядин, чӀалан илимрин пешекар алимар патал гьеле ахтармиш тавунвай материалрал, месэлайрал девлетлу я.
+– Паталай атана чи милли тарих, культура, адетар илимдин рекьелди ахтармишзавай вун, Владимир Олегович, пара кьадар сагърай! Чандин сагъвал ва илимдинни яратмишунрин уьмуьрда агалкьунар хьурай! Ахцегьиз илимдин нубатдин экспедициядин, лагьайтӀа жеда, нетижада арадал къведай, кхьидай кӀвалахдихъ галаз вуна чун танишарда, тушни?
+– Эхь, гьелбетда. Хийирдихъ галай хуш келимайрай, мугьманпересвиляй, бегьерлудаказ кӀвалахдай мумкинвилер гунай ва «Ахтынский район: вехи исторического пути» райондин тарихдин цӀийи ктаб багъишунай заз жуван патайни ахцегьвийриз, вири районэгьлийриз чухсагъул малумариз кӀанзава. Сагърай!
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Бязи вахтара итим хьун асант кар туш. Ада зайифвал къалурна виже къведач, адан хиве хизандин ва гьатта Ватандин патахъайни жавабдарвал ава. Амма гадайриз итимар жез ни чирзава? Абуруз вучиз инструкция авач ва гьакӀ «халис итим» лугьудайди гьихьтин лишанрай чир хъийиз жеда? Психолог Александр Шахова итимрихъ галаз алакъалу гзаф итижлу тема къарагъарнава. Александра къейд ийизвайвал, вич гзаф вахтара «халис итим» вуж ятӀа лугьуз фикирри тухудай. Бубайри ва чӀехи-бубайри адаз и рекьяй чирвилер ганач, школадани и месэладай муаллимри суьгьбетарзавачир. Вичин уьмуьрдин тежрибадал асаслу яз психологди инструкция туькӀуьрна. Ингье Александр Шахован фикирдалди, халис итимдин асул 9 веси.
+1.Итимди гьамиша вичин чӀал хуьзва
+Итим – им умудлувал я. Умудлувал вуна ви гаф гьикӀ хуьзватӀа, гьада тайинарзава. Гьавиляй А.Шахова и веси сифте чкадал гьавайда эцигнавач. – Эгер куьне жуван дишегьлидиз, аялдиз, дустуниз ва гьатта душмандиз гайи гаф хуьзвачтӀа, блушка алукӀайтӀа жеда,– алава хъийизва Шахова. Аквазва хьи, хиве кьунвайди кьилиз акъудиз тежезвай итимди психологдин вилера вичин статус квадарзава.
+2. Шехьиз кӀан жемир
+Эхь, шехьун ва шикаятар авунни итимдиз кутугнавай кар туш. Идан гьакъиндай Александр Шахова икӀ лугьузва: «Са тӀимил бушвал къалурнамазди вун алчахар ийида, эзмишда, шуьткьуьрда, тергда. Зайифди хьана виже къведач. Гуьгьуьларни къалурна, шехьни авуна кӀандач. Ингье гьавиляй вири вахтара халис итимри накъвар туькьуьндай, абур парталдин хилел михьдай, гъутар, сарар, чуькьуьдай ва къарагъдай. Абур гъалибвилихъ мадни са кам къачунин алахъун патал къарагъзавай. Имни гьа и кар кьиле фидалди. Эгер чилел алукьзавайди гъвечӀи гада тиртӀа, къарагъ хъийизвайди итим тир». Дуьнья гьакъикъатдани бязи вахтара регьимсузди жеда. Ингье гьавиляй са куьнизни килиг тавуна зайифвал къалур тавун ва вилик фин хъсан я. Вилик эцигнавай мурадар анжах гьа икӀ кьилиз акъудиз жеда эхир.
+3. Гьихьтин шартӀара хьайитӀани сагъдиз амукьа
+– Эгер вун итим ятӀа, ви буржи гьар гьихьтин хьайитӀани шартӀара сагъдиз амукьун я. Им акӀ лагьай чӀал я хьи, жува четинвилериз дурум гунилай гъейри, жуван хизандиз, багърийризни лайихлу уьмуьр таъминарна кӀанда, – тестикьарзава Александра. И фикирдихъ галаз гьуьжет ийиз четин я. Бязи вахтара уьмуьрди гзафбур дурум гуз тежедай шартӀара твазва эхир. Кьилинди, кар алакьдайди хьун, бушвал къалур тавун ва масадбурувай куьмек гуьзет тавун я. Гьар гьикӀ ятӀани, вилик квай месэлаяр гьялна кӀанда. Акси дуьшуьшда абура фад ва я геж батмиш хьун мумкин я.
+Алай аямдин дуьньяда образование авачир инсандиз, иллаки итимдиз кукӀушрив агакьар ийиз четин я. Рахун школада вадар къачуникай ваъ, алем (дуьнья) чириз алахъуникай, гьамиша са вуч ятӀани цӀийиди чируникай физва. Эгер вири уьмуьрда анжах университетда чирай материал рикӀел хкайтӀа, яргъалди фидач. Квекай кьуру дамах гваз «заз гила вири чизва» лугьудай крчар алай гьайван жемир. Хъсан гъуьрчехъан ва тӀуьн жагъурзавайди хьун патал жуваз пул къазанмишиз чира. Психология чирунин гереквални ава, вучиз лагьайтӀа вун маса инсанрихъ галаз икьрар хьуниз мажбур жеда. Вуна душманар артухариз виридахъ галаз гатунар авуна, я тушни кӀвенкӀве авайбурун (лидеррин) яракь тир психология ва дипломатия чиз дустар жагъурна кӀанда. Гьа икӀ, вуна вун вири патарихъай хуьда. Им акӀ лагьай чӀал я хьи, илимрилай гъейри, материальный алемни чирун лазим я.
+5. Мискьивал зайифбурун пай я
+Къаних итимар садазни кӀандач. Бязи вахтара акӀ жеда хьи, мискьивал зайифвилин лишан я. Къуватлубуру эхиримжи рубашкани ам тӀалаб авурдаз багъишда. ТӀалаб ийизвайди ам вичивай къазанмишиз жедайдахъ инанмиш туш эхир, вучиз лагьайтӀа ам зайиф я. Ни гузватӀа, гьам къуватлуди я. Мискьивал ажуз рикӀ авайбурун пай я. Абур я чеб чпихъ, я чпин гележегдихъ инанмиш туш. Чпиз четин вахтар къвез ва абуруз чпивай дурум гуз тежез ихьтин ксар гьар са кепекдал зурзазва. Къаних итим анжах саймиш тавуниз лайихлу я.
+6. Жув къуватлуди хьиз къалур тавуна, гьакъикъатдани гьахьтинди хьана кӀанда«
+Вавай чуруяр таз ва мускӀулар артухариз, дишегьлийрик ва аялрик кичӀерар кутаз, модада авай лап алай аямдин шейэр алукӀиз жеда. Амма зазни ваз чизва хьи, вири ибуру ви къуватар артухарзавач. Агрессия – им вуна вичихъ жувавай жув квахьайвал ва кичӀевал чуьнуьхзавай маска я. Къуватлуди секин ва вич-вичихъ инанмиш жеда. Къуватлудаз вичин къуват субутарун ва масадаз къалурун герек туш. Жанавурар гьаятра авай кицӀер хьиз элуькьзавач. Абуру чпин кар ийизва», – кхьизва Шахова. АкӀ я хьи, и жуьреда гъавурда туни баянар гун истемишзавач. Психологди чун савадлудаказ и месэладин гъавурда туна ва гьакъикъатдани къуватлу инсан вич ихьтинди яз къалуриз чалишмиш жезвайдахъ галаз аквадайвал гекъигна.
+7. Итим гьамиша кардик кваз жеда
+Гьайиф хьи, алай аямдин итимри месэлаяр чеб-чпелай алатун гуьзетда ва я абур са ни ятӀани гьялуник умуд кутада. Гзаф дуьшуьшра итимар къуьнер чуькьуьз дивандал ацукьзава ва чпин уьмуьрдин юлдашдивай гьерекатар гуьзетзава. Я тушни сифте кам къачудай алакьун авачир ва ам рушарин патай гуьзетзавай гадаяр къачун. Шахован весийра и кардиз рехъ гана виже къвезвач: «Гьерекатсузвилин дуьзвал тестикь ийидай са бинени авач. Ни къарар кьилиз акъудун патал вахт яргъал чӀугвазватӀа, ам тамамарун масадбурун, идалайни башкъа дишегьлидин къуьнерал хъивегьзаватӀа, месэладин чиниз килигна ам гьялна кӀани чкадал уьмуьрдин юлдашдилай ва аялдилай вичин хъел къахчузватӀа, гьам жуьрэтсуз ва ажуз рикӀ авай инсан я».
+8. Итимдик умуд кутаз жеда
+Мумкин я, инал психологдин лап дуьм-дуьз цитатадай месэладин гъавурда акьазва: «Итимдин гьакъикъат (асул мана) адан умудлувиле ава. Ида итимдин къуват ава. Дишегьлияр зайифбур я, абуруз ихтибариз залан я, абур гзаф сеферра алдатмишзавай. Вичихъ кутугай акунар, гафар, низам, ацукьун-къарагъун авай итим акурла, дишегьлидиз гьамиша жагъуриз хьайи уьмуьрдин даях эхирни гьатайдахъ вичиз вич инанмишариз кӀан жеда. Гьа и арада вуна адан далу алчахвилелди язава: «Эгер вуна за лагьайвал тавуртӀа, зун хъфида». Вуна вун гьи легьзеда хьайитӀани хъфида лугьузва. Ваз ихтибариз жедайдахъ сифте инсан инанмишарун, ахпа лагьайтӀа, адаз хаинвал авун жуьрэтсузвал ва алчахвал я. Вични жувалай зайифдаз».
+9. Итимди хизандиз пул гъизвайди я
+Итимди неинки адахъ хизан авайвиляй ва ам таъминвиле яшамиш хьана кӀанзавайвиляй пул къазанмишун, гьакӀ вичи-вичиз «Зун итим я» лагьана кӀвализ пул гъун лазим я, – лугьузва психолог Александр Шахова…
+Са сеферда камаллу агъсакъалдин кьилив са жегьил къведа.- САЛАМ-АЛЕЙКУМ, буба. Ингье, инсанар и дуьньядиз къвезхъфизва. Уьмуьрдин мана-метлеб вуч я? – хабар кьада ада умундиз.- Заз чидач, чан хва, - вучиз ятӀани жаваб гуз кӀан жедач адаз. Ихьтин жавабдал жегьил итим тажуб жеда, вучиз лагьайтӀа хуьре ам виридалайни акьуллу, фагьумлу къужа яз малум тир.- Лагь заз, бес вуч мурад-метлебдалди инсанар чилел яшамиш жезва? – гуя маса тегьерда эцигда ада вичин суал. Жавабди ам мадни тажубарна: «Заз чидач!», - лагьана агъсакъалди. Мягьтел, ийир-тийир хьана амукьай жегьил итимди перт жезвай тегьерда: «Вавай уьмуьрдикай заз са затӀ кьван ахъайиз жедани?», - хабар кьада.- Эхь, жеда! - милиз хъуьрена хьиз лугьуда агъсакъалди. – Акьуллу пара ксари уьмуьрдин мана-метлебдикай фикирна, амма сакӀани абур са фикирдал атанач. Месела, ваз таза, тӀямлу фан ни чӀугваз хуш яни, тахьайтӀа ам нез? Якъин, парабуру кьвед лагьайди хкяда. Амма вири ксар чпи-чеб ва уьмуьр хъсан патахъ дегишариз, са вуч ятӀани арадал гъиз алахъиз гьазур туш.
+Лугьун хьи, гьар са инсандиз вичин уьмуьрдин мана-метлеб ава. Анжах адан къаншардиз гьихьтин камар къачузватӀа, вири гьадалай аслу я. Инсанди уьмуьрлух масабурун агалкьунрикай лезет хкудда, гьа са вахтунда къаст эцигна са хийирлу кардив эгечӀ тавуртӀа, ам вичин хсуси уьмуьрда са куьнивни агакьдач.
+КӀвале итим чӀур хьун адан хизан чӀур хьун ятӀа, дишегьли чӀур хьун вири халкь чӀур хьуниз барабар я. И келимадиз къуват яз, ихьтин са мисаларни ава: «Хва бу��ади, руш дидеди тербияламишзава», «Хва тербияламишзава – кьегьал аскер тербияламишзава, руш тербияламишзава – миллет тербияламишзава». БалкӀан гвайди амукьна, пурар гвайди хъфена лугьуда. Яни вун кесиб я, такьатсуз я, са вуч ятӀани алакьдач фикирна, гъамлу жемир. Къастунал кӀевивална, жуван фикир кьилиз акъуддай рехъ жагъура. Чи девирда яргъал яшамиш хьанвайдаз ваъ, пара къекъенвайдаз, акунвайдаз пара чида. Инсандин виридалайни хъсан къилихрик сабурлувал ва мез хуьз хьун акатзава. Фикирдик квай кар авуна кьилиз акъат тавунамаз ам ашкара тавун хъсан я. Авур хъсанвал, мергьяматлувал сир яз хуьх. Къуй инсанриз адакай гьа хъсанвал агакьнавай касдивай чир хьурай. Крар туькӀуьн тийизвай, бахтуни чин тагузвай дуьшуьшрикайни инсанриз ахаъймир: язух къведайбурулай хвеши жерибур пара я. Хизандин акьунрикай, къалмакъалрикай (абур вири хизанра ава) садазни лугьумир: багърийрин арадин ихтибар артух жеда. Масадбурун сирерни жуванбур хьиз хуьх. Эвезда вибурни инсанрин арада чкӀидач. Акьуллу инсанди вичин агалкьунрал дамахдач, чида хьи, идакди ада вичел инсанрин пехилвал гъида. Акьуллу касди вичин ва масадан сирерни хуьда.
+Камаллувал – им жуван гьахълувал субутарун ваъ, масадан фикир чирун я. Акьуллудаз масадавай меслят къачуз регъуь жедач.
+И йикъара, 31-августдиз Ростов шегьердин Северный сурара СВО-ДА тереф хьайи чи ватанэгьли младший сержант Гьажи Сефербегович Гьуьсейнов кучудна. Ватан хуьн патал жуьрэтлувилелди къарагъай ва вичин аскервилин буржи намуслувилелди тамамарай игит аскер уьмуьрдай хъфена. Гьажи Гьуьсейнов 1984-йисан 13-июлдиз Ахцегь райондин Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. Ада 24214-частунин 4-«ШТОРМ» ротада къуллгъузавай. Гьажи Гьуьсейнов эхиримжи сефердиз гьуьрметдин къаравул галаз рекье хтуна. Аскер кучуддайла Россиядин Гимн тамамарна ва яракьдай залп гана. Ясдин серенжемра аскеррин мукьва-кьилийри, дустари, женгинин гьерекатрин ветеранри, Ростов шегьердин администрациядин ва военный комиссариатдин векилри иштиракна. Маса аскерри хьиз, чи ватанэгьлидини вичин уьмуьр гьавайда кьурбанднач. Чна Гьажи Гьуьсейнован мукьва-кьилийриз башсагълугъвал гузва. Ватан патал чанар гайи игитар гьамишалугъ яз чи рикӀера амукьда!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ И мукьва, 6-сентябрдиз, Ахцегь райондин «Женгинин стхавал» общественный тешкилатдин хилен руководитель Руслан Сулейманов дяведин махсус операцияда (СВО) телеф хьайи кьакӀуви аскер Талибов Арсет Мисриевичан кӀвализ мугьман хьана. Эхь, гьуьрметунин лишан яз ва алакьдай куьмекунин мурад-метлебдалди райондин руководителар, вилик-кьилик квай ксар СВО-ДА авай ва Ватан патал игитвилелди чанар гайи рухвайрин кӀвалериз, абурун диде-бубайрин хатур къачуз фин хъсан адетдиз элкъвенва. Гъиле яракь аваз Ватан хуьзвай кьегьалрин ва абурун хизанрин къайгъу чӀугун РФ-ДИН Президент В.В.Путинан теклифдалди чкайрал рук��водителри чпин къуллугъдин ва намусдин кар яз гьисабзава.
+Асрет Талибович 2023-йисан 13-майдиз укронацистрин гъиликай Луганск ва Донецк Республикаяр азад хъувунин къати женгера игитвилелди телеф хьана. Эхиримжи женгина жегьилди чандилайни гъил къачуна кьетӀен жуьрэтлувал къалурунай командованиеди адаз «За отвагу» медаль гана. Адаз гьакӀ «1-дережадин ЧӀулав хаш» медаль ва маса наградаярни авай. Игит аскер хкана хайи хуьре кучуднава. Кьегьал хцин гьуьрметдай ада кӀелай КьакӀарин хуьруьн юкьван школадин цлал мемориал кьул алкӀурнава, классда «Игитдин парта» дуьзмишнава. Игитдин тӀвар эбеди авунин, ватанпересвилин тербиядин и мярекатра кьиле Ахцегь муниципалитетдин ва «КьакӀарин хуьр» СП-ДИН регьберар Абдул-Керим Палчаев ва Алимегьамед Гьуьсейнов аваз вилик-кьилк квай ксари иштиракна. Украинада кьиле физвай дяведин махсус серенжемда кьегьалвилелди чан гайи Арсетан игитвал, экуь къамат чи рикӀера эбеди яз АМУКЬДА.«РАГЬМЕТЛУ Асрет бубадиз лайихлу ватанперес хва хьана», – лугьуз, адал багърийрини хуьруьнвийри дамахзава. Гьахъни
+23-сентябрдиз райадминистрацияда активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МРДИН кьил Абдул-Керим Палчаева кьиле тухвана. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада СВО-ДА душманрихъ галаз къати женгина игитвилелди телеф хьайи Кисриев Жабраил Яверовичан къуллугъдин рекьикай куьруь суьгьбет авуналди (командирдилай хтай чарче къейднавайвал, рагьметлуда США-ДИН «Бредли» БМП яна кана…), ам рикӀел хуьн яз са декьикьада кисна акъвазун малумарна. Ахпа гаф Дагъустандин спортдин журналист Мегьамед Чанкалаеваз гана.– Алай вахтунда Ахцегь райондин кьиле образованиедин, культурадин, спортдин ва яшайишдин месэлаяр къарагъариз агалкьунралди гьялзавай АБДУЛКЕРИМ Нажмудинович хьтин кас хьун куь бахт я. Кьилди къачуртӀа, заз къе Ахцегьа Кьиблепатан Дагъустанда авачир хьтин спорткомплекс эцигна тадаракламишнавайди акуна…,– лагьана ада. Районда спорт вилик тухунин агалкьунрай ада спорткомплексдин директор Сердер Маллалиев «Хайи Дагъустан» общественный тешкилатдин патай республикадин общественный лап вини дережадин шабагь – «Дагъустандин Зегьметдин Игит» тӀварцӀиз лайихлу авунвайди малумаруналди, адав талукь тир гъед вахкана. Вичин нубатда Абдул-Керим Нажмудиновича районда жегьилрин спортдиз дикъет гунай мугьмандиз чухсагъул лагьана ва адаз «Ахцегь район: тарихдин рекьерин девирар» тӀвар алай ктаб пишкешна. Ахпа Абдул-Керим Нажмудиновича заседаниедин иштиракчийриз Ахцегьиз Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликов атунин нетижайрикай ихтилатна. «И сеферда РД-ДИН регьберди чи яшайишдин са жерге объектар: цӀи капитальнидаказ ремонт хъувур Ахцегьрин 1 ва 2-нумрайрин школаяр, Жамал Шефиеван тӀварунихъ галай культурадин ва искусстводин музей ахтармишна, урусрин машгьур къеле туькӀуьр хъувунин месэла веревирдна. ��айон аваданламишунин чи кӀвалахрал ам рази яз амукьна. Къведай йисуз чи фикирдик райцентрдиз хъвадай михьи цин провод гъун, вацӀун къерехар мягькемарун яз кьере мягькем бандар эцигун, ЦРБ-ДИН цӀийи комплекс кардик кутун, Къурукалал алай федеральный чилер райондин хсусиятдиз вахчун, Хинерин хуьре пожарный часть эцигун хьтин чӀехи месэлаяр ква. Абурани Сергей Алимовича чаз куьмекун хиве кьунва, пара кьадар сагърай!», – лагьана райондин кьили. Райадминистрациядин кьилин заместитель Фатима Агьмедовади райондин идарайри ва кьилди ксари чилин ва эменни-малдин налогрин буржар вахкузвай гьалдикай малуматна. Адан гафарай, эхиримжи вахтунда буржар вахкунин кар активламиш хьуникди районда идарайрал анжах 58 агъзур манат бурж алама. Кьилди ксарал лагьайтӀа, санлай 2 миллионни 77 агъзур манат чилин ва 9 миллионни 33 агъзур манат пул ОКС-ДИН буржар алама. СП-РИН кьилери Росреестрда хсусиятдин ихтиярар регистрация авунин йисан планар чилин участокрай 30% ва капитальный эцигунрин объектрай 5 процентдин тамамарнава. СП-РИН клубар (КДЦ) агалунин ва чкайрал хсуси майишатрин похозяйственный электронный ктабар кутунин кӀвалах гьялна эхирдиз къвезва… Россиядин Оборонадин Министерстводин пресс-къуллугъди СтӀал Сулейманан райондин Сайтар хуьруьн агьали, ротадин командир, 25 йис хьанвай лейтенант Муслим Муслимоваз Россиядин Игитвилин тӀвар ганвайвилин гьакъиндай хабар гана. Муслимован тарих – им гьакъикъи ватанпересдин тарих я. СВО башламишай 2022-йисан мартдин вацралай ам Россиядин итижар хуьз фронтда кӀвенкӀве сенгеррал ала. СВО-ДА адан хайи стха мусибатдин тегьерда телеф хьана. И карди М.Муслимоваз мадни кьетӀи гьерекатар авун патал виликди рум гана. Жуван Ватан хуьнин кьетӀивилив ацӀанвай ада офицерар гьазурдай куьруь курсар кӀелна. Ада вич хъсан алакьунар авай жегьил яз къалурна. Школа куьтягьайла М. Муслимов Ахцегьрин аграрный колледждик экечӀна. 2023-йисан июндин вацра М.Муслимов взводдин командирвиле тайинарна. Адахъ инсанриз регьбервал гудай хъсан алакьунар ава. Са куьруь вахтунда ада вич табийвиле авай аскерар кьегьалвилерал гьевесламиш ийиз алакьдай бажарагълу командир хьиз къалурна. Нетижада чешнелу и аскердиз къуллугъ ийиз зур йис алатайла, вахтунилай вилик, лейтенантвилин чин гана ва адал ротадиз команда гун тапшурмишна. Жегьил офицер М.Муслимован игитвал къалурзавай асул дуьшуьшрикай сад чи аскерар гьужумдиз фейи вахтунда хьана. Лап кӀвенкӀве аваз гьерекатиз ва чкадин разведка кьиле тухуз вилик физвай лейтенантдиз душмандин гуьзчивалдай пост жагъана. Анай душманди гьужумдиз физвай Россиядин кьушунриз тупарай гузвай цӀай корректировка ийизвай. Кьулухъ къекъечӀдай чкадал М.Муслимова гьужумдиз финин къарар кьабулна. Лап мукъаятдиз душмандин гуьзчивал тухудай пунктунив мукьва хьуналди, ада бейхабардиз гуьлле гана вири корректировщикар те��гна. Арадал атай менфятлу сенгер ишлемишуналди, лейтенант Муслимова Украинадин боевикрин мягькемарнавай сенгерар кукӀварунин гьерекатриз регьбервал гун вичел къачуна. Адан кьетӀи гьерекатри куьруь са вахтунда плацдарм кьадай мумкинвал гана. И карди батальондин тактикадин дестедин асул къуватар женгиник кутадай ва ВСУ-ДИН оборона кьатӀдай мумкинвал гана. Ротадиз регьбервал гайи са вацран вахтунда М.Муслимова Украинадин боевикар чеб хъсандиз мягькемарнавай даяхдин 8 пунктунай катарна. И вахтунда ада неинки тактикадин рекьяй вичин устадвал, гьакӀ инанмиш тежедай хьтин викӀегьвал ва кьетӀивал къалурна. Адан викӀегь гьерекатар ва жуьрэтлувал себеб яз Россиядин подразделенийри тактикадин жигьетдай важиблу терефдихъ душмандин лап хъсандиз гьазурнавай хуьдай сенгерар кукӀварна. И вахтунда душмандиз гьам аскеррин ва гьамни техникадин жигьетдай аквадай хьтин зарарар хьана. Адан лайихлувилер фикирда кьуналди, лейтенант Муслим Муслимоваз викӀегьвиляй ва жуьрэтлувиляй государстводин кьве шабагь гана.
+Сентябрдин 4-7-йикъара Россиядин Игит вичин гъвечӀи ватандиз рухсатдиз хтана. С.Сулейманан тӀварунихъ галай райондин сергьятдал ам гьа муницип
+алитетдин кьил Саид Темирханова,
+Фарид Агьмедова, Мегьамед Шамилова, Абдул-Керим Палчаева, Замир Азизова ва вилик-кьилик квай ксари далдам-зуьрнедалди къаршиламишна. Игит тебрикунин шад мярекат Кьасумхуьрел РД-ДИН Гьукуматдин Председателдин заместитель Нариман АбдулмутӀалибов
+ва нуфузулу маса ксарин иштираквални аваз гурлудаказ тешкилна.
+Ингье анал трибунадихъай Ахцегь райондин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаева вуч лагьанатӀа: –
+Шад хабарди къе зунни Кьасумхуьрел гъана. Квехъ галаз зани жуван ва Ахцегь райондин жемятдин патай лезги чилин кьегьал хциз, старший лейтенант Муслим Муслимоваз Россиядин Игит лагьай чӀехи тӀвар мубаракзава. СВО-ДА иштиракзавай 12 дагъустанвидиз Россиядин Игит лагьай тӀвар ганва. Абурукай пуд лезги чилин яд, лезги дидедин нек хъванвайбур я. Умудзава хьи, махсус серенжемда гъалибвал чиди жеда.
+Пакад юкъуз Муслим Муслимов вичин чӀехи бубайрин хайи хуьр тир Сайтархуьруьз хъфена. Игит къаршиламишунин, тебрикунин межлис ана мадни гурлуди хьана.
+Алай йисан 19-21-сентябрдиз Минскда азаддиз кьуршахар кьунай пуд сеферда Олимпиададин чемпион хьайи Александр Медведь рикӀел хкуниз талукь яз халкьарин арадин турнир кьиле фена. Заланвилин 74 килограммдин категорияда Азербайжандин патай экъечӀзавай чи ватанэгьли Жабраил Гьажиева и акъажунра къизилдин медаль къазанмишна. Финалда Жабраила вичихъ галаз гьасирдал экъечӀай пагьливандин винел 10:1 гьисабдалди гъалибвал къачуна. Мубаракрай!
+РД-ДИН муниципалитетра туризм вилик тухун патал 170 миллион манатдилай гзаф пулдин такьатар чара авунва. «Дагъустан Республикада туристско-рекреационный комплекс ва халкьдин художественный сенятар вилик тухун» тӀвар алай РД-ДИН госпрограммадин сергьятра аваз РД-ДИН Минэкономразвитияди 2022-йисуз чкадин инициативайрин проектар кьилиз акъудун патал субсидияр чара авунва. Абур региондин муниципалитетра туризм вилик тухуниз рекье твада. РикӀел хкин, 2022-2024-йисара и мурадар патал республикадин бюджетдай 170,80 миллион манат чара авунай. Анжах 2022-йисуз 12 муниципалитетдай чпихъ вири саналди 104,22 миллион манатдин къимет авай 17 арза-заявка агакьна. Муьжуьд муниципалитетдай 9 проектди 59, 44 миллион манат къачуна. Абур конкурсда виридалайни гзаф пулдин такьатар къачурбур яз ГЬИСАБНА.ЧАРА авунвай пулдин такьатрин гьисабдай СтӀал Сулейманан, Гуниб, Хунзах, Шамильский ва Дагъустандин хейлин маса районрин туробъектрин территорияр аваданламишна.я, вучиз лагьайтӀа буба Мисри ТӀалибов ислягь уьмуьрда кьетӀен викӀегьвиляй «За ратную доблесть» медалдиз лайихлу хьана. СССР чкӀана хайи хуьре кӀвалах амачир, вагьши 1900-йисара Мисри Талибов лайихлудаказ кьил хуьн патал вичин хизанни галаз хайи хуьряй экъечӀна. Москвадиз, ахпа Тюмень областдин ХАНТЫМАНСИ автономный округдиз акъатна, ана Берёзовский райондин Берёзово хуьре ацукьна. Вичин инсанвилин къени къилихралдини зегьметкешвилелди чкадин жемятдин арада кьетӀен гьуьрмет къазанмишай ам гилани гьана яшамиш жезва. Хсуси майишат кутунилай алава ада, ашпазвилин 6-разряд авай, Москвада Исламдин «Расул Акрам» колледж акьалтӀарнавай зегьметкеш муъмин дагъвиди, Россиядин Азиат патан мусурманрин духовный управлениедин (ДУМАЧР) теклифдалди чкадин мискӀиндин имамвал ийизвай ва Тюмендин «Даруль Аркам» тӀвар алай Исламдин медениятдин центрдин кьиле акъвазна, ана диндин тарсарни гузвай. АРА-АРА Мисригьажиди исправительный, яни тахсиркарар дуьз рекьел хкизвай колонийра дустагъдавайбуруз тербиядин лекциярни кӀелзавай. ИкӀ, са сеферда имам МИСРИ-ГЬАЖИ Тюмень шегьердин казыятдин (муфтиятдин хел) идарада авайла, аниз куьмек кӀанз теспачадаказ Къиргъизстан уьлкведин са эгьли (гражданин) акъатда. Вуча лагьайла, адаз чкадин тахсиркаррин кӀеретӀди пул гана къахчун патал есирда кьунвай вичин ватанэгьлияр азад хъувун патал куьмек кӀанзавай. Анал алайбур вири кисна акурла, МИСРИ-ХАЗРАТАН (кьетӀен гьуьрметдин лишан-тӀвар, диндин титул) намусдивай кьабулиз хьанач. Мусурманрин тешкилатдин къуллугъчи тирвилин удостоверениени гваз ам бандитрин «бригададин» гуьруьшдиз къведа. Са тахсирин квачир ксар ахъа хъувун патахъай абурухъ галаз рахунар яргъалди ва четиндиз кьиле фида. Нетижада Мисри ТӀалибован алахъунралди Кургандин областда кьунвай киргизви коммерсантар бандитри кьве йикъалай ахъа хъийида. И карда имам Мисригьажиди дустагърин кононийра тухуз хьайи суьгьбетри кьетӀен роль къугъвана. Бандитрин кӀеретдик са шумуд кас имамдин вяз-суьгьбетрихъ яб акалай ксар кваз хьана, гьабуру куьмекна. Паталай атана ацукьнавай дагъви имамдин уьтквемвал, рикӀин чӀехивал акурла, Вирироссиядин ветеранрин «Женгинин стхавал» тӀвар алай общественный тешкилатдин председатель, генерал-полковник Борис Громова «Чандиз хаталу шартӀара викӀегьвилелди гражданвилин буржи тамамарунай» – Приказдал къул чӀугуналди Мисри ТӀалибов «За Ратную доблесть» медалдиз лайихлу авуна. Амма виридалайни еке награда, Мисри стхади вичи лугьузвайвал, адаз халкьдин патай разивал-гьуьрмет я. Имам МИСРИ-ГЬАЖИДИН уьмуьрда ана дяведин ветеран, лайихлу пенсионер къутармишай ихьтин са дуьшуьшни ава. Адакай вичин вахтунда Берёзовский райондин «Жизнь Югры» газетдани кхьенай. 2017-йисан 7-март. ХАНТЫМАНСИДА Берёзовский райондин МРОМ-ДИН (чкадин мусурманрин общественный тешкилат) регьбер, шейх МИСРИ-ГЬАЖИ ТӀалибова, адет хьанвайвал, вичин таниш яшлу ветеран-подводник Юрий Нуртынович Къурмановаз нянин тӀуьн тухвана. РакӀараллай зенгинал тӀуб элисна, тӀуб гвяна, са кьадар гуьзетна, амма рак ахъайнач. «Вуч хьунухь мумкин я? Гьамиша кӀвалевай яшлу, ялгъуз, сагъсуз итим йифиз гьиниз фин лазим я?», – элкъвена хъфидай рекье Мисридин кьилиз сад-садалай пис гьар жуьре фикирар къвезвай. Юрий Къурманов ГРУ-ДИН спецназдин виликан водолаз тир. Яргъал йисара ада Ирандин сергьятрал Каспийскдин флотилияда къуллугъна, гьукуматдин наградаяр авай. 1998-йисалай лайихлу пенсияда авай. 70 йисалай алатнавай яшдизни, армияда ханвай сагъламвилизни килиг тавуна, ада вичелай алакьдайвал Берёзоводин мусурманрин общественный ва руьгьдин игьтияжрин уьмуьрда иштиракзавай. – А юкъуз туькьуьл фикиррик кваз кӀвализ хъфенатӀани, рикӀ секин тушир, – рикӀел хкизава МИСРИ-ГЬАЖИДИ. – Гьар юкъуз пуд сеферда адан кӀвалахъ къвез за зенг язавай, рак гатазвай. Эхирни 3 йикъалай,11-мартдиз, эхиз хъхьанач, за таниш полицейскийдивай куьмек тӀалабна. Зунни дуст Сейфуллаев Эльман полициядин къуллугъчидихъ галаз фена, рак хана. КӀвализ фейитӀа, пенсионер вичин кроватдал эрчӀи патан къвалахъ къатканва. Вилер ахъазва, рахаз кӀанз сивяй са гафни акъатзавач. Чна азарлудаз кьве хупӀ яд гана, «тадиз куьмекдиз» эверна. Ахпа носилкайраллаз ам пуд лагьай мертебадай авудна, «тади куьмекдин» машинда эцигна. Гуьгъуьнай, ЦРБ-ДИН духтур Виктор Николаевич Рыбалкодихъ галаз гуьруьшмиш хьйила, ада имам МИСРИ-ГЬАЖИДИЗ лагьана хьи, «эгер са йикъан геж хъхьанайтӀа, ветеран къутармишиз хъижедачир». МИСРИ-ГЬАЖИ гьар юкъуз Юрий Къурманован кьилив къвез (паталай атана амукьнавай адаз ина багърияр авачир), кӀани-дакӀан гуз, дуьа ийиз, ам кӀвачел ахкьалтна. Эгер Берёзовада МИСРИ-ГЬАЖИДИ кьил кьур чкадин мусурманрин мергьяматлувилин тешкилат ва ана игьтияжлу ялгъузбурузни яшлубуруз куьмекдай адет авачиртӀа, гьалар чӀуру тир. Эхь, гьар са мусурмандивай ислягь вахтундани игитвилин крар ийиз жеда. Артухлама, укронацистрихъни НАТОДИН уьлквейрин чапхунчийрихъ галаз Ватан хуьнин дяве кьи��е физвай алай девирда гьарда вичин къуллугъдин чкадал гьакъисагъвилелди кӀвалахун, жуьрэтлувал къалурун гьар са мусурмандин намусдин кар я. И карда дяведа Ватан патал чан къурбанд авур кьегьал хва тербияламишай МИСРИ-ГЬАЖИ ТӀалибов чаз чешне я. Гада рагьметдиз финин дуьшуьшдикди хайи гъвечӀи ватандиз хтанваз, ам Ахцегьа райондин кьил Абдул-Керим Палчаевахъ, 16-сентябрдиз РД-ДИН регьбер Сергей Меликовахъ галазни гуьруьшмиш хьана. «Набережный» паркда «РикӀел хуьнин багъда» СВОДА чанар ганвай игитрин тӀварар эбеди авун яз эцигнавай мемориалдин патав дяведин махсус серенжемдин аскеррин дидебубайрин патай С.А.Меликован (и юкъуз ам Ахцегьа рабочий мугьманвиле авай) ва жемядин вилик Мисри ТӀалибовани гаф къачуна. Ада лагьайвал, «чи баркаллу бубайрин ватанпересвилин чешнейралди тербияламиш Ахцегь районэгьлияр эхиримжи душман тергдалди Ватан хуьз гьазур я».
+И мурад-метлебдалди 21-сентябрдиз Дондал алай Ростов шегьерда Дагъустандин халкьдин шаир Стал Сулейманан гьуьрметдай адан тӀварунихъ галай куьчеда 16-нумрадин кӀвалерин цлал мемориалдин кьул алкӀурна. Шаирдин 155 йисан юбилейдиз талукь тир шадвилин мярекатда шегьердин администрациядин къуллугъчийри, яратмишунин интеллигенциядин, лезгийрин диаспорадин, чкадин милли тешкилатрин векилри ва милли музыкадин дестейри иштиракна. Халкьдин шаирдин таъсирлу эсерри шегьерда лезги ва урус чӀаларалди ванна. Трибунадихъай шаир рикӀел хкунин, адан уьмуьрдинни яратмишунрин рекьикай метлеблу ихтилатар шегьердин Первомайск райондин администрациядин кьилин везифаяр тамамарзавай Иван Павленкоди, Дагъустандин халкьарин КДЦ-ДИН правлениедин председателдин заместитель Тегран Пехливана, Дагъустандин землячестводин агъсакъал Афиз Абдурагьманова, теклифнавай мугьманри ва Первомайск райондин агьалийри авуна. ЧӀехи шаирдин мярекатда Ахцегь райондин суддин 42-участокдин мировой судья Дюгуш Дгушевани иштиракна. Ингье ада вуч лагьанатӀа: – Салам алейкум, гьуьрметлу ростоввияр! Дуьз 30 йис вилик за и шегьерда институтдин юридический факультет акьалтӀарна, ярар-дустар ама, абурухъ галаз алакъаяр хуьзва. Къе дустунин муьхъверик кваз шегьерда СтӀал Сулейманан мярекат авайдакай хабар хьайила, иштирак тавуна акъвазиз хьанач. ГъвечӀи Дагъустан, лезги халкь вири дуьньядиз машгьур авур чи чӀехи шаир рикӀел хуьзвай куьн пара кьадар сагърай! СтӀал Сулейманакай яргъалди рахаз жеда, амма виридалайни куьруьдаказ, къешенгдиз ва гужлудаказ Максим Горькийди лагьана: ХХ асирдин Гомер! СтӀал Сулейман вуж я лагьана эгер завай хабар кьуртӀа, ада Дагъустандин Советрин девирдин поэзиядин, литературадин бине кутуна. Адалай кьулухъ чи литература гьикьван фарашдиз артмиш жезватӀани, СтӀал Сулейман Дагъустандин литературадин камаллу агъсакъал, флагман, ХХ асирдин Гомер яз амукьда.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Малум тирвал, гъилевай ��исуз ХХ асирдин лап зурба шаиррикай сад тир СтӀал Сулейман дидедиз хьайидалай инихъ 155 йис тамам хьана. Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликова 2024-йис СтӀал Сулейман Йис яз малумарна. И кардихъ галаз алакъалу яз ЧӀехи шаирдин гъвечӀи хайи ватанда, республикада, гьатта вири уьлкведа литературадин вечерарни талукь тир гьар жуьре маса мярекатар кьиле физва. Абурун мурад-метлеб сад я: Дагъустандин Советрин девирдин литературадин бине кутур, несилриз дерин фикир-фагьумдин жавагьир яратмишунар тур камалэгьли шаир рикӀел хкун, адан къамат эбеди авун ва девлетлу ирс несилрив агакьурун. Дюгуш Дюгушев Краснодарский крайда лезги диаспорадин руководитель Нажмудин Муртузован ва Ростовда лезгийрин милли тешкилатдин векил Закир Гьажиеван юкьва
+Чна куь фикирдиз политолог Эдуард Эмирова кхьенвай вич 1942-йисан 10-сентябрдиз Ингушетияда Моздокдин районда телеф хьайи Советрин Союздин Игит, летчик, майор Валентин Эмирован ва адан тӀварун стха ва птул, вич Украинадин территорияда женгинин махсус серенжем кьиле тухузвай вахтунда къуллугъдин везифаяр тамамарзавайла 2023-йисан 28-февралдиз телеф хьайи мотострелковый батальондин аскер гъвечӀи Валентин Эмирован игитвилерин гьакъиндай макъала теклифзава.
+Аял вахтара зи патав за Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован игитвилин гьакъиндай суьгьбет авун патал яру геле къекъвезвай пионерар къвезвай. Амма а вахтара зун вич аял тир ва абуру итиж ийизвай месэладай заз тӀимил делилар чидай. Къе, гьелбетда, и касдин гьакъиндай чаз хейлин делилар ава. Дагъустандин машгьур журналист ва виридалайни хъсан очеркист Дмитрий Трунова Валентин Эмирован игитвиликай «На подступах к Кавказу» тӀвар алай вижевай макъала кхьена. Гуьгъуьнин йисара хейлин маса журналистрини и темадай кхьизвай.1942-йисан 10-сентябрдиз Моздок шегьердин районда бомбардировщикрихъ галаз физвай вахтунда майор Эмировни адан юлдаш Казаков немсерин ругуд истребителдихъ галаз барабарсуз женгиник экечӀна. Казаковалай душмандин истребитель яна гадариз алакьна, амма адан вичин къисметни гьа ихьтинди хьана. Идалай кьулухъ Эмиров текдаказ амукьна. Душмандин истребителрикай садалай адан ЛАГГ-3-ДИК цӀай кутаз алакьна. Ада цӀай кьунвай самолетда аваз вичин юлдашди чан аламаз зиян ганвай «мессершмитт» яна гадарна, адан гуьгъуьналлаз кьвед лагьайди. Женгинин суьрсет куьтягь хьайила, ада душмандин пуд лагьай самолетдал гьужумна. И кар акур амай самолетар элкъвена ва атайвал хъфена. Вичин кузвай ЛАГГ-3 къутармишиз чалишмиш хьуналди, Валентин Эмирова парашютдикай геж менфят къачуна. Гьа икӀ игитдин уьмуьр кьатӀ хьана. Аскерри чпин юлдаш Ингушетияда Ачалукский МТС-ДИН патав гвай тепедал кучудна. Амма дяведилай кьулухъ летчикдин амукьаяр Дагъустандин меркез тир Махачкъалада кучуд хъувунай. Валентин Эмирова саки 180 женгинин лув гана, 20-далай гзаф гьавадин женгер тухвана. Нетижада ада душмандин ирид самолет яна гадарна (5-вичи ва 2- дестеда). Кьегьалдин игитвал гьукумдин лап вини эшелонра акуна. СССР-ДИН Верховный Советдин Президиумди 1942-йисан 12-декабрдиз акъудай Указдалди адаз кьейидалай кьулухъ «Советрин Союздин Игит» лагьай кьакьан тӀвар гана. Хайи хуьре адаз бюст эцигнава. Адан тӀварунихъ куьчеяр, школаяр ЯНАВА.ИГИТДИН гьуьрметдай гьар йисуз сентябрдин йикъара Махачкъалада, Каспийскда ва маса шегьерра рикӀел хуьнин вахтаяр кьиле физва. Адан птулдин игитвал хьиз, чи ватанэгьли Валентин Эмирован кьегьалвал чи рикӀера гьамишалугъ яз амукьда!. За кьве игитдин шикилар гекъигзава – къведай йисуз 80 йисан юбилей къейд ийидай алатай дяведин летчикдин ва исятда физвай дяведин иштиракчи жегьил инсандин шикилар. Улу бубадин ва птулдин вижевай чинрай кьетӀивал, дуьзенивал, гьахълувал аквазва. Зи кьатӀунралди, абурухъ лап виниз ва хъсан тир инсанвилин ерияр авай. Абуру душмандиз аксивал къалурна, гъалибвал, Ватан хуьн патал чпин чанар къурбандна. Эмироврин хизандин чешнеди шагьидвалзавайвал,чаз несилрин галай-галайвал ачухдиз аквазва. Алатай асирдин 90-йисара чи жегьилар ориентиррикай санхъай санихъ магьрумзавай. Душманри «застойный» ва «демократиядинди тушир» чӀехи несилдиз, виликан советрин уьлкведин идеалриз, СССР-ДИН уьмуьрдин вири терефриз жегьилар акси акъвазарзавай. Вири ибур Россиядин общество руьгьдин жигьетдай кесиб хьунин, миллетчивал арадал атунин себеб хьана. Бахтунай хьиз, къе обществоди ахлакьдин рекьяй агъуз аватунин ва ватанпересвилин гьисс квадарунин хаталувал Россиядин гележегдиз виже текъведайди къвердавай гзаф кьатӀузва. «Ватанпересвал», «Ватан кӀан хьун» гафарихъ мад сеферда кьакьан метлеб хъхьанва. Ватандин ЧӀехи дяведин Игит Валентин Эмирован птул ва тӀварун стха Валентин Эмировахъ галаз хьайи суьгьбетдилай кьулухъ зун идан гьакъиндай мад сеферда инанмиш жезва. СВО-ДИН зонада телеф хьанвай ам Жуьрэтлувилин ордендиз лайихлу хьана. Игитдин бубадин фикирдалди, жегьил несилдиз вичин уьлкведин, вичин ата-бубайрин игит тарих чир хьана кӀанда. Ватанпересвилин адетрал жегьилар тербияламишун рикӀелай ракъуруни, XX асирдин 90-йисарин реформайри, несилар сад-садавай къакъудуни жегьилар руьгьдинни ахлакьдин бинейрикай магьрумна. Россиядин аслу туширвилин сифте йисара «ватанпересвал» лагьай гаф бирдан сеперар гудай гафуниз элкъвена. Ам саки «миллетчивал» лагьай гафуниз барабар ийизвай.
+– СВО-ДИЗ физвайла, гъвечӀи Валентина вуч лагьана?
+– Валентина захъ галаз чӀехида хьиз суьгьбетна. Ада завай итимди итимдивай хьиз, хва Алексей тербияламишун тӀалабна. Ада вичин эменнидин патахъайни бязи тапшуругъар гана. Адахъ галаз чи фикирар садбур тир.
+– СВО башламиш жедалди ам квел машгъул жезвай?
+– Адаз гьамиша махсус къуллугъра кӀвалахиз кӀанзавай. Ингье гьавиляй ам юрфакдик экечӀна. Амма са вуч ятӀани арадал къвезвачир: гагь са, гагь маса къайгъуяр. Сифте нубатда, сагъламвили манийвалзавай. Адахъ вилерин азар ва вегетососудистый дистония авай. Ада инкассаторвиле, гьар жуьре фирмайра къаравулчивиле кӀвалахиз пул къазанмишзавай. Валентиназ яракьар гзаф кӀандай. Эгер адал чан аламайтӀа, мумкин я, Валентин армияда амукьдай ва адакай офицер жедай.
+– Ам Дагъустандиз къвезвайни?
+– Эхиримжи сеферда ам Махачкъалада вичин вад йис тирла хьана. Чахъ Советский куьчеда 20-нумрадин кӀвалер авай. Эхиримжи йисара Валентиназ вичин аялвилин вахтар акъатай шегьер тир Махачкъаладал гзаф кьил чӀугваз кӀанзавай. Фикир гайила, вад йис хьанвай аялдин рикӀел вуч аламукьда кьван? Са сеферда чун дачада ацукьна суьгьбетрик квай. Ада заз кьве кӀваликай ибарат чи квартирадин дуьм-дуьз план кхьена, Ленинан тӀварунихъ галай майдандал кьван гьикӀ фидатӀа гъавурда туна.
+– Адан мотивация квекай ибарат тир? Са ни ятӀани гьисабзавайвал, СВО-ДИН зонадиз пул къазанмишун патал къвезвайди я. Амма заз акӀ я хьи, адан улу бубадин ва тӀварун стхадин чешне важиблу, мумкин я, птул Валентин Эмирован мотивациядин кьилин фактор я. Са дуллухни инсандин уьмуьрдив гекъигиз жедач. Ам миллетчияр чукурун патал СВО-ДИЗ фена, зун гьакь тушни?
+– Хциз вичиз Пуд лагьай Валентин лугьуз кӀандай. ИкӀ дуьзни я. Вичин къене пата ам гьамиша аскер тир ва ада пулуни уьмуьрда кьилин чка кьазвачирди яз гьисабзавай. Вичизни Ватан ва хизан гзаф кӀандай. Ам патал и гафар сад-садавай къакъудиз тежедайбур тир. Валентина рикӀин сидкьидай гьисабзавай хьи СВО тухун лап чарасуз я. И дяве «украинвияр» лугьудайбурухъ галаз ваъ, вири РагъакӀидай патахъ галаз кьиле физва. Идалайни башкъа, им зулумкарвилихъ галаз мергьяметлувилин дяве я. «Къуллугъ тӀалабмир, къуллугъдикай катни ийимир» мисалдай ам гуьгьуьллудаказ дяведиз фенвайбурун жергейра авачир эхир. Амма вичиз повестка атанмазди (ам чи патав диде-бубадин кӀвализ гъана, Валентин вич лагьайтӀа уьмуьрдин юлдашдихъ ва хцихъ галаз санал Москвадин муькуь пата яшамиш жезвай) пакадин юкъуз Валентин гьазурвиле аваз чи патав атана ва гьасятда военкоматдиз рекье гьатна.
+– Ахьтин фикирдал къвезва хьи, Валентинавай къуншидал алай уьлкведа фашизм властдив къвезвайдал секиндаказ гуьзчивал ийиз хьанач.
+– Эхь, чна и месэлайрай адахъ галаз гзаф суьгьбетар ийидай. Адаз Россия, чи вири халкьар гзаф кӀандай. Валентина вичин фамилиядал дамахзавай. Сетрин, виртуальный дявейра гзаф женг чӀугвазвай адаз нацизм рикӀин сидкьидай дакӀан тир.
+– Валентиназ Жуьрэтлувилин орден ганвай, гьакӀ тушни?
+– Чав ам телеф хьайивилин ва орден ганвайвилин хабарар санал агакьна. Алава крар чаз малум туш. Серпуховда гьазурвилер акурдалай кьулухъ ада Брянскда къуллугъна эхир. Инай абур са сад фронтдиз рекье твазвай. Вучиз ятӀани ам танкарин батальондин санитарвиле тайинарна. Гьа са вахтунда Валентинахъ медицинадин рекьяй гьазурлухвал садрани хьайиди туш. Аквадай гьаларай, ина санитаррин игьтияж авай… Чна фикирзавайвал, женгинин вахтунда хер хьанвай аскерар хатасуз чкадиз акъудзавайла ам телеф хьана. Душмандиз хирер хьанвай куьмексуз аскерриз гуьлле гуз кӀандай эхир. Валентин снаряддик акатнани ва я авуначни чаз чизвач. Ам ачух гробда кучудзавай, гьикӀ лагьайтӀа адан бедендин са пай амачир.
+Куьне «Защитники Отечества» Фондунихъ галаз алакъаяр хуьзвани? Эгер аватӀа абуру квевай, месела, жуьрэтлувилин тарсара школьникрин ва я студентрин вилик суьгьбетар авун тӀалабзавани?
+– Ваъ, Фондунихъ галаз зун алакъайра хьайиди туш. Гзаф инсанар алай чкадал заз рахаз регъуь я. Им зи кеспи туш…
+– СВО-ДА телеф хьанвай аскеррин хизанрин гьакъиндай уьлкведи къайгъударвал чӀугвазвани ва куьне квел и кар гьиссзавани?
+– Завай шикаят ийиз жедач. Валентиназ ипотекани багъишна. Телеф хьанвай хцяй чаз еке пулар ганва, хтул Лешани аялрин гьи бахчадиз хьайитӀани гьасятда кьабулзава. Ингье хцин хендеда Вероника сифте чахъ галаз яшамиш жезвай, саналди хажалатни къаршиламишна. Гила адахъни хтул Лешенькадихъ хсуси цӀийи кӀвал хьанва. Чна сада-садахъ галаз сих алакъаяр хуьзва. Гила чун вири женгерин гьерекатрин ветеранар я.
+– Куьн телеф хьанвай аскердин буба я. И хажалатда мукьва-кьилийри ва багърийри куь тереф хуьзвани?
+– Чи вири мукьва-кьилийри, дустари ва танишри чахъ галаз гъам хажалат пайзава. Маса фикирар авай инсанар чи арада авач.
+Ингье пуд Валентинан тарих гьа ихьтинди я. Абурукай кьвед, Ватан хуьзвайла, телеф хьана.
+Урус чӀалай таржума авурди – М.НАРИМАНОВ
+Ам 1958-йисуз Бакуда зегьметкеш хизанда дидедиз хьана. Школада хъсан къиметралди кӀелунихъ галаз санал ам кьезил атлетикадални машгъул хьана. Ада школьникрин арада тухвай шегьердин, райондин, республикадин гзаф турнирра кӀвенкӀвечи чкаяр кьуна. Гьа са вахтунда Нурудин Багъировакай 1975-1980 йисара Азербайжан Республикадин кьезил атлетикадин хкянавай командадин член хьана. Ада кроссдай гьакӀ юкьван ва яргъал мензилдиз звер авунай жаванрин арада чемпионвилин тӀварни къазанмишна. Республикадин хкянавай командадин член тирвиляй ада аскервилин къуллугъ Баку шегьердин СКА-ДА давамарна. Армиядай хтайдалай кьулухъ ада Азербайжандин Гьукуматдин физкультурадин институт (АГИФ) яру дипломдалди акьалтӀарна. Институт куьтягьай ада 1984-йисалай вичин зегьметдин рехъ гъвечӀи ватан тир Луткунрин хуьруьн В.И.Ленинан тӀварунихъ галай совхозда спортдин рекьяй методиствиле ва гуьгъуьнай комсомолдин тешкилатдин секретарвиле кӀвалахунилай башламишна.1991йисалай ада вичин уьмуьр Луткунрин хуьруьн школадин коллективдихъ галаз алакъалу авуна: шахматрин, гуьгъуьнай физкультурадин муаллимвиле ва 2003-йисалай 2018-йисалди завучвиле кӀвалахна. – За гьамиша Калининан «Педагог инсандин руьгьдин инженер я» гафар рикӀел хуьзва. Школайрин коллективриз жуьреба-жуьре къилихрин, чирвилерин, ахлакьдин дережайрин инсанар акъатзавайди я. Завуч, муаллим яз, зи фикир сад я: эгер пешедал рикӀ алачтӀа, аялриз кӀанивилелди, тербиячиди, юлдашди хьиз рафтарвалзавачтӀа, школа ви чка туш. Белинскийди лагьанай: «Тербия гуз алакьун зурба кар я: ада инсандин кьисмет гьялзава». Пара камаллу гафар я, – лугьузва тежрибалу и педагогди. Муаллимдиз шиирар яратмишзавай шаирдиз хьиз, Аллагьдин патай пай гана кӀанда. Гьа вахтунда адан алахъунрихъ, тарсарихъ тарифлу нетижаярни жеда. Нурудин Багъиров кар алакьдай муаллим, тренер хьиз, хъсан общественникни я. Ада хуьруьн къене баркаллу гзаф крарик кьил кутазва. Спортдал рикӀ алай кас яз ада Луткуна спорт вилик тухун патал футбол ва волейбол къугъвадай командаяр кӀватӀнавай. Хуьруьн футболдин командади неинки райондин, гьакӀни республикадин акъажунрани кӀвенкӀвечи чкаяр кьуна. Луткунрин хуьруьн «Самур» тӀвар алай команда 2011-йисуз футболдай Кьиблепатан Дагъустандин кӀвенкӀвечивал патал акъажунра кубокдиз лайихлу хьана. Исятда ада вичин кӀвалах жаванрин спортдин школада (ДЮСШ)-ДА давамарзава
+ва ам футболдай рушарин командадин тренерни я.
+– Нурудин муаллим, футболдай рушарин команда гьикӀ хьана арадал атана ва адахъ гьихьтин агалкьунар ава?
+– жузуна чна адавай. Са кьадар вахт идалай вилик Россиядин футболдин Союзди (РФС) кьил кутуналди, «Школадин футболдин лига» тӀвар алай проект арадал гъана. И проектдин тереф РФ-ДИН образованидинни илимдин Министерстводи ва Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликова хвена ва республикадин футболдин Федерациядиз къуват гана. Гила 2021-йисалай адан сергьятра аваз республикадин школайра 5-8 классрин аялрин арада мини-футболдай акъажунар кьиле тухузва. И проектдин бинедаллаз кьиле Эльмира Ибрагьимова аваз чи республикада сифте яз рушарин школадин футболдин лига (ШФЛ) арадал гъана. Футболдин ДЮСШ-ДИН директор, гьевескар футболист, жегьилар куьчейрай акъудна футболдал желб авун патал ва районда футбол вини дережадиз акъатун патал кьетӀи жавабдарвал гьиссзавай, аялри чпин алакьунар къалурун патал хъсан шартӀар тешкилзавай Камиль Гьажиева заз футболдай рушарин командадин тренер хьун теклифна. Чи командади республикада кьиле физвай гьар жуьре акъажунра хъсан нетижаяр къалурзава. ИкӀ, Кьиблепатан Дагъустандин аялрин 14-командадин арада кьиле фейи акъажунра чун 3-чкадиз лайихлу хьана. Чи тербиячи Валерия Бочерева Республикадин школадин рушарин футболдин лигадин виридалайни хъсан полузащитница лагьай тӀваруниз лайихлу хьана. Чи райондин кьил Абдул-Керим Палчаева чаз райадминистрациядин залдиз теклифна Гьуьрметдин грамотаяр ва кубок гайидалай кьулухъ спортдин формаяр ва тупар пишкешна. Идалайни гъейри, чи баркаллу ватанэгьли, машгьур футболист Мегьамед Алишева спонсорвилин куьмек гун ва руьгьдин жигьетдай хуьн патал хушуналди чаз махсус формаяр багъишна. Гила сентябрдилай чаз цӀийи сезон эгечӀда. За умуд кутазвайвал, чаз цӀийи гъалибвилерни жеда. Хъсан муаллимдихъ вафалу, тербиялу хизанни ава. Ада вичин уьмуьрдин юлдаш Афизатахъ галаз санал кьуд аял тербияламишна уьмуьрдин рекьел акъуднава. Абурухъ гьардахъ чпин хизанарни ава. «Эгер ваз са йисан хъсанвал ийиз кӀанзаватӀа, гергер цуз, цӀувад йисан хъсанвализ кӀанзаватӀа, са емишдин тар акӀура, эгер вири уьмуьрдин хъсанвал ийиз кӀанзаватӀа, инсан тербияламиша» – лугьузва халкьдин, мисалда. Дерин чирвилер авай, кар алакьдай, жемятдиз хийир гудай инсанар тербияламишунин карда муаллимрин зегьмет екеди я. Гьакъикъатдани, муаллимди чирвилер гайила инсандикай алимни, гьакимни, хъсан пешекарни жезвайди я. Гьич са жизвини артуханвал квачиз лугьуз жеда хьи, гьар са касдилай анжах зегьметдал рикӀ хьуналди, чирвилералди, гьакъисагъвилелди жемятдин патай гьуьрмет ва авторитет къазанмишиз жеда. Уьмуьрдин какур рекьерани къекъвей жигъирра чпихъ зурба тежриба хьанвай агъсакъалар чи халкьдин девлет я. Абур акьалтзавай несилдиз дуьз, гьахъ-адалатдин рехъ къалурзавайбур я. Къуй Квехъ уьмуьрдин сагъвилинни шадвилин яргъал йисар хьурай, гьуьрметлу Нурудин муаллим!
+Са хуьре ирид стха чпин зегьметдалди гьуьрметлудаказ яшамиш жезвай. ГьикӀ ятӀани къалмакъал хьуникди абурукай сад Мирзе лугьур са хъуьруьнвидин гъиликай рекьида. Къан къахчуз кӀанз хейлин вахтунда стхаяр чпин душмандин геле къекъведа. Эхирни са сеферда абуруз чпин душман гьаятдиз физ аквада. Фида адан гуьгъуьниз. Къекъведа абур ина, маса чинеба рехъ авачир чкада, сакӀани гьатдач. Эхирни чӀехи стхади «Я Мирзе, эгер вун гьа ина аватӀа. экъечӀ, къалура чаз вун, тӀубни кядач, гьа кьейи стхадин чкадал вун чаз стха хьуй» лугьуда. И гафар лагьайла садлагьана аквада хьи, къанлу Мирзе чпин вилик ква.
+- Ягь, вун гьинай хтана, вучиз вун чаз аквазвачир? – тажуб жеда стхаяр.
+- Куьн зи гуьгъуьниз атайла, кичӀе хьана, за акъваз тавуна «Къулгьу» дуьа кӀелзавай, - жаваб гуда ада. Стхайри чпин гаф хвена, кянач, ам стхавилиз кьабулна. Эхь, гьа ихьтин зурба къуват ава Къулгьудихъ.
+Рагьметлу Гъаниев Абдулкъафар чида хьи, машгьур пагьливан Абдулали Гъаниеван стха. Ватандин ЧӀехи дяведа ам разведчик тир. Къати женгерин гзаф цӀаяра хьана, са хер-кӀацӀни квачиз, сагъсаламатдиз кӀвализ хтана. Ада ахъайдай хьи, гьар четин макъамда ада Къулгьу дуьа кӀелдай, гьада ам хвена. Эхь, дуьа кьабулдай инсанар ава. Гьамни, аквар гьаларай, гьахьтин бахтавар ксарикай тир. Утерянный аттестат об окончании в 2008 году Хрюгской СОШ за № 05 АА 0020985, выданный на имя
+Дагъустандин образованидин министр Ягья Бучаевахъ галаз ЦУР-ДИ тухузвай эфирдин вахтунда чӀехи пай агьалийри республикада МЭШ (Москвадин электронный школа) кардик кутунин месэладиз итиж авуна. Министрди гъавурда турвал, МЭШ кардик кутун образованидин идараяр патал чарасуз шартӀ я ва адакай къекъечӀиз жедач. «Образованидин вири кӀвалах чина адетдин жуьреда кьиле ФИЗВА.ЧНА образованидин хиле Россиядин законодательствода авай ва ада гьатнавай дегишвилерихъ галаз кьадайвал анжах электрондин дневник ва журнал кардик кутазва. Ученикар ва абурун диде-бубаяр патал са затӀни дегиш жезвач. Абур электронный дневникдик кутунин рекьяйни тамамарун патал мажбури са истемишунни авач. Идалайни башкъа, им чпиз кӀелунрин кӀвалахдин иштиракчияр жез, кӀелунрал гуьзчивал тухуз кӀанзавай жавабдар диде-бубаяр патал мумкинвал я. Аквазвайвал им, мажбурнама ваъ, мумкинвал я. И вахтунда Госуслугайрикай менфят къачуна кӀанда»,–лагьана Ягья Бучаева. Министрди алава хъувурвал, эгер гьар жуьре школайра са шумуд аялди кӀелзаватӀа, диде-бубайрихъ абурун вири делилар са чкадай къачудай мумкинвал ава.
+7 миллиард манат герек къведа
+Дагъустандин библиотекайрин ихтиярда кардик квай федеральный перечендив кьазвай 12% кӀелунрин ктабар ава. Алай вахтунин кьитвал арадай акъудуни 7 миллиард манат истемишда. Идан гьакъиндай ЦУР-ДИН эфирда РД-ДИН Минобрнаукадин руководитель Ягья Бучаева лагьана. «Къенин йикъалди республикадин библиотекайра 66% кӀелунрин ктабар ава. Амма кардик квай федеральный перечендихъ галаз анжах 12% учебникар кьазва. Чина 88% кӀелунрин ктабар кьитбурун жергеда ава. Арадал атанвай кьитвал алудун патал чаз 7 миллиард манат герек къведа»,– къейдна министрди. Ягья Бучаева арадал атанвай гьаларин гъавурда турвал, гьеле 2018-йисуз кардик кутунвай кӀелунрин ктабрин федеральный переченда жезвай гьар йисан дегишвилери учебникар датӀана цӀийи хъувунал гъизва. Четинвилериз килиг тавуна Дагъустандин Гьукуматди и месэла гьялунин карда тереф хуьзва. Алай йисуз «Образование» тӀвар алай милли проектдай эцигнавай цӀийи 102 школа ктабрал таъминарун патал 452 миллион манат чара авунва. Идахъ галаз санал, вири школаяр Дагъустандин авторри гьазурнавай алай аямдин изданийрал таъминаруналди, ктабрин кьитвал арадай акъуддай мумкинвал хьана.
+Муаллим! Вуч милайим, чими, рикӀиз хуш гаф тушни им! Муаллимрикай рахадайла, гьар са касди вичиз тарс, уьмуьрдин дуьз рекьел экъечӀиз куьмек гайи муаллим рикӀел хкида. Гьахьтин чпин уьмуьр аялриз бахшнавай, школадикай хайи кӀвал хьанвай, везифаяр баркалладин таж кьилеллаз, намуслудаказ тамамарзавай муаллимар гьар са хуьре, районда, шегьерда ава. Абурукай сад Луткунрин хуьруьн юкьван школадин физкультурадин муаллимвиле кӀвалахзавай халисан пешекар, кьезил атлетикадай РФ-ДИН спортдин мастер, футболдин школадин тренер, цӀудралди Гьуьрметдин грамотайрин сагьиб Нурудин Шамилович Багъиров я.
+Днепр патал женгера къалурай игитвал
+Советрин Союздин Игит Гьазрет Алиев кьакьан дагълух Хинерин хуьре 1922-йисуз дидедиз хьана. Хуьруьн школа куьтягьайдалай кьулухъ Гь.Алиева Ватандин ЧӀехи дяве башламишдалди III Интернационалдин тӀварунихъ галай колхозда зегьмет чӀугуна. Вичин 19 йис тамам хьайила 1942-йисуз Гь.Алиев гуьгьуьллувилелди Яру Армиядин жергейриз фена. Аскервилин уьмуьр эгечӀай сифте йикъарилай ам Кавказ патал кьиле физвай лап залан женгерин иштиракчи хьана. Ада Моздок ва Туапсе шегьерар немсерин чапхунчийрикай хвена. ГьакӀ душмандихъ галаз Сочидин гирведал кьиле фейи женгерани иштиракна. Моздокдин патав кьиле фейи женгера Гьазрет Алиеван пулеметди хейлин душманар тергна. Сочидин гирведал фронтовик-разведчикдал сифте херни хьана. ЯтӀани ам женгинин майдандилай элячӀнач. Анжах вичихъ стратегиядин метлеб авай кьакьан и чка къачурдалай кьулухъ ам залан хер хьанвай женгинин юлдашни къуьнел кьуна медицинадин бригада алай чкадал хтана. Са куьруь вахтунда госпиталда сагъламвал мягькем хъувурдалай кьулухъ Гьазрета вич генани аскервилин буржи тамамариз гьазур тирдакай лагьана. И чӀавуз командирри ам къуллугъун патал кьакьан дагълух шартӀара женг чӀугвадай аскеррин дестедиз ракъурна. Абуру а вахтунда душмандин дагълух стрелокрихъ галаз женгер тухузвай. И десте чукӀурайдалай кьулухъ Гь.Алиеван хсуси тӀалабуналди ам разведкадин кьилдин ротадиз ракъурна. А вахтунилай чи ватанэгьлидин женгинин биографиядин цӀийи чин ачух хьана. В.Макаровадин тӀварунихъ галай женгинин баркаллувилин Музейдай къачунвай делилрихъ галаз кьадайвал викӀегь и аскердикай са тӀимил вахт арадай фейила 46-армиядин 236-стрелковый дивизиядин 498-кьилдин разведкадин ротадин разведкадин взводдин командир хьана. Гь.Алиева Кубандин ва гуьгъуьнай Украинадин чилел кьиле фейи женгера кьетӀен викӀегьвал къалурна. ИкӀ, Кубандин чилел вичиз старший сержант Гьазрет Алиева регьбервал гузвай разведкадин дестеди, марш-бросок авуналди, душманди кьунвай са станицадал гьужумна. Советрин разведчикри неинки хейлин душманар тергна, гьакӀ 50 кас кьван немсерин чапхунчияр есирвилени кьуна. Агалкьунралди кьиле тухвай женгинин и операциядай адаз Яру Гъед орден гана. Днепр вацӀал кьиле фейи ягъунрин вахтунда къалурай жуьрэтлувиляй ва викӀегьвиляй 1943-йисан 1-ноябрдиз СССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Указдалди викӀегь дагъвидиз – Гьазрет Алиеваз Советрин Союздин Игитвилин Къизилдин Гъед ва Ленинан орден гана.236-стрелковый дивизиядин командир полковник Фесина дагъустанвидин наградной чарче агъадихъ галай гафар кхьена: «Гьазрет Алиев 1943-йисан 25-сентябрдилай 26-сентябрдал къведай йифиз 19 касдикай ибарат тир разведчикрин дестени галаз Днепропетровский областдин Сошиновка хуьруьн мукьварив Днепр вацӀалай элячӀна. Душманди чпел гьужум авур вахтунда ада викӀегьвилелди кьетӀи серенжемар кьабулна. Автоматрикай ва гранатрикай кардин гъавурда аваз менфят къачуналди, Алиева ирид кас гитлеровчияр тергна. Ахпа ада дестедик кваз йифен вири вахтунда чп��н кьадар гзаф тир душмандихъ галаз къати женг чӀугуна. Чи аскерар а женгина гъалибни хьана. Женгинин вахтунда ада са шумуд сеферда командирди вичиз гайи лап муракаб тапшуругъар намуслувилелди тамамарна. Душмандин пехъи гьужумар алудуналди, Гьазрет Агъаевича маса аскерарни галаз чпи кьунвай плацдарм йифен ва 1943-йисан 26-сентябрдин йикъан вахтунда хвена. Кьунвай плацдарм гегьеншарун патал гуьгъуьнай кьиле тухвай женгера Гь.Алиев гьамиша разведчикрин кӀвенкӀве жергейра жедай. Женгинин шартӀара гьихьтин гьалда хьайитӀани, ада командиррин вири тапшуругъар тамамарна ва душмандин гьакъиндай къиметлу делилар жагъуриз хьана. А женгера къалурай кьегьалвиляй ва жуьрэтлувиляй Гьазрет Агъаевич вичиз Советрин Союздин Игит тӀвар гуниз лайихлу я» – къейднавай а документда. Гьа идалди тежрибалу разведчикдин кьегьалвилер куьтягь хьанач. Ада гьакӀ викӀегьвилелди
+Яшлубурун къайгъударвал авун жегьилрин буржи я!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Халкьарин арадин яшлубурун Югъ чи уьлкведа 1991-йисалай инихъ, адет яз, 1-октябрдиз къейдзава. Эхь, им жегьилриз яшлубуруз куьмек, къайгъударвал авунин игьтияж авайдан, жегьилар чебни пака яшлу, зайиф жеридан гьакъиндай малумарзавай манадин кьетӀен сувар я. Ам гьар йисуз Ахцегь КЦСОН-ДИН идарадани (жемятдиз яшайишдин рекьяй къуллугъунин Центр) гегьеншдиз кьиле тухузва. Ингье, и сефердани важиблу шад мярекат суварин Йикъан вилик, 30-сентябрдиз, Центрдин залда «Яшлубурун къайгъударвал – жегьилрин буржи!» лишандик кваз тешкилна.
+Суварин къайдада безетмишнавай залда, гьар са нямет алай столрихъ, камаллу агъсакъалриз гьуьрмет авунин лишан яз, далудихъ уьмуьрдин девлетлу тежриба галай зегьметдин ветеранар – бадеярни чӀехи бубаяр ацукьнава. Ширин суьгьбетрал машгъул, халкьдин милли манийрикай лезет хкудзавай абурун рикӀелай са геренда, на лугьуди, кӀвалин-йикъан гьар йикъан къайгъуяр алатна, жегьил вахтар рикӀел хкизва...
+Абур хуш келимайрал тебрикуналди, мярекат КЦСОН-ДИН директор Малик Агьмедова ачухна.
+– Гьуьрметлу диде-бубаяр, бадеярни чӀехи бубаяр! Гьар са инсандиз, обществодиз чпин патав уьмуьрдин уькӀуь-цуру дадмишнавай камаллу меслятчияр, насигьатчияр хьун важиблу я, бахт я. «Патав чӀехиди гвачтӀа, са чӀехи къванцел хьайитӀани алукь», «Женнет дидедин кӀвачерин кӀаник ква» лугьур халкьдин мисалар ава. Эхь, яшлу диде-буба кӀвалин куьлегни, гьуьрмет, берекат даяхни я. Чи идарадин везифаяр куь хатургьуьрмет хуьникай, яшайишдинни медицинадин ва маса месэлайрай квез алакьдай къайгъударвал авуникай ва, гьелбетда, куь уьмуьрдин хъсан тежриба жегьилрив вахгуз куьмекуникай ибарат я. За квез чи идарадин коллективдин, райондин руководстводин (мугьманар атанвай абурувай инал къвез хьанач) патай и сувар рикӀин сидкьидай тебрикзава. Къуй квез чандин сагъвал, яргъи уьмуьр гурай! – лагьана ада. Ахцегь РДК-ДИН манидар Эмирсултан Бегее��ан манийринни мярекатдин иштиракчийрин кьуьлерин ва школьникри чпин бубайриз бахшнавай шииррин арада, тамадади нубат-нубатдалди гафар гуналди, тебрикрин хуш келимаяр гваз районда дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьова (ада манини лагьана), ветеранрин Советдин председатель Нажмудин Гудаев, зегьметдин ветеранар тир Рагьимат Гьажиева, Марьям Къазибегова, Саимат Магьмудова,Ильяс Сурхаев, Якъут Агьмедова, Севинжи Муртузалиева (шаир тир ада яшлубуруз талукь тир вичин са шиирни кӀелна, агъадихъ куь фикирдиз гъизва), Никъият Мурсалова, Рафига Межидова, Къеземет Мурсалов, и цӀарарин автор ва масабур рахана.
+Санлай къачурла, абурун вирибурун гафар фикирар сад тир: яшлубурун дердийрикай хабар
+Хатасузвал хуьнин къайдайрал амал ийин
+30-сентябрдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МРДИН кьил Абдул-Керим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада, 27-сентябрдиз Махачкъаладин патав АЗС хъиткьин хьунин къурбандар рикӀел хуьн яз, залдавайбуруз са декьикьада кисна акъвазун малумарна. «Яшайишдин манадин чӀехи пай бедбахтвилер чкайрал хатасузвилин къайдаяр хуьнин истемишунрал амал тавуникди арадал къвезва», – лагьана ада ва гьар са карда хатасузвал хуьнин истемишунрал амал авуниз эверна
+Яргъал йисара гьакъисагъвилелди райондин Алла Жалиловадин тӀварунихъ галай искусствойрин школадин директорвиле кӀвалахна пенсиядиз экъечӀзавай Ширинбег Мусаевав ада райадминистрациядин патай Чухсагъулвилин чар вахкана.
+Абдул-Керим Нажмудинович кьилдиндаказ 28-29 – сентябрдиз «Леки» тешкилатдин Кубок патал Ахцегьрин цӀийи цӀийи спорткомплексда жегьилрин арада азаддиз кьуршахар кьунай кьиле тухвай республикадин турнирдин нетижайрал акъвазна. Санлай къачурла, турнир (ада 23 райондин командайрик кваз 300ев агакьна жегьил пагьливанри иштиракна) хъсандиз кьиле фена. Амма АЗС хъиткьин хьунин себебдалди вилик квай югъ республикада ясдинди яз малумарнаваз хьуникди турнир официальнидаказ ачухунин шадвилин пай тешкилиз хьанач. Гила Ахцегьа и турнир гьар йисуз кьиле тухудай меслят хьанва.
+Ахпа гаф райадминистрациядин кьилин заместитель Фатима Агьмедовади къачуна. Ада къейд авурвал, райондин идарайрал 2 миллионни 474 агъзур манат чилин, 953 агъзур манат эменни-малдин ва идарайрин къуллугъчийрал (физический ксар) 57 агъзур манат чилин ва 36 агъзур манат эменни-малдин налогрин буржар алама, абурни вахкана кӀанда.
+СП-РИН кьилери Росреестрда хсусиятдин ихтиярар регистрация авунин йисан планар чилин участокрай 83% ва капитальный эцигунрин объектрай (ОКС) 68% тамамарнава. СП-РИН клубар (КДЦ) агалунин ва чкайрал майишатрин похозяйственный электронный ктабар кутунин кӀвалах саки бегьемарнава.
+Райадминистрациядин умуми отделдин начальник Рафик Эфендиева райондин администрациядин вири идарайрани карханайра элкъвена хкведай алакъайрин (ПОС) бинедаллаз электронный хсуси кабинетар яратмишунин кӀвалах кьве йикъан мудатда кьилиз акъудун таъкимарна.
+Совещание, веревирд авур месэлайрин нетижаяр кьуналди ва СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз, пешекарриз талукь тир тапшуругъар гуналди агална.
+РФ-ДИН Президент Владимир Путина армиядиз зулун призывдиз талукь яз гьар йисан указдал къул чӀугунва. Октябрдилай декабрдин эхирдалди запасда авачир ва аскервилин къуллугъдиз эверун лазим тир, чпин яшар 18 далай 30 йисал кьван 133 агъзур касдиз армиядин жергейриз эверун фикирдиз къачунва. Указдал асаслу яз чпин аскервилин къуллугъдин вахт эхирдиз атанвай матросар, аскерар, сержантар ва старшинаяр аскервилин къулугъдикай азадда.
+Одесса азад хъувунин ва Ясско-Кишиневский операциядин вахтунда кьиле фейи женгерани иштиракна. Ватандин ЧӀехи дяве куьтягь жедалди са тӀимил вахт амаз Гьазрет Агъаевича младший лейтенантрин курсар куьтягьна ва 1946-йисалай ам лейтенант яз запасда авай. Гь.Агъаева 1954-йисалай 1959-йисал къведалди партиядин Ахцегь райкомдин секретарвиле кӀвалахна. Ахпа областдин партийный школа куьтягьайдалай кьулухъ ада сифте КПСС-ДИН Рутул райкомдин кьвед лагьай ва гуьгъуьнайни сад лагьай секретарвиле кӀвалахна.1964-йисуз Гь.Алиев Махачкъаладиз, ДАССР-ДИН МВДДИЗ кӀвалахал хутахна. Ана ада парткомдиз руководство гана ва и идарадин личный состав ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин месэладал машгъул хьана. Игитдин рикӀ 1981-йисан 28-февралдиз акъваз хьана. И чӀавуз адан 59 йис тир. Чпин хуьруьнви Советрин Союздин Игит Гь.Алиев рикӀел хуьн яз жемятди адаз Хинерин хуьруьн юкьвал памятник эцигнава. Идалайни гъейри, хуьруьн школани колхоз адан тӀварунихъ янава. 2015-йисуз хайи хуьре Гь.Алиеваз талукь мемориалдин къулни ачухна.
+Днепр патал женгера къалурай игитвал
+Яшлубурун къайгъударвал авун жегьилрин буржи я!
+кьазвай райондин руководство ва КЦСОН-ДИН коллектив пара кьадар сагърай! Къуй СВО-ДИН дяве вахтунда ва гъалибвилелди бегьем хьана, чи рухваяр сагъсаламатдиз, хурудал орденарни медалар алаз чпин хизанриз, диде-бубайрин патав хтурай! Къуй уьлквейрин пачагьарни агъаяр мергьяматлу, дуьнья ислягь ва мублагь хьурай! Дидебубайринни бадейрин ва чӀехи бубайрин рикӀ чпин веледрикай динж хьурай! Инал чаз амукьзавайди анжах «Амин!» лугьун я.
+Эхирдай гаф районэгьлийриз яшайишдин къуллугъунин Центр ачухайдалай кьулухъ ана кӀвалахзавай тежрибалу къуллугъчи, яшлубуруз къуллугъунин отделдин руководитель Фироза Гьамзаевади къачуна. Ада агъсакъалриз ва гьабурун чина райондин вири яшлубуруз и сувар рикӀин сидкьидай мубаракна, Аллагьдивай абуруз чандин мягькем сагъвал, яргъи уьмуьр ва веледрикай рикӀ динж хьун тӀалабна. Куьрелди, Центрдин кӀвалахдикай суьгьбетна.
+– Чаз яшлу, игьтияжлу, набут гьар жуьре кеми-эксиквилер авай районэгьлийрин (чи учётд�� ахьтин 531 кас ава) дерди-гьалдикай хабар кьазвай, яшайишдин къуллугърин гьар жуьре проектрай кӀвалахзавай 60 кас къуллугъчияр ава. Абуру йисан къене 600да лай артух яшайишдин ва медицинадин гьар жуьре куьмекар ийизва: тӀуьн-хъун гузва, кӀвалер къакъажзава, кӀарасар хазва, ичер ахтӀузва, дарман-дава ийизва, чпиз кӀан хьайила зияратдиз, гьамамдиз ва тӀебиатдал экскурсийриз тухузва ва икӀ мад. Артухлама, яшлубурунни игьтияжлубурун ихтиярда чи Центрда гьар жуьре тренажёрар ава. Ина абур гьар жуьре къугъунрал (шахматар, шашкаяр домино, шеш-беш ава) машгъул я. Абуруз хъсан тӀуьнар гузва…, – къейдна Фироза Гьамзаевади. Чеб КЦСОН-ДА икӀ хъсандиз кьабул-агъмиш авунай агъсакъалар (садни бейкеф тахьун патал Центрдин мярекатриз гьамиша садбуруз теклифзавач) пара кьадар сагърай лугьуналди ва гъиле савкьатарни аваз разивилелди хъфена.
+И йикъара Ахцегьрин цӀийи спорткомплексдин чӀехи залда азаддиз кьуршахар кьунай 16 йисалай агъуз яшда авай жегьилрин арада «Лекидин Кубок» патал азаддиз кьуршахар кьунай республикадин дережадин турнир кьиле фена. И акъажунрин иштиракчийрин арада Дагъустандин, Россиядин чемпионатрин гъалибчияр ва шабагьрин сагьибар авай. Турнир хъсан тешкиллувал аваз, къизгъиндаказ кьиле фена. Жегьилри кьве гьассирдал чпин алакьунарни устадвал къалурна. Акъажунра иштиракун патал Ахцегьиз Махачкъала, Каспийск, Хасавюрт, Дербент, Огни шегьеррай, Белиждай, Сергокъала, Ботлих, Леваши, Къарабудахкент, Къаякент, Мегьарамдхуьруьн, Рутул, Докъузпара районрай ва масанрай жегьил пагьливанрин командаяр (вири 297 кас) атанвай. Мугьманар вичин ва вири районэгьлийрин патай тебрикуналди, акъажунар «Ахцегь район» МР-ДИН кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаева ачухна. Ада кӀватӀ хьанвайбуруз Махачкъалада АЗС-ДАЛ хьайи бедбахтвал себеб яз са декьикьада кисна акъвазун теклифна. И кар себеб яз спортдин и акъажунар пландик кутунвай кьве йикъан чкадал са юкъуз тухудайвал хьанвайди лагьана. Къейдин, чи республикада хьайи мусибатдин вакъиа себеб яз малумарнавай ясдик бязи Министерствойрин ва ведомствойрин векилривай кьиле тухузвай турнирдиз къвез хьанач. Малум тирвал, ихьтин мярекатри чи акьалтзавай несил руьгьдиз ва бедендиз мягькем ватанпересар яз тербияламишзава, Дагъустандин стха халкьарин дуствилин алакъаяр мягькемарзава, жегьилар уьмуьрдин сагълам къайдайрал желбзава. Спортдин суварин тешкилатчийрин иштиракчийрин, ва тамашачийрин тӀварунихъ хуш келимаяр инал гьакӀ Россиядин лайихду тренерар тир Гъаниев Мумина ва Къазиев Мингьаждина лагьана. И акъажунрин кьилин судьявал азаддиз кьуршахар кьунай спортдин мастер, Россиядин лайихлу тренер Гъаниев Мумина авуна. ИкӀ давам хьайи къизгъин ва итижлу бягьсерин нетижада заланвилин 9 категориядай акъажунрин чемпионарни призерар тайин хьана. Гьайиф хьи, чи райондай анжах кьве кас приздин чкайриз лайихлу хьана. Абур Гъ��ниеван тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДИН пагьливанар тир. Гьажиев Анвар( 35 кг.,1-чка) ва Гьамзабегов Загьир( 60 кг.,3-чка кьуна) Умуми командайрин арада 1-чка Белижди, 2-чка Каспийскди ва 3-чка Дербентдин командайри кьуна. Гъалибвилин 1,2 ва 3-чкаяр къазанмишай вири пагьливанар «Ахцегь район» муниципалитетдин ва спонсоррин патай талукь тир дережайрин медалриз ва Дипломриз лайихлу хьана.
+Дагъустанда гьуькуматдин цӀийи шабагь пайда хьанва: РДДИН Халкьдин Собраниди, инсанар къутармишдайла, акьалтӀай викӀегьвилер къалурзавай аялриз ва жаванриз (чпин яшар 16 йисалай виниз тушир) гудай «За смелость и отвагу» медаль тешкилнава. Ихьтин шабагь арадал гъунин теклиф республикадин Халкьдин Собранидин Председатель Заур Аскендерова гана. Адан гафаралди, цӀийи шабагьди акьалтзавай несилрин викӀегьвилер кутугай дережада къейд ийиз куьмекда ва ахьтин жаванрилай чешне къачудайбурун кьадар артух хьуниз таъсирда. «Амайбуруз чешне къалурзавайбурун агалкьунар къейд авун герек я. Ихьтин шабагьри ва мярекатри акьалтзавай несилар руьгьдин жигьетдай викӀегьбур ва халис ватанпересар яз тербияламишиз куьмекда», - лагьана З. Аскендерова.
+КӀвач кӀваляй хада. КӀвале кӀек–къецел верч. Кьифрен къалум кац я. Къилих инсандин бахт я. Кар карди къалурда. Кардай кар акъудмир. Итимдиз ширин мез лайих я. Итим яргъал килигна кӀанда. Зегьмет галачиз кар жедач. Зегьмет кӀанидаз берекатни жеда, мерекатни. ЗЕГЬМЕТ,ЗЕГЬМЕТ, мадни зегьмет ингье еке девлет. Агъзур халудилай са диде хъсан я. Фу кӀвалин девлет я. Кьуьзуьди кӀвалин берекат я. Авадан хуьр гумадилай чир жеда. Бала бахт я. Бала виртӀедилай ширин я. Бала кӀандайдаз белани кӀан жеда. Бала галай пехърез ем авач. Ваз сад чида, вад чидач. Ваз кӀанибур вад аватӀа, вун дакӀанбур къад ава. Гагь каш гана, гагь лаш. Гафар еке – крар гъвечӀи. Гафуни турунилай пис атӀуда. Гъил мерд жеда, вил намерд. Гъуьлягъди хьиз, кьуьруькар гумир. Гьардаз вичин чан ширин я. Гьуьле кьейиди къерехдиз яда. Гьуьрмет къазанмишун четин я, писвал къазанмишун - регьят.
+Нариман ИБРАГЬИМОВ Дагъларин уьлкве гьакъисагъ зегьметчийралди, жуьрэтлу кьегьалралди, республика мадни абад авунин крарик къуьн кутазвай намуслу, жумарт инсанралди девлетлу я. Виридав гьукуматдин патай лайихлу шабагьар агакьзавач, гьикӀ хьи, государство - сад, агьалияр - миллионралди. И месэла фикирда кьуна, уьлкведин регионри лайихлу пешекаррин зегьмет кутугайвал къейдзава. И кардик общественный тешкилатрини чпин пай кутазва. Республикада кардик квай жемиятдин «Хайи Дагъустан» гьерекатди аскервилин къуллугъда, кӀвалахда агалкьунар къазанмишзавай инсанар шабагьралди къейдзава. ИкӀ, къадав агакьна викӀегь рухвайриз «Дагъустандин Игит» лагьай тӀвар ва гъед гана.
+Алатай гьафтеда Каспийск шегьердин «Чемпион» ресторанда рикӀел аламукьдай мярекат кьиле фена. «Хайи Дагъустан» тешкилатди чаз фадлай чизвай
+зегьм��тар «Дагъустандин Зегьметдин Игит» тӀвар ва гъед гуналди къейдна. - Гьуьрметлу юлдашар, - рахана кӀватӀ хьанвайбурухъ элкъвена, «Хайи Дагъустан» гьерекатдин председатель Гьабиб Давудов, - чи республикадин экономика вилик тухун, ам мадни абад авун патал зегьмет чӀугвазвай пешекарар гзаф ава. Жуьрэтлувилин, къагьриманвилин рекье масадбуруз чешне къалурзавайбур лайихлувилелди къейд авунин кар дагъустанвийри пара хушдиз кьабулна. ИкӀ, чав тарифлу зегьметчиярни къейд авунин теклиф агакьна. Жемиятдин векилри теклифай са шумуд касдикай сад лагьай нумрадин шабагьни тешкилатдин советдиз Керимхан Саидагьмедовичаз гун хъсан акуна. ГьикӀ лагьайтӀа, ада алай вахтунда республика патал ийизвай кӀвалах пара метлеблуди, экономика хкажзавайди, вишералди инсанар кӀвалахдалди таъминарзавайди я. Гьабиб Давудова капар ягъунин, шад сесерин лепедик кваз Керимхан Абасован хурудал Игитдин гъед алкӀурна ва адав диплом вахкана. Али Хасбулатова, Сейфулагь Исакьова, Ражаб Идрисова, Акимхан Абасова, и цӀарарин авторди ва масабуру Керимхан Саидагьмедовичаз шабагь мубаракна, адан менфятлу кӀвалахдикай ихтилат авуналди, тӀварцӀихъ хуш гафар лагьана. Рахайбуру фикир желб авурвал, Дагъустандин жемиятдин патай гузвай шабагьдин къиметлувал мадни екеди я. Керимхан Абасоваз гьеле школада кӀелзамаз зегьметдин «дад» акуна. Кьуд йисуз гатун тӀатӀилриз гадади вичин дах Саидагьмедахъ (ада 43 йисуз майишатдин лапагар хвена, суьруьяр артмишна) галаз чубанвал авуна. Ахпа мектеб куьтягьна. 1983-йисуз Дагъустандин университетдин экономикадин факультет акьалтӀарна. Дербентдин «Электросигнал» заводда инженер-экономист яз кӀвалахна. Са куьруь вахтундилай ада карханадин 17-цехдиз регьбервал гана. 1986-1988-йисара заводдин Ахцегьа авай филиалдин директор хьана. Стха Акимхан Абасова рикӀел хкайвал, уьлкведа кьиле физвай дегишвилериз дуьз къимет гайи Керимхана хайи Къаракуьре хуьряй 15 гектар чил арендадиз къачуна ва ана келемар цана. Бегьер гуьзлемиш тавур хьтин хъсанди хьана. И карни фикирда кьуна, хуьруьн жемятди 1988-йисуз Абасов «Октябрдин 60 йис» совхоздин директорвиле хкяна. Ирид йисалай ам федеральный казначействодин Докъузпара райондин отделенидин начальниквиле тайинарна. Ругуд йисни алатнач, К. Абасов Докъузпара райондин администрациядин кьилин къуллугъдал хкяна. Экономикадин илимрин кандидат, бажарагълу тешкилатчи, дагъвийрин яшайиш, ацукьункъарагъун хъсандиз чизвай зегьметчи райондин агьалийрик хейлин вахтунда секинсузвал кутазвай месэлаяр гьялунин къайгъуда гьатна. ИкӀ, Къуруш-Мискискар, Миграгъ-Къаракуьре ва Усугъчайдин къаналар михьна, къайдадиз хкана, салар, багълар дигидай целди таъминарна. 2009-2010-йисара ЦӀийи Къаракуьреда ва Мискиска 825 аял патал школайрин, Къаракуьреда ФАП-ДИН дараматар ишлемишиз вахкана. Район газдалди таъминарунин кӀвалахар башламишна. Хуьрера цӀийи трансформаторар эцигна. Туризмдин хел вилик тухудай шартӀар тешкилна. ЦӀерид йисуз райондиз регьбервал гуни Докъузпарадиз экономикадин, яшайишдин рекьяй виликди еримишдай мумкинвал гана. И месэла фикирда кьуна, Керимхан Абасов Дагъустан Республикадин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министрвиле тайинарна. Гьайиф хьи, республикадин гьукуматда арадал атай дегишвилери адаз вичин алакьунар къалурдай, республика патал менфятлувилелди кӀвалахдай мумкинвал ганач. Амма и карди пешекар пашманарнач. Мегьарамдхуьруьн райондай бегьемвилелди ишлемиш тийизвай чилер арендадиз къачуна, «Багъ» КФХ тешкилна, 250 гектарда ичин, хутун ва чуьхверрин багъ кутуна. Субсидияр къачуна, чил къайдадиз гъана, къелемар, герек техника маса къачуна, дигидай цин месэла гьялна, багъларихъ гелкъведай 30 пешекар жагъурна. – Къе багъ бегьердал атанва, – лагьана заз Керимхан Саидагьмедовича.- Чна са шумуд виш кас кӀвалахдалди таъминарзава. Дербентдилай гатӀунна, Ахцегьив агакьдалди мензилра авай вири хуьрерай чи багълариз кӀвалахдай инсанар къвезва. 300 далай гзафбур датӀана кӀвалахзавайбур я. Алай вахтунда багъманчийри гьар юкъуз 130-150 тонн ичер атӀузва ва Кабардино-Балкариядин емишрин гьамбарханайриз рекье твазва. 10 агъзур тонн емишар гьакьдай гьамбархана чахъни жеда. Емишар гьялдай кархана эцигдай фикир ава. Республикадин аялар патал емишрин мижеяр хкудда. Керимхан Абасован коллективдихъ хъсан фикирар мадни ава. Са рахунни алач, абурни кьилиз акъатда. «Дагъустандин Зегьметдин Игит» лагьай тӀвар гун тебрик авуналди, чаз адахъ мадни еке агалкьунар хьана кӀанзава.
+Гьар сеферда азад вахт хьанмазди, парабур, манийриз яб гуналди, чпин гуьгьуьлар хкажиз алахъда. И цӀарарин автор гьахьтин инсанрикай я лагьайтӀани жеда. Алай вахтунда и карда иллаки интернетдин «Ютуб» хостингди екез куьмек гузва. Анай Рагьимат Гьажиева, Айдунбег Камилов, Дурия Рагьимова, Ризабала Агъабалаев хьтин милли музыкадин магьир устадри тамамарзавай манийрихъ яб акалдайла, инсандин рикӀ хуш гьиссерив ацӀуда. СССР-ДИН вахтунда ихьтин манияр радиодай мукьвал-мукьвал тамамардай. Гьайиф хьи, къенин юкъуз абур кьериз-цӀаруз ван къвезва. Интернетдай жагъурна, а манийриз яб гуз кӀан хьайила, зал мукьвал-мукьвал я манидин чӀаларин, я аваздин авторрин тӀварар дуьз къалур тавунвай дуьшуьшар гьалтзава. Ихьтин дуьшуьшрикай за виликдайни газетдиз кхьенай ва са шумуд манидин авторрин жигьетдай интернетда ахъайнавай гъалатӀар туькӀуьр хъувунвай. Къе мад са гьахьтин дуьшуьшдал акъвазиз кӀанзава заз. Са тӀимил йикъар идалай вилик «Ютуб» хостингда зи вил халкьдин арада машгьурбурукай сад тир «Варз алай йифиз» манида акьуна. Яб гуз эгечӀайла, заз видеоклипдин кӀаникай чӀалар Дагъустандин халкьдин шаир Шагь-Эмир Мурадованбур, гьава халкьдинди яз къалурнавайди акуна. ЧӀаларин автор рагьметлу Шагь-Эмир Мурадов тирдал шак алач. Амма вичин автор авай мани халкьдинди яз къалурун дуьз кар жезвач эхир. И месэладай кьил акъудун патал за жуван архивда вил экъуьрна ва анай заз чеб гьеле 1963-йисуз а чӀаван «Коммунист» (гилан «Лезги газет») газетда чапдиз акъатай а манидин нотаяр жагъана. Малум тирвал, СССРДИН вахтунда газетда чапдиз акъудзавай гьар са затӀ, махсус комиссияди тестикьар тавунмаз, халкьдал агакьзавачир ва а комиссияди чӀуру делилар авай материал чапдиз акъуддай ихтиярни гузвачир. И кардиз килигна, эгер манидин нотаяр газетдин чина чапнаватӀа, а делилар дуьзбур хьун чарасуз кар я. Винидихъ тӀвар кьунвай нотайрал «Варз алай йифиз» манидин чӀалар
+яз къалурнава. Жув и кардин гъавурда генани хъсандиз акьун патал зун рагьметлу Гьасанагъа Мурсалован хва Рашид Мурсаловахъ галаз телефондай алакъадиз экъечӀна ва адавай и манидин патахъай суьгьбет авун тӀалабна. «Варз алай йифиз» рагьметлу зи бубадин сифтегьан манийрикай сад я. А мани теснифай чӀавуз буба Дагсельхозинститутдин студент тир. Мани вич лагьайтӀа, тахминан 1957-1958-йисара арадиз атайди я», - суьгьбетна заз Рашид халуди. «Варз алай йифиз» халкьдин мани туширдан гьакъиндай шагьидвалзавай мад са делил ава. Амни мани Г. Гьасанован «Дагъустандин халкьдин 100 мани» (Махачкъала, 1948), А. Гъаниевадин «Лезги халкьдин манияр» (Махачкъала, 1970), Ш. Чалаеван «Лезги халкьдин 100 мани» (Махачкъала, 2006), Н. Шихнабиеван «Халкьдин руьгьдин гевгьерар» (Махачкъала, 2023) кӀватӀалрикай гьич садани ам чап тавун я. Эгер а мани халкьдинди тиртӀа, винидихъ тӀварар кьунвай кӀватӀалрикай сада хьайитӀани ам чап тавуна тадачир. Гаф кватай чкадал лугьун хьи, «Варз алай йифиз» мани А. Пирсаидова 2000-йисуз гьазурна чапдиз акъудай «Лезги халкьдин манияр ва кьуьлдай макьамар» тӀвар алай кӀватӀалда бажарагълу композитор ва муаллим, вич зи муаллимрикай сад тир Мавлудин Гьамзабегович Хаирова обработка авунвай манийрихъ галаз халкьдин тӀварцӀихъ галаз акъатнава. За фикирзавайвал, Мавлудин муаллимди и кӀвалах гъалатӀ хьана авунва. ТахьайтӀа, чиз-чиз, ахьтин гъалатӀдиз ада гьич рехъ гудачир. Манияр сегьнедиз авторрин ва я манийрин чпин тӀварар дуьз къалур тавуна акъатунин себеб абур тамамарзавай манидарри и кардиз са артух фикир тагун я. Бязибуру и кӀвалах тийижиз ийизва жеди, амма чиз-чиз гъалатӀар ахъайзавайбурни авачиз туш. Милли медениятни харусенят вини дережадиз хкаж хъувунин рекье вири къуватар харж ийида лугьузвай ватанпересри ихьтин гъалатӀриз рехъ гун, заз чиз, дуьз кар жезвач. Манийрин ва я тахьайтӀа абурун авторрин тӀварар тийижир касди сегьнедиз экъечӀдалди вилик и делилар чирун, за фикирзавайвал, чарасуз кар я. Ахьтин делилар чирун паталди чахъ Насир Шагьмурадов, Мавлудин Хаиров, Маина Абдулмуталибова, Къагьриман Ибрагьимов, Мурад Саидов, Новруз Шагьбазов хьтин чеб милли музыкадин ва ам теснифунин кардин гъавурда авай ва чпих�� и рекье гзаф йисарин тежриба хьанвай лап хъсан пешекарар ава. Гьуьрметлу ватанэгьлияр! Ша чна милли медениятдиз гьуьрмет ийин ва ам вини дережадиз хкаж хъувунин кардик жуван пайни кутаз алахъин...
+Россиядин Яракьлу къуватрин жергейра икьрардин бинедаллаз къуллугъ ийиз кӀанзавайбурун фикирдиз!
+Дагъустанда икьрардин бинедаллаз Украинада кьиле физвай дяведин махсус серенжемда иштиракзавайбуруз са сеферда гузвай пулдин куьмек 500 агъзурдал кьван артухарнава. Гила армиядин жергейра къуллугъун патал икьрар кутӀундайла,
+дагъустанвийриз 1 миллион манатдив агакьна пулдин такьатар гуда: 500 агъзур манат – Дагъустан Республикадин патай; 400 агъзур манат – федеральный бюджетдай; 100 агъзур манат – шегьердин ва я райондин патай.
+Къейд ийин хьи, икьрардин бинедаллаз дяведин махсус серенжемда иштиракзавай аскердиз вацра
+204 агъзур манат мажиб гузва.
+Пулдин куьмекдилай гъейри, яшайишдин рекьяйни абуруз талукь са жерге кьезилвилер ава.
+Мекер гарал къугъвазвай зар, Уьрел алай дурна зи яр. Лацу чинал пӀузар нардин, Вун рикӀелай фидач, яр зи. ЧӀулав вилер заз килигиз, Кузва на зун ракъини хьиз, Рахазва рикӀ хура саз хьиз, Вун рикӀелай фидач, яр зи.
+[Пушкинан цӀарар элкъуьрун]
+Акъвазна са раган кьилел Килигзава зун Къафкъаздиз Живеди кьур суван кьилел Лекь элкъвезва, лувар сад из. Аквазва заз йицин кьилер Каф алатна акъатзавай, ЧӀвей кьваларни къекъвей рекьер Физ, циферик акатзавай Кьецил чарфар
+гатазава Ван ацалтна чарчар цери, Виняй рагар аквазава КӀаник - кӀамар, вацӀар кьери. Агъа пата - чепед кьвалар Инлай, анлай – векьер-кьалар, Мадни яргъал – къалин руквар, Къветерин ван ацалтнавай Миргер катдай къацу тӀулар, МетӀер, кӀунтӀар, метруьн тӀвалар, Муг хьиз рага акӀанавай Хуьрер, сад-цихъ галкӀурнавай Хипен цӀиргъяхъ алахьзавай, Галтугзава чубан кӀартӀи
+Къавахрин хъен аватзавай Арагва вацӀ кьунва селди Вацун кьере илис хьанва БалкӀандаллай кьегьал гада Фикир вуч я? - ни лугьуда, Вуч аватӀа, рикӀе адан! Терек катна, виликди физ, На лугьуди, кьефесдай нуькӀ Акур чӀавуз лекьенди хьиз, Гьаразава, чухваз кӀвачиг Гьатдач ваз тӀуьн кьецӀил кьере, Кьежирналди къайи хвахвар, Я шадвални жедач рикӀе, Винел къвез лал вацӀун кьвалар.
+Урарт, Албан ппунар авай, Шаргир шардин гьунар авай. Кьве вацӀ фидай ттунар авай, Къадим шегьер я Ахцегьар. Къафкъаз суван живедин яд, Агъзур жуьред цуькверин дад. Ви касари, чӀалар тир сад, Кьунва чпиз фад, Ахцегьар. Припев: Суван сел хьиз чкӀанавай, Ахцегьжувар гьар санава. Гьар шегьерда куь ван авай, Акьул, виждан, дуван ава. Вун алимрин диб, ппуна я, Пагьливанрин сан пара я. Цуьк акъатай рукар авай, Вун женнетдиз ухшар ава. Михьи ният, михьи къилих, Бес икӀ жедан квачиз синих? Марваррин гам, галай цӀилих, Вун акурла шад жеда рикӀ. Припев: Суван сел хьиз чкӀанавай, Ахцегьжувар гьар сана ва. Гьар шегьерда куь ван ава, Акьул, виждан, дуван ава. Йикъалай къуз хьуй авадан, РикӀер михьи, сагъ хьурай чан. Ахъа рекьер хьуй жегьилриз, Дахарин тӀвар хуьр несилриз. Ви путахри акъудрай цуьк, Жегьил несил фирай вилик. Хьуй гьар сана вилик-кьилик, ДИДЕ-БУБАД шад хьурай рикӀ. Припев: Суван сел хьиз чкӀанавай, Ахцегьжувар гьар сана ва. Гьар шегьерда куь ван ава Акьул, виждан, дуван ава
+Тарар, тамар хьанва цӀару, Къипи, къацу, туракь, яру. Хушраканар тухуз гару, Зул атана, зул атана. *** Хвехни, шуьмягъ, жумни, кицик, Гьам кьуруриз, гьам кутаз цик. ЦипицӀрал зи ацукьна рикӀ, Зул атана, зул атана. *** Ични чуьхвер ийиз яру, РАПӀ-РАПӀ гузва ацӀай кӀатӀу. Мекер алай вичел расу, Зул атана, зул атана. *** Цавай физва дурнайрин цӀиргъ, Са цӀар кьуна, квачиз синих. Диде дурна гьатна вилик, Зул атана, зул атана. *** Рехи рангар кьазва чӀуру, Марфар гъизва чӀимел цаву. Чиляй фидай яргъи чуру, Зул атана, зул атана.
+Алай вахтунда СВО-ДА иштиракзавай хейлин чи районэгьлийри, чпин ватанпересвилин буржи тамамаруналди, викӀегьвилин чешнеяр къалурзава. Фиярин хуьруьн агьали С. Магьарамовни ахьтинбурукай сад я. Взводдин командирдин заместитель тир IV дережадин Георгиевский Крестдиз ва Суворован медалдиз лайихлу хьанвай адаз и йикъара «Дагъустандин Халкьдин Игит» лагьай тӀвар ва «Къизилдин Гъед» ганва. Къуй чи кьегьалрихъ Ватандиз къуллугъ авунин карда еке агалкьунар хьурай! 19-сентябрдиз РУО-ДИН начальник Халидин Жаферович Эльдарова чеб кьиле авай идараяр ремонтунив жавабдарвилелди эгечӀунай Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин директор Султанагъа Абубакаровна Мисиевадив ва Ахцегьрин 2-нумрадин юкьван школадин директор Замира Бахтияровна Магьамедалиевадив шад гьалара Чухсагъулдин чарар вахкана.
+«Иман» фондуни идалай виликни 6-класс патал хайи чӀаланни литературадин цӀийи ктабар, гьакӀни гуьгъуьнлай 1-6-классар патал вири ктабар мад сеферда акъуд хъувуниз такьатар чара авунай. Нетижада бес тежезвай мектебривни герек ктабар агакьна. ЦӀийи ктабар Дагъустанда лезги чӀаланни литературадин тарсар гузвай вири мектебрив агакьарнава. 7-8-классрин ктабрин винел зегьмет чӀугунвай авторрин дестейрик акатзава: Къ. Акимов, С. Акимова, Н. Абдулмуталибов, К. Ферзалиев, Р. Тажибова, Ш. Мирзоев, Ж. Мейланова, Гь. Мегьамедов, Н. Мегьамедов. За А.А. Тахо-Годидин тӀварцӀихъ галай ДНИИПДИН илимдин къуллугъчи Жаклина Мейлановадивай цӀийи ктабрикай ихтилат авун тӀалабна. «Эхиримжи йисара хайи чӀаланни литературадин ктабар лап кьит хьанвай, гьавиляй мектебра и жигьетдай четин гьалар арадал атанвай. И месэладиз фикир гуналди, чи гьуьрметлу Фируза Назимовнади «Иман» фондунай пулунин такьатар чара авуна. Шазни чна и фондунин куьмекдалди акъудай 6-класс патал ктабар ва 1-класс патал гъилин хатӀарин дафтарар мектебриз пайнай. Заз А.А. Тахо-Годидин тӀварцӀихъ галай педагогикадин илимдинни ахтармишунрин институтдин директор Альбина Сефербеговнадин, вири къуллугъчийрин ва жуван патай Фируза Назимовнадиз чухсагъул лугьуз кӀанзава. Къейд ийин хьи, ктабар герек тир кьадардилай артухни акъуднава», - лагьана ада.
+Мергьяматлувилин «Иман» фондуни хайи чӀал хуьнин тереф хуьзва
+Августдиз 7 ва 8 лагьай классар патал лезги чӀалан ва литературадин цӀийи ктабар чапдай акъатна. Абур мергьяматлувилин «Иман» фондунин (регьбер - Фируза Назимовна Керимова) такьатрин куьмекдалди Москвада кардик квай «Просвещение» чапханади ва САНКТПЕТЕРБУРГДА авай адан филиалди акъуднава.
+«Иман мягькемардай кьисаяр» ктабдай
+Cуфьян АС-САВРИДИ ахъайна: «Кябедилай тӀаваф ийидай вахтунда заз акъваз тавуна салаватар кӀелзавай са инсан акуна. За адаз лагьана: «Эй, инсан, вуна, тӀаваф ийидайла, кӀелун меслят къалурнавай зикир туна Пайгъамбардал (с.а.с.) салаватар кӀелзавани?!» Ада жаваб гана: «Эхь, за гьа вуна лагьайвал ийизва. Багъишламиша, вун вуж я?» За зун Суфьян АССАВРИ я лагьана. А касди лагьана: «ЯтӀа за ваз са суьгьбет ахъайда: «Зун жуван бубадихъ галаз гьаждал физ рекье авай. Садлагьана буба кечмиш хьана ва адан чин чӀулав, вилер вили хьана, руфунни дакӀуна. Зани «инна лиллягьи ва инна иляйгьи ражи'ун»
+(дугъриданни, чун Аллагьдин къудратдик ква ва Адан кьилив чун хквенни хъийида)
+(къейд: и гафар мусурмандихъ бедбахтвал галукьайла кӀелун меслят къалурзава)
+ва адан винел са пек вегьена. Гьа и арада зун ацукьай чкадал садлагьана ахварал фена. Ахварай заз вичин гуьрчегвилихъ сергьят авачир, михьи парталар алай ва атирдин ни къвезвай са итим акуна. Ада зи бубадин чинлай гъил чӀугуна ва ам некӀедилайни лацу хьана, ахпа ада бубадин руфунилай гъил чӀугуна ва ам виликдай авай гьалдиз хтана. За а касдивай, вун вуж я, лагьана жузуна. Ада жаваб гана: «Зун Аллагьдин Расул Мугьаммад (с.а.с.) я. Ви бубади пара гунагьар авунвай, амма ада зал гзаф салават кӀелзавай. Четин гьалда гьатайла, ада завай куьмек тӀалабна ва за куьмек гана. Дуьньяда авайла зал гзаф салаватар кӀелай касдиз за эхиратда куьмек гузва». И гафарилай кьулухъ зун ахварай аватна ва бубадин чиниз килигайтӀа, ам лацу ва руфунни дуьз хъхьанвай.
+Чи космос (алем) гьи саягъда туькӀуьр хьанва?
+«Гъетерин сирер» журналдай Чун яшамиш жезвай планетадин тӀвар «Чил» я, ам муьжуьдакай са планетадин тӀвар я. Абур вири къванеринни газдин куьмекдалди арадал атанва ва вири Ракъинилай элкъвезва, и алакъадиз Ракъинин система лугьуда. Меркурий
+гьяркьуь ва дерин фурарив ацӀанва. Абур астероидрихъ галаз акьунар хьайила арадал атанвайбур я.
+«яру планета» лугьуда, вучиз лагьайтӀа ана гзаф яру рангариз янвай къумлух чкаяр ава.
+ишигълу уьнуьгар ава. Абур руквадикайни куьлуь кӀусарикай арадал атанвайбур я.
+– Ракъинин системада виридалайни мекьи планета я. Виридалайни яргъа авай планета
+Муаллим, виридалайни жавабдар ва асантди тушир пешейрикай сад я! Вири гъавурда акьун патал аялриз чирвилер гун ва а чирвилер мягькемарун, абур гьар са ��ченикдив агакьарун – вири ибур муаллимдин къуьнерал ала. За Квез, играми муаллимар, пешекарвилин сувар –муаллимрин Югъ рикӀин сидкьидай мубаракзава! Къуй регьятди туширди кӀвалахда Квехъ къуватар, сабурлувал ва илгьам хьурай. Куьне Куь кӀанивал ва чирвилер хейлин аялриз багъишзава. Къуй кьисметди абурун патай Квезни гьа ихьтин кӀанивал багъишрай.
+Муаллимдин Югъ халкьарин арадин сувар я. ЧӀехи пай уьлквейра хьиз, Россиядани ам 5-октябрдиз къейдзава. Пешекарвилин и сувар анжах 1994-йисуз ЮНЕСКО-ДИН къарардалди виридуьньядинди хьана. Идалай вилик Советрин Союзда муаллимар октябрдин сифте гьяддин юкъуз тебрикзавай. Муаллимдин югъ патал 5-октябрь дуьшуьшдай хкянач. И юкъуз Парижда муаллимрин зегьметдин шартӀар тайинарзавай сифте документ кьабулна. И важиблу вакъиа яргъал тир 1966-йисуз арадал атана. Амма вири дуьньяда муаллимриз пешекарвилин сувар анжах 1994-йисалай тебрикиз эгечӀна. Адет яз, муаллимри чпин пешекарвилин сувар кӀвалахдал къаршиламишзава. Ученикри и юкъуз чпин муаллимриз сувар мубаракзава, абуруз чухсагъулвилин чими гафар лугьузва ва савкьватар пишкешзава. Адет яз, муаллимриз пишкеш яз цуькверин кӀунчӀ ва ширинлухар, месела, къенфетрин коробка, пирожныяр ва я торт гузва. Бязи вахтара, идалай алава яз, хъсан кофе ва я чай, рикӀ алай автордин ктаб ва яратмишунар патал кӀватӀал гузва. Хейлинбуру вазаяр, сувенирар ва я чӀугунвай шикилар пишкешзава. Муаллимриз кӀвалахда бакара къведай шейэрикайни абур патал вижевай савкьват жеда. Хейлин школайра муаллимдин Йикъахъ галаз алакъалу яз чпин адетар мягькем хьанва. Инра ученикрин къуватралди гьазурнавай шадвилин серенжемар ва суварин концертар кьиле тухузва. Бязи кӀелдай заведенийра лагьайтӀа, самоуправленидин йикъар ТЕШКИЛЗАВА.ЧӀЕХИ классра кӀелзавайбурувай чпин къуватар муаллимдин ролда ахтармишиз ва бицӀекар патал тарсар кьиле тухуз жеда. Муаллимдин Юкъуз гьакӀ чпин кӀвалахда виниз тир агалкьунар къазанмишнавай муаллимриз шабагьар гунин адетни ава. Лишанлу и юкъуз Ахцегь райондин школайрани фикирдиз къачунвай талукь тир серенжемар кьиле тухвана.
+Г.САИДОВА, райондин КЦСОН-ДИН яшайишдин рекьяй къуллугъдай 1-отделенидин заведиш
+Муаллимдин Йикъан вилик квай йикъара райондин КЦСОНДИН къуллугъчийри (отделенийрин заведишри, пешекарри ва соцработникри) чпин кӀвале яшайишдин рекьяй соцкъуллугърикай менфят къачузвай педагогвилин зегьметдин ветеранрин кӀвалериз фена абурал кьил чӀугуна. И вахтунда образованидин хиле гзаф йисара зегьмет чӀугур муаллимрин адресдиз чими келимаяр гзаф лагьана. Муаллимдин Югъ чпи агалкьзавай несилдиз тербия гузвай муаллимриз ва насигьатчийриз гьуьрметзавай ва абурун зегьметдизкъимет гузвай вирибур патал сувар я. И юкъуз чна чпин галатун тийижиз чӀугвазвай зегьметдалди жегьил муаллимар патал чпин пешедиз вафалувилин чешне тир педагогриз икрамзава. ��уьруьшдин вахтунда яшлу муаллимри чӀехи хьанвай гадайрихъ ва рушарихъ галаз чпи хуш алакъаяр хуьзвайдакай, абуру чеб рикӀелай ракъур тийизвайдакай, телефондай мукьвал-мукьвал зенгер ийизвайдакай, чпиз мугьманвиле къвезвайдакай лагьана. И вахтунда абуру чпин патав атанвай соцкъуллугъчийриз шикилар авай альбомни къалурна, школадин уьмуьрдай тир хъуьруьнардай дуьшуьшар рикӀел хкана. Инал виридалайни гзаф рикӀ алай муаллимрин тӀварар еке разивилелди кьуна ва чи арайра амачир педагогар хажалат чӀугуналди рикӀел хкана. Муаллимдин Йикъахъ галаз алакъалу яз тебрикдин хуш келимаяр лугьуникди КЦСОН-ДИН соцкъуллугъчийри ветеранриз цуьквер, открыткаяр, рикӀел аламукьдай екебур тушир савкьватар пишкеш яз гана. Яшлу муаллимри чпиз ганвай дикъетдай атанвай мугьманриз чухсагъул лагьана.
+Ахцегьрин хуьруьн агьали Аслан Асланова спортдин рекьяй вичин кьакьан агалкьунар мад сеферда тестикьаруналди, республикадин меркез тир Махачкъала шегьерда кьиле фейи самбодай тир Дагъустандин Чемпионатда 1-чка кьуна. Акъажунри региондин виридалайни хъсан спортсменар кӀватӀна, амма вичин мураддив инанмишвилелди финалди, Аслана гьасиррал виниз тир устадвал ва викӀегьвал къалурна. Гьар са женг ам патал халис имтигьандиз элкъвезвай. Амма адан хъсан гьазурлухвили лап къуватлу спортсменрални гъалибвал къазанмишдай мумкинвал гана. Спортсменрин техникадал ва къастунин кӀевивилел гьейран хьанвай тамашачийри абурун гьар са экъечӀуниз итиж ийизвай. Гъалиб хьайи дуьшуьшда Асланан вилик цӀийи сенгерар ачух жезва. Кьилди къачуртӀа, адаз СКФО-ДИН акъажунра вичин республика патал экъечӀдай мумкинвал гуда. И гъалибвили адаз неинки хсуси агалкьун гъанва, гьакӀ спортдал машгъул жезвай жегьилар гьевесламишуналди ва цӀийи сенгерар къазанмишуналди, Дагъустанда самбодин кесерлувал хкажзава. А.Аслановакай неинки спортсмен, гьакӀ вичин гъвечӀи ватандин дамах, жуьрэтлувилин ва къастунал кӀевивилин лишан хьанва. Ада вичин чешнедалди атлетрин къведай несил гьевесламишзава.
+Музей – им тарихдиз варар ва гележегдиз дакӀар я
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ СтӀал Сулейманан райондин Алкьвадрал ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН музей ачухна 15 йис хьанватӀани, вил галаз анжах гила аниз фидай кьисмет хьана. Музейдин гуьзел дараматди, ана кӀватӀнавай экспонатри гьакъикъатдани рикӀиз-бейнидиз таъсирзава. Чи халкьдин тӀвар, кесер хкажзавай гьар са касдиз чпин хайи гъвечӀи ватанра ихьтин музеяр яратмишиз хьанайтӀа ажеб тир: чаз чи тарих, алимар, кьегьалар, пагьливанар чир жедай, акьалтзавай несилди абурулай чешне къачудай.
+Музейдин залра чун СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин культурадин Управлениедин начальник, Дагъустандин халкьдин шаир Майрудин Бабахановахъ галаз къекъвена. Алкьвадрал ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН уьмуьрдикай, илимдин яратмишунрин рекьикай ва экспозицийрин ядигаррикай итижлу суьгьбет ча�� музейдин директор, Гьасанэфендидин неве, тежрибалу муаллим Гьуьсейн Гьуьсейнова авуна. Къейдин, музейда гегьенш, экуь 5 зал ава (менфятлу майдан – 500 кв. м.). Сифте залда Гьасанэфендидин еке суьрет ва Къуръан, илимдин ктабар, кагъазар, автографар ава. Кьвед лагьай залда асул гьисабдай алимдин машгьур ктабханадикай, яратмишунрикай малуматар гузва. Адан девлетлу ктабхана, гьайиф хьи, гьеле жагъанвач. Пуд лагьай залда Гьасанэфендидин машгьур бубайризни невейриз талукь малуматарни ядигарар къалурзава. Вад лагьай залда Алкьвадрин хуьруьн тарих ава: этнографиядин, культурадин, халкьдин гъилин-тупӀун сеняткарвилерин чешнеяр, кӀвалин къаб-къажах, милли музыкадин алатар ва икӀ мад. Гьуьсейн муаллимди чаз чӀехи алимдикай ва адан хтулрикай – машгьур стхаяр тир РСФСРДИН искусствойрин лайихлу деятель, Дагъустандин «Хочбар» тӀвар алай сад лагьай операдин автор, республикада пешекар музыкадин искусстводин бине кутур Готфрид Гьасановакай ва адан стха, технический илимрин доктор, дяведин гимийрин атомный двигателрин-реакторрин кьилин конструктор, СССР-ДИН Социалимдин Зегьметдин Игит Генрих Гьасановакай, талукь тир материалар къалуриз, маналу суьгьбетар авуна. Музейдин къешенгдиз туькӀуьрнавай экспозицийра ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН ва адан машгьур невейринни хизанрин итижлу гзаф шикиларни документар, ктабар ва хсуси шейэр ава. Чи дикъет иллаки алимдин тухумдин тарцел (родословная), гъилин хатӀарин куьгьне ктабрал, алимди 1908-йисан 28-февралдиз кхьена несилриз тунвай весидал, кхьинардай столдал ва бязи маса ядигаррал желб хьана. ЧӀехи алимдин ирс гьеле тамамдиз кӀватӀ хъийиз ва адан яратмишунар лезги, урус чӀаларал хайи халкьдив агакьариз хьанвач. Алай вахтунда музейдин къуллугъчийри ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН шейэр-ядигарар вичин ватанда ам алакъада аваз хьайи Ахцегьай, Шамхалдай, Согратлдай, Гимридай, Вини Ярагъдай, Буйнакскдай, Махачкъаладай, Дербентдай жагъур хъийизва. Алимарни пешекарар адан яратмишунар раиж авунал алахънава. ИкӀ, И.Р.Насырован, А.А.Гьусейнован, А.К.Аликберован, Ш.Ш.Шихалиеван, Н.А. Абдулгьамидован алахъунралди ва РД-ДИН лайихлу муаллим М.А.Абдулкеримован тӀварунихъ галай мергьематлувилин «Просвещение» Фондунин куьмекдалди араб чӀалай урус чӀалаз «Диванал-Мамнун» таржума авуна чапнава. Исятда абур юриспруденциядинни философиядин манадин «Джираб АЛ-МАМНУН» ктаб таржума авуна акъудунал алахънава. Алкьвадар ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН 1908-йисан 28-февралдиз кхьена тур веси кӀелин. «За жуван рухвайриз, стхайриз, мукьва-кьилийриз, зи дустариз кӀанивилелди ва сад-садав туькӀвенваз, меслятдалди яшамиш хьун веси ийизва. Куьне куьн къизмиш къугъунривай, явавиликайни чӀуру рекье хьуникай, пиянискавиликай ва пис вири крарикай хуьх. Жув илимдиз ва я халкьдиз хийирлу крариз бахш ая. Ялтахвалзавайбурун гъилиз темен гудайдалай жуван гъил атӀана галудун хъсан я. Куьн квехъ галаз дуствиле яшамиш хьухь, пис ксарихъ галаз алакъаяр хвемир. Жуван девирдин инсанрихъ галаз кӀвач-кӀвачеваз виликди вач. Гьамиша гъакъикъивилин, дуьзвилин рехъ яхъ». Музейдин залра къекъвена, адан надир экспозицийрихъни экспонатрихъ галаз мукьувай таниш хьайидалай кьулухъ чаз музей арадал атунин тарихдикай ва Алкьвадар ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН уьмуьрдинни яратмишунин рекьикай чирвилер артухариз кӀан хьана. Ахьтин мумкинвал чна чи газет кӀелзавайбурузни гузва, буюр.
+РДДИН ва РФ-ДИН лайихлу муаллим, хъсан краевед ва тешкилатчи, школада тарихдин, географиядинни краеведениедин музейдин руководитель Нурият Алкьвадарскаяди гьеле алатай асирдин 70-йисарилай, ният-къаст хуьре вичин машгьур чӀехи буба Алкьвадар ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН музей тешкилун яз, яргъал йисара адан уьмуьрдинни яратмишунрин рекьикай материалар кӀватӀзавай. Гуьгъуьнай и кардиз алимдин хайи хтул Гьуьсейнов Нажмудин муаллимди къуват гана. Амма СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин виликан руководстводи Алкьвадрин хуьре музей эцигун патал чилин участок чара авунач. Гуьгъуьнай, 2008-йисуз, райондин кьиле Имам Яралиев акъвазайла и кардиз рехъ гана. Алимдин неве, РАН-ДИН зурба философ-академик Абдусалам Гьуьсейновахъ галаз меслятдалди Имам Музамудиновича музей патал чил тайинарна ва ам эцигунин вири харжиярни касди вичин хивез къачуна. Са йисалай, 2009-йисан 26-сентябрдиз, Алкьвадрал кьетӀен суварин гьалара ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН музей ачухна. Гьакъикатда лагьайтӀа, им райондин цӀийи регьбердин патай хайи халкьдиз эдеб-ахлакьдинни ватанпересвилин сифте савкьат тир кьетӀен кӀвалах хьана. Алкьвадар ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН музей хуьрерин адетдин музейрилай а кардалди тафаватлу я хьи, ина тарихдин надир документрин куьмекдалди инсанриз чи къадим халкьдин агалкьунрикай, баркаллу бубайрин илимдарвилинни медениятлувилин дережадикай, ХIХ-ХХ асиррин алимрикай дуьз ва итижлу малуматар жагъизва. Уьлкведин кьуд патай инсанар къвез, абуру музейдиз йизвай итижди, гузвай къиметди и кардин ва гьа са вахтунда ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН илимдин яратмишунрин важиблувилин гьакъиндай шагьидвалзава. ЧӀехи алимдин музей маналу цӀийи-цӀийи экспонатралди девлетлу ийизвай, хуьзвай, мугьманар хушдиз кьабулиз абур экспозицийрихъни ядигаррихъ галаз танишарзавай ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН лайихлу неве, музейдин дегиш тежер директор Гьуьсейнов Гьуьсейн муаллим пара кьадар сагърай!
+Алимдин уьмуьрдинни яратмишунрин рекьикай.
+Гележегда вичикай зурба алим ва общественный деятель хьайи Гьасан 1934-йисуз Авар округдин Балакани хуьре дидедиз хьана. Ина адан диде-буба (хайи хуьре медресе ачухна тарсар гузвай Алкьвадар АБДУЛЛАГЬ-ЭФЕНДИ ва адан уьмуьрдин юлдаш Ярагъ Мегьамедан руш Гьавсат. Вичин бубадивай чирвилер къачунвай ам вичин вахтунда Дагъустанда лап илимлу дишегьлийрикай сад тир) Куьредай чпин муаллим Ярагъ Мегьамедахъ галаз ат��на яшамиш жезвай. 1838-йисуз, Ярагъ Мегьамед рагьметдиз фейидалай кьулухъ, абур чпин хайи хуьр Алкьвадрал хтана. Буба АБДУЛЛАГЬ-ЭФЕНДИДИ 1938-1939-йисара Алкьвадрал медресе эцигна, ана тарсар гуз хьана. ТӀебии зигьин авай Гьасана цӀуд йисуз кӀелиз, ана бубадивай араб чӀал, Къуръан, тафсир, гьадисар, логика, теория, диспут, риторика, юриспруденция, метрика, математика чириз, гьам диндин ва гьамни светский дурумлу чирвилер къачуна. Вичин чирвилер тамамвилихъ агакьарун патал 1848-1956-йисара ада вичин халу ИСМАИЛ-ЭФЕНДИ Ярагъидин, Ахцегьа Мирза-Али къазидин гъилик диндин ва тӀебии илимар кӀелна, араб, туьрк фарс чӀалар чир хъувуна. 1856-йисуз Юхвари Ярагъдал хтана, Куьреда са шумуд йисуз Юсуф хандин резиденцияда секретарвиле ва муаллимвиле, гуьгъуьнай 12 йисуз Кьиблепатан Дагъустандин наибвиле къуллугъна. Вичиз Мамнун (чӀехи рикӀ авайди) тахалус къачур Алкьвадар ГЬАСАН-ЭФЕНДИ зурба алим хьиз, хъсан шаирни тир. Ада вичин эсерар лезги, араб, туьрк чӀаларал кхьизвай. ХХ асирдин сифте йисара басмадай акъатай илимдинни эдебиятдин (литературадин) эсеррин "Асари Дагъустан" (1903, 1929), "Джираб АЛ-МАМНУН" (1912) ва "Диван АЛМАМНУН" (1913) ктабри алим къецепатан уьлквейрани машгьурна. Демократвилин фикиррал алай алимдивай Дагъустанда 1877-йисан халкьдин бунтарикайни хкечӀиз хьанач. 1879-йисуз гьа бунтарин иштиракчийрихъ галаз ам Тамбовдин губерниядин Спасск шегьердиз суьргуьнзава. 1883-йисуз амнистиядик акатна жазадикай азад хъхьай алим хайи хуьруьз хтана, вичи кӀелай бубадин медресе кардик кухтазва. Диндинбурулай алава, тарих, математика, физика, астрономия, география хьтин илимар дериндай чирзавай Алкьвадрин медресе а макъамда Дагъустандани, Азербайжандани машгьур хьана. Лезги халкьдин, вири Дагъустандин тарих, литература ва культура вилик тухуник еке пай кутур алим Алкьвадар Гьасанэфенди 1910-йисуз кечмиш хьана, ам Алкьвадрин сурара кучуднава.
+(Абдурагьман Исмаилов яна кьейидалай инихъ 115 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз)
+Низам ШАГЬБАНОВ, Шихмурад ШИХМУРАДОВ Ислягьвилелди, дуствилелди санал яшамиш жедай, истисмарун авачир, гьахълувили, адалатлувили агъавалзавай гьахълу общество туькӀуьрун виш йисаралди дуьньядин зегьметчи халкьарин эрзиман мурад тир. И кар патал гзаф кьадар дирибаш рухваяр женгиникни экечӀна. Ялавлу инкъилабчияр чи лезги чилини тӀимил ганач. Абдурагьман Феталиевич Исмаилов абурукай сад тир.
+А.Исмаилов 1899-йисуз (бязибуру - 1898, масабуру 1893-йисуз лугьузва) Самурдин округдин (гила Ахцегь райондин) Балуджа хуьре, кеспи ийиз, шегьерриз физ-хквезвай лежбердин хизанда дидедиз хьана. Гада ирид йиса авайла, буба рагьметдиз фена. Хуьруьнви Желил Бабаева ам вичи тарсар гузвай, Ахцегьа кардик квай урус мектебдик кутуна. Жавандин кьатӀунар арадал атуниз Желилан хва Ширин Бабаева - Бакудин пролетариатдин гьерекатдин активный иштиракчиди екез таъсирна. Ахцегьа мектеб акь��лтӀарай дагъви гада Темир-Хан-Шурадин реальный училищедик экечӀзава. Ина кӀелуни ва яшамиш хьуни жегьил инкъилабдин женгиник экечӀунал гъана. 1916-йисуз, конкурсдин имтигьанар лап хъсандиз вахкай Абдурагьманакай Москвадин кьилин коммерческий училищедин студент жезва. Ана Гьарун Саидовани кӀелзавай. Абур кӀеви дустар хьана. А.Исмаилова ана студентрин революционный гьерекатра активнидаказ иштиракзава, марксистский кружокриз физ, махсус литературадихъ галаз таниш жезва. Амма Москвада ам яргъалди амукьнач: инкъилабдин гьерекатра иштиракзава лугьуз, ам училищедай акъудна. Маса студентар хьиз, амни Дагъустандиз хтуниз мажбур хьана. Сифте - ТЕМИР-ХАНШУРАДА, ахпа Порт-Петровскда А. Исмаилова революционный кӀвалах тухун давамарна.
+1970-йисан май У. Буйнакскийди кьил кутуналди ва А. Исмаилова активвилелди иштиракуналди, Темир-Хан-Шурада Дагъустандин просветительно-агитационный бюро тешкилна. Октябрдин инкъилабдин вакъиайра Абдурагьмана активнидаказ иштиракна. 1918-йисан 2-майдиз областдин центр тир Темир-Хан-Шурада Советрин гьукум малумарна. Дагъустандин областдин Военно революционный комитетдик У. Буйнакский, Д. Коркмасов, М. Дахадаев, А. Исмаилов ва маса женгчияр акатна. 8-майдиз и шегьерда большевикрин организация тешкилна, адан председателвиле, гъавурдик квай, тежрибалу партработник хьуниз килигна, А.Исмаилов хкяна. Гьа са вахтунда ам ВРК-ДИН суьрсетдин рекьяй отделдин заведующийни тир.
+Майдиз Дагъустандин азад хъувунвай шегьеррани хуьрера Советриз коммунистар хкягъунив эгечӀна. Коммунистрин фракциядин патай Темир-Хан-Шурадин Советдиз 1918-йисан 16-июндиз А. Исмаилов хкяна. Областда социализмдал элячӀунин сифте кӀвалахар кьиле тухудайла, лежберриз недай суьрсет пайдайла, контрреволюциядин аксина къуватар кӀватӀдайла, ада активвилелди иштиракиз хьана. 1918-йисан сентябрдиз Дагъустанда Советрин гьукум вахтуналди кӀватна. Партийный ва советрин работникар, гьа жергедай яз Абдурагьманни чинеба кӀвалах тухунал элячӀна. Сентябрдиз ам чинеба хуьруьз хтана, мукьвабурухъ, хуьруьнвийрихъ галаз суьгьбетарна. Анай ам чпин хуьруьнвияр яшамиш жезвай Шекидиз фена. Идалай гуьгъуьниз Порт-Петровскдиз хтана. Деникинан ва Англиядинни Франциядин гъилибанар тир меньшевикри - Георгий Бичераховани адан стха Лазара 2018-йисуз Терекдал мятеж къарагъарна. 2-сентябрдиз бичераховчийри 100 кас коммунистар кьуна (абурун арада Абдурагьманни авай) ва абур Порт-Петровскдин дустагъдай гимида аваз Закаспийский крайдиз акъудна, са пай - Красноводскдин, муькуьбур Ашхабаддин дустагъра туна. А.Исмаиловни иниз гъана. Фялейрин истемишунрин басрухдикди женгчияр дустагъдай эсеррин милициядин гуьзчивилик аххъайна. Абуру большевикрихъ галаз алакъа туькӀуьрна ва Советрин власть патал женгиник экечӀ хъувуна. Инкъилабчияр мад зиндандиз хъивегьна. И сеферда абур азад хъувун патал Бакудин фялеяр экъечӀна. 1919-йисан апрелдиз Исмаилов Дагъустандиз хтана ва чинебан кӀвалах тухунив эгечӀна. Им Англиядин вагьшийри Дагъустанда пехъивалзавай, инкъилабчияр кьаз, дустагъриз вегьезвай вахт тир. Дагвоенревкомди виридалайни жегьил Абдурагьман Исмаиловал лап жавабдар кӀвалах тапшурмишзава: Чирюртдани Хасавюртдин округда контрреволюционный дестеяр терг авун, азад хъувунвай районра цӀийи гьукумдин органар арадал гъун, Порт-Петровск Чирюртдихъ, Хасавюртдихъ, Грозныйдихъ ва кеферпатан маса районрихъ галаз алакъалу ийизвай ракьун рекьинни телеграфдин линияр гуьнгуьна хтун. 1919-йисан сифте кьилера А. Исмаилова Дагълух (Горский) гьукуматдиз акси яракьлу восстанидиз гьазурвал акунин кӀвалахра иштиракзава. Ам чинебан обкомдик кутунвай. Восстание дигмиш хьанвай. Амма 13-майдиз Темир-Хан-Шурада чинебан обком кӀватӀ хьанвайла, адан членар, гьа жергедай яз, У.Буйнакский, А.Исмаилов ва масабур кьуна. Халкь къарагъунихъай кичӀе хьайи Дагълух гьукуматди 19-майдиз абур Петровскдиз тухвана ва деникинчийрин гъиле туна. Са шумудра алахъунар авунатӀани, обкомдин членар азад хъийиз хьанач. Кьунвай вири большевикар военно-шариатдин суддиз вугана. 13-июлдиз и судди 13 большевикдиз кар атӀана, абурукай вад касдиз - У. Буйнакскийдиз, А. Исмаиловаз, С. Абдулгьалимоваз, М.Алиогълидиз ва А. Магомаогълидиз кьиникьин жаза гана. Августдин йифиз абур бронепоездда аваз Чирюрт галай патахъ тухвана. Темиргое станциядал агакьдалди поезд акъвазарна, адай къандалар алай большевикар авудна. Белогвардиядин офицерри абур инсафсузвилелди гуьллеламишна. ИкӀ, 1919-йисан 16-августдиз Дагъларин уьлкве, халкь ялавлу инкъилабчийрикай магьрум хьана. Чпин куьруь уьмуьр абуру зегьметчи халкь, адан хушбахтлу гележег патал бахшна. Дагъларин уьлкведин меркезда абурун къаматар буьруьнжда эбеди авунва. А. Исмаилован тӀварунихъ Махачкъалада са куьче ягъунин патахъай рахаз шумуд йисар я. Гьеле 2004-йисан 8-июлдиз шегьердин администрацияди 1166-нумрадин къарар акъудна А.Исмаилован тӀварунихъ куьче ягъунин ва анал мемориалдин кьул алкӀурунин патахъай. Амма и къарар гилалди кьилиз акъуднавач, гуя 1-Махачкъалада адан тӀварунихъ галай куьче авазва лугьуз. Ам куьче туш, анжах са 70 метр алай гьакӀан кӀакӀ я. Ана плита эцигиз жедай я чкани авач, а кӀакӀ вични амукь тавун мумкин я. Меркездин са цӀийи микрорайонда кутугай куьче хкяна, ам А.Исмаилован тӀварунихъ яна, кьулни алкӀурдай вахт фадлай алукьнава. Талукь ксар, хуьруьнвияр депутатар, КПРФ-ДИН реском и кардин гуьгъуьна хьун буржарикай я.
+40 йисуз аялриз тербия гуз…
+Муаллим, халкьдин арада кьетӀен гьуьрмет авай пеше я. Ам акьалтзавай несилдиз чирвал, акьул, обществода тухудай къайда, культура чирдай пешейрикай сад я. Жуван хизанда авай 2-3 аялдиз бязи вахтара дуьз тербия гуз, абур вердишариз жезвач. Муаллимди классда гьар жуьре къилихар авай 15-20 аялдиз кӀелиз-кхьиз чирзава, гьар са аялдихъ галаз рахадай жуьре жагъурзава, дуьз рекьер къалурзава. Ихьтин муаллимри коллективдин, диде-бубайрин арада гьуьрметни къазанмишзава. Муаллим аялдикай гележег патал менфятлу, хийирлу, вафалу кас арадал гъизвай устӀар я. Гьа ихьтинбурукай сад чи райондин Луткунрин хуьруьн М. Мамеджанован тӀварунихъ галай юкьван школадин сифтегьан классрин муаллим Гьамзаева Жасмина Гьамзабеговна я. Ам 1966-йисуз Луткунрин хуьре дидедиз хьана. Хайи хуьруьн школа хъсан къиметралди куьтягьай руш 1984-йисуз ДГУ-ДИН къецепатан чӀаларин факультетдик экечӀна. 1987-йисалай эгечӀна ада хайи хуьруьн школада сифте къецепатан чӀаларин ва ахпа сифтегьан классрин муаллимвиле кӀвалахиз эгечӀна. Гьамзабековрин хизан Луткунрин хуьре тӀвар-ван авай, халкьдин арада гьуьрмет къазанмишнавайбурукай сад я. Жасмина муаллимдин буба Гьамзабегов Гьамзабег духтур кар алакьдай, вирибурун дердиникай хабар кьадай, регьимлу кас тир. Адаз вичин чӀехи рушани духтурвилин пеше хкяна кӀанзавай. Амма адан пуд рушани – Жасминади, Имбияди ва Гуьлсуьради гележегдин пеше яз муаллимвал хкяна. Абуру пудани хайи хуьруьн школада кӀвалахзава. Адан диде Эсли бадеди рикӀел хкизвайвал, Жасминадиз гъвечӀи чӀавалай аялар гзаф кӀандай. Тежрибалу, 40 йисав агакьна кӀвалахдин стаж авай Жасмина Гьамзабеговна школада кӀвенкӀвечи муаллимрикай сад я. Тарсарилай гуьгъуьниз, галат тахьана, ада аялрин диде-бубайрихъ галаз сих алакъаяр тайинарзава, зайиф аялрихъ галаз кьилди тарсар тухузва. Ада тербия гузвай аялрин кӀелунра хъсан нетижаярни къазанмишзава. Садазни сир туш хьи, чӀехи классра кӀвалахзавай муаллимриз аялдиз гъвечӀи классра гьи муаллимди тарс ганвайди ятӀа, гьасятда чир жеда. Жасмина муаллимдин аяларни гьа икӀ чир жеда: ацукьун-къарагъунилай, гъилин хатӀарилай, кӀелунра-агалкьунрилай. Гьелбетда адал гьалтзавай аялар вири хъсан къилихар, хесетар кваз мектебдиз къвезвайбур туш. Вири муаллимдин галатун тийижиз чӀугвазвай зегьметдин нетижа я. Жасмина муаллимдин тарсарин тафаватлувал ам я хьи, гьар са тарсунай аялриз ганвай темадин абур гъавурда аваз кӀвалериз хъфизва, гьар са цӀийи тема патал аквадай пособияр ишлемишзава, алай аямдин технический такьатрикай, компьютеррикай, интернетдикай менфят къачузва. За Жасмина муаллимдивай вичин пешедикай кьве гаф лугьун тӀалабна. Ингье ада вуч лагьанатӀа:
+– Гзафбуру лугьузва: муаллимвилин кӀвалах гьа са жуьрединди, икрагь жедайди я. Ахьтинбур ягъалмиш я. Эгер гьар са тарс, классдилай къеце тухузвай мярекатар, ахтармишзавай дафтарар ва маса кӀвалахар фикирда кьуртӀа, муаллимвал садрани кагьул жедай пеше туш. Заз гьамиша аялри кьетӀен шадвал гъизва, зани адакай лезет хкудзава. Гьар са аялдиз хъсан чирвилер гуз алахъунилай гъейри, зун абурукай акьуллу, Ватандиз, хуьруьз, хизандиз вафалу инсанар хкатун патални чалишмиш жезва. Чи г��лежег тир аялрикай хъсан пешекарар, камаллу инсанар хкатун зи кьилин мурад я. Амма са карди зи рикӀик къалабулух кутазва. КӀЕЛ-КХЬИН авачир къадим заманайра инсанри кӀвалахал, мелера, никӀера, межлисра ва кимерал чпиз акуртакурдакай суьгьбетардай, махар, къаравилияр ахъайдай. Амма алай вахтунда жуван хайи чӀалай чирвилер къачунин гьал хъсанди туш. Аялрин бахчайра кӀел-кхьин урус чӀалал чирзава, мектебра рахунар хайи чӀалал тӀимил жезва. Къейд ийин, виликдай хьиз амач, алай вахтунда мектебра хайи чӀалаз гзаф фикир гузва. КӀелунрин планар туькӀуьрна, аялриз гьар са классда хайи чӀалаз ва литературадиз сятер чара авунва. Амма гьайиф къведай кар ам я хьи, са бязи диде-бубайри чпин аялриз хайи чӀал гележегда герек къвезвайди туш, аялриз ам кӀелиз четин я лугьуз, хайи чӀалан тарсуникай кьил баштанзава. И карди зи рикӀиз пис таъсирзава. Чна техвейтӀа, чи чӀал маса садани хуьдач… Гьуьрметлу Жасмина Гьамзабеговна. Квехъ чандин сагъвал, рикӀин шадвал, мадни еке агалкьунар ва муаллимвилин дережа хкаж хьун чи мурад я.
+Аялриз тербия гуна диде-бубайрин ягъалмишвилер
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Тербиядив эгечӀунин жуьре аялдин яшдилай аслу я. И макъалада чун аялриз тербия гуна диде-бубайри виридалайни гзаф ахъайзавай гъалатӀрал акъвазда.
+Чна ихьтин инсафсузди чӀехи ийизвайни?
+Жаванвилин яш гьам жаван вич ва гьам адан вири хизан патални четин девир я. Жаванвилин кризисдин кьилин месэла аял диде-бубадивай психологиядин рекьяй чара авун я. Физиологиядин процессрин таъсирдик аялар жаванвилин яшда инсафсузбур ва хизанрихъ галаз алакъайра эхи ийиз тежедайбур жезва. Бязи вахтара диде-бубаяр чеб жавандин акунар ва гьатта ни, адан низам хуш туширдан фикирдал къвезва. Къейд ийин, жаванвилин яшда авай аялрик фад хкӀада ва абур бейкеф жеда. Гьа са вахтунда винелай абур инсафсуз бунтчийриз ухшамиш жеда. Гзаф диде-бубайри и дегишвилер пис патахъай кьатӀуда: «Чаз ам чир хъжезмач! Чна вуж чӀехи авунва?» Нетижаяр хкудиз тади къачумир ва жуван аял кӀан хьун ва адан тереф хуьн давамара. И бунтунихъ эхир авайди я.
+Ада са затӀни гьисаба кьазвач!
+Бязи вахтара жаван кӀеви цал хьиз аквада. Амма ина рак жагъурна кӀани чкадал диде-бубайри аял мукьвал-мукьвал элкъуьрна кьазва. Абуру а кар рикӀелай ракъурзава хьи, им жаванвилин яшда аял вич патал четин гьаларай экъечӀиз куьмекзавай ва вичин жуьреда ам хуьзвай механизм я. Жаванди вич квекай хуьзватӀа, гьадан гъавурда хьуни гьа и рак жагъурдай ва аялдихъ галаз дуьз алакъаяр тайинардай мукинвал гуда.
+Чими гуьлуьтар алукӀ, тахьайтӀа ваз мекьи жеда. Гьиниз фена? Вуна гьеле хапӀа тӀуьна бегьемарнавач!
+ТӀебиатди диде-бубайрин ва аялрин арада авай мензил артухарун патал кӀвалахзава. Амма бязи вахтара гьамни къуватсузди жезва. ДИДЕ-БУБАЙРИ а кар кьатӀузвач хьи, чпин къайгъударвал явашяваш хаталу гиперкъаюмвилиз элкъвезва. И вахтунда абуру аялриз гьар жуьре къадагъаяр эцигда, абурал къадарсуз еке гуьзчивалда. Аялдихъ вичин къарарар кьабулдай ихтиярни амукьдач. «И кар за кьилиз акъудайтӀа хъсан я, тахьайтӀа вуна мад са гьихьтин ятӀани аламатар къалурда» – ингье гьа икӀ диде-бубайри чпин гададин ва я рушан гьакъиндай «къайгъударвал» чӀугвазва. Нетижада хсуси къуватрихъ аялдин инанмишвал квахьзава. Ихьтин гьалара жавандилай аслу туширвал (автономия) къазанмишиз алакьдач. И кардикди гадайрикай ва я рушарикай гьеле яргъал вахтуналди аслу туширбур жедач. Жаванвилин кризисди аял гзаф вахтара чӀехи хьайила, психикадин азаррал, месела, невроздал гъида.
+Гаджетра аял сергьятламишун хийирлу я, амма кӀеви истемишунралди (ультиматумдалди) ваъ. Сад лагьайди, жавандин дикъет са машгъулатдилай масадал дуьздаказ желбун важиблу я. «Компьютер энгел тавуна хкудур» буйругъдин чкадал «Чаз вун вад декьикьадилай герек я. И вахтунда вавай кӀвалахар бегьемариз ва компьютер хкудиз жеда» гафар лугьун хъсан я. Кьвед лагьайди, ял ягъунин альтернатива галачиз гаджетра сергьятар эцигун анжах гьуьжетрал бегьем жеда. Гьавиляй бубадин «Интернетда ацукьай кьван бес я!» ва «Ша, футбол къугъваз фин!» гафарин арада авай тафатлувал гьисс авун кутугнава.
+Абурухъ галаз алакъаяр акъвазара – ви «дустар» чаз бегенмиш туш!
+ДИДЕ-БУБАЙРИЗ чпин аялар гьикьван хъсан чир хьайитӀани, абурувай аялрин патахъай са нихъ галаз ятӀани дуствал кутӀунин ва я кутӀун тавунин месэла гьялиз жедач. Жаванди дустар вичин хушуналди хкязава. Гьелбетда, татуировка алай гадади дидебуба шаклу авун мумкин я. Гзаф дуьшуьшра и кардихъ бинени ава, амма жува-жув хвена туьнт рахунрикай къекъечӀна кӀанда. Аялдин дустар ачухдаказ кьабул тавуни ада абур квекай чуьнуьхунал гъида. Гьавиляй азаддаказ тухузвай суьгьбетда куь аялдиз вичин дустар квелди бегенмиш ятӀа чирна кӀанда. Эгер гьакъикъатдани абурун пис таъсирдин къурхуллувал аватӀа, идакай аялдиз гъвурда акьадай тегьерда суьгьбетун лазим я.
+Ваз соцсетра вуч кхьизватӀа къалура кван!
+«Вахъ закай чуьнуьхдай затӀ авазвани?»– ихьтин ва и жуьредин маса суалри жавандин автономиядихъ (аслу туширвилихъ) алахъун къурхуллувилик кутазва. Эгер хизанда чарадан сенгерриз гьуьрметзавачтӀа, аял гележегда, мумкин я, асул кьве месэладал расалмиш жеда. Сад лагьайди, ам вичин патав гвайбурун хсуси мензилриз (пространстводиз) гьахьиз эгечӀда. Идани жавандиз я кӀвалахдал, я хсуси уьмуьрда инсанрихъ галаз дуьзгуьн алакъаяр тайинардай мумкинвал гудач. Кьвед лагьайди, адалай вичин хсуси итижар хуьз алакьдач. Идакай лагьайтӀа, чпихъ намус авачир инсанри гьасятда менфят къачуда.
+Ингье килиг – бубадин куртка видалай ужузди я! Вуна лагьайтӀа, чаз сагърай лугьузвач!
+Пул ва сагърай лугьун са терездал эцигун герек авай кар туш. Гьеле лап аял вахтарилай мукьва - кьилийрин арада матери��льный шейэрин ва рафтарвилерин къиметдин чаравал хьана кӀанда. Амма чӀехи жердавай аялди пулдиз ийизвай итиж къвердавай хкаж жез эгечӀзава. Гила адаз ширинлухар ва цӀийи конструктор ваъ, диде-буба гъавурда авачир са гьихьтин ятӀани вичин игьтияжар патал нагъд пул герек я. Нетижада бязи диде-бубайри чпи модада авай кроссовкайрихъ ва цӀийи жуьредин джинсрихъ гьикьван пул ганатӀа гьисабиз аялдик тахсирар кутазва. Идан чкадал абуру аял финансрин патахъай хизанда авай гьаларин ва халис рафтарвилер (алакъаяр) пулдилай аслу туширдан гъавурда тун лазим тир: «Чавай вав икьван пул вугуз жедач, вучиз лагьайтӀа чна ам кӀвалер ремонт авун патал кӀватӀзава», «Вавай жуван рушаз гьелелиг ихьтин багьа савкьват пишкешиз жедач, хата авач, виридалайни къиметлуди – им дикъет я эхир».
+Икьван галат авун патал вуна вуч авуна? Им адетдин темпелвал я!
+Хейлин диде-бубайри кьатӀузвайвал, абурун чӀехи жезвай аялар лап темпелбур жезва. Амма жавандик тахсирар кутаз тади къачумир: «Вакай лап темпел хьанва! Вун йикъан кьиляй - кьилиз гаджетра ацукьнава ва гьавиляй галатзава!».
+Жаванвилин яшда темпелвал физиологиядихъ галаз алакъалу я. Аялрихъ чеб регьятдиз яб акал тавун ва темпелвал хьиз кьабулиз жезвай психикадин кьуд азар ава. Кар ана ава хьи, аял йисан вахтунда 12 сантиметрдин чӀехи хьун мумкин я ва беденда фад дегишвилер кьиле физвайвиляй къурулушрин – гормональный, рикӀинни дамаррин, нервийрин саналди тир кӀвалах къайдадикай хкатзава. Нетижада физический гьални гьар жуьрединди жезва: жаванди гагь сятералди футбол къугъвазва, гагь къуватсуз гьалда аваз ам тамам юкъуз дивандал къаткизва. Бес ихьтин дуьшуьшда вуч ийин? Психологди жавандин игьтияжрив гъавурда аваз эгечӀун теклифзава. Эгер аялдихъ ихьтин гьалар гьамиша аватӀа ва адахъ активвал аквазвачтӀа, мумкин я, жавандихъ суствал (апатия) пайда хьанва ва ам психологдиз къалурна кӀанда. «Вун яргъан хьиз вучиз гьамиша дивандал ала?» лагьана жуван наразивал къалурна виже къведач.
+Хайи йикъаз гьазур жезвани? Захъ давление хкаж хьайитӀа, ахпа вуч ийида?
+Жаванар патал таяр-туьшерихъ галаз алакъаяр гзаф важиблу я. Амма бязи диде-бубайри фикирда : «Хайи диде дустарилай багьа я! Ам кӀвале амукьайтӀа хъсан я». ДИДЕ-БУБАЙРИН бязи гафари жавандихъ тахсирдин гьисс арадал гъизва. Абуру чпин сагъламвилин ва уьмуьрдин патахъай жавабдарвал жавандин къуьнерал вегьизва. Гележегда ихьтин аялар куь гуьзетзава? Са себебни авачир дерин тахсирвилин гьиссди ва, мумкин я, социофобияди (диде-бубайри ихьтин гафар лугьуз хьайитӀа: «Вун аниз фин тавуртӀа хъсан я, тахьайтӀа вуна ана са кутуг тавур гаф лугьуда – гадаярни вал хъуьреда»).
+Эгер вун лап геж хтайтӀа, закай бейкеф жемир!
+Эгер къадарсуз чеб чпин къайгъуда авай диде-бубайри аялриз юлдашрихъ галаз дуствилин алакъаяр хуьдай ихтияр гузвачтӀа, къалабулух квайбурун фикирдиз аялдин кьилел а��ун мумкин тир бедбахтвилин дуьшуьшар къвезва. ДИДЕ-БУБАЙРИН къалабулухдин гъавурда акьазва, амма гьа и гафар масакӀа лагьанайтӀани жедай. «За ваз ихтибарзава. Ваз – аферин. Амма вун нянихъ гуьруьшмиш жезвай бязи ксариз за ихтибарзавач». Куьн аялдихъ галаз ам физвай чкайрикай квез хабар гунин патахъай меслят хьухь.
+Эгер сигаретар чӀугвазваз акуртӀа, за ви сив къазунда!
+Бязи диде-бубаяр жаванрикай чӀуру хесетар кичӀерар кутадай гафаралди хкудиз чалишмиш жеда: «Эгер сигаретар чӀугвазваз акуртӀа, за ви сив къазунда!», «Эгер сигарет гъиле кьуртӀа, за ви тупӀар алчударна акъудда!». И гафар ван хьайидаз кичӀе жедайбур ва векъибур я. ДИДЕ-БУБАЙРИВАЙ ихьтин къурхуяр кьилиз акъудиз жедани? Аллагьдиз шукур, чӀехи паюнивай ваъ. ГъвечӀи пай лагьайтӀа, яш тамам тахьанвайдан сагъламвилиз зиян гунай суддик акатда. Куь жаванди сигаретар чӀугвазвайди чир хьайила бес вуч ийин? Туьгьметар квачиз ва секиндаказ квез и кар ашкара тирди адаз хабар це. Жавандиз и кардал къадагъа алачирди ва ам чинебадаказ хуьн герек амачирди чир хьайила, ада ихтибарлу суьгьбетда квез вичи сигаретар чӀугунин себебрин гьакъиндай ахъаюн мумкин я. Абур гьар жуьрединбур, гьа жергедай яз манасузбурни жеда. Амма и себебрал хъуьруьнар авун герек авай кар туш. Сес хкаж тавуна абурун пис нетижайрикай таъкимар авун хъсан я…
+Ахцегь райондин Фиярин хуьряй тир старший прапорщик Магьир Рамазанов Жукован медалдиз лайихлу хьанва. И шабагьди аскердин жуьрэтлувал ва кьегьалвал лишанламишзава. Гьеле аял вахтарилай ада вичин Ватан хуьникай хияларзавай. Магьир ватанпересвилиз ва игитвилиз къимет гузвай хизанда чӀехи жезвай. Дагъустандин Кьил Сергей Меликова республикадин агьали, вич СВО кьиле тухузвай зонада женгинин везифаяр тамамардайла тафаватлу хьанвай старший прапорщик Магьир Рамазанован диде-бубадиз ихьтин хва тербияламишунай чухсагъул лагьана. Ингье са мисал. Магьиран подразделение душмандин артиллериядин къати ягъунрик акатна. Лап залан гьалара ада энгелвал авачиз савадлу къарарар кьабулна. Адан регьбервилик кваз аскерар душмандин къати цӀукай къутармишдай мумкинвал хьана. Магьир душмандин диверсияр кьиле тухузвай десте хатасуз авунин женгинани тафаватлу хьана ва адаз са шумуд шабагь гана. Идахъ галаз алакъалу яз Меликова аскердин бубадиз чар ракъурна. Ина ада жуьрэтлу ва гьакъисагъ хва тербияламишунай чухсагъул малумарзава. Политикди вичин чарче къейд авурвал, вири республикади Магьирал ДАМАХЗАВА.АДА Дагъустандин ивиррив вич чешнелудаказ эгечӀзавайвал малумарзава. Гьеле къадим заманайрилай чи республика кьегьал ва жуьрэтлу аскерралди магьшур тир. «Гьуьрметлу Межлум Бедрединович! Виче викӀегьвал ва кьегьалвал, ватанпересвал ва хкянавай кардиз вафалувал алакъалу ийизвай ихьтин вижевай хва буба патал лап виниз тир шабагь я. Инанмиш я хьи, Магьиран вилик вири рекьер ачух я. Ада Россиядиз вафалудаказ къуллугъ авунин рекьяй вичин аскервилин буржи гележегдани намуслудаказ кьилиз акъудда!»,– кхьизва чарче.
+Алай йисан 7-октябрдиз Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаева хуьрерин администрацийрин кьилерин ва ВУС-ДИН начальникрин иштираквал аваз призывдин комиссиядин гегьенш заседание кьиле тухвана. Адан кӀвалахда Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районрин саднавай военный комиссариатдин комиссар Рафик Мегьамедова иштиракна. Абдул-Керим Палчаева рикӀел хкайвал, 1-октябрдилай Россиядин Президент В.В. Путина зулун призывдин компания башламишнавайдакай малумарнава. Военный комиссариатдин къуллугъчийри призывдин эвелдилай кӀвалах кьиле тухузва. Райондин кьили вичин рахунра къейд авурвал, алай йисуз гатфарин призыв 100 процентдин тамамарнава. Райондай срочный къуллугъ тамамариз фенвай аскерри СВО-ДА иштиракзавач ва исятдани абур аниз рекье твадач. Военный комиссар Рафик Мегьамедова призывдин вахтунда кьиле тухузвай саналди тир кӀвалахдиз къимет гана ва ВУС-ДИН къуллугъчийриз таъсирлу куьмек гуниз эверна. Ада гьакӀ гьам призывникрихъ ва гьамни абурун диде-бубайрихъ галаз гъавурдик кутунин суьгьбетар кьиле тухунин теклиф гана. Сиягьрин (списокрин) актуализациядин ва гьар жуьре серенжемар кьиле тухунин гереквилин гьакъиндай вичин рахунра райондин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева лагьана. Заседанидин иштиракчияр армияда къуллугъ авуникай кьил къакъудзавай ксар авай чка тайинарунин рекьяй саналди тир серенжемар кьиле тухуниз талукь месэлайризни килигна. Заседанидин сергьятра аваз призыникрив хабарар агакьарзавай вахтунда ВУС-ДИН начальникрал ацалтзавай тӀал алай месэлаярни гьялна. Заседанидал гьакӀ агьалийри контракдай къуллугъ авунин, Дагъустандин «Каспий» тӀвар алай гуьгьуьллубурун батальондиз аскерар желбунин месэлайризни килигна. Рафик Мегьамедова отряддин аскерар хкязавай шартӀарикай ва абуруз гузвай кьезилвилерикай суьгьбетна. Заседанидин нетижаяр кьуналди, Абдул-Керим Палчаева адан иштиракчийрин дикъет саналди тир, са мураддихъ рекье тунвай, ведомствойрин уртах серенжемар кьиле тухунал желбна. Ада къейд авурвал, анжах гьа и жуьреда кӀвалахдив эгечӀуналди, ада рази жедай нетижаяр гуда.
+Ватан хуьн итимдин буржи я!
+14-октябрдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада залдавайбуруз пешекарвилин алатай суварар – алава образованиедин, хуьруьн майишатдин къуллугъчийрин Йикъар (8 ва 13-октябрь) ва гьакӀ алукьзавай рекьерин транспортдин къуллугъчийрин сувар (15-октябрь) мубаракна. Мурад абуруз чандин сагъвал ва кӀвалахдин рекье агалкьунар тирди къейдна. Ахпа трибунадихъ вичин заместитель Роберт Гьамзаеваз теклифна.– Малум тирвал, алай вахтунда райадминистрациядин кьилин къарарди�� бинедаллаз райондин вири идарайра инвентаризация кьиле тухузва. КьетӀен гуьзчивилик квай и кӀвалах тайинарнавай къайдада йисан эхирдалди бегьемарун истемишзава. Чи вилик квай кьвед лагьай лап важиблу месэла – им РФ-ДИНЬ Яракьлу Къуватрин жергейриз жегьилар желбун я. Зулун призывдин кӀвалах 1-октябрдилай эгечӀнава. Срочный къуллугъдиз 18-30 йисан яшарин жегьилриз эверзава. Чаз ганвай призывдин планар лап гъвечӀибур ятӀани, СП-РИН кьилер чпин везифайрив къайгъусузвилелди эгечӀунин нетижада (тайинарнавай йикъара абур чпин гадаярни галаз призывдин комиссиядал атун лазим я, къвезвач) гьелелиг кӀвалах лап зайифдиз тешкилнава. Им СВО-ДИЗ хьиз, хушуналди физвай хьтин кар туш, Гьукуматдин кьетӀи къанун-истемишун я. Са йисан вахтуналди армияда къуллугъзавай срочникар, квез чида хьи, СВО-ДИЗ тухузвач. Йис акуна-такуна акъатда. Ватан хуьн – им итимдин эвелимжи буржи я. Артухлама, хайи Ватандал душманри гьужумнавайла гъиле яракь аваз къарагъ тийидай итимар чи халкьдиз лайихлу туш, – алава хъувуна Роберт Гьамзаевича. Ахпа гаф райадминистрациядин экономикадин ва чилинни эменни-малдин хилен начальник Фариза Рашидовади къачуна. Ада къейд авурвал, гъилевай йисан январдилай инихъ районда чилин участокринни капитальни эцигунрин санлай 1971 объект регистрация авунва. Райондин идарайрал 2 миллионни 36 агъзур манат чилин, кьилди ксарал са миллионни 404 агъзур манат чилинни эменни-малдин буржар алама. Эхиримжи вахтунда 428 агъзур манат пул эменни-малдин бурж вахканва. Райадминистрациядин хуьруьн майишатдин хилен начальник Леонард Атлуева СП-РИН кьилери Росреестрда чилин участокрин ва ОКС-ДИН объектрай хсусиятдин ихтиярар регистрация авунин йисан планар кьилиз акъудзавай гьалдин гьакъиндай малумат авуна. Ам хуьрерин администрацийра хсуси майишатрин похозяйственный электронный ктабар (ЭПК) кутунин кӀвалахда авай нукьсанар арадай акъудунин месэладал акъвазна. Совещаниедал гьакӀ вахтвахтунда чпин хивевай налогар гунин, яшайишдин амукьаяр (ТБО) тухунай пул гунин, школаярни маса вири идараяр хъуьтӀуьн шартӀариз гьазур хьунин месэлаяр веревирдна, идарайрин котельнийра газдин тадаракрихъ галаз кӀвалахзавай къуллугъчияр 29-30-октябрдин йикъара Махачкъаладин курсариз фин герек тирди рикӀел хкана. Эхирдай райондин кьил Абдул-Керим Нажмудиновича райондин алава образованиедин идарайра, хуьруьн майишатдин хиле ва рекьер туькӀуьрунин карханада (ДЭП-4) яргъал йисара гьакъисагъвилелди къуллугъзавай са жерге ксариз (ветеринар Мегьамед Агьмедоваз, Алиянд Сулеймановаз, Гьажи Сулеймановаз, Мегьамедов Камалдиназ, музшколадин муаллимар тир Селимат Велиевадиз, Эльвира Мегьамедовадиз, Жамбулат Балабеговаз, Земфира Ибрагьимовадиз ва масабуруз) Ахцегь муниципалитетдин кьилин патай Гьуьрметдин грамотаяр гана. Совещание, веревирд авур месэлайрин нетижаяр кьуналди ва райондин регьберди СП-РИН кьилериз, идарайрин руководителриз ва пешекарриз талукь тир тапшуругъар гуналди куьтягьарна. Райондин юбилей кьетӀен сувар я. 2024-йисан 15-октябрдиз Докъузпара райондин агьалийри юбилейдин сувар – район тешкилайдилай инихъ 90 йис тамам хьун къейд ийида. Районди мугьманар чимидаказ, шад экъечӀунаралди ва дадлу тӀуьнралди къаршиламишда. Суварин концертдин мурад хайи чил агьалийриз кӀан авун, адан тарих ва география чириз алахъун, жуван ата-бубайрин ирсиниз гьуьрмет авун я. Дагъустандин кьуьлердайбурун «Каспий» тӀвар алай госансамблдин артистри ва вокалистри райондин мугьманар ва агьалияр патал чпин репертуардай тир виридалайни хъсан композицияр тамамарда.
+Лумуна АГЬМЕДОВА Пакаман хийирар, гьуьрметлу тамашачияр! Эфирда куьн патал важиблу хабарар гваз …. И гафар вирибуруз танишбур я ва абуру чи телевидениедин каналрай гьар юкъуз ван ийизва. Гьар жуьре каналрин хабаррин блокар ахтармишунин карда, лугьуз жеда хьи, малуматар агакьардай жуьре йис йисандавай итижлу ва журналистрин устадвал артух жезва. Асул кар алай, эфир кьиле тухузвай ихтибарлу кас, тамашачийриз таъсир ийидай жуьре хабарар агакьарзавай инсан яз гьисабзава. Амма виридан умуми къайда ихьтинди я: цӀийи хабарар малумардайла абур куьруьдаказ, атӀуз-атӀуз, тамашачийриз таъсир ийидайвал кӀелна кӀанзава. Гьа ихьтинбурукай сад Севрина Шамхалова я. Ада вичин чирвилериз, уьмуьрдин тежрибадиз, журналиствилин устадвилиз ва адан чӀалан девлетлувилиз килигна хабарар тамашачийрив агакьарзава. Дагъустандин агьалийриз Севрина гьеле фадлай таниш инсан я, гьикӀ лагьайтӀа абуруз адан передачаяр гьар юкъуз телевизордай аквазва. Ада РГВК-ДИН цӀийи хабаррин ведущийвиле кӀвалахиз цӀуд йисалай гзаф я. И мукьвара чна С.Шамхаловадихъ галаз адакай журналист ва ведущий гьикӀ хьанатӀа ва ам патал журналистика вуч ятӀа суьгьбетна. Вичин ери-бине Ахцегь райондай тир Севрина Шамхалова Дербент шегьерда 1989-йисуз дидедиз хьана
+Зун лап гъвичӀизамаз чун Урусатдиз куьч хьана. Бубади МВД-ДА силисчивиле кӀвалахзавай, гьакӀ хьайила чун мукьвал-мукьвал санай-масаниз фин герек къвезвай. ЦӀусад класс куьтягьдалди чун Урусатда амукьна. Школа хъсан къиметар аваз куьтягьай зун Саратовдин Н.Г.Чернышевскийдин тӀварунихъ галай госуниверситетдик экечӀна. Абур зи студентвилин уьмуьрда лап хъсан йисар тир,– рикӀел хкизва Севринади.– ВУЗ-ДА кӀелдай мумкинвал хьайи зун зи кьисметдилай гзаф рази я. Зи диде-бубадиз закай муаллим хьана кӀанзавай, дишегьлийриз хас пеше я кьван. Амма заз актрисавал гзаф хуш тир. Чи тухумда лагьайтӀа, авайбур вири анжах муаллимарни духтурар тир. Зи гъавурда акьаз абуруз четин жезвай. Актрисавилихъ галаз сад хьиз, заз журналист ва телевидениедин ведущий жедай мурадар авай. За гъиле газет къачуна атӀуз-атӀуз ана чапнавай передачийрин программа кӀелдай. Школа куьтягьайла «В��ж хьун?» – лугьудай суал авачир. Зун журналистикадин факультетдик экечӀдайдахъ инанмиш тир. Амма школада авай вахтунда зи макъалаяр аялрин журналда чапзавайтӀани, сифте йисуз балар тӀимил хьуниз килигна заз экечӀдай мумкинвал хьанач. Зун Саратовда амукьна, журналистар гьазурдай нянин школада кӀелиз жуван тежриба артухарна. Къведай йисуз зун регьятдаказ ВУЗ-ДИК экечӀна. КӀелдай чӀавуз пуд лагьай курсунилай эгечӀна за Саратовдин издательствода кӀвалахиз эгечӀна. Гьа вахтунда гьар жуьре чешмейрикай менфят къачуналди, зи пуд ктабни чапдай акъатна. КӀелунар бегьем хьайила, за Саратовдин телевидениеда кӀвалахиз эгечӀна. Сифте зи зегьметдин рехъ Саратовдин ГТРК-ДИЛАЙ башламиш хьана, гуьгъуьнай ТВ Центрда, Саратовдин радио «Европа ПЛЮС»-ДА, «Дорожный радио»да. А вахтунда заз вири ахтармишиз кӀанзавай, жуван тежриба артухарзавай. Гьукуматдин ГТРК-ДАНИ ва коммерческий ТВ Центр каналра за журналиствиле кӀвалахзавай ва зун «Бутсы на каблуках» тӀвар алай прямой эфирдин хсуси программадин авторни тир. Дикциядин ва рахунин кьетӀенвилин гьисабдай заз гъиле кьунвай кӀвалахар савадлудаказ кьилиз акъуддай мумкинвал жезвай. Амма уьлкведа кризисди агъавалзавай вахтунда яшамиш хьун патал пулдин такьатар бес тахьуниз килигна зун Махачкъаладиз диде-бубадин патав хтуниз мажбур хьана. Заз инал зи хизандиз чухсагъул лугьуз кӀанзава. Гьелбетда, хизандин куьмек галачиз абурун ихтияр авачиз залай вири крар сад-садахъ галайвал кьилиз акъудиз алакьдачир. САДА-САДАЗ куьмек, гьуьрмет авун чаз фадлай адет хьанвай кар я.
+– Махачкъалада куьн РГВК-ДИЗ гьикӀ акъатна, ва куь везифаяр квекай ибарат я?
+– Сифте за ГТРК-ДИН радиода кӀвалахна. Аниз зун суьгьбетдин (собеседованиедин) нетижада кьабулна. Амма са зур йисалай за РГВК-ДИЗ фин кьетӀна. Заз инал зи уьмуьрдин рекье кьетӀен ва важиблу роль къугъвай рагьметлу Ильман Субгьанович Алипулатоваз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьуз кӀанзава. Ам себеб хьана зун телевидениедин гурлу кӀвалах кьиле физвай тежрибалу коллективдиз акъатна. Заз пешедин артухан сирер чир хьана, за мадни артухан тежриба кӀватӀна. Исятда за вакъиаяр кьиле физвай чкайрилай репортажар гьазурзава, региондин кьилихъ галаз прямой эфирар, телемостар, мугьманрихъ галаз интервьюяр кьиле тухузва. Эхиримжи вад йисуз цӀийи хабаррин передача тухузвайди яз кӀвалахзава (малуматрин темаяр жагъурзава, сценарияр яратмишзава, текстар кхьизва ва абур къайдадиз гъизва, мугьманар хкязава). «Гьафтедин нетижаяр» тӀвар алай аналитикадин программа тухузвайди, «По делу» тӀвар алай проектдин автор ва ам кьиле тухузвайди зун я. ГьакӀни за НТВ-ДИН корпунктда, Тимур Абдуллаевахъ галаз санал «Звезда» тӀвар алай каналдин корпунктда кӀвалахна. ОТР, РЕНТВ, НТВ ва са жерге маса каналрихъ галаз санал прямой эфирар ийиз зегьмет чӀугуна. «Говорим и показываем» передачадихъ галаз кӀвалахна. ГИТИС-ДИН махсус курсар кӀел хъувуна за исятда «Голос может» тӀвар алай проектда сесинин ва инсанрин вилик экъечӀна рахунин дизайндин рекьяй тренервиле кӀвалахзава. Зун патал журналистика гьакӀ са пеше, кеспи туш,– лугьузва Севринади. – Им неинки зи гьевес, кьисмет, ам зи вири уьмуьрдин кар хьанва. Якъин, виридан рикӀел алама «Москва слезам не верит» лугьудай фильмдай гафар: «Мукьвара я театрни жедач я кинони -тек са телевидение». Амма вахтар дегиш хьанва. Чи несилдивай лугьуз жеда хьи, мукьвара са затӀни амукьдач – тек са Интернет.
+– Куь фикирдалди, печатдин, СМИ-РИН гележег гьихьтинди жеда?
+Зи фикирдалди, мукьвал тир йисара СМИ-ЯР, газетар, иллаки телевидение, радио ва Интернет амукьда. Аудиториядихъ хкягъдай мумкинвал хьана кӀанда эхир. Умуд кутаз кӀанзава хьи, инсанрин инсанвал квахьдач, муьгьуьббат, гъейрат, мукьвакьиливилин гьиссер амукьда. СМИ–ИМ чи ва куь гаф я. Им Интернетни я – уьмуьрдин «экуьда» ва «чӀулавда» женг тухузвай са куьнини кӀеви тавунвай ачух майдан. Вири девирра дагъви дишегьлидин къамат такабурдин, руьгьдин мягькемвилин, намусдин михьивилин, дамах гвачирвилин ва кьилин винизвилин чешне хьайиди я. Дагъви дишегьлийрин къаматар гьар жуьре я. Алай девирдин дагъви дишегьлиди вичин викӀегьвал чирвилерин дережайралди жемятдин месэлайрик ашкъидалди экечӀуналди, къуллугъдин кӀарарай винелди финалди, къалурзава.
+. Чун гъавурда акьурвал, Севринади вичин вилик са шумуд месэла эцигнава. И кар чаз адан агалкьунрай ашкара жезва. С.Шамхаловади гьисабзавайвал, уьмуьрда тайин дережайрив агакьна кӀанзаватӀа, гьар са касди вичин вилик гьялна кӀани месэла эцигун герек я. И дуьшуьшда фена кӀанзавай мензил атӀуз регьят жеда. Чахъ чешне къачуниз лайихлу ихьтин жегьилар гьикьван гзаф хьайитӀа, чи халкьдин тӀварни гьакьван машгьур жеда. Къуй викӀегь, акьуллу лезги рушахъ гележегда мадни еке агалкьунар хьурай!
+Алай йисан 7-октябрдиз РДДИН Халкьдин Собранидин депутат Гъалиб Агьмедова Калукрин хуьруьн юкьван школадин ученикрихъ галаз «Россиядин гьакъиндай кьисаяр» темадай суьгьбетдин къайдада тарс кьиле тухвана. Гъалиб Руфетовича къейд авурвал, тарс тухузвай югъ Россиядин Президент Владимир Путин хайи йикъахъ галаз туьш хьана. Г.Агьмедова аялриз Россиядин тарихдикай, агьалийрин агьвалувал ва саламатвал таъминарунин рекьяй уьлкведин Президентди кьабулзавай серенжемрикай куьрелди суьгьбетна. Ада жегьилри хъсандиз кӀелунин, тарихдинни культурадин ирс хуьнин гереквал къейдна. Кьисайрикай лугьуналди, депутатди а кардал фикир желбна хьи, халкьдин махар, алатай девирдин игитрин гьакъиндай къисаяр ва эпосар гьамиша халкь ва уьлкве патал четин вахтара арадал къвезвай ва абурай Ватан хуьзвай аскеррин саднавай къамат аквазвай. Школьникриз чир хьайивал, фольклор Россиядин культурадин ирсинин лап важиблу пай я ва ада чи уьлкведин халкьар садзава. Уьлкведин тарих чир хьун ва ам рикӀера хуьн гьар са кас патал важиблу везифа я. Идани къуватлу, аслу тушир ва ачух Россиядикай дуьз фикирар арадал атуниз таъсирда. Госдума килигун патал теклифнавай РФ-ДИН бюджетдин цӀийи проектди Кеферпатан Кавказдин Федеральный округдин регионар вилик тухунин рекьяй госпрограмма кьилиз акъудун патал 13,8 миллиард манат чара авун къалурнава. Къейднавай кьадар такьатар неинки 2025, гьакӀ 2026-2027 йисарин девирда чара ийида. Кьилди къачуртӀа, «Кеферпатан Кавказдин Федеральный округ вилик тухун» тӀвар алай госпрограмма кьилиз акъудун патал 2025-йисуз 13,8 миллиард манатдин, 2026-йисуз – 16,1 миллиард манатдин ва 2027-йисуз 12,2 миллиард манатдин кьадарда пулдин такьатар чара ийида. СКФО-ДИЗ инвестицияр желбун хкажунин рекьяй федеральный проект финансламишун патал 2025-йисуз 6,7 миллиард манат, 2026-йисуз 10,7 миллиард манат ва 2027-йисуз 8,6 миллиард манат чара авун фикирдиз къачузва.2025-2026 йисар патал Россиядин бюджетдин проектда Дербент шегьер вири патарихъай вилик тухунин рекьяй серенжемар финансламишун патал пулдин такьатар чара авун къалурнава. Документдин бинедаллаз 2025-йисуз регионди и мурадар патал 610,3 миллион манат, 2026-йисуз лагьайтӀа, 960,6 миллион манат къачуда. Кьве йисан вахтунда Дербент вилик тухун патал вири саналди 1,57 миллиард манат чара авун фикирдиз къачунва.
+СтӀал Сулейманан багъда къекъвез хуш къведа
+М.НАРИМАНОВ Меркезда Дагъустандин Халкьдин шаир СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай багъ цӀийикӀа тукӀуьр хъувурдалай кьулухъ ачух хьанва. Ина хейлин кӀвалахар кьилиз акъуднава. Ял ядай багъ шад гьалара ачухунин карда Дагъустандин Кьил Сергей Меликова, мергьяметлувилин «Иман» тӀвар алай фондунин руководитель Фируза Керимовади, Махачкъаладин мэр Юсуп Умавова, РД-ДИН писателрин Союздин правлениедин председатель Марина Агьмедовади ва теклифнавай маса мугьманри иштиракна. ЦӀийи хъувунвай парк ачухдай вахтунда Сергей Меликов ина тешкилнавай выставкада къалурзавай аялрин шикилриз, плакатриз, «Ватан патал чан гайи Игитрин аялар» тӀвар алай фотовыставкадиз ва маса экспонатриз килигна.
+«СВО-ДИН зонада доскадал аялрин чарар, абурун шикилар, плакатар алкӀурнава. Аскеррин рикӀер и карди чими ийизва. ТӀУЬН-КСУН тавуртӀани, аялрин чарар абуруз важиблу я. Абуру а чарар алудиз гъвечӀи коробкайра твазва ва цӀийибур куьрсарзава. Гьа икӀ, аквазвайвал, куь аялар гзаф акьуллубур я. Абуру лап важиблу кӀвалах тамамарзава»,– къейдна Дагъустандин Кьили. ЦӀийи хъувунвай багъ ачухунин сергьятра аваз Сергей Меликова, Фируза Керимовади, Юсуп Умавова ва Марина Агьмедовади СтӀал Сулейманан памятникдив цуьквер эцигна. Сергей Меликова вичин рахунра республикадин агьалияр ва мугьманар тебрикна, цӀийи хъувунвай бульвардин надирвал ва гуьрчегвал къейдна. «Махачкъаладин виридалайни гуьрчег пипӀерикай сад, шегьерэгьлийри ва меркездин мугьманри ял ягъунал рикӀ алай чка тир багъди, эхирни, цӀийи тӀвар, цӀийи акунар ва цӀийи мана къачуна»,
+республикадин регьберди. Сергей Меликован гафаралди, лишанлу кар ам я хьи, СтӀал Сулейманан гьа юбилейдин йисуз шегьердин картадал лишанлу чка мад сеферда гафунин чӀехи устаддин гьуьрметдай адан тӀварунихъ ЯНАВА.«ШАИРАР гьар жуьрединбур жеда. Чеб уьмуьрдай хъфейдалай кьулухъ абурун маниярни рекьизва. Масадбурун яратмишунри абуруз рекьин тийидайвал ва баркаллувал багъишзава. Чи СтӀал Сулейманани вичиз рекьин тийидайвал къачуна. Гьайиф хьи, адан кьисмет эвелдилай эхирдалди кьван мусибатдинди хьана. Вичин вахтунда советрин шаир ва публицист Николай Тихонова чи чӀехи ватанэгьлидин гьакъиндай кхьенай: «И инсандиз вич руьгьдай авуддай хейлин крар акуна, амма адалай вичин уьмуьрдин вири бедбахтвилерал ва магьрумвилерал хкаж жез алакьна. Хайи чилин бажарагълу ашукьди шаирди вичин рекьин эвелда вичи миллионралди инсанрин рикӀер муьтӀуьгъарда ва вич патал гьеле тӀимил таниш тир урус чӀалал чи гзаф миллетрикай ибарат тир чӀехи уьлкведин и кьил а кьил авачир сергьятра ван ийида лагьана гьич фикирни ийизвачир», – лагьана региондин кьили. Меркездин агьалийриз тебрикдин рахунар Юсуп Умавовани авуна. «Республикадин Кьил Сергей Алимович Меликован къарардалди цӀининди СтӀал Сулейманан Йис яз малумарнава. ЧӀехи шаир эбеди яз рикӀел хуьнин серенжемрин сергьятра аваз Махачкъаладин администрацияди пуд общественный багъ сад тир паркдин комплексда сад авуникди СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай ял ядай багъ яратмишунин гьакъиндай къарар кьабулнай. Са куьруь вахтунда эцигунардайбурун, архитекторрин ва агротехникрин чӀехи зегьметдин нетижада Махачкъалада алай аямдин истемишунриз жаваб гузвай ял ядай ва культурадин цӀийи зона яратмишнава. Ял ядай багъ яратмишуни и территория ери аваз аваданламишдай, шегьердин эцигнавай кӀвалерихъ ва культурадин объектрихъ галаз кьазвай эстетикадин комплекс яратмишдай мумкинвал гана»,– лагьана мэрди. Ял ядай багъ ачухунин сергьятра аваз Юсуп Умавова мергьяметлувилин «Иман» фондунин руководитель Фируза Керимовадив шад гьалара «Махачкъала шегьердин гуьрметлу агьали» тӀвар алай лишан вахкана. Серенжемдин официальный пай цӀийи фонтан ачухуналди бегьем хьана. Суварин мугьманар патал вичихъ милли кьуьлер авунин, манияр лугьунин ва музалатрал макьамар ягъунин концертдин программани гьазурнавай.
+Алай йисан 11 - 13 октябрдиз къадим Дербент шегьерда "Ачух Дагъустан " тӀвар алай Кеферпатан Кавказдин туриствилин Форум кьиле фена. Адан сергьятра аваз гуьруьшар, выставкаяр ва кьилин серенжемар Низами Гянджевидин тӀварунихъ галай ял ядай багъда тешкилнавай. Ина Дагъустан Республикадин муниципальный тешкилатрин майданри мугьманрин фикирдиз халкьдин тӀямлу хуьрекар, яремиш, тупӀун устӀарри арадал гъанвай надир шейэр, ва культурадин хилен къуллугъчийри тамамарзавай халкьдин манияр ва кьуьлер гъана. Ахцегь райондин делегацияни туризмдин хел гужлу авуниз эверзавай Форумдин кӀвалахда гьамиша хьиз, гилани тафаватлу хьана. Гьеле пакамахъ фад зуьрнединни далдамдин ван кьилел алаз ахцегьвийрин майдандал эцигнавай чӀехи самоварди яргъаз чукурнавай гумади мугьманар чӀижер виртӀедал кӀватӀ жедай тегьер желбнавай. Кефияр къумбар хьанвай ксари суфрадал булдалди алай нар- няметрикай лезет хкудиз, ара-ара туьнт кьуьлер ийиз хкадарни ийизвай. Багьа мугьманриз пишкеш яз Ахцегь райондин кьил АБДУЛКЕРИМ Палчаеван къул алай, райондин тарихдикай чи бажарагълу журналист Дашдемир Шерифалиева и мукьвара чапдай акъуднавай ктабар багъишзавай. Йифен геждалди давам хьайи шадвилер Дагъустандин эстрададин гъетери тамамарзавай манийрикай ибарат тир чӀехи концертдал, фейерверкдал ва Россиядин Федерацияда лап чӀехи экверинни музыкадин фонтандин мультимедийный шоудал бегьем хьана. Шегьерэгьлийрин ва мугьманрин чинрал мили хъвер алай. Им и четин ва хаталу девирда инсанрик ихьтин важиблу мярекат себеб яз хъсан гележег гьеле вилик квайдан умуд акатна лагьай чӀал я.
+Дагъустанди Саудовский Аравиядиз уьзуьмрин миже ва теплицайрин комплексар рекье твада. Чи республикадиз Саудовский Аравиядай тир бизнесделегация атунин нетижайрай кьуд къарар кутӀуннава. Адан бинедаллаз гьар сад 3 агъзур квадратный метрдиз барабар тир теплицайрин 50 комплекс, уьзуьмрин мижеяр ва экстрактар рекье твада. Гьа са вахтунда туризм вилик тухунин рекьяй «Хинат Тур» компанияди Дагъустандин туриствилин «Салманофф Групп» ООО-ДИН компаниядихъ галаз икьрар кутӀунда. Идахъ галаз санал, Дагъустандин «Центр поддержки экспорта» АНО-ДИН ва Саудовский Аравиядин Королевстводин инвестицийрин ва стратегиядин портнерстводин центрдин арада икьрар кутӀунна. СтӀал Сулейманан районда виридалайни ириди тир ва алай аямдин емишар хуьдай чкадин сифте нубатдин эцигунар бегьемарнава. Алай вахтунда объект кардик кутунин кӀвалахар кьиле физва. Абурун агрохолдингди СтӀал Сулейманан районда виче 50 агъзур тонн емишар гьакьдай дарамат эцигзава. 12,5 агъзур тонн емишар гьакьдай адан сифте нубатди гьеле къведай йисан августдиз кӀвалахиз башламишун лазим я. Емишар хуьдай чка газдин къурулушдал таъминарнава. Ада дараматда гьавадин температурадал ва ламувилел гуьзчивалдай, кислород 1,5 процентдин агъузардай ва, талукь яз, углекислый газдин дережа хкаждай мумкинвал гуда. Нетижада емишар йисан вири вахтунда хуьз жеда.
+Шалбуз дагъдихъ гелкъвезавай лекьер хьиз, Кьуд патахъди атир чкӀай цуьквер хьиз, Цавун аршдай нур гузавай гъетер хьиз, Машгьур я куьн къе уьлкведа Чепер хуьр! Шумудни са вафаллу ватанперес, Камбар цуькверилай чӀугунвай нефес, Къагьриман эл кьуд пад
+сес, Багъишна квез гьар береда Чепер хуьр! СВОДА женгинин лап кьилевай, Гьулдандин танк мяхкемдаказ гъилевай, Юлдашарни къутармишун рикӀевай,
+Къуй лезги халкь, лекьер хьтин, вине хьуй, Къуй чи гьардан руьгьдин гъетер кӀвале хьуй, Къуй несилар вирибуруз чешне хьуй,
+Мерд рухваяр Дагъустандин дамах я, Чили ганвай пак зам-замдин булах я, Чаз кьегьалар гьар сад кьилдин пайдах я, Чеперин хва, игит Набиев Энвер!
+Гъиле авай йисан сентябрдин эхирда Абу-Дабеда MMA «UAE WARRIORS»-ДАЙ халкьарин арадин турнирда Ахцегь райондин Хинерин хуьряй тир чи спортсмен Исраил Гьажиагъаева ММА-ДАЙ вичин нубатдин женгина гъалибвал къазанмишна. Исраил кьисайрик квай хьтин Абдулманап Нурмегьамедован тербиячи я. Профрекорд 7:0 я. Чна Исраилаз гъалибвал мубаракзава!
+Дагъустанда хсуси кӀвалерив гвай 1700 далай гзаф чилин участокар коммерциядин мурадралди ишлемишзава. Дагъустан Республикада авай Росреестрдин Управленидин чилерал гуьзчивалдай отделдин начальник Марат Къурбанован делилралди, и чилерин кадастровый къимет ва налогрин базани гъвечӀи кьадарра гьисабнава. Нетижада республикадин бюджетдив бес кьадар доходар агакьнавач. Ада гекъигун патал ихьтин делил гъанва: 2020-йисуз ихьтин жуьредин 911 дуьшуьш винел акъулднавайтӀа, 2023-йисуз и рекъем 970 даз барабар хьана.
+ГАФУНИ САГЪНИ ИЙИДА, ХЕРНИ
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 343,56 манат я, йис патал 687,12 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 250, йис патал 500 манатдай кхьиз жеда. Гьелбетда, санлай йис патал кхьейтӀа хъсан я, мад инжиклу хъижедач. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-декабрдалди давам жезва. Чи реквизитар: ИНН - 0504007157 КПП - 050401001 Р/СЧЕТ - 4070181700001000026 Л/СЧЕТ - 2003Ш29490 БИК -048209001
+Инсандин сагъламвал хуьнин, ам гзаф вахтунда яшамиш хьунин, гьар юкъуз адан кефияр къумбар хьунин карда чарасуз шартӀарикай сад инсандиз кӀвалахда, яшайишда адан гьалдикай хабар кьадай, къайгъу чӀугвадай, эдеблу рафтарвилин алакъаяр яратмишун я. Векъи рахунар экъуьгъуьнар, хатур хадай рафтарвилер – вири ибур инсандин сагъламвал зайифардай, организмдиз зиян гудай чешмеяр я. Абуру неинки инсан абурдай вегьизва, ам негьзава. Абуру гьа инсандин сагъламвилизни еке таъсирзава, уьмуьр куьруь ийизва. Векъи гафуни, рахунри инсандиз хъел гъизва. Идани пис нетижаяр яратмишзава. Ихьтин гьалари нервийрин къурулуш зайифарзава. Зайиф хьанвай нервийри инсандин вири органриз таъсирзава. И кар себеб хьана эвелни- эвел рикӀиз ва иви къекъведай дамарриз азаб гузва. Гьаниз килигна къайи ихтилатрин нетижада инсандин беденди, гзаф вахтара рикӀин ва мефтӀедин ивидин дамарар агажаруналди, вичиз авур таъсир дуьздал акъудзава. Куьне са ихьтин кӀвалахдиз фикир це. Хъел атуни са шумуд декьикьада, гьатта секундда вичин гьерекат давамарзава, амма ада таъсир авун са шумуд сятда, гьаттда йикъарал��и давам жезва! Иви къекъвезвай дамарар агаж хьуни рикӀиз иви фин энгеларзава. Идани стенокардиядин, я тахьайтӀа миокарддин инфаркт арадал гъизва. Векьи рахунар,гьарай-эвер ийидай инсанар акурла, кӀанзнидакӀанз зун фикирдик акатда: адахъ галаз кӀвалахзавай,яшамиш жезвай инсанривай а секинвал чӀурзавай касдин вилик пад кьуна, адак квай и чӀуру хесет вучиз хкудиз жезвач!? Эгер чпивай чеб хуьз тежез векъи рахунар ийизвайбур негь авуна, алчах кьуна саймиш тавуртӀа, абурук квай чӀуру хесет фад хкатда. ВЕКЪИВАЛ,КУТУГ тавур кар авун хьтин гьерекатдин тереф хуьдай я идара, я инсан икьван чӀавалди хьайиди туш. Куьчеда векъи гьарай авуни, я тахьайтӀа туьквендал алайдан кутуг тавур жавабди куь рикӀ тӀар хьун, гуьгьуьлар чӀур хьун арадал гъизва. Здравоохраненидин идарайра гьикӀ хьун лазим я? Анра векъивилиз, инсандиз фикир тагуниз, дерди гьалдикай хабар такьуниз эсиллагь рехъ гана виже къведач. Иллаки азарлу инсанди хъсан, гьакӀ пис кардизни лап фад гьисс ийида, ам рикӀик къада. Азарлудан гьал хъсанвилихъ элкъуьрун патал гзаф вахтара духтурдин чан-рикӀ ийидай, хуш тӀебиатдин, кӀубанардай са гаф бес я. Идаз акси яз, медицинадин работникди фикир тагана лагьай гафуни, адан патай азарлудахъ галаз векъи рафтарвилери азарлу сагъ хъхьун энгеларзава. Халкьдихъ ихьтин са хъсан мисал ава: «Гафуни сагъни ийида, херни». Маса патахъай къачуртӀа, духтур вични гьамиша секинди хьун лазим тирди рикӀел хвена кӀанда. Векъивили, гьуьрметсузвили неинки медицинадин пешекаррин кӀвалахдиз, гьакӀ вири жуьредин пешекаррин кӀвалахдизни, вири инсанризни таъсир ийизва. Тек са векъи гафуни, я тахьайтӀа гьарай авуни мани лугьузвайдан хуш сес дегишарун мумкин я. Чпин дерди-гьалдикай суьгьбет ийиз инсанар къвезвай идарайра и кӀвалах гьикӀ эцигнава? Са бязи вахтара ихьтин гьал аквада. Столдихъ са кутугай, гуьзел, ислягь жегьил ацукьна жеда. Адан кьилив кичӀела, регъуьла са дишегьлиди атана вичин дерди-баладикай ихтилат ийиз башламишзава. Садлагьана рушан чин чӀур жезва, адан гуьрчегвал квахьзава. Ада векъидаказ вичин патав атанвайдан гаф атӀузва. Дишегьли хъфизва. Амма дишегьлидин рикӀе гзаф вахтара а идарадикай нагьакьан фикир амукьзава. И карди неинки адан гуьгьуьлар, гьакӀ адан рикӀ, ивидин дамарарни чӀурзава, абурал тӀарвал гудай гел тазва. Им эсиллагь чун кимивилерив юмшагъвилелди (хъуьтуьлвилелди) эгечӀун лазим я лагьай чӀал туш. Ваъ, чна сада-садавай кӀевидаказ истемишна кӀанда. Амма и алакъаяр анжах гьуьрметлу, эдеблу гьалара кьиле тухун лазим я. Гьуьрметлувилихъ, кутугайвилихъ, эдеблувилихъ анжах эгер абур инсандин мурад-метлеб кардалди тамамарунихъ галаз кьадайвал кьиле тухвайтӀа, гьа чӀавуз къимет жеда. Кагьулвал, регьимсузвал, къайгъусузвал тавун гьикьван гьуьрметлу гафаралди далдамишайтӀани, абуру инсандиз гьамиша пис таъсир ийида. Эхирни хъуьруьнин, хушвилин гьакъиндай. Вахъ галаз рахайдаз хушвилелди жаваб гуни, дуьшуьш хьайидаз хъвер авуни рекье хутадайдаз шадвал къалуруни инсандиз хъсан таъсир ийизва. Эгер квез лазим тир официантдин, туьквенчидин ва я са идарадин къуллугъчидин чин чӀуру яз акуртӀа, адахъ галаз рахаз кӀанзавай куь гьевес квахьда ва куьн адахъ галаз раханни ийидач. Гьуьрметлувал, эдеблувал, садасадаз куьмек авун – ибур инсандик хьана кӀани лишанар, къилихар я.
+Шикилда: Исраил какахьнавай женгинин искусствойрин тӀвар-ван авай зурба пагьливан тир вичин насигьатчи Ислам Махачевахъ галаз.
+21-октябрдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз кьиле фена. Ада залдавайбуруз 2023-йисан нетижайрай Дагъустанда экономикадин жигьетдай лап хъсандиз вилик физвай муниципалитетрин арада дагълух Ахцегь районди 1-чка кьунвайдан ва гьевесламишдай пишкеш я ам 2 миллионни 360 агъзур манатдин грантдиз лайихлу авунвайдан гьакъиндай шад хабар гана. Гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугур райадминистрациядин экономикадин отделдиз, къуллугъчийриз, гьакӀ райондин са жерге идарайринни карханайрин коллективриз чухсагъул малумарна.
+Ахпа гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фариза Рашидовади къачуна. Ада къейд авурвал, гъилевай йисуз райондин бюджетдиз 6 миллионни 475 агъзур манат чилин, 960 агъзур манат эменни-малдин ва 719 агъзурни 221 манат налогринбур тушир пулар атанва. Райондин бюджетдин идарайрин къуллугъчийри 500 агъзур манатдихъ галаз налогрин буржарин пул вахканва ва абурал 1 миллионни 132 агъзур манатдин бурж алама. Амай вири районэгьлийрал (физический ксар) аламай буржари санал 21 миллионни 128 агъзур манат, транспортдин налогди лагьайтӀа, 12 миллион манат пул тешкилзава. Райондин кьили гъилевай вацран эхирдалди и вири буржар вахкун истемишна.
+Райадминистрациядин финуправлениедин начальникдин заместитель Юсуф Аскаров образованиедин идарайра штатдин уьлчмеяр кьадардилай артухарнавайдакай ва и месэла закондин истемишунрив кьурвал къайдадиз хкун лазим тирдакай рахана.
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редактор Дашдемир Шерифалиева залдавайбурун дикъет 2025-йисан подписка башламишнавайдал ва и жигьетдай дидед чӀал хуьн патал сифте нубатда милли газет-журнал кхьин лазим тирдал желбна.
+Совещание райондин рекьер туькӀуьрзавай ДЭП-4 карханадин директор Ринадин Азизагъаеваз ва чпин къуллугъдин везифайрив жавабдарвилелди эгечӀзавай кӀвенкӀвечи пешекарриз – Руслан Газалиеваз, Алим Къужаеваз, Октай Муфталиеваз, Насир Жалиловаз ва масабуруз райадминистрациядин чӀехи награда – Гьуьрметдин грамотаяр гуналди давамарна.
+Салам алейкум, гьуьрметлу юлдашар! Малум тирвал, Россияда 2025йис патал подпискадин кампания гьеле 1-сентябрдилай башламишнава. Уьлкведа 6 агъзуралай артух газетжурнал акъатзава, абур инсанри кхьизва, кӀелзава. Чавай гьамиша истемишзавайди ва чна кхьизвайди, эвелимжи нубатда, жуван лезги чӀалал акъатзавай изданиярни республикадин кьилинди тир «Дагправда» я. Заз чиз, чун патал лезги чӀалан газетжурналдин важиблувиликай пара рахун, агитироватун герек къвезвач. Ихтибарлу малуматрин чешме тир «ЦӀийи дуьнья» газетди чаз райондин руководстводин кӀвалахдикай, жезвай цӀийивилерикай, агалкьунрикай, баркаллу инсанрикай, вилик акъвазнавай месэлайрикай гьакъикъи хабарар гузва. Республикадин «Лезги газетди» чун лезги халкьдин къайгъуйрикай, яшайишдинни культурадин месэлайрикай ачухдиз хабардарзава. Милли прессадин кьилин лайихлувилерикайни везифайрикай сад – им, гьелбетда, лезги чӀал хуьн я. Лезги чӀал чи арадай гьикӀ акъатзаватӀа, квахьзаватӀа квез аквазва. Лезгийрин кхьинрин чӀал – графика арадал гъайи чи зурба алим Гьажибег Гьажибегова гьеле 1928-йисуз акъудиз эгечӀай «ЦӀийи дуьнья» газетдин лезги чӀал хуьн ва хайи чӀалалди халкь гъавурдик кутун, гьар са кардикай хабардар авун тир. «ЦӀийи дуьнья» газет себеб хьана ва гьадан бинедаллаз лезги гегьенш пресса, яни республикадин ва вири лезги районрин газетар арадал атана. Алай вахтунда чун чи газетдин лап хъсан адетар хуьз алахъзава. И карда райондин руководстводини чи гъил кьазва: редакциядин дарамат капитальнидаказ ремонтнава, герек мебелдални оргтехникадалди тадаракламишнава, пара кьадар сагърай! Гъилевай йисан подписка пис хьанач: «ЦӀийи дуьнья»1500, «Лезги газет» 1043 ва «Дагправда» 65 экземплярар кхьена. Гила цӀийи 2025-йисан подпискани райондин руководстводин, активдин куьмекдалди хъсан жедайдак чна умуд кутазва. Вучиз лагьайтӀа, «ЦӀийи дуьнья» газет – им райондин къенин югъ ва квах тийидай гьакъикъи летопись, тарих я. Чна хуьн тавуртӀа, ам ни хуьда? Газет кхьин тӀалабзавай уведомленияр, райондин кьилин къул-печать алаз вири идарайрин руководителрив агакьарзава. «ЦӀийи дуьнья» газетдин къимет 2025-йис патал ОПС-ДАЙ зур йис – 343,56 манат, йис – 687, 12 манат ятӀа, киоскдайни редакциядай квевай, талукь тирвал, 250, 500 манатдай кхьиз жеда. ТӀалабзава 20-декабрдалди подписка авуна куьтягьун. Йисан подписка санал авуна къакъудайтӀа, регьят жеда. Адет яз, СП-РИ подпискадин пул икьрардай договору редакциядин счётдиз ягъизва. И хъсан адет давамарун тӀалабзава. Сагърай!
+Эхиримжи 9 йисан вахтунда Дагъустанда гьасилзавай дуьгуьдин кьадар 4,5 сеферда артух хьанва. 2013-йисуз чи республикада 34 агъзур тонн лацу техил гьасилнай. Алатай йисуз адан кьадар 156 агъзур тонндин хкаж хьана. Цаник квай майданар пуд сеферда артухарна. Идалайни гъейри, саки 11 агъзур цӀийи дуьгуьчивилин инженервилин къурулушар эцигнава ва 21 агъзур куьгьнебур цӀийикӀа туькӀуьр хъувунва.
+21-октябрдиз, Дагъустанда дидед чӀалар ва меденият хуьнин юкъуз, республикадин «Дагъустандин халкьарин чӀаларал диктант» акциядин сергьятраваз Ахцегьрин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай 1-нумрадин юкьван школада лезги диктантдин серенжем кьиле тухвана. РАН ДНЦ-ДА чӀаланни литературадин пешекарри гьазурнавай диктант кьезилди тушир. Залда школадин аялрихъни муаллимрихъ галаз санал дидед чӀалай чпин чирвилер, савадлувал ахтармишун яз кьиле «Ахцегь район» муниципалитетдин регьбер Абдул-Керим Палчаев, ва райондин образованиедин Управленидин начальник, филологиядин илимрин кандидат Халидин Эльдаров аваз чкадин къуллугъчийрини иштиракна.
+1998-йисан 28-мартдиз кьабулай 53-нумрадин «О воинской обязанности и военной службе» Федеральный Закондин бинедаллаз гъилевай йисан 1-октябрдилай зулун призывдин кампания башламишнава ва ам 2024-йисан 31-декабрдалди давам жеда. 18-30 йисан яшарин жегьилри къведай йисузни анжах 12 вацра РФ-ДИН армиядин жергейра къуллугъда. Гъилевай зулухъ вири санал армиядиз 133 агъзур касдиз эвер гудайвал я. Уьлкведин оборонадин метлебдин важиблу и месэладихъ галаз алакъалу бязи суалриз жавабар чирун патал чун Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районрин уртах РВК-ДИН комиссар, подполковник Рафик Мегьамедовахъ галаз гуьруьш хьана.– Рафик Гьажиагъаевич, алай вахтунда куь гуьзчивилик квай Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районрай куьне санлай шумуд касдиз армиядин жергейриз эверзава? Гатфарин призывдин план тамамариз хьанани?
+– Чаз тайинарнавай пландай и пуд райондай зулухъ санал 90 далай гзаф жегьилар, лугьурвал, срочникар яз РФ-ДИН Яракьлу Къуватриз рекье твада. Вири призывникрив вахтунда повесткаяр агакьарнава. Чна, СП-РА военно-учётный столрин къуллугъчийри ва призывдин комиссиядин членри чпин кӀвалах кьиле тухузва. Гатфарин призывдин план, четинвилер акьалтнатӀани, чна 100 процентдин тамамарна. Ватан хуьнин важиблу месэлада Гьукуматдин план кьилиз акъуд тийидай рехъ, багьна чаз садазни авач.
+– Куьне лугьузвай четинвилер гьи журединбур ятӀа ва абур алудун патал гьихьтин кӀвалах кьиле тухузватӀа ачухна кӀанзавай?
+– Сад лагьайди, бязи призывникрин диде-бубайри гьар жуьре багьнайралди чи комиссиядин кӀвалахдиз манийвалзава. Са патахъай, чпин веледар СВО-ДИК акатунин игьтият авай абурун гъавурда чун акьазва. Ахьтин диде-бубайрихъ галаз чна гъавурдик кутунин кьилди кӀвалах тешкилнава; са йисан мудатдалди армиядиз къвезвай срочникар СВО-ДИН женгерин майданриз акъуд тийизвайди тестикьарзава. Кьвед лагьай четинвал – им чи учётда-пропискада авай жегьилар Россиядин маса регионрай армиядиз тухун я. Себеб ам я хьи, призывдин вахтунда абур чкадал жезвач. Вахтуналди яшамиш жез ва я кӀвалахиз физвай маса регионрани абур, законди иситемишзавайвал, 3 вацран къене гьанра военный учётда акъваззавач. И кар малум хьанмазни, чкадин гьукумдарри абур хкьуна, чпин план-гьисабдай армиядиз рекье твазва. Гьавиляй чна гьамиша лугьузва хьи, кьил къакъуд тавуна, жуван хайи ватандай уьзуьагъвилелди ватандин вилик итимвилин са йисан буржи тамамариз фена хтун чеб патални ва район патални хъсан я. Пуд лагьайди, виликрай хьиз, школайра ватанпересвилин тербияни лазим дережада авач. Аялрин ватанпересвилин тербиядин важиблувилиз хизандилай эгечӀна садикрани, школайрни, зегьметдин коллективрани кьетӀен фикир гана кӀанда. Вири предметрай муаллимрин гьар са тарс, эвелимжи нубатда, талукь тир тербиядин метлебдинди хьун герек я. Ватанпересвилин манадин мисалар муаллимривай литературадинни тарихдин тарсара хьиз, математикадин, биологиядин, зегьметдин дисциплинайрани гъиз жеда эхир, ийизвач. Призыв – им са РВК-ДИН коллективди тукузвайди туш. Им диде-бубайрини, муаллимрини, чкадин администрацийрини, къайдаяр хуьдай органрини – вирибуру саналди комплекснидаказ гьялна кӀанзавай акьалтӀай важиблу месэла я. Куьрелди, повестка гъиле вугайла багъишламишдай хьтин себеб авачиз призывдин комиссиядал татун, армиядикай кьасухдай кьил къакъудун – им еке тахсиркарвал я. Призывникрихъ ва абурун дидебубайрихъ галаз чи таблигьатдин кӀвалахди нетижа тагай дуьшуьшра чун месэла къайдаяр хуьдай органрив вахкуниз мажбур жезва. ИкӀ шаз са шумуд касдал 5 ва 10 агъзур манат пуларин жермеяр илитӀна. Ахьтин тахсиркарар 30 агъзур манатдив агакьна жерме ийида ва абурулай Россиядин УК-ДИН 328-статьядай гьатта уголовный дело къарагъардай ихтияр ава.
+– Чи призывникрин сагъламвилин, бедендин ва руьгьдин мягькемвилин, яни армиядиз гьазурвилин гьакъиндай вуч лугьуз жеда?
+– Армиядин къуллугъдиз гьазурвилин дережадикай рахайтӀа, санлай къачурла, виликан йисарин жегьилрив гекъигайла, авайвал лугьун, вири патарихъай зайиф я. Ина тажуб жедай хьтин кар авач. ДатӀана компьютеррин вилик квай, гъиле мобильный телефонар авай аялрин сагъламвилин дережа гьихьтинди хьун мумкин я? Парабурун вилерин ишигъ зайиф я, давленияр ава ва икӀ мад.
+– Закондалди гьи жегьилар куьне зулун призывдикай хкудзава?
+– Къейдин, 1998-йисан 28-мартдиз кьабулай 53-нумрадин ФЗ-ДИВ кьурвал, призывникар армиядикай хкуддай, вахтуналди муьгьлет гудай ва альтернативни къуллугъ теклифдай тайин къайдаярни ава. Ахьтинбурук вузрин студентар, IТ компанийрин къуллугъчияр, акьулбалугъ яшдив агакь тавунвай кьве ва гзаф аялрин бубаяр, кӀвале чпелай гъейри хизан хуьдай кас авачир итимар акатзава.
+– Рафик Гьажиагъаевич, адет яз, чи гадаяр уьлкведин гьи регионриз акъатзава ва абуру гьикӀ къуллугъзава?
+– Лап куьрелди лагьайтӀа, абур Россиядин вири военный округризни кьушунрин жуьрейриз акъатзава ва халис дагъвийри хьиз, викӀегьвилелди къуллугъзава. Разивилелди лугьун, чи гадаяр армиядин къуллугъдин шартӀарив лап фад вердиш жезва. Руьгьдин жигьетдай мягькем тир абур бедендизни гужлу хъижезва. ЧӀехи пай жегьилри чешнелудаказ къуллугъзавайдан гьакъиндай чаз абурун командиррилай хквезвай чухсагъулвилин чарари шагьидвалзава. РВК-ДИН комиссардихъ галаз, гьелбетда, СВО-ДИЗ гуьгьуьллудаказ контрактникар яз физвайбурун месэладикайни ихтилат кватна. Алай вахтунда Ахцегь райондай дяведин махсус операцияда Донбассдин чилел укронацистрихъ галаз тахминан 600 касдив агакьна чи гадайри гъиле яракь аваз викӀегьвилелди иштиракзава. Танкарин батальондин штабдин начальник, гвардиядин майор Энвер Набиев РФ-ДИН Игитвилин тӀварцӀиз ва цӀудралди офицерарни жергедин аскерар Гьукуматдин жуьрэтлувилин ва женгинин маса орденризни медалриз лайихлу хьанва. Ватандин азадвални аслу туширвал патал чанар гайи кьегьалрин гьуьрметдай, абур эбеди яз халкьдин рикӀера амукьунин ва гьабурун чешнейралди акьалтзавай несилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин мураддалди райцентрдин «Набережный» багъда махсус мемориал эцигнава ва кьегьалар рикӀел хуьнин багъ («Сад памяти») акӀурнава.
+Гъиле авай йисан 15-октябрдиз Усугъчайдин хуьре Дагъустан Республикадин Докъузпара район тешкилайдалай инихъ 90 йис тамам хьуниз талукьарнавай суварин серенжемар кьиле фена. ФЛНКА-ДИН Президент Васиф Гьасанова райондин кьил Мегьамед Шамилован тӀварунихъ тебрикдин адрес рекье ТУНА.«ДОКЪУЗПАРАДИН агьалияр адан кьилин девлет я. И чили чи Ватандиз гзаф къадар баркаллу рухваяр ва рушар, аскерар ва яратмишзавайбур, алимар ва шаирар, жергедин зегьметчияр ва тӀвар-ван авай ксар гана. Чи йикъара районда аваданвилин гзаф къадар проектар кьилиз акъудзава, яшайишдин ва инфраструктурадин цӀийи объектар хкажзава, экономика вилик физва, культурадин ва просвещениедин хилера теклифар уьмуьрдиз кечирмишзава. Лишанлу и юкъуз квехъ виридахъ чандин мягькем сагъвал, ислягьвал, саламатвал ва хайиди тир Докъузпара районди цуьк акъудун патал тайинарнавай планар тамамарунин карда агалкьунар хьун чи мурад я!»,– лугьузва тебрикдин текстина. Усугъчайдиз суварик вири республикадай тир мугьманар атанвай. Серенжемдин гьуьрметлу мугьманрин арада Дагъустан Республикадин энергетикадин ва тарифрин министр Марат Шихалиев, милли политикадин, общественный ва диндин объединенийрин, парламентрин арада алакъайрин рекьяй РД-ДИН Халкьдин Собраниедин Комитетдин Председатель Фирудин Ражабов, Даггоспедуниверситетдин тербиядин ва яшайишдин кӀвалахдин рекьяй проректор Руслан Гереев, РФ-ДИН Государстводин Думадин депутат Жамалудин Гьасанован куьмекчи Ольга Портнягина, Кьиблепатан Дагъустандин районрин кьилер ва официальный маса ксар авай. Юбилейдин гьуьрметдай районда ярмарка-выставка, еке концерт ва этногьаятар тешкилнавай. Инра райондин мугьманриз ва агьалийриз чкадин культурадихъ, художникрин ва сеняткаррин кӀвалахрихъ галаз таниш жедай, гьакӀни лезгийрин милли кухнядин хуьрекрикай лезет хкуддай мумкинвал хьана. Суварин серенжемар яргъалди давам хьана.
+Деве кьейи араб хьтинди я. Деведин тӀвар нар я. Деведилай чӀехи фил ава. Ериш явашдан мензил яргъал жеда. Епинин кьве кьилни тӀарам кьуна виже къведач. Емишдин квак вичикай жеда. Жанавурдиз вичин къуват чидач. Жуван сарфа масадав вугумир. Жанавур цӀув эгечӀдач. Зуьрне ядайдахъ зилчини хьана кӀанда. Зи рикӀ пелидиз хьуй,пелид рикӀ заз. Зегьмет чӀугварда цегверини чӀижери хьиз чӀугуна кӀанда. Итим кӀвалахда чир жеда. Бегьер алай тарци кьил агъузда. Вацран 15 югъ эквер,15 ягъ мичӀер я. Азаррин дарманар векьеривни кьаларив гва. Вири нез кӀан хьайи сев тарай аватна. Акьул бармакда ваъ, кьиле жеда. Акьул тӀимил – гуж пара. Акьулдиз гъвечӀи-чӀехи авач. Акьуллуда жаваб гуз тади къачудач. Акьуллудаз гафунихъай, ахмакьдаз лашунихъай кичӀеда.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Хуьруьн майишатдин хиле базардин экономикадин шартӀара ИП-ЯРНИ КФХ-ЯР къвердавай гзаф жезва. И кардиз РФ-ДА чилин законодательстводин дегишвилери рум гузва. Фермервилин майишатриз хас кьетӀенвилерикай сад ам я хьи, анра мукьвакьилийри, пара вахтара гьатта са хизанди кӀвалахзава, гьавиляй абуруз хизандин майишатар лугьузва. Ихьтин гъвечӀи майишатриз чпиз хас артуханвилер ава. Кьилди къачуртӀа, экономикадин ва бизнесддин гьар жуьре четинвилерай фад ва регьятдиз экъечӀиз жеда, администрациядин жуьредин ва майишат артмишунин харжияр тӀимил я ва икӀ мад. Гьа ихьтинбурукай сад Луткунрин хуьруьн КФХ я.
+И мукьвара, 14-октябрдиз, зун райадминистрациядин хуьруьн майишатдин хилен заведиш Леонард Атлуевахъ галаз Луткуна гьахьтин са майишатдиз фена. КФХ-ДИН руководитель Даир Агьмедова (майишатдин тӀварни гьакӀ я: «Агьмедов Даир») чун хушдиз кьабулна. АТА-БУБАЙРИЛАЙ мал-хеб хуьнал машгъул зегьметкеш чӀехи хизанда тербияламиш викӀегь жегьилди вичин стхайрихъ галаз хуьруьн патав, «ЧкӀар кӀамун» ишлемиш тийиз авай участокда бульдозердал чил дуьзарна, фермадин бине туькӀуьрзавай. – Алай вахтунда чаз 90 ири карчин ва 1500 кьван гъвечӀи карчин гьайванар ава, – чи гьуьрметдай кӀвалахдикай хкечӀна сугьбетзава Даир Везирхановича. – Чими вахтунда хипер-малар хайи дагълара хуьзватӀани, гьайванар хъуьтӀяй акъудун йиссандавай четинз ва багьаз акъваззава. Себебрикай сад ам я хьи, яргъал Кеферпатан Дагъустандин Кочубейдин зонада чаз къишлахар авач, амма Дербентдин зонадин къишлахриз саки миллион манатдин харжияр акъатзава: менфятлу туш. Гьатта хипер маларалди эвез хъийидай фикирни ава. Гьавиляй Адилхан имидин теклифдалди (38 йисуз хуьруьн майишатдин хиле кӀвалахна, адакай 8 йисуз райондин УСХ-ДИН начальник ва заместитель яз, вири крарай кьил акъатнавай ам чаз насигьатчи муаллимни, тежрибалу бригадирни я), гила чна чи къарамалар чкадал хуьдай меслят хьанва. Аквазва хьи, Луткунрин СП-ДИВАЙ чил кирида (аренда) кьуна ферма эцигиз гадайри пакамлай няналди кӀвалахзава… Малум хьайивал, кар фад арадал атун патал – вилик квайди кьуьд я кьван – ина фермадин адетдин мягькем цлар эцигзавач. Брянскдай ракьун рекьяй ахкъудна��ай мягькем шпалар маса къачуна гъанва. Гьабурун ва ДСП тахтайринни минватадин куьмекдалди цлар расзава, къавуз шифер ядайвал я. Исятда Луткунрин хуьруьн администрациядихъ галаз икьрардалди 0,5 гектардин майдандал ферма эцигзаватӀа, къведай йисалай майишатдиз гьич тахьайтӀа 350 гектардин векьин уьруьшрин игьтияж ава. И месэладин къайгъуни Даира гиламаз чӀугвазва. Хуьруьн ва райондин руководствойрин патайни «ваъ» авач, зегьметкешриз алакьдай куьмек хиве кьунва. – Эхь, девирдин шартӀарив кьурвал кӀвалахна кӀанда, – суьгьбетдик Адилхан Агьмедов ва Леонард Атлуев экечӀзава. – Гъилер къакъажна кӀвалахзавай гадаяр: Даир, Фазил, Шамил сагърай! 2-3 йикъан къене абуру хейлин крар авунва. Хъсан устӀарарни, чубанарни я. Аллагьдин куьмекдалди са вацран къене чна махсус ферма – малар гъилив хвена куькардай майдан эцигна бегьемна, аниз малар хъиягъда. Алафрикай рахайтӀа, гьелелиг са 3000 туьк векьер ава, анжах чкадал хкана кӀанда.
+– Хъсан я. Гъавурда акьазвайвал, квез малар як гьасилун патал хуьз кӀанзава, тушни? Гележегдин куь планар гьихьтинбур я?
+– хабар кьазва чна абурувай. – Чав гвай малар чкадинни калмык жинсер какахьнавайбур я кьван, гьелелиг як патал хуьзва. Къведай йисалай ферма гегьеншарна хьиз, чаз Урусатдай швицский ва симментал жинсерин некӀед калер, гьакӀ якӀун герефорд жинсинин малар къачуна майишат гегьеншариз кӀанзава. Девирдин истемишунрив кьурвал нек ацадай аппаратралди ва малдаррин зегьмет кьезиларун патал герек маса механизмралди тадараклмишна, чна чи КФХ районда чешнелу майишатдиз элкъуьрда. Кьилинди, патав гвай кӀама бес кьадар хъсан яд ава.
+– Сир туш хьи, исятда хуьруьн чкада лап четин хьанвай месэлайрикай сад –жегьилриз хуьруьн майишатдин зегьмет кьабулиз кӀанзавач, вири шегьерриз катзава. На лугьуди, анра гьавайда, яни чандал зегьмет акьалт тавур фу, къулайвилер гузва.
+– Аллагьдиз шукур хьуй, и месэладин четинвал авач. Чаз гьевеслудаказ кӀвалахдай зегьметкеш гъилер ава: стхаяр, имид рухваяр, абурун свасар – лугьурвал, хизандин подряд. Бес гьабурук умуд кутуна кӀвалахдив эгечӀнава эхир. Пака гьабурун куьмекдалди гьасилдайвал я эхир нек, ниси, як. Къуй чалай чешне къачуна амайбуруни чпин чӀурарал-мулкарал, гадарнавай хуьрерал чан хкурай!
+– Куьне гъиле кьунвай кӀвалах, гьакъикъатдани, халкьдин яшайишдин метлебдин пара хийирлуди, жавабдарди ва гьа са вахтунда четинди я. Къуватар гурай, берекатлу хьурай! Якъин, финансрин еке харжиярни серфна кӀанзава. Гьукуматдин патай куьмек, кьезил кредитралди хьайитӀани гъил кьун авани?
+– Авайвал лугьун, и кардив чун анжах жуван къуватрихъ умудна эгечӀнава. Гьисабар кьурла, и эцигунриз майишатдин гьисабдай цӀи, тахминан, 2 миллион манат пул серф жезва. Бине акурла, государстводи чна ийизвай хьтин эцигунриз ваъ, гуя абур тайин тир стандартдинбур кӀанда, анжах ахпа, вични жинсинин малар къачуртӀ��, пулдин куьмек гудайвал я. Садра кӀвалахна са шей арадал гъин, ахпа аквада, рахазни уьзуьагъ жеда. Гьакъикатдани, Луткуна фермервилин малдарвилел машгъул гадайрин зегьметкешвал, гъиле кьунвай кардал гьевеслувал, ватанпересвал акур чун фад-геж чи дагъларал чан хкведайдахъ инанмиш яз машинда ахцукьна. «Эхь, игитар гъиле яракь аваз душмандин хура акъвазна анжах дяведа жезвач. Чкайрал гъилер къакъажна хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбурни игитар я – далу патан зегьметдин халис игитар. Къе чун авай девир игитринди я» – хиял фена рикӀяй.
+М.НАРИМАНОВ«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН администрацияда муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаеван теклифдалди женгинин махсус серенжемдин иштиракчидин диде-бубадихъ галаз гуьруьш кьиле фена. Серенжемда райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади иштиракна. Аскердин диде-буба тир Гьалалдин ва Лютвия Луткунрин хуьре яшамиш жезва.
+МВД-ДИН пенсионер, женгинин гьерекатрин ветеран Гьалалдин Мислимовича чечен вакъиайрин вахтунда халкьарин арадин террористрихъ галаз женг чӀугуна. Лютвия Рефиевнади лагьайтӀа, Луткунрин хуьруьн школада муаллимвиле кӀвалахзава. Абуру райондин кьилиз чпин хцикай суьгьбетна. Абурун гьар са гаф чпин аялдин патахъай дамахдин ва кӀанивилин гьиссерив ацӀанвай. Чи Ватандин халис ватанперес Мугьаммед Максумова женгинин махсус серенжем кьиле тухузвай зонада бубадин кар викӀегьдаказ ДАВАМАРЗАВА.«БЕЛГОРОД» дестедин (группировкадин) жергейра аваз Мугьаммеда 28-мартдилай Россиядин Федерациядин госсергьят хуьнин рекье женгинин визифаяр тамамарзава. 12-августдилай 15-августдал кьван Белгородский областдин Колотиловка хуьруьн районда амукьиз кӀан хьайи душман терг авунин рекье вичин вилик эцигнавай женгинин везифа кьилиз акъудзавай вахтунда Мугьаммед Максумова гьужумзавай взводдин аскерриз чпин сенгерар хуьнин рекье карчивилелди регьбервал гана. Женгина Мугьаммедал гьужумдиз активвилелди рум гузвай вахтунда хер хьана, амма датӀана душмандин танкарин ва артиллериядин тупарин цӀук ада взводдиз кар алакьунивди руководство гана. Нетижада аскеррин вилик эцигнавай женгинин везифа тамамардай мумкимвал хьана – еке хкатунар хьайи душманди кьулухъ чӀугуна. Исятда хизанди аскер кӀвализ хтун сабурсуздаказ гуьзлемишзава. Абдул-Керим Палчаева чи уьлкве патал четин девирда, Ватан хуьз къарагъай халис итим тербияламишунай диде-бубадиз чухсагъул лагьана. «Зун а кардихъ инамиш я хьи, аскервилин пеше хкянавай инсанар халис ватанпересар я. Им Ватан кӀан хьунин кьилин субутвал я. Куьне дуьздаказ тербия гуникди куь хцикайни гьа ихьтин къуватлу ва кьегьал инсан чӀехи хьана. Чун женгинин махсус серенжемдин иштиракчийрин ва абурун хизанрин игьтияжар таъминарун патал чалишмиш жезва. Чун патал инсанри гафаралди ваъ, кардалди абурун тереф хуьзвайди гьисс авун важиблу я. Эгер квех�� са гьихьтин ятӀани месэлаяр арадал атайтӀа, куьне чаз хабар це»,– лагьана муниципалитетдин кьили. ДИДЕ-БУБАДИ СВО-ДИН ишчиракчийрин хизанрин гьакъиндай къайгъударвал чӀугунай ва абуруз фикир гунай райондин кьилиз чухсагъул лагьана. «Чи районэгьлийри лайихлудаказ женг чӀугвазва. Абурукай хейлинбур женгинин медалриз ва орденриз лайихлу хьанва. Ихьтин викӀегь гадаяр тербияламишай вири диде-бубайриз чухсагъул. Къе СВО-ДИН аскеррин ва абурун хизанрин тереф хуьн чи кьилин везифа я. Чун гьамиша абурун патав жеда»,– лагьана эхирдай Абдул-Керима Нажмудиновича. Къейд ийин, Ахцегь райондин кьили СВО-ДИН иштиракчийрихъ ва абурун хизанрихъ галаз гуьруьшар вахт-вахтунда кьиле тухузва.
+Россиядин Яракьлу къуватрин жергейра икьрардин бинедаллаз къуллугъ ийиз кӀанзавайбурун фикирдиз!
+Дагъустанда икьрардин бинедаллаз Украинада кьиле физвай дяведин махсус серенжемда иштиракзавайбуруз са сеферда гузвай пулдин куьмек 500 агъзурдал кьван артухарнава. Гила армиядин жергейра къуллугъун патал икьрар кутӀундайла, дагъустанвийриз 1 миллион манатдив агакьна пулдин такьатар гуда: 500 агъзур манат – Дагъустан Республикадин патай; 400 агъзур манат – федеральный бюджетдай; 100 агъзур манат – шегьердин ва я райондин патай. Къейд ийин хьи, икьрардин бинедаллаз дяведин махсус серенжемда иштиракзавай аскердиз вацра 204 агъзур манат мажиб гузва. Пулдин куьмекдилай гъейри, яшайишдин рекьяйни абуруз талукь са жерге кьезилвилер ава.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 343,56 манат я, йис патал 687,12 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 250, йис патал 500 манатдай кхьиз жеда. Гьелбетда, санлай йис патал кхьейтӀа хъсан я, мад инжиклу хъижедач. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-декабрдалди давам жезва. Чи реквизитар: ИНН - 0504007157 КПП - 050401001 Р/СЧЕТ - 4070181700001000026 Л/СЧЕТ - 2003Ш29490 БИК -048209001
+Ахцегь районди 2023-йисан нетижайрай Дагъустандин виридалайни менфятлу муниципалитетрин арада 1-чка кьунва. Республикадин виридалайни хъсан муниципалитетар алатай йисан нетижайрай грантриз лайихлу жеда. И мурадар патал республикадин бюджетдай 25 миллион манат чара авунва. Идан гьакъиндай Дагъустандин Кьил Сергей Меликова Указдал къул чӀугуна. Шегьеррин арада виридалайни менфятлубур Дербент, Каспийск ва Хасавюрт яз гьисабнава. Дагълух зонадин районрин арада Ахцегь районди цӀийи тарихда сифте яз (30 йисалайни гзаф вахтунда) агалкьунар къазанмишуналди, 1-чка кьуна. Имни муниципалитетдин кьиле акъвазнавай адан руководитель Абдул-Керим Палчаеван командадин саналди тир ва са мураддихъ рекье тунвай кӀвалахдин нетижа я. Къазанмишнавай виниз тир нетижайрай чи районди республикадин бюджетдай 2 миллионни 360 агъзур манатдин кьадарда грант къачуда. 2025-йисуз «Чкадин инициативаяр» проектда иштиракун патал Дагъустан Республикадин экономикадин ва территориальный рекьяй вилик финин министерстводи документар кьабулунин гьакъиндай малумарзава. Чкадин инициативайрин тереф хуьнин программа – им виридалайни важиблу месэлаяр гьялунин карда чкадин самоуправленидин органрин ва агьалийрин тереф хуьн я. Ада муниципалитетра инсанрин уьмуьр мадни къулайди ийиз куьмекзава. Чкадин инициативайрин куьмекдалди Ахцегь районда 2024-йисуз хейлин объектар ремонтнава ва аваданламишнава. Вири ибур рикӀ кузвай меценатрин, пудратчийрин, РД-ДИН Гьукуматдин, республикадин Минэкономикадин ва районрин администрацийрин кьилерин саналди тир алахъунралди къазанмишдай мумкинвал хьана. Чи муниципалитетди къейднавай программада 2025-йисузни иштиракда. Адак пуд проект кутунва: общественный территория (сурар) жугъунралди кӀевун, Ахцегьрин хуьре контейнерар эцигдай чкаяр туькӀуьрун ва Смугъулрин хуьруьн куьчейра эквер тун.
+Чи районда яратмишунрин вечерар ва цӀийи ктабрин презентацияр (раиж авунар) кьиле тухун хъсан адетдиз элкъвенва. Им дуьз карни я, гьикӀ лагьайтӀа цӀийи ктаб арадал атун гьамиша яратмишунрин важиблу вакъиа, райондин культурадин уьмуьрда сувар я. Гьа икӀ гъиле авай йисан 21-октябрдиз райондин библиотекадин кӀелдайбурун залда Дашдемир Шерифалиевич Шерифалиеван «Ахцегь район: тарихдин рекьин девирар» тӀвар алай тарихдин ктабдин презентация (раиж авун) кьиле фена. Им адан автор, РДДИН культурадин лайихлу работник, журналист, райондин ЦӀийи дуьнья газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиеван гзаф йисарин зегьметдин нетижа я. Лишанлу кар ам я хьи, и серенжем Дагъустандин культура ва чӀалар хуьнин юкъуз кьиле фена. Малум я хьи, чи республика стхавилин халкьарал, къадим заманайриз фенвай культурадал ва чӀаларал девлетлу я. Баркаван чиликай, адан тарихдикай ва культурадикай кхьенвай еке форматдин ктабда вижевай карта ва надир шикилар ава. Ам савкьватар гунин жуьреда туькӀуьрнава. «Ахцегь район: тарихдин рекьин девирар» кьил алаз акъатнавай столдал эцигдай ктаб Ахцегь райондин 95 йисан юбилейдиз талукьарнава. ЛагьайтӀа жеда хьи, им райондин энциклопедия я. Ам 9 кьиликай, саки 80 екебур тушир,чпел фикир желбдай очеркрикай ибарат я. Ктабда лап хъсандин туькӀуьрнавай райондин картани ава. Ктаб (ина 531 чин ава) Дагъустандин ктабрин «Мавел» чапханада гьазурнава ва ери аваз Дондал алай Ростов шегьерда авай «Медио-Полис» ООО-ДИН типографияда чапнава. Адан умуми тиражди 2000 экземпляр тешкилзава, вични «Ахцегь район» МР-ДИН администрацияди финансрин куьмек гуналди акъуднава. Ахцегь райондин агьалийрин къимет авачир ирс тир адакай мукьвал тир гележегда, шаксуз, бестселлер (ядигар) жеда. Райондин агьалийри илимдинни публицистикадин и чӀехи кӀвалахдин автордиз райондин тарихдикай ва культурадикай ва хайи чилин тӀвар-ван авай ин��анрикай къиметлу гзаф кьадар малуматар гунай рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва. Ктабдин кьилин лишан ихьтинди я: алатай девир галачиз гележегни жедач. И фикир ктабдин вири чинрай аквазва.
+Малум тирвал, Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван къарардалди муниципалитетдин гимндин текст кхьин патал конкурс малумарнавай. Конкурсдин комиссиядин адресдал 10 касдилай 13 проект агакьна. 16-октябрдиз конкурсдин комиссияди Жамиля Гьажиевадин, Халидин Эльдарован, Сулейман Сулейманован, Секина Абдулжалиловадин, Нателла Идрисовадин, Ибадуллагь Урдуханован, Селимат Велиевадин, Лайза Тагьировадин, Алпан Мурсалан ва Ибрагьим Чураеван ватанпересвилин чӀалариз дикъет гана. Нетижада конкурсдин шартӀарив ва гимндив кьазвай Ахцегь райондин образованиедин управленидин начальник Х.Эльдарован ва муаллим Жамиля Гьажиевадин гафар виридалайни хъсанбур яз гьисабна. Лугьун лазим я хьи, конкурсдиз ракъурнавай гьар са шиир тарифдиз лайихлу я. Гьар сада гъвечӀи ватандин гуьзелвилин, ширинвилин тариф лап кьарувилелди авунвай. Ватандин къадир ва гьуьрмет чидай икьван инсанар чи арада хьун шадвал кутадай кар я. Умудлу я, шииррин са цӀарни квахьдач, абурузни лайихлу макьамар туькӀуьрна чи мелмежлисра манидарри тамамарда. Конкурсдин комиссияди и йикъара, хкянавай кьве текстдин арада лап хъсанди тайинар хъувуна, музыкадин конкурс кьиле тухуда. Профориентациядин кӀвалахдин сергьятра аваз ДГТУДИН алимри школьникриз гележегдин пеше хкягъунин карда куьмек гунин мураддалди Ахцегь райондал кьил чӀугуна. Делегациядин жергеда ФИСВЭИУ-ДИН декан Земфира Рачабова, ПМИИ-ДИН кафедрадин заведиш Тамила Исабегова, химиядин кафедрадин профессор Юсуф Султанов, ИТ, ПИВЭ-ДИН кафедрадин доцент Сабина Агьмедханова, ЗВЧС-ДИН кафедрадин старший преподаватель Эльвира Магомаева авай. Ахцегь райондин школайрин ученикрихъ галаз гуьруьшмишвилер адетдинбуруз элкъвенва. И серенжем тешкилунин карда гьар йисуз «Ахцегь район» МРДИН кьил Абдул-Керим Палчаева, образованиедин Управлениедин начальник Халидин Эльдарова, райондин вири школайрин руководителри таъсирлу куьмекар гузва. И кардай абуруз еке чухсагъул лугьуз кӀанзава.
+Гьуьрметлу районэгьлияр, 2005-йисалай инихъ гьар 4-ноябрдиз чна Россиядин халкьарин садвилин Югъ къейдзава. Квехъ галаз алакъалу я и сувар? ХVII асирда, 1610-йисуз, Россия зайиф хьуникай менфят къачуналди, Польшадинни Литвадин (Речь Посполитая) чапхунчийри Москва къачуна. Ватандин азадвални аслу туширвал хуьн патал кьиле савдагар Кузьма Минин ва князь Дмитрий Пожарский аваз халкь яракьламиш хьана, 1612-йисан зулухъ душманар хайи чилелай чукӀурна.
+М.НАРИМАНОВ Гъиле авай йисан 21-октябрдиз райондин библиотекадин кӀелдайбурун залдик кьетӀен гьерекат квай. Жечни бес? И юкъуз автор РД-ДИН культурадин лайихлу работник, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдеми�� Шерифалиев яз акъатнавай «Ахцегь район: тарихдин рекьин девирар» кьил алай цӀийи ктабдин презентация (раиж авун) кьиле физвай. Къейд ийин, цӀийи ктаб чапдай акъатун райондин культурадин уьмуьрда лап важиблу вакъиа я. Баркаван хуьруьн тарихдикай еке форматдин залан, вижевай картадалди, надир шикилралди безетмишнавай ктабди кӀелзавайбурун фикир вичел желбзава. Авторди гзаф йисара зегьмет чӀугуна кьилин мана авай, еке кӀалубдин эсер майдандиз акъудна, вич алим-тарихчи тирди субутна. ЦӀийи ктаб гъиле кьаз, кӀелиз хуш къвезва. Адал зегьмет чӀугунвай художник Энвер Асалиеван зегьметни тариф авуниз лайихлу я.
+ЦӀийи ктаб раиж авунин серенжемда иштиракун патал чиниз Махачкъала шегьердай РД-ДИН писателрин Союздин секретарь, лезги писателрин секциядин руководитель Максим Алимов ва «Мавел» чапханадин директор Мегьамед Магьмудов хтанвай. Мярекат райондин культурадин Управленидин начальник Къистер Гъаниевади, куьруь гаф рахуналди, ачухна ва ада гьуьрметлу мугьман Максим Алимовавай серенжемдал мирзевал авун тӀалабна. Ада цӀийи ктабдикай вичин фикирар лагьайдалай кьулухъ мярекатдин иштиракчийрив сад-садан гуьгъуьналлаз гафар вугуз эгечӀна. Сифте гаф цӀийи ктабдин автор Дашдемир
+гана. Кьилди къачуртӀа ада лагьана: – Къенин межлис Дагъустандин культурадин ва дидед чӀаларин Йикъал гьалтун лишанлу кар я. И йикъан мярекатрин кьилин мурад-метлеб жуван хайи чӀал, литература, тарих, адетар хуьн тирвиляй им ватанпересвилин кьетӀен сувар я. Чна раижзавай ктабни гьа и месэладиз талукь я. Ватанпересвал жуван хайи кӀвал, хуьр, халкь пара кӀан хьунилай эгечӀзава. Амма кӀан хьун патал абур хъсандиз чир хьана кӀанда. Чпел дамахуниз лайихлу крар, вакъиаяр, инсанар, гьакъикъатдани, чаз гзаф ава. Амма хейлинбуруз и кар чизвач. Чаз чи милли тарих, культура, адетар чир хьун, гьабуралди акьалтзавай несилар тербияламишун патал журналистри, писателри, алимри тарихдин ктабар кхьизва. Тарих авачир халкьдиз гележегни жедач. Ахцегь райондин тарихдин ктабдикай рахун патал къе инал райондин актив – халис ватанпересар кӀватӀ хьанва. Сагърай ! Ахцегьрин тарих акьван дерин ва девлетлу я хьи, гьеле Х асирда «АХТЫ-НАМЕ» – гъилин хатӀарин тарихдин ктаб авай. Гьайиф хьи, ам гел галачиз квахьна. Чаз чи тарих, игитар чир тахьун патал душманри кьасухдай цӀуькӀарна жеди. Яракь гваз чи винел атай чапхунчи Надир шагьдихъ галаз алакъалу гьахьтин риваятни ава (ам ктабдай кӀелиз жеда) Ахцегьрин тарихдикай кьвед ва пуд лагьай лагьай ктабар «Новая АХТЫ-НАМЕ» тӀвар алаз чи рагьметлу алим Жонрид Агьмедова 1972 ва 2000-йисара кхьена. Чи хуьруьн, райондин тарих хуьн, ам акьалтзавай несилдиз чирун, тун патал зани жувалай алакьдай пай кутазва: 2008-йисуз «Шарвили эпос: цӀийи риваятар ва делилар», 2010-йисуз «Ахты: история и современность» ва гила, 2024-йисуз райондин 95 йисан юбилейдиз талукь яз «Ахтынский район: ��ехи исторического пути» ктабар кхьена. 37 йисуз милли журналистикадин хиле кӀвалахзавай публицист яз, заз жуван райондикай, бажарагълу инсанрикай еке материал кӀватӀ жезва. Ахпа гьа гьадал алахъзава… Гьелбетда, и ктаб Ахцегь райондин тарих туш, айгьамдалди лагьайтӀа, чи тарихдин чӀехи пирамидада са еке къван я. Гьам арадал гъун патални, хиве кьан, еке зегьмет акьалтна: йифериз ахвар къакъатна кӀвалахна, музейрани архивра къекъвена, гьатта са касдин хайи-кьейи йисар чирун патал сурун къванер ахкуна кӀелуниз мажбур хьана. Ахцегьрин тамам тарих чирун ва кхьин патал раскопкаяр, илимдин еке ахтармишунар ва зурба тарихчи алим герек я. Ктаб хъсанди хьун патал заз шикилралди куьмек авур музейдин директор Агьмед Дагъларов, зи дуст, Россиядин фотохудожникрин Союздин член Юсиф Саркаров, ктаб вёрстка авур ахцегьви Арсен Велиев, редактор – Москвада кӀвалахзавай филологиядин илимрин кандидат Валида Мирзоева пара кьадар сагърай! Чухсагъулвилин, гьуьрметдин кьетӀен гафар заз, гьелбетда, райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван тӀварцӀихъ лугьуз кӀанзава. Ада хъсан теклифар гана ва ктаб акъудун патал райадминистрациядай пул ахъайна. Нетижада къе чи гъиле аялривай хайи ватандикай учебник яз ишлемишиз жедай ва мугьманриз багьа савкьват яз гуз жедай вижевай ктаб ава… Ахпа сад-садан гуьгъуьналлаз цӀийи ктабдикай чпин фикирар гваз агъадихъ галай ксар рахана: Халидин
+– РУО-ДИН начальник, филологиядин илимрин кандидат, Мегьамед
+– райондин имамрин Советдин председатель, Къазимет
+– райондин тарихдинни край чирдай музейдин директор, Керем
+–тарихдин илимрин кондидат, Хуьруьгрин хуьруьн СОШ-ДИН директор, Севинжи
+– шаир ( ада вичин шиирни кӀелна), Марат
+– райондин юннатрин станциядин директор, филологиядин илимрин кандидат, Пирагьмед
+райондин дишегьлийрин Советдин председатель,
+– шаир, Ахцегьрин 3-нумрадин СОШ-ДИН муаллим (ада ктабдиз талукьарнавай вичин цӀийи шиирни кӀелна), Мегьамедзериф
+– зегьметдин ветеран, Роберт
+– «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель ва масабур. Вирибурун рахунрикай хкатзавай умуми нетижа сад тир: авторди Ахцегь район, адан тарих патал акьалтӀай важиблувал авай кӀвалах гъиле кьуна ва ам эхирдал кьван кьилиз акъудна, Ахцегьрин хуьруьн ва санлай райондин тарихдай икьван чӀавалди са акьван малум тушир делилар раиж авуна, гадарнавай ва квахьнавай хуьрер рикӀел хуьн патал алахъунар авуна. Бажарагълу ва тӀвар-ван авай районэгьлияр эбеди авун, яни рикӀел хуьн патал, авторди гъиле кьунвай кӀвалах мадни давамарун лазим я. ТӀебии яз, ктабда бязи куьлуь нукьсанарни авачиз туш. Серенжемдин эхирдай ам кьиле тухвай Максим Алимова ва цӀийи ктабдин автор Дашдемир Шерифалиева мярекатдал авур рахунрин нетижаяр кьуна ва ана иштиракай вирибуруз чухсагъул лагьана. Идалай кьулухъ цӀийи ктаб раиж авунин серенжемдин иштиракчийри саналди рикӀел аламукьдай шикил яна. Вич гъиле кьаз, кӀелиз хуш къвезвай и ктабдал автор Дашдемир Шерифалиева гзаф йисара зегьмет чӀугуна. Ктабдин мадни са лайихлувал ам я хьи, адакай гьам агалкьзавай несилдивай ва гьамни чӀехи яшда авай инсанривайни, тарихдиз итиж ийизвай ксаривайни менфят къачуз жеда. Гафунин вири манада лугьуз жеда хьи, им райондин вичин жуьредин энциклопедия я. Дагъустандин ктабрин «Мавел» чапханада гьазурна Дондал алай Ростов шегьерда авай «Медиа-Полис» типографияда 2000 экземплярдин умуми тираж аваз чапнавай ктаб лап виниз тир еридалди тафаватлу жезва. Къейд ийин, художественный ва полиграфиядин рекьяй икьван ерилудаказ чапнавай ктаб райондихъ идалай вилик хьайиди туш. Ктаб «Ахцегь район» МР-ДИН администрацияди финансрин куьмек гуналди акъуднава. Ктабдин кьилин лишан ихьтинди я: алатай девир галачиз гележегни жедач. Чна цӀийи ктаб акъатун адан автор Дашдемир Шерифалиевичаз рикӀин сидкьидай МУБАРАКЗАВА.ЧУН а кардихъ инанмиш я хьи, авторди кӀелзавайбур мадни цӀийи эсерралди шадарда ва абурун чешнейрал чаз агалкьзавай несилар тербияламишдай мумкинвал жеда.
+Лумуна АГЬМЕДОВА Чахъ халкьдин тӀвар виниз хкажай, хкаждай кьегьалар – алимарни муаллимар, спортсменарни артистар, скульпторарни художникар тӀимил авач. Бубайрин крар несилри давамарун уьмуьрдин къанун я. Уьмуьрда гьар са инсандихъ вичин рехъ, жигъир кьисмет ава. Якъин, са кар мадни ава - дурумлу зегьметди инсандиз кьакьан кукӀушдал хкаж жез куьмекда. Намуслу зегьметдай, пешекарвиляй жуван къуллугъдин буржияр ерилудаказ ва жавабдарвилелди тамамарунай республикада кардик квай жемиятдин «Хайи Дагъустан» гьерекатди абур наградайралди къейдзава. Гьа ихьтинбурукай сад вич и мукьвара «Дагъустандин халкьдин Игит» лагьай гьуьрметдин тӀварцӀиз лайихлу хьанвай Молалиев Сердер Феталиевич я.
+ИкӀ, халкьдин, обществодин крара иштиракунай майишатдинни экономикадин, спортдинни культурадин рекьяй месэлаяр гьялуник еке пай кутазвай инсанар «Дагъустандин Халкьдин Игит» лагьай тӀваруниз лайихлу жезва. Алай вахтунда и наградадиз чи республикада 20 кас лайихлу хьанва. Абурун арада Дагъустандин патай сенатор, карчи Сулейман Керимов, азаддиз кьуршахар кьунай олимпиададин чемпион Бувайсар Сайтиев, Дагъустан Республикадин Муфтий Агьмадгьажи Абдуллаев ва икӀ мад са жерге машгьур инсанар ава. И мукьвара чав, районда спорт вилик тухунин агалкьунрай спорткомплексдин директор Сердер Молалиев «Хайи Дагъустан» общественный тешкилатдин патай республикадин общественный лап вини дережадин награда – «Дагъустандин халкьдин Игит» тӀварцӀиз лайихлу хьанва лагьай шад хабар агакьна. Хъсан ксар чи кӀвалера, хуьрера гьамиша хьана, ава. Абурухъ инсандин руьгьдиз нур, экв гудай, къени крариз рехъ ачухдай, къуват, гьевес жеда. Гьа ихьтинбурук, чаз малум тирвал, акатзавай ксар Ахцегь райондани гзаф ава. Абурукай сад зегьметчи инсан, вичин кӀвалахдин устад, гьуьрметлу хизандин кьил, вичин ери-бине Ахцегь райондин къадим Ахцегьрин хуьре дидедиз хьайи Молалиев Сердер Феталиевич я. Сердер муаллим, ругуд аял авай (кьуд стхани кьве вах) хуьруьн зегьметчияр тир Фетали ва Хатужат Молалиеврин хизанда 1960-йисан 24-июндиз дидедиз хьана. Сердер Молалиев вичин тешкилатчивилинни карчивилин алакьунрал атайла вичин рагьметлу буба Феталидал (ам РД-ДИН лайихлу энергетик тир) ва къенин йикъалдини халкьдин рикӀел аламай общественник, вичин вахтунда Ахцегьрин машгьур багълар кутур зегьметчи, общественный крарин тешкилатчи чӀехи буба Султалидал фенва. Ихьтин хизанда чӀехи хьайи вири аялри хъсан чирвилер ва тербия къачуна, гьар сад са пешедин иеси ва халкьдин арада гьуьрмет авай инсанар хьанва.1978-йисуз ада хайи Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школа агалкьунралди акьалтӀарна. Гьеле школада кӀелзавай вахтунда Сердер дерин чирвилералди, хци кьатӀунралди, вичелай чӀехибуруз гьуьрмет авуналди, зегьметдал рикӀ хьуналди тафаватлу жезвай. Юкьван школа куьтягьайдалай гуьгъуьниз ам Москвадин Гидромелиоративный институтдик экечӀна. Гуьгъуьнай армиядин жергейра къуллугъиз эвер гана. Аскервилин къуллугъ ада десантвилин жергейра АВУНА.АСКЕРВИЛЕ Сердер Феталиевича намуслувилелди къуллугъна. Идан гьакъиндай шагьидвалзавай делилар а йисара частунин командованиедин патай хтай чухсагъулвилин чарар я. Армияда къуллугъзавай вахтунда ам КПСС-ДИН жергейриз гьахьна. Гьа и вахтунда азаддиз кьуршахар кьунални машгъул хьана. Ада армиядин турнирра 1-чкаяр кьазвай. Армиядилай кьулухъ Сердер Феталиевич «азаддиз кьуршахар кьун ва физический культурани спорт тешкилун» пешедай физический культурадин Ленинан ордендин тӀварунихъ галай Москвадин Государстводин Центральный институтдик экечӀна. КӀелдай вахтунда ам комсомолдин тешкилатдин секретардин заместителвиле тайинарна. ГъвечӀи чӀавалай эцигунрал рикӀ алай ам студентрин эцигунардайбурун отряддин жергейра аваз са шумуд сеферда кӀвалахар кьиле тухуз фена.
+Гьа вахтунда ректордин тапшуругъдалди Сердер Феталиевич кьиле аваз Москвадин Первомайский район аваданламишна, гьакӀни Измайловский комплексда киноконцертный зал эцигна. Ректорар тир Г.Игуменован ва В.Меньшикован теклифдалди студентрин эцигунардайбурун отряддин жергейра аваз ам кьве сеферда Япониядин гьуьлуьн къерехдив фена ва 1983-йисуз С.Молалиеван руководстводик кваз ана нафтӀадин лекеяр алуддай кьве комплекс эцигна. Гьа и йисан сентябрдилай ноябрдал кьван ам студентрин дестеда аваз къеце патан уьлквейрин тежриба къачун патал Германияда хьана.1986-йисуз институт акьалтӀарай ва ам Хатьков шегьердиз рекье туна. Амма райондай теклиф атана а вахтунда районодин заведиш Велиев Абубакара открепит хъувуна адаз хайи хуьруьз хкведай мумкинвал гана. Жегьил пешекардин хиве ДЮСШДИН тренервилин везифаяр туна. – Зал авачир. За школадин котельный цӀийи кьилелай туькӀуьр хъувуна, кӀвалахдай тегьерда хъсан шартӀар арадал гъана. И карда заз рагьметлу Касимов Сейфуллагь муаллимди еке куьмекар гана. Ам а вахтунда Ахцегьрин 2-нумрадин юкьван школадин директор тир. Гьадан ихтиярдалди за спортзал туькӀуьрна,– рикӀел хкизва Сердер муаллимди. – Гьа и йисуз районда 9-майдиз талукьарнавай мярекатдал кьиле физвай Калашникован автомат чукӀурунин ва кӀватӀунин рекьяй конкурсда зун гъалиб хьана. Мярекатдин иштиракчи тир Ахцегь райондин военкомдин заместителди а вахтунда пенсиядиз экъечӀнавай, чаз пара кӀани муаллим Бейбала Аслановичан чкадал зун теклифна ва Ахцегьрин 1-нумрадин школадин НВП-ДИН тарсарин муаллимвиле тайинарна. За а вахтунда НВП-ДИН 11 элемент цӀийикӀа туькӀуьр хъувуна ва районрин школайрин арада кьиле физвай аялрин «Орленок» ва «Зарница» къугъунра чи районди гьамиша 1-чкаяр кьазвай. Инал за гьар са карда куьмек гайи школадин директор рагьметлу Демир Ханбабаевичалай гзаф разивалзава. И нетижайриз ва С. Молалиеван тешкилатчивилин алакьунриз килигна ам 2002-йисуз райондин администрацияда ГОМЧС-ДИН начальниквиле тайинарна. Им жавабдар къуллугъ тир. 2004-йисан мартдин вацра садрани тахьай хьтин къаяр акъатна (30м/с), гуьгъуьналлаз еке живни къвана. Агьалийриз ганвай зиянар екебур тир. Бажарагълу тешкилатчи, агьалийрин яшайиш, ацукьун къарагъун хъсандиз чизвай зегьметчи, райондин агьалийрик секинсузвал кутазвай месэлаяр гьялунин къайгъуда гьатна. Са куьруь вахтунда материальный куьмек гун патал документар туькӀуьрна. Агъзурралди куьмек гуьзлемишзавай инсанрив куьмекар агакьарна…2013-йисуз адакай райадминистрациядин кьилин заместитель хьана. Ам райондин экономикадин месэлайрал машгъул тир. Гьа и йисара 273 мм-дин 350 метр трубаяр авачирвиляй район газдалди таъминарунин кӀвалахар акъваз хьанвай. Месэла гьялун патал Сердер Феталиевич са шумудра «Дагсельхозстрой» карханадиз физ-хтана, абур юзурна. И кардик вичин еке пай кутур РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат рагьметлу Владимир Ашурбегов С. Молалиева гьамиша гьуьрметдивди рикел хкизва. – Владимир Ашурбегова райондин газификация давамарун патал газдин 219 труба гана ва вичин патай Ленинан ва Эмирован куьчейриз тӀебии газ гъана. ГьакӀни Ахты-Какинский къанал михьна, ремонт авун патал Махачкъаладай иниз трубаяр гъана, инаг къайдадиз хкана, салар багълар дигидай целди таъминарна. Цуругърин хуьре са куьруь вахтунда вацӀал 30 метр мензил (пролет) авай муьгъ вегьена. И карди хуьруьн агьалийрин гьал гзаф регьятарна,– суьгьбетзава чи игитди. И кардин гьакъиндай Цуругърин хуьруьн агьалийри суьгьбетзавайвал, муьгъ туькӀуьрдай вахтунда хаталу са дуьшуьш арадал атана. ИкӀ, вацӀун къерехдив муькъуьн конструкция туькӀуьрун патал сварка авуна кӀанзавай, амма хаталувили садани и кардик кьил ��утазвачир. С. Молалиева вичиз хас зиреквилелди яргъалди фикир тавуна и хаталу ва жавабдар кӀвалах вичелди къачуна. Гьа ик, муьгъ са куьруь вахтуналди туькӀуьрна вахкана. 2016-йисуз райондин руководстводи Сердеран тешкилатчивилинни карчивилин бажарагъ акуна, ам ГОМЧС-ДИН начальниквиле тайинарна. Гьа вахтунда вацӀу кьерен сергьятар гегьеншариз, жемятди кутунвай багъ-бустан тухузвай. Яшайишдин квалер къурхулувилик квай. Месэла гьялун патал экологиядин ва тӀебиатдин ресурсрин министрдин, «Дагестанберегозащита» объединениедин векилрихъ галаз, РД-ДИН МЧС-ДИН Кьилин Управленидин начальник Нариман Махмудовичахъ галаз чкадал фена гуьруьшмишвилер ва совещанияр кьиле тухвана. Нетижада Самур вацӀун къерехдивай 2 километрни 150 метрдин яргъивал аваз къерехар хуьдай имарат эцигна ва «Агъа КӀампӀал» тӀвар алай участокдал 250 метрдин яргъивал аваз ата-бубайрин къайдада дамба хкажна. Са шумуд йисуз абуру чи агьалийриз къуллугъна. Гьа ихьтин дамба «Набережный» паркдин патав эцигунин проектар ва документар гьазурнава. Гаф атай чкадал лугьун, гьа и вахтунда Сердер Молалиеван кьегьалвиликай чаз Хкемрин хуьруьн агьалийри ихтилатна. Аял вацӀуз аватуникди ам Усугъчайдин кьерез тухванвай, амма къати вацӀ кьве патахъ пай хьана аял вахчудай мумкинвал авачир. Яргъалди фикир тавуна Сердер Молалиева вацӀуз хкадарна ва аял троссрин куьмекдалди къураматдиз ахкъудна.2019-йисуз Сердер Феталиевич УСЕЗ-ДИН (эцигунрин ва сад тир заказчикдин Управленидин) начальниквиле тайинарна. ГъвечӀи чӀавалай эцигунрал рикӀ алай ам уьмуьрдани и кардал расалмиш хьана. Цийи къуллугъдин сифте йикъалай ам вичин везифайрив мукьуфдивди эгечӀна. «Комплексное развитие сельских территорий» тӀвар алай программадик Ахцегьа 60 чкадин бахча «Ласточка» ва 120 чкадин цӀийи школа гьакӀни рекъера къир цана аваданламишун пландик кутуна. Райондин а вахтунин кьил Осман Магьмудовичахъ, проектный институтдихъ, эцигунардай министерстводихъ, Дагсельхозстройдихъ, РД-ДИН Единый заказчикдихъ галаз умуми чӀал жагъурна кӀанзавай ва эхирни 2020-йисуз квалахдив эгечӀна. Четинвилер гзаф хьанатӀани, райондин Собранидин Председателди, эцигунрин Управлениди (УСЕЗ) ва Дагъустандин руководстводи саналди тир гуьзчивал тухуналди, ихьтин объектар арадал атана. Вад йисан муьгьлетда чи райондиз 2 миллиард манатдилай виниз инвестицияр ахъайна. Республикада кьиле физвай кьван проектра чи иштираквал авачирди гьеле хьанвач. Алай 2024-йисуз райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван теклифдалди Сердер Молалиев цӀийиз ачухнавай многофункциональный спорткомплексдин директорвиле тайинарнава. Вичелай алакьдай кеспидай гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугун гьар са инсандин агьваллувал таъминарзавай, адаз руьгьдин разивал гузвай кьилин шартӀ я лагьайтӀа чун ягъалмиш жедач. Сердер Молалиев уьмуьрда вичин кар жагъанвай кас я. Ам хъсан къилихрин, регьимлу, инсанрин гъавурдай акьадай, къал квачиз истемишунардай, алакьунар авай пешекар я. Гьи къуллугъдал хьанатӀани, вичин везифаяр намуслувилелди кьилиз акъуддай адаз гьам агьалийрин ва гьамни карханайрин кьиле авайбурун патай гьуьрметни кесерлувал ава. Инсанрин хушбахтвилин рекье чӀугвазвай зегьметдиз къимет гун яз Сердер Феталиевич гьукуматдин жуьреба-жуьре идарайрин, тешкилатрин патай гзаф кьадар наградайриз, грамотайриз лайихлу хьанва. Ам зегьметдин ветеранни я. Сердер Молалиев туькӀвей ва къени хизандин кьил, мукьва-кьилийрин арха, стха я. Уьмуьрдин юлдашдихъ галаз санал кьве велед чӀехи авуна, абурухъ гьардахъ чпин хизанарни ава. Анжах са эксиквал ава: 35 йисуз бахтлудаказ санал яшамиш хьайи уьмуьрдин юлдаш Елена, гьайиф хьи, галамач. Ам гьар са инсандай анжах хъсан тереф акваз алахъдай инсан тир. Рагьмет хьурай вичиз! Къенин девирда жегьилриз гьихьтин меслятар гуз жеда лагьана хабар кьурла, ада жаваб гана: – Жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишна кӀанда. Чи йикъарин вакъиаяр фикирда кьуртӀа, алай аямда ватанпересвилин тербиядихъ генани кьетӀен метлеб ава. Халкьдин къуватлувал, садвал ва къудратлувал гьар са инсанди вичин хиве авай буржияр аннамишунилай, хайи чил, Ватан, халкь, адан адетар, тарих кӀан хьунилай аслу я. Ватан хуьз гьар юкъуз гьазур хьун чарасуз я. «Жуван пеше, кар жагъайди хушбахт я! Адахъ вичин кар ва уьмуьрдин макьсад ава», – кхьенай Англиядин писатель, тарихчи Томас Карлейла. Гьуьрметлу Сердер Феталиевич! Халкь патал чӀугвазвай зегьметда чаз Квехъ чандин сагъвал, руьгьдин кӀубанвал ва мадни еке агалкьунар хьана кӀанзава.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 343,56 манат я, йис патал 687,12 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 250, йис патал 500 манатдай кхьиз жеда. Гьелбетда, санлай йис патал кхьейтӀа хъсан я, мад инжиклу хъижедач. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-декабрдалди давам жезва. Чи реквизитар: ИНН - 0504007157 КПП - 050401001 Р/СЧЕТ - 4070181700001000026 Л/СЧЕТ - 2003Ш29490 БИК -048209001
+6-октябрдиз Докъузпара райондин Усугъчай хуьре Россиядин фотохудожникрин Союздин член Юсиф Саркарован «Яшамишрай Докузпара!» тӀвар алаз шикилрин выставка ачухна. Райондин 90 йисан юбилейдиз бахшнавай выставкада авторди 2015-2024–йисарин кӀвалахрин 100 далай виниз надир шикилар къалурзава. Райондин гуьзел тӀебиатдиз, дагълух къадим хуьрерин акунризни архитектурадиз, тамашуниз лайихлу чкайриз ва, гьелбетда, зегьметкеш инсанрин къаматриз талукь шикилрал чкадин жемятдин ва мугьманрин дикъет желб жезва. Кьилинди, авторди выставкадин саки вири шикилар вичин патай райондиз савкьват яз багъишна. Еке къимет Юсиф Къудратовичан яратмишунриз райондин 90 йисан юбилейдин 15-октябрдиз и выставкадихъ галаз мукьувай таниш хьайи райондин кьил Мегьамед Шамилова, гьакӀ атанвай багьа мугьманри – РДДИН энергетикадин министр Марат Шихалиева, РД-ДИН Халкьдин Собраниеда милли политикадин ва диндин крарин рекьяй Комитетдин Председатель Фирудин Ражабова, алим Руслан Гиреева, къунши районрин руководителри ва масабуру гана. – Хайи ерийрин и шикилар акурла, дагълух ватан мадни пара кӀан жезва, руьгьдик ватанпересвилин гьиссер акатзава. Дугъриданни, гьар са шикил тамам са яратмишун я. РикӀел атана ва вичин хушуналди чаз ихьтин хъсан савкьват ганвай Юсиф стха пара кьадар сагърай! Гьакъикъатдани ам вичин кардин халис устад я, баркалла! – лагьана выставкадикай ихтилат кватайла Мискискарин хуьруьн культурадин КӀвалин директор, шаир Бренбег Абдуллаева. Утерянный аттестат об окончании в 1991 году Хрюгской СОШ за № А 9232571, выданный на имя
+Япония чилин шардал виридалайни гзаф залзалаяр жезвай уьлкве я. Гьавиляй анин алимри залзалайри гузвай зиянар тӀимиларун патал гзаф кьадар ахтармишунар кьиле тухузва. Алимри кьатӀайвал, гьайванриз ва балугъриз залзала жедайди виликамаз хабар жезва. Тажуб кар ам я хьи, бязи набататрини и рекьяй инсанриз куьмек гузва. Акациядин тарарал гуьзчивал тухвай алимри абурун къилихар ахтармишна лугьузва хьи, эгер акациядин тарарал, абурун уюнрал амал авуртӀа, залзала жедай вахт виликамаз чир хьун мумкин я, инсанарни рикӀел алачир хата-баладикай хкечӀиз агакьда.
+Малум тирвал, гъилевай йис Дагъустан Республикадин кьил Сергей Меликован къарар- далди ХХ асирдин Гомер СтӀал Сулейманан йис яз къейдзава. И серенжемдин сергьятра аваз шииратдин суварар неинки са чи, гьакӀ са жерге къецепатан ва СНГ-ДИН уьлквейрани шад гьалара кьиле физва. Гьа икӀ "Риваят икӀ арадал къвезва" кьил гана нубатдин сувар 22- октябрдиз Махачкъалада Поэзиядин кӀвале кьиле фена. Ам Дагъустандин дишегьлийрин Союздин ва милли политикадинни диндин крарин рекьяй министерстводин къаюмвилик кваз тешкилнавай. Шад межлис ачухай дишегьлийрин Союздин председатель Интизар Мамутаевади залда кӀватӀ хьанвайбуруз Сулейман бубадин уьмуьрдин ва яратмишунрин рекьикай, шаирдин рикӀин деринрай атай яратмишунар себеб яз, кесиб халкьариз хьайи регьятвилерикай суьгьбетна. Чпин рахунра милли политикадинни диндин крарин рекьяй министр Энрик Муслимова, республикадин общественный Палатадин председатель Азизбег Черкесова, шаирар тир Максим Алимова ва Фейзудин Нагъиева, Украинада кьиле физвай женгинин махсус серенжемда Ватан патал вичин чан гайи Кьасумхуьруьн игит аскердин уьмуьрдин юлдаш Эльза Маметовади ва са жерге масабуру чеб СтӀал Сулейманан невеяр тирди ва и кардал дамах ийизвайди лагьана. Мярекатдин тамадавал ийизвай Дагъустан Республикадин лайихлу артистка Хирунду Султановади залда кӀватӀ хьанвайбурун фикирдиз СтӀал Сулейманакай гьазурнавай фильм гъана. Адалай гуьгъуьниз Интизар Мамутаевади и гуьзел ядигар яратмишнавай режиссер Зарипат Курамегьамедовадив дишегьлийрин Союздин "За любовь к Отчизне" медаль ва дишегьлидиз лайихлу пишкеш вахкана. Мегьарамдхуьруьн райондай ашукьар тир Мегьамедоврин хизандин ансамблди «Дагъустан», Алина Барановади "Россия", Ягья Ильясова "Ватан", и цӀарарин автор, Ахцегь райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади шаирдин чӀалариз рагьметлу Даниял Къазиева тесниф авур "Марият" мани тамамар авуни мярекат мадни гурлу авуна. Лугьун лазим я хьи, кьиле фейи серенжемда Дагъустан Республикадин муниципалитетрин дишегьлийрин Советрин векилрилай ва яратмишунрин яцӀа авай къелемдашрилай алава яз, къецепатан саки I6 уьлкведай, абурун жергедай яз Туьркиядай, Америкадай, Франциядай, Ирандай ва Иракдай, Къазахстандай, Къиргизистандай, Уьзбекистандай, Грузиядай, Азербайжандай, Белоруссиядай, Украинадай тир чи диаспорайрай атанвай ватанэгьлийри иштиракна. СтӀал Сулейманаз я кӀелиз я кхьиз чидачир. Са артух девлетарни адахъ авачир. Амма ам Ватандал рикӀ алай, михьи руьгьдин, намуслу кас тир. Гьавиляй къени шаирдинни халкьдин арада авай алакъа кьатӀ хьанвач. Умудлу я хьи, ихьтин важиблу мярекатар себеб яз асиррин алакъадин зунжур мадни мягькем жеда ва чи халкьари дидедин чӀал ва бубайрин адетар вилин нини хьиз хуьда.
+ЦӀи, кӀелунин цӀийи йисан вилик, Дагъустанда цӀийи 21 школа (7514 аялдин чка аваз) ва санлай 1300 чкадин 10 аялрин бахча ачухна. Йисан эхирдалди 9 школа (4460 чкадин) ва 4 аялрин бахча (760 чкадин) лицензироватдайвал я. Гьелбетда, им образованиедин хиле республикадин еке агалкьун я. Гьавиляй февралдин вацра уьлкведин вице-премьер Татьяна Голиковади республикада образованиедин цӀийи объектар эцигунин ва авайбур цӀийи жуьреда туькӀуьр хъувунин агалкьунрай РД-ДИН Кьил Сергей Меликов РФ-ДИН наградайриз лайихлу авуна.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Гъилевай йисан 25-октябрдиз райбиблиотекадин кӀелдайбурун залда Ахцегь райондин Общественный палатадин нубатдин заседание кьиле фена. Адан кӀвалахда вичин членрилай алава, райадминистрациядин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева, райсобраниедин депутат Агьмед Дагъларова иштиракна.
+Заседание, сифте гаф рахуналди, Общественный палатадин председатель Шимсидин Арухова ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан 1-месэладай – «2024-йисуз районэгьлияр хуьруьн майишатдин участокар дигидай целди таъминарунин нетижаяр ва и жигьетдай авай кими-эксиквилер арадай акъудун» – доклад РД-ДИН ФГУ «Минмелиоводхоз» карханадин Ахцегь филиалдин директор Мажидин Мамедбегова авуна. Ада къейд авурвал, гъилевай йисуз тӀебиатдин шандакьар себеб яз еке четинвилерал расалмиш хьанатӀани (паталай техника желбуналди цин къаналар михьна яд хъиягъай са вацралай, 1-июндиз, еке марфар-селлерикди вири къаналар ахцӀана. ЦӀийи кьилелай михьи хъувур къаналар ва абурун кьилер кьве гьафтедилай мад гьакӀ къайдадай ахкъатна), цин къаналра яд хьун патал алахъна. Гьелбетда, им техникадихъ ва финансрин еке харжийрихъ галаз алакъалу месэла я. Гьатта тӀебиатдин бедбахтвилин дуьшуьшрани жемят мелериз экъечӀ тахйиз чун кӀеве гьатзава. Гена хъсан я, республикадай куьмек хьана: цӀийи экскаватар, бульдозер гана. Къведай йисуз «АХТЫКАКИНСКИЙ» къанал реконструкция хъувун патал 28 миллион манат пул чара авунва. Икьван гагьда жемятдиз салар дигидай яд пулсуз гузвайтӀа, гила масакӀа жеда. Базардин экономикадин шартӀарив кьурвал ва Законди истемишзавайвал, цӀийи йисалай абонентрин къуллугъ тешкилна хьиз, УЭЖКХ-ДИН куьмекдалди чна инсанрин цик квай чилериз килигна абурувай пул къачудайвал я. Йикъан 2-месэладай гаф УЭЖКХ-ДИН начальник Фиридин Мисриханова къачуна. – Гьуьрметлу юлдашар, районэнгьлияр хъвадай михьи целди таъминарун – им инсанрин яшайишдин ва сагъламвилин метлебдин месэла я. Малум тирвал, чаз магистральный кьве водопровод ава: «Лекье ДЕРЕ-АХЦАГЬ» ва «МАЦАРАХЦАГЬ». Абурук 6 агъзуралай артух абонентар ква. Жемятди хъвадай яд кьенятлудаказ ишлемиш тийизвайвиляй (пулсуздаказ гузвайвиляй я жеди, гзафбуру чпин булахрин кранар агал тавуна тазва, хъвадай целди салар дигизва…) ам вирибуруз гьамиша бес жезвач. Нетижада чун райцентрдин гьар мягьледиз гьафтеда кьве юкъуз яд ахъаюниз мажбур я. Райондин руководстводин алахъунралди къведай йисалай Рутулрин Лаалан дередай кьил къачуна пуд лагьай водопровод гъунин кардив эгечӀда. Заседаниедал веревирд авур и важиблу месэлайрай чпин фикирар ва теклифар «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН кьилин заместитель Гьежре Эмирова, Дагъустандин ветеранрин «Женгинин стхавал» общественный тешкилатдин чкадин отделениедин руководитель Руслан Сулейманова, зегьметдин ветеран Керем Керемова ва масабуру лагьана.
+Ингье абурун бязи фикирарни теклифар: къаналрани къенепатан хулера датӀана яд хьун патал жемятдивай пул къачун девирдин истемишун я; къаналрин кьилер капиталнибур туширвиляй вацӀу мукьвал-мукьвал яд галудзава, къаналрин кьилера дурумлу имаратар кӀанда; РД-ДИН «Минмелиоводхоздин» балансдал алай ГЭСДИН къанал гзаф йисара михьи тахвун, адак ва Ахцегьрин хуьруьн къенепатан гъвечӀи хуларик гзафбуру чиркин ятарин канализацияр кутун лап беябурчивал я; яд чиркинарзавай ва рекьера твазвай тахсиркаррин вилик пад райондин административный комиссиядин, хуьруьн ва райондин депутатрин, общественный тешкилатрин, къайдаяр хуьзвай органрин умуми къуватралди лап кьетӀивилелди кьуна кӀанда; хъвадай цин кранрал, шегьерра хьиз, счётчикар эцигун важиблу я».
+Дяведин ветеранрин Советдин председатель Нажмудин Гудаева дяведин махсус операцияда укранацистрихъ галаз игитвилелди телеф хьайи кьакӀуви викӀегь аскер Талибов Асрет Мисриевичаз (женгинин кьве ордендин ва са шумуд медалдин сагьиб тир ада дяведин цун майданрай хер алай 500 ев агакьна аскерар ахкъудиз къутармишна) «Дагъустан Республикадин вилик лайихлувилерай» орден гунин патахъай райондин ва республикадин руководстводиз гьазурнавай тавакъудин чар кӀелна.
+Социализмдин Зегьметдин Игит Саимат Керимовна Ферзалиева дидедиз хьайидалай инихъ 100 йисан ва кечмиш хьайидалай кьулухъ 30 йисан юбилейдин мярекат 2025-йисуз районда лайихлувилелди тешкилунин, Игит дишегьлидиз хайи ватанда гуьмбет эцигунин гьакъиндай малумат-теклиф Ахцегь муниципалитетдин гьамиша кардик квай комиссиядин председатель Дашдемир Шерифалиева авуна.
+«Ахцегь район» МР-ДИН Общественный палатадин членри заседаниедал атай теклифар разивилелди кьабулна ва райондин руководстводиз куьмек яз чпин кӀвалах мадни активламишун лазим тирди къейдна.
+РД-ДИН Кьил Сергей Алимович Меликова дагъустанвийриз чи уьлкведин халкьарин садвилин Югъ мубаракна.
+Гьар йисан 4-ноябрдиз Россияда халкьарин садвилин Югъ къейидзава. Ам лап важиблу суварикай сад я. И югъ арадал атунин тарих 1612-йисан мусибатдин вакъиайрихъ галаз алакъалу я. А чӀавуз халкьди Шулугърин вахтунал ва къене патан зидвилерал эхир эцигна, уьлкве чапхунчийрикай азадна, чӀехи ва къудратлу уьлкведин хьиз, Россиядин гележегдин кьисмет тайинарна. Тарихдин кьуьруьгри са шумуд сеферда чи уьлкведин халкьарин садвал ахтармишна, амма чи культурадин ивирри ва садвили адаз дурумлувилелди вилик фидай мумкинвал гана. Къе чи уьлкведин халкьар мад сеферда чпин аслу туширвал хуьн патал женгинин гьерекатар тухуниз мажбур хьана. Са кьадар вахт идалай вилик кьиле фейи БРИКС-ДИН саммитдин заседаниедал РФ-ДИН Президент В.В. Путина къейд авурвал, къе чпиз Россия магълубариз кӀанзавай къуватри вич эсирралди арадал атанвай чи уьлкведин халкьарин садвал ва руьгьдин къуват фикирда кьазвач. Зун а кардихъ кӀевелай иланмиш я хьи, анжах винидихъ къейднавай инвиррал бинеламиш хьуна гьам чи умуми Ватан – Россия, ва гьамни Дагъустан дурумлувилелди вилик финин заминвал ава. Алай аямдин шартӀара анжах садвили ва халкьарин дуствили чун Россия вилик тухунин милли метлебдин мурадрив агакьарна. Гьуьрметлу дагъустанвияр! Ватандин абадвал патал гьакъисагъ зегьметдай, СВО-ДИН иштиракчийрин ва абурун хизанрин тереф хуьнихъ ракъурнавай алахъунрай, обществода халкьарин дуствал мягькемарунай куьн гзаф сагърай. Чи къуват садвиле ава. Квез Халкьарин садвилин югъ мубаракрай!
+Дагъустандин электросетрин майишат (ТОИР) ремонт авунин ва адаз техникадин къуллугъ авунин рекьяй кӀвалахар давам жезва. Алай вахтунда региондин вири подразделенийра активвилелди кӀвалахар кьиле тухузва. Ахцегьрин РЭС-ДИН жавабдарвилин зонада Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районар АВА.ЧИ пешекарри гзаф кьадар кӀалахар кьилиз акъуднава. Ингье абурун кӀвалахдин нетижаяр:
+96 кӀарасдин даяхар дегишнава;
+24 трансформатор ремонтнава;110 изолят��р дегишнава; Кьве километрдин мензилда сим вичихъ 400 килограмдин заланвал авай 50-сеченидин гьулдандин симинал дегишарна;4 километрдин мензилда СИПДИН 70-сеченидин сим дегишарна. Энергетикар къазанмишнавайдал сергьятламиш жезвач. Мукьвал тир гележегда ТОИР -дин сергьятра аваз 35 даях ва виликдай иесисуз энергообъектриз къуллугъ авунин сергьятра аваз 65 даях дегишарун фикирдиз къачунва. Абур и мукьвара «Дагэнерго» филиалдин ихтиярда тунва. Идахъ галаз санал, энергетикри мадни 14 трансформатор ремонтдайвал я. КӀвалахар давам жезва ва чун инанмиш тирвал, саналди тир алахъунралди чна чи республика электротокдал таъминарунин ери ХЪСАНАРДА.ЭЛЕКТРОЭНЕРГИЯДАЛ таъминарунин месэлайрай квевай 8-800-220-0-220 нумрадин телефондай «Россети Северный Кавказ» компаниядин сад тир информцентрдиз суалар вугуз жеда
+Россиядин халкьарин садвилин Югъ мубаракрай!
+Къуват хада къуватди, вичелай гужлу,
+Ракьни ракьу атӀуда, ци туьхуьрда цӀай:
+Магълубнава пачагьдин кьушунри атай.
+Халкьар кӀватӀ жез хкягъай ханарни беглер Гьарма санихъ кат хьанва, вучдатӀа течиз. Тапаррални гужалди шерикай эллер Къазадик ква, къазакьри кьаз ягъиз-рекьиз. Вири авай-авачир мал-къара, чилер Акъудзава пачагьдин хийирдиз, вахчуз. Къалмакъалдин кьилевай башчийрин кӀвалер Тахьай мисал ийизва, цӀаяр ягъиз куз. Къази-Агьмед ахцегьви, Самур патан хан Хуьре амач, катнава хизанни галаз. Макьсад сад я аданди - хуьнуьх вичин чан Ва кьве хцин, килигай бубадин чӀалаз.
+авай, Ана хьанвай адакай аскер гьайбатлу. ГъвечӀи Гьасан къуллугъиз Московда авай,
+атлу. ГатӀунайла виринра хци жез гьалар, Такуй лугьуз садазни вичин пад къуьруьз, Тадиз Къази-Агьмеда, ракъурна хабар, Эвер гана хканай кьве хвани хуьруьз.
+Малумарнай ам хан яз Ахцегьрин
+патан, Гьазур хьанай гявуррихъ галаз женг тухуз: - Вахт атанва чиркеркай азаддай ватан, Туьрквери чаз и карда куьмекда лугьуз.
+ГуьтӀуь хьанай, амачир са рехъни
+гьяркьуь. Худда тунай дагъвийри ружани гапур, Ахцегь, Къуба гьат хьанай къиргъинда буьркьуь…
+Къази-Агьмед, накьан хан, са чара
+Сугъратлидиз аваррин катнай эхирдай. Гьана бирдан бейхабар, хизанни галаз,
+Маса гана са касди, кьунай есирда.
+Хкана ам, Дербентдин дустагъда ава,
+Акъуднава асмишдай жазадин къарар.
+ЮГЪДИ-ЙИФДИ кьве вилни акӀурна къава,
+РикӀел хкиз къатканва алатай крар.
+Къайгъу тушир са вичиз ганайтӀа жаза,
+Къарар хьанва Гьасанни кемендиз вегьин.
+Жув себеб яз веледдин кьилел и къаза
+Атун гуж я гужарин, а кар гьикӀ эхин? Масабурун дидардиз, дустагъда авай МАЙИЛ-МАТАД, юлдашар къвезвакьил чӀугваз. Тек хан вичин гьуьжреда ава яз субай,
+Гьелелиг ам садазни кӀан хьанвач акваз.
+Эхир сада тӀалабна адавай гуьруьш, Куьгьне урус дустуни, Ахцегьа хьайи,
+Шамиль атай къеле кьаз чӀавалай таниш,
+Тахтбаркадиз пачагьдин кьвед санал фейи. Хандин рикӀел хквезвай сифте акур гьуьл, Аштерхандал къванцикай чӀугунвай сенгер. Ахпа анихъ - финалди куьтягь тежер чуьл Ва эхирни Московдин къеледин зенгер. Хкведайла кьил чӀугур Якиман буба,
+КӀвачеллачиз экъечӀай файтундин вилик.
+Абурун хуьр са гъвечӀи, гьакьдай кьван гъапа,
+ЧӀижрен муг хьиз, ккӀанвай тепедин кӀаник.
+Ам кьабулнай вирида багъри хьиз чпин,
+Алхишардай дидеди, регъуьдай вахаз.
+Акъвазайди са кар тир мугьмандиз
+- ЧӀал хъсандиз чизвачир, жезвачир рахаз. Йисар фенай, хутахнай Дербентдиз Яким,
+Сад - Ахцегьа, муькуьдни - Дербентда гьаким,
+Ахпа, бунтар хьайила, областдин патай
+Рахкурнай ам векил яз Ахцегьрин хуьруьз,
+Са жуьре къал къачунвай хан рекьел хкиз.
+Амма Къази-Агьмеда кьабулначир дуст,
+Виликамаз чизвай ам атунин себеб:- Акъудзавай кьуьруьк я, ийиз кӀанз зун суст, Жагъурнава векилни туькӀвейди ажеб.
+ТӀапӀарди ван авуна, ачух хьана рак,
+Гьахьна мичӀи гьижрадиз къаралту кьакьан.
+ЧизвачиртӀа лагьана, фидачир гьич шак, Яким тирди атайди, вичин дуст накьан. Къад йис кьван тир такуна, дегиш хьанва чин, Чене ганва, чӀар фена экъис хьанва пел. Зирингди тир виликдай, жунгав хьтин пин,
+Салам гана, жузуна, гьикӀ ятӀа гьалар,
+Вичиз ачух лагьана, аватӀа, тӀалаб.
+чӀалар, Килигзавай атайдаз, гузвачиржаваб.
+Адаз чизвай суьргуьн гун гададиз чӀехи,
+Гьунар тирди Якиман, дувандал рахай. Ам Ахцегьиз векил яз хтайла, векъи Къайда рикӀел хкизвай вичи-вич тухвай. Эхир адай акъатна: «Аллагьдиз шукур, Вири крар хьайид я эмирдал гьадан».- Акъваз, Агьмед, а гафар течирбуруз тур,
+Аллагьдикай жагъанва квез багьна хъсан.
+Аллагь тирни лагьайди, дяведиз къарагъ,
+Вегь гявуррин-урусрин гардандиз къайтан.
+ВАЪ,ДУСТ Агьмед, анавай туьркверин марагъ, Квез Аллагьдиз элкъвенва Портадин султан.
+Багъишламиш, нагагь ваз авунатӀа тӀар,
+Фикирар я рикӀик зи кутазвай гъалаб.
+Зун садазни судья туш, квез чида куь кар.
+Эхиримжи ви тӀалаб? - ганач на жаваб. - ЧӀехибуруз дустагъдин атайтӀа къимиш, Зи тавакъу такуртӀа кьадарсуз векъиз, Гьасаналай вилик зун авурайасмиш: КӀанзавачир, хьанайтӀа, заз кьведра рекьиз.
+…Пакад юкъуз майдандал, зулун рагъ ргаз, КӀватӀна вири Дербентдай агъзур кьван инсан,
+Якимаз яб тагана, бубадиз акваз,
+Начальникди дустагъдин асмишнай Гьасан.
+Гъалибвилин сувариз гиламаз гьазур жезва
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Хемисдин юкъуз, 31-октябрдиз, Ахцегь райадминистрациядин залда ЧӀехи Гъалибвилин сувариз гьазурвал акунин тешкиллувилин сифте совещание кьиле фена. Сифте гаф рахуналди, ам «Ахцегь район» муниципалитетдин кьил Абдул-Керим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Ватанпересвилин манадин кьетӀен мярекатда райадминистрациядин къуллугъчийри, РВК-ДИН комиссар Рафик Мегьамедова, хуьрерин Советрин (СП) кьилери, образованиединни культурадин идарайрин руководителри ва общественный тешкилатрин векилри иштиракна.
+Абуру заседаниедал 2025-йисан 9-Майдин мярекатриз виликамаз хъсан гьазурвал акунин ва абур райцентрадани хуьрера вини дережадин тешкиллувилелди кьиле тухунин гьакъиндай месэлаяр веревирдна, теклифар гана.– Чна чи вири, иллаки ватанпересвилин мярекатарни серенжемар са кьуру тӀвар паталди ваъ, абурукай халкьдиз ва Ватандиз менфят жеривал кьиле тухвана кӀанда. Советрин халкьди 1941-1945 – йисара Ватандин ЧӀехи дяведа Гитлеран фашизмдин чапхунчийрин хура акъвазна Ватандин азадвални аслу туширвал хвена, дуьнья фашизмдин тӀегъуьндикай къутармишна. ЧӀулав къуватрин винел гъалибвал тестикьарай 9-Май вири халкьдин зурба сувар я. Адан шадлухдай чи фикирдик Ахцегьа Ленинан тӀварунихъ галай шегьре рехъ, Баркаллувилин обелиск реконструкция хъувун (Ватан патал жегьил чанар къурбанд авур чи бубайрин гьуьрметдай адан патав кутугай мискӀинни эцигда), вири хуьрерин обелискар къайдадиз хкун ква. Герек къведай йисан 20-апрелдалди эцигунринни ремонтрин вири кӀвалахар куьтягьна гьазур жен…, – къейдна райондин кьили. Фикирда кьунвай и месэлаяр вахтунда ва ерилудаказ тамамарун патал чпин фикирарни теклифар райадминистрациядин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева, райондин Общественный палатадин председатель Шимсидин Арухова, «Сельсовет Ахтынский» СП-ДИН кьил Мурад Эфендиева, дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади, райондин культурадин Управленидин начальник Къистер Гъаниевади ва масабуру лагьана. РикӀин куьлег мез я. РикӀ туькьуьлдан мезни туькьуьл жеда. Сивин куьлег капаш я. Баладин тӀуб тӀар жеда, дидедин рикӀ. Бегьем хци бубадин бармак вилера ТВАДАЧ.ДИДЕДИ гайи нек рикӀелай алудмир. КӀвале ярашугъ паб я. Кьунар квачиз хпер хуьн четин я. Къуьл бул хьайила халкь шад жеда, гьажибугъда бул хьайила – малар. Кьаю кьуна кал ацаз хьанач. Къиметлу гаф къизилдилай багьа я. Гзаф ксай кацни тум яргъи тахьана амукьда. Кацихъ ирид чан ава. Кацин кеспи кьифер кьун я. Кацин къудгун муьхцелди я. ИчӀи гъилиз кицӀни килигдач. ИчӀи кӀвале кьуру ван тумир. Иланди вичин тум атӀайди рикӀелай РАКЪУРДАЧ.КӀВАЛ жагъурдалди къунши жагъура. Ламни верч руькъведин дустар я. Лацу балкӀан кьуьзуь жедач. Лиф кӀвалин пипӀел жеда. Мез кьилиз бала я. Пис гаф инсанда гуьлле хьиз акьада. Са ич,кьве пад. Дуст цӀун юкьвайни акъуд. Халкьдиз фу гайиди гьуьлуьни цӀуькӀдач. Акьуллудакай зарар, дилидакай хийир хкатдач. Хъел атайла акьул катда.
+Россиядин Яракьлу къуватрин жергейра икьрардин бинедаллаз къуллугъ ийиз кӀанзавайбурун фикирдиз!
+Дагъустанда икьрардин бинедаллаз Украинада кьиле физвай дяведин махсус серенжемда иштиракзавайбуруз са сеферда гузвай пулдин куьмек 500 агъзурдал кьван артухарнава. Гила армиядин жергейра къуллугъун патал икьрар кутӀундайла, дагъустанвийриз 1 миллион манатдив агакьна пулдин такьатар гуда: 500 агъзур манат – Дагъустан Республикадин патай; 400 агъзур манат – федеральный бюджетдай; 100 агъзур манат – шегьердин ва я райондин патай. Къейд ийин хьи, икьрардин бинедаллаз дяведин махсус серенжемда иштиракзавай аскердиз вацра 204 агъзур манат мажиб гузва. Пулдин куьмекдилай гъейри, яшайишдин рекьяйни абуруз талукь са жерге кьезилвилер ава.
+Шкьакьвал цӀай кьунин себеб я
+Умар асгьаб халиф тир вахтунда са хуьре кӀвалери къати цӀай кьуна. Гьикьван чалишмишвилер авунайтӀани, инсанривай цӀай хкадариз жезвачир. Ам са кӀвалелай масадал физвай. Гьатта къванцин имаратарни кузвай, кьуд пад цӀу кьунвай. НуькӀверин мукаривни гьайванрин кӀвалер авай тӀеквенрив ам агакьзавай. Гьатта цивай и гужлу цӀай хкадариз ЖЕЗВАЧИР.ФИКИР авурла, и цӀай Халикьди инсанриз жаза яз ракъурнавайди хьиз жезвай. Ингье гила агъсакъалар халифдин кьилив атана.– Чна вуч ийида? ЦӀун вилик пад гьикӀ кьада? – меслят тӀалабна абуру Умаравай. Пайгъамбардин халифдини абуруз жаваб гана:– ЦӀай а къайда гужлуди хьунин себеб куь шкьакьвал я. Куь кӀвалерин варар ахъай ая, кесибриз тӀуьн це ва Аллагь-Таалади квез куьмекда! –Идалай вилик чна инсанриз фу пайна, кӀвалерин ракӀарарни ачухна, – сада-садан гаф атӀуз лагьана абуру. Амма хилифди абур ишарадалди акъвазарна ва лагьана:– Фу пайдайла куьне куь такабурлувал муьтӀугъарнач ва ам анжах квез гьуьрмет авун патал пайна, гьавиляй Аллагь-Таалади куь садакьаяр кьабулнач. РикӀин сидкьидай амалар ая ва Ада квез жаваб гуда.
+«Иман мягькемардай кьисаяр» ктабдай
+• Алай вахтунда малум тир гьашаратрин жуьреяр 1 миллиондилай алатнава. Алимри гьисабзавайвал, гьакъикъатда Чилел 2 миллиондилай 8 миллиондал кьван гьашаратрин жуьреяр яшамиш жезва. Ахтармишзавайбуру гьар йисуз гьашаратрин цӀийи 7 агъзур жуьре дуьздал акъудзава.• Цекверин уьмуьр тӀебии шартӀара тахминан са йисуз кьван давам жезва. Лабораторийра и гьашаратар гьатта 4 ва адалайни гзаф йисара яшамиш жеда.• Таиландда хуьрекар гьазурунин карда гьашаратрикай гегьеншдиз менфят къачузва.• ЧӀулав цӀицӀ (сверчок) адетдинди тушир жуьредин гьашарат я – адан япар вилик патан тапацдал ала.• ЧӀижерин зегьер химиядин составдин жигьетдай кислота я, хузран зегьер – щелочь.• Чилел алай виридалайни къадим гьашаратрикай сад цегв яз гьисабзава. Виридалайни къуватлу гьашаратни цегв я – адалай вичин заланвилелай са шумуд цӀуд сеферда залан затӀар хкажиз алакьзава.• Виридалайни гзаф недай, вил ичӀи гьашарат къумлухдин цӀицӀ я. Азиядинни Африкадин мулкара яшамиш жезвай и зиянкар гьашаратди гьар юкъуз вичин заланвилиз барабар ем незва.• Кьил са патахъ элкъуьриз алакьзавайди анжах са гьашарат я – богомол.
+И мукьвара ина гегьенш экскурсияда хьайидалай кьулухъ Дагъустан Республикадин асул гидри Ахцегь райондин туриствилин секторда хьанвай дегишвилериз хъсан къимет гана. Абурун гафаралди, чпе асфальт твазвай рекьерин кьадарди ва ериди, зирзибилрикай михьи тир куьчейри, Ахцегьрин хуьруьн мегьлейра авай куьгьне куьчеяр капитальныйдаказ ремонт авуни, чпе туристар къекъвезвай куьчейра тӀебии къван туни хъсан тажубвал арадал гъизва ва гьа са вахтунда рикӀик шадвал кутазва. Къейдин, вири и кӀвалахар гьуьлуьн дережадилай агъзур метрдилайни гзаф кьакьанвиле авай чкада тухузва. Лугьун лазим я хьи, Ахцегь райондин кьил АБДУЛКЕРИМ Нажмудинович Палчаева Россиядин лап кьибле пата авай муниципалитетдиз хьиз, Ахцегь райондин туриствилин кьакьан потенциалдикай са шумудра лагьайди я. Ада и чкадин статус эсиллагь масада дережадиз хкаждай инициативайрин тереф хуьзва ва абур уьмуьрдиз кечирмишзава
+Райондин аялрин Рагьимат Гьажиевадин тӀварунихъ галай музшколадин тербиячияр тир Айлин Керамовади,Зулейха Асалиевади, Лейла Сулеймановади Грозный шегьерда кьиле фейи «Дорогу талантам – 2024» тӀвар алай регионрин уртах аялрин яратмишунрин фестивалда-конкурсда кӀвенкӀвечи чкаяр кьуна. РикӀел хкин, 1-ноябрдилай 3-ноябрдал кьван В.А.Татаеван тӀварунихъ галай чеченрин культурадин ва искусстводин госколледждин дараматда «Дорогу талантам – 2024» тӀвар алай регионрин уртах аялрин XI фестиваль - конкурс кьиле фена. Къейд авун лазим я хьи, конкурсда чеб хкягъунин этапдай экъечӀай виридалайни бажарагълу аялри иштиракна. Конкурс кьве номинациядай кьиле тухвана: алатрин жуьрейрай «Инструментальный искусство» ва «Вокальный ИСКУССТВО».РАЙОНДИН аялрин музшколадин ирид ученикди «Инструментальный искусство» номинацияда чпин фортепианодай алакьунар къалурна. Регьятди тушир яратмишунин женгина Россиядин саки цӀуд региондай аялрин искусствойрин ва музшколайрин векилри иштиракна. Рагьимат Гьажиевандин тӀварунихъ галай ДМШ-ДИН ученица Айлин Керамова 1-дережадин лауреатвилиз лайихлу хьана ва адан Дипломантдин тӀвар къачуна. Зулейха Асалиевадикай ва Лейла Сулеймановадикай 3-дережадин лауреатар хьана. Абуруни дипломар ва кубокар къачуна. Чаз финансрин куьмек гунай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдул-Керим Нажмудиновичаз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьуз кӀанзава.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 343,56 манат я, йис патал 687,12 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 250, йис патал 500 манатдай кхьиз жеда. Гьелбетда, санлай йис патал кхьейтӀа хъсан я, мад инжиклу хъижедач. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-декабрдалди давам жезва. Чи реквизитар: ИНН - 0504007157 КПП - 050401001 Р/СЧЕТ - 4070181700001000026 Л/СЧЕТ - 2003Ш29490 БИК -048209001
+Рагнеда РАМАЛДАНОВА И мукьвара Италиядин Венеция шегьерда кадетрин, жаванрин ва 21 йисал къведалди яшара авай жегьилрин арада каратэдай дуьньядин кӀвенкӀвечивал патал кьиле фейи акъажунра 109 уьлкведай тир 1900далай виниз спортсменри иштиракна. Ана чи ватанэгьли, вичин ери-бине Ахцегь райондин КьакӀарин хуьряй тир, хизандихъ галаз Саратов шегьерда яшамиш жезвай жегьил спортсмен Агьмед Агьмедова 67 кг-дин заланвал авайбурун арада гимишдин медаль къазанмишна.
+Къейд авун лазим я хьи, акъажунра 21 йисал къведалди яшара авайбурун арада иштиракай А. Агьмедова 6 бягьс кьиле тухвана, вири гъалибвилер къазанмишуналди акьалтӀарна. Амма финалда (бягьс сад хьтин гьисаб аваз эхирдиз атанвай) ам Египетдай тир Адел Омараз кумукьна. РикӀел хкин: 5 йиса авайдалай инихъ каратэдал машгъул жезвай ва вич спортдин и жуьредай еке гележег авайбурукай сад яз гьисабзавай Агьмеда Россиядин ва Европадин кӀвенкӀвечивал патал акъажунра гъалибвилер са шумудра къазанмишна. Ам дуьньядин Кубокдин сагьиб, хейлин турниррин ва акъажунрин гъалибчи ва призёр я. Ада самбодайни вичин устадвал къалурзава. И жуьредай чи ватанэгьли Приволжский федеральный округдин кӀвенкӀвечи, Россиядин чемпионатдин гимишдин медалдин сагьиб я. Алай вахтунда Агьмеда Саратовдин госуниверситетда кӀелзава. Шегьердин виридалайни викӀегь каратист яз гьисабзавай ада вичин буба, каратэдай Россиядин 3 сеферда чемпион, спортдин мастер, чӀулав чӀулунин сагьиб, Саратовдин областдин лайихлу тренер Ихтибар Агьмедован гъилик устадвал хкажзава.
+Малум тирвал, чи уьлкведа 2005-йисалай инихъ Россиядин халкьарин садвилин Югъ къейдзава. Вичин 19-йисан тарихда халкьарин садвилин Йикъа кьиле тухунин вичиз хас тир адетар кӀватӀнава. Амма абурун виридан мана-метлеб сад я. Абур кьакьан ватанпересвили ва Россиядин тарихдизни адетдин ивирриз гьуьрмет авуни садзава. Чи уьлкведин Яракьлу Къуватар Украина миллетчийрикай азад авун патал женгинин махсус операция тухуниз мажбур хьанвай шартӀара халкьарин садвилин Югъ къейд авуни кьетӀен метлеблувал къачунва. Садвилин къуватдив гекъигдай маса са затӀни фикирдиз гъиз жедач. ГьикӀ лагьайтӀа, сад тир халкьдин хура акъваздай къуват авач. И кар чаз тарихдин лап кар алай делилрай, вакъиайрай хъсандиз аквазва. Гьелбетда, чи фикирар, къастар, крар сад тир кьван гагьда душманрилай са затӀни алакьдач. США кьиле аваз РагъакӀидай патан хейлин уьлквейри Украинадиз ачухдиз куьмекар гуналди Россиядихъ галаз тухузвай дяведи мад сеферда абурун и мурдар мурадар ашкара ийизва.. Виш йисар я абур Россия чпин гъилик ийидай, чи уьлкведин девлетрин иесивалдай рекьерихъ къекъвез. Ишлемиш тавур са кьуьруькни, амални авач. США-ДИЛАЙ, Великобританиядилай, Германиядилай Россиядин Федерациядихъ галаз ачухдиз бягьсиниз экъечӀиз жезвач. Абуру чпин крар чинеба кьиле тухузва. ЖУЬРЕБА-ЖУЬРЕ къадагъаяр малумаруналди, Россиядин векилханаяр агалуналди, газдин линияр хъиткьинунралди ва икӀ мад. Къе вири дуьньяда США-ДИХЪ инанмишвалзавайбур къвердавай тӀимил жезва. Алай вахтунда душманрал ва хаинрал гъалибвал мукьвал авун патал Россиядин халкьариз фу, гьава, яд хьиз садвални герек я. Россиядин вири регионри исятда сад хьана СВОДА чи уьлкведа гъалибвал къачун патал зегьмет чӀугвазва. Къейдун лазим я хьи, экономикадин, культурадин ,яшайишдин рекьяй авай алакъайрин дережа мадни бегьерлуди авун патал Россиядин 32 регионда РД-ДИН векилханаяр кардик ква. Республикадин гьукуматди векилханайрин вилик хейлин везифаярни эцигнава. Дагъустандиз жезмай кьван гзаф инвестицияр гъун, иниз туристар къведайвал авун, армиядин жергейра къуллугъзавай дагъустанвийрихъ галаз кӀвалах тухун, регионрихъ галаз санал культурадин, спортдин мярекатар тешкилун ва масабур абурун жергедай я. Россиядин халкьарин садвилин Йикъаз талукьарнавай шадвилин серенжем 4-ноябрдиз райондин культурадин КӀвалин залда кьиле фена. Ам инал тебрикдин гаф рахай райондин культурадин Управленидин начальникдин заместитель С.Сулейманован экъечӀунилай башламишна. Ада жемятдиз сувар мубаракна ва майдан Мегьарамдхуьруьн райондин гьевескар артистрин ихтиярда туна. Абуру мани-макьамрин ва гъвечӀи сегьнейрин тегьердин нумрайралди тамашачийрин гуьгъуьлар шадарна. АТА-БУБАЙРИН къилихар, адетар дагъви рухвайри къени рикӀел хуьзва. Хайи макан кӀан хьун, адан азадвал хуьн, ягь-намус вине кьун, гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугуна суьрсет арадал гъун, мугьманриз жумартвилелди рикӀ ва кӀвалин ракӀарар ачухун, азгъун фикирар аваз къвезвайбурун хура акъвазун – ибур гьар са дагъвидин ивидик квай ерияр я. Къенин несилрини ата-бубайрин крар, адетар давамарзава ва гегьеншарзава. Ахцегьвийри мугьманарин экъечӀунар гурлу капар ягъуналди, образованидин ва культурадин хилен къуллугъчийрини тербиячийри лагьайтӀа, суварин концертдин иштиракчияр цуьквер ва махсус пишкешар гуналди къаршиламишна. Ихьтин мярекатри халкьарин, районрин, хуьрерин садвални дуствал мягькемаруниз къуллугъзава.
+9-ноябрдиз Дагъустан Республикадин халкьдин артист, Лезги муздрамтеатрдин бажарагълу актриса Фаризат Зейналовади вичин 60 йисан юбилей къейдзава, мубаракрай!
+Гьуьрметлу Фаризат вах, ихьтин юкъуз ваз лугьудай тебрикдин хуш келимаяр чаз пара пара ава. Лезги халкьдин гуьгьуьлар шадарзавай вун чӀехи ва ачух рикӀ авай, къени къилихрин пара хъсан инсан – чи сегьнедин абур я. Гьахьтин гуьзел яз яргъалди амукь, чна валди дамахзава, 60 йисан юбилей рикӀин сидкьидай мубаракзава! Чи мурад вахъ чандин мягькем сагъвал, яргъи уьмуьр, рикӀин динжвал, хизандин хушбахтвал ва яратмишунрин рекье мадни чӀехи агалкьунар хьун я. Амин!
+Ахцегь райондин руководство, культурадин Управлениедин, «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллективар ва Фаризатан манийрал ашукь адан рикӀин дуст Рагьимат Гьажиева.
+Санал кӀвалахиз гьазур тирди къейдна
+Дагъустандин ПРЕМЬЕР-МИНИСТР Абдулмуслим Абдулмуслимова вич шефвилик квай Запорожский областдин Михайловский райондиз куьмек гунин месэладиз талукь совещание тухвана. И серненжем РД-ДИН Кьил Сергей Меликован тапшуругъдалди тешкилна. Са кьадар вахт идалай вилик чи республикадин руководитель Михайловский райондин кьил Вячеслав Бе��някахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Дагъустандиз мугьман хьуникай В. Беднякахъ гьихьтин гьиссер амукьнаватӀа хабар кьурдалай кьулухъ А.Абдулмуслимова чи республикадин Гьукумат мукьвал тир йисара Михайловский райондин инфраструктура арадал хкунин рекьяй планар уьмуьрдиз кечирмишун патал тамамвилелди санал кӀвалахиз гьазур тирди къейдна.
+– Запорожеский областдин Михайловский район гъвечӀиди туш. Адак чпе агьалияр яшамиш жезвай 48 чка акатзава. Россиядин Президент В.В. Путинан Указдихъ галаз кьадайвал чна чи шефвилик квай районда тайин тир кӀвалах тухузва. Чна адаз гележегдани куьмекар гун давмарда. И мураддалди Дагъустандин бюджетдик талухкь тир пулдин такьатар кутунва. Чун мукьвара Республикадин Кьил Сергей Алимович Меликовахъ галаз гуьлуьшмиш хьана. Исятда чна сифте нубатда гьялна кӀани месэлаяр тайинарун чарасуз я. Гьавиляй за властдин органрин руководителривай инал кудай вири месэлаяр ва гайи тапшуругъар кьетӀен гуьзчивилик кутун тӀалабзава, – лагьана А. Абдулмуслимова.
+Чи республикадин Премьерминистр А.Абдулмуслимован гафаралди шефвилик квай регион тамамвилелди къайдадиз хкун патал Дагъустан адаз вири патарихъай куьмек гуз гьазур я.
+– Зун кӀвалахдин юлдашарни галаз квез мугьманвиле хьана. И вахтунда чун куь ерийрихъ галаз таниш хьана. Чна гележегдани ам вилик тухун патал чалишмишвилер ийида. Куьн чи стхавилин регион я. Чна Михайловский район чи 53 лагьай муниципальный образование яз гьисабзава,– къейдна ада.
+Вичин нубатда Вячеслав Бедняка вич кьиле авай райондиз гузвай куьмекдай чи республикадин руководстводиз ва вири дагъустанвийриз чухсагъул малумарна. Дагъустанда мугьманвиле хьуникай суьгьбет авуналди райондин кьили дагъустанвийрин мугьманпересвили ва тӀебиатдин гуьрчегвили вич гьейранарнавайди къейдна. Гуьруьшмишвилин вахтунда кьве терефдини 2025-йисуз ремонтдинни арадал хкунин кӀвалахар тухунин жергедай яз муниципалитетдин кефер пата школа, рекьер ва маса чкаяр арадал хкунин месэлаяр веревирдна. Совещаниедин кӀвалахда гьакӀни РД-ДИН Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин руководитель Махач Омарова, РД-ДИН Кьилин къене патан политикадин ва чкадин самоуправлениедин рекьяй Управлениедин начальник Наталья Беламерзаевади, чи республикадин Минстройдин, Минфиндин, Минобрнаукадин, Минздравдин ва Минэнергодин регьберри иштиракна.
+Къейдин, 2023-йисуз Михайловский районда 23 объект арадал хкана, цӀинин йисуз ремонтдин кӀвлахрин пландик 16 объект кутунвай. Икьван чӀавалди абурукай 11 объектдал ремонтдин кӀвалахар куьтягьарнава.
+Запорожский областдин патай сенатор Дмитрий Рогозина госпиталда сагъарзавай дагъустанви аскер Закарья Алиевал кьил чӀугуна. Са гьафте идалай вилик ада вичин телеграм-каналда а аскердин викӀегьвиликай суьгьбетнай. Вич Къизлярдай тир штурмдин ротадин 28 йиса авай разведчик-саперди душмандивай вахчунвай сенгерар кьве гьафтедилайни гзаф вахтунда текдиз хвена. Юлдашрихъай галатай ам гьакӀ недай шеэрни гвачиз амукьна.
+Дербентда – тарихдинни ватанпересвилин форум
+Алай йисан 9-ноябрдиз Дербент шегьерда регионрин уртах «Наследие предков» тӀвар алай тарихдинни ватанпересвилин IV форум официальнидаказ ачухна. Серенжемдин тешкилатчивиле, миллетрин крарин рекьяй Федеральный агентстводи, милли алакъайрин рекьяй РФ-ДИН Президентдин къвалав гвай Советди, Гьасан Алкьадаридин тӀварунихъ галай культурадинни просветителвилин Центрди, «Россиядин халкьарин кӀвал» ФГБУ-ДИ тереф хуьналди, лезгийрин Федеральный милли культурадин автономия экъечӀна. Адет хьанвайвал, форум Каспийдин къерехдал алай «Алые паруса» тӀвар алай мугьманханадин комплексда кьиле фена (Дербент шегьер, Локомотивный куьче, 5-кӀвал). Серенжем пуд юкъуз давам хьана. Иштиракчияр метлеблу программади гуьзетзавай. Форумдин сифте юкъуз «Гьажи-Давуд. Вахтунилай элячӀай лидер» тӀвар алай документальный фильмдиз тамашна ва ам гьялна. Кьвед лагьай югъ пленарный заседаниедилай башламишна. Анал лезгийрин Федеральный милли культурадин автономиядин Президент Васиф Гьасанов, миллии политикадин ва диндин крарин рекьяй РФ-ДИН министр Энрик Муслимов, Кеферпатан Кавказдин федеральный округда Россиядин Федерациядин тамам ихтиярар ганвай векилдин куьмекчи Айдамир Валиев, Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин депутат Марат Алияров, Россиядин халкьарин КӀвалин координационный Советдин председателдин заместитель Тимур Мугьамедов, Дербент шегьердин администрациядин культурадин, жегьилрин политикадин ва спортдин управленидин начальник Самиля Наджафова, «Вирироссиядин жегьилрин миллетрин уртах союз» тӀвар алай Общероссийский общественный гьерекатдин председатель, идара авунин госуниверситетдин миллетрин арада дуствал ва гражданственность мягькемарунин Илимдинни образованидин проектный Центрдин директор Къантемир Хуртаев рахана. Форум официальнидаказ ачухунин модераторвиле Гьуьсен Шагьпазов экъечӀна. Ахпа диндин деятель Мегьамед Рамазанова «Ислам экстремизмдиз акси я» тӀвар алай лекция кӀелна. Планламишнавай кьве секциядал жегьилрин арада экстремизмдин вилик пад кьуниз талукьарнавай гьар жуьре месэлаяр гьялна, тапан малуматриз аксивал авунин рекьяй коммуникативный тренинг кьиле тухвана. Форумдин паталай атанвай иштиракчияр патал Дербентдин къеледиз ва пуд диндин килисайриз ва мискӀинриз (ислам, хашпаравал ва иудаизм) финалди экскурсия тешкилнавай. Ахпа София Меликовадин «Анжах къванер амукьда» фильмдиз килигна ва форумдин иштиракчийри адакай чпин фикирар лагьана. Каждый год в нашей стране проводится Всероссийский конкурс инновационных экономических проектов «Мои зеленые СТАРТАПЫ». Организаторами Конкурса выступают Министерство просвещения Российской ��едерации и федеральное государственное бюджетное образовательное учреждение дополнительного образования «Федеральный центр дополнительного образования и организации отдыха и оздоровления детей» (далее — ФГБОУ ДО ФЦДО).
+И мукьвара Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районрин саднавай военный комиссариатдай Россиядин Армиядин жергейриз са десте жегьил гадаяр рекье туна. Абуру рикӀе дамахдин гьисс аваз ва чпик са тӀимил кьван гъалаба кваз мукьва-кьилийриз сагърай лагьана. Аскервиле къулугъиз рекье твазвай жегьилриз инал кӀватӀ хьанвай абурун диде-бубайри ва дустари насигьатдин хейрин гафар лагьана. Аскервилиз физвай гьар са жаванди армияда къуллугъ авун неинки вичин пак тир буржи, гьакӀ гьам руьгьдин ва гьамни физический рекьяй лигим жедай, жуван уьлкве хуьдай, сада-садаз куьмекиз чирдай хъсан мумкинвал тирди аннамишзавай. Шаксуз, абурун вилик чпяй экьечӀун лазим тир гьар жуьре ахтармишунар ва четинвилер ква. А крари жегьил гадайрин къилихар лигимар авуниз таъсирда. Абурун вирибурун рикӀера бубайрин ва чӀехи бубайрин баркаллу крариз вафалу хьунин къаст авай. Квез хъсан сят хьурай, гьуьрметлу жегьилар! Россиядин Минэкономразвитиядин ва «Зи бизнес» Центрдин «Зи хъсан бизнес» тӀвар алай конкурсдин региондин этапда иштиракун патал заявкаяр кьабулиз эгечӀнавайдакай малумарнава. И конкурсдин асул мурад бизнесда ва коммерциядинди тушир хиле яшайишдин инициативайрин тереф хуьн ва абур вилик тухун я. Ада яшайишдин месэлайрал машгъул тир карчийривай, гъвечӀи ва юкьван бизнесдин векилривай, гьакӀни яшайишдин месэлайрал машгъул жезвай НКО-РИВАЙ иштиракиз жеда. И конкурсдин региондин этапда гъалиб хьайибуруз «Зи бизнес» Центрдин патай пишкешар гуда ва абурухъ конкурсдин регионрин аралух дережадиз экъечӀдай мумкинвални жеда. Заявкаяр 2024-йисан 18-ноябрдалди конкурсдин официальный сайтдал кьабулзава. Конкурс тешкилзавайди РФ-ДИН экономикадин рекьяй вилик тхунин Министерство я. И карда адан тереф управлениедин Государстводин университетди ва «Чи гележег» фондуни хуьзва.
+Къайдаяр чӀурунин вилик пад кьун патал
+. Оплачивая за газ в «Личном кабинете» с телефона или с компьютера на сайте ООО «Газпром межрегионгаз Махачкала» потребитель газа значительно экономит время, не тратится на транспортные расходы, не стоит в очередях у касс и оплачивает газ БЕЗ КОМИССИИ. Используйте эту удобную возможность, оплачивайте дистанционно за газифицированные дома расположенные в сёлах, за родителей, проживающих удаленно от пунктов оплаты за газ. «Личный кабинет» позволяет производить оплату за несколько лицевых счетов (за несколько газифицированных объектов недвижимости). Оплаченные счета за газ – гарантия тепла и комфорта в домах дагестанцев в зимний период. Для оперативной работы с абонентами в ООО «Газпром межрегионгаз Махачкала» работает бесплатная многоканальная телефонная линия КОНТАКТ-ЦЕНТРА8-800-200-98-04. И мукьва «Ахцегь район» МРДИН яш тамам тахьанвайбурун крарин ва абурун ихтиярар хуьнин рекьяй комиссияди райондин больницадин нарколог Р. Пиралиев, КСЦОН-ДИН аялриз ва аялар авай хизанриз яшайишдин рекьяй куллугъунин отделдин пешекар Н. Алиева, райадминистрациядин жегьилрин политикадин, туризмдин ва спортдин отделдин начальник Г. Парпачевни галаз муниципалитетдин образованиедин идарайра яш тамам тахьанвайбурун патай тахсиркарвилерин ва къайдаяр чӀурунрин дуьшуьшрин вилик пад кьун патал профилактикадин серенжемар тухвана. Идарайрин аралух комиссиядин членар Аграрный колледжда, Ахцегьрин, Луткунрин, КьакӀарин, Хуьруьгрин, Цуругърин, Калукрин, Къурукаларин ва Ялахърин хуьрерин школайрин ученикрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Гуьруьшмишвилерин вахтунда гьар жуьре пешекарри яш тамам тахьанвай жаванрин арада радикальный идеология чукӀунин вилик пад кьуниз ва жаванри тахсикарвилер авуниз таъсирзавай себебар ва шартӀар арадай акъудуниз талукь суьгьбетарни лекцияр кьиле тухвана. Чкайрал фейи вахтунда винидихъ къейднавай пешекарри ученикриз общественный къайдаяр чӀурайла гьихьтин административный ва уголовный жавабдарвал хиве гьатун мумкин ятӀа гьадакай лагьана. И чӀавуз аялрихъ галаз гьакӀ сигаретар чӀугунин, ички, наркотикарни психотропный шейэр квай затӀар ишлемишунин хаталувиликай суьгьбетна.
+М.НАРИМАНОВ журналист-педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Эгер квез куь аялдикай бахтлуди, гьа са вахтунда образование авайди ва тербиялуди ийиз кӀанзаватӀа, агъадихъ галай хийирлу меслятрихъ ва теклифрихъ галаз таниш хьухь.
+Квез куь аял гьихьтинди ятӀа, ам гьахьтинди яз кӀан хьухь! Жуван аял жазаламиш ийимир! Чаз пис тирла, чна чун хъсандиз тухуз, амма са кар алакь тавурла, ам чуьнуьхун патал тапарар ийиз эгечӀда. Жуван аялдиз ихтибар ая ! Чаз ихтибар ийизвайдакай чаз тапарар ийиз кӀан жедач ва чун мадни хъсанбур жез, мергьяметлу крар ийиз чалишмиш жезва. Жуван аялдиз гьуьрмет ая. РикӀел хуьх, чаз гьуьрмет ийизвайбуруз чнани гьуьрметзава. БицӀекдиз винедай агъуз килигмир. Адахъ галаз рахадайла цуквал ацукь – и дуьшуьшда куьн сад-садан гъавурда мадни хъсан акьада, Жуван аял жезмай кьван гзаф къужахламиша (йикъа цӀуд сефердилай тӀимил тушиз), адаз кинер ая, адан кьилелай кап алтада. Амма и кар ам куь кинер кьабулиз гьазур вахтунда ая. Куь гъвечӀи аялди квез куьмек теклифзавайла ва са вуч ятӀани вичиз ийиз кӀанзавайла, адавай тежез хьайитӀани, аялдиз ихьтин мумкинвал це, адалай алакьай гьатта гъвечӀи кардайни аялдин тарифар ая. Гьатта куьлуь кар алакьайлани бицӀекдин тарифар ая. И вахтунда аял мадни гзаф хъсан крар ийиз чалишмиш жеда. Куьлуь крарайни мукьвал-мукьвал жуван аялдин тарифар ая. Са вуч ятӀани чӀурукӀа авур дуьшуьшда жуван аялдиз гьараяр ИЙИМИР.АДАН гьерекатра хъсан тереф жагъ��ра. Сифте нубатда жуван аялдин ва ада ийизвай крарин арада авай рафтарвилин сенгер тайинара. Аял йисни зуралай ругуд йисал кьван девирда къайда хуьз вердишар ая. Ахпа и кар кьилиз акъудиз лап четин жеда. Эгер аялди квевай куьмек тӀалабнатӀа, адан тереф хуьх, адаз гьакъикъатда куь куьмек герек вахт акваз куьмек це. Куьне куь агалкьунрикай ва кьилиз акъудиз тахьай крарикай, и рекьяй куь гьиссерикай аялдиз суьгьбетар ая. Къуй адаз а кар чир хьурай хьи, диде-бубайрихъни гъалатӀар хьайиди я ва абур и карди пашманарзавай. Эгер патал алай инсанрихъ галаз гьуьжет арадал атайтӀа ва куьн адаз къаришмиш хьуниз мажбур хьанатӀа, куьн гьамиша жуван аялдин терефдал хьухь. Эгер куьне ам гьахъ туширди яз гьисабзаватӀа, текдиз амукьнавай вахтунда аял идан патахъай гъавурда тур. Эгер куьн куь аялдихъ галаз са куьн патахъай ятӀани рази туштӀа ва я ада куьн пашманарнатӀа, куьне адаз идакай текдаказ амайла лагь. Аял процессдиз фикир гуз вердишара. Чир хьун важиблу я хьи, шикил чӀугунин процессди гуьрчег эсердал, математикадай месэла гьялунин процессди лагьайтӀа, чирвилерал ва и предметдай вадрал гъида. Къуй аялдиз вичиз вуч ийиз хуш ятӀа ва я туштӀа чир хьурай. И вахтунда ада процессдин ва нетижадин арада авай алакъа гьиссда. Жуван аялдихъ инанмиш хьухь. Чир хьухь, адан къуватрихъ инанмишвили аялдиз агалкьунар къазанмишиз куьмекзава. Жуван аялар сад-садав гекъиг ийимир. Къуй абур гьар жуьрединбур хьурай. Эгер абуруз куьн чпин арада паюнин гереквал тахьайтӀа,абуруз куьн гьамиша кӀан жеда ва сада-садан терефни абуру хуьда. РикӀел хуьх, квехъ гъвечӀи аял пайда хьайила, чӀехидини аял яз амукьзава. Адазни кинер, къайгъударвал, дикъет, вичиз-вич гъвечӀиди яз гьиссдай мумкинвал герек я. ГъвечӀи аялдивай масадалай аслу тушиз чӀехидахъ галаз гьуьжет къайдаламишун патал вуч ийиз жедатӀа, хабар яхъ. И дуьшуьшда чӀехи яшда авай аялдиз гъвечӀидахъ галаз алакъаяр хуьз хуш ва итижлу жеда. ГъвечӀи аялдивай гьакъикъи хийир гъиз хьун патал адаз шартӀар яратмиша. Герек гьеле лап гъвечӀи яшдилай эгечӀна адаз вичи гьи рекьяй хийир гудатӀа чир жен. Куь аялрикай гьар садан территориядиз гьуьрмет ая. Яшдилай аслу тушиз абурухъ барабар дережада масадбуру чпин шейэрик кян тавунин ихтияр ава. Куь аял и кар куьне ийизвачтӀа кӀелиз мажбур ийимир. Куь парталар вири кӀвал тирвал чкӀанватӀани, аял къайда хуьз мажбур ийимир. Компьютердал къугъунар къадагъа авуналди чна аялар кӀелиз мажбурзаватӀа ва гьа идалди аялар жазаламишзаватӀа, кӀелунар туьнбуьгьриз, компьютер лагьайтӀа, къадагъа авунвай ширин емишдиз элкъвезва. Жуван аялар хсуси къарарар кьабулиз, жувал жавабдарвал къачуз вердишара. Куь хизандиз талукь месэлайрай аялдихъ галаз меслятар ая: нисинин тӀуьн патал вуч гьазурда, ял ядай йикъар менфятлудаказ гьикӀ кечирмишда, кӀвал патал гьихьтин мебель къачуда ва икӀ мад. Жуван аялдиз адавай вичин уьмуьрдиз таъсир ийиз жедайди чирунин карда куьмек це. Эгер адаз са вуч ятӀани бегенмиш туштӀа, адавай и кар алудиз жеда. Жуван аялриз масадалай аслу тушиз къарарар кьабулдай мумкинвал це, абуруз ихтибар ая ва абурун хкягъунин тереф хуьх. Эгер куь аял квекай бейкеф хьанатӀа, адавай багъишламишун тӀалаба ва ам квез лап кӀевиз кӀанзавайди ЛАГЬ.АЯЛДИН вилик багъишламишун тӀалабиз алакьдай диде-бубади адан патай гьуьрмет арадал гъизва ва рафтарвилерни мадни мукьвабур ва рикӀин сидкьидинбур жезва. Эгер аял квехъ галаз векъидаказ рахазватӀа, ада квехъ галаз ийизвай гьуьрметлу рахун гьар сеферда гьевесламиш ая, арадал атанвай алакъайра квез вуч бегенмиш ятӀа ва я туштӀа, аялдихъ галаз суьгьбет ая. Жуван аялрихъ галаз эдеблу ва къайгъудар хьухъ. РикӀел хуьх, диде-бубайрин къалурунар виридалайни къуватлубур я. Абуру адаз уьмуьрда куьмекзава. Аялдиз квез ам гзаф кӀанзавайдакай лагь!
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 343,56 манат я, йис патал 687,12 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 250, йис патал 500 манатдай кхьиз жеда. Гьелбетда, санлай йис патал кхьейтӀа хъсан я, мад инжиклу хъижедач. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-декабрдалди давам жезва. Чи реквизитар: ИНН - 0504007157 КПП - 050401001 Р/СЧЕТ 4070181700001000026 Л/СЧЕТ - 2003Ш29490 БИК -048209001
+Лумуна АГЬМЕДОВА Малум тирвал инсанар чпин къилихриз, савадлувилиз, амалризни рафтарвилериз килигна жуьреба-жуьре я. Абурукай ачух рикӀ авай къенибуруз хуьре, кӀвале, ярар-дустарин арада, кӀвалахзавай коллективдани еке гьуьрмет жеда. Гьа ихьтин баркаллу ва лайихлу ксарикай сад вичин ери-бине Луткунрин хуьряй тир республикадин реабилитациядин Центр ГБУ РД-ДИН лап хъсан пешекаррикай сад тир кьилин категориядин духтур, РД-ДИН лайихлу духтур, мануальный иглорефлексотерапевт Шагьбанов Шагьмурад Рамазановични я.
+Ам алай девирдихъ галаз камкамуна аваз физвай савадлу, тежрибалу ва галатун тийижиз инсанрин сагъламвилин къуллугъда акъвазнавай пешекар я. Шагьмурад Шагьбанов 1946-йисан 20-декабрдиз Луткунрин хуьре дидедиз хьана. Муьжуьд лагьай класс куьтягьайла ам Къизлярдин медицинадин училищедик экечӀна. Гуьгъуьнай Советрин Армиядин жергейра фельдшер яз къуллугъна.1976-йисуз ада Дагъустандин государстводин мединститут куьтягьна. Гуьгъуьнай Къазандин государстводин мединститутда пешекарвилин дережа хкажунин курсар акьалтӀарайдалай кьулухъ ада иглорефлексотерапевтвилин пеше къачуна. Гьа и пешедай 20 йисалайни гзаф вахтунда ада «Дагъустан» санаторийда зегьмет чӀугуна. Ина кӀвалахдин рекьяй къазанмишай агалкьунрай 2001-йисуз адаз пешекарвилин кьилин категория ва «Дагъустан Республикадин лайихлу духтур» лагьай гьуьрметдин тӀвар гана. Вичин пешедай устад хьун патал гьар са кас авай чирви��ерал рази яз ацукьун герек туш. Халкьдин мисалда лугьузвайвал, юзан тийизвай къванцин кӀаник яд къведач. ЦӀийивилерихъ къекъуьн тийизвай касдикай гьич садрани вичин пешедай хъсан устад жедач. Гьавиляй гьар са касди вичин пешекарвилин дережа хкажун патал датӀана чалишмишвал авун чарасуз я, – лугьузва духтурди. Шагьмурад Рамазанович вичин чирвилер хкажунин,вич тамамвилихъ агакьарунин барадай датӀана чалишмишвилерзавай кас я. Инал ихьтин са карни къейд авун лазим я. Ам СССР-ДИН халкьдин духтур, академик Касьянавай мануальный терапиядин рекьяй чирвилер къачур чи республикадин сифте духтуррикай сад я. 2017-йисалай Ш.Шагьбанова «Республикадин реабилитациядин центр» ГБУ-ДА рефлексотерапиядин рекьяй духтур яз кӀвалахзава. Шагьмурад духтур гьакӀ вичин хизанда духтуррин несилдин кьилни жезва. Кьилин образование къачуна адан веледрини духтурвиле кӀвалахзава. Хва Мурада духтур-невролог яз «Здоровье» медцентрада кӀвалахзава, руш Саида духтур - иглорефлексотерапевт я. Къейд ийиз кӀанзава хьи, Шагьмурад Рамазановича къазанмишнавай агалкьунриз фикир гайила, са кар ашкара жезва: пешедив, кӀвалахдив гьевесдивди ва гьа са вахтунда жавабдарвилелди эгечӀайла, нетижаярни тарифдинбур жеда. Идан гьакъиндай адан тӀварцӀихъ интернетдин чешмейра инсанри кхьизвай тарифдин, алхишрин, разивилин келимайри шагьидвалзава. И мукьвара Шагьмурад Рамазанович хайи хуьруьз хтанвай, чна и чӀавуз адахъ галаз кӀвалахдин гьакъиндай суьгьбет кьиле тухвана. Агъадихъ ам куь фикирдиз теклифзава.
+– Шагьмурад Рамазанович, куьне духтурвилин пеше хкягъунин себеб вуч я? Иглорефлексотерапия квекай ибарат я?
+– За духтурвилин пеше хкягъунин себеб ам я хьи, зи диде хейлин йисара начагъ тир. Дидедиз куьмек гун, ам сагъар хъувун зи мурад тир. Духтурвилин пеше хкягъунал зун ягъалмиш хьанач. Аял вахтара азарлу багърияр сагъарзавай духтурриз зун гьейранвилелди килигдай. Ихьтин гьалара зи рикӀе гележегда духтурвилин пеше хкягъунин къаст гьатна. Инсанриз куьмек гудай, абур азабрикайни тӀалрикай азаддай пешедал зун гъвечӀизамаз кьару хьана. Иглорефлексотерапиядин бинеда Китайдин жерягьрин ва философрин ЦИ-ЭНЕРГИЯДИН гьакъиндай учение ава. Ада инсандин бедендин каналрай (меридианрай) гьерекатзава. И гьерекат къайдадикай хкатайла, инсан начагъни жезва. Зун рефлексотерапиядал машгъул жез гзаф йисар я. За институтда кӀелдай чӀавуз зун китайви рефлексотерапевт Фу-Ганахъ галаз таниш хьана. Адан куьмекдалди за рефлексотерапиядин рекьяй литература жагъурна ва институтдилай кьулухъ гьа и рекьяй курсар кӀел хъувуна. Иглорефлексотерапиядин къайдади организмдин махсус точкайриз таъсир авун ава. Гьар жуьре пешекарри къейдзавайвал, ахьтин точкаяр, инсандин бедендал 360 далай 800 къведалди ала. Эгер тежрибалу иглорефлексотерапевтдиз чпиз хъсандиз таъсир жедай точкаяр жагъанватӀа, адавай организм чкадиз хтуниз куьмекзавай механизмаяр активламишиз жеда. Рефлексотерапиядихъ еке мумкинвилер ава, адавай неврологиядин, хирургиядин, гинекологиядин, терапиядин, урологиядин ва гзаф маса азарар сагъар хъийиз жеда. .
+– Малум тирвал, гьатта сагълам беден авай инсанрикни залан азарар акатзавай дуьшуьшар тӀимил туш. Им квехъ галаз алакъалу хьун мумкин я?
+– Лишанар винел акьалт тавуна, яргъал вахтунда инсандин бедендин деринра чуьнуьх хьанвай азарарни гзаф ава. Ахьтин азарри чпикай хабар гайила, бязи вахтара начагъбуруз куьмек гунни четин месэладиз элкъвезва. Гьавиляй гьар са инсанди вичин сагъламвилиз еке фикир гун чарасуз я. Бедендин сагъламвилиз зарар гузвай къилихар хкудна, гьар сада сагълам уьмуьр кьиле тухун иллаки важиблу я. Идахъ галаз сад хьиз, азаррин вилик пад вахтунда кьун патал сагъламвилин гьал ахтармишунин, вахтунда духтуррин патав финин важиблувални рикӀелай алудна виже къведач. ИкӀ авурла, азарар вахтундамаз малумариз жеда.
+– Суьгьбетдин эхирдай чна Шагьмурад духтурдивай чи газет кӀелзавайбуруз насигьатдин кьве гаф лугьун тӀалабна. И чӀавуз ада къейдна:
+– За вирибуруз сифте нубатда чпин сагъламвилиз дикъет гуниз эвер гузва. Са гьихьтин ятӀани азардин лишанар пайда хьайитӀа, духтурдин патав фин чарасуз тирди рикӀелай ракъурмир. Жуважув сагъардай серенжемрик кьил кутуна виже къведач. Хайи чӀал, эдебият, адетар хуьз алахънавай чи газетдин къуллугъчийриз рикӀин сидкьидай чухсагъул. Абуру райондин агьалийрин вилик акъвазнавай месэлаяр жемятдиз ашкара ийизва, гьар жуьре пешекаррин къени тежрибадикай макъалаяр чапзава. Инсанри лагьайтӀа, чпин инсанвилин дережа хвена кӀанда. Гьарда вичин нефс хвена, пехилвал, такабурлувал жував ерли агудна виже къведач. Чун мергьаметлу, регьимлу ва сабурлу хьайила, чи чанар сагълам ва уьмуьрни бахтлу жеда. Куьне куьн хуьх, гьуьрметлу ватанэгьлияр!
+Шагьмурад духтурди жемятдиз гьакъисагъвилелди къуллугъзава. Вичин уьмуьр лайихлувилелди кечирмишзава. Пешедай дерин чирвилери, духтурвилин пешедал рикӀ хьуни адаз кӀвалахда куьмек гузва. Хайи хуьруьн, райондин тӀвар хкажзавай Квез Аллагьди чандин сагъвал, рикӀин шадвал гурай. Куь хизанда садвал, кӀвале берекат бул хьурай, гьуьрметлу Шагьмурад духтур! Куьне инсанар патал чӀугвазвай зегьмет Аллагьди квадар тавурай !
+Турпунихъ пуд ери, алакьун ава: пешери руфуникай ял, турпуни бедендикай чӀуру шейэр хкудда, иштягь ачухарда, тум-тварарни гьа и кар патал ишлемишда. Ругунвай турпуни ва адан гьалимади, уьгьуьяр квайла, куьмекда, хуралай чирк, анал алкӀанвай чӀуру шейэр алудда. Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник Таира Муспагьова «Саналди чун Россия я» тӀвар алай вири Россиядин фестивалдин иштиракчидин дипломдиз лайихлу хьанва. Мубаракрай! Алай йисан ноябрдин варцран кьиляй Фиярин хуьруьн жемятди Палестинадин агьалийриз гуманита��ный куьмек ракъурна. Къуй Аллагьдин кьабулрай! Чна абур чи мергьаметлувилин кардалди гьикӀ шадарнатӀа, къуй ЧӀехи Аллагьди чунни кьве дуьньядани шад авурай! Къуй Аллагьди Палестинадин агьалийриз куьмекрай ва абуруз виликдай хьайи хьтин уьмуьрдин секинвал гурай. Чна, Фиярин хуьруьн агьалийри, гележегдани неинки анжах са Палестинадин агьалийриз, гьакӀ чпи исятда Украинада чи кьушунри кьиле тухузвай СВОДА иштиракзавай стхайризни гьар жуьре куьмекар гуда. Къуй вири дявеяр куьтягь, Россиядин вири агьалийрин ва мусурманрин рикӀер секин хьурай! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къулугъчийри
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз адан хзизандиз ва мукьвакьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай ВИЧИЗ!«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН администрациядин работникри
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз адан хизандиз ва мукьвакьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Дагъустандин Кьил Сергей Меликова гьукумдин органрин руководителрихъ галаз совещание кьиле ТУХВАНА.АНАЛ ада гъиле авай йисан ноябрдин важиблу месэлайрал абурун фикир желбна. Кьилин месэлайрикай сад Сергей Меликовахъ галаз ноябрдин эхирра кьиле фидай «прямой линия» я. Дагъустанвийрихъ галаз алакъайриз региондин Кьили асул фикир гузва. Адан тапшуругъдалди РД-ДИН ЦУР-ДИН майдандал вахт-вахтунда «прямой линияр» тешкилзава. Мукьвал тир вахтара суалар кьабулиз башламишда. Федеральный повесткадикай рахайтӀа, алай вацра «Вад гьуьл ва Байкал вир» тӀвар алай федеральный проектдин сергьятра аваз Каспийдин къерехар вилик тухунин рекьяй рабочий дестедин заседание кьиле фида. Дагъустандин Кьили Транспортдин гьафте –2024-дан сергьятра аваз серенжемра, Каспийдин месэлайрай ведомствойрин уртах комиссиядин кӀвалахда ва республика патал важиблу месэлайрай вирироссиядин са жерге совещанийра иштиракда. Идалайни гъейри, ноябрдиз гьукумдин федеральный органрин руководителрихъ галаз Сергей Меликован рабочий гуьруьшар кьиле фин ва Дагъустандиз федеральный мугьманар атун гуьзетзава. Сергей Меликова важиблу месэлайрай совещание кьиле тухуда. Анал регион патал метлеб авай месэлаяр гьялда. Абурун жергеда агьалийрин арзайрихъ галаз кӀвалах кьиле тухунин, экстремизмдин ва терроризмдин идеологиядиз аксивал авунин, энергетикадин, газоснабжениедин карханаяр ва ЖКХ хъуьтӀуьз гьазур хьунин месэлаяр ава. Санлай къачурла ноябрдиз гьар жуьре терефрай совещательный органрин заседанияр жеда: РД-ДИН Кьилин къвалав гвай набудрин крарин рекьяй Советдин, агропромышленный комплекс вилик тухунин рекьяй РД-ДИН Кьилин къвалав гвай Советдин, илимдин ва образованиедин рекьяй РД-ДИН Кьилин къвалав гвай Советдин.
+Хатасузвилин месэлаярни дикъетдин юкьва жеда. Региондин Кьили РД-ДА къайдалувал таъминарунин рекьяй Координационный совещание к��иле тухуда. Республикадин Кьилин регьбервилик кваз чеб 2024- йисан эхирдалди ишлемишуниз вахкун фикирдиз къачунвай образованидин объектар эцигунин ва абур капитальный ремонт авунин месэлайриз килигда. Планрик гьакӀ РД-ДА коррупциядиз аксивал авунин рекьяй кӀвалах са мураддихъ рекье твадай Комиссиядин заседание кьиле тухун ва бязи муниципалитетрин кьилерихъ галаз рабочий гуьруьшар тешкилун кутунва.
+Чиркейда авай гьаларни дикъетдик жеда – региондин Кьилиз кьиле тухузвай кӀвалахрикай, гьа жергедай яз цин насосрин станция эцигунин ва хуьруьн инфраструктура вилик тухунин гьакъиндай хабар гуда. Алай вацра Дагъустанди Ватандин ЧӀехи дяведа Гъалибвилин 80 йисан юбилейдиз гьазурвилер акваз башламишда. Регионда Республикадин «Гъалибвал» тӀвар алай тешкиллувилин комитетдин заседание кьиле фида. Идалайни гъейри региондин Кьили Дагъустандин региондин «Сад тир Россия» партиядин отделениедин конференция кьиле тухуда. Каспийдин флотилия тешкилай йикъаз талукьарнавай шадвилин серенжемар тешкилун фикирдиз къачунва. Аскерриз ва абурун мукьва-кьилийриз куьмекар гун гьукумдин органрин кӀвалахда кьилин месэлайрикай сад я. И месэла гьялун патал Сергей Меликов общественный тешкилатрин руководителрихъ галаз гуьруьшмиш жеда. Абурун хиве СВО-ДИН иштиракчийрин ва абурун хизанрин тереф хуьнин рекьяй жавабдарвал ава. Гьа са вахтунда республикадин регьберди чпи Ватан патал чан гайи аскеррин багърийрихъ галаз гуьруьшмиш хьунар тухунни фикирдиз къачунва. Дагъустандин Кьили Новолакский ВЭС-ДИЗ шадвилин гьалара бетондин сифте куб цунин серенжемда иштиракда ва ам са жерге муниципалитетриз рабочий мугьманвилиз фида, ада студентрин спортдин инфраструктурадин объектар ахтармишда.2026-йисалай эгечӀна 2027-йисал къведалди Дагъустандин 22 муниципалитетда гьа жергедай яз дагълух зонадани цӀийи газопроводар эцигун фикирдиз къачунва. ИкӀ, «Газпром» ПАОДИН инвестицийрин гьисабдай хуьрерин арадин 660 км ва 990 км хуьрерин къене патан газдин линияр эцигун фикирдиз къачунва. Гьа са вахтунда 2025-йисалай эгечӀна 2027-йисал къведалди Дагъустандин бюджетдин такьатрин гьисабдай 60 км кьван газдин сетар эцигдайвал я. Алай вахтунда Дагъустан газламишунин дережа и барадай Россиядин умуми дережадилай винеда ава. И рекьемди исятда 75-77 процент тешкилзава. Чи республикада исятда долевой эцигунрин чпе четин гьалар арадал атанвай объектрин кьадар вадаз барабар я. ИкӀ, Дагъустанда чпе четин гьалар арадал атанвай 8 объект авайтӀа, гила абурукай 3 хкуднава. «Дом. РФ» порталдин делилралди, эцигунрин 3 компанияди хкажзавай долевой эцигунрин чпе четин гьалар арадал атанвай объектдик ООО «Столица–М» -ди эцигзавай 3 объект, «Гранит» ва «Инновация» ООО-ДИ эцигзавай объектар акатзава. И объектрин умуми майданрин кьадар 60 агъзур квадратдин метрдилай гзаф я. Къейдин, Дагъустандин росреестрдин делилралди, чина 7 вацран вахтунда яшайишдин ипотекадин кредитар гуниз талукь тир 5 агъзурдалай гзаф икьрарар кутӀуннава.
+Алай вахтунда чи республикада вичикай инсанри къвердавай гегьеншдиз менфят къачузвай долевой эцигунрин къайдади еке машгьурвал къачузва. Ада хейлин инсанриз чпин хизан патал яшамиш жедай кӀвалерин месэла гьялиз куьмекзава. Чи девирдин цӀийивал тир ам анжах тебрик ийиз жеда.
+РД-ДИН ПРЕМЬЕР-МИНИСТР Абдулмуслим Абдулмуслимов ЛНР-ДА рабочий мугьанвиле атана. Дагъустандин Кьил Сергей Меликован тапшуругъдалди Абдулмуслимов чпи СВО-ДА иштиракзавай дагъустанви аскеррихъ галаз гуьруьшмиш жеда ва абурув мергьаматлувилин куьмекдин шейэр вахкуда. Адахъ галаз санал ЛНР-ДИЗ вич Дагъустандин са шумуд Министерстводин ва идарадин регьберрикай ибарат тир гьукуматдин делегацияни фенвай. А.Абдулмуслимов ЛНР-ДИН гьукумдин органрин векилрихъ галаз гуьруьшмиш жеда. Идалайни гъейри, дагъустанви аскеррин женгинин руьгь хкажун патал гьакӀ чи республикадин машгьур артистрин ва ансамблрин иштраквал аваз культурадин программани гьазурнавай. ЛНР-ДА А. Абдулмуслимова са жерге яшайишдин объектрал ва идарайрални кьил чӀугадайвал я. И гуьруьш СВО-ДА иштиракзавай чи ватанэгьлийрн тереф хуьнин ва ЛНР-ДИХЪ галаз алакъаяр мягькемарунин рекьяй РД-ДИН алахъунар давамарун я.
+Камаллу ва сад тир Дагъустандикай
+И мукьвара Махачкъалада, 5-нумрадин лицейдин актовый залда, Дагъустан Республикадин государстводин 1-классдин гьакъикъи советник, РД-ДИН Кьилин патав гвай агъсакъалрин Советдин, Россиядин писателрин Союздин член, публицист, драматург, Дагъустандин юстициядин Министерстводин патав гвай общественный советдин председатель, профессор, РАЕН-ДИН член-корреспондент, Дагъустандин лайихлу экономист, РФ-ДИН Президентдин ва РД-ДИН Кьилин Грантрин сагьиб, Дагъустандин Халкьдин Собранидин Комитетдин ва Общественный палатадин эксперт, запасда авай полковник Ислам Мурадович Мегьамедован Волгограддин «Панорама» чапханада акъатнавай «Камаллу ва сад тир Дагъустан» ктабдин презентация кьиле фена. Мярекатда республикадин жавабдар къуллугърин сагьибри, интеллигенциядин векилри, журналистри, лицейда кӀелзавай аялрини педколлективди ва масабуру иштиракна. Ктабдихъ галаз танишаруниз талукь мярекатдиз лицейдин директор Патимат Османова (мярекат ада кьиле тухвана) кьиле аваз лицейда кӀелзавай аялри ва санлай коллективди хъсан гьазурвал акунвай. Актовый залда Ислам Мегьамедован ктабрин выставка гьазурнавай. Мярекат уьлкведин гимн, лицейда чирвилер къачузвай рушарини гадайри еке устадвилелди кьуьлер тамамаруналди ачухна. Автордиз ктаб мубарак авунин, адан мана-метлебдихъ галаз танишарунин келимаяр - сифте гаф РД-ДИН милли политикадин ва диндин крарин рекьяй министр Энрик Муслимова лагьана. – Ктабдин тӀвар ва ада гьатнавай Дагъларин уьлкведин районрикай, гуьрчег тӀебиатдикай, СВО-ДИКАЙ, инсанрикай, гьа гьисабдай яз лазим вахтунда важиблу къарар кьабулиз алакьдай регьберрикай, чи республикадин хьиз, уьлкведин тарихдани дерин гел тур вакъиайрикай, кьилди къачуртӀа, международный бандитрин кӀватӀалар терг авуниз талукь материалар сад-садахъ галаз лап хъсандиз кьунва. Алатай асирдин 90-йисара СССР чкӀайла, чаз гьихьтин девирда яшамиш хьун кьисмет хьанатӀа, къе и залда ацукьнавайбурукай гзафбурун рикӀел алама. 1999-йисуз Дагъустандиз международный бандитрин кӀеретӀар гьахьайла, республикадин кьиле авай ксари, Вич халкьарин арадин сувар тир Дидедин Йикъан гьуьрметдай 22 ноябрдиз чи вири дидейриз ва бадейриз савкьат яз Ахцегьиз «Дидедин кстах хва» тӀвар алай тамаша гваз лезгийрин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай музыкадин ва драмадин театрдин коллектив мугьман жеда. Режиссер Дагъустандин халкьдин артист Байсолтан Жумакаев я. Билетар квевай 250 манатдай райондин культурадин КӀваляй къачуз жеда.
+Камаллу ва сад тир Дагъустандикай
+камалэгьлийри, дуьз къарарар кьабулуналди, Дагъустанда яшамиш жезвай гзаф кьадар миллетри садвал къалуруналди, бандитрин кӀватӀалар тергна. В. Путина къейд авурвал, дагъустанвийри неинки чпин чил, Ватан, гьакӀ сад тир уьлкведин мулкарин тамамвални хвена. Ислам Мурадовичан ктабда гьатнавай республикадин вакъиайрикай, камаллу ксарикай макъалайри акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишуниз куьмекда, лазим атайла, абуруз важиблу къарарар кьабулиз чирда, – къейдна ада. Мярекатдал рахай амай ксарини, гьа гьисабдай яз Дагъустандин Общественный Палатадин председатель Азизбег Черкесова, Дагъустандин журналистрин Союздин председатель, «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова, РД-ДИН Кьилин патав гвай агъсакъалрин Советдин председатель Ибрагьим Ибрагьимова, РД-ДИН юстициядин министрдин заместитель Сергей Къараченцева, ДГПУ-ДИН проректор Руслан Гереева, профессор Шайдабег Мирзоева, Россиядин халкьарин Ассамблеядин ДРО-ДИН председатель Зикрулла Ильясова ва масабуру Ислам Мегьамедован ктаб еке зегьметдин нетижа тирди къейд авунихъ галаз сад хьиз, адахъ акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин, республикадин тарихдин чинар хьиз, баркаллу рухвайрикайни малуматар ачухунин жигьетдай еке важиблувал авайдакай лагьана. Гьавиляй ам республикадин вири школайрихъ хьун лазим тирди, адакай гьам муаллимар, гьамни школайра кӀелзавай аялар патал еке куьмекчи жедайди къейдна. - Ктаб, дугъриданни, республикадин яшайишдин саки вири хилерай, Дагъларин уьлкведин гзаф муниципалитетрикай хьиз, тарихдикайни, кьегьал рухвайрикайни (ва икӀ мад) итижлу делилралди девлетлуди хьанва. Ам гьам юристдин, гьам духтурдин, гьам муаллимдин столдал хьуниз лайихлуди я. Зи фикирдалди, ктабдин бинедаллаз школайра ачух тарсар кьиле тухуз жеда. Къенин юкъуз акьалтзавай несилди интернетда, соцсетра гзаф вахт акъудзава. Абуру Дагъустандин тарихдиз са акьван итижзавач. Гьаниз килигна, 5-нумрадин лицейдилай эгечӀна, республикадин чирвилер гудай вири идарайра ачух тарсар кьиле тухун хъсан кар жеда, – меслятна «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова. Гьа са вахтунда ада Ислам Мегьамедов редакциядин амадагрикай сад, лазим чӀавуз куьмек гуз гьазур кас тирдини къейдна. Алкьвадар Гьасанан тӀварунихъ галай медениятдинни просвещенидин центрадин активдин член яз, кьиле тухузвай мярекатра ада датӀана иштиракзавайди раижна. Дугъриданни, чахъ викӀегь ва бажарагълу регьберар ава, виликдайни абур хьана. ИкӀ, ктабда государстводин машгьур политик ва деятель, республикадин битаввал хуьн ва дагъустанвияр сад авун патал 1994-йисуз Дагъустандин цӀийи Конституция кьабулай, идалди регион чукӀуруникай хвейи рагьметлу Мегьамедали Мегьамедова кьетӀен чка кьунва. Мярекатдал рахай саки вирида камалэгьлидин регьбервилин алакьунар рикӀел хкана. Къунши Чечняда дяве кьиле физвайла, республикада политикадин ва экономикадин гьалар чӀур хьанвайла, Дагъустандин регьбердиз гьар юкъуз регьят тушир ва жавабдар къарарар кьабулун лазим къвезвай. Къенин юкъузни халкьди, М. Мегьамедован бажарагълувилин нетижа яз, республика дяведик кьил кутуникай хуьз алакьайди рикӀел хкизва. Ктабда 1999-йисан вакъиайриз, Дагъустандиз международный бандитрин кӀватӀалар гьахьайла, гъиле яракь кьуна, Ватан хуьз майдандиз экъечӀай кьегьалрикайни кхьенва. Къенин юкъуз СВО-ДА чи уьлкведин итижар хуьзвай кьегьалри - игитрини ктабда тӀимил чка кьунвач. Мярекатдал рахай ксари гьа са вахтунда ктабдин автор Ислам Мегьамедов вични еке ватанперес, зегьметкеш, камалэгьли, республикадин уьмуьрда активнидаказ иштиракзавай, Дагъустан патал важиблу ва дуьз къарарар кьабулуник вичин лайихлу пайни кутур ва кутазвай кас тирдини къейдна. КӀватӀ хьанвайбур муаллим Патимат Юнусовади лицейда кӀелзавай аялар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин мураддалди кьиле тухузвай кӀвалахдихъ галазни танишарна. Эхирдай Ислам Мегьамедова мярекатдиз атанвай ксариз сагърай лагьана, абуру гайи теклифар фикирда кьуналди, ктаб республикадин школайриз рекье тун хиве кьуна. Дагъустандин садвал хуьниз ва республика вилик финиз талукь яз вичин фикирар раижна, акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин важиблувал къейдна.
+Россиядин журналистрин Союздин Дагъустандин региональный отделениедин 65 йисан суварин сергьятра аваз массовый информациядин такьатар вилик тухуник еке пай кутазвай къуллугъчийриз шадвилин гьалара наградаяр гунин серенжем кьиле фена. Абурун арада «Дагъустан» РГВК-ДИН генеральный директор Камила Гьамзатовани авай. Ам «Намус. Лайихлувал. Пешекарвал» медалдиз лайихлу хьана. Камилади галатун тийижир ��егьметдалди ва пешедиз вафалувилелди жегьил журналистрин тамам несил, гьакӀни вичин команда гьевесламишиз хейлин йисар я. Адан кӀвалах журналистикадин кьакьан этикадин ва пешекарвилин экуь чешне хьанва. Ингье гьавиляй адан зегьметдиз пешекарвилин сообществоди лайихлу къиметни ганва. Россиядин журналистрин Союздин секретариатдин кьил Денис Токарскийди ганвай наградади неинки К.Гьамзатовадин хсуси агалкьунар, гьакӀ журналистрин арада коллегиальныйвилин ва садвилин важиблувал лишанламишзава. И сувари а кар рикӀел хкизва хьи, журналистика – им жуьрэтлувал, намуслувал ва жавабдарвал истемишзавай искусство я. Камила Гьамзатова ихьтин идеалрин лап кутугай векил я. Чна адан агалкьунрал дамахзава ва чи мурад ам гележегдани кукӀушриз хкаж хьун я!
+Алай йисан 11-ноябрдиз райадминистрациядин актовый залда райондин депутарин 7-эверунин Собраниедин 43-заседание кьиле фена. Анал райсобраниедин председатель Мегьамедхан Алисултанова депутатар серенжемдин йикъан повесткадихъ галаз танишарна ва агъадихъ гъанвай месэлаяр веревирд авун теклифна. Ахцегь райондин 2024-йисан ва пландик квай 2025-2026-йисарин бюджетда дегишвилер тунин гьакъиндай. И месэладай общественный яб гунар тухуниз талукь яз райондин финансрин управлениедин бюджетдин отделдин начальник Ибрагьим Ибрагьимов рахана. Райондин мулкара авай чилин КН:05:22:000021:123 кадастровый нумрадин участок аукцион кьиле тухвана арендадиз вугуниз разивал гун патал суьгьбет Ахцегь райондин кьилин заместитель Фатима Агьмедовади авуна. Ада икӀ хьайила райондин бюджетдиз алава пулдин такьатар къведайди чи ерияр мадни аваданламишунин рекьяй мумкинвилер жедайди къейдна. Налогриз талукь законра хьанвай дегишвилер себеб яз чи районда туриствилин налог кардик кутун лазим тирдакай райадминистрациядин экономикадин ва чилеринни эменнидин крарин рекьяй отделдин начальник Фариза Рашидовади лагьана. Депутатри вирида сад хьиз сесер гуналди, веревирд авунвай месэлаяр кьабулна. Заседаниедин эхирдай райадминистрациядин правовой ва кадрийрин отделдин начальник Диана Пулатовади талукь тир информация гана.
+Россиядин Яракьлу къуватрин жергейра икьрардин бинедаллаз къуллугъ ийиз кӀанзавайбурун фикирдиз!
+Дагъустанда икьрардин бинедаллаз Украинада кьиле физвай дяведин махсус серенжемда иштиракзавайбуруз са сеферда гузвай пулдин куьмек 500 агъзурдал кьван артухарнава. Гила армиядин жергейра къуллугъун патал икьрар кутӀундайла, дагъустанвийриз 1 миллион манатдив агакьна пулдин такьатар гуда: 500 агъзур манат – Дагъустан Республикадин патай; 400 агъзур манат – федеральный бюджетдай; 100 агъзур манат – шегьердин ва я райондин патай. Къейд ийин хьи, икьрардин бинедаллаз дяведин махсус серенжемда иштиракзавай аскердиз вацра 204 агъзур манат мажиб гузва. Пулдин куьмекдилай гъейри, яшайишдин рекьяйни абуруз талукь са жерге кьезилвилер ава.
+И мукьвара Дагъустанда «Дербентдин цӀаяр» лишандик кваз йифен ярумчух марафон кьиле фена. И чӀавуз Россиядин Федерациядин 71 региондай атанвай кьве агъзуралай гзаф и серенжемдин иштиракчийри ана звер авунин сезон куьтягьна. Маршрутди абур чеб хъсандиз ишигълаван авунвай и шегьердин куьгьне куьчейрай тухвана. Финишдив агакьун патал зверунал рикӀ алай ксар «Нарын-Кала» къеле муьтӀуьгъар авуниз мажбур хьана.
+Алай йисан 16-ноябрдиз Каспийск шегьерда республикадин образованиедин Центрда «А ну-ка, девушки!» тӀвар алай республикадин конкурс кьиле фена. Ам тешкилунин инициатор машгьур общественный деятель, меценат Нариман Газалиевич Газалиев тир. Конкурсда республикадин образованиедин идарайра атанвай 17 командади иштиракна. Ана Мегьарамдхуьруьн, Къарабудахкент, Сергокъала, Унцукуль, Хунзах, Ногъай ва чи республикадин хейлин маса районринни шегьеррин векилри чпин яратмишунар къалурна. Мярекат ачухдайла инал рахай республикадин образованиедин Центрдин директор Анжела Байрамбеговади къейд авурвал, къе чна чи халкьарин культура, адетар хуьн ва абур агалкьзавай несилдиз чир авун иллаки важиблу я. Вичин нубатда, Нариман Газалиева, Дагъустан Республикадин Минобрнаукадиз, республикадин образованиедин Центрдиз, кьилди Анжела Байрамбеговадиз, ихьтин еке серенжем тешкилунай рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. Конкурс кьуд номинациядай тухвана. Абурук «Кьуьлуьнин яратмишунар», «Бадедин шейэр», «Хайи крайдин тарих», «Этномода» номинацияр акатзавай. Конкурсдин жюри, тамашачияр ва мугьманар ногайрин, чеченрин, аваррин, даргийрин, лезгийрин, урусрин милли костюмри чпин гуьзелвилелди гьейранарна. Конкурсдин нетижайрай республикадин образованиедин Центрдин командади сад лагьай чка кьуна.
+РФ-ДИН ВНГ-ДИН 124-полкунин 3705-аскервилин частуна къулугъзавай Ахцегьрин хуьруьн агьали аскер Мисиев Ширинбег Зейдуллагьовичаз вичин аскервилин буржи гьакъисагъвилелди тамамарунай вахтундилай вилик сержантвилин звание ганвай. Полкунин командир полковник Герман Борисович Калоева частунин аскеррин вилик росгвардеецдив погонар вахкана ва и агалкьун адаз мубаракна. Чнани Ширинбегаз и кар рикӀин сидкьидай мубаракзавай! ТОИР-ДИН программадин сергьятра аваз «Дагэнерго» филиалди Ахцегьрин РЭС патал мадни пуд трансформатор чара авунва. Ахцегьрин РЭС-ДИН къуллугъчийри чеб патал четинвилер арадал гъиз хьайи агъадихъ галай участокра ТП-ЯР дегишна: ПС «Ахты» 6-КТП -17/400 АП «Ахты» 6-КТП - 6/160 ПС «Заря» 4-КТП - 20/160
+М. НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Аялфдиз къадагъаяр эцигунин гереквал авани ва аватӀа, и кар гьикӀ кьилиз акъудна кӀанда? Чир хьухь, аялдиз гзаф къадагъаяр эцигунилай куьне ам тербияламишунин жуьре аслу жеда.
+Аялдиз вуч ва гьихьтин кьадарда къадагъа ийидатӀа фикирдалди куьне куь вилик ихьтин суал эциг: «Квез ��ьихьтин инсан чӀехи ийиз кӀанзава? Азаддаказ, масадалай аслу тушиз къарарар кьабулдай ва я патав гвай инсанар патал къулай, вичини гьамиша тахсир гьиссзавай инсан?». Шаксуз, кьвед лагьай жуьредин инсан тербияламишиз регьятни я, къулайни. Ам куь истемишунриз тӀимил акси жезва, куь ихтияр авачиз бажагьат са гьиниз ятӀани фида. Амма аялвал алатна жаван тирла куь лувуникай хкатуникди ам гьасятда дегиш хьуник умуд кутун гьаваян кар я. Ваъ, ихьтин инсандиз вири уьмуьрда вичин итижар хуьз кичӀе жеда ва ада къарарар четиндаказ кьабулда, вучиз лагьайтӀа, ам вичи вуч авун ва я тавун лазим ятӀа куьне лугьуз вердиш хьанва. Гьа икӀ, квез «къулай» аял амайбурулай гзаф бегенмиш ятӀа, квевай адаз вуч къачуртӀани «ийимир» лагьана гьараяр ийиз, себебрин гъавурда тун тавуна адан гъилер ягъиз жеда. Амма квез азад ва вичин фикир авай инсан чӀехи ийиз кӀанзаватӀа, икӀ авуна виже къведач. Им аялдиз вири ийидай ихтияр ава лагьай чӀал туш, къадагъаярни чарасуз яз хьана кӀанда. Амма гьихьтинбур ва гьихьтин КЬАДАРРА?«ИЙИМИР» гафунин мана аялдиз 6-8 вацран яшда авайла чир жезва. Гьа и вахтунда аялдиз са вуч ятӀани къадагъа авунин чарасузвал арадал къвезва. И девирда бицӀек масадалай аслу тушиз юзазва. Ада патав гвай шейэриз къвердавай еке итиж ийизва ва виликдай хьиз квевай адан вири гьерекатрал тамамвилелди гуьзчивал ийиз жезвач. Гьа и яшдилай эгечӀна, квез кӀандатӀани кӀандачтӀани, къадагъадин мана авай гафар ишлемишуниз мажбур жезва. Ингье гьавиляй аялдиз «ваъ» лугьунин къайдаяр чир хьун важиблу я. И къайдайри чпин метлеблувал аялдин гьам са йис, гьам кьве йис ва гьамни пуд йис тамам жедалди квадарзавач. Къадагъаяр жезмай кьван тӀимил эциг. Аялдиз са вуч ятӀани къадагъа ийидалди и кардихъ чарасузвал авани ва я авачни фикир ая. Эгер аялди палчухдиз кӀвач вегьейтӀа ва я ада чилелай гадарнавай къенфетдин чар вахчуртӀа, жедай са карни авач кьван. Артухан сеферда аялдин парталар чуьхуьн ва я адан гъилер ламу салфеткадалди михьун акьван четин кар туш эхир. Муькуь патахъай, чна аялдиз элкъуьрна кьунвай алем ахтармишунин кардани манийвал гудач. «Ийимир» гафуник анжах виридалайни кӀеви къадагъаяр акатун лазим я. Имни, сифте нубатда, хатасузвилин месэлайриз талукь я. Месела, аялдиз тупӀар розеткада тун кӀевелай къадагъа авуна кӀанда. Куьне куь хизандин уьмуьр акӀ тешкил ая хьи, герек къадагъаяр лап тӀимил жен. Эгер аялдин 1-1,5 йис яш гьеле тамам хьанвачтӀа, куьне аял патал хаталу ва кьетӀен къимет авай шейэр майдандилай алудур. Герек агъада авай шкафра яшайишдин химиядин шейэр, багьа къаб-къажах, хци чукӀулар тежен. Ихьтин кӀвале аял масадбурулай аслу тушиз къекъведайла, адаз са зиянни жедач. Эгер аял чӀехи яшда аватӀа, адахъ галаз кьил акъудиз са кьадар четин я. Жуван аялдихъ галаз меслятдал къвез чир хьана кӀанда. Эгер куь аялдиз къванер ва чарчин фантикар ахтармишиз кӀанзаватӀа, сей��рдиз фидайла ламу салфеткаяр къачу. Адаз пол чуьхуьн патал цел ацӀай ведро ахтармишиз кӀанзаватӀа, патав михьи яд авай ведро эциг. И вахтунда сергьятламишзавай шартӀарни ишлемиша. Месэла, аялди вичихъ галаз энгелвал тавуна къугъугъ лагьай истемишуниз гьасятда «ваъ» лугьумир. Идаз акси яз лагь: «Са 15 декьикьадилай за жуван крар бегьемарда, ахпа чун къугъвада». И вахтунда хиве кьур кар чарасуз яз кьилиз акъудур. МУКЬВАЛ-МУКЬВАЛ «Вуна вуч ийизва? Ийимир!» гафарин чкадал «Ваз вуч кӀанзава?» суал гице. Жуван аялрин чешнедал зун инанмиш хьайивал, и суал гзаф таъсирлуди я. Аялрин шандакьриз жаваб яз и суал вуганмазди абур гьасятда акъваззава ва фикирлу жезва («гьакъикъатдани, заз вуч кӀанзава?»). За гьисабзавайвал, и суалди аялдиз жуван гъавурда акьаз лап хъсандиз куьмекзава. Адан куьмекдалди куьне аялдихъ галаз секин суьгьбет тешкилзава. И вахтунда куьне аял яваш-яваш сергьятвилерин себебрин гъавурда твазва, чна вирида жуван гьерекатар патав гвай инсанрин гуьгьуьлар фикирда кьуна кьиле тухузвайдакай суьгьбетзава. РикӀел хуьх, гьикьван чна «Ваъ! Ийимир!» гафар кьериз-цӀаруз ишлемишайтӀа, гьакьван гзаф куь аялди и гафариз яб гуда. Къадагъайрин патахъай диде-бубадин сенгер сад хьтинди хьун лазим я. Хизанда «пис» бубади аялдиз вири къадагъа ийидай ва идаз акси яз «мергьяматлу» дидеди вири крар ийидай ихтияр гудай гьалар арадал гъимир. Сифте и карди аял гелелай алудзава, амма ахпа адаз а кар якъин жезва хьи, куь къадагъа кьилиз акъудунин чарасузвал авач. Аял анжах шехьзава ва я ада гьарайзава лагьана къадагъа алудмир. Гьелбетда, им регьят кар туш. Аял шехьнамазди гьасятда ам секин хьун патал адаз вири крар ийидай ихтияр гуз кӀан жеда. Амма куьне аялдиз са вуч ятӀани къадагъа авунватӀа, (и карни фагьумлудаказ ва геж-геж авуна кӀанда) куьн гафунилай элячӀмир. Мобильникрал кьилдиндаказ акъвазиз кӀанзава. Яшайишда чун гзаф вахтара ихьтин дуьшуьшрин шагьидар жезва. ГъвечӀи аял мобильник кӀанз шехьзава. Куьнени адав кисун патал аялриз талукь, чебни къецепатан уьлквейрин мультфильмаяр кутуна мобильник вугузва. Гзаф дуьшуьшра абурун тербиядин мана шаклуди я. Мисал патал, мультфильмда диде-бубади аялдиз цӀийи булушка къачузва. Аялдини ам кӀан тахьана алукӀзавач. Диде маса булушкадин гуьгъуьна гьатзава. Ихьтин метлебдин мультфильмдиз килигай аялди чешне къачуна и гьерекатар давамарзава. Шаксуз, чи вилик финин алай девирда интернет чав жуьреба-жуьре информация агакьарзавай важиблу такьат я. Амма ина гузвай вири малуматрин тербиядин метлеб сад хьтинди туш. Куьне рахадай дуьз къайда хкягъа. Бязи диде-бубайриз чеб аялдиз «пис» буба ва я «ажугълу» диде хьиз тахьун патал «ийимир» лагьай гаф багъишламишзавай ванцелди лугьуда. Идаз акси яз, масадбуру аялдиз зегьле къведай сесиналди гьараярда. Гьелбетда, и кьве жуьрени эсиллагь дуьзбур туш. Къадагъа ийизвай гафар атӀай ванцелди кьетӀидаказ лагьана кӀанда. Герек и вахтунда сес секинди жен ва, лазимвал атайтӀа, сес кӀевиди хьун лазим я. И вахтунда аялдин вилериз килигайтӀа хъсан я. Герек аял куь чӀаларихъ инанмиш жен. Куь гафара шаклувилер, артухан гьарай-эвер хьана кӀандач. Аял чара инсанрин фикирдал амал ийиз вердишармир. Ам гьикьван чӀехи хьайитӀа, гьакьван общественный фикирдихъ галаз алакъалу къадагъаярни гзаф пайда жезва: «Шехьмир, тахьайтӀа халудиз вун кстах руш хьиз жеда», «КӀевиз гьараймир, тахьайтӀа вун инай чукӀурда!». Гзаф дуьшуьшра чна и гафариз фикир гузвач, амма гьакъикъатда, абурун куьмекдалди аялди лап фад къецепатан алемдикай, инсанрин къиметдикай даях кьазва ва и къиметриз еке метлеб гуз эгечӀзава. Гьелбетда, масадбурун фикиррикайни менфят къачун важиблу я. И кар галачиз социумда яшамиш жедай мумкинвал авач. Амма гьамиша чара инсанрин фикиррикай даях кьуналди, куьне аялдин вилера гьа и фикиррин важиблувал кьадарсуз артухарда. Гележегда адакай ихьтин хесет хкудиз четин жеда. Гьавиляй аял са тӀимил маса жуьреда гъавурда туна кӀанда: «Гьараярмир, тахьайтӀа вуна духтурдиз маса аялар сагъариз манийвалда» (поликлиникада учирда авайла) ва я «ИкӀ ийимир, ида зун бизарзава (гьелекьзава)». Ида аял маса инсанрилай акьван аслу ийидач. И кардихъ лагьайтӀа, гъвечӀи инсандин бахтлу уьмуьр патал акьалтӀай важиблувал ава. Малум тирвал, 28 йис идалай вилик Каспийскда мусибатдин теракт кьиле фена. Идахъ галаз алакъалу яз и шегьерда гьар йисуз а мусибатдин вакъиа кьиле тухвай юкъуз ясдин митинг тешкилзава. Гьа чӀавуз телеф хьайибур рикӀел хкун патал инсанар мемориалдин патав къвезва. А вахтунда хъиткьинун панелдин вич 82 квартирадикай ибарат тир кӀуьд мертебадин кӀвале йифен вахтунда кьиле фена. Идакди а дарамат саки тамамвилелди чкӀана. Хъиткьинун кьиле фена са шумуд декьикьа алатайла, мусибатдин вакъиадин чкадал тади куьмекдин сифте машинар атана. Къутармишдайбуру анал суткадин вири вахтунда кӀвалахзавай. Йифериз абуру прожекторар куькӀуьрна а чка зирзибилрикай михьи хъийизвай. ЧкӀанвай дараматдин патав вертолетар ацукьдай майдан туькӀуьрнавай. Анлай чпел хер хьанвай инсанар Махачкъаладин больницайриз рекье твазвай. Къутармишдайбуру и вахтунда чкӀанвай дараматдин гьамбардикай 106 инсан хкуд хъвуна. И чкадал 68 инсан телеф хьана, абурукай 21 аялар тир.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 343,56 манат я, йис патал 687,12 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 250, йис патал 500 манатдай кхьиз жеда. Гьелбетда, санлай йис патал кхьейтӀа хъсан я, мад инжиклу хъижедач. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз эверзава. Икьрардин бинедаллаз подпискадин пул редакциядин счетдиз ягъайтӀани жеда. Газет кхьин 20-декабрдалди давам жезва. Чи реквизитар: ИНН - 0504007157 КПП - 050401001 Р/СЧЕТ - 4070181700001000026 Л/СЧЕТ - 2003Ш29490 БИК -048209001
+Юсиф Саркаров машг��ур фотохудожник, чӀехи князь Александр Невскийдин кӀарабар Санкт-Петербургдиз хкайдалай инихъ 300 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз «Александр Невскийдин тӀварунихъ галаз» тӀвар алаз тешкилай шикилрин конкурсдин лауреат я. Адан гьар са кӀвалах гьакӀан шикил ваъ, дерин гьиссерив ва тарихдин ассоциацийрив ацӀанвай тамам алем я. И фотохудожникди чпи алай аямдин культурадин ландшафт арадал гъиз куьмекзавай проектар активвилелди вилик тухузва. Адан алахъунар акун тавуна амукьнавач: тамашачийри гьейранвал авуни ва культурадин инициативайрин фондунин президент А.И.Парамонова тереф хуьни и кардик ада кутазвай паюнин метлеблувилин гьакъиндай шагьидвал ийизва. И тегьерда, тарихдин память хуьна ва ватандин ирсиниз килигунин цӀийи къайда арадал гъуна активвилелди иштирак авуналди, Юсиф Къудратович обществода кьиле физвай культурадин дегишвилерин неинки шагьид, гьакӀ абур арадал гъизвайдини жезва. Адан кӀвалахди жегьилар гьевесламишзава ва абурун патай культурадиз итиж арадал гъизва. И жуьредин вичин краралди Юсиф Саркарова алай аямдин ва куьгьне вахтарин арада алакъа хуьн патал надир мумкин вилер арадал гъизва.
+1839-йисуз Гьасанан буба АБДУЛЛАГЬ-ЭФЕНДИДИ Алкьадар хуьре медресе ачухна. Тарсар кьиле тухун патал вахтуналди тир дарамат жагъурна. Гьа йисуз цӀийи медресе эцигиз башламишнавай. Адан эцигунар цӀуд йисаралди яргъи хьана. Ам эцигиз куьруь вахтунда дегиш хьайи Куьредин пуд ханди: МЕГЬАМЕД-МИРЗЕ-ХАНДИ, ГЬАРУН-БЕГ-ХАНДИ ва ГЬАЖИ-ЮСУФ-ХАНДИ куьмекзавай.
+Медресе ам тешкилайдан кӀвалив агатзавай. Паталай къвезвай студентри, ученикри (а вахтара абуруз муталлимар лугьузвай) иниз чпин яргъанар, дуьшекар, винелай алукӀдай парталар, аваз хьайитӀа, жуван ктабар ва чарасуз яз тӀуьнар гъизвай. Асул гьисабдай абур гъвечӀи кьадар техилдикай ва гъуьруькай, са гетӀе чӀемедикай, кьурурнавай якӀукай, емишрикай, бязи дуьшуьшра картуфрикай ибарат тир. Медреседа яшайишдин майдан 9-10 муталлим патал тайинарнавай. Гьар са кӀвале пуд ученик авай. Шаксуз, хуьруьнэгьлийри паталай атанвай ученикрин четин уьмуьрдин патахъай гьайиф чӀугвазвай ва абуруз вири жуьредин куьмекар гузвай. Тарсар кьилдин кӀвале ТУХУЗВАЙ.УЧЕНИКАР иниз кӀелиз нубатдалди къвезвай. Гьар сада кьилдин тарс къачузвай, тапшуругъарни гьар садаз кьилдиндаказ гузвай. Алкьадардин медреседин гьакъиндай жуван суьгьбетда за «Асари -Дагъустан» ктабдай «Таржумачидин къейдер» тӀвар алай Али-Гьасанован макъала са тӀимил дегишна. Гьасан Алкьадариди Дагъустандин образование вилик тухуник кутур паюникай лугьун патал чаз а девирда Дагъустандин просвещениедин дережадикай са тӀимил хьайитӀани чирвилер хьана кӀанда. Светский образование агьалийрин арада явашдаказ ва заландаказ чкӀизвай. Гзаф четин зегьметралди ачухнавай школаяр бязи вахтара маса хуьрериз хутахзавай ва я абур эсиллагь кӀевзавай. Идан ��ьилин себебрикай сад ученикрин кьадар тӀимил хьун ва чпихъ кьакьан пешекарвал авай муаллимрин кьитвал тир. Ингье хкянавай хроника:1842-йисуз Петровскийда ва Низовойда училищеяр ачухна;1849-йисуз Дербентда 60 чка патал тайинарнавай мусурманрин махсус светский училище ачухна;1859-йисуз Ахцегьа Урусрин педагог Лебединскийди кьил кутуналди дагъви гадаяр патал хуьруьн сифтегьан школа ачухна. Ам 1861-йисуз Лебединский хъфинихъ галаз алакъалу яз кӀеви хъувуна. Гьа и йисуз Ахцегьа 44 ученикдин чкадин цӀийи школа, Темир-Хан - Шуьреда пуд классдин окружной школа ачухна. Ахпа ам 142 ученикдин чка патал тайинарнавай прогимназиядиз элкъуьрна, амни, вичин нубатда, ругуд классдин реальный училищедиз элкъуьрна. 1870-йисалай 19-асирдин эхирдалди Дагъустандин цӀудралди хуьрера цӀийи школаяр ачухнай. Гила Алкьадаридин девирда Дагъустанда просвещение галай-галайвал вилик финикай са жуьре чирвилер хьайила, дагълух крайда образованидин месэлаяр гьялунин рекьяй ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИН пропагандадинни педагогвилин миссиядин метлебдиз тайин тир къимет гуз жеда.
+Месэлаяр гзаф авай. Абур чирвилер гунин чӀаларизни талукьбур тир. Малум тирвал, милли кхьинрин чӀалар а вахтара ина кардик квачир. Имни гьавиляй аламатдин кар я хьи, сивин аслу тушиз кардик квай чӀалар Дагъустандин вири халкьарихъ авай. Амма гзаф гадайривай абурал алакъа хуьз жезвачир, гьавиляй чкадин школайра чирвилер анжах араб чӀалалди гузвай. Гьи икӀ, сивинни кхьинрин арада авай чаравили кӀелдайбуру предмет чирдай вахтунда зигьин агъуз аватунал гъизвай. Ихьтин зидвилер Дагъустандин илимрин элитадин машгьур векилри кьатӀузвай ва абуруз агьалийрин арада гьакъикъи савадлувал чукӀун халкьдин чӀаларал чирвилер гунай аквазвай. Дагъустандин агьалияр гзаф чӀаларал рахаз хьуни и месэла къизгъинарзавай. Араб чӀал кардик акатнач. Дагъустандин чӀаларикай садни психологиядин рекьяй кьабулзавачир. Амукьзавайди урус чӀал тир.
+Сад лагьайди, урус чӀалал чирвилер гуни гьар жуьре чӀаларал рахазвай дагъустанвийриз чпин арада сих алакъаяр хуьдай мумкинвал гузвай. Кьвед лагьайди, урус чӀалай чирвилери абуруз савадлу Россиядиз ракӀарар ачухзавай. Дагълух крайда массовый просветителвилин девир анжах башламишзавай. И вахтунда Дагъустан вилик тухунин рекьяй кӀвалахдин асул пай Гьасан Алкьадари хьтин педагограл гьалтзавай. Гьа икӀ, 1885-йисуз пачагьдин суьргуьндай хтайдалай кьулухъ Алкьадариди школа-медресе кӀвачел ахкьулдзава. Ам вичин буба рагьметдиз фейидалай кьулухъ кардик квачиз акъвазнавай. Иниз аялар ва Кьиблепатан Дагъустандин гьар жуьре пипӀерай тир савадсуз чӀехибур садлагьана АТАНАЧ.АММА лап фад просветителди просвещение машгьур авун патал Баку шегьерда акъатзавай «Экинчи» газет гегьенш трибуна хьиз жагъурна. Ина ам Кавказда светский школаяр ачухунин фикир гваз экъечӀзава. Гьи икӀ ада «агьалийривай такьатар кӀватӀ авунин рекьелди» месэладин хцивал гегьеншарзава. Вичин эсеррин чинра ада просветителвилин, кьилди къачуртӀа образованиедин месэлайрай мукьвал-мукьвал кхьизва. Алимди а кар кьатӀузва хьи, масадалай аслу тушиз Дагъустандивай вичивай тамам савадсузвилин уьлендай экъечӀиз жедач, «Амма къудратлу уьлкведин патай чалишмишвилерин нетижада кӀелнавайбур ва дуьнья акунвайбур гзаф хьайитӀа, дагъустанвиярни ахварай аватда». Педагогвилин чирвилерин зигьин авай, галатун тийижир пропагандист а кардин гъавурда авай хьи, дагъвийрин кьулухъ галамукьун ва савадсузвал арабо-мусурманрин юзун тийиз акъвазнавай къанунар зигьинсуздаказ хуралай чирунихъ галаз алакъалу я. Ада дагъвийриз урусрин илимрикай ва культурадикай менфят къачуниз эверзава. Амма эгер ада муаллимвилин тежрибада вичин эвер гунрикай менфят къачуначиртӀа, адавай са затӀни къазанмишиз жедачир. Саки санизни экъечӀ тийиз Гьасанэфендиди хайи хуьре 30 йис кечирмишна. Ина ада аялриз ва савадсуз чӀехибуруз чирвилер гузвай ва ам литературадин крарал ашкъидалди машгъул жезвай.
+Адетдин хуьруьн муаллимдикай Алкьадардин хейлин къеце патани чир жезвай, ада тарсар цӀийи бинедал гузвай. Ина гьар жуьре илимар чирзавай. Гьар сада вичиз гьи предмет хуш ятӀа, гьадай чирвилер къачузвай. А вахт патал Дагъустандин сергьятра им викӀегь демократвилин кам вилик къачун тир. Арабомусурманрин илимар инкар тавуна ГЬАСАН-ЭФЕНДИДИ вичин школада программадик Европадин предметар кутуна (астрономия, география, физика, математика, философия), абур сеняткарвилин кардин, багъманчивилин, магьсулдарвилин хилера хийирлу чирвилерихъ галаз алакъалу ийиз эгечӀна. И цӀийивили гьам школадин ва гьамни адан кьилин муаллимдин машгьурвал артухарна.
+Педагог Алкьадариди медреседилай светский школадал тади квачир элячӀун кьилиз акъудна. Иниз, Алкьадардиз, мукьвал тир ва яргъал алай хуьрерай ученикар кӀелиз къвезвай. Медреседин къвалав масанрай атанвайбур патал интернат кардик квай. Ина кӀелайдалай кьулухъ абурукай чпин хуьрера гзаф дуьшуьшра муаллимарни жезвай. Алкьадардин светско-мусурманрин цӀийи школада лагьайтӀа, Алкьадариди туьрк чӀалан Азербайжан нугъатдал тарсар гузвай. Араб чӀалав гекъигайла им прогресс тир. Къуншидал алай Азербайжан гьар жуьре чӀаларин рекье са тӀимил мукьвал жезвай. КӀелунин программа туькӀуьруниз урусрин кӀвенкӀвечи педагогвилин школади хъсан таъсирна. Реформатор суьргуьндин вахтунда, шаксуз, адахъ галаз таниш хьанвай. Алкьадардай тир педагогдин муаллимвилин кӀвалахдин терефрикай сад гьукумар массовый образованиедиз гузвай дикъет артухарна кӀанзавайдахъ инанмишарун тир. Алкьадардин хуьре авай адан сурун къванцел кхьенва: «Это гробница выдающегося ученого, средоточия совершеннейших достоинств ГАСАНА-ЭФЕНДИ. Он преподавал в этом селении 28 лет…». Адан гзаф кьадар лайихлувилерикай несилри муаллимдин педагогвилин кӀвалах иллаки винеда кьазва.
+Урус чӀалай таржума авурди – М.НАРИМАНОВ
+Емиш багъ хьиз, Саиматан куьчени чешнелуди я!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ25-ЯНВАРДИЗ Ахцегьа, Зегьметдин ИГИТСАИМАТ Ферзалиевадин тӀварунихъ галай куьчеда, Игит дишегьлидин тӀвар эбеди ийизвай мемориалдин махсус кьул ачухунин митинг кьиле фена. Мярекатда С.К. Ферзалиевадин экуь къамат рикӀел хуьнин мураддалди, райондин руководстводин, общественный тешкилатрин векилри, адан багърийри, куьчедин агьалийри ва гзаф масабуру иштиракна.
+Игитдин уьмуьрдин рекьикай гаф рахуналди, митинг райондин культурадин Управленидин (МКУ "УКСМПИТ") начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова ачухна ва рахун патал сифте гаф и куьчедин агьали, зегьметдин ветеран, вичи и кардик кьил кутур гьуьрметлу агъсакъал Керем Керемоваз гана. Ада къейдна:– И куьчедал машгьур багъманчи, Зегьметдин Игит рагьметлу Саимат Ферзалиевадин тӀвар алаз хьунал чна, ина яшамиш жезвай жемятди, дамахзава. Лайихлу касдин тӀварунихъ галай куьче лайихлу гьалдани хьана кӀанда эхир. Гьавиляй чна чи къуватралди ва талукь тир карханайриз куьмекуналди ядни, газни гъана, къирни, экверни туна. Куьче чешнелуди, гьатта шегьердиз ухшамишди хьанва. Анжах са нукьсан авай: Игитдин тӀвар алай куьчедал и кар къалурзавай кьул алачир. Ам вирибуруз аквадай чкадал лайихлудаказ раиж авун патал, ингье, гила чна вижевай кьулни эцигнава. Чаз вири и крара куьмекай, чи кӀвалахрал гуьзчивал авур райондин ва Ахцегьрин хуьруьн руководстводиз, кьилди къачуртӀа, хуьруьн кавха Мурад Эфендиеваз, муниципалитетдин эцигунрин сад тир заказчик (УСЕЗ) идарадин начальник Сердер Моллалиеваз, эцигунрин инженер Сейфуллагь Агьмедоваз, УЖКХ-ДИН пешекар Абдурагьман Эфендиеваз пара кьадар сагърай лугьуз кӀанзава. Еке зегьмет чӀугур мягьледин итимар тир Амер Пашаеван, Максим Ражабован, Асвар Асварован, гьакӀ жегьилрин тӀварар кьунни кутугнава. Кьилинди, и крарин нетижа – чалай мягьледин агьалийрин арада гьуьрмет артухариз, жегьилриз бубайрин мел-бигер хьтин хъсан адетар чириз алакьна. И мярекатдин иштиракчиярни сагърай. Ихьтин баркаллу краралди къе чна чи руьгьер ва, якъин, Саимат Ферзалиевадин руьгьни шадарнава, адаз рагьмет хьуй!– Ахцегь райондин ва хуьруьн гьакимрин патай и кьучедин жемятдиз, Зегьметдин Игит Саимат Ферзалиевадин багърийриз, митингдин вири иштиракчийриз и лишанлу вакъиа мубаракрай! Алай вахтунда им Ахцегьа жемятдин кьил кутуналди –инициативадалди ва куьмекдалди чешнелуди хьанвай сифте куьче я. Къуй амайбуруни и Саимат Ферзалиевадин тӀварунихъ галай куьчедин агьалийрин тежриба чешне кьуна чпин куьчеярни мягьлеяр гуьнгуьниз хкиз эгечӀрай. Чнани чи патай пешекарвилин меслятрин, эцигунрин материалрин, техникадин ва пулдин харжийрин гьакъиндай алакьдай вири куьмекар ийида, – лагьана вичин нубатда райцентрдин кав��а («сельсовет Ахтынский» СП-ДИН кьил) Мурад Эфендиева. Зегьметдин Игит Саимат Ферзалиевадин багърийринни мукьвакьилийрин патай микрофондихъ адан руш Аният Исрафилова атана. Чи мегьрибан диде, багъманчивал артмишунин ва Ахцегьрин ичерин бренд арадиз гъунин карда адан алахъунар рикӀел хкунихъ галаз санал Анията райондин руководстводиз ва митингдин вири иштиракчийриз игит дишегьлидин – гзаф аялрин дидедин экуь къамат эбеди авунай вичин шиирдалди чухсагъул лагьана. Шадвилин митингдал райондин экономика вилик тухунин карда Саимат Ферзалиевадин баркаллу крар рикӀел хкунин, кӀватӀ хьанвайбуруз куьчеда Игитдин кьул ачухун тебрикунин хуш келимаяр гваз майдандиз гьакӀ С.Ферзалиевадин хцин сваз Зумрият Ферзалиева, Ахцегьрин 1-школадин муаллим Дагмара Пашаева, Огни шегьердин хуьруьн майишатдин профколлеждин Ахцегьрин филиалдин муаллим Назир Ханагьмедов (ада райондин руководстводивай чпин куьчеда аялрин машгъулатрин майдан туькӀуьрун тӀалабна), райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьова, Ахцегьрин тарихдин музейдин директор Агьмед Дагъларов ва маса юлдашар экъечӀна рахана. Шадвилин межлисдал райондин искусствойрин школада кӀелзавай рушари «Ахцегьрин багълар» кьуьл тамамарна. Ахпа Мурад Эфендиевани Саимат Ферзалиевадин хтул Мадина Ражабовади мемориалдин кьулунилай перде алудна. Мярекат иштиракчийри анал цуьквер эцигуналди, кӀватӀ хьтанвайбуруз ичер гуналди давам хьана.
+советрин девирда Ахцегьа Къ.Агъасиеван тӀварунихъ галай колхозда, гуьгъуьнай «Ахтынский» совхозда хуьруьн майишатдин кӀвенкӀвечи, багъманчивилин бригададин бригадир, Социализмдин Зегьметдин Игит. 1925-йисуз Ахцегьа зегьметкеш чӀехи хизанда дидедиз хьана. Ватандин ЧӀехи дяве башламишай 1941-йисуз ирид лагьай класс куьтягьай руш 16 йисан яшдаваз колхоздин производствода зегьметдин уьмуьрдиз шерик хьана. Дяведин ва адалай гуьгъуьнин четин йисара кашни, мекьни эхиз, ада зегьметдин чешнеяр къалурна (норма 120 яз, 500 далайни артух зегьметдин йикъар къазанмишна). Багъманчивилин майишатдин бригадир яз, С. К. Ферзалиевади районда сифте яз емиш багълар авиациядин куьмекдалди аэрозольный къайдада гьялна (яни дарманар яна). Адан регьбервилик кваз гьар са гектардай гьатта бегьерлуди тушир 1965-йисузни 800 центнердив агакьна ерилу емишар къачуна. Емишар ва салан майваяр гьасилунин карда лап виниз тир нетижаяр къазанмишунай 1966-йисан 30-апрелдиз СССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Указдалди С. К. Ферзалиева Социализмдин Зегьметдин Игитвилин гьуьндуьр тӀварцӀиз лайихлу авуналди адаз Ленинан орден ва «Мукални КутӀа» къизилдин медаль гана. Зегьметдин ва халкьдин хийирдихъ галай вири крара уьтквемди, сифте кьил кутадайди, дуьз рехъ къалурдайди тирвиляй адаз ахцегьтвийри еке гьуьрметдивди «Маяк Саимат» тӀвар гана ва шаиррини композиторри манияр теснифна. Вичин зегьметдин къайгъуйрилайни алава, Саимат Ферзалиевади халкьдин арада жемиятдинни сиясатдин (общественно-политический) манадин еке кӀвалахни кьиле тухузвай: 1963-1967–йисара ам РСФСР-ДИН Верховный Советдин 6-эверунин депутатвиле, 1966-йисуз КПСС-ДИН ХХIII съезддин делегатвиле ва КПССДИН Дагобкомдин членвиле хкяна. 1995-йисуз, 70 йисан яшдаваз Зегьметдин Игит дишегьли рагьметдиз фена. ТӀвар эбеди авун яз, ам яшамиш хьайи кӀвалин цлал 2015 - йисуз мемориалдин кьул алкӀурна, гуьгъуьнай Ахцегьрин Къуза патан са куьче тӀварунихъ яна ва гила анал, ингье, лайихлу кьул ачухзава. Эхь, Социализмдин Зегьметдин Игитвилин тӀварцӀин ва Ленинан ордендин сагьиб Ферзалиева Саимат Керимовнадиз (ихьтин ксар республикада, гьатта уьлкведани тупӀаралди гьисабиз жеда ва абуруз лайихлу памятникарни эцигнава) хайи ватанда лайихлу памятник эцигуниз лайихлу я. И кар 2025-йисуз, Игитдин 100 йисан юбилейдиз талукь яз, кьиле тухуз алакьнайтӀа ажеб хъсан жедай.
+Эхиримжи вахтунда Дагъустанда вакцинациядикай кьил къакъудзавайбурун кьадар гзаф жезва. Шаз, вилик квай йисуз коронавирусдин вилик пад кьадай серенжемар гьикӀ четиндиз кьиле фенатӀа акуна. 2015-йисуз республикада дифтериядиз акси яз рапар ягъ тавур аялрин кьадар 4 агъзур тиртӀа, 2022-йисуз и рекъем 24 агъзурдав агакьна. Алай вахтунда районда полиомиелитдин вилик пад кьадай серенжем кьиле тухузва. Аялрин спинномозговой паралич арадал гъизвай вирусдин инфекциядин и азар иллаки хаталуди я. Чир хьухь, вакцинация сагъламвилин замин я!
+– Башуьсте, чазни кӀанзавайди вун хьтин са кас тир. Командировка бегьем хьана, хъфена кӀанзава, гуьзетдай вахт авач. Ша, къалура гьинаг хъиткьинарна кӀанзаватӀа, – гьасятда чпин разивал малумарда абуру. Чкадал фена килигда. «Ина четин вуч ава кьван, сад-кьвед гьисабдалди чна и кӀунтӀ алудна вахгуда», лагьана, абур гуьгьуьллувилелди чпин пешекарвилин везифайрив эгечӀда. Къыхан кӀунтӀан 105 метрдин мензилда винелай гьар 8-10 метрдилай сад-садахъ галаз махсус шнурралди галкӀурнавай взрывчаткадин чувалар эцигна (абур дашмишиз совхоздин фялейри куьмекна), инсанар вири 400 метрдин къерехдиз къакъудна, хъиткьинарна. Ахьтин гужлу къукърумар акъатна хьи ва таъсир нетижани гьич гуьзлемиш тавур хьтин хъсанди хьана, налугьуди рагун кӀунтӀ анал стӀун хьайиди тушир... Зегьметдин гьахъ гуз кӀан хьайила, «са затӀни кӀандач, дагълух четин шартӀара кьил хуьзвай и хуьруьнвийриз чи патай савкьат хьуй», – жумартвилелди лагьана абуру. Са гафуналди, месэла гьанал гьер тукӀур тӀуьнхъунралди гьялна. Гъедрехъ хуьруьз эхвичӀайла, «Я Къардаш стха, вуна ана вучна? Ахьтин залзала ина хьана хьи, хуьр чкӀун тавуна амукьна…», – лугьуз, жемят кимел алай. КилигайтӀа, хуьруьн гьич са кӀвалин пенжеррани сагъ гуьз амачир. «Чида, чида. Куьне пара ван-сес акъудмир. За вири туькӀуьр хъийида», – лагьана директорди. Пакад юкъуз ада пуд ящик гуьзерни гв��з эцигунрин бригада гъана, вири кӀвалерин пенжерра цӀийи гуьзер хутуна. КӀвалах башламишай са вацралай хьиз «Хьыры» яйлахдиз машиндин рехъ акъудна бегьемарна. Ам ачухунин межлисдал кьиле КПСС-ДИН Ахцегь райкомдин 1-секретарь Нариман Гьажиев аваз райондин вилик-кьилик квай ксарин са десте атанвай. Дагъдин цӀийи рекьелайни гзаф абур манукӀри (черника), чӀулав рангунин ири жикӀийри (медицинада абур иллаки хийирлу яз гьисабзава), къалин векьерини цуьквери кьунвай гуьзел яйлахри ва иллаки ана Мичегьрин пӀирен мегъуьн тарци – тӀебиатдин надир памятникди гьейранарнавай. Къейдин, чан алай тӀебиатдин памятник яз (ихьтин дережа чи уькведа анжах 133 тарциз ганва), ам ахцегьви машгьур фотограф ва гьевескар эколог Юсиф Саркарован алахъунралди Росиядин лап яшлу тарарин реестрдик акатнава. Тарцин чиликай 0,5 метр хкатна окружностдал 5 метр ала, яшар, тахмирнан, 600 йис я. Гьуьлуьн дережадилай 2028 метрдин кьакьанда гьа тарцин кӀаник ацукьна къурмишда дагъдин рехъ ачухунин межлис. Гьайванар тукӀуна, ичкияр гъана, зуьрне-далдамдал илигна тӀуьнархъунар, шадвилер ана яргъалди давам хьана. Дугъри я, а юкъуз шадвилер рикӀ къарсурдай пашманвилералдини лишанлу хьана. Сифте райондин регьбер Нариман Гьажиевичан стха кечмиш хьана лагьай чӀулав хабар агакьна, гьакимар вири Ахцегьиз хъфена. Межлис фялейринни хуьруьн жегьилрин гъиле гьатна. Ички хъвана кефияр куьк итимар йифиз машиндаваз эхвичӀдайла фялеяр тухуз-хкизвай УАЗ машин авария хьуникди, шофёр телеф хьана. Гьа кардин патахъай къайдаяр хуьдай органрин силис яргъалди куьтягь тежез, кьилин тӀарвилер пара хьана, гена са жуьре алатна. «Им незуьр алай пӀирен тарцин кӀаник ички хъунай, анаг чиркинарунай хьайи гунагьрин жаза я», – лугьуз хьана мичегьви агъсакъалри. Чидач, белки, гьакӀ яз жеди. Амма пияндаказ машиндин рулдихъ ацукьун, вични йифиз, дагъдин пис рекьерай – им, гьакъикъатдани, шофёрди вичин чандилай гъил къачунин саймазвал, вичихъ галайбурун уьмуьрни хаталувилик кутунин еке тахсиркарвал тир: жаза агакьна, рагьмет хьуй. *** Зурба производственник ва тешкилатчи яз, Къардаш Гьаруновича вичи-вичин вилик эцигна кьилиз акъудай имтигьанрикай сад гьа «Хьыры» яйлахда 1989-йисуз гатун МТФ эцигна, ам вижевайдаказ механизмламишиз алакьун хьана. Гьуьлуьн дережадилай 2000 метрдилайни кьакьанда ахьтин МТФ эцигна кардик кутун, аниз Урусатдай чпи юкьван гьисабдалди йиса 3000-3500 килограмм нек гудай симментальский жинсинин малар (абур Урусатдай маса къачуна хкай тумунин кьве жунгавдилайни 30 дуьгведилай акатна) гъана хуьн – им Дагъустанда, мумкин я, уьлкведани кваз сифте тежриба тир жеди. Ахцегьа авай фермани ада суткада пуд сеферда махсус аппаратралди ацазвай маларалди таъминарнавай. Ацазвай 250 калин нехирдикай (общественный майишатда вири санлай 800 къарамал авай) 45 вичикай ихтилат физвай бегьерлу жинсининбур тир. Месела, кӀвенк��вечи доярка Агьмедова Сейрана вичин гъилик квай гьар са каликай йиса 4 агъзур килограммдихъ галаз нек ацана. Им дагълух чкада рекорд тир. Ихьтин нетижаяр аваз акурла, инанмиш тахьана, месэла чкадал ахтармишун патал совхоздиз республикадин хуьруьн майишатдин Министерстводай, илимдинни ахтармишунин институтдай ва Дагоблсовпрофдай комиссия атанай. Вахтунин истемишунрив кьурвал тадаракламишнавай михьи ферма, симментальский жинсинин гумрагь малар, лацу халатар алаз духтурриз ухшар дишегьлийри абур «Майга» фирмадин аппаратралди ацазвай тегьер акурла, комиссиядин членар тажуб хьана амукьна. Москвада ВДНХ-ДИН выставкайрин залдай маса къачуна гъанвай «Майга» фирмадин нек ацадай аппаратар абуруз ина сифте яз аквазвай.
+Алай йисан 24-январдиз райондин администрациядин заседанийрин залда муниципалитетдин яш тамам тахьанвайбурун крарин ва абурун ихтиярар хуьнин рекьяй комиссиядин председателдин заместитель О.Исмаилованни ва и комиссиядин жавабдар секретарь Ф.Миспагьовадин регьбервилик кваз нубатдин заседание кьиле фена. Анал бинелу себебар авачиз мектебдиз текъвезвай, тарсарай катзавай, йифен геж вахтунда яшариз чӀехи кас галачиз куьчейра гьатнавай яш тамам тахьанвай бязи жаванриз талукь яз Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МО-ДИН яш тамам тахьанвайбурун крарин рекьяй инспекторди ракъурнавай материалар веревирдна. Комиссиядин членар тир райондин прокуратурадин, образованиедин управленидин, школайрин, КЦСОН-ДИН, ЦЗН-ДИН, ЦРБ-ДИН, УКСМПИТ-ДИН, общественный тешкилатрин векилар килигзавай материалрин делилрихъ галаз таниш хьана, абуруз талукь яз чпин фикирар лагьана ва сифте яз и ва я маса тегьерда куьлуьдаказ къайдаяр чӀурнавай яш тамам тахьанвайбур, абурун диде-бубаяр тагькимарунин къарар кьабулна. Гьайиф хьи, Россиядин МВДДИН «Ахтынский» МО-ДИН яш тамам тахьанвайбурун крарин рекьяй инспектор Р.З.Кичибегован гьахъгьисабдай малум хьайивал, виликан йисарив гекъигайла исятда районда яш тамам тахьанвайбуру машинар гьалзавай, абур тарсариз тефизвай, йифен вахтунда куьчейра жезвай, чуьнуьхарзавай ва маса дуьшуьшар гзаф хьанва. Идан асул себебарни аялар чеб чпин ихтиярда гьатун, тербиядин кӀвалах зайиф хьун, диде-бубади уьмуьрдин гьар жуьре четинвилер себеб яз аялриз тербия гунин рекьяй чпин кьилин буржияр тамамар тавун ва закондин вилик жавабдарвал гьисс тавун я. Санлай къачурла ихьтин гьалар кьилди хизанрин ваъ, вири обществодин кьилин тӀал жезва. Пис крар арадай акъудун, гележегда абурун вилик пад кьун чи виридан буржи я. И жигьетдай гьам кӀвале, гьам школада профилактикадин кӀвалах гужлу авун чарасуз я. Заседаниедин иштиракчийри къайдаяр хуьдай идарайрин, общественный тешкилатрин векилрин иштираквални аваз райондин школайра диде-бубайрин собранийрал и месэла кьетӀидаказ вилик эцигун фикирдиз къачунва.
+2022-йисан 29-декабрдиз «Калукрин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собраниедин СД-9-НУМРАДИН заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэладиз килигна:1. 2023-йис патал «Калукрин хуьр» СП-ДИН бюджетдин гьакъиндай.
+Заседанидал 2023-йис патал «Калукрин хуьр» СП-ДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+чилин налог – 150,6физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 11,6физический ксарин доходрал вегьизвай налог – 25,7дотация – 2274,4
+идара ийидай аппаратдиз вири саналди – 1795,3 МКУК «КДЦ»
+Аппаратдин ва КДЦ-ДИН (культура) штатдин расписание тестикьарин.2023-йисан бюджет тамамарунал гуьзчивал тухун «Калукрин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собраниедин бюджетдин ва налогрин рекьяй комиссиядал тапшурмишин.
+Къадим Ахцегьар гьеле фадлай инихъ кар алакьдай, бажарагълу инсанралди машгьур Я.АММА вирибуруз ина чпин алакьунар ачухардай мумкинвилер жезвач. Гзафбур патариз фена, лайихлудаказ зегьмет чӀугвазва. Пешекарвилин, илимдин хилерай виниз тир дережайрив агакьнавай, халкьдин арада чпиз еке гьуьрмет авай абурал чна дамахзава. Вич заз фадлай таниш, гьалтай низ хьайитӀани, иллаки жуванбуруз, гуьгьуьллувилелди куьмекиз гьазур, вичи Дагъустандин здравоохранениедин Министерствода кьилин къуллугъчи яз кӀвалахзавай ахцегьви Мергем Къурбановани ахьтинбурукай сад я. Ам 1966-йисуз Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. Хайи хуьруьн школада чешнелудаказ кӀелай руш Махачкъала шегьерда медучилищедик экечӀна. 1987-йисуз яру дипломдалди, дерин чирвилер аваз анаг куьтягьай жегьил пешекар вичин чирвилер мадни артухарун патал Дагъустандин мединститутдик эхкечӀна. Идахъ галаз санал ада республикадин центральный больницадани кӀвалахзавай. 1989-йисалай адаз Азербайжандин медицинадин институтда кӀел давамарун кьисмет хьана. 1996-йисуз анаг дерин чирвилер аваз куьтягьай жегьил пешекар Баку шегьердин спорткомплексда духтурвиле кӀвалахал акъвазна. Гуьгъуьнлай Мергем Къурбанова хизанни галаз Махачкъаладиз хтана ва Дагъустандин здравоохранениедин Министерствода дишегьлийриз ва аялриз медицинадин куьмек гун тешкилунин отделдин кьилин пешекар-экспертвиле кӀвалахиз эгечӀна. Инсан патал уьмуьрда виридалайни багьади, гьелбетда, сагъ чан я. Эгер инсан сагъсуз ятӀа, адаз дуьньяда са куьнини дад гудач. Ада вич гьам кӀвале, гьамни масанра герек амачирди хьиз гьиссда. Аял азарлу хьайила, диде-буба куьмек гудай са кас гьинай жагъидатӀа лугьуз фикирдик акатда. Мергем Къурбановади заландиз начагъбуруз квотаяр къачунин карда еке куьмекар гузва. Гьамиша сивел хъвер алай, масадан дердиникай хабар кьадай, ада вичин намуслу зегьметдалди руководстводин патай еке гьуьрмет къазанмишнава. Ам гзаф кьадар Чухсагъулдин чарариз, Грамотайриз, гьа жергедай Россиядин «Красный крестдин» патай гьуьрметдин Грамотадиз, Дагъустандин здравоохранениедин Министерстводин патай Чухсагъулдин чарчиз лайихлу хьанва. КӀвалахдал рикӀ алай, дамах гвачир, пеше��арвилин кьилин категориядин духтур Мергем Къурбановадиз коллективдин патайни лайихлу гьуьрмет ава. Адаз абуру «агъсакъал» лугьузва.
+Минздравда авай работникри адаз ганва тӀвар «агъсакъал» Экуьнлай няналди
+Агьалийриз къуллугъзава ада къазанмишиз гьуьрмет, Мергем хьтинбур дуьньядал
+гзаф хьанайтӀа, жедай бул девлет,
+- шиирдин цӀараралди лугьузва Селимат Велиевади вичин вахаз. Мергем Къурбанова, хъсан пешекар хьиз, вафалу уьмуьрдин юлдаш, мегьрибан дидени я. Вичин уьмуьрдин юлдаш Руслан Къурбановахъ галаз санал ада кьве аял тербияламишзава. Руш Жамиля, агалкьунралди Дагъустандин государстводин университетдин психологиядин факультет куьтягьна, аспирантурадик экечӀнава ва идахъ галаз санал Дагъустандин медицинадин университетда кӀвалахзава. Хва Къурбана программиствилин пеше къачуна гьа рекьяй кӀвалахзава. Намуслудаказ зегьмет чӀугвазвай Мергем Къурбановадиз ахцегьвийрин арадани лайихлу гьуьрмет ава. ГьикӀ лагьайтӀа, вичел ацалтай гьар сеферда ада ахцегьвийриз жедай вири жуьредин куьмекар гузва. Гьуьрметлу Мергем вах, ваз Аллагьди чи халкьдин сагъламвилин къаравулда яргъал йисара уяхдиз акъваздай къуватар гурай!
+АкуртӀа эгер «Космонавт» садик ремонтнавай тегьер, КӀан женни дидедиз кӀвале аял таз мегер, Асфалтарни эквер туна, безетмишна рекьер,
+Лап меркездиз ухшар я чи Ахцегь
+шегьер. Гьейран я садик акваз, чун лап хьана мягьтел,
+бахча мад чилел, Зигьин авай рушари кӀвалахзава ана гуьзел,
+мецел. Сагърай! – чи гьакимар къвазнавай кьиле, ЦӀийи садикарни школаяр эцигзавай чаз къе, Спортдин дараматни я лап зурба къеле, Чи яшайиш вилик физва, аваз дуьз геле. Къулай я къе жемятдиз, кӀвалера ава газ, Гьевесдив чи руьгь ацӀанва дегишвилер акваз, АкьалтнайтӀа залум дявени гъалибвал гваз, Мадни артух хвеши жедай чаз.
+И йикъара райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллективдиз Дагъустандин «Женгинин стхавал» тешкилатдин чи райондин отделениедин регьбер Руслан Сулейманович Сулейманов мугьманвиле атана ва ам инин яратмишдай къуллугъчийрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Абуру атирлу чаяр ва гьар жуьре ширинлухар алай столдихъ ацукьна хуш ва метлеблу хейлин суьгьбетарна. Къейдин, карчи Р.Сулейманова, гзаф масабурулай тафаватлу яз, хайи чӀал хуьнин, райондин газет подписка авунин месэлайриз еке фикир гузвай, ватанпересвилин руьгьдал алай кас я. ИкӀ, алай йисуз ада вичин пулдихъ цӀуд экземпляр «ЦӀийи дуьнья» газет подписка авунва. Баркалла! Дагъустандин «Женгинин стхавал» тешкилатдин чи райондин отделениедин регьбер яз ада СВО-ДА гъиле яракь аваз къуллугъзавайбурухъ галаз алакъа хуьзва, абурун хизанрин гуьгьуьл къачузва ва жегьилрихъ галаз ватанпересвилин тербиядин менфятлу кӀвалах тухузва. СМИ-ДИН такьатрихъ, кьилди къачун хьайитӀа, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллективдихъ галазни сих алакъаяр хуьзва. И общественн��й тешкилатдин материалар райондин газетдин чинра мукьвал-мукьвал чапзава. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиевни гьамиша адан къаршидиз физва. Гьавиляй мукьвара ветеранрин «Женгинин стхавал» тӀвар алай Вирироссиядин общественный тешклатдин патай райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин коллективдиз «Женгинин стхавал» ВООВ-ДИН ДРОДИН регьбер М.М.Салманован къул алаз Чухсагъулдин чар ганва. Гуьруьшмишвилин вахтунда Р.Сулейманова ам шад гьалара райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Д.Шерифалиевав вахкана. Мубаракрай! Умудлу я хьи, «Женгинин стхавал» общественный тешкилатдин ва райондин газетдин редакциядин коллективрин арада гележегдани сих алакъаяр давам жеда.
+Алай йисан 29-январдиз Украинада кьиле физвай махсус военный серенжемда женгинин везифаяр тамамардайла чи районэгьли, Смугъулрин хуьруьн агьали старший лейтенант Аваз Мегьамедович Агъакишиев игитвилелди телеф хьана. Ам 1997-йисан 27-ноябрдиз дидедиз хьана. 2003-2014-йисара Смугъулрин хуьруьн юкьван школада, 2014-2019-йисара радиациядин, химиядин ва биологиядин рекьяй хуьдай Костромадин Военный Академияда кӀелна. Ада вичин къуллугъ Приморский крайда авай Лесозаводск шегьердин 58079-аскервилин частуна мотострелковый взводдин командирдин къуллугъдилай башламишна. 2022-йисан 27-июндиз А.Агъакишиев махсус везифаяр тамамарун патал общевойсковой армиядин кьушунрин 35-группировкадиз рекье туна. Лайихлу офицер, халис аскер тир адахъ женгинин мягькем руьгь ва къастунин кӀевивал авай. Алай йисан 23-24-январдин йифиз Новодаровка хуьруьн патав нубатдин женг кьиле физвай вахтунда старший лейтенант Аваз Агъакишиева душмандин гьужумриз викӀегьдаказ рум гузвайла, адал уьмуьрдихъ галаз кьан тийизвай хирер хьана. Гьа икӀ, викӀегь аскер Россиядин, Ватандин халкь патал гъилера яракь аваз телеф хьана.2022-йисан гатуз ам махсус военный серенжемдин зонадиз рекье туна. Ина ада старший лейтенантдин чинда аваз къуллугъна. Аваз Агъакишиев аскервилин кьинез ва Ватан хуьнин рекьяй вичин аскервилин буржи тамамаруниз эхирдал кьван вафалу яз амукьна. Аваз Агъакишиев полкунин, дивизиядин руководствойрин хъсан гьисабдал алай. Адаз са жерге ведомственный шабагьар (наградаяр) ганва. Гила командованиеди ам телеф хьайидалай кьулухъ жуьрэтлувилин Орден гун патал къалурнава.
+Чна, Ахцегь райондин руководстводи, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакцияди ва вири агьалийри рагьметлудан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Къуллугъдин везифайрив жавабдарвилелди эгечӀин!
+– Дагъустан уьлкведин ири аграрный регионрикай сад я. Алай йисуз республикадин агропромышленный комплексдин тереф хуьн патал РД-ДИН Минсельхозпроддин линиядай 2,3 миллиард манат пул ахъайнава. Ам хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбурув вахтунда ��а тамамвилелди агакьарун, ишлемишунин менфятлувал хкажунал кӀвалахун чарасуз я. Хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилун артухарунин рекьяй чи вилик эцигнавай месэлаяр фикирда кьуналди, чна федеральный вири программайра иштиракна кӀанда, – лагьана РД-ДИН Гьукуматдин Кьил А.Абдулмуслимова 1-февралдиз вич республикадин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин Министерстводин коллективдихъ галаз гуьруьшмиш хьайи вахтунда.
+6-февралдиз райадминистрациядин залда райондин активдин нубатдин совещание хьана. Сифте гаф рахуналди, ам Ахцегь муниципалитетдин кьилин везифаяр тамамарзавайди тир Вадим Агъасиева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан важиблу месэлайрив эгечӀдалди вилик ада алатай совещанидал гайи тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна ва СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз цӀийи тапшуругъар гана, гьар сад вичин къуллугъдин везифайрив жавабдарвилелди эгечӀуниз эверна. Ахпа гаф райадминистрациядин кьилин заместителдин везифаяр тамамарзавай Фатима Агьмедовади къачуна. Ада къейд авурвал, СП-РА чкайрал налогар кӀватӀзаватӀани, республикада налогрин пулдин сад тир счёт кардик акат тахьуникди гьелелиг налогрин пулар ягъиз жезвач, вири саналди хиягъда. Райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаева залдавайбурун дикъет налогар кӀватӀунин карда хьанвай дегишвилерал ва гъилевай йисуз Хинерин, Фиярин, Цуругърин школаяр капитальныйдаказ ремонтунин программадик квайдал ва и жигьетдай лазим тир вири документар вахтунда гьазурун лазим тирдал желбна.
+Алай йисан 3-февралдиз Ахцегьрин хуьруьн администрациядин дараматда райондин депутатрин Собраниедин председатель АБДУЛКЕРИМ Палчаеван ва Ахцегьрин хуьруьн депутатрин Собраниедин кьил Максим Саидован регьбервилик кваз VII созывдин депутатрин 25-заседание кьиле фена. Анал хуьруьн куьчеяр аваданламишунин, Гуьней патан агьали Наимат Агъаевадин арза ахтармишунин ва са жерге маса месэлайриз килигна. Кьилди къачуртӀа, А.Саидован, С.Сулейманан, М.Айдинбегован, С.Калантарован, Гь.Мурсалован, Къ.Палчаевадин, А.Байрамован тӀварарихъ галай, гьакӀ Коммунаррин ва Самурдин куьчейра эквер туниз, къир цадалди вилик анра цин трубаяр дегишаруниз, къаварилай авахьзавай ятарин чӀутхварар туькӀуьруниз, зирзибилар кӀватӀзавай контейнеррин винел къалпагъар эхцигуниз, дугунардай къаналар ремонтуниз талукь месэлаяр веревирдна. Райсобраниедин председатель Абдул-Керим Палчаева и чкадал гьакӀ Дагьустан Республикадин ва Россиядин культурадин лайихлу работник, вичи гзаф йисара райондин культурадин хилез регьбервал гайи рагьметлу Жамал Шефиева хсуси къуватралди арадиз гъайи, алай вахтунда лап чӀуру гьалда авай культурадин ва искусстводин музей капиталнидаказ ремонтунин месэлани къарагъарна. – Музейдин вилик квай чилни къайдадиз хкана, са гъвечӀи сквер туькӀуьрна, дагъви аялриз чирвилер гайи урус муаллимрин тӀварунихъ ягъайтӀа, заз чиз, лайихлу кар жедай. Рагьметлу Ж.Шефиеван уьмуьрдин юлдаш Евгения Михайловнани урус муаллим тир, – лагьана А-К.Палчаева. Депутатри и теклифдин терефни хвена.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Гьа ихьтин кьил алаз 30-январдиз Ахцегьрин кьилин библиотекадин кӀелдайбурун залда (РДК капитальныйдаказ ремонт хъувурдалай кьулухъ им ина тухузвай сифте мярекат я) Расул Гьамзатован 100 йисан юбилейдиз талукь яз элкъвей столдин суьгьбет кьиле фена. Райондин культурадин управленидин (МКУ "УКСМПИТ") ва библиотекадин коллективрин къуватралди тешкилай и мярекатда 30 далай артух ксари иштиракна. Залда Дагъустандин халкьдин шаир, Социализмдин Зегьметдин Игит, СССР-ДИННИ РФ-ДИН Гьукуматдин ва жемиятдин зурба деятель шаирдин ктабрин, шикилрин, адакай машгьур инсанрин рикӀел хкунрин махсус выставкани ачухнавай.
+Мярекат, сифте гаф рахуналди, ам тухузвайди тир Сулейман Сулейманова гатӀунна ва ачухун патал гаф культурадин Управленидин начальник Къистер Гъаниевадиз гана. Ада къейд авурвал, алукьнавай 2023-йис Расул Гьамзатован 100 йисан юбилейдинди я. Чи уьлкведин культура вилик тухуник шаирди еке пай кутунвайди аннамишуналди, РФ-ДИН Президент Владимир Путина талукь тир къарар кьабулнава. Владимир Путин Расул Гьамзатовахъ галаз мукьувай таниш тир. Ада Гьамзатов неинки са Дагъустанда, гьакӀ вири Россияда вичелай чешне къачуниз лайихлу кьетӀен кас тирди лагьанва ва чӀехи шаирдин 100 йисан юбилей уьлкведа шииратдин суварин къайдада къейдун тапшурмишнава. Ахпа Расул Гьамзатован уьмуьрдинни яратмишунрин рекьикай суьгьбетун патал гаф Ахцегьрин кьилин библиотекадин заведиш Аделя Агъаевади къачуна. Гуьгъуьнай мярекатдин гьар са иштиракчиди: Ахцегьрин 1,2, 3-нумрайрин школайрин директорар тир Султанагъа Мисиевади, Замира Мегьамедалиевади, Мейрам Рамазановади, зегьметдин ветеран Рагьимат Гьажиевади, Ахцегьрин изобразительный искусствойрин школадин директор Мегьамед-Зериф Гьажиева, райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади, юннатрин школадин директор Мадлена Гьажиевади, Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин муаллим Жамиля Гьажиевади, гьа и школадин 9-классда кӀелзавай Салигьат Гьажиевади, и цӀарарин авторди ва масабуру шаир рикӀел хкана (1980-йисара кьвед-пудра Ахцегьиз атана, ам гзафбуруз чизвай), адан шиирар кӀелна, манияр лагьана. Кьве сятда давам хьайи мярекат рикӀел аламукьдай метлеблуди хьана. И йикъара райадминистрацияда муниципалитетдин агьалийрин кьилдин куьмекчи майишатриз субсидияр гуниз талукь совещание кьиле фена. Ада райондин УСХ-ДИН начальник А.Гьажиева, райадминистрациядин экономикадин ва чилинни эменнидин алакъайрин отделдин пешекарри, хуьрерин СП-РИН кьилери иштиракна. Совещанидал къейд авурвал, РД-ДИН Минэкономразвитияди «Дагъустан Республикадин дагълух территорияр яшайишдин ва экономикадин рекьяй вилик тухун» госпрограмма уьмуьрдиз кечирмишун яз, алай йисан 6-февралдилай эгечӀна 6-мартдал къведалди ЛПХ-РИЗ субсидияр гун патал арзаяр кьабулзава. Харжияр ругуд хиляй арадал хкиз жеда: 1) суьрсет хуьнин логистикадин центраяр эцигунай; 2) хуьруьн майишатдин гъвечӀи габаритдин техника маса къачунай; 3) промышленностдин суьрсет гьасилдай карханаяр тешкилунай ва модернизация авунай; 4) гъвечӀи майдан кьунвай теплицаяр эцигунай; 5) недай суьрсет ва хъвадай шейэр гьасилун патал тадаракар къачунай; 6) интенсивный жуьредин багълар кутунай. Къейдин, харжияр арадал хкун патал гузвай пулдин кьадар 200 агъзур манатдилай гзаф туш. Совещанидилай кьулухъ хуьрерин поселенийрин кьилери винидихъ къейднавай вири хилерай субсидияр къачудай къайдайрикай ва шартӀарикай хуьрерин агьалияр хабардар авун тапшурмишна.
+1922-йисан 30-декабрдиз СССР арадал атана. Алатай йисан декабрдиз адан 100 йис тамам жезвай. Анжах 100 йис адан тӀварцӀиз кьисмет хьана. СССР вичин 89 йис тамам хьайила чкӀана. Ам 1991-йисан декабрдиз чукӀурзава. РикӀел хкин, 1991-йисан 8-декабрдиз виликан СССР-ДИН пуд республикадин (РСФСР, УССР, БССР) лидерар тир Б.Ельцин, Л.Кравчук, С.Шушкевич Белоруссиядин пущада (тамара) чинеба кӀватӀ хьана СССР тергна, СНГ туькӀуьр авунин гьакъиндай меморандум (договор) кьабулзава. И кар чинеба, садални алукь тавуна, халкьни бейхабар яз кьиле тухвана. Чпи ийизвайди законсуз, къелетдин кар тирди чизвай и пуд касди къалин тамара авай, къулай, вири шартӀар авай Гьукуматдин дача а патал туна Польшадин сергьятрин мукьув гвай Вискули лугьудай чкада гъуьрчехъанрин хъуьтӀуьн кумада сифте коньякрин дад акуна и документ туькӀуьрна, капар ягъуналди, шад гьалара ам кьабулзава. Абуру чпин «гьунаррикай» сифтени-сифте США-ДИН президентдиз хабар гузва. Вучиз акьван яргъара ва чинеба? Абуруз чеб кьуникай игьтият авай. Гьавиляй абур хаталувал малум хьанмазди 5 километрдин мензилда авай Польшадиз катиз гьазур хьанвай. Гьакъикъатда санизни абурувай катиз жезвайди тушир. ГьикӀ лагьайтӀа, иниз атанмазди чеб а ксарин охрана (хуьзвайбур) яз малумарна абур Белоруссиядин «Альфа» тӀвар алай спецназдин аскеррин дестеди гьалкъада тунвай. Дестедин кьилевай офицерди и кардикай гьасятда М.Горбачеваз хабар гана ва абур кьаз чеб гьазурди малумарна. Анжах Горбачева кӀамай усалвал къалурна ахьтин буйругъ гузвач, акси яз ада и кар къадагъа ийизва. «Абур чӀехи республикайрин лидерар я, къал-макъал герек авач, чун абурухъ галаз рахада, са меслятдал къведа», – лагьана вични абурухъ галаз шерик тирди тестикьарзава. СССР хуьнин тарихдин шанс (мумкинвал) ада гъиляй ачухзава.2022-йисан декабрдиз СССР чкӀана 31 йис тамам хьана. Тарихда акьван еке вахт туштӀани, иллаки вич куьтягь хьана 80 йисалай артух вахт алатнавай Ватандин ЧӀехи дяведин нетижайрикай гьуьжетар тамам тахьанвайди хьиз, гьеле СССР-ДИН метлебдикай, халкьдин уьмуьрда адан чкадикай, ам чукӀурунин себебрикай, тахсиркаррикай, адан нетижайрикай гьуьжетарни, тапарринни гьахълу тестикьунар куьтягь хьанвач, я абур мукьвара куьтягьни жедач. Им асирдин дискуссия (гьуьжет) жеда. Уьлкве чукӀурун халкь, къенин Россия вич патал еке мусибатдин (трагедия) кар тирди властди вичи хиве кьазватӀани, вакъиадиз, ам кьиле тухайбуруз гилани политический са къиметни ганвач, я гуз гьазурни яз аквазвач. Акси яз, США-ДИН наиб Ельцин къе властда ацукьнавай ва гьакӀ амай либералрин кумир я, адан тӀвар рикӀелай алудзавач, гьуьрметда ава, Екатеринбургда адан тӀвар алай «Центр» Россияда ЛБГТ-ДИН пропагандадин макан хьанвайди садазни акваз кӀанзавач. ГьакӀ М.Горбачевни вичи хаинвал авунатӀани, уьзуьагъдаказ дуьньяда къекъвена, гьуьрметдин тӀварар, премияр къазанмишна 91 йисуз яшамиш жезва. «Гьуьрметдин немец» тӀвар ганвайди яз ам Германияда рекьизва. Россияди ам тадиз хкана православный вири церемонияр (адетар) тамамарна, игит хьиз, Россиядин накьварик кухтазва. Садавайни адан аксина, адан къелетрикай са гафни лугьуз хьанач. Ам СССРДИН Президентдин дережада аваз кучудзава. Ихьтин къайдаяр авай уьлкведикай, адан гележегдикай вуч фикирдатӀа лугьун гзаф четин я. Къе дуьньяда авай гьалар – Украинада физвай дяве, сад хьанвай Европади Россиядивай чпин чиркин кӀвачер михьун, США кьиле аваз вири Запад акси ва ажугълу хьана, кьуд патахъай адаз зиянар гун ва амай вири душманвилин гьерекатар СССР чукӀунин нетижа тирди хъсандиз кьатӀуз жезва. СССР амайтӀа, ихьтин гьалар уьлкведин кьилел атун гьич фикирдизни гъиз жедай крар тушир. Западди къенин Россиядин аксина башламишнавай «Крестовый поход» гила эгечӀнавайди туш, адан бине, себебар яргъара ва деринра ава. 400 йис идалай вилик, гьеле пачагь Иван Грозныйдин девирдилай эгечӀнавай Россия къачунин, муьтӀуьгъарунин, ам кукӀварунин, паяр ва терг авунин фикирар Западный глобальный планрилай башламиш хьанвайди я. Гьа и вири девирда и алахъунар садрани зайиф тахьана кьиле фена ва гилани давам жезва. Россиядин уьмуьрда, уьлкведин тарихда акьуллу кьилер, экуь фикиррин иесияр, ватанпересар гзаф хьана. Гьа са вахтунда гьабур кьван, барабар яз, хаинар, кицӀери жакьвана як аламачир кӀарабрихъ халкь, ватан, жуван диде-бубани галаз маса гудай езидарни инра тӀимил авач. Гзаф дуьшуьшра ахьтинбур себеб яз, абурун гъилералди Россиядин кьилел гзаф бедбахтвилер ва мусибатар атанвайди я. Ватанперес алимри табгьиллейрикайни буфтанрикай михьна несилриз Ватандин кьилел атанвай тарихдин гзаф делилар ва дуьшуьшар тунва. Гьеле 1917-йисан декабрдиз (мад гьа декабрь) «просвещенный» (акьуллу) Европади Парижда Россия «На зоны действия» паярзавай чинебан икьрар туькӀуьрна. И меморандумдин бинедаллаз Дон, Кубань, Кавказ, Юкьван Азия ва Россиядин Европадин паюнин кефер патан сергьятар Англиядин «зонадик» кутазвай. Асирралди Индия, Австралия, Канада ва хейлин маса колонияр гъиле хьайи британвийриз дуьнья бес жезвачир. Крым, Украина ва Бессарабия (Молдавия) Франциядиз ганвай. Гуьгъуьнай хьайи алава меслятдин бинедаллаз Сибирь, Дальний Восток, США-ДИННИ Япониядин «зонайрик» кухтунай. Революциядин эвел гьа идалай башламиш хьанва. Граждан дяведин вири вахтунда чпи чпиз паярнавай «зонайра» Европадин хищникар (вагьшияр) дявеяр, тарашунар, тапарар, бунтар, чӀуру къастар гваз Россиядин аксина женгера хьана. Большевикри абур вири чухкурна чпин маканриз рахкурна. Анжах Западдин ихьтин план санизни квахьнавач, ам гьа план яз ама. И план я эвеланди, я эхирдинди тушир. Идалай виликни ва кьулухъни ахьтин планар Россиядин тарихда гзаф хьанва.
+Алай йисан 30-январдиз райадминистрациядин заседанийрин залда кьиле фейи райондин руководителрин нубатдин совещанидал «Управление «Дагмелиоводхоз» ФГБУ-ДИН Ахцегьрин филиалдин директор Мажидин Мамедбегова авур гьахъ-гьисабдай.
+Ахцегь районда кардик квай чи филиалди дугунардай пуд къаналдиз къуллугъзава ва агьалияр дугунардай целди таъминарзава. Абурук агъадихъ галай къаналар акатзава:– Ахцегьринни КьакӀарин къанал – яргъивал 21,346 км., дугуник квай майданрин кьадар – 1210 га;– Ахцегьринни Мискискарин къанал – яргъивал 17 км., дугуник квай майданрин кьадар – 961 га; – Гуьнейдин къанал – яргъивал 6 км., дугуник квай майданрин кьадар – 195 га. Гьар йисуз дугунардай къаналар цӀийи сезондиз гьазурун патал чна кӀвалахар кьиле тухузва. Гьа икӀ, чна чи филиалди алатай сезондиз кьиле тухванвай кӀвалахриз анализ гузва, куьгьне хьанвай техника ишлемишуникай хкудзава, цӀийи девир патал кӀвалахдин кьадарар (объемар) тайинарзава. Мелиорациядин техника ремонт авунин рекьяй кӀвалахар вахтунда кьилиз акъудна. Февралдин вацра чна хсуси къуватралди Т–170 маркадин трактордин бинедал алай 3 бульдозер ва ЭО–2621 маркадин 2 экскаватор ремонтна. Вири къаналар кьарадикай ва къванерикай вахтунда михьун патал Ахцегьрин филиалди кӀвалахрал икьрардин бинедаллаз кьилдин карчийрин мелиоративный техника желбна. Аварийный участокар механизмламишнавай къайдада михьи авурдалай, Луткунрин участокда даяхдин цӀийи цал эцигайдалай, гьакӀни Цуругърин, Хуьруьгрин, Луткунрин ва Калукрин агьалийрин къуватралди къейднавай хуьрерин къенепатан территорияр зирзибилдикай гъилелди михьи авурдалай кьулухъ къаналар 2022-йисан дугунрин сезондиз тайинарнавай вахтара гьазурдай мумкинвал хьана. Июндин вацра селер атуникди дугунрин вири къаналрал алава яз кьве сеферда Ахцегьрин филиалдин къуватралди ва такьатралди аварийный участокар ремонт авунин ва гуьнгуьна хтунин рекьяй кӀвалахар кьиле тухвана. Ремонтдин вири кӀвалахар лап куьруь вахтара ва хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбуруз зиян тежедайвал кьилиз акъудна. Дугунрин сезон кьиле физвай вахтунда магистралдин къаналдин Ахцегьринни Мискискарин кьилин участокда ракьун трубаяр лап куьгьне хьанвайди винел акьулдна. Къанал гележегда ишлемишдай мумкинвал хьун патал чпихъ 1020 миллиметрдин диаметр авай 320 погонный метрдин яргъивилин ракьун трубаяр дегишар авунин чарасузвал авайди малум хьана. Трубаяр куьгьне хьанвайвилин гьакъиндай малумат видео ва фотоматериалар гилигуналди, «Управление «Дагмелиоводхоз» ФГБУ-ДИН руководстводив агакьарнава. Алай вахтунда 1000 гектардилай гзаф майданар кьунвай хуьруьн майишатдин мулкар ишлемишуникай хкатунин къурхулувал ава. Алатай йисан эвелдилай чи идаради РФ-ДИН хуьруьн майишатдин министерстводин буйругъдалди къурулушда са жерге дегишвилер тунва. Гьа икӀ, алатай йисуз чина бухгалтерия агал хъувуна ва Махачкъала шегьерда централизоватнавай бухгалтерия яратмишнава. Идахъ галаз санал 2022-йисан 14-декабрдиз Федерациядин Советди «Чилерин мелиорациядин гьакъиндай» цӀийи закон хъсанди яз гьисабна. Дегишвилер агьалийрив яд агакьарунай ва ахвадарунай ийизвай къуллугърай пул гунизни талукь хьанва. Исятда руководстводи чи тешкилатдин вири къурулушрин бюджетдинди тушир кӀвалахдиз кьетӀен фикир гузва. Эхиримжи йисара икьрардин алакъаяр акьван хъсан чкадал алач. Къенин йикъалдини чи идарадин къуллугъчияр техника ва къаналар ремонт авун патал пулдин такьатар кӀватӀунин мураддалди райондин тешкилатриз ва хуьрериз физва. Амма дугунардай яд агакьарунай пул гун чарасуз тир месэлада чун сад-садан гъавурда акьазвач. Гьа са вахтунда агьалийри канализациядин кьацӀай ятар ва зирзибил къаналриз гадарзава. Гзаф кьадар участокар ихтияр авачиз ишлемишзава (муькъвер, цлар, куьмекчи майишатрин дараматар ва икӀ мад). Идан нетижада магистралдин къаналрин къерехар гуьтӀуь жезва.2023-йисуз административный комиссия ва прокуратура желбуналди, ихьтин дуьшуьшрин вилик пад кьетӀидаказ кьун патал кӀвалах тухун фикирдиз къачунва. Райондин вири къурулушрин саналди тир алахъунралди къайдалувал ва михьивал хуьн патал талукь тир серенжемар кьабулна кӀанда. Алатай, 2022-йисан 30-апрелдиз госэкспертизади Ахцегьринни КьакӀарин къанал адан имаратарни галаз цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин Проект тестикьарнай. Алай вахтунда финансрин такьатар чара авунва ва къанал цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин рекьяй торгияр (савдаяр) патал документация гьазурзава. Идахъ галаз алакъалу яз, Ахцегьринни КьакӀарин къаналдал дугунрин сезон бегьем хьунин вахтара дегишвилер гьатун мумкин я. Къаналдин реконструкция (цӀийикӀа туькӀуьр хъувун) кьве девирда кьиле фида. Асул гьисабдай проектдин параметрияр артухаруналди, гидротехникадин объектар дегишарун лазим я. Идалай кьулухъ райондин руководстводихъ хуьруьн майишатдин цӀийи проектар вилик тухудай мумкинвилер жеда. В соответствии с письмом Минэкономразвития РД №03-02/02-10-442/23 от 27.01.2023г. администрация МР «Ахтынский район» сообщает о ��тарте приема заявок на предоставление субсидий в рамках реализации государственной программы «СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОЕ развитие горных территорий Республики Дагестан». Максимальная сумма возмещения затрат составляет
+Ибрагьимов Халид Сурхаевич 1942-йисуз Ахцегь райондин Гутумрин хуьре колхоздин председателдин савадлу, медени хизанда дидедиз хьана. Ахцегьрин школа-интернат агалкьунралди куьтягьна, пуд йисуз Советрин Армиядин жергейра къуллугъна. 1968-йисуз Дондал алай Ростов шегьерда Гьукуматдин пединститутда математикадин факультет акьалтӀарна, муаллим яз хайи хуьруьз хтана. 1990-2009-йисара ада ана директорвал авуна. Халид Сурхаевич кьилин образование къачур сад лагьай гутумви я. Гила и хуьряй гьар жуьре рекьерай кьилин образованияр авай цӀудралди пешекарар – адан ученикар акъатнава. Педагогвилин зегьметдин ветеран, РД-ДИН лайихлу муаллим Халид Сурхаевич алай вахтунда, чандин сагъсузвилин гьалариз килигна, вичин хизанни галаз СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин ЦӀийи Макьарин хуьре гъвечӀи хва Сурхаян хизандихъ галаз яшамиш жезва. Хайи хуьре, бубайрин кӀвалера, адан чӀехи хва, Гутумрин школадин муаллим Фикрет Ибрагьимов ава. Кьилел атай ва рикӀиз таъсир авур хуьруьн бязи инсанрикайни крарикай вичин фикирар Халид муаллимди шиирдин тегьерда ачухариз хьана. ИкӀ, 80 йисан уьмуьрда адаз гъилин хатӀарин шииррин са шумуд дафтар ава. И мукьва, вичел кьил чӀугваз фенвайла, за гьахьтин са дафтардиз итиж авуна. Куь вилик, гьуьрметлу кӀелчияр, чна гьа дафтардай къачунвай бязи шиирар гъизва, буюр!
+Зун шаир туш, гьелбетда, хуьруьн муаллим я, Шикаятарни туш ибур, кефсуз чӀаван делил я, РикӀин гьар жуьре хиялар я, гуя шиир я, Мурад сад я: зи Гутума гьуьрмет, берекат хуьн я.
+ЯЗУХ ТУШНИ ХАЛКЬАРИН?!
+Эй, дуьнья! Им вуч мусибат я къе, Кесиб халкьар гьатна хьи кӀеве, Хаинрин гъиле хьана уьлкве, Язух хьанва зегьметкеш ксарин! Эй, дуьнья! Дуьзвал яни агъайринд къе? Угъриярни гьарамзадаяр ава кӀвенкӀве, Азият гьатна лежберрин хиве Бес язух тушни кесиб халкьарин?! Эй, дуьнья! Дуьзвал яни бес гьукумдарринди къе? Фитнечийри ярхарна чи мягькем къеле Жемят ахвараваз чкӀирна уьлкве, Стхаяр акъатна къалхариз къе. Садрани акурди туш ихьтин дяве,
+Дустари пулдихъ чпи-чеб рекьизва къе,
+Горбачева, Ельцина туна кӀвале фитне Бес язух тушни кесиб халкьарин?! Мус бес жеда хаинрин гьилле? Капиталистар къекъвезва даим чи геле, Миллетрин арада тваз кӀанз дяве, Бес язух тушни кесиб халкьарин?! Эй, дуьнья! Халидаз дерт хьана еке, Хаинри тергна хьи уьлкве, Капитализмдихъ элкъуьрна социалист уьлкве, Бес язух хьана хьи кесиб халкьарин?!
+Гьич са касни кьамир на агъуз, Гьич садни акумир ваз ажуз Эгер гьалтайтӀа гьахьтин ягьсуз, Сабур хуьх, жеч вун ужуз. Хъсан крар лайих я инсандиз, Пис кар авун леке я виждандиз, Са ахмакьда кьуртӀа вич аслан хьиз, Вичин чка къалура а жавандиз! Са вахтундани масадакай рахамир, Садрани ам эксик яз аквамир, Жезмай кьван алакъаяр атӀумир, Итим хьухь, масадан лукӀ жемир! Садрани ийимир на ялтахвал, Герек туш чарадан малдиз авун уртахвал, Эхир жеда адан бедбахтвал Итим хьухь, къалура жуван къучагъвал! Герек авач са вахтундани фитне, Ада фад-геж кьилел гъида дяве, Эхирни ви виждандал жеда леке, Итим хьухь, гьатдайвалмир вун кӀеве!
+Ай зи гуьзел, къаридин руш, Чи хуьре вахъ тай авайд(и) туш. Зибур гьакӀан гафар туш буш, Жедани вун зи муквад къуш? Акъваз, рахун хуш я рикӀиз, Килигин зун ви хуш чиниз, Квар гваз булахдал ша тадиз, Икьван гуьзетиз жедач хьи дуьз. КӀаниди, ухшар я вун маралдиз, Авчиди багъишзавай вичин ярдиз, Фагьума на дуьньядиз гьалариз, Къаст ийимир на жегьил чандиз? Гуьзел, ийимир на зун перишан, Ша кутан чна вак лишан, Гатуз ахъа ийин шад майдан, Гуьгьуьлар ахъа жечни виридан! Гуьзел, белки ваз гьяз авач? Захъ вун рази ийир еке девлет авач? Гъиле зи чӀехи къуллугъ авач? Дуьз туш, вуна лугьун заз «хъвач». Гуьзел, аквазва хьи ваз халкьдин гьал, Чна хьайитӀани тийин къалмакъал, ТуькӀуьрин чна са хизан, Лугьудайвал чаз «баркалла, гьалал!».
+Экуьн кьиляй экъечӀда вун кимел, Бармак тик кьуна эцигна пелел, Налугьуди, майдандиз экъечӀнава нер, Гуя къалуриз виридаз «гьуьнер». Мукьва жеда вун гагь идав, гагь адав, Ягъазвач эхир са касни ви чӀалахъ, Вун акурла катзава гьар сад са патахъ, Бесара жуван фитӀнекарвал, ахмакь! Гьарда ийизва вичин са хиял, фикир, Тазвач на динж гьатта язух факъир. Гьикьван ахъайда на масадан пехир? Бес хьуй тӀун ви фитнедин эхир! Хьайид туш вахъ я мирес, я къавум, Гьамиша гуз хьана вуна абуруз рум. Хьана чун дуствиликай магьрум, Жезмач гуз мад фитнейриз дурум! Чи хуьр жезва гьакӀ вара-зара, Вун я иштиракчи и кардин зурба, Мисалда хьиз жеда гьа ахпа Фу балкӀандал жеда, вун – пияда.
+Аллагьди ганва вири алемдиз уьмуьр, Мугьаммада (с.а.с.) лагьана хамир саданни хатур, Гьазрет Алидин гъиле хьана адалатдин тур, Авчи, гумир гьа на и гафариз кӀур?! Гьар садаз ширин я вичин чан, Гелкъвезва адахъ амай кьван иман, КӀандатӀа инсан хьуй, кӀандатӀа гьайван, Авчи, къвезвани ваз алемдин ван?! ТӀебиатда ава гьар терез-низам, Худадин гуьзчивилик ква гьа ам, Гьар са тайифадихъ ава вичин имам. Авчи, дикъет це вуна и крариз, авам! Фикирзава чна: «я ам са пехъ»,
+Аквазвач хьи чӀурзавайди алемдин рехъ,
+Акъатзава гуьлледин сес «пе -ехъ!», Авчи, яраб инсаф аватӀа вахъ?! Чил я чаз виридаз ганвай макан, Авун патал гьарда вичиз майдан, Нагагь ви рекьел гьалтайтӀа жейран, Авчи, яраб гуда жал на адаз аман?! Вуна лугьуда «вагьши я ман, гьайван, Мергьемет ийимир, ая адан дуван!» Вил ачухна килиг садра вун хъсан, Вагьшидилай пис хьанва къе инсан?! Ша, фагьумин дуьньяд гьалар, Хуьн чна чан алай тӀебиат, РикӀел гъин сабур, мергьямат, Авчи, гьа им лайих я инсандиз!
+Я чӀехид амач, я гъвечӀид, Я жегьил амач, я кьуьзуьд, САДАЗ-САДАН кьаз кӀанз туьд, Чидач, акъатдатӀа цӀинин кьуьд. Чубанрик ква къе еке къал: Агъайри тарашзава лугьуз чпин мал, Эхирни вири акъатна калал, СУД-ДУВАН ийиз сурарин юкьвал. Гьа и юкъуз хуьре аваз хьана мехъер, Иесидин сивел аламукьнач хъвер. Свас абуру са жуьре саламатдиз гъана, Пиянбуру кьунвай кьил, гена Аллагьди хвена. Вугузва агъайрив адетдин СУАЛ:«ВУЧИЗ тарашзава халкьдин мал?» Векьер чуьнуьхна, куьтягьна калал, Сада галчӀурзава ГЭС-ДИН шалман. Сада гьарайзава: «дуьз яни, я стхаяр! Амач, тухванва колхоздин сар». Амма садани кьазвач угърид тӀвар, Гьатта тухузвайлани къуьлуьн гьамбар. Сад катзава Советдиз гуз хабар, Седриди кӀватӀзава бензиндин къапар, Гьазрета гьерекатна ламраз язава пар, Сулеймана хъиягъна складдиз дапӀарар. Гьа икӀ, къарагъна жемят са кӀвачел, Папарни аялар акъатна кимел, Гъулгъула йифиз секин хьана са гьал, Аллагьдиз шукур, яцӀаз фенач къал. Дагъдин къадим хуьр гьатнава кӀеве, ЖедатӀа, куьмека чаз са жуьре. Муштулух гудай за квез валлагь, Гьуьрметлу хъхьуй чи хуьр, я Аллагь!
+Вун хвашгелди, азиз мугьман, Заз играми тир мирес, Яргъал рекьерай атана вун, Жегьил чандик кваз гьевес. Ви рикӀелай алатна жал, Чун мукьвабур тир чӀал, Валлагь, стха, хьуй ваз гьалал, Хайи хуьр рикӀел алама ви. Чун сад-садавай хьана яргъал, ХИЙИР-ШИЙИРДИК агакьзавач, Кьуд патай авахьиз маргъал, Сувалай анихъ физ алакьзавач. Азиз мирес, зи гьал туш хъсан, Гьатнава зун пара кӀеве, Тек тахьурай гьич са инсан Пашманвал тахьуй адан кӀвале. Гьар сефер вун хтайла хуьруьз, Гьам шад я заз, гьам перишан, Вучиз къвезвач вун чи кӀвализ, Тушни ваз чун хуш, масан? Аллагьди гайидал я зун рази, Залай аслу вуч ава кьван, Чан мирес, вун хьуй къази, ЯтӀ вуна чи суд-дуван.. Мирес, вун заз я пара масан, Саламат хьуй вун лап хъсан, Лагь кван, гьикӀ я зи эмед хва Шабан? Минет хьуй, агакьра адав зи ван.
+Пара кӀани эмедин хва, Чаз играми Шабан стха, Яргъа авай жуван арха, Саламар я ваз зи патай. Цуькведин тӀвар алай вах – (Лале) Чи стха Шабанан даях, НекӀед винел алай къаймах, Гьамиша куьн хьурай уях. Чаз масан тир тӀварун стха, Низамидин авай са хва, Чакай вунни хьанва яргъа, Мурад я вун акун садра. Кьисмет жеда, къведа зун мад, Зи сиве ама ви ашун дад, Вахт аквада и мукьвара фад, Чи гуьгьуьлар шад жеривал. Вучда, уьлкве я вара-зара, МИРЕС-ВАРИС жезва чара, Мягькем хьун я авай чара, Невейриз чун чешне жеривал.
+Хажалат, фикир пара я И зулум акур дидейрин. Рагъ алай югъ хьана мичӀи, Язух хьана чи балайрин. Сагърай чи вири эллер, КӀватӀ хьана, акуна гелер, Кьиле аваз Фияр, Хинер, Акъудна маргъалдай «цуьквер». Хажалат хьана чаз виридаз, Вири райондизни кваз, Вахар, рушар чӀарар чухваз, Физвай жаназайрихъ галаз. Кьуна куьне квез са жерге, Вилик кьуна чӀулав перде, Куьн гьатай а къанлу дере ЧӀулав пар хьана чи рикӀе.
+Халид ИБРАГЬИМОВ, РД-ДИН лайихлу муаллим, Гутумрин хуьр
+Виликдай вун тир хьи инсан, Чидай ваз халкьдин пис-хъсан, Виридаз тир вун хуш, масан, Лап адетдин инсан тир хьи. Халкьдин къайгъудикай тир хабар, Виридан хийир-шийирдик квай, Мелерани тир вун пайгар, Гьавиляй баркалла алай. Вахтар фена, дуьнья дегиш хьана, Уьлкве чкӀана, кесибар бамиш хьана, Садбур юхсул, муькуьбур артмиш хьана, Вунни, мирес, лап пис дегиш хьана. Хайи стха, дуст аквазмач, РикӀ ачухна салам гузмач, Арада сир-суьгьбет амач, ИкӀ вучиз ятӀа заз чизмач. Белки, ваз чун кесиб аквазва, Чакай са хийир гьакьазвач? Якъин, вуна ви итимвал квадарна, Фида вунни гъилер квадарна.
+Дагъустандин школайрин выпускникривай алай йисан 1-февралдиз 2023-йисан ЕГЭ-ДА иштиракун патал арзаяр кьабулун куьтягь жезва. Идан гьакъиндай информагентстводиз малуматар гьялдай Региональный центрдин пресс-къуллугъди хабар гана. «ЕГЭ-ДА иштиракун патал 1-февралдалди хкянавай предметар ЕГЭ-ДИН жуьре (жуьреяр), ада иштиракунин вахтар къалуруналди, арза вугана кӀанда. 2023-йисан выпускникри ЕГЭ вахкун патал арза кӀелзавай чкада вугузва. Алатай йисарин выпускникри – образованидин хилен идара авунин муниципальный органра, яни чпин шегьерра ва я районра», – лугьузва малуматда. Арзаяр выпускникри чпи, абурун диде-бубайри (законлу векилри) ва я векилвалдай ксари инсан вуж ятӀа тестикьарзавай документрин ва я доверенностдин бинедаллаз вугузва. Алатай йисара школаяр куьтягьнавайбуру арза вугудайла, образованидин гьакъиндай документрин оригиналар ва я абур тестикьарнавай копияр къалурна кӀанда. ЕГЭ – 2023 вахтундилай вилик вахкунин девир 20-мартдилай 19-апрелдал кьван, асулди – 26-майдилай 1-июлдал кьван, алавади – 6-сентябрдилай 19-сентябрдал кьван кьиле фида. ЕГЭ-ДИН месэлайрай герек тир малуматар «кудай линиядин» телефонрай къачуз жеда. РЦОИ: 8 (938) 796-99-90 ва я 8 (8722) 51-56-33.
+13-февралдиз райондин активдин нубатдин совещание райадминистрациядин кьилин заместитель Роберт Гьамзаеван регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан сифте месэладай – райондин культурадин, спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин Управленидин 2022-йисан кӀвалахдин гьахъ-гьисаб – гаф адан начальник Къистер Гъаниевадиз гана. Ада къейд авурвал, шаз культурадин Управленидин яратмишунрин коллективди, РДК-ДИН дарамат капитальнидаказ ремонтунин къулайсузвилер авайтӀани, санлай 100 далай артух мярекатар тешкилна. Гьа жергедай яз, культурадинни милли адетрин Центрдин бинедаллаз гьар жуьре мастер-классар, «Виридалайни хъсан библитотека» лишандик кваз конкурсар (854 агъзур манат пул серфуналди райондин библиотекайриз 854 экземпляр ктабар къачуна) кьиле тухвана; районда ва республикада календардин вири суваррани серенжемра иштиракна; «ТӀури», «Шарвили» ансамблрин концертар гана ва икӀ мад. Кьилинди, республикадин «Культура» тӀвар алай милли программадай вич эцигай 95 йисан къене сифте яз РДК-ДИН дарамат капитальнидаказ ремонтна. Астрахань шегьерда яшамиш жезвай Пашаеврин хизанди шаз спонсорвилин куьмек яз сегьнедин парталар къачуна ва гила абуру чи цӀийи сегьне тадаракламишун хиве кьунва, пара кьадар сагърай! Яшар тамам тахьанвайбурун крарин ва абурун ихтиярар хуьнин рекьяй райадминистрациядин комиссиядин 2022-йисан гьахъгьисабдин доклад гваз трибунадихъ адан жавабдар секретарь Фариза Миспагьова экъечӀна. – Комиссиядин заседанияр къайдаяр хуьдай органрин, школайрин администрацийрин, четин аялрин диде-бубайрин векилрин иштираквални аваз чна вацра кьве сеферда эверзава. Республикадин маса районрив гекъигайла, чина аялрин тахсиркарвилерин вилик пад кьаз хьунин рекьяй гьалар хъсан я. Районда яш тамам тахьанвай 7340 аял ава. Гьар жуьре тахсиркарвилерай административный 44 протокол кхьена ва 9 аялдал санлай 14800 манат жерме илитӀна, хулиганвилин тахсиркарвилерай 5 аял цӀийиз учётда туна. Аялар куьчедин хаталу таъсирдикай хкудун патал абур спортдал желбна. Ученикар кьетӀен гуьзчивилик кутун патал образованидин идарайра махсус рейдар кьиле тухузва, тербиядин месэлайрай аялрихъ ва абурун диде-бубайрихъ галаз суьгьбетарзава, гатун каникулрин вахтунда аялар Ахцегьа ва Хуьруьга кардик кваз хьайи гатун лагеррик кутазва, – лагьана ада. Вичин нубатда райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади залдавайбуруз РД-ДИН дишегьлийрин Союздин 2022-йисан гьахъ-гьисабдин конференциядин кӀвалахдикай суьгьбетна. «СВО-ДА иштиракзавай аскерриз «Дидейрин савкьатар» акцияда активвал къалурунай ва общественный маса крар чешнелудаказ тамамарунай конференциядал дишегьлийрин Ахцегь райсоветдин кӀвалах хъсанди яз къейдна. Алай вахтунда чун «Ватан хуьзвайбурун Югъ мубаракрай, зи кьегьал!», «Сенгеррин (окоприн) шемер» ватанпересвилин цӀийи акцияр кьиле тухунив, яни дяведавай аскерриз адресдин посылкаярсавкьатар рекье тунив эгечӀнава. Чна СП-РИН администрацийрин кьилериз чкайрал и кӀвалах жезмай кьван активламишуниз эверзава», – алава хъувуна ада. Россиядин «СИСТЕМА-БИОТЕХ» тешкилатди инсандик грипп, COVID-19 ва мад ругуд вирус квани-квачни тайинардай сад тир тест арадал ГЪАНВА.«МОЛЕКУЛЯРНЫЙ биологиядин, генетикадин ва клеткайрин технологийрин хилерай цӀийи затӀар туькӀуьрунал машгъул илимдин лабораторияди 30 декьикьадилай тӀимил вахтунда коронавирус (штаммрилай аслу тушиз), аденовирус, грипприн жуьреяр ва масабур тайинариз жедай сад тир тест арадал гъанва», – кхьенва чешмеда. Тешкилатдин генеральный директор А.Сиразутдинова къейднавайвал, цӀийи тестини начагъзавай касдиз талукь яз муьжуьд сеферда гьар жуьре ахтармишунар кьиле тухун тавунин мумкинвал гузва.
+Пачагь Иван Грозныйдин девирдилай кьулухъ башламишай Польшадин шляхтрин Урусат чукӀурунин ва муьтӀуьгъарунин чалишмишвилер чаз тарихдай малум 1612-1613-йисара куьтягь хьанвайди туш. Са тӀимил вахтунилай, 1618-йисуз, дявейра ажуз хьанвай Россиядал абуру цӀийи кьилелай гьужумзава. Польшади 8 агъзур полякдикайни ��вропадин наемникрикай кӀватӀнавай армиядини Гетман Петр Сагайдачныйдин 20 агъзур «Украинадин казакрикай» ибарат тир кьушунри Москвадал вегьизва. Россиядин меркез абурувай къачуз хьанач, хуьз алакьна. Анжах перемириедин (дяве акъвазарунин) нетижада Россиядин гзаф сергьятар, шегьерар полякрин гъиле гьатзава. Россиядал гьужумзавай, ам паяриз алахънавай тарих бегьем хьанвач. XVIII асир чи тарихда 1709-йисан «Полтавская виктория» (гъалибвал) къейд авунал малум я. И чӀавуз пачагь 1-Петрди шведрин армия кукӀварзава, штабдин генераларни галаз 12 агъзур аскер есирвиле кьазва, король Карл XII вични катзава. ИкӀ тахьанайтӀа король Карлдин планар, мурадар екебур тир. Европадини адаз футфа гуз еке агалкьунар гуьзетзавай ва планарни туькӀуьрнавай: Карлахъ Москва къачуна, гьанай дяве куьтягь хьанвайдан гьакъиндай икьрардин шартӀар малумарунин фикир авай. 1-Петр тахтунай гадарна, герек атайтӀа ам кьиникьин планни туькӀуьрнавай. Россия паяриз кӀанзавай: Псков, Новгород, Балтикадин къерехар, Архангельск ва вири Белое море (гьуьл) гуя шведриз жезвай; Украина ва Смоленщина Польшадиз вичиз къахчуз кӀанзавай; Астрахань, кьиблепатан чилер ва Поволжье туьркверизни Крымдин татарриз багъишзава. Россия гьа икӀ паярна куьтягьзава. ИкӀ Россия вич уьлкве яз амукьзавани? Америкадин тарихчи Роберт Месендиди кхьизвайвал, Европадин лидерри еке умудар кваз Карл XII дин кьушунар мус Москвадиз гьахьдатӀа гуьзетзавай. Швециядихъ кефердинни вири востокдин иеси хьунин ниятар авай. Холопская (лукӀарин) Россия шведри, полякри, казакри, туьрквери, Китайни ахкахьна, гьарда вичиз кӀусар-паяр чухваз, къакъудиз, тергна чукӀурунал шак гъизвач. Пачагь 1-Петрди вичизни хабар авачиз Россия ихьтин кьисметдикай къутармишзава. Ада Король Карл XII-ДИН кьушунар, Европадин планар ва умудар вири тергзава. XIX асирда Россия чукӀурунив кьве сеферда эгечӀзава. Сифтедай Наполеона Россиядал гьужумна. Адан кьушунрик 300 агъзур француздилай гъейри, гьакӀ Европадин 11 уьлкведай кӀватӀнавай 200 агъзур аскерни квай. И чӀавуз вири санал 500 агъзур аскер Россиядал гьужумдиз къвезва. Ада Россия къачудайдал садни шаклу тушир, гьавиляй ам паярдай планни виликамаз гьазурнавай. Адан бинедани гьа са гьерекатар, мурадар – Россия чукӀурун, кӀусариз паюн вири Западдин колониядиз элкъуьрун авай. Инани мад сеферда полякрин инициатива (теклиф) вилик квай. Наполеонан армиядин дивизионный генерал поляк Михаил Сокольницкий лугьудайда Наполеонав вичи гьазурнавай Россиядин вири Европейский сергьятар паярдай, чукӀурдай, адан чкадал гъвечӀи марионеточный (чпиз муьтӀуьгъ) уьлквеяр тешкилдай план вугузва. Генани адан планда Новороссиядин (Донбасс, Луганск, Крымни кваз Дондал кьван чилерал) Наполеониди тӀвар алай цӀийи махсус уьлкве туькӀуьрун теклифнавай. Чкадин Россиядин «туземцийрини» Наполеоназ къуллугъун, ам недай суьрсетдал та��минарун лазим тир. Кьвед лагьай гьужум тарихдай чаз вирибуруз хъсандиз малум 1853-1856-йисарин Крымдин дяве хьана. Ам Россиядин аксина французринни англичанрин дяве тир. И дяведикай Европади вуч гуьзетзавайтӀа сир тушир, абурукай гьа Европадин газетри гзаф ва ачухдиз кхьизвай: Финляндияни Аландский чилер (островар) Швециядиз гун; Прибалтика вири Пруссиядик кухтун (Германия); чкӀанвай польский королевство арадал хкун; Молдавия, Дунай вацӀун сиве авай ва къваларив гвай чилер Австриядик кухтун, Крым Кавказни галаз Россиядивай къахкъудна Турциядив вахгун. Амай Московитар (россиявияр) яргъал чуьллеризни къалин тамариз ракъурун. Аквазвайвал, чи либералриз гьакьван кӀани ва багьа Европади Россия чукӀуриз, паяриз кӀанз алахъунар я акъвазарзавач, я ам галат жезвач, гьа вичин зуьрне ягъун давамарзава. Асиррай асирриз и жуьредин чалишмишвилер къвезва. XX асирни гьабурун жергеда ава. Сад лагьай гьужум чна винидихъ къалурайвал, 1917-йисуз Антанта (Великобритания, Франция, США) Россиядиз гьахьун хьана. Абурун ихтиярра гьатнавай сергьятра чпи чеб, вагьшийри хьиз, инсафсуздаказ тухуз хьана. Йисни зуран вахтунда англичанри чпин гъиле гьатнавай Архангельский губерниядани Кольский полуостровда инсафсуз вагьши амалар гзаф авуна – концлагерар туькӀуьрна 55 агъзур касдилай виниз инсанар гьанра дустагъна, гзафбур телефни хьана. Россиядал гъалиб хьана, уьлкве паярна чпин гъиле гьатайтӀа, чкадин халкьдиз, яни россиявийриз абур анжах гьа ихьтин шартӀар, лукӀвилин уьмуьр туькӀуьриз гьазур тир. Абуру и кар чуьнуьхни ийизвачир. Кьвед лагьай сеферда Россия тергиз алахъун нациствилин Германияди 1941-йисуз чал авур гьужум хьана. И дяве чи халкьдин зигьинда хъсандиз ама, адакай кхьинар, гьуьжетарни гзаф ава, я куьтягьни жезвач. Гитлеран «Генеральный план Ост» (Восток) Урусат патал гзаф хаталуди тир. Фашистрин къаст СССР-ДИН вири Европадин пай колониядиз элкъуьрна, германияламишун ва гьакӀ саки 30 миллион советрин инсанар телефун тир. Фашизм кукӀварнатӀани, зиянар ада чаз гзаф гана. А чӀавуз Британия квачиз вири Европа СССР-ДИН аксина дяведа авай. Шак алачиз лугьуз жеда, эгер 1939-йисуз немсери англичанрин сателлит Польшадал гьужумначиртӀа, гьакӀ Франциядин миллетчийрин кӀурарик ярх хьанвачиртӀа, Британиядин саксонар садрани СССР патал дяведик экечӀдачир, абуруз СССР-ДИН коммунистический режим (къурулуш) Гитлеран фашизмдилай гзаф дакӀан тир. Абур мажбур хьана Германиядихъ галаз дяведик экечӀзава. Германияди чебни къачудайди адаз хъсандиз чизвай. Чун союзникар тиртӀани, Россиядиз вичин адават (дакӀанвал) саксонвийри садрани чуьнуьхайди туш.
+Алай йисан 30-январдиз райадминистрациядин заседанийрин залда кьиле фейи райондин руководителрин нубатдин совещанидал райондин яшайишдинни коммунальный майишатдин Управленидин начальник Шамсуллагь АЗИЗОВА авур гьахъ-гьисабдай.
+«Ахцег�� район» МР-ДИН къвалав гвай «Яшайишдинни коммунальный майишатдин Управление» тӀвар алай МБУ Уставдин бинедаллаз кардик ква. Адахъ галаз кьадайвал, чи карханади ТКО (кӀеви коммунальный амукьаяр) хутахунин рекьяй агьалийриз къуллугъар кьилиз акъудзава ва абурувай и кардай пулдин такьатар кӀватӀзава. Алай вахтунда Уставдив, лицензиядив кьадайвал, кӀеви коммунальный амукьаяр кӀватӀунин, санай масаниз тухунин, гьялунин, терг авунин, хатасуз авунин, абур кучудунин рекьяй региональный оператордихъ галаз икьрардин бинедаллаз тайин тир кӀвалах кьиле тухузва. Алатай йисуз 1750 далай гзаф таъкимарунар, къастуналди бурж вахкун тийизвайбуруз заказной чараралди 540 далай артух суддилай виликан истемишунар, буржуник квайбуруз адетдин чараралди 1210 далай артух истемишунар, райондин муьштерийрихъ авай буржар вахкун патал вуганвай суддин буйругъ кьилиз акъудунин гьакъиндай 270 арза рекье тунва. Абурукай 24 дело килигуниз гьазурнава, 150 делодайни УЖКХДИЗ хийир жедай къарар акъуднава, 70 дело тамамарун патал суддин приставрал рекье тунва. Хсуси карчийрихъ ва юридический ксарихъ галаз 171 икьрар кутӀуннава. Зирзибил кӀватӀдай контейнерар алай майданрилай ТКО хутахунин маршрутар ва графикар гьялнава ва тестикьарнава. Вири абонентрин делилар УЖКХ-ДИН ГИС-ДИК кутунин рекьяй кӀвалахар кьиле тухванва. Идахъ галаз санал, контейнерар алай майданар туькӀуьрун патал участокар гьазурдайла ва инрал кӀеви коммунальный амукьаяр кӀватӀун патал контейнерар эцигдайла «сельсовет Ахтынский» СП-ДИЗ куьмекар гана. Алатай 2022-йисуз агьалияр целди таъминарунин ва цин проводрал аварийрин вилик пад кьунин рекьяй тайин тир кӀвалах кьиле тухванва. Гьа икӀ, Къ.Межидован, М.Ярагъидин, Г.Агьмедован, М.Айдунбегован тӀварарихъ галай куьчейра куьгьне хьанвай цин проводдин линияр дегишнава. 2022-йисан 1-январдилай эгечӀна 31-декабрдал кьван магистралдин цин проводдин линийрал ва хуьрерин къенепатан сетрал яд авахьзавай чкаяр туькӀуьр хъувунин, цин проводдин куьгьне участокар, къажар, насосар дегишарунин рекьяй гзаф кьадар ремонтдин кӀвалахар кьилиз акъуднава. Кьилди къачуртӀа, МАЦАРАХЦЕГЬАР магистралдин цин проводдал 30 метрдин мензилда къух аватайдалай кьулухъ махсус техника – экскаватор желбуналди, 219 миллиметр диаметрдин ракьун трубаяр дегишна. Къейднавай цин проводдин, вичел 300 метрдин яргъивал алай мензилра трубаяр гзаф сеферра ири къумадикай михьна. Мацар-Ахцегьар цин чешмедив физвай 10 километрдин мензилдин рехъ «ДТ–75» бульдозердал михьна. Циз талукь документациядикай рахайтӀа, абур туькӀуьрнава, гекъигнава ва хъвадай цин ери тайинарнавай истемишунрив кьунин рекьяй инвестпрограмма гьялун патал техникадин тапшуругъар тестикьарнава. Гьуьрметлу аскерар-интернационалистар, играми районэгьлияр! «Женгинин стхавал» ВООВ-ДИН ДРО-ДИН Ахцегь райондин отделениеди Квез Афгъанистанд��й советрин кьушунар ахкъудай йикъалай инихъ 34 йис тамам хьун мубаракзава. Къе чна чпин аскервилин буржи тамамардайла викӀегьвал ва жуьрэтлувал къалурай вирибуруз дериндай гьуьрмет авунин келимаяр лугьузва. Ватандин буйругъ эхирдал кьван тамамарай куьн лап четин ва залан имтигьанрай экъечӀна. И буржи тамамарай вирибуруз чна кьетӀен чухсагъул лугьузва ва абурун вилик икрамзава. Женгера телеф хьайи чпин багърияр ва дустар рикӀел хуьзвай вирибуруз чухсагъул. Къуй аскеррихъ-интернационалистрихъ, вири дявейрин ва яракьлу чуьруькрин ветеранрихъ, абурун багърийрихъ ва мукьвакьилийрихъ чандин сагъвал ва уьмуьрда хушбахтвал хьурай. Къуй куь мергьяматлу ва гьарайдиз гьай лугьудай рикӀерай квез уьмуьрди багърийрин ва мукьва-кьилийрин кӀанивал ва къайгъударвал пишкешрай.
+Февралдин эвелра «Женгинин стхавилин» Ахцегь райондин отделенидин руководитель Руслан Сулейманов вичин махсус военный серенжемда иштиракзавай Фарид Максумован дидедихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Къейд ийин, ада СВО башламишай сифте йикъарилай женгинин гьерекатра иштиракзава. Гуьруьшдин себеб СВО-ДИН иштиракчидин кӀвал газламишун йигинарунихъ галаз алакъалу тир. СВО-ДИН иштиракчидин дидедин гафаралди, ада гьеле пуд йис идалай вилик вичин яшайишдин кӀвал газифицироват авун патал пул ганай. И вахтунда къуншидал алай вири кӀвалер газдин проводдик кутунай. Дишегьлидик а карди къалабулух кутазва хьи, адахъ авай кӀарасар ва цӀивинар эхирдиз къвезва ва Ханум Максумова свасахъ ва хтулдихъ галаз яшамиш жезвай Луткунрин хуьре кудайди маса къачудай чка авач. Женгинин серенжемда авай аскердин дидеди Руслан Сулеймановавай чеб яшамиш жезвай кӀвал газдин проводдик кутунин кӀвалахар бегьемарунин карда куьмекар гун тӀалабна. Ханум Максумовади лугьузвайвал, СВО-ДИН иштиракчи Фарид Максумова кӀвализ зенгна яшайишдикай, авай игьтияжрикай хабарар кьурла, вичин хва кӀвалин ва яшайишдин къайгъуйрин патахъай секинсузар ийиз кӀанзавач. ГьикӀ лагьайтӀа, аскерди анжах гъалибвилин гьакъиндай фикир авуна чи чӀехи Ватан тир Россия патал женг чӀугуна кӀанда. Руслан Сулейманова инанмиш авурвал, вичи къейднавай месэла гьялун патал юридический куьмек гуда.
+Россиядин Минздравдин медицинадин профилактикадин рекьяй штатдик квачир кьилин пешекар Любовь Дроздовади 2023-йисуз инсанриз чпик кутуна кӀани 10 хийирлу хесет малумарна. РФ-ДИН Минздравдин сайтда теклифрин вири сиягь чапнава. Къенин йикъалдини адетдин хъсан хесетар ихьтинбур я: тенбек чӀугуникай кьил къакъудун, алкоголь рациондай акъудун, гьар йикъан физический кӀвалах, бес кьадар ахварин режим, артухан калорийрикай, кьелекай ва фаст-фудадикай кьил къакъудун. Идалайни гъейри, Дроздовади гьар юкъуз таза салан майваяр ва емишар ишлемишун, диспансеризациядай экъечӀун, «дивандин» экспертривай ваъ, ЗОЖ-ДАЙ духтурдивай меслятар къачун теклифзав��.
+«Сад лагьайбурун гьерекат» – Ахцегьа
+10-февралдиз Махачкъалада республикадин Расул Гьамзатован тӀварунихъ галай милли библиотекадин залда Дагъустандин дишегьлийрин Союзди алатай 2022-йисуз тухвай кӀвалахдин нетижаяр кьуниз ва цӀийи йисуз тамамарна кӀани кӀвалахар веревирд авуниз талукьарнавай конференция кьиле фена. И мярекатда Дагъустан Республикадин милли политикадин ва диндин крарин рекьяй министр Энрик Муслимова, РД-ДИН Халкьдин Собраниедин депутат Елена Павлюченкоди, РД-ДИН здравоохранениедин министрдин заместитель Раиса Шахсиновади, шегьеррин ва районрин дишегьлийрин Советрин председателри, общественный тешкилатрин векилри, журналистри иштиракна. Конференциядал РД-ДИН дишегьлийрин Союздин председатель И.Мамутаевади гегьенш рахунар авуна. Кьилди къачун хьайитӀа, ада Донбассда женгинин махсус операция башламишай йикъалай чи, дишегьлийрин, хиве мадни чӀехи жавабдарвал гьатнавайди, алай вахтунда чпи Украинада пак буржи тамарзавай чи рухваяр, стхаяр руьгьламишунин мураддалди чна алахъунар мадни артухарун лазим тирди къейдна. Ада инал гьакӀ «Дидедин патай посылка» акциядик къуьн, пай кутур гьар са касдиз, Россиядин Федерациядин Яракьлу Къуватрин аскерриз чими гьиссерив ацӀай чарар кхьей аялриз чухсагъул малумарна. Мобилизациядик акатнавай аскеррин диде-бубайриз Ватан хуьзвайбурун Йикъан гьуьрметдай виринра сувар тебрик авунин акцияр кьиле тухун тӀалабна. Мярекатдал 2022-йисуз кӀвалахда тафаватлу хьайи муниципалитетрин женсоветрин председателрив "Ватандал рикӀ хьунай" медалар ва Гьуьрметдин грамотаяр вахкана. И йикъара Ахцегьрин 1-нумрадин СОШ-ДИН муаллим, жегьил шаир Жамиля Гьажиевади ина "Лезги шаирар ва шиирар" тӀвар алай хайи чӀал, бубайрин адетар хуьниз эверзавай мярекат кьиле тухвана. Лагьана кӀанда хьи, эхиримжи вахтара гзаф диде-бубайри хайи чӀал кваз такьуна, маса чӀалариз икрамзава, чпин аялар абур чируниз мажбурзава. Гьелбетда, чи уьлкведа государстводинди тир урус чӀал ва гьакӀ маса халкьарин чӀаларни чир хьун хъсан кар я. Амма жуван хайи къул, кӀвал, Ватан, диде-буба, чӀал рикӀелай ракъурун эсиллагь дуьз туш эхир. ЧӀал квахьун себеб яз бязи миллетар амукь тавур дуьшуьшарни хьанвайди я. Мярекатда и школадин лезги чӀалан тарсарин муаллим Умагьан Мисиевади, шаир Севинжи Муртазалиевади ва ученикри иштиракна. Абуру и месэладай чпин фикирар лагьана, ватанэгьлияршаирар рикӀел хкана, шиирар кӀелна, манияр тамамарна.– Етим Эмина, СтӀал Суьлеймана, Хуьруьг Тагьира, Алирза Саидова, Фейзудин Нагъиева, Шагь-Эмир Мурадова, Арбен Къардаша, Алуван Шагьэмировади, Седакъет Керимовади, Абдулрашид Рашидова ва гзаф маса бажарагълу лезги шаирри чпин гуьзел эсерар хайи чӀалал яратмишна. Абуру ва хейлин масабуру муьгьуьббатдикай, дидедикай, Ватандикай кхьенвай михьи гьиссерив ацӀанвай цӀарар, сиверай сивериз физвай ядигарриз элкъвенва. Алай аямда чнани и кӀвалах давамарзава ва чи чӀал квахьуниз садрани рехъ гудач! – лагьана Жамиля Гьажиевади. Мярекатдиз атанвай лезги чӀалахъ рикӀ кузвай ксари ихьтин мярекатар мукьвал- мукьвал тухун чарасуз тирди къейдна. И мукьвара Ахцегьрин 2-нумрадин СОШ-ДА Россиядин аялрин ва жаванрин «Движение первых» гьерекатдин сифтегьан отделение ачухуниз талукь шад мярекат кьиле фена. (Школадин инициативный дестеди заседанидин талукь тир протоколдал къулар чӀугуна). Ада райондин образованиедин управлениедин пешекар Ильмара Велиевади, райондин юннатрин станциядин директор Мадлена Гьажиевади, и школадин векилри ва ученикри иштиракна. Винидихъ къейднавай ксар инал тебрикдин гафар гваз экъечӀна. Школадин директор Замира Мегьамедалиевадини вожатый Жасмина Мамедьяровади чпин патайни аялриз шад югъ мубаракна. Абуру райондин, республикадин ва гьукуматдин регьберриз, атанвай мугьманриз агалкьзавай несилдиз ахлакьлу тербия гун патал чӀугвазвай къайгъударвиляй чухсагъул малумарна ва чебни и гьерекатдик экечӀунин гьакъиндай арзаяр вугана. Къейдин, Россиядин аялрин ва жаванрин «Движение первых» гьерекатди образованиедин, культурадин, ял ягъунин ва са жерге маса жуьре проектрин бинедаллаз дагълух районрин аялрин вилик шегьре рекьер ачухзава. Къуй адахъ еке агалкьунар ва хушбахт уьмуьр хьурай! И йикара чав чӀулав хабар агакьна: Украинада кьиле физвай дяведин махсус серенжемда (СВО) чи хуьруьнви Агъакишиев Аваз Мегьамедович кьегьалвилелди телеф хьана. Ам 1997-йисан 27-ноябрдиз дидедиз хьана. 2003-2014-йисара Смугъулрин хуьруьн юкьван школада, 2014-2019-йисара радиациядин, химиядин ва биологиядин рекьяй хуьдай Костромадин Военный Академияда кӀелна. Ада вичин къуллугъ Приморский крайда авай Лесозаводск шегьердин 58079-аскервилин частуна мотострелковый взводдин командирдин къуллугъдилай башламишна. 2022-йисан гатуз ам махсус военный серенжемдин зонадиз рекье туна. Ина ада старший лейтенантдин чинда аваз къуллугъна. Аваз Агъакишиев аскервилин кьинез ва Ватан хуьнин рекьяй вичин аскервилин буржи тамамаруниз эхирдал кьван вафалу яз амукьна. 2022-йисан 27-июндиз А.Агъакишиев махсус везифаяр тамамарун патал общевойсковой армиядин кьушунрин 35-группировкадиз рекье туна. Лайихлу офицер, халис аскер тир адахъ женгинин мягькем руьгь ва къастунин кӀевивал авай. Алай йисан 23-24-январдин йифиз Новодаровка хуьруьн патав нубатдин женг кьиле физвай вахтунда старший лейтенант Аваз Агъакишиева душмандин гьужумриз викӀегьдаказ рум гузвайла, адал уьмуьрдихъ галаз кьан тийизвай хирер хьана. ВикӀегь дагъви аскер Ватан патал гъилера яракь аваз телеф хьана. Старший лейтенант Аваз Агъакишиев полкунин, дивизиядин руководствойрин хъсан гьисабдал алай. Адаз са жерге ведомственный шабагьар (наградаяр) ганва. Гила командованиеди ам телеф хьайидалай кьулухъ жуьрэтлувилин Орден г��н патал къалурнава.
+Смугъулрин юкьван чирвилерин школадин муаллимрин ва аялрин коллективри рагьметлудан хизандиз ва мукьвакьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Аваз Мегьамедовичан экуь къамат чи рикӀера гьамишалугь амукьда. Рагьмет хьурай вичиз!
+Аял полиомиелитдиз акси рапар ягъуникай магьрум авуни ам гъилер-кӀвачер фалунжди ягъунал ва гьатта кьиникьал гъун мумкин я. Виликан йисара рапар ягъун себеб яз, полиомиелитдин залан осложненийрин дуьшуьшар гьалт хъийизвачир. Амма гила и хаталу азар акатай дуьшуьшар Дагъустанда мад малум жез эгечӀнава. Куьне бицӀекар къурхулувилик кутумир! Полиомиелитдиз акси вакцина хатасузди я. Иммунизация педиатрдин ахтармишунрилай кьулухъ кьиле тухвана кӀанда. РикӀел хуьх, им полиовирусди арадал гъизвай уьмуьр патал хаталу азар я. Вирус инсандикай инсандик акатзава ва я и азарди фалунжди ягъун арадал гъуналди, адан кьулан тарцин мефт инфицироват авун мумкин я. Фалунжди ягъун полиомиелитдихъ галаз алакъалу гзаф залан лишан я, вучиз лагьайтӀа ада сагъ техжедай набудвилел ва гьатта кьиникьал гъун мумкин я. Жуван аял полиовирусдикай анжах вакцинациядин (рапар ягъунин) рекьелди хуьз жеда. И вахтунда аялдин беден полиовирусдихъ галаз женгиниз гьазур жезва.
+Дагъустанда 2023-йисуз 8 миллиард манатдин къиметдик квай инвестицийрин 5 проект кьилиз акъудда. Идакай, РД-ДИН карчивилин ва инвестицийрин рекьяй Агентстводин малуматдал асаслу хьана, ТАСС-ДИ хабар гузва. Проектрикай сад Кьиблепатан Дагъустанда, СтӀал Сулейманан райондин мулкарал, кьилиз акъудда. Чешмедин делилралди, ина роботрин куьмекдалди кӀвалахдай, некӀедин суьрсет арадал гъидай ва метягьар маса гудай ферма эцигда. Амай 4 проектдин сергьятра аваз Махачкъалада 12,5 МВТ гужлувал авай гарун парк, Дербентда ракъинин электростанция эцигда. Дагъустандин Огни шегьерда стеклотара арадал гъидай цех гегьеншар ва цӀийикӀа туькӀуьр хъийида. Каспийскда шуьшедин чӀунар ва абурукай жуьреба-жуьре затӀар арадал гъиз гатӀунда. Шаз Дагъларин уьлкведа чпин умуми къиметди 4 миллиард манат тешкилай инвестицийрин 6 проект кьилиз акъудна.
+Аялар патал вири къулайвилер яратмишда! Мубаракрай!
+Москвада Россиядин Федерациядин Советдин Председатель Валентина Матвиенкодин ва Дагъустандин Кьил Сергей Меликован гуьруьшмишвал кьиле фена. Гуьруьшдин вахтунда Сергей Меликова республикадин энергетика авай пис гьалдикай рикӀел хкана. И месэла масадбурухъ галаз санал Федерациядин Советдал ва Россиядин Президент Владимир Путинахъ галаз гуьруьшдин вахтунда къарагъарна. Идалайни гъейри, республикадин Кьили Москвада «Газпром межрегионгаз» ООО-ДИН ва «Россети» ПАО-ДИН генеральный директоррихъ галаз кьиле тухванвай гуьруьшдикай, гьакӀни Дагъустандин газдин ва энергетикадин сетар вилик тухунин рекьяй кутӀуннавай икьраррикай суьгьбетна. Региондин руковод��телдин гафаралди, и терефрай кӀвалах башламишнава. Сергей Меликова а кардал фикир желбна хьи, къуллугърин и хилера агьалийриз тамамарзавай кӀвалахдин дережа хкажун ва сетра аварийный гьалар аквадайвал тӀимиларун къенин юкъуз вилик акъвазнавай важиблу везифа я. Вичин нубатда, Валентина Матвиенкоди агьалийриз къуллугъзавай тешкилатри тайинарнавай вахтара кӀвалахар кьиле тухунин патахъай жавабдарвал тухузвайди къейдна. «И кардал пака ва я муькуь юкъуз ваъ, къе машгъул хьана кӀанда. Сад лагьайди, рахун инсанрин адетдин уьмуьрдикай физва. Кьвед лагьайди, вилик фенвай инфраструктура галачиз региондиз инвестицияр желбун асант кар туш», – къейдна Федерациядин Советдин председателди.
+Вагъуф буба хайи йикъаз талукь яз
+Малум тирвал, эхиримжи вахтунда чи хуьрера гьар жуьре мярекатриз, лишанлу вакъиайриз, хайи йикъариз талукь тир гуьруьшмишвилер, мусурман диндин межлисар, мавлидар мукьвал-мукьвал тешкилзава. Гьар йисан 13-февралдиз Луткунрин хуьре тухузвай Вагъуф буба хайи йикъаз талукьарнавай межлисни метлеблу мярекат я. Вагъуф бубадин тӀвар, гьелбетда, гьар са лезгидиз лап хъсандиз чида. Самур дереда Луткунрин хуьр, амай хуьрерив гекъигайла, пӀирералди тафаватлу хуьрерикай сад я. Ина Вагъуф бубадин, Керем бубадин, Расул бубадин пӀирер ва маса пак чкаяр ава. Вагъуф бубадин пӀир хуьруьн кьетӀен лишанлу чкайрикай сад я. Ам Самур дереда виридалайни гьуьрмет авай пак инсанрик акатзава. Вичин инсанвилелдини михьивилелди, хийирдин краралди ада хайи хуьр машгьурнавай. Вагъуф бубадин пӀирел дуьньядин гзаф пипӀерай зиярат ийиз къвезвайбурун кьадар гьар йисуз артух жезва. Гьар йисан февралдин вацран цӀудалай эгечӀна Вагъуф бубадин утагъдиз сад Аллагьдиз шукур, икрам ийиз, дуьньяда ислягьвал, багърийриз сагъламвал хьун, рикӀе авай мурадар тӀалабиз Ахцегь, Докъузпара, Рутул районрин хуьрерай, Къубадай, Азербайжандин маса районрай и пак межлисдик чпин пай кутун патал гзаф мугьманар къвезва. Вагъуф бубади вичин уьмуьр инсанрин юкьва, абуруз экв гуз акъудна. Алатай асирдин къад лагьай йисарин эхирра Вагъуф буба Усурай Луткуниз куьч хьана. Кьакьан дагъда авай Усуррилай адаз инай, вич вердиш тирвал, кьуд пад кӀвачикди ийиз къулай тир. Луткуниз хтайдалай кьулухъ неинки Самур дереда, гьакӀ Къуба патани, Куьредани ам тахьай хуьр бажагьат ава. Гьар са хуьрени, гьар са кӀвалени ам багьа мугьман хьиз кьабулдай. Уьмуьрдин гьихьтин дуьшуьшра хьайитӀани: кьурагьвили чилер гьарарат авурлани, чӀимелвилери гъил къачун тийизвайлани, инсан азарлу хьайилани, са дуьшуьшдик акатайлани ам вичел гьалтай низ хьайитӀани куьмек гуз гьазур тир. И дуьньядиз атана, вич кечмиш хьайи йикъалди ам гьихьтин михьи кас хьанатӀа, гьахьтинди яз адан къамат халкьдин бейнида амукьнава. Вагъуф бубадин утагъдин ракӀарар инсанар патал гьамиша ачух я. Эгер чун вири адалатлу хьана, диндал амал ийиз, мергьяметлувал къалуриз, низамлу яз, сада-садаз гьуьрмет ийиз, сувабар къазанмишиз хьайитӀа, чалай Аллагь рази жеда. Гьуьрметлу районэгьлияр! 23-февраль – им неинки аскервиле къуллугъзавайбурун, гьакӀ вири халкьдин сувар я. Инсанар патал виридалайни къиметлуди ислягьвал, яшайишдин секинвални дурумлувал хьун я. Ватан хуьзвайбурун алахъунри и крар таъминарзава. И сувар ватанпересвилин ва жуьрэтлувилин лишан яз гьисабзава. Чна чпи аскервиле куллугъай ва исятда женгинин постунал алай вирибуруз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарзава. Эхиримжи йисара чи уьмуьрда хейлин крар дегиш хьанва. Амма гьар гьикӀ ятӀани Ватан кьадарсуз кӀан хьуни чи ватандашрин рикӀе ва руьгьда мягькем чка кьунва. Къуй квехъ, куь мукьва-кьилийрихъ ва багърийрихъ уьмуьрдин хушбахтвал хьурай! Квез Ватан хуьзвайбурун Югъ рикӀин сидкьидай мубаракрай!
+20-февралдиз райондин активдин нубатдин совещание депутатрин Ахцегь райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаеван регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан сифте месэладай – муниципалитетдин образованидин управлениди 2022-йисан кӀвалахдин гьахъ-гьисаб – доклад авун патал ада гаф РУО-ДИН начальникдин везифаяр тамамарзавайди тир Халидин Эльдароваз гана. Ада къейд авурвал, районда образованидин вири 33 идара ава. Абурукай 5 аялрин бахчаяр, 19 умуми образованидин ва 9 алава образованидинбур я. Гъилевай йисуз Ахцегьа 60 аялдин чка авай «Ласточка» бахча ачухда. 2022-йисуз республикадин «Модернизация школьной системы образования» программадай Ахцегьрин 1, 2-нумрайрин ва Цуругъринни КьакӀарин хуьрерин школаяр капитальныйдаказ ремонтна ва хъсандиз тадаракламишна. 1-сентябрдилай Луткунрин хуьруьн школадин 400 аялдин чка авай цӀийи дарамат ишлемишиз вахкуникди районда 3 сменада кӀелдай къайда амач. Райондин 10 школада дериндай чирвилер къачунин «Точка роста» центраяр кардик ква. Абурукай 1 ва 2-нумрайрин АСОШ-РИН центраяр гуманитарный хиленбур я. КӀелзавай 40 процентдилай артух аялар спортдин гьар жуьре секцийрик ква. Саки вири школаяр аялар тухуз-хкидай автобусрадлди таъмин я ва алатай декабрдин вацра райондиз мад кьве автобус гана. – Аялар чи гележег я, – алава хъувуна совещанидин председатель Абдулкерим Палчаева, – гьавиляй абурун чирвилерихъ, тербиядихъ ва сагъламвилихъ галаз алакъалу вири месэлаяр, шаксуз, сифте нубатда гьялда. Школайрин ва садикрин материалринни алатрин базаяр мягькемарун патал вуч герек ятӀа лагь, чна гуда. Чна чи аялриз шегьерра авай хьтин къулайвилер яратмишда. Йикъан кьвед лагьай месэладай гаф райондин финансрин управленидин руководителдин везифаяр тамамарзавай Имамудин Исламова къачуна. Ада хуьрерин Советрин фикир чпин пулдин счётрал къвезвай дотациядин такьатар дуьздаказ ишлемишунин къайдайрал ва налогрин буржар вахтунда вахкун лазим тирдал желбна.
+Дуьньядин дережадин шикилчияр – Ахцегьа!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Буюр, таниш хьуьх, Александр Дымниковни Алексей Заморкин – вири дуьньяда машгьур фотохудожникар! Сифте яз Дагъустандиз атай абур, гьич санани галкӀун тавуна, дуьз Ахцегьиз акъатна, са гьафтеда чпин фикирривни пешекарвилив шерик, Интернетдин майданра жагъай хванахва, чкадин гьевескар фотохудожник ва эколог Юсиф Саркароваз мугьман хьана. Куьруь къейд.
+Александр Александрович Дымников 1961-йисуз Ленинградда дидедиз хьана. 1984-йисуз Ленинграддин Госуниверситетдин физический факультет акьалтӀарна, С.И.Вавилован тӀварунихъ галай институтда илимдин къуллугъчивиле, инвестицийрин проектрин «Аркада» агентстводин директорвиле кӀвалахна. 1980-йисарилай дагъдин туризмдал, спортдал, шикилчивилел, сиягьатчивилел, тарихчивилел машгъул яз ам Памирдин, Кавказдин, Гималайдин, Альпайрин, Швециядин, Норвегиядин, Непалдин, Исландиядин дагъларин 45 сиягьатда хьана. Къадим цивилизацийрин технологийрин гелер жагъурдай экспедицийрик кваз Перудин, Боливиядин, Египетдин, Сириядин, Ирандин, Туьркиядин, Грециядин ва Израилдин уьлквейра къекъвена. Алай вахтунда ам Россиядин фотохудожникрин Союздин Санкт-Петербург шегьердин хилен председатель я. Адан дуст, 1990-йисалай РФДИН фотохудожникрин Союздин член Алексей Борисович Заморкина РФ-ДИН фотохудожникрин Союздин Ставрополдин хилен председатель яз, Россиядин Кьиблепатан фотохудожникрин Союздин кураторвал ийизва. Ам 1960-йисуз Ставрополь шегьерда дидедиз хьана. СГУ-ДИН журфак акьалтӀарна, гзаф йисара вичин пешекарвилин рекьяй кӀвалахна. Россиядин журналистрин Союздин ва журналистрин Международный ассоциациядин член, пикторальный фотографиядин устад тир ада алай вахтунда Россиядин фотохудожникрин Союздин Правленидин секретарвилин везифаяр тамамарзава ва СКФУ-ДА журналистикадин кафедрадин муаллим я. Абур уьлкведин ва халкьарин арадин цӀудралди фотовыставкайрин иштиракчияр ва призёрар я. Абурун яратмишунрин кӀвалахар Санкт-Петербургдин, Ставрополдин ва уькведин маса шегьеррин музейра, гьакӀни Россиядинни къецепатан уьлквейрин кьилдин коллекцийра гьатнава.
+Эхь, чпиз яратмишунрин ва илимдин гьар жуьре рекьерай кьетӀен бажарагъ авай гьа ихьтин ксар мугьман хьанвай и мукьвара Ахцегьиз. Мугьманпересвилин дагъви адетралди кьабулай ва гидвал авур Юсиф Саркарова мугьманар кудай цин гьамамрихъ, ХIХ асирдин урус къеледихъ, къадим архитектурадихъ, музейдихъ, дагъдин чан аламай, гьакӀ гадарнавай хуьрерихъ ва райондин тамашуниз лайихлу чкайрихъ галаз танишарна. – Дагъустандиз чун сифте яз атанва. Ахцегьар хкягъунин себеб – инаг юкьван асирра каравандин алишверишдин рекьер фенвай кьетӀен чка я, – суьгьбетзава мугьманри. – Юсифахъ ва адан шикилрихъ галаз чун Интернетдай таниш хьана, гьавиляй чӀугуна гьадан патав атана. Ягъалмиш хьанач, Юсиф Къудратович чкадин тарих, культура, адетар чидай медени кас ва хъсан шикилчини я. Адан кӀвале къаткиз-къарагъиз хьайи са гьафтеда (куьн зи мугьманар я лагьана, мугьманханадин стӀун тӀвар кьазни тунач) чун Докъузпара райондин Къурушрин, Ахцегь райондин Гутумрин, гадарнавай КурукӀнарин ва маса хуьрера хьана. Чун атунин мурад-метлеб вуч я лагьайтӀа, Кьиблепатан Дагъустандин хуьрерикай фотоматериал кӀватӀун: чкадин къадим архитектурадин, дагъларин хъуьтӀуьн пейзажрин, итижлу ва гуьзел чкайрин шикилар ягъун. Лугьун хьи, чун дуьньядин гзаф чкайра къекъвена, виридалайни хъсан, мергьяматлу ксар кьакьан дагъларин чкайра яшамиш жезва, Дагъустан – им гьакъикъатдани дагъларин уьлкве я. Мадни чаз Дагъустанда РФ-ДИН фотохудожникрин хел тешкилдай ният ава. Гьахьтин тешкилат чна 2000-йисуз Ингушетия ачухна. И кар патал лап тӀимил 3 кас кӀанда. Сад жагъанва – Юсиф Саркаров. Мад кьве кас ахкуна хьиз, месэла чна республикадин культурадин Министерстводихъ галаз меслятдалди гьялда.
+– Алексей Борисович, аквазвайвал, вав адетдинбур тушир хьтин фотоаппаратар гва.
+– Эхь, куьне дуьз кьатӀана. За алай аямдин, плёнкадин куьгьне камерралди гьатта ХIХ асирдин технологиядин къайдада кӀвалахзава. Рекъемрин (цифровой) техника анжах коммерциядин заказра ишлемишзава. Ихьтин надир фотоаппаратрал (Россияда абур анжах 100 пешекардиз ава) за 13-18 см. форматдин рангунинбур тушир шикилар акъудзава. Месела, зав гвай хьтин объективар (абур заказдинбур я) дуьньяда вири 12 ава. Ихьтин надир оптика художественный фотографиядин кьетӀен месэлаяр гьисаба кьуналди ишлемишзава. Артуханвал шикил язавай объектдин таварин, яни тональный перспектива кьетӀен эсерлудаказ къалуруна ава. Кьилинди, гьелбетда, заз ихьтин яратмишуна кеф-лезет жезва. Эгер жуваз бегенмиш лап хъсан шикилни арадал атайтӀа, лезет кьве сеферда артух я.
+– Пикториализм – им живописдиз ухшарвал авун ва я живописдин фотография я. Эхиримжи йисара Москвада Россиядин пара регионрин фотографрихъ галаз гуьруьшра якъин жезвайвал, исятда виринра машгьур пешекарар вич лайихсуздаказ рикӀелай ракъурай и къайдадал хквезва. И карди зун дуьз рекьел алайди тестикьарзава. Дуьшуьшдай хьиз ХХ асирдал къведалди авай фотообъективрин энциклопедия къачуна, ам инглис чӀалай урус чӀалаз таржума ийиз туна, кӀелна. Малум хьайивал, чаз пара шейэр чизвач. Гьар жуьре объективар къачуз, шикилар ягъиз, абур ахтармишиз эгечӀна. Акьван итижлу хьана хьи, вилиз са затӀ акваз шикил язава, амма чарчел вуна гуьзет тавур хьтин лап маса затӀар малум жезва.
+– Алексеян гафариз куьне вуч лугьуда? Ви яратмишунрин къайдадин кьетӀенвал вуч я? Рекъемрин цӀийи технологийрин асирда ваз плёнкадални проявитель-закрепителдал хкведай фикир авачни? – хабар кьуна чна Александр Александровичавай.
+– Надир пешекар тир зи дуст гьахъ я, амма гьар садаз яратмишунин вичин къайда ава. Шикилар ягъунал зун гьеле 10 йисан яшдаваз бубади сифте фотоапп��рат пишкеш авур йикъалай машгъул я. И кардай санани кӀелнач, пешекарвилин вири сирер жуважуваз чирай гьевескар я. Сифте, гьелбетда, зани плёнкадин аппаратрал шикилар ягъизвай. Гуьгъуьнай рекъемринбур акъатайла гъавурда акьуна хьи, ам алатай югъ-девир я. Хъсан фотоаппарат, компьютер къачуна ва Питерда 2000-йисуз сифтебурукай сад яз принтердал художественный шикилар акъудиз эгечӀна. Фотохудожник яз, за жуван вилик объектдин чин къачунин (скопировать) везифа эцигзавач, адав зун тамамвилелди яратмишунин ва ахтармишунин тегьерда эгечӀзава.
+– Дагъустанда, Ахцегь районда командировкада куьн гуьзлемишай хьтин мурад-метлебдив агакьнани?
+– Тамамвилелди. Лайихлу гзаф инсанрихъ, дагъвийрин ацукьункъарагъунихъ галаз таниш хьана. Чан алай ва гадарна харапӀайриз элкъвенвай хуьрера къадим архитектурадин ва циф авай, жив къвазвай вахтунда дагълух гуьзел тӀебиатдин гзаф шикилар яна. Художественный фотовыставкадин девлетлу материал ава. Гьелбетда, гила чи дуст Юсиф Саркарован шикилризни килигна. Абурукай хъсанбур хкяна чна чи выставкадик кутада. Гьакъикъатда ахьтин кас чкадин властри гьевесламишун, адаз вичин шикилрин выставкаяр ачухиз куьмекун лазим я. Чна чи патай адаз талукь тир теклифар ганва ва аквар гьаларай ам Россиядин фотографрин Союздин членвиле кьабулда. Ахцегь райондай чун лап хъсан фикирар аваз, тарифлу шикилар гваз хъфизва. Бегенмиш хьайи чкадиз чун мадни хквервал я.
+Лумуна АГЬМЕДОВА Алай вахтунда, интернет себеб яз, почтадай газетар, журналар кхьизвайбурун, чарар-цӀарар рекье твазвайбурун кьадар аквадай гьалда тӀимил хьанва. Инсанрин арада алакъа хуьн патал электронный почта, факсар, социальный сетар, са гафуналди, регьят рекьер пайда хьанва. АкӀ ятӀа почта герек амачни? – суал вугун мумкин я куьне. И мукьвара чун и идарада кӀвалах кьиле физвай гьал чирун патал райондин почтадин алакъадин отделениедин начальник Даират Миспагьовадихъ галаз гуьруьшмиш хьана ва адав са шумуд суал вугана. Почтада кӀвалахзавай вири вахтунда Даират Миспагьова хиве авай везифайрив рикӀ гваз, жавабдарвал гьисс авуналди эгечӀзава. Вичин пешедин везифаяр баркаллувилелди тамамарзавай, Даират вах, чешнелу кайвани, къайгъудар диде, хтулрин баде ва хъсан къуншини я.
+Агъадихъ чи арада хьайи суьгьбет куь фикирдиз гъизва.
+Куьне почтадин отделениеда кӀвалахиз гьикьван вахт я?
+– Зун и идарадиз 2006-йисуз операторвиле кӀвалахиз атана. Са кьадар йисарилай закай ОПС-ДИН начальникдин заместитель хьана. 2019- йисалай эгечӀна за почтадин алакъадин райотделениедиз регьбервал гузва.
+– Инсанриз куьне гьихьтин къуллугъар ийизва?
+– Чи везифаяр тамамарунилай гъейри (газетар, журналар кхьин, посылкаяр, чарар – суддин органрин, налогрин инспекциядин, пенсийрин фондунин ва масабурун, тади телеграммаярни чарар рекье тун, хтай чарар адресатрив агакьарун). Чна гьакӀ чи идарада жуьреба-жуьре недай-хъвадай, канцеляриядин, химиядин шейэр ва масабур) - маса гудай пипӀер кардик кутунва.
+– Алай аямдин асул истемишун вахтунихъ галаз санал виликди фин я. Эхиримжи вахтара куьне агьалияр патал гьихьтин цӀийи къуллугъар кардик кутунва?
+– Чи цӀийи къуллугърикай сад ЕМS-ДИН къуллугъ я (тади гьалдин къуллугъ)-пуд йикъан вахтунда посылка агакьарун. Чахъ генани сад лагьай классдин заказ, адетдин заказ ва простой чек галачиз ийизвай заказ ава. Мадни са цӀийивал ихьтинди я. Алай йисан апрелдин вацралай эгечӀна чи агьалийривай чпин пенсияр почтадин отделениедай къачуз жеда.–
+Квез шумуд почтальон ава, абурун кӀвалахдилай куьн рази яни?
+– Чахъ вири саналди 11 почтальон ава. Чи идарадик Хкемрин, Чеперин, Къурукаларин ва Ухулрин почтайрин отделениярни акатзава. Чи коллективдин зегьмет, шаксуз, тариф авуниз лайихлу я. Чна къуватар ва алахъунар сад авуна зегьмет чӀугвазва. Почтальондин кӀвалахди гьамиша инсанрихъ галаз сих алакъада аваз хьун истемишзава. Гьавиляй абуру гьар садахъ галаз хуш рафтарвал авун, гьар садан гъавурда акьун чарасуз я.–
+Квевай къецепатан уьлквейриз посылкаяр ракъур жезвани
+?– Эхь.Азербайжандиз иллаки гзаф переводар ава. Эхиримжи вахтара чна Армениядизни, Къазахстандизни, Белоруссиядизни посылкаяр ракъурзава. Китайдай лагьайтӀа абур чувалралди кьабулзава.
+– Посылкайрин саламатвал таъминарун патал инсанри вуч авун лазим я?
+– Гьар са касди вичиз хтанвай посылка вахчудайла ам почтадин отделениеда ачухна чи вилик алан саламатвал ахтармишна акт туькӀуьрна кӀанда.
+– Чаз чида хьи, куь отделениеда «Почта БАНК»-ДИН филиал кардик ква. Адан гьакъиндай квевай вуч лугьуз жеда?
+– Дугъриданни, кьве йис идалай вилик чина «Почта Банкди» вичин кӀвалах башламишнава. Зун и банкдин агент я. Ина райондин агьалийривай кредитрин заявкаяр вугуз, картадиз пул ягъиз ва ам ахкъудизни жеда.
+– Куь идарадин коллективдихъ кӀвалах менфятлудаказ тешкилун патал шартӀар авани?
+– Чи идарадин дарамат районда куьгьнебурукай сад я. Алай вахтунда 2025-йисал къведалди почтайрин алакъадин вири отделенияр ремонт авунин патахъай приказ ава. Ида мукьвал тир гележегда чи коллектив патал кӀвалахдин хъсан шартӀар тешкилунин рекьяй хъсан умудар гузва.–
+Къуй квехъ кӀвалахда инлай кьулухъ мадни еке агалкьунар хьурай.
+Банкра пулар эцигунал атайла дагъустанвияр уьлкведа лап кьулухъ жергейра ава. ИкӀ, и рекьяй РФ-ДИН 85 субъектдикай Дагъустанди кьудкъанни пуд лагьай чка кьазва. Инфографикадихъ галаз кьадайвал, алатай 2022-йисуз республикадин гьар са агьалидал гьалтзавай банкра эцигнавай пуларин кьадарди 32,3 агъзур манат тешкилна. Гьар са агьалидал атайла, алатай йисуз чи уьлкведа виридалайни тӀимил депозитар Чечен Республикада (17 агъзур манат) ва Ингушетияда (13,6 агъзур манат) къейдна. Идахъ галаз санал, вичикай инал суьгьбет физвай месэладай рейтингда РФ-ДИН суб��ектрин арада кӀвенкӀвечи чкаяр, гьа виликдай хьиз, Москвади (1 миллионни 38 агъзур манат), Петербургди (552,9 агъзур манат) ва Ненецкий автономный округди (506 агъзур манат) кьазва. Талукь тир ахтармишунри къалурайвал, санлай къачурла Россиядин гьар са агьалидал 259,2 агъзур манат банкдин вкладар гьалтзава.
+И мукьвара райондин культурадин, спортдин, жегьилрин крарин ва туризмдин управлениеди Ватан хуьзвайбурун Йикъаз талукьарна «Вал зи рикӀ ала, Россия!» лишандик кваз ватанпересвилин манийрикай ибарат конкурс тухвана. Хуьруьгрин хуьруьн культурадин КӀвалин дараматда кьиле фейи и мярекатда Ахцегьрин 1, 2 ва 3-нумрайрин, гьакӀ Хуьруьгрин, КьакӀарин, Луткунрин, Цуругърин, Къурукаларин хуьрерин юкьван школайрин командайри иштиракна. Къейдин, виликан йисарив гекъигайла, цӀи и конкурсда иштиракай вири командаяр лап хъсандиз гьазур хьанвай. Декорацияр, парталар, тамамарзавай манияр, шиирар ва кьуьлер конкурсдин тематикадив кьунвайбур тир. Аялри Ватандикай манияр еке гьевесдивди, адал лап рикӀивай ашукь яз тамамарзавай. Гьавиляй конкурсдин жюридин членар, Дагьустан Республикадин культурадин лайихлу работникар тир Зулфият Велиевадиз ва и цӀарарин автордиз, Ахцегьрин культурадин КӀвалин кьилин пешекар Фикрет Башироваз чпин алакьунар лап вини дережада аваз къалурзавай школайрин коллективрин арадай гъалибчи тайинарун четин хьана. Нетижада, геждалди авур веревирдрилай кьулухъ, лап хъсан хор, трио номинациядай Ахцегьрин 1-нумрадин школадиз – сад, Луткунрин школадиз – кьвед ва КьакӀарин школадиз пуд лагьай чкаяр гана. Идалайни гъейри, умуми командадин номинациядай Хуьруьгрин школади сад, Ахцегьрин 2-нумрадин школади кьвед ва Къурукаларин школади пуд лагьай чкаяр кьуна. Кьилди манияр лап хъсандиз тамамарунай Румина Магьарамова (Ахцегьрин 1-нумрадин школа) сад, Саибат Гьажиева (Ахцегьрин 3-нумрадин школа) кьвед ва Алина Закеряева (Цуругърин школа) пуд лагьай чкайриз лайихлу хьана.
+(Рекъемар агъзур манатралди къалурнава)
+2022-йисан 30-декабрдиз «Цуругърин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собранидин заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз килигна.1. 2023-йис патал «Цуругърин хуьр» СП-ДИН бюджетдин гьакъиндай.2. 2022-йисан бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисаб.
+Заседаниедал 2023-йис патал «Цуругърин хуьр» СП-ДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+Налограй къведай пулар – 381,5 Гьа жергедай яз:чилин налог – 220,8физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 59,1 НДФЛ – 53,8налогринбур тушир къазанжияр – 47,8хуьрер хуьнин фонд – 3008,7 ВУС – 127,4
+Харжияр вири саналди – 3517,6 Заседанидал 2022-йисан бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисабдиз яб гана ва ам тестикьарна. Бюджетдик кутур доходар:
+«Цуругърин хуьр» СП-ДИН кьил Ш.МЕРДАНОВ «Цуругърин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собранидин председатель И.ГЬУЬСЕЙНОВ
+2022-йисан 29-декабрдиз «сельсовет Хрюгский» СП-ДИН депутатри�� Собраниедин заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз килигна.1. 2023-йис патал «сельсовет Хрюгский» СП-ДИН бюджетдин гьакъиндай.2. 2022-йисан бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисаб.
+Заседанидал 2023-йис патал «сельсовет Хрюгский» СП-ДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+налограй къведай пулар – 586,5 Гьа жергедай яз:чилин налог – 319,3физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 58,8 НДФЛ – 83,5налогринбур тушир къазанжияр – 124,9хуьрер хуьнин фонд – 4212,5 ВУС – 359,0
+Харжияр вири саналди – 5180,0 Заседанидал 2022-йис патал бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисабдиз яб гана ва ам тестикьарна. Бюджетдик кутур доходар:
+«Сельсовет Хрюгский» СПДИН кьил И.Ш.МЕГЬАМЕДОВ2022-ЙИСАН 29-декабрдиз «сельсовет Луткунский»» СПДИН депутатрин Собраниедин заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз килигна.
+Заседаниедал 2023-йис патал «сельсовет Луткунский» СП-ДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+налограй къведай пулар – 603,4 Гьа жергедай яз:чилин налог – 320,0физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 157,9физический ксарин доходрал вегьизвай налог – 111,5сад тир хуьруьн майишатдин налог – 14,0хуьрер хуьнин фонд – 5881,4аскервилин учет – 309,5маса доходар – 153,8
+Харжияр вири саналди – 7066,6 Заседаниедал 2022-йис патал бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисабдиз яб гана ва ам тестикьарна. Бюджетдик кутур доходар:
+2022-йисан 1-январдиз счетдал аламай бюджетдин такьатар – 801,7чилин налог – 288,2физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 5,4физический ксарин доходрал вегьизвай налог – 108,7сад тир хуьруьн майишатдин налог – 6,8хуьрер хуьнин фонд – 5372,4аскервилин учет – 268,9маса доходар – 137,5
+Харжияр вири саналди – 19552,72023-йисан 1-январдиз счетдал аламай бюджетдин такьатрин кьадар – 118,5«Сельсовет Луткунский» СП-ДИН депутатрин Собранидин председатель И.К.ИЛЬЯСОВ
+Ахцегьрин аялрин яратмишунарин КӀвалин тербиячийри гъвечӀи гъилеривди, чна вирида вич гуьзетзавай ЧӀехи Гъалибвал мукьвал авуник чпин пайни кутазва. И мукьвара абуру «Руьгьдин чимивал» акциядин сергьятра аваз яргъал тир Украинада Ватандин вилик чпин пак буржи тамамарзавай чи аскерриз савкьат яз абурун гъил кьазвай сенгеррин шемер гьазурна. И шейэрин куьмекдалди аскерривай ачух чуьлда ва я тама тӀуьн чими хъийиз, чеб авай алачух ишигълаван ийиз жеда. Лугьун лазим я хьи, сифте ихьтин шемер Махачкъала шегьерда яшамиш жезвай Ильясоврин хизанди гьазуриз башламишнай. – И йикъара чи коллективди Донбасс хуьнин рекьяй чи кьушунри тухузвай махсус военный операциядин иштиракчийриз «Дидедин патай савкьатар» тӀвар алай акциядин сергьятра аваз чими парталар, ширинлухар авай посылкаяр, абурухъ галаз санал аялри гьазурнавай шемерни рекье твада. Ватандин ЧӀехи дяведин четин йисарани душмандин винел гъалибвал къазанмишунин карда далу патан куьмекди еке роль къугъвайди я. Фронтдин игьтияжар патал чи бадейри югъ йиф талгьана зегьмет чӀугуна гуьлуьтар, бегьлеяр хранай ва икӀ мад. Чнани чун гьа викӀегь бадейрин хтулар тирди мад сеферда субутзава, – лагьана аялрин яратмишунрин КӀвалин завуч Абдулжелил Жалилова чахъ галаз хьайи суьгьбетда. Шаксуз, ихьтин ватанпересвилин манадин крар чпелай чешне къачуниз лайихлу я. И йикъара «Женгинин стхавал» гьерекатдин райотделенидиз Афгъанистандин вакъиайрин иштиракчи Саидриза Эмиржанов мугьман хьана. Ада и гьерекатдин райотделенидин регьбер Р.Сулеймановаз ва райондин больницадин кьилин духтур, «Женгинин стхавал» гьерекатдин член М.Мурсаловаз вич сагъарун патал республикадин больницадиз ракъурунай чухсагъул малумарна. Ана ам пуд гьафтеда хьана. Алатай йисуз М.Мурсалова женгинин гьерекатдин ветеран сагъарунин месэла вичин гуьзчивилик кутуна ва ам райбольницада къаткурна. ГьикӀ лагьайтӀа, вич кефсуз тир С.Эмиржанов сагъар хъувунин серенжемар кьабул тавуна тайин вахт тир. Идалайни гъейри, Р.Сулейманова С.Эмиржанов гьакӀ Махачкъалада республикадин центральный больницада къаткурунин патахъайни къайгъу чӀугуна. Больницада авай вахтунда ам мукьвал-мукьвал адан патав физвай ва сагъарзавай духтурдивай адан гьалдикай хабар кьазвай. Алай вахтунда С.Эмиржанова вичи-вич хъсандиз гьиссзава. Р.Сулейманова и ветерандиз ада гележегдани вичин сагъламвал мягькемарунихъ ракъурнавай серенжемар кьиле тухун давамарун чарасуз ва вич адаз куьмекар гуз гьазур тирди лагьана.
+Вири дагъустанвийри хьиз, Ахцегь райондай мобилизоватнавайбуру, гуьгьуьллудаказ фенвайбуру ва контрактникри Украина неонацизмдикай азад авуник чпин пайни кутазва, Россия ва чи уьлкведин стратегиядин итижар хуьналди, женг чӀугвазва. Донбассдин агьалияр хуьнин рекьяй махсус военный серенжем давам жез ингье са йис я. Вири и вахтунда Дагъустандай тир чи ватанэгьлийрини чандилай гъил къачуна женг чӀугвазва. Абурун арада Ахцегь райондай тир гзаф кьадар векиларни ава. Са шумуд кас игитвилелди телеф хьанва. Гзафбур къалурнавай викӀегьвиляй ва кьегьалвиляй, вижевай аскервилин вердишвиляй ва пешекарвиляй госнаградайриз лайихлу хьанва. Энвер Альбертович Набиеваз лагьайтӀа, Россиядин Президент Владимир Владимирович Путина Ватандин лап кьакьан награда – Россиядин Игитвилин тӀвар ганва. Ингье госнаградаяр ганвай чи аскеррин арада ава:
+Россиядин Федерациядин Президент Владимир Путинан Указдалди майор Энвер Набиеваз Украинада махсус военный серенжем кьиле тухузвай вахтунда аскервилин буржи тамамарунин карда къалурнавай жуьрэтлувиляй, викӀегьвиляй ва гьакъисагъвиляй РФ-ДИН виниз тир государстводин награда – Россиядин Игитвилин тӀвар ганва. Къейдин, кӀвенкӀве сенгердал хьайи Энвер Набиева махсус военный серенжем кьиле тухуз эгечӀай лап гьа сифте йикъарилай Россиядин Игитвилиз кутугай пуд игитвал къалурна. Ада Бердянск шегьердай аг��лкьунралди экъечӀай колоннадиз пешекарвилелди руководство гана. Идалай кьулухъ, саки 50 неонацист есирда кьадай мумкинвал хьана. Маса дуьшуьшда гьужумдин операция тухузвайла ада и серенжемдин план туькӀуьрна. Нетижада 60 касди рей гана. Пуд лагьай игитвал ийизвай вахтунда майор Э.Набиева элкъуьрна кьунвай душмандин гьалкъадай разведкадин тамам десте акъудна. Женгинин вахтунда неонацистрин цӀай гузвай 4 чка, 3 БМП ва 2 танк тергна. Идани душман кьулухъ чӀугуниз мажбурна. Гьа и вахтунда разведдестедин аскерар хатасуз чкадиз ахкъуддай мумкинвал хьана.
+Алай вахтунда ада къуллугъзавай частуни Украинада кьиле физвай дяведин къизгъин вакъиайра иштиракзава. Душмандихъ галаз женгина нубатдин кьегьалвал къалурунай ам Россиядин Президент Владимир Путинан 2022-йисан 21-июлдин Указдалди Жукован медалдиз лайихлу хьанва.
+Украинада махсус военный серенжемдин вахтунда РФ-ДИН государстводин итижар хуьдайла къалурай хсуси жуьрэтлувиляй ва кьегьалвиляй адаз Суворован медаль ганва.
+СВО-ДА иштиракзавай вахтунда женгинин къуллугъ кьилиз акъудзавайла кьетӀен тафаватлувилерай Суворован медалдиз лайихлу хьанва.
+Махсус военный серенжемда женгинин везифаяр тамамардайла къалурай кьегьалвиляй ва гьакъисагъвиляй Жукован медаль ганва.
+СВО-ДА иштиракзавай вахтунда женгинин къуллугъ кьилиз акъудзавайла кьетӀен тафаватлувилерай Жукован медаль ганва. Къейд ийин, Владислава Украинада тухузвай махсус военный серенжемда 2022-йисан февралдилай РФ-ДИН ВС-ДИН махсус кьушунрик кваз иштиракзава. Виликдай Владислав Сафербегова женгинин везифаяр тамамарзавай вахтунда къалурай кьегьалвиляй ва жуьрэтлувиляй медаль къачунай.
+Украинада махсус военный серенжемдин вахтунда Ватандин итижар хуьдайла къалурай хсуси жуьрэтлувиляй ам «За отвагу» медалдиз лайихлу хьана.
+Чпин ери-бине Ахцегьай тир Дербент райондин Белижи поселокда яшамиш жезвай
+ва Омскдин военно-автомобильный институт куьтягьнавай
+. Абуру Ватан хуьнин рекьяй чпин бубайрин ва чӀехи бубайрин кар лайихлудаказ давамарзава, Украинада тухузвай махсус серенжемра игитвилелди женг чӀугвазва.
+Жуьрэтлувилин орден гьакъикъи кьегьалвилин лишан я. Гьакъисагъвиляй, жуьрэтлувиляй ва кьегьалвиляй гьа и госнаграда гун патал мотострелковый ротадин командир, старший лейтенант, ахцегьви Эрзиман Кавказович Асаев къалурна. Вичел залан хер алаз, уьмуьр патал къурхулувал авай шартӀара ада СВО-ДИН вахтунда минометрай ягъуник акатнавай юлдашар хаталу чкадай акъудна ва гьа икӀ абурун уьмуьр къутармишна. 2022-йисан 14-ноябрдиз РФ-ДИН Президентди акъуднавай Указдалди Эрзиман Асаеваз Жуьрэтлувиляй орден ганва. 2019-йисуз Москвадин Жукован тӀварунихъ галай общевойсковой высший училище куьтягьай Эрзимана вич гележег авай боксер – республикадин дережадин хейлин акъажунрин гъалибчи язни къалурна. Дяве гьамиша телефвилерихъ, къурбандрихъ галаз алакъалу я. Украинада махсус тапшуругъ тамамарзавай вахтунда чи ватанэгьли, Ахцегьрин хуьруьн агьали,
+игитвилелди телеф хьун чун патал, залан, эвезиз тежедай магьрумвал я. Ада лап куьруь, амма вакъиайрив ацӀанвай уьмуьр кечирмишна. Махсус операция кьиле тухузвай вахтунда къалурнавай кьетӀен агалкьунрай ам мотострелковый взводдин, ротадин ва батальондин командирвиле тайинарнавай.
+Чаз женгинин сенгеррал алай чи вири аскеррихъ агалкьунар хьана кӀанзава. Къуй абуру тухузвай женгинин гьерекатар, ученийра хьиз, цӀалцӀамдаказ кьиле фирай!
+Украинада женгинин махсус операция кьиле тухузвай вахтунда вичин аскервилин буржи тамамарзавайла, чи районэгьли – Чеперин хуьруьн агьали
+телеф хьана. Вичин чан Ватандиз къуллугъуниз бахшай ам эхирдал кьван аскервилин кьинез вафалу яз амукьна. Украинада кьиле физвай дяведин махсус серенжемда (СВО) смугъулви
+иштиракна. 2022-йисан гатуз ам махсус военный серенжемдин зонадиз рекье туна. Ина ада старший лейтенантдин чинда аваз къуллугъна. Алай йисан 23-24-январдин йифиз Новодаровка хуьруьн патав нубатдин женг кьиле физвай вахтунда старший лейтенант Аваз Агъакишиева душмандин гьужумриз викӀегьдаказ рум гузвайла, адал уьмуьрдихъ галаз кьан тийизвай хирер хьана. ВикӀегь дагъви аскер Ватан патал гъилера яракь аваз телеф хьана.
+РФ-ДИН Президент В.В.Путинан Указдалди Т.Ильясоваз, М.Велихановаз, А.Агъакишиеваз телеф хьайидалай кьулухъ «Жуьрэтлувилин» орденар ганва.
+Декабрдиз Россиядин Президент Владимир Путина Россияда 2022-йисуз зегьметдиз гьакъи гунин агъа кӀанин кьадар (МРОТ) вацра 12792 далай 13890 манатдал кьван хкажна. Гьа икӀ, МРОТ 1098 манатдин хкаж жеда. МРОТ ва яшамиш хьун патал герек къведай агъа кӀанин пулдин кьадар алава яз хкажун уьлкведин кьили гьеле ноябрдиз теклифнай. Ада къейд авурвал, йигин хьанвай инфляция себеб яз, 2022-йисан бюджетдин проектда индексация авунвай яшамиш хьун патал чарасуз тир агъа кӀанин пулдин кьадар 2,5 процентдин хкажун тӀимил я. Путина ам 8,6 процентдин ва я агъзур манатдин хкажун ва номинальный кьадардай вацра 12654 манатдал кьван хкажунин тапшуругъ гана. Конституциядалди МРОТ яшамиш хьун патал агъа кӀанин пулдин кьадардилай тӀимил хьана виже текъведайди гьисаба кьуналди, хкажнавай индексация гьадазни талукь хьана. Путина а кардал фикир желбна хьи, яшамиш хьун патал герек агъа кӀанин пулдин кьадардихъ галаз хейлин яшайишдин пособияр, кьилди къачуртӀа, пенсийрин алава пулар ва аялар галай хизанриз гузвай пулар алакъалу я. Идахъ галаз алакъалу яз, гьакъикъи инфляциядин дережадилай артух яз пенсиярни индексация авун герек я, къейдна ада.
+11-январдиз хьайи райондин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова ачухна ва кьиле тухвана. Вичин сифте гафуна ада мад сеферда районэгьлийриз алукьнавай цӀийи йис мубаракна, куьрелди алатай йисан нетижайрикай ва 2022-йисан планрикай лагьана. Налогар кӀватӀунин месэладай гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади къачуна: – Районда 2021-йисуз эмменидай ва чилин налогдай (абурай талукь тирвал, 20% ва 72,6% хьана) кӀватӀай такьатрикай 1 миллионни 866 агъзур манат пул транспортдин налогдин буржарай хкьуна. Амма налогар кӀватӀунай консолидированный, яни сад тир план 100 процентдилай артух тамамарнава. Гьа са вахтунда районда эменнидин налогдай 19 млн. манат пул артух (переплата) хьанва. Гележегда ихьтин крар тахьун патал чкадин администрацийра кьетӀен фикир транспортдин налогдай ва маса буржар алай ксарихъ галаз кӀвалахуниз, жемятдин эменни-мал, чилер дуьздаказ регистрация авуниз, гьакӀ ихтиярсуздаказ арадал къвезвай эцигунрин вилик пад кьуниз гана кӀанда, – малумарна ада. Районда эпидемгьаларин гьакъиндай малуматда ЦРБ-ДИН кьилин духтурдин заместитель Фарида Шагьмардановади къейд авурвал, эхиримжи гьафтеда районда коронавирусдин тестикь хьанвай 10 дуьшуьш ва вирусдин пневмониядин 3 дуьшуьш ава. Ковидгоспиталдин 16 койкадикай 8-дал азарлуяр ала. Эхиримжи гьафтеда 1924 касдиз, вири санал 9631 касдиз (53,3%) рапар янава. Четин месэлайрикай сад жемят тестироватун я: пландалди чна гьафтеда 868 биопроб къачуна кӀанзава, гьелелиг жезвач.
+Алатай йисан 30-декабрдиз чи райондин Луткунрин ва КьакӀарин хуьрера яшайишдин метлебдин цӀийи имаратар ачухуниз талукьарнавай мярекатар шадвилин гьалара кьиле фена. Абура чи райондин руководстводини иштиракна. И объектар «Шегьердин алай аямдин къулай среда арадал гъун» РД-ДИН программадин сергьятра аваз эцигнава. Лишанлу и вакъиадиз талукь яз Луткуна кьиле фейи митингдал «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.Абдулкеримов, вичин ери-бине Луткунай тир меценат ва общественный деятель Ж.Сулейманов, «сельсовет Луткунский» СП-ДИН кьил А.Рагьимов рахана. Къейд авун лазим я хьи, Луткуна ачухнавай цӀийи пакрдин сметадин къимет 2,7 миллион манатдиз барабар я. Объектдин заказчик яз «Ахцегь район» МР-ДИН администрация экъечӀзава. Подрядчик «Точка М» ООО Я.«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН кьил Осман Магьмудович Абдулкеримова вичин рахунра къейд авурвал, эхиримжи вахтара чи районда «Дагъустан Республикада алай аямдин шегьердин среда арадал гъун» РД-ДИН ва «Чкадин инициативаяр» программайрин сергьятра аваз 6 парк ва футбол къугъвадай 7 майдан туькӀуьрнава. Луткунрин хуьре чпихъ яшайишдин метлеб авай кьве объект кардик акатнава. Абурун умуми къимет 8 миллион манатдилайни гзаф я. Мукьвара Луткуна гьакӀ виче 400 ученикдивай кӀелиз жедай и хуьруьн цӀийи школадин дараматни ишлемишуниз вахкуда. Райондин муниципали-тетдин кьил О.М.Абдулкеримоварайон экономикадин ва яшайишдинрекьяй вилик тухуна куьмек гунай РД-ДИН Кьил Сергей Меликоваз ва РД-ДИН Гьукуматдин Кьил АБДУЛ-ПАТАХ Амирхановаз райондин вириагьалийрин тӀварунихъай рикӀинси��кьидай чухсагъул лагьана. ЦӀийи объект ачухуниз талукьарнавай лишанлу яру лента «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова, райсобранидинпредседатель Абдул-Керим Палчаева ва меценат, общественный деятель Жигерхан Сулейманова атӀана.*** Винидихъ къейднавай месэладиз талукь яз КьакӀарин хуьре кьилефейи серенжемдани «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.АБДУЛКЕРИМОВА,РАЙСОБРАНИДИН председатель А-К. Палчаева, «КьакӀарин хуьр» СПДИН кьил А.Гьуьсейнова ва масабуру иштиракна. Райондин регьбер О.М.Абдулкеримов ва КьакӀаринхуьруьн СП-ДИН кьил А.Гьуьсейновинал кӀватӀ хьанвайбурун виликтебрикдин гафар гваз экъечӀна. КьакӀарин хуьре ачухнавайцӀийи паркдин сметадин къиметӀ,6 миллион манат я. Заказчик«Ахцегь район» МР-ДИН администрация, подрядчикни «Точка М» ООО я. Гьам Луткунрин ва гьамни КьакӀарин хуьрера кьиле фейимярекатрал райондин культурадин Управленидин коллективди концерткъалурна. ФНС-ДИ банкривай вкладчикрин доходрин гьакъиндай делилар къачуз эгечӀда. Им акӀ лагьай чӀал я хьи, эхиримжибуру банкрин депозитрай доходрин налогар гун рикӀелай ракъурна виже къведач. Вкладчикри масадалай аслу тушиз уьлкведиз лимитдилай алатнавай пулдин вири кьадардилай 13 % налог гун лазим жеда. Налогдик акат тийизвай пулдин кьадар гьисаб авун патал са миллион манат Россиядин банкди тайинарнавай ключевой ставкадал зарб авуна кӀанда. Сифте сеферда и налог 4,25 процентдин ставкадай гуда. Гьа икӀ, 2021-йисуз налогдик акат тийидай вкладдин вини кьилин доходди 42,5 агъзур манат тешкилда.
+Энвер Билаловичан гъиликай хкатай «Куьгьне Ахцагьрин акунар» циклдин яратмишунар – рангунин ширералди холстрал чӀугунвай гуьзел шикилар Ахцагьрин ва республикадин музейра, гьакӀ искусстводал рикӀ алай кьилди ксарин коллекцийра гьатнва. Пешекарри абуруз еке къемет гузва. Энвер Асалиева вичин шикилралди чаз Ахцагьрин къадим, надир архитектурадин ансамблдин гьайбатлувал къалурзава, инсанрик ватанпересвилин гьиссер кутазва, чун элкъвена кьунвай гуьзел тӀебиат ва милли архитектурадин адетар хуьниз эверзава. Уьлкведа чкадин туризмдиз артух дикъет гузвай шартӀара и месэладихъ иллаки еке метлеб ава. 1971-йисуз Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школа, 1976-йисуз Дагпединститутда худграфдин факультет куьтягьай жегьил художник-педагог кӀвалахун патал Ахцегьрин 2-нумрадин школадиз рекье туна. Ина рисованидинни черченидин тарсар гуз, адаз кӀелдай йисара бажарагълу художникар-педагогар Алирза Эмирбегован, Шериф Шагьмарданован, Аскар Сарыджадин (ДГПИ-ДИН теклифдалди Москавадай хтай ада дуьз са семестрда «монументальная скульптура» предметдай лекцияр кӀелнай) Дарвин Велибегован, Гьейбет Гьейбетован гъилик къачур пешекарвилин чирвилер аялрихъ галаз практи-када ишлемишдай мумкинвал жезва. Умуми образованидин школада кӀвалахай ругуд йисалай, Ахцегьа художественный махсус школа ачухнаваз, Энвер муаллим гьаниз хквезва. Ингье гила дуьз 46 йис я, ада хуьруьн аялар искусстводин алемдиз шерикзава, абур шикилар чӀугваз вердишарзава ва гьа са вахтунда яратмишунрин кӀвалахдални машгъул я. – Энвер муаллим хьтин бажарагълу ва тежрибалу пешекардихъ галаз кӀвалахиз заз хуш я. Муаллимвилин везифайрив рикӀ гваз ва акьалтӀай жавабдарвилелди эгечӀзавайвиляй адан тербиядик акатзавай, жипописдай, графикадай ва художественный искусстводин маса жуьрейрай чирвилерни вердишвилер къачунвай 32 аял изобразительный искусстводин рекьиз фена, абурукай художни-карни муаллимар хьанва. Месела, Фережуллагь Мирзоева, Мира Алирзаевади, Рамазан Мамаева, Самир Мирзоева, Сердер Асалиева, Фейзуллагь Фейзуллаева, Имам Агьмедова къе райондин школайра художникар-муаллимар яз кӀвалахзава. Амайбурни искусстводин рекьяй гъавурда авай ватанперес, медени инсанар я. Гьавиляй диде-бубаяр чпин аялар и муаллимдин гъилик кутаз алахъзава. Адан аялри датӀана райондин ва республикадин гьар жуьре выставкайрани къалурунра активныдаказ иштиракзава. Алай вахтунда чи школада хъсанвилихъ жезвай вири цӀийивилера Энвер муаллим заз хъсан меслятчи ва куьмекчи я, - суьгьбетзава Ахцегьрин изобразительный искусстводин школадин директор, Дагъустан ва Карачаево-Черкессия Республикайрин лайихлу художник Мегьамедзериф Гьажиева. – Ахцегь райондай машгьур художникар пара акъатна. Алай вахтунда районда активныдаказ кӀвалахиз, лайихлудаказ гьабурун векилвалзавай, таъсиб хуьзвайбурукай сад чи къунши Энвер Асалиев я, - лугьузва машгьур алимар-стхаяр тир Гьажи ва Нисред Гашароври. – Адан «Къадим Ахцагьрин акунар», «Гьайбатлу Шалбуздагъ», «Бажарагълу ксарин портретар» циклрин шикилриз хъсандиз дикъет гайила, художникдиз «хуьруьн ва дагъларин чинар» кьатӀунин кьетӀен бажарагълувал авайди аквада. Энверан яратмишунин къайдадин тафаватлувал парабуру кваз такьазвай куьлуь-шуьлуьйрив мукьуфдивди эгечӀун я. «Художникри чун элкъуьрна кьунвай тӀебиат авай-далай гуьзелариз алахъун лазим туш – ам тахьайтӀани вичин жуьреба-жуьревиле гьакьван гуьзел ва итижлу я. Кьилинди, жув гьадан пай тирди гьиссун важиблу я», - лугьуда Энвера, ва ам гьахъ я. Хъсан художник хьиз, ам гьакӀ пара хъсан инсан ва алакьдай гьуьрметиз кӀани къени къунши тирдини къейд тавуна жедач. Къуй адаз чандин сагъвал, яргъи уьмуьр ва яратмишунин рекье мадни еке агалкьунар хьурай!70 йисан юбилейдихъ галаз алакъалу яз, гьелбетда, чна Энвер Асалиевахъ вичихъ галазни суьгьбетна, адаз вичин хсуси и сувар чи патайни рикӀин сидкьидай мубаракна.– Хайи югъ тебрикунай, зи яратмишунрин рекьиз фикир гунай куьн вири пара кьадар сагърай. Алай вахтунда вуч ийизва, квел машгъул я лагьайтӀа, уьмуьрда заз мажал, сугъул жедай вахт хьайиди туш. Жуван капашралди яшайишдин кӀвалер эцигна, веледар кӀвачел акьулдна, хсуси майишат ава… Ихьтин кӀвалахрикай галат, бизар хьайи вахтунда, кьилди хьана, яратмишунрин алемда жезва, гьа им заз ял ягъун я. Алай вахтунда, куьрелди, зун 1-февралдиз чи школадин залда «Къадим Ахцагь» тӀвар алаз тешкилзавай жуван яратмишунрин кӀвалахрин (ана цӀийи 25 шикил жеда) выставкадиз гьазур жезва.–
+Энвер муаллим, чаз чида хьи, гьар сеферда «Шарвили» эпосдин сувариз талукь яз, вуна хсуси кӀвалахрин выставкаяр тешкилзава, кӀанибуруз абур масани гузва.–
+Эхь, 2000-йисалай эгечӀна, гьар «Шарвилидин» сувариз «Шарвили пагьливан», «Ахцегьрин къамат», «Дагъдин тӀебиатдин лезет» темайрай за жуван маса гузвай цӀийи 10-12 шикилдин гъвечӀи выставкаяр ачухзава. Хиве кьан, мус, низ, вуч ва гьи къиметдай маса ганатӀа чир хьун патал махсус дафтар кутунва. ИкӀ, вири и вахтунда за санлай 140 шикил, чпиз муьштерияр хьана, маса ганва. Пара шикилар гьакӀа пишкешнава. Исятда зи са жерге кӀвалахар, гьабурукай яз 30 дав агакьна чи бажарагърин (Эльза Ибрагьимовадин, Алла Жалиловадин, Рагьимат Гьажиевадин, Ахцагь Гьажидин…) суьретар, яни портретар Ахцагьрин машгьур музейда ава. Мад са кар къейд ийин, пара вахт я чаз чкадин художникрин умуми къуватралди Ахцегьа шикилрин галерея ачухиз кӀанз. Гьар жуьре себебрикди сакӀани кар вилик физвач. Гила чи школадин цӀийи директор, вич хъсан тешкилатчи ва художник Мегьамедзериф стхадин ва, гьелбетда, райондин руководстводин (и кар гьабуруни хиве кьунва) куьмекдалди шикилрин галереядин месэла алукьнавай цӀийи йисуз, иншаллагь, кьилиз акъудиз кӀанзава.
+2022-йисан 8-январдиз чи бажарагълу художник-педагог, РДДИН культурадин лайихлу работник Энвер Билалович Асалиева вичин 70 йисан юбилей къейдна, мубаракрай! 1952-йисуз Ахцагьа зегьметкеш чӀехи хизанда дидедиз хьайи зигьинлу гада вичин алахъунралди муаллимвилин ва художник-живописецвилин еке дережадив агакьна. Алай вахтунда Ахцагьа Аскар Сарыджадин тӀварунихъ галай изобразительный искусстводин школадин муаллимвиле кӀвалахзавай адан тӀвар, яратмишунар саки вири Дагъустандиз малум я.
+Декабрдин 27 даз Дагъустандин Гьукуматдин Председатель Абдулпатах Амирханова Б.Щукинан тӀварунихъ галай Театральный институтдин ректор, Россиядин Федерациядин Халкьдин артист, профессор Евгений Князевахъ галаз гуьруьш кьиле тухвана. Идан гьакъиндай РД-ДИН Гьукуматдин пресс-къуллугъди хабар гана. Гуьруьшдин вахтунда милли театрдин пешекарвилин дережа хкажунин ва ам кьакьан пешекарвал авай кадрийралди къалинар хъувунин мураддалди Б.Щукинан тӀварунихъ галай Театральный институтдин бинедал лезги студия тешкилунин месэла гьялна. Фикирда кьунвайвал, 10 кас бюджетдин чкайрал къейднавай институтдиз кӀелунриз фида. Абур гележегда чкадин театрра кӀвалахун патал республикадиз элкъвена хкведа. Чирвилер «Актеррин искусство» пешедай гуда. Алай вахтунда абитуриентрин хкягъун кьилиз акъудзава. Евгений Князева къейдна хьи, 2016-йисуз вичи кьил кутуналди уьлкведин кьилин театральный вуздин бинедал Дагъустандин студия яратмишнай. Ина Дагъустандай тир 12 студентди чирвилер къачузвай. 2020-йисуз кӀелунар бегьемарайдалай кьулухъ абур Дагъустандиз хтана. И карди милли адетар, чӀал хуьниз таъсирзава, вучиз лагьайтӀа театрдин ва кинодин актеррин арада чӀехи несилдин векилар къвердавай гзаф жезва. Жегьил актерар лагьайтӀа, театрриз къвердавай тӀимил къвезва. Гьа са вахтунда Князева къейд авурвал, ихьтин жегьилар ашкъиламишна кӀанда. Ада жегьил инсанар яшайишдин кӀвалералди таъминарунин карда куьмекар гун тӀалабна. И дуьшуьшда рахун студентар Дербент шегьерда яшамиш хьуникай физва. Фикирда кьунвайвал, институт куьтягьнавайбуру лезгийрин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай Госмуздрамтеатрда кӀвалахда. Жегьил пешекарар кӀелунрилай кьулухъ чпин регионриз хъфин лазим я. Абуру а кар кьатӀун лазим я хьи, гьукумдин векилри чпин тереф хуьда ва чпихъ са гьихьтин ятӀани социальный пакетни жеда. Абдулпатах Амирханова и теклифдин тереф тамамвилелди хвена. Ада къейд авурвал, Дагъустандин Гьукуматди чарасуз яз студентрин тереф хуьда ва абур яшайишдин кӀвалералди таъминарда. Алай вахтунда Дербентда яшайишдин кӀвалерин шегьердин фонд яратмишзава. Ина гележегдин актерар патални яшайишдин кӀвалер чара авун фикирдиз къачунва.
+Минтрудди пенсияр гунин ва абурун начислениедал гуьзчивал тухунин цӀийи къайдаяр тестикьарнава. Абур цӀийи йисалай кардик акатда. Дегишвилер кьетӀен гьаларин (ЧС) къайда кардик кутунвай территорийра пенсияр гунин къайдадиз талукь жеда. Инра яшамиш жезвай пенсионерривай гъилевай вацралай фад чпин пулар къачуз жеда. И кар патал авай гьаларин гьакъиндай арза кхьин ва ам Россиядин пенсионный фондуниз (ПФР) рекье тун чарасуз я. И къайда федеральный, региондин, муниципальный, локальный ва я муниципалитетрин уртах ЧСДИН режимдилай аслу тушиз кардик жеда. ЦӀийи къайдайри россиявий-риз пул къачунин жуьре хкядай ихтияр, гьакӀни эгер агьалидиз гузвай пенсиядилай гзаф пул гайи дуьшуьшда адан тайин тир кьадар кьадай мумкинвал гузва. Пенсияр государстводинбур тушир пенсийрин фондунай къачурбуруз ихьтин фондарин кӀвалах акъвазар авур дуьшуьшдани пенсиядин накопительный пай гуда. И кар патал ПФР-ДИЗ арза вугана кӀанда. Мадни са кардал фикир желбиз кӀанзава. Чеб банкротар яз гьисабнавай яшлу россиянрин пенсийрай сударин чарарай пулар кьадач. ГьакӀни рагьметдиз фенвайдаз чара авунвай пенсия, эгер адавай ам чан аламаз къачуз хьаначтӀа, адан ирсдарривай къачуз жеда. И кар патални ПФРДИЗ арза вугана кӀанда.
+Гзафбуру кофе инсандин сагъламвал патал зарар авай затӀ яз гьисабзава. Гьакъикъатда лагьайтӀа, кофедихъ чи сагъламвал, кӀубанвал патал еке хийир ава. 2002-йисуз Гарварддин университетдин алимри кьиле тухвай ахтармишунри къалурайвал, йикъа 4 чашкадилай тӀимил тушиз кофе хъвазвай инсанрин туькьуьлдин куркурда къванер арадал атунин хаталувал тӀимил жезва. Кофедихъ инсандин кьатӀунар, зигьин (память) хъсанардай къуватни ава: алимрин делилралди, кофе хъуни шекердин диабет ва дишегьлийрин некӀедин железадин рак акатунин хаталувал агъузарзава. Кофеди бедендин адетдин заланвал хуьз, артух килограммрикай азад жез куьмекзава; кофеди инсан гьакӀ Паркинсонан азар (фалужди яна, бедендик зурзун акатун) акатуникай хуьзва. Кофеди, зайиф хьанвайла, инсандиз алава къуватар гузва. Лагьана кӀанда, кофедихъ хийирлу маса ериярни ава. Гьар са вахтунда духтурри гипертония, стенокардия, атеросклероз, нервийрихъ галаз алакъалу азарар авайбуруз, кӀвачерал залан дишегьлийриз, кофе гзаф хъун меслятзавач. Сагъламвал, кӀубанвал патал еке хийир авай кофе некӀедихъ галаз хъваз хьайитӀа, мадни хъсан жеда!
+И мукьва, 3-январдиз, халкьдин искусстводин ва РФ-ДИН халкьарин материалринди тушир ирсинин Йисан (алукьнавай йис гьахьтинди яз малумарнава) мярекатрин сергьятраваз Мичегьа къванерал атӀанвай лезги тӀамайрай – шашкайрай итижлу турнир кьиле тухвана. Халкьдин и къадим къугъунин къайда адетдин урус тӀамайрин хьтинди я, анжах са кар ава – акъажзавай касдин къванер вилик финикди ягъиз жеда. Хуьруьнвийри активнидаказ иштиракай и турнирдин тешкилатчивал ва спонсорвал вичин ери-бине Мичегьрин хуьряй тир Исмаилов Руслана авуна. Бубайрилай атанвай и итижлу къугъунрин – акъажунрин нетижада гъалибвилин 1-чка Эдик Мукаилова кьуна. Кьвед ва пуд лагьай чкаяр Насир Расуловани Рустам Мегьамедрагьимова пайна. Турнирдин гъалибчияр спонсордин патай рикӀел аламукьдай призралди халкьдин къугъунрал гьевеслу авуна.
+Ц Iийи йис вири аялар патал рикӀ алай, махарик квай хьтин сувар я. Адан вилик квай йикъара реабилитационный Центрда «Елочка» тӀвар алай утренник кьиле фена. Гьар жуьре рангарин, нур гузвай гирляндайри ва гуьрчегдаказ безетмишнавай елкади аялриз рикӀин сидкьидай шадвал гъана. Абуруз суварин атмосфера гьисс ийидай, итижлу конкурсра иштиракдай мумкинвал хьана. Программадин бинедаллаз аялри кьуьлерна, манияр лагьана, махуник квай игитрихъ галаз къугъунарна, шиирар кӀелна ва хороводра иштиракна. Аяз буба ва живедин руш пайда хьуникди манияр ва кьуьлер галай халис сувар башламишна. Аялри елкадин патав хороводар тешкилна. Тамашадилай кьулухъ вири аялрив яргъал вахтунда гуьзет ийиз хьайи Аяз бубадин патай савкьватар агакьна. Идакди абурун суварин гуьгьуьлар мадни артух хьана. Центрдин коллективди ва адан директор С.Эфендиевади чи аялриз дикъет гунай 1-нумрадин АСОШ-ДИН муаллимар тир Д.Мурсаловадиз (10-«б» класс), Л.Шагьэмировадиз (8-«б» класс), Д.Ханагьмедовадиз (10-«а» класс) рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва.
+Гьемдуллагь БАБАЕВ,«БУБАДИН веси» ктабдай
+ГъвечӀи Маринади гьамиша вичин дидедилай чешне къачудай. Дидеди тӀямлу хуьрекар гьазурдайла, Маринади дикъетдалди ахтармишдай ва вичини гъилер къакъажна дидедиз куьмекар гудай. Пичина кӀарасар хутадай, кьацӀалай кавча гъана дидедив вугудай, картуфар чуьхуьдай… Хуьрек гьазур хьайила тадиз къапар гваз хкведай. Саки гъвечӀи Марина дидедин лап рикӀ алай, хъсан куьмекчи тир. Хизандин вилик хуьрек гъайила Маринади хуьрек вичи гьазурнавайди я лугьуз тестикьардай. Вирида адаз:– Сагърай, Марина, ви хуьрек гзаф тӀямлуди я, – лугьудай. Маринади лагьайтӀа, мадни дамах къачудай. ГьикӀ ятӀани са сеферда дидеди гьамиша хьиз, якӀукай тӀямлу пичӀекар гьазурна къапариз акъудна вилик гъайила, Маринади мадни тӀям артух хьуй лагьана дидедикай чинеба вичин кӀурунавай пичӀекрик чӀулав къибришрин мураба, са тӀуруна авай гъери, кьве тӀурунавай (шекер) песок кутуна нез башламишда. КӀвале авай вири аялри иштягьдалди пичӀекар незвай, амма Маринадин чин чӀур хьана вилерилай накъвар алахьзавайди акурла дидеди: – Вуна вучиз незвач, Марина?! – лагьана хабар кьада. Чин чӀуру яз Маринади: – Вуна диде, гьамиша тӀямлу хуьрекар гьазурдайди тир, амма къе ви пичӀекрихъ кьифрен цӀимилар квай дад гала, – лагьана жаваб гана. Вирибуру хъуьруьнарда, амма Марина кӀевиз шехьда. Дидеди Маринадин тӀямлу хуьрек авай кур верчериз тухвана. – Чан бала ваз суваб хьана, ви курунавай хуьрек кацериз бегенмиш хьанач, верчери тарашна!.., – лагьана дидеди адаз.
+Алатай йисан эхирра Дербентда «Шашлык-2021» лишандик кваз гастрономиядин фестиваль кьиле фена. Къейднавай серенжем СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай паркда тешкилнавай. Адан тешкилатчивиле Дербент шегьердин администрацияди тереф хуьналди, «Дербент-2000» туризмдин Центр экъечӀна. Фестивалда Дагъустандин шегьеррай ва районрай, гьакӀни КАРА-ЧАЕВО-ЧЕРКЕССИЯ республикадай тир пешекар ашпазри иштиракна. Иштиракчийри 3 номинациядай акъажунра иштиракна: «Гьерен якӀукай адетдин шишкабаб виридалайни хъсандиз гьазурун», «ТӀуьнар сервировка авунин ва абур вилик эцигунин рекьяй кьетӀенвал», гьакӀни «Фестивалдин виридалайни хъсан тост». Фестивалдал Дербент шегьердин Кьил Рустамбег Пирмегьамедовни алай. Санитариядинни эпидемиологиядин истемишунрал амал авунин мураддалди иштиракчийрин кьадар 200 касдилай алатнач. Фестивалдин иштиракчийрин ва шегьердин агьалийрин вилик тебрикдин рахунар гваз шегьердин администрациядин кьилин заместитель Гьажиамин Рамалданов экъечӀна. Фестивалдин сергьятра аваз Дербентдин агьалияр патал РД-ДИН яратмишдай коллективрин иштираквал аваз культурадинни машгъулардай программа ТЕШКИЛНАВАЙ.«СЕРЕНЖЕМ хъсан дережада кьиле физва. Заз вири дербентвийриз алукьзавай ЦӀийи йисан сувар мубарак ийиз кӀанзава. Абурухъ чандин сагъвал ва уьмуьрда хъсанвилер хьурай», – лагьана «Дербент-2000» тӀвар алай туризмдин Центрдин директор Руслан Агьмедова. Фестивалдин иштиракчийрин алакьунриз махсусдаказ теклифнавай жюриди къимет гузвай. Ахпа шегьердин агьалийри гьазурнавай шишкабабар ва аш дадмишна ва абуруз къимет гана. Жюридин къарардалди «Гьерен якӀукай адетдин шишкабаб виридалайни хъсандиз гьазурун» номинациядай 1-чка Дербент шегьердин «У фонтана» кафеди кьуна. Кьвед лагьай чка чпин арада «Главрыба» комплексди ва Табасаран районди пайна, 3-чкадиз лагьайтӀа, Ахцегь район лайихлу хьана.
+26-декабрдиз Хуьруьгрин хуьре кардик квай просвещениедин «Люминари» Центрда кӀелунра кьетӀен агалкьунрай гузвай РД-ДИН лайихлу муаллим Магьмуд Абдулжелилович Абдулкеримован тӀварунихъ галай гьар йисан премияр вахкуниз талукьарнавай мярекат кьиле фена. Ада «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель В.Агъасиева, мергьяматлувилин «Просвещение» фондунин президент, РД-ДИН лайихлу муаллим М.А.Абдулкеримова (мярекатдин тешкилатчи), жегьилар вилик тухунин республикадин центрдин регьбер Ф.Меликова, мярекатдин спонсор Н.Газалиева ва масабуру иштиракна. РД-ДИН лайихлу муаллим М.А.Абдулкеримован тӀварунихъ галай «КӀелунра кьетӀен агалкьунрай» конкурсдин гъалибчийрин арада Хуьруьгрин СОШ-ДИН 11-классдин ученица А.Ж.Якъубова, Ахцегьрин ООШ-ДИН ученикар тир Т.А.Гьажиева ва С.Р.Гьуьсейнов, КьакӀарин СОШДИН ученица С.Ш.Шагьназарова, 2-нумрадин АСОШ-ДИН ученица К.Эфендиева, 1-нумрадин АСОШДИН 11-классдин ученица К.Омарова, гьакӀни чи райондин КьакӀарин хуьруьн агьали, вичи Каспийскдин 2-нумрадин юкьван школада кӀелзавай искусственный интеллектдай ва AI journey делилриз анализ гунай халкьарин арадин конкурсдин гъалибчи С.Азизов ва масабур авай. Абуруз гьар садаз 10 агъзур манат пул гана. Райондин школайра кӀелзавай бажарагълу жегьилрин тереф хуьнай чна вири районэгьлийрин патай мергьяматлувилин «Просвещение» фондунин президент, РД-ДИН лайихлу муаллим Магьмуд Абдулжелилович Абдулкеримоваз ва конкурсдин спонсор Нариман Газалиевич Газалиеваз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарзава.
+Хуьре шад межлисар кӀани ва пара жумарт са чекмечи яшамиш жезвай. Йикъа къазанмишзавай пулунихъ ада гьар нянихъ ярар-дустарни галаз кӀвале туй къурмишдай. Пехил къуншиди, гуя ада гьарамзадавилелди къазанмишзавай пуларихъ гьар юкъуз ванлу межлисар ийиз, вичин секинвал къакъудзава лагьана, хуьруьн кавхадиз шикаятда. Ахтармишна, тахсиркарвал жагъаначтӀани, чекмечидивай мад туй къурмишиз техжедайвал кавхади ам вичин жаллатӀвиле къуллугъдал кьада. КичӀевиляй ваъ лугьуз хьаначтӀани, цеквен хатур хаз тежедай адавай мегер жаллатӀвал ийиз жедани. Эхирки, вичел ихтибарнавай къуллугъдин тур-яракь чинебадаказ маса гана, хьайи пулдикай тӀимил-тӀимил хкудиз, ада мад вичин вердиш къайда шад уьмуьр давамарда. Мад къуншиди шикаятна, и кардикай хабар хьайи кавхади майдандал жемятдин вилик чекмечидин гардан ягъунин буйругъ гуда. Базардин юкъуз кавхадин эмирдалди хуьруьн вири жемят майдандал кӀватӀда. Эцигиз тада чекмечидив тӀапӀунал гардан. ЖаллатӀвилени чекмечидивай гьа тур маса къачур кас тайинарда.– Гьуьрметлу кавха, жемятар, куьн сагърай! – гьарайда жаллатӀди. – Эгер и кас гьакъикъатдани гьахьтин пис тахсиркар ятӀа, ам инал кьил галачиз амукьда. ТахьайтӀа, и тур кӀарасдиз элкъведа. «Я бисминлагь!» келимадалди къакъарай тур акъудна хкажайтӀа – кӀарас! Дугъри жемятдай, ухвайш! – агь акъатда. Пехил къуншидиз регъуь жеда. Кавха зегьметкеш, шад, мугьманперес чекмечидин гъавурда акьада. «Алад, фена жуван чекмечивал ая. Гьар юкъуз кӀвале туй ийидай пул кӀвалахдилай хкведайла завай къачу», – лагьана, ам азад хъийида.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Яшамиш хьун патал чарасуз тир агъа кӀанин пулдин ва зегьметдиз гьакъи гунин агъа кӀанин пулдин кьадарар дегиш хьунихъ галаз санал 1-январдилай аялар патал гузвай са жерге пуларин кьадарни артух жеда. ИкӀ, и кар гъилел-кӀвачел залан ва аял хунай гузвай пособийриз, гьакӀни йисни зур жедалди аялдихъ гелкъуьнай гузвай пособийриз талукь жеда. Идалайни гъейри, индексация чпихъ тӀимил таъминвал авай гъилел-кӀвачел залан дишегьлийриз, гьакӀни чпин яшар 3 далай 7 дал ва 8 далай 17 дал кьван тир аялриз гузвай гьар вацран пособийриз талукь я. Абурун дуьм-дуьз кьадар гьар са регионда кьилдиндаказ тайинарзава. Бейкарвиляй гузвай вини кьилин пособиедин кьадарни артухарда. Ам 12130 далай 12792 манатдал кьван хкаж жеда. Талукь тир къарардал РФ-ДИН Гьукуматдин Председатель Михаил Мишустина зулухъ кьул чӀугунай. Бейкарвиляй гузвай пособиедин агъа кӀанин кьадар 2021-йисан дережада хвенва. Адан кьадар 1,5 агъзур манатдиз барабар я. Минтрудда къейд авурвал, пособие гунин шартӀар дегиш жедач. Бейкарди регистрация авурдалай кьулухъ, сифте пуд вацра ада зегьметдин гьакъидин 75 % къачуда, амма 12792 манатдилай артух тушиз. Гуьгъуьнин пуд вацра адаз зегьметдин гьакъидин 60 % гуда, амма 5 агъзур манатдилай артух тушиз. Вини кьилин пособия чпи ара-атӀунар авачиз кӀвалахай ксариз гуда. Агъа кӀанин пособие лагьайтӀа, чпи гзаф вахтунда кӀвалах тавур, кӀвалахдал эсиллагь таъминар тавур ва я чпин тахсирдалди кӀвалахдикай магьрум хьайибуруз гуда.
+Алукьнавай йисан 1-январдилай хуьруьн чкада 30 ва адалайни гзаф йисара кӀвалахай ва чпи алай вахтунда кӀвалах тийизвай пенсионерриз исятда яшамиш жезвай чкадилай аслу тушиз артухан пенсия къачудай ихтияр жеда. Им сифте нубатда шегьердиз куьч хьанвайбуруз талукь я. ПФР-ДА рикӀел хкайвал, «хуьруьн надбавка» къачудай ихтияр набататчивилин ва малдарвилин хилера кӀвалахай пенсионерриз ава. И вахтунда абуру кӀвалах чпиз хуьруьн майишат асул хел яз талукь тушир тешкилатрани авун мумкин тир.
+Россияда яшлу хьана пенсиядиз экъечӀунин яш хкажунин переходный девир давам жеда. 2022-йисан сифте паюна ада дишегьлияр патал 56,5 йис ва итимар патал 61,5 йис тешкилда. И вахтунда эгер дишегьлидихъ 37 ва гьадалайни гзаф йисарин зегьметдин стаж аватӀа, адавай, ��ьа виликдай хьиз, 55 йис тамам хьайила пенсиядиз экъечӀиз жеда. Пудкъад йис тамам хьанвай итимар пенсиядиз экъечӀун патал, абурухъ 42 йисалай тӀимил тушиз зегьметдин стаж хьана кӀанда. Идалайни гъейри, вири категорийрин агьалияр патал пенсийрин коэффициент са кьадар хкаж жеда – 21 далай 23,4 баллдал кьван ва пенсия тайинарун патал агъа кӀанин стаж 12 далай 13 йисал кьван.
+Ц Iийи йисан вилик квай йикъара хсуси автомобилрин транспорт патал мажбури технический килигун акъвазарнавайвилин гьакъиндай закон къуватда гьатна. Адан бинедаллаз россиявийри хсуси мурадралди ишлемишзавай кьезил маркайрин автомобилар ва мотоциклаяр технический килигуникай азадзава. И вахтундилай къейднавай категорийрин транспортдин такьатрин технический килигун абур анжах учетдиз къачудайла ва я цӀийи иеси регистрация ийидайла кьилиз акъудун герек я. Гьа са вахтунда технический килигун пассажирар тухузвай такси ва транспорт, гьакӀни къуллугъдин мурадар патал ишлемишзавай хсуси автотранспорт патал мажбури яз амукьзава.
+1-январдилай пенсиядихъ галаз гузвай соцдоплата пособие тайинар авур йикъалай арза вугун тавунин къайдада гуда, хабар гана Минтрудди. Регионда агъа кӀанин мажибдин кьадарда пенсиядихъ галаз гузвай соцдоплата кӀвалах тийизвай вири пенсионерриз талукь я, амма герек абуруз гузвай умуми пулдин кьадар и рекъемдив агакь тийин.
+2022-йисан эвелдилай зегьметдиз къабил туширвилин гьакъиндай чарчел алай больничный герек амукьзавач, электронный больничный лагьайтӀа, чарасузди жеда. Духтурди адал электронный жуьреда къул чӀугвада ва соцстрахованидин Фондунин информкъурулушда твада. И вахтунда азарлудав и рекъемрин бюллетендин нумра алай выписка вугуда. Гьа и вахтунилай кӀвалахдал больничныйдаз физвайвиликай хабар гунин гереквал амукьдач. Идан гьакъиндай, малумат поликлиникадай соцстрахованидин Фондунив агакьда. Адани кӀвалах гузвайди хабардарда ва герек атай дуьшуьшда пособие тайинарун патал лазим къведай делилар тӀалабда, месела, зегьметдин гьакъидин кьадар ва стаж. Больничныйдай гузвай пуларин кьадар эхиримжи кьве йисан къене къачур мажибдилай аслу я. 2022-йисуз им вини кьил йикъа 2572 манатни 60 кепекдиз ва я вацра саки 80 агъзур манатдиз барабар я. Мадни са цӀийивал гъилел-кӀвачел залан ва аялар ханвай дишегьлийри къачунвай больничныйриз талукь я. 1-январдилай ам вугунин гереквал мад амукьдач. Соцстрахованидин Фондуни пул автоматламишнавай къайдада рекье твада. Герек тир вири делилар медицинадин тешкилатдин, гьакӀни ЗАГС-ДИН органрин информкъурулушдай агакьда.
+Алай йисан 1-январдилай Россияда пачка сигаретрин агъа кӀанин сад тир къимет 112 манатдиз барабар жеда. Адан къимет гьар йисуз хуьруьн майишатдин федеральный Министерстводи тайинарзава. Сигаретрин къиметдин бинеда тенбекдин акциздин агъа кӀанин ставка, НДС ва хкажзавай коэффициентдин кьадар ава.
+Некягь авун, чара хьун ва я аял хайивилин гьакъиндай шагьадатнама къачун патал гьи ЗАГСДИЗ хьайитӀани арза вугуз жеда, амма чарасуз жув яшамиш жезвай чкада. Ихьтин закон 2021-йисан июлдиз кьабулна ва ам 2022-йисан 1-январдилай къуватда гьатзава. Документда юридический жигьетдай метлеблу маса гьерекатар паталди экстерриториальность къалурнава. ИкӀ, ЗАГС-ДИН гьи органдиз хьайитӀани, хвавиле кьабулун, рагьметдиз фин, тӀвар дегишарун, справкаяр ва шагьадатнамадин дубликатар къачун, актарин кхьинар дегишарун, арадал хкун ва къуватдай вегьин патал арза вугуз жеда.
+2022-йисан эвелдилай россиявияр патал са жерге налогрин кьадар агъузарда. Налогрин кодексдик кухтунвай алавайрин бинедаллаз 2022-йисан 1-январдилай НДС гуникай общепитдин хилен карханаяр азадда. Им ресторанриз ва общественный тӀуьнрин маса объектриз, гьакӀни чкадал фена къуллугъдай пунктариз талукь жеда. Идахъ галаз санал, чпе 250 далай артух къуллугъчийри кӀвалахзавай компанияр паталди страховой взносрай ставкаяр тӀимил жеда. ИкӀ, МРОТ-ДИЛАЙ артух гузвай пулдин пенсионный взносрай 10 %, медицинадин – 5 % къачуда. Больничныйрай взносар лагьайтӀа эсиллагь къачудач. Тешкилатар регистрация авунвай налогрин инспекциядилай гъейри, маса госорганриз бухгалтервилин гьахъ-гьисабар вахкунин гереквиликай азадзава. Идалайни гъейри, ял ягъун патал путевкайрин къиметар налогообложение авунин рекьяй кьезилвилер кардик кутазва. ГьакӀни, налогрин вычетдин цӀийи жуьре пайда жеда – физкультурадинни сагъламардай къуллугъар.
+1-январдилай Госдумадин депутатрин куьмекчийрин ва сенаторрин зегьметдиз гьакъи гунин фонд 20 процентдин хкажунин гьакъиндай федеральный закон къуватда гьатнава. Умуми фонд законда къалурнавай 300 агъзур манатдилай (2020-йисан индексация гьисаба кьуналди и кьадар 322,3 агъзур манатдив агакьна) 387 агъзур манатдал кьван хкажда. Гьар са депутатдиз ва сенатордиз иридал кьван куьмекчияр кьадай ихтияр ава. Абурукай кьведавай парламентда, амайбурувай – регионда кӀвалахиз жеда.
+1-январдилай алкоголдин акциз 4-5 процентдин хкаж жеда. И себебдикди ам гьасилзавайбуру игьтияж квахьуникди гуьзлемишзавай зарарар виликамаз арадал хкиз эгечӀнава. 2021-йис тарихдиз хъфена. Адан чкадал 2022йис алукьнава. Ам гьихьтинди жедатӀа, садазни малум туш, амма бязи крар чаз чизва. Дегишвилер Россиядин пенсионерри, автомобилистри, банкарин вкладчикри, буржар квайбуру ва гележегда эвленмиш жедайбуру гуьзетзава. МРОТ гьикӀ дегиш жеда, больничный туькӀуьрунин къайдада гьихьтин цӀийивал жеда, депутатрин куьмекчийрин дуллух гьикьван артух жеда ва алкоголь гзаф багьа жедани? Гьа и ва маса законрин ва къайдайрин гьакъиндай «ЛЕНТЫ.РУ» материалда ава. Месела, зур литр ичкидин къимет розницада 230 манатдилай башламишзава. Адан жуваз акъваздай къимет тахминан 36 манат я, мадни 6 манат гьасилзавайбур патал къазанжидин ерида къиметда твазва. Амай тахминан 190 манат – им акциз, НДС, розничный алверчидин винел вегьенвай къимет ва транспорт я.
+атун зайиф хьанвайла, серкин миже ва оливкадин ягълу (1:3) сад садак какадарна, кӀуьд юкъуз гьар са-са япуз са стӀал вегьеда.∗
+хьанвайла (запоры), са шумуд юкъуз экуьнахъ ичӀи рикӀелай хуьрекдин са тӀуруна авай оливкадин ягълу ишлемишда. Ида неинки ратарин кӀвалах хъсанарда, гьакӀни бедендин хам михьи, чӀарарин ва кикерин ери мягькемарда, инсан яхунарда.∗
+сагъламбур хьун патал, тӀуб оливкадин ягълудик кяна, куручӀриз массаж авун меслят къалурзава.∗
+дакӀуна квал акатнавайла, афнийрин 1,2 стаканда авай чкалрал 1,2 стакандин кьадарда авай ргазвай яд иличда ва аниз 1,2 чайдин тӀуруна авай хуьрекдин сода вегьена, 30 декьикьада кӀевирна тада. Ахпа ам куьзна, чимивал кумаз, памбаг кьежирна, йикъа кьве сеферда 10-15 декьикьада вилин кьекьебрал эцигда.∗
+грибок азардин душман я. Эгер куь гъилерик, кӀвачерик грибокдин азар кваз хьайитӀа, агъадихъ галай рецептдикай менфят къачу: 3 литр кудай циз хуьрекдин пуд тӀуруна авай кьел вегьена цӀурурда, ахпа ам куруниз цана, са тӀимил марганец вегьена, аник яд рекъидалди кӀвачер ва я гъилер кутада. Са шумуд сеферда авур ихьтин процедуради грибокдин азар михьиз квадарда.
+Вири крар инкарзавай жаванриз са гьихьтин ятӀани тайин тир маса са шей теклифиз четин я. Чпин винел патан акунрал ахтармишунар тухузвай абур гзаф дуьшуьшра нетижайрал рази яз амукьзавач. Гуьгьуьлар мукьвал-мукьвал дегиш хьунин патахъайни абуру жаваб гузвач. Азият гузвай гормонрин перестройкадини авай гьалар къизгъинарзава. Ихьтин гьалара кӀелни авуна, гьуьрметлудини хьана диде-бубайрин умудар хвена кӀанда. Къейднавай девирда, аялринни диде-бубайрин арада авай рафтарвилери гзаф дуьшуьшра хъиткьер гузва ва ахпа абур арадал хкиз гзаф четин я. И кар арадал атун тавун патал чеб кьилиз акъудиз асант, амма таъсирлу крар рикӀел хуьн важиблу я. Гьа икӀ винидихъ къейднавай Нелли Литвака образованидин экспертрин Клубда кьиле фейи нубатдин гуьруьшдал жаванрихъ галаз умуми чӀал жагъуруникай СУЬГЬБЕТНА.1.ЖАВАНДИЗ гьараяр ва туьгьметар авун виридалайни хийирсуз кар я. Аялдиз нубатдин лекция кӀелайдалай ва гьараяр авурдалай кьулухъ квевай гуьзлемишзавай нетижа эсиллагь къачуз жедач. Ам квевай мадни яргъаз къакъатда. Гьар сеферда квез аялдиз гьараяр ийиз кӀан хьайила, жува-жув адан чкадал эциг. Эгер квез са ни ятӀани гьараяр ийиз хьайитӀа, куьне вучда? Сифте куьне бейкефвал, ажугълувал гьиссда, шехьиз ва я жаваб гуз кӀан жеда, нетижада лагьайтӀа, ихьтин инсандихъ галаз алакъаяр кьатӀзава. Бес куьне куь аялдиз гьараяр авуни вучиз менфят гудайди хьиз фикирзава? Фад ва я геж аялдиз куь ван къвен хъийидач ва ам вичин къене агал жезва. Нетижа сад я: рафтарвал авунин ихьтин жуьредихъ сифтенисифте куьн чеб патал менфят АВАЧ.2.АЯЛРИЗ диде-бубайрин жавабдихъай (реакция) ��ичӀе я. Жуван аялдин разисузвал ахтармишиз чалишмиш жемир ва туьгьметар (критика) михьиз арадай акъудур. Жаванди гьамиша куьн са квелди ятӀани рази туширла ва я вичикай хъел авайла гьиссзава. Им куьн гьатта киснавай дуьшуьшдизни талукь я. Эгер куьне вири крар писдаказ кьатӀузватӀа, ада къалабулухвал гьисс ийиз башламишда. Сифте ада квез ихтибар хъийидач, ахпа кьабулни хъийидач. Аялдини куьн эвездай маса кас жагъурда. Калпагъ тийидай аялрикай хъел атун тавун патал чна квез ихьтин меслятар теклифда. Аялриз чахъ галаз рахаз кӀанда. Амма и вахтунда абурухъ галаз суьгьбет тухун патал гьакикъатдани итижлу темаяр жагъурун лазим я. Чпини чна абурун гьерекатар хъсанбур тирди кьатӀузвайди гьисс авун герек я. Чна лагьайтӀа, алакъа хуьн яз аялриз гьакӀ тӀвар патал ачух ва я чинебан тапшуругъар гузва. Гьа икӀ яваш-яваш чӀехибуру абурун вилера кесерлувал квадарзава. Квез куь аялар гьихьтинбур ятӀа, гьахьтинбур яз кӀан хьухь. Абурувай тежедай крарни ИСТЕМИШМИР.3.ЭГЕР гьялна кӀанзавай месэла авачтӀа, жува-жуваз кьетӀидаказ «акъваз!» лагь. ЖУВА-ЖУВАН вилик суал эциг ва михьи рикӀелай адаз жаваб це: квез куь аялдин къилихра са вуч ятӀани бегенмиш тушни, я тахьайтӀа гьакъикъатдани са месэла авани? Эгер аялди яргъи чӀарар тунватӀа, и кар бажагьат са низ ятӀани бегенмиш жеда. Амма им месэла яни? Ида аялдин уьмуьрдиз къурху гузвани? Им жаванди анжах вичи-вич къалурунин жуьре я. Абурун чӀехи хва и девирдай экъечӀзава. Вахтунда а кар кьатӀун лазим я хьи, себебсуздаказ арадал гъанвай месэлаярни ава, гьакъикъатда АВАЙБУРНИ.4.ЭГЕР месэла гьакъикъатдани аватӀа, тайин тир ва тамамариз жедай везифа эциг. Месела, жуван рушакай садрани кӀелунра отличница тежедайди чир хьайитӀа, адакай гьихьтин рекьелди хьайитӀани отличница ийиз чалишмиш жемир. Им ахмакь кар я. Гьардахъ вичин алакьунар ва мумкинвилер ава. Аялдин вилик исятда авай къи-метар туькӀуьр хъувунин везифа эцигна кӀанда. Адавай тежедай крар тӀалабна виже къведач. 5.Везифаяр асантбуруз ва гьялиз четинбуруз пай жезва. Асант везифаяр диде-бубайривай аялдин иштираквал авачизни кьилиз акъудиз жеда. Амайбур гьялиз четинбур яз гьисабзава. Абур кьилиз акъудун патал аялдин разивал герек я. ИкӀ тахьайтӀа, фикирда кьунвайди кьилиз акъудиз жедач ва ам дегишариз мажбур ЖЕДА.6.МЕСЭЛАЯР гзаф тахьун лазим я. Гьасятда ва ара-атӀунар авачиз са шумуд месэла гьялна виже къведач. Са гьихьтин ятӀани нетижа къазанмишуналди шад хьайи куьне аял гьич тахьайтӀа зур йисан вахтуналди секиндаказ тур ва адав месэлаяр куьтягь тежедай тегьерда гьялиз вугумир. 7.Эгер жавандиз кӀелиз кӀанзавачтӀа, диде-бубади сабурлувал хвена кӀанда. Чи везифа гьатта гъвечӀи агалкьун хьайилани аялдин тарифун я. Мумкин я, ам вични яваш-яваш вилик фида. Аял секиндаказ туртӀа, ада вичиз са тайин тир рехъ хкяда. Амма гьевес квахь тавун патал ада им вичин къарар тирди кьатӀун лазим я. 8.«Вадри» инсан бахтлуди ийизвач. Вири инсанрихъ гьар жуьре алакьунар ава. Месэла, са аялди писдаказ шикилар чӀугвазва. Адавай йикъа 5 сятда тренировкаяр ийиз са юкъуз хъсан шикил чӀугваз жедай. Амма и дуьшуьшда а аялдивай хъсандиз алакьзавай ва вичиз лезет гузвай кӀвалах кьилиз акъудиз жедачир. Адаз, месэла, математика патал вахт амукьдачир. МасакӀани жеда. Аялдихъ шикилар чӀугуна бажарагъ ава, амма ада математикадай «вадар» къачун патал диде-бубади вири къуватар эцигзава ва гьа икӀ шикилар чӀугуна аялдин бажарагъ пуьрчӀуькьарзава. Ихьтин «вадри» аял бахтлуди ийидани? Ваъ, гьелбетда. Алакьунар вилик тухвана кӀанда. Пис къиметди аялдиз садрани хъсан са затӀни ЧИРДАЧ.9.АМБИЦИЯР, кьуру дамахар гвачир инсанарни бахтлубур жеда. Квез а кар чир хьун лазим я хьи, эгер квез аялдикай отличник ва ам гьар са карда сифтеди хьана кӀанзаватӀа, им лагьай чӀал туш хьи, аялдиз вичизни и кар герек я. Гзаф инсанар патал виридалайни хъсанбур хьун важиблу туш. Хейлин аялар чпин рикӀ алай кардал гьевесдалди машгъул я ва абур вилик фенвай бахтлу инсанар яз чӀехи жезва. Отличникри лагьайтӀа, гъалатӀ ахъаюнин кичӀевал аваз гьамиша артухан къалабулухвал гьиссзава. ЧӀехи яшдиз акъатайла, абурувай уьмуьрдани чпиз тайин тир чка жагъуриз ЖЕЗВАЧ.10.ИХЬТИН са гзаф хийирлу упражнение ава. Ада диде-бубайрин везифаяр хъсандиз аннамишиз куьмекзава. Са чар къачуна ам кьве патал пай ая. Чапла пата хъсандиз кӀелун патал герек ерияр кхьихь (къастунал кӀевивал, зигьин, къиметар, тапшуругъар тамамарун, жавабдарвал, низамлувал, къайдайрал амал авунин алакьун). ЭрчӀи пата лагьайтӀа, уьмуьрда агалкьун ва бахт патал герек тир ерияр кхьихь (жув-жувахъ инанмишвал, сагъламвал, сад-садав кьун, гуьгьуьлдин интеллект (бажарагъ), рафтарвал хуьз алакьун). ЭрчӀи патан колонкада кхьенвай ерияр школада кутазвач. Вири ибур чна чи аялрив агакьарна кӀанда. Тербия гунин месэла адакай ибарат я хьи, 18 йис яш хьанвай инсандивай вичин хсуси уьмуьрдин патахъай жаваб гуз хьун лазим я…
+М.НАРИМАНОВ,ЖУРНАЛИСТ-ПЕДАГОГ, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Аялдикай жаван хьайила, тербия гунин адетдин къайдайри кӀвалах хъийизмач ва диде-бубаяр четинвилера гьатзава. И вахтунда абуру чпихъ тӀимил менфят авай гьар жуьре уюнар акъудзава ва идакди чпикай аялар къвердавай яргъа ийизва. Голландиядин са университетдин математикадин профессор, «Чи хъсан жаванар» ктабдин автор, кьве аялдин диде Нелли Литвака жезмай кьван мукьвал-мукьвал жува-жув аялдин чкадал эцигуниз ва жуван аялар тербияламишунин тежрибадикай масадбурузни суьгьбет авуниз эверзава.
+Диндин пайдах я, Мугьаммад, Умматдин панагь, Мугьаммад. Дуьньядин дамах, Мугьаммад, Аллагьдин Гьабиб, Мугьаммад. Дуьньядиз вун татанмаз, Ви керематар атана. Гьеле дидед руфуна амаз, Ваз Мугьаммад тӀвар гана. Къенибурни вагьшибурни, Гьайванар чеб-чпив рахун. Гьуьлени къурамат��ани Гьайванри муштулухар гун. Хвешивиляй муштулухар Гуз, гьайванар рахазавай. Керематдин хьана хабар, Накьвар, къванер юзазвай. Вири дуьньяда авай кьван Пачагьрин тахтар ярх хьана. Пачагьар чеб мягьтел хьана, Яргъи югъди лап лал хьана. РАББИ-АЛ-АВВАЛДИН вацран Ислендин цӀикьвед йифиз. Дуьнья хьана ишигълаван, Хва хайила Аминадиз. АбдулмутӀалиб бубадиз, Цаварилай хьана и ван. ЧӀехи бубадик и йифиз, Къалабулух акатна яман. Аллагьдин Гьабибдин ими, Абу-Лагьабаз тир лап хвеши, Азад авуна лукӀ вичин, Муштулухдин хабар гайи. Гьабибдиз килигун патал КӀватӀ хьана вири малаикар. КУШ-КУШ ийиз, цава къушар Рахазвай, гуз и шад хабар. Расулуллагь хайи йифиз, Киср къеле чкӀана михьиз. Бутпересар лап пашмандиз Шехьзавай лугьуда, кӀевиз. Адам бубади ваз СИФТЕ«ЧАН зи азиз хва» лагьана. Хушдаказ вун кьуна гъиле, Пелен юкьваз темен гана.
+И дуьнйа са фана багъ я, Куьне квез гьуърмет ая-тӀун. Гваз фидайди вад юкӀ агъ я, ШейтӀандиз лянет ая-тӀун.
+*** Эй, инсанар, жемир аси, Гьахъуниз хифет ая-тӀун. Пайгъамбардин пак тир веси, Гьадаз кьван гьуьрмет ая-тӀун. Фитнеяр арасмир тӀупӀал, Дуьнйа гьакӀни хьанва тӀафал, КӀвенкӀ алайдаз даим кӀуфал РикӀивай туьгьмет ая-тӀун. Дуст кьаз игри патандакай, Пис рахамир жувандакай, Хабар кьадай пашмандакай РикӀериз мирвет ая-тӀун. Вири ксар яз барамбар Халкьнава на, Первердигар. Я Садаллагь, я пайгъамбар, Гьакьункай девлет ая-тӀун. Дуьнйа мугьман я, Садаллагь, Эверзава амаз темягь. Чара касдин тӀалдин жерягь Инсандиз хесет ая-тӀун. Фаизан чан къурбанд хьуй ваз, Гунагь чавай къакъуд яргъаз. Гьалалдикай, я Ребби, чаз И чилел нямет ая-тӀун.
+Шиир автордин къайда хвена гузва. Шамил ХАЛИЛОВ
+Алпан вацӀни Гъурал вацӀар Сад хъижезвай хуьр ава чаз, Агъзурралди авай яшар Къадим шегьер, хуьр ава чаз. Гьам Шекида, гьам Къубада, Гьар ягъунра, гьар давада, Куьн хьанай вилик, Ахцегьар, Лезгистандин рикӀ, Ахцегьар, Каспидилай къарагъай рагъ, Лезгистандиз нур чкӀанай. Авун патал дин-ислам сагъ, Шейх Мугьаммад, вун атанай! Кавказдин шейх, тӀвар вине хьай, Лезги - авар сад авур хва, Са лекь тир вун, тур гъилевай, Чи руьгьер азад авур хва!
+Шейх Мугьаммад, вич ярагъви, Сад Аллагьдин нур нурарин, Юкьва тунва вун нурари, Шейх Мугьаммад, вич ярагъви! Пуд имамдин муьршуьд хьайи, Мецел ширин нашид гъайи, Лезгидин тӀвармихьиз хвейи, Шейх Мугьаммад, вич ярагъви! Лайих жед чун ви тӀваруниз, Чешне къачуз гьаркамуниз, Тарикьатдин диб ракъурниз, Уртах хьайи, шейхярагъви.
+Шейх МУГЬАММАД,ВИЧ ярагъви, Сад Аллагьдин нур нурарин. Юкьва тунва вун нурари, Шейх Мугьаммад, ал-ярагъви!
+Кьил вине яхъ, зи кьегьал халкь! Хайи Ватан, чӀал вине яхъ, Бубайрин пак тӀвар вине яхъ, Кьегьалриз хас кар вине яхъ! Къавкъаз сувар гурлу, Цуьк аватай Ватан я чи. РикӀин гьалар, зирек гьунар, Мердвал авай Ватан я чи.
+Кьил вине яхъ, зи кьегьал халкь! Хайи Ватан, чӀал вине яхъ, Бубайрин пак тӀвар вине яхъ, Кьегьалриз хас кар вине яхъ! Зи кьегьал халкь, садна кьуват, Хкажа цавуз Алпан тӀаратӀ,
+Коронавирус лугьур душман, Низ чида ам къвезвай пад? Телеф ийизва лугьуда инсан, Дергес ийизвай хьиз, галтад. Гьич душман рекьинни мегер, Дустагъ авурла михьиз эл? ЭкъечӀ мийир лугьуз къецел, Маска алачирла сивел. Сад хьана чна душман кьенай, Чи СССР гъалиб хьанай. Вунни рекьида чна, вирус, Чун гъалиб жез язва вердиш. Коронавирус – буьркьуь квак, Пара хвеш акатмир вак. Пайда жеда са кьегьал, Сада эхир эцигда вал. Сад Аллагь, вак ква чи умуд! И азар на чалай алуд. Ви лукӀар на кӀевяй акъуд, Дуьньядив ви регьим агуд.
+Гьамиша хуьх куьне сабур, Сабур абур я, инсанар! Са кардизни Аллагьди авур, Пис лугьумир, чан инсанар. Гзаф ава рикӀ тӀардай крар Инсанрин кьилел къведай. Лагь, я ам Аллагьдин кьадар, Сабур абур я, инсанар! Сабурлудан уьмуьр яргъи, Сабурсуздан жеда куьруь. Сабур хуьз сагъ жеда чанар, Сабур абур я, инсанар! Сабур вил я Аллагь аквар, Ам квадар мийир, инсанар, Сабур хуьх, Аллагь хьуй рази, Сабур абур я, инсанар! Хажалат, дерт, гъам чӀугуртӀа, Дуьньядлай фад фида инсан. Са кӀус сабурлу хьайитӀа, Мягькем жеда адан иман.
+Тарифдиз я хас Ахцегьар, Гьайиф я тек таз Ахцегьар, Суван кьулал цуьк Ахцагьар, Зи къене авай рикӀ, Ахцегьар! *** Кьакьан сувар къизил багълар, Шуьрбет хьтин, ширин ятар, Шалбуз суван серин шагьвар, Квехъ ийизва рикӀи ялвар. Гадаяр куь викӀегьбур я, Шарвилидин гьунар авай. Рушарни куь гуьрчегбур я, Юкьва гимиш камар авай.
+Тарифдиз я хас Ахцегьар, Гьайиф я тек таз Ахцегьар, Суван кьулал цуьк Ахцагьар, Зи къене авай рикӀ, Ахцегьар! Зи Хуррит халкь, зи Урит халкь, Хкажа цавуз Алпан тӀаратӀ.
+Кьил вине яхъ, зи кьегьал халкь! Хайи Ватан, чӀал вине яхъ, Бубайрин пак тӀвар вине яхъ, Кьегьалриз хас кар вине яхъ! Вун дуьньядиз атун кумаз, Цаварай регьим атана. Чилер мублагь дегиш хьана, Вири берекатдив ацӀана. Ибадатиз Кябед чилел, Вири затӀар саждадавай. Кябедавай пак МИСКӀИДИ«АЛЛАГЬУ акбар» лугьузвай. Цавар, чилерни дуьньяяр, Ви гуьзел нурди кьуна. Дуьньядавай вири затӀар, Ваз къуллугъиз гьазур хьана. Дуьньядиз къведалди етим, Аллагьди вун халкьна лигим. Сифте лагьай гаф я уммат, Умматдихъ рикӀ кай Мугьаммад. Яш тӀимил яз етим гада Гьатна умматдин къайгъуда. Вич гъвечӀи яз фикир зурба, Туна Аллагьди ви бейнида. Ви умматар диндал мягькем, Хесетарни хъсан хьурай. Мецел вирдан алаз калам, Гъилерани Къуръан хьурай. Ви дин чна тухуда кьилиз, Чи рикӀ алай, чан пайгъамбар! Кьисмет хьурай фин женнетдиз, Ви нурдик кваз чаз, пайгъамбар! На дуьньядал уммат патал, Гьикьван эхнава жазаяр? Чна рикӀ ацукьун патал КӀелзава ви салаватар: Аллагьумма салли аля Мугьаммад, Я Рабби салли гьалейгьи ва саллим, Аллагьумма салли ва саллим ва барик гьалейгьи.
+И дуьньяда гьалал нямет, Гунагь квачиз хьурай кьисмет. Ля илягьа илляллагь я, Эхиратда вун чаз куьмек. Дидени буба я чаз масан, Чун себеб яз тахьуй пашман. АвунатӀа чна куь рикӀ тӀар, Гъил къачу чи тахсиррилай. Чиз, чин тийиз чавай хьанвай, Гунагьар ква чак са хара. Суддин юкъуз, ширин Аллагь! Тамир на чун уьзуькъара. Суддин юкъуз жаваб гурла, Сиве цуькӀуьн, палгъан тахьуй. Мез сарари кӀас авуна, Жаваб тагур мизан тахьуй. Мелек атайла къачуз чан, Азаб тагурай чаз залан. Кьисмет хьурай гьалал кафан, Ватандин накьв хайи жуван.
+Сагъ хьурай куь идара, Къуллугъчияр ХЪСАНДА.«ВУН вуч гьал я?» – жузада, Гьуьрметдивди рахада. Зурба, кьегьал жаванар, Свасар, цуьквер хьиз, рушар. Мергьяматлу инсанар, Кабинетрай аквада. Гьалтайла вал куьчеда, Вав хушдаказ рахада. Вучзава, вуч герек я? Чун гьамиша куьмек я. КЦСОН-ДИН къуллугъчияр, Гьуьрмет хуьдай инсанар, Къуй шад хьурай куь рикӀер, Куьн гьамиша хьуй кӀвачел!
+Алатай йисан 27-декабрдиз Ахцегь райондин администрацияда «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин кьилин Врио Вадим Агъасиеван регьбервилик кваз райондин терроризмдиз акси комиссиядин заседание кьиле фена. Адан кӀвалахда къенепатан крарин органрин, погранкъуллугъдин, хатасузвилин федеральный къуллугъдин органрин, образованидин Управленидин, МЧС-ДИН, яшайишдинни коммунальный майишатдин, РЭС-ДИН векилри, хуьрерин кьилери ва райондин умуми образованидин идарайрин руководителри иштиракна. Заседанидал агъадихъ галай месэлайриз килигна: 1. ЦӀийи йисан суварин серенжемриз гьазур жезвай ва абур кьиле тухузвай девирда объектрал общественный хатасузвал таъминарунин ва абур террориствилин гьерекатрикай хуьнин серенжемрин гьакъиндай.2. «Ахцегь район» МР-ДИН терроризмдиз акси комиссиядин къвалав гвай терроризмдин идеологиядиз аксивал авунин рекьяй гьамиша кардик квай дестедин профилактикадин кӀвалахдин нетижайрин гьакъиндай.3. «Ахцегь район» МР-ДИН территорияда кардик квай диндин тешкилатрин мониторинг кьиле тухун ва учредительный документрин актуализация.4. Маса месэлаяр. Гьялзавай месэлайрай докладар гваз Россиядин «Ахтынский» МО МВД-ДИН начальник Э.Ибрагьимов, общественный хатасузвилин рекьяй райондин кьилин заместитель Р.Гьамзаев, «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин образованидин Управленидин начальник Х.Эльдаров экъечӀна. Заседаниедин нетижайрай «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин Врио Вадим Агъасиева жавабдар ксариз суварин серенжемриз гьазур жезвай ва абур кьиле тухузвай девирда хатасузвал таъминарунин рекьяй герек тир вири серенжемар кьабулун тапшурмишна.
+Куьлуь карч алай гьайванрин суьруьйрал атайла Дагъустан кӀвенкӀве жергейра гьатнава. Гьа икӀ, республикада 2022-йисан эвелдай авай хиперин ва цӀегьерин кьадарди 4 миллионни 652 агъзур гьайван тешкилзавай. Им РФ-ДА умуми суьруьйрин 22,5 % я. Нетижада Дагъустанди уьлкведин субъектрин арада 1-чка кьунва. Идан гьакъиндай РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министерстводин пресс-къуллугъди хабар гузва. Ведомстводин делилралди, 1990-йисуз Дагъустанди хиперин кьадардал атайла Россияда 4-чка кьунвай ва республикадал Россияда авай хиперин анжах 5,8 % гьалтзавай. Къенин йикъалди Россияда анжах кьве регионди 1990-йисан нетижадив гекъигайла хиперин кьадар артухарнава. И девирда республикада хиперин ва цӀегьерин кьадар 39 процентдин хкаж хьанва. Гьа са вахтунда санлай къачурла уьлкведа гьайванрин кьадар аквадайвал агъуз аватнава. Республикадин къенепата хиперин кьадардал атайла Леваша (422 агъзур гьайван), Акуша (324 агъзур), Ногъай (317 агъзур) ва Тарумовский (309 агъзур) районар кӀвенкӀве жергейра ава. Кочубей хуьре, куьчери малдарвилин юкьни-юкьва авай, алай аямдин комбикормаяр гьасилдай цех эцигнава. Ида куьчери малдарвилин зонайра майишатриз ерилу комбикормайрикай менфят къачун хейлин кьезиларзава. И хиле яргъал вахтунда кӀвалахзавай карчи Явнус Явнусова къейд авурвал, и зонада ихьтин производство кардик кутуни чи малдарриз еке куьмек гудайдахъ вич инанмиш хьана. И къарардин дуьзгуьнвал а карди тестикьарзава хьи, куьчери малдарвилин майишатрин векилар датӀана комбикормаяр маса къачуз къвезва. Эцигнавай регъверин комплекс ва комбикормайрин цех алай вахтунда и зонада виридалайни хъсанбур я.– Дагъустандин Кеферпад – им малдарвал патал виче республикадин куьлуь ва ири карч алай гьайванрин чӀехи пай авай важиблу территория я. Гьавиляй РД-ДИН руководстводи къейднавай чилер хуьнин рекьяй са жерге серенжемар яратмишун фикирдиз къачунва. Гьайванри кьуьд саламатдаказ кечирмишзава. Малдарвилин дараматар хиперикай дул къачуниз гьазур я. Терекмайри чпин вилик дулдин кампания тешкиллудаказ кьиле тухунин, къачунвай дул жезмай кьван гзаф хуьнин везифа эцигнава. Ветеринариядин къуллугъди авай гьалар гуьзчивилик хуьзва. Абуру малдарвиляй вилик акъвазнавай везифаяр агалкьунралди кьилиз акъудунин рекьяй са жерге теклифар ганва, – къейдна РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин 1-заместитель Шарип Шарипова.
+Алукьнавай 2023-йисуз вацран агъа кӀанин мажибдин кьадар (МРОТ) 16242 манатдив кьван хкажнава. И месэладиз талукь закон 1-январдилай къуватда гьатнава. Виликдай МРОТ-ДИН кьадар 13 890 манат тир. Идалайни гъейри, гьакӀ яшайиш патал чарасуз пулдин кьадарни артух жеда. Дагъустанда ада гьар са кас патал 13081 манат тешкилда. Зегьметдиз къабил агьалияр патал – 14258 манат, пенсионерар патал – 11250 манат, аялар патал – 13066 манат. Яшайиш патал чарасуз агъа кӀанин пулдин кьадардилай социальный пуларин кьадарарни аслу я. ЦӀийи йисан суварин вилик квай йикъара «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН кьил М.Эфендиева ва «Ахцегь район» МР-ДИН культурадинни спортдин Управлениедин начальник Къ.Гъаниевади абурув ЦӀийи йисан пишкешар вугун патал Аяз Буба ва Живедин рушни галаз чпи алай вахтунда Украинада кьиле физвай СВО-ДА иштиракзавай ксарин хизанрал кьил чӀугуна. И вахтунда абуру ихьтин гьар са хизандиз 10 агъзур манат пул ва аскеррин аялриз чпихъ 2000 манатдин къимет авай чарасуз канцеляриядин шейэрин наборар (кӀватӀалар) пишкешна. *** ЦӀийи йис алукьзавай йикъара «Ахцегь район» МРДИН руководстводин векилри Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МО-ДИН ПДН-ДИН къуллугъчиярни галаз етим ва диде-бубайрин къаюмвал авачиз амукьнавай аялар авай, гьакӀни чеб уьмуьрдин четин шартӀара гьатнавай хизанриз мугьман хьана. Аялрихъ ва абурун хизанрихъ чандин мягькем сагъвал, кӀелунра агалкьунар ва уьмуьрда хушбахтвал хьун чпин мурад тирди лагьайдалай кьулухъ абуру аялриз райондин руководстводин патай пулдин савкьатар гана.
+Алатай йисан 30-декабрдиз муниципалитетдин руководстводи ва «УКСМПИТ» МКУ-ДИ тереф хуьналди «Набережный» паркдин кьилин майдандал алукьзавай цӀийи йисаз талукьарнавай гегьенш программадикай ибарат концерт кьиле фена. КӀватӀ хьанвайбур аялрин бахчайрин тербиячийрин, школайрин ученикрин, лезги эстрададин солистрин экъечӀунриз килигна. Инал гьакӀ Аяз Бубадин ва Живедин рушан иштираквал аваз итижлу конкурсарни кьиле тухвана. Мярекатда иштиракай гьар са гъвечӀи мугьмандиз пишкешарни гана. Суварин вилик квай и юкъуз «Солнышко» тӀвар алай аялрин бахчадин тербиячийри кӀватӀ хьанвайбур цӀийи йисаз талукь шиирар хуралай кӀелуналди шадарна. Абурулай кьулухъ чпин маниярни кьуьлер гваз сегьнедиз райцентрдин 1, 2 ва 3-нумрайрин юкьван школайрин ученикар экъечӀна.
+Куьмекиз алакьуни зак лувар кутазва
+И мукьвара, 27-ноябрдиз, Ахцегьа, «Самур» комплексдин ресторанда дидейрин Югъ къейдзавай межлисдал, «Ахцегь район» муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова (ам кӀвалахдилай элячӀуналди райондин кьилин везифаяр вахтуналди Вадим Агъасиева тамамарзава) райондин культурадин Управленидин машгьур манидар Таира Муспагьовадив «РД-ДИН культурадин лайихлу работник» – адаз гьуьрметдин тӀвар гунин медаль вахгана. Райондин ва республикадин культурадин хиле яргъал йисара чӀугвазвай гьакъисагъ зегьметдай хуш келимаяр лугьуналди адаз цуьквер гана. Лугьун хьи, хъсан манидар хьиз, Таира Гьезрединовна гьакӀ Ахцегь АТВ-ДИН директор, райондин дишегьлийрин Советдин председатель, райондин Общественный палатадин член, пуд аялдин мегьрибан диде ва къени къилихрин кайвани я. Ингье, чна адахъ галаз агъадихъ галай суьгьбетзава.
+– Таира вах, эвелимжи нубатда, чна ваз республикадин культурадин лайихлу работниквилин тӀвар – гьуьндуьр дережа рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй ваз чандин сагъвал ва яратмишунин рекье агалкьунар хьурай! Гила куьрелди жувакай ва вакай манидар гьикӀ хьанатӀа кьве гаф лагь.
+– Зун дидедиз жедалди, са цӀувад югъ амаз зи буба Гьезредин кӀвалахдал бедбахтвилин са дуьшуьшдик акатна рагьметдиз фена. И жигьетдай заз жув, хъуьтӀуьн юкъуз ахъа хьана, живедик акатай цуькведив гекъигнавай са мани ава:
+ХъуьтӀуьн юкъуз ахъа хьайи цуьк, Вун аязри атӀанани? Вунни зун хьиз, бейхабардиз И дуьньядиз а��анани?...
+(Мани лагьана) Ялгъуз диде Анифата чун, кьве вах, текдиз хвена, чакай зегьметкеш, обществодиз менфят авай инсанар авуна. Дидедал акьалтай азабар, азиятар вири жуваз акваз, зун адахъ галаз вах, юлдаш-сирдаш хьанай. Аялрин бахчадиз заз эсиллагь физ кӀан хьаначир. Гьамиша дидедин патав жедай. Эхир дидеди зун вичихъ галаз кӀвалахдал, больницадиз тухуз хьана. Зун больницадин вилик квай багъда манияр лугьуз жедай Зи сифте тамашачиярни духтурханада кӀвалахзавайбурни азарлуяр хьана. РикӀел алама, са юкъуз зи патав кьакьан буйдин, еке спеларквай, вичел лацу халат алай са итим атана. Авайвал лагьайтӀа, сифте заз адахъай зарафатсуз кичӀе хьана, «и духтурдиз яраб зи свах акъудиз кӀанзава жал» – фикирна, за адаз чин чӀурна. Амма ада гьа за лугьузвай манидавамариз-давамариз, зун къужахда кьуна, хуьруьн культурадин КӀвализ гъанай. Зун, 5 йиса авай манийрал рикӀ алай руш, сифте яз сегьнедал гъайи кас зурба манидар Эдиев Межид духтур тир. Рагьмет хьурай вичиз! А вахтара райондин идарайрин художественный гьевескар коллективрин арада акъажунар жедай. Больницадин коллективдихъ лагьайтӀа, еке хор ва кьуьлердайбурунхъсан десте авай. Куьрелди, гьа чӀавалай инихъ за райондин художественный самодеятелностдин активный иштиракчи яз, гьам чи райондин хуьрера, гьам республикадин гьар жуьре мярекатра иштиракзава.
+– Ваз ви хсуси яратмишунарни ава, тушни?
+– Эхь, за яваш-яваш жуван манийриз, ва гьакӀ завайтӀалаб авур ксариз чӀалар кхьизва. Лугьуда хьи, югъ фена жуван къайгъуйрик квай кас масадан фитне - къалдик жедач. ИкӀ, заз райондин ва республикадин сегьнейра тамамарзавай «Женнетин варарив», «ХъуьтӀуьн цуьк», «Руьгьдин илгьам», «Балаяр», «Диде», «Зи рагъ» манийрин чӀалар ава, – ихтилатдилай кьулухъ ада музалатрин куьмекни галачиз еке гьевесдивди «Зи рагъ» мани лагьана:
+Тади ая, циферикай килига. Хважамжамдин рангар садав гилига, Зи рикӀ алай са манидал илига, Ви чимивал чарасуз я, чан зи рагъ! Ви нурар акунихъ зун лап цӀигел я, ТахьайтӀа, зун дуьньядихъ галаз хъел я. Зун ракъинин са цуьк я вун гуьзетзавай, Закай вун чуьнуьх жемир, чан зи рагъ Вун цава зун чилел – мензил чӀехи я, Йикъар куьруь, мичӀи йифер яргъи я, Заз акӀ я хьи, гъетерни зал пехил я, Ви нурар заз багъиш ая, чан зи рагъ!– Баркалла! Хъсан сес ава, чӀаларни лап хъсанбур я, маншаллагь! Манияр тамамарунихъ галаз санал вуна райондин бязи идарайрани кӀвалахзавай.
+– Эхь. Манияр тамамарунилай гъейри зи рикӀ лезги ва урус чӀаларал гзаф алай. Школа акьалтӀар авур вахт перестройкадин, дуьнья алаш-булаш хьанвай четин йисарал ацалтна, завай жуван рикӀ алай кӀелуник экечӀиз хьанач. Са шумуд йисуз райондин культурадин КӀвале кӀвалахна. Ахпа, гьич жуваз хуш тушир лагьайтӀа жеда, экономиствилин пеше хкяна, са шумуд йисуз налоговый инспекцияда ва саки 17 йисузни Ахцегьрин агьалияр яшайишдин рекьяй хуьнин управлениеда аялар авай хизанриз пулдин куьмекар гузвай хилен пешекарвал авуна. Гьа вахтундани инсанрин тӀалабунралди хуьруьн, райондин мярекатрани иштиракзавай.
+– Тарифлу манидар руш райондин телевидениедиз (АТВ) гьикӀ акъатна?
+– Вуч лугьун, кьисметдин кар я. Са мярекатдин дуьшуьшдилай кьулухъ чанда еке гьайиф аваз за сегьне гадарнавай. Хейлин вахтунда кьасухдай хьиз сегьнедал эхкъечӀна манияр хълагьнач, амма рикӀиз лугьуз кӀанзавай. ИкӀ яргъалди давам хьун мумкин тушир. Са юкъуз райондин культурадин Управлениедин (РУК) начальник Ханум Фетуллаевадин теклифдалди зун, жуван къастунилай гъил къачуна, сегьнедал хтана. Гуьгъуьнай Ханум ваха заз клубда гьатта жуван сольный концерт кьиле тухудай мумкинвални ганай. ИкӀ, жуван дамарра авай яратмишунрин кӀвалах гъиле гьат хъвур зал гуя чан хтана, акьван чӀавалди цикай хкатнавай балугъ хьиз авай. Са кьадар вахт алатайла районда манийрин са конкурс малумарнаваз, за ана иштиракна. Дагъустандин халькьдин шаир Хуьруьг Тагьиран "ШИРИН-ШИРИН" эсердин чӀалариз теснифнавай халкьдин мани тамамарна, 2- чка кьуна. А чӀавуз мярекатда Ахцегьрин телевидениедин директор Максим Алимовни авай. Адан теклифдалди заз телевидениеда журналиствал авун кьисмет хьана. И карда Максим Тагьировича заз гзаф чирвилер, вичин тежриба гана. 2017-йисуз вич пенсиядиз эхкъечӀдайла директорвилин жавабдар везифаярни зал ихтибарна. Райондин кьил Осман Абдулкеримовани зи кӀвалахдиз хъсан къимет гана, зун гьевеслу авуна. ИкӀ, АТВ-ДА яратмишунрин кӀвалахиз, гьа са вахтунда за манияр лугьунни давамарзавай. 2016-йисуз Ахцегьа Дагъустан Республикадин лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримован тӀварунихъ галай фондуни тухвай "Лезги сес" милли манийрин чӀехи конкурсдани за агалкьунралди иштиракна. Гьавиляй за Ханум вахаз, Максим Алимоваз ва Осман Абдулкеримоваз гьамиша сагърай лугьузва.
+– АТВ-ДИН руководитель яз, вавай чи телевидениедин кӀвалахдикай вуч лугьуз жеда, гьихьтин четинвилер гьалтзава?
+– Тележурналиствилин кӀвалахдал зи рикӀ гьамиша алайди тир. Чи къунши Абдурашид Агьмедова гьеле 1990-йисара сифте яз чкадин телевидение ачухайла (а макъамда маса районра гьеле чпин телевиденияр авачир), ада школада кӀелзавай руш тир заз дикторвал теклифна, залай алакьнай. Аквадай гьалда и кӀвалах зи кьисметни тир. Дуьз лагьайтӀа, четинвилер гзафава. Иллаки рекъемрин вилик фенвай технологийрин телевидениедин вахтунда чаз Роскомнадзордин лицензиядин бинедаллазаналоговый куьгьне къайдада эфирдиз экъечӀдай ихтияр амач. Агьалийриз чкадин телевидениедиз Интернетдай килигиз са кьадар четин ва кагьул жезва. Интернет провайдерни гьар са агьалидиз сад я ва куьгьне телевизорра и функция авач. ЯтӀани чаз чи тамашачияр ава. Чна передачаяр Ютубдиз, телеграм, ВК сайтризни акъудзава ва гьа са вахтунда республикадин рекъемрин блокдик акатуникайни умуд атӀузвач. Мадни са кар: телепе��едачаяр съемка ийидайла чи районэгьлияр пара агъайни я, кьил къакъудзава. Куьз ятӀани абур чеб раиж авуниз акси я. Гьелбетда, алай вахтунда зун АТВ-ДИН кӀвалахдин еридилай рази туш. Яратмишунин кӀвалах хъсанардай фикирар гзаф ава. Аллагьди гайитӀа, цӀийи 2023-йисалай чун а фикирар кьилдиз акъудиз ва нетижада кӀвалах аквадайвал хъсанариз алахъда.
+– Вуна Чаз райондин дишегьлийрин Советдин кӀвалахдикай куьрелди суьгьбет ая ман.
+– Дишегьлийрин Советдин председателвилин везифаяр за 2019-йисан июндилай тамамарзава. Чи тешкилат районда кьиле тухузвай общественный чӀехи гьич са мярекатдикай хкечӀзавач. Гьа са вахтунда Гъалибвилин, ЦӀийи йисан, 8-Мартдин, дидейрин Йикъан суварриз талукь яз чна чи акцияр-серенжемарни тешкилзава. Алай вахтунда чи тешкилатди эвелимживал ялгъуз дидейрин, гзаф аяллар авай ва игьтияжлу хизанрин къайгъу чӀугуниз, хатур къачуниз гузва. Месела, дяведин махсус операциядин (СВО) гьа сифте йикъарилай эгечӀна чун армияда авай аскеррин хизанриз физва. СВО-ДИН вахтунда чи кӀвалах мадни артух хьанва. "Дидедин посылка" акциядин сергьятра аваз Ахцегь районди сиве сивди ацӀай кьуд "Газель" машиндин посылкаяр чи аскерриз рекье тунва. И кӀвалах акуна, Дагъустандин ва Россиядин дишегьлийрин Союзри хъсан къимет гунин лишан яз, чаз Гьуьрметдин Грамота, "Дочерям России" рикӀел аламукьдай медаль ва хейлин къиметлу пишкешар ганва. Чи везифайрик гьакӀ кесиб хизанра авай аялриз школадин 1-классдиз фидайла куьмекар гун, набуд ксарин къайгъударвал авун, чӀехи жезвай несилдиз ватанпересвилин тербия гун, уьлкведин кар алай милли проектар кьилиз акъудунин карда иштиракун ва маса крар акатзава. Са мисал. ЦӀийи Усура 2-группадин набуд Асланова Бийината вичикай чаз хабар гана, адан патав фейила, дугъриданни, гелкъведай кас авачиз, ам четин гьалда авай. Чна ам КЦСОН-ДИН учётда туна, гелкъведай къуллугъчи галкӀурна. Чавай адаз куьмекиз хьунал зун пара шад я. Ихьтин дуьшуьшар мадни ава. Общественный тешкилатдиз пулдинни материалрин такьатар авач кьван, гьавиляй пара вахтара инсанриз чи куьмек руьгьламишунинди я.
+– Вун райондин Общественный палатадин членни я кьван, гьадакайни куьрелди лагь?
+– Райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилован къаюмвилик кваз чна активныйдаказ кӀвалахзава, ахьтин четинвилер авач. И кьве тешкилатдини кьиле тухузвай кӀвалахар гьа сад хьтинбур я, абуру сада-садаз куьмекзава. Идалай алава, и йикъара зун Дагъустан рекъемрин жигьетдай артмишунин Министерстводин (Министерство цифрового развития) Общественный Советдин членвилени кьабулнава. Кар ийирдаз жагъида лугьурвал, общественный крар югъ-къандавай пара я ва абурукай къекъечӀизни жезвач.
+– Къуллугъдин, общественный ва гьа са вахтунда кӀвалин вири крар бажармишиз вун гьикӀ акакьзава? Ял ядай вахт амукьзавани?
+Ял ядай вахт, дугъридани, заз авач. Хизан идара ийиз��а, пуд велед тербияламишзава. Уьмуьрдин юлдаш Аким алай вахтунда СВО-ДИН иштиракчи я. Общественный кӀвалахар хиве кьаз вуж хьайитӀанирази жедач. Заз лагьайтӀа и кӀвалах гзаф бегенмиш я, гъвечӀи чӀавалай гьакӀ тербияламиш, вердиш хьанва. Инсан амай чан алай затӀарилай тафаватлу ийизвайди зегьмет, мергьаметлувал я. Маса кӀвалахдилай вуна жуваз пулдин хийир къачузва, общественный кӀвалахда вуна вири къуватар, Аллагь патал хьуй лагьана, обществодиз гузва. И кӀвалахдиз сад Аллагьди, садни несилри лайихлу къимет гуда. Жувавай масадаз са хъсанкар ийиз алакьунизак лувар кутазва.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Дишегьли – им зурба къуват я. Нагагь вири жедачтӀани, чпин винел патан назиквилизни хъуьтуьлвилиз килиг тавуна, абурулай гзаф крар алакьда! Виш йисаралди дишегьлидин хиве анжах са везифа тунвай – кӀвалин чим-къул хуьн, аялар хун ва тербияламишун. Яшайишдин гьалар, къайдаяр дибдай дегиш хьанвай чи девирда дишегьли кӀвале неинки са кайвани, диде, гьакӀ вичин кьилди тӀалабунарни истемишунар авай «личность» я. И кар чаз чи къенин суьгьбетдин игит Таира Муспагьовадин къаматди, адан уьмуьрдинни яратмишунрин рекьи успатзава.
+Россиядинни НАТО-ДИН эхир таквазвай дяве
+Россиядивай вучиз ихьтин практика ишлемишиз жезвач? АРА-БИР прессада пайда жезвай информацийриз килигайла, Россия патал женг чӀугваз эверайтӀа, къвез гьазурбур Азиядин, Ближний Востокдин уьлквейрай, гьакӀ Африкадайни жагъида. Пулни гайитӀа ахьтин ксар хейлин кӀватӀ жеда. Чи военный са экспертди прессада ачухдиз кхьизвайвал, Кеферпатан Корея ихьтин куьмекиз гьазур я. Женгера иштиракдай гьар аскердиз кьве агъзур доллар гуз хьайитӀа, КНДР-ДИН Президент Ким Чен Ын Россиядин патал алаз Украинадиз 200 агъзур аскер ракъуруниз акси жедач. Кьве миллиондин армия авай Кореядиз 200 агъзур аскер ракъурун четин кар туш. Им ягъунра иштиракдай аскеррин хизанризни еке куьмек тир, валютадикай уьлкведин бюджетдизни хийир жедай. Гьа экспертдин фикирдал Донбассда ва амай цӀийи сергьятра чкӀанвай кӀвалер, общественный объектар туьхкӀуьр хъувун патал гьа Кореядин, гьакӀ Вьетнамдин фялеяр (рабочияр), устӀарар ишлемишун акьуллу кар жедай. Малум тирвал, и уьлквейрин рабочияр ери аваз, темпелвал квачиз кӀвалахдайбур яз ашкара я. Тамам тушир мобилизациядай желбнавайбурухъ галаз санал Кореядин армиядин 200 агъзуран группировкади дяведа Россиядин мумкинвилер хейлин артухардай ва мягькемардай. Ибур гьелелиг гьакӀан фикирарни фалар хъивинар я, гьакъикъат гьикӀ жедатӀа чизвач. Чи армиядин гьални тарифдай чкадал алач. Дявени гагь сакӀа, гагь масакӀа физ давам жезва. Западдин къвердавай артух ва дерин жезвай санкцийри, коллективный Европадин Россиядиз зиянлу вири чешмеяр ишлемишиз тепилмиш хьунри уьлкведин экономика зайифарзава, халкьдин гьал къвердавай пис жезва. Дяве галачизни кесибвиле авай халкь гила лап кӀеве гьатзава. Уьлкведин Гьукуматди халкьдиз куьмекар авун патал чалишмишвилер ийизва, анжах абур хийир авай ва месэла гьялзавайбур жезвач, я хьунни мумкин туш. Вучиз лагьайтӀа уьлкведа туькӀуьрнавай экономический модель (жуьре) капитализмдинди хьунилай гъейри, ам халкьдин агьвалдиз вири патарихъай зиянлудини я. Капитализмдин рекьел элячӀна, рыночный алакъайрин къайдаяр гегьеншариз, дуьньядин финансрин системада гьахьна, къе гьа системади са тӀимил чпиз муьтӀуьгъ тахьанмазди Россиядин экономика бамишарзава, вучиз лагьайтӀа и системадихъ иеси авайди я – США, международный капитал. ЦӀуд йисуз гуьзетна, минетарна ВТО-ДИЗ (Всемирная торговая организация), амай гьахьтин къурулушриз гьахьна вичи вич кӀеве тунва. Авайвал лагьайтӀа, Россиядин экономикадихъ са суверенитетни (аслу туширвал) амайди туш. Ам вири рекьерай гьа Западдилай аслу я, гьавиляй абурун санкцийри ам мадни кӀевера твазва. Гегьеншдиз импортозамещение малумарнаватӀани, ада месэла гьялзавач. Са производствони уьлкведа тун тавуна михер, кнопкаярни кваз кьит хьанва, амач. Виридалай гзаф тамар авай уьлкве чарар амачиз Западдиз муьгьтеж хьанва. Амай вири рекьерайни гьакӀ я. Зурба хсуси авиапарк авай Россияди къе вичиз 1700 цӀийи самолет чарасуз тирди малумарнава. Экономика гьа бинедилай бизнесдиз къуллугъ авун патал туькӀуьрна, гьавиляй цӀийи капиталистрини олигархри чпи чеб хъсан гьиссзава, долларрин миллиардеррин кьадар гьа миллиардарни галаз къвердавай артух жезва. Вирибурун капиталарни Россиядин экономикадиз са хийирни авачиз гьа Западдин банкара ацукьнава. Кризисар, маса финансовый къулайсузвилер (потрясенияр) хьайила государстводи сифте абуруз кредитар гуз куьмекзава, маса кьезилвилер туькӀуьрзава. Гьа са вахтунда юкьван бизнес куьмек авачиз кӀеве ава, гъвечӀи бизнес бегьем терг хъхьанва. Я девлетлуйрин бизнесдал талукь налог вегьиз Гьукумат сакӀани рази туш, амма кесиб халкьдал алай налогрин кьадар ва жуьреяр югъ-къандавай артух жезва. Абурукай хейлинбур тегьерсузбур хьанва. ЖКХ-ДИН ва амай платежар гьар йисуз закондин бинедаллаз хкаж жезва, девлетлу уьлкведин пенсионерар къекъверагрин дережада ава. 10-12 агъзур манат пенсиядал гьикӀ яшамиш жедатӀа садавайни лугьуз жезвач, ам гьатта багьа жезвай дарманризни акъакьзавач. Уьлкведихъ пул авач, вирибурун доходар тӀимил хьанва, лугьузва федеральный министрри. И мукьвара прессада малум хьайивал, Газпромдин («народное достояние») правлениеди йисан нетижайрай концерндин кьилевайбуруз (20-30 кас менеджерар) са триллиондилай артух бонусар (пулдин премияр) гун малумарнава. Амай олигархрин компанийрани гьакӀ я. Пул Россиядихъ гзаф ава, анжах вири такьатар буржуйринни гьукуматдин либеральный чиновникрин гъилерани ихтиярда ава. Абур себеб яз уьлкведин гзаф ресурсар, пулдин такьатар вара-зара жезва, душманрин гъиле гьатзава. Уьлкведин экономика, халкьдин агьваллувал хкажуниз абур ишлемишиз вугузвач. Са шумуд йисуз кӀватӀнавай Россиядин стабилизациядин фонд 300 миллиард доллардилай виниз чи валютный резервияр США-ДИ санкцийрик кутуна уьлкведивай къакъуднава. Им гьа Западди Россиядал илитӀнавай «Бюджетдин правилодин» нетижа я. И «Правилодин» шартӀ – чи уьлкведин хаммал маса гана хьанвай доходар долларра хуьн, США-ДИН банкара хуьн – гьа сифтедилай Россиядивай къачахвилелди пулар къакъудунин план тир. Им хаталу план тирди уьлкведа вирибуруз чизвай, гзаф экономистри и къайдадикай хкечӀ, Россиядин резервияр уьлкведа хуьх, халкь патал ишлемиша лагьай гафариз яб гудай кас хьанач. Россиядин финансрин министр А.Силуанов, ЦБ-ДИН кьил (Центральный Банк) Э.Набиуллина и «Правилодин» терефдал кӀевиз акъвазна. Миллиардар квахьна, гьеле марифатдин зарардикай рахазвач. И кьве чиновникни мягькемдиз чпин къуллугърал алама. Э.Набиуллинадиз мад кӀвалахдай вахт яргъи хъувунва. Спецоперация, санкцияр себеб хьана «Бюджетный правилоди» кӀвалах хъийизмач. США-ДИЗ и кар бегенмиш туш. Абуру гила вуч ийизва? ЦӀийи план – «Потолок цен» туькӀуьрнава. Россияди маса гузвай хаммалдал къимет чпи эцигзава. Адалай винедай гудай ихтияр Россиядиз тазвач. Къиметдилай винедай доходар Западда амукьдайвал. ИкӀ хьайитӀа Запад рази я. Зиян гузвайда ам эхирдал кьван гуда. Минфиндин кьил А.Силуанов гила вуч ийиз гьазур хьанва? Гьа «Бюджетный правило» уьлкведин къенепата ишлемишиз кӀанзава. Россиядин ФНБ (Фонд национального благосостояния) – пулдин кьадар 11 триллион манатдилай алатнава. Им са куьнизни ишлемиш тийизвай еке резерв я. Адан анжах са пай ишлемишайтӀа, Россиядин яшайишдин гзаф месэлаяр – мажибар, пенсияр хкажун, рекьер туькӀуьрун, шегьерар, поселокар аваданламишун, школаяр, больницаяр, аялрин яслияр, бахчаяр эцигун, хуьрер газламишун ва хейлин масабур гьялиз жеда. Ваъ! Векьер авай муьхцин вилик ацукьнавай кицӀ хьиз, А.Силуанов гьа и пулар авай «чувалрал» ацукьна абур са рекьизни харж ийиз гьазур туш. Гила вуч ийизва? ЦӀинин йисан бюджетдилай артух хьанвай 900 миллиарддихъ галаз, саки 1 триллион пулар гьа и «чувалриз» хъивегьиз гьазур я. Са социальный программани адаз талукь туш. И кар патал къецепатан уьлквейривай госдолг (бурж) къачуз гьазур хьанва. Идаз гьихьтин политика лугьудатӀа четин я. Госдумадин депутат Михаил Делягина лагьай «ихьтин идиотский (кӀамай) практика тергна кӀанда» гафарихъ галаз рази жез кӀанзава. Виридаз и кардин ферсузвал ва зиян аквазва, са Россиядин Гьукуматдилай гъейри. Ада халкьдикай тапарар авунни давам жезва. Чиновникрин ихтилатриз килигайла, алукьзавай йисан пенсияр индексация авунин карда Гьукумат халкь алцурдай планрик квайди хьиз аквазва. Килигин. Россияди мажбур хьана вири жуьредин алакъаяр, эвелимжи экономикадинбур Азиатский континентдихъ галаз артухар ва мягькемарзава. Ро��сиядин нафтӀадин, газдин трубаяр вацӀун сел хьиз Китайдиз, Индиядиз физва, чи энергоресурсар Азиядин маса уьлквейрини къачузва. Муьштерияр ава, уьмуьр Западдал куьтягь жезвач. Россиядин Гьукуматди и кардал шадвални ийизва, дамахни – бюджетдиз пул къвезва, яшайишдин месэлаяр гьялдай мумкинвилер жезва. Анжах са кардиз садани фикир гузвач. Ина маса гузвай энергоресурсрин къимет дуьньядин умумибурулай хейлин агъузди я. Им Россиядиз зиян я эхир, маса шартӀара адан доходар гзаф жедай. Санкцийрин гьужумар пара хьайила Россиядин ва Китайдин дуствилин алакъаяр мягькем ва дерин жезва, дуьньядин майданра Китай Западдиз яб тагана чи терефдар яз рахазва. Анжах са кар фикирда хьана кӀанда. Китайди вичиз хийир авачиз са рекьяйни са камни къачузвайди туш. Къе Китайдинни США-ДИН алакъаяр са рекьяйни хъсан туш, Америкади адаз акси вичин амалар акъвазарзавач, артухарзава. Са кардал фикир желбиз кӀанзава. И кьве уьлкведин экономикадин интересар, бизнес сад садаз гьахьнава, сад садалай аслу я, сад садаз герек я, садаз са рекьяй зиян жез хьайитӀа, муькуьдини галчӀурзава. Дуьньяда гьалар, алакъаяр, интересар (итижар) дегиш жезвайди я. И кьве уьлкве, дуьньяда экономикадин рекьяй кьве лидер куьгьне бейкефвилер рикӀелай алудна мукьва хъхьайтӀа, Россиядинни Китайдин алакъаяр авайвал амукьдатӀа лугьун четин я. Гьикьван уьлквеяр дуствиле хьайитӀани, арада авай бязи геополитический сад садав такьазвай итижар санизни физвайди туш. Абурни гьамиша авайди я. ГьакӀ Туьркиядихъ галазни Россия хъсан алакъайра ава. Умуми экономикадин итижар ава, чна абуруз атомный станция эцигзава, «Турецкий поток» газдин трубади кӀвалахзава. Эхиримжи вахтара адан кьвед лагьай линия тухунин ихтилатар куднава. Хьуй! Мумкин я, герек кар я. Миллиардар харжна Россияди и труба туькӀуьрда – авайдан кьилел. Гила са тӀимил логикадин фикирар ийин. Гьа икӀ миллиардар харжна Россияди «Северный поток – 1», гуьгъуьнлай гьакьван гьарай-эвер, аксивилер аваз «Северный поток-2» туьхкӀуьрна. Нетижа? США-ДИН президент Дж.Байдена лагьана: «Северный потокри кӀвалах тавун лазим я». Лагьана – авуна. Ни авунатӀа чидач лугьузва. Диверсия! Европадин комиссийри кӀвалахзава, Россиядин пешекарар, экспертар чпин объектдал хьанвай авариядал кьабулзавач. Европадин комиссийри вуч лугьудатӀа виликамаз ашкара я. 2014-йисуз цава ягъай Малазийский самолетдин ахтармишунрин суд мукьвара (муьжуьд йисалай) жеда лугьузвай ван гила малум хьанва. Сербиядин Президент А.Вучича ачухдиз лагьанва: «Северный потокда» диверсия (хъиткьинар) авуна Европадин гъил авайди вирибуруз малум я, анжах вири сивер кӀевна лал я». Турецкий потокдани (газдин турба) диверсиядин амалар ийиз кӀан хьанай, гьелелиг алакьнавач. Хатасузвал садавайни замин гуз жедач. ТуьхкӀуьрна Россияди кьвед лагьай линияни. Туьркверин президент газдин еке хабдин (запасрин) иеси жезва. Гьавиляй Эрдоганак тадини ква лугьузва, фад эгечӀун истемишзава. Газ Россиядинди, иеси Эрдоган. Ам гъавурдик квай амалдар политик, гьамиша вичин итижар хуьзвай лидер я. РикӀел хкин – Туьркия НАТО-ДИН член я. Къе Эрдоган Россиядихъ галаз саки дуствиле, кьве терефдинни итижар патал мягькем экономический алакъайра ава. Дуьньяда вири дегиш жезвайди я, пака ада вуч лугьудатӀа, вуч ийидатӀа садавайни лугьуз жезвач. Гьа инани сад садав текъвезвай геополитический итижар хейлин ава. Тарихдизни са вил хъивин хьайитӀа аквазва, Россиядинни Туьркиядин арада хейлин дявеяр хьанвайди я, гьа дявейрин себебар санизни фенвайди туш. Тарихдихъни тикрар хъижедай хесетар авайди я. Гьавиляй Россияди вири рекьерай вири крара яргъаз килигна гьар са кам мукъаятвилелди къачуна кӀанда, къенин крари, гьерекатри несилриз вуч тадатӀа, гьихьтин таъсирдатӀа гьамиша фикирда жен. Россия тарихда гьамиша хатадикни гьужумдик кваз хьанва, гьа гьужум, гъезеблувал къени я дегиш, я зайиф хьанвач. США вичин планар, фикирар кьилиз акъат тийизвайвиляй мадни ажугълу ва пехъи хьанва, а уьлкведин президент Байден хак акъатна чарадан сала гьатнавай лам хьиз ава, кӀур гуз вири тергзава, международный алакъаяр чукӀурнава, дуьньяда еке секинсузвал тунва. Европа михьиз чкӀанва, суверенитет квахьна хейлин уьлквеяр чеб чпиз ухшамиш амач, я са адекватный (гъавурдик квай) политик, лидер амач, гзаф уьлквеяр США-ДИН вассалриз элкъвена, кьилера авай руководителар клоунризни лилипутриз ухшамиш хьана, США-ДИН буйругъдал кьуьлзавай карикатурный персонажар хьиз ава. Къе гьа и публикадин гъиле дуьньядин кьисмет гьатнава, абурун жавабдарсуз, фагьумсуз гьерекатри дуьньядин дяве арадал гъун мумкин я. И гьакъикъат абурувай садавайни кьатӀуз жезвач. Гьа им виридалай хаталу кар я. Украинада физвай махсус операция давам жезва, ам кьадарсуз яргъал фенва, ам махсус операциядин сергьятрай акъатнава, адан масштаб, майданар, статусни кваз дегиш хьанва, Западдин чалишмишвилералди ам эхир малум тушир НАТО-ДИННИ Россиядин дяведиз элкъвенва. Ашкара хьанвайвал, НАТО и дяведиз фадлай (2014-йисалай) ва бегьемдиз гьазурвилера авай. Чи къецепатан разведкади и кар ферсузвал (хийирсузвал) къалурна вахтунда кьатӀанвач. США-ДИЛАЙ эгечӀна вири Западдин военный потенциал (къуватар) дяведин женгера иштиракиз ава. Киевда ацукьнавай иудадилай эгечӀна Западдин бязи военный ястребри (къузгъунри) ядерный яракь ишлемишуникай ихтилатар куднава, и локальный конфликт (чуьруьк) Дуьньядин пуд лагьай, гила ядерный дяведиз элкъуьриз гьазур хьанва. Им гзаф хаталу кар я, Западдин гзаф политикриз ядерный дяведин нетижаяр гьич фикирдизни гъидай акьул авач. Чи са журналистди лагьайвал, абур «политический животныйриз» элкъвенва. Дяве яргъал фенва, ам давам хьуникай Россиядиз хаталувилелай гъейри еке зиянни ава. Ам акьалтӀарна кӀанда, анжах гъалибвилел. Са компромиссни герек авач. АРА-БИР пайда жезвай пауза, перемирие герек я лугьузвай ихтилатар Россиядиз эсиллагь лазимвал авачир хаталубур я. Западди перемирие, шаксуз, Россиядиз акси яз ишлемишда, ам алдатмишда. Са шумудра хьанвай крар я. Са перемириени! Куьтягь тавунвай дяведин цӀелхемри фадгеж ялав арадал хкида. Россиядин дявейрин тарихда тактикадин ва стратегиядин гзаф чешнеяр ава. Къуват ва тежриба ишлемишна Украинада са Сталинградский котел (330 агъзур есир), Курскдинни Орелдин гьалкъа ва я Берлиндин операция Рейхстагдал акӀурай пайдахни галаз – тикрар хьайитӀа, дяведихъ эхирни жеда, нетижани. Западди анжах къуватдиз гьуьрметзавайди я. Лацу элжекар (перчатки) алаз дявеяр тухузвайди туш. Кьилдин расчетар, нацистрин базаяр, яракьрин складар, энергосистемадин объектар ва къурулушар тергун герек я, абуру дяве куьтягьдач, анжах яргъал ракъурда. Им Россиядиз эсиллагь виже къвезвач. Киевдилай эгечӀна чӀехи стратегический шегьеррал «Сарматдин» дережадин залпар – ракетаяр ачухнайтӀа, Киевни секин жедай, Западни. Гьа са вахтунда ядерный провокациядиз жаваб гуз гьамиша кьакьан гьазурвиле жен!
+И мукьва «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Вадим Агъасиева «Мурадрин елка» Вирироссиядин мергьяматлувилин акцияда иштиракна. Ада вичин 12 йис тир Мадина Магьсудовадин цӀийи йисан мурад кьилиз акъудна. Набут тир и рушахъ пишкеш яз смартфондин иеси жедай мурад авай. Адан мурад кхьенвай шарик суьгьуьрдин елкадик кутуна. Аникай ам «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин Врио Вадим Агъасиева хкудна. Ам реабилитационный Центрдин векилрихъ галаз санал Магьсудоврин кӀвализ фена. Чкадал В.Агъасиева Мадинадиз алукьзавай цӀийи йис мубаракна ва адаз хиве кьур смартфонни канцелярский шейэр пишкешна. И вахтунда Мадинадин стхани вахни рикӀелай ракъурнач. Абурузни цӀийи йисан пишкешар гана. Раймуниципалитетдин кьилин Врио В.Агъасиева и хизандин вилик акъвазнавай месэлайрикай ва игьтияжрикай хабар кьуна. Ада гьакӀни райондин руководство абуруз мумкин тир куьмек гуз гьазур тирди лагьана. Къейдин, «Мурадрин елка» Вирироссиядин акция гьар йисуз кьиле тухузвай мергьяматлувилин серенжем я. Адан сергьятра аваз инсанри чпиз игьтияж авайбуруз пишкешар гузва ва абурун мурадар ТАМАМАРЗАВА.***«САД тир Россия» партияди «Мурадрин елка» мергьяматлувилин акция кьиле тухуз са шумуд йис я. Ада и партиядин членри, терефдарри ва вири депутатри иштиракзава. ИкӀ, Ахцегьрин хуьре яшамиш жезвай са гъвечӀи рушан – Лиана Абдулазизовадин мурад РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханова тамамарна. Ада и аялдиз смартфон пишкешна. Идалайни гъейри, депутатди Лианадал кӀвале кьил чӀугуна ва и рушахъни адан мукьва-кьилийрихъ чандин мягькем сагъвал, уьмуьрдин хушбахтвал хьун вичин мурад тирди лагьана.
+Къазалийрин ГЬАСАН, Хуьруьгрин хуьр
+Ша хуьн, дустар, девлет чӀалан
+«Лезги газет», «ЦӀийи дунья», Агакьайла жуван кӀвализ, Ачух жеда вири дуьнья, Мурад кьилиз акъатай хьиз. Лацу кьве лиф, чӀулав кӀуфар, КӀелда вуна ширин гафар. Гагь кьуьд жеда, гагьни гатфар, Камалдин чаз гуда тарсар. Берекат я лезги чилин, Ам ем я чи лезги руьгьдин, ТагайтӀани куьне заз кьин, ЧӀал пайдах я лезги кимин. Чи дамах чна усал тийин, Дидедин чӀал чилел тевин, Веси тир чаз чи бубайрин, Вине кьуна кӀевелай хуьн. Ша хуьн, дустар, девлет чӀалан, Лезги мани, лезги макьам, Дуьньядин лап гъулгъул макъам, ЧӀал хуьз вилик вегьин са кам.
+Агь цӀийи йис, пагь цӀийи йис, Вун атунал шад я михьиз. Руьгь гьазур я вун кьабулиз, Умудар гузвай рикӀериз. Дегиш туштӀан чи календарь, Амач къе вахъ куьгьне гьунар. Авай вахъни зурба вахтар, Дуьньяни кваз ийиз зурзар. Гьикьван лагьайтӀани гафар, Вун галачиз къведач гатфар. Лугьун за квез валлагь, дустар, Шад кар я ам – атун сувар. Вун кьабулзава гьар жуьре, Ихьтинбур я вахтарни къе. Ислягьвал хьуй гьар са кӀвале, Шадвал хьурай гьардан рикӀе. Чи ватандин четин макъам, Алахъзавай тергиз душман. Ша цӀийи йис, ша цӀийи йис, Дуьньядал на ислягьвал гъиз. Ислягьвал хьуй, садвал хьурай, Мехъер, межлис шадвал хьурай. Чи умудар кьиле тухуз, ЦӀийи йис вахъ паквал хьурай! И йикъара Ахцегьрин хуьре, Мукьтадир Айдинбегован тӀварунихъ галай куьчеда тарихда сифте яз цин провод тухвана. Адан яргъивили са километрни 900 метр тешкилна. Им райцентрдин къадим куьчейрикай садан агьалияр патал цӀийи йисан суварин хъсан савкьат хьана. «Муниципалитетдин руководстводик кваз еке кӀвалах кьиле тухванва. Адан нетижада къейднавай куьчедин агьалийрин кӀвалера садрани тахьай яд пайда хьанва. Райондин руководстводин адресдиз гзаф кьадар чухсагъулвилин келимаяр къвезва. ЙИСАНДАВАЙ-ЙИСУЗ ада агьалийрин къулай уьмуьр таъминарун патал вичелай аслу вири крар ийизва. Идалди район аваданламишунин рекьяй кӀвалахар куьтягь жезвач. Муниципалитетдин руководстводин нубатда райондин цӀудралди маса куьчеярни ава. Абур гьибур ятӀа, чна къведай материалра суьгьбетда», – лугьузва райондин администрациядин пресс-къуллугъдин малуматда.
+2022-йисан 29-декабрдиз «Хинерин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собраниедин СД-39-А-НУМРАДИН заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэладиз килигна:1. 2023-йис патал «Хинерин хуьр» СП-ДИН бюджетдин гьакъиндай.
+Заседанидал 2023-йис патал «Хинерин хуьр» СП-ДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+чилин налог – 131,8физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 8,5физический ксарин доходрал вегьизвай налог – 38,3сад тир хуьруьн майишатдин налог – 12,5налогринбур тушир доходар – 95,2дотация – 3627,2
+идара ийидай аппаратдиз вири саналди – 2107,0 МКУК «КДЦ»
+культурадай вири саналди – 1338,3 ЖКХ
+Аппаратдин ва КДЦ-ДИН (культура) штатдин расписание тестикьарин.2022-йисан бюджет тамамарунал гуьзчивал тухун «Хинерин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собраниедин бюджетдин ва налогрин рекьяй комиссиядал тапшурмишин.
+ЦӀийи йисан гьуьрметдай ачухнавай столдихъ ацукьнавай мугьманрихъ галаз са рюмка ички хъвайидалай гуьгъуьниз Алидин гуьгьуьлар акваз-акваз ачух хьана. Сифте ада вичин къвалавай столдихъ ацукьнавай вад йисаз акъатнавай вичин хва Селим къалурна, адан тариф ийиз эгечӀда.– Гзаф зарафатчи аял я зи хва. Са аламатдин гафар адай акъатда, мад за квез вуч лугьун, гьич са ктабдани авачир. Валлагь стхаяр, адакай тӀвар-ван авай артист, комик жедай хьтинди я. Куьн зи чӀалахъ тушни? Ахпа ам вичин хцихъ элкъвена. Селим, – лагьана ада, – вун кисна ацукьмир, са ихтилат ая, рахух!– Я буба, зун вуч рахада? – лагьана Селима.– ЦӀийи йисан шадлухдай халуйриз са кьуьл хьайитӀани ая!– Чан буба, заз регъуь я, – лагьана хци.– Вучиз ваз регъуь я? – ЧӀехи халуяр алай чкадал кисна ацукьайла хъсан жедач. Чан бубадин, са къаравили ахъай ая, халуйриз са шадвал це! Селим кисна, кьил агъузна акъвазда. Яда, вав тушни, рахух тӀун, – зур гана бубади.– Я буба, аламатдин итим я вун, зун вуч рахада?– Я Али, аял секин тур, вичиз ашкъи атайла рахурай, – лагьана мугьманрикай сад тир Юсуфа. Столдихъ ацукьнавай мугьманри пуд лагьай, кьуд лагьай рюмкаярни хъвана. Абурухъ галаз Алини тӀамадиз акъатна, ам мад вичин хцел гьавалат жеда. – Чан бубадин, садазни хъел текъведай ихтилат ая! Ичкидикай са мисал хьайитӀани гъваш! – лагьана бубади.– Ички анжах ламра хъвана кӀанзавай затӀ я, – лагьана чӀал акъатна гададай.– Яъ, ламра! – тажуб хьана буба.– Эхь ламра! Лаш галачиз лам вуч авуртӀани дуьз рекьяй фидач. Хъванвай итимни гьакӀ я, буба чан. Ваз хъел къвемир, ваз лугьузвай гафар туш. Хъванвай касдин ийир-тийир, фир-тефир чка квахьда, лугьурталгьур гафни жагъин техйиз амукьда.– Квез ван хьанани, гьуьрметлу стхаяр?! И кьей хци ЦӀийи йисан столдихъ заз авур къаравили?!...– И рюмка чна ви хцин сагълугъдай хъвада, – лагьана мугьманри… Волейболдай райондин дишегьлийрин хкягъай командади ва адан тренер Н.Муталибова Рафик Абакароваз пара кӀани руш
+вахтсуздаказ кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+мукьва, 7-мартдиз, Леваша райондин администрацияда кьиле фейи РД-ДИН хуьруьн майцишатдин совещанидал республикадин малдарвилинни хипехъанвилин хел вилик тухунин месэладиз килигна. Анал РД-ДИН Минсельхозпроддин министр Баттал Батталова къейд авурвал, ДАССР-ДИН 100 йисан юбилейдиз талукь яз Москвада РФ-ДИН Федерациядин Советдал республикадин АПК-ДИЗ куьмекдай меслят хьана. Кьилди къачуртӀа, цӀи хипер емдал эцигдай, яни куькардай са шумуд майдан (гьарда 3 агъзур гьайван жеда) тешкилдайвал я. И мураддиз 2021-йисуз РФ-ДИН бюджетдай 210 миллион манат пул серфда.
+Россиядин Федерациядин субъект тир Дагъустан Республикадиз талукь сят Россиядин СФ-ДИН Председатель Валентина Матвиенкоди ачухна. Ада Д��гъустандин делегация тебрикна ва гаф РД-ДИН Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликоваз гана. Республикадин регьберди сенаторриз Дагъустандиз дикъет гунай чухсагъул лагьана, субъект яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик финин гележег авай терефрикай суьгьбетна. Вичин экъечӀуна Сергей Меликова Дагъустандин мумкинвилериз кьетӀен фикир гана. Ада къейд авурвал, республикадихъ Россиядинни Закавказьедин, Юкьван Азиядин, Ближний Востокдин арада экономикадин алакъаяр хуьн патал чӀехи метлеб ава. Дагъустанда туризм вилик тухун патал вижевай мумкинвилер ачух жезва. Кеферпатан Кавказдин гидроэнергетикадин къуватрин саки 40 % гьа Дагъустанда ава. Республикадин чил лагьайтӀа, минералринни хаммал-рин ресурсралди, гьа жергедай яз нафтӀадалди ва газдалди девлетлу я. Идалайни гъейри, субъектдихъ аграрный еке къуватарни ава. Региондин месэлаяр къарагъару-налди, республикадин регьберди дагъустанвийрин уьмуьрдин пис еридал фикир желбна. Агьалийрин чӀехи пай ерилу цикай ва канализацийрикай магьрум я. Энергиядин ва газдин ара атӀунар хьуни и месэлаяр алава хъийизва. Дербент шегьер вилик тухунин гьакъиндай лугьуналди, Сергей Меликов дуьньядин къадим шегьеррикай сад тир Дербентда авай гьаларал кьетӀендаказ акъвазна. Эцигна куьтягь тавунвай объектрин месэладиз ада вичин рахунра кьилдин чка гана. Гьа са вахтунда регионда тади медицинадин куьмекдин бригадаяр бес кьадарда тахьунин ва здравоохраненидин объектрин хци кьитвилин месэлаярни дикъетдикай хкуднач. Регионда агропромышленный комплекс вилик тухунин месэлайриз иллаки кьетӀен фикир гана. ГьикӀ лагьайтӀа, ам Дагъустан Республикадин экономикадин кьилин хел я. Килигзавай месэла гьялунин нетижайрай сенаторри «Дагъустан Республика яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик тухунин тереф государстводин дережада хуьнин гьакъиндай» Федерациядин Советдин къарардин проект бинедиз къачуна. Заседанидин вахтунда Валентина Матвиенкоди Сергей Меликовав «Федерациядин Совет. 25 йис» тӀвар алай рикӀел аламукьдай вымпел ва медаль вахкана. Пуд йикъан кӀвалахдин нетижаяр кьуналди, Сергей Меликова къейдна хьи, 6 комитетдин кӀвалахдин сергьятра аваз Дагъустан яшайишдинни экономикадин жигьетдай вилик финин лап важиблу месэлаяр къарагъарна. Абур гзаф терефрин месэлайриз талукь я: туризмдилай ва медицинадин таъминвилелай стратегиядин жигьетдай важиблу проектрал кьван. Абурук Махачкъаладин аэропорт вилик тухун ва чпи республикадин экономикадин гьар жуьре терефрин инфраструктура мягькемаруниз таъсирдай программайрик дегишвилер кухтун акатзава. Комитетрин вири заседанийрал гьукумдин федеральный органрин векилар алай.
+Халкьарин арадин дишегьлийрин Йикъан суварин вилик «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова вичин заместитель Вадим Агасиев ва райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаиловни галаз дяведин ва зегьметдин ветеран, РСФСР-ДИН ва ДАССР-ДИН лайихлу духтур Абдулвагьид Вагьабован руш Марьям Къазибеговадал кьил чӀугуна. Гьа са вахтунда кьиле М.Эфендиев, Къ.Гьажиев аваз «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН администрациядин къуллугъчияр Ахцегь райондин дишегьлийриз – чпи гьар жуьре хилер вилик тухуник пай кутур лайихлу къуллугъчийриз мугьманвиле хьана. Сифте тебрикар гваз абур Алимова Фаида Мегьамедшерифовнадин патав фена. Урус чӀаланни литературадин муаллимвиле кӀвалахай ада вичин уьмуьрдин 48 йис аялриз чирвилер гуниз бахшна. Ахпа абур зегьметдин ветеран Абдуризаева Роза Мукаиловнадин патав фена. Ада 6 аял хана ва абуруз лайихлу тербия гана. Райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилова ва Ахцегь райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади зегьметдин ветеран, далу пата гьакъисагъвилелди кӀвалахай гзаф аялрин диде, аялрин диде Инжихан Мамедовадиз райондин руководстводин патай дишегьлийрин сувар мубаракна, рикӀел
+Мартдин эвелра, РФ-ДИН Федерациядин Советда, ДАССР тешкилайдалай инихъ 100 йис тамам хьунин мярекатрин сергьятра аваз Дагъустан Республикадин Йикъар кьиле фена. Абур Федерациядин Советдин 500-заседанидал ацалтун лишанлу вакъиа хьана. РЕСПУБЛИКА ДАГЕСТАН АДМИНИСТРАЦИЯ МУНИЦИПАЛЬНОГО РАЙОНА«АХТЫНСКИЙ РАЙОН»29.01.2021 г. № 14
+РД-ДИН Минсельхозпродди якӀун терефдин малдарвилин жинсинин база гегьеншарунин рекьяй кӀвалах давамарзава. Дагъустандин малдарвилин майишатрихъ галаз санал ири карч алай гьайванрин абердин-ангусский ва къазахрин лацу кьил алай маларин жинсер артмишунин рекьяй генофондный майишатар яратмишун гьевесламишунин рекьяй талукь тир кӀвалах кьиле тухузва. И теклифрин тереф Леваша райондин «Кент» СПК-ДИ ва Къули райондин «Исупаев О.Р.» КФХ-ДИ сифтебурукай яз хвенва. Мукьвара и 2 майишатди винидихъ къейднавай жинсинин саки 200 гьайван маса къачунва. Алатай гьафтеда Леваша райондин Къарамахи хуьре РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министр Баттал Батталован тапшуругъдалди Минсельхозпроддин малдарвилин ва жинсинин кӀвалахдин управленидин начальникдин заместитель Юсуф Юсуфов хьана. «Кент» СПК-ДИН руководитель Шамиль Алиева товарный майишат жинсинин тешкилатдиз элкъуьрдайвал я. Майишатди Алтайский крайдай жинсинин гьайванар маса къачун и рекьяй сифте кам хьана. Алатай йисан декабрдин эхирра СПК-ДИ абердин-ангусский жинсинин 96 дана ва дуьгве маса къачуна. Идалайни гъейри, малдарвилин майишатди Астраханский областдин жинсинин гьайванар хуьдай са майишатдивай гьакӀ къазахрин лацу кьил алай жинсинин 50 мал къачунва. Гьа ихьтин жуьредин планар Къули райондай тир фермер Омар Исупаевахъни ава. Ада и мукьвара къазахрин лацу кьил алай жинсинин 120 гьайван маса къачуна. Юсуф Юсуфова и майишатда кьиле тухузвай кӀвалахдин важиблувал къейдна. Ада рикӀел хкайвал, уьлкведи жинсинин гьайванрин нехир маса къачун патал серфнавай харжийрин 50 процент пул вахкузва. РД-ДИН Минсельхозпродди и майишатди жинсинин тешкилатдин тӀвар къачуниз таъсирда. Алай вахтунда Россиядин Минсельхоздин госплемрегистрда Калмыкский жинсинин гьайванар артмишунал машгъул жезвай Дагъустандин 4 майишат регистрация авунва. Гьа са вахтунда чи республикадин малдарвилин майишатрихъ якӀун терефдин гьайванрин бегьерлу жинсерин игьтияжни ава. Гьавиляй РД-ДИН Минсельхозпродди винидихъ къейднавай майишатрин бинедал абердин-ангусский ва къазахрин лацу кьил алай жинсинин гьайванар артмишунин кӀвалах тешкилдайвал я. Къейднавай жинсинин гьайванар республикадин тӀебиатдин шартӀарив хъсандиз кьунва, абурун якӀун бегьерлувални кьакьанди я. Еб кватай чанта хьтинди. Еке хиве кьунар ийидай инсан фад ихтибардай аватда. Етим хвейиди – киме, кал хвейидан гъил-гъерида. Етимдиз чан-рикӀ ийидайбур гзаф жеда, фу гудайбур тӀимил. Жагъайди акьуллу я, квахьайди – ахмакь. Жанавур акурла, кицӀер сад жеда. Жанавур тух я, хиперни – саламат. Жанавурдал хеб тапшурмишна. Жанавурдиз тӀуьр гьарамдини гьалал жеда. Жанавурдикай катна, севрел гьалтна. Жанавурдин шарагдикай жанавур жеда. Жанавурдини хипе са виряй яд хъвада. Жегьеннем такурдаз женнетдин къадир чир жедач. Жегьил вахтунда вуч цанатӀа, кьуьзуь хьайила, гьам гуьда. Жегьил фад буш жеда.
+Дяве башламишайла 20 йис хьанвай Халила Ахцегьрин райземотделда кьилин землеустроителвиле кӀвалахзавай. Инай 1942-йисан апрелдиз лейтенантдин чинда аваз Халил Султанов фронтдиз рекье гьатна. Ина ада пияда кьушунрин 16-курсантвилин бригададин жергейра аваз душмандихъ галаз женг чӀугуна. Жегьил офицерди сифте женг Краснодарский крайдин Северский хуьруьн патав кьабулна. Ина курсантрин бригададин аксина фашистрин СС-ДИН батальонар акъвазнавай. «Им къизгъин женг тир. ЯтӀани, чаз душман кукӀвардай мумкинвал хьана», – кхьизвай вичин фронтдин рикӀел хкунрин дневникда Халил Султанова. 1943-йисан 19-январдиз Х.Султановал сифте хер хьана. Госпиталда сагъар хъувурдалай кьулухъ ам мад фронтдиз рекье гьатна. Гила адакай взводдин командир хьана. ВикӀегь командир гьина виридалайни гзаф четин тиртӀа, гьа чкайра аскеррин кӀвенкӀве жергейра авай. Нубатдин женгина адал мад хер хьана. И сеферда гуьлле кӀвачин и патай а патаз акъатна. Сагъар хъувурдалай кьулухъ Х.Султанов 83-десантный отряддиз автоматчикрин взводдин командирвиле рекье туна. Ам Новороссийскдин вич кьве сеферда Яру пайдахдиз ва Суворован ордендиз лайихлу хьанвай гьуьлуьн пехотадин бригададин жергейра авай. Къисайрик квай хьтин и бригададик кваз Х.Султанова Севастополь азад авунин женгера иштиракна. Ина чилин гьар са чӀиб патал къизгъин женгер кьиле физвай. Ахпа чи жуьрэтлу ватанэгьлиди Днестровский лимандин чапла патан къерехда десант эвичӀуна иштиракна ва ада и��а викӀегьдаказ женг чӀугуна. Гуьгъуьнай десантникрин бригададин аскеррихъ галаз санал ада немсерикай Румыниядин ва Болгариядин хуьрер ва шегьерар азадна. Дяведин ветеран Х.Султанован хизанда гьелени гьуьлуьн пехотадин кьилдин батальондин 305-нумрадин аскервилин частунин командир, майор И.Мартынова къул чӀугунвай чухсагъулдин чар къайгъударвилелди хуьзва. Кьилди къачуртӀа, ана кхьизва:
+«Днестровский лимандал алай кьакьан тепе къачудайла, Х.Султанова викӀегь ва кьетӀи гьерекатар авуна. 1944-йисан 22-августдиз Аккерман шегьердилай кеферпата авай Молось хуьрел гьужумдай вахтунда ада къаршидин цӀай гуналди, душмандин пулеметный кьве расчет тергна ва гьа икӀ румынрин 12 аскер кьиникьикай къутармишна. Женгинин вахтунда жегьил офицер Х.Султанова, жуьрэтлувилин ва викӀегьвилин чешнеяр къалуруналди, вичиз ихтибарнавай подразделенидин аскерар са шумуд сеферда гьужумдиз къарагъарна. Ам гьукуматдин шабагьдиз – «Яру гъед» ордендиз лайихлу я»
+. Амма и наградадив вичин игит жагъанач… 1944-йисан ноябрдин эхирда Черноморский флотдин командующийдин буйругъдалди десантникрин бригада Югославиядиз рекье туна. «Ина, Илок шегьер патал са женгина зи 38 юлдаш телеф хьана. Гьа са вахтунда чна фашистрин кьве батальон тергна», – рикӀел хкизвай фронтовикди. Вичин уьмуьрдин эхирдалди залум дяведикай туькьуьл рикӀел хуьн яз Халил Ибрагьимовичан хуруда акӀанвай гуьлле амай. Агьвалат лагьайтӀа ихьтинди тир: вичин жергейра Х.Султанова женг чӀугвазвай десантникрин бригада Будапештдин кӀаник гадарна. Ина аскерар залан женг кьабулуниз мажбур хьана. Душманди хъсандиз сенгерар кьунвай ва акси гьужумриз финалди, адаз я техникадин, я женгинин суьрсетдин гьайиф къвезвачир. «Чна са шумуд сеферда фашистрин сенгеррал гьужумна. Нубатдин са гьужумда автоматдин учирди зал залан хер авуна. Женгинилай кьулухъ зун операция авуна, амма са гуьлле зи беденда амукьна. Ада и женгиникай мукьвал-мукьвал зи рикӀел хкизва», – кӀелзава чна фронтовикдин чарарай. Сагъ хъхьайдалай кьулухъ Х.Султанова Чехословакия азад авунин ягъунра иштиракна.1945-йисан майдиз, фашизмдин винел гъалибвал къачурдалай кьулухъ, Халил Султанов хайи Дагъустандиз хтана ва ам ислягь зегьмет чӀугунив эгечӀна. Кьиблепатан Дагъустанда хуьруьн майишатдин хиле ам республикада ири ва куьруь карч алай гьайванар артмишунин рекьяй жавабдар тир. 1953-йисуз Астраханский областдин къишлахрал кьетӀен агьвалат арадал атана. Гатфарихъ вацӀа яд гзаф хьуникди векьин еке уьруьшар батмиш хьунин къурхулувилик акатна. Ихьтин гьалар себеб яз, Дагъустандин малдарар куьмек кӀанз Халил Ибрагьимовичан патав фена. Ада, вичин нубатда, энгелвал тавуна, кӀвалин гьайванар кьиникьикай къутар-мишун патал аскеррин частунин командованидивай аскерар чара авун тӀалабна. Къизгъин шартӀара Халил Султанован регьбервилик кваз Советрин Армиядин аскер��ин 4 батальонди кьетӀи гьерекатар кьилиз акъудна ва чпиз батмиш хьуни къурху гузвай гзаф кьадар лапагар ва калер къутармишна. КӀвалин гьайванар цин есирдай ахкъудайдалай кьулухъ малдарри ва нехирбанри вилерал накъвар алаз чеб къутармишайбуруз чухсагъул лугьузвай… Дяведилай гуьгъуьнин девирда гзаф крар акунвай фронтовикдин гьисабдал ихьтин зегьметдин гъалибвилер тӀимил хьанач. Ам кьиле авай кархана са куьруь вахтунда Дагъустанда кӀвенкӀвечибурун жергедиз экъечӀна. Хейлин йисара Халил Султанова Дагогнидин СПТУДИН директорвиле кӀвалахна. Ам Дербент райондин Ватандин ЧӀехи дяведин, зегьметдин, Яракьлу Къуватрин ва къайдаяр хуьдай органрин ветеранрин Советдин председатель тир. Вири и йисара виликан фронтовикди жегьилриз ватанпересвилин тербия гунин рекьяй общественный еке кӀвалах кьиле тухузвай. Адаз райондин ва шегьердин агьалийрин арада лайихлу гьуьрмет авай. Халил Ибрагьимовичан женгинин ва зегьметдин лайихлувилер Ватандин кьакьан шабагьралди къейднава: Ватандин ЧӀехи дяведин 1 ва 2-дережайрин орденралди, «Яру гъед», Зегьметдин Яру Пайдахдин орденралди ва 17 медалдалди. Педагогвилин кӀвалахда агалкьунрай адаз «Россиядин Федерациядин лайихлу муаллим», гьакӀни «РСФСР-ДИН профтехобразованидин лайихлу работник» лагьай гьуьрметдин тӀварар ганвай. – Ада гьамиша чаз, вичин аялриз, дуьзени ва намуслу инсанар жез чирзавай, чаз жуван шегьер, Ватан кӀан хьунин ва абуруз гьуьрмет авунин веси ийизвай, – буба рикӀел хкиз суьгьбетзава адан чӀехи хва, 1-нумрадин ДЮСШ-ДИН тренер Ибрагьим Султанова. – Чун вири уьмуьрда адан весийриз ва экуь къаматдиз вафалу жеда. Чан аламайтӀа, алай йисан 10-мартдиз бубадин 100 йис тамам жедай. Алай йисан 14-мартдиз «Нарынкала» стадиондал Ватандин ЧӀехи дяведин ветеран рикӀел хуьнин призар патал ва Халил Султанован 100 йисан юбилейдин гьуьрметдай футбол къугъунай республикадин турнир кьиле фида. Ада Махачкъала, Хасавюрт, Каспийск ва Дербент шегьеррин академийрай тир жегьил футболистри иштиракда. Эхирдай къейдин, Ахцегьа Ватандин ЧӀехи дяведин ветеран, РФ-ДИН лайихлу муаллим Халил Султанован хайи ватанда – адан тӀварунихъ са куьче ягъун кутугнава.
+Тофик БАХРАМОВ Ватандин ЧӀехи дяведин йисара чпин чандилайни гъил къачуна чи Ватандин азадвал ва аслу туширвал патал женг чӀугур фронтовикрикай рахун кватайла, чи арада амачир (абуруз рагьметар хьуй) Дагъустандин викӀегь рухваярни хъсан гафаралди рикӀел хкун кутугнава. Къенин чи суьгьбет абурукай садакай – Халил Ибрагьимович Султановакай я.
+2020-йисан 30-декабрдиз «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН депутатрин Собранидин заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз килигна.1.2021-йис патал «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН бюджетдин гьакъиндай.2.2020-йисан бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисаб.
+Заседанидал 2021-йис патал «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН бюджет кьабулна. Бюд��етдик кутунвай доходар – 25226,6гьа жергедай яз:
+чилин налог – 1386,0физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 1500,0физический ксарин къазанжийрал вегьизвай налог – 3988,0сад тир хуьруьн майишатдин налог – 23,7налогринбур тушир къазанжияр – 46,2
+Налогар вири саналди – 6944,50
+чкадин самоуправленидин органриз РД-ДИН госвекилвилер гун патал райондин бюджетдай ахъайзавай дотация – 18282,10 Райондин бюджетдай 2020-йисуз гайи дотациядикай кумай бурж – 0,0
+Харжияр вири саналди – 25226,6 Заседанидал 2020-йис патал бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисабдиз яб гана ва ам тестикьарна. Бюджетдик кутур доходар:
+чкадин самоуправленидин органар – йисан сифте кьиляй 4430; туькӀуьр хъувунвай бюджетдин харжияр – 5750; тамамарна – 5750 Собрание – йисан сифте кьиляй 0; туькӀуьр хъувунвай бюджетдин харжияр – 0; тамамарна – 0чкадин самоуправленидин сечкияр – йисан сифте кьиляй /-/; туькӀуьр хъувунвай бюджетдин харжияр – 723; тамамарна – 723 культура – йисан сифте кьиляй 3320,4; туькӀуьр хъувунвай бюджетдин харжияр – 4115,6; тамамарна – 4115,6къулайдиз туькӀуьрун – йисан сифте кьиляй 15857; туькӀуьр хъувунвай бюджетдин харжияр – 14592; тамамарна – 14592физкультура ва спорт – йисан сифте кьиляй 600; туькӀуьр хъувунвай бюджетдин харжияр – 304,2; тамамарна – 304,2
+йисан сифте кьиляй 24227,4; туькӀуьр хъувунвай бюджетдин харжияр – 25484,8; тамамарна – 25484,8
+Фейзудин НАГЪИЕВ,ШАИР, литературовед, РД-ДИН культурадин лайихлу работник, филологиядин илимрин доктор, «Шарвили» эпосдин ва «Къизилдинлекь» премийрин лауреат
+Зи играми лезги халкь! Къадим девирра жуван барка алай тӀвар тур, Къавкъаз дагъдизни Каспий гьуьлуьз тӀвар гайи зурба халкь! Пуд агъзур йисара «Шарвили» эпос хвейи камаллу халкь! Алпан гьукуматдин иеси хьайи машгьур халкь! За вавай, жуван хайи халкьдивай – бубайривайни дидейривай, рухвайривайни рушаривай, вахаривайни стхайривай ийидай тӀалабун ава. Гьар са халкьдиз вичин миллет санал агуддай насигьатар ава. Чахъ, лезгийрихъни, руьгьдин жавагьирар – бубайрин весияр, насигьатар, мисалар, манияр, руьгь хкаждай макьамар, кьисаяр, махар, эпосар гзаф ава. Ибур вири агудна, ибурукай виридакай хийир къачуна, зазни жуван гафар вал агакьариз кӀанзава, зи халкь! Лезгияр! Куьн квев агата, куьн квез кӀан хьухь. Сада садаз куьмек ая. Гьатта квев мидяй тир жуванбурузни. Вучиз лагьайтӀа, чал виридал лезги лугьудай тӀвар ала. Чи къуват – чи сихвал, садвал я. Чун чаз багьа хьайила, чак са душмандинни тӀем акатдач! Анжах чи агатуни агъзур йисара чун саламатдаказ хвена. Чал вегьей бязи чапхунчи гьукуматар кӀватна терг хьана: ассирийвиярни миддяйвияр, киммерийвиярни скифар, сарматарни грекар-византияр, гъуннарни, хазарарни мугъулар… Эхь, анжах чи сихвал, агатун себеб яз, чун вахтунал, девиррал ва кьил-тум авачир кьван душманрин винел гъалиб хьана, къенин йикъаз атана. Чи бубайрин викӀегьвал себеб яз, чун Къавкъазда виридалайни къацу, виридалайни бегьерлу, виридалайни берекатлу авадан чилерал яшамиш жезва. Неинки и чилер хуьн, гьатта чи милли накьвар ахгуд хъувун – им бубайрин руьгьдин вилик чи жавабдар везифа я. Гьар са юкъуз, гьар гьина хьайитӀани, чун къуьнкъуьневаз хьун герек я. Ша чна рехне чинал, тариф кьулухъай ийин. Къуй чахъ гьар са рекьяй жуван устадар жен: арифарни алимар, лежберарни фялеяр, пагьливанарни зарафатчияр, гьатта терс фидаинарни хуррам арасар! Амма, герек, чна вирида жуван рикӀера халкьдин барка алай кьегьал рухваяр – Шарвилини Къванцигада, Шаргирни Ваче, Гьажи Давудни Ярагъ Мегьамед, чи багъри пак маканар, лезги чилин пак яржар тир Алпан ВАЦӀ-КЬУЛАН вацӀ, Самурдин там, къадим кӀелеяр, хуьрерни шегьерар, Шагь ва Шалбуз дагълар гьамишанда лап кьакьан яз, лап багьа яз хуьн. Чи чилин, чи халкьдин и эменнияр виридалайни багьа ирс яз, эсилрин пак веси яз хуьн ва чи несилрив агакьарун чи уьмуьрдин кьилин буржи хьун лазим я. РикӀел хуьх: лезгивал чи виридалайни багьа ва кьетӀен лишан я. Акьалтзавай несил чалай акьуллу, чалай варлу, чалай викӀегь, чалай бахтлу хьун паталди, чна веледрин рекьиз бубайрилай чал агакьайдалай са шумуд гъилера гзаф серф авун герек я. Дегьзаманрилай инихъ лезгийрихъ ихьтин адет авай: кьейи кас ада кӀватӀай вири мал-девлетни галаз кучуддай. И чӀуру адет себеб яз, чи миллетдин бейнидик девлет кӀватӀдай хесет акатнач, гьавиляй чахъ, веледриз ирс яз тадай, девлетарни хьанач. Эхиримжи са шумуд виш йисара чи халкьдин арада веледар вердишаруна дувул кьунвай са бязи насигьатрини – «кукӀун-чухуник хкуькьмир», «къуватдин хура акъвазмир», «лезги намусдилай са къалиян тембек хъсан я», «чара авачирла, вакӀазни буба лагь» – чакай чи эсилдиз хас тир душманриз зур ва гьайбат къалурунин лезгивал къвез-къвез хкудна. Лезги халкьди вичин тарихда са шумуд дин кьабулна ва дегишна: гзаф гъуцарин (Ракъинин, Манан, Ваалан, Менан-Вацран, Алпандин ва маса), хашпара, ислам динар. Амма, гзаф динар дегишнатӀани, халкь терг хьанач. Белки, нубат атай береда зурба къуватдин вилик дин дегишуни халкь михьиз квахьуникай хвена. ГьакӀ хьайила, сифте чкадал жуван чӀал, хайи чил, халкьдин кьисмет хьун лазим я, ахпани – дин. Яни, дин вични, тарих, эдеб, чӀал хьиз, халкьдин милливал хуьдай са алатдиз элкъуьн лазим я. Са бязи къуватри (месела, туьрк тайифайри), мецел дин алаз, чал чпин милли интересар илитӀна. Гьатта динни абуру лезгийрикай туьрквер авун паталди ишлемишзава. Гьавиляй чун диндив, анжах жуван милли интересар фикирда кьуна, эгечӀун лазим я. Чак мад ихьтин са чӀуру хесетни ква: чара фикир (идея) чна жуванди хьиз кьабулзава. Гьатта а фикир миллетдин хийирдиз аксиди ятӀани. И карди гзаф девирра чи миллетдиз пара зиян гана ва гунни ийизва. Чи рикӀер, чи сирер патанбуруз ачух я. Чна акатай низ хьайитӀани жуван рикӀин сир ахъайзава. Чна жуванбур кваз кьазвач, патанбур виниз акъуди��, абурун вилик жуванбур кӀудзава, маса гузва. Чаз сада садал пехилвал авун хас я. Чахъ садвал авач. Чна гьарда вичикай са хан ийида, масад саймишдач. И хесетар чна кьетӀидаказ арадай акъуд тавуртӀа, чи миллетдин руьгь зайиф жеда. Са кьадар мумкинвилер авай гьуьрметлу жуванбур, куьн авай чкайриз лезгияр кӀватӀа, абуруз пешеяр чира, абур кӀвалахдалди таъминара, сада садаз куьмекар це, кесибдиз, дарда авайдаз гъил яргъи ая. Абур вилик фидай, виниз хкаж жедай мумкинвилер, рекьер жагъура. Абурун къайгъуйрик къуьн кутур. ГъвечӀи къуллугъдаллайбуруни, жемятдини чӀехи къуллугъдал алай жуванбур, халкьдин баркаллу рухваяр вири такьатралди хвена кӀанда. Жуванди анжах жува гатан, чарадав гатаз тан тийин! Чи милли макьсадар кьиле тухунин рекье вужар чи партӀар ятӀа, вужар чи мидяяр ятӀа, кӀевелай чир жен. Къадим девиррилай инихъди, чи, алпанвийрин, кӀалубар, рангар, къилихар дегиш хьана. Чак ягъийрин ивияр акахьнава: иранрин, арабрин, туьркерин ва мсб. Гьелбетда, миллетдик чара ивияр акахьун медицинади халкьдин сагъвал паталди, акьул, къанажагъ паталди хъсан яз гьисабзава. Гьавиляй чна чи рухвайриз маса миллетрин гуьзел, сагълам рушар гъайитӀа, пис жедач. Амма къуй а сусари чи чӀал, чи ацукьун-къарагъун, чи адетар чиррай ва абурал амал авурай. Герек, абуру хайи веледар – чи несил халис лезгивиле аваз вердишарин. Мадни, гьар са лезгидиз, вичин халкьдин алатай девиррин тарихдихъ, культурадихъ галаз санал, алай девирдинбурни, жуван зурба ватанэгьлияр чир хьун герек я: чпин пешейрин зурба устадар, алимар, зарияр, художникар, композиторар, манидарар, спортсменар... Чна, лезгийри, маса чкайра шегьерар кутуна, амма чун анрай чукурна. Ша чна жуван чилиз къуллугъ ийин. Ша чна жуван чил цуьк акъуднавай багълариз, гуьзел ва авадан хуьреризни шегьерриз элкъуьрин. Герек чна чи къадим сенятар кӀвачел ахкьалдарин: хъенчӀин къапар, чуьнгуьрар, кӀарас тӀурар, гамар, халичаяр, гьебеяр, чатухъанри гатазвай яракьар, заргаррин гъилин имаратар… Герек, гьар са хуьре клуб, мектеб, спортзал, стадион, гьамам, телефон, хъсан уьлчуь рекьер жен. Герек, чи хуьрера ичкибазар ва анашачияр тежен. Чи мидяйри ужуз эрекьдалдини анашадалди чи акьалтзавай несилдин тум хкудзава. Чакай пилеяр хьайила, абуруз чи чилер кьаз регьят жеда. Чпелай кар алакьзавай ксари и кардал амална кӀанда. Герек, чаз гзаф чӀалар чир хьурай, амма жуван чӀал рикӀелай алуддай бедбахтвал чаз такурай! Герек, дуьньядин гьар са пипӀе, гьар са кӀвале лезги дагъларин шикилар жен. Герек, гьар са лезгидин рикӀе гьамиша ихьтин пак дуьа жен: «Гьина зун хьайитӀани, зун лезги я. Захъ жуван халкь ава, захъ жуван чил ава. Къе зи халкьни, зи чилни кьве патал пай хьанва. Гьар са юкъуз, гьар са макъамда зи халкь, зи чил агудун патал за жувалай алакьдай гьар са кар кьилиз акъудда. За жуван чӀал хуьда. За жуван адетар хуьда. Гьина аваз хьайитӀани, гьар са чкада за ��езгияр кӀватӀда, абуруз жувалай алакьдай куьмекар гуда. Зи халкь сад хьана аквадалди, зи рикӀ шад жедач! Сагърай лезги халкь! Амин!» Эгер са шумуд виш агъзур касди гьар экуьнахъ ва гьар ксудайла ихьтин дуьа авуртӀа, чи фикирар сад жеда, чи сирлу ва пак мурадар фад кьилиз акъатда. Девирар, миллетар, гьукуматар кӀватна, кӀватзава ва кӀватни хъийида. Чи кьилин везифа чи чӀал, чи чил хуьн я. ГьакӀ хьайила чи халкьни сагъ яз амукьда. Чна чи вилик гьамиша рикӀин зурба экуь мурад квайди гьич садрани рикӀелай алуд тийин: лезги халкь сад хъувун, лезги гьукуматдин дарамат эцигун. Къуй гьа и макьсадди чак руьгь кутурай, чи кардик гужлу лувар кутурай. Къуй лезгийри сажда авур вири гъуцари и карда чаз куьмек авурай! Амин!
+Халкьарин арадин дишегьлийрин Йикъан вилик Хкемрин хуьруьн школадин директор А.Исмаилов, хуьруьн библиотекадин къуллугъчи И.Незералиева, школадин ученикрин са десте, райбиблиотекадин кӀелдайбурун залдин заведующий, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Г.Гъаниева зегьметдин ветеран, сейли библиотекарь Сара Абдуллаевадин кӀвализ мугьман хьана. Абуру райондин руководстводин ва чпин патай адаз 8-мартдин сувар рикӀин сидкьидай мубаракна ва рикӀел аламукьдай пишкешни гана.
+И йикъара РД-ДИН Гьукуматдин Председателдин заместителдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Абдулмуслим Абдулмуслимован регьбервилик кваз республикадин территорияда 2021-йисан хуьруьн майишатдин микроперепись кьиле тухунин рекьяй республикадин комиссиядин заседание кьиле фена. Инал къейд авурвал, хуьруьн майишатдин перепись кьиле тухунин кьилин мурад статистикадин информация къачун я. Ада санлай къачурла хуьруьн майишат авай гьаларин тамам шикил ачухарда. «Перепись хабар кьунрин жуьреда кьиле тухуда. Гьавиляй гъвечӀи ва юкьван карчивилин субъектрин переписдин вахтунда хьиз, и делилар анжах статисти-кади ишлемишда. Гьа икӀ конфиденциальность хуьн таъминарда. Чаз хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбур и серенжемдив жавабдарвилелди эгечӀнайтӀа гзаф кӀандай. ГьикӀ лагьайтӀа, абуру гьикьван дуьз жавабар гайитӀа, гьакьван информацияни дуьзди жеда. Властдин органризни хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбурун кьилдин категорийрин, хилерин ва я аграрный комплекс вилик тухунин тереф хуьнихъ рекье тунвай къарарар дуьздаказ кьабулдай мумкинвал жеда», – лагьана Абдулмуслимова. Инал къейд авурвал, РФ-ДИН Гьукуматди хуьруьн майишатдин перепись гьар 10 йисалай кьиле тухун къарардиз къачунва. Эхиримжи сеферда ам 2016-йисуз
+5-мартдиз РДК-ДИН тамашчийрин залда дишегьлийрин Йикъаз талукьарнавай мярекат кьиле фена. Ам раймуниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиева ачухна. Ахпа инал коронавирусдин пандемиядин вахтунда яру зонада кӀвалахай медицинадин къуллугъчийриз пишкешар гана. В.Агъасиева коронавирусдин инфекциядихъ галаз женг чӀугвазвай залан вахтунда сабурлувал ва уьтквемвал къалурунай медицинадин къулугъчийриз чугъсагъул малумарна. «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримован, райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилован ва дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовадин патай ЦРБДИН 32 къуллугъчидив чухсагъулдин чарар вахкана. Суварин программадин сергьятра аваз культурадин управлениедин артистри «Периханум» тамаша къалурна. Ана Перихануман ролда – З.Велиева, Алиханан ролда Р.Ибрагьимов, Мина къаридин ролда – Ф.Мегьамедова, Тажир Мислиман ролда – Н.Чубанов устадвилелди къугъвана. Тамашачийри ам гурлу капар ягъуналди къаршиламишна.
+Шаз, 2020-йисан ноябрдиз, Махачкъалада Республикадин жегьил пианистрин Готфрид Гьасанован тӀварунихъ галай ХХI конкурс кьиле фена. Ана Ахцегьрин Рагьимат Гьажиевадин тӀварунихъ галай музшколадин (директор РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи Абдукерим Рагьимов) векилрини агалкьунралди иштиракна. Нетижаяр анжах гила хтана. ИкӀ, дуьньядин классикадин четин яратмишунар вини дережадин устадвилелди тамамарунай кӀевиз истемишдай жюриди Ахцегь ДМШ-ДА музыкадин рекьяй чирвилер къачузвай Муслим Шерифалиев (4-класс), Лейла Сулейманова (2-класс), Мегьамед Агьмедов (6-класс) ва Къизилгуьл Шуаева (1-класс) РД-ДИН культурадин министерстводин, республикадин учебно-методический центрдин I дережадин Дипломриз ва абурун муаллим, РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи Селимат Велиева Министерстводин Чухсагъулвилин чарчиз лайихлу авуна. Республикадин нуфузлу конкурсдин жегьил дипломантар 2-мартдиз райадминистрациядин нубатдин совещанидал «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова тебрикуналди, абурув Дипломар вахкана ва, гьевесламишунин лишан яз, вичин патай абуруз пулдин премиярни гана. Къейдин, вичикай ихтилат физвай конкурсда республикадин саки вири районрин музшколайрин векилри иштиракна, абурукай анжах Ахцегь ДМШ-ДИН аялар иллаки тафаватлу хьана. Гьелбетда, эвелимжи нубатда, им музшколадин высший категориядин тежрибалу муаллим Селимат Велиевадин ва директор Абдукерим Рагьимован (абур РД-ДИН культурадин лайихлу работникар я) гьакъисагъ зегьметдин нетижа я. Чна винидихъ чпин тӀварар кьур аялриз, абурун диде-бубайризни муаллимриз и агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй квез чандин сагъвал, классикадин музыкадин искусстводин дережаяр къазанмишунин ва милли музыка вилик тухунин карда мадни еке агалкьунар хьурай!
+Райондин жегьил натуралистрин станциядин къуллугъчийри чпин тербиячиярни галаз хъуьтӀуьн вахтунда нуькӀвериз тӀуьн гунин патахъай еке къайгъударвал ийизва. Сир туш хьи, хъуьтӀуьз гишин тир ва чуьнуьх жедай чка авачир нуькӀвер бязи вахтара гьатта дакьузва. Къалин жив къванвай йикъара абуруз тӀуьн жагъурун иллаки четин жезва. ХъуьтӀуьн куьруь йикъара нуькӀвер саки гишила амукьзавай вахтарни жезва. Эгер нуькӀрез 6 с��тда недай затӀ гьат тавуртӀа, ам рекьида. Мишекъат хъуьтӀуьн йикъара гьар 10 гъвечӀи нуькӀрекай 8 рекьизва. Гьавиляй инсанри абуруз куьмекун чарасуз я. Алайди хъуьтӀуьн девир тирвили чи идарадин муаллимрин регьбервилик кваз жегьил натуралистри мукьвара бахчайра, гьакӀни школайрин патарив гвай чилин участокра тарара чпи гьазурнавай мукар ва нуькӀвериз тӀуьн гудай чкаяр куьрсарна. Исятда Ахцегьрин, Хкемрин, Калукрин, КьакӀарин хуьрерин школайрин патав гвай чилин участокра нуькӀверин хейлин цӀийи мукар пайда хьанва.
+Гьажи Салягь САЛЯГЬОВ Калукрин хуьр
+Аллагь Таалади дуьньядал пуд къифледин инсанар халкьнава. Гьар са къифледик акатзавайбуруз талукь хъсанвилер ава. Девлетлуйриз талукь яз шариатда къейднавайвал, абурухъ инсанар патал хийирлу крар авачиз туш. Эгер са касди вичин девлет менфятлу рекьериз ишлемишиз хьайитӀа, хъсан я. Аллагь Таалади девлет авай касдивай ам гьи рекьериз харжнатӀа, вахт атайла хабар хкьада. Инсанди вичин девлет кесибриз куьмекуниз, жемят патал рекьер, муькъвер эцигуниз, сурариз ва маса герек чкайриз харж авун хъсан гьисабзава. КӀеве авай азарлуйриз куьмек авунни гзаф менфятлу я. Пайгъамбардин (с.а.с.) девирда адан асгьабийри, Аллагь патал кесибриз садакьаяр гзаф гудай. Абуруз а кардин менфятлувал чизвай. Мегьамед Пайгъамбардин (с.а.с.) девирда са жегьил гада эвленмиш хьайи йифиз адан кьисметда рагьметдиз фин кхьенвай. И кардикай Пайгъамбардиз (с.а.с.) хабар тир. Пакамахъ Пайгъамбар (с.а.с.) а гададин кӀвал галай патахъ фейила, адаз анихъ инсанар галачиз акуна. И чӀавуз ам кӀвализ фена. Пайгъамбар (с.а.с.) акур кӀвалин иесидиз гзаф хуш хьана, адаз кӀвализ атун теклифна. Свас гъанвай гада кӀвале авай ва вични шад тир. Аламат хьайи Пайгъамбарди (с.а.с.) гададивай: «Накь няниз вуна вуч хъсанвал авунатӀа лагь» - лагьана хабар кьуна. Гадади фикирар авуна, рикӀел хтана ва лагьана: «Ахьтин еке хъсанвал авунач, амма сусав гвай хунчайрикай сад чиниз атай са къекъверагдиз садакьа яз гана». И ван хьайи Пайгъамбар (с.а.с.) гададин ажал гайи садакьади алудайдан гъавурда акьуна. Идалай гуьгъуьниз Пайгъамбарди (с.а.с.) гададивай вич ксанвай мес къалурун тӀалабна. Ажайиб хьанвай гада ва кӀвале авайбурни абурун гуьгъуьнаваз атана. Пайгъамбарди (с.а.с.) гада ксанвай ястух хкажна ва абуруз кӀаник квай мурдар акуна. КӀвале авайбуруз и кар гзаф аламат хьана. Пайгъамбарди (с.а.с.) лагьана: «И мурдар ви чан къачуз атанвайди тир. Вуна гайи садакьа себеб яз мурдар акъваз хьанва». Идалай гуьгъуьниз Пайгъамбарди (с.а.с.) мурдардин кьилелай гъил элягьна «Вач, алад мурдар, вун атай чкадиз хъвач» - лагьана. Мурдар яваш-яваш хъфена. Ингье садакьадихъ авай менфятлувал ва къуват. Дуьа кӀел авунни, куьмекдин кӀвалах авунни садакьадай физва. Гзафбуруз садакьа гунин менфятлувал гьихьтинди ятӀа чизвач. Бязи инсанри мергьяматлувилин куьмек гуникай, кӀеве авайдан гъил кьуникай кьил къакъудзава. Къуй Аллагьди вирибурун рикӀера рагьим эцигърай!
+Райондин культурадин Управленидин къуллугъчийри Ибрамхалил, Фиридин ва Зульфия Велиевриз ва амай мукьва-кьилийриз пара кӀани
+кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин музшколадин къуллугъчийри Ибрамхалил ва Фиридин Велиевриз играми буба
+кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Гьуьрметлу дишегьлияр! Играми дидеяр, вахар, сусар, рушар, бадеяр! Къе куь сувар я, 8-Мартдин и югъ рикӀин сидкьидай мубаракрай! Алай аямда дишегьлидин назик гъил квачир яшайишдин ва халкьдин майишатдин са хелни авач. Чи райондай цӀудралди тӀвар-ван авай дишегьлияр акъатнава. Чна абурун агалкьунрал гьахълудаказ дамахзава. А баркаллу дишегьлийрин крар агалкьзавай несил патал хъсан чешне я. Гьуьрметлубур, куь зегьмет, къайгъударвал квачир уьмуьр гьич фикирдизни гъиз жедач. Гьавиляй кьил агъузна икрамзава чна квез. Къуй куь рикӀин мурадар кьилиз акъатрай, балайрикай, вири багърийрикай рикӀер динж хьурай! Эвелимжи нубатда чна квез чандин сагъвал, хизандин хушбахтвал, уьмуьрда берекатарни гьуьрметар артух хьун тӀалабзава. Амин!
+Муьжуьд лагьай мартдин сувар, Квез, зи вахар, мубаракрай! Далудихъ куьн хьурай лувар, Квез гьар са югъ мубаракрай! Куьн галачиз жедач гатфар, Ам руьгьдикай ибарат я! Акъуд куьне цуьк, чан вахар, Шукур Аллагь, имарат я! Ухшар я куьн цуьквериз къе, Гатфар кьиляй экъечӀнавай! Икрам ийиз эллериз къе, Истеклу яз эгечӀнавай! Дишегьлийрин сувар я къе, Квез, я рушар, мубаракрай! ЯРАР-ДУСТАР аваз кӀвале, Къенин сувар мубаракрай! Хъсандиз тербияламишнавай дишегьлийри тарих текбир дуьшуьшра арадал гъизва.
+Акунриз хуш дишегьли кӀеретӀдин гуьгъуьналлаз физвач, ам тӀебииди я.
+Эгер квез са куьн ятӀани ван атана кӀанзаватӀа, итимдивай хабар яхъ. Эгер квез са вуч ятӀани авуна кӀанзаватӀа, дишегьлидивай хабар яхъ.
+Рушариз садрани акьуллубур жез кичӀе хьана кӀандач.
+Рушаз гьамиша кьве кар чир хьана кӀанда: адаз вуж ва вуч кӀанзаватӀа.
+Бязи дишегьлийриз цӀухъай кичӀе я, бязибурукай гьа цӀай жезва.
+Садрани кьил агъузмир. Ам гьамиша кьакьандиз яхъ. Дуьньядин чиниз дуьздаказ килиг.
+Дишегьлидин яшдихъ са метлебни авач. Виридалайни хъсан авазар куьгьне скрипкайралди тамамарзава.
+Дишегьлияр абурун гъавурда акьун патал ваъ, абурал ашукь хьун патал халкьнава.
+Дуьньяда виридалайни хаталуди – им кисна хъверзавай дишегьли я.
+Дишегьлидин къиметдиз кьадарсуз гзаф вахтунда къимет гузвачир.
+Гьеле са дишегьлидини вичин уьмуьрдин гьакъиндай вири крар дуьздаказ лагьанвач.
+Квевай шехьиз жеда, амма садрани жуваз рей гудай ихтияр гумир.
+Гьар са къуватлу дишегьлидихъ аламатдин тарих гала.
+Халкьарин арадин дишегьлийрин и сувар абурун ихтиярар патал женгинин югъ яз арадал атана. 1857-йисан 8-мартдиз Нью-Йоркда дерзичивилин ва кӀвачин къапарин фабрикайрин работницаяр манифестациядиз кӀватӀ хьана. Абуру 10 сятдин кӀвалахдай югъ, кӀвалахун патал экуь ва къулай кӀвалер, итимрихъ галаз барабар зегьметдин гьакъи истемишзавай. А вахтунда дишегьлийри суткада 16 сятда кӀвалахзавай. Чпин зегьметдайни абуруз гузвайди кепекар тир. КьетӀидаказ экъечӀайдалай кьулухъ итимрилай кӀвалахдай 10 сятдин югъ кардик кутун къазанмишиз алакьна. США-ДИН хейлин карханайра профсоюздин тешкилатар арадал атана. ИкӀ, 1857-йисан 8-мартдиз арадал атай са тешкилатдин членарвиле сифте яз дишегьлияр хьана. И юкъуз Нью-Йоркдин хейлин шегьерра вишералди дишегьлияр демонстрациядиз экъечӀна. Абуру чпиз сечкийрин ихтиярар гун истемишзавай. 1950-йисуз Копенгагенда кьиле фейи Халкьарин арадин дишегьлийрин-социалисткайрин конференциядал Клара Цеткин Халкьарин арадин дишегьлийрин 8-мартдин югъ сувар яз къейд авунин гьакъиндай теклиф гваз экъечӀна. Им дишегьлийриз барабарвал патал женгиник экечӀунин эвер гун тир. Адаз жаваб яз, хейлин уьлквейрин дишегьлияр къекъверагвилиз акси яз, зегьметдин ихтияр, жуван лайихлувилиз гьуьрмет, ислягьвал патал женгиник экечӀзава. Россияда Халкьарин арадин дишегьлийрин югъ сифте яз 1913-йисуз Петербургда къейдна. Шегьердин кьилин тӀварунал кхьенвай арзада «дишегьлийрин месэладиз» килигун тӀалабзавай. Гьукумди ихтияр гана ва 1913-йисан 2-мартдиз Полтавский куьчеда авай Калашниковский фан биржада 1500 кас кӀватӀ хьана. Халкьарин арадин дишегьлийрин 8-мартдин йикъакай Советрин властдин сифте йисарилай государстводин сувар хьана. 1965-йисалай и йикъакай кӀвалах тийидайди хьана. Адан суварин адетни кардик квай. И юкъуз шадвилин серенжемрал уьлкведи обществодин вилик дишегьлийриз талукь яз кьиле тухузвай госполитика кьилиз акъудзавайвилин гьакъиндай гьахъ-гьисаб ийизвай. Явашяваш Халкьарин арадин дишегьлийрин йикъа уьлкведа вичин политикадин метлеб квадарна. Советрин Союз чукӀур авурдалай кьулухъ 8-мартдин югъ Россиядин Федерациядин государстводин суварин сиягьда амукьна. Халкьарин арадин дишегьлийрин югъ СНГ-ДИН уьлквейра: Азербайжанда, Грузияда, Къазахстанда, Къиргъизияда, Молдавияда, Тажикистанда, Туьркменияда, Украинада, Белоруссияда къейдзава. Уьзбекистанда и югъ дидейрин Югъ яз, Арменияда 7-апрелдиз дидевилин ва гуьрчегвилин Югъ яз къейдзава. Къе 8-март – им гатфарин ва экуьнин, дишегьлидиз, уьмуьрдин юлдашдиз, дидедиз дустуниз хьиз гьуьрмет авунин сувар я. Ахцегь районда саки 90 % дишегьлийри итимрихъ галаз барабардаказ яшайишдин, образованидин, культурадин, медицинадин, экономикадин ва маса хилера гьакъисагъвилелди кӀвалахзава. Райондин тарихда Социализмдин Зегьметдин Игит Саимат Ферзалиевадин, СССР-ДИН Верховный Советдин депутатар хьайи, Ленинан ордендин сагьиб Магьият Макатовадин, Гуьлханум Султановадин, РСФСР-ДИН Верховный Советдин ��епутат Мая Мамедалиевадин, Зегьметдин Яру Пайдахдин ордендин сагьиб, кӀвенкӀвечи доярка Беневша Пашаевадин, РСФСР-ДИН ва РД-ДИН лайихлу ва халкьдин артистка, лезгийрин «билбил» Рагьимат Гьажиевадин, офтальмологиядин рекьяй медицинадин илимрин доктор Къемер Палчаевадин-Адигуьзеловадин, Азербайжандинни Дагъустандин машгьур композитор Эльза Ибрагьимовадин, уьлкведин ЧӀехи театрдин балерина Алла Жалиловадин, Дагъустандай сифте киноактриса Сафият Аскаровадин ва хейлин масабурун тӀварар гьамишалугъ яз гьатнава. Абурун баркаллу крар ахцегьвийри садрани рикӀелай ракъурдач. Квез сувар мубаракрай, играми дишегьлияр!
+Россиядин Президент Владимир Путина Донбассда телеф хьайи Россиядин Армиядин офицер, Къули райондин агьали Нурмегьамед Гьажимегьамедоваз Россиядин Игитвилин тӀвар гана. Махсус операциядин вахтунда ада вичин чан къурбанд авуналди женгинин юлдашар къутармишна.
+Милли пресса иллаки дидед чӀалахъ, халкьдин медениятдихъ, яшайишдихъ галаз сих алакъада ава. Абурукай сад-садавай къакъудна рахаз тежервиляй, сифте нубатда, милли чӀалан месэладал акъвазин. Эхиримжи вахтунда гъвечӀи халкьарин чӀалар, надир культураяр зайиф хьуникай, абур дуьньядин чӀехи халкьарикни чӀаларик какахьиз квахьуникай, адетдин кардикай хьиз, пара асантдиз рахазва. Амма чӀалахъ галаз халкьни квахьзавайди, а халкь патал им мусибатдин кар тирди хъсан аннамишзавач. Инсанар сад-садакай тафаватлу ийизвай, халкь хуьзвай кьилин уьлчме, гьелбетда, адан чӀал я – халкьдин камаллувилин хазина. Милли чӀал – им инсанрин общество арадал атун, вилик фин, авай гьал къалурзавай тамам алем я. Гьавиляй чӀал квахьун – им са лексикани грамматика ваъ, им надир, дерин, вичиз тешпигь авачир тамам са алем, дуьнья, философия квахьун, кьиникь я. Са гьайван, гьашарат тӀимил хьана квахьдай чкадал атайла, абур «Яру ктабра» твада. Бес халкь гьа гьашарат, гьайван кьванни тушни?! Аллагьдиз шукур хьуй, лезги чӀал къе квахьунин сергьятдал алач. Гележегдани чун гьахьтин чкадал татун патал къемаз чна чӀалан месэлайриз дикъет гана, жегьилар хайи чӀалан, медениятдин, бубайрин баркаллу адетрин терефдар тир халис ватанпересар яз тербияламишна кӀанда Вичел рахадай, кхьидай игьтияж амай кьван гагьда чӀал амукьда. Амма чаз, гьайиф хьи, лезги чӀалаз халкьдин игьтияжлувал къвердавай тӀимил жезвайди аквазва. Им къурхулувилин лишан я. Шегьердикай стӀун рахадач, чун шагьидар я, дагъдин хуьрерани кваз парабур хизанда урус чӀалал рахазва, аялрин бахчайра бицӀекрихъ галаз вири серенжемар урус чӀалалди я, школайра дидед чӀаланни литературадин тарсариз кьвед лагьай дережадинбуруз хьиз килигзава, чпин веледар дидед чӀалан тарсарикай хкудиз кӀанз арза ийизвай (гуя вузра кӀелун, хъсан кӀвалахдал акъвазун патал дидед чӀалан лазимвал авач) диде-бубаяр пара жезва, школайра дидед чӀаланни литературадин муаллимрин кесер-престиж югъ-къандавай зайиф я ва икӀ мад. Ихьтин татугай гьалар, гьелбетда, Дагъустандин вири халкьарин чӀалариз хас я, амма кьве чкадал пай хьанвай лезги халкьдиз абуру иллаки пис таъсирзава. Месела, Азербайжан пата авай чи хуьрерин школайра аялриз гьафтеда анжах са лезги тарс гузва. Мажбурвал, гуьзчивал, муаллимар, гьакӀ ктабарни авачир шартӀара адан нетижалувал гьихьтинди ятӀа фикирдиз гъиз жеда. Нетижада акьалтзавай несил дидед чӀалакай, медениятдикай яргъаз къакъатзава. Парабурувай лезги чӀалал рахаз, кӀелиз, кхьиз жезвач. Ихьтин татугай гьалара хайи чӀал, меденият хуьдай, вилик тухудай гужлу алат яз майдандиз милли пресса экъечӀнава. Разивилелди къейдин, вичин хивез къачунвай жавабдар везифа кьилиз акъудиз адалай алакьзава. Ахцегь райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдикай рахайтӀа, лезгийрин милли журналистикадин, печатдин бине эцигай ам республикада лап сифтебурукай сад я. Дагъустанвийрин арада филологиядин илимрин сифте кандидат, зурба алим Гьажибег Гьажибегова 1928-йисуз сифте яз лезги чӀалал (сифте латин графикадал, ахпа алимди латин графикадин бинедал лезгийризни табасаранриз чпин алфавитар туькӀуьрна, 1927-йисуз "Лезги шаиррин чӀалар» - чи литературадин тарихда сифте ктаб - чапна) акъудзавай «ЦӀийи дуьнья» тӀвар алай газет арадал гъана. Редакциядин яратмишунин коллективдиз жегьил шаир Алибег Фатахов (жавабдар секретарь), прозаик Зияудин Эфендиев (редактордин заместитель), корреспондентар яз Абдулкъадир Алкьвадарский, Гьажи Аликберов, Назир Агьмедов, Исмаил Вагьабов, Мемей Эфендиев, Мегьамед Гьажиев, Абдул МутӀалибов (вири баркаллу ксар, зар алай тӀварар я!) желбна. 1931-йисан июлдиз газет вичин редакция ва типографияни галаз Ахцегьиз хкана. А чӀавуз им халкьдин тарихдин, руьгьдин мана-метлебдин зурба вакъиа тир. «ЦӀийи дуьнья» газетдин куьмекдалди халкьди гьа макъамда кӀелиз ва кхьиз чирна, граждан дяведилай кьулухъ четин йисара инсанар социализмдин зегьметдал тупламишна… Къе телевидениединни Интернетдин, агъзурралди гьар жуьре СМИ-РИН такьатрин гьуьле-алемда, гьелбетда, райондин гьафтеда садра акъатзавай газетдин роль акьван екеди туш, чи йигин вахтунда я адавай гьар йикъан вакъиайрикайни гъиле-гъилди халкь хабардаризни жедач. Гьавиляй неинки са СМИ-ДИН такьат, гьакӀ халкьдин руьгьдин, медениятдин эменни-ирс яз гьисабзавай ам чи райондин чин ва гуьзгуь, милли бренд я. Чна и газетдал, адан сифте редактор Гьажибег Гьажибеговал, лезгийрин арада пешекар сифте журналист, Саид Габиева гьеле алатай асирдин сифте йисара Санкт- Петербургда акъудиз хьайи «Заря Дагестана» газетдин хсуси корреспондент, ахцегьви Ражаб Амирхановал ва гзаф масабурал гьахълуз дамахзава. Гьабурун хъсан тежриба хуьз, гьабурун чешнейралди кӀвалахиз алахъзава. 2018-йисуз Ахцегьа республикадин дережадаваз «ЦӀийи дуьнья» газетдин 90 йисан юбилей къейдна. Ингье, ги��а 94 йис я, газетди (2022-йисуз тираж - 1500 экземпляр) вири и девирда хуьруьн жемят гьар са кардикай дуьздаказ хабардар ийиз, гъавурдик кутаз, дагъустанвийрин яшайишдинни руьгьдин уьмуьрдикай кхьиз, кьилинди, дидед чӀал, милли тарих, адетар хуьз халкьдиз намуслудаказ къуллугъзава. Дидед чӀал, меденият, тарих хуьнин, жегьил несил тербияламишунин карда милли прессадин метлеблувал екеди ятӀани, къе базардин экономикадин шартӀара зайиф, юхсул жезвай адавай, гьелбетда, федеральный ва коммерциядинбурухъ галаз бягьс чӀугваз жедач. Четинвилерни манийвилер пара я: лезги чӀалал савадлудаказ кхьиз жери пешекарар авач, мажибар лап агъа кӀанинбур тирвиляй кар алакьдай жегьилар газетдин кӀвалахдал къвезвач; газетриз къазанжи гъидай реклама авач, районрин редакцийра яратмишдай коллективдиз гьатта зегьметдин къулай шартӀар яратмишиз жезвач ва икӀ мад. Гьавиляй алай вахтунда чкадин СМИДИН такьатра чпин уьмуьр, къуват милли пресса ва чӀал хуьниз бахшнавай халис ватанпересар ама, чебни асул гьисабдай яшлубур. Пака кӀвалахдай пешекарар гьазуруникай, гьайиф хьи, садани фикирзавач. Дугъри я, гьелелиг къе чи редакцийри, иесийри чпиз фикир тахгузвай куьгьне сятери хьиз, са жуьре кӀвалахзава, дидед чӀал, меденият, тарих хуьзва. ФАД-ГЕЖ а сят акъвазда эхир. Ахпа аквада, малум жеда вирибуруз чпин гъиляй вуч акъатнатӀа, амма геж жеда. Гьавиляй чна чи гьакимризни регьберриз милли пресса ва гьадан куьмекдалди дидед чӀал хуьниз эверзава. Эхь, чӀал ава – халкь ава, чӀал авач – халкь авач: шаксуз, дуьз тестикьарун я. «Лезгийрин виридалайни гужлу ва хци яракь адан чӀал я», - лагьанай лезги прессадин сад лагьай редактор Гьажибег Гьажибегова. ЧӀал – им анжах са рахунин алат туш. ЧӀала милли руьгь, культура, тарих, къанажагъ, са гафуналди, халкь вич хуьзвайди аннамишна хьиз, адав комплекснидаказ эгечӀна кӀанда. Хизанда анжах дидед чӀалал рахан, аялрин бахчайра серенжемар жуван чӀалал тухун, мектебра дидед чӀаланни литературадин тарсариз кьетӀен дикъет гун, чкайрал милли СМИ-РИН такьатриз куьмек-къуват хугун ва икӀ мад.
+Дидед чӀал кӀан хьухь. Дидед чӀал эбеди япара авай лайлай я. Жуван чӀал усалармир. Жуван чӀалак рехне кутамир. Хайи чӀал инсандин къуват я. Хайи чӀал хуьн кьегьалвал я. Хайи чӀалав къведай нямет авач. Хайи чӀалан къадир хьухь. Хайи чӀалан тӀеам масад я. ЧӀал акьулдин булах я, акьул ‑ чӀалан дамах. ЧӀал инсандин дамах я. ЧӀал тийижирдаз дидени чир жеч. ЧӀал халкьдин девлет я.
+Лезги чӀалаз хас лишанар ава пуд: Чириз регьят, гегьенш сергьят, фитне кьегьят. Аваз абур мадни ава са шумуд, Ингье абур: хуьда сабур, я такабур, Мециз кьезил, гафар тӀимил, фикир я гьуьл. Мадни ава,бесрай абур, и лагьайбур Гзафни я хуьн патал чӀалан абур. *** Ватан хуьникай ва зегьметдикай, Дуствиликайни гьакӀ гьуьрметдикай, Гьалал суьрсетдин хуш лезетдикай Кхьидай дерин гьуьл я лезги чӀал.
+И мукьвара райондин хуьруьн майишатдин управленидин начальник Арген Гьажиев, и идарадин пешекарар тир Адильхан Агьмедов ва Леонард Атлуев Къурукаларин хуьруьн активдихъ ва чкадин СОШ-ДИН муаллимрихъ галаз гуьруьш хьана. Инал А.Гьажиева кӀватӀ хьанвайбур государстводи салан майваяр ва картуфар гьасилунал, гьакӀни хуьруьн майишатдин гъвечӀи габаритрин техника маса къачунал машгъул агьалийриз куьмек гунин серенжемриз талукь яз РФ-ДИН Гьукуматди 2021-йисан 24-декабрдиз кьабулнавай 2451-нумрадин къарардихъ галаз танишарна.
+Къейднавай месэлайриз килигзавай вахтунда хуьруьн агьалийри дугунардай яд авачирвиликай шикаятна. Себеб ам я хьи, Мугъулатдин кӀамай яд къачузвай имарат цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин игьтияж ава. Агьалийрин къуватралди и кӀвалах кьилиз акъудун мумкин кар туш. Агьалийри гьасилзавай суьрсет маса гунин месэлани ина хцидаказ вилик акъвазнава, вучиз лагьайтӀа райцентрда абур маса гудай базар авач. Хуьруьн сходдин къарардалди, Къурукаларин школадин завуч Эдуард Магьмудоваз хуьре государстводин патай куьмек къачуз кӀанзавай ксар тайинарун патал кӀвалах тешкилунин тапшуругъ гана. Ада и ксарин делилар умумиламишда ва абур гележегда райондин администрациядиз рекье твада.
+*** Гьа и месэлайриз винидихъ къейднавай къуллугъчийрин иштираквал аваз Хкемрин хуьруьн агьалийрин собранидални килигна. Хуьруьнэгьлийри тумар цазвай сезондиз дугунардай цин кьитвал жезвайвиликай ва и себебдикди салан майваярни картуфар битмишарунал машгъул жедай мумкинвал авачирдакай шикаятна. Идалайни гъейри, агьалияр къенин йикъалди хъвадай яд кьилдин ксаривай маса къачуниз мажбур я. Самур вацӀал алай муьгъ хаталу гьалда ава, залан техника физвайвиляй адан бязи чкаяр чкӀанва. Хуьруьз фидай рехъни татугай гьалдиз атанва. Ахцегьрин территориядилай физвай магистралдин трубадик кьилдин агьалияр ихтияр авачиз экечӀнава. И кар себеб яз, яд хуьруьв агакьзавач. И кар фикирда кьуналди, хуьруьн агьалияр инсанар хъвадай целди таъминарун патал жуван такьатрихъ къуй эгъуьниз гьазур я. Абуру собранидин председателдивай чпин теклифар райондин руководстводив агакьарун тӀалабна. Собранидин эхирдай агьалийри адан вири иштиракчийриз чухсагъул лагьана ва чпи хуьр вилик тухун патал вири серенжемра ва программайра активвилелди иштиракунин гаф гана. *** Февралдин юкьвара райондин хуьруьн майишатдин управленидин къуллугъчийри ЛПХ-РИЗ субсидияр гунин, абур патал гъвечӀи габаритдин техника маса къачун патал субсидияр гунин, иесисуз гьайванрив эгечӀунин, гьакӀни агьалийриз рапар ягъунин месэлайрай КьакӀарин хуьруьн агьалийрин собрание кьиле тухвана. Абуру агьалияр ачух чилел салан майваяр битмишарунал, гьакӀни нек ва як гьасилунал машгъул ЛПХ-РИЗ субсидияр гунин рекьяй РФ-ДИН хуьруьн майишат вилик тухунин Госпрограммада хьанвай дегишвилерихъ галаз танишарна. Идалайни гъейри, агьалияр ��пи гъвечӀи габаритрин техника маса къачузвай ЛПХРИЗ субсидияр гунин шартӀарин гьакъиндай хабардарна. Агротехникадин кӀвалахар кьиле тухун патал техникадин ва дугунардай цин месэлаяр хуьре авач. Абуру а кардин гьакъиндай инанмишвал къалурна хьи, алай йисуз агьалийри чпин участокрай хъсан бегьерар КЪАЧУДА.ХУЬРУЬН агьалийри ЛПХ-РИЗ субсидияр гунин месэла разивилелди кьабулна. Абуру иесисуз гьайванар хуьдай чка эцигунин кар гъиле кьунай райондин руководстводиз чухсагъул лагьана. Гьа са вахтунда хуьруьн агьалийри райбольницадин медицинадин къуллугъчийри инсанриз рапар ягъунин рекьяй кьиле тухузвай кӀвалахдиз виниз тир къимет гана. *** Гьа ихьтин метлебдин собрание райондин хуьруьн майишатдин управленидин къуллугъчийри Цуругърин хуьруьн агьалийрихъ галазни кьиле тухвана. УСХ-ДИ къейднавай программайра иштиракун патал документация гьазурунин месэлайрай гъавурдик кутунин кӀвалах кьиле тухвана. Идалайни гъейри, хуьруьн майишатдин производстводин маса месэлаярни, гьа жергедай яз гьасилнавай суьрсет маса гунин месэлаярни веревирдна.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор, РД-ДИН культурадин лайихлу работник
+Дидед чӀалан манадин деринвал сифтени-сифте чи халкьдин мисалрай аквазва.
+Алатай 2021-йисуз Россиядин магьсулдарри 121,317 миллион тонн техил кӀватӀ хъувуна. И кьадардикай 76 миллион тонн къуьл я. Идалайни гъейри, шаз чина 1,724 миллион тонн сил, 15,2 миллион тонн гьажибугъда, 17,99 миллион тонн мух, 1,076 миллион тонн дуьгуь, 3,7 миллион тонн гергер кӀватӀ хъувуна. Къейдин, 2020-йисуз Россияда 133,5 миллион тонн техил кӀватӀ хъувунай.
+Информационный вири такьатрай малумарнавай цӀийи VIII созывдин (эвер гунин) Думадиз кар алакьдай, инсанрин къайгъудай фидай ксар-депутатар желбнава лугьузвай гафар файдасуз ва бушбур я. Думада инсанар дегиш хьанва, амма абурун ери ваъ. ЦӀийи депутатар, тӀимилбур квачиз, саки вири регионрин эксруководителар ва я аппаратра кӀвалахай чиновникар я. Чебни садни кесибрикай туш, гьардан йисан юкьван доход (къазанжи) 60 миллиондилай виниз я, банкара гьардахъ депозитра (счетра) 100 миллионралди пул ава. Ибур федеральный дережадин печатный изданийра авай делилар я. Халкьдин агьвалдикай абуруз къайгъу чӀугвадай вахт бажагьат жеда. Дума уьлкведин къене авай маса гъвечӀи уьлкве я (Россиядин Ватикан). Ина вири ава: ужуз ресторанар, буфетар, кафеяр, гьардахъ кьилдин кабинетар, гьар депутатдихъ 2-5-7 дав агакьна меслятчияр, куьмекчияр, кӀаник машинар, еке дуллух, бонусар, премияр. Са гафуналди, коммунальный коммунизм. Ихьтин шартӀара халкьдин игьтияжар нин рикӀел къвезвайди я?! Амай чиновникрихъ, губернаторрихъ галаз санал им цӀийи элита я. ТЕК-ТУЬК ксар халкьдин гьалдикай хабар авай, куьмекдиз къвез гьазурбур хьун мумкин я, амма ина вири умуми контролдик ква, партиядин, фракциядин сад тир низамдиз муьтӀуьгъ хьуниз вири мажбур я. Мумкин я, кьилди инсан пайда хьун. ЦӀийи Думадиз депутатвиле Россияда машгьур эрудит (еке чирвилер авай кас), телеведущий, политконсультант Анатолий Вассерман хкянава. «Один в поле не воин», – лугьузва мисалда. Амма са журналистди уьлкведа кесибвал тергун патал вуч авуна кӀанда лагьана вугай суалдиз ада чи къурулушдин азар алай чка къалурзава: уьлкведин экономикадин политика. Чи уьлкведин Гьукуматдин экономический блокдин аппаратдин вири къуллугъчияр цӀийи кьилелай тарсар къачуз курсариз ракъурун теклифзава, вучиз лагьайтӀа либеральный тоталитарный сектадин экономикадин блокдин догмаяр (къанунар-къайдаяр) уьлкве патал зарарлу я, абуру ишлемишзавай теорияр государство чукӀурзавай ва тергзавайбур я. Либералрин азардин лишанарни къалурзава – анжах къецепатай куьмек гуьзетун (западдай), къецепатан инвестицияр ишлемишун, къецепатан лекалрал (къайдайрал, меслятрал) кӀвалахун; къенепатан са такьатни кваз такьун (ишлемишни тавун), инвестицияр, къенепатан игьтияжар гьисаба такьун, ишлемиш тавун. Вассерман депутат ятӀани, тек я, мумкин я ам хьтинбур сад-вад мадни хьун, амма ахьтинбур фракциядин ва я партиядин низамдин дестедик ква. Гьавиляй къе Россиядин экономикадин политикадихъ са аслу туширвални амайди туш, вири жилавар Западдин, СШАДИН гъилева, гьавиляй Америкада са тирхь ягъайтӀа, Россиядин манат къуватдай аватда, нафт ужуз, товаррин къиметар виниз, амай къуллугъар, платежар хкаж жезва. Уьлкведа экономикадин залзала башламишзава. Ибуру вирида къецепаталай Россиядал гъуд илисунин, адаз зарар гунин, санкцияр артухарунин мумкинвилер арадал гъизва. Ихьтин шартӀара къенепатан краризни къаришмиш хьун гзаф жезва. Гьа икӀ хьана уьлкведин культура чукӀурнава, советрин девирда сятди хьиз кӀвалахзавай медицинадин, образованидин къурулуш тергнава, илимрин Академияда алимрин кьилел менеджерри (гзаф вахтара илимдикай хабар авачир) агъавалзава, госидарайра савадсуз, тежрибасуз, са куьнин патахъайни жаваб тагузвай чиновникри кӀвалахзава. Нулевой йисара халкьдин патай аксивал гъизвайбур куьруь са вахтунда приватизацийрини залоговый аукционри арадал гъайи олигархар тиртӀа, гила абурун чкадал гьа олигархрилай азгъун, бизнесдихъ, капиталдихъ галаз какахьнавай (сращивать хьанвай), чпин итижарни государстводин чалишмишвилериз акси, халкьди чеб герек авачир балласт, чиркер яз гьисабзавай чиновникар пайда хьанва. 90-йисара арадал атай неолибералрикай ибарат псевдоэлита – гьа чиновникринни чуьнуьхзавай политикрин армия Россия сад садаз акси кьве терефдал пайзавай фактор (делил) хьанва. Чпизни къе содомитрин есирда авай Запад прогрессдин (вилик фин), цӀийи идеяйрин, культурадин, гуьзел-гуьрчегвилин тек чешне яз аквазва, гьадаз икрамзава, гьадалай вири рекьера чешне къачуз гьазур я. Гьавиляй абуруз жуван уьлкве, ватан душман хьиз аквазва, адан тарихдиз, кумирриз, асирра арадал атана лигим хьанвай халкьдин идеяйриз, адетриз, къанунриз кӀур гузва, абур терсеба дегишарзава, чӀуру патахъ элкъуьрна вири санал халкьни кваз маса гуз гьазур я. ИкӀ амукьайтӀа, гьа ихьтинбурун кьиле акъвазнавай чкадин «регьберри» къецепатан куьмекдал куьруь са вахтунда Россия душманрин гъиле тун мумкин я. Ихьтин эхир хьун (гьикьван рикӀивай кьабул жезвачтӀани) тестикьзавай делилар тӀимил ваъ, гзаф жезва. Виридалай вилик халкьдин зигьин (память), уьлкведин тарих тергзавай зегьерлу политика, халкьдиз акси пенсиядинни налогрин гьакъиндай законар, 20 миллион кесибвиле авай халкь, абур мадни артухарзавай экономикадин политика, терг тежезвай коррупция. Президентди уьлкве хуьз, халкьдиз куьмекиз алахъунар пара ийизва, армия мягькемарзава, цӀийи яракьар гьазурзава. Къецепатан душманриз и кар чизва, гьавиляй абур Россия къенепатай хъиткьинариз, тергиз гьа къенепатан къуватралди алахънава. Ина са «Цирконривайни», «Кинжалривайни», «Авангардривайни», лазерривайни (яракьрин цӀийи жуьреяр) куьмекиз жедач, абур герек авачир экспонатар яз амукьда. Чаз акунва – гьихьтин кьисмет советрин девирдин гзаф чешнейриз, алимрин къазанмишунриз хьанватӀа. Дувулар кьатӀнавай тар фад кьурада. Россия къе гьахьтин тарциз ухшамиш хьанва. Геж тахьанмаз веревирдер авуртӀа хъсан я. Тараканар (тарунар) хьиз къвердавай артух жезвай Россиядин автофобар (ватан дакӀанбур), Западдин апологетар (терефдарар) ксанвач.
+Саидов Алирза Узаирович, чӀехи бажарагъдин сагьиб хьайи шаир ва таржумачи, 1932-йисан 15-январдиз Ахцегь райондин Къутунхърин хуьре хана. Ада Москвада М.Горькийдин тӀварунихъ галай Литературный институт куьтягьна, Армиядин жергейра къуллугъна. Зегьметдин рехъ «Социализмдин пайдах» газетда, «Дагъви дишегьли» журналда башламишна. Гуьгъуьнай «Коммунист» газетда культурадин отделдин зеведиш яз, Дагъустандин писателрин Союзда секретарь яз кӀвалахна. Алирза Саидован сифте шиирар 1949-йисуз «Социализмдин пайдах» газетдиз, сад лагьай ктабарни «Самурдин авазар» тӀвар алаз Дагъустандин ктабрин издательствода, урус чӀалал «Молодая гвардия» чапханада «Вун галаз, Самур» тӀвар алаз акъатна. Алирза Саидов вичин яратмишунар маса чӀалариз хушвилелди таржума ийиз хьайи, Москвадин издательствойра регьятдаказ ктабар акъудиз хьайи шаир я. Адан эсерар, къецепатан ингилис, поляк, болгар чӀалариз хьиз, СССР-ДИН халкьарин чӀаларизни таржума авунва. Шаир вични пара хуш аваз таржумайрал машгъул хьана, ада А.С.Пушкинан,
+Р.Гьамзатован, К.Чуковскийдин эсерар лезги чӀалаз элкъуьрна. Алирза Саидован чӀалариз Дагъустандин композиторри гуьзел манияр кхьена. Алирза Саидов ДАССР-ДИН СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай гьукуматдин премиядин лауреат хьана.46 йисан яшда аваз залан азардикди уьмуьрдай фейи Алирза Саидован тӀвар ва адан жавагьирар милли культурадин тарихда къизилдин гьарфаралди кхьенваз даим амукьда.
+Ажал пайиз, жаллатӀар яд чилерин Атана чал ийиз чапхун, фасадвал. Тур хкажна Шарвилидин гъилери, Хуьн паталди хайи халкьдин азадвал. Гапур хьанач фейи чӀавуз дяведиз ЧИН-ЧИНАВАЗ уьтквем кьилихъ галукьай, – Хайи хуьре са хаинди гуьлледив КӀири Буба яна бирдан кьулухъай. Шарвилидин веси – тур я вижевай. КӀири Бубад веси я: хуьх игьтият – Жуван кӀвале текьин патал чинеба, Хаинрал гьич ийиз тахьуй ихтибар!
+Перемдикай цаварин Къизилдин гъед хкатна.– Гьи дердини кана, гъед, Вун чилерал аватна? Рехъ алатай инсанриз Гьамиша вун куьмек тир. Ашукь хьанвай жегьилрин Хиялриз вун герек тир. Гагь атана ви нурар Зи цӀаяриз илифдай, Гагь вуна, гъед, алимриз Мугьманвилиз теклифдай. Бес вучиз вун аватна, Цаварани дар яни, Акьван гъетер аваз, вун Хуьз тахьун дуьз кар яни? Жавабни гуз таххьана Гъед кьилелай алатна… АкӀ я хьи заз чилел рикӀ Алайвиляй аватна.
+И дуьньядиз килигзава Пашмандиз кьве вил, ЧӀулав цавуз килигдайвал Кьурагьрин кьве вир. ЧӀулав я цуьк, чӀулав я гъед, ЧӀулав я гьакӀ раг, Анжах кьве вил, анжах кьве вил Экуь я – кьве рагъ. А вилериз кӀвахнава кьел Гьинва вун, зи халкь?! Русвагьнава намусдин кьеб, – Амачни кьегьал?! ТахьайтӀа куь вирибурун Буьркьуь я вилер, Аквазвачни ивидавай Кьурагьрин вирер?! Гьич садани къачузвач лаш, Къачузвач нажах, Гуя хьанва, гуя хьанва Вирибур начагъ. И кар акур ханди вичин Къалурзава гуж: Сифте гъизва вичин месик Ви тӀвар алай руш. Хкажзава Саида кьил, Гъиле кьазва САЗ:«ИКӀ яшамиш хьайитӀа мад, Лянет хьурай заз! Ни туна ви кӀарабда кичӀ, Шарвилидин эл? Къарагъ, хандин вилериз къе Яда чна кьел!». Къарагъзава КӀира Буба – Кьурагьрин ялав, Ламарал хьиз акьалжзава Ханарал жилав. Са чӀалалди рахазва къе Чуьнгуьрни тфенг: Сад хьайила садавайни Кьаз жедай туш фенд! «Халкьдихъ шедай вил акъатда» Лагьай хан, фекьи, Вучиз хьанвач бес Саидан Вилер къе буьркьуь?! Чи намусдин гуьзгуь тушни Саидан вилер – Гьавиляй къе экуь тушникьурагьрин вирер! *** Зулумкарди туруналди хел яна АтӀун патал квайни-квайди ичерик: Ингье, гьа икӀ мукьвара за пел яна Чилин шарни авудда зи кӀвачерик.– Вахтунивай жеда ви тур акӀажриз, Авач халкьдиз вич кьиникьин гереквал, – Шаирди гаф кьатӀна, – вахтни акъвазриз Жеда завай, хуьз дуьньядин гуьрчегвал. Зулумкарди кана элдин жигерар... Девир фена, гаф атана вахтунал: Шаир къени амазма чи рикӀера. Пачагь фадлай гадарнава тахтунай.
+3-мартдиз райондин культурадин Управленидин (МКУ «УКСМП и Т») коллективди Ахцегьрин школайрин ва образованидин идарайрин коллективрихъ галаз санал райцентрдин «Набережный» паркда чӀехи мярекат - флешмоб кьиле тухвана. Ам РФДИН Гьукуматди Украинада кьил хкажнавай цӀийи фашизмдинни нацизмдин дявекаррихъ галаз женг чӀугунин сиясатдин тереф хуьниз талукьарнавай. Майдандал аялрини муаллимри чпелди къалурай латин алфавитдин «Z» гьарфуни чи у��лкведи душмандин винел гъалибвал къачун лишанламишзава.
+Тарихдин лап деринрай, чи ата-бубайри гьеле гъуцариз икрамиз хьайи авам девиррай, атана чав агакьнавай Яран сувар лезгийрин лап къадим, тӀебиатдинни яшайишдин манадин шад ва метлеблуди я. Югъни йиф сад жезвай макъамда къейдзавай ам гатфарин тӀебиатдин сувар я, диндихъ галаз ерли алакъалу туш. Ада хъуьтӀуьн аязрикай хкатнавай тӀебиатдал чан атун, гатфарин чуьлдин кӀвалахар башламишун, инсанар зегьметдал гьевесламишун, мичӀивилинни писвилин къуватрал экуьвилинни къенивилин крар гъалиб хьун, инсанрин арада хатур-гьуьрмет артухарун, кӀвале-хуьре михьивал хуьн, милли кухнядин ширинлухарни хуьрекар гьазурун, хъелбур туьхкӀуьн, азарлуйрални мукьвакьилийрал кьил чӀугун, цӀун патав халкьдин милли манийринни кьуьлерин сегьнеяр къурмишун лишанламишзава. Ихьтин хъсан, къени ниятар фикирдаваз тухуз, бубайрин къадим ва баркаллу адетар давамарзавай суварикай мусурман диндиз вуч зарар ава кьван?! Яран сувар гьа ихьтин мурад-метлебдалди са лезгийри ваъ, вичел «Праздник первой борозды» ва маса тӀварар алаз Дагъустандин, Кавказдин пара халкьари къейдзава. Месела, табасаранар адаз «Эбел цан», агъулар «Эвел цан» лугьуз, гатфарин цанар цунив эгечӀзава... Къуй гатфарин и суварихъ галаз санал чи азарарни дердергъамар, лугьурвал, яран цӀу кана хьиз, квахьрай! Яран суварин кьилин лишан тир цӀун-ялаврин сир-манани гьам я: яшайишдин вири пис-эксиквилер алудунин лишан яз, куьгьне парталар, герек амачир шейэр кун. Гьуьрметлу районэгьлияр! Къуй квез гатфаринни зегьметдин сувар рикӀин сидкьидай мубаракрай! Куь кӀвалера, хизанра ислягьвили, сагъламвили, мублагьвили агъавал авурай! Куь чандин сагъламвал, бедендинни руьгьдин лигимвал мягькем хьурай, Амин!
+Мубаракрай Яран сувар! Такурай чаз залан йикъар! Ислягьвал чаз хьурай даим! Берекатар - хайи чилин!
+И йикъара чна Дагъустандин Халкьдин писатель Къияс Межидов дидедиз хьайидалай инихъ 110 йис тамам хьунин юбилей къейдзава. Къияс Межидович Межидов Ахцегьа 1911-йисан 22-мартдиз Бакудин фяле-отходникдин хизанда дидедиз хьана. Адан буба Межид Межидова буругъчи яз Бакуда кӀвалахзавайвиляй вичин аял вахтар Къияса Азербайжандин меркезда кечирмишна. Гьа ина Дагъустандин гележегдин халкьдин писателди вичин кӀелунар давамарна. Бакудин литературадин кружокда ам Азербайжандин машгьур шаирар тир Сулейман Рустаман ва Гьуьсейн Жавидан гъилик художественный литературадал гьевеслу хьана. 1927-йисуз Къияс комсомолдин жергейриз гьахьна. 1929-йисуз 9-класс куьтягьна. Гуьгъуьнай ругуд вацран курсара кӀелай жегьилди сифтегьан классрин муаллим яз Азербайжан ССР-ДИН Ширван райондин са мектебда кӀвалахна. Ахпа ада са йисалай гзаф вахтунда Дагъустандин Кьурагьрин хуьре муаллимвал авуна. 1929-1931-йисара Къияс Межидова Махачкъаладин индустриальный техникумда кӀелна. Ам куьтягьайдалай кь��лухъ Дагкнигоиздатда Алибег Фатагьован таржумачидин учениквиле кӀвалахдал акъвазна. Гьа икӀ адаз урус ва дидед чӀалар хъсандиз чирдай мумкинвал хьана. Гуьгъуьнин йисара Къ.Межидова Даградиода дикторвиле, лезги передачайрин редакторвиле кӀвалахна. 1939-йисалай 1941-йисал кьван Къияс Межидова заочнидаказ Москвадин М.Горькийдин тӀварунихъ галай Литературный институтда кӀелна. Амма залум дяведи литинститут акьалтӀардай мумкинвал ганач. 1942-йисуз Къияс Межидов кӀелун патал ругуд вацран прокурорвилин курсариз рекье туна. Абур бегьемарайдалай кьулухъ Кьасумхуьруьн райондин прокурордин куьмекчивиле кӀвалахна, ахпа адакай Кьурагь, Хив ва Ахцегь районрин прокурор хьана. 1954-йисуз Къ.Межидов сагъламвилин гьалдиз килигна, пенсиядиз экъечӀна ва вичин къуватар тамамвилелди писателвилин кӀвалахдиз бахшна. 1957-йисуз Къияс Межидовакай СССР-ДИН писателрин Союздин член хьана. Къияс Межидован сифте макъалаяр гьеле 1929-йисуз акъатнатӀани, адаз машгьурвал анжах 20 йисалай атана. Дагъустандин литературадиз Къияс Межидов алатай асирдин 50-йисара зари-натуралист яз, кӀелчийрин фикир желбдай маналу гьикаярни махар кхьена. Абурук аялар патал «Зи гъвечӀи дустариз», «Лувар квай дустар», «Дагълара» ва «Дагъларин аялар» тӀварар алай, чебни ктабра кӀватӀнавай гьикаяяр ва махар акатзава. Абур Дагъустандин чапханайра дидед чӀалал акъатнава. Къияс Межидован ктабар урус чӀалални машгьур я: «Алуш – крылатая нога», «Братья», «Дети гор». Гуьгъуьнин йисара адан «Дагълар юзазва» («Пора первого жаворонка»), «Къашкъа духтур» тӀварар алай ктабар акъатна. 70-йисара Махачкъалада ва Москвада дидед ва урус чӀаларал Къияс Межидован «Хайи чилин таватар», «Мергьяматлу къуншияр», «РикӀин эмирдалди яшамиш хьана зун» (СтӀал Сулейманакай), «Прокурор Али Шагьован кьисмет» ва роман «Дагълара тунвай рикӀ» («Къашкъа духтур») ктабар чапзава. Вичи 19-асирдин эхирда – 20-асирдин эвелра Дагъустанда кӀвалахай урусрин духтурдин гьакъиндай кхьенвай «Дагълара тунвай рикӀ» ва Ватандин ЧӀехи дяведин йисара прокурорвилин пешекарвиликай кхьенвай «Прокурор Али Шагьован кьисмет» тӀварар алай романар Къияс Межидован виридалайни чӀехи эсерар хьана. Межидован яратмишунра критикри пейзаждин зарисовкайрин устадвал къейдзава. Ам лезги хуьрера гзаф сиягьатра хьана. Заридин мурад вичин эсерра дагъвийрин уьмуьр дуьздаказ къалурун тир. Ахцегьрин хуьре, ам яшамиш хьайи кӀвалин цлал Дагъустандин Халкьдин писатель эбеди ийизвай мемориалдин къул алкӀурнава. Къияс Межидова тӀебиатдиз халис къимет гудай. Адан кӀвалеусадьбада авай багъди идан гьакъиндай шагьидвалзава. Зариди гьар пакамахъ къушариз лезетлудаказ тӀуьн гудай. Багъдин са цла гилани ада акъуднавай тӀеквенар амукьнава. Инра къушари чпиз мукӀар туькӀуьрзавай. И тӀеквенрин къваларив зариди къушар кацерикай хуьн патал цацар эцигнавай. Къияс Межидовичан яратмишунра тӀебиат кӀан хьуни кьетӀен чка кьазва. Къияс Межидова «ЧӀехи бубаяр», «Партизандин хизан», «Россиядин цуьк», «Ашукь Саид» (Хуьруьг Тагьирахъ галаз санал) тӀварар алай пьесаяр кхьена. Абур лезгийрин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай Госмуздрамтеатрди сегьнеламишнава. Абурукай эхиримжиди 1960-йисуз Москвада Дагъустандин искусстводин ва литературадин Декададин йикъара Кремлдин театрдин сегьнеда къалурнай. Къияс Межидович агалкьзавай несилдиз тербия гунин карда бегьерлу зегьметдай ВЛКСМ-ДИН ЦК-ДИН Гьуьрметдин грамотадал къейднай. Адаз са шумуд сеферда ДАССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамотаярни гана. Къияс Межидов Дагъустандин Халкьдин писателдин кьакьан тӀварцӀиз лайихлу хьана. Прозаикдин кӀвалах «Знак Почета» ордендалди ва гзаф кьадар медалралди къейднай. Къияс Межидович Межидовахъ галаз рикӀин сидкьидай дуствал ийиз хьайи шаир Расул Гьамзатова са сеферда ихьтин гафар лагьанай:
+«Къияс Межидов Ватандал, хайи чилел, тӀебиатдин гуьрчегвилел ашукь инсан я. Амма виридалайни гзаф адаз инсанар пара кӀанда. Им адан яратмишунрин виридалайни къуватлу тереф я».
+Къияс Межидован гзаф хъсан эсерар ам яшамиш жезвай вахтунда хьиз, исятдани дидед ва урус чӀаларал чапдай акъудзава, абур чи республикадин школайра, колледжра ва высший кӀелдай заведенийра чирзава. Адан яратмишунрин гьакъиндай дипломрин ва диссертацийрин кӀвалахар кхьизва. Заридин уьмуьр фад кьатӀ хьана. Адахъ яратмишунрин цӀийи планар ва фикирар амукьзавай. Куьтягьиз тахьанвай эсерри ва записной книжкайри идан гьакъиндай шагьидвалзава.
+16-мартдиз райондин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. Налогар кӀватӀунин месэладай гаф муниципалитетдин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади къачуна. Ада къейд авурвал, гъилевай йикъан делилралди, райондин тапшуругъар эменнидай 29, чилин налогдай 58,8 процентдин тамамарнава. Рекъемар агъузбур хьунин себеб: Ахцегьрин, КьакӀарин ва Смугъулрин СП-РИН администрацийра налогар кӀватӀунин кӀвалах зайифарнава. Муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиев районда 21-мартдиз Дагъустандин Халкьдин писатель Къияс Межидован 110 йисан юбилейдин (серенжемар писателдин кӀвале-багъда, сурарал ва библиотекадин залда тешкилда) ва 22-мартдиз В.Эмирован тӀварунихъ галай багъда Яран суварин шад мярекатриз гьазурвал акунин месэлайрал акъвазна. – Яран ва милли литературадин суварар лайихлудаказ къейд авунин мураддалди райадминистрацияди махсус къарар кьабулнава, серенжемрин план-график тестикьарнава ва абурун бинедаллаз тешкиллувилин комитетдин заседанияр кӀватӀнава. Талукь тир идарайрин руководителар чпиз ганвай тапшуругъар кьилиз акъудунив эгечӀнава. Алай вахтунда районэгьлийрин вилик акъвазнавай кьилин месэла гьарда вичин кӀв��л, гьаят, куьче, хуьр сангигиенадин жигьетдай къайдадиз хкун (и кардай конкурсар жеда) ва, гьелбетда, и мярекатра активныйдаказ иштиракун я, – лагьана В.Агъасиева.
+Алукьнавай 2021-йисуз СССР чукӀурна 30 йис тамам жезва. Квел юбилей туш кьван! Къейд авунин ихтилатарни кудзава. Гзафбур рази я, вири жагъай, рикӀиз кӀанивал хьайибур. Пашманвалзавайбур, хажалатдик акатнавайбурни тӀимил авач – са затӀни жагъун тавуна, гвайбурни квахьна амукьайбур. Гьар жуьредин рекъемар пайда жезватӀани, уьлкведа 20 миллион кас кесибар авайдахъ вири инанмиш я. Къенин властди вичини и кар тестикьзава. Гила, шаксуз, социологар, экспертар ва масабур гьарда вич ацукьнавай таран хилелай, хъуьтуьл дивандилай, трибунайрихъай, ахлакьдин деринвилиз килигна, чпин интересарни рикӀел алаз, нин заказар тамамарзаватӀа, гьа майилар рикӀе аваз и вакъиадиз баянар гуз эгечӀда. Виридан фикирар сад жедай затӀ туш. Гьавиляй къиметар гьар жуьрединбур хьун гуьзетиз жеда. Прессада ара-бир къалабулух кваз СССР чкӀунал пашманвалзавайбур, адахъ вил галамайбур тӀимил ваъ, гзаф жезва лугьуз информацияр гузва. Къенин элитади гьахьтинбуруз гьасятда чпин къимет гузва, ярлыкар (лакӀабар) галкӀурзава – са гафунал гъавурдик квачир, авам жемят, обществодин пай. Амма гьикьван Россиядин къенин элитадиз СССР-ДИКАЙ рахадайла аллергия жезватӀани, а режимдихъ гзаф рекьерай агалкьунар аваз хьайиди дуьньядин сообществодини инкарзавач. Социологри хабарар кьазва, инлай кьулухъни мадни кьада: малум жезвайвал, хьанвай жуьредал разибур тӀимил туш; мумкинвал гайитӀа, СССРДИЗ хъфиз гьазурбурни хейлин ава – ина са суални авач: себебар вири винел ала. Амма пуд лагьай дестени пайда хьанва – пачагьлухдин девирдихъ (царская Россия) вил галамайбурни тӀимил туш. Ихьтинбур яратмишунин интеллигенциядин арада, медиа-алемдин (пресса) майданра пара ава, адет яз, абур инкъилаб гъалатӀ ва уьлкведин бедбахтвал яз гьисабзавай, большевикар, амай революционерар негьзавай обществодин пай я. Монархиядихъ вил галамайбурни ава. Чидач абуруз анай вуч хъсан яз аквазватӀа? Девирар куьгьнебур я, виш йисарилай артух вахтар, девирар алатнава. Къе абуруз къимет гун регьят кар туш. Къара жемят, халкь пачагьдин девирдани кӀеве, зулумдик кваз хьайиди шак алачир делил тирди вирибуруз чизва. Тарих кӀела, гьа девирдин шагьидриз яб це, яратмишунин интеллигенцияди вуч лугьузватӀа рикӀел хкваш. Пушкина, Гоголя, Лермонтова, Чехова, гьа девирдин маса кӀвенкӀвечи инсанри вуч лугьузватӀа яб акала. Халкьдин гьал мукьувай чизвай, адан тӀал вичин рикӀин тӀал хьиз кьабулзавай девирдин шаир Николай Некрасова вуч кхьизватӀа килиг:
+Къенин уьмуьрдив гекъигун четин я, амма са артухвални-дегишвални авач эхир! 20 миллиондилай артух кесибар санизни фенвач. И мукьвара кьиле фейи G20-ДВАДЦАТКАДИН саммитдал Россиядин лидер В.Путина дуьньядин уьлквейрин кьилевайбурун фикир къвердавай артух жезвай ва деринда гьатзавай кесибвилел желбна. Са тӀимил вахт идалай вилик Россиядин счетный Палатадин руководитель А.Кудрина 2020-йисуз ина авайбурун кьилел мад 1 миллион кас кесибар артух хьанвайдакай хабар гана. Ибур гьикьван хьанватӀа, гьар йисуз миллиондин артухни жез хьайила? Халкь мадни кӀеве гьатуник дуьньяда пайда хьайи пандемияди вичин пайни кутунва, инлай кьулухъни кухтада. Властди къайгъу чӀугвазвач, куьмекар гуз алахънавач лугьуз жедач. Чалишмишвилер хейлин ийизва, амма куьмек жезвач, себебар гзаф деринбур я. Президентди кар алакь тийизвай Гьукумат дегишна, аниз чиркин крара къаришма тахьанвай цӀийи руководителар желбнава. РФ-ДИН Гьукуматдин Кьилин къуллугъдал хкянавай М.Мишустин кардив рикӀивай эгечӀнавай, халкьди адак умударни кутунвай, амма тӀегъуьнди вири картаяр какахьарна. Экономика вилик тухунал машгъул хьана кӀанзавай чкадал чи уьлкведин Гьукумат, цӀаяр туьхуьрзавай пожарный команда хьиз, чкӀизвай экономика куътармиш авуниз мажбур хьанва. Ихьтин шартӀара кӀеве авай халкьдин бязи къатариз гузвай куьмекдихъни менфятлувал жезвач. Авайвал лугьун, пандемиядин къадагъайри дуьньядин экономикадиз еке зиянар ганва, и кар давамни хъижезма, кӀевяй экъечӀун патал вирибурун къуватар, такьатар сад авун герек жезва. Путина са шумудра и кардиз эвернава. Амма Западдин эгоизм (пехилвал) гъалиб жезва. Россия дакӀанвал, русофобия санизни фенвач, я Северо-Атлантический союздин глобальный геополитикадин планарни рикӀелай фенвач – Россиядиз кьецӀ гун, ам дуьньядин политикадин уьмуьрдикай къерех авун ва гьакӀ ам экономикадин, идеологиядин, политикадин изоляцияда (гьалкъада) тун. Эхиримжи стратегиядин мурад ам чукӀурун, арадал чеб чпихъ галаз туькӀуьн тийизвай гъвечӀи уьлквеяр-княжествояр туькӀуьрун я. И карда абурухъ тежрибани ава – СССР чукӀурун гьа и пландин фундаментда сифте къван хьанва. Чкадин халкьдин менталитет дегишунал, чукӀурунал алахънава, славянрин алемдин дибдин сихвал ва садвал тешкилзавай триадада – Новоруссия, Малоруссия, Белоруссия – арадай дуствал акъудна зидвал тваз алахънава. Инани сифте абурун кам агалкьунар авайди хьанва. Украинада Галичинадал (миллетчивилин диб) чан хкана, гьукум виликан миллетчийринни фашистрин гъиле хтуна. И уьлкве США-ДИН регьбервилик кваз гьар камуна Россиядиз аксивал ийиз гьазур военный (дяведин) полигондиз элкъуьрнава. Ина славянрин руьгьдин мукьвавилин, тарихдин ирсинин са къилих, я лишан амач. Европадин гзаф уьлквейрилай ина Россиядиз авай адават (неприязнь) гужлу ва дерин я. Гьа ихьтин гьалар Белоруссиядани тваз эгечӀнава. Россиядин славянский эхиримжи оплот (даях) чукӀурунин къайгъуйрик ква. Зулуз ина кьиле фейи Президент хкягъунин сечкийрин нетижаяр рикӀел аламукьун лазим я. Абур буш чкадал арадал атанвайбур туш.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Тар чан алай затӀ я. Гьар са тарцихъ, инсандихъ хьиз, вичин кьадар-кьисмет ава. Парабур, са куьналдини тафаватлу ва садазни малум тахьана, чилелай вахтсуз квахьда. Бязибур, девиррин азиятризни чуьруькриз дурум гуз, зурба пагьливанар хьиз, асирралди акъвазда. Гьатта чпелай кьулухъни невейрин сиве риваятар амукьда…
+Ихьтин фикирар чаз (заз ва гьевескар экологар тир Юсиф Саркаровазни Фикрет Байрамоваз) 2020-йисан зулухъ Мичегь дагъларин «Къени яйлахда», къаравул хьиз, текдиз акъвазнавай зурба мегъуьн таран патав атана. Хуьруькай 7,5 километрдин хкатна, гьуьлуьн дережадилай 2028 метрдин кьакьанда авай адаз «ПӀирен тар» лугьузва. Белки, гьавиляй ам, асиррай акъатна, къени ама жеди. 1988-йисуз Ахцегьрин виликан «Заря» совхоздин директор Къардаш Мамалиева и яйлахдиз, майишатдин МТФ-ДАЛ кьван (ана ацазвай 100 кал хуьзвай, къарамаларин умуми сан 150 дав агакьнавай) машиндин вижевай рехъ акъудна, Дагъустанда сифте яз 2000 метрдилай кьакьанда гатун ферма механизироватна, Мичегьиз фин патал Ахцегь вацӀалай 300 метрдилай яргъи ва 4,5 метрдин гьяркьуь канатдин муьгъ туькӀуьрна. Совхоз чкӀайдалай кьулухъ, гьайиф хьи, а рекьихъ гелкъведай кас хъхьанач, амма канатдин муьгъ халкьди, «Сагърай Къардаш!» лугуьз, ишлемишзава. -ПӀирен мегъв лугьуз, им чи чӀурара тамашуниз, вичел фикир желбуниз лайихлу тӀебиатдин лап кьетӀен ядигар - чан алай гуьмбет я. Бубайрилай атана агакьнавай весиятрай, адаз са гьихьтин ятӀани хасарат гун, гьатта кӀарас атӀана кун къадагъа я, гунагь яз гьисабза-ва. Адет яз, чи хуьруьнвийри, суваб я лугьуз, адан кӀаник капӀ-дуьа ийида, Аллагьдивай чпин мурадар тӀалабда. Кваз такьуна, пӀирен тарцин кӀаник ичкидин суфра къурмишна къарагъай парабурун кьилел къазаяр атай дуьшуьшар малум я. АРА-АРА пӀирен таран патав маса хуьрерайни чандиз зайиф ксар къведа, абуру инал капӀ-тӀеат авуна, таран кӀаник ацукьна, сагълам хьана хъфида,- суьгьбетзава чи дуст мичегьви Тофик Уружева. «Кьисайрик квай хьтин пагьливан тар! Чан алай тӀебиатдин халис гуьмбет!»,- бирдан агь акъатна икьван гагьда кисна акъвазнавай Фикретай. ГЬИНЛАЙ-ГЬАНЛАЙ къат-къат яцӀу хам алатнавай, тандал гуя душмандин гьар жуьре яракьрин куьгьне хирер-къабар алай (са пад ва бязи чихелар хана чилел аватнава, яцӀу танда еке хъалхъам гьатнава…) гужлу тарцин патав чна чун лап гъвечӀиз ва зайифдиз гьиссавай. Фикрет гьахъ тир, мегъуьн къадим тар гьакъикъатдани махарик квай хьтин пагьливандиз ухшар тир. Тофикан меслятдалди, чнани тарцин кӀаник капӀ авуна ва са геренда адав агатна акъвазна. РикӀиз, чандиз, гуя гьакъикъатдани регьят хьана, галатун алатна. Дугъриданни, инсанри адаз «ПӀирен тар» лугьун дуьшуьшдин кар туш. Мичегьви агъсакъалрин сивяй мадни ван хьайивал, и таран патав виликрай Мугъмин бубади вичин пуд хцихъ галаз акӀурай мегъуьн зурба мад пуд тар гвай. Вахтунин, тӀебиатдин бедбахтвилерин ва инсанрин къайгъусузвилин нетижада абур терг хьана. Асиррин пара татугайвилериз дурум ганвай и таран чан акьван кӀеви я хьи, женгеррай акъатна лигим хьанвай кьуьзуь аскер - и чӀурарин къара-вул хьиз, ам мягькемдиз акъвазнава. Виш йисарин уьмуьрда, адаз, низ чида, мусибатдин гьикьван вакъиаяр акунватӀа. Кьилинди, асиррин вири имтигьанриз лайихлувилелди дурум ганвай зурба пагьливандин чешне-лишан яз, хайи дагъларин хурал ам такабурдиз акъвазнава. Юсиф Саркарова гьайбатлу, къадим таран гьяркьуьвал уьлчмишна, гьар патахъай адан шикилар яна. Якъин хьайивал, адан тандин элкъвей яцӀал тахминан 4-5 метр ала, яшар 500-600 йисаз барабар я. Лугьуда хьи, мегъуьн тарар гьина хьайитӀани ваъ, инсандин яшайиш патал ярамиш авадан шартӀарин чкайра экъечӀда. Чпини гьа юрдарин инсанризни къуват ва яргъи уьмуьр хьуниз таъсирда. ТӀебиатдин чан алай надир гуьмбет тир Мичегьрин мегъуьн тарав кьадай хьтин маса тар Ахцегь районда мад авач. Самур дереда, гьатта республикадани абур - асиррин тарар - гуьмбетар, тупӀаралди гьисабиз жеда. Месела, Рутул райондин Хъуьлуьда гьайбатлу хъархъу тар, Ихрека Кохан шамагъаж, Дербентда машгьур чинар-платан (къейдин, «Российское дерево года 2020» милли конкурсда и чинарди 1-чка кьуна). Абурун кьисмет къайгъусуз тахьана, нагагь пешекаррин гъил алаз гелкъвез хьайитӀа, якъин, абур мадни яргъалди амукьда.- Алай вахтунда уьлкведа «Российское дерево года 2020» милли конкурс кьиле физва. Мичегьрин мегъв РФ-ДИН виридалайни яшлу тарарин реестрдик акатун патал за электронный къайдада талукь тир вири малуматар конкурсдин комиссиядиз рекье твада, - лагьана Юсифа ва, яргъал техвена, гьа лагьайвал авуна. Муштулух: са кьадар вахт алатна, Москвадай шад хабар хтана. Махсус комиссияди таран гьал, яшар ахтармишна хьиз, Юсифаз Мичегьрин тар Вирироссиядин манадин чан алай тӀебиатдин памятник тирди тестикьарзавайвилин сертификат рахкъурна. Мичегьрин мегъуьн тар гила официальныйдаказ чан алай тӀебиатдин гуьмбет яз гьисабна, гьукуматдин хуьник-къаюмвилик акатнава. Чна гьикьван тарифар авуртӀани,
+вахтуни вичин кар аквазва. Тар сагъсуз я: танда чалаф гьатна ктӀизва, чихелар кьуру жезва…. Умуд кутаз кӀванзава хьи, гьукуматдин талукь тир къуллугъри ам энгел тавуна сагъар хъийида, профилактикадин тади серенжемар кьабулда. Акси дуьшуьшда, виш йисарин и гуьзел тар чавай къакъатунин къурхулувал ава. Къейдин, мегъуьн тар гужлу чӀварахралди, мягькем тандал ва еке хилер-чихелралди тафаватлу я. Гатун зегьем вахтунда ада инсанриз хъен гузва. Хъсан мягькем, гуьзел нехишдин ва лап къиметлубурукай сад тир мегъуьн кӀарасдилай хъсанди гьам эцигунра, гьам багьа мебель авуна ва хъуьтӀуьз къула куна авач жеди. Вичин энергетикадин жигьетдайни мегъв лап гужлу тарарикай сад я. Пара махар, риваятар, кьисаяр мегъуьн тарахъ галаз алакъалу я: абура итим мегъуьн тарав гекъигзава (Мегъв хьиз, мягькем я!), мегъуьн тара инсандиз вичин къува��, сагъламвал, яргъи уьмуьр гузва, кӀвале мегъуьн кӀарасдин мебель хьун хъсан гьисабзава… Халкьдин медицинади – жерягьри, мумкинвал аваз хьайитӀа, инсандиз мукьвал-мукьвал мегъуьн тама къекъуьн теклифзава. МЕГЪ-УЬН таран хамуна, хилера, пешера инсандин бедендиз чарасуз тир гзаф кьадар дубильный шейэр, галловый ва маса кислотаяр, пентозанар, пектинар, крахмал, флобафен, кварцетин, белокдин ва гзаф маса шейэр ава. Емишра (мегъв) лагьайтӀа, крахмал (40%), дубильный шейэр (5-8%), ягълу (5%), шекерни белокдин шейэр ава. Гьавиляй абур къабанриз, миргериз, севериз, къушариз, кьифериз нез кӀанда. Археологри тестикьарзавайвал, чилел сифте инсанри фу техилдин магьсулрикай ваъ, мегъверикай гъуьр авуна чрана. Мегъуьн гъуьруькай гилани кондитерский, яни недай ширин шейэр чразва. Куьрелди, мегъуьн таран дарман лишанар пара я ва абур инсандин гьар жуьре азарар сагъаруна ишлемишзава. Разивилелди къейдин, Юсиф Саркарован теклиф-къалуруналди, «Тарар - тӀебитдин чан алай гуьмбетар» Вирироссиядин программадин сертификациядин махсус комиссияди (председатель хуьруьн майишатдин илимрин кандидат С.Б.Пальчиков) 2020-йисан 20-июлдиз Мичегьрин мегъв (анкета №924) ва 2020-йисан 21-декабрдиз Рутул райондин Вини КӀатӀрухърин хуьруьн Кохан шамагъаж-сосна (анкета №1000), абуруз талукь тир сетификатар гуналди, Россиядин лап къадим тарарин реестрдик кутунва
+И тарар виридуьньядиз машгьур авур чи баркаллу ватандаш Юсиф Къудратович Саркаров, Вирироссиядин «Тарар - чан алай тӀебиатдин гуьмбетар» программадин активный иштиракчи яз чухсагъул малумаруналди, махсус Дипломдизни «Россиядин надир тарар» ктабдиз лайихлу авуна.
+налогринбур тушир доходар – 2,3сад тир хуьруьн майишатдин налог – -//чилин налог – 4,8физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 3,0физический ксарин доходрал вегьизвай налог – 1,3дотация –
+Сходдал 2020-йис патал бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисабдиз яб гана ва ам тестикьарна. Бюджетдик кутур доходар – 654,1; тамамарна – 638,5; тамамарнач – 3,3 Гьа жергедай яз:
+«Ухулрин хуьр» СП-ДИН администрациядин кьил Н.ГЬАЖИЕВ
+Акьуллу сятдивай коронавирусдин азардикай гьеле адан лишанар пайда жедалди хабар гуз жеда. Идан гьакъиндай Америкадин алимри малумарна. Нью-Йоркдин медицинадин Маунт-Синай идарадин духтурри виликамаз коронавирус тайинарун ва азардихъ галаз женг чӀугун патал акьуллу сят ишлемишна. Кьилди къачуртӀа, APPIE, Garmin ва Fitbit сятери вирус акатунин эвелимжи лишанар тайинариз куьмек гана. Акьуллу гаджетри COVID-19 акатнавайди адан лишанар пайда жедалди са гьафте виликамаз тайинардай мумкинвал гузва. Яни инсандин сагъламвилин гьал пис жедалди, азардихъ галаз женг чӀугваз жезва. Пешекарри къейдзавайвал, ихтилат физвай акьуллу сятерал пульсометр ала.
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри
+кечмиш хьуниз килигна, адан хизандиз ва мукьвакьилийриз, дериндай ��ажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин культурадин Управленидин къуллугъчийри Назлу ва Варидин Шагьбановриз играми стха
+кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Гьар йисуз гатфаринни гатун девирда цӀай кьур дуьшуьшрин кьадар хейлин артух жезва. ЦӀай акатунин асул себебар цӀув мукъаятсуздаказ эгечӀун я: кьурай векьериз цӀай ягъун, цӀаяр авун, пӀапӀрус чӀугвадайла, яшайишдин электротадаракрив эгечӀдайла мукъаятсузвал ва икӀ мад. Гатфар ва гад багъда, тӀебиатдал активвилелди ял ягъун патал вижевай вахт я. Амма, гьайиф хьи, и девирда цӀай кьур дуьшуьшарни гзаф жезва. Куьлуь са кар патал арадал атай пожаррин майданри бязи дуьшуьшра са шумуд виш квадратдин метр кьазва. ЦӀун хура кӀвалер, куьмекчи майишатар, автотехника гьатзава. И кардин вилик пад кьун патал кӀанзавайди кузвай пӀапӀрусрин кьатӀар, спичкаяр зирзибилдин гьамбарриз гадар тавун тир. Себебсуздаказ кьурай векьин участокриз цӀай язавай школьникриз туьнбуьгь авун лазим я. Гьаваяр чими хьуникди саналди тир багъларин территориядални чан хквезва. Дачный участокра зирзибил ва яшайишдин амукьаяр анжах махсусдаказ тадаракламишнавай майданрал кана кӀанда. Кьуру ва къай авай гьавадин шартӀара цӀаяр ягъун ва абур хкадар тавуна тун виже текъведай кар я. Ял язавай вахтундани пожарный хатасузвилин гьакъиндай рикӀелай ракъурмир. Гьар са хизанда мукьуфдивди хатасузвилин вири серенжемар фикирда яхъ. Ял язавай вахтунда абурал гьам чӀехибуру ва гьамни аялри кӀевелай амална кӀанда. Ачух цӀай ишлемишзавайла, гьа жергедай яз цӀай ядайла ва мангал эцигдайла, иллаки мукъаят хьухь. Жув ва жуван мукьва-кьилияр мусибатдикай хуьн патал чеб кьилиз акъудиз регьят агъадихъ галай къайдайрал амал ая:– кӀарасдикай туькӀуьрнавай кӀвалерин, кулкусдин, кьурай векьерин патав ачух цӀай ишлемишмир;– къвалав гвай территория зирзибилдикай, эцигунрин материалдикай ва кьурай векьерикай вахт-вахтунда михьа;– цӀаяр акатунин хаталувал авай девирда аялрихъ ва жаванрихъ галаз гъавурдик кутунин кӀвалах кьиле твах. Садрани аялриз спичкайрихъ галаз къугъвадай ихтияр гумир;– чимдай тадаракар ва пичер, гьакӀни гьамамар ишлемишдайла мукъаят хьухь;– тамара пожарный хатасузвилин истемишунрал амал ая. Шамагъаждин тамара, там атӀанвай чкайра ва тарарин кӀаник цӀаяр хъийимир;– анжах къайдада авай электротадаракар, штепсельный розеткаяр ишлемиша, электропроводкадин изоляция авай гьалдал гуьзчивал ая;– кӀваляй экъечӀдайла, телевизор, лампаяр, чим гудай электрикдин ва газдин тадаракар хкуднавайди инанмиш хьухь. Пожар арадал атай дуьшуьшда энгелвал авачиз 101-нумрадин телефондай ва я 112-нумрадин мобильный телефондай чаз хабар це.
+Ч Iехи несилрин векилривай ван хьайивал, Ахцегьа виликан йисара саки гьар са гьаятдал мал-хеб алай, чи хуьрера нехир, суьруьярни къалин тир. Алай вахтунда, гьайиф хьи, гзаф инсанри кӀвалин гьайванар хуьн хъийизмач. Регьятвилерихъ галтугнавай абуру чпиз нек, ниси, дуьдгъвер туьквенрай жагъизва лугьузва. Амма туьквендин суьрсетдин дад, ери са акьван хъсан туширди абуру фикирдай акъудзава. МАЛ-ХЕБ хуьнин четин кардиз чпин вири уьмуьр бахшай зегьметкеш инсанарни ава. Ахцегьви, зегьметдин ветеран Эмирова Гьуьруьни ахьтинбрукай сад я. Ада яргъал йисара Агъасиеван тӀварунихъ галай колхоздин фермада дояркавиле гьакъисагъвилелди кӀвалахна. И мукьва чун кӀвализ фена, адахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Гьуьруь баде 1933-йисан 7-ноябрдиз зегьметкеш хизанда дидедиз хьана. Гьеле жегьил яз ам фермадиз кӀвалахал атана. КЪВЕЗ-КЪВЕЗ маларихъ гелкъуьнин рекьяй адан тежрибани артух хьана. – Дяведин ва адалай гуьгъуьнин йисара чи колхоздин фермада гьар са доярка 25 малдихъ гелкъвезвай. Электрик эквни авачиз, нафтӀадин лампаяр куькӀуьрна, малар гъилел ацаз, нехирдив агакьарун абуруз пара четин тир. Шикаятарни ийидачир: айиб тир. Гьар са каликай суткада юкьан гьисабдалди саки 5литр кьван нек ацазвай. Малариз гудай яд чна, чиле къалин жив аваз, кварцелни ведродал вацӀалай гъизвай. ХъуьтӀуьн алафар багъларай, дагъдай кӀватна хкизвай. ИкӀ рикӀивай алахъуни хъсан нетижаярни гузвай. Пара четин вахтар тир абур, жегьилриз чидач. МАЛ-КЪАРА хуьн хийирлу кар я, хуьруьн чкада мад вуч ийида кьван. Калин суьрсет хизандивай незни, артуханди маса гузни жеда. За гьар са шей, гьа жергедай яз недай суьрсетни къвердавай багьа жезвай алай девирда жемятдиз мал-къара хуьниз эверзава. Жуван гъилералди гьасилай хуьруьн майишатдин суьрсетдин дадлувал масад я эхир. Ам инсандин сагъламвилизни гзаф хийирлу я, - суьгьбетзава тежриблу дояркади. Дояркавиле чешнелудаказ кӀвалахунай Эмирова Гьуьруь баде гьукуматдин наградайризни лайихлу хьана. Жегьилриз зегьметкешвилин тербия гун акьалтӀай важиблу месэла яз гьисабзавай ада, «Кал кӀвалин булах я» лугьуз, кӀвале жегьилрив малар хуьз тазва. Хуьруьн майишатдин производствадин зегьмет гьикьван четин тиртӀани, разивилелди лугьун, Советрин девирда адаз къиметни авай. Гила чун маса гьакъикъатдин шагьидар хьанва.
+И мукьвара, 13 мартдиз, райондин культурадин Управленидин регьбервилик кваз Ахцегь ЦРБ-ДИН (библиотека) кӀелдайбурун залда Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школада математикадин муаллим Жамиля Гьажиевадин «Хуьх лезги чӀал» ктабдин презентация – раиж авун кьиле фена. Геж хьанватӀани, Халкьарин арадин дидед чӀаларин Йикъаз (Дагъустанда ам официальныйдаказ 21-февралдиз къейдна) талукь яз тухвай шад мярекатда Жамиля Гьажиевадин мукьва-кьилийри, дустари, вичи кӀвалахзавай школадин муаллимрини аялри, райондин руководстводин ва яратмишунин интеллигенциядин векилри, гьакӀ поэзиядал рикӀ алай ахцегьвийри иштиракна. Санлай 60 дав агакьна ксар чайдал, емишрин гьар жуьре ширейрални ширинлухрал безетмишнавай столрихъ ацукьнавай. Мярекат, дидед чӀал хуьниз талукь гаф рахуналди ва автордин шииррин сифте ктаб халкьдиз раиж авунин метлебдикай лугьуналди, райондин библиотекадин кӀелдайбурун залдин заведиш, РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи Гуьлжагьан Гъаниевади ачухна. КӀватӀ хьанвайбур мярекатдин «тахсиркардин» уьмуьрдинни яратмишунин рекьихъ галаз мукьувай танишарун патал ада микрофондихъ Жамиля Гьажиевадиз вичиз теклифна. - Шиирар кхьинал зун гьеле школада амаз машгъул тир. Сифте эсерар «ЦӀийи дуьнья» газетдиз 2000-йисуз акъатна, ахпа абуру республикадин «Лезги газетдани» ван авуна. «Хуьх лезги чӀал» ктаб заз гьич рикӀелни алачиз, 2019-йисан июлдиз хайи йикъан муштулух-савкьват яз, аялри багъишна. Ингье и ктабдин асул фикир-мана:
+Заз пак затӀар ала и чилерал, Сад диде я, ахпа Ватан, мадни чӀал. Ава лугьуз, нур ала зи вилерал, Захъ зи кӀани виридалай дидед чӀал…, - кьилди къачуртӀа, лагьана авторди.
+Дидедиз хабарни авачиз вичин сифте ктаб багъиш авур хва Агьмеданни руш Саниятан гафарилай (абуру ктабдай эсерар ва абурун урус чӀалаз таржумаяр кӀелна) кьулухъ, тебрикрин хуш келимаяр вах Дагмара Гьажиевади, Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин директор Сафинат Мамаевади (ада Жамиля Гьажиевадив школадин администрациядин ва муаллимрин профсоюзрин патай Гьуьрметдин грамотаярни вахкана), публицист ва лезги писателрин Союздин председатель Максим Алимова (ада Жамиля Гьажиевадив ам лезгийрин писателрин Союздин членвиле кьабулнавайвилин гьакъиндай удостоверение вахкана), райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилова ва райондин культурадин Управленидин начальник Къистер Гъаниевади (абуру райондин руководстводин патай мубаракна), зегьметдин ветеранар тир Нариман Гьажиева, Зияудин Саидова, Рагьимат Гьажиевади, райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади, Дагъустандин культурадин лайихлу къуллугъчияр тир и цӀарарин авторди, Гьемдуллагь Бабаева, Агьмед Дагъларова, гьевескар шаирар тир Севинжи Муртазалиевади, Гьазредин Манатилова, муаллимар тир Наира Абдуллаевади, Гуьльбес Алижановади ва масабуру лагьана. Абуру Жамиля Гьажиевадин ктабдин тариф авуналди, гьам адан муаллимвилин дережадикай ва гьам шаирвилин бажарагъдикай къейдна. «Математик муаллим ятӀани, руьгьдинни рикӀин къеняй ам яратмишунин рекьин инсан – шаир, художник, культурадин работник я. И кар адан тарсарайни, шииррайни школада аярихъ галаз кьиле тухузвай художественный самодеятелностдин мярекатрайни якъин жезва. Вичин эсерралди ам аялриз дидед чӀал, багърияр кӀанариз, ватанпересвилин фикирар-тарсар художественный эсерлу гафуналди малумариз алахънава ва и кар адалай лап хъсандиз алакьни ийизва. И ктаб аялриз ватанпересвилин тарсарин учебный пособие я лагьайтӀани жеда»,- къейдна абуру ва Жамиля Гьажиевадиз чандин сагъвал ва яратмишунин рекье мадни еке агалкьунар хьун тӀалабна. Тебрикрин рахунрин арайра 1-АСОШ-ДИН аялри «Хуьх лезги чӀал» ктабдай устадвилелди шиирар кӀелуналди ва Ахцегь РДК-ДИН гьевескар артистар тир Рубаба Къурбановади, Бигееврин стхайри, Таира Муспагьовади ва масабуру манияр лугьуналди мярекатдин иштиракчийрин гуьгьуьлар мадни шадарна. Эхирдай Жамиля Гьажиевади мярекатдин иштиракчийриз вичин къул алай ктабар багъишна ва вичин яратмишунин зегьметдиз еке къимет гунай чухсагъул малумарна. ИкӀ, милли поэзиядинни музыкадин халис межлисдиз элкъвей мярекат адан иштиракчийрин рикӀел яргъалди аламукьдай метлеблуди хьана. Утерянный аттестат за № 00518000244247 об окончании в 2014 году 9 классов Ахтынской СОШ №1, выданный на имя
+НЕДАЙ-ХЪВАДАЙ суьрсетдин ва яшайишдин сифте игьтияждин шейэрин къиметрал гуьзчивал тухунин гьакъиндай республикада «горячая линия» кардик кутунва. И серенжем эхиримжи вахтунда алишверишда шейэрин къиметар бинесуздаказ хкаж хьуникди дагъустанвийрин шикаятрихъ галаз алакъалу я. Доллардилай аслу тушир шейэрин къиметар хкажун кьабулиз тежер кар тирдан гьакъиндай РД-ДИН Кьил Сергей Меликова виликрайни таъкимарнай. Къиметрин ва яшайишдин сифте игьтияждин шейэрин таъминвилин месэладай гьар юкъуз сятдин 9 далай 19 далди и нумрадай зенгиз жеда: 98-97-76.
+27-февралдиз Дагъустандин Кьил Сергей Меликова республикадин Гьукуматдин членрин гьакъиндай указрал къулар чӀугуна. Виликдай вахтуналди везифаяр тамамарзавай са кьадар министрри чеб алай къуллугърал кӀвалах давамарда, бязи министерствойрин кьиле цӀийи ксар тайинарнава.
+Гьа икӀ, РД-ДИН Гьукуматдин Председатель яз Абдулмуслим Абдулмуслимов, адан сад лагьай заместителар яз Руслан Алиевни Манвел Мажонц тайинарнава. РДДИН Гьукуматдин Председателдин заместителрин везифаяр Ризван Гъазимегьамедовал, Рамазан Жафаровал, Мурад Къазиевал, Муслим Телякавовал, Заур Эминовал ихтибарнава. Заур Эминов гьакӀни РД-ДИН чилин ва эменнидин алакъайрин министрни я. Дагъустандин министерствойрин кьилер яз агъадихъ галай ксар тестикьарнава:
+– эцигунрин, архитектурадин ва ЖКХДИН министр;
+– образованидин ва илимдин министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди;
+– жегьилрин крарин рекьяй министр;
+– милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министр;
+– туризмдин, халкьдин художественный сеняткарвилерин рекьяй министр;
+– тӀебиатдин ресурсрин ва экологиядин министр;
+– промышленностдин ва алишверишдин министр;
+– хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министр;
+– экономикадин ва мулкар вилик тухунин рекьяй министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди;
+– энергетикадин ва тарифрин министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди;
+– транспортдин ва рекьерин майишатдин министр;
+– зегьметдин ва яшайишдин рекьяй вилик финин министр;
+– рекъемрин рекьяй вилик финин министр. Къейд ийин хьи, ��язи ведомствойрин кьилерин гьакъиндай гьелелиг указар акъатнавач.
+Мартдин и йикъара Ахцегь районэгьлийри, уьлкведин ватанперес вири жемятди хьиз, «Жуванбур гадардач!» эверунин лишандик кваз вирироссиядин флешмобдин акцияда иштиракзава. ИкӀ, 10-мартдиз жегьилри чпин хушуналди сифте кьил кутуна, райондин культурадин Управленидин (МКУ «УКСМП и Т») коллективди давамар хъувуналди райцентрда махсус автопробег кьиле тухвана. Чи аскерар вахтунда, гъалибвилелди ва сагъсаламатдиз хтун руьгьламишунин лишанар яз, 20 далай гзаф машинрин гуьзерал «Z», «V» гьарфар алкӀурнавай. Сиясатдин и серенжемдин макьсад РФДИН Гьукуматди ва чи баркаллу кьушунри Украинада цӀийи фашизмни нацизм тергун патал кьиле тухузвай женгинин махсус операциядин тереф хуьн тир. Эхь, и четин макъамда РФДИН Президент В.В.Путинан, уьлкведин Гьукуматдин къенепатан ва къецепатан сиясатдин тереф хуьнин серенжемар яз, месела, 3-мартдиз райондин школайрин ва образованидин идарайрин коллективри Ахцегьа «Набережный» чӀехи паркда чпелди къалурай латин алфавитдин «Z» гьарфуналди чпин рейсадвал къалурна. Гьа ихьтин метлебдин серенжемар райондин А.Жалиловадин тӀварунихъ галай искусствойрин школада, Р.Гьажиевадин тӀварунихъ галай музшколада ва маса идарайрани кьиле физва.
+Мартдин 9 даз Ахцегь райондин администрациядин заседанийрин залда депутатрин райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз «Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собранидин 7-созывдин 16-заседание кьиле фена. Заседанидин сергьятра аваз депутатар агъадихъ галай месэлайриз килигна:1. «2022-йис ва 2023-2024-йисарин пландин девир патал «Ахцегь район» МР-ДИН бюджетдин гьакъиндай» 2021-йисан 28-декабрдиз кьиле фейи «Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собранидин (№ VII-СД-15-1) къарардик дегишвилер кухтунин гьакъиндай».2. РФ-ДИН искусствойрин лайихлу деятель, РД-ДИН Халкьдин артист Х.М.Башироваз «Ахцегь райондин гьуьрметлу агьали» лагьай гьуьрметдин тӀвар гунин гьакъиндай.3. «2022-2026-йисар патал «Ахцегь район» МР-ДА терроризмдин ва экстремизмдин профилактика» - муниципальный программа тестикьарунин гьакъиндай. РФ-ДИН искусствойрин лайихлу деятель, РД-ДИН Халкьдин артист Хан Мирзеханович Башироваз «Ахцегь райондин гьуьрметлу агьали» лагьай гьуьрметдин тӀвар гуниз талукь месэладай депутатрин вилик Р.Гьажиевадин тӀварунихъ галай музыкальный школадин директор Абдулкерим Рагьимов экъечӀна рахана. Ада къейдна хьи, Ахцегьрин дувулар авай инсан яз Хан Мирзехановичан рикӀ вичин халкьдал ала ва ада чаз гьуьрметзава, гьакӀни чи адетар ва къайдаяр хуьзва. Хан Баширова муниципалитетдин культурадин уьмуьрда активвилелди иштиракиз 30 йисалайни гзаф я. Ам райондин хейлин серенжемрин тешкилатчи ва я мугьман я. Идалайни гъейри, ада музыкальный школадиз методикадин кӀвалахдин рекьяй чӀехи куьмек гузва, гьакӀни республикадин конкурсра экъечӀзавай вахтунда школадин тербиячийриз хъсан меслятар гуналди, абурун тереф хуьзва. Идахъ галаз алакъалу яз, Р.Гьажиевадин тӀварунихъ галай аялрин музыкальный школадин коллективди депутатрин райсобранидин вилик РФ-ДИН искусствойрин лайихлу деятель, РД-ДИН Халкьдин артист Хан Башироваз «Ахцегь райондин гьуьрметлу агьали» лагьай гьуьрметдин тӀвар гунин гьакъиндай тавакъу ийизва. Идалайни гъейри, заседанидин сергьятра аваз депутатрин вилик 2021-йисуз кьиле тухванвай кӀвалахдин гьакъиндай «Ахтынский» МО МВД-ДИН начальник Эльдар Ибрагьимова гьахъ-гьисаб авуна. Докладчикди къейдна хьи, гьахъ-гьисабдин девирда МО МВД-ДИН руководстводин ва хсуси къурулушдин асул алахъунар тахсиркарвилерихъ галаз женгинин асул терефрихъ, общественный къайда ва хатасузвал, агьалийрин ихтиярар, азадвилер ва законлу итижар хуьн таъминарунихъ рекье тунвай. КӀвалахдин нетижаяр кьуналди, отделдин начальникди къейд авурвал, «Ахтынский» МО МВД-ДИЛАЙ санлай къачурла эцигнавай везифаяр кьилиз акъудиз алакьна ва кьабулзавай серенжемрин куьмекдалди районда криминальный гьалар дурумлубур яз амукьзава. Начальникдин гьахъ-гьисабдиз яб гайи депутатрин райсобраниди муниципалитетдин сергьятра автотранспорт акъвазарунин къайдаяр чӀурунин гьакъиндай месэла къарагъарна. ГьакӀни абуру Ахцегь муниципалитетда законсуз эцигунрин ва законсуз карчивилин вилик пад кьунин рекьяй кӀвалах гужлу авунин чарасузвилел фикир желбна. Гьа са вахтунда къенепатан крарин органрин къуллугъчийри чпичеб тухунин истемишунрал амал авуна кӀанда. Абур агьалийрив гьуьрметдивди эгечӀун, чпин векилвилерин сергьятра аваз абуруз ихтиярар ва азадвилер кьилиз акъудун патал куьмек гун лазим я. Куьрелди, къенепатан органрин къуллугъчийри милли адетриз ва къайдайриз гьуьрмет авун, къуллугъдин везифаяр пешекарвилин кьакьан дережада ва намуслудаказ тамамарун, полициядин участковый векилри кардик квай законодательстводив кьадайвал, чпихъ галкӀурнавай участокра агьалийрин патай къвезвай шикаятар ва арзаяр кьабулун таъминарун лазим я. Идахъ галаз санал, 2021-йисуз кьиле тухванвай кӀвалахдин гьакъиндай гьахъ-гьисабар «Ахцегь район» МР-ДИН финансрин управленидин начальник Имамудин Исламова ва «Ахцегь район» МР-ДИН контрольно-счетный комиссиядин председатель Ислам Бекерова авуна (докладрихъ галаз мукьувай «Ахцегь район» МР-ДИН официальный сайтда таниш хьайитӀа жеда). Заседанидал килигзавай вири месэлайрай депутатри рейсадвилелди къарарар кьабулна.
+15-мартдиз райондин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиеван регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлайрай сифте гаф ада Дагъустанда Россиядин милли гвардиядин кьушунрин ведомстводинди тушир къаравулрин Управленидин Дербент шегьердин филиалдин районрин арадин хилен кьилин пешекар Магъай Омароваз гана. Мугьманди къейд авурвал, 2021-йисуз райондин образованидин вири идарайра къурхулувиликай хабар гудай кнопкаяр эцигна. Алай вахтунда чкайрал ОВД-ДИН къуллугъчийрихъ галаз санал абурун кӀвалахдал гуьзчивалзава. Махсус икьраррин бинедаллаз чкайрал къаравулри гьар йикъан пакамахъ кнопкайрин кӀвалах ахтармишун герек я… Налогар кӀватӀунин месэладай экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади къейд авурвал, 15-мартдин делилралди, райондин тапшуругъар эменнидай 73,5%, чилин налогдай 136% ва налогринбур тушир пул 62% тамамарнава. Буржарикай рахайтӀа, гъилевай йисан 1-январдин делилралди, райондал транспортдин налогдай 25 миллионни 423 агъзур, эменнидай 685 агъзур ва чилин налогдай 2 миллионни 719 агъзур манат буржар алай. Пуд вацран къене абурукай, талукь тирвал, 880, 685 ва 980 агъзур манат пул вахкана. Страховой взносрин 1 миллионни 331 агъзур манат буржарикай сударал списатуникди 980 агъзур манат алама. Районда эпидемгьаларин гьакъиндай ЦРБ-ДИН кьилин духтур Митгьедин Мурсалова гаф къачуна. – Эхиримжи вахтунда, Аллагьдиз шукур хьуй, чна адетдин къайдада кӀвалахзава. Исятда ЦРБ-ДИН ковидгоспиталдин хиле анжах 3 азарлу ава. ТӀугъвалдин вилик пад кьун патал чаз вакцинадин 13948 доза атана ва 13441 касдиз (ида чӀехи яшарин жемятдин 75 % тешкилзава) рапар яна, 7485 биопроб къачуна. Совещанидал гьакӀ Крым РФДИК акат хъувунин Югъ (18-Март) суварин къайдада къейдунин, идарайрин коллективри чпин территорийрал сангигиенадин субботникар тухунин, дяведин зулуматдик акатнавай Донбассдин агьалияр патал мергьяматлувилин куьмекдин (и мураддиз районда мажибдал алай гьар са касди вичин йикъан къазанжи куьмекдин махсус счётдиз ягъунин къарар кьабулна) ва райондин уьмуьрдин важиблу маса месэлайризни килигна.
+Участокдин больница - им хуьруьнвийриз медицинадин рекьяй гьамиша чкадал сифте куьмекдай, герек сагъарун тайинардай, азаррин вилик пад кьадай чка я. И мукьвара чун Хуьруьгрин хуьруьн участокдин больницадин кьилин духтур, РД-ДИН лайихлу духтур ва республикадин здравоохраненидин отличник Рамазанов Майлудин Жамалдиновичахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Куь фикирдиз агъадихъ адахъ галаз кьиле фейи суьгьбет гъизва.
+И мукьва Дагъустандин Гьукуматдин Кьил А.Абдулмуслимован регьбервилик кваз чи республикада як гьялдай кархана эцигуниз талукь месэладай совещание кьиле фена. – Чна фикирзавайвал, и кархана гьукуматдинди жеда, проект уьмуьрдиз куьчуьрмишуна инвестордини иштиракда, – лагьана РД-ДИН Гьукуматдин Кьил А.Абдулмуслимова. Алай вахтунда и проект пулдин такьатралди таъминарунин месэла веревирдзава. Кардик акатайла вич тамам циклдин карханадиз элкъведай и чкада маларин ва хиперин гьатта кӀарабарни кваз ишлемишда. Абурукай кӀарабрин гъуьр гьазурда. Идалайни гъейри, инал суьгьбет физвай карханада гьар жуьре якӀун продукция, гьа жергедай яз якӀун консервияр, вакуу��дин къапара авай суьрсет ва масабур гьазурда. И проектди, шаксуз, чи республикадин экономикадиз хъсан таъсирда, кӀвалахдай цӀийи чкаярни арадал къведа. Абдулмуслим Абдулмуслимова РД-ДИН Минимуществодиз сифте нубатда кархана эцигдай чилин участокдин месэла веревирд авун тапшурмишна. Ам Къизилюрт районда эцигдайвал я. РДДИН Гьукуматдин Кьили гьакӀни талукь тир идарайриз проектдинни сметадин документар гьазурунин жигьетдай кӀвалах тешкилунин тапшуругъ гана. Совещанидин эхирдай РД-ДИН Гьукуматдин Кьил А.Абдулмуслимова и проект уьмуьрдиз куьчуьрмишунин рекьяй рабочий десте тешкилунни тапшурмишна. Месэла веревирд авуна республикадин чилерин ва эменнидин алакъайрин министрдин 1-заместитель Х.Жанаева, РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министрдин заместитель Э.Шайхгьасанова, Къизилюрт райондин кьил Р.Татарханова, «Дагагролизинг» АО-ДИН генеральный директор Ч.Мутуева иштиракна.
+Аламатдин дуьнья я, инсан дидедин бедендикай шелдин ван кьиллелаз хкатзава, эхиримжи сефердизни ам шелдин ванцел рекье хутазва.
+Гьайиф хьи, инсандиз вичин синихар вичин вилералди ваъ, масадан вилералди аквада.
+Къалгъанар ягъиз къецӀил кӀвачер гваз фин хъсан туш.
+Бахтни бахтсузвал чебчпелай къведач, вуна эвер тавуртӀа.
+Гьар са касди масадан чин ваъ, вичин чин чуьхвейтӀа, чун вири михьи жеда.
+Гьуьлуьн цяй цав аквазвай касдиз цавай балугъарни аватиз аквада.
+Гьикьван гзаф чирвилер хьайитӀа, гьакьван гзаф бахтни ваз хъуьреда.
+Балугъчидин чилина гьат тавур балугъ гьамиша екеди жеда.
+Заз и дуьнья мичӀи я лугьуз арзаяр ийидалди, са шеминиз цӀай ягъайтӀа, ада экуьвал гуда.
+Куьруь къейд. Рамазанов Майлудин 1946-йисан 15-сентябрдиз Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьре зегьметкеш лежбердин чӀехи хизанда дидедиз хьана. 1964-йисуз хайи хуьруьн школада 10-класс акьалтӀар авур зигьинлу гадади кьве йисуз Дербентда дяведин шейэр акъуддай карханада («Почтовый ящик №3») слесарь-сборщиквиле кӀвалахна. 1966-72-йисара агалкьунралди Дагъустандин мединститут (гилан университет) куьтягьна, ам педиатрвиле Ахцегь райбольницадиз рекье туна. 1974-77-йисара райондин туббольницадин кьилин духтурвиле, пешекар авачирвиляй Бакуда офтальмологиядин рекьяй пешекарвилин дережа хкаждай махсус курсарилай кьулухъ райбольницадин окулиствиле намуслувилелди къуллугъна. ЦРБ-ДА тади куьмекдин къулллугъ авачиз акур ада, 1979-йисуз са вацра Дербент шегьердин кьилин больницада тади куьмекдин хиле тежриба къачур жегьил пешекарди, Ахцегь ЦРБ-ДА тади куьмекдин къуллугъ тешкилна, адаз регьбервал гана. 1981-йисалай Майлудин духтурди хайи Хуьруьгрин хуьруьн участокдин больницада терапевтвиле ва 1993-йисалай анин кьилин духтурвиле кӀвалахзава. Гьуьрметлу буба, чӀехи буба, камаллу агъсакъал тир адаз хайи хуьре ва районда лайихлу гьуьрмет ава. - Майлудин духтур, яргъал йисара хуьруьнэгьлийрин сагъламвилин къаравулда акъв��знавай ваз, гьелбетда, и карда вири куьлуь шуьлуьярни чида. Амма, сифте нубатда, чаз вуна Хуьруьгрин хуьруьн больницадин тарихдикай куьрелди суьгьбетнайтӀа кӀандай.
+- Чи больница неинки Самур дереда, гьакӀ Дагъустандани кваз хуьруьн чкадин сифтебурукай сад я. Ам 1902-йисуз рагьметлу алим ва арифдар Молла Мегьамедан алахъунралди, гьа касди вичин хсуси кӀвалера ачухна. Акьван чӀавалди Самур округда анжах са Ахцегьа больница авай. Гьакъикъатда больница Рутулиз ганвайди тир. Ана эцигдай чка гьат тавуна, маса райондиз хутахдайвал хьана. Гьа макъамда Самур округдин начальникдин письмоводителвиле къуллугъзавай Молла Мегьамеда (Москвада Урусатдин пачагь 2-Николая Ватандиз гьакъисагъвилелди къуллугъунай орден гайи ам гаф ише фидай нуфузлу кас тир) «Рутуларни яргъал алач, чна гьабурузни къуллугъда» лагьана, гьакимар рази авуналди цӀийиз эцигнавай вичин яшайишдин кӀвалер (кьве кӀвални дегьлиз) халкьдиз больница патал пишкешна. Сифте духтурни ана шиназви Гудаев Шуай хьана. Гуьгъуьнай ам Ватандин ЧӀехи дяведиз тухуникди, кӀвалахдай кас авачиз больница агална, фелдшервилин медпункт амукьна. Дяведилай кьулухъ ахцегьви Гьамид духтурди больница кардик кухтуна ва адан сифте заведишвал авуна. Адалай гуьгъуьниз кьилин духтурвилин везифаяр хуьруьгви Гьамзат духтурди ва 1968-йисалай Рутулрин больницадай хтай чи хуьруьнви терапевт, ДАССР-ДИН лайихлу духтур Алимов Агьмеда тамамарна. Адалай кьулухъ 1993-йисан майдилай и къуллугъ, ингье, зи хиве гьатнава. 1982-йисуз хуьруьн Советдин председатель рагьметлу Ражаб Халифаева администрациядин идара патал эцигай дарамат больницадив вахкана. 2002-йисуз чна суварин къайдада чи больницадин 100 йисан юбилей къейдна.
+- Вири пешейрикай гьикӀ хьана куьне духтурвал хкяна?
+- Им рагьметлу Жамалдин бубадин хкягъун, мурад тир. Светский мектебдин 2 классдин образование авай ам гележег акунин бажарагъвал авай камаллу кас тир. Ада, галатна чуьлдай хкведай лежберди, чин-гъил чуьхвена, фу тӀуьна, са тӀимил ял яна кӀани чкадал чи (чун вад вахни кьве стха я) кӀелунал гуьзчивалдай: ктаб-дафтар, кӀвалин тапшуругъар ахтармишдай, махар ахъайдай. Хуьре духтуррин кьитвал авайвиляй ада «инсандиз кьилинди чандин сагъвал я» - фикирдалди чӀехи стха Рамазан Дагмединститутдик кутуна. Дербент шегьердин ракьун рекьин больницадин высший пешекарвилин духтур-хирург, шегьердин сейли агьали, РФ-ДИН ва РД-ДИН лайихлу духтур тир ам 71 йисан яшдаваз 2016-йисуз рагьметдиз фена. Авайвал лагьайтӀа, 10-класс куьтягьайла заз эцигунрин инженер жез кӀанзавай. Бубадин ва чӀехи стхадин (духтур яз, адаз шегьерда халкьдин арада авай гьуьрмет акурла, зи фикир дегиш хьана) таъсирдик кваз, кьисмет я ман, закайни духтур хьана.
+- Майлудин Жамалдинович, куь больницадин гьалдикай, коллективдикай вуч лугьуз жеда?
+Санлай къачурла, чи больницадин гьалар пис туш. 2019-йисуз дараматдин къавар, рак-пенжер дегишаруникди къулайвилер хьанва. Амма пулдин такьатрин кьитвилихъ галаз алакъалу яз, а чӀавуз ремонтрин кӀвалахар бегьемариз хьанач. Алай вахтунда, месела, пол дегишарунин, цӀийи кьилелай сувагъар хъиягъунин ва бязи маса ремонтрин чарасузвал ава. Больница 10 койкадинди я (8 чӀехибурун, 2 аялрин, виликрай 25 койка авай) ва чпелни гьамиша азарлуяр сагъарзава. Хуьруьн чка я кьван, девирдин истемишунрив кьур медтехникадалди тадаракламиш туштӀани, чарасуз алатралди таъмин я. Лаборатория, физ, стоматологиядин, процедурайрин кабинетар, стерилизатор, автоклав ва герек маса алатар ава. И мукьва цӀийи «Соболь» автомашин ганва. И кардай заз чи вири коллективдин патай Ахцегь ЦРБ-ДИН кьилин духтур Митгьедин Мурсаловаз чухсагъул лугьуз кӀанзава. Разивилелди лугьун, чи коллектив кар алакьдай жегьил духтуррикай ибарат гьуьрметлуди я: 5 духтур – тамам комплект ава. Кьилин духтур яз за, стоматологвиле РД-ДИН лайихлу духтур Агьмед Гьажиева, терапевтвиле Къейсан Мегьамедова, участокдин терапевтвиле Милена Рагьимовади ва педиатрвиле Мейлан Мирзоева гьакъисагъвилелди кӀвалахзава. Хъсан чирвилер авай жегьил пешекарар тир абуру чкадин жемятдин патай ихтибарвал, гьуьрмет къазанмишнава. Участокдин медсестра Ислихан Омарова, акушерка Фатима Гьажиева, санитарный духтурдин куьмекчи Мегьамед Абдулкеримов РД-ДИН лайихлу медработникар я. Чна Хуьруьгрин хуьруьн 1800 агьалидиз (гьелбетда, парабур патара ава), къуншидаллай Цуругъринни Ялахърин жемятриз медицинадин рекьяй къуллугъзава. Пара вахтара чи патав чпин тӀал-квал гваз кьакӀувияр ва хъуьлуьдвиярни къведа, садазни ваъ лугьузвач.
+- Майлудин духтур, хуьруьн участокдин больницада кьилин духтурвилин къуллугъ медицинадинди яни, тахьайтӀа администрациядин, чиновниквилинди?
+- Чиди хьтин гъвечӀи участокда кьилин духтурвилин къуллугъ авайди туш, ам хьун патал больницада 10 далай артух духтурар кӀанда. Гьакъикъатда им заз алава зегьмет, жавабдарвал я. Алай вахтунда кьилин духтурдин хиве административный ва гьар жуьре пара маса везифаяр гьатзаватӀани, эвелимжи нубатда, за жува-жув хуьруьн духтур яз гьиссзава: жегьил духтурриз жуван тежриба гуз алахъзава, пешекарвилин дережа хуьн ва хкажун патал азарлуяр кьабулзава, меслятар гузва. Хуьрерин гъвечӀи больницайра гьакӀ хьунни лазим я. Асул гьисабдай участокдин больницада чи буржи жемятдихъ галаз азарин вилик пад кьадай профилактикадин серенжемар, диспансеризация кьиле тухун (гаф атай чкадал лугьун, чна чи жемят гьар йисуз 80-85% диспансеризация ийизва) ва, гьелбетда, азарлуйрив экстренный сифте куьмек агакьарун я. Хуьруьн стационарда сагъардай мумкинвал авачир азарлуяр ЦРБ-ДИЗ рекье твазва.
+- Инфекциядинбур авач. Эхиримжи вахтунда, вучиз ятӀани, кӀвачеринни гъилерин жалгъайрин, кьулан тарцин, жигеррин, рикӀинни дамаррин азарар пара жезва. Дарманар чаз, чпин мумкинв��лериз килигна, Ахцегь ЦРБ-ДАЙ гузва. Шикаятдай кар авач, чарасуз препаратралди таъмин я.
+- Майлудин духтур, эхиримжи кьве йисуз жемят «COVID – 19» тӀугъвалдин пандемияди гьелекнава кьван. Куь участокда эпидгьалар гьикӀ я? Чкадал квевай адан вилик пад кьаз жезвани, гьихьтин серенжемар кьабулзава?
+- Эхь, садакай садак акатдай инсафсуз а азарди, гьелбетда, чазни тади гана, къени секинсузвал ава. Чна къуллугъзавай хуьрера коронавирус акатайбурун кьадар вишев агакьзава. Са Хуьруьгай 20 касдилай гзаф ксар азарлу больницайриз аватна. Гьайиф хьи, кьве кас кьена. Кьезилбур чкадал, залан азарлуяр Ахцегь ЦРБ-ДИН, абурукай кьве кас Каспийск шегьердин больницадин «яру зонайра» сагъарна. Амбулаторно сагъарзавай бязи азарлуяр къени чи кьетӀен гуьзчивилик ква. Абуруз пулсуздаказ дарманарни гузва. РД-ДИН ва райондин Роспотребнадзордин истемишунралди, школайра, аялрин бахчайра ва общественный чкайра инсанри коронавирусдин вилик пад кьадай серенжемрал (медмаскаяр алукӀунал, сангигиенадин шартӀар вилив хуьнал…) амал авунал гуьзчивалзава. Чаз чида хьи, тӀугъвалдин вилик пад умудлудаказ кьадай виридалайни нетижалу кар – им обществода тӀебии иммунитет арадал атун патал жемят вакцинация авун я. Инсанрихъ галаз гъавурдик кутунин кӀвалах гегьеншаруникди чна ЦРБ-ДИН мобильный махсус бригададихъ галаз санал чкадал яшамиш жезвай (парабур патара ава) чӀехи яшарин саки 700 касдиз (ида 80% тешкилзава) коронавирусдиз акси рапар янава... Чи суьгьбетдин вахтунда кьилин духтурдин кабинетдиз са яшлу дишегьли атана, вич тӀугъвалдин чладай сагъ-саламатдиз акъудунай Майлудин духтурдиз ва участокдин больницадин вири коллективдиз пара кьадар сагърай лагьана. Абурун кӀвалахдилай са вич ваъ, вири хуьруьгвияр рази тирди малумарна.
+Дагъустанвийри, 28-февралдин делилралди, Донецкдин ва Луганскдин Халкьдин республикайрин агьалийриз ракъурун патал мергьяматлувилин 20 тонн шейэр кӀватӀна. Идан гьакъиндай журналистриз МЧС-ДИН ГУ-ДИН пресс-къуллугъди хабар гана.
+“Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликован тапшуругъ тамамарунин сергьятра аваз РД-ДИН жегьилрин крарин рекьяй Министерстводи, Каспийск шегьердин администрацияди, “Сад тир Россия” партиядин гьа и шегьердин отделениди Ростовдин областдиз катнавай агьалийриз куьмек гун патал 20 тонн шейэр кӀватӀна”. Къейд авун лазим я хьи, дагъустанвийри гузвай куьмекдик сифте нубатда герек къвезвай шейэр, суьрсет, путулкайра авай яд акатзава. ДНР-ДИН ва ЛНР-ДИН агьалийриз кӀватӀзавай куьмек Махачкъалада авай “Чун санал ала” клубдин базада гьазурна.
+Хуьруьгрин хуьре авай мискӀин гьакъикъатдани лезги архитектурадин надир имарат я. Адаз вич сифте яз ахтармишай советрин тӀвар-ван авай алим С.О.Хан-Мегьамедова гьа ихьтин къимет гана. Вичел саки 200 квадратдин метр алай мискӀиндин къенепатан кӀвал чпел 4 метрдин кьакьанвал алай кӀарасдин зур��а дестекрал (гуларал) акъвазнава. Кьакьанвал лагьайтӀа, 3.20 метрдиз барабар я. МискӀиндин къенепатан конструкцияди гьейранар авунвай Селим Омарович Хан-Мегьамедова вичин ктабда 1968-йисуз Хуьруьга авай мискӀиндин гьакъиндай кхьенвай:
+«Эгер диндал амалзавайбур, адет яз, халичайрал чилел ацукьзавайди рикӀел хкайтӀа, абуруз къавук чпиз тешпигь авачир хьтин зурба гъварар гвай мискӀиндин къенепатан кӀвал гьикьван гьайбатлудаказ аквазвайтӀа кьатӀуз жеда. Абурукай гьар сад тикрариз техжедайди я». (С.О.Хан-Мегьамедов «Лезги халкьдин зодчество», Москва, 1968, 147-чин).
+Дагълух жуьреда туькӀуьрнавай ва вичел 22 метр кьакьанвал алай минаради архитектурадин ансамбль бегьемарзава. Ам мискӀиндин кьиблединни рагъэкъечӀдай пата ава. Минара вичин къене элкъвей жуьре кьакьан гурарар авай кьуд муртӀанди (квадрат) я. Оборонадин минарадинни Хуьруьгрин хуьре авай минарадин аламатдин ухшамишвиликай С.О.ХАНМЕГЬАМЕДОВАНИ къейднава. Ингье ада вуч кхьизватӀа:
+«Хуьруьга авай минара вичин жуьредин надир имарат я. Ам кьуд муртӀан жуьредин са жерге мертебайриз пай хьанвай минара я. Абурун арада алакъа цлахъ агулддай гураралди хуьзвай. Ихьтин къенепатан къайда оборонадин минарайриз гзаф хас я. Ина гьар са мертеба душмандикай хуьнин гереквал фикирда кьунва».
+Минарадин карниздин кьакьанвал 128 сантиметрдиз барабар я. МискӀиндин къубба (элкъвей къав) лацу къванцел безетмишнава. Виликдай саки вири лезги хуьрера кьуд муртӀан, яни квадратдин ва элкъвей жуьредин 10 ва гьадалайни гзаф мертебайрин минараяркӀелеяр авай. Месэла, Фиярин хуьре авай минара вичин архитектурадиз килигайла Хуьруьгрин хуьре авай хьтинди я. Амма ам кьве сеферда кьакьан тир. Гьайиф, чкӀана, гила адан чӀехи кьатӀ амач. Гьа ихьтин жуьредин зурба минара Ахцагьрин хуьрени гилан къубба (элкъвей къав) алай мискӀиндин чкадални алай. Идан гьакъиндай 1864-йисуз «Кавказ» газетда Н.Вучетича кхьизва
+Авторрин малуматралди, Ахцагьрин хуьре кьуд муртӀан кӀалубдин кьакьан минара авай. И хуьруьн XIX асирдин шикилрал кукӀ чкӀанвай гьа кьакьан минара къалурнава. Мумкин я, ам 1832-йисуз Головинан къеледал гьужумзавай вахтунда чкӀана. ГьикӀ лагьайтӀа, Шамилан армиядин ва къеледин урус гарнизондин арада къати ягъунар хьана. А вахтунда Ахцагьрин хуьр къеледин терефдихъай гужлудаказ язавай. Туп мискӀиндин минарада жавабдин ягъунин вахтунда акьун мумкин тир, вучиз лагьайтӀа ам, аквадай гьаларай, женгинин метлебда ишлемишзавай. Лезгийрин къадим заманадин оборонадин минарайринни гележегда инра диндин кӀвалах кьилиз акъудунин арада авай алакъа тайинарун тарих патал гзаф итижлу я. Им гележегдин ахтармишунрин месэла я. И жигьетдай Хуьруьгрин хуьре авай минарадихъ тарихдин еке къимет ава. Ам хуьруьн сергьятдал кьилин надир имарат яз акъвазнава. Хуьруьгрин хуьруьн жемятди кьиле чкадин къванци устӀар Шейх Саад аваз гьижрадин 1112-йисуз и и��арат эцигна. Идан гьакъиндай минарадин кьиблепатан чинал авунвай кхьинри шагьидвалзава. МискӀин минарадилай геж, гьижрадин 1190-йисалай фад тушиз, эцигнава. Ида а кар тестикьарзава хьи, минара важиблуди тир ва адахъ диндин метлебдилай алава душмандикай хуьнин метлебни авай. Ингье гьавиляй ам сифте нубатда эцигна.
+Мад хъийидач чӀарар куьруь, Чи рушари кьилерал, Ацукьдайвал хьурай яргъи, Гьич тахьайтӀан къуьнерал. Гьейран ая халкьар вири, Гуьрчегвилел адетрин, Квадармир гьич садани, Лезги дамах таватрин. Бул цуьк авай чи дагъларин, Ухшар я куьн къветериз. МичӀи йифен нур цаварин, Тешпигь я куьн и гъетериз. Алем чӀагур ая куьне, Гуьзелвилел гьейранар, Дуьньяд винел тахьай шуьре, Къалур ая гьунарар. Са чӀиб виниз хкатайтӀа, Яргъи чӀарар чилелай. ЧӀулав рангар алатайтӀа, Чина авай вилерай. Яргъи чӀарар, мержан вилер, Квехъ хьайитӀа Перияр. Амукьдач мад шаклувилер, Жеда женнет (дин) гьуьруьяр. Тариф ийиз кӀанда къе заз, Жуван лезги таватрин. Са кӀус гьайиф къвезва заз, Жуван зайиф такьатрин.
+За авайвал лугьун рушар, КӀани кьадар экъуьгъ куьн, Мадни вилик фий еришар, Мешреб алаз къекъуьгъ куьн. Рушар ава гваз дамахар, САД-САДАЛАЙ вилик физ, Худда ава куь кӀвалахар, ЦӀийи мода гъилик гъиз. Яргъи чӀарар кьилел алай, Хъуьреда куьн пакадал, А куь чӀарар жезва хкаж, Къуьнелни ваъ япарал. Жанавуррин къармахар хьиз, ТупӀараллай кикерни, ЧӀулаварна машахдин хьиз, Чинал алай вилерни. Юбкани куь метӀел къведал, Мад анлай виниз фида. Модадинни эхир къведал, Цаварай цавуз фида. Дамах гваз къекъуьгъ рушар, Гагь и куьче, а куьче. Кайванидиз хьана ухшар, Ая са хуьрек кӀвале.
+Чи дидейрин багьа сувар Мубарак квез, чан зи вахар. Гьар са бала хуьн патал, Са йифизни унач ахвар. Чи балайри – руша, хци, Чи рикӀин дам уна хци Диде лагьай ширин тӀварцӀи Чи чанда хвеш туна, вахар. Балаяр квез пара хьурай, Куьн хтулрин юкьва хьурай, Абуруз мехъер ийир чӀавуз Куьн межлисдин кьиле хьурай. Сад Аллагьди куьмекрай квез Акьван ширин я хьи куь мез, Ахкунмазди багърияр квез, Гьазур хьухь куьн гарданар кьаз. Мад сеферда мубарак квез, Вахар, рушар, сусар – вири, Балайрикай рикӀ шад хьурай Тахьуй гьич пашман йикъар. Чан балаяр, куьн патал чаз Гьукуматди и сувар ганва. Жуван хзан хуьн паталди Аллагьди чаз лувар ганва!
+Ваз папарин йикъан сувар Мубаракиз атанва зун, Ви балайрин рикӀин гафар Кхьенвай са шиир лугьун. Экуь дуьнья чаз багъишай Чаз багьа я, ширин диде. Бахт гуй лугьуз, чаз алхишай Чи гьунарар вун я, диде. Пара зегьмет чал къачуна, Вичиз гегьеншвал такуна, Садазни шел-хвал тавуна, Намусдивди фу тӀуьр диде. Дуьнья кьадар чӀалар бес жеч, Ширин мецел лугьуналди, Ви сесинлай ширин сес жеч, Тух жедач вав рахуналди. Аллагьдивай тӀалабда за Вун яргъалди хуьн паталди, Ачух нефес, вилин ишигъ Гегьеншдиз ваз гун паталди. Темен гуда ви гъилериз Чеб зегьметди атӀанавай Нагъв атана зи вилериз РикӀ чӀаларив ацӀанавай. Ваз мад сефер мубарак хьуй, Мартдин сувар, масан диде. Виш суварив акакьрай вун Чи рикӀерин дарман диде.
+Саидагьмед АБДУРАШИДОВ, Хъуьлуьдрин хуьр
+12-мартдиз Ахцегь райондин КьакӀарин хуьруьн мискӀинда хуьруьнэгьлийрин чӀехи мавлид хьана. Мусурман дин мягькемаруниз, инсанрин арада руьгьдин михьивилин, мергьаматлувилин, эдеб-ахлакьдин таблигьат гегьеншаруниз эверзавай и межлисда хуьруьн агьалийрилай алава къунши хуьрерин мискӀинрин имамри, районда «АС-САЛАМ» газетдин векил Сулейман Байрамова, агъсакъалар тир Жума Халикьова (Луткун), Шагьбан Омарова (Хуьруьг), Тажидин Ашуралиева (Ахцегь) ва теклифнавай маса юлдашри иштиракна. Эхь, мискӀин – им жемят дуьз рекьел гъизвай Аллагьдин кӀвал я. МискӀинда жемятдихъ галаз ийизвай кпӀунин дережа, суваб 27 сеферда артух я. МискӀиндин азандин сес агакьзавай кьван мензилрай шайтӀанарни иблисар катда. Хуьруьн мавлиддин межлис АЛЛАГЬ-ТААЛАДИЗ лап хуш кар ва фад кьабулдай зурба садакьа я. Аллагьдин малаикар чилерал гьамиша гьа ихьтин шад межлисар авай чкайрихъ къекъвезва. Инсанар мавлидда гунагьрикай михьи жезва. Гьавиляй мавлидар къурмишзава чи мискӀинра, кӀвалера. Мавлид, адан дережадин чӀехивални лайихлувилер тестикьарзавай гьадисар рикӀел хкуналди ва кӀватӀ хьанвай муъмин стхаяр тебрикуналди, районда Дагъустандин муфтиятдин векил, КьакӀарин хуьруьн мискӀиндин имам Узаир Шамилова ачухна ва кьиле тухвана. Ада хуш келимайралди гьакӀ и хуьруьн жемятдик акахьна, намуслувилелди хуьруьн мискӀиндин имамвал авур, хуьруьн жегьилриз капӀ ийиз, Кьуръан кӀелиз чирай аварви жегьил итим, рагьметлу Зикируллагь Гьажи рикӀел хкана. Къуй вич Аллагьдин рагьметдик кваз хьурай! Мавлиддин адетдин дуьайринни назмайрин арайра Хуьруьгърин хуьруьн мискӀиндин имам Мухаммад Селимова, Цуругърин хуьруьн мискӀиндин имам Гьамзат Гьажиди ва масабуру насигьатдин вязер гана. Мавлиддин адетдин назмайрилайни дуьайрилай кьулухъ адан иштиракчийри тӀалабна: «Къуй, я Аллагь, дуьньяда мусурман уьммет артух ва абур диндал мягькем хьурай! Къуй чи умуми кӀвал тир Дагъустанда ислягьвили, адалатлувили, михьивили агъавал авурай ва чун Аллагьдин регьимдикни пӀирер-шейхерин хийир-дуьадик акатрай! Къуй, я Аллагь, Россиядин яракьлу къуватри Донбасс ва Луганск республикаяр Украинадин зулумдикай хкудунин, Украина миллетчивилизни фашизмдиз кьил янавай режимдикай михьунин мураддалди кьиле тухузвай дяве яргъал тефена, гъалибвилелди куьтягь хьурай! Гъиле яракь аваз Ватан хуьзвай чи жегьилар сагъ-саламатдиз кӀвалериз хтурай! Амин!» Къуй чи дуьаяр, тӀалабунар Аллагьди кьабулрай. Амин. Эхирдай Узаир Шамилова мавлиддин иштиракчийриз ва адак чпелай алакьдай пай кутур вирибуруз чухсагъул лагьана. Мавлид адан вири иштиракчийриз тӀямлу тӀуьн-хъун гуналди бегьемарна.
+Гьуьрметлу культурадин хилен къуллугъчияр, ветеранар! Пешекарвилин сувар – культурадин работникрин Югъ - квез мубаракрай! Культурада къайгъусуз, дуьшуьшдин ксар авач, ана хкянавай кеспидал рикӀ алай анжах бажарагълу ксар акъваззава. Инсанрин гуьгьуьл хкаждай зегьметдалди куьне неинки чи халкьдин культура хуьзва, девлетлу ийизва, гьакӀ жегьил несилдик милли къанажагъдин лайихлувилин гьиссер кутазва. Яратмишунин гьар йикъан намуслу зегьметдалди куьне чи общество къвердавай медени, хъсан жедай таъсирзава. И четин ва жавабдар месэлада къуй квез чандин сагъвал, яратмишунин агалкьунар хьурай, къачузвай зегьметдиз лайихлу гьуьрмет атурай! «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.АБДУЛКЕРИМОВ Райсобранидин председатель А-К.Н.ПАЛЧАЕВ
+Вичин вахтунда лезги чӀал, литература вилик тухуник кьетӀен пай кутур чӀалан устад Къияс Межидов 110 йис идалай вилик, 1910-йисан 22- мартдиз, Яран суварин юкъуз, Ахцегьа бакудин фяле Межидан хизанда дидедиз хьана. 1974-йисуз 63 йисан яшдаваз рагьметдиз фена, хайи ватанда кучукнава, рагьмет хьуй! 2021-йисан 21- мартдиз Ахцегьа райадминистрациядин гуьзчивилик кваз писателдин 110 йис тамам хьуниз талукь гурлу мярекатар кьиле тухвана. Сятдин цӀуд. Гатфарин берекатлу жив къвазвай гьавадизни килиг тавуна, писателдин мукьва-кьилиярни яратмишунрал рикӀ алай ксар, кьиле муниципалитетдин регьбердин заместитель Вадим Агъасиев аваз райондин яратмишунин интеллигенция, райцентрдин школайрин ва писателдин тӀварунихъ галай яратмишунин КӀвалин (ДДТ) аялар гъиле цуьквер аваз Къияс Межидован кӀвализ-усадьбадиз кӀватӀ жезва. Ана абур мугьманпересвилин къанунралди писателдин хва Марата ва адан хизанди хушдиз къаршиламишзава. Къияс Межидован яратмишунин кӀвалихъ-кабинетдихъ галаз таниш хьана (ина зегьметдин стол, интерьер гьа авайвал тунва), шикилар яна, аялри юбилярдин шиирар кӀелна, савкьатар яз адан ктабар къачуна, мярекатдин иштиракчийрин десте писателдин сурал физва, анал цуьквер эцигзава. Хайи тӀебиатдал, инсанрал ашукь Къиясан сурни адетдинди туш. Анал писателди вичел чан аламаз гьазурнавай гуьзел къаматдин гуьмбет-памятник ала. Писателдин гъилин меквяй нуькӀре яд хъвазва. Марф къвазвай чӀавуз яд кӀватӀ жез, им гьакъикъатдани авай кар я. ИкӀ ада кечмиш хьайила кьулухъни гуя тӀебиатдиз къуллугъзава, ам хуьзва. КӀватӀ хьанвайбурун дикъет иллаки гуьмбетдал кхьенвай «Зи рикӀ квез тунва, инсанар!» дерин келимайрал желб я. Писателдин дуст ва ученик, Дагъустандин культурадин лайихлу работник, шаир ва муъмин инсан Гьемдуллагь Бабаева гуьмбет арадал атуникай суьгьбетна, рагьметлудан весидин тегьердин шиир кӀелна.
+Веси я зи руьгьдин буйругъ, РикӀ тазва за квез уьмуьрлух, Къушаризни ая къуллугъ, Абур сугъул тахьуй завай! КӀвализ мугьман хьайила яр-дуст, Акурай зи гуьмбет-бюст, Къушарини яд хъваз меквяй, Атурай гьакӀ лув гуз цавай!
+Къиясан руьгьдихъ пак Кьуръандин сураяр кӀелна, вирибуру дуьа авурдалай кьулухъ кӀватӀ хьанвайбур Ахцегьрин тарихдин музей галайвал ахмиш жезва. Ина, писателдин 110 йисан юбилейдиз талукь девлетлу выставка-экспозицияда, Къиясан уьмуьрдин ва яратмишунрин гурлу рехъ къалурзавай тамашуниз лайихлу пара шейэр ава: хсуси парталар, гъилин хатӀаринни ктабрин стенд, шикилар… Музейдин директор, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Агьмед Дагъларова абурукай гьевесдивди суьгьбетна. Сятдин цӀикьвед. Райбиблиотекадин кӀелдайбурун зал Къиясан яратмишунин юбилейдин мярекатдиз атанвайбурув сивесивди ацӀанва. Вирибурун вилик юбилярдикай туькӀуьрнавай махсус буклетар, чай, ширнияр, афарар ква. Сифте гаф рахуналди ва кӀватӀ хьанвайбуруз Яран сувар мубаракуналди, мярекат райондин культурадин Управленидин начальник Къистер Гъаниевади ачухзава ва мярекат давамарун вичин куьмекчи Сулейман Сулеймановал тапшурмишзава. Писателдин уьмуьрдинни яратмишунрин рекьикай вичин итижлу суьгьбетдин арайра ада мярекатдин иштиракчийриз рахун патал гафар гузва. Рахунрин арайра РДК-ДИН гьевескар артистри (Цуьквер Мамедовади, Рубаба Къурбановади, Фаргьад Гьашумова, Эмирсултан Бигеева, Гьажи Агъаева, Саид Эскерханова) чпин манийралдини кьуьлералди, гьакӀ Къ. Межидован «Урусатдин цуьк» тамашадай сегьне къалуруналди ва аялри шиирар кӀелуналди мярекат мадни къешенг ва маналу ийизва. Райадминистрациядин кьилин заместитель Вадим Агъасиева вичин ва райондин кьил Осман Абдулкеримован патай милли литературадин мярекат ва Яран сувар мубаракна, адан тешкилатчийризни ишти-ракчийриз ва писателдин патарай хтанвай багърийриз чухсагъул лагьана. «Ахцегьар бажарагълу ксаралди девлетлу я. Чпин юбилейрин мярекатар тухуналди чна, якъин, абурун чешнейралди жегьилар дуьз тербияламишзава. Къияс Межидован «Зи гъвечӀи дустариз», «Лувар квай дустар», «Дагъдин аялар», «КӀвачерик лувар квай Алуш» ва маса ктабрай аквазвайвал, адаз тӀебиат, аялар пара кӀандай. И темаяр гьакьван рикӀ алаз ачухарнавай маса писатель лезги литературада чаз чидач», - алава хъувуна В.Агъасиева. Мярекатдал гьакӀ лезги писателрин Союздин председатель Максим Алимов, гьевескар шаирар тир Жамиля Гьажиева, Севинжи Муртазалиева, Асият Рагьимова, зегьметдин ветеранар - Нариман Гьажиев, Къардаш Мамалиев, Руслан Касаров, Симаханум Гьажиева, Гьемдуллагь Бабаев, Агьмед Дагъларов, районда дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьова, писателдин тӀвар алай хтул Къияс Межидов и цӀарарин автор ва пара масабур рахана. Абуру халкьдин бажарагълу писатель ва мергьяматлу инсан рикӀел хкуналди, адан уьмуьрдикай маналу суьгьбетарна. Эхирдай Къиясан хва, зегьметдин ветеран Марат Межидова вичин бубадин гьуьрметдай ва ам эбеди рикӀера хуьнин лишан яз ихьтин шад ва гурлу мярекатдик кьил кутур ва ада иштиракай вирибуруз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. Мярекат мугьманар къунагъламишуналди яргъалди давам хьана.
+Дашдемир ШЕРИФ��ЛИЕВ Писателвилин пеше дуьньяда лап куьгьне ва гьуьрмет авайбурукай сад я, инсанри чпин сифте кхьинар-яратмишунар къванерални рагарал атӀана, чав агакьнава. Халис писателар чебни Аллагьдин патай илгьам-пай ганвай кьетӀен бажарагъдин къанажагълубур жеда. Халкьдин векилар яз, абуру чпин девирдин вакъиаярни инсанрин тӀвалквал алай месэлаяр веревирдна, сафунай хьиз, чпин бейнидай акъудна, гележегдин несилриз тазва. Тарихда несилрин рикӀелни пачагьарни чиновникар ваъ, халкьдин шаирарни писателар аламукьда. Публицист, шаир, драматург, прозаик, общественный деятель агъсакъалрин рикӀел аламайвал, яшайишда дамах гвачир, агъайни, хци акьулдин, къени къилихрин, ширин суьгьбетчи Къияс Межидовни гьахьтин ксарик акатзава. Дагъустандин милли культурадин ва литературадин вилик чӀехи агалкьунрай ам, 1957-йисалай СССР-ДИН писателрин Союздин член, Дагъустандин халкьдин писателвилин тӀварцӀиз (лезги литературада ихьтин дережа къачур ам сифте кас я), «Знак Почёта» ордендиз, са жерге медалриз, ДАССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин гьуьрметдин грамотадиз лайихлу хьана.
+Вад лагьай мартдиз Ахцегьрин культурадин КӀвалин къвалав гвай Идрис Шамхалован тӀварунихъ галай халкьдин театрдин артистри агьалийриз «Периханум» тӀвар алай тамаша къалурна. Къейдин, райондин культурадин Управленидин начальник Къистер Гъаниевадин регьбервилик кваз са шумуд вацра гьазурай ам чи дишегьлийриз 8 мартдин суварин хъсан савкьват хьана. И тамаша жемятди гзаф хушдиз кьабулна. «Периханум» пьесадин гьар са перде куьтягь хьайила, тамашачийри гурлу капар язавай. Инал вичикай суьгьбет физвай тамашада вакъиаяр дегь заманайра лезгийрин са хуьре кьиле физва. Периханум тӀвар алай са гуьзел руш къунши дишегьлини нуькер галаз вичин кӀвале текдиз амукьзава. Адан буба, диде ва стха, Мекке шегьердиз зияратдал рекье гьатна, чпин жегьил руш вад вацран къене кӀвале тазва. И вахтунда къунши дишегьлидиз, пул деминал эцигна, Периханум са жегьил гададиз туькӀуьриз кӀан хьана. Амма инсанриз и крар чир хьана, и хабар Перихануман бубадив ва стхадив агакьарзава. Стхадивай эх тахьана, вичин бубадилай фад хуьруьз хтана, жегьил вах, бубадин буйругъ багьна кьуна, мичӀи тамуз тухузва. А тама, гъилевай гапурдив Периханумал залан хер авуна, стхади ам тарарин юкьва гадарзава. Амма, бахтунай хьиз, и тамуз Ирандин Пачагь АЛИ-ХАН гъуьрчез къвезва. Тама къекъведай береда, адаз ивиди кьунвай жегьил руш акуна, адан гуьрчегвилел ашукь жезва… Гьевескар артистри чпин ролар устадвилелди тамамарна. Инал абурун тӀварар кьун кутугнава:
+Гьелбетда, чи халкьдин театрдин артистар Ахцегьрин хуьруьн ва гьакӀ вири лезгийрин меденият арадал хкизвай ватанперес игитар я. Райондин регьберри, чи жемятди абуруз гзаф сагърай лугьузва. Ахцегь райондин кьил Осман Магьмудович Абдулкеримова чи вилик Ахцегьрин халкьдин театрдин кӀвалах арадал хкунин везифа эцигнай. И кар алакьунал чун гзаф шад я. Инанмиш я хьи, гьар са лезгидин рикӀиз чи халкьдин театрди лап дериндай таъсирзава. Къуй Идрис Шамхалован тӀварунихъ галай халькьдин къадим театрдихъ гележегда мадни еке агалкьунар хьурай!
+Ахцегьрин Идрис Шамхалован тӀварунихъ галай халкьдин театрдал чан хтун, шаксуз, вичел дамахуниз лайихлу хъсан кар я, гаф авач. «Периханум» тамашадин игитрин роларни райондин гьевескар артистри еке устадвилелди тамамарна, баркалла! И карди сегьнедин рекьяй абурун гьеле ачух тахьанвай мумкинвилерин гьакъиндай шагьидвалзава. Дустуни авай кар чинал лугьуда, душманди кьулухъай. Са кар къейд тавуна жедач. Гьеле Идрис Шамхалован регьбервилик кваз 100 йис идалай вилик, ханаринни беглерин девирда (Ахцегьрин азад обществодин тарихда ханарбеглер гьа макъамдани хьайиди туш), сегьнеламишай халкьдин муздрамадин тема ва ана къарагъарна гьялзавай месэлаяр чи гьакъикъатдин шартӀарив ерли кьунвач. Гьар са кар, артухлама, театр къалурун хьтин зурба месэла, гьакӀ ваъ, са гьихьтин ятӀани чӀехи мурад-метлеб аваз авуна кӀанзава. Интернетдинни космосдин агалкьунрин чи девирда акьалтзавай несилар патал тербиядин гьихьтин метлеб ава и тамашадиз? Чи фикирдалди, алай вахтунда жегьилар ватанпересвилин, инсанпересвилин, зегьметкешвилин руьгьдаллаз тербияламишун патал чи обществоди девирдин истемишунрив кьур цӀийи темаярни месэлаяр истемишзава. Гележегда Ахцегьрин халкьдин театрдин коллективди чи уьмуьрдин гьакъикъатдив кьур жанлу пьесаяр сегьнеламишдайдак умуд кутаз кӀанзава.
+Мукьвара чун райондин хуьруьн майишатдин управлениедин начальникдин заместитель Ханлар Рамазановахъ галаз гуьруьшмиш хьана ва адавай чи майишатра чуьлдин кӀвалахар гьикӀ кьиле физватӀа хабар кьуна. Ада къейд авурвал, чи майишатри 2021-йисан бегьер патал зулун тумар 385 гектарда цанва, абурукай 105 гектар майданра мух ава. ЦӀи къалин живер, кьежер хьуникди къацар хъсандиз экъечӀнава. Бязи майишатра абурук минеральный миянардай шейэрни (аммиачный селитра) кутунва. Хейлин чкайра гьеле 15-мартдалди 65 гектарда гатфарин тумарни цанва. Малум тирвал, гатфарин чуьлдин кӀвалахар башламишайла дугунардай ядни чарасуз я. Гьавиляй чун исятда Ахты-Какинский ва райцентрдин Гуьней патан къаналар михьунин кӀвалахривни эгечӀнава. Чпиз гьахълудаказ мублагьвилин дамарар лугьузвай цин чешмеяр дугунрин сезондин вилик къайдадиз хкуни чи багъларин ва саларин бегьерлувал хкажуниз хъсан таъсирдайдал шак алач.
+Жириникай (резиндикай) авунвай шейэр акъажни жеда, сифтегьан гьалдизни хкведа. Месела, резиндин шарда ял турла, адакай чӀехи туп хьтинди жеда. Яни ам акъаж жезва. Сив ахъайнамазни, ам, гъуьргъуь хьана, вичин эвелан гьалдиз хквезва. Резин квай гуьлуьтарни, перемарни, шалварарни, маса затӀарни, квез кӀанивал акъажиз, яргъи ва куьруь, фирягь ва гуьтӀуь ийиз жезва. И кар жир (резин) арадал гъизвай материалрилай аслу я. ТӀебиатда ахьтин затӀар ава хьи, са шартӀара абур, нек хьиз, жими я, маса шартӀара а нек кӀеви хьана, жир хьтинди жезва. Месела, чна чи гуьнейра экъечӀдай лацу цацарин — къалгъанрин некӀедикай кендирагъар ийида. Кендирагъ, чӀун галаз, яргъини жеда, кӀватӀ хъувурла — са гъвечӀи гъвелез элкъведа. Резин (жир) гьазурдайлани, жуьреба-жуьре набататрин миже (нек) ишлемишзава. Мижедин хесет резиндини кьазва.
+Аялрин патахъай жуван хивез жавабдарвал къачунихъай кичӀе жемир. Чун диде-буба яз амай кьван ва чи аялар чалай аслу тир кьван вахтунда анжах чна и ва я маса важиблу рекьяй кар кьетӀ ийидай хкягъун кьилиз акъудзава. Гьи школа хкяда? Планшетдихъ гьикьван вахт кечирмишда? Нянихъ сятдин шумуддалди сейрда? Гьелбетда, аялрихъ галаз меслят авун ва абурун фикир гьисаба кьун лазим я. Амма аял и месэлайра вич-вичин ихтиярда тун герек къвезвай кар туш. ДИДЕ-БУБАЙРИ чпи кьабулзавай къараррин патахъай жавабдарвал чпин хивез къачуз вердишарна кӀанда. И кар аял квехъ галаз рази тушир вахтунизни талукь я, гьатта куьн гъалатӀ хьайи дуьшуьшдизни. Им аялди жува-жуваз къимет гунин бине я. ИкӀ аялди дуьнья умудлуди тирди кьатӀузва, вучиз лагьайтӀа диде-бубадиз вуч авун лазим ятӀа чида. Аялдиз гъалатӀ жез ва адаз къимет гуз чирун важиблу я. Вири крар сифте ийизвай адахъ тежриба авач. Аялди ам гъалатӀрай ва гъвечӀи гъалибвилерай къачузва. Кьадарсуз гзаф къаюмвал авуни ва идаз акси яз, чӀехибур аялдив къайгъусуздаказ эгечӀуни адаз вичин къуватрихъ инанмиш жез манийвалзава. Эгер чаз аял вичвичихъ инанмишди тирди ва мумкин тир гъалатӀрихъай кичӀеди туширди яз чӀехи хьана кӀанзаватӀа, тапшурмишай кар кьилиз акъудиз тахьай дуьшуьшдани жавандин тереф хвена кӀанда. Адаз мукьвалмукьвал лагь: «Вуна къуватар ахтармишуналди хъсан кар ийизва. Вун викӀегьди ва къуватлуди я! Ша, мад сеферда и кар ийиз чалишмиш жен». Куьне тереф хуьн лагьайтӀа, гзаф къиметлу кар я. Бязи дуьшуьшра куьне кьве йис хьанвай аялдин гъилер жуванбура кьун бес я. Вад йис хьанвай аялдиз куьне куьмек гун теклифун, ирид йис хьанвай аял адавай гьи тапшуругъ кьилиз акъудиз хьаначтӀа гъавурда тун, цӀикьвед йисан яшда авайдан патав хьун ва ада эвер гайила аялдин тереф хуьн лазим я. Жуван аялрин тереф эхирдал кьван хуьн рикӀелай ракъур тавуна кӀанда. Гьатта ада вич чӀурукӀа тухузвайлани жуван аялдин тереф хуьз чалишмиш хьухь. Куьне аялар гьихьтинбур ятӀа, абур гьакӀ кьабул ая. Чахъ хьиз, абурухъни гьар жуьре гьиссер ава. Абурухъни ажугълу, бейкеф, гьахъсуз жедай ерияр ава. Куьн чӀехибурун сенгердал амукьа ва аялар ваъ, абурун диде-бубаяр рафтарвилерин патахъай жавабдарар тирди рикӀел хуьх. Вуч арадал атайтӀани, квехъ адетдин алакъаяр амайдан гьакъиндай аялар гъавурда тур ва нянихъ, ахварин вилик, гьамиша хьиз, абуруз рикӀ алай мах кӀела. Куьне квез дуьздаказ аялдин тарифа��из чира. Тариф авун аялди вичи-вичиз гузвай къимет хкажунин виридалайни хъсан жуьре я. Кьилинди, бязи къайдайрал амал авуна и кар дуьздаказ кьилиз акъудун я. Гьа икӀ, аялдин тарифар абурун алахъунрай ва кӀвалахдин нетижайрай ая. И вахтунда адан кьадарсуз гзаф тариф ийимир, аял масадбурулай хъсан я лугьумир. Ам анжах вич-вичив гекъига. Куь тариф маналуди хьун важиблу я. Аялдин кӀвалахда квез виридалайни гзаф вуч бегенмиш хьанатӀа, гьадакай гегьеншдиз суьгьбет ая. Виридалайни хъсан крар жагъуриз чалишмиш хьухь. Гьатта акьван хъсанди тушир кӀвалахдайни са вуч ятӀани хъсанди жагъуриз жеда. Вахтунилай вахтуналди «агалкьунрин ревизия» тешкил ая. Аялдихъ галаз адавай кьилиз акъудиз хьайи ва тахьай крарикай суьгьбет ая, агалкьунрал шадвал ая, адан фикирриз яб це. Гьатта абуру тапарарзавайлани, аялрихъ инанмиш хьухь. САДА-САДАЗ ихтибар авун дидебубайрин ва аялрин арада мягькем ва мукьвавилин алакъайрин кьетӀенвал я. Аялрин тапаррикай гзаф дуьшуьшра и кардин рекье манийвал жезва. ДИДЕ-БУБАЙРИ чпин аялри гзаф тапарар ийизва лугьуз рикӀик кьазва. Бязибуру аялривай анжах гьакъикъатда хьайи крар лугьун истемишзава. Гьа са вахтунда гзаф психологри ва муаллимри гьисабзавайвал, аялди чӀехибуру чеб жазаламиш ийиз кичӀевиляй тапарарзава. Куьн аялдиз ахьтин шартӀар яратмишиз чалишмиш хьухь, герек ада вич азаддаказ гьисс ийин. Ам жазаламишни ийимир ва идаз акси яз, аялдиз жезмай кьван гзаф ихтибар авунин алахъунар ая, куьне адаз гьакӀдани къимет гузвайди къалура. ЧӀехибуру неинки чпин аялриз, гьакӀ абурун агалкьунризни итиж авун лазим я. Чеб чпихъ инанмишбур яз чӀехи хьун патал аялри чеб диде-бубайриз итижлу тирди гьисс авуна кӀанда. Аялдиз неинки чпин къиметар ва абуру школада тухузвай тегьер, спортдин секцияда агалкьунар, гьакӀ хсуси рикӀик кьунар, машгъулатар, дустарихъ галаз рафтарвилер ва масабур важиблу ва итижлу я. Вири ибурун чкадал чна гзаф дуьшуьшра анжах аялдин сагъламвилиз, кӀелунра къиметриз, тухвилин гьиссдиз, михьи ва чими парталриз итиж ийизва. Бес чаз вучиз аялдин машгъулатар итижлу туш? Аквадай гьаларай, чаз абур акьван важиблубур яз аквазвач. Амма эгер чаз чи аялдин халис дуст жез, вичин уьмуьр итиж-луди тирди къалуриз кӀанзаватӀа, чна аялдихъ галаз чими ва рикӀин сидкьидай рафтарвал авун патал къуватар ва гуьгьуьл жагъурда. Критика тербия гунин кьилин алатдиз элкъуьриз чалишмиш жемир. Гьелбетда, тербия гудайла критика эсиллагь квачиз крар туькӀуьдач. Им аялдиз вуч авун ва вуч тавун лазим ятӀа дуьздаказ чирунин къайдайрикай сад я эхир. Амма месэла адакай ибарат я хьи, гзаф диде-бубаяр патал ам тербия гунин рикӀ алай алатдиз элкъвезва. Гьамишан критикади, гекъигунри ва виниз тир истемишунри кардин патахъай аялрин гьар гьихьтин хьайитӀани итиж лап фад тергзава ва абурухъ гъалатӀ хьунин кичӀ арадал гъизва. Вири ибур адетдин инсанвилин тереф хуьнал, тариф авунал ва гьевесламишунал эвез авуртӀа хъсан я. Эгер аялдин тариф ийизватӀа, адаз мад ва мад сеферда и гафа-рин ван къвез хуш жеда эхир. И вахтунда ада тапшурмишнавай карни хъсандиз тамамарзава. ИкӀ, эгер бицӀек хатадай галкӀана кьарадиз аватнатӀа, адаз лугьуз жеда: «Дегь, палчухдиз аватун вуч хуш текъведай кар тушни, ятӀани зарар авач. Ибур ара-бир жедай крар я, къведай сеферда вун мукъаят хьухь ва вири хъсан жеда». Идалай кьулухъ сифте вахтунда гьар къулай дуьшуьшда хъуьтуьлдиз бицӀекдиз кӀвачерин кӀаник килигиз рикӀел хкваш. Аялдиз жувалай чешне къалуриз рикӀелай ракъурмир. Жуваз ва маса инсанриз ийизвай рафтарвал тербия гунин гужлу такьат я. Аялди сифтени сифте диде-бубадилай чешне къачузва эхир. Гьавиляй аялдиз тербия гузвай вахтунда жуван винелни кӀвалахун важиблу я. Гьар са къулай дуьшуьшда куьнени гъалатӀар ахъайзавайди къалура. Аялар патал им гзаф хийирлу тежриба я. Чпин чин хуьналди четин гьаларай экъечӀзавай диде-бубаяр акунихъ аял патал иллаки еке метлеб ава. Бейкефар авурла, аялдивай багъишламишун тӀалабиз рикӀелай ракъурмир. Аял инсандиз винел патан акунрай къимет гана виже текъведайдан гъавурда тур. Маса инсанрин адресдиз критика авуникай кьил къакъудур. Им квехъ аял галай вахтунда иллаки важиблу я. Куьне рекламайрин плакатри, журналри ва соцсетри инсанар гьа авайвал къалур тийизвайди аялриз чира. Гзаф дуьшуьшра анра чапзавай «дуьз» къаматрин мурад чи дикъет чпел желбун, са вуч ятӀани маса къачудай гуьгьуьл арадал гъун, вири крар анжах хъсанбур яз къалурун я. Куьне аялдиз вири крарихъ инанмиш тахьана жуван фикир арадал гъунин карда куьмек це. Куьн инанмиш хьухь, уьмуьрда адаз и кар гзаф герек къведа. Аялдиз вичин фикирар лугьудай мумкинвал це. Гзаф дуьшуьшра чна, чӀехибуру, аялдин фикир са акьван кваз кьазвач, вучиз лагьайтӀа, ам важиблуди туширди яз гьисабзава. Кьилдин вахтара чна аялдиз вичин фикир лугьун гьатта къадагъа ийизва. Амма ихьтин къайдадалди вичвичихъ инанмиш аял тербияламишиз жедач. Гьавиляй жуван фикир хьунин ва ам лугьунин карда аялдин алахъунар гьевесламиша. МУКЬВАЛ-МУКЬВАЛ гададиз ва я рушаз вуч кӀанзаватӀа хабар яхъ. Абуруз герек шей масадалай аслу тушиз хкядай мумкинвал ва чпин фикирар уьмуьрдиз кечирмишунин карда куьмекар це. Месела, пакамахъ абуруз вуч нез кӀанзаватӀа, аялрин бахчадиз гьихьтин парталар алаз фидай гуьгьуьл аватӀа, жув хайи югъ гьикӀ къейд ийидатӀа чириз чалишмиш хьухь. Вири ибуру аялдиз вичин къуватрихъ инанмиш жедай ва гележегда вич-вичихъ инанмиш инсан яз чӀехи жедай мумкинвал гуда…
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Япониядин алимри гьисабзавайвал, чпиз агъуз тир къимет гузвай инсанриз сагълам алакъаяр ва карьера туькӀуьриз четин ва абурухъ гзаф дуьшуьшра неврозарни жеда. Гьа са вахтунда вири ибур гъвечӀи аялрихъ арадал къвезва. Имни диде-буба аялдив эгечӀзавай тегьердилай кар кьетӀ ийидай дережада аслу я. Аялриз гъалатӀрихъай, туьнбуьгьрихъай кичӀе тежез гьикӀ куьмек гуда? Чун агъадихъ галай макъалада и ва маса месэлаяр ачухариз чалишмиш жеда.
+2020-йисан 28-декабрдиз «Чеперин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собранидин заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз килигна.1. 2021-йис патал «Чеперин хуьр» СП-ДИН бюджетдин гьакъиндай.2. 2020-йисан бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисаб.
+Заседанидал 2021-йис патал «Чеперин хуьр» СП-ДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+2021-йисан бюджетдин доходар – 1683,4 агъзур манатдикай ибарат ячилин налог – 32,4физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 22,8физический ксарин доходрал вегьизвай налог – 18,0сад тир хуьруьн майишатдин налог – 11,2налогринбур тушир къазанжияр – 23,0хуьрер хуьнин фонд – 15159,9
+Заседанидал 2020-йис патал бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисабдиз яб гана ва ам тестикьарна. Бюджетдик кутур доходар:
+Югъни йиф сад жезвай 21-22-мартдин йикъара къейдзавай Яран сувар чи халкьдин тарихдин лап деринрай атанвай шад ва маналуди я. Ада тӀебиатдал чан атун, гатфарин чуьлдин кӀвалахар башламишун, куьгьне ва пис крарални гьерекатрал цӀийи ва хъсанбур гъалиб хьун лишанламишзава. Адет яз, Ахцегьа и сувар бубайрин баркаллу адетралди ва далдам-зуьрне галаз гурлудаказ къейдзава. И сефердани гьакӀ хьана. 22-мартдин сятдин 11 даз райондин культурадин управленидин гьевескар артистрин чӀехи десте, халкьдин милли парталар алаз ва кьиле Яран ханум аваз (и ролда ахцегьви гуьзел Наргиля Агъаризаева къугъвана) Валентин Эмирован тӀварунихъ галай багъдиз - суварин кьилин митинг, шадвилер, концерт тешкилзавай чкадиз - атана. Ина виликамаз хъсан гьазурвилер акуна, пара гьайбатлудаказ кьилин сегьне, тамашачийриз ацукьдай чкаяр туькӀуьрнава, суварин лишан ялавар авунва. Аялри абурулай хкадариз, шадвалзава. Милли парталар алаз сегьнедал экъечӀай гьевескар артистрин десте жемятди гурлу капар ягъуналди къаршиламишна. - Гьуьрметлубур, тӀебиатдал чан гъизвай, бул бегьердин бине кутазвай, инсанрин гуьгьулар шадарзавай, кӀвалера мублагьвални къенивал артухарзавай гатфарин гуьзел сувар квез мубаракрай! Квез чандин сагъвал гурай, кӀвалера гьуьрмет, берекат артух хьурай! Дуьнья ислягь хьурай! - лугьузва гуьзел Яран ханумди ва майдан сегьнедин устадрин ихтиярда твазва. Абуру таъсирлу тамашадин тегьерда чи халкьдин къадим, баркаллу адетриз ва медениятдиз талукь экспозиция къалурзава. Суварин программа райондин культурадин управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова давамарзава ва рахун патал сифте гаф райадминистрациядин кьилин заместитель Вадим Агъасиеваз гузва. Ада вичин, райондин кьил Осман Абдулкеримован ва райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаеван патай жемятдиз Яран сувар рикӀин сидкьидай мубаракзава. Гатфар вичин къ��ватда гьатнавайди малумарзава. Гьар са кас гатфарин чуьлдин кӀвалахрив вичин кӀвал, куьче-гьаят, багъ-бустан михьунилай, цин хулар-къаналар къайдадиз хкунилай эгечӀун лазим тирди меслятзава. -ЦӀинин йис чун патал мублагьди ва берекатлуди я, вучиз лагьайтӀа ДАССР-ДИН 100 йис я, накь вини дережадин тешкиллувал аваз Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидован 110 йисан юбилей, къе Яран сувар къейдзава. ЦӀи чна Ахцегьа аялрин бахча, спортдин ва медицинадин зурба спорткомплексар кардик кутазва, Самур вацӀун къерехар мягькемарзава, Луткуна спортдин майдан, са шумуд хуьре цӀийи ФАП-АР ишлемишиз вахгузва, типовой школа эцигиз башламишзава. Фикирдик халкьдин яшайиш вилик тухудай мадни еке крар ква. Ибур вири чи арада садвал, гьуьрмет, гьар са касди вичин чкадал намуслудаказ кӀвалахунин нетижаяр я, - алава хъувуна ада. Райондин УСХ-ДИН начальник Арген Гьажиева зегьметчийри шаз хуьруьн майишатдин хиле къазанмишай агалкьунрикай гьахъгьисабдин гегьенш доклад авуна (ам чна газетдин маса нумрада кьилди чапда). Трибунадихъ Яран суварин тебрикрин хуш келимаяр гваз зегьметдин ветеран Къеземет Мурсалов, цуругъви карчи, шаз 2 миллионни 400 агъзур манат грант къачур Омар Керимов, Ухулрин хуьруьн векил Алияр Жалилов ва маса юлдашар рахана. Кьилди къачуртӀа, ингье, ухулвиди вуч лагьанатӀа: «Бязибуру Ухулар гадарнавай хуьрерин жергедик кухтунва, гьелбетда, икӀ туш. Алай вахтунда хуьре малдарвилелни хипехъанвилел машгъул са шумуд хизан-майишат ава. Чна чи къуватралди хуьруьз саки рехъни акъуд-нава, яшайишдин кӀвалер, ятахар туькӀуьр хъийизва. Четинвилерни авачиз туш. Месела, раг квай чкадай 200 метрдин рехъ бегьемар хъувунин, хуьр электрифицироватунин, хипехъанвал артмишунин ва яргъал техвена школа, ФАП арадал хкунин месэлайра райондин руководстводин куьмек чарасуз я. Разивилелди къейдин, гьахьтин куьмекни хиве кьунва. Суварин концертдин чӀехи программада чкадин манидаррилай алава, Дагъустандин халкьдин артистка Хадижат Ибрагьимовади, Дагъустандин лайихлу артистка Диляра Надыровади, Даггосфилармониядин солистка Лилия Султановади, «Восток» ансамблдин манидар Бренбег Гьуьсейханова, Дагфилармонияда концертный студиядин директор, манидар София Разуевади иштиракна. «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин патай абуруз Гьуьрметдин грамотаяр, цуьквер ва рикӀел аламукьдай савкьатар гана. Мярекатдал Яран сувариз талукь яз тухвай конкурсрин нетижаярни кьуна ва гъалиб хьайибур (виридалайни хъсан ЛПХ-ДАЙ Малик Агъаевни Индира Мамедова, виридалайни михьи ва селигъалу гьаятдай Заманова Алмаханум) Ахцегь райадминистрациядин кьилин къул-муьгьуьр алаз Гьуьрметдин грамотайризни пишкешриз лайихлу авуна. Рахунринни мани-макьамрин вахтунда жемятдиз Яран суварин адетдин тӀуьн-хъунар: гитӀ, тӀач, калар, сав, хъчарин афарар, алугаяр, ругуна яру ранг янавай какаяр, ширинлухар теклифзавай. Яран сувар Ахцегьа гьар са мягьледа яран цӀаяр-ялавар авуналди ва гьар са кӀвале берекатлу суфраяр къурмишуналди яргъалди давам хьана. Суварин шад мярекатар чкадин администрацийрин гуьзчивилик кваз райондин амай хуьрерани тешкилна. И мукьва, культурадин работникрин пешекарвилин суварин вилик, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин умудлу дестекрикай сад, милли культура хуьзвай ва вилик тухузвай пешекар, Рагьимат Гьажиевадин тӀварунихъ галай музшколадин директор, РД-ДИН культурадин лайихлу работник, республикадин культурадин Министерстводин ва Ахцегь муниципалитетдин Гьуьрметдин грамотайрин сагьиб, туькӀвей хизандин кьил Абдулкерим Рагьимова вичин 60 йисан юбилей къейдна. Мубаракрай! Гьуьрметлу Абдулкерим Азизагъаевич, чна ваз и чӀехи дережа – 60 йисан юбилей рикӀин сидкьидай мубаракзава! Къуй вахъ чандин мягькем сагъвал, хизанда гьуьрмет-берекат ва районэгьлийриз культурадин рекьяй къуллугъунин карда мадни еке агалкьунар хьурай!
+Гьуьрметдивди райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллектив.
+Дагъни тепе ачухиз, Чими йикъар артухиз. НуькӀверив багъ ацӀуриз, Атана чаз Яран сувар. Гьар кӀвалин вилик цӀаяр, Аялри ийиз хкадар. Югъни йиф къе барабар, Атана чаз Яран сувар. Къацу ранг яна багълариз, МАЛ-КЪАРА физ дагълариз. ТӀебиат уяхариз, Атана чаз Яран сувар. Гьар са кӀвале аваз хьар, Суфрадалла хъчар афар. КУЬЛУЬЗ-КУЬЛУЬЗ къваз марфар, Атана чаз Яран сувар. КӀватӀ хьанва дустар жуван, Тебрикиз сувар Яран. Къени хьурай дагъ-аран, Атана чаз Яран сувар. Ша, илифа, лезгияр! Яран ачух суфрадихъ. Къумбар хьана кефияр, Агалкьурай мурадрихъ!
+И мукьва Калука Гьажи Салягь бубадал кьил чӀугваз фейила, «Ибур зи, хва, араб чӀалал кхьенвай гъилин хатӀарин камаллу куьгьне ктабрай къачунвай насигьатар я» лагьана, эзберна чав вугана. Ингье абур чна кӀелчийрин фикирдизни гъизва. Абу Хурайридивай (Аллагь вичелай рази хьурай) чав ихьтин риваят агакьнава. Чи пайгъамбарди (с.а.с.) лагьана, эгер гьар юкъуз рагъ гекъечӀайла садакьа гуз хьайитӀа, адан дережа хкаж жеда. Эгер кьве касдин гьуьжет-суд гьакьуналди дуьз атӀуз хьайитӀа, гьамни садакьа я. Са кас гьайвандал акьалдарун ва я пар тухунни садакьа я, гьар хуш келимани садакьа я. МискӀиндиз къачузвай гьар са къадамни садакьа я. Рекьелай инсанриз манийвалзавай са къван, шей алудун, гьамни садакьа я.
+Гьазрат Анаса, играми чи Расулуллагьдивай (с.а.с.) жузуна: «Вучиз сив хуьдай вацраз Рамазан лугьузва?». Расулуллагьа (с.а.с.) лагьана: «Вучиз лагьайтӀа, АЛЛАГЬТААЛАДИ а касдин гунагьар гьа вацра кузва. Аллагь-Таалади Рамазан вири уметдиз къанва. Гьа вацраз гьуьрмет авурбур хийирлу умет я. Ибрагьим пайгъамбардиз (а.с.) ктаб Рамазандин пудаз назил хьана, яни атана. «Таврат» Муса пайгъамбардиз (а.с.) ругуд лагьай йифиз атана. «Инжил» Иса пайгъамбардиз (а.с.) 18-йифиз атана ва «Къуръан» Мугьаммад пайгъамбардиз (с.а.с.) Рамазандин 24-йифиз атана.
+- Вуж инанмиш кас ятӀа, хуьх жуван хизан цӀувай.- Расулуллагьди (с.а.с.) лагьана: «Аялриз капӀ 7 йисалай ийиз чир ая».- 10 йис хьайила кьилди къаткур ая.- Къунши ви ирсдар хьиз гьисаб ая.- Як ргадайла къуншид пайни кутур.- Ам инанмиш кас туш, – кьинна Аллагьдал Расулди (с.а.с.), – ни къунши инжикли ийизватӀа.- Вуж вичин къуншидал ажугълу ятӀа, ам женнетдиз къведач.- Вуж Аллагьдихъ инанмиш ятӀа, вичин къуншидиз писвал тавурай.- Вуж Аллагьдихъ инанмиш ятӀа, мугьман хушдиз кьабулрай.- Азрет Айишади лагьана: Расулуллагь (с.а.с.) захъ кьве къунши ава, за низ артух хъсанвал ийида? – Нин рак вахъ элкъвенватӀа, гьадаз, – жаваб гана Расулуллагьди (с.а.с.).- Вичин дустунихъни къуншидихъ галаз гьуьрметлуди, виридалайни хъсан инсан я.- Куьне шукур ая Аллагьдиз, гьуьрмет ая диде-бубадиз, мукьвабуруз, етимриз, муьгьтежбуруз, къуншидиз, рекьин юлдашдиз.- Квез кичӀе хьухь куь мукьвавилин араяр квахьиз.- ДИДЕ-БУБАДИ эвер гайила, хъуьтуьлдаказ «гьай» лагь. «Уф» лугьумир, гьараймир. Зун гъвечӀи тирла абуру хвена чӀехи авуна.
+Гьуьрметлу районэгьлияр, квез Яран сувар мубаракрай! Асиррин лап деринрай атанвай гуьзел ва багьа и сувари тӀебиатдал чан атун, гатфар вичин ихтиярда гьатун, пис крарин винел хъсанбур гъалиб хьун лишанламишзава. Къуй и суварихъ галаз дуьньяда ислягьвал, адалатлувал гъалиб хьурай, квез чандин сагъвал, кӀвалера гьуьрмет, берекат артух хьурай! Амин! Райондин руководство 09 марта 2022 г. № VII-СД-16-7 О присвоении почетного звания «Почетный гражданин Ахтынского района» Баширову Хану Мирзахановичу
+*** Ибадуллагь УРДУХАНОВ Малум тушир автор
+Зи лезги халкь, хайи Ватан! Бул берекет, гьуьрмет хьурай! Ислягь дуьнья кьисмет хьурай! Гуьлуьшан югъ я, михьи гьава, Чубарукри лув гуз цава, Йифер куьруь, яргъи йикъар, Мубарак квез, Яран Сувар! Вуч гуьзел я Самур дере, Цуьк акъудна гьар са жуьре, Алукьнава гуьзел гатфар, Мубарак квез, Яран Сувар! Билбилрин шад ванер гваз, Назик цуьквер, гъвергъвер гваз, Марфарин бул селлер гваз, Яран сувар атана. Шад межлисдин йикъар гваз, Чими –чими ракъар гваз, Беневшаяр, цӀаяр гваз, Яран сувар атана. ЧӀимчӀир рахаз хилерал, Зегьмет къугъваз гъилерал, Берекат гваз чилерал Яран сувар атана.
+Гьамиша хьиз, и сефердани, адет тирвал, Ахцегьа 21-мартдин пакамахъ зуьрнечийрин дестеди «КӀелез хев» дагъдилай сегьерар ягъуналди районэгьлияр Яран сувар алукьнавайдакай хабардарна. Им жемятдиз адан итижлу мярекатра иштиракуниз эверунин, инсанар чпин кӀвал-югъ, куьче-гьаят, багъ-бустан михьунив, кайваниярни ашпазар суварин адетдин тӀуьн-хъун (гитӀ, тӀач, калар, сав, хъчарин афарар, алугаяр, ругуна яру ранг янавай какаяр, ширинлухар) гьазурунив ва яран ялавар ийиз эгечӀуниз эверунин лишан Я.«ГАТФАРИН тӀебиат назлу свас ятӀа, Яран вахт адан таж я», - халкьдин мисал ава. И вахтунда инсанар багъ-бустан, гьаятар михьиз ва зирзибилриз цӀаяр ягъиз, цин хуларни къанавар экъягьиз эгечӀзава. Яр къаршиламишзава, сада садаз Яран сувар мубаракзава, чандин сагъвал, кӀвалера гьуьрмет, меслят, бахт, берекат хьун Аллагьдивай тӀалабзава.
+«Ваз хвашкалди, яран сувар, салам гана мугьман хьайи. Гатфарикай мани лугьур, чубарукриз баян хьайи.
+Дуствал, садвал гъалиб хьана,
+шадвал хьурай хуьре, кӀвале.
+Берекатар артух хьана, мублагь хьурай вири уьлкве. Яран сувар-азиз сувар, берекат гъваш никӀериз чи. Яран паяр, хунчаяр гвай, хуш я лап вун рикӀериз чи»,
+-лугьузва абуру. Нисинлай кьулухъ райондин Малик Гъаниеван тӀварунихъ галай культурадин КӀвалин зал (гьава серин тирвиляй и сеферда суварин мярекат залда тешкилна) суварин инсанрив ацӀана. Абурун арада депутатрин райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаев, райондин идарайринни карханайрин руководителар, гьуьрметлу агъсакъалар, хуьрерин администрацийрин ва общественный тешкилатрин векилар авай. Са герендилай сегьнедал РДК-ДИН гьевескар артистрин чӀехи десте пайда хьана. Абур ва тебрикдин гаф гваз экъечӀай райадминистрациядин кьилин заместитель Вадим Агъасиев жемятди гурлу капар ягъуналди къаршиламишзава...– Гьуьрметлу районэгьлияр, за квез Яран и гуьзел сувар жуван, райондин руководстводин ва райсобранидин депутатрин патай рикӀин сидкьидай мубаракзава. Чандин сагъвал, хизанра гьуьрмет, зегьметдин агалкьунар хьурай! Бубайрин пак адетар хуьзвай, хуьруьн майишатдин зегьмет тебрикзавай, пис крарин винел хъсанбур гъалиб хьун лишанламишзавай им, гьакъикъатдани, кьетӀен манадин сувар я. Адан кьилин фикиррикай сад ата бубайрилай чал атанвай пак адетар рикӀел хуьн ва гележегда къвезвай несилдив агакьарун Я.КЪУЙ и суварихъ галаз дуьньяда ислягьвал, адалатлувал гъалиб хьурай, цӀинин йис гьар са карда чаз нетижалуди ва берекатлуди хьурай! – тебрикдин хуш келимайрилай кьулухъ Вадим Агъасиева гъилевай йисуз спортдин агалкьунра тафаватлу хьайи за жерге жегьилриз райондин руководстводин патай пулдин пишкешарни Гьуьрметдин грамотаяр гана. Абурун арада кьезил атлетикадай СКФО-ДИН акъажунра гъалиб хьайи Арина Гудаевани Карина Палчаева, школьникрин арада волейболдай Дагъустандин чемпионвилин дережадиз акъатай Эсед Шагьмарданован тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДА вердишвилер къачузвай Эмина Парпачева, Селем Шагьвеледова, Резия Шагьэмирова, Исрая Рагьимова, Регина Магьмудова, Мадина Омарова, Марият Давудова, Лиза Ризаханова, Рукъият Ильясова, Гуьлназ Алиева (командадин капитан) ва абурун тренерар тир Абдурагьим Палчаев ва Казбек Парпачевни Нурамет МутӀалибов авай. Сегьнедал РФ-ДИН образованидин сейли работниквилин тӀварцӀиз лайихлу хьайи муаллимар тир И Рагьимхановав, М.Султанбеговав ва М.Мегьамедалиевавни чпин шабагьар вахгана. Ахпа мярекатдин тамада райондин культурадин Управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманов яз, майдан гьевескар артистрин ихтиярда гьатна. Абуру Яр��н суварин къадим милли адетрин, хъуьтӀуьн мекьерикай уях жезвай тӀебиатдин, гатфарин кӀвалахрин тематикадин кьуьлеринни мани-макьамрин ва къаравилийрин тамашадин тегьердин нумрайралди тамашачийрин гуьгьуьлар шадарна. Музыкадин нумрайрин арада Яран ханумди, къабачиди сувариз талукь адетрикай итижлу тегьерда суьгьбетзавай. Яран шадвилер нянихъ райцентрадин майданрал яран цӀаярялавар авуналди, гьар са кӀвале берекатлу суфраяр къурмишуналди яргъалди давам хьана. Чкадин администрацийрин гуьзчивилик кваз талукь тир мярекатар райондин амай вири хуьрерани кьиле фена.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Яран сувар! Асиррин лап деринрай атана, чна гьар йисуз шаддиз ва гьевеслудаказ къаршиламишзавай ва кьиле тухузвай и гуьзел ва багьа сувар иллаки метлеблу ва лишанлудини я. Гатфарин югънийиф сад жезвай йикъал гьалтзавай ада гуя чаз тӀебиатдал чан къвезвайдан, гатфар вичин къуватда гьатзавайдан гьакъиндай муштулух гузва. Инсанриз гатфарин чуьлдин кӀвалахрив эгечӀуниз эверзава.
+И мукьва РЦДПОВ-ДИН тербиячи Р.Агъабалаевади ина авай аялрихъ галаз шашкайрай, шахматрай ва урус лотодай къугъунар тешкилна. Абуру аялрин фагьум-фикир авун ва зигьин вилик тухузва, дикъетлувал артухарзава, гиперактивный аялар секинаруниз къуллугъзава. Къейднавай къугъунри аялар кар туькӀуьн тавур (неудача) дуьшуьшра идан себебар веревирд ийиз вердишарзава. *** Гьа и идарадин хизандихъ галаз кӀвалахунин рекьяй пешекар А.Гьабибуллаевади диде-бубайрихъ галаз тайин мураддихъ ракъурнавай суьгьбет-семинар кьиле тухвана. Адан мурад диде-бубайрин ва аялрин алакъайра хушвилин гьалар арадал гъуниз таъсир авун тир. Лугьун лазим я хьи, аялар тербияламишзавай диде-бубайри абурун гьиссерин алемдин кьетӀенвилерни фикирдай акъуд тавун важиблу я.
+Гьазрат Аннаса чи играми Расулуллагьдивай «Рамазандин вацраз сивер хуьдайди вучиз лугьузва?» – лагьана хабар кьуна. Расулуллагьди (с.а.с.) «Вучиз лагьайтӀа, АЛЛАГЬТААЛАДИ а касдин гунагьар гьа вацра тергзава», – лагьана жаваб гана. Аллагь-Таалади Рамазан вири умметдиз ракъурнава. Гьа вацраз гьуьрмет авурбур хийирлу уммет я.
+Ибрагьим пайгъамбардин (а.с.) «Сугьуфар» ктаб рамазандин пудаз назил хьана. «Таврат» Муса пайгъамбардиз (а.с.) ругуд лагьай йифиз назил хьана. «Инжил» Иса пайгъамбардиз (а.с.) 18-йифиз назил хьана. Чи играми Мугьаммад Пайгъамбардиз (с.а.с.) «Кьуръан» рамазандин 24-йифиз назил хьана.
+18-мартдиз Крым Республикада Крым Россиядик эхкечӀай Югъ сувар яз къейдзава. 2015-йисан 27-февралдиз Крымдин госсоветди «Крым Республикадин суварин ва машгьур йикъарин гьакъиндай» закондик дегишвилер кухтуна. Ада тайинар авурвал, 18-март официальный сувар жезва ва и юкъуз кӀвалахдач. Гила гьар йисуз и дата Крым Россиядик эхкечӀай Югъ яз къейдзава. 2014-йисан 16-мартдиз кьиле тухвай референдумдилай кьулухъ Крымдикай ва Севастополдикай мад Россиядин регионар хъхьана. И серенжемдал агьалийрин чӀехи паюни чпин регионар Россиядик эхкечӀунин патахъай сес гана. Гьа икӀ, Россиядик эхкечӀунин тереф 96,77 % крымвийри ва 95,6 % севастополвийри хвена. 2014-йисан 18-мартдиз Россиядин Президент Владимир Путина, Крымдин руководстводи ва Севастополь шегьердин мэрди Крым Республика ва Севастополь Россиядик эхкечӀунин гьакъиндай икьрардал къулар чӀугуна. Адан бинедаллаз Крымдин вири агьалияр, эгер абуруз Украинадин гражданвал таз кӀанзавачтӀа ва абуру идан гьакъиндай арза кхьенватӀа, абур Россиядин агьалияр яз гьисабзава. Республикадин кьил Сергей Аксенова гьисабзавайвал, Крым Россиядин Федерациядин къурулушда хьунин девир регион патал гъалибвилерин пятилетка хьана. Ада полуостровдиз инфраструктура цӀийи хъийидай ва вилик тухудай мумкинвал гузва. Адан гафаралди, и йисара транспортдин ва энергетикадин цӀийи инфраструктурадин кар алай объектар эцигнава. Абурун жергеда Крымдин муьгъ, трасса «Таврида», халкьарин арадин «Симферополь» аэропортунин аэровокзальный цӀийи комплекс (ада Иван Айвазовскийдин тӀвар къачуна), энергетикадин муьгъ, Таврический ва Балаклавский цӀийи электростанцияр ава. Эхиримжи йисарин вахтунда республикади хсуси доходар артух хьунин хъсан еришар къалурзава. 2015-йисуз Крым Республикадин налогрин ва налогринбур тушир доходри 25 миллиард манат тешкилна. 2017-йисуз и рекъем 38 миллиарддиз, 2018-йисуз 40,6 миллиард манатдиз барабар хьана. Гьа са вахтунда къе региондин экономика федеральный бюджетдай къвезвай такьатрин гьисабдайни вилик физва. 2019-йисан февралдиз РФ-ДИН Гьукуматди полуостров 2022-йисалди яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик финин федеральный госпрограмма тестикьарна. 2019-2022-йисара госпрограмма кьилиз акъудун патал федеральный бюджетдай санлай къачурла 309,5 миллиард манат чара ийида. Гьа жергедай яз, 2019-йисуз 150,5 миллиард манат, 2020-йисуз 120,7 миллиард манат, 2021-йисуз 26,3 миллиард манат, 2022-йисуз 12 миллиард манат рекье твада. Крым ял ягъун патал машгьур чка я. 2018-йисан курортдин сезондиз полуостровдиз 6,8 миллион турист фена. Имни советрилай гуьгъуьнин вири йисара рекорддин нетижа я. Туристрин кьадар артух хьуни Крымдин муькъуьн автомобилрин пай ва Симферополдин аэропортунин цӀийи терминал ишлемишуниз вахкуниз хъсан патахъай таъсирна. Идани полуостровдин транспортдал таъминвал хейлин хъсанарна. Крым Россиядик эхкечӀай югъ вири Россияда митингралди, концертралди, жемятдин умуми шадвилералди ва суварин маса серенжемралди къейдзава. Кьилин серенжемар Крымда ва Севастополда кьиле физва. Абур суварин салютдалди бегьем жеда.
+Малум тирвал, саймазвал себеб яз бязи аялриз школадиз физвай рекьера хасаратвилер жезва. Ихьтин крарин вилик пад кьун патал алай йисан 19-мартдилай 27-мартдалди чи районда «Дикъет – аялар!» акция кьиле тухузва. Гьуьрметлу диде-бубаяр, куь аялдин хатасузвал таъминарун патал абурухъ галаз санал школадиз физ-хкведай рехъ хъсандиз чира. Йикъан ва нянин вахт патал, гьакӀ запасдин маршрутар хкягъа. Куьн куь аялни галаз вири и рекьерай яхдиз алад. И вахтунда аялдиз рекьера гьерекатунин лишанар къалура ва ам абурун метлебдин гъавурда тур. Къейдин, куь аялрал алай п
+арталрик ва абурув гвай рюкзакрик чарасуз яз чпи экв элкъуьрдай тадаракар хьун лазим я. Идалайни гъейри, аялдиз школадиз физ-хкведай рекье смартфондиз килигунин, наушникар алаз къекъуьнин хаталувиликай лагь.
+1941-йисуз, Ватан патал акьалтӀай залан сятда, Москвада фашистриз акси митинг кьиле фена. Инал советрин дишегьлияр къецепатан уьлквейрин юлдашриз фашизмдин аксина женгинин сад тир фронт яратмишунин эвер гун гваз экъечӀна. «Чи садвиле къуват ва гъалибвилин замин ава» – кхьена абуру чпин эвер гуна. И йикъакай советрин дишегьлийрин фашистриз акси комитет хайи югъ хьана. Советрин дишегьлийрин комитетдин ирсдар яз Россиядин дишегьлийрин союз инсанрин дибдин ивирриз вафалу яз амукьзава. Ингье абур – ислягьвал, яшайишдин гьахълувал, мягькем хизан, дидевал, аялвал. Къе Урус алемдиз инсафсуз дяве малумарнава: информациядин, санкцийрин, культурадин, чуьнуьх хьанвай бактериологический. Россиявийриз акси гуж гъалиб авунриз эвер гузвай ванер пайда хьанва. Донбасс сифтеди яз фашизмдиз, кӀвачел ахкьалтзавай нацизмдиз, бандеровщинадиз акси экъечӀна. Вири ибур РагъакӀидай пата (Западди) тереф хуьналди, Киевдин режимди уьмуьрдиз куьчуьрмишзава. Ада Украина активвилелди яракьралди ацӀурзава. Муьжуьд йисуз Киевдин неонацистри урусриз ва Донбассдин урус чӀалал рахазвай агьалийриз акси геноцид кьилиз акъудзава, яшайишдин кӀвалер, школаяр, аялрин бахчаяр, больницаяр хъиткьинарзава. Ислягь агьалияр ягъиз рекьизва, абурал залан хирер ийизва. Идан себебни абуруз хайи урус чӀалал рахаз, чпин адетрал, культурадал бинеламиш хьана яшамиш жез кӀан хьун я. Са тахсирни квачир аялар телеф жезва. Идан гьакъиндай миллетчийрин гъилерикай телеф хьанвай гъвечӀи аялриз эцигнавай хажалатдин памятникди – Ангелрин Аллеяди (Малаикрин Аллея) шагьидвалзава. Абурукай виридалайни гъвечӀи аялдин са йисни тамам хьанвачир. Донбассдин 8 йис хьанвай аялриз гьатта ислягьвал вуч лагьай гаф ятӀа эсиллагь чизвач. 2014-йисалай 22 агъзурдалай гзаф инсанар, гьа жергедай яз саки 2,4 агъзур кас яш тамам тахьанвайбур Киевди тухузвай женгерикай зиянар хьанвайбур яз гьисабзава. Киевдин режимдикай Россия, славянрин алем, вири инсаният патал гьакъикъи къурху хьанва. Ингье гьавиляй Россиядин дишегьлийрин союзди Донбасс геноциддикай ва террордикай хуьнихъ, Украина демилитаризация ва денацификация авунихъ рекье тунвай къарардин тереф хуьзва. Чавай чи ракӀарин вилик акъвазнавай дяведин вилик пад кьун тавуна акъвазиз жедач ва чаз Донбассдин бедбахтвиле авай чи стхаяр ва вахар тадай марифатдин ихтияр авач. Чун барабар ихтиярар, гьахълу ислягьвал ва къайдалувал патал экъечӀзава. Чун а кардихъ инанмиш я хьи, дуьнья вич-вичел хкведа ва мусибатдин, садрани тахьай хьтин зулумкарвилин тахсиркарар Аллагьдин суддик акатда. Къуй дуьзвилин ва гьахълувилин, Россия ва стхавилин Донбасс лукӀвиликай ва беябурчивиликай хуьнин патахъай чи эвер гуни вири дуьньяда ван авурай.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Яргъал рекье аваз галат хьанвай карван ял ягъун патал са шегьердин патав акъвазда. АкӀ туьш жеда хьи, вилаятдин пачагь хкягъун патал и шегьердиз кьуд патай жемят кӀватӀ хьанвай. Ина адет тирвал, ахъайзавай кард садални ацукь тийиз, мярекат яргъалди давам жезвай. Нубатдин сеферда ачухай кард карвандихъ галаз къвезвай са етим гачал гададин къуьнел ацукьда. «ГъалатӀ хьана жеди, галат хьанвай гьайван нин къуьнел ацукьнатӀа аку садра» – лугьуз, вилик-кьилик квай гьакимри ам мад сеферд ачух хъийида. Лув гана атана, и сефердани кард гьадан кьилел ацукьайла, жемят тажуб хьана амукьна. Хъел акатай инсанри гачал кьуна са дехмеда твада. Пуд лагьай сеферда ачухайлани, аламат: элкъвена-элкъвена, ам гьа гачал гада авай дехмедин къавал ацукьайла, тешкилатчияр сабурдай акъатда. «Ваъ, акӀ жедач, якъин, ина чна кьатӀун тийизвай хьтин са сир ава. Чи кьисмет анжах са Аллагьдиз чида. Пачагьарни Худадин изиндал хкязавайди аннамишайтӀа, гьахьтин лайихлу кас я жеди паталай атана ина вичел кард ацукьнавай гачал!», – келимайралди камаллу са агъсакъалди жегьилдин чандиз къаст авун фикирзавай лутуйрин вилик пад кьада. Адан теклифдалди, вилаятдин пачагьвални гьадал тапшурмишда. Вилаятдин тарихда гьич садрани тахьай хьтин адалатлу, къудратлу пачагь хьаналда а етим гададикай. Эхь, гьакъикъатдани, вири дуьньядинни каинатдин крар идара ийизвай Аллагь-Тааладин сирерай инсанрин кьил акъатдач.
+Хуьруьгрин хуьре авай минара галай мискӀин цӀийи хъувун ва хуьн исятда хуьруьнэгьлийрин ва райондин администрациядин вилик акъвазнавай виридалайни важиблу везифайрикай сад я. Дагъустанда гьеле фадлай милли куьгьне жуьредин архитектурадин имаратар кӀвачел ахкьулдунин везифа вилик акъвазнава. Советрин девирда и кар герек туширди яз гьисабзавай. Адак къадим имаратрин конструкция, цларин ранг, чкадин эцигунрин шейэр, архитектурадин кӀалубар гьялунин жуьре чирун акатзавай. Хуьруьгрин хуьре авай мискӀин ва минара гьеле са сефердани цӀийи хъувурди туш. Гьа са вахтунда и надир имарат гьеле 1960-йисан эхирра къати залзаладилай кьулухъ мискӀиндин дараматда хъиткьерар арадал атун себеб яз хаталу гьалда ава. Гьа йисара сифте яз минарада кьакьанвилихъ фенвай яргъи хъиткьер арадал атана. Йисар фирдавай и хъиткьерар мадни гзаф жез эгечӀна. 2021-йисан 2-3-январдиз Кьиблепатан Дагъустанда 4,5-5 баллдин къуват авай залзала хьана. Нетижада минарадин ва мискӀиндин дараматдин хъиткьерар мадни дерин ва гегьенш хьана. XVIII ��сирдин культурадин ирсинин и объект тамамвилелди чукӀунин къурхулувилик ква. Марфар къвазвай вахтунда къав аватунин къурхулувал авайвиляй мискӀин кӀевнава. Дагълара лагьайтӀа гьамиша марфар, къалин цифер ава, ламувални гьакӀдани кьакьанди я. Яд мискӀиндин кӀарасдин полрал авахьзава ва идакди абур вахтсуз ктӀизва. МискӀиндин къенепатан кӀвалера авай гьамишан ламувили абур гележегда чукӀунал гъизва. И карди Хуьруьгрин хуьруьн агьалийрик къалабулух кутунва ва абур республикадин талукь тир къурулушрин дикъет и татугайвилел желбун патал чалишмиш жезва. Чкадин агьалийриз федеральный метлебдин культурадин ирсинин имарат чпин къуватралди ремонтдай ихтияр авач. Гьа са вахтунда мискӀиндизни пешекарвилелди цӀийи хъувунин игьтияж ава. Ихьтин имарат адетдин жуьреда ремонт авуна виже къведач, вучиз лагьайтӀа адан гьал мадни писди хьун мумкин я. Авай малуматралди къадим мискӀиндин дараматдин адетдин ремонт авунин чалишмишвал авурди тир. Кар ана ава хьи, адетдин ремонтди ихьтин жуьредин къадим имаратар ремонт авунин месэлаяр мадни хци ийизва. И дуьшуьш вандалвилив (вагьшивилив) гекъигиз жеда, гьикӀ лагьайтӀа, хъсан майилар аваз къадим дараматдиз туькӀуьр хъийиз техжедай зиян гузва. Райондин администрациядив ва Хуьруьгрин хуьруьн руководстводив а важиблу кар агакьун лазим я хьи, ихьтин къадим имаратар гьич са дуьшуьшдани адетдин къайдадалди ремонтна виже къведач. Абуру чпив эсиллагь маса жуьреда, вични пешекарвилелди эгечӀун истемишзава. Хъиткьеррал цементдин раствордин «пине» элягъуни неинки чукӀунин процессар акъвазардач, идаз акси яз, и месэла хци ийида. Гьа икӀ Хуьруьгрин хуьруьн мискӀиндиз ва минарадиз пешекарвилелди кьилиз акъуддай еке ремонт герек я. Хуьруьгрин хуьруьн мискӀин ва минара – ибур лезги халкьдин зодчестводин надир имаратар я. Халкьдин устадрихъ къадим вахтара эцигунрин кьетӀен жуьреяр авай. Абур асирралди гьаваяр, дагълух шартӀар, чкадин эцигунрин шейэрин кьетӀенвилер фикирда кьуналди арадал къвезвай. Къадим устадрин тежриба чируни культурадин ирсинин къадим заманадин къванцин ихьтин объектар абуруз дуьшуьшдай зиян тагана цӀийи хъувунин карда куьмек гудай. Гьихьтин хьайитӀани къадим заманадин культурадин памятник ва я объект ам тарихда гьихьтинди тиртӀа гьахьтинди яз, яни абурун архитектурадин жуьре чӀур тавуна кӀвачел ахкьулдна кӀанда. Ихьтин жуьредин къадим имаратрин гьар са къванциз нумра яна кӀанда. Герек бейхабардаказ чукӀунин, уьцӀуьнин ва я ци тухунин нетижада адан са къванни квахь тийин. Дагъустанда ихьтин къадим имаратар цӀийи хъувунин тежриба хьанва. Хуьруьгрин хуьруьн мискӀин ва минара цӀийи хъувуниз талукь яз райондин администрациядиз ва Хуьруьгрин хуьруьн руководстводиз 2019-йисуз Лак райондин Къумухрин хуьре Дагъустандин къадим заманадин мискӀинрикай сад цӀийи хъувунин тежрибадикай менфят къа��ун теклифиз жеда. И мураддалди гьатта Къумухрин хуьруьз фена цӀийи хъувунвай къадим заманадин и мискӀиндиз килигайтӀани жеда. И хуьре мискӀин чпихъ къадим заманадин къванцин ихьтин имаратрихъ галаз кӀвалах тухудай еке тежриба авай несилрилай несилралди физвай къванцин устӀарри цӀийи хъувуна. Хуьруьгрин хуьруьз вичин Къумухрин хуьре мискӀин цӀийи хъувур устӀардиз теклифайтӀани жеда. И кар кьилизни акъудна кӀанда. Къумухдин мискӀин несилрилай несилралди физвай къванцин устӀар Мегьамед Алибегова цӀийи хъувуна. Къумухрин хуьре кьиле тухвай кӀвалахриз талукь яз журналистриз гайи интервьюда Мегьамед Алибегова вичин кӀвалахдин гьакъиндай лагьана:
+«Са къванцин винел са шумуд сятда кӀвалахуниз мажбур жезва. Чна куьгьне технологиядай кӀвалахзава. За фикирзавайвал, цлар цӀийи хъувурдалай кьулухъ мадни 300 йисуз хъсан гьалда аваз амукьда».
+Кьиле тухузвай кӀвалахрал гуьзчивалзавай Къумухрин мискӀиндин имам Мегьамед Саламова 2019-йисуз ам цӀийи хъийизвайбурун кӀвалахдин гьакъиндай суьгьбетнай:
+«КӀвалахдив эгечӀдалди ам кьиле тухузвайбуру мискӀиндин вири дараматдин гьар са сантиметр ахтармишна ва ибадатханаяр эцигунин къадим заманадин технология чирна».
+Гьа ихьтин устӀарар ва кӀвалахдив пешекарвилелди эгечӀун Хуьруьгрин хуьре авай надир имаратдизни герек я.
+«Сад тир Россия» партиядин Дагъустандин региональный отделенидин секретарь Сергей Меликова кьил кутуналди, региональный отделениди эхиримжи са шумуд гьафтеда чеб Ростовдин ва Новгородский областра, Крым Республикада вахтуналди яшамиш жезвай пунктара авай Луганскдин ва Донецкдин халкьдин республикайрай женгинин гьерекатар себеб яз катнавайбур патал гуманитарный парар кӀватӀиз рекье твазва. Идан гьакъиндай РД-ДИН Кьилин Администрациядин официальный телеграм-каналда къейдзава.
+Эхиримжи делилралди 50 тонндилай гзаф гуманитарный парар рекье тунва. Идан гьакъиндай «Сад тир Россия» региональный отделенидин секретардин заместитель, партиядин региональный исполнительный комитетдин руководитель Мегьамед Мегьамедова хабар гана. «Къейд ийин, и кӀвалах исполнительный властдин органрихъ галаз санал общественный тешкилатри, мергьяматлувилин фондари, гьакӀни республикадин вири муниципальный образованийрай тир чарадан дердийрикай хабар авай дагъустанвийри кьилиз акъудзава. Абур ДНР-ДИН ва ЛНР-ДИН агьалияр патал регьятди тушир и вахтунда куьмекдин гъил яргъи ийиз гьазур я.
+Вири республикадихъ галаз санал чи партиядин чкайрин отделенияр ихьтин куьмекар гуник экечӀнава. Чна сифте нубатда яргъалди хуьз жедай недай суьрсетдикай, бутилироватнавай цикай ва дарманрикай ибарат гуманитарный парар гьазурзава. Алай вахтунда яргъал вахтуналди хуьдай герек тир недай суьрсетдин ва дарманрин сиягь туькӀуьрзава. Абур мукьвал тир йикъара чкадив агакьарда», – лагьана Мегьамед Мегьамедова.
+И мукьвара вичин къурулушда «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Гьажи-Омар Рамазанов, экономикадин отделдин векил Рафик Эфендиев, чи райондин Мастервилин участокдин начальник Малик Эфендиев авай комиссия Ахцегьа сифте абонент догазификациядин программадай тӀебии газдин линиядик кутазвай чкадал фена. Газовикри Мягьедин Къиличханован кӀвалин участокдин сергьятдал кьван 90 метрдилайни гзаф газопровод тухвана ва ам газдин проводдин асул линиядихъ гилигна. – Гьакъикъатдани, и программади кӀвалериз тӀебии газ гъизвай вахтунда агьалийриз хейлин пулдин такьатар кьенят ийидай мумкинвал гуда. Мисал яз, къе зани и месэла гьялун патал са шумуд 10 агъзур манат пул кьенятзава. Вичикай инал суьгьбет физвай программа тади гьалда уьмуьрдиз куьчуьрмишун патал алахъунар авунай заз РД-ДИН регьбер Сергей Меликоваз ва раймуниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримоваз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумариз кӀанзава, – лагьана М.Къиличханова. Вичин нубатда раймуниципалитетдин кьилин заместитель Гь-О.Рамазанова райондин агьалийриз догазификациядин программада активвилелди иштиракуниз эверна. Ада гьакӀ гележегдани муниципалитетдин органри чарасуз тир документар гьазурунин карда жемятдиз куьмекар гун хиве кьуна. Къейдин, догазификациядин рекьяй тухузвай вири кӀвалахар закондин нормативрихъ галаз кьадайвал тешкилнава. Программада иштиракун патал агъадихъ галай документар вугун чарасуз я: кӀвалин ва чилин участокдин иесивал тестикьарзавай документар (зеленкаяр); ситуационный план; паспорт; СНИЛС ва контактдин делилар.
+Кьакьан дуллух гудай кӀвалах жагъурунин рекьяй super.lob сервисдин хабар кьунрин нетижайрай Махачкъаладин 45 % агьалияр Украинада, ДНР-ДА ва ЛНРДА женгинин махсус операция кьиле тухун себеб яз Россиядин рынокдай хъфин малумарнавай компанийрин суьрсет тамамвилелди ва я са кьадар маса къачуникай къекъечӀиз гьазур я. И кӀвалах абуру гьатта и компанияр элкъвена хквез хьайитӀани кьилиз акъудда. Идан гьакъиндай super.lob пресс-къуллугъди хабар гана. «Зун гьатта абур Россиядиз элкъвена хтуниз акси жеда!», «КӀани патахъ хъфирай!», «Ватандин шей гьасилзавайбур патал къулай шартӀар яратмишдай вахт фадлай алукьнава», «Китайдин аналогар виридаз бес жеда», – гьевеслудаказ баянар гузва и кардиз хабар кьурбуру. Мадни 23 % шегьерэгьлийри и дуьшуьшда Россиядин метягьар гьат тавур дуьшуьшра маса шейэр маса къачуда. Абурун арада виридалайни гзаф къецепатан уьлквейрин автомобилар ва электроника ава. РагъакӀидай патан компанийрин метягьрикай ва къуллугърикай Махачкъаладин гьар пуд лагьай агьалиди (33 %) менфят къачун давамарда. Рынокда шей гьасилзавайбурун политикадин малуматар ваъ, сифте нубатда суьрсетдин къимет ва ери важиблу я. Къанни кьве процент хабар кьурбуруз чпин фикирар тайинариз четин хьана. Чпи санкцийрин тереф хуьзвай рагъакӀидай патан шей гьасил��авайбурун метягьар маса къачун давамарунин гьакъиндай шегьерда 34 йис яш хьанвай (52 %) хабар кьурбуру лагьана. Гьамни эгер и компанияр элкъвена хквез хьайитӀа. Тамамвилелди ва я са кьадар ихьтин компанийрин метягьрикай къекъечӀдай ксарин арада Махачкъаладин 45 йисалай алатнавай (56 %) агьалияр ава.
+Дагъустанда милли проектар гьялуниз 20 миллиард манатдилай гзаф пулдин такьатар чара авунва. РД-ДИН Гьукуматдин Председателдин 1-заместитель Руслан Алиева 2022-йисан милли проектрай контрактар кутӀунин кӀвалах йигинарун тапшурмишна. Вири санлай 746 контракт кутӀун фикирдиз къачунва. Гьелелиг, 10-мартдалди, 3,9 млрд манатдин къимет авай 105 контракт (14,%) кутӀунва. Къейдин, шаз республикада милли проектриз ахъа авур пулдин такьатрин са пай харжиз хьанач.
+И мукьвара Дагъустандин халкьдин шаир СтӀал Сулейманан КӀВАЛЕ-МУЗЕЙДА «Урус муаллим кӀанивилелди» тӀвар алай конкурсда гъалиб хьайибуруз шабагьар гуниз талукь мярекат кьиле фена. И конкурсда Кьиблепатан Дагъустандин вири районрай атанвай аялри иштиракна. Адан шабагьдин фондуни 100 агъзур манат тешкилзавай. И мярекатдин спонсор машгьур меценат Нариман Газалиев тир. Ада гележегдани Кьиблепатан Дагъустандин районрай тир аялар патал тешкилзавай турнирриз ва конкурсриз куьмек гудайвал я. Вичикай инал суьгьбет физвай серенжем СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин администрациядин куьмекдалди тешкилна. Конкурсда гъалиб хьайибуруз наградаяр гуниз талукь мярекатда СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин кьил Нариман АбдулмутӀалибова, адан 1-заместитель Лацис Оружева, Докъузпара райондин кьилин заместитель Салигь Гьажимурадова ва масабуру иштиракна. Конкурсдин нетижайрай 1-чка СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин Куркентдин 1-нумрадин СОШДИН ученица Амина Шихрагьимовади кьуна, 2-чкадиз Докъузпара райондин ЦӀийи-Къаракуьредин СОШ-ДИН ученик Мейлан Эюбов лайихлу хьана, 3-чка Дербент райондин Белижи поселокдин Г.Лезгинцеван тӀварунихъ галай ООШ-ДИН ученица Азиза Мегьамедовади кьуна. Абуруз талукь тирвал, 30, 20, 10 агъзур манатдин кьадарда аваз пулдин пишкешар ва дипломар гана. Идалайни гъейри, конкурсдин мад 40 иштиракчидиз са агъзур манат пулар пишкешна. И мярекатдилай кьулухъ конкурсдин гъалибчияр ва призерар патал ХХ асирдин Гомердин КӀВАЛИЗ-МУЗЕЙДИЗ экскурсия тешкилна. Къейдин, лезги чӀалал шиирар кӀелдайбурун нубатдин конкурс алай йисан майдин вацра ЧӀехи Гъалибвилин йикъан гьуьрметдай тухуда. Адан кьилин тема чи ватанэгьли, Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован кьегьалвилер жеда. И конкурсда гъалиб хьайибуруз шабагьар гунин мярекат Ахцегьрин край чирдай музейда тухун фикирдиз къачунва. РД-ДИН жегьилрин крарин Министерстводи и конкурс тешкилун патал куьмек гуда.
+Мярекат ачухуналди тебрикдин хуш келимаяр гваз изобразительный искусстводин школадин директор, машгьур художник, Россия��ин художникрин ва дизайнеррин Союзрин член, Дагъустандин ва Карачаево-Черкессиядин лайихлу художник Мегьамедзериф Гьажиев рахана: – И выставка чна Энвер муаллимдин 70 йисан юбилейдиз бахшна ачухнава. 46 йисуз ина гьакъисагъвилелди кӀвалахиз (адан уьмуьрдин юлдаш ва хвани художникар, чи школадин муаллимар я), вичин вири алакьунар ва къуват хуьруьн аялар искусстводин алемдиз шерикзавай, жегьил педагогризни художникриз девлетлу тежриба гузвай ам тарифуниз лайихлу я. Энвер Билаловича чӀехи гьарфунилай тир инсанвилин къилихралди, вини дережадин пешекарвилелди, вичин бажарагълу яратмишунралди – са гафуналди, хсуси чешнедалди акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишзава. Рангунин ширералди холстрал чӀугуна, рамкайра туна выставкада эцигнавай 20 шикилдайни чавай художникдин халкьдин милли тарихдиз, культурадиз, архитектурадиз авай рикӀин майилвал, кӀанивал ачухдиз кьатӀуз жезва. Вижевай майдан – зал ава кьван, художественный яратмишунрин гьа ихьтин маналу выставкаяр гила чна ина чи школадин амай муаллимризни, райондин гьевескар художникризни тешкилда,- къейдна директорди.– Хъсан художникар инсанрикай хкатна ваъ, гьелбетда, коллективда арадал къвезва. Жуван яратмишунрин выставка ачухдай мумкинвал ва куьмек гунай заз чи школадин коллективдиз, директордиз, атанвай вири мугьманриз пара кьадар сагърай лугьуз кӀанзава. За шикилрин выставкаяр Махачкъалада ва масанрани ачухна, амма жуван хайи ватанда, коллективда ихьтин кар пара хуш я ва, зи фикирдалди, нетижалу я. Вучиз лагьайтӀа, халисан муаллимди, устӀарди ученикар хсуси чешнедалди гъавурдик кутуна кӀанда,– лагьана Энвер Билаловича. Выставка апрелдин эхирдалди давам жеда. Райондин ва паталай къвезвай тамашачийри ам пара хушдиз кьабулзава.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ16-МАРТДИЗ Ахцегьа, Аскар Сарыджадин тӀварунихъ галай изобразительный искусстводин школадин залда, гьа и школадин тежрибалу муаллим, художник - живописец, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Энвер Билалович Асалиеван гъилин яратмишунрин «Къадим Ахцагь – хайи Ватан!» тӀвар алай выставка ачухна. Шадвилин мярекатда и школадин, патав гвай аялрин яратмишунин КӀвалин коллективри ва теклифнавай маса юлдашри иштиракна.
+И мукьва чав хажалатдин хабар агакьна: Украинада женгинин махсус операция кьиле тухузвай вахтунда вичин аскервилин буржи тамамарзавайла, чи районэгьли – Чеперин хуьруьн агьали
+телеф хьана. Телеф хьайи игитди вич Ватандиз къуллугъуниз бахшна ва ам эхирдал кьван аскервилин кьинез вафалу яз амукьна. Чна Мегьамед Велиханован хизандиз, мукьва-кьилийриз ва Чеперин хуьруьн вири жемятдиз дериндай хажалат чӀугуналди башсагълугъвал гузва ва абурухъ галаз санал гъам-хажалат пайзава. Къуй Аллагьди Мегьамед Велихановаз женнет багъиш авурай!
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин коллектив
+Хьайи чӀавуз вун дидедиз Чинра дяве амачир. Гьавадихъай барутдин ни
+Хейлин вахт тир къвезмачир.
+Дагъустандин дагълари ваз Чирна тикдай экъечӀиз.
+КичӀе садрани хьаначир ваз,
+КӀвалахдин гьекь алахьиз. Нурмегьамед, ракъинивай Къачур къуват нурарин, Хцивални къачуна на Чи дагъларин, вацӀарин. Украинви нацистризни На ажузвал къалурнач. Ватан, дустар хуьн патал Ваз чандин гьайиф атанач. Офицерди вафалу, Тваз тунач вич гьалкъада.
+Гранат къиткьинна ада. Регьберди и кар акур, Кьегьалдиз фикир гана. Зирек лекьрез Кулидин Игитвилин тӀвар гана.
+Чна чи пагьливан Жабраил Гьажиеван спортдин агалкьунрал гуьзчивалзава. ИкӀ, 12-мартдиз азаддиз кьуршахар кьунай Европадин кӀвенкӀвечивал патал Болгариядин Пловдив шегьерда кьиле фейи акъажунра (ам Азербайжан Республика патал экъечӀзава) адакай 23 йис яш хьанвай жегьилрин арада Европадин чемпион хьана. 74 килограммдин заланвилин категориядин финалда Гьажиева 8:1 гьисабдалди Румыниядай тир Кристиан Биродин винел инанмиш гъалибвал къазанмишна. Идалай вилик азаддиз кьуршахар кьунай Ахцегьрин школадин тербиячиди Армениядин (12:2), Австриядин (4:3) ва Туьркиядин (7:3) векилрихъ галаз мадни гъалибвилин 3 акъажун кьиле тухвана. Чна чи жегьил, амма машгьурвал къазанмишнавай ватанэгьлидиз и зурба гъалибвал мубаракзава. Къуй адахъ чандин мягькем сагъвал ва цӀийи агалкьунар хьурай! Азербайжандин президент Илгьам Алиева Болгарияда кьиле фейи азаддиз кьуршахар кьунай Европадин 7-чемпионатдин иштиракчияр шад гьалара тебрикна ва абуруз шабагьар гана. И вахтунда ада чи ватанэгьли пагьливан Жабраил Гьажиеван лайихлувилер кьетӀендиз къейдна. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Мурсалов Рашидаз пара кӀани халадин хва ва амай мукьва-кьилийриз
+кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Къе, 31-мартдиз, Махачкъалада, республикадин милли библиотекада, РД-ДИН писателрин Союзди Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидован 110 йис тамам хьуниз талукьарнавай чӀехи межлис кьиле тухузва. Къ.Межидов чи халкьдин рикӀ алай писателрикай сад я. Ада «Къашкъа духтур», «Дагъларин деринрин булахар» романар, аялар патал цӀудралди повестар, гьикаяяр, махар кхьена.
+Райондин регьбьерди анал къейд авурвал, алай вахтунда гьукуматди кьетӀен фикир вичин жемят садакай садак акатдай и азардикай хуьн патал вакцинациядиз, яни азардин вилик пад кьадай рапар ягъуниз гузва. Вучиз лагьайтӀа, азар сифтедалай хейлин зайиф хьанватӀани, адал гьеле зарпанд акьалжиз хьанвач. Дуьньяда лагьайтӀа, гьалар чӀуру я: коронавирус датӀана дегиш жезва, кьиблепатан Африкадин, Британиядин штаммар Россиядани пайда жезва. Пешекарар пандемиядин пуд лагьай «волнайрикай» рахазва. Алай вахтунда РФ-ДИН «СПУТНИКV» (гьамни чи райондиз атанвай «Гамма ковид вак» сад я) вакцина дуьньядин 56 уьлкведи къачузва. Ихьтин шартӀара чна, эвелим��и нубатда, жуван жемятдикай фикирна кӀанда. Амма парабуру тапан себебрикди рапар ягъуникай кьил къакъудун гьайиф жедай кар я. Ам пис раб-дарман тиртӀа, сифтени сифте за жуваз ва яшлу диде-бубадиз ягъиз тадачир. Раб ягъайла, гуя «азарлу жеда, жегьилриз аялар хъижедач» хьтин ахмакь ихтилатар чун дакӀанбуру махсусдаказ чукӀурзавай «мифар» я, им медицинада идеологиядин дяве я. Артухлама, цӀи, 2021-йисуз, чи вилик 9-майдин, «Шарвили» эпосдин, Ахцегьрин 1-школадин 160 йисан юбилейдин суварар тешкилунин, гьакӀ зурба спорткомплексдин, цӀийи ЦРБ-ДИН, садикдин, Луткунрин школадин дараматар ачухунин чӀехи мярекатар кьиле тухун квайла, вакцинация авунин чарасузвал мадни артух жезва. Къе и кӀвалах гьукуматди пулсуз ийизватӀа, кӀевелай инанмиш я, пака ам еке пулдихъ жеда. Гьавиляй за районэгьлийриз рапар ягъуниз ва квез, чи гуьруьшдин иштиракчийриз, инсанар дуьз гъавурдик кутуниз ва и карда абуруз куьн ва куь хизанар чешне хьуниз эверзава, – алава хъувуна райондин кьили. Веревирд ийизвай месэладин гьакъиндай гуьруьшдал райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилов, райондин агъсакъалрин Советдин председатель Къеземет Къеземетов, дяведин ва зегьметдин ветеранрин Советдин председатель Нажмудин Гудаев, Ахцегь ЦРБДИН поликлиникадин заведиш Саният Урдуханова, райондин жегьилрин парламентдин председатель Рустам Шакиров, КЦСОН -дин векил Нисред Девлетханов, изобразительный искусстводин школадин директор Мегьамедзериф Гьажиев ва и цӀарарин автор рахана. Абуру халкьдин арада гъавурдик кутунин кӀвалах чпин мумкинвилериз килигна ва алакьдайвал кьиле тухудайди хиве кьуна.
+30-мартдиз райондин активдин нубатдин совещание Ахцегь райадминистрациядин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлаяр раиж авурдалай кьулухъ ада гаф муниципалитетдин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовадиз гана. Ада къейд авурвал, налогар кӀватӀунай гъилевай йисан пуд вацран пландин тапшуругъар районда «сельсовет Ахтынский», «сельсовет Смугульский» ва КьакӀарин СП квачиз амай вирибуру саки 100 процентдин тамамарнава. Муниципалитетдин эцигунрин ва сад тир заказчикдин Управленидин (УСЕЗ) начальник Сердер Моллалиева гъилевай гьафтеда районда умуми субботник тухузвайдакай малумат авуна. - Чи субботникдин мурад метлеб гатфарин береда район сангигиенадин жигьетдай дуьзгуьн гьалдиз хкун я. Кьилди къачуртӀа, чи вилик зирзибилрин ихтиярсуздаказ арадал атанвай мяденар ахлудун, Ахцегьа Гъурун кӀамун аркадин, ГЭС-ДИН, обелискдин, «Набережный» паркунин, Пелтуьйрин мягьледа куьгьне суддин, «КьантӀардин кьилин», гьакӀ чарх алай муькъуьн, Идрисован, Алискерован тӀварарихъ галай куьчейрин, аэродромдин участокар, республикадин «АХЦЕГЬРУТУЛ» автотрассадин къерехар михьун, герек чкайра тарар ва къацу кул-кус цун ква. Чкайриз фена килигна хьиз, чн�� гьар са идарадин ва коммерциядин точкайрин кӀвачихъ тайин участокар акалнава ва жавабдар ксар тайинарнава. Гьар са касди вичин михьивал хвена нетижалудаказ кӀвалахиз хьун патал бегьлеяр, зирзибилар вегьедай чувалар, гьакӀ пер, цуьруьгъуьл гваз атана кӀанда. Субботникдиз экъечӀдай йикъар-вахтар чна кьилди малумарда,- лагьана ада. Тайинарнавай субботник райондин вири хуьреризни талукь тирдан ва райондин умуми субботникда са идарайрин коллективри ваъ, вири районэгьлийрини активныйдаказ иштиракун лазим тирдан важиблувиликай чпин теклифар райондин регьбер Осман Абдулкеримова ва адан заместителар тир Гьажи-Омар Рамазанова, Вадим Агъасиева алава хъувуна ва чпи субботникдин кӀвалахдал кьетӀен гуьзчивал тухудайди таъкимарна. Ахпа совещание райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиева редакциядин 2020-йисан кӀвалахдин ва райондин ГО ЧС-ДИН начальник Мегьамед Моллалиева вичин тешкилатдин кӀвалахдин гьахъ-гьисабрин докладар кӀелна, веревирд авуналди давам хьана. Эхирдай «Ахцегь район» МРДИН кьил Осман Абдулкеримова алатай совещанидал гайи вичин тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна ва СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз цӀийи тапшуругъар гана.
+Дагъустан Республикадин муниципалитетра терроризмдиз акси комиссиядин кӀвалахдал гуьзчивал тухунин сергьятра аваз РД-ДИН Кьилин куьмекчи, кьиблепатан территориальный округда республикадин АТК-ДИН аппаратдин векил Зербалиев Тимур Сабировича терроризмдин профилактикадин ва 2019-2020-йисара РД-ДА авай АТК-ДИН къарарар тамамарунин рекьяй «Ахцегь район» МР-ДИН терроризмдиз акси комиссиядин кӀвалах вири патарихъай ахтармишна. И вахтунда АТК-ДИН кӀвалахдиз талукь материалриз килигна, райондин территориядал алай объектар террористрин мумкин тир гьужумрикай хуьзвай гьал ахтармишна. Ахтармишунрин вахтунда райондин кьил, «Ахцегь район» МР-ДИН терроризмдиз акси комиссиядин председатель Осман Абдулкеримова 2019-2020-йисара райондин территорияда экстремизмдин ва терроризмдин профилактикадин рекьяй комиссияди кьиле туханвай кӀвалахдиз талукь яз гьахъ-гьисаб авуна. Ада къейд авурвал, муниципалитетдин терроризмдиз акси комиссияди райондин территорияда терроризмдин идеология чукӀунин вилик пад кьунин, агьалияр, сифте нубатда жегьилар, экстремизмдин, терроризмдин хаталувилин гъавурда тунин, муниципальный хсусиятда ва я чкадин самоуправленидин органрин ихтиярда авай талукь тир объектар террористрин мумкин тир гьужумрикай хуьнин рекьяй са жерге серенжемар кьабулна. Ахтармишунрин нетижайрай комиссияди райондин АТК-ДИН кӀвалахдиз рази жедай кьимет гана.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ24-МАРТДИЗ Ахцегь муниципалитетдин кьил, залум тӀугъвалдин (коронавирус) вилик пад кьунин рекьяй оперативный штабдин председатель О.М.Абдулкеримован регьбервилик кваз райондин общественный теш��илатрин, здравоохраненидин ва СМИ-ДИН векилрихъ галаз гуьруьш кьиле фена.
+Уруж Абубакарович Абубакаров (1911-1984) ДАССР-ДИН лайихлу артист (1949), ДАССР-ДИН халкьдин артист (1955), РСФСР-ДИН лайихлу артист (1960), бажарагълу музыкант – зуьрнедал, туьтекдал ва дудукдал къугъвадай вичиз тешпигь авачир устӀар тир. Ватандин ЧӀехи дяведа иштиракунай ам «Кавказ оборона авунай» медалдиз лайихлу хьанай. Уруж Абубакаров Дагъустандин областдин Самур округдин Ахцегьрин хуьре 1911-йисан 5-апрелдиз дидедиз хьана. 1930-йисуз, 19 йисан яшда аваз, ада Даградиокомитетдин оркестрда артиствилин кӀвалах башламишна. Москва шегьерда халкьдин алатрал манияр тамамардайбурун Вирисоюздин фестивалда гъалибвал къачурдалай кьулухъ адаз Дагъустандин манийрин ва кьуьлерин Ансамблдин сифте директор, Дагъустандин искусствойрин лайихлу деятель Татам Мурадова халкьдин алатрин коллективдиз регьбервал гун теклифна. 1937-йисалай 1960-йисалди У.Абубакарова «Дагъустандин манийрин ва кьуьлерин ансамбль» тӀвар алай халкьдин алатрин дестедин солиствиле ва концертмейстервиле кӀвалахна. Ахпа 12 йисан вахтунда халкьдин кьуьлерин «Лезгинка» Госансамблдин халкьдин алатрин дестедиз регьбервал гана. Москва шегьерда кьиле фейи конкурсдин концертрикай садал Армениядин милли оркестрдин художественный руководитель вичин нумра гваз сегьнедал экъечӀнач, вучиз лагьайтӀа Уруж Абубакаров кьиле авай коллектив экъечӀайдалай кьулухъ адаз вичин нумра къалуриз сегьнедал физ регъуь хьана. Уруж Абубакаров бажарагълу музыкант, несилрилай несилралди фенвай Ахцегьрин хуьруьн чубан Абубакаран хва тир. Адан алакьунар гьеле женгинин шабагь гудалди хейлин вахт амаз вирида разивилелди кьабулнавай. И девирда чубандин пешедиз музыкантдин тӀварунилай тӀимил гьуьрметзавачир. Чумахъ, недай шейэр авай чанта, ина авай чукӀулдин патав кфил – вири ибур чубандив гвай къакъудиз тежедай шейэр тир. Гьа идалай вичиз тешпигь авачир музыкантдин, Дагъустанда сифте яз РСФСР-ДИН лайихлу артиствилин тӀварцӀиз лайихлу хьайи (1960) касдин музыкадин Олимпдал хкаж хьун башламишна. 1960-70-йисара кьуьлерин «Лезгинка» тӀвар алай лайихлу ансамбль вири дуьньяда машгьур хьуник Уруж Абубакарован еке пайни ква. Ада и йисара «Лезгинка» ансамблдин оркестрдин руководителвиле кӀвалахна. Вичиз вирида къимет ганвай Уруж Абубукаровахъ галаз са мус ятӀани санал оркестрда кӀвалахай Дагъустандин халкьдин артист, Россиядин лайихлу артист М.Х.Хадулаева (1920) къейдзавайвал, ам эхирдал кьван искусстводиз вафалу тир музыкантрин сихилдик акатзавай ва вични халис пешекар тир. 17-мартдиз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз эцигунрин ва сад тир заказчикдин Управленидин (УСЕЗ) коллективдихъ галаз аппаратдин совещание кьиле фена. Анал муниципалитетда милли проектар, кьилди къачуртӀа, «Зи Дагъустан – зи рекьер», «Зи Дагъустан – къулайвилер авай шегьердин среда», «Демография», «Образование» проектар кьилиз акъудунин месэлаяр веревирдна. Гьар жуьре терефрай кӀвалахар кьиле физвай гьалдиз килигуналди, муниципалитетдин регьберди финансрин такьатар менфятлудаказ харжунин месэладиз кьетӀен фикир гана, Управленидин руководителдин заместителрин ва пешекаррин жавабдарвилин хилер тайинарна. Инал ремонтдин кӀвалахар кьиле тухудайла рехъ гузвай гьатта гъвечӀи нукьсанрайни жавабдар ксариз кӀеви серенжемар кьабулдайди таъкимарна. Осман Абдулкеримов цин проводдин трубаяр чукӀурунин ва марф авахьдай трубаяр тухунин кӀвалахрални акъвазна. Ада къейд авурвал, и кӀвалахар рекьера къир цадалди чарасуз яз тамамарна кӀанда. Совещанидин сергьятра аваз УСЕЗ-ДИН пешекарри муниципальный эменнидиз хасаратвал гузвай кьилдин ксар административный жавабдарвилиз чӀугунин гьакъиндай теклиф гана. ИкӀ, ремонтзавай куьчейрин агьалияр общественный яб акалунрин сергьятра аваз жавабдарвилин гьакъиндай хабардарнава. Пешекарриз са жерге тӀал алай месэлайрай теклифар гьазурун тапшурмишнава. Муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиева «100 школа», «Точка роста» проектар ва чпи талукь тир идарайрин пешекаррин дикъет истемишзавай маса терефар кьилиз акъудунин месэлаяр къарагъарна. Кьилди къачуртӀа, Ахцегьа 60 чкадин аялрин цӀийи бахча, Луткунрин хуьре футбол къугъвадай майдан эцигун, КьакӀарин хуьруьн СОШДА пищеблок туькӀуьрун, Луткунрин хуьруьн школадиз къвезвай рехъ аваданламишун ва хейлин масабур. «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова къейд авурвал, Ахцегьрин хуьруьн аялрин бахчадин руководитель ва штатрин расписание тайинардайла кӀвалахрал пешекарар конкурсдин бинедаллаз кьабулда.
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Гьажи-Омар Рамазанова муниципалитетдин рынокда маса гузвай якӀун суьрсетдин еридин, гьакӀни ам САНПИНДИН истемишунрив кьазвайвилин месэлаяр гьялун патал жавабдар ведомствойрин векилрихъ галаз гуьруьш кьиле тухвана. Ада Ахцегь райондин ветуправленидин начальник Вагьидин Абдулгьалимова ва райондин кьилин госветинспектор Ризехан Абасова иштиракна. Кьилди къачуртӀа, инал органикадин амукьаяр тергун патал маса къачунвай крематор кардик кутунин месэла гьялна. Махсус пичини-крематорди якӀун суьрсет гьасил авурдалай кьулухъ амукьзавай органикадин массаяр кьакьан температурадал-ди гьялайдалай кьулухъ тергдай мумкинвал гуда. Муниципалитетдин кьилин тапшуругъдалди маса къачунвай пичини азарар чукӀурзавай бактерияр артмиш хьунин къурхулувал арадай акъуддай мумкинвал гуда. Идалайни гъейри, инфекцияр чукӀунин вилик пад кьун патал телеф хьанвай гьайванрин лешер гьа ихьтин рекьелди тергун лазим я. Идахъ галаз санал, совещанидин иштиракчийри якӀун суьрсет сертифицироватунин, сандухтурдивай талукь тир документация къачунин месэлаярни гьялна. Райондин кьилин заместитель Гь.Рамазанова жавабдар ксарин фикир ахтармишунрай акъат тавунвай суьрсет базарда маса гунин вилик пад кьунал желбна. «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримов Луткунрин хуьруьн цӀийи школадин эцигунрал фена. Дараматдин дизайнпроект хъсанди яз гьисабай ада эцигунар кьиле тухузвай ООО «Капитал» карханадин векилрихъ галаз суьгьбетна. Абуру объект бегьемарун патал эцигунринни монтаждин герек тир вири кӀвалахар вахтунда кьилиз акъуддайди къейдна. И мурадар патал «Демография» тӀвар алай милли проектдин сергьятра аваз федеральный бюджетдай 263 миллион манат рекье твада. Эцигунрин вахтунда 150 фяле ва пешекар кӀвалахдал таъминарда. Объект вахкунин вахт гъиле авай йисан эхир я. Амма пудратчидин векилри инанмишар авурвал, абур вири кӀвалахар 1-сентябрдалди бегьемариз гьазур я.
+И мукьвара райондин жегьил натуралистрин станцияда цин Югъ къейдна. Мярекат тешкилунин карда чи идарадин коллективдиз райадминистрацияди ва райондин бязи школайрин биологиядин муаллимри хейлин куьмекар гана. И серенжем тешкилунин асул мурад цикай аялрин чирвилер гегьеншарун, абурухъ элкъуьрна кьунвай тӀебиат хуьнин гьисс арадал гъун тир. Къейдин, мярекатда 1-нумрадин АСОШ-ДИН ва Ахцегьрин 3-нумрадин школадин ученикри хъсандиз иштиракна. Абурукай яз С.Эмирова, Къ.Шуаева, Л.Ханагьмедова, Р.Мегьарамова, С.Мамедова, М.Гуьлметова, С.Гьажиева ва масабур къалуриз жеда.
+Дагъустан 2020-йисуз дуьгуь кӀватӀунин рекьяй уьлкведа 2-чкадал акъатнава. Алатай йисуз дуьгуьчивал активвилелди вилик тухуни республикадиз уьлкведа дуьгуь кӀватӀунин рекьяй инанмишвилелди 2-чкадал экъечӀдай мумкинвал гана. 25,6 агъзур гектардин майданрай йисан вахтунда вири саналди 111,6 агъзур тонн бегьер кӀватӀ хъувунва. «Алай йисуз Дагъустанди 115 агъзур гектардай дуьгуь кӀватӀ хъувун фикирдиз къачунва. Республикада сменада 200 тонн бегьер гьялдай 5 завод кардик ква. И карди «Регул», «Хазар» ва бязи маса сортарин дуьгуь маса уьлквейриз рекье тунин рекьяй кӀвалахдин еришар аквадайвал йигинардай мумкинвал гана», – суьгьбетна РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин Министерстводин пресс-къуллугъдин руководитель Мегьамед Абдуллаева. Адан гафаралди, 2020-йисуз дуьгуьдин бегьер кӀватӀ хъувун артухаруниз ва дуьгуьдин чекар эцигуниз ва цӀийикӀа туькӀуьр хъувуниз хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбу-руз уьлкведи къимет гуни таъсирна. Субсидияр са тонндай 3 агъзур манатдин кьадарда гузвай. Идани майишатар «хъендай экъечӀуниз» ва дуьгуь арада нагъд пул авачиз маса гуниз таъсирна. Ихьтин финансрин куьмек республикадин аграрийри къенин йикъалдини къачузва. Идалайни гъейри, дуьгуь цазвай майишатриз уьлкведи са шумуд маса рекьерайни куьмекар гузва. Абурук лап хъсан еридин дуьгуьчивал, дуьгуьдин чекрин эцигунар ва абур цӀийикӀа туькӀуьр хъувун, хуьруьн майишатрин культурайри кьунвай майданар страховатун ва техника маса къачун патал субсидияр акатзава. РикӀел хкин, Дагъустан 2020-йисуз сифте яз уьзуьмар кӀватӀ хъувунин рекьяй 1-чкадал экъечӀна.
+Гзаф вахтара яшар хьанвай инсанрин дамарра ивидин гьерекат йигин хьун, дуьзгуьн ахвар тахьунихъ галаз алакъалу я. Хъсан ахвар тийизвай инсанрин 83 процент ахвар ийизвай инсанрилай и азардикди гзаф начагъ жезва.∗
+19 декьикьада шехьайтӀа, йисан къене бедендал акьалтнавай заланвал алатда.∗
+цӀуд агъзур кам къачуртӀа, инсан яргъалди жегьил яз амукьда.∗
+авай вирибуруз кьурурнавай шивитрин тумуникай менфят къачун меслятзава. ЧукӀулдин кӀвенкӀвел алай регъвенвай шивитрин тум мецин кӀаник кутада. Ада неинки рикӀин тӀал секинарда, гьакӀни бедендавай кичӀевал, заланвал ва са гьалда маса жуьрейрин тӀаларни алудда.∗
+, памбаг миновазиндай кьежирна, сухан винелай хъуьхъвев гуьцӀайтӀа, тӀал фад секин жеда.∗
+араяр гатӀанвайла, аниз картуфрин крахмал кӀвахьун меслят къалурзава.∗
+помидорар, куьлуь авуна, иринламиш хьанвай хирерал, буьвелрал, цӀарнах квай чкайрал эцигайтӀа, са вахт арадай фейила, а тӀаларквалар куь рикӀелай алатда.∗
+(опухоль), са истиканда авай куьлуь авунвай лаврдин пешерал 1 л эрекь илична, кьве гьафтеда чими чкада вахт-вахтунда юзуриз хуьда. Ахпа ам куьзна, йикъа пуд сеферда, фу нез зур сят амайла, хуьрекдин са тӀуруна авайди хъвада.∗
+ва я канвай чка фад хъсан хъхьун патал анал лап куьлуьз куьткуьннавай чичӀекдин къаришма эцигда. Кабардино-Балкариядин Нальчик шегьерда чи ватанэгьли, бажарагълу художник Сияра Аккизовадин (Межидова) кӀвалахрин выставка кьиле фена. Ам Сияра Къиясовнадин буба РД-ДИН Халкьдин писатель Къияс Межидован 110-йисан юбилейдиз талукьарнавай. Сияра Аккизовадин хсуси выставка алай йисан 20-апрелдалди давам жеда. Автордин кӀвалахар дерин манадалди тафаватлу жезва. Ина абурай куьгьне девиррихъ галаз алакъа аквазва. Мумкин я, гьавиляй автордин выставкадал «Эвел» тӀвар эцигнава. Сияра Аккизова Россиядин художникрин Союздин член, КБР-ДИН Халкьдин художник я.
+Америкадин Гавайи штатдин Каанапали пляждин мукьув нахади (акула) 73 йисан яшда авай ял язавай касдал гьужумна. Идакай Гавайидин тӀебиат хуьнин департаментди хабар гана. Агьвалат 22-январдин экуьнахъ кьиле фена. Калифорниядай тир яшлу итимди океанда маска ва трубка алаз сирнавзавайла, 2,5 метрдин яргъивал алай нахади адал гьужумна. КӀвачел са акьван хаталу тушир хер хьанатӀани, туристдилай кьураматдал эхкъечӀиз алакьна. Океандин къерехдив кьван сирнав хъувурла, ада гьасятда тади куьмекдиз зенгна.
+Ина гьа Белоруссиядин вичин руководстводин – Президент А.Лукашенкодин гъалатӀрини еке роль къугъвана, ам вич вичихъ гзаф инанмиш хьана. Украинадин махсус къуллугърини ам ягъалмишарна. Россиядиз рехнеяр ягъиз, квачир тахсирар кутаз, адалай наразивилер къалуриз эгечӀна, гъалатӀрин маса гьерекатарни авуна. КӀеве гьатнамазни куьмек тӀалабиз Россиядин Президентдин патав акъатна. Ина Россияди вичини чарасуз авуна кӀани вири кӀвалахар тухванач. Ана арадал къвезвай гьалар аквазвайтӀани, чун къаришмиш жедач, Белоруссияди чпи чпин месэлаяр гьялда лугьуз, къерехдилай килигиз акъвазун еке гъалатӀ тир. Гьич тахьайтӀа Европади, къвалав гвай къунши уьлквейри вуч ийизвайтӀа аквазвай хьи! Польша, Литва, Прибалтикадин амай уьлквеяр лап сихдиз Белоруссиядин сечкийриз къаришмиш тир, абуру активнидаказ Лукашенкодиз акси кӀвалахзавай. И кар нетижайрини лап фад тестикьна. Сечкийрилай кьулухъ уьлкведа башламишай вакъиаяр, халкьдин наразивал къалурун Белоруссиядин тарихда садрани такур хьтинбур хьана. Западди гьасятда и кардин кьил кьуна месэла вичин гъиле къачуна. Оппозициядин лидерни гьасятда жагъурна. Пуд аялдин диде С.Тихановская са гъвечӀи вахтунда саки дуьньядиз машгьур хьана. Телекадрийрай чаз ам Европадин лидерри гьикӀ багьадаказ кьабулзавайтӀа, чеб гьадан далудихъ галайди малумариз къекъвезвайтӀа аквазвай. Белоруссиядин вакъиаяр дуьшуьшдинбур туш, абурухъ тарихдин деринриз фенвай дувулар ава. Западди, гьадан буйругъдал вакъиайрик цӀай кутаз гужлу ийизвай Польшадини Литвади са шумуд месэла гьялзавай. Эвелимжи ва кьилинди Белоруссия Россиядивай къакъудун, алакьайтӀа Украина хьиз, адаз акси ва вири рекьерай зиян гуз гьазурди авун; кьвед лагьайди, ана кьиле чпин гъилибан эцигна гележегда уьлкве чпиз кӀанивал идара авун; пуд лагьайди, Россиядин Западный сергьятар кьецӀиларна адаз лушманвиле авай НАТО-ДИН кьушунар Россиядин лап мукьув гъун, Москвадиз агакьиз 200-300 км. мензил амукьдайвал, кьуд лагьайдини, ина Польшадин милитаристский темягькарвални авай. Полякриз ахварайни чпин са мус ятӀани хьайи гъвечӀи Империя – Речь Посполитая арадал хкун аквазвай. Тарихда са вахт авайди тир Белоруссиядин сергьятар вири, Украинадин хейлин восточный майданар, гьеле Россиядин бязи областарни гьа и уьлкведин – империядин составда аваз полякрини Литвади идара ийизвай. Полякри са артух чпин и чинебан мурадар чуьнуьхни ийизвач. Гьа и себебарни аваз Польша Россиядиз акси адал ажугълуни яз гьар са камуна зиянар гуз гьазур я. Белоруссиядин вакъиайрихъ галаз алакъалу яз гьеле Германиядин бязи политикадин элитайрикни юзун акатнавай. Абурузни Белоруссияда демократия тахьун, оппозициядихъ галаз туькӀуьн тавун бегенмиш тушир. Гьавиляй вирида сад хьана Белоруссиядиз чпин патай – са кьведпуд йис идалай вилик США-ДИ Венесуэлдиз чпин патай президент гайивал – цӀийи лидер багъишзава, ам уьлкведин кьиле хьун истемишзава. Президент гьам я лугьуз гваз къекъвез уьлкведин кьилевайдаз ийидай приемар (кьабулун) ийизва. Анжах Россияди геж хьанатӀани, вичин сенгер, яни Белоруссия гадар тийидайди, адаз куьмекиз гьазурвал къалурайла, Западдин ифена ргазвай кьилер са тӀимил секин хъхьана, вакъиайрал къал аламач, хцивал яваш хьанва. Амма абурун планар санизни фенвач, ина ягъалмиш хьун еке гъалатӀ жеда. Оппозиция вири уьлквейра авайди я. Анжах ам уьлкве патал рахазвайди хьана кӀанда. Къецепатан уьлквейрин таъсирдик хьана, абурун пуларихъ ва маса такьатрихъ кӀвалахиз жуван уьлкведиз зиян гудай рекьел элячӀун оппозиция жезвач, абуруз агенты влияния (чӀуру таъсир гузвайбур) лугьузва, вучиз лагьайтӀа къецепатан уьлквейрин интересар патал кӀвалахун садани кьабулдач. Уьлквейрин кьилевайбуру оппозиция герек я, чпи абуруз яб гуда лугьудай гафар ван къведа, амма гьакъикъатда са лидердизни кар теклифзавай, вич критика ийизвай оппозиция кӀанзавайди туш. Абуруз ручной (гъилел туькӀвей), винелай критика ийизватӀани, гьамиша меслятдал къведайбурухъ галаз кӀвалахиз хуш я. Идаз соглашательский (разивал къалурзавай) оппозиция лугьуда. Гзаф уьлквейра гьа ихьтин оппозицияр ава – им кьве патазни къулай я, чпин демократияни къалурзава. Инани вири гьа сечкийра жезвай жуьредин демократия я. Винелай вири лишанар: аксивал авачиз пропаганда, кӀанидавай иштиракиз жез хьун, списокар, участокар, бюллетенар, комиссияр, наблюдателар (гуьзчивалзавайбур) ава. Сесер гьикӀ ва низ кӀандатӀани це, амма нетижаяр власть гъилевайбуруз гьикӀ кӀандатӀа, гьакӀ жезва, технологиярни (амалар) фадлай туькӀуьр хьанва. Чун чи кьилин темадал хквен. СССР чкӀана адан чкадал гъвечӀичӀехи са шумуд уьлкве пайда хьанва. Грузия, Прибалтарни Украина хкатайла амайбур Россиядихъ галаз дуствиле ама, чкадин халкьдихъни Россиядихъ еке майил ава, са хизан тир вахтар рикӀелай алудзавач, Россиядин векилар дакӀанвал, душманвал авачиз кьабулзава. И дуствал амукьун Россиядиз гзаф хуш я, амма Западдиз ихьтин гьал бегенмиш туш. Къазахстан Союз чкӀайдалай кьулухъ Россиядихъ галаз гзаф рекьера дуствиле авай, алакъаяр хуьзвай, геополитикада саналди кӀвалахзавай уьлквейрикай сад я. Ина чи алакъайриз манийвалдай гьелелиг са гьерекатни, лишанни авач. Ида Россия секинарзава, ахвара твазва. Океанрилай элячӀна Западдихъайни Шаркь патай (восток) иниз активнидаказ США гьахьзава, абурун бизнесди ина мягькемдиз чка кьазва, алакъаяр туькӀуьрзава, куьмекарни гуз (кредитар, алверда регьят шартӀар арадал гъун) гьазур я, идеологияни аквазни-таквазни илитӀда. Абур ийир-тийир квахьна иниз атанвайбур туш. Къазахстан Россиядин лап мукьва къунши, виридалай яргъи умуми сергьятар авай, саки Россиядин юкьваз гьахьнавай 19 миллион агьали яшамиш жезвай уьлкве я. Кьилевайбурни къе гьуьрметда, ихтибарда ава. Гьелелиг! Вири дегиш жезвайди я, пака гьикӀ жедатӀа садавайни лугьуз жедач. ЧӀехи политикадани вири дегишвилер куьлуь-шуьлуьйрилай эгечӀзавайди я. Кириллица (кхьинрин алфавит) латиницадал (Европейский жуьре) дегишарунин себеб садавайни лугьуз хьанвач. Къулайсузвилерал, четинвилерал, еке харжийрал гъанатӀани, абу��у и кар гегьеншдиз кьиле тухузва. Америкадин гъил-кӀвач хьуни ина маса дегишвилерални гъидайдал са шакни алач. Гьа Америкадин хьиз, ина Китайдин бизнесни фадлай ва гегьеншдиз гьахьнава, активнидаказ кредитар (буржар) пайзава, чпин карханаяр ачухзава, чпин уьмуьрдин чешнеяр, къанунар артухарзава. Гьелелиг урусдал рахадайбур пара аватӀани, са вахтарилай икӀ тамукьун, дегиш хьун гуьзетиз жеда. Иллаки Россияди архайин хьана, вичин таъсирдин, дипломатиядин, культурадин, идеологиядин таъсир зайифарайтӀа, ам файда авачиз тухвайтӀа. Къвалав гвай Киргизия политикадин вакъиайри мукьвал-мукьвал къарсурзавай, секинвал авачир чкадиз элкъвенва. Гьар сеферда президентдин ва я парламентдин сечкияр ина революциядал (инкъилабдал) куьтягь жезва. Халкь куьчейриз экъечӀна кукӀварунал, тарашунрал, дараматриз, машинриз цӀаяр ягъунал, уьлкведин документар терг авунал къвезва. ЦӀийиз хкязавай лидердивай са йисалай артух кӀвалахиз жезвач. Акъатайди я Россиядиз катзава, я дустагъда гьатзава, политикадин гьалар гьич хъсан жезвач, секинсуз шартӀара халкьдин гьални пис жезва, кӀвалах авач. Гьа инани Китайдин бизнесдини кӀвалахиз къвезвай фялейри чкадин халкьдиз мумкинвилер тазвач, 4-5 миллион инин агьалидикай республикадай саки миллиондив агакьна кӀвалах жагъурзавайбур Россиядин майданра чкӀанва. Россиядин вичин бизнесни ина зайифди хьайила, властни яргъалай килигиз акъвазайла, ина чи таъсирлувал, чешне къвез-къвез тӀимил жеда, ам чакай къакъатда, яргъа жеда. Китайдин ва маса къецепатан уьлквейрин мумкинвилер артухарзава, чкадин халкь, элита, власть, эхирдай политика ва идеологияни Россиядин интересриз аксибур хьунал гъидайдал шак алач. Иниз къвезвай чи журналистри къейдзавайвал, чкадин бизнесменар, къара халкь, гъвечӀи карчияр Россия вучиз арадал къвезвай ихьтин гьалдал рази ятӀа лугьуз, гзаф тажублу я. Абуру и кар ачухдиз лугьузва, чпиз чи уьлкведиз авай майилвилер къалуриз алахънава, гьа Россиядивай куьмекни кӀанзава, вири рекьерай къаршидиз къвез гьазурни я. Къурхулувал Кавказдин региондини кутазва. Чидач, дуьшуьшдин кар яни, я тахьайтӀа идахъ вичин логика авани, эхиримжи варцара саки гьа са вахтара Белоруссиядин, Киргизиядин, Кавказдин вакъиаярни сад-садахъ галаз жезва. СНГ-ДИН сергьятра секинсуз я, къалабулух ква. Иллаки герек авачирди, кьиникьрал гъайиди Азербайжандинни Армениядин арада башламишай дяве хьана. Адан бине къе цӀийиз эцигнавайди туш, адан дувулар 30 йисар идалай вилик, советрин девирда, хъсандиз фагьумайтӀа, тарихдиз килигайтӀа, гьадалайни фад башламишнавайди я. Сергьятрин гьуьжетар гьамиша къатибур я, гзаф дуьшуьшра дявейрал гъизва. Винел руьхъ вегьена кӀеви авуналди цӀай туьхуьзвач, ам са мус ятӀани ялавдиз элкъуьн хъувун мумкин кар я, иллаки адаз куьмекзавай шартӀарни хьайила. Кавказ Россиядиз мукьва, вичин интересар ва гьакӀни вичин сергьятар авай регион я. Ина са хизанда хьайи кьве къунши стха халкьдин арада ягъунар, кьиникьар хьун Россия патални еке хаталувал я. Чи уьлкведа миллиондилай артух эрменияр ва азербайжанвияр ава. Обществода, бизнесда, культурада, политикада, властдин идарайра ва илимда, са хизанда хьиз, гьуьрметлудаказ аваз кьве халкьдин векиларни яшамиш жезва. Абуруз гьихьтин гьиссер хьун лазим я? Гьич хъсан жезвач эхир! Кьил чӀурубур виринра ава, чпин ватанда авай гьиссер Россияда ишлемишайтӀа квел къведа?
+Алай йисан 23-24-мартдиз КьакӀарин хуьре авай «Орленок» аялрин бахчада «Йисан воспитатель – 2021» лишандик кваз пешекарвилин устадвилин муниципальный конкурсдин девир кьиле фена. Конкурс ачухунин суварин серенжем тербиячийрин экъечӀунилай башламишна. Аялрин бахчадин тербиячийри чпин кьуьлералди ва шиирралди конкурсанткаяр, жюри ва гьуьрметлу мугьманар тебрикна. Конкурсдин имтигьанра чпин педагогвилин устадвал ва бажарагъ чи райондин аялрин гьар жуьре бахчайрай тир 5 воспитателди къалурна. Конкурсдин хкягъунин нетижайрай «Жегьил космонавт» аялрин бахчадин воспитатель Туту Къарабегова гъалиб хьана. Чна гъалибчидиз и агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава ва чаз ам конкурсдин гуьгъуьнин девиррани гъалиб хьана кӀанзава.
+Чи хуьрера, чи кӀвалера хьурай бул, Мехъер, мелер, межлисарин гьерекат, Са чӀавузни ичӀи тахьуй бубад къул, Мублагь суфрайрал хьурай куь берекат! *** Гьар садан вил хьурай вичин къапуна, Турни гапур хьурай чпин къакъуна, Къуни - къунши, мукьваяр къал тавуна Дуствилелди яшамиш хьуй чилерал! *** Экуь, вили цав хьурай куь кьилерал, Тек шадвилин накъвар хьурай вилерал, Къизилгуьллер хьуй куь рекьерал, Эрзиман мурадар кьилиз акъатрай! *** Зегьметди квез гурай еке бегьерар, Акурай квез веледрин мехъерар, Балайрикай хьурай чӀехи шегьерар, Куь гьар са югъ бахтлу хьурай уьмуьрдин! *** Кьегьал хциз са иер руш кӀан хьурай! Абур кьведни чпиз чана-чан хьурай! Гележегда чешнелу хизан хьурай! Япара куьрпейрин назик ван хьурай! *** Свасни къари чеб-чпиз вахар хьурай! Езне сусанбуруз са арха хьурай! Пис макьамар квекай лап яргъа хьурай! Тади куьмек дустарни аваз хьурай! *** Квез къведайбур – муштулухдин хабарар! Гъилерални хьуй зегьметдин къабарар, Атурай квез ислягь, ширин ахварар, Чандин сагъвал, рикӀин шадвал гурай квез! *** Гьар са касдин рикӀе регьим, гьахъ хьурай, Гьар са цӀийи югъ квез мубарак хьурай! Сад Аллагьдин чун вири лувак хьурай, Къуй чи дуьнья гьакӀ саламат хьурай!
+Чугъундурар ярубур, лацубур ва я хъипибур жеда. Дарман патал лацу чугъундур хъсан я. Минеральный шейэр гзаф ква. Яру чугъундурди кӀеви ийида, мягькемарда, лацуда михьда ва кӀеви хьанвай чкаяр хъуьтуьларда, жими ийида. Чугъундурдин пешерни тан, иллаки ярувал квайбур лап хъсан яз гьисабзава. Чугъундур ругуна тӀуьрла, бедендик зурзун акатна-вайла, куьмекда; ам сиркедихъни горчицадихъ галаз санал ишлемишда — цуьлезда кӀев хьанвай ва дакӀунвай чкаяр авайла. Чугъундур дуркӀунрин, цварадин киседин азарар, гьакӀ бубасил, кесме авайлани, хийирлу я. ЦикӀи чугъундур руфуниз, ратариз зиян я — къен кьунал гъидай азарар акатун мумкин я лугьуда. Ругунвай чугъундур иллаки маса майвайрихъ, горчицадихъ ва сиркедихъ галаз санал ишлемишайтӀа, чӀуру лишанар, таъсир квахьда.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай Са камаллу пачагь вичин вилаятда халкьдин гьал-агьвал, къайгъуяр чириз кӀанз, девришдин парталар алукӀна, хуьрера къекъвезвай. Югъ гъедрен хьайила, ада са кӀвалин рак гатада.– Мугьман кьабулдачни? – лугьуда ада умундаказ.– Мугьман гайидаз шукур хьуй! Вун кьабул тийидай кас жедани, – лугьуда иесиди ам пачагь тирди чир хьана.– Залай чӀехи кас кӀвале авани?– Я кӀвал къени хьайиди, валай чӀехиди ина мад вуж жеда? – гафаралди ада гъил кьуна тухвана, мугьман пичинин патав къулай чкадал ацукьарда. Суьгьбетар, тӀуьн-хъун къалин хьанвай чӀавуз цӀийиз кӀвачел акъатнавай са аялди пачагьдин валчагъдал кьацӀурда. КӀвалин иесияр «ву-у-в, беябур хьана, беябур хьана» лугьуз амукьда. «Са беябурни хьанвач. За квевай кӀвале залай чӀехиди авани лагьана гьавайда хабар кьурди тушир. Ам исятда чалай виридалайни чӀехиди я». Айишат КЪУРБАНОВА
+Виликдай инсанар шегьеррилай хуьрера пара яшамиш жезвай. Чи гзаф хуьрерихъ чпиз хас сеняткарвилер авай. Мисал яз, Калукрин хуьр кӀарас тӀурар, кӀвалин къаб - къажах гьазурдай устӀарралди машгьур тир. Абуру чпин гъилералди гьазурай шейэр саки гьар гьяддин юкъуз Ахцегьрин базардал гъидай. Иниз гьатта къунши хуьрерай ва районрайни кваз муьштерияр къведай. Гила, гьайиф хьи, чи хуьрера милли сеняткарвилерин кеспийрал машгъул жезвай инсанрин кьадар лап тӀимил хьанва. И мукьва чун Калукрин хуьре кӀарасдикай гьар жуьре шеэйр гьазурдай тежрибалу устӀар Камал Абдуллаеван кӀвализ мугьман хьана. Ам 1971-йисалай инихъ и кеспидал машгъул я. Ада секинсузвал кваз къейдзавайвал, исятда виликдай хьтин заказар амач, пара инсанри кӀарасдин тӀурар ишлемиш хъийизмач. Никелдин, алюминийдин, гимишдин тӀурарикай менфят къачун адет хьанва. КӀарасдин къаб-къажах экологиядин жигьетдай михьи тирдини гзафбуру рикӀелай ракъурзава. Виликдай вичикай тӀурар гьазурзавай кӀарасар четиндиз жагъизвай, исятда хаммал бул я, амма муьштерияр амач.- Эгер виликрай за са тӀур 20 декьикьада гьазурзавайтӀа, гила яшар хьанва, гъил алатна амач, са тур ийиз са сятдилайни пара вахт серфзава, – лугьузва ада. Камал Бубади вичин пеше гъвечӀи гададизни чирнава. Амма ам исятда хуьре авач, яшамиш хьун патал вичин хизанни галаз шегьердиз фенва. Къейдин, аялриз милли сеняткарвиляй чирвилер гун патал Камал бубадиз Калукрин школадин руководстводи ана муаллимвал авун теклифнавай. Амма яшлу ва кефисуз адалай и кар алакьнач. Жегьил вахтунилай рикӀиз хуш хьайи пеше ада кӀвале алакьдайвал давамарзава. Халкьдин и сеняткарвили виликрай гзафбуруз хъсан къазанжи ва хизан хуьдай мумкинвал гана. Къе маса девир я. Чи халкьдин милли сеняткарвилерин жуьреяр, гьайиф хьи, саки квахьунин сенгердал атанва.
+ЧӀалан устад, чи арифдар, Ви повестар, ви романар, Гьикаяяр, ви манияр, Чаз виридаз чешне хьана, Къияс дах! Писатель яз халкьдин арха, Бажарагълу, истеклу хва, На чӀугур кьван зегьмет-жафа, Марифатдин бине хьана, Къияс дах! ТӀебиатдин зурба сирдаш, Руьгьдин къудрат авай юлдаш, Ви эсеррин кьакьан я арш, Нурлу гъед хьиз кӀвенкӀве хьана, Къияс дах! Дяведин пис, четин йисар, Эхна кашар, азиятар, Яратмишна риваятар, Гъалибвилин рекье хьана, Къияс дах! Мез ширин тир насигьатчи, Вун хьана чи тешкилатчи, Халкьдин гуьзгуь театр чи, Вун себеб яз вине хьана, Къияс ДАХ!«АШУКЬ Саид», «Рушарин БАГЪ»,«УРУСАТДИН цуьк» – хьана рагъ, Искусстводин хкажна дагъ, Ви машгьурвал еке хьана, Къияс дах! Шаир, драматург, прозаик, Эдебият тухвай вилик, Къагьриман хва, халкьдин шерик, Чи дагъларин чешме хьана, Къияс дах!
+Гзаф сагърай вун, Жамиля, Заз ядигар савкьат гайи, Вун шаир я, халис зари, Икьван рикӀиз хуш, играми,« Хуьх лезги чӀал» ктабдал ви, Гьейран хьанва чи халкь вири. *** Чи Ахцегьрин гъетерикай, Мад са гъетре нур ганва чаз, Математик муаллим яз, РУЬГЬДАЙ-РИКӀЯЙ шаир хьанва, Гьар са кардал къедимлу я, Маншаллагь, лигимлу я.
+Дидед чӀалал кьару инсан, Чи халкьдин вун пак векил я, Вири элди гузва къимет, Гьавиляй ваз ава гьуьрмет, Мадни хьуй вахъ агалкьунар, Хкаж хьуй ви авторитет.
+Лезги чӀал хуьн, чи садвал я, Яшайишдин абадвал я Жегьилриз насигьат гуз, Лезги чӀал чирда на, Бажарагълу ахцегьви руш, Тарифуниз лайихлу я, Лезги шаир Жамиля я.
+ЧӀал бине я гьар са халкьдин, чизва чаз. Чи лезги чӀал гьар патахъай хьизва чаз. Агакьна ам чав заманадай къадим, Гьавиляй, ша лезгияр чна ам хуьн! Чиз хьайитӀан чӀал урус гьакӀ ингилис, Акунваз хьайитӀани Баку, Тунис.
+Девлет дуьньядин мал я, Жеридавай ам мад кӀан я, Ам чан патал завал я, Им нефсинин пис амал я хьи. Девлет пара хьуй лугьуз, Галтугда йиф-югъ талгьуз, Юлдашдизни къалуриз гъуд, Ийиз адан мал гакъуд. Йифен ахвар атӀуда, Гьарам рекъиз ЧУКУРДА,«ИХЬТИН девлет гьинизда?» – Лугьуз, хиялари тухуда. Гьикьван девлет хьайтӀани, Инсандин вил ичӀида. ГьалтайтӀа са кесиб кас, Ам кьуьл гана рекьида. Хайи стхаяр душман хьун Девлет лугьур шейтӀандивай я. Кьейла кьулухъ пашман хьун, Якъин девлетдин дуван я. Эхир са къуз рекьида, Девлетарни чикӀида, Кьве юкӀ агъдик кухтуна, Чилин кӀаник хъивида.
+Дидед къадир жеда адаз, Вичикай диде хьайила, Зегьметдикай хабар жеда Кайванивал хиве хьайила. Балаяр туш кишмишар я, Дидед чандин емишар я, Гьич дидедин хатур хамир, Ам кӀвале гьич ялгъуз тамир. Дидеди гай некӀедиз кьий, Чун и яшдиз чӀехи авур, Вири азаб эхна чанди, ЧӀулав чӀарар рехи авур. Диде, вун я рикӀин дамар, Ачух хьуй ваз женнет ракар, Бес зи сиве мез ни твадай ХьаначиртӀа ви лай-лайд ван? Дуьньяд винел диде сад я, Дидед тӀеам лап масад я, Вич балайрин даим даях Чими идай рагъ я диде. Диде, зун ваз буржлуз ама, Рекьидални вахгуз тежер, Зун паталд на хайи ахвар Гьисабралди лугьуз тежер. Хайи чӀалаз гана кӀанда дуьз ери, Хайи чӀалан жедайвал уьмуьр яргъи. Гьикьван гзаф чӀалар ваз чиз хьайитӀа, Гьакьван сефер вун инсан яз жагъида. Амма вуна ви хуьзватӀа хайи чӀал, Инсан я ваз лугьуз жеда халисан. Лезги чӀал зи жигеррин нефес, Зи хайи чӀал вун я рикӀин гьевес. Вуна гузва зи къелемдиз къилав, Вун я чаз муьгьуьббатдин ялав.
+Чан зи вахар, багьа рушар. Чун сад-садаз язва ухшар. ТуштӀани чаз сад хьиз яшар Квелай хъсан авач дустар! Багьа язва куьн заз вири. Кьунва куьне дидед ери. Чин ти(йи)р кардал заз гузва тарс Квелай багьа авач мад кас.
+Дагъустандин Кьил Сергей Меликова телеграммканалда США-ДИ «Дагдизель» заводдиз акси санкцияр кардик кутуниз талукь яз вичин баянар гана. «Лишанлу кар ам я хьи, алай йисуз Дагъустандин карханади вичин 90 йисан юбилей къейдзава. За фикирзавайвал, им Россиядин оборонадин бажарагълувал ва къуват мягькемарунин карда чи заводдин роль виридалайни хъсандиз кьабулунин чешне я», – лагьана ада. «Дагдизель» вичи торпедаяр туькӀуьриз хьайи са тӀимил заводрикай сад тир. Къе лагьайтӀа, ам гьуьлуьн кӀаник ишлемишзавай яракьар гьасилунал, дизелар туькӀуьрунал машгъул я. Ада уьлкведин оборонадин заказдихъ (тапшуругъдихъ) галаз активвилелди кӀвалахзава. Меликова алава хъувурвал, заводдиз гьеле фадлай импортдин суьрсет эвезиз чир хьанва. Гьавиляй ам патал санкцияр – им мадни менфятлудаказ кӀвалахун, вилик фин ва жува-жув таъминарун патал алава гьевесламишун я. За Дагъустандин карханадиз адан агалкьунар мубаракзава. Къуй адан руководстводихъ ва зегьметчи коллективдихъ мадни чӀехи агалкьунар хьурай!
+Госдумади гьасятда пуд кӀелуна Украинада махсус операциядин иштиракчияр женгинин гьерекатрин ветеранар яз гьисабзавайвилин гьакъиндай «Сад тир Россияди» теклифнавай законопроект кьабулна. Идан гьакъиндай Парламентдин сайтди хабар гузва. ИкӀ, законди Украинадин, гьакӀни Донецкдин ва Луганскдин халкьдин республикайрин территорияда 2022-йисан 24-февралдилай эгечӀай махсус операциядин вахтунда везифаяр тамамарзавай ксариз женгинин гьерекатрин ветерандин ва инвалиддин (набуддин) тӀвар (статус) гузва. И къарарди транспортдин, чилин, яшайишдин кӀвалерин налогар ва маса пулар гузвайла кьезилвилер тайинардай мумкинвал гузва. РФ-ДИН Миноборонадин сифтегьан гьисабунралди и мурадар патал 2022-йисуз алава яз 5 миллиард манатдин кьадарда пулдин такьатар герек къведа.
+Алай йисан 24-мартдиз «Дагъустан РИА-ДИН» гъвечӀи майдандал РДДИН туризмдин ва халкьдин сенятрин рекьяй министр Эмин Мердановахъ галаз пресс-конференция кьиле фена. Адан сергьятра аваз халкьарин арадин «МТТ – 2022» выставкадин нетижаяр кьуна. Ина Дагъустан сифте яз ва��ъиадин стратегиядин партнердин ерида экъечӀна ва ада 100 квадратдин метрдин майданар кьунвай еке экспозиция къалурна. Гьа са вахтунда региондин туризм вилик тухунин месэлаярни къарагъарна. Адан гафаралди, чиниз къвезвай туристар артух хьунин рекьяй Дагъустан Россияда сад лагьай регион я. Къецепатан туризм эвеззавай къенепатан туризмдиз итиж артух жедани лагьай суалдиз идарадин кьили къейдна хьи, регион, рахун алачиз, чӀехи игьтияждихъ галаз расалмиш жеда. «За гьисабзавайвал, им республикадиз инвестицияр атун патал хъсан сигнал я. Санкцийрин шартӀара им гележег авай терефрикай сад я. И хилез пулдин такьатар чара ийиз жеда. И кар авунни лазим я, вучиз лагьайтӀа нетижада фад ва рази жедай агалкьунар къазанмишдай мумкинвал ава», – лагьана министрди. Конференциядин вахтунда Мерданова «Вагьши туризмдиз» талукь месэладайни жаваб гана. И вахтунда инсанар чпин гъиле гьатай автомобилда ацукьна хсуси маршрутдай регионда къекъвез сиягьатзава. Гьа са вахтунда ада логистикада авай четинвилерихъ галаз алакъалу месэлани къарагъарна. Кьилди къачуртӀа, ада рекьерин еридин гьакъиндай суьгьбетна. Рахун гзаф кьадар инсанар туриствилин центрайриз физвай рекьерикай я. Туризм вилик фин екедаказ транспортдикай менфят къачунин мумкинвилелай аслу я. И месэлайриз талукь яз чна гьеле алатай йисуз Дагъустандин Минтрансдихъ галаз алакъада аваз кӀвалахиз эгечӀна. Рекьер цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин план яратмишдайла чна саналди кӀвалахун гужлу авун фикирдиз къачунва. И жигьетдай чи тереф республикадин руководстводини хуьзва. Э.Мерданова гьакӀни алава хъувурвал, министерстводин госпрограммада муниципалитетар патал пулдин такьатар чара авунин серенжемни къалурнава. Рахун чеб туриствилин инфраструктура вилик тухуниз чара ийидай субсидийрикай ФИЗВА.«ЗА гьисабзавайвал, къвезвай туристрин кьадар артух хьунай чун Россиядин сад лагьай регион я. Зи фикирдалди, федеральный дережадани захъ галаз гзафбур рази жеда. Исятда чна «Кавказ РФ», «Туризм РФ», «Гостуризм» компанийрихъ галаз активвилелди кӀвалахзава. Идалайни гъейри, къейд ийиз кӀанзава хьи, чна мукьвал тир гележегда республикадиз чартерный авиарейсар кьилиз акъуддайвал я. Сифте рейсар Москвадай Махачкъаладиз фида. Идани сезондин вахтунда тухузвай рейсра жезвай инсанрин кьадар хейлин тӀимилардай мумкинвал гуда», – лагьана идарадин кьили.
+И мукьвара райцентрда «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.Абдулкеримован тапшуругъдалди кризисдиз аксивалунин метлебдин хуьруьн майишатдин шейэрин ярмарка кьиле фена. Къейдин, ярмаркадиз хуьруьн майишатдин гьар жуьре суьрсетар гъанвай ва абур жемятдиз туькӀвей къиметрай маса гузвай. И мярекатда гьакӀ Докъузпара райондин векилрини иштиракна. Абуру муьштерийриз гьар жуьре сортарин ичер, келемар, картуфар ва гьар йикъан игьтияждин маса суьрсет теклифна. Ярмаркада якӀун пав��льонни ачухнавай. Анай са килограмм як 370 манатдай маса гузвай. И кардилай, гьелбетда, агьалийри гзаф разивалзавай. Кьиле фейи серенжемдиз талукь яз райондин УСХ-ДИН начальник Арген Гьажиева къейд авурвал, раймуниципалитетдин руководстводи гележегда и жуьредин серенжемар мукьвал-мукьвал тешкилда. ГьикӀ лагьайтӀа, ихьтин ярмаркайра инсанривай базардин къиметрилай хейлин ужуздаказ хуьруьн майишатдин ерилу суьрсет къачуз жеда. Ада гьакӀни къецепатай чи уьлкведал илитӀнавай санкцийрин шартӀара карчийризни алверчийриз чпин бизнес мергьяматлувал рикӀе аваз тухуниз ва муьштерийриз маса гузвай суьрсетдин къиметар хкаж тавуниз эверна. ЦӀи тӀебиатдин шартӀар къулайбур хьуникди райондин общественный майишатрин куьлуь карчин 58599 гьайванди (абурукай 53316 диде хипер я) хъуьтӀуьн къишлахрал кьуьд бегьерлудаказ акъуднава. Терекмайрин гьакъисагъ зегьметдин нетижада диде хиперикай 95% дул къачуна, вири кӀелер сагъ-саламатдиз хуьзва. Дул къачун гьеле давам жезва. Хайи дагъларин яйлахриз гьайванар майдин вацра хкида.
+29-мартдиз райондин активдин нубатдин совещание сифте гаф рахуналди депутатрин Ахцегь райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Налогар кӀватӀунин месэладай ада гаф экономикадин отделдин начальникдин заместитель Рафик Эфендиеваз гана. – Налогар кӀватӀунай районда пуд вацран тапшуругъар эменнидай 83,2 %, чилин налогдай 101,2% тамамарнава. 1-январдин делилралди, райондал транспортдин налогдай 25, 423 агъзур, эменнидай 685 агъзур ва чилин налогдай 2, 719 агъзур манат буржар алаз, 3 вацран къене, талукь тирвал, 1, 237 агъзур (4,8%), 185 агъзур (22%), ва 665 агъзур (2%) манат пул вахканва, – лагьана ада. Ахпа гаф муниципалитетда эцигунрин сад тир заказчик (УСЕЗ) идарадин начальник Сердер Моллалиева къачуна. Ада къейд авурвал, гъилевай йисуз Дагъустан Республикада чкадин инициативайрин проектрин программа кьиле тухун патал 400 млн. манат пулдин такьатар тайинарнава. Адак экечӀун патал гьар са муниципалитетдай 8 проектда иштиракдай ихтияр аваз, чи райондай 4 заявка атанва: Хуьруьгрин хуьруьн са куьче аваданламишун, КьакӀарин куьчеяр эквламишун ва Хинени Смугъула обелискар цӀийи хъувун. И месэла кьиле тухунин шартӀ яз, гьар са проектдин кӀвалахрин умуми къиметдин 15 процентдилай тӀимил тушиз меценатрин ва 3 процентдилай тӀимил тушиз СПРИН пулдин такьатар герекзава. Амай вири харжияр гьукуматди вичин хивез къачузва. Алава яз, кьилин фикир герек тир вири чарар-цӀарар («зелёнка» авай чил тайинарун ва икӀ мад) вахтунда ва дуьздаказ туькӀуьрна вахкуниз гана кӀанда. Коррупциядихъ галаз женг чӀугунин месэлайрай райондин кьилин куьмекчи Митгьад Занчарова залдавайбурун дикъет доходрин декларацийрин месэладал желбна. – РФ-ДИН талукь тир Къарардив кьурвал, депутатри ва идарайринни карханайрин вири руководителри чпин вири доходрин гьакъиндай талук�� тир къайдадин справка 30-апрелдалди райадминистрациядиз хкана кӀанзава. Чна квевай ам 5-апрелдалди ацӀурна вахкун истемишзава, вучиз лагьайтӀа кихлигна, ана мумкин тир нукьсанар туькӀуьр хъувун патал. ЦӀи и справка, шаз вахкайдалай тафаватлу яз, цӀийи жуьредин бланкда ацӀурзава. Чешне квевай райадминистрациядин официальный сайтдин коррупциядиз акси чинлай къачуз жеда, – тапшурмишна ада. Совещанидал гьакӀ райондин уьмуьрдин важиблу са жерге маса месэлайризни килигна. Эхирдай А.Н.Палчаева райадминистрациядин алатай совещанидал гайи тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишна.
+Къенин чи суьгьбет Рауф Тагьирович Эмиржановакай я. Ам 1915-йисуз Ахцегь райондин Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. Юкьван школа ада Баку шегьерда акьалтӀарна. Ина адан бубади нафтӀадин буругърал кӀвалахзавай. Школа куьтягьайдалай кьулухъ Р.Эмиржанов Бакудин М.Азизбегован тӀварунихъ галай нафтӀадин ва химиядин институтдик экечӀна. КӀелдай и заведение 1939-йисуз яру дипломдалди куьтягьай ам институтдин кафедрада кӀвалахдал тайинарна.1941-йисан июндиз Рауф Тагьировича химиядин илимрин кандидатвилин тӀвар патал диссертация агалкьунралди хвена. Са тӀимил йикъарилай Ватандин ЧӀехи дяве башламишна ва Р.Эмиржановаз лейтенантдин чинда аваз кардик квай армиядин жергейриз эверна. Ина ада кьилдин 43-бригададин взводдиз регьбервал гузвай. Къати женгера Р.Эмиржановал залан херни хьана. 1945-йисуз кьушунрай демобилизоват хьайидалай кьулухъ ам кафедрада мад илимдинни педагогвилин кӀвалахдив эхгечӀна. Ватандин ЧӀехи дяведа Рауф Тагьировичан иштираквал, гьакӀни адан гьакъисагъ зегьмет гьукуматдин са жерге шабагьралди къейднава. 1944-йисуз Р.Эмиржанов КПСС-ДИН жергейриз кьабулна. Доцентдин алимвилин тӀвар ада 1948-йисуз къачуна. Рауф Тагьирович са жерге илимдин кӀвалахрин автор я. Абуруз ам къенепатан ва гьамни къецепатан уьлквейрин инженерри, чӀулав нафт гьялзавайбуру кьакьан къимет гана. Инженериядиз ва чӀулав нафт гьялунин рекьяй аппаратриз талукь яз ада чапдай акъудай кӀватӀалар вири дуьньядиз гегьеншдиз машгьур я. Абур гьакӀ азербайжан ва ингилис чӀаларал таржума авунва. Къейд ийин, педагогвилин яргъал девирда 1957-йисалай 1963-йисал къведалди Рауф Тагьировича еке агалкьунар аваз Бакудин Азизбегован тӀварунихъ галай нафтӀадин ва химиядин институтдин (гилан Азербайжандин нафтӀадин академия) химикотехнологический факультетдин деканвиле зегьмет чӀугуна. Ам са шумуд сеферда къейднавай факультетдин парторганизациядин секретарвиле, гьакӀни вуздин парткомдин членвиле хкяна. Бажарагълу педагог ахтармишдайди, вичин илимдин кӀвалахар химиядин технологийра гегьеншдиз ишлемишиз хьайи, кӀвалахзавай юлдашрихъ ва студентрихъ галаз агъайнидаказ ва асантдаказ тухвай Рауф Тагьировичахъ абурун арада лайихлу гьуьрмет ва кесерлувал авай. Милли зидвилер себеб яз Бакуда арадал атай малум тир вакъиайрихъ галаз алакъалу яз Рауф Тагьирович 1996-йисуз Ставропольский крайдин Невинномысск шегьердиз куьч хьана. Ина ада вичин агьил яшаризни килиг тавуна илимдин кӀвалах давамарзавай. Алим 2011-йисуз рагьметдиз фена. РД-ДИН информациядин ва печатдин агентствода цӀийи руководителдихъ галаз танишарунин серенжем кьиле фена. Агентстводин коллективдихъ ва идарадин къаюмвилик квай тешкилатрин руководителрихъ галаз гуьруьш РД-ДИН Гьукуматдин Кьилин заместитель Рамазан Жафарова ачухна. ВИЦЕ-ПРЕМЬЕРДИ идалай вилик агентстводин руководителдин къуллугъдал тайинарнавай Абдуразак Жамалутдиновахъ галаз кӀватӀ хьанвайбур танишарна ва ада информациядин политикадин хиле везифаяр кьилиз акъудунин важиблувиликай суьгьбетна. Р.Жафарова РД-ДИН печатдин ва информациядин министрдин къуллугъдал кӀвалахай Умаросман Гьажиеваз чухсагъул лагьана. Министерство агентстводиз элкъуьрунин нетижада ада вичин векилвилер тунва. Эхирдай Абдуразак Жамалутдинова, гуьруьшдин иштиракчийрихъ элкъуьналди, республикадин руководстводиз вичиз авунвай ихтибардай чухсагъул лагьана. Ада а кардихъ инанмишвал къалурна хьи, къаюмвилик квай СМИ-РИХЪ галаз санал агентстводивай чи асантди тушир вахтуниз ва шартӀариз килиг тавуна, вири везифаяр кьилиз акъудиз жеда.
+Вичин вахтунда залан атлетикадин пагьливанри – Абдулгьамид ва Мирза Къеземетоври, Сабир Шагьэмирова, Гьажибег Гьажибегова, Фиридин Эюбова ва масабуру Ахцегь район гегьеншдиз машгьурна. Тарих тикрар жеда лугьурвал, гила алай аямда абурун баркаллу рехъ жегьил пагьливанрин цӀийи несилди лайихлудаказ давамарзава. Спортдин ветеран, залан атлетикадай РФ-ДИН спортдин мастер Халил Мирзоеван ва адан хва, Абдулали Гъаниеван тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДИН муаллим Фаргьад Мирзоеван гъилик-гуьзчивилик кваз спортдин и жуьредай виликан баркаллувал арадал хквезва. 26-мартдиз Бабаюртда залан атлетикадай Дагъустандин чемпионатдин нетижаяр кьунин акъажунра СКФО-ДИН чемпионатда иштиракдай ихтияр къазанмишун патал майдандиз республикадин лап гужлу пагьливанар экъечӀнавай. Ахцегьрин хкянавай командадин иштиракчийри чпин руьгьдин ва бедендин къуват къалуруналди, пуд кас гъалибвилин пьедесталдал хкаж хьана. ИкӀ, Асали Абдулгьашумова заланвилин 73 кг. категориядай кьве упражненидин (рывок – 115, толчок – 140 кг.) нетижада 225 килограмм ва Рагьман Лалаева (89 кг.; рывок – 125, толчок - 150 кг.) 275 килограмм хкажуналди, гъалибвилин 1-чкаяр кьуна. Бахтияр Эмиров вичин заланвилин 81 кг. категориядай (рывок – 100, толчок – 120 кг.) 220 кг. хкажуналди, гъалибвилин 2 – чкадиз лайихлу хьана. Ихьтин агалкьун чи пагьливанриз мукьва йисара хъхьайди туш, мубаракрай! Чна абуруз гила вилик квай СКФO-ДИН чӀехи акъажунрани чемпионвилин агалкьунар хьун тӀалабзава.
+Жаванриз тербия гун – им абурук диде-бубайрикай кьилдиндаказ агалкьунралди яшамиш хьун патал герек тир чирвилер ва алакьунар кутазвай са мураддихъ рекье тунвай кӀвалах я. Вичин яшдиз килигайла жавандиз тербия гун гзаф четин кӀвалах я. Жаванвилин яшда авай аялриз тербия гунин месэлайрай гзаф кьадар макъалаяр, ктабар, пособияр кхьенва ва икӀ мад. Жаванрин тербиядихъ гьар гьи тербиядин хьайитӀани къурулушдиз хас терефар ава: гьаяйрин, ахлакьдин, руьгьдин, физический ва икӀ мад. Гьар гьи терефдин хьайитӀани нетижалувал аялдин яшдин кьетӀенвилерилай ва ам вилик финин кьатӀунрилай аслу я. Жаванвилин яшдин сергьятар шартӀуналди тайинарнава. И яш тахминан 11 далай 18 йисал къведалди девирдал гьалтзава. Жаванвилин реакцияр пайда хьун хейлин дуьшуьшра аялдин полдилайни аслу я. И яшдин девирди аял гележегда вилик финиз аквадайвал таъсирзава. Сифте нубатда им а кардихъ галаз алакъалу я хьи, гьа жаванвилин девирда аялдин мефтӀеда патав гвай инсанрин таъсирдик дегишвилер гьатзава. Идани гзаф кьадар гьам рази жедай ва гьамни рази тежедай нетижайрал гъун мумкин я. Хаталувал адакай ибарат я хьи, жавандиз патавай ийизвай таъсир кӀевиди хьун ва ам уьмуьрлух яз амукьун мумкин я. Гьа икӀ, жаванвилин яш инсанди масадалай аслу тушиз агалкьунралди яшамиш хьун патал алакьунар ва вердишвилер къачузвай девир я. Жаванриз тербия гун сифте нубатда и яшдин девирдин психологиядин кьетӀенвилерал бинеламиш хьун лазим я. Жаванрин психологиядин асул кьетӀенвилер агъадихъ галайбур я: – чеб тамамвилелди масадбурулай аслу туширвилин игьтияж, чӀехибурувай къекъечӀун, муьтӀуьгъ тахьуникди жуван кьилдинвал къалурун;– таяр-туьшери чеб гьисаба кьунин игьтияж. Бязи дуьшуьшра абурун фикирар диде-бубайринбурулайни важиблу я;– патав гвай инсанри чпиз артухан дикъет гунин игьтияж, мумкин тир ва мумкин тушир вири жуьрейралди жув масадбурулай тафаватлу яз къалурунин алахъун, вучиз лагьайтӀа патал алай инсанрин къимет жаван патал гзаф важиблу я;– жува-жув пис патахъай къалурдай, я тушни са вуч ятӀани квадардай гьаларикай кьил къакъудун;– галатуни, стрессди, къалабулухди пис таъсир авуникди жуважувал агъуз тир гуьзчивал тухунин дережа;– еке эмоцияр (гужлу гьиссер) къалуруникди артухан къизмишвал, вучиз лагьайтӀа пис ва хъсан эмоцийрин таъсирдик (гьиссер) жаванри, чӀехибурув гекъигайла, мадни заландаказ ва «хцидаказ» дерт чӀугвазва;– пис крари арадал гъанвай гьиссерал гуьзчивилин агъуз тир дережа (жаванди садлагьана вичин ажугълувал къалурун). Жаванриз тербия гунин карда школадин хиве жавабдар везифаяр гьатзава. ДИДЕ-БУБАЙРИН ва общественностдин фикирдалди, алай аямдин школади аялар тербияламишуниз тӀимил вахт ва къуватар серфзава. Чпин нубатда, муаллимри тербиячийрин хизанрин патай активный иштираквал авачиз чпиз са мураддихъ рекье тунвай тербиядин кӀвалах тешкилиз четин тирдал хажалат чӀугвазва. Идалайни гъейри, школадин асул везифа аялриз чирвилер гуникай ибарат я. Школада жаванриз тербия гунин кӀвалахдин четинвилер агъадихъ галайбур я:– алай аямдин обществодин асантбур тушир марифатдин гьалар;– муаллимдин пешедин кьакьандин тушир статус (дережа);– жуьреба-жуьре малуматрин булвал ва ачухвал;– жаванар «хъсандан» ва «писдан» чӀурукӀа гъавурда хьун (абуру и гафар чпиз хийир хкудун патал ишлемишзава ва абур марифатдин ивирар хьиз кьабулзавач);– школада тербиядин кӀвалах тӀимиларун ва ам образование гунин кӀвалах гегьеншаруниз элкъуьрун;– жаванрин ахлакь вилик финиз хъсан таъсирзавай тарсар (культурология, эстетика, этика ва икӀ мад) тӀимиларун. Амма гьа виликдай хьиз, диде-бубайри исятдани школадивай лап мукьувай кьиле тухузвай тербиядин кӀвалах гуьзетзава. Дуьз лагьайтӀа, муаллимри чпини тербиядин кӀвалахдихъ агалкьун хьуниз итиж ийизва. Алай аямдин школада жаванриз тербия гун а кардихъ галаз алакъалу я хьи, школади сифте нубатда аялриз паталай писдаказ таъсирзавай крарихъ галаз активный женг чӀугвазва. Гзаф вахтара жаванрив ажугълудаказ эгечӀзавай социальный средадиз школади дурум гузва. И таъсир акьван екеди я хьи, ада школади аялриз тербия гунин месэладиз писдаказ таъсир авун ва гуьзлемишзавай нетижаяр хейлин агъузарун мумкин я. Жаванриз школади тербия гунин асул месэлаяр агъадихъ галайбур я:– школадин уьмуьрдин гьар жуьре хилера чӀехибурун ва жаванрин арада авай хъсан алакъаяр мягькемарун;– муаллимри жегьилар ахлакьлубур яз тербияламишунихъ рекье тунвай герек тир шартӀар яратмишун;– алай аямдин жегьилриз тербия гунин кӀвалахдин менфятлувал хкажунин рекьяй гьар жуьре авторрин къайдаяр ва методикаяр практикада ишлемишун ва ахтармишун;– жаванри чпи-чпиз къимет гуниз, анализ авуниз, уьмуьрда жуван чка кьуниз ва маса ерийриз талукь месэлайрай абуруз тербиядин таъсир авун;– чпивай жегьилриз тербия гунин карда куьмек гуз жедай образованидин маса идарайрихъ, гьакӀни тербиячийрин хизанрихъ галаз санал менфятлу кӀвалах тешкилун патал шартӀар яратмишун. Къейд ийин, гьихьтин алахъунар авуртӀани, са школадивай къе жаванрихъ ахлакьлу бинеяр арадал гъунин везифа кьилиз акъудиз жедач. Кьилин тербия гузвайди (воспитатель) хизан хьун лазим я. ДИДЕ-БУБАЙРИ аялриз тербия ва образование гунин месэлайра жезмай кьван гзаф иштиракун патал хизанди ва школади саналди кӀвалахун активламишна кӀанда…
+Лезгийрин къадим архитектурадин эхиримжи минарет такабурдиз акъвазнава! Милли тарихдин ва культурадин надир имарат тир ам, гьайиф хьи, чкӀидай гьалда ава. Хуьн ва гележегдин несилрив агакьарун чи пак буржи я.
+Гьайиф хьи, лезги халкьдин культурадин ирсинин икьван метлеблу ва къиметлу объект залан хаталу гьалда ава. Бес идан патахъай ни жаваб гун лазим я? Ам чукӀун мумкин я эхир. Хуьруьгрин хуьре авай къадим мискӀиндин хсусиятчи Росимущество я. Гьа ихьтин хейлин маса дуьшуьшра хьиз, и идаради культурадин ирсинин и ��бъект анжах вичин хсусиятдин ерида тестикьарна. Гьа идалди вири кӀвалахар бегьем хьана. Росимуществоди тарихдин и объект цӀийи хъийизвач ва и кар кьилиз акъудун эсиллагь адан фикирдани авач. Идахъ галаз алакъалу яз, Хуьруьгрин хуьруьн администрация ва Ахцагь райондин администрация РД-ДА авай Росимуществодин территориальный Управленидиз таъсир авунин рекьер жагъуруниз мажбур хьанва. ГьикӀ лагьайтӀа, чкӀизвай надир имарат авай гьалди абурук къалабулух кутунва. Амма Росимуществодин кӀвалахдиз таъсир авун асант кар туш. И идаради ихьтин гьахълу тӀалабунар ва истемишунар кваз кьазвач ва абуру гьакӀ тӀвар патал чарар рекье хутазва. Гуя вичихъ аварийный гьалда авай мискӀин цӀийи хъувунин проектдик кутадай векилвилер авач лугьузва. Гьа са вахтунда и идарайрихъ кьиблепатан Дагъустанда ихьтин къадим заманадин къиметлу объектар къутармишдай вири мумкинвилер ава. Амма, аквадай гьаларай, абурухъ и кар кьилиз акъуддай гуьгьуьл авач. Гьар гьи дуьшуьшда хьайитӀани, чун и гзаф четин месэла гьялунин рекьер жагъуруниз мажбур я. Идани мумкин тир законлу вири жуьрейралди чи культурадин къиметлу объект гележегда чукӀунин вилик пад кьадай мумкинвал гуда. Идахъ галаз алакъалу яз, лагьана кӀанда хьи, Кьиблепатан Дагъустандин вири территорияда авай культурадин памятникрин ва надир имаратрин чӀехи пай авай гьалди пешекаррин патай къалабулух арадал гъизва: къадим заманадин объектар, хуьрерин къадим паярни кваз, чкӀизва ва уьцӀезва. Кьиблепатан Дагъустандин адетдин архитектурадин са объектни советрин девирда цӀийи хъувунач. И кӀвалах къенин йикъалдини кьилиз акъуднавач. Чи хуьрера къадим заманадин милли архитектурадин тикрариз техжедай жуьре квахьзава. ЦӀийи несилриз хсуси архитектура чизвач. Саки вири цӀийи кӀвалер ва дараматар хуьрера рагъэкъечӀдай патан арабрин ва Европадин жуьреда эцигзава. Абур элкъуьрна кьунвай тӀебиатдив кьазвач. Инсанар хсуси дагълух архитектурадин къиметдин гъавурдани авач. 2000-йисуз академик С.О.ХАНМЕГЬАМЕДОВА Кьиблепатан Дагъустандин адетдин архитектурадай ктабар чапиз башламишна. Амма, гьайиф хьи, адавай гъиле кьунвай кар эхирдал кьван кьилиз акъудиз хьанач. Академик С.О.Хан-Мегьамедова сифте яз вичи 1949-1959-йисара ахтармишай Кьиблепатан Дагъустандин халкьдин архитектурадин памятникар илимдин оборотдик кутуна. Алай вахтунда абурукай чӀехи пай са кьадар ва я михьиз чкӀанва. Абурун жергеда Хуьруьгрин хуьре авай надир ва къадим заманадин мискӀинни минара ава. Абур неинки надир имаратар, гьакӀни адетдин лезги культурадин чпел къимет алачир объектар я. Идалайни башкъа, им лезгийрин къадим заманадин минарайрин архитектурадин надир ва аламатдин жуьреда амукьнавай объект я. Философ Свен Бринкмана пространстводин (мензилдин) гьиссдин ва ам къалурнавай жуьредин арада авай дуьм-дуьз алакъа тайинарна. Ада субут авурвал, кьатӀуна�� ва рахунар хьиз, абурни садсадахъ галаз гьа и жуьредин алакъайра ава. Пространстводин (мензилдин) гьисс зодчествода ва халкьдин эцигунрин яратмишунра адетдин ва минарайрин архитектурадин жуьрейра кьилиз акъудзава. Культура неинки вахтуна, гьакӀ пространстводани (мензилда) кардик ква, вични тайин тир тарихдин шартӀара. Гьавиляй чи чилел алай ихьтин жуьредин къадим вири имаратар къутармишна, цӀийи хъувуна, кӀвачел ахкьулдна кӀанда. Адетдин архитектурадиз чна ийизвай рафтарвили чи халкьдин гележег арадал гъизва. Къадим заманадин гьихьтин хьайитӀани эцигунри, иллаки минарайри, алай аямдин несилрин руьгьдин алакъа тайинарзава. Надир имаратриз фикир тагуникди чи халкь руьгьдин жигьетдай зайиф жезва. Кьиблепатан Дагъустанда къадим эцигунар хуьнин, къутармишунин, кӀвачел ахкьулдунин гзаф себебар ава. Абурукай гьар сад кьадарсуз важиблуди я. Вири Самур дереда маяк хьиз аквазвай Хуьруьгрин хуьре авай лезгийрин минарайрин архитектурадин надир памятник гьабурун жергедай я. Минара Кеферпатан Кавказдин халкьарин адетдин архитектурада вич умуми миллетдин лишандин дережадив агакьнавай пространстводин (мензилдин) «гьамишалугъ» жуьрейрикай сад я. Шаксуз, лезги халкьдин умуми миллетдин ихьтин лишанрикай сад Хуьруьгрин хуьре авай минара я. Ам вири серенжемралди хуьникди чаз къведай несилри чухсагъул лугьуда.
+Россияда гьихьтин вакъиаяр кьиле физватӀани, Китайдин вири агьалияр рикӀин къеняй гьамиша Россиядин терефдал алай. Амма алай вахтунда гьакъикъатда гьихьтин вакъиаяр кьиле физватӀа, гьадан гъавурда жергедин китайвияр авач. Ингье гьавиляй гьукуматди аллегория ишлемишуналди, гъавурда акьадай чӀалалди вичин жемятдиз суьгьбетун кьетӀна. Гьа икӀ, саки 20 йис идалай вилик Украина вичин гъуьл тир Россиядихъ галаз чара хьана. И никягьда аяларни авай. ЧӀехи мергьяматлувал авай гъуьлуь (Россияди) папаз еке ирс туна ва гьатта адан буржарни вахкана – 200 миллиард доллар. Чара хъхьайдалай кьулухъ папа хуьруьн хулигандихъ (США) ва рагъакӀидай патан къачагърин бандадихъ галаз ашкъибазвилин (уюнбазвилин) гьерекатар ийиз башламишна. Папа абурун фикирдиз яб гуз ва абурухъ галаз санал вичин виликан гъуьлел гьужумар ийиз эгечӀна. И кар акур итимдиз хъел атана ва ада папавай са аял – Крым къакъудна. Ажугълу хьайи папа вичин виликан гъуьлуьвай Крым гужуналди элкъвена вахчун патал вич НАТО-ДИЗ гъуьлуьз фида лагьана къурху гана. Амма хуьруьн американви хулигандиз эвленмиш жез ва адан виликан гъуьл Россиядихъ галаз кукӀунрик экечӀиз кӀан хьанач. Адак Украинадин куьмекдалди вичин виликан гъуьл Россия виляй вегьиник умудар квай. Паб пис диде тир ва ада вахтунилай вахтуналди вичин маса аялриз – Луганскдиз ва Донецкдиз ягъунар кьазвай. Аялар шехьзавай ва абуру бубадивай куьмек тӀалабзавай. Ада вахтунилай вахтуналди аялриз пулдалди куьмекар гузвай ва вичин виликан папахъ галаз экъуьгъунар ийизвай. Амма вири и крар нетижасуз тир… Ихьтин экъуьгъунриз ва кукӀунриз эвер гайи кьилин бандитди (къачагъди) адан девлетар къачунин мураддалди и папакай менфят къачуна. Хъел хьун патал ам чӀалав гъизвай ва адаз жуьреба-жуьре савкьатар пишкешзавай (парталар, яракьар, вич ишлемишдай вахт хкатнавай техника). Папа кьетӀ авурвал, адахъ вичикай даях кьаз жедай терефдар пайда хьанва. Нетижада паб вичин виликан гъуьлуьн чина акъвазиз ва ам къастуналди фитнейрик кутаз эгечӀна. И крар акур гъуьлуьн сабур квахьна. Вичин мукьва-кьилидихъ (Белоруссиядихъ) галаз санал ада вичин аялар – Донецк ва Луганск хуьн патал женг чӀугваз эгечӀна. И кар акур папазни хулиганриз (ЕС ва НАТО) кичӀе хьана. Кьилин хулиган ва гуж гъалибдайди (США) виликан гъуьлуьхъ галаз гележегдани экъуьгъунар авуникай къекъечӀна ва ада паб виликан гъуьлуьхъ галаз текдаказ туна. Гила гъуьлуь вичин папаз тур аялрал ва эменнидал гуьзчивалзава. Ихьтин баянрилай кьулухъ китайвияр вири вакъиайрин гъавурда акьуна.
+Шивитрихъ зегьерриз аксивалдай ерини ава, иллаки виртӀедихъ галаз санал ишлемишайтӀа. Жигеррин астма авайла, чӀулав лекь, цуьлез зайифзавайлани, ишлемишун хийирлу я. Шивитрин пешерин, тандин ва тумарин гьалима беден михьун патал, гьакӀни далуда — юкьван тарце, дуркӀунра, руфуна, цварадин киседа тӀалар авайла, ишлемишун хийирлу я лугьуда. ТӀуьниз садра ишлемишдай шивитрин кьадар 15-20 грамм я. И хъач ва адан гьалима гзаф ва яргъалди ишлемишун мефтӀедиз, вилериз, дуркӀунриз зиян я. И чӀуру терефар туьнт ксари лимон, бегьем битмиш тахьанвай ципицӀар, цуру продуктар, къайи къилихринбуру вирт, гьакӀни михекар, дарчинар ишлемишуналди квадариз жеда.
+РД-ДИН Гьукуматди 2016-йисан 25-апрелдиз акъудай «Дагъустан Республикадин территориядал чкадин инициативайрин проектар уьмуьрдиз куьчуьрмишунин гьакъиндай» 110-нумрадин къарардихъ галаз кьадайвал, «сельсовет Смугульский» СП-ДИН, «сельсовет Хрюгский» СП-ДИН, «КьакӀарин хуьр» СП-ДИН, «Хинерин хуьр» СП-ДИН территорияда чкадин инициативайрин кьилдин проектар уьмуьрдиз куьчуьрмишун фикирдиз къачунва. Агьалийрин собранийрин, инициативадин дестейрин теклифрин бинедаллаз чкадин инициативайрин агъадихъ галай проектар хкянава: «сельсовет Смугульский» СП-ДА Ватандин ЧӀехи дяведин ветеранрин гьуьрметдай хкажнавай ва вич 1964-йисалай инихъ садрани ремонт тавунвай памятник къайдадиз хкун; «сельсовет Хрюгский» СП-ДА Мамед Гьажиеван тӀварунихъ галай куьче къулайдиз туькӀуьрун; КьакӀарин хуьре Къурбан Гьуьсейнован тӀварунихъ галай куьчеда йифен эквер тун; «Хинерин хуьр» СП-ДА Ватандин ЧӀехи дяведин ветеранрин гьуьрметдай хкажнавай памятник къайдадиз хкун.
+Дагъустан Республикадин территориядал чкадин инициативайрин проектар уьмуьрдиз куьчуьрмишунин мурад хуьрерин важиблу месэлаяр гьялунин карда чкадин самоуправленидин о��ганрин ва агьалийрин тереф хуьн я. Муниципальный образованийрин администрацийри теклифзавай проектар общественный инфраструктура вилик тухунихъ, культурадин, яшайишдинни коммунальный майишатдин, жемят целди таъминардай ва маса объектар къулайдиз туькӀуьрунихъ ракъурнавайбур хьун лазим я.
+«Рассвет» аялрин бахчадин къуллугъчийри Диана Гьажиевадиз ва Динара Чубановадиз пара кӀани хтул ва амай мукьва-кьилийриз
+вахтсуздаказ кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! И йикъара Дагъустандин «Женгинин стхавилин» отделенидин руководитель Мусашейх Салманов Ахцегь ва Мегьарамдхуьруьн районрин отделенийрин руководителар тир Руслан Сулеймановахъ ва Тельман Керимовахъ галаз 2022-йисан 1-кварталдиз абуру кьиле тухвай кӀвалахдиз талукь месэладиз килигна. Инал жегьилрихъ, Украинада авай частара къуллугъ кьиле тухузвай аскеррин диде-бубайрихъ ва мукьва-кьилийрихъ галаз гуьруьшмишвилер тешкилуниз талукь месэлаяр веревирдна. Мусашейх Салманова и районра яшамиш жезвай женгинин гьерекатрин ветеранрин тамам сиягь туькӀуьрунин чарасузвал къейдна. Идан мурадни ветеранрин яшайишдин шартӀар ва игьтияжар фикирда кьун я.
+Руслан Сулейманова Ахцегь райондин отделениди женгинин гьерекатрин ветеранрин диспансеризация кьиле тухунин месэлайрай вичин кӀвалахдин тежрибадикай суьгьбетна. Районда и кӀвалах хъсандиз кьиле физва, вучиз лагьайтӀа райондин ЦРБ-ДИН кьилин духтур Метгьедин Мурсалов женгинин гьерекатрин ветеран я ва адаз ветеранрин дердияр садазни тахьай хьиз чизва. Тельман Керимова къейдна хьи, мукьвал тир гележегда Мегьарамдхуьруьн районда «Женгинин стхавилин» чкадин отделенидин ремонтдай акъуднавай цӀийи офис ачухда.
+Амина дидедиз Мегьамед пайгъамбар (с.а.с.) хьайи вахтунда Мекке шегьердай Ефрат вацӀун къерехдал алай Басри шегьер акуна. Вучиз акуна лагьайтӀа, а шегьердай Гьасан лугьудай зурба алим акъатна. Гуьгъуьнай Мегьамедаз (с.а.с.) пайгъамбарвал атайла, Гьасан Басри шегьерда са хозаиндин лукӀ тир. Играми пайгъамбар Гьасан лукӀвиляй ахкъудун патал а хозяиндин патав фида. - Пагь, заз хумравдин багъ кутуна кӀанзавай пуд гектардин чил ава, ана ни кӀвалахда кьван,- лагьана ада. - Хъсан я, чна ана гьа ваз кӀани багъ кутуртӀа, вуна ам лукӀвиляй ахъайдани? – шартӀ эцигна Мегьамед пайгъамарди (с.а.с.). Хозяин рази жеда. «Къарагъ, кӀвалахна кӀанда», - лугьуда пайгъамбарди вичихъ галаз атанвай Гьазрет Алидиз. Вичи цан цаз, кьулухъай Гьазрет Алиди яд гуз фена. Тажубдин кар: икӀ санхъай цан, къелемар цаз ва санхъай къелемар экъечӀзавай. ИкӀ кьилиз акъатдалди багъди цуькни акъудна, емишни гъана. Серсер хьайи иесиди Гьасан лукӀвиляй азадна. *** Са юкъуз Басрида Гьасанан патав (вичелай Аллагь рази хьурай) са дишегьли атана. - Я имам, диндин михьивал вуч я? Ва диндин жевгьер, хазина вуч я? - Вуна лагь, чаз чир хьу��ай,- тӀалабна алимди. - Диндин михьивал дастамаз я. Диндин жевгьер гьаялувал, Аллагь-Тааладикай кичӀе хьун я. Шукур хьайи Аллагь-Тааладиз гьая, ва гьая авай касни гьакьван хуш я. Диндин хазина илим я. Са касдиз сад Аллагьдикай кичӀе туштӀа, адахъ диндин жевгьерни авач, са касдихъ гъилни авачтӀа, адахъ диндин хазинани авач. Гьасан Басри а дишегьлидин ихтилатрал гьейран хьана ва ам вичелайни зурба алим тирди хиве кьуна.*** Расулуллагь васалламди лагьана: «Эгер квез куь иман мягькем хьана канзаватӀа, гьар йикъан экуьнахъ темпел тахьана, вирда хьиз, яхцӀур сеферда и дуьа кӀела. «Ягьайу я къайуму я залджалали валь икрами я лаилагьа анта». Расулуллагь Салаллагьу васаламди лагьана: «И кьуд карди иман зайифарда: вичиз чиз, гьамал авач; чин тийиз гьамалава; гъавурдик кутаз кӀан хьайитӀа, гьарда; са кар чир хъувунал рази жедач.
+Москвадин «Гъил кьун ва куьмек» тӀвар алай мергьяматлувилин фондуни, адан член Диана Сайдумовна Саидовади кьил кутуналди Ахцегь райондин Рагьимат Гьажиевадин тӀварунихъ галай музыкадин школа патал 18 уьлчмедин кьадарда музыкадин алатрин тамам комплект маса къачуна. Абурун арада чпихъ саки 3 миллион манатдин умуми къимет авай рояль, скрипкаяр, чӀагъанар, далдамар ва хейлин маса алатарни ава. Вич Ахцегьрин хуьряй тир Диана Сайдумовнадин гафаралди, и мергьяматлувилин кам гьам Ахцегь район ва гьамни вири республика патал музыкадин искусство вилик тухунихъ рекье тунва. Д.Саидовади суьгьбет авурвал, рэп, хип-хоп хьтин музыкадин алай аямдин терефрикай галатнавай инсанри эхиримжи вахтара гьакъикъи халкьдин композицийрихъ, къадим манийрихъ къвердавай гзаф ялзава. Кьилди къачуртӀа, гьа ихьтин манияр Дагъустандин билбил, тӀвар-ван авай Рагьимат Гьажиевади тамамарзавай. Адан тӀвар Ахцегьрин музыкадин школадал алаз са шумуд йис я. Диана Сайдумовнади а кардихъ инанмишвал къалурна хьи, жумарт савкьатди вичин гъвечӀи ватандин бажарагълу аялриз чпин винел кӀвалахдай, халкьдин композицияр арадал хкидай, музыкада цӀийивилер твадай, шегьеррин музыкадин идарайра кӀелзавай чпин таяртуьшерилай пис тушиз бажарагъ вилик тухудай мумкинвал гуда. Къейд ийин, «Гъил кьун ва куьмек» фондуни гьакӀ Идрис Шамхалован тӀварунихъ галай халкьдин театрдизни куьмекдин гъил яргъи авун кьетӀна. Ам са тӀимил вахт идалай вилик Ахцегь райондин кьил Осман Абдулкеримова кӀвачел ахкьулднай. Гьа икӀ, алатринни техникадин база мягькемарун патал театрдив саки 2 миллион манатдин кьадарда пулдин такьатар вахканва. Вичин нубатда депутатрин райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаева Ахцегь райондин кьил Осман Абдулкеримован ва кьилди вичин тӀварунихъай Диана Сайдумовнадиз ва «Гъил кьун ва куьмек» фондуниз абуру агалкьзавай несилдин яратмишунрин мумкинвилер вилик тухуник пай кутунай кьетӀен чухсагъул лагьана. Ада къейд авурвал, жегьилрин агалкьунри чеб гуьзетиз тада��. Алай аямдин несилдиз менфят къачудай чешнеярни тӀимил авач, вучиз лагьайтӀа Дагъустандин тарихда хьайи сифте балерина Алла Жалилова, сифте киноактриса Сафият Аскарова, сифте театрдин режиссер ва ам яратмишайди Идрис Шамхалов къадим Ахцегьрин хуьряй тир.
+Райондин реабилитационный Центрдин воспитатель Р.Эмирбеговади «Оригами» тӀвар алай декоративно-прикладной яратмишунрай аялрихъ галаз тарс кьиле тухвана. Серенжемдин мурад декоративно-прикладной яратмишунрин и жуьредикай аялар хабардар авун, абурун яратмишунар вилик тухун, кьатӀунар артухарун, предметдиз авай итиж хкажун, гъилерин куьлуь моторика вилик тухун, аялар зегьмет кӀан хьунин руьгьдаллаз тербияламишун, дикъетлувал артухарун тир. Ихьтин серенжемри аялриз коллективда кӀвалахиз алакьунин кардизни хъсан патахъай таъсирда.*** Алай йисан 22-мартдиз хизандихъ галаз кӀвалах тухунин рекьяй пешекар А.Гьабибуллаевади диде-бубаяр ва реабилитационный Центрда сагъарзавай аялар патал «Хизанрихъ галаз кӀвалах тухунин жуьреяр ва къайдаяр» темадай доклад авуна. Адан мурад хизанар яшайишдин рекьяй хуьникай, гьакӀни яшайишдин къуллугъ кьилиз акъудуникай абур хабардар авун тир.*** Гьа и юкъуз реабилитационный Центрда Яран сувариз талукьарнавай шадвилин серенжем кьиле фена. Къабачидин иштираквал аваз тухвай и сувар Центрда гьар йисуз тешкилзава. Ам аялри сабурсуздаказ гуьзлемишзавай. ГъвечӀи яшдилай эгечӀна аялар халкьдин адетрихъ ва къайдайрихъ галаз танишарзава, абур милли адетар ва тӀебиат кӀан хьунин руьгьдаллаз тербияламишзава. Мугьманриз кьуьлерикай, манийрикай, шииррикай ва спортдин конкурсрикай ибарат концертдин программа къалурна. Серенжем бегьем хьайидалай кьулухъ адан вири иштиракчийриз ва мугьманриз суварин столдихъ теклифна. 2008-йисуз Ахцегьрин 2-нумрадин юкьван умуми образованидин школа куьтягьайвилин гьакъиндай
+ганвай 05 АА-00544224-НУМРАДИН аттестат квахьнава. Адал
+И мукьва, 3-апрелдиз, чав шад хабар агакьна: Бабаюртда залан атлетикадай кьиле тухвай Дагъустандин чемпионатда чи баркаллу жегьил пагьливан Рагьман Лалаев (заланвал 89 кг.) чемпионвилин тӀварцӀиз лайихлу хьана. Ахцегьа А.Гъаниеван тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДА вердишвилер къачузвай пагьливандиз ва адан тренер Фаргьад Мирзоеваз чна и агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава!
+И йикъара «Ахцегь район» МР-ДИН администрацияда терроризмдиз аксивалунин рекьяй райондин комиссиядин председатель, раймуниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз терроризмдиз аксивалунин рекьяй комиссиядин нубатдин заседание кьиле фена. Адан кӀвалахда Россиядин ФСБДИН РД-ДА авай Управленидин Дербент шегьердин 2-отделенидин къуллугъчийри, Россиядин МВДДИН «Ахтынский» МО-ДИН начальник Э.Ибрагьимова, Ахцегьа авай 2454 «Б»-НУМРАДИН аскервилин частунин командирдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайда ва масабуру иштиракна. Анал «2019-2023-йисара Россиядин Федерацияда терроризмдин идеологиядиз аксива-лунин комплексдин пландин» бинедаллаз кьиле тухун лазим тир серенжемар гьазуруниз ва уьмуьрдиз кечирмишуниз талукь месэлаяр веревирдна. Гьялзавай месэладиз талукь докладар гваз анал РУО-ДИН начальник А.Гьажиев, УКСМПИТ-ДИН начальник Къ.Гъаниева, «Ахцегь райондин информационный агентство» АНО-ДИН директор Т.Муспагьова, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Д.Шерифалиев ва райадминистрациядин къаюмвалдай отделдин пешекар Р.Гуьлметова рахана. Гьялзавай месэлайрай Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МОДИН начальник Э.Ибрагьимова, Россиядин ФКУ УИИ УФСИН-ДИН РД-ДА авай Мегьарамдхуьруьн районрин аралух филиалдин старший инспектор Р.Азизова ва общественный хатасузвилин месэлайрай райондин администрациядин кьилин заместитель Р.Гьамзаева чпин фикирарни лагьана. Заседанидал килигай вири месэлайрай талукь тир къарарар кьабулна ва и рекьяй гележегда кӀвалах мадни хъсанарунихъ ракъурнавай теклифар гана. Эхирдай О.М.Абдулкеримова тухузвай кӀвалахдай комиссиядин членриз ва теклифнавайбуруз чухсагъул малумарна.
+6-апрелдиз райондин активдин нубатдин совещание сифте гаф рахуналди Ахцегь райадминистрациядин кьил Осман Абдулкеримова ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада идарайрин руководителриз чпин коллективарни галаз субботникда активнидаказ иштиракунай сагърай лагьана. Ахпа ада совещанидин иштиракчияр «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН кьилин къуллугъдал цӀийиз хкянавай М.А.Эфендиевахъ галаз танишарна ва Ахцегьринни Фиярин хуьрерин виликан кавхайриз чпин къуллугъдин везифаяр намуслудаказ кьиле тухунай чухсагъул малумарна. Алатай совещанидин тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишайдалай кьулухъ гаф муниципалитетдин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовадиз гана. Ада къейд авурвал, налогар кӀватӀунай гъилевай йисан сифте кварталдин тапшуругъар районда эменнималдай 34,7 ва чилин налогдай 84 % ацӀурнава. Эхиримжи гьафтеда районда 73 агъзур манат транспортдин налогдин ва 7 миллион манатдикай 4 миллион манатдихъ галаз (62%) страховой налогрин буржар вахкана. Вичин нубатда Ахцегь райадминистрациядин кьилин заместитель Вадим Агъасиева къейд авурвал, цӀи 17-сентябрдиз кьиле тухудай сечкийриз гуьзчияр (наблюдателар) гьазурун патал 24-25-апрелдиз Ахцегь РДК-ДИН залда Ахцегь, Докъузпара, Рутул районар патал махсус курсар тешкилзава. Ана чарасуз иштиракун патал чи райондай 62 кас тайинарнава. Мад са хабар: РД-ДА культурадин идараяр гуьнгуьниз хкунин гьакъиндай кьабулнавай махсус программадай 2024-йисалди Ахцегьрин ва Смугъулрин культурадин КӀвалерин дараматар капитальныйдаказ ремонт авун патал, талукь тирвал, 17 миллионни 330 агъзур ва 6 миллионни 272 агъзур манат пулдин такьатар серфдайвал я. И месэладай талукь тир документар 16-апрелдалди гьазурна кӀанзава. Совещанидал гьакӀ коронавирусдин вилик пад кьун патал районэгьлийриз рапар ягъунин (эхиримжи гьафтеда иниз 600 доза атанва), райцентрда «Набережная» багъ безетмишунин (райондин 13 идарадин коллективрал ана чпиз къалурнавай участокра тарарни кул-кусар цун ва гележегда абурухъ гелкъуьн тапшурмишнава) ва важиблу бязи маса месэлайризни килигна.
+Ахцегь райондин жемиятдинни сиясатдин «ЦӀийи дуьнья» газет («Новый мир») 1928-йисан июлдилай чапзава. И идара коммерциядинди тушир тешкилат я. Ам РФ-ДИН законодательстводи издателвилин кӀвалахдин хиле къуллугъар кьилиз акъудун таъминарунин мураддалди яратмишнава ва вични учредителри тестикьарнавай Уставдин бинедаллаз кардик ква. Учредитель «Ахцегь район» МРДИН администрация я. Газет чкадал гьазурзава, верстка ва печать Дербент шегьердин типографияда ийизва. Издание гьафтеда са сеферда акъудзава. Йисан вахтунда 52 нумра чапзава (А3 форматдин 4 чин), чебни районда ва адалай къеце чукӀурзава. Макъалаяр лезги ва герек тир дуьшуьшра урус чӀаларал гьазурзава. Газет медиарынокда 2008-йисан мартдилай ава. Газетдин электронный жуьре райадминистрациядин сайтда ( ва газетдин сетевой изданида («Ахты-News») ава. Газет тешкилайди ва адан сифте редактор хьайиди лезгийрин милли журналистикадин бине кутур Советрин Дагъустандин сифте алим-филолог, писатель, публицист Гьажибег Гьажибегов я. «ЦӀийи дуьнья» лезги халкьдин лап куьгьне ва сифте газет я. Ада лезгийрин милли журналистикадин бине кутуна. Адан бинедаллаз Кьурагь райондин «ЦӀийи рехъ» газет (1932), республикадин милли газетар: «Социализмдин пайдах» (1943), «Коммунист» (1957), «Лезги газет» (1991) ва бажарагълу журналистрин тамам несил арадал атана. 2018-йисан 21-июлдиз «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакцияди лезгийрин милли печатдин Югъ яз шадвилин гьалара вичин 90 йисан юбилей къейдна. «ЦӀийи дуьнья» гьам макъалайрин манадин ва еридин ва гьамни художественный туькӀуьр хьунин ва полиграфиядин жигьетдай республикадин районрин газетрин арада хъсанбурукай сад я. Адахъ агьалийрин арада кьакьан машгьурвал ава: эхиримжи 2 йисуз газетдихъ 1450 экземплярдин тираж ава ва ам Ахцегь райондин 22 % агьалийри къачузва, гьакӀ райондилай къеце патани чукӀурзава. Газетди вичин кӀвалахда жемиятдинни сиясатдин, илимдин, образованидин, экономикадин месэлайриз асул фикир гузва. Районда тек сад тир печатдин орган «ЦӀийи дуьньяди» «Ахцегь район» муниципалитетдин администрациядиз район яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик тухунин месэлаяр тамамарунин карда куьмекар гузва. Газет яшайишдинни культурадин уьмуьрдин важиблу ва тӀал алай месэлаяр вахтунда ва дуьздаказ ачухариз чалишмиш жезва. Вич яратмишайдалай инихъ ва къенин йикъалди газет чи уьмуьрдин вичин жуьредин гуьзгуь я ва ада райондин тарих кхьизва. Газетди райондин уьмуьрдин важиблу месэлаяр къарагъарзава, тӀвар-ван авай инсанрикай ашкъидалди кхьизва, абурун чешнейралди агалкьзавай несил марифатдин ва ахлакьдин жигьетдай тербияламишзава. Газетдин чинра «ДАССР-ДИН 100 йис», «Кьилин хабар», «Багъманчийриз хийирлу меслятар», «Газет – кӀелдайди – газет», «Гьуьрметдин доска», «Аялриз дидед чӀал чира», «Рекъемрин чӀалалди», «Абур чи чешне, чи дамах я», «Им итижлу я», «Чун террордиз акси я», «Журналистдин къейдер», «Поэзиядин дафтардай» рубрикаяр кардик ква. Абур мадни тикрар авунин лазимвал авач. Газетдин кӀвалахда АПК вилик тухуниз, здравоохраненидиз, образованидиз, экология-
+Алай йисан 30-мартдиз райадминистрациядин нубатдин совещанидал «ЦӀийи дуьнья» газетдин редактор Д.Ш.Шерифалиева авур гьахъ-гьисаб.
+диз, тӀвар-ван авай инсанриз талукьарнавай макъалайри кьетӀен чка кьазва. Гьа са вахтунда критикадин макъалайрин кьадарни артух хьанва. Редакциядин яратмишдай коллектив 5 касдикай (редактор, жавабдар секретарь, 2 корреспондент ва ЭВМ-ДИН оператор) ибарат я. Ада журналистрин виликан несилрин виридалайни хъсан адетар давамарзава ва ам республикада хъсанбурукай сад тир «ЦӀийи дуьнья» газетдин ери хуьн патал кьетӀивилив ацӀанва. Эхирдай редакциядин коллективдин яратмишдай кӀвалах тухуз четинарзавай кьилдин месэлайрал акъвазиз кӀанзава. Гьа икӀ редакцияди чка кьунвай дараматдин чапла пад аварийный гьалда амукьзава. Ремонт авурдалай кьулухъ дараматдин эрчӀи пата искусствойрин школа бинеламиш хьанва. Редакциядин коллектив дарискьалвиле къулайсузвилер кьве кабинетда ава. Амай кьве кабинет ишлемишун патал эсиллагь виже къведайбур туш. Кабинетра офисдин мебель авач. Алай вахтунда алатай асирдин 1970-1980-йисара къачунвай куьгьне инвентарь ишлемишзава. Ремонт тавунвайвиляй офисдин цӀийи мебель къачудай мумкинвал авач. Къаравулар патал кьилди кӀвал авач. Редакциядин территорияда къулайвилер туькӀуьрнавач. Эхиримжи 35 йисан вахтунда авторвилин гонорар авач. Идани паталай мухбирар желбунин кӀвалах четинарзава. Алатай 2020-йисуз пудратдин карханади ремонт ерисуздаказ ва еке нукьсанар аваз кьиле тухвана. Кьилди къачуртӀа, цларикай сувагъар хкатзава, туалетра яд авач, сантехникади, канализацияди кӀвалахзавач. Вири и нукьсанар жуван къуватралди арадай акъудуниз мажбур хьана. Кьилди къачуртӀа, яд гъана, котельныйда са тонн яд гьакьдай бак къачуна эцигна. Дараматдиз гьахьзавай чкадал булах гъана, гьаятда туалет эцигнава. Дараматдиз гьахьзавай ракӀарал алай замок дегишна… Эхирдай заз квехъ, гьуьрметлу районэгьлияр – идарайринни карханайрин коллективрихъ, насигьатчи пенсионррихъ, туьквенчийрихъни карчийрихъ элкъена эвериз кӀанзава. Гьуьрметлубур, чи райондин «ЦӀийи дуьнья» газет я са редакциядин коллективдинди, я райадминистрациядинди туш, куьди - вири халкьдинди я. Чун, редакциядин коллектив, датӀана ам хъсанариз алахънава. И карда куьнени куьмек авуртӀа хъсан я. Къа��ура квай нукьсанар, ери хъсанардай рекьер-хулар, це хъсан теклифар, активный хьухь, алакьдайвал кхьихь халкьдин тӀал-квал алай месэлаяр къарагъарзавай чарарни макъалаяр. «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиник, хуьник алакьдай пай кутур! Дидед чӀал квахьзавай алай вахтунда чи газетдин кьилин везифайрикай сад лезги чӀал хуьн хьанва. Шаксуз, аялриз дидед чӀалал кӀелиз-кхьиз чириз чи газетди еке куьмекзава. «ЦӀийи дуьньядин» къимет почтадай 250 манат ятӀа, редакциядай ва Ахцегьа Х.Тагьиран багъда кардик кухтунвай Роспечатдин киоскдай квевай ам 200 манатдай кхьиз жеда.
+Ина мад са карди фикир желбзава. Кьве халкьдин арада дяве башламишайла, къецепатан уьлквейра яшамиш жезвай кьве миллетдин векиларни хайи халкьдиз куьмекиз хквезва. Миллетрин арада миллетчиярни (националистар) пайда жезва, гуьгъуьналлаз боевикар, террористар, маса уьлквейрин наемникар кӀватӀ жезва. Къецепатан уьлквеярни кваз къаришма жез эгечӀна. Францияди Армениядиз куьмек гуз эгечӀна. Азербайжандиз Туьркияди яракьар гунилай гъейри, военный пешекаррал ва маса жуьредин куьмекар гуз эгечӀна. Ида анжах дяве къати авуна, аскеррин кьиникьар, дараматар, социальный объектар, кӀвалер чукӀурун ва маса зиянар артухарна. Россия къаришмиш хьана къал туьхуьрнава. Гьелелиг! Россиядин ислягьвал хуьзвай аскеррин контингент и кардин замин хьанва. Гьа ихьтин чпин кьушунар ракъуриз Западни гьазур тир, Туьркиядиз темягь ва фикирар авай. Масадбур ина туни са хъсан нетижадални гъидач, абуру анжах чпин интересар хуьз эгечӀда. Ида къал туьхуьрдач, гужлу ийида. Са кар гьамиша рикӀел хьана кӀанда. Кавказ лап фадлай ва гилани Туьркияди еке фикир гузвай, темягь авай, вичин таъсирдик кутаз ниятар авай регион я. И чуьруькни адаз еке багьна хьанва. Туьркия Азербайжандиз сихдиз гьахьнава. Ина адан бизнес артух, алакъаяр дерин жезва. Идаз кьве халкьдин умуми менталитетди, са динди, сад-садахъ галаз лап мукьва чӀал хьуни куьмекзава. Кьве уьлкведин руководствони дуствилин мягькем алакъайра ава. Ина Туьркия гьахьун, адан таъсир гегьенш хьун Россия патал гьич къулай шартӀ туш. Эрдогана вичин темягьар, фикирар, планар чуьнуьхни ийизвач. Ам тежриблу политик я, регионда авторитетни ава, вичин уьлкведин интересар гьамиша хуьзва, авантюрайризни (хаталу крар) гьахьда, масадаз яб гудай хесет квач, планарни адан яргъал физвай хаталубур я. Ам ина гьахьун, мягькем хьун Россия патал эсиллагь герек авай кар туш. Россиядин политический руководстводиз и кӀвалах чизва. Азербайжан Эрдоганаз умуд кутаз жезвай, еке плацдарм (майдан) я. Анжах са карди гьелелиг чи къалабулухвал секинарзава. Азербайжандин лидер И.Алиев советрин девирда тербияламиш хьанвай кас я, образование, тербия, культура Россиядин – Урусатдинди я. Ам Путинахъ галазни гьуьрметда ава, адаз яб гузва, Россиядин метлебни, адан таъсирни Азербайжан патал адаз хъсандиз чизва. Амма гьамиша икӀ амукьдач, цин стӀалди къванцяйни тӀеквен акъудда лугьуда. Алиев властда даимлух амукьдач, Путинни гьамиша жедач эхир. Ина мягькем, дурумлу къайда тун эвелимжи буржийрикай сад я. Россиядинни Туьркиядин алакъаяр гьелелиг къайдада ава, лидерарни меслятра аваз экономикадин, энергетикадин, алищверишдин проектар гьялиз кардик ква. Тикрарзава: гьамиша икӀ жедач, чаз тарихдай аквазвайвал, гзаф дуьшуьшра Туьркия секинсуз, пака ада вуч ийидатӀа лугьуз тежедай хсуси амбицияр авай, куьрелди, гьамиша далу ягъиз тежедай къунши я. Ибур вири Россиядин дипломатиядин вилик квай гьамиша рикӀел хьана ва гьялна кӀанзавай месэлаяр я. СНГ-ДИН сергьятра секинсузвал кутазвай мад са гъвечӀи регион ава. Виликдай чна садра Молдавиядин къенепатан политикадин гьалдикай, адан халкьдин фикиррикай, къеце патай адаз гузвай таъсирдикай кхьенай. Са затӀни дегиш жезвач, и сергьятра Россиядин дипломатияди гьа виликдай хьиз зайифдиз, интерес авачиз кӀвалахзава. Чи властдини санлай чпи халкьдин тереф хуьзва лугьузвай гафарилай артух са гьерекатни ийиз аквазвач. Ида гьасятда нетижани гана. Россиядиз еке майилвал авай, адахъ галаз мукьва хьуниз эверзавай президент И.Додон къуллугъдай акъатна. Западди вири сад хьана чпин кас гъана эцигна. ЦӀийиз хьанвай президент дишегьлиди агакьнамазди 30 йисарилай артух вахтунда Приднестровьеда секинвал хуьзвай Россиядин армиядин контингент гьа Западдин буйругъдалди инай ахкъудунин теклиф чи вилик эцигна. Им кьиле тухвана виже къвезвай кар туш, амма месэла къарагъарнава. Инлай кьулухъни гьа Западдин футфадал ихтилатар деринриз аватун мумкин я. Аквазва, Россиядин властдин вилик гьялна кӀанзавай месэлаяр тӀимил ваъ, гзаф ква. Къецелай илитӀзавайбурни артух жезва. Гьелбетда, эвелимжиди халкьдин гьал, дуланажагъ хъсанарун патал экономикадин месэлаяр виридалай вилик гьялун я. Ина акун алай, умуд кутаз жезвай нетижаяр, агалкьунар авач. Экономика чкадал алкӀанва, агъуз физни гьазур я. Себебар ава, абур фадлай малумбур, чи режимди вичи арадал гъанвайбур я. Гьа ибурун кьилел пандемиядини еке кьецӀ ганва, гунни ийизма. Гьа и шартӀарани цӀийи Гьукуматди цӀийивилер тваз чалишмишвилер-зава. Социальный политикадик юзун кваз аквазва. КӀевевайбуруз куьмекарун, кесиб, аялар гзаф авай хизанриз пулдин такьатар гун артух хьанва. ГъвечӀи классрин ученикриз школайра чими тӀуьнар гун ва хейлин маса крар властдин лайихлувал я. Ибур куьлуь-шуьлуьяр ятӀани, герек крар я. Амма кьилинди эхиримжи нубатда уьлкведин дурумлувал мягькемарун, вичиз вафалу далу таъминарун, Россиядикай хуш авайбур санал кӀватӀун, абурухъ галаз мягькем дуствал тешкилун я. СССР-ДИН вахтунда дуствиле хьайи халкьар санизни фенвач. Са вахтунда Россияди вичи абур гьарнихъ чукӀурна. Абур кӀватӀ хъийидай вахт я. Ваъ, СССР туьхкӀуьруникай рахазвач, алай шартӀара им жедай карни туш. Гзаф респ��бликайриз Россиядихъ галаз сихдиз мукьва хьун хуш я, адан куьмекни герек я. Власть гъиле гьатнавай чкадин лидерар, гьа Россияда хьиз, цавай аватна гъиле гьатна девлетлу хьанвай бизнесменар гьич, анрин агьалияр Россиядин патал ала, гьадахъ майил ава, къвез-къвез чпин арадай урус чӀал акъатна маса чӀалар атунал рази туш. Грузия, Украина, прибалтар гьич, абур яргъаз фенва, белки, са вахт къведа, пел фена къванцин цла акьурла, абурун кьилериз акьул хкведа... Амма СНГ-ДИН амай сергьятрин аявал хъувуниз Россия мажбур я. Вичин таъсир, чӀал, культура деринарун Россиядин вичин мягькемвал патал еке замин я. Сербияда, Молдавияда, Абхазияда ва масанрани чкадин савдагарри, бизнесменри лугьузвайвал, чпин товарар Россиядиз ракъурдайдалай Китайдиз ва маса уьлквейриз ракъурун гзаф регьят я. Ингилис, немс, француз чӀалар чпи еке куьмекар гуз илитӀзаватӀа, урус чӀал чирун пулдихъ хьун дибдай дегишарна кӀанда. Россияди вичи арадал гъизвай гьа ихьтин ва маса къулайсузвилер гзаф ава. Россиядин бюрократиядин машинди сятди хьиз кӀвалахзава. Абур вири тергна кӀанда. Ибур винелай килигайла куьлуь-шуьлуьяр ятӀани, чӀехи политикада гьабурухъни метлеб авайди я. Далу пад мягькем, дустар артух хьайила, къенепатан экономикадин ва маса месэлаярни гьялун регьят жеда. Саймазвал авуна, вахтунда кӀвалах тухун тавуна виликан са хизандин халкьарин садвилин, сад-садахъ галаз женгера лигим хьайи инанмишвилин зурба конгломерат даимлух яз чукӀурун Россиядин гьа вичин тарихди кьабул тийидай кар я. И кардиз рехъ гун къенин ва гележегдин несилривай гъил къачуз тежедай ва тийидай еке гъалатӀ жеда.
+Алай йисан 1-апрелдиз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова хсуси месэлайрай агьалияр кьабулна. Серенжемдин сергьятра аваз вири саналди 10 арзадиз, гьа жергедай яз са шумуд касди санал кхьенвай 3 арзадиз килигна, 27 кас кьабулна. Муниципалитетдин руководителдин патав куьмек кӀанз атанвай агьалийрин чӀехи паюни чеб кӀвалахдал таъминарунин ва яшайишдинни коммунальный майишатдин месэлаяр къарагъарзавай. ИкӀ, Ахцегьрин хуьруьн А.Мукьтадиран тӀварунихъ галай куьчеда авай хсуси кӀвалерин иесийри яд фидай рекьин централизоватнавай къурулуш туькӀуьрунин гьакъиндай месэла къарагъарнавай. ГьикӀ лагьайтӀа, гзаф инсанар яшамиш жезвай куьчеда канализациядин ятар авахьзавай фурар туькӀуьрун асант кар туш. О.Абдулкеримова къейд авурвал, райондин центрдин са шумуд маса куьчедани гьа идаз ухшамиш гьалар ава. И месэла гьялунин рекьяй сифте камар къачунва. Къейднавай месэла муниципалитетдин кьили ва райондин Собранидин председателди чпин гуьзчивилик кутунва. Райондин кьили муниципалитетдин жавабдар къуллугъриз райондин агьали С.Къличхановадин месэладай энгелвал авачиз серенжемар кьабулун тапшурмишна, вучиз лагьайтӀа адан кӀвал Самур вацӀу тухунин къурхулувилик акатнава. Тренеррин штабди ва «Ахцах» командадин футболистри райондин футболдин тӀал алай месэлаяр къарагъарна. Спортсменрик къалабулух кутазвай месэлайриз яб гайидалай кьулухъ муниципалитетдин кьили вичин заместитель Вадим Агъасиеваз районда футбол вилик тухунин комплексдин план яратмишун, футболдай тренеррин кӀвалахдин менфятлувал ахтармишун ва футбол къугъвадай майданар герек тир гьалда хуьнал гуьзчивал тухун тапшурмишна. Райондин кьили чӀехи спортда райондин командадин агалкьунарни къейдна. Чиди Кьиблепатан Дагъустанда футболдай тек сад тир чӀехибурун хкянавай команда я. РикӀел хкин, райондин кьил О.Абдулкеримова агьалияр гьар вацран эхиримжи арбедин юкъуз кьабулзава.
+* Михьи авунвай нафтӀади кистаяр ва дакӀунвай чкаяр элекьарда. Ам фу недалди вилик 15-20 декьикьа амаз экуьнахъ ва нянихъ чайдин са тӀурунавайди ишлемишда. Нафт набататдин чӀем хьиз хъваз жеда, ада сивер кудач. Сагъарунин вахтунда 300 гр нафт герек къведа. Са вацра ара гана, ахпа тикрар хъийида.* ПӀузарар акъатнавайла (герпес) са кьил чичӀек михьи авуна, юкьвай атӀана йикъа са шумуд сеферда пӀузаррал эцигда. 2-3 йикъалай пӀузарар сагъ хъижеда.* Жалгъайра кьелер акъвазнавайла, нянихъ хуьрекдин 3 тӀурунавай дуьгуь чуьхвена яд цана экуьналди тада. Ахпа ам кьел квачиз ругуна икьи къаришма ийида. Къайила фу недалди 2-3 сят амаз ичӀи рикӀелай неда. 2-3 гьафтеда гьа икӀ авун меслят къалурзава. * Мадни жалгъайра кьелер акъвазнавайла куьлуь авунвай лавровый пешерал 15 гр спирт илична са тӀимил вахтунда тада. Йикъа 2 сеферда чайдин са тӀурунавайди ишлемишда.* Уьгьуьяр квайла 2 картуф чкалар аламаз ругуна тӀур яда ва аниз хуьрекдин са тӀурунавай горчица, гьакьванни набататдин гъери алава хъувуна вири сад садак какадарда. Ахпа адакай кьелечӀ тӀунутӀ хьтинди авуна жунадик кутуна хурудал эцигда, винелай целлофандал кӀевирда. И процедура йифиз ксудайла кьве юкъуз галаз-галаз авурла, уьгьуьярни хкатда, жигерарни михьи жеда.* Мекьи хьана кефсуз тахьун патал ихьтин меслятдикай хийир къачуда. 200 гр столовый хрен (ам туьквенрай маса гузва) гьакьван виртӀедик какадарда. Ксудалди вилик чайдин са тӀурунавайди ишлемишда. * Йикъа пуд газар ишлемишайтӀа, жигеррик рак азар акатунин хаталувал тӀимил жеда.* Галатна такьатдай аватнавайла гьар юкъуз 20 гр кишмишарни ниси ишлемишун меслят къалурзава.* Ивидик квай шекер тӀимиларун патал гьар юкъуз ичӀи рикӀелай духовкада чранвай кьил чичӀек тӀуьн меслят къалурзава. * Жегьилриз чиниз тварар (угри) акъатнавайла хрендин дувулар чуьхвена ракьай яна бутылкадин кьуд паюникай пуд паюниз вегьена винелай чехирдин сирке илична 10 юкъуз тада. Ахпа арадал атай яд куьзна мичӀи рангунин шуьшедин къапуна цада. Тварар сифте ругунвай цел михьи ийида, ахпа абурувай гьа яд гуьцӀда, 10 декьикьадилай чин сифте чими цяй, ахпа къайи цяй чуьхуьн хъийида.* Беден сагълам хьун патал, гьар экуьнахъ хуьрекдин са тӀурунавай набататдин гъери са шумуд декьикьада сиве кьуна къенфет хьиз фитӀинна гадрайтӀа, бедендик квай чиркин шейэр хкатуниз куьмек гуда. Вад лагьай апрелдиз Махачкъалада, къумукьрин А-П.Салаватован тӀварунихъ галай муздрамтеатрдин дараматда «Дагъларин авазар» лишандик кваз халкьдин музыкадин фестиваль кьиле фена. И серенжемдин тешкилатчияр РДДИН культурадин Министерство, халкьдин яратмишунрин республикадин КӀвал, РД-ДИН композиторрин ва музыкантрин Союзар тир. Фестивалдин вахтунда республикадин хейлин районрай ва шегьеррай атанвай яратмишдай коллективри ва милли алатрал къугъвадай музыкантри чпин устадвал къалурна. Мярекатда Ахцегь райондин векилдини иштиракна. Милли авазриз халкьдин руьгь гьавайда лугьузвайди туш. Кьиле фейи фестивалдин иштиракчийриз ва тамашачийриз халкьдин музыкадин культурадик шерик жедай хъсан мумкинвал хьана.
+Жегьилвилин нукьсанар кьуьзуь жедалди тун герек туш, кьуьзуьвилихъ вичин нукьсанар жеда. Жегьилвилин къадир кьуьзуь хьайила чир жеда. Жемятдикай хкатайди дуьньядикай хкатда. Жемятдин къажгъан муркӀадални ргада. Женжелдихъ галаз цӀуькӀ цаз жедач. Жибинда кьиф къугъвазва. Жив живедал къвада. Жув жуван кӀваляй акъудзава. Жув кӀан хьана кӀанзаватӀа, жувазни кӀан хьухь. Жув тийижирдаз бубани чир жедач. Жув садра ягъайтӀа, жува кьведра ягъа. Жува жув виляй вегьемир. Жува жув къапарай акъудмир. Жува жув хвейиди Аллагьдини хуьда.
+Р.ЭМИРОВ, Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МО-ДИН ППСП-ДИН кьилдин взводдин командирдин заместитель,полициядин лейтенант
+Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МОДИН патрулдин кьилдин взводдин асул везифайрик Ахцегь ва Докъузпара районрин территорияда общественный къайда хуьнал гуьзчивал авун акатзава. Адан къурулушдик гьам яхдиз ва гьамни автотранспортда аваз гьерекатзавай патрулар ква. ПЛАН-ГРАФИКДИН бинедаллаз патрулди гьар юкъуз 3 сменада (гьар смена 8 сят я) кӀвалахзава. Чна гьакӀ Ахцегь-Докъузпара авторекьелни гуьзчивалзава. Полициядин патрулди общественный къайдаяр чӀурзавайбуруз, паркара ва общественный маса чкайра пӀапӀрусар чӀугвазвайбуруз, пиянбуруз, къал-макъалар ийизвайбуруз абурун гьерекатар законсузбур тирди лугьузва. Эгер чӀалаз килиг тийиз хьайитӀа, ахьтинбур дежурный частуниз хкизва. Общественный чкайрик паркар, базарар, школаяр, аялрин бахчаяр (садикар), больницаяр ва масабур акатзава. ПӀапӀрус ихьтин чкайрикай анжах 15 метр мензилдин яргъаз фена чӀугвадай ихтияр ава. Вири идарайра къуллугъчияр патал пӀапӀрус чӀугвадай махсус чкаяр тайинарун лазим я. Общественный чкайра пӀапӀрус чӀугунай, ички хъвана къекъуьнай сифте талукь тирвал 500 ва 1000 манат, кьвед лагьай сеферда гьа са касди мад анрал пӀапӀрус чӀугунай 1000, ички хъунайни 1500 далай 2000 агъзур манатдал къведалди жерме ийизва ва я суткаяр гуналди ам дустагъзава. Къуллугъдин везифаяр тамамарзавайла чна «Полициядин гьа��ъиндай» Федеральный закондин истемишунрал кӀевелай амалзава. Общественный къайда хуьнал гуьзчивалзавай полициядин наряд 2-3 касдикай ибарат я. Ихьтин гьар са наряд патал гуьзчивалдай мензилни виликамаз тайинарзава. Патрулдин къуллугъдин вилик акъвазнавай кьилин месэла адан куьмекдин чарасузвал авай гьар са чкадив тади гьалда агакьун я. Алатай йисуз чна общественный чкайрал сигаретар чӀугунай 50 касдиз ва общественный къайдаяр чӀурунай 30 касдилай административный протоколар кхьена, жермеяр авуна. Гележегда чна и рекьяй тухузвай кӀвалах мадни активламишда.
+Россиядин Федерациядин Миноборонадин Военный университетдин музейда военный крарай Наркомдин Финансрин отделдин начальник Михаил Лезгинцеваз шадвилин гьалара бюст ачухна. Къейднавай серенжемда Миноборонадин финобеспеченидин Департаментдин регьбервал гузвай векилри, Россиядин Яракьлу Къуватрин финансринни экономикадин къуллугърин ветеранри, гьакӀни Михаил Лезгинцеван вичин несилрини иштиракна. Мегьамед Гьуьсейнов (конспирациядин мурадралди псевдоним кьабулна) Дагъустан Республикадин Кьурагь райондин кьакьан дагъдин Штулрин хуьре дидедиз хьана. Адакай Петроградда инкъилабдин вакъиайрин активный иштиракчи хьана. Вичин уьмуьрдин гьар жуьре йисара Лезгинцев Яру Армия арадал гъуниз талукь коллегияда финансрин отделрин, военный крарай наркоматдин, гьакӀни Реввоенсоветдин кьиле акъвазна. Идалайни гъейри, ЛЕЗГИН-ЦЕВА РККА-ДИН ва финансринни майишатдин Высший школадиз, ВОЕННО-ФИНАНСОВЫЙ управленидиз руководство гана, РККА-ДИН Военный академиядиз ва Флотдиз вахтуналди регьбервал гана. Михаил Лезгинцеван активный иштираквал аваз кьушунриз зегьметдин гьакъи гунин, финансовый гуьзчивал тухунин, гьакӀни кьушунриз гьар жуьре шейэр рекье тун финансламишунин месэлаяр гьялзавай.
+Алатай йисуз Дагъустанда 1200 гектардилай гзаф майданра цӀийи багълар кутунва. РФ-ДИН хуьруьн майишатдин министрдин 1-заместитель Жамбулат Хатуован руководстводик кваз видеоконференцалакъадин жуьреда Россиядин Федерацияда багъманчивал ва къелемлухвал вилик тухунин рекьяй рабочий дестедин заседание кьиле фена. Адан кӀвалахда РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министр Баттал Батталова, РД-ДИН Минсельхозпроддин набататчивилин ва чилин алакъайрин управленидин начальник Назим Рамазанова, набататчивал ва багъманчивал вилик тухунин отделдин начальник Агьмед Расулова ва отделдин пешекар Мегьамедрашид Мусаева иштиракна. РикӀел хкин, 2021-йисан эвелдин делилралди, Дагъустанда багъларин умуми майданри 28,9 агъзур гектар тешкилзава. Абурукай 21,4 агъзур гектардин майданра авай багълар бегьердиз атанвайбур я. Идалайни гъейри, республикада саки 3,7 агъзур гектар интенсивный багълар ава, гьа жергедай яз 942 гектар бегьердиз атанвайбур я. Алатай йисуз Дагъустанда 182 агъзур тонн емишар кӀватӀ хъувуна. Тапшуругъ 866 гектар яз, чи республикада 1207 гектар цӀийи багълар кутунва, гьа жергедай яз 686 гектар интенсивный жуьрединбур. Эхиримжи йисара уьлкведи субсидированидин куьмекдалди багъманчивилин хилез инвестицияр желбунин кӀвалах активвилелди гьевесламишзава. Инвесторри интенсивный багълар кутуниз иллаки еке итиж ийизва. Кьилди къачуртӀа, СтӀал Сулейманан райондин «Полоса» ООО-ДИ хъсан нетижаяр къалурзава. Ада эхиримжи 3 йи-сан вахтунда супер интенсивный емишрин багълар, гьа жергедай яз 600 гектарда фундухрин багълар кутунва. Гъиле авай йисуз мадни 400 гектарда фундухрин ва 120 гектарда ичерин багълар кутадайвал я. Виче 6 агъзур тонн суьрсет гьакьдай емишрин гьамбархана эцигунин кӀвалахар башламишун фикирдиз къачунва. 2021-йисуз 900 гектардин цӀийи багълар кутада. И вахтунда 200 агъзур чкадин къелемар цада. Бес тежезвай къелемар чи уьлкведин къуншидал алай регионрай гъида. Къелемрин тайин тир пай къецепатан уьлквейрайни маса къачуда. Дагъустандин емишрин къелемлухра вири саналди 223 агъзур къелем гьасилда.
+Келем чна гегьеншдиз ишлемишзава: дулмадиз, шурпадиз (борщ) ва икӀ мад. Амма адахъ кулунин (метелка) гьунарни, яни келемдихъ руфуна ратарал алкӀанвай герек авачир амукьаяр, чиркер михьдай алакьун авайди виридаз чизвач. Инал ихтилат асул гьисабдай келемдин салатрикай физва. Чир хьана кӀанда хьи, салатар гьазурдайла, келемдин тӀебии дад амукьдайвал авуниз фикир гун, яни ам дад хъсанардай туьнт шейэралди (истивут, серг ва мсб.) басмиш тийин. Келем помидоррихъ, афнийрихъ, газаррихъ, салан маса майвайрихъ галаз кьада. ЧукӀулдалди куьлуь авунвай келем, кьел вегьена, тӀушунна кӀандач — лап хъсан мижедин саки 35% квахьда (яни витамин С, минеральный кьелер…). Келемдикай са шумуд жуьредин дадлу салатар гьазуриз жеда.1. Куьлуь авунвай келемдал ракьай янавай газар, цуру ич, афнидин кӀусар, чичӀек алава хъийида. КӀешниш, шивит куьткуьнда. Винелай семечкадин чӀем ва я къаймах иличда.2. Келем, сельдерей, петрушка, шивитар, куьлуь авуна какадарна, эферар, са тӀуруна авай семечкадин чӀем, къацу чичӀекар, цуру ич алава хъийида.3. Куьлуь авунвай келемни помидорар, атирдин ни галай хъчар (месела, пурнияр) какадарда. СА-СА тӀуруна авай семечкадин чӀем, цуру миже алава хъийида.4. Са тарелкада авай куьлуь авунвай келемрик ракьай янавай кьве газар, петрушка, сельдерей какадарда. Винелай са тӀимил семечкадин чӀем ва ичерин сирке иличда.5. Келемни газарар, куьлуь авуна, миже кумукьдайвал тӀушунда. Адаз чичӀекни серг куьткуьнда, яру истивут алава хъийида. Вири чинидин къапуна туна, винелай залан шей эцигда. Недайла, са тӀимил ичерин сирке алава хъийида.6. Келем, чугъундур, турп ракьай яда, винел къаймах вегьеда. Са суткада хуьрек тӀуьн тавуна, гьа ихьтин салат ишлемишайтӀа, ада руфун, ратар кулуни хьиз михьда.
+Къардаш Гьарунович Мамалиев чин тийидай кас Самур дереда авач жеди. Зурба производственник ва тешкилатчи тир ада советрин девирдин 1974-1977-йисара Ахцегь райондин «Хрюгский» ва 1977-1992-йисара машгьур «Заря» совхозриз регьбервал гана, а майишатар республикада кӀвенкӀвечибурун жергедиз акъудна. Кьилди къачуртӀа, гадарнавай Кьехуьлрин хуьруьз рехъ акъудна, аниз электричество тухвана, маларин ферма эцигна. Дагъулух атӀугъай шартӀара республикада сифте яз интенсивный технологийрин чешнелу багълар арадал гъана ва дагъда кетерин къайдадин магьсулдарвилик кьил кутуна. Ахцегь вацӀалай Мичегьрин хуьруьз машинар фидай канатдин муьгъ туькӀуьрна (яргъивал 300 метр тир ам гилани кардик ква). Мичегьрин «Хьыры» яйлахдиз 9,5 километрдин рехъ акъудна хьиз, ана Дагъустанда (мумкин я уьлкведани кваз) сифте яз гьуьлуьн дережадилай 2000 метрдилайни кьакьанда гатун МТФ эцигна ва ам вижевайдаказ механизироватна. Гьана, дагъдин кукӀва, Урусатдай чпи юкьван гьисабдалди йиса 3000-3500 килограмм нек гудай симментальский жинсинин малар гъана хвена. Мичегьа 2 вацран къене ацадай 100 калин МТФ эцигна. Лаян къаналдин яд муькуь патаз акъудна хьиз, виш гектарралди дагъдин уьруьшар дугуник кутун патал КӀелез хивин дагъдай чӀехи кӀацӀ- тоннель акъудиз эгечӀна (чӀехи пай кӀвалахар -170 метр - тамамарайдалай кьулухъ СССР чкӀуникди кӀвалахар акъваз хьана). Гьайиф хьи, вири и алахъунар залум «перестройкади» чукӀурна. Гуьгъуьнин йисара багъларни яшайишдин кӀвалер тухуникай къутармишун патал Ахцегь, Самур вацӀарин кьерен къерехар махсус бандар ягъуналди мягькемарна ва икӀ мад. Фикир гайитӀа, маншаллагь, ибур «Зегьметдин игит» гьуьрметдин тӀвар гуниз лайихлу месэлаяр я. Амма Къ.Гь. Мамалиев наградайрихъ галтугнач. Общественный майишатрин руководитель яз, ада вичин гъилик квай зегьметчияр гьевесламишунин мураддалди наградаяр гун патал къалуриз хьана. И йикъара чи баркаллу ватанэгьли, зегьметдин ветаран Къардаш Гьарунович Мамалиева вичин 80 йисан юбилей къейдна. Адаз вичин уьмуьрдин и лишанлу вакъиа Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова, адан заместитель Вадим Агъасиева, депутатрин райсобранидин председатель Абдулкерим Полчаева, райондин агъсакъалрин Советдин председатель Къеземет Къеземетова, Ахцегьрин машгьур музейдин директор Агьмед Дагъларова, и цӀарарин авторди ва масабуру мубаракна.
+«Гьуьрметлу Къардаш Гьарунович! Хайи халкьдиз, уьлкведиз къуллугъун ваз, бажарагълу ватанпересдиз, рикӀин буйругъ я. Хъсан майишатчи, активный общественный деятель, чешнелу хизандин кьил тир вуна акьалтзавай несил бубайрин баркаллу адетралди тербияламишун патал къе еке зегьмет чӀугвазва. Куьмек ва меслят кӀанибуруз ви кӀвалин рак гьамиша ачух я. Уьмуьрдин девлетлу тежрибади, пешекарвилин гегьенш чирвилери, карчивилин ерийри ваз халкьдин яшайиш хъсанардай фикирар-рекьер уьмуьрдиз куьчуьрмишдай мумкинвал гузва. Яргъал йисарин гьакъисагъ зегьметдалди вуна хайи район вилик ��ухуник, аваданлу авуник еке пай кутуна. Гилани, яшдизни сагъламвилин гьалдиз килиг тавуна, чаз КУЬМЕКЗАВА.«АХЦЕГЬ район» муниципалитетдин администрациядин ва кьилди жуван патай Ваз 80 йисан юбилей рикӀин сидкьидай мубаракзава. Чи мурад ваз ва ви хизандиз чандин сагъвал ва кьил кутазвай хъсан гьар са карда еке агалкьунар хьун я. Къуй ви рикӀ веледрикай динж хьурай, уьмуьр багърийрини рикӀиз хуш дустари хушбахт авурай!»,-
+кхьенва Ахцегь райондин регьбер О.М.Абдулкеримован къул алай тебрикдин чарче. Къардаш Мамалиеваз хайи йикъан юбилей чна, «ЦӀийи дуьнья» газетдин коллективдини мубаракзава. Къуй ваз чандин мягькем сагъвал ва шад гьалара 90 йисан юбилей къейддай мумкинвал хьурай, амин!
+Сивер хуьнин вацран вилик Ахцегь райондин кьил Осман Абдулкеримов РД-ДИН Муфтиятдин векил Шамиль Алихановахъ, Кьиблепатан территориальный округда республикадин Муфтиятдин тамам ихтиярар авай векил Гьуьсейн Гьажиевахъ, Ахцегь райондин диндин къуллугъчияр тир Уьзеир Шамиловахъ, Гьуьснуьдин Ашуралиевахъ галаз гуьруьшмиш хьана. И вахтунда чеб кьилиз акъудун патал тайинарнавай проектар ва динэгьлийрик къалабулух кутазвай месэлаяр гьялна.– За сада-садаз куьмек гун ва садвал мягькемарун райондин динэгьлийрин кӀвалахда виридалайни важиблу ва дуьз тереф яз гьисабзава. Алай аямдин алемдин шартӀара динди фикирар, культура, ахлакьлувал арадал гъунин карда дибдин роль къугъвазва. Гьавиляй за республикадин Муфтиятди Ахцегь райондиз гузвай дикъетдиз ва динэгьлийрин яратмишдай кӀвалахдиз кьакьан къимет гузва. Чна райондин хъсан гележег патал сада-садаз ва диндал амал ийизвай вири инсанриз куьмекар гуда, – къейдна муниципалитетдин кьили.– Жуьмядин юкъуз чун райондин кьилин хайи хуьруьз фена ва ина Осман Абдулкеримовахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Суьгьбет гзаф терефриз талукьди тир, амма виридалайни гзаф чна районэгьлияр диндин месэлайрин гъавурда туникай суьгьбетна. Ахпа Ахцегьрин Жуьмя мискӀиндал кьил чӀугуна ва иниз атанвай динэгьлийрин вилик стхавилин алакъаяр хуьниз талукь месэладай жуьмядин вяз-насигьат гваз экъечӀна, – баян гана гуьруьшдиз Шамиль Алиханова.
+Великобританиядин Лидский университетдин алимри раижнавайвал, Чилел муркӀар цӀурунин гьерекатар лап йигин еришрив агакьнава. Гьавайрихъ галаз алакъалу яз арадал атанвай зурба дегишвилериз талукь макъала “The Cryosphere” журналда чапнава. Пешекарри планетадин жуьреба-жуьре чкайра (Гренландияда, Антарктидада, Кеферпатан МуркӀадин ва Кьиблепатан океанра…) 215 муркӀадин гьамбаррин са шумуд йисаз талукь гьалар ахтармишнава. Абурун делилрал асаслу яз, 1994-йисалай 2017-йисалди Чилел 28 триллион тонн мурк цӀранва.
+И мукьва КьакӀарин хуьруьн мектебдиз фейи чаз Фиридин муаллимдин тарсуна ацукьун кьисмет хьана. Тарсунилай кьулухъ адахъ галаз куьруь суьгьбетна. И чӀавуз малум хьайивал, Фиридин Агьмедбегов 1955-йисуз К��акӀарин хуьре дидедиз хьана. 1973-йисуз ана школа къизилдин медалдал акьалтӀар авур ам, муаллимвилин пеше хкяна, Махачкъалада ДГУ-ДИН тарихдин факультетдик экечӀна. КӀел акьалтӀарай 1978-йисалай Фиридина Гъуьгъвезрин хуьруьн школадин директорвиле кӀвалахиз эгечӀна. Ахпа и хуьр куьч хьуникди ам тарихдин муаллимвиле Хуьруьгрин хуьруьн школадиз хтана. 1986-йисалай 1992-йисалди ада Къутункъарин школадани кӀвалахна. 1992-йисалай къенин йикъалди Фиридин Агьмедбегова вичин хайи хуьруьн школада тарихдин муаллимвиле кӀвалахзава. Ада вичин уьмуьр агалкьзавай несилдиз чирвилер ва тербия гуниз бахшнава.- Фиридин муалим, куьне и пеше гьикӀ хкягъайди я? - суал гана чна.- Тарихдал гъвечӀи вахтунилай зи рикӀ алай. Тарих чируни чаз гележегдихъ гьерекатдай дуьзгуьн рекьер тайинариз ва аялриз ватанпересвилин тербия гуз куьмекзава. Чна тарихдин тарсар ва тежриба гьамиша рикӀел хвена кӀанда, – лугьузва ада. Фиридин Агьмедбегов гьакӀ хъсан шахматистни я. Яргъал тир 1976-йисалай инихъ шахматрал машгъул жезвай адакай спортдин и жуьредай 1988-йисуз чи республикадин чемпион хьана. 1990-йисуз Москвада шахматрай тухвай акъажунра иштиракна, кьвед лагьай чка кьуна. КӀвалахдикай азад вахтунда Ф.Агьмедбегов шиирар кхьинални машгъул я. Агъадихъ чна адан са шиир куь фикирдиз гъизва.
+Кьезил шагьвар къугъваз синел, Юзазва векьер, цуьквер. Ширин сесер рахаз къвед, свел, Элкъвезва раган кьилел. Авахьзава булахдин яд, Къайи, элциф, таза тир, Вили цава чарх ягъиз кард, КӀаник - чӀижер атир чир. Акъвазнава дагълар секин, Кьуд патахъай килигиз. Шагьидар хьиз чеб девиррин, Фагьум, фикир гекъигиз. ЦӀИЦӀРЕН-НУЬКӀРЕН аваздин ван, АтӀудач ви япарай. Ахтармишиз кӀелни гьайван, CикӀ элкъвезва яргъалай. Хкаж жезва суьруь хпер, Динж, кӀубан яз архашдал. Гуьгьуьлар шад чубан, кицӀер, Тум къекъуьриз ятахдал.
+Алай йисан 2-апрелдиз РД-ДИН Минобрнаукадин теклифдалди ва ада руководство гуналди республикадин вири муниципалитетра Дагъустандин школаяр куьтягьзавайбурун диде-бубаяр патал ахтармишунрин (пробный) ЕГЭ кьиле фена. Къейдин, ихьтин серенжем сифте сеферда яз тухванва. Акциядик муниципалитетрин кьилер, образованидин управленийрин начальникар, образованидин тешкилатрин руководителар, общественный деятелар ва журналистар экечӀна. «Серенжем кьиле тухунин мурад диде-бубайриз ЕГЭ кьиле тухунин къайдайрихъ галаз таниш жедай мумкинвал гун тир. Гила абурувай школаяр куьтягьзавайбур патал дуьзгуьн гьалар яратмишиз ва абур дуьздаказ вилик квай имтигьанрал желбиз жеда», – лагьана РД-ДИН Минобрнаукадин руководитель Ягья Бучаева. Ахцегь районда ахтармишунрин тестирование ППЭ-ДА «Ахцегьрин 2-нумрадин СОШ» МКОУ-ДИН бинедал кьиле фена. Имтигьанда 39 диде-бубади иштиракна. Абур патал вири гьакъикъи шартӀара тухузвай имтигьанрал хьиз тешкилнавай. Имтигьандин тапшуругъар школьникар патал базовый математикадай ЕГЭ-ДИЗ ухшамишбур тир. РД-ДИН Минобрнаукадин пресс-къуллугъдин делилралди Дагъустанда вири саналди имтигьанда 1300 далайни гзаф инсанри иштиракна. – И акцияди диде-бубайриз ЕГЭ кьиле тухунин къайдайрихъ галаз таниш жедай мумкинвал гана. Имтигьанрин вилик абурун аялрилай диде-бубайрик гзаф къалабулух акатзава эхир. И юкъуз абур имтигьанрин вири процедурайрай эвелдилай эхирдал кьван экъечӀна: чеб регистрация авуна, хсуси шейэр, телефонар вахкана, инструктаж къачуна, бланкар ацӀурна ва имтигьанрин кӀвалахдин вариант кхьена. Абуруз чпин вилералди имтигьандиз фидалди гуьзчивили гьикӀ кӀвалахзаватӀа, ЕГЭ кьиле тухузвай пунктара хатасузвилин серенжемрал гьикӀ амалзаватӀа ва гьатта имтигьанрин кӀвалахар гьикӀ чапзаватӀа ва гьялзаватӀа акуна. За фикирзавайвал, вири ибуру диде-бубайриз ЕГЭ кьиле тухунин процедурадив секиндаказ эгечӀдай, школаяр куьтягьзавай абурун аялриз лагьайтӀа, агалкьунралди и имтигьандай экъечӀдай мумкинвал гуда, – къейдна Ахцегь районда ЕГЭ кьиле тухудай пунктунин руководитель, филологиядин илимрин кандидат, райондин жегьил натуралистрин школадин директор Мадлена Гьажиевади.
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Квез алукьнавай азиз Рамазан варз мубаракрай! Аллагьди кьабулрай куьне хуьзвай сивер, ийизвай дуьаяр, кпӀар, гузвай сдакьаяр, мергьяматлу вири крар! Куь рикӀера ислам диндин нур хьурай! Сив са цикайни тӀуьникай ваъ, гьакӀ чӀуру гафарикайни крарикай, чӀуру чкайрикайни ниятрикай хвена кӀанда. Къуватар хьуй квез! Аллагь квелай рази хьурай!
+Дагъустандиз гатфарин тумар цун патал 10,4 агъзур тонн хуьруьн майишатдин культурайрин тумар герек я. Регионда вири саналди 225 агъзур гектардин майданра гатфарин тумар цадайвал я. Мартдин эхирдалди 33 агъзур гектарда и кӀвалах кьилиз акъуднава. Идан гьакъиндай РД-ДИН Россельхознадзордин пресс-къуллугъди хабар гана. Республикада гатфарин тумар 2021-йисав гекъигайла артухан 15 агъзур гектарда цун фикирдиз къачунва, гьа жергедай яз техилдин культураяр саки 70 агъзур гектарда (идакай дуьгуь 26 агъзур гектарда). Салан майваяр 42 агъзур гектарда, картуфар 20 агъзур гектарда, гзаф йисарин векьер 26 агъзур гектарда, бахчевой культураяр 9 агъзур гектарда цада. Дагъустандин Россельхозцентрдин тумчивилин Отделдин делилралди, тумар цун патал республикадин аграрийриз 10,4 агъзур тонн тумар герек я, гъиле авайди лагьайтӀа 9,6 агъзур тонн я.
+«Чна саки 6,7 агъзур тонн тумарин еридиз къимет ганва. Абурукай ерилубур яз 97 % гьисабнава. Къейд ийин, ерисуз тумар цазвай вахтунда аграрийриз хъсан ва сагълам бегьер акун тавун мумкин я», – хабар гана тумчивилин Отделдин начальник Мурад Муртазалиева.
+И йикъара Дагъустан Республикадин Гьукуматдин Председателдин заместитель Рамазан Жафарован регьбервилик кваз Ватандин ЧӀехи дяведа Гъалибвилин 77 йис тамам хьунин сувариз гьазур хьуниз талукь месэла гьялна. Совещанида гьакӀ РД-ДИН Гьукуматдин Председателдин заместитель Муслим Телякавова, са жерге министерствойрин ва къаюмвилик квай идарайрин руководителри, Роспотребнадзордин, Каспийский флотилиядин ва Каспийскдин администрациядин векилри иштиракна. Адет хьанвайвал, вич Махачкъалада Ленинан тӀварунихъ галай майдандал 9-майдиз кьиле фидай Гъалибвилин Парад кьилин серенжем жеда. Гъалибвилин Параддилай кьулухъ адан иштиракчияр Гьамишалугъ цӀув фида ва телеф хьанвай аскеррин сурарив цуьквер эцигда. Гьа и юкъуз Махачкъалади Вирироссиядин «Рекьин тийидай полк» акцияда иштиракда. Акциядин иштиракчийрин жергейрик республикадин саки вири муниципалитетрин векилар акатда. Абур Гъалибвилин юкъуз Ватандин ЧӀехи дяведин несил рикӀел хуьн яз, чпин мукьва-кьилийрин ва багърийрин портретар гваз фида. Акциядик гуьгьуьл авай нивай хьайитӀани экечӀиз жеда. Серенжем бегьем хьайидалай кьулухъ шегьердин са шумуд майдандал концертдин программаяр тешкилда. Каспийский флотилиядин векилрин малуматдалди Аскервилин Парад Махачкъалада ва Каспийскда кьиле фида. Параддилай кьулухъ Каспийскда Халилован тӀварунихъ галай куьчеда йикъан сятдин 12 далай нянин сятдин 17 далди яракьрин ва аскервилин техникадин выставка тешкилда. Суварин салют нянин сятдин 22 даз ягъун фикирдиз къачунва. Шадвилин серенжемар кьиле тухунин жуьредин гьакъиндай эхирдин къарар эпидемиологиядин гьалар гьисаба кьуналди апрелдин эхирда кьабулда. Къейд ийин, гуьгьуьл авай вирибурувай «Дагъустан» РГВК-ДИН телеканалди къалурдай Гъалибвилин параддиз килигиз жеда.
+Алай йисан 9-апрелдиз чи районда «РикӀел хуьнин багъ» лишандик кваз цин къаналар экъягъуниз, территорияр михьуниз ва абур аваданламишуниз талукь умуми субботник кьиле фида. Мумкинвал авай вирибурувай халкьдин и субботникда - меле иштиракун тӀалабзава.
+РД-ДИН Кьил Сергей Меликова 2022-йисан 28-мартдиз акъудай 63-нумрадин Указдалди Россиядин писателрин Союздин член, лезгийрин писатель, алим ва литературовед, вич Гьаким Къурбан хьиз машгьур Къурбан Акимоваз «Дагъустан Республикадин халкьдин писатель» лагьай гьуьрметдин тӀвар ганва. Мубаракрай! Малум тирвал, ихьтин тӀвар чпи лап маналу художественный эсерар яратмишзавай авторриз гузва. Им, шаксуз, лезги халкьдин культурадин уьмуьрда лишанлу вакъиа я. Къ.Акимов, рахун алачиз, и шабагьдиз лайихлу я. Къурбан Акимов 1938-йисан 30-августдиз Докъузпара райондин Миграгърин хуьре дидедиз (диде ахцегьви тир) хьана. Ада литературада вичин яратмишунрин рехъ 1950-йисарин эхирда башламишна. Къ.Акимован «Диде ва руш» тӀвар алай сифте мах 1958-йисуз республикадин «Коммунист» газетда чапна. Ахпа адан къелемдикай цӀудалай гзаф романар, хейлин махар ва новеллаяр, повестар, гьакӀни 400 лай виниз литературадинни критикадин ва илимдинни методикадин кӀвалахар хкатна. Зариди исятда Тахо-Годидин тӀварунихъ галай Дагъустандин педагогикадин НИИ-ДИН илимдин кьилин къуллугъчивиле кӀвалахзава. Виликдай ада 30 йисалайни гзаф вахтунда ина дидед чӀаларин литературайрин секторрин заведующийвал авуна. 83 йис тамам хьанвай зегьметдин ветеран Къурбан Акимова алай вахтундани лезги халкьдин хушбахтвал патал дурумлувилелди кӀвалахун давамарзава. Ада илимдин ва просветителвилин кӀвалах тухузва, хайи культура ва тарих машгьурзава. Ада вичин эсерар гьам лезги ва гьамни урус чӀаларал яратмишзава. Къурбан Акимов гьакӀни филологиядин илимрин доктор, педагогвилин илимрин кандидат, профессор, РСФСР-ДИН халкьдин просвещенидин отличник ва РД-ДИН лайихлу муаллим я. Ахцегь райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллективди Къурбан Халикьович Акимоваз адаз ганвай «Дагъустандин халкьдин писатель» лагьай гьуьрметдин тӀвар рикӀин сидкьидай мубаракзава! Къуй квехъ гележегдани чандин мягькем сагъвал, яргъи уьмуьр ва яратмишунрин рекье мадни еке агалкьунар хьурай! Гьаким КЪУРБАН Инсандиз ам аялзамаз диде-бубади, муаллимди викӀегьдаказ яшамиш жез, агалкьунар къазанмишиз чирна кӀанда. Ихьтин къагьриманвилин тербия гун ва къачун садрани, гьатта инсан яшлу хьайилани, геж туш. Ам савадлу инсандивай вичивай вичизни гуз жеда. Лезги халкьдихъ инсандиз ватанпересвилин, инсанпересвилин, къагьриманвилин, зегьметдин, марифатдин ва маса тербия гудай камаллу гафар-насигьатар, мисалар ва агъзур йисарин тежриба ава. Ихьтин меслятар Дагъустандин, Россиядин ва дуьньядин алимрин, педагогрин, зарийрин ктабрани гзаф дуьшуьш жезва. Абурукай менфят къачуна, заз жуван ватанэгьлийриз яшайишда (кӀвалин-къан уьмуьрда, кӀелуна, кӀвалахда, илимда, яратмишунра, спортда, армияда ва мсб.) агалкьунар жедай рекьер-хулер къалуриз, и мураддалди агъадихъ галай меслятар гуз кӀанзава:
+•Акьул ва илим – виридалайни еке девлет я: вун акьуллу ва илимдар инсан ХЬУХЬ.•АКЬУЛЛУ, илимдар инсанрихъ галаз рахух, ацукь ва дуст ХЬУХЬ.•АЛАКЬ тийидай кардик кьил КУТАМИР.•АЛЧАХ инсанривай къерех хьухь; жуван игьтият ХУЬХ.•ВАТАН авачирдаз девлетди тӀям ГУДАЧ.•ВАТАН ви кӀвал я, халкьни – ХИЗАН.•ВАТАН жув рекьиз хьайитӀани маса гумир: хаин халкьди НЕГЬДА.•ВИЛЕРИЗ акур, япариз ван хьайи кардикай РАХУХ.•ДАМАХ къачумир, агъур ацукьна, агъур къарагъ; вак квай айибар къалурзавайдаз яб це, жуваз хийир ХКУД.•ДУГЪРИ жемир, жуваз жуван къимет чир хьухь; гьакъикъатдикай хабар авачиз рахазвайдаз кутугай жаваб це, ам вичин чкадал АЦУКЬРА.•ГАФУНИН иеси ХЬУХЬ.•ГЕЛЕЖЕГДИКАЙ фикир ая; хийирлу рехъ, пеше хкягъа; планар туькӀуьра, абур са-сад кьилиз акъудиз БАШЛАМИША.•ГЬАЛАЛЛУ затӀ кӀан хьухь, гьарамди жувак КУТАМИР.•ГЬАР са хийирлу карда жув вилик экечӀ: коллективдин, халкьдин кардик жуван пайни КУТУР.•ЖАВАБДАР мярекатра: собранийрал, митингра, чӀехи регьберрин вилик жув жувавай квадармир; рикӀик гъалаба кутун тавуна, рахух, жавабар ЦЕ.•ЖУВАН халкьдикай, адан дуланажагъ хкажуникай фикир ая; садазни лукӀ жемир, я жуван кьисметни масадан гъиле ТВАМИР.•ЖУВА жуван руьгь хкажа; жуван хизандал, хуьрел, шегьердал, ватандал, тӀебиатдал, къазанмишзавай агалкьунрал шадвал АЯ.•ЖУВА жуван тарифмир, я жуван дережа агъузни ВЕГЬЕМИР.•ЖУВА ийизвай гьар са кардал вири къуватар, алакьунар, фикирфагьум желб ая; вуна ийизвай гьар са кар мешреб алайди, нукьсанар квачирди ХЬУЙ.•ЖУВА я масадаз ришвет гумир, я ам масадавай КЪАЧУМИР.•ЖУВАЗ дерт, хажалат авайди масадаз къалурмир: рикӀ хциз яхъ, ви хатур такӀанбур шад ТАХЬУРАЙ.•ЖУВАЛАЙ вуч хъсан алакьдатӀа, гьа рекьиз гзаф фикир це; тӀебиатди гьар инсандиз са алакьун ГАНВА.•ЖУВАН абур, намус маса ГУМИР.•ЖУВАН акьул-камал, алакьунар Ватандин, халкьдин рекье КЪАЛУРА.•ЖУВАН вахт кьенят ая, вахт къизил Я.•ЖУВАН алакьунрин гужлу терефриз рехъ це, абур артмиш АЯ.•ЖУВАН рикӀиз яб це, адахъ инанмиш ХЬУХЬ.•ЖУВАН сагъламвал хуьх: сагъламвал тахьайтӀа, вавай я хизан хуьз, я Ватандиз къуллугъиз, я кӀвалахда агалкьунар къазанмишиз ЖЕДАЧ.•ЖУВАН серфе масадав ВУГУМИР.•ЖУВАН фикир лугьуз тади къачумир: рахазвайбуруз яб це, фагьум ая, вахъ акьуллу фикир аватӀа ЛАГЬ.•ЖУВАН хиве авай жавабдарвал (хизандин, хуьруьн, шегьердин, Ватандин ва дуьньядин вилик) гьисс АЯ.•ЖУВАН чка, дережа, къимет чир хьухь, абур хкажиз АЛАХЪ.•ЖУМАРТ хьухь: пул, девлет – гъилин чиркер я, абур атайвал хъфинни ийида; амукьдайди хъсанвални писвал Я.•ИЙИЗВАЙ кар садан хъиляйни ийимир, жуван хушунай АЯ.•ИЛИМДАЛ машгъул хьухь, адалай зурба девлет АВАЧ.•КЪАСТУНАЛ кӀеви ХЬУХЬ.•КЪУНШИДИКАЙ, хуьруькай, Ватандикай фикир ая: абуруз куьмекдай рекьер жагъура; жемятдин гьерекатра, мярекатра иштирак АЯ.•КЬИЛ вине кьуна КЪЕКЪУЬГЪ.•КЬИЛИЗ акъат тийидай метлебсуз фикирар, хиялар мийир: вахт гьавая РАКЪУРМИР.•ЛАЙИХЛУ инсандин тарифар ая, лайихсузди русвагьиз тади КЪАЧУМИР.•МАСАДАЛАЙ аслу жемир, я чанда аман амаз буржни КЬАМИР.•МЕЖЛИСДА жуван чка чирна ацукь ва вахт чирна КЪАРАГЪ.•НАМУСДАЛДИ кӀвалаха: халкьди ви алакьунриз дуьз къимет ГУДА.•НЕФС хуьх: руфун жувалай агъада ава, адаз такӀанди са чукӀул Я.•НИЗ хьайитӀани рикӀин сир АХЪАЙМИР.•ПАРА чира, тӀимил РАХУХ.•САБУР хуьх, амма чарасуз чкадал жуван лезги къилих КЪАЛУРА.•САДАВНИ жувакай ягьанатиз ТАМИР.•САДАЛНИ пехил жемир, чешне КЪАЧУ.•САДРАНИ садан виликни кьил АГЪУЗМИР.•СИВИН ва гъилин михьивал ХУЬХ.•ТЕМПЕЛВАЛ квадра: къе жедай кар пакадал ВЕГЬЕМИР.•ТӀУЬР фу КВАДАРМИР.•ФУ гишиндаз це, къиметлу меслятар – гъавурда АКЬАДАЙДАЗ.•ХАЛКЬДИН тереф хуьн патал садахъайни я регъуь, я кичӀе ЖЕМИР.•ЧАРАДАН девлет кӀан жемир, жуванди нубатсуз масадаз ГУМИР.•ЧЕТИНВИЛЕРИЗ итимвилелди дурум це: садазни шикаят ийимир, жуван гьал регьятардай рекьер ЖАГЪУРА.•ЮГЪ къаткана, йиф ксана акъудмир; КӀВАЛАХА.•КӀЕЛАЙ ктабрикай, печатдиз акъатай хуьруьн-кӀвалин, халкьдин, уьлкведин ва дуьньядин месэлайрикай макъалаяр, рецензияр кхьихь, газетриз ва журналриз, радиодиз, телевидениедиз ва интернетдиз ракъура: жув кьетӀен фикир-фагьум авай, савадлу, халкьдихъ ва инсаниятдихъ рикӀ кузвай инсан тирди къалура. Милли ктабар, газетар ва журналар КӀЕЛА.•ГЬАР пакамахъ фад къарагъ, гъил-кӀвач юзура, михьивилер ая. Хизандиз ва ракъиниз салам гана, тӀебиатдикай лезет хкудна, «Зун чан сагъ, рикӀ михьи, акьуллу инсан я! Зун зи мурадрив агакьда!» – лагьана, чинал хъвер алаз, чанда жягьт аваз, жуван кар-кеспидал машгъул хьухь; кьил хкажна, кӀвалахдал, идарадиз ва я ниятнавай рекьиз алад. И меслятар, гьуьрметлу ватандаш, мукьвал-мукьвал кӀела, рикӀел хуьх ва кьилиз акъуд. Яшайишда вахъ еке-еке агалкьунар жеда!
+И йикъара Дагъустандин районра чи республикадин государстводин филармонияди тухузвай культурадинни просветителвилин «За ислягьвал хкягъзава» акциядин сергьятра аваз серенжемар кьиле физва. Идахъ галаз алакъалу яз гьам школьникарни жегьилар ва гьам еке яшара авай инсанар патал чпе машгьур артистри ва Даггосфилармониядин коллективри иштиракзавай концертар тешкилзава. И акция РД-ДИН Гьукуматдин «Дагъустанда терроризмдин идеологиядиз аксивалунин комплексдин программа» республикадин госпрограммадин сергьятра аваз РД-ДИН культурадин Министерстводи тереф хуьналди тухузва. ИкӀ, 30-мартдиз Ахцегьа халкьдин музыкадин «Макъам» ансамблдин, гьакӀ Даггосфилармониядин машгьур солистар тир Диляра Надыровадин, Жаклинадин, Хадижат Жамалдиновадин, Пьер Айджодин ва масабурун иштираквал аваз гегьенш программадикай ибарат тир концерт кьиле фена. Инал кӀватӀ хьанвайбурун вилик «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин векил Шимсидин Арухов экъечӀна. – Малум тирвал, искустводи гьамиша мергьяматлувилин ва инсанпересвилин фикирар машгьурзава, – лагьана ада. – Къе чна тухузвай акциядин мурадни музыкадин ва шииратдин кьакьан чешнейрихъ элкъуьналди, жегьилрин дикъет алай аямдин хци месэлайрал, терроризмни экстремизм ва гуж гъалиб авун кьабул тавунал желбун я. Къейдин, им «Макъам» ансамблдин Ахцегьа кьиле фейи сольный сифте концерт я. Адан художественный руководитель Ахцегьрин музшколадин тербиячи Шамиль Шерифалиев я. Вич арадал гъайи йикъалай инихъ и ансамблди Дагъустандин государстводин филармонияди тешкилзавай вири метлеблу проектра иштиракзава. Коллективдик квай музыкантар халкьарин арадин ва вири Россиядин конкурсрин лауреатар тир Шамиль Шерифалиев (тар), Гуьлнара Гьайдарова (флейта, туьтек), Гьажи Саидов (гитара) ва Эльмар Шерифалиев (кахон, дойра, нагъара) я. Кьиле фейи концертдин программадик гьар жуьре жанрайрин нумраяр квай, инал и музыкантрин яратмишунрин цӀийи терефарни малум хьана. Мярекатдин сифте паюна дагъустандин композиторрин музыкади ва халкьдин авазрин вариацийри ван авуна. Ансамбль патал обработкаяр ва аранжировкаяр ад��к квай музыкантри чпи туькӀуьрзава. Лугьун лазим я хьи, ансамблдин ва артистрин гьар са экъечӀун тамашачийри гурлу капар ягъуналди къаршиламишна.
+И мукьвара Грозный шегьерда пак Рамазандин варз эгечӀуниз талукьарна жаванрин арада азаддиз кьуршахар кьунай регионрин аралух ачух кӀвенкӀвечивал кьиле фена. И акъажунра райондин спортдин школадин тербиячи Р.Гъаниевани иштиракна (тренер З.М.Гъаниев) ва ам 2-чкадиз лайихлу хьана. Чна Робертаз, адан тренердиз и агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава.
+ВАК УМУД КВА, БЕГХАН!
+Саимат МУСАЕВА,ЗЕГЬМЕТДИН ветеран, РД-ДИН культурадин лайихлу работник, республикадин Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай НБ-ДИН отделдин кьилин библиотекарь Гьар жуьре пешейрин ахьтин инсанар ава хьи, абуруз дидедиз хьайидалай инихъ чпин халкьдихъ галаз санал хьуналди, адахъ галаз хайи чилин кьел, адан камаллувал кужумунин кьисмет тайинарнава. Ихьтинбурун арада пешекар журналистарни ава. Абур чи дамах, къизилдин фонд я. Къе чаз абурукай сад рикӀел хкиз кӀанзава. Ингье ам – яратмишдай интеллигент, 1959-йисалай СССР-ДИН журналистрин Союздин член, машгьур алим ва общественно-политический деятель, тарихдин илимрин доктор ва ДГПУ-ДИН гьуьрметлу сифте профессор Жонрид Назирович Агьмедов (1932-2019).
+Жонрид Назировичахъ неинки къелемдин рекьяй вичин юлдашрин, гьакӀни вири дагъустанвийрин патайни лайихлу кесерлувал авай. Чна – библиотекарри адан гьакъиндай мукьвал-мукьвал рикӀел хкизва. Ам гьеле 1942-йисалай Республикадин А.С.Пушкинан тӀварунихъ галай библиотекадин активный кӀелдайбурукай сад тир. Ж.Агьмедова библиотекади кьиле тухузвай массовый вири серенжемра иштиракзавай, ахпа лагьайтӀа абурукай периодический печатдин чинра кхьизвай. Адан куьмекдалди библиотекади «ДЕРБЕНТ-НАМЕ» шегьердин гьакъиндай надир ктаб къачуна. Жонрид Назирович гьакъикъи дагъустанви тир ва журналистдин дегиш жезвай кьисметди гьиниз гадарнатӀани, ам гьамиша гьа дагъустанви яз амукьна. Ада вичин гъвечӀи ватан тир Ахцегьал дамахзавай. Ж.Агьмедован ахтармишунар «ЦӀийи «АХТЫ-НАМЕ»» (1972) ва «Алай аямдин «Ахтынаме»» (2002) ктабра ачухарнава. Абур гегьенш общественностди хъсандиз кьабулна. Зун мукьвал-мукьвал адахъ галаз кӀвалахдин рекьяй алакъада авай. Ам гьамиша дикъетлу суьгьбетчи, гьарайдиз гьай лугьудай дуст тир. Чна а кар гьиссзавай хьи, Жонрид Назировичан къуьнерихъ вичи адан ахлакьдин сенгер арадал гъанвай уьмуьрдин еке тежриба гала. Ада вич жегьил йисара вичин буба Назир Агъабегович Агьмедоваз ухшамиш жез чалишмиш хьайидакай итижлудаказ суьгьбетдай. Ада вичин уьмуьр просвещенидихъ, илимдин кӀвалахдихъ, дидед чӀалай тарсар гунихъ галаз алакъалу авуна. Адак вири крари къалабулух кутазвай: образованидин къурулушди, инсанвилин алакъайри, халкьарин кьисметри, чилел ислягьвили, дагъвийрин адетри ва къайдайри, республикада дидед чӀалар хуьнин месэлайри. Жонрид ��азировича вич муаллим ва тербия гузвай кас (воспитатель) яз гьисабзавай. Ада агалкьзавай несилриз лайихлу образование гун, ам гзаф миллетрикай ибарат тир Дагъустандин халкьарин чешнейрал ахлакьдин, марифатдин руьгьдаллаз тербияламишун вичин кьилин везифа яз гьисабзавай. Ада а кар къейдзавай хьи, уьлкведин гележег илим ва техника вилик финилай аслу я. И карди лагьайтӀа, гьар жуьре хилера савадлу пешекарар гьазурунин рекьяй хиве тайин тир везифаяр твазва. Вичин суьгьбетра Жонрид Назировича къейдзавай хьи, Дагъустандин кьисмет гьеле фадлай ва мягькемдаказ Россиядихъ галаз алакъалу я. Гьам россиявияр ва гьамни дагъвияр патал и дуствал ва садвал хуьн намусдин буржи я. 1999-йисан августдиз ада кхьейвал, гьа виликан вахтара хьиз, Дагъустандихъ вичин хиве гьатай вири имтигьанрай экъечӀдай къуват ава, гьикӀ лагьайтӀа, ина камаллу агъсакъалар ва жуьрэтлу, жегьил ва агьил яшарин итимар, агъайни дишегьлияр-ватанпересар ва фад чӀехи яшдиз акъатнавай аялар яшамиш жезва. Чпин къуватриз килигай абуру хайи чил патал жуьрэтлувал ва игитвал къалурна. Залан имтигьанри чун анжах къуватлу ва тупламиш авуна. Идан гьакъиндай чи жуьрэтлу жегьилри къуншидаллай уьлкведа Россиядин Яракьлу къуватри кьиле тухузвай махсус ва аскервилин операцияда иштиракуни шагьидвалзава. Журналистди и жигьетдай лагьанвай и гафарихъ акьалтӀай важиблувал ава. ХХ асирдин 90-йисарин эвелра хейлин авторри чпин гьисабдай ктабар чапзавай, ахпа адан вири тираж вахчузвай. Ихьтин дуьшуьшра библиотека цӀийи ктабар авачиз амукьнавай. И кар чир хьайи Жонрид Назирович «Дагъустандин правда» газетдин чинрай кхьизвай вирибурухъ «Дагъустан Республикадин Милли библиотекадиз гьич тахьайтӀа са ктаб пишкеш яз це» эвер гун гваз экъечӀна. Отделдин фонд Дагъустандин халкьарин руьгьдин девлет я эхир. Эвер гунин ван хьана ва адан тереф неинки чкадин шаирри, зарийри, гьакӀ чи чӀехи Ватандин гьар жуьре пипӀера яшамиш жезвай хейлин ватанэгьлийрини хвена. Ватандиз хтай вахтунда абуру библиотекадиз чпин ктабар пишкеш яз гузвай. Гьа икӀ, отделдин фонд авторрин патай пишкешнавай ктабралди ахцӀун хъийиз эгечӀна. Жонрид Агьмедов Ахцегь райондин Ахцегьрин хуьре педагог ва зари Назир Агьмедован хизанда 1932-йисан 5-апрелдиз дидедиз хьана. Ада тафаватлудаказ юкьван школа ва М.В.Ломоносован тӀварунихъ галай МГУ-ДИН журналистикадин факультет куьтягьна. Журналистикадикай, лугьудайвал, адан хобби хьана. Вичин кӀвалах ада кар алакьунивди, логика аваз кьилиз акъудзавай. Лагьанвай гаф Жонрид Агьмедован алат тир. Ам Дагъустанда сифте яз чапдай акъатай «Дагъустандин периодический печать» (1963) монографиядин автор я. Адакай журналистикадин факультетдин студентар патал столдал эцигдай ктаб хьанва. Журналистдин къелемдикай 200 далай артух илимдин кӀвалахар хкатнава, гьа жергедай яз кӀелдайбурун гегьенш кругдиз машгьур ктабар: «Дагъустан, 1970-йисан 14-май» (2 изданида), «Кеферпатан Кавказдин милли печать», «Инанмишвал, умудлувал, муьгьуьббат», «Кьве стхадин гьакъиндай повесть», «Прессадин игитвал», «Экуь гъед Мирза Али Аль-Ахты», ««Дагъустандин правда» – Дагъустандин журналистикадин флагман», «Дагъустандин прессадин 100 йис». Ам гьакӀ «Къадим алемдин культура», «ЦӀийи ва лап цӀийи вахтунин культура» ктабра туькӀуьрайди я. Абура Дагъустандин халкьари культурадин хиле къазанмишнавай нетижаяр гьатнава. И культуради дуьньядин вири культура безетмишзава. Жонрид Назировича 20 йисуз ДГПУ-ДИН культурологиядин кафедрадин заведишвиле кӀвалахна. КӀвалахзавай йисара адалай ктабар кхьиз, гьакӀни «Дуьньядин ва Ватандин культурадин тарих», «Культурология», «Дагъустандин халкьарин культура ва адетар» курсарай лекциярни кӀелиз алакьна. Гьа са вахтунда алимди студентар материал чирунин кӀвалахдиз желбзавай. 2006-йисуз чешнелу алим Даггоспедуниверситетда виридалайни хъсан преподаватель яз гьисабнавай. Вичин уьмуьрдин эхиримжи йисаралди Ж.Агьмедова газетрин, журналрин ва чапханайрин редакцийрихъ галаз алакъа хуьзвай. Адан къамат чи рикӀера гьамишалугъ яз амукьда. Гатфарин и йикъара адан 90 йис тамам жедай. И йикъаз талукь яз Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай РД-ДИН НБ-ДИН край чирдай ва милли литературадин отделда «Гегьенш диапазондин инсан» тӀвар алай выставка яратмишнава. Идан мурадни Дагъустандин илимдин лайихлу деятель, Россиядин образованидин гьуьрметлу работник, Россиядин Федерациядин журналистрин Союздин премиядин 3 дипломдин сагьиб, Ахцегьрин хуьруьн Гьуьрметлу агьали, Гь.Гьажибегован тӀварунихъ галай премиядин лауреат Жонрид Назирович Агьмедован руьгьдиз икрамун я. Выставкада алимдин ктабар, монографияр, илимдин макъалаяр, газетар ва шикилар эцигнава. Саки абурал вирибурал автограф ала «Пара кӀани библиотекадиз пишкеш яз. Жонрид». Абур журналистикадин тарихдиз, Дагъустандин культурадиз, адан адетриз, къайдайриз ва ада цуьк акъудуниз къуллугъай инсанриз талукь я. «Дагъустандин халкьарин культура» (2011-йис) ктабди вичел кьетӀен фикир желбзава. Ада РД-ДИН Президентдин грант къачуна. Эхиримжи пай Жонрид Назировичан уьмуьрдин ва зегьметдин гьакъиндай литературадиз бахшнава. Адахъ лагьайтӀа, гзаф кьадар гьар жуьре тӀварар авай. Выставка чпи Дагъустандин халкьарин тарихдин, культурадин ва искусстводин месэлайриз итиж ийизвай кӀелзавайбурун гегьенш круг патал тайинарнава.
+Республикадин парламент къведай сессиядал Каспийск шегьердиз «Зегьметдин баркаллувилин шегьер» лагьай гьуьрметдин тӀвар гунин гьакъиндай Россиядин Президент Владимир Путиназ тавакъу авунин месэладиз килигда. Идан гьакъиндай РД-ДИН Халкьдин Собранидин сайтди хабар гузва. И тӀвар Ватандин ЧӀехи дяведа гъалибвал къазанмишуник шегьерэгьлийри кутур чӀехи паюнай гузва: ара атӀунар авачиз аскервилин ва гражданвилин суьрсет гьасилун, массовый жуьредин зегьметдин игитвал ва гьакъисагъвал къалурун. Ихьтин шегьерра абурун герб, уьлкведин Кьилин талукь тир Указдин текст алай стела эцигзава, гьакӀни гзаф инсанри иштиракзавай серенжемра ва 1-майдиз, 9-майдиз ва шегьердин Йикъаз талукь яз суварин салютар язава. Идалай вилик РФ-ДИН Президентдин буйругъдалди Россиядин 44 шегьердиз ихьтин гьуьрметдин тӀвар ганай. Эгер и тӀварцӀиз Каспийск лайихлу хьайитӀа, ам СКФО-ДА зегьметдин баркаллувилин сифте шегьер жеда. РикӀел хкин, Дагъустандин Кьил Сергей Меликов 21-мартдиз Каспийскда рабочий мугьманвиле хьана ва ада шегьер 2023-2028-йисарин девирда вилик тухунин комплексный программа яратмишун тапшурмишна. И мукьва, мартдин вацра, Хасавюрт шегьерда итимрин арада азаддиз кьуршахар кьунай СКФО-ДИН чемпионат кьиле фена. Ана чи баркаллу ватанэгьли, цӀи Дагъустан Республикадин чемпионвилин дережа къачур зурба пагьливан Бегхан Мисрихановани иштиракна. 79 килограммдив къведалди заланвилин категориядин пагьливанрин арада гъвечӀи финалдин бягьсина РСО-АЛАНИЯДИН гужлу пагьливан Кахеберсон Хубежтыдин винел гъалибвал къачур Бегхан нетижада буьруьнждин медалдиз (3-чка) лайихлу хьана. Алай вахтунда Бегхан Мисриханов Россиядин чемпионатдиз гьазур жезва. Агалкьунар хьурай! Къуй чи пагьливан дуьньядин чемпионвилин дережадив агакьрай. Амин!
+Са нагьакьан хесет хьун Пара алчах кар я хьи, ЧӀуру ният рикӀе хьун Инсандиз са пар я хьи. Квахьда адан ягь, намус, Дуьз рекьяйни акъатна. Инсанвал амукьдач кӀус, Халкьдин виляй аватна. ЧӀуру ният рикӀеваз Масадалай фитӀне авун, Шекердин мез сивевай Ваз гьихьтин инсан лугьун? На дуьз лагьай гафарни Элкъуьрда гьа кӀанивал, Арада затӀ авачиз Хада гьуьрмет, ширинвал. Авайбур хесет нагьакь Чи арайра туш тӀимил. Гьинай гъида вуна гьакь Авачирла таразил.
+Зи зегьметдиз къадсуз къачур,
+Килигзава лап пис тегьер. Гьекь алахьиз пелелай Гелкъвена, гьасилна. Къелемдиз аскӀан метӀелай Килигзава пехъ датӀана. Агалкьна къелем бегьем, Цуьк акъуддай вахтуна, Шумал буйдин хана къелем, Перишандиз зи рикӀ туна. Перишан яз къе шумуд йис Эхиз тежез ганвай зарал Къелемди цукь акъудиз ЧӀугвазва за къелемдин
+Керим хьанвай акӀа вердиш, Йикъа пудра хъваз са-са виш, Памадур ийиз дадмиш,
+Гилигдиз ухшар хьанвай тӀиш.
+Ички тӀимил хьайла, гьелбет,
+Дустарихъ галаз кьуна гьуьжет,
+Валлагь, дустар, тушиз тӀимил
+КӀвале ава пуд пут къизил. Ван хьайила, дустар санал
+Керима папаз кӀелна тинкьил, Эцигна чилел таразил. Я паб, вун таразилдал къваз, Зи дустариз акваз-акваз,
+Зи папан тӀвар язва Къизил. Бушлу хьайла дустар гьерекь, Юрфариз лап аватна гьекь, Мад са вишер хъвана гьерекь,
+Керимакай хьана «кимин лекь».
+Дагъви я зун, тӀвар я Жамил, Шадвилерал ала зи вил. Агакьзавач амма зи гъил, ЯтӀани за агъуздач кьил. Кьисмет хьанва заз залан мес, РикӀ цӀразва, сакӀан тежез. ЯтӀан рикӀе ава гьевеc, Асивализ элкъвезвач мез. Шиирдикай хьанва юлдаш, Курвилер зи жезва кармаш, ЖезвачтӀани кӀвачер муьтӀуьгъ, ТӀимил жезвач рикӀин ишигъ. ХьайитӀани артух яшар, КӀубан руьгьда жеда гатфар. Чи гьар са югъ хьурай экуь, Ислягь хьурай дуьнья вири!
+Салам алейкум, зи дустар, Квез лугьудай ава гафар, Ша рахан чун Ахцагьрикай, Адан сирлу хуьрерикай.
+Гьар са хуьруьхъ – кьилди къилих,
+Гьар мягьледа – булах кьилихъ,
+Берекатлу чӀехи багълар. Зегьметкеш я инсанар ви, КӀвалахдикай туш инжикли. КӀулал кьуна цурун кварар, Гуьрчег я ви зирек рушар. Сагърай лугьун ви рухвайриз, ДИДЕ-ВАХАРИН архайриз. Ахцагьрин тӀвар хкаж куьне, Кьаз жедайвал квелай чешне. Хуьруьн юкьвай физавай вацӀ, Кис тавуна, куш-кушзава, Патай атай мугьманризни Ахцагь вацӀ, вун лап хушзава.
+ВацӀун кьилихъ мискӀин чӀехи,
+Ви мугьманар язва къени. Аллагь рикӀел алай ксар,
+ГьакӀ кьуьзуь ва гьакӀ жегьилар.
+Ахцагь къала, жедач квез ван татана,
+Адакайни кхьизва лап датӀана.
+Чан Ахцагьар, бул хьурай квез шад крар, Чи кьегьалри хкажрай ви михьи тӀвар Ислягьвал хьуй, михьи цав хьуй кьилерал! Аллагьдин тӀвар алаз хьуй куь мецерал.
+Са дидединни вилерал нагъв тахьурай, РикӀел хер, кьилел чӀулав шал тахьурай, Чилерал дяведин цӀай, гум тахьурай, Кьилел михьи, экуь цавни рагъ хьурай. Шехьмир, диде, килиг рехи дагълариз, Акунан квез дагълар шехьиз, инсан хьиз? Акъвазнавай кьил куьсарна пашмандиз,
+Кас амачиз, етим хьанвай аял хьиз?
+Шегьре рехъ хьиз ишлемишай виликдай, Жизви гелен лишан ама жигъирдин. ШИР-ШИР ийиз яд авахьиз кӀамарай, На лугьуди, накъвар я ам дагъларин. Шехьмир, диде, яс чӀугвазва дагълари,
+Яс чӀугвазва накьвар, къванар, чӀурари,
+Дуьадихъ вил галаз амай сурарин.
+Кас авачиз сиягь туна ватанар, Къариб чилерал кутуна маканар.
+РикӀяй акъудна жув хайи мулкар,
+Аялриз чизамач бубад хуьруьн тӀвар. Шехьмир, диде, вилик фенва гил девир, Ватан хьана, чӀал хьайитӀан дегишмир,
+эгер, Шегьердилайни хъсан жеда чи хуьрер.
+шехьмир куьн. Фейи вахтар кьулухъ хтун туш мумкин, РикӀел хквез Ватандал хьай девирар, Гьйифар къвез, вилери хуьдач накъвар.
+Уьрдегрин кӀуф хьиз, туькӀуьриз пӀузарар, Дишегьлияр хьанва михьиз ахмакьар. Аллагьди гай ухшар тежез бегенмиш, Вичин чинин кӀалуб ийизва дегиш. Гил инанриз чир хьанва ихьтин ЧӀАЛАР:«САД-САДАЗНИ са куьнални буржлу туш». Де лагь кван квез ни чирнава и гафар, Вагьши хьана, дуьнья ийиз алдатмиш. Гьина ава гьахъвал? – квевай кьан хабар,
+Эй, рикӀе шейтӀанар авай инсанар?
+Хатур, гьуьрмет хуьн тийиз сада-садан, Чанарилай девлет хьанва пара кӀан. Ичер юкьва хьайитӀа эгер ктӀай ич,
+Амайбурни китӀир ийида, вич хьиз.
+Чирна дуьнья гьикӀ хьанватӀа яратмиш, Гьарда вичин жавабдарвал ая гьисс. Атанва чун и фана тир дуьньядиз, Виридазни физ кӀанзава женнетдиз. Вуж себеб яз атанва чун хабарсуз? Вуж паталди яшамиш жезва, ваз чиз? Бес ибуруз тушни чун садни буржлу, ДИДЕ-БУБА, стхадиз, баладиз, вахаз. КичӀе хьухь гьа, квез абур тухуз гару, Таракай чара хьанвай, пеш хьиз кьуру. Эй, рикӀе шейтӀанар авай инсанар, Авладрикай кӀусни жез тахьуй бизар. Гьикьван гегьенш тухвайтӀани дуьньяяр, Вуч ийида сурун лакьан хьайила дар.
+Деминавай назлу яр, Ша, захъ галаз кьуьл ая. Сад хьунал чи кьисметар, Вун шад ятӀа, кьуьл ая. ДИДЕНИ-БУБА рази я, Мукьвабуруз хвеши я. Эгер вунни шад ятӀа, Ша, захъ галаз кьуьл ая. Вун зи вилерин экв я, Экуьнин зуьгьре гъед я. Зи рикӀ алай чубарук, Ша, захъ галаз кьуьл ая. Хатур хамир на зи, яр, Кьада вун за гъилерал. Маса гуз тахьуй, зи яр, Арадавай суьгьбетар. Зи таярин, туьшерин, Арада зун агъузмир. Къадир хьухь кӀанивилин, Муьгьуьббат ужуз кьамир. Зун ашукь я ви буйдал, Акунрални абурдал. Кутугнава сад-садаз, Ша, фин кьведни майдандал. Квадар мийир ихтибар, Са арадлай кӀани яр. Вафалу жен ша чун чаз, Ша, кьуьл ая захъ галаз. Ша, кьуьл ийин, кьуьл ийин, АСТА-АСТА кьуьл ийин. Ша, кьуьл ийин, кьуьл ийин, Чи рикӀер секин ийин.
+Зи уьмуьрдин дигай вахтар, Вун рикӀеваз фена, зи яр. Сад тахьайла чи кьисметар, РикӀер пара тӀар хьана, яр. Йиферизни текъвез ахвар, КӀелзава на кхьей чарар. Куьз авуна икӀ тапарар, Уьмуьрлух зун тек авур, яр? Яргъарилай гуз къараяр, Вунни зун хьиз куз аман яр? Я лугьуз Аллагьдин патай, Вуна зун куьз тек туна, яр? Гил лугьун за гьихьтин чӀалар? Лугьуз кӀандач ваз пис гафар. КӀвале вахъ аватӀан ви яр, РикӀе гьамиша зун хьурай. Хьайи кардиз гил вуч ийин? Вах хьанва бицӀи балаяр. Маса яр кьун я заз четин, И кардикай яни хабар? Муьгьуьббатдин сирер гваз, Гьикьван фейитӀани яргъаз. КӀанда вахъ галаз санал заз, Женнетда хьун чун кӀани яр.
+Инсан дуьньядиз къвезва са сеферда, Бязибур куз, бязибуру кеферда. Сиясатди халкь сад-садал элкъуьрда, Пачагьлухар кӀани патахъ гекъуьрда.
+Чил паталди куьз ийизва дявеяр?
+Чил пай ийир низ ава, лагь, ихтияр? Гьикьван халкьдин экъичайтӀан ивияр, Кьве юкӀ чил тушни гьалтайди эхирдай. Гьим мусурман я, чидач гьим хашпара, Жегьил жаванар рекьиз гуьллед хура.
+Свас жеда етимар галай хиндеда,
+Диде чӀар чухваз, кӀук гатаз ишеда.
+Дегь замандилай ава чилин дяве,
+Пачагьар дегиш хьана шумуд жерге.
+Чил амукьда инсанар я рекьирди,
+Чил тухудач, вад юкӀ агъ я тухурди. Къуншияр я азербайжанар эрменар, Аялар уртахбур авай хизанар. Гьар пачагьди вичинбур тваз къанунар, Уьмуьр куьруь я, ийимир рикӀер тӀар. Акурбуруз акуна дявед цӀаяр,
+Гьич садазни такурай ам ахварай.
+Сиясат я кьил акъудаз тежер кар,
+Сиясатди чӀурда дуьньядин гьалар. Бубайрин мисал хкиз кӀанда рикӀел,
+Жуван къунши куз хьайитӀа эгер, Жувни гумади куда лугьуда эхир,
+Мягьле амукьда эхцигиз тежез кьил.
+Дяве кӀандач! Дуьньяда гьуьрмет
+кӀанда! Дяве кӀандач! Дуьнья ислягь хьуй! Дяве мийир! Инсан гуьнуь къара жеда.
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Чаз руьгьдин ва бедендин жигьетдай михьи хьуниз, кӀевевайдан гъил кьуниз, инсанар мергьяматлувилин крарал желбуниз эверзавай и пак Рамазандин ��арз алукьун чна квез рикӀин сидкьидай мубаракзава! Къуй Аллагьди куь сивер, дуьаяр, ибадатар, садакьаяр-вири хъсан ниятарни крар кьабулрай! Чна квез чандин сагъвал, кӀвалера гьуьрмет, берекат хьун тӀалабзава.
+12-апрелдиз Хуьруьгрин хуьре просвещенидин «Люминари» Центрда жегьил пианистрин арада районрин аралух кьвед лагьай конкурс кьиле тухвана. Россиядин халкьдин артистка Рагьимат Гьажиевадин тӀварунихъ галай и конкурсдин мурад-метлеб фортепиано ядай бажарагълу жегьилар малумарун ва абурун тереф хуьн, РД-ДИН Кьиблепатан территориальный округдин ДМШ-РИН ва ДШИ-РИН арада яратмишунин алакъаяр мягькемарун тир. Жегьил пианистрин конкурсда Дербент ва Огни шегьеррай, Кьурагь, Рутул районрай, Ахцегь, Луткун, Мамедкъала, Геджух, Хазар хуьрерай атанвай 33 кас жегьил музыкантри иштиракна. Конкурс, тебрикдин сифте гаф рахуналди РД-ДИН культурадин лайихлу работник А.Рагьимова ачухна. Жегьил музыкантрихъ элкъвена тербиядинни тебрикдин келимаяр «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Вадим Агъасиева, мергьяматлувилин «Просвещение» фондунин президент, РД-ДИН лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримова, РФ-ДИН искусствойрин лайихлу деятель, РД-ДИН халкьдин артист, Дагъустандин музыкан-трин Союздин правленидин председатель, профессор Хан Баширова, Дербентдин музучилищедин директор Камила Магьмудовади ва масабуру лагьана. Конкурсдин жюридин председатель Хан Баширова хуьруьн чкада ихьтин метлеблу мярекатдин тешкилатчийриз сагърай лагьана. Конкурсдин нетижайрай 1-чкайриз Мегьамед Агьмедов, Муслим Шерифалиев, Къизилгуьл Шуаева, Саида Мегьамедова, Лейла Сулейманова (Ахцегь ДМШ-ДИН муал-лим, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Селимат Велиева), Саид Панаев, Зулейха Магьмудова (Дербент), Вилаят Рзаева (Хазар) лайихлу хьана. Абуруз 1-дережадин ва 2-3-чкаяр кьур пианистриз талукь тир дережайрин Дипломар гана. Идалайни гъейри, конкурсдин вири иштиракчияр Гьуьрметдин грамотайризни къиметлу пишкешриз лайихлу авуна. Искусстводин мярекатдин вири иштиракчияр дагъвийрин мугьманперес къанунралди къунагъламишна.
+6-апрелдиз нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. Сифте гаф ада экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовадиз гана. Алай вахтунин делилрай, налогар кӀватӀунин планар эменни-малдай 44,5 % ва чилин налогдай 76,7 % тамамарнава. Транспортдин налогдин жигьетдай, йисан кьиляй авай 22 млн. манат буржунин 10 % вахканва, эхиримжи гьафтеда – 150 агъзур манат. Совещанидал гьакӀ МБУ «УСЕЗ»-ДИН начальник Сердер Моллалиева ва МКУ «УКСМПИТ»ДИН начальник Къистер Гъаниевади 2020-йисан кӀвалахрин нетижайрай гьахъ-гьисабдин докладар авуна. Райондин регьберди совещани-дин иштиракчийрин дикъет иллаки кьетӀендиз вакцинациядин месэладал желбна. - Коронавирусдин пандемиядин пуд лагьай «волнадин» къурхулувилин шартӀар�� азардин вилик пад умудлудаказ кьун патал рапар ягъунин чарасузвал ава. Инсанрин яшайишдин ва сагъламвилин важиблу и месэлада жемятдиз чун, райондин актив, чешне хьана кӀанда. Алай вахтунда дуьз гъавурда авачир парабуру шаклу, чи обществодиз акси сайтриз килигиз, гьайиф хьи, рапар ягъуникай кьил къакъудзава. Къе дуьньядин 60 уьлкведи, багьа къиметрай къачуз, чпин халкьариз «Спутник V» дарман ягъизвайла адакай чна отказ авун тажубдин кар я. Чи тӀалабуналди, райондиз 800 доза атанва, теклифзава рапар ягъун,- алава хъувуна райондин регьберди. В целях приведения Устава муниципального района «Ахтынский район» в соответствие с Федеральным законом от 06.10.2003 №131-ФЗ (в редакции Федеральных законов
+Алай вахтунда чи районда «Кахул» тӀвар алай цӀийи СПК арадал атанва. Адан тешкилатчияр кьехуьлвияр тир и цӀарарин автор, Мирзяли Идрисов ва цуругъви Абдулкъафар Абдулкъафаров я. И майишатди вичин кӀвалах Цуругърин хуьруьн Советдик акатзавай Кьехуьлрин мулкарал тухуда. Инал вичикай суьгьбет физвай майишатди жинсинин малар, хипер ва цӀегьер, куьнуьяр хуьда, хуьруьн майишатдин гьар жуьре культураяр ЦАДА.«КАХУЛ» СПК-ДИН регьбервиле Мустафа Магьмудович Адиширинов хкянава. Ам Цуругърин хуьре регистрация авунва. ЦӀийиз арадал гъанвай майишатдихъ хъуьтӀуьз гьайванар кирида кьунвай чилерал тухун тавуна хуьдай мумкинвал ава. Абур Мегьарамдхуьруьн райондин Гилийрин хуьруьн чилерал хуьда. Ина маларизни хипериз кьилди кьве ферма эцигда. Са пай гьайванар кьуьд кечирмишиз Кьехуьлани тада. Алафар гатуз гьазурна, кьурарик кутада. КӀвалахдин сифте девирда и майишатдин иесийри хипер, малар чпин къуватриз килигай кьадар хуьда. Гьукуматдин патай грантар гайила, майишат гегьеншарда. Кьехуьлрин мулкарал 5-6 агъзур лапаг хуьз жеда. СПК-ДИН членри чпиз куьмекар гун хиве кьунвай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Магьмудович Абдулкеримоваз ва Цуругърин СП-ДИН кьил Шемсидин Мердановаз виликамаз чухсагъул лугьузва.
+АПРЕЛДИЗ-ИЮЛДИЗ райондин призывдин комиссияди вичин кӀвалах тухузва. Призыв 1998-йисан 28-мартдиз кьабулнавай «Аскервилин буржидин ва аскервилин къуллугъдин гьакъиндай» Россиядин Федерациядин 53-нумрадин Федеральный закондин, РФ-ДИН Президентдин Указдин, РФ-ДИН Оборонадин Министрдин буйругъдин бинедаллаз тешкилзава. Медицинадин ва призывдин комиссийрай экъечӀун патал анриз призывдин яшда авай ва чпихъ аскервилин къуллугъдиз эвер гуникай азадвилер авачир вири агьалийриз эверзава. Аскервилин къуллугъдиз рекье тун патал командаяр сифте нубатда чпихъ высший (юкьван) пешекарвилин образование, военный комиссариатри рекье туналди, ДОСААФ-ДИН автошколаяр куьтягьнавай, гьакӀни чӀехи яшда авай, чпихъни «С», «Д» ва я «Е» категорийрин водителвилин пеше авай призывникрал комплектламишзава. Аскервилин къуллугъ тухун патал чи призывникар Яракьлу Къуватрин вири жуьрейриз, Ро��сиядин гьар жуьре регионриз рекье твазва. Абурухъ виридахъ марифатдин ва карчивилин кьакьан ерияр, чебни сагъламвилин гьалдиз килигна аскервилин къуллугъ тухуниз кьабил хьун лазим я. Призывникрин командаяр графикдин бинедаллаз тешкиллудаказ республикадин кӀватӀ жедай пунктуниз рекье твазва. Ина абурухъ галаз аскервилинни ватанпересвилин серенжемар, аскерви-лин къуллугъ фидай чкадиз рекье тун патал командаяр тешкилунин рекьяй кӀвалах кьиле тухузва, аскервилин парталар алукӀзава ва герек тир шейэр вугузва. Гьар са призывникдив вичин хсуси делилар авай электронный карта жезва. Ам аскервилин къуллугъдин вахтунда ва адалай гуьгъуьниз Яракьлу Къуватрин запасда авай девирда кардик жезва. Аскервилин къуллугъдиз эверуникай вахтуналди акъвазарун, призывдикай ва аскервилин буржияр тамамаруникай азад авун 1998-йисан 28-мартдиз кьабулнавай «Аскервилин буржидин ва аскервилин къуллугъдин гьакъиндай» 53-нумрадин Федеральный закондин 23-24-статьяйрин бинедаллаз кьилиз акъудзава. Призывдин арайра авай девирра чпихъ высший пешекарвилин ва я юкьван пешекарвилин образование авай призывникриз контрактдай аскервилин къуллугъдиз фидай ихтияр ава. Военный комиссариатдихъ запасда авай ва запасда авачир агьалияр Кьиблепатан аскервилин округдин частариз рекье тун патал наряд ава. Запасда авай агьалийривай йисан вири вахтунда контрактдай аскервилин къуллугъ тухунин месэладай военный комиссариатдивай хабар кьаз жеда. Призывдихъ галаз алакъалу вири серенжемар санитариядинни эпидемиологиядин къулайсуз шартӀара кьиле тухузвайди фикирда кьуналди, и кӀвалах республикада коронавирусдин инфекция чукӀунин вилик пад кьунин рекьяй кьабулзавай серенжемрин менфятлувал хкажунин мураддалди кьилиз акъудна кӀанда. Призывдин пунктарин территорийра азардин лишанар авай агьалияр тахьун лазим я. Призывникрин командада гьатта са азарлу хьайи дуьшуьшдани вири команда карантиндин серенжемар кьиле тухун ва я сагъарунин кӀвалах тешкилун патал муниципальный райондиз рахкъурзава. Призывдин вахтунда гьялна кӀанзавай асул месэла сад я – призывникрин ва военный комиссариатдин къуллугъчийрин уьмуьр ва сагъламвал хуьн. И мукьвара Калукрин хуьруьн юкьван школадиз райадминистрациядин терроризмдиз аксивалунин рекьяй комиссиядин аппаратдин кьилин пешекар Шимсидин Арухов ва райондин прокурордин куьмекчи Тофик Эмиралиев мугьман хьана. Абуру ина и хуьруьн школадин руководстводин ва муаллимрин иштираквални аваз чӀехи классра кӀелзавай аялрихъ галаз жегьилрин арада терроризмдин ва экстремизмдин фикирар чукӀунин вилик пад кьунин месэладиз талукьарнавай суьгьбет кьиле тухвана. КӀватӀ хьанвайбурун вилик авур вичин рахунра Т.Эмиралиева жегьилриз социальный сетра масадбурухъ галаз алакъаламиш жезвайла кьетӀендиз мукъаят хьуниз, анра террористрин ва экстремистрин гьерекатрин тереф хуьзвай баянар тун тавуниз эверна. Террориствилин гьерекатар авунай закондалди кӀевидаказ жазаламишзавайди рикӀел хкана. И чкадал рахай Ш.Арухова терроризм арадал атуниз таъсирзавай себебар къейдна. – Террористри чпин нагьакьан гьерекатар гьамиша ислягь агьалийриз акси яз кьиле тухузва. Абурун асул мурад инсанрик къурху кутуналди чпин законсуз фикирарни ниятар уьмуьрда кечирмишун я, – лагьана ада. Терроризмдин ва экстремизмдин вилик пад кьун патал обществодин сагълам вири къуватар сад хьун лазим я.
+Туберкулез хаталу азар я. Адан вилик пад кьун ва ам сагъарун медицинадин къуллугъчийрин вилик акъвазнавай важиблу месэлайрикай сад я. Эхиримжи 5 йисан къене азарлуйрин кьадар къвердавай тӀимил жезватӀани, туберкулез-диз талукь яз чи республикадани къизгъин гьал амукьзава. Алатай йисуз Дагъустанда инсанрик туберкулез акатай 702 дуьшуьш къейднава. 2019-йисан делилрив гекъигайтӀа, им саки 5 процентдин тӀимил я.
+Беневша Зейнидиновна Пашаева 1934-йисан 1-июлдиз Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. Ина хъсан къиметралди 1-нумрадин юкьван школа куьтягьайдалай гуьгъуьниз ам вичин рагьметлу дидедихъ галаз Агъасиеван тӀварунихъ галай колхоздин МТФ-ДА дояркавал ийиз эгечӀна. Адавай калерихъ гелкъуьнин сирер чирна, МТФДИН заведующийдиз вичелни калерин кьилди десте ихтибарун патал арза кхьенай. Ам кӀвачихъ галай гьайванрихъ хъсандиз гелкъвезвайвиляй абурун бегьерлувални датӀана хкаж жезвай.1980-йисара ада гьар са каликай юкьван гьисабдалди кьве агъзур килограммдилай гзаф нек ацазвай. И агалкьунай Б.Пашаевадин тӀвар райондин Гьуьрметдин ктабда кхьена ва тежрибалу дояркадиз шагьадатнама пишкешна. Гуьгъуьнин йисара вич килигзавай гьайванрикай пландилай алава нек ацунай адан тӀвар КПСС-ДИН Ахцегь райкомдин Гьуьрметдин ктабда къейднай. Гзаф йисарин намуслу зегьметдай адаз «Знак Почета» орден ва са жерге маса шабагьар, 1988-йисуз «ДАССР-ДИН лайихлу малдар» лагьай гьуьрметдин тӀвар гана. Алай вахтунда Беневша бадеди пенсиядиз экъечӀна, лайихлудаказ ял язава. Къуй квехъ чандин мягькем сагъвал ва уьмуьрдин хушбахтвал хьурай!
+Кьил ичӀи хьайитӀани, гъил ичӀи тахьурай! Кур чӀехидав гъвечӀи тӀур жедач. Гузвай тӀекве пек твадай гъил кьурурай. Гузвай гъил ачухайла, къачузвайди кӀевдани? Чуьнуьхай затӀ гьалал жезвайбурни авайди я. ЧӀехи тӀунахъ галайбуруз вири иливда. Гьисаб тавуна незвайбуруз вири гьалал я. Виш кесиб дустунилай са куьгьне манат хъсан я. Пул – вири я, пул авачирди – са затӀни. Верчериз – тварар, чаз – къурар! Гьикьван хьайитӀани, артух жедач. ЧӀехида чиниз вегьей балгъан къизилдин манатдай я. Усал затӀни гуьрчегарда. Кесиб кӀвалелай девлетлудан захутӀни хъсан я. Эсилдиз лам ятӀани, кӀаник шивер хьтин машинар ква! Акьулдиз ваъ, къанмазвилиз килигна, къимет гузва. Шивер шедайла, ламар хъуьреда. Ламариз кьадар пар гьамиша амукьда. Ламар амаз, шив��рин тарифардай ахмакьар…
+Малум тирвал, алайди Дагъустан Республика арадал атана 100 йис тамам хьанвай юбилейдинди я. Хейлин жегьилриз исятда Советрин власть гьихьтинди тиртӀа чизвач. Гьавиляй заз и месэла ачухариз кӀанзава.1917-йисуз Россияда большевикрин партияди инкъилабдин гьерекатар тухвана, власть вичин гъиле кьуна. Им октябрдин варз тир. И чӀавуз Владимир Ленин кьиле авай большевикри цӀийи тӀвар алай Гьукумат туькӀуьрна – РСФСР (Россиядин Советрин Федерациядин Социализмдин Республика). Гьа и йисан октябрдин вацран эхирда хьайи Советрин II съезддал Россиядин вири чилерал гьукуматдин талукь тир органар туькӀуьрун патал миллетрин крарин рекьяй халкьдин комиссариат арадал гъана.1920-йисан гаталай Дагъустанда гьукумдин гьихьтин къурулуш хьун лазим ятӀа тайинарунин месэла кудна. Темир-Хан-Шура (гилан Буйнакск) шегьерда 1920-йисан 13-ноябрдиз кьиле фейи ДАГЪУ-СТАНДИН халкьарин съезддал Иосиф Сталина Дагъустандин автономия малумарна. Сталин а вахтунда чи уьлкведин миллетрин крарин рекьяй комиссар тир. Ам Дагъустандиз Ленина ракъурна.1921-йисан 20-январдиз РСФСР-ДИН ЦИК-ДИ (Центральный Исполнительный Комитет) Дагъустандин Автономный Республика арадал гъунин гьакъиндай декрет акъудна. Адан бинедаллаз Дагъустандик Авар, Къазикъумух, Къайтагъ-Табасаран, Куьре, Самур, Темир-Хан-Шура, Хасавюрт округар ва Каспий гьуьлуьн къерехар акатна. Гьа и декретдалди гьукуматдин органар яз чкадин Советар, халкьарин комиссаррин Совет ва Кьилин Комитет тестикьарна. 1921-йисан 5-декабрдиз Дагъустандин сад лагьай Конституция кьабулна. Дагъустандин Гьукуматдин кьилин къуллугъдал сифте хкягъайди Нажмудин Самурский тир. Комиссаррин Советдин кьиле Жалалуддин Коркмасов авай. Буйнакск шегьерда (Дагъустандин сад лагьай меркез шегьер) тухвай виридагъустандин халкьарин съездди 1921-йисан 1-декабрдиз ДАССР туькӀуьруниз талукь къарар акъудна. Гьа икӀ, чи уьлкведин картадал цӀийи республика пайда хьана. Гьелбетда, и кар гзаф четинвилерал расалмиш хьана. Дагъустандиз автономия гуниз гзафбур акси тир, амма кӀвенкӀвечи фикиррал алай политикри чпин кӀвалах эхирдал кьван тухвана. И кардик большевикрин башчи В.Ленинани еке пай кутуна. Ада 1921-йисан февралдиз Дагъустандин векилрин делегация Кремлда хушвилелди кьабулна ва Дагъустандин халкьариз мумкин тир вири куьмекар ийида лагьана хиве кьунай.
+Дамардин пешинин гьам дувулрикай, гьам тумарикай ва пешерикайни хийир ава. Ам къенепатаз ишлемишуни вири органрай, гьакӀ нерай иви атун акъвазарда, чӀур жедай, кьилел гьал къведай азар авайла, куьмекда. И хъчадин дувулрин ва я пешерин гьалима (отвар) сивера экъуьрайтӀа, сухван тӀалдиз, сивин азарриз (аниз, куьлуь хьана, тварар акъатнавайла, — сыпь) хъсан яз гьисабзава, зайиф хьанвай куручӀар мягькемарда. Чахотка, верем азар квайла, хуралай иви къведайла, жигерра хер авайла, дамардин пешинин м��же хъвада. Ихьтин мижеди гьакӀни чӀулав лекь, цуьлез, дуркӀунар мягькемарда, анра кӀеви хьанвай чкаяр ачухарда, тӀуьрди цӀуруриз куьмекда, экъуьчун акъвазарда. Кьел вегьена, дамардин пеш, пехъи кицӀи кьуна, хьанвай хирерал эцигда. И хъач хирерал — кьацӀарал, дакӀунвай, кайи чкайрални эцигиз жеда. Гьисабзавайвал, и пешини жигерриз зиян гуда, и нукьсан вирт ишлемишуналди туькӀуьр хъийиз жезва. Къенепатаз гзаф ишлемишна виже къведач — 10 мискьал кьван (яни 30-40 грамм).
+Кьве къунши хуьруьн агьалияр, гьарда чеб гзаф акьуллубур я лугьуз, гьуьжетра аваз гзаф йисар я. Сад садал гьалтай дуьшуьшра датӀана зарафатар ийиз, паркутар гьалчиз жеда. Гьа икӀ, са сеферда са вини хуьруьнви агъа хуьруьз атайла, ам шалманар алцумзавай чкадал расалмиш жеда.– Куьне вучзавайди я? – Хабар кьада касди.– Ваз аквазвачни кьван, чилел алай шалмандин яргъивал алцумзавайди я ман. Ахпа мугьмандиз аквада хьи, абуру шалман тикдаказ акъвазарна.– Куьне гила вучзавайди я? – мад тажубвилелди хабар кьада.– Гила кьакьанвал алцумзавайди я. Вини хуьруьнви кап-капа ягъиз, хъуьрез башламишайла, ахпа кьатӀана агъа хуьруьнвийри шалмандин яргъивални кьакьанвал сад тирди.
+Межлис ачухунин сифте гафуна РД-ДИН Муфтиятдин председатель, баркаллу ахцегьви Шамиль Алиханова халкь садзавай, ам диндал мягькемарзавай кьетӀен мярекатдин мана-метлебдикай, инсандин къени къилихдин менфятлувиликай итижлу суьгьбетна ва РД-ДИН муфтий, республикадин алимрин Советдин председатель, шейх Агьмад Афанди Гьажидин ва вичин патай жемятдиз алукьзавай пак Рамазан варз мубаракна. «Аквазвайвал, лезгияр тупламишзавай, Дагъустандин халкьарин дуствилин алакъаяр хуьзвай, чун ислам диндал, имандал мягькемарзавай ихьтин пак, берекатлу, кьетӀен чка арадал атун квез мубаракрай!», - лагьана Шамиль Мегьамедбеговича. Межлис пак Кьуръандин сураярни нашидар кӀелуналди (нашидар «Ислам», «Хайрат» дестейри, Заур Салигьова ва масабуру тамамарна) тебрикрин гафаралдини камаллу вязералди, викторинайралдини лотерей къугъуналди давам хьана. Мярекатдин гегьенш программадик гьакӀ гъвечӀи гьаждал (Умра) фидай пуд путёвкадин розыгрыш, диндин месэлайрай хъсан чирвилер къалурай аялриз савкьатар, иштиракчи дишегьлийриз къизилгуьл цуьквер гун, кӀватӀ хьанвай халкь таза чайдални тӀуьнрал къунагъламишун ва маса серенжемар квайвиляй адан иштиракчийриз сугъул тушир. Разивилелди лугьун, гъвечӀи Гьяждал фидай пуд путёвкадикай сад чи районэгьли, «Гутумрин хуьр» СПДИН кьил Умар Алимегьамедоваз акъатна, мубаракрай! Рамазан варз мубаракунин ва камаллу насигьатрин келимаяр гваз трибунадихъ РД-ДИН милли политикадин ва диндин рекьяй министрдин заместитель Заур Эминов, Иса пайгъамбардин (с.а.с.) тӀварунихъ галай ДУХОВ-НЫЙ центрдинвекил Султан Османов, Дагъустандин гуманитарный институтдин ректор Мурад Шафиев, машгьур журналист ва политолог Ханжан Къурбанов, боксдай Россиядин ва дуьньядин чемпион, республикада боксдин федерациядин председатель Гьабиб Аллагьвердиев, Огни шегьерда Ярагъ Мегьамедан тӀварунихъ галай медреседин алим Али Къужаев, республикада хатасузвал хуьнин Советдин секретардин заместитель Сефербег Гьамидов ва пара маса ксар экъечӀна.
+Къейдин, Махачкъаладинни Каспийск шегьеррин арада 35 гектардин майдандал эцигза-вай ДУХОВНО-ПРОСВЕТИТЕЛЬСКИЙ комплекс, центр Иса пайгъамбардин (с.а.с.) тӀварунихъ янава. Дагъустандин тарихда руьгьдин манадин виридалайни зурба эцигунар тир адан рикӀ виче 22 агъзур кас гьакьдай кьуд мертебадин зурба мискӀин я. Саудовский Аравияда авай Медина шегьерда Мегьамед пайгъамбардин (с.а.с.) тӀварунихъ галай машгьур мискӀиндин чешне-тешпигь тир ам неинки Россияда, гьакӀ Европадани виридалайни екеди я: 30 агъзур метрдин (150 х 200 м.) майдан кьазва. Руьгьдин, мусурман диндин чирвилер чукӀурдай зурба центр эцигунин кӀвалахар республикадин муфтий, шейх Агьмед Абдулаева кьил кутуналди 2015-йисуз башламишна. Виридуьньядин муъмин ксарин садакьа-куьмекдалди эцигза-вай ам 2025-йисуз куьтягьна ишлемишиз вахкун лазим я, иншаллагь! Гележегда туристрикай ибадат ийизвайбур инжиклу тахьун патал мискӀиндин къене махсус жигъирар, набут ксар патал лифтар, подвалдин залра дастамаз къачудай чкаяр ва герек маса къуллугъар жеда. 47 метр кьакьан ругуд минаретдин кукӀварал тамашдай майданар туькӀуьрда. Комплексда мискӀиндилай алава Дагъустанда ислам диндин тарихдин музей, школа, медресе, аялрин бахча, мугьманхана, спорткомплекс, пулсуз столовой, мергьяматлувилин фонд, ял ядай багъ (мискӀиндилай гьуьлуьн къерехдив кьван яргъи ада центрдин умуми майдандин 80 процент тешкилзава), сиягьатдин ва рикӀ аладардай чкаяр, велосипедрин рекьер авун фикирдиз къачунва.
+И мукьвара чав шад хабар агакьнава: Бабаюртда залан атлетикадай кьиле тухвай Дагъустандин чемпионатда чи баркаллу жегьил пагьливан Бахтияр Эмиров (заланвал 81 кг.) чемпионвилин тӀварцӀиз лайихлу хьана. Ахцегьа А.Гъаниеван тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДА вердишвилер къачузвай пагьливандиз ва адан тренер Фаргьад Мирзоеваз чна и агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава!
+1997-йисуз 2-нумрадин АСОШ куьтягьайвилин гьакъиндай
+ганвай А 0650270-нумрадин аттестат квахьнава.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ10-АПРЕЛДИЗ, алукьзавай пак Рамазан вацран вилик, Махачкъалада, Иса пайгъамбардин (с.а.с.) тӀварунихъ эцигзавай руьгьдинни диндин илимдин чӀехи центрда, мискӀинда, лезги халкьдин зурба межлис кьиле фена. РД-ДИН Гьукуматдин гуьзчивилик кваз республикадин Муфтиятди тешкилна тухвай и мярекатда лезги халкьдин 5 агъзуралай виниз муъмин ксари иштиракна. Теклифна атанвай гьуьрметлу мугьманрин арада республикадин гьукумдаррин, динэгьли алимрин, депутатрин, пагьливанрин, милли интеллигенциядин ва общественный тешкилатрин векилар авай. Ахцегь райондай лагьа��тӀа, кьиле «Ахцегь район» муниципалитетдин кьилин заместитель Роберт Гьамзаев ва районда РД-ДИН Муфтиятдин векил Сулейман Гьажи Байрамов аваз чӀехи дестеди иштиракна.
+Виридалайни хъсан буранар са артух еке ва гъвечӀи тушир юкьванбур, лацубур, ширинбур яз гьисабзава. Буранди кӀев хьанвай чкаяр ачухарзава, ратар хъуьтуьларзава. Саралух ва цӀай, къиздирма сагъарда. Ам бугъада (парда) ва я це ругуна неда. Бурандихъ са артух кифетлувал авач, фад цӀуруриз жеда. Ам иллаки туьнт инсанриз хъсан я. ТӀуьн патал буран емишрихъ галаз санал гьазурда, иллаки — жумунихъ, са артух гзаф битмиш тахьанвай ципицӀрин, анардин мижедихъни сиркедихъ галаз. Буран чӀемедал чрайди хъсан я, иллаки — зейтундин чӀемедал. ЯкӀухъ галаз санал тӀуьр буран беденди иллаки хъсандиз цӀурурда, адак квай хийирлу шейэрни регьятдиз кужумда. Буран ва нахутӀар квай хапӀа уьгьуьяр квайла хъсан я, мефтӀедизни бедендиз лазим тир кьеж гуда, ифин алай чӀулав лекь, вири беден секинарда, яни ифин алудда. Къайи тӀебятдин инсанривай буран анжах серкинихъ, эферрихъ, горчицадихъ ва я истивутдихъ, кьелехъ галаз нез жеда. Бурандикай авунвай мураба шекердихъ ва я виртӀедихъ галаз тӀуьни мефтӀ мягькемарда, хъсан иви арадал гъида, азарриз аксивалда.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Фикир гайила, инсандиз накьвадилай, яни чилелай ширин ва багьа затӀ авач: ам накьвадикай хьанва, накьвадик хъфизва. ЧИЛ-НАКЬВ патал я дуьньядин вири къал-макъаларни дявеяр. Чил патал кьве къунши датӀана къал-макъалрани гъерязвилера аваз акурла, са камалэгьлиди эхирни абурукай садавай хабар кьада:– Я стха, арадавай са чӀиб чил патал датӀана къалмакъалра жез, вун бизар тушни? – туьгьметзавай тегьерда лугьуда ада къуншидин чкадал вил алай касдиз.– Эхь. Амма заз адан чил акьван бегенмиш я хьи, ам жуваз хьана кӀанзава, – жаваб гуда ада.– Бегенмиш яни, пара кӀандани? Чидани, ваз бегенмишвилинни кӀан хьунин арадин фаркь? Месела, заз и цуьк бегенмиш яз, за ам жуваз атӀузва. Пара кӀандайтӀа, атӀуз къимиш къведачир, яд гуз гьар юкъуз адахъ гелкъведай. Куьнени а чил патал дявеяр ийимир. Адахъ саналди гелкъвез ва лезет хкудиз алахъ.– Бегенмишни я, кӀанни ийида, – жаваб гуда нефсинин гъиляй ажуз хьанвай ада.– Заз чидай са касдини, ихтиярсуздаказ масадан чил къакъудна, йиф-югъди ана юкь кӀирна кӀвалахиз хьана. Нетижада а факъир кас кӀвалахдай чкадал вахтсуз кьена ва гьана кьве метр чилин иеси хьана.
+Райондин культурадин Управленидин къуллугъчийри Гъаниев Акимаз пара кӀани стха
+вахтсуздаказ кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Гьуьрметлу лезги жемят! Азиз Рамазан вацра шад хабар: Аллагьдин куьмекдалди Медина шегьерда, пак Кьуръандин кьилин чапханада, «Пак Кьуръан ва адан манайрин таржума лезги чӀалал» ктаб чапнава. Гила ам виридуьньядин 74 чӀалал акъатнавай ихьтин ктабрин жер��еда ава. Мубаракрай! Аллагьди кьабулрай! Гила умрадиз ва гьаждиз фейи ксаривай ам Мединада пулсуз, садакьа яз къачуз жеда.
+Алай йисан 6-апрелдиз Россиядин Президент Владимир Путина Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликовахъ галаз рабочий гуьруьш кьиле тухвана. Инал регионда авай яшайишдинни экономикадин гьалар веревирдна. Кьилди къачуртӀа, коронавирусдин инфекциядиз, промышленный производстводиз, хуьруьн майишатдиз талукь месэлаяр къарагъарна. Идалайни гъейри, энергиядал, газдал, цел таъминарунин, ятар ахвадарунин месэлаяр гьялна. РД-ДИН Кьил Сергей Меликова Россиядин Президент Владимир Путинахъ галаз рабочий гуьруьшдин нетижаяр кьуна. Ада уьлкведин регьбердиз Дагъустандин тереф датӀана хуьнай чухсагъул лагьана. «Нубатдин гуьруьшдин вахтунда за уьлкведин кьил коронавирусдихъ галаз алакъалу яз авай гьаларин гьакъиндай хабардарна. И рекьяй чахъ авай гьалар дурумлубур я. Кьабулнавай серенжемри, дагъустанвийрин къанажагълувили ва кар кьетӀ ийидай дережада РД-ДИН Муфтиятди тереф хуьни а кардал гъана хьи, бязи районра вакцинациядин дережа 90 процентдилай алатнава. Чна и рекьяй кӀвалах давамарда. Владимир Владимировича алатай йисуз Дагъустанда промышленный производстводин ва хуьруьн майишатдин хилер хкаж хьун къейдна. Агропромышленный комплекс чи региондин кар алай хел я. Чун ам мадни вилик тухун патал кьетӀивилив ацӀанва. Сифтени сифте чна и кар санкцийрин шартӀара импортдин суьрсет эвез авунин сергьятра аваз кьилиз акъудда. Кьилди къачуртӀа, чи республикадихъ уьзуьмар гьасилун патал советрин дережадал элячӀдай вири жуьредин мумкинвилер ава. Чна и кар кьилиз акъудун патал авай вири мумкинвилерикай менфят къачузва. Президентдин дикъетдин юкьва Дагъустандин инфраструктурадин месэлаярни авай. Чна «Чиркейдин цин гьамбархана – Махачкъала – Каспийск» водоводдин эцигунар тухун фикирдиз къачунва. И карди авай гьалар дибдай дегишардай мумкинвал гуда. Чна гьакӀ Махачкъаладин канализациядин коллектор эцигунин проектдикни дегишвилер кухтазва. ИНВЕСТ-ПРОЕКТАР чун патал акьалтӀай важиблу кар я. За Владимир Владимировичаз Дербент шегьер вилик финин программа кьилиз акъудунин гьакъиндай суьгьбетна. И кардик кьил кутурди чи сенатор Сулейман Абусаидович Керимов я. Чна а кардик умуд кутазва хьи, программади шегьер неинки гуьрчегди, гьакӀ дербентвийрин уьмуьрни къулайди ийидай, кьиблепатан Дагъустанда кӀвалахдай цӀийи чкаяр яратмишдай мумкинвал гуда», – къейдна Меликова вичин телеграм-каналда. И мукьвара Хуьруьгрин хуьруьн СОШ-ДА РФ-ДИН Яракьлу Къуватри Украинада кьиле тухузвай аскервилин махсус операциядиз талукь яз школадин умуми серенжем тешкилна. Ам школадин директор Мамед Агьмедова тухвана. КӀелзавай жегьилар а кардин гъавурда туна хьи, аскервилин махсус операция Россиядин патай мажбури серенжем я. ГьикӀ лагьайтӀа, чи Президент В.Путина гьуьжет ислягьвилелди гьялунин рекьяй гайи теклифар кваз кьунач. Тайин тир мисалрал ва чешнейрал жегьилар гъавурда турвал, Киевдин режимдин режиссерар, спонсорар ва адак гьевес кутазвайбур ЦРУ ва США-ДИН гьукумат я. 2014-йисуз Украинада госпереворот авуналди, США-ДИ гьакъикъатда Россиядиз акси рагъакӀидай патан фронт ачухна. Американвияр гьина пайда хьанатӀани, гьана накъвар, иви ва магьрумвилер жезвай. Гьа икӀ, Косовода, Иракда, Ливияда, Афгъанистандани хьана. Гила лагьйтӀа, и къайда Украинада ишлемишзава. Россиядин Президент В.Путина Сирияда ва Украинада американвийрин картаяр какахьарна. Ингье гьавиляй абур Россия виляй вегьиз алахънава. Украинада Россиядин кьушунрин агалкьунри, иллаки дуьм-дуьздаказ ядай яракьар ишлемишуни СШАДИХЪ кичӀевилин гьарай-эвердик какахьай пехилвал арадал гъизва. Гьар гьи дуьшуьшда хьайитӀани, Украинадин денацификация, деэскалация ва дебендеризация кьилиз акъудна кӀанда.
+Уьмуьрда вири гьерекатдик ква, вири дегиш жезва. Гьа жергедай яз уьлквеярни, абурун сергьятарни къурулушарни, политика ва идеологияни. Къе дуствиле авайбур пака душманар жезва ва я накь аксивилера авайбур къе санал кӀватӀ хъхьана, дуствилин алакъайра гьат хъийизва. Тикрарзава, им уьмуьр я, диалектикадин къанун, икьван чӀавални гьакӀ тир, инлай кьулухъни уьмуьр амай кьван гьакӀ жедайдал шак алач.
+… И континентдиз «Добрая и старая» рагьимлу ва куьгьне (кьуьзуь) Европа лугьудайбур виликдайни, гилани авачиз туш. Им гьуьрметунин лишан яз кьабулун адет хьанва. Гила адаз икӀ лугьуз жезматӀа? Ва я икӀ лугьуниз ам лайихлу яз аматӀа? Гзафбур и кардал шаклу я. Шаксуз, ам икӀ кьабулуниз бинени, гьакӀ Европадихъ зурба тарихни ава. Куьгьне асиррин, девирринбурукай рахазвач, мукьвал девиррин цӀийи цивилизация сифте яз гьа ина арадал атана. ЦӀийи идеяяр, илимдин, техникадин, технологийрин, культурадин агалкьунар, тафаватлувилер, къазанмишунарни гьа ина пайда жезва. XVIII-XIX асирар Европадин тарихда гурлубур, ина авай уьлквеяр, халкьар уьмуьрдин саки вири рекьерай вилик тухвайбур, къваларив гвай амай миллетар умуд кваз килигзавайбур ва чешне къачуниз лайихлубур хьана. Гьуьлерихъ галаз алакъалу уьлквейра (Великобритания, Испания, Португалия, Голландия, Дания) гьам дяведин, гьамни гражданский гьуьлерин флот арадал къвезва, гимияр туькӀуьрун гегьенш жезва. Уьлкведин гьуьлерин сергьятар артухар авунихъ къаних Урусрин пачагь 1-Петр пеше чириз Голландиядиз гьавайда фейиди тушир, вични инкогнито (чинеба), яни вич вуж ятӀа малумар тавуна, гуя тежриба, чирвилер къачуз атанвай фялейрикай сад я. Яшайишдин гьахълувилин ва барабарвилин фикиррал машгъул хьайи, абур гегьеншариз алахъай арифдарарни гьа ина арадал къвезва. Вольтер, Дидро, социалистар-утопистар Сен-Семон, Фурье, Оуэн хьтин деятелрин тӀварар тарихда мягькемдиз гьатзава. КӀвенкӀвечи фикиррал алай ак��уллу инсанри абурун идеяйрихъ инанмишвалзава, чешне къачуз гьазур я, халкьарин арада чукӀуриз ва гегьеншариз алахънава. Вольтеран социальный барабарвал авай уьлквеяр туькӀуьрунин идеяйрал разибур пара жезва. Тарихдай малум я, Россиядин императрица Екатерина Великая гьа Вольтерахъ галаз сада садаз чарар кхьиз дискуссийра (алакъайра) авай. Европада еке, тарихда гелер тур революциярни гзаф хьанва – 1789-йисан Великая Французская революция (Якубинская диктатура), Кромвелан девирда Великобританияда, 1830-йисуз мад Францияда, 1848-йисуз Германияда ва гьакӀ амай гъвечӀи уьлквейрани гьахьтин гьерекатар мукьвал-мукьвал пайда жезва. Коммунистрин идеология (К.Марксан, Ф.Энгельсан фикирар)гьа Европадай Россиядизни куьч жезва. Абурун фикиррин таъсирдик кваз Россиядани революционный руьгь гегьенш хьана. Интеллигенциядин векилар тир А.Герцен, Г.Белинский, Н.Чернышевский, Н.Добролюбов, Д.Писарев активнидаказ Россиядин крепостной режимдиз акси экъечӀзава, абуру социализмдин идеяяр машгьурзава. Россиядани сифте 1905-йисан тежрибадин революция башламиш жезва. Анжах адахъ галаз алакъалу месэлаяр, гьерекатар 1907-йисарани давам хьана. Европадихъ галаз Россия гьамиша алакъайра авай. Урусатдин интеллигенция Европадин уьмуьрдин, культурадин къайдайрал (традицияр) гьамиша кьару тир, чешне къачуз АЛАХЪЗАВАЙ.ПАЧАГЬЛУГЪДИН девирда Россиядин аристократический интеллигенциядиз – хейлин дворянрин векилриз хайи урус чӀалахъ галаз санал, гьатта гьадалайни хъсандиз, француз, немс ва маса чӀалар чидай, уьмуьрда абур гзаф ишлемишзавай. Гьа чна чеб уьлкведин дамах яз гьисабзавай ва гьуьрметзавай XIX асирдин шаиррини писателрини кваз. Са гафуналди, Западдин вилик кьил агъузун герек авачир кар тир. Гьа кар, яни Западдин вилик юкь агъузна икрамун Россиядин къенин неолибералризни хас я, генар дегиш хьанвач. А девирда Россияда французрин, итальянвийрин хейлин алимрини кӀвалахзавай. Абуру чи культурадиз, илимдиз ийизвай таъсир екеди тир. Аквадай дакӀанвал, къиж малум тушир, иллаки деринриз гьахь тавуна винелай килигайла. Гьа и тегьердин алакъайра аваз и континентдин уьлквейри Россиядихъ галаз дявеярни тӀимил тухванвач. Саксонский миллет (англосаксар) Россиядихъ галаз гьамиша адаватда ава (амма гьелелиг сергьятра ама). РУССКО-ФРАНЦУЗСКИЙ (1812-1813-йисар), Дуьньядин сад лагьай (1914-1918-йисар), Дуьньядин кьвед лагьай ва Ватандин ЧӀехи дявейра Советрин Союздин аксина са британвияр квачиз амай вири уьлквеяр женгера авай. Англия вич немсерихъ галаз дяведа авай. Нетижада Советрин Союзди гьа Европа вич фашизмдикай къутармиш хъийизва. Чидайбуруз, къадир авайбуруз и кар хъсандиз малум я, течирбуруз, къадирсузбуруз лугьуникай файда авач. Дявеяр куьтягь жезва, халкьар, уьлквеяр баришугъ хъхьана алакъаяр дуьз хъижезва.
+1939-1945-йисара дяведа хьайи Европадин гзаф уьлквеяр харапӀайриз элкъвенва. Дяв��дилай кьулухъ хирер сагъар хъийизва, хьанвай зарар гьисабзава. Виридалайни еке, са куьнални эвез тежедай зарардин – дяведа миллионралди пуч хьанвай инсанрин сан чирзава. Дуьньядин кьвед лагьай дяведа 50 миллион кас телеф хьана. Идакай 25-27 миллион кас виликан Советрин Союздин агьалияр, 10-11 млн. немсер, 6 млн. полякар ва масабур тир. Саки миллион кас Европадин маса уьлквейрин агьалияр телеф хьайибур яз гьисабзава. Залум дяведин йисара США-ДИН зур миллиондилай тӀимил аскерар пуч хьана – гзафни гзаф гьавадин, гьуьлерин женгера. Европадин сергьятра США-ДИН аскерри къураматдин ягъунра зур йисалайни тӀимил вахтунда иштиракна. Амма къе дуьньяда бязибуру фашизмдал гъалибвал къачур уьлкве Америка яз гьисабзава. Европа Советрин Союзни галаз чкӀана харапӀайриз элкъвенва. Америкадин чилел, шегьеррал дяведин йисара я са бомба, я са туп-гуьлле аватнач. Са шегьерни, карханани, завод-фабрикани, шахтани чкӀанач. Вири сагъ амай, кӀвалах ргазвай, производство вилик физвай, уьлкведин потенциал (къуватлувал) вири рекьерай артух жезвай. Америкада гъалибвилин эйфория (шад гьиссер) гужлу я. И уьлкве дяведай мадни девлетлу, амайбур вичиз буржлу хьана экъечӀнава. Садахъни авачир атомный яракьдин иесини хьанва ам. Советрин Армия вичин аксина дяведик экечӀайла, Япониядини капитуляция малумарзава. Дяведин са гереквални авачиртӀани, США-ДИ Япониядин кьве шегьердал атомный бомбаяр гадарна, дуьньяда чпин агъавал малумарна. Мад вуч хкӀанзава? Амма саксонрин миллетдин зегьерлу квак секин туш. Чпин къуватлувал гьиссзаватӀани, руьгьда кичӀевал ава, дяведай Советрин Союз къуватлу ва тежрибалу хьана экъечӀуни абуруз секинвал гузвач. Им чпи дуьньяда агъавал авуниз еке манийвал тирди кьатӀанвай американвийри гьа дяве куьтягь хьайи сифте йикъарилай эгечӀна Советрин Союздихъ галаз дяве башламишуниз гьазурвал аквазва. Планар туькӀуьрзава, сифте нубатда атомный бомбаяр вегьидай шегьерар, промышленностдин, военный объектар тестикьарзава. Абуру гьич гуьзетнавачиртӀани, 1949-йисуз Советрин Союзди вичин ядерный заряд хъиткьинарайла, США-ДИН политикризни генералриз кьилел къайи яд иличайди хьиз жезва. «ГьикӀ? Гьинай абуруз атомный бомба атанвайди я?», – тажубвалзава абуру. Чна винидихъ лагьанай, Америкадин накьварал садрани, иллаки маса уьлквейрихъ галаз, дявеяр хьанвайди туш. Ина чкадин чилихъ галаз алакъалу халкь, аборигенар саки амач. Индейский племенаяр (тайифаяр) паталай чапхунчивилин ва тарашар авунин ниятар гваз атанвай саксонский ва маса Европейский контрабандистрини авантюристри хъсан чилер, мулкар къакъудна тергиз эгечӀна, амукьай тӀимилбур резервацийра (кӀевнавай ва мягькем, еке сергьятра) твазва. Абурни яваш-яваш хаталу азарар (цӀегьер, тиф) кутаз къирмишиз эгечӀна, саки вири тергзава. Уьлкведин жемятдин бине Европадин колонистрини, абуру лукӀвиле ишлемишиз хьайи Африк��дин негрийрини, Азиядин эмигрантри тешкилзава. Гьавиляй къенин американви халкь гьар жуьре чӀарчӀинди, рангаринди ва гзаф хесетринди я. Са вядедани я далу ягъиз, я ихтибарвал ийиз жедай миллет туш, гьасятда маса гуда, са шумуд чин ала, гьамиша тапарарда. Доллардиз Аллагь лугьузвай халкь эвелимжи гьа инай акъатнава. И фикир, къилих гила абуру дуьньядизни чукӀурнава. И чилерал 1861-йисарилай башламишай граждан дявени гьукум, чил, девлет патал кьиле фейиди я. Кефердинни (азадвал патал) кьибледин (рабовладельческий) терефрин арада дяведа кеферпатан кьушунар гъалиб жезва, армиядин кьиле хьайи генерал Улисс Грантдакай США-ДИН 18-президент хьана. Гьа идалай башламиш жезва США-ДИН цӀийи тарих. Гьа сифтедилай малумарай лозунгар гьахълувал, барабарвал, азадвал тиртӀани, гьакъикъатда США вичин политикадин бинеда нефсинин азгъунвал, чапхунчивал, пехилвал авай, чеб виридалай винеда кьун ва акьуллу яз гьисабун хас миллетдикай ибарат уьлкве яз къени дуьньядиз ашкара я. Демократия, азадвал ва гьахълувал ина са девирдани хьайиди туш. Тарихдин са дуьшуьш рикӀел хкин. Россиядин казакдин неве, пачагьдин армиядин полковник (император 1-Николая вичи ганва адаз и звание) Иван Васильевич Турчанинов кьисметди вичин уьмуьрдин юлдашни галаз Америкадиз акъудзава. Ина гьа граждан дяве физва. Вич кӀвенкӀвечи фикиррал алай женгинин офицер кеферпатан армиядин жергейриз акъатзава. Са тӀимил вахтунилай ам ина машгьур жезва, адан игитвилин женгинин чешнейрикай вири рахазва. Амма офицеррин арада адал пехилбурни пайда жезва, ам кӀевера твазва, гьатта дустагъда твазни алахънава. Адан алакьунрикай, женгера агалкьунрикай хабар авай СШАДИН гьа вахтундин президент Авраам Линкольна адаз бригадный генералвилин звание гузва, кьилел атанвай хатаяр алудзава. Хушдиз кьабулнатӀани, Америка адаз дакӀан жезва, вичел авур пехилвилерай ваъ, адан гьакъикъи къурулушдин гъавурда акьуна, миллетдин психологиядихъ галаз мукьувай таниш хьана.
+(КьатӀ ама)2021-йисан 30-декабрдиз «сельсовет Луткунский»» СПДИН депутатрин Собраниедин заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз килигна.
+Заседанидал 2022-йис патал «сельсовет Луткунский» СПДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+налограй къведай пулар – 545,1 Гьа жергедай яз:чилин налог – 320,0физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 128,3физический ксарин доходрал вегьизвай налог – 82,8сад тир хуьруьн майишатдин налог – 14,0хуьрер хуьнин фонд – 5372,4аскервилин учет – 260,0маса доходар – 194,0
+Харжияр вири саналди – 6202,3 Заседанидал 2021-йис патал бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисабдиз яб гана ва ам тестикьарна. Бюджетдик кутур доходар:
+2021-йисан 1-январдиз счетдал аламай бюджетдин такьатар – 10,1чилин налог – 229,0физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 3,3физический ксарин доходрал вегьизвай налог – 101,6сад тир хуьруьн майишатдин налог – 10,6хуьрер хуьнин фонд – 5117,0аскервилин учет – 246,0маса доходар – 96,0
+Харжияр вири саналди – 6750,42022-йисан 1-январдиз счетдал аламай бюджетдин такьатрин кьадар – 801,7«Сельсовет Луткунский» СП-ДИН депутатрин Собранидин председатель И.К.ИЛЬЯСОВ(РЕКЪЕМАР агъзур манатралди къалурнава)
+И мукьва Дагнаследиедин пешекарри чи райондин Фиярин хуьре авай культурадин ирсинин федеральный метлебдин объект тир къадим минарадин гьал ахтармишна. И вахтунда малум хьайивал, XIX асирдин тарихдин и памятник тадиз къайдадиз хкун лазим я. Идакай РД-ДИН культурадин ирс хуьнин рекьяй Агентстводин пресс-къуллугъди хабар гузва. Тарихдин и памятникдин вири периметрда чпин яргъивал 1 метрдилай 4 метр, гьяркьуьвални 15 сантиметр кьван тир хейлин хъиткьерар малум хьанва. Пешекарри гьисабзавайвал, абур и дараматдин фундамент ацукьун себеб яз арадал атанва. Идалайни гъейри, къейднавай минаради хаталудаказ ян ганва, ида ам чукӀунал гъун мумкин я. Ина авай региондин метлебдин маса дараматдин – жуьмя мискӀиндин гьал акьван писди туш.
+Тарихдин памятникдиз килигунин нетижаяр кьуналди, Дагнаследиедин регьбер Махач Мусаева къейд авурвал, и дараматдикай менфят къачузвай чкадин диндин тешкилатдихъ ам къайдадиз хкун патал пулдин такьатар авач. Гьавиляй РФ-ДИН Гьукуматдин Кьилин заместитель Татьяна Голиковадин чеб къайдадиз хкун чарасуз тир культурадин ирсинин дараматрин сиягьдал кӀвалах хъувунин гьакъиндай тапшуругъдихъ галаз кьадайвал, Фиярин хуьре авай минара и сиягьдик кутадайвал я.
+акатнавайла, гьар 30 декьикьадилай кудай циз 3-4 хупӀ авун меслят къалурзава.
+чӀаха-чӀахар (шпоры) алайла, гуьлуьтриз яру истивут вегьена къекъведа.
+экуьнахъ ичӀи рикӀелай 10-12 миндалдин хвехвер ишлемишайтӀа, куьн гьар гьихьтин хьайитӀани аллергиядикай азад жеда.
+тӀазвайла, вирт, кьери горчица, кьел, сода (вири сад хьтин паяр) сад-садак какадарна, тӀазвай чкайривай гуьцӀна, винелай жуна алчукна, экуьналди тада. Ахпа чими целди чуьхуьн хъийида. Ихьтин кьуд процедура авун меслят къалурзава.
+жунадин са кӀусуник са силих серг кутуна, япа эцигайтӀа, тӀал фад секин жеда.
+атун зайиф хьанвайла, серкин миже ва оливкадин ягълу (1:3) сад садак какадарна, кӀуьд юкъуз гьар са япуз са стӀал вегьеда.
+хьанвайла (запоры), са шумуд юкъуз экуьнахъ ичӀи рикӀелай хуьрекдин са тӀуруна авай оливкадин ягълу ишлемишда. Ида неинки ратарин кӀвалах хъсанарда, гьакӀни бедендин хам михьи, чӀарарин ва кикерин ери мягькемарда, инсан яхунарда.
+Артериальный гипертония рикӀинни дамаррин системадин лап гегьеншдиз чкӀанвай азар я. Эгер и ва я маса касдин артериальный давление (систолическийди 139 мм. р.ст, диастолическийди 89 мм. р.ст.-дилай) виниз хкаж жезватӀа, адахъ артериальный гипертония авайди яз гьисабзава. Гипертониядин азардихъ тайин симптоматика авач. Начагъдаз хейлин йисара вичин азардикай хабар тахьун мумкин я. Эгер куь кьил элк��везватӀа, кьиле тӀалар ва сес гьатзаватӀа, зигьин къуьруь ва зегьметдиз кьабилвал тӀимил хьанватӀа, и крари куь мефтӀеда ивидин гьерекатдин сифтегьан дегишвилер гьатнавайдакай лугьузва. Вичиз гипертонияди тади гузвай касди мадни са кьадар вахт арадай фейила зайифвал гьиссда, адаз вичин гъилер ва кӀвачер, лугьудайвал, ахвариз фенвайди хьиз, рахаз четин жеда ва икӀ мад. Къейд авун лазим я хьи, азар башламишай сифте девирда ам сагъариз жеда. Артериальный гипертония арадал гъизвай асул себебар бедендин заланвал артух хьун, инсан тӀимил къекъуьн, пӀапӀрусар ва спирт квай шейэр ишлемишун, тӀуьнра кьелекай гзаф менфят къачун, стрессар, ахвар къайдадикай хкатун, тӀуьн дуьз къайдада тешкил тавун я. Инал вичикай суьгьбет физвай азарди арадал гъизвай осложненийрин жергедик гипертонический кризар, инсульт, миокарддин инфаркт, нефросклероз, рикӀин недостаточность, аортадин расслаивающий аневризма акатзава. Гипертонический криз - им вичихъ мефтӀеда, коронарный жуьреда, дуркӀунра ивидин гьерекат аквадай гьалда четинарзавай лишанарни галаз артериальный давление садлагьана хкаж хьун я. Ихьтин вахтунда инсульт, миокарддин инфаркт, жигеррин отек, дуркӀунрин хци недостаточность хьтин азарар арадал атунин хаталувал аквадай гьалда артух жезва. Криздин вахтунда инсандик секинсузвал, кичӀ акатда, адахъ тахикардия жеда, гьава бес тежезвайди хьиз гьиссда, къайи гьекь акъатда, сивихъ кяда ва кьил элкъведа. И жуьредин азарлуда са сеферда экъуьчунни мумкин я. Гипертонический криз хьанвайла бязи дуьшуьшра инсандин кӀвачер ва гъилер зайиф жеда, абуру чпин мез ва пӀузарар кьунвайди хьиз гьиссда, рахунар къайдадикай хкатда. Анжах духтурдин меслятрал кӀевелай амал авуналди, уьмуьрдин сагълам къайда тухуналди, гипертонияди арадал гъун мумкин тир залан осложненийрикай къекъечӀиз жеда.
+• “Голиаф” тӀвар алай хъипер виридалайни екебур я. Абурун заланвал 3 килограммдив агакьун мумкин я. И жуьрейривай 2,5-3 метрдин мензилдиз хкадариз жеда.• Хъиперин анжах вини патан рекьвера сарар ава.• Дуьньяда виридалайни гъвечӀи хъипер Кубада яшамиш жезва. И жуьрейрин бедендин яргъивал 1 сантиметрдилай артух жедач.• Тарцин хъипериз (жаба) сарар авач.• ЖАБА-АГА дуьньяда виридалайни зегьерлу къиб я.• Хъипериз гьа са вахтунда вилик патани, винидихъни ва къваларихъни вуч кьиле физватӀа аквада.• Кьураматдин хъиперикай виридалайни зегьерлубур Кьиблепатан Америкадин кӀачӀичӀлухра, тамара яшамиш жезвай кокоияр я.• Японияда къиб агалкьунрин ярж яз гьисабзава.• Мекьи чкайра хъипер хъуьтӀуьн вахтунда вирерин кӀанера, лилдиз гьахьна, члада жезва.• Вирера жедай хъипери неинки гьашаратар, гьакӀ бязи кӀезриярни незва.• Бязи хъиперин як США-ДА, Францияда ва маса уьлквейра недай кьетӀен ем яз гьисабзава.• Чпин жуьрейрилай аслу яз, хъипер 15-36 йисуз кьван яшамиш жезва.
+11-апрелдиз Хуьруьгрин хуьре авай «Люминари» тӀвар алай просвещенидин Центрда Россиядин халкьдин артистка Рагьимат Гьажиевадин тӀварунихъ галай жегьил пианистрин районрин арадин 3-конкурс кьиле фена. Серенжем тешкилайбур «Ахцегь район» МР ва Р.Гьажиевадин тӀварунихъ галай ДМШ я. Ада Ахцегьрин, Луткунрин, Усухгъчайдин, Рутулрин, Геджух, Мамедкала хуьрерин, гьакӀни Дербент ва Дагъустандин Огни шегьеррин жегьил музыкантри иштиракна. Серенжем кьиле физвай вахтунда адан иштиракчийрин вилик тебрикдин гафар гваз «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Вадим Агъасиев, «Просвещение» фондунин президент, РД-ДИН лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримов, Россиядин искусствойрин лайихлу деятель, РД-ДИН халкьдин артист Хан Баширов, РУО-ДИН начальник Алмас Гьажиев ва маса ксар рахана. Мярекатдин сергьятраваз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.Абдулкеримован тапшуругъдалди Хан Баширов «Ахцегь райондин гьуьрметлу агьали» лагьай лишандиз лайихлу авуна. Къейдин, конкурс кьакьан дережада аваз кьиле фена. Жюриди адан вири иштиракчийрин къугъуниз кутугай къимет гана. Конкурсдин нетижайрай виниз тир агалкьунар Ахцегь райондай чпихъ музыкадин рекьяй хъсан гележег авай бажарагълу жегьилар тир Мегьамед Агьмедова, Муслим Шерифалиева, Лейла Сулеймановади, Къизил Шуаевади ва Саида Мегьамедовади къалурна. Конкурсдин вири иштиракчияр пишкешриз, гьакӀни дипломриз ва грамотайриз лайихлу хьана.
+Аллагь Таалади Адам Пайгъамбар (а.с.) халкьна, ам Женнетдай фана дуьньядиз атайди гъедрен купӀун вахт тир. Им малаикриз аманатдин сят я, гьакӀ вири инсанрин мураддин сят язни гьисабзава. И вахтунда Аллагь Таала инсанриз 70 сеферда килигзава. Эгер са касди гъедрен вахтунда вичин кӀвализ мугьман кьабул авуртӀа, адаз Женнет кьисмет жеда ва ам анжах дидеди хайи аял хьиз, гунагьрикай михьи ийида. Гъедрен ва месин купӀарин арада авай вахтуниз цаварин сят лугьузва ва и чӀавуз са мусурманди теспягь ва я суннатдин, къазадин купӀар авуртӀа, Кьуръан кӀелайтӀа, а касдиз Женнетдин емишар кьисмет жеда ва ам Жегьеннемдивай хуьда. И аманатдин вахтунда теспягь авуналди,
+100 сеферда лагьайдаз Пайгъамбарди (с.а.с.) шафаатдиз вахчун кьисмет жеда. Йифиз къарагъна авур са капӀ 1000 сеферда капӀ авун хьиз кхьида. Мугьмандиз фу гун Кябедин кӀвал эцигунилайни эфзели я. Дуьньядал ихьтин крари гьарамвал арадал гъизва: эркекдин вилер маса дишегьлийриз килигуни; ибадат, теспягь тавуни, тапарар авуни, гъейбатар рахуни, буфтан авуни; темягь къведай кар авуни, пехилвили, факъирвилиз шукур тавуни, сабурлу тахьуни; факъирар, шейхер, кесибар кваз такьуни; кесибрихъ, факъиррихъ фугъарайрихъ чин элкъуьр тавуни, абуруз жедай куьмек тагуни. Эгер са касдихъ гунагьар гзаф аватӀа, ада йикъа 100 сеферда «Астагъфируллагь» лугьурай, туба авурай. Аллагь Тааладиз ибадат тахьана гунагьар гзаф хьанвайбур пашманвал авуна шехьун хъсан я.
+Фатигьа лагьайла гъилер хкаж тийидайбур диндай акъатнавай мунафикьар я.
+Са касди масадан айибар ахъай авуртӀа, Аллагь Таалади адаз Къияматдин юкъуз гьар жуьредин гзаф азабар гуда. Гьар са инсандин кьилел къвезвай балаяр, къазаяр, адаз ганвай ризкьадин кьадар Аллагь Тааладин патай я. Эгер ам и крарихъ инанмиш туштӀа, астагъфир ва туба хъийидалди ам кафирвиле жезва. Эгер са касдив гьамиша тӀагьарат хьайитӀа, адак са гунагьни кумукьдач. ТӀагьарат гваз кьейи кас шагьид жеда. КапӀдай вахтунда садаз яд ва я накьв гьат тавуртӀа, гъилер чуьхуьн гвачиз капӀ авун хъсан я. Гуьгъуьнай ам къаза хъувун лазим жезва. Гъилер чуьхуьн къачудайла бисмиллагь лугьун рикӀелай фейитӀа, ам рикӀел хтайла лугьун хъувуртӀа хъсан я. Са мусурман касди жунублувал алаз (беден мурдар яз) вичин гъилин кикер, бедендин чӀарар атӀайтӀа, ам Къияматдин юкъуз азабра аваз, жунублувал алаз къарагъар хъийида. Вучиз лагьайтӀа, адан кикери ва чӀарари вуна чун жунублу тир вахтунда атӀанай лугьуда. Расулди (с.а.с.) лагьана хьи, вичелай вилик садни Женнетдиз фидач. И вахтунда адаз рагъ экъечӀдай патахъай са дишегьли Женнетда аваз аквада. Пайгъамбарди (с.а.с.) адавай «вун иниз гьикӀ акъатнавайди я?» - лагьана хабар кьада. Дишегьлиди адаз ихьтин жаваб гана: «Зи гъуьл кьейила, зи аялар етим хьанай. Абур чӀехи жедалди зун гъуьлуьз хъфеначир. Гьавиляй заз Женнет кьисмет хьанвайди я». Расулуллагьди къейдна: «Вичин сивикай, гъиликай а патахъ галай кас инжиклу тийизвайди халис мусурман я». Девлет кӀватӀ ийиз вердиш хьанвай инсанар садрани тух жедач. Пайгъамбарди (с.а.с.) лагьана: «Куьне Аллагь Таалади гьарамнавай шейэр тӀуьмир, гьикӀ лагьайтӀа, квез гележегда Женнетдиз физ четин жеда. Шейэр базардин къиметрилай багьаз гузвай кас Аллагьдин лянетдик ква. Куьне гзаф еке, багьа кӀвалер эцигмир. Абурукай квез гележегда зиян хкатда. Чарасузвал авачиз Аллагьдин тӀварунал пара кьинер кьумир. И кар Аллагьдиз хуш туш. Герек авачиз чарадавай бурж кьамир, кьур вахтундани геж тавуна ам вахце. Куьн дишегьлийрин кхьенвай, янавай шикилриз килигмир, им гьарам кар я. Куьн дишегьлийрин пара мукьув жемир, куь патав шейтӀан тежедайвал. Чарадан дишегьлийрихъ галаз хуш келимаяр рахамир, абуруз маса фикирар татурай. Жуван некягьда авай дишегьлидиз куьруь, ачух парталар алукӀна, фикир вичел желбдай атирар яна халкьдин арадиз фин къадагъа ая. Аялрал шариатда къадагъа авунвай, мусурманриз хас тушир тӀварар эцигмир. Дишегьлийриз чпин беден аквадай парталар алукӀун къадагъа ая. Ахьтинбур Женнетдикай магьрум жеда. Ипекдикай авунвай парталар алукӀун, къизилдин тӀупӀалар агулдун (гимишдинбур ихтияр ава) итимриз къадагъа я. Виридалайни хъсан кар жуваз талукь тушир кардик экечӀ тавун, секинвал хуьн я. Гьакь лугьун - им шариатдал амал авун я. Аллагьдихъай кичӀе касди анжах дуьз лугьуда, адавай таб рахаз жедач. Эгер куьн дуьньяди алдатмишзаватӀа, куь рикӀелай эхиратни фенва. Алимдин ахвар хийирлу я жегьилдин ибадатдилай. Йикъан вад капӀ авун лап менфятлу кар я. Экуьнин капӀ ийизвайди Аллагьди саламат ийида. И кар тийизвайди чин кӀаник хьана це авайдаз ухшар я. Чпиз илим чин тийиз алимвалзавайбур Къияматдин юкъуз ашкара авуналди, русвагь ийида. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Шерифалиев Дашдемираз играми буба, адан хизандиз ва амай мукьва-кьилийриз пара кӀани
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Дагъустанда лезги чӀалал шиирар кӀелунай «Заз зи Ватан кӀанда» лишандик кваз Ватан хуьзвайбуруз талукьарнавай конкурс кьиле физва. Ам тешкилнавайди ери-бине Ахцегьай тир меценат Нариман Гъазалиев я. И карда жумарт ватанэгьлидиз РД-ДИН жегьилрин крарин рекьяй Министерстводини Дагъустандин писателрин Союзди куьмекар гузва. Конкурсда 8-11-классра кӀелзавай аялривай иштиракиз жеда. Къейд ийин хьи, конкурсдин кӀвалахар 3-майдалди кьабулзава. 1, 2, 3-чкаяр кьурбуруз
+агъзур манатдин кьадарда аваз пулдин пишкешарни дипломар гуда.
+кьадарда аваз пулдин пишкешар конкурсда тафаватлу хьайи мад 10 иштиракчидив вахкуда.
+Алай йисан 13-апрелдиз Ахцегь райондин кьил Осман Абдулкеримова кьиле директор Руслан Гьажиев авай «Тарихдин, культурадин ва архитектурадин памятникар хуьнин республикадин центр» ГБУДИН делегация кьабулна. Гуьруьшда райондин кьилин заместитель Вадим Агъасиева, депутатрин райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаева, общественный палатадин председатель Али Исмаилова, край чирдай музейдин директор Агьмед Дагъларова ва масабуру иштиракна. Мугьманар тебрик авур Осман Абдулкеримова Руслан Гьажиеваз Ахцегь райондиз атунай чухсагъул лагьана, гьакӀни муниципалитетдин виридалайни хци месэлаяр къарагъарна. Абурун жергеда Ахцегьрин хуьруьн къадим паюнин архитектурадин комплекс, устӀа Идрисан, Джиорс ва Дебернардидин муькъвер, гьакӀни вич виликдай чкӀидай гьалдиз атанвай Лай участокдин муькъуьн гьалдиз талукь месэлаяр авай. Гуьруьшдал этнокультурадин ирсинин объектрал арадал къвезвай хаталу аварийный гьалариз талукь яз муниципалитетди энгелвал авачиз серенжемар кьабулун патал Дагнаследиедин кӀвалах мадни менфятлуди авунин теклифар гана. Кьилди къачуртӀа, Осман Абдулкеримова Хуьруьгрин хуьре авай 17-асирдин минарада лап еке хъиткьер хьанвайди рикӀел хкана ва ам чкӀун мумкин тирди къейдна. Вичин нубатда, Руслан Гьажиева кӀвалахдин тайин тир механизм арадал гъун хиве кьуна. Нетижада муниципальный ва я региональный властриз этнокультурадин объектар кӀвачел ахкьулдунин ва цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин рекьяй герек тир ва законлу вири серенжемар кьабулдай мумкинвал жеда. ГьакӀни Осман Абдулкеримова вичин заместитель Вадим Агъасиеваз Дагнаследиедин делегациядихъ галаз санал Лай участокдин муькъвел фин ва гьа чкадал агьалийрихъ галаз санал и муьгъ региондин архитектурадин памятникрин реестрдай акъудунин мумкинвилиз килигун тапшурмишна. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, Руслан Гьажиева Ахцегь райондин агьалийривай Лай участокда авай муькъуьз талукь яз чпихъ авай гьихьтин хьайитӀани хийирлу малуматрикай хабар гун, гьакӀни, аваз хьайитӀа, и муькъуьн къадим заманадин шикилар агакьарун тӀалабна. Чна куь фикир а кардал желбзава хьи, и рекьяй гьихьтин хьайитӀани хийирлу малуматрикай квевай 8-918-847-14-24-нумрадин телефондай хабар гуз жеда.2022-йисуз «Рекьин тийидай полк» серенжем адетдин жуьреда кьиле фида. Идан гьакъиндай «Россия къе» МИА-ДИН прессконференциядал «Россиядин рекьин тийидай полк» тӀвар алай Умуми Россиядин общественный гражданвилинни ватанпересвилин гьерекатдин руководителри хабар гана. И хабар РД-ДИН жегьилрин министерстводин пресс-къуллугъди агакьарна. ИкӀ, Россиядин Рекьин тийидай полкунин Центральный штабдин сопредседатель, генерал-полковник, 4-дережадин Пак Георгиян Ордендин сагьиб Сергей Макарова къейдна хьи, гьар са регионда и серенжем тухунин вахт ва чка кьилдиндаказ тайинарда. Алава малумат сайтда жеда. «Чаз а кар къейд ийиз хуш я хьи, алай йисуз Гъалибвилин юкъуз чпи Ватандин ЧӀехи дяведин йисара чи Ватан хвейи жуван багърийрин ва мукьва-кьилийрин портретар гваз чун шегьеррин, поселокрин ва хуьрерин куьчейрай ва майданрай къуьн-къуьне аваз мад сеферда фида, чаз гъалибвал гъайи вирибур рикӀел хкида», – алава хъувуна ада. ГьакӀни конференциядал къейд авурвал, «Рекьин тийидай полк» физвай вахтунда неинки дяведин йисарин манияр лугьуда, гьакӀни «Чи полкунин манияр» тӀвар алай яратмишдай конкурсдин гъалибчийрин авторрин композицияр къалурда. Ада иштиракун патал заявка 20-апрелдалди сайтда онлайн регистрациядин жуьреда рекье тваз жеда. Идалайни гъейри, гьерекатдин руководителри гъалибвилин юкъуз игитар тебрик авунин цӀийи жуьреяр теклифна. Россиядин Рекьин тийидай полкунин Центральный штабдин сопредседатель, Рекьин тийидай полкунин идеядин автор Геннадий Иванов «Рекьин тийидай автополк» кьиле тухунин теклиф гваз экъечӀна. Адан сергьятра аваз автомобилрин водителри машинрин гуьзерал чпин игитрин шикилар алкӀурда. «Рекьин тийидай полк» кьиле тухунин гьакъиндай итиж ийизвай малумат 8 (800) 201-94-50-нумрадин телефондин горячий линиядай къачуз жеда.
+Дагъустанда цӀуд ва адалайни гзаф аялар авай кесиб хизанриз республикадин бюджетдин гьисабдай пулсуздаказ микроавтобусар чара ийида. И мукьва РД-ДИН Кьил Сергей Меликова и месэладиз талукь Указдал къул чӀугуна. И тегьерда «Аялар авай хизанриз яшайишдин рекьяй куьмек гунин алава серенжемрин гьакъиндай» РД-ДИН Президентди 2007-йисуз акъудай Указдик алаваяр кухтазва. Микроавтобусар чӀехи аялдин яшар 23 йисалай виниз алат тавунвай ва 2022-йисан 1-январдалди чпе цӀуд лагьай ва я идалайн�� гзаф аялар хьанвай кесиб хизанриз са сеферда гузва. Къейдин, виликдай тайинарнавай хизанда цӀуд ва адалайни гзаф аялар хьайила 300 агъзур манат пул гунин къайдани кардик кума.
+19-апрелдиз райондин активдин нубатдин совещание, сифте гаф рахуналди, «Ахцегь район» муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова ачухна ва кьиле тухвана. – Гьуьрметлу юлдашар, гъилевай йис уьлкведа, гьакӀ чкайрални четин ва акьалтӀай жавабдарди я. Чи виликни вахтунда гьялна кӀанзавай месэлаяр ква. Идарайра ва СП-РА чеб гьялун истемишзавай четин вири месэлайрин сиягь веревирд авун патал 2-3 йикъан мудатда администрациядиз вахкана кӀанзава, -лагьана, алатай совещанидин тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишна ва идарайрин руководителризни СП-РИН кьилериз ада протоколдин цӀийи тапшуругъар гана. 1. Алай вахт жемят гатфарин чуьлдин кӀвалахрив эгечӀнавай важиблуди я. Район хуьруьн майишатдинди яз, чна менфят къачуз жери кьван вири чилер кардик кутуна кӀанда. Хсуси майтшатра салан майваяр цунин карда герек чун амайбуруз чешне жен. Йисаралди ишлемиш тийиз гьакӀ гадарнавай чилин участокар закондалди къахкъудна чпиз чилин игьтияж авай ва кӀвалахиз кӀанзавай жегьил хизанрив вахгуда.2. Вилик Гъалибвилин чӀехи сувар ква. 9-майдин ва чан алай, яни рекьин тийидай полкунин парадра активнийдаказ иштиракун патал чна рикӀивай гьазурвал акуна кӀанда. Ватанпересвилин и серенжемда халкь активламишун чарасуз я.3. Гьукуматдин кьетӀен дикетдик квай догазификациядин месэлани Ахцегьа, Луткуна ва Калука вахтунда гьялун истемишзава.4. Эхиримжи вахтунда маларик бруцеллез акатунин дуьшуьшри агьалийрик къалабулух кутазва. Гьа и ва хаталу маса азаррин вилик пад кьун патал райондиз паталай хуьз, тукӀваз гъизвай гьайванрал ва маса гузвай якӀал ветеринариядин къуллугъдин гуьзчивал артухарунин чарасузвал ава. 5. Республикада туризмдин бизнес артмиш жезвай шартӀара Ахцегь районни кьулухъ жергейра хьана виже къведач. Милли тарихдинни культурадин ва халкьдин яшайишдин метлебдин и кардик СП-РИН администрацийри ва идарайрин руководителри чпин пай кутун важиблу я. И месэладив чун, эвелимжи нубатда, халкьдин умуми мелералди район зирзибилрикай михьунилай, цин хуларни къаналар экъягъунилай, ял ядай паркарани маса чкайра кул-кус цунилай эгечӀна кӀанда. Налогар кӀватӀунин гьакъиндай гегьенш малумат муниципалитетдин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади авуна. «Кьуд вацран пландин 19-апрелдин нетижайрай районда эменнидай 95,9 % ва чилин налогдай 85,2 % пулдин такьатар кӀватӀнава. ГьакӀ чилин, эменнималдин ва транспортдин налогрин куьгьне буржар вахкунин карни активламиш хьанва»,– лагьана ада.
+Дуьньядин жандарм – къара империя
+Россиядин Федерациядин Конституциядихъ, 1998-йисан 28-мартдиз акъудай РФ-ДИН 53-нумрадин Федеральный закондихъ, РФ-ДИН Президентдин Указдихъ ва РФДИН оборонадин Министрдин приказдихъ галаз кьадайвал агьалияр аскервилин къуллугъдал нубатдин сеферда эверунин кӀвалах кьиле физва. Призывдин комиссийри чпин кӀвалах 1-апрелдилай башламишнава. Ам 15-июлдалди давам жеда. Призывдин комиссиядик муниципальный райондин администрациядин, образованидин управленидин, къенепатан крарин отделдин, агьалияр кӀвалахдал таъминардай Центрдин, жегьилрин крарин ва спортдин рекьяй отделдин, яшлубурун советдин, аскервилин къуллугъчийрин бубайрин советдин ва аялринни жаванрин «Юнармия» тӀвар алай ватанпересвилин гьерекатдин штабдин векилар кутунва. Аскервилин къуллугъ кьиле тухун патал сифте нубатда чпихъ высший ва юкьван махсус образование авай, военный комиссариатри рекье туналди ДОСААФ-ДИН автошколайра гьазурнавай виридалайни чӀехи яшда авай призывникриз эверда. Абурухъ виридахъ талукь тир марифатдинни карчивилин ерияр ва сагъламвилин гьалдиз килигна чеб аскервилин къуллугъ кьиле тухуниз къабилбур хьана кӀанда. Аскервилин къуллугъ тухун патал чи призывникар комплектованидин экстерриториальный къайдадай Россиядин вири регионриз рекье твазва. Гьар са призывник патал адан делилар авай хсуси электронный карта гьазурзава. Ам неинки призывдин вахтунда, гьакӀ Яракьлу Къуватрай запасдиз хъфейдалай кьулухъни кардик жеда. Гележегдин призывдин серенжемар махсус женгинин операция кьиле тухунихъ галаз эсиллагь алакъалу туш. ГьикӀ лагьайтӀа, ада иштиракун патал анжах офицерар ва контракт кутӀуннавай аскервилин къуллугъчияр рекье твазва. Гьа виликдай хьиз, призыв Россиядин Федерациядин законодательстводи тайинарнавай вахтара ва пландалди кьилиз акъудда. Алай гатфарихъ Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районрин арадин военный комиссариатди саки 70 жегьилдиз армиядин жергейриз эверда. Сифте нубатда призывдин яшдин жегьил инсанриз Россиядин Федерациядин законодательстводин бинедаллаз тайинарнавай вахтара повесткайрай военный комиссариатдиз атун теклифзава. Ида аскервилин къуллугъдиз эверунихъ галаз алакъалу серенжемар тамам кьадарда ва вахтунда кьилиз акъуддай, гьакӀни делилламишнавай заключение акъудунин мураддалди медицинадин тамам ахтармишунрай экъечӀдай мумкинвал гуда. Призывникри чпи къуллугъун патал хкядай кьушунрин жуьредикай лугьуз жеда хьи, призывдин комиссияди къарарар призывдин наряд, вичин сагъламвилин гьалдиз килигна аскервилин къуллугъдиз призывникдин къабилвал, адан образованидин дережа, аскервилин пешедай адахъ авай гьазурвал ва пешекарвилинни психологиядин хкягъунин нетижаяр гьисаба кьуналди кьабулзава. Кьушунрин гьар са жуьре патал аскервилин къуллугъ тухунин патахъай вичин истемишунар ава. Ихьтин къарар кьабулдайла призывдин комиссийри призывникрин тӀалабунарни гьисаба кьазва. Призывникрихъ элкъуьналди лугьуз кӀанзава хьи, призывдай аскервилин къуллугъ садбур патал чӀехи жедай, во��нный учетдин пешекарвал къачудай, армиядин халис дустар жагъурдай мумкинвал я. Масадбур патал лагьайтӀа, призывдай аскервилин къуллугъ – им жуван рикӀиз хуш кеспи жагъурунин рехъ я. Амни вири уьмуьрдин кар жезва. Чпи Ватан хуьзвайбурун пеше хкягъай инсанрихъ вири вахтара кьетӀен гьуьрмет гьавайда авачир эхир.
+Воспитатель Раиса Агъабалаева реабилитационный Центрдин аялрихъ галаз Россиядин халкьарин адетдин культурадин Центрдиз мугьман хьана. Идан мурад аялар культурадин центрдин къуллугъчийрин пешейрихъ галаз танишарун, абурухъ Дагъустандин культурадин адетрихъ галаз кьадайвал, чун элкъуьрна кьунвай тӀебиатдиз итиж арадал гъун, аялар жуван халкьдин алатай девирдиз ва адан куьгьне адетриз гьуьрмет авунин руьгьдаллаз тербияламишун тир. Экскурсия гзаф итижлуди хьана. Центрдин къуллугъчийри атанвай аялар хушдиз кьабулна. Экскурсоводди фикир желбдай тегьерда чеб куьгьне девирра ишлемишай адетдин парталрикай ва къаб-къажахдикай суьгьбетна, яшайишда ишлемишдай шейэрихъ, милли халичайрихъ галаз танишарна, милли костюмар – дишегьлийрин булушкаяр, шалар, бармакни япунжи галай итимрин черкескаяр, гьакӀни музыкадин алатар – далдам, чӀагъан, тар ва масабур къалурна. Къейд ийин, Россиядин халкьарин адетдин культурадин Центрда гзаф кьадар экспонатар ава. Аялриз абурукай бязибур гъилера кьадай мумкинвал хьана ва абуру гьар жуьре миллетрин культурайрин гьакъиндай гзаф итижлу суьгьбетдиз яб гана. Центрда гьакӀ Ватандин ЧӀехи дяведин йисарин вакъиайриз талукьарнавай стендарни ава. Инин къуллугъчийри аялрихъ галаз чи бубайрин культурадин ирсинин гьакъиндай суьгьбетна. И вахтунда абурун фикир къе жуван ивирар рикӀелай ракъур тавун важиблу тирдал желбна. Аялри чпин бадейрикай, чӀехи бубайрикай, абурун диде-бубаяр хайи хуьруькай суьгьбетна. Адетдин культурадин Центрдиз фейи аялрин рикӀера адан къуллугъчийрихъ галаз кьиле фейи гуьруьшди хъсан гьиссер туна.
+Лондонда эмиграцияда авай вичин дуст А.Герценаз (1859-йис) ада чар кхьизва. Ана ихьтин гафар ава: «Америка са сугъул ваъ, «препакостный чил я»». Са азадвални ина авайди туш. Хиперин суьруьдиз ухшамиш халкь идара ийизвайди гьукумат туш, долларрин чувалар гвай, кьунарин чуруяр квай девлетлуяр виридан винел агъаяр я». Са кардин гъавурда ам мадни дериндай акьуна. Вичи гуьзетзавай идеалра (азадвал, гьахълувал…) ягъалмиш хьанвайди кьатӀай чи ватанэгьлиди рекьидай кьилихъ (1901-йис) инанмишвилелди лугьузва: – Гьина кӀандатӀани, гьа Россияда хьайитӀани, социальный (гьахълувал авай) республикадиз ухшамиш къурулуш хьунухь мумкин я, анжах Америкада садрани ахьтин гьал жедач. Адан сур СШАДА ава, гьукуматдин гьисабдай адахъ гелкъвезва. Россияда, иллаки къенин шартӀара, адаз гьуьрметун бажагьат жагъидай.
+Дуьньядин кьвед лагьай дяведилай кьулухъ Европадин тарих чаз хъсандиз чизва. Виринрик юзун ахкатзава, чкӀанвай экономика кӀвачел ахкъалтзава. Вири мумкинвилер авай, экономика мадни гужлу хьанвай США-ДИ Европадин уьлквейриз и карда куьмекар гузва, абур кӀанивиляй ваъ, вичин гележегдин стратегический планар аваз. АКВАЗ-АКВАЗ, галай-галайвал Америкади Европадин уьлквеяр, вири континент вичелай аслувиле ва муьтӀуьгъвиле твазва. Программа гьа сад я – СССР-ДИЗ аксивалун, коммунистический идеологиядихъ галаз женг тухун, алакьайтӀа и уьлкве тергун. Гьа и пайдахдин кӀаник абуру вири Европа сад ва тупламишзава. Фагьумсузвал къалурна Советрин Союз вични и барабар тушир гьуьжетрик-женгиник экечӀзава. Муькуь патахъай адаз чарани авачир. Кьве падни яракьламиш жез, аксивилер деринра тваз эгечӀна. США-ДИ вири Западдин къуват Россиядин аксина акъвазарна, гьар жуьредин зиянар гуз, «къайи дяведихъ» галаз санал идеологиядин ва пропагандиствилин гьужум гужлу ийизва. Гьа са вахтунда вичиз куьмек жедатӀа лагьана Советрин Союзди гишин вири Африка ва гьакӀ Азиядин гзаф уьлквеяр, са хийирни вичиз авачиз, гьавайда хуьз эгечӀна. Садрани вахгун тийидай буржар пайиз вичин экономика зайифарна. Гележегда малум хьайивал, гзафбуру буржар вахкун тавун анихъ акъвазрай, чи уьлкведин терефни гадарна ам маса гузва, акси экъечӀайбурни хьана. Кьиле акьулсуз лидер хьун уьлкведин бахтсузвал я. Н.Хрущеван девирда Туьркияда США-ДИН баллистический ядерный ракетаяр, Кубадани СССР-ДИН гьа ихьтин яракьар пайда хьана, хаталу Карибский кризис арадал къвезва. Дяве эгечӀиз тӀам-шам амай. Алатна! Уьлкведин лидердихъ гьукуматдин сир хуьдай акьулни хьана кӀанда. 1960-йисара космос ахтармишунра хьанвай агалкьунри кьил чӀурнавай Хрущеван сивин аявал садавайни хъижезвач. Герек авазни-авачизни чи технический ва военный цӀийивилер, сирер гьарна малумариз, къурхуяр гуз, Америкадиз «КУЗЬКИНА-МАТЬ» кийикьанариз, абур мадни пехъи ийиз эгечӀна ам. Гьа икӀ, ада дуьньядиз чахъ лап гужлу, гьелелиг садазни чин тийизвай водородный бомба авайди малумарзава. Бязи экспертри тестикьзавайвал, цӀийи «къайи дяведин» лепеяр гужлу авурди Хрущев я. Ада ачухзавай сирери США-ДИК еке къалабулухвал кутазва, идани аксивилер къати ийизва. Гьа идаз ухшамиш политика чи йикъарани кьиле физвайди хьиз аквазва. Фикир це, Китайди, гьа США-ДИНИ цӀийи агалкьунар, иллаки яракьрин рекьяй садрани малумардач. ЦӀийивилер гьабурухъни гьам яракьрин, гьамни космос ахтармиш авунин рекьерай хейлин ава.
+Герексуз ва барабарсуз гьуьжетри гьелекнавай Советрин Союз 90-йисарал къвезва. Нетижа хиве кьаз кӀанзавачтӀани, гуьзетзавайди хьана – СССР чкӀана, са шумуд цӀийи, гъвечӀи уьлквейриз пай хьана, терг жезва. Гьайиф чӀугуникай хийир амач – душманриз кӀанивал хьана. США ва Европадин уьлквеяр СССР чкӀун чпин алакьун ва агалкьун яз гьисабиз эгечӀна. Чаз чизва – им акӀ туш. Советрин Союз вичин кьисметди, къенепатан чӀуру энергияди (къуватри) терг��ава. Горбачеван гьерекатар СССР чкӀунин себеб туш, анжах гьабурун нетижа (следствие) я. Ам душманрин гъиле инструмент (алат) хьана. Ставрополдин крайдай тир комбайнердикай кьисметдин буйругъ хьана уьлкведин лидер – КПСС-ДИН ЦК-ДИН Генсек жезва. Гегельни Фейербах (немсерин философар) сад садакай чара тежезвай, философиядин факультет акьалтӀарнавай колхозчидин кьилиз «еке идеяяр» къвезва, «перестройка», «гласность», «новое мышление» лозунгар малумарна, башламишна ада вичин хаинвилин кар. США-ДАНИ вичиз хас метаморфозаяр (аламатар) жезва. Голливуддин (кинойрин фабрика) актер Р.Рейганакай уьлкведин президент жезва. Адаз вири дуьнья сегьне хьиз аквазвай, инсанарни вири – актерар. Гьамиша виртуальный (вичи вичиз туькӀуьрнавай) гьакъикъатда аваз гьиссзавай цӀийи президентди, вичелай вилик хьайибуру хьиз, Советрин Союздиз душманвал ийиз, анжах артистдин жуьреда давамарна. Союзда кьиле фейи гатун Олимпиададиз (1980-йис) бойкот малумарзава, 1983-йисуз чи уьлкведиз чпиз гзаф хас тир зегьерлу лакӀабни багъишзава – «Империя зла». Анжах чеб чпиз гуьзгуьдай килигзавач. Амма М.Горбачев адаз бегенмиш жезва, гьа вичин актердин жуьреда бахтунин гъалатӀ яз чи уьлкведа лидер хьанвай фагьумсуздиз чи уьлкве чукӀурдай меслятар ва куьмекар гуз эгечӀна. И карда абурухъ нетижаярни жезва.
+Гьарда вичин акьулдин дережадиз килигай гел тада. Бинедик бомба гьадан гъилерал кутуна уьлкве къарсурзава, амма гуьгъуьнлай хьайи апокалипсис Ельцина къурмишзава. Сибирдин Екатеринбургдай меркездиз акъатай ада вичин амбицияр (вичиз вич бегенмиш хьун) садрани чуьнуьхзавачир. Ам властдихъ екедаказ къаних тир. И кардихъ агакьун патал ам инсанрин кьилерилай гьабуруз кӀур гуз физ гьазурди тирди кардал тестикь жезва. Фактар (делилар) чна инал тикрардач – абур малум я.
+Сурарал вуч авун лазим я?
+Ислам сифте кӀвачел акьалтзавай йисара сурарал фин Пайгъамбарди (с.а.с.) къадагъа авунай. Мусурманрин рикӀера иман, дин мягькем хьайи вахтунда абурулай сурарал финин къадагъа алудна. Амма сурарал чеб гьикӀ тухун лазим ятӀа, гъавурдик кутуна. Бурейди бин АЛЬ-ХУСАЙБА тестикьарайвал, Аллагьдин Пайгъамбарди (с.а.с.) лагьана:
+«За квез сурарал фин къадагъа авунвай, гила квевай фейитӀа жеда»
+«За квез сурарал фин къадагъа авунай. Яб це! Абурал кьил элягъа, гьикӀ хьи абуру рикӀ хъуьтуьларзава, вилерал накъвар гъизва ва эхиратдин уьмуьр рикӀел хкизва, амма кутуг тавур гафар рахамир!»
+(Хаким, 1/532). И гьадисри тестикьзавайвал, сурарал финихъ анжах кьве макьсад хьун лазим я: сад лагьайди, эхиратдин уьмуьр рикӀел хкана, и дуьньядин эбеди туширвал аннамишун ва идалди Аллагьдин эмирриз муьтӀуьгъ хьун; кьвед лагьайди, сурара кучуднавайбурун патахъай Аллагьдивай абурун гунагьрилай гъил къачун тӀалабун, гьа ихьтин тӀалабун кьенвайбурун руьгьерив гьуьрметдивди эгечӀунин лишанрикай сад я. Амма Суннада сурарал гьикӀ тухвана кӀандачтӀа, вуч авун къадагъа ятӀани къейднава. Ихьтин къадагъайрик агъадихъ галайбур акатзава:1. Сурарал кьил чӀугурла, нубатсуз, чиркин гафар рахун кутугнавач, экъуьгъунар ва кӀеви ишелар авун кутугнавач, я туш хьи, кьенвайбурун руьгьерикай чӀурукӀа раханани кӀандач;2. Сурарал, къурбанд я лугьуз, лапаг ва я маса гьайван тукӀунни къадагъа я. Имам АС-СИРХИНДИДИ кхьизва: «Алимри сад хьиз къейдзавайвал, шейхерин сурарал къурбанд тукӀун ширк (Аллагьдив масад барабар гъун) я. Им шариатда къадагъа алай ва гзаф гъуцариз ибадат авунин гунагьдив гъизвай кар я». Пайгъамбарди (с.а.с.) лагьана:
+«Исламда метӀен кьуру дамарар атӀун авач».
+Яни виликдай мажусийри чпин бутриз къурбанд гъидайла, ихьтин гьайвандин сифте метӀен кӀвалакӀрин кьуру дамар кьатӀзавай, анжах ахпа ам тукӀвазвай. Исламдин алимри тестикьарзавайвал, гьайван кьенвайдан руьгьдиз къурбанд авуна, тукӀуна, ам кесибриз садакьадай паюникай зиян авач, амма ихьтин къурбанд сурарал, шейхериз хкажнавай пӀирер я лугьуз туькӀуьрнавай чкайрал тукӀун ширк я. Айшадилай (къуй адалай Аллагь рази хьурай) атай гьадисда лагьанва: «Аллагьдин ажугъ чувудрални хашпарайрал къурай, гьикӀ хьи, абуру чпин пайгъамбаррин сурар килисайриз элкъуьрна» (яни ибадат ийизвай чкайриз. Абуру чпин дуьаярни а сурарихъ, абурун сифатрихъ элкъвена ийизва ва, Аллагьдилай кам яна, гьабурувай тӀалабзава).3. Жабиралай атанвай гьадисда лугьузва: «Аллагьдин Пайгъамбарди (с.а.с.) сурарал ацукьун, абурал эцигунар авун, чилелай кьакьандиз багьа къванер хкажун ва анал кхьинар авун къадагъа авунай». Абу Ханифадин гъилик чирвилер къачур Мугьаммад бин Гьасана Гьаммадалай ва адани Ибрагьималай агакьарна: «Лугьузвай: сур ам сур тирди чир жедайвал, адал къуьл гьалч тийидайвал хкажа». Мугьаммада алава хъувуна: «Чна гьа ихьтин рехъ кьунвай ва чилелай артух кьакьандиз сурар хкажзавачир. Чна сурар гипсдалди кӀевирун, я туш хьи, абур накьвадалди сувагъун, абурун патарив мискӀинар хкажун, я туш хьи са гьихьтин ятӀани кхьинар авун кьабулзавач». («Аль-Асар», Магьаммад АШ-ШАЙБАНИ, 2/191).4. Сурарал суварар авунани кӀандач. Имни еке къадагъа алай ва гунагь авай кар я. Абу Хурейрадилай атанвай гьадисда, Пайгъамбарди (с.а.с.) лагьанва:
+«Зи сурал суварар ийимир ва куь кӀвалер сурариз элкъуьрмир. Зун патал, куьн гьина аваз хьайитӀани, Салават гъваш, гьикӀ хьи, куь дуьаяр, салаватар зал агакьзавайди я»
+(Абу Дауд ва Агьмад).5. Сурарал (яни зияратар я лугьуз) кьил чӀугун патал яргъал сейрдиз сиягьат авунни кутугнавач. Пайгъамбарди (с.а.с.) лагьана:
+«Пуд мискӀиндилай алатайла, гьайван рекье гьатун патал арабадик кутуна кӀандач: Масжид аль-харамдилай, яргъал мискӀиндилай ва чи Пайгъамбардин (с.а.с.) мискӀиндилай».
+(САХИХ-АЛЬ-БУХАРИ», 1189, «Сахих Муслим»). И гьадисдиз ганвай баянда мулла Али АЛЬ-КАРИДИ (Абу Ханифадин «АЛЬ-МУСНАД» кӀватӀалда къейднавайвал) лагьана: «Арабадик кут��на кӀандач» - им акӀ лагьай чӀал я хьи, «машахидрал» (зиярат я лугьуз пӀирерал, мавзолейрал), яни масжид аль-харамдилайни, яргъа авай мискӀиндилай ва Пайгъамбардин (с.а.с.) мискӀиндилай алатайла фин кутугнавач». Ибур вири Исламдихъ галаз са алакъани авачир, инсанри чпи гъанвай кутуг тавур, гунагьдал, диндай акъатунал гъизвай цӀийивилер я.
+И мукьва «Чун газ хатасуздаказ ишлемишун патал экъечӀзава» проектдин сергьятра аваз «Газпром межрегионгаз Махачкъаладин» пешекарар чи райондин кьве школадиз мугьман хьана. Абуру вири саналди 100 ученик патал хатасузвилин тарс тухвана. И серенжемда гьакӀ экономика ва налогрин база вилик тухунин рекьяй «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Гьажи-Омар Рамазанова, Ахцегьрин 1 ва 2-нумрайрин юкьван школайрин директорар тир Гь.Эльдарова ва Э.Юсуфовади иштиракна. И вахтунда школьникриз яшайишдин газдин гьакъиндай менфятлу ва машгъулардай мультфильм къалурна. Газовикри школьникриз яшайишда газ хатасуздаказ ишлемишуниз талукь баннерар ва махсус материалар, гьакӀни «КӀвалин хатасузвилин агентдин» дипломар пишкешна. – Яшайишда газ ишлемишунин къайдайри аялар газдин тадаракар ишлемишунив ахъаюн къадагъа ийизва. Бязи вахтара аялар текдиз кӀвале амукьзава, абуруз газдин тадаракар хатасуздаказ ишлемишунин къайдаяр, гьакӀни кӀвале газдин ни гьатайла вуч авун лазим ятӀа чир хьун чарасуз я. Информация къугъунрин жуьреда агакьарзавайвили аялриз ам фад чир жезва, – къейдна «Газпром межрегионгаз Махачкъала» ООО-ДИН генеральный директор А.Давудова. Лугьун лазим я хьи, «Газпром межрегионгаз Махачкъаладин» пешекарри республикадин школьникар патал газ ишлемишунин рекьяй хатасузвилин тарсар мукьвал-мукьвал кьиле тухузва.
+Девирар къвез, физватӀани, несилар дегиш жезватӀани, инсанрин акьулди, зигьинди, бажарагъди, алакьунри, зегьметди арадал гъайи ивирар квахьзавач, абурукай датӀана менфят къачузва. Лап къадим йисара яшамиш хьайи инсанри чпелай гуьгъуьниз тур ирсни хуьзва, адав пара игьтиятлувилелди эгечӀзава. Эхь, халкьдин милли хазинадив къайгъударвилелди эгечӀун гьар са касдин эвелимжи буржи я. Ам квадарай гьерекатриз рехъ гана КӀАНДАЧ.«ЛЕЗГИНКА» кьуьл вири дуьньяда машгьур я. Адакай Кавказдин халкьаризни милли кьуьл хьанвайди лугьун герек я. Са кьуьлуьналди ваъ, лезгийри Кавказдин халкьарихъ галаз тарихда вичин гел тунва ва и важиблу кар давамарзава. «Лезгинка» кьуьлуьнилай гъейри халкьдин тӀвар машгьур авур инсанарни, сеняткарвални, шииратни, маса яржарни хьана чахъ. ГьакӀ хуьрерни, дагъларни, ериярни, пак чкаярни… Абурал чна, гьелбетда, дамахзава. Абуру чаз уьмуьрда, яшайишда тайин чка кьун, жанлу гел тун патал куьмекзава. Четин вахтунда къуватар артухарзава, руьгь хкажзава. «Лезгинка» кьуьл, Шалбуз дагъ, Самур вацӀ, там, Ахцегьрин, СтӀалрин дармандин чими ятар… Халкьдин панагь Шарвилипагьливан, лезгийрин пачагьлугъ арадал гъайи Гьажи Давуд – полководец, Дагъларин уьлкведа тӀарикъатдин шагь Ярагъ Мегьамед шейх, ханариз муьтӀуьгъ таъьай шаир Кьуьчхуьр Саид, дуьньядин дердери, михьи кӀанивили секинвал тагай шаир Етим Эмин, несилриз тарихдин ктабар тур арифдар Алкьвадар Гьасан эфенди, лезги буквардин сифтегьан автор Къазанфарбег Зулфукъаров, инкъилабдин экуьнин цӀелхем Мегьамед Лезгинцев, халкьдин бахтлу гележег патал чанар гьайиф татай ялавлу большевикар – Къазимегьамед Агъасиев, Мукьтадир Айдунбегов, Юсуф Герейханов, камалэгьли, чӀалан устад СтӀал Сулейман, чӀехи уьлкве душмандикай хвейи Игит къагьриманар – Валентин Эмиров, Эсед Салигьов, Гьасрет Алиев, Араз Алиев, Мирза Велиев, алай аямдин игитар – Абас Исрафилов, Радим Халикьов… Эхь, гьар садан тӀварцӀи чаз чимивал гузва, виликди гьерекатдай рехъ ачухзава. Къе абурун баркаллу крар давамарзавай, халкьдин тӀвар виниз акъудзавай рухваярни рушар мадни гзаф я. И гьакъикъатди чун шадарзава. Амма ша чна чаз суал гун: и гуьзел ерийрив, ядигаррив, дамахлу тӀварарив, баркаллу инсанрин крарив чун гьикӀ эгечӀзава? Авайвал лагьайтӀа, къайгъусузвилелди, жавабдарсузвилелди. ИкӀ тирди тестикьарун са акьван четин кар туш. Сифте нубатда Дагъларин уьлкведин меркезда чи халкьдин баркаллу рухваяр Лезгинцевриз эцигиз гъиле кьур, амма гилани кьилиз акъудиз тахьанвай памятникдиз талукь кар рикӀел къвезва. Чи газетдиз и месэладиз талукь яз са шумуд макъала акъатнай, бес тежезвай пул кӀватӀун патал ватанэгьлийриз эвер ганай ва банкдин реквизитарни кхьенай. Гьайиф хьи, памятникдиз гьазурнавай чка гьакӀ ама. Чи машгьур маса ксариз я меркезда, я Дербентда памятникар авач. Музейрикайни гьа икӀ лугьуз жеда. Тарихдин имаратрикай рахайтӀа, абур хуьнин, къвезмай несилрив агакьарунин гьакъиндай къайгъу чӀугвазвач. И месэлаяр гьялдай жемятдин тешкилат, я махсус фонд герек я.
+Алай йисан 12-апрелдиз Махачкъалада жаван музыкантрин арада халкьдин музалатрал къугъунай республикадин конкурс кьиле фена. И серенжемда райондин музшколадин тербиячи Динара Гудаевадини (муаллим Исгьар Асалиев) иштиракна ва ада ана 3-чка кьуна. Конкурсда тафаватлудаказ иштиракай алакьунар авай ахцегьви руш РД-ДИН культурадин Министерстводин кӀелунинни методикадин республикадин Центрдин патай 3-дережадин Дипломдиз лайихлу хьана. И аял конкурсдиз гьазурай муаллимдизни гьуьрметдин Грамота гана.
+Алай йисан 12-апрелдиз уьмуьрдин 98 йисан яшда аваз чи тӀвар-ван авай ватанэгьли, Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчи Мегьамед Шагь-Гьуьсейнов рагьметдиз фена. Ам 1924-йисуз Ахцегь райондин Ялцугърин хуьре дидедиз хьана. 1943-йисуз адаз фронтдиз эверна. Радистрин курсара 6 вацра чирвилер къачурдалай кьулухъ Мегьамед Шагь-Гьуьсейнова радиотелеграфистрин дестеда 1-Белорусский фронтдин жергейра аваз къати женгера иштиракна. Ина ам виридалайни хъсан аскеррин жергеда авай. М.Шагь-Гьуьсейнова Белоруссия, ахпа Польшадин кефер пад ва Германиядин рагъэкъечӀдай пад азад авунин рекьяй гьужумдай операцийра иштиракна. Гьужумдай ягъунрин эхиримжи чка душмандин меркез – Берлин ТИР.«ДЯВЕДИН вахтунда заз Берлиндиз гьахьдай мумкинвал хьанач. Чи частуни са тӀимил маса терефдихъай гьужумзавай. Амма зун иниз дяве куьтягь хьайи кьве гьафтедилай акъатна. Вири шегьер харапӀайриз элкъвенвай», – рикӀел хкизвай ветеранди. Дяведин йисара адахъ старший сержантдин звание авай. Ам са жерге шабагьриз лайихлу хьанай. Абурун арада кьвед лагьай дережадин Ватандин дяведин орден, Гьуьрметдин ордендин лишан, «Женгинин лайихлувилерай», «Кавказ оборона авунай» медалар авай. Дяведилай кьулухъ Мегьамед Шагь-Гьуьсейнова пешекарвилин военныйдин карьера давамарна: ада яру дипломдалди Москвада Ленинан тӀварунихъ галай военно-политический академия акьалтӀарна, ахпа ада гьар жуьре частара, гьа жергедай яз ГДР-ДА къуллугъна. Пенсиядиз экъечӀайдалай кьулухъ М.ШАГЬГЬУЬСЕЙНОВА активвилелди общественный кӀвалахра иштиракун давамарзавай. Тамам 23 йисуз ам дяведин ва аскервилин къуллугъдин ветеранрин республикадин комитетдин кьиле акъвазнавай. Та эхиримжи вахтуналди Мегьамед Шагь-Гьуьсейнов активни тир. Чина мили хъвер авай ада вирибуруз энергия ва хъсан гуьгьуьлар багъишзавай. М.Шагь-Гьуьсейнова «Дагъустандин правда» газетдиз гайи вичин интервьюда лагьанвай гафар лишанлубур я: «Къе чавай чи гъалибвал къакъудунин чалишмишвилер ийизва, а дяведа советрин халкьдин роль агъуз авудзава. Амма и каф алатайдалай кьулухъ ада са гелни тадач. Чи инсанрин игитвал лагьайтӀа, асирра яшамиш жез амукьда». Мегьамед Шагь-Гьуьсейнован къамат ва адан баркаллу крар чи рикӀера гьамишалугъ яз амукьда.
+Ахцегьрин жуьмя мискӀинда – ифтар
+17-апрелдиз Ахцегьрин Жуьмя мискӀинда пак Рамазан вацран гьуьрметдай ифтардин гурлу межлис кьиле фена. Аллагьди кьабулрай! Ислам дин мягькемарунин, инсанрин садвилин, дуствилин, мергьяматлувилин алакъаяр хуьнин, акьалтзавай несилдиз диндин ва эдеб-ахлакьдин тербия гунин мурад-метлебдин и межлис райондин хуьрерай ва Дербентдай атанвай мугьманар (диндин БАБУЛЬ-АБВАБ тешкилатдин регьбер, шейх Исамудин эфенди Саидов кьилеваз са десте гьуьрметлу ксар атанвай) къаршиламишуналди ва тебрикдин гаф рахуналди Жуьмя мискӀиндин имам, райондин имамрин Советдин председатель Абдулашим Абдулгьашумова ачухна. Саналди гъедрен капӀ авурдалай кьулухъ, мискӀиндин вижеваз туькӀуьр хъувунвай кьвед лагьай мертебада жерге-жерге суфраяр экӀяна, жемятдиз тӀямлу тӀуьнар гана. Диндин межлис Кьуръандин аятар кӀелуналди, вязнасигьат, зикр ва таравигь капӀ авуналди давам хьана. •
+экъис хьунин (варикозное расширение вен) азар авайла, дамарра тромбар тахьун патал японская акация (адахъ софора, дерево-мотыга ва маса тӀварарни ава) хъчадикай менфят к��ачуда. ДАРМАН-КЪАРИШМА икӀ гьазурда: хуьрекдин 2 тӀуруна авай тумунал (семена) 0,5 л эрекь илична, 2 гьафтеда мичӀи чкада хуьда. Ахпа ам холодильникда эцигна, йикъа пуд сеферда, фу нез 30 декьикьа амайла, са истиканда авай чими циз 15 стӀал вегьена, хъвада.•
+гзаф азарар сагъаруниз таза вергер гзаф хийирлу я. Хуьрекдин 2 тӀуруна авай куьлуь авунвай вергерал 0,5 л ргазвай яд илична, 5 декьикьада зайиф цӀал ргада. Ахпа ам куьзна, йикъа 4 сеферда зур истиканда авайди, фу нез 10 декьикьа амайла, ишлемишда.•
+тӀазвайла, чайдин са тӀуруна авай шивитдин тумунал са истиканда авай ргазвай яд илична, 2-3 сятда тада. Ахпа ам куьзна, суткада са сеферда къаришма вири санлай хъвада. Мадни, чичӀекдикай ни чӀугуртӀа, кьилин тӀал секин жеда.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Са пачагьдиз вичин вилаятда халкьдин хийирдиз тушир хьтин са къанун акъудиз кӀан жеда. Меслят гъида вичин везирдал.– Жедач, пачагь, вун сагърай! Ахьтин къанун халкьди кьабулдач, къал гьатда, – дикъетдивди яб акалайдалай кьулухъ лугьуда везирди.– Бес чна вучда?– Вуна гьелелиг ихьтин са фендигар къарар акъудур. Къуй кьве йисан вахтунда инсанри чпин никӀера анжах харар цурай, ахпа чун тамашда. ИкӀ, харар цазвайбур пишкешралдини тарифралди гьевесламиш ва муькуьбуруз туьнбуьгь ийиз, 2-3 йисан къене жемятди пара цазвайди ва незвайди харар ХЬАНА.«ША, гила чун жемятдин яшайишдин гьал-агьвалдиз килигин», – лагьана, пачагьни везир адетдин инсанрин парталар алаз шегьердиз эвичӀда. Куьчедай фидайла, абуруз са кӀвалин гьаятдай къалмакъалдин ванер къведа.– Я рухваяр, вуч хьанва? Лагь садра квевай пайиз тежезвайди вуч ятӀа? – лугьуда везирди.– Я халуяр, гила куьне вуж гьахъ, вуж батӀул ятӀа лагь. ЧӀехи стхади кӀвалин гурарин кӀаник балкӀан кутӀадай ахур ийизва, – шикаятзава гъвечӀи стхади. За адаз лугьузва хьи, пака зун эвленмиш хьана, аялар жеда. Абур гурарай эвичӀдайла, балкӀанди яда, ахур инал ийимир.– БалкӀан аквазвач хьи, гьинава? – хабар кьада пачагьди.– Гьелелиг чахъ са лиэн ава. Са балкӀанни пуд лиэн хкӀанзава, – са сивяй хьиз лугьуда абуру.– Жеда, гьабурни жеда, рухваяр, куьне пара къал-макъал ийимир, – лагьана, абур гьаятдай эхкъечӀда.– ГЬА-АА-Н, гила ви къанун акъудайтӀа жеда, пачагь вун сагърай! Халкь чкадал атанва.
+РД-ДИН здравоохраненидин министерстводи хабар гузвайвал, чпи чеб COVID-19 азардикай хуьн патал 60800 дагъустанвиди вакцинация авунва. И кар патал Дагъустанда поликлиникайрилай алава, чкайрал медидарайрин бинедаллаз рапар ядай 47 пункт ва мобильный пунктарин 86 бригада кардик кутунва. Гьайиф жезвай кар ам я хьи, парабуру залум коронавирус азардин хаталувал шаклувилик кутуналди, рапар ягъуникай кьил къакъудзава. «Им инсанар гьеле дуьз гъавурдик квачирвилин, месэладин гьакъиндай абур чи душманри кьасусдаказ Интернетда чукӀурзавай къалп малуматрин члада авайвилин нетижа я»,- лугьузва пешекарри.
+27-апрелд��з райадминистрациядин залда райондин активдин нубатдин совещание хьана. Сифте гаф рахуналди, ам Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан важиблу месэлайрив эгечӀдалди вилик ада алатай совещанидал гайи вичин тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна ва СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз цӀийи тапшуругъар гана: районда эцигна бегьемарзавай объектар электрифицироватунин гьакъиндай малумат гьазурун; Фиярин, Чеперин ва Ялахърин хуьрерин ФАП-АР ишлемишиз вахкунин гьазурвилер акун; «Лекье ДЕРЕ-АХЦЕГЬ» хъвадай цин трубопроводдин кьилин имарат ремонтун; райцентрдин рекьер ремонтунив ва асфальтламишунив вахтунда эгечӀун; хуьрера майишатрин къенепатан къаналар михьун; коммерциядин туьквенрин сагьибрив налогар гуз тун; хуьрерин сергьятра зирзибилрин «свалкайриз» рехъ ганвай СП-РИН кьилерал жермеяр илитӀун; чкайрал агъсакъалрин Советрин ва депутатрин кӀвалах активламишун ва икӀ мад. Вичин нубатда, муниципали-тетдин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади къейд авурвал, къенин йикъалди налогрин 4 вацран пландин тапшуругъар эменнидай 64 ва чилин налогдай 84 процентдин тамамарна. Эхиримжи гьафтеда 39000 манат пул транспортдин налогдин бурж вахканва... Совещанидал гьакӀ Ахцегь КЦСОН (Комплексный центр социального обслуживания населения) директор Мурад Алирзаева Центрдин 2020-йисан кӀвалахдин нетижайрай гьахъ-гьисабдин доклад авуна. - Малум тир себебрикди шазан йис яшайишдин жигьетдай четинди хьуникди игьтияжар авай 2000 хизанриз чна суьрсетдин комплектар гана. Абурув куьмекар гьакӀ сенатор меценат С. Керимован мергьяматлувилин фондунайни агакьарна. Дарвиле авай 697 касдиз (абурукай 11 набутар) кьилди куьмекарна. Чи къаюмвилик квай набут, яшлу, ялгъуз ксарин кьилерив лазим атанмазни тади куьмекдин духтурар тухвана… Игьтияж авай ксарин сиягъар чна хуьрерин администрацийрихъ ва мискӀинрин имамрихъ галаз гекъигна туькӀуьрзава, - кьилди къачуртӀа, къейдна ада.
+Россиядин Президентди РФ-ДИН Федеральный Собранидиз гьар йисуз ракъурзавай Чар Россия мукьвал тир гележегда вилик финин терефриз уьлкведин Кьил килигзавай политико-правовой программный документ я. Адак гьам политикадин, экономикадин, идеологиядин жуьредин, гьамни законар яратмишунин рекьяй программадин кӀвалахдиз талукь тайин тир теклифарни акатзава. Правовой жигьетдай килигайла, Президентдин Чар уьлкведин кьилин нормативно-правовой акт туш ва адахъ юридический къуватни авач. Законди гьакӀ Федеральный Собраниди Президентдин Чарчиз жаваб гудай жуьрени къалурнавач. Россиядин Президент Владимир Путин 21-апрелдиз уьлкведин законодателрин вилик Чар гваз 17-сеферда экъечӀна. Пандемия себеб яз алай йисуз ам законодателрин вилик экъечӀунин жуьре са кьадар дегишаруниз мажбур хьана. ИкӀ, журналистар таъкимар авурвал, вири церемонияди�� вахтунда инсанрин арада мензил ва маскайрин къайда хвена. Мадни са чарасуз серенжем кьабулнава – коронавирус инкар ийидай са шумуд тест аваз хьун. Адет яз, церемониядиз агъзурдав агакьна мугьманриз атун теклифзава. Абурун арада Федерациядин Советдин членрилай ва Госдумадин депутатрилай гъейри, гьакӀ гьукуматдин членар, Конституционный ва Верховный судрин руководителар, губернаторар, регионрай тир законодательный Собранийрин председателар, адетдин конфессийрин векилар ва общественный деятелар ава. Алай йисуз Кремлди мугьманрин кьадар лагьанвачир. Россиядин Президентди РФДИН Федеральный Собранидиз ракъурзавай Чар кӀелунин мярекатда Дагъустандин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликовани иштиракна. Серенжем бегьем хьайидалай кьулухъ республикадин регьберди журналистрихъ галаз суьгьбетна ва уьлкведин кьилин Чарчин асул тезисриз баянар ГАНА.«АЛАЙ йисуз чна Президентди ракъурзавай Чар иллаки яргъалди гуьзетна. ГьикӀ лагьайтӀа, пандемиядихъ галаз алакъалу яз, и серенжем кьиле тухун геж вахтарал хутахзавай. Гьелбетда, чна вирида заландаказ кечирмишнавай ихьтин йисалай кьулухъ ана вуч жедатӀа гуьзетзавай. Чна регионрин вилик акъвазнавай везифаяр асантбур тушир шартӀара гьялунин кӀвалахдал чун къе желбуниз гьазурвилер аквазвай. Идаз акси яз масакӀа хьана. Къе чаз преференцийрин гьакъиндай ван хьана. Абуру иллаки Дагъустанда башламишнавай вири цӀийи крарин агалкьунрихъ инанмишвал артухарзава. Чун патал яшайишдин хел вилик тухуниз талукь яз кхьенвай Чарчин сифте пай иллаки мукьва я. Сир туш хьи, за регион яшайишдин рекьяй вилик тухуниз кьетӀен фикир гузва. Инсанар и кардиз лайихлуни я. Тайин тир себебралди чавай и рекьяй кӀвалах герек тир еришралди кьиле тухуз жезвач. Владимир Владимировичан Чарчи чахъ и рекьяй дегишвилер жедайдахъ умудлувал хейлин артухарзава. Неинки умудлувал, гьакӀ инанмишвални. ГьикӀ лагьайтӀа, им чи вири хъсан крарик кьил кутунрин тереф хуьн я, вични неинки марифатдин, гьакӀ материальныйни», – къейдна Меликова. Уьлкведин Президентди Чарче ачухарнавай регионрин тереф хуьнин серенжемрикай, кьилди къачуртӀа, инфраструктурный кредитрикай лугьуналди, Дагъустандин Кьили къейд авурвал, абур республикадиз гзаф чарасуз я. «Ида чун яшайишдин хилев хкида, вучиз лагьайтӀа инфраструктура вилик тухун тавунмаз, яшайишдин дегишвилер кьилиз акъудиз хьун мумкин туш. И кредитар гьа инфраструктура вилик тухуниз рекье твада: сифте нубатда, целди таъминарунин, канализациядин, ТЭК-ДИН къурулушриз, гьам шегьеррин, гьамни гъвечӀи хуьрерин кӀеви коммунальный амукьайрин хилез», – лагьана субъектдин Кьили.
+Алатай кишдиз Ахцегь райондин агьалийри райадминистрациядин регьбервилик кваз Вирироссиядин субботникда активвилелди иштиракна. Ам «Сад тир Россия» политический партияди тешкилнавай. Субботник кьиле тухуз��ай вахтунда ахцегьвийри, луткунвийри чпин инициативадалди майишатрин къенепатан дугунардай къаналар михьна, паркар ва хуьрерин общественный чкаяр къайдадиз хкана. Вирироссиядин субботникдин тереф Хуьруьгрин, КьакӀарин, Калукрин, Смугъулрин хуьрерин агьалийри хвена. Абуру дугунардай къаналар михьна ва ремонтна, паркарин территорияр зирзибилрикай михьна, ЧӀехи Гъалибвилин 76 йис тамам хьунин Йикъан гьуьрметдай Ватандин ЧӀехи дяведа телеф хьайи чпин ватанэгьлийриз хкажнавай обелискар ва мемориалар къайдадиз хкана.
+∗Бухаридини Муслима (р.а.) Абу Гьурайрадилай (р.а.) Пайгъамбардин (с.а.с.) гьадис агакьарна: «Рамазан варз алукьайла, Женнетдин варар ачухзава ва Жегьеннемдин варар агалзава, шейтӀанарни къандалра ТВАЗВА».∗ТИРМИЗИДИ, Гьакима ва Насаиди (р.а.) агакьарнавай гьадисдин эхирда лагьанва: «Рамазан варз алукьайла, малаикди хабар гузва: «Эй, хъсанвал кӀанзавайди, хъсан амалар ийиз алахъ! Эй, писвилихъ къекъвезвайди, ви кеспидикай кьил къакъуд». Гьакима (р.а.) и гьадис Бухаридинни Муслиман (р.а.) шартӀуналди якъинди я ЛАГЬАНА.∗ИСФАГЬАНИДИ (р.а.) Абу Гьурайрадилай (р.а.) Пайгъамбардин (с.а.с.) гьадис агакьарна: «Рамазан варз алукьайла, Аллагь-Таала Вичин халкьдиз килигзава, Ам садра килигай касдиз гьич аквадач. Рамазан вацран гьар са юкъуз АЛЛАГЬТААЛАДИ Жегьеннемдин цӀукай агъзурралди инсанар азад ийизва. Рамазандин 29-йиф алукьайла, Ада вири вацра азадай кьван инсанар азадзава. Суварин йифиз малаикри ван хкажзава ва Аллагь-Таалади абурал Вичин Нур ракъурзава. Суварин юкъуз Халикьди абуруз малумарзава: «Эй, малаикар, вичин хиве тур везифа кьилиз акъудай касдиз вуч авун лазим я?» Малаикри жаваб гузва: «Адаз вичин кӀвалахдин гьакъи тамамдиз гана кӀанда». Аллагь-Таалади лугьузва: «Куьн шагьидар хьурай, За абурун вири гунагьрилай гъил КЪАЧУНА».∗ТӀАБАРАНИДИ (р.а.) Убайдат бну Сабиталай (р.а.) гьадис агакьарна: «Куьне хъсан амалра ийизвай чалишмишвилер акурла, Аллагь-Таалади квел Вичин регьим къурзавай, гунагьрикай михьзавай, тӀалабунриз жаваб гузвай варз – Рамазан алукьна. Малаикрин вилик Ада квелди дамахзава, гьавиляй куьне Халикьдиз анжах хъсан амалар къалура. И вацра бахтлу тахьай кас Аллагь-Тааладин регьимдикай магьрум ЖЕДА».∗БАЙГЬАКЪИДИ ва Насаиди (р.а.) Абу Гьурайрадилай (р.а.) Пайгъамбардин (с.а.с.) гьадис агакьарна: «Алукьна Рамазан – берекатдин варз, Аллагь-Таалади инсанрин хиве сив хуьн тунвай, цавун варар ахъа жезвай, Жегьеннемдин варар агалзавай, иблисар къандалра твазвай, вичин са йиф агъзур вацралай хийирлу ВАРЗ».∗ТӀАБАРАНИДИ (р.а.) агакьарнавай гьадисдин эхирда лугьузва: «Рамазан вацра михьи тахьай (яни туба авуна дуьз рекьел кам вегьин тавур) касдиз азаб ва магьрумвал жеда. И вацрани ам гунагьрикай михьи тахьайтӀа, бес мус ХЬУРАЙ?!»∗АБУ Шейха Саид Худридилай (р.а.) агакьарнавай Пайгъамбардин (с.а.с.) гьадисда лагьанва: «Рамазан – зи умматдин варз я. Са кас начагъ хьайила, ам адал кьил чӀугваз фида. Сив гвай арада ада таб туртӀа, чӀуру гафар лугьун тавуртӀа, гьалал тӀуьналди сив хкудайтӀа, экуьнин ва месин кпӀар мискӀинда авуртӀа, ферз кпӀар лайихлу тегьерда ийиз алахъайтӀа, ам вичин хамунай экъечӀзавай гъуьлягъ хьиз гунагьрай ЭКЪЕЧӀДА».∗ИБН Гьузаймади (р.а.) вичин «Сагьигьда» кхьенвай Байгьакъиди ва Абу Шайха Абу Масуд ГЪИФАРИ-ДИЛАЙ (р.а.) агакьарнавай гьадисда лагьанва: «Эгер лукӀариз Рамазан вуч ятӀа чир хьанайтӀа, абуруз Рамазан варз йисан къене давам хьана кӀан ЖЕДАЙ».∗ИБН Гьажара (р.а.) лагьана: «Рамазан варз куьтягь хьана кӀан хьун еке гунагь я. Аль-Амираниди (р.а.) лагьана: «Рамазан варз фад акъатна куьтягь хьана кӀан хьун еке гунагьрикай сад я жеди, амма ихьтин мурад Аллагь-Тааладиз ибадат ийиз такӀанвиляй арадал атанатӀа, инсан ягъалмишвиле (куфрда) гьатунин къурхувални АВА».∗ВИЧИХЪ якъин цӀиргъ авай гьадис Байгьакъиди Абдуллагь ибн Масудалай (р.а.) агакьарна: «Экв алукьдалди гьар йифиз Рамазан вацра цаварилай малаикди малумарзава: «Хъсанвилихъ къекъвезвайла ам артухаррай ва ийиз алахърай! Писвал ийизвайда туба ая! Туба ийизвайбур авани? Аллагь-Таалади абурун туба кьабулда. ТӀалабзавайбур авани? Аллагь-Таалди абуруз гуда. Рамазандин гьар йифиз Аллагь-Таалади пудкъад агъзур кас Жегьеннемдин цӀукай азадзава, вацран эхиримжи йифиз сагъ са вацра азад авур кьван инсанар азадда, яни Жегьеннемдин цӀукай пудкъад агъзур къанни цӀуд сеферда (1800000 кас) АЗАДДА».∗ТӀАБАРАНИДИ, Байгьакъиди ва Исфагъаниди (р.а.) Умаралай (р.а.) агакьарнавай гьадисда лагьанва: «Рамазан вацра Аллагь-Таала рикӀел гъизвай инсандин гунагьрилай гъил къачуда ва тӀалабзавайди жаваб тагана тадач».
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ, «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор, РД-ДИН культурадин лпйихлу работник Малум тирвал, 2000-йисалай инихъ Ахцегьа, Шарвилидин гъвечӀи ватанда, лезги халкьдин «Шарвили» эпосдин суварар кьиле тухузва. Чи халкь сад хьуниз, хъсан крарал тупламишуниз, Дагъустандин халкьарин дуствилин алакъаяр мягькемаруниз, акьалтзавай несил бубайрин хъсан адетралди тербияламишуниз, инсанпересвилинни ватанпересвилин ирс хуьниз эверзавай лап хъсан ва гуьзел мярекат я. Адан тешкилатчийризни иштиракчийриз баркалла! 21 йисан къене ам лезгийрин ва лезги чӀалан дестедин халкьарин руьгьдин сувариз элкъвенва. Сир туш хьи, гьар са рекьяй виликамаз лап хъсан гьазурвал ва тешкиллувал аваз кьиле тухвай виридалайни зурбади ва рикӀел аламукьдайди 2000-йисан июндин сувар хьана. Гуьгъуьнин суварар гьа са «шаблондинбур» тирвиляй халкьдин итиж, гьайиф хьи, яваш-яваш зайиф жезва. Лезги халкьдин руьгьдин сувар жезмай кьван метлеблуди, нетижалуди авун патал вучна кӀандатӀа, ам кьилди месэла я. Инал чун сувар кьиле тухузвай къайдайрикай рахадач. Месэла, Ахцегь райондин руководстводиз ва республикадин оргкомитетдиз ачух чар кхьиналди, сувар кьиле тухузвай чкадин гьакъиндай къарагъариз кӀанзава.
+«Шарвили» эпосдин сувар, адет хьанвайвал, Ахцегьа, Советрин Создин игит лётчик Валентин Эмирован тӀварунихъ галай багъда тухузва. Кьуд патахъай атана, агъзурралди инсанри иштиракзавай сувар патал инаг, багъишламиша, гьич кутугай чка хьанвач. Вучиз?
+Сад лагьайди, иник ахцегьвийрин сурар ква (акьван куьгьнебурни туш, кучуд тахйиз анжах 80-100 йис я). Сурариз кӀур гун, чиркинарун, анал эрекьар хъун, еке шадвилер авун гьич са жуьредин къанунадетривни кьунвай кар туш - пара гунагь я. Дуьньяда вири крар тикрар хъижезва: чи арадай акъатнавайбуруз гьуьрмет тавуртӀа, пака чазни невейри гьуьрметдач. Кьвед лагьайди, тик квай и чка «Шарвилидин» чӀехи мярекатдиз лап къулайсуз ва дар я. Ацукьдай чкаяр авай ва элкъвена сегьнедин патарив кӀватӀ жезвай са тӀимилбурулай гъейри, амай халкьдиз сегьне саки аквазвач. И чка гунагьсуз бицӀекринни школьникрин адетдин гъвечӀи мярекатар патал ишлемишиз жеда. Теклифзавай чка идалай 2-3 сефердин гегьенш я. Пуд лагьайди, и багъ чкадин жемят ва эхиримжи вахтунда пара жезвай мугьманар патал секиндиз ял ягъиз, чай хъваз, яни рикӀ аладариз жедай гуьзел пӀипӀ хьиз дуьзмишайтӀа ажеб хъсан я. Артухлама, патарив тарихдинни край чирдай, культурадинни искусстводин музеяр ва Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидован кӀвал-музей гва. Атай гьар са мугьмандивай абурукай секиндиз ва къулайдиз менфят къачуз жеривал авуна кӀанда. Кьуд лагьайди, чаз Ватандин ЧӀехи дяведин игит лётчикдин тӀварунихъ галай машгьур багъда дяведин активный иштиракчийрин, гьакӀ зегьметдин, илимдин, искусстводин, яратмишунин, спортдин ва яшайишдин маса хилерай чпин зурба агалкьунралди райондин ва лезги халкьдин тӀвар хкажай баркаллу ксарин (халкьдиз вичин игитар чирна кӀанда!) барельефрин аллея туькӀуьрунин теклиф гуз кӀанзава. Акьалтзавай несил гьабуруз тешпигь халис ватанпересар яз тербияламишун патал и кардихъ еке метлеб ава. Гьавиляй ша чна В. Эмирован багъ, вичин кьилихъ галай чкӀизвай гатун кинотеатрни ахлудна, жемятдивай секиндиз ял ягъиз, жегьилар дуьздаказ тербияламишиз жери гуьзел, михьи пӀипӀ яз тан ва аваданламишин. Эхь, вердиш къайдайрай экъечӀна, цӀийи са кардик кьил кутаз жуьрэтун асант туш. Муькуь патахъай, цӀийивилерихъай кичӀе хьайитӀа, хъсанвилихъ дегишвилерни жедач. Вичин вахтунда Ахцегьа сифте яз лезгийрин игитвилин «Шарвили» эпосдин суварин тешкилатчийриз (республикадин гьукумдарриз и кар хуш тушир, бязибуру гилани лезгийриз игитвилин эпос авайди туш лугьуз, манийвалзава) мадни четин тир. Къе чна теклифзавай месэла лагьайтӀа, акьван четинди туш, Ахцегьа «Шарвилидин» суварин анжах кьилин межлис-мярекатдин чка дегишарунинди я. Акъвазай ци ни къачуда лугьур мисал ава. Ша чна, жуван пак ерийрин къадир авай ватанпересар яз, чи бубайрин хъсан адетар: сурариз кӀур тагун, кьенвайбуру�� руьгьериз гьуьрметун, жув яшамиш жезвай чка аваданламишун…- хуьз алахъин. Вичикай ихтилат физвай месэладин кьилин фикирдикай рахайтӀа, суварин мярекатар тухун патал къадим Ахцегьа кутугай чкаяр пара ава. Месела, ата-бубайрилай кьулухъ ахцегьвийри чпин суварар, гуьзел тӀебиатдал экъечӀна, машгьур КӀампӀалрин багъда тухудай. Ахцегьрин центрдикай тӀимил хкатна, Самур вацӀун эрчӀи патан хелвет гуьзел пӀипӀ, на лугьуди тӀебиатди вичи шад мярекатар тухун патал яратмишнавай кьетӀен
+Советрин власть гъалиб хьуникди Дагъустандин агьалияр кьве патал пай хьана: садбуру и властдин тереф хуьзвай, муькуьбур адаз ажугъдалди акси тир. Ихьтин къизгъин гьалара Дагъустанда граждан дяве башламишна. Большевикри чпин кьушунрин Яру Армия арадал гъана. Ана Николай Ермошкин командир тир Интернациональный полкуни кьетӀен чка кьазвай. Большевикриз акси тир къуватрин кьиле Дагъустанда шариатдал бинеламиш хьанвай Гьукумат туькӀуьр ийиз кӀанзавай имам Нажмудин Гоцинский ва шейх УЗУН-ГЬАЖИ авай. Са кьадар вахтунда власть и ксарин гъиле гьатна, амма Яру Армияди абуруз барбатӀ жедай ягъунар кьуна. Гьавиляй абур чпин терефдарарни галаз дагълариз катна. Дагъустанда кьиле физвай вакъиайра Степан Шаумян кьиле авай Бакудин Совнаркомди еке роль къугъваз башламишна. Абуру иниз Советрин власть мягькемарун патал 1918-йисан майдин вацра кьушунар ракьурна. Дагъустан областдин кьиле вичиз гзаф ихтиярар ганвай комиссар В.Нанейшвили эцигна. Гьа и вахтунда Бакудин лезги фялеяр-большевикар тир Къазимегьамед Агъасиева ва Мукьтадир Айдинбегова чпин кӀвалахни Дагъустанда давамарна. Гьа икӀ, Советрин власть гъалиб хьана, амма секинвал яргъалди фенач, дагъви чилериз туьркверин, Деникинан (пачагьдин генерал), полковник Бичерахован кьушунар гьахьна, большевикрин власть алудна. Абуру гзаф революционерар гуьллеламишна (Махач Дахадаев, Къазимегьамед Агъасиев ва гзаф масабур). Граждан дяве мадни къизгъин хьана, октябрдин вацра туьрквери Дербент, Темир-Хан-Шура, ноябрдиз Порт-Петровск кьуна. Туьрквери Дагълух Гьукумат туькӀуьрна ва адан кьилени А.Чермоев эцигна. Туьркверин кьушунар тӀимил тирвиляй абуру чпин дестейриз Дагъустандин жегьилар гужуналди кӀватӀиз башламишна, амма абуруз туьрквериз къуллугъ ийиз гьич гьяз авачир. Гьавиляй хейлин къал-макъаларни арадиз къвезвай. Дуьньядин сад лагьай дяве куьтягь хьайила ингилисри туьрквериз Кавказдай экъечӀунин буйругъ ганай. 1918-йисан эхирдай туьркверин чкадал ПОРТПЕТРОВСКИДА ва Дербентда ингилисар пайда хьана, абуру инра чпин къайдаяр тваз башламишна. Амма абурни инра яргъалди амукьнач. И четин вахтунда урус пачагьдин генерал Деникинан кьушунар Дагъустандиз гьахьна. Дагъви вири халкьар сад хьана, абур Деникинан кьушунриз акси экъечӀна. Лугьун лазим я хьи, и аксивал Куьре округдин лезгийрилай башламишна. Тарикъули Юзбеков, Гьажимет Сафаралиев, Казибег Акимов кьиле авай партизанрин дестейри деникинчияр Кьасумхуьряй чукурна. Виридагъустандин халкьар кӀвачел къарагъна, душмандин кьушунриз ягъунар кьуна. И тегьерда 1919-йисни акъваз тийизвай ягъунра фена, я большевикривай, я абуруз аксибурувай гъалибвал къазанмишиз жезвачир.1920-йисан мартдиз Дагъустандин сергьятрив Яру Армиядин кьушунар агатна. Гьа и вацран къене абуру Дагъустан, Советрин властдиз акси тир къуватрикай михьна. Советрин власть гъалиб хьана, амма душманар ятӀани секин хьанач. 1920-йисан зулухъай Авар ва Анди округдин агьалийри Советрин властдиз акси восстание къарагъарна. Абурун кьилени имам Н.Гоцинский авай. Абуруз Грузиядин меньшевикри куьмек гуда лагьана хиве кьунвай. Восстание къарагъайбурувай Авар, Анди, Гуниб округар кьаз алакьна, гьалар четин хьана. Н.Гоцинскийдиз 10 агъзур касдив агакьна аскерар авай. Абурун макьсад Дагъустанда Советрин власть алудун тир. И восстание акъвазарун патал Дагъустандиз Георгий Орджоникидзе ракъурнай. Дявеяр 1921-йисан февралдал кьван давам хьана. Эхирни Яру Армия гъалиб хьана. И чӀавуз Дагъустанда граждан дяве куьтягь хьана. Ана кьве терефдайни телеф хьайибурун кьадар лап гзаф тир.
+2021-йисан 9-мартдилай 11-майдал кьван Дагъустан Республикада «Дагълух территорияр яшайишдинни экономикадин жигьетдай вилик тухун» тӀвар алай госпрограмма уьмуьрдиз кечирмишзава. Ам РДДИН Гьукуматди 2020-йисан 18-февралдиз кьабулнавай 21-нумрадин къарардалди тестикьарнава. Идахъ галаз алакъалу яз, МФЦ-ДИ тешкилнавай майданрал гьукуматди куьмек гунин серенжемрикай менфят къачун патал агъадихъ галай терефриз талукь яз заявкаяр КЬАБУЛЗАВА:1.ДАГЪЛУХ территорийра недай суьрсет ва хъвадай шейэр гьасилунин рекьяй тадаракар маса КЪАЧУН.2.РД-ДИН дагълух территорийра гъвечӀи габаритрин теплицаяр эцигун. 3.РД-ДИН дагълух территорийра суьрсет хуьнин рекьяй логистикадин центраяр ЭЦИГУН.4.РД-ДИН дагълух территорийра промышленный продукция гьасилунин рекьяй карханаяр яратмишун ва абур цӀийикӀа туькӀуьр ХЪУВУН.5.ХСУСИ куьмекчи майишатри гъвечӀи габаритрин хуьруьн майишатдин техника маса къачун. Субсидияр РД-ДИН дагълух территорийра майишатрин кӀвалах кьилиз акъудзавай юридический ксариз ва кьилдин карчийриз гузва.майдан я. Чи камаллу бубайри анаг гьа мурад-метлебда ишлемишни ийизвай. Гуьгъуьнай хсусиятдиз вахгана, гьайиф хьи, гьукуматдин ихтиярда амукьнач. КӀан хьайитӀа, ГъвечӀи КӀампӀал (ам иесийрини саки ишлемиш тийиз ава) базардин кьиметрай обществодин хийирдиз маса къахчуз жеда. Гьелбетда, «Шарвилидин» сувар Ахцегьа цӀийиз кутунвай «Набережный» багъдани тухуз жеда. Хуьруьн центрдикай къакъатнавай, гьеле тамам кӀалуб-къайдадиз татанвай и багъ вичикай ихтилат физвай метлебдив са акьван хъсан кьунвач. Агъзурралди инсанри кӀур гана, аниз хасаратвал гунин (таза къелемар хунин…) къурхуллувални ава. Вири п��тарихъай килигна веревирд авурла, лезги халкьдин игитвилин «Шарвили» эпосдин суварин кьилин мярекатрин майдан патал чаз куь дикъетдиз Пельтуьйрин мягьледа куьгьне суддин идарадин майдан гъиз кӀанзава. Амай чкайрив гекъигай артухан гьихьтин тафаватлувилер ава и чкадихъ? Сад лагьайди, инаг Ахцегьрин куьгьне мягьлейрин юкьва, яргъал йисаралди садани ишлемиш тийиз алай гегьенш ва кьуд патахъай вичиз рекьер авай тарихдин манадин гегьенш чка я. Ахцегь вацӀунни Агъасиеван тӀварунихъ галай куьчедин куьгьне кимерин арадавай и майдан, анал алай цӀуд йисаралди гадарна чкӀизвай суддин кӀвални ахлудайтӀа (рак-пенжер кумачир инаг ичкибазарни наркоманар кӀватӀ жезвай лап чиркин чкадиз элкъвенва), мадни гегьенш жеда. Валентин Эмирован тӀварунихъ галай багъдилай кьвед-пуд сефердин еке я. ХарапӀадиз элкъвенвай са мертебадин а дарамат суддин балансдал ала, гуя абуру вахкудач лугуьуда. Судни халкьдинди тушни, 30 йисуз ишлемиш тийиз гадарнавай чка вучиз вахкудач кьван? Артухлама, виликан «Заря» совхоздин дараматар къе гьабурун ихтиярда ава. Кьвед лагьайди, инлай Ахцегь вацӀ, тарихдин магьлейрин къадим архитектура, КӀелез хев, Ротонда, Жуьмя мискӀин, УстӀа Идрисан муьгъ ва тамашуниз лайихлу гуьзел маса чкаяр лап хъсандиз аквазва. Винидихъ «Къапудин» гьаят (виликрай Самур округдин начальникдин, гуьгъуьнай Советрин властдин идараяр аваз хьайи ана гила районрин арадин ФСБ ава). Адан къаншарда, вацӀун а пата Салигь Агьмедова 1931-йисуз кӀарас турбина алаз эцигай ГЭС-ДИН амукьаяр аквазва. Чна теклифзавай чка, гьакъикъатда, инал тӀвар кьур кьван «достопримечательнострин» юкьва ава. Пуд лагьайди, инаг, чкадин тӀебии рельефдикай менфят къачуна хьиз, элкъвена ацукьдай чкаярни дуьзмишна, къадим римлуйрин амфитеатрдин къайдада вижевайдаказ туькӀуьриз жеда. Рехъ галай патахъай виче тӀебии тегьерда куьсруьяр тваз жедай вижевай хуш-откос, къаншарда трибунайрин мягькем даях патал ишлемишиз жедай ракьунни бетондин зурба цал ава. Цлан кьулухъ вацӀун къерех мягькемарун яз алатай асирдин 1960-70 -йисара эцигай бетондин са шумуд метрдин гьяркьуь цал гва. ВацӀ галай патахъай хатасузвал хуьн патал хъсан жугъунар агулдна ва куьсрияр эцигна хьиз, ял ядай чка-гуьзел аллея дуьзмишиз жеда. Кьуд лагьайди, алай вахтунда вич хуьруьн къене зирзибилрин мядендиз элкъвенвай анаг неинки михьи хъижеда, кьилинди Ахцегьа пара инсанрин иштираквал аваз чӀехи межлисар-мярекатар тешкилиз жедай ва тамашуниз лайихлу са чка артух жеда. Дагъустанда туризм вилик тухузвай шартӀара им иллаки важиблу я. Фикир гайитӀа, и теклиф-проектди акьван еке финансарни истемишзавач, ам са шумуд этапдайиса тамамарайтӀани жеда. Месела, сифте йисуз майдан зирзибилрикай михьна хьиз, юкьвал сегьне туькӀуьруналди мярекат тухуз жеда. Кьвед лагьай йисуз элкъвена тамашачияр ацукьдай чкаяр гьазуриз, пуд лагьай йисуз авадан��амишиз ва икӀ мад. И чкадал къведай машиндин рекьерни гьар патахъай ава. Амма Шарвилидин суварин юкъуз вишералди къвезвай машинар патал кьере (габион бандар ягъуникди ана чкаяр кӀани кьван ава) кьилди чка туькӀуьрун хъсан я. Ихтилат физвай месэладин гьакъиндай за жуван фикир-теклиф са шумуд йис идалай виликни газетрин чинрилай малумарнай. Чкадал фена райондин руководстводиз, «Шарвили» эпосдин оргкомитетдин бязи членризни къалурнай. Абур разини хьана, амма, гьайиф хьи, месэла гьакӀа ама. Ачух чарчелай кьулухъ Ахцегь райондин руководстводи, «Шарвили» эпосдин суваррин республикадин тешкиллувилин комитетди суварин майдан дегишарунин теклифдин месэладиз кьетӀи дикъет гудайдак чна умуд кутазва.
+2021-йисан сентябрдиз Ахцегьрин 1-нумрадин машгьур школади вичин 160 йисан юбилей къейдзава. Гьеле Советрин власть жедалди 60 йис амаз Дагъустанда хуьруьн чкада светский сифте школа кардик акатун, гьакъикъатдани, чи халкьдин яшайиш, культура вилик кутур зурба вакъиа хьана. Тарихдин ва гележегдин метлеб авай и вакъиа вичиз виликамаз хъсан гьазурвал акуналди вини дережадин тешкиллувал аваз къейдун лайихлу я. Школадин сифте муаллимар Жами Бабаев, латышрин писатель Эрнест Бирзниек-Упит, Гьасан Алкьадарский, Василий ва Мария Данченкояр, Ксения Брусилова, Бадрудин Тагьирбегов тир Гьуьрметлу районэгьлияр, газетдин гьа и нумрадилай эгечӀна чна «Ахцегьрин светский школадин 160 йис» рубрика ачухзава. Ам девлетлу авун патал чна квелай чи лайихлу муаллимрикай малуматарни макъалаяр гуьзетзава. Бедирнисе САИДОВА,МУАЛЛИМ
+Ватандин ЧӀехи дяведин ва адалай гуьгъуьнин йисара фронтдиз фейи муаллимрин чкадал СССР-ДИН жуьреба-жуьре областрай ва крайрай тир иллаки урус муаллимардишегьлияр атана. Муракаббур тир и йисара райондин гьар жуьре мектебра 100 далай артух урус дишегьлийри тарсар гузвай. Вузар акьалтӀарайдалай кьулухъ Дагъустандиз рекье тунвай бязи урус рушар, чи дагъларин векъи шартӀар эхиз тахьана, тадиз элкъвена хъфизвай, муькуьбуру 3 йисуз кӀвалахунин шартӀ кьилиз акъудзавай, пуд лагьайбур дагълух хуьрера гьамишалугъ яз амукьна. Чун лагьайтӀа, Ахцегь райондин алай вахтунин агьалияр – абуру тарсар гайи аялар, абурун веледар, хтулар, мукьва-кьилияр урус муаллимрин-дишегьлийрин вилик эбеди буржлу я. Родонская-Мирзоева Мария Дмитриевна, Мотрос-Халикьова Вера Архиповна, АЛЕКСЕЕВАГЬАШУМОВА Галина Алексеевна, Иванова-Агьмедова Ольга Петровна, Лахно-Шефиева Евгения Михайловна – 50-йисара Дагъларин уьлкведиз, чи Ахцегь райондиз акъатай ва чпин рикӀерин чимивал, чирвилер ва тежриба хуьрерин аялриз багъишай абуру, зи фикирдалди, халисан игитвал къалурна. Абурун виридан тӀварар рикӀел хкун ва и игитвиликай суьгьбет авун, заз чиз, алай аямдин несилдин буржи я. Им иллаки чун, чи бубайрикай, чӀехи бубайрикай, урус муаллимар себеб яз, савадлу ксар ва зурба уьлкведин гьар жуьре пипӀера уьмуьрдин рехъ кьиле тухудай мумкинвал хьанвай алай аямдин ахцегьвияр патал важиблу я. Инал заз жуван рикӀ алай бадедикай, урус муаллимдикай – Шефиева Евгения Михайловнадикай суьгьбет ийиз кӀанзава. Евгения Михайловна – Россиядин Халкьдин просвещенидин отличник, Дагъустан Республикадин лайихлу муаллим яргъал тир 50-йисара Дагъустандиз атана. ЕРИ-БИНЕ Кубандай тир Евгениядин буба Михаил Викторович ва диде Мария Ивановна Лахно – Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчияр, колхозчияр тир. Краснодардин культпросветучилище акьалтӀарай Евгениядин вилик суал акъвазна – кӀвалахун патал гьиниз фида? Эхирни ада ва дуст руша чеб Дагъустандиз рекье тун тӀалабна. Дагъустандиз акъатайла, ада – Ахцегь, дуст руша Рутул район хкяна. Почта тухузвай машиндаваз атай рушар Ахцегьиз нянихъ агакьна – а вахтара дагълух районриз автобусар физвайди тушир. Абур чкадин мугьманханада акъвазна. РикӀел хкизвайвал, ахцегьвийрин кӀвалерин пенжерра эквер акурла, абуруз гзаф шад хьанай, гьикӀ лагьайтӀа, а девирда дагълух маса хуьрера электричестводин эквер авачир. Ахцегьа лагьайтӀа, чкадин гьевескарри вацӀал чпин къуватралди электростанция эцигнавай. Мугьманханадин пенжердай килигай абуруз гзаф мертебайрин кӀвалерин эквер акуна – рушарин шадвал мадни артух хьана. “Им шегьер я хьи!” – кӀевиз лагьанай кьве рушани сад хьиз. Амма пакамахъ абурун рикӀ хана, рушар гъавурда гьатна – абур гзаф мертебайрин кӀвалер ваъ, сад масадалай вине аваз рагал эцигнавай дагъдин кӀвалер тир. И кар акур жегьилар лазим тир пуд йисуз кӀвалахайдалай кьулухъ элкъвена чӀехи шегьерриз хъфида лагьана икьрар хьанай. Амма кьисметди маса къарар акъуднавай: Евгения райондин культурадин КӀвале кӀвалахал акъвазна. Дагъларни, анра яша-миш жезвай инсанарни рикӀиз гзаф чими хьана. Вичин вири къуватар ада дагъви халкьдин марифатлувилин дережа хкажуниз серфна, идахъ галаз сад хьиз ада Дагъустандин государстводин университетдани заочнидаказ кӀелна. Маса гьевескаррихъ галаз санал ада жемят цӀийи жуьредин суваррихъ, адетрихъ галаз танишарзавай. Агитбригададин кӀвалахда иштиракзавай. Халкьдин театрда къугъвазвай. Инал итижлу мад са делил къейд тавуна жедач. Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран ва халкьдин писатель Къияс Межидован “Россиядин цуьк” пьесадин бинеда Евгения Михайловнадин биографиядин делилар ава, Евгенияди вичи лагьайтӀа, и пьесада кьилин роль къугъвана. Москвада, ВДНХ-ДА къалурай и театр москвавийри, гьакӀни меркездин мугьманри гурлудаказ капар ягъуналди кьабулнай. А вахтунда ада, ДГУ-ДИН филологиядин факультет акьалтӀарна, Ахцегьрин 1-нумрадин мектебда урус чӀалан ва литературадин муаллим яз кӀвалахиз гзаф йисар тир. Гьа са вахтунда райондин гьевескаррин дестедани активнидаказ иштиракун давамарзавай. 20 йиса авай руш яз, дагъдин Ахцегь хуьруьз атай Евгения Михайловна, гьихьтин къуллугърал зегьмет чӀугунатӀани – РДК-ДИН методист, урус чӀаланни литературадин муаллим, гьакӀни Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван мектебдин тербиядин кӀвалахдай завуч – вичин къанажагълу вири уьмуьрда, 60 йисалай артух девирда дагъви халкьдин къуллугъда акъвазна. Евгения Михайловнади дагъви жегьилдихъ – РФ-ДИН культурадин лайихлу работник Шефиев Жамал Азизовичахъ галаз кьисметар сад авуна. Къе ам кьве веледдин – хцинни рушан диде, пуд хтулдин ва вад птулдин чӀехи диде я. Махачкъалада, Ак-Гёль вирин къерехда, “Урус муаллимдиз” памятник эцигнава. Зи фикирдалди, ихьтин гуьмбетар республикадин районрани хкажайтӀа, урус муаллимар яшамиш хьайи кӀвалерал рикӀел аламукьдай кьулар алкӀурайтӀа, абурун тӀварар куьчейризни мектебриз гайитӀа, хъсан я.
+Зун лап бахтлу инсан яз И дуьньядиз атанва. Текдиз тунвач пашман яз, Аллагьди пай ганва. Бубани ава дидени, Недай фуни ава – кьелни. Шад югъни ава, кӀвални, Чил, Ватанни ава – чӀални. Дуьньяда зун етим туш, Масадал зун пехил туш, Зи чӀал акьван кесиб туш, ЧӀалал рахун айиб туш. ЧӀал чи дамах, иви я, Ам гьар йикъан дерди я. ЧӀал хуьн гьардан буржи я, Чаз бубайрин веси я. Шарвилидин невеяр, ВАТАН-ЧӀАЛ багьа я чаз Бахтлу хьурай дидеяр Лезги чилин гьунар гваз.
+Рагъ авачир гатфар югъ хьиз, Вучиз вун зав серинзава? Дагъда авай маргъалди хьиз, Зи муьгьуьббат рекъирзава. Гафар лугьуз къайи-къайи, ТӀалар гузва на зи рикӀиз. Чими уьмуьр санал хьайи, Хъиткьинзава лап бурут хьиз. Перишан мийир вуна зи рикӀ, Муьгьуьббатдив зун куз тамир. РикӀин къене авай са цуьк, Къайи гафар лугьуз тамир. Вун зи шадвал, вун зи хъвер, Масад авач валай иер. Зи бахтунин вун я вилер, Экуь идай мичӀи йифер. Кутугнавач ваз серинвал, РикӀиз чим гудай рагъ я вун. Багьа я заз ви ширинвал, Муьгьуьббатдин чирагъ я вун.
+«ЦӀийи дуьнья» ганва ваз тӀвар, ЦӀийи я вун ятӀан яшар. Масад авач ваз гьич къаншар, Вун – лацу лиф, чаз хабардар. Вахъ тарих ава лап къадим, Вай аквада бубайрин чин. Гьунар ава гудай чаз чим, Вун пайдах я хайи чилин. Хайи чилин ава ваз дад, Хъваз кӀанда ви булахдин яд, Вун вине хьун – рикӀин мурад, Мадни хьурай вун чаз абад! Ачух я майдан жегьилриз, Макъалайризни шиирриз. Вилик кутаз меденият, Хуьз лезги чӀал, гьакъикъат. Гьар са кӀвале вун аваз, Лезги чӀалал жеда РАХАЗ.«ЦӀИЙИ дуьнья» вун чаз, Амукьрай цӀийи дуьнья яз.
+Бубади заз ЛУГЬУДАЙ:«ИНСАНВАЛ ая артух. Инсанвал хуьр чкадал, Акъвазмир гьич кьулухъ, Яшариз ая гьуьрмет, Инсандин я ам девлет, Аллагьди чаз багъишай. ФитӀнекардин кьил къамир, ШайтӀан хьтин я завал. ФитӀнедин ам я эхир, ЧӀур авун чарадан кӀвал. Нефс нагьакьан хьана къати, КӀан жемир гьарам девлет. Аллагьди гайи ризкьи, Гьам я гьалал ви кьисмет. Масадакай рахамир, Вич алачир чкадал. Артухан пар на кьамир, Амукьда вун кьарадал». Ви камаллу и гафар, Яшайишда я чаз буйругъ. Уьмуьр тухур кьван Камалдин хуьда сундух. Женнетдин атуй ваз ахвар, Ви гьа�� са гаф тир хьи къизил. Вун рикӀел атай кьадар, Къекъвезва зун хана гуьгьуьл.**************************
+Мичегь дере - Яйлах гуьне: Такабур я пак мегъуьн тар, Экуьн сегьер, сейир жуьре, ЭкъечӀна чун кӀулаваз пар. Дагъ цуькверив ацӀай чӀавуз Билбил рахаз жеда чӀурал, Къадим таран миже къачуз, ЭкъечӀда чун дагъдин хурал. Мичегь мегъуьв агатзава Хайи чилин къуват къачуз. Сад Аллагьдиз икрамзава Гьар са нямет гана лугьуз. Мичегь хуьруьн дамахдин тар, ТӀебиатдин гуьмбет я хьи. Пагьливан хьиз акъвазнавай Чан лигимдай нямет я хьи.**************************
+КӀандай рикӀиз, кӀваляй-кӀвализ Дустар къведай гел амайтӀа, Азиз мугьман илиф ийиз, Суфрадихъ фу-кьел амайтӀа. Гьар са хуьруьн чукӀурнавай, КӀандай, къула цӀай амайтӀа, Куьрпе бала ксурзавай Дидедин лай-лай амайтӀа. Терхи пӀузар, кьурай булах, Гьайиф, са хупӀ яд амайтӀа. Цавуз яна яру пайдах, Лезги халкьар сад амайтӀа.
+Вун залайни яшлу я кьван, Куьгьне тежер «ЦӀийи дуьнья», ТӀвар гайиди рагьметдик хьый, Чи газетрин вун я бина. Халкьдин къуллугъ тухуз кьиле, Мадни хьурай ви тӀвар вине, Малуматни насигьат гуз, Аваз хьуй вун гьар са кӀвале. Заз газет лап пара кӀанда, Чи зегьметдин гелер амай. Гьич ракъурдач за рикӀелай, Чаз фу гайи къени макан. Санал кӀвалах авур дустар, Я Аллагь, квез рагьметар хьый! Чун дегишай цӀийи ксар, КӀвалаха, квез нуьсрет гый. (Автордин чӀал, стиль хвенва)
+Гатфари марф гъунни кумаз, Чуьл аквада дегиш хьана. ЮГЪ-КЪАНДАВАЙ цӀийи цуьквер, Аквада ваз битмиш хьана. Цуьквер чуьлда гьар са жуьре, Рангни ухшар дегиш жеда, Рагъ акьунни кумаз чпе, ЧӀижер абурал алтӀуш жеда. Хъпи, лацу, яру, мичӀи, экуь, Бадамжандин рангни жеда. ЧукӀурзавай атир акваз, Инсанар лап гьейран жеда. Гьикьван гуьзелди ятӀани, Цуьквед уьмуьр куьруьд жеда, Уьмуьр куьруь тир чӀални чиз, Инсан абурал пехил жеда. Гьар са цуьк са дердин дарман, Хчализ инсанар эгечӀда. Жавандаказ кьейи инсан Гьа цуькверив гекъиг жеда. РикӀиз хуш хьай вуч хьайитӀан, Ам цуькведиз ухшар гъида. Агалкьнавай гуьзел рушар Цуьквер хьтин сусар гъида. Бязи гуьзел, иер цуьквер, Инсандилай кьакьан жеда. Са арадилай килигайла, Цуькведикай къалгъан жеда. Дуьньядаллай кьван инсанар, Квез Аллагьди къуй бахтар гуй! Цуькведин уьмуьр куьруьд жеда, Куьн цуьквериз ухшар тахьуй!
+Ваз рагьмет хьуй, Къияс буба, Чирбуруз я чешне зурба, Ви уьмуьрдал пехил жезва, Чир хьайила ви тежриба. Акакь авур гьар жуьмяд къуз, Зун баладин сурал фида. Зи патай хьуй гьуьрмет лугьуз, Сифте за ваз дуьа гуда. Къвазда са кӀус сурун вилик, РикӀел хкиз санхъай санихъ, Эсерравай ви игитар, Пара чкайрал хьайи тарсар. На кхьенвай гьар са эсер КӀелуналди гьич тух тежер. Аквазва чаз анай рекьер, Яшайишда чал дуьшуьш жер. КӀел авурдаз ви эсерар, АкӀ жеда, вич гьанавай хьиз. ХьаначтӀан вахъ пара яшар, Эсеррай чир жезва гьунар. Къуллугъна на халкьдиз пара, Талгьуз Куьре, Ахцагь Къуба. ГъвечӀи чӀавуз кул акъулдна, Имарат на туна зурба. Зун вал пехил ��, Къияс ба, Я Аллагь, заз гунагь тахьуй. ТӀвар алемдин мецел алай, Къияс ба, вун женнетда хьуй.
+Вагъуф бубад хуьре авай, Чаз играми вах Насият, Гьяждал финиф рикӀе гьатна, Фадлай инихъ авай ният. РикӀиз чими, хуш сифет, Женнетдин нур авай виче, Беден кьезил, хуш я хесет, Машгьур я вун Луткун хуьре. Балайрал на дамахзавай, Ви Гьяж Аллагьди кьабулрай. Ашкъидалди фена хтай, Ваз авур Гьяж мубаракрай. Гьяждал фена хтай Гьуьруь, Пис крар рикӀяй акъуд вири, Бике я вун, гуьзел Гьяжи, Мекед юкьва зиярат авур.**************************
+Зи рикӀ алай Баграт хтул, Бадин я вун рикӀин машгъул, Дуьнья ацӀай бахтар авай, Бала я вун къастар галай. Бади ви кӀвач эцигай чӀурал Кьил эцигда, галаз хиял, Гьич фикирни лап тавуна, Чанни гуда ви гафуна. ЧӀалахъ я зун, вакай, Баграт, Инсан жеда, викӀегь солдат, Спортсмен тӀвар-ван авай, Лезги халкьдин руьгь хкаждай. ГьакӀ хьайила, вуна, хтул, Акъудда зи чандай кпул. Сагъ хъижеда рикӀин хирер, Рази жеда Кьехуьл пӀирер!
+А булахдин тӀвар я Латан, Зи дагълара ава ам. Четинвиле аватӀан зун, Пара кӀанда заз зи Ватан. Яд хъвайила пуд капавай, Тух жеда сагъ са югъ. КӀвализ хтайла галатай, Рекьида а ци зи юргъ. Михьда ада руфун, рад, Бедендин азарар, Гуьгьуьларни жеда лап шад, Хъвайила дагъдин ятар. Гьар гьамиша гуьзетда за Мус къведатӀа лугьуз гатфар, Мад са сефер дагъдиз фена, Хъвадайвал Латан ятар. Латан булах, ви ширин дад Сивяй акъат тавурай. Михьи ятар чи дагъларин, Садрани кьит тахьурай.
+Заз акунай дагъдин лекь – Пара такабур, Заз акунай дагъдин лекь – Лувар екебур. Цавун бушра сирнавиз, Килигиз чилиз, Чилелай зун акурла, Лувар юзуриз. Салам ганай заз ада, Дагълариз атай, И буш хьанвай цавара Ялгъуз амукьай. ТӀимил хьанва лекьерни, Гъуьрчер амачир. Сефил хьанва дагъларни, Хуьрер амачир.*
+Суална агъсакъалдиз са жегьилди:– Гьинва рехъ, а жигъир Женнетдин? Хейлин вахт я зун кьунва лап фикирди, КӀан я кьисмет хьана а чка суьгьуьрдин.– Адахъ къекъвемир вун чилерал, ГьакӀ цаварални гьич къекъвемир. Суьгьуьр чка ква хьи ви вилик, Женнет ква ви дидедин кӀвачерик. Дидеди ваз, чан хва, уьмуьр багъишна, Малайикдин атир – нек на дадмишна, Ялгъуздаказ гьар чӀавуз вун саймишна, Четинвилер вири вун паталди уьдмишна. Женнет кӀанзаватӀа хьун кьисмет, Дидедиз жедай кьван ая на гьуьрмет. Гьа чӀавуз аквада ваз а чка, Диде я дуьньяда виридалай багьа.
+1987-йисуз Смугъулрин хуьруьн 8 йисан школа куьтягьайвилин гьакъиндай
+ганвай 233528-нумрадин шагьадатнама квахьнава.
+Чандин сагъвал ва зегьметда агалкьунар хьурай!
+«ЦӀийи дуьнья» кхьиниз эверна
+Гатфарин суварар чи халкьдиз иллаки хуш ва истеклубур я. Абурун арада вич зегьметдин, майишатдин, яшайишдин, сиясатдин гьар жуьре адетралди девлетлу 1-майди кьетӀен чка кьазва. Тарихдин мана-метлебдин ам бинедилай буржуйринни капиталистрин аксина вири халкьарин пролетарар – зегьметчияр сад авунин, фялейри чпин зегьметдин ва яшайишдин къулай шартӀар ва ихтиярар къазанмишунин югъ яз ХIХ асирда Европада арадал атана. 1986-йисуз США-ДИН Чикаго шегьердин фялеяр сифте яз 8 сятдин зегьметдин югъ патал къарагъна. Чи уьлкведиз, СССРДИЗ ам Октябрдин инкъилабдилай кьулухъ 1917-йисуз атана. Большевикри 1-майдиз халкь талукь тир плакатарни пайдахар гваз демонстрациядиз экъечӀуниз мажбурна. Гилани и сувар дуьньядин вирихалкьаринди яз инсанри США-ДА, Японияда, Индияда, Китайда, Францияда ва пара маса уьлквейра гьа сифтегьан мана-метлебда къейдзава. Алай девирда Россияда и суварин сиясатдин, яни политикадин метлеб квахьнава. Жемятди ам гатфарин, зегьметдин ва ислягьвилин Югъ яз асул гьисабдай артухан ял ядай, хуьруьн майишатдин кӀвалахардай,тӀебиатдикай лезет хкуддай сувар хьиз шаддиз къейдзава. Гьа са вахтунда тарихдин суварин бязи адетарни хуьзва. ИкӀ, чӀехи шегьерра парабуру культурадин ва сиясатдин манадин серенжемрани мярекатра, парадра иштиракзава. Чна лагьайтӀа, и югъ хайи тӀебиатдал экъечӀна ял ягъун, гатфарин чуьлдин кӀвалахар кьиле тухун патал ишлемишун теклифзава. Гатфарин йикъа йис таъминарда кьван, къуй квез чандин сагъвал ва азад зегьметда агалкьунар хьурай! И мукьва Дагъустандин Кьил С.Меликова къейд авурвал, 2021-йисуз чи республикада туриствилин хиле агьалийриз авунвай къуллугърин кьадар 76 процентдин артух хьанва.– Туризм региондин экономикадин важиблу хилерикай садаз элкъвезва. Алатай йисан нетижайри Дагъустанда туризмдихъ хъсан мумкинвилер авайди къалурна. 2021-йисуз чи республикадиз 1 миллиондилай гзаф туристар атана, – лагьана республикадин регьберди туризм вилик тухунин рекьяй совещаниедал. С.Меликова къейд авурвал, регионда туризм вилик тухун патал чна мугьманханайриз ва общественный тӀуьнрин карханайриз, туриствилин объектрив къведай рекьериз, тамашардай майданриз, хатасузвилин ва санитариядин месэлайриз кьетӀен фикир гун чарасуз я. Региондин регьберди гьакӀни РД-ДИН муниципальный образованийрин кьилериз чи республикада туристар патал къулай шартӀар тешкилунин месэлаяр хсуси гуьзчивилик кутун тапшурмишна.
+26-апрелдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание райондин кьилин заместитель Гьажи-Омар Рамазанова кьиле тухвана. Сифте гафунилай кьулухъ ада трибунадихъ налогар кӀватунин гьакъиндай малумат авун патал муниципалитетдин экономикадин ва чилеринни эменни-малдин алакъайрин отделдин начальник Фатима Агъмедовадиз теклифна. Ада къейд авурвал, 2022-йисан гьеле тамам тушир 4 вацран планар районда эмменидай 102 % ва чилин налогдай 86% тамамарнава. Эхиримжи гьафтеда 7000 манат пул транспортдин, 7000 манат чилин ва 3000 манат эменнидин налогрин буржар вахканва. Йисаралди ишлемиш тийизвай чилерин кьисметдин гьакъиндай тайин тир кӀвалах Ахцегь, Луткун, Хуьруьг СП-РИН администрацийра тухузва. Райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспаховади совещанидин иш��иракчийриз республикада тешкилнавай «Дидедин савкьат» ватанпересвилин акцияда иштиракуниз эверна. Украинада Урусатдиз акси нацизм, милитаризм терг авунин мурадметлебдин дяведин серенжемда иштиракзавай чи аскерар руьгьламишун патал, месела, Калукрин хуьруьн школадин коллективди 18 агъзур манат пул ганва. Райондин образованидин, культурадин ва маса идарайрин коллективрини абурулай чешне къачуртӀа хъсан я. Са пул ваъ, чи аскерриз чарарни открыткаяр ва чуьлдин шартӀара герек гьар жуьре шейэр ракъурайтӀани жеда. «Сад тир Россия» политпартиядин чкадин отделенидин секретарь Гъалиб Агьмедова вичин малуматда къейд авурвал, 30-апрелдалди районди партийный взносар гунин гьакъиндай гьахъ-гьисаб авуна кӀанзава. Районда ЕР политпартиядин 1000 член ава, жергедин членар инжиклу ийидач, руководителри 1000 манат взнос гана КӀАНДА.«ЦӀИЙИ дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиева райондин актив 2022-йисан 2-пай патал башламишнавай СМИДИН подпискадин месэладикай хабардарна, сиясатдин ва культурадин метлеб авай адав къайгъударвилелди эгечӀуниз, СМИ-ДИН милли изданияр вахтунда кхьиниз эверна. Райондин культурадин Управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова залдавайбурун дикъет районда туризмдин бизнес тешкилун патал авай фикиррал, мумкинвилерал желбна. Эхирдай совещанидин председатель Гьажи-Омар Рамазанова райондин активдин алатай совещанидин тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна.
+Апрелдин эхирра райондин культурадин КӀвале РФ-ДИН Президент В.В.Путинан, уьлкведин Гьукуматдин ва РФ-ДИН Яракьлу Къуватрин тереф хуьнин рекьяй Вирироссиядин ватанпересвилин акция кьиле фена. Серенжемда МКУ «УКСМПИТ»-ДИН начальник Къистер Гъаниевади, райвоенком Рафик Мегьамедова, райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилова, райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади, лезги писателрин Союздин член, Ахцегьрин 1-нумрадин СОШ-ДИН муаллим Жамиля Гьажиевади иштиракна. Ватанпересвилин акция культурадин Управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова кьиле тухвана.
+Алай йисан 23-апрелдиз Махачкъала шегьерда республикадин Г.Гьасанован тӀварунихъ галай пианистрин нубатдин конкурс кьиле фена. Серенжемда Ахцегьрин Р.Гьажиевадин тӀварунихъ галай музшколадин (директор РД-ДИН культурадин лайихлу работник Абдулкерим Рагьимов) векилри активвилелди иштиракна. РД-ДИН культурадин лайихлу работник Селимат Велиевадин тербиячияр тир Мегьамед Агьмедова (7-кл., фортепиано), Муслим Шерифалиева (6-кл., фортепиано), Къизилгуьл Шуаевади (3-кл., фортепиано), Лейла Сулеймановади (4-кл., фортепиано) гъалибвилин 1-чкаяр кьуна. Пуд лагьай классдин ученица Наиля Мусаева (муаллим Эльмира Мегьамедова) 2-чкадиз лайихлу хьана. Мегьамед Агьмедова конкурсдин лауреатдин тӀвар къачуна. Вири конкурсантар РД-ДИН культурадин Минист��рстводин талукь тир Гьуьрметдин грамотайралди къейдна.
+Пак Рамазан вацран Сивин сувар (Ураза Байрам) чна квез рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй Аллагьди куь сивер, дуьаяр, ибадатар, садакьаяр-вири хъсан ниятарни крар кьабулрай! Чна квез чандин сагъвал, кӀвалера гьуьрмет, берекат хьун тӀалабзава. «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.АБДУЛКЕРИМОВ Райондин депутатрин Собранидин председатель А-К.Н.ПАЛЧАЕВ
+Дуьньядин жандарм – къара империя
+М.Горбачев властдивай къерехна вичин девир башламишай Ельцина Беловежский пущадин сегьне апогей (кӀук) яз гьисабзава. Амма адахъ гьабурни зайифарзавай гьерекатар ЖЕЗВА.«СЕМЬЯ» (властда вичиз мукьвабур) кӀватӀна, Россиядин пещерный либералар – А.Собчак, Е.Гайдар, А.Чубайс, Г.Явлинский, Ю.Лужков чуьнуьхарна кьве йифиз девлетлу хьайи олигархар Березовский, Ходорковский, Гусинский ва хейлин маса гьахьтинбур галаз США-ДАЙ меслятчияр, куьмекчияр, экспертар, бизнесменар, ЦРУ-ДИН агентарни кваз желбна уьлкве дербадагъна, тарашна. Абур анжах душмандилай алакьдай ва ийиз гьазур крар хьана. Ибур вири Россиядин мичӀи девирдин тарихда гьатнавай делилар я. Ельцинан гъилералди хьанвай ва уьлкведин уьмуьрда тунвайбур са и гелер туш. Адан девирдихъ ада тунвай вичин уьмуьрдин нехишарни ава. Президентдин уьмуьр халкьдин вилеривай яргъа, адаз таквазвай шартӀара физва. Амма риб чувалда чуьнуьх жедач лугьудайвал, вири сир яз амукьзавач. Бязи «пикантный» (тажубарзавай) шикилар, дуьшуьшар къецел акъатзава, малум жезва, вучиз лагьайтӀа абурухъ шагьидар, вилерал акур, япариз ван хьайибур гьамиша авайди я. Журналист, писатель ва драматург Владимир Губарева рикӀел хкизва. «Правда» газетда кӀвалахзавайла акъатзавай нубатдин нумрадин жавабдар дежурный яз нянихъ ам редакцияда амай. Нумра итижлуди хьун патал вуч авуртӀа хъсан жедатӀа лугьуз фикирдик кваз международный информлентериз килигайла ам кӀвачел акьалтзава. Италиядин вири газетра «сенсация» лугьуз гьарай-эвер ава. Международный хабарар рубрикайра кхьизвайвал, США-ДИЗ мугьманвиле фенвай Б.Ельцина чкадив агакьайла самолетдай эвичӀна, садни саймиш тавуна фена, самолетдин чархар кьежирна. Галай делегациядин членар, къаршиламишзавайбур къах хьанва. Кагьул тиртӀани, кьилин редакторди идакай газетда малумарун ихтияр гузва. Амма Горбачева газетдин вири нумра къадагъада твазва. ЯтӀани информация вири уьлквейрин прессада чкӀанвай. Гьа Губарева хабар гайивал, самолетдин чархар кьежирун гьич, гуьгъуьнлай гьана авай вири вахтунда сергьят авачиз ада авур къелетар, амалар эдебсуз, абурсуз крариз элкъвенвай. Президент Ельцинан личный охранадин руководитель хьайи генерал А.Коржаковаз акур крарни пара ава. АРА-БИР бязи рикӀел хкунар прессадиз малум жезва. Наина Иосифовна (Ельцинан паб) теспачавал кваз Коржакован патав атана хабар гузва: Ельцин туалетдиз фидайла ярх хьанва, къахрагъзавач… ��адиз фена ада чилел алайди къахрагъарзава, шалварни вири кьеженва. Духтурар, амай вири куьмекчияр кӀватӀна президентдин аявал хъийизва. Духтурри Ельциназ кӀевелай хъунар акъвазарун теклифзава. ТахьайтӀа вун яргъалди амукьдач лугьузва. Эрекь къадагъа авурла, президент кьезил ичкидал элячӀзава. Гила ада анжах шампанскияр хъвазва. Коржаков вичин постунал ала. Экв ачух жезвай кьиляй адан патав вилерни яру хьана экъиснавай, руфун кӀан гъилерал кьунвай, йифди Ельцинан гъиле гьатна гьадахъ галаз шампанскияр хъванвай А.Лукашенко акъатзава: «Саша, куь туалет гьинава? Зун белорус я, завай икьван ички хъваз жезвайди туш!.. Са серенжем ая!» Рагьметлу сатирик ва юморист М.Жванецкийди гьа икӀ хьайила лагьанвайди я: «Самое большое счастье – это увидеть туалет и успеть до него добежать». А.Лукашенкодилай асант алатна. Са шагьидвал мад рикӀел хкин. Журналист В.Костиков хейлин вахтунда Ельцинан пресссекретариатдин кьиле хьана. Къейдин, ам Ельцинан еке терефдар тир, гилани я. Гьадавайни хуьз хьанач, са дуьшуьш гьадани рикӀел хкизва: ГДР ва ФРГ сад хъхьайла, и уьлкведай Советрин Союздин армия ахкъуднавайтӀани, эхиримжи десте кьушунар ва техника, маса эменни ана амаз гьабурни ахкъуддайвал хьана. И вакъиадихъ галаз алакъалу яз президент Ельцин Берлиндиз физва. (Белки вичизни «почетный немец» лагьай тӀвар гайитӀа!). Ам оборонадин министр Грачевахъ галаз йифди шампанскияр хъваз нумрада ацукьнава. Эквни жезва. Юкъуз винидихъ къейднавай вакъиадиз талукь серенжемар хьун лазим я. Президентдихъ гьич гьал авач, похмелье башламишнава. Адани пьянвилин эсер ахлудун патал пиво хъвазва. Вахт атайла Ельцин нумрадай экъечӀзава. Берлиндин ратушадин вилик военный оркестрди бравурный (шадвал квай) марш тамамарзава. КӀвачер татабар жез Ельцин гостиницадай экъечӀна, атана оркестрдин дирижердин гъилевай тӀвал къакъудна (къачуна ваъ – къакъудна) кьуьлиз-кьуьлиз немсерин военный оркестр дирижировать ийиз эгечӀна… «Позор», «Сенсация» – ибур Европадин прессада гегьенш хьайи хъуьтуьл баянар тир. Гьакъикъатдани, им Россия патални позор (беябурчивал) тир. Гьа ихьтин лидер Россиядин руководствода хьун хуш тир США-ДИЗ ва амай вири Западдизни. Ихьтин амалрилай алава Ельцин Западдин вири жуьредин крарихъ ва амалрихъ галаз гьамиша рази тир.
+Европа дегиш хьанва, виликдай чаз чидай Европа амач. Булвал ина ава, гишила садни рекьизвач. Гьа булвилини тухвили и континент тергзава. Гьа амай вири Западди хьиз Европадани чкӀанвай патологический психоздихъ сергьят амач, вири буьркьуьни хьанва, бишини – са затӀни вичин рангуна аквазмач, я масада лагьай ихтилатни ван хъижезмач. Виринра чеб гьахълу, виридалай чеб акьуллу я. Россияни коллективныйдаказ (садвилел) душман яз малумарнава, мурадни чуьнуьхзавач – адаз кьецӀ гун, бамишун, алакьайтӀа тергни авун. Хаталуди ам я хьи, гьа ихьтин идара техжезмай психоз Европада Дуьньядин кьвед лагьай дяведилай виликни авай. И паранойядин кьиле, башчивиле саксонский миллет ава.
+Дагъустанда 2023-йисалди эцигунрин материалар гьасилунин рекьяй заводрин комплекс пайда жеда. Адахъ 1,7 миллиард манатдин проектдин къимет ава. РФ-ДИН Гьукуматдин Председателдин заместитель Александр Новака Дагъустандин Кьил Сергей Меликовахъ галаз Къарабудахкент районда эцигунрин материалрин заводрин комплекс эцигзавай майдан ахтармишна. «Капитал Инвест-Пром» ООО-ДИ 2022-йисан эхирдалди Дагъустанда «Каспийск» тӀвар алай индустриальный эцигунрин комплексдин эцигунар бегьемарун фикирдиз къачунва, хабар гана компаниядин соучредитель Мегьамедали Багандова. «Эцигунрин кӀвалахар алай йисан эхирдалди бегьемарун фикирдиз къачунва. Мартдалди тадаракар къайдадиз гъидай кӀвалахар бегьемарна. Проектдиз ахъайнавай инвестицийрин умуми кьадарди 1,7 миллиард манат тешкилда», – хабар гана Багандова вице-премьердиз. Проектдин сергьятра аваз яшайишдинни экономикадин рекьяй йигиндаказ вилик физвай «Каспийск» тӀвар алай территорияда эцигунрин материалар гьасилунин рекьяй карханайрин комплекс хкажзава. Багандова къейдна хьи, газобетондин блокрин производстводин къуватлувили йиса 360 агъзур кубометр, кирпичрин заводди 140 агъзур тонн, эцигунрин киреж ва кьурай эцигунрин къаришмаяр акъудунин рекьяй карханайри 80 агъзур тонн тешкилда. «Вири хаммал чкадинди я. Чахъ хъенчин, къумадин ва киреждин карьерар ава. Абурун гьисабдай чи суьрсетдихъ авай къиметарни кутугайбур жеда. Нетижада 30-40 % пул кьенятиз жеда», – лагьана Багандова вице-премьердин талукь тир суалдиз жаваб гуналди. Проектдин сергьятра аваз кӀвалахдай 236 чка яратмишун фикирдиз къачунва. Производство бинеламиш хьун патал обществодихъ арендада къачунвай 15 гектардин чилин участок ава. Адан хсусиятда гьакӀни мукьварив гвай 21,8 гектардин майданар кьунвай участокарни ава.
+Хипехъанвал Дагъустандин агрокомплексдин кар алай терефрикай сад я. 2022-йисан 12-апрелдиз райондин хуьруьн майишатдин управленидин начальник А.Гьажиев УСХ-ДИН пешекаррихъ галаз санал райондин майишатри кьуьд акъудзавай Кочубей поселокда рабочий мугьманвиле хьана. Кьилди къачуртӀа, абур «Хизан», «Луткунский», «Южный» СПК-РИН ятахра хьана. Къейдин, алатай йис Кочубейда малдарар патал къулайди хьана. Вири саналди 2021-2022-йисара Ахцегь райондин вири жуьрейрин майишатра куьчери малдарвилин чилерал 28 520 далай артух хипери ва цӀегьери, гьакӀни ири карчин 5 агъзурдав агакьна малари кьуьд акъудзавай. И вахтунда хсуси сектордин гьайванрин нехирарни гьисаба кьуналди, векъи алафралди таъминвили игьтияж авайдан 70 % тешкилна. 2022-йисан 12-апрелдин делилралди гьар 100 диде хипекай 100 процентдин дул къачунва. Алай вахтунда райондин малдарвилин майишатра хиперилай гатфарин сар тваз башламишнава. Кьилди къачуртӀа, «Хизан» СПК-ДА хипе��илай сар тваз им кьвед лагьай югъ я. И вахтунда куьлуь карчин 500, йикъа юкьван гьисабдалди 200-250 гьайвандилай сар твазва. И кӀвалах райондин амай майишатрани кьилиз акъудзава. Райондин майишатри вири саналди 85560 тонндив агакьна сар къачун планламишнава. Куьлуь карчин гьайванрилай сар турдалай кьулухъ абуруз герек тир дарманар яда. Хипер купкадин ваннайрай экъечӀун лазим я. И вахтунда абуруз кикӀламриз ва маса паразитриз акси дарманар яда. Купка йиса 1-2 сеферда кьиле тухузва. Алай вахтунда райондин майишатар кӀвачихъ галай гьайванар хъуьтӀуьн къишлахрай гатун яйлахриз куьчарун патал гьазур жезва. И кӀвалах 15-майдилай кьулухъ башламишда. Гьайванар транспортдал хутахзава. Гьайванар тухун патал махсус автомашинар ва чпихъ кӀарасдин кьакьан къерехар ва я ракьун решеткаяр галай пар чӀугвадай автомобилар ишлемишзава. Ири карчин гьайванар тухузвайла кузовдин къенепата чара ийизвай брусар эцигзава. Машинра ири карчин гьайванар ва балкӀанар кьилер вилик жедайвал кутӀуна, хипер кутӀун тавуна тухузва. Ири гьайванри куьлуьбур эзмиш тавун патал абур жуьредиз, эркек-дишивилиз, яшдиз ва куьквилиз килигна хкязава. Гьайванар ягъун ва авудун патал махсус гъвечӀи майданар, винелай янавай къатар ишлемишзава. Хиперин нехирар хуьнин ва артмишунин мураддалди малдарри ийизвай харжийрин тайин тир пай арадал хкун патал субсидияр къачузва.
+Райондин реабилитационный Центрдин хизандихъ галаз кӀвалахдин рекьяй пешекар А.Гьабибуллаевади реабилитационный Центрдин къуллугърикай менфят къачузвайбур патал «ДИДЕ-БУБАЙРИХЪ галаз кӀвалах» темадай доклад авуна. ДИДЕ-БУБАЙРИХЪ, аялдин хизандихъ галаз кӀвалах и идарадин виридалайни важиблу терефрикай сад я. Ам хизандин членрин арада сад-садан гъавурда акьадайвал къазанмишунихъ ва хизандин ивирар мягькемарунихъ рекье тунва. Винидихъ къейднавай хизандихъ галаз кӀвалахдин рекьяй пешекар А.Гьабибуллаевади арт-терапия эбрудайни серенжем кьиле тухвана. АРТ-ТЕРАПИЯ эбру гьам яратмишунар ва гьамни сагъарун я. Гьар юкъуз чи психикади чун элкъуьрна кьунвай средадихъ галаз алакъа хуьзва. Гьар йикъан дердияр гьялуни чун алем яратмишунин тегьерда кьатӀуникай къвердавай чара ийизва. ЭБРУ-ТЕРАПИЯДИ, дегиш жезвай алемди хьиз, цел назик эсер яратмишиз куьмекда.
+43 агъзур гектар чара ийида
+1.«Четин» аялрихъ галаз кӀвалах тухун
+Ачух чилел салан майваяр битмишарун патал алай йисуз Дагъустанда саки 43 агъзур гектардин майданар чара авун фикирдиз къачунва. Имни, 2021-йисав гекъигайла, 2,5 агъзур гектардин гзаф я. Идан гьакъиндай РД-ДИН Минсельхозпроддин пресс-къуллугъди хабар гана. Республикадин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министрдин 1-заместитель Ш.Шарипован гафаралди, уьлкведи салан майвайрин культураяр битмишарун артухарунин везифа вилик эцигнава. «Чавай тайинарнавай везифа кьилиз акъудиз жеда. Идани салан майваяр республикад��н къецепатазни рекье твадай мумкинвал гуда», – инанмишарна аграрный ведомстводин министрдин 1-заместителди. ГьакӀни Ш.Шарипова къейдна хьи, эхиримжи 5 йисан вахтунда Дагъустандин территориядал саки 14 агъзур гектардин майданра агротехникадин кӀвалахар тамамарна. «Агротехникадин кӀвалахар кьиле тухунин карда государстводи тереф хуьни чаз еке куьмек гана. ГьикӀ лагьайтӀа, и кӀвалахар тамамарун патал ийизвай харжийрин са пай уьлкведи чаз эвез яз хгузва», – суьгьбетна Ш.Шарипова. Адан фикирдалди, куьмекдин ихьтин жуьредин теклифдихъ Дагъустандин аграрийрин арада еке игьтияж ава. ГьикӀ лагьайтӀа, республикадин хейлин майишатриз хсуси такьатрин гьисабдай цаник квай майданар кул-кусдикай михьна абур лазим тир къайдадиз хкидай мумкинвал авачир.
+РД-ДИН Кьил Сергей Меликован тапшуругъдалди апрелдин вацра тешкилнавай, РД-ДИН Минтрудсоцразвитиедин къвалав гвай «Вири саналди» тӀвар алай исятда Украинада кьиле тухузвай женгинин махсус операцияда телеф хьайи аскеррин хизанриз куьмек гунин рекьяй Дагъустандин региондин яшайишдин фондуни вичин кӀвалах давамарзава. Эхиримжи вахтуналди гьам государстводин ва гьамни хсуси чешмейрай фондуниз вири саналди 54 миллион манат кьван пул атанва. Ам Украинада телеф хьайи аскеррин хизанриз куьмек гун патал серфда. Мергьяматлувилин и карда, гьелбетда, Ахцегь муниципалитетни кьулухъ акъвазнавач. СП-РИН, идарайринни карханайрин коллективри чпелай алакьдай пайни кутазва. Алай вахтунда абуру куьмекдин «Вири санал» фондуниз 911850 манат пул янва. М.НАРИМАНОВ,ЖУРНАЛИСТ-ПЕДАГОГ, РД-ДИН культурадинлайихлу работник
+Гьам чи ва гьамни къецепатан уьлквейрин психологри «четин» аялрин кьадар артух хьун къейдзава. Ихьтинбурук гьам муаллимриз ва гьамни диде-бубайриз чпихъ галаз рахадай умуми чӀал жагъуриз четин аялар ва жаванар акатзава. Абур патал чпиз тербиядин рекьяй гузвай камаллу насигьатар буш гафар жезва. Жаванвилин яшдихъ галаз алакъалу гьар жуьре себебрикди чпизни регьят туширвиляй абур «четинбур» я. Ихьтин аялри психологиядин четинвилер гьиссзава. Артух хьанвай ажугълувили, мукьвал-мукьвал гуьгьуьлар дегиш хьуни, кичӀ акатуни, депрессияди – вири ибуру аял руьгьдай вегьизва, адаз сифтедай хьиз, вилик физ манийвалзава ва адан диде-бубайрик къалабулух кутазва. Аялрихъ кӀелунрани четинвилер арадал къвезва. Абуруз умуми программадай кӀелиз, умуми истемишунар тамамариз четин я. Гьар жуьре себебрикди «четин» аял вичин таятуьшер хьтинди жезвач. Са аялар и яшда физический жигьетдай кьулухъ галамукьун, муькуьбур, акси яз, лап йигин еришралди чӀехи хьун мумкин я. Са вуж ятӀани кьадарсуз къизмиш, муькуьди лагьайтӀа кисайди жеда. Садбур акьулдин жигьетдай кьулухъ галамукьда, муькуь аялар лагьайтӀа, вундеркиндар, яни вири рекьерай чирвилер авайбур я. Гьар са «четин» аял вичин жуьреда четинди я. «Четинди» лагьай лишанар авай аял уьмуьрдин гьи девирда арадал къвезва? Къилихра ва жува-жув тухуна дегишвилер гьа аялвилин яшда малум жеда, гьикӀ лагьайтӀа, гьа и девир аялдин уьмуьрда акьалтӀай важиблуди яз гьисабзава. Гьеле А.С.Макаренкоди лагьанай:
+«Аялдин личность 5 йис тамам жезвайла арадал къвезва. Идалай кьулухъ аялдиз тербия хгуз четин я».
+Четиндаказ тербия къачунин лишанар аял адан таъсирдик акатайла, тайиндаказ лагьайтӀа, гузвай тербия аялди кьатӀуз эгечӀайла пайда жезва. Жаванри чеб «четиндаказ» тухунин себебрин гьар жуьре ахтармишунри къалурзавайвал, гзаф дуьшуьшра и суалдиз жаваб тербиядихъ, лап гъвечӀи яшда авайла аял гьатнавай шартӀарихъ галаз алакъалу я. Эгер аял «четинди» хьанватӀа, им акӀ лагьай чӀал я хьи, адаз гъвечӀи чӀавуз вич вилик фин патал лазим тир фикир ганач. Аялдиз тербия вич хайи йикъалай гуз эгечӀзава. Адан сифте муаллимар диде-бубайрикай, гуьгъуьнай аялрин бахчада воспитателрикай (тербия гузвай ксарикай), анжах ахпа школадин муаллимрикай жезва. Гьайиф хьи, абурукай гьар сада ва вирида гзаф кьадар гъалатӀриз рехъ гузва. Вичин вилик фина аял санал акъвазнавач, адан чирвилер артух жезва. ДИДЕ-БУБАДИЛАЙ чешне къачуна аялди вуч авун ва вуч тавун лазим ятӀа кьатӀузва. ГъвечӀи яшда авай аялдиз пис чешне къалурай диде-бубаяр ам чӀехи хьайила тербия гунин карда четин месэлайрал расалмиш жеда. Гзаф кьадар машгьур педагогрин ва психологрин илимдин кӀвалахри, гьакӀни алай аямдин ахтармишунри шагьидвалзавайвал, аялри чӀуру крар авунин, къайдаяр чӀурунин себеб абурун къилихра, жува-жув тухуна, кӀелунра пис патахъ дегишвилер хьун я. Ихьтин нукьсанар иллаки школадилай виликан яшда авай аялрихъ малум жезва. ЖУВА-ЖУВ тухуна дегишвилер аялди вич личность хьиз кьатӀуз башламишайла, яшайишдин къайдаяр кьабулайла ва я инкар авурла пайда жезва. Аялриз чӀехи жезвай асул девирда чирвилер ва тербия гузвай муаллимрини чпин пешекарвилин кӀвалахда тӀимил гъалатӀар ахъайзавач. Идани аялди вичи-вич тухузвай тегьердиз, тайинарнавай къайдаяр чӀуруниз пис таъсирзава. Вилик финин жаванвилин девирди чӀехивилин уьмуьрдал элячӀун лишанламишзава. Ам кьиле финин кьетӀенвилери жавандин вири уьмуьрдал гел тун мумкин я. И девирда аял, личностдал хьиз, вичел фикирлу жезва. Идани ам вичи-вич тербияламишунал гъизва. Гьа икӀ адан къилихар, ахлакьдин жигьетдай вилик фин, инанмишвал арадал къвез эгечӀзава. Гзаф дуьшуьшра аялдин инанмишвал общественный фикирдихъ галаз дуьз кьазвач. Ингье гьавиляй жавандихъ обществода гьар жуьре месэлаярни арадал къвезва. Асул гьисабдай гзаф крар жавандилай вичелай, адан патав гвай инсанрилай, яшайишдин средадилай аслу я. Гьа са вахтунда аял вилик финиз хизанда тербия гуни, дидебубадихъ галаз авай рафтарвили екедаказ таъсирзава. Ина хизандин къенепатан рафтарвилери, жавандин диде-бубадин арада авай гьалари, адав вичив эгечӀзавай тегьердин�� важиблу роль къугъвазва. «Четин» жаванрин категория гзаф гегьеншди ва жуьреба-жуьрединди я. Ада тербия четиндаказ кьабулзавайвилин лишанар вахтунда винел акъуднавайвилелай ва жавандиз кутугай куьмек гун теклифунилай гележегда адан психологиядин саламатвал аслу я. ЧӀехи пай жаванрин "четинвилер" абуру чеб чӀехибур хьиз къалуриз алахъунин, чӀехибуру гьисаба кьун къазанмишиз кӀан хьунин нетижа я. Жавандин хсуси пуд нукьсанди – эгоизмди, кагьулвили ва тапарар авуни ам четиндаказ тербия къачузвайбурун жергеда твазва. ЧӀехибуру чпи-чеб тухунин жуьредилай аялдин тербиядин дережа аслу я. Жаванар тербияламишуна четинвилер садлагьана ва бейхабардаказ арадал къвезвач. Вири месэлаяр аял вахтарай къвезвайвиляй абур саламатдаказ арадай ахкъудунин карда диде-бубайри чпин аялдиз ийизвай рафтарвал важиблу я. «Четин» аялар тербияламишунин карда санал кӀвалахиз чалишмиш хьун кьилин шартӀ я. Герек ихьтин аялрихъ галаз ваъ, абурук квай виридалайни хъсан къилихар патал женг чӀугван. Хизандин патай кӀанивал ва къайгъударвал къачун тавуникди, мукьвал-мукьвал хъел хьунар ва сад-садан гъавурда акьун тавунар арадал атуникди жаванар вирибурукай къерех жезва ва абуру чпин дердийрикай масадбуруз лугьузвач. Ихьтин дуьшуьшра аялди патав гвай инсанрин патай вичин тереф хуьн жагъурзава. Ида алкоголдин ва тенбекдин суьрсет ишлемишунал, лап фадамаз гьаяйрин алакъаяр эгечӀунал, наркотикар кьабулунал, «бедбахтвиляй» дустар, вич кӀан жедай ва вичин гъавурда акьадай компания жагъурунал гъизва. «Четин» жаванар тербияламиш жезвай хизанар патал диде-бубайрин арада датӀана къал-макъалар хьун хас лишан я. Хизанда къулайсуз алакъайри, диде-бубайрин пис чешнеди: инсанрив къайгъусузвилелди эгечӀун, векъивал, тапарар авун, кьве чин алайвал, алкоголизм, хизанда авай чӀехибуру тахсиркарвилер авун – вири ибуру жаванар четиндаказ тербияламиш хьунин къулайсуз среда (гьалар) яратмишзава. Ихьтин хизанра авай аялрин гьал гзаф заланди я. Инра аялдик гьамиша хкуьрзава, ам кваз кьазвач. Гзаф дуьшуьшра аялар зулумкарвилелди гатазва, абуруз къурхуяр гузва. Ихьтин шартӀара авай жаванар кӀваляй катун, абур векъи хьун, чпиз ва патав гвай инсанриз аялри зиянар гун дуьшуьшдин кар туш. Им жаванри чпи-чеб гьахъсузвилерикай хуьнин са жуьре я. Асул гьисабдай, ихьтин хизанра агъуз тир культурадин дережа хьун, аялдихъ галаз рахадай умуми чӀал жагъуриз тахьун себеб яз диде-бубайривай абуруз дуьздаказ тербия гуз жезвач. «Четин» аялри диде-бубайрихъ, муаллимрихъ, таяр-туьшерихъ галаз ийизвай рафтарвилери къалурзавайвал, хизандин ва школадин тербиядин кимивилери, муаллимдин ва хизандин фикирар сад-садав кьун тавуни гьуьжетдин гьалар арадал гъизва. Имни жавандин ахлакь чӀур хьунин эвел я. Килигзавай месэлайрай чна къведай макъалада суьгьбет давамарда.
+23-апрелдиз Дербентда,Исламдин «Бабуль-Абваб» центрда, пак Рамазан вацран ва ина Абдула эфендидин тӀварунихъ галай Ислам диндин университетдин 20 йисан юбилейдин шадлухдай чӀехи ифтар кьиле тухвана. Диндин гурлу мярекатда Дербент шегьердайни райондай ва Дагъустандин кьиблепатан районрай кӀватӀ хьанвай кьве агъзурав агакьна динэгьлийри ва патарай атанвай мугьманри иштиракна. Тебрикдин гаф рахуналди, мярекат Шейх Абдула эфендидин тӀварунихъ галай Исламдин университетдин ректор Ариф эфенди Саидова ачухна ва кьиле тухвана. Рахун патал сифте гаф ада Кьиблепатан Дагъустандин мусурманрин диндин регьбер, Дербент шегьердин тарихдин Жуьмя мискӀиндин имам, шейх Исамудин эфенди Саидоваз гана. Аллагьди хушдиз кьабулдай диндин важиблу серенжемда иштиракунай ада жемятдиз чухсагъул лагьана, пак Рамазан вацран лайихлувилер рикӀел хкуналди ада и варз ва мукьув жезвай сивин сувар – Ураза байрам мубаракна. Сив хуьнай, гишиндаз тӀуьн гунай, чирвилер къачунай, таравигь кпӀарай ва маса хъсан крарай Аллагьдин патай авай сувабрикай суьгьбетна. Дуьз 20 йис вилик Исламдин «АБУЛЬАБВАБ» центр тешкилуник кьил кутуна, ам арадал гъайи рагьметлу шейх Исамудин эфенди рикӀел хкана. «Алай вахтунда Рамазан вацран мярекатар кьиле США аваз рагъакӀидай патан уьлквейри Россиядиз гьакъикъи дяве, гьакӀ экономикадин ва информациядин дявеяр малумарнавай пара четин вахтунда кьиле физва. Чи баркаллу рухвайри Ватандин дяведа игитвилелди женг чӀугвазва. Къуй абур гъалибвал къазанмишна сагъ-саламатдиз чпин хизанриз хтурай! Куьне кьазвай сивер, гузвай садакьаяр, ийизвай ибадатар Аллагьди кьабулрай!», - алава хъувуна шейхди. Исламдин университетдин муаллимрини студентри пак Кьуръандин аятар ва нашидар кӀелна. Абурун арайра рахун патал гафар гуналди «Дербент район» МР-ДИН кьил Мавсум Рагьимов, Дербент райондин имам Адиль Каибов, Кьибле патан Дагъустандин районрин имамар, Махачкъала, Хасавюрт, Каспийск шегьеррай ва республикадин къеце патай атанвай мугьманар рахана. КӀватӀ хьанвайбурун дикъет са геренда еке экрандай къалурай документальный кинофилмдал желб хьана. Рагьметлу шейх, устаз Сиражутдин эфендидин регьбервилик кваз Исламдин «Бабуль-Абваб» центр ва гьадан сергьятраваз Шейх Абдула эфендидин тӀварунихъ галай университет арадал атунин ва вилик финин рекьикай суьгьбетзавай фильм жемятди хушдиз кьабулна. Дагъустан Республикада Кавказдин ва Кеферпатан Кавказдин мусурманрин Управленидин векил Шагьабудин Гьажи Керимова диндин са жерге активистриз (алимриз, имамриз, агъсакъалриз) – Абасов Назимаз, Пирмегьамедов Рамазаназ, Каибов Адилаз, Абдулгьашумов Абдулашимаз, Рагьимов Рагьимаз, Къазибегов Вагьабаз ва масабуруз Дербентдин Исламдин «Бабуль-Абваб» университетдин 20 йисан юбилейдин медалар гана. Диндин межлис жемятди Исламдин «Бабуль-Абваб» центрдин гьаятда, берекатлу столрихъ ацукьна, сив ахтӀуналди ва миск��инда гъедрен, гуьгъуьнай таравигь кпӀар авуналди давам хьана. Аллагьди кьабулрай!
+ПЕШЕКАРРИ-РЕСТАВРАТОРРИ Дагъустандин Ахцегь районда 19-асирдин урус къеле туьхкӀуьр хъувунин проект гьазурун фикирдиз къачунва. Идан гьакъиндай ам гьазурунин вахтар тайинар тавуналди, республикадин культурадин ирс хуьнин рекьяй агентстводин пресс-къуллугъди хабар гана. Ахцегьрин къеле авай гьалди гьам Дагнаследиедик ва гьамни райондин общественностдик фадлай къалабулух кутазва. «Ахцегь районда 19-асирдин, вичихъ федеральный метлеб авай «Къеле» тӀвар алай культурадин ирсинин объект авай гьал Дагъустандин Кьил Сергей Меликован тапшуругъдихъ галаз алакъалу яз Дагнаследиедин къуллугъчийри ахтармишна. Малум хьайивал, къеледин территориядал алай клисадин къав ва цлар аватнава. Районда тешкилнавай «Ахцегьрин къеле» фондуни лап куьруь вахтара вич ишлемишун патал памятник цӀийи хъувунин рекьяй проектдин заказ гудайвал я», – лагьана пресскъуллугъда. Къейдзавайвал, чеб къеледик акатзавай дараматар ва имаратар эхиримжи йисарин вахтунда хейлин чкӀанва. «Дагнаследиеди са шумуд сеферда агьалийрин тереф яшайишдинни правовой жигьетдай хуьдай «Урусрин миграция» тӀвар алай мергьяматлувилин фондунин адресдиз Россиядин законодательстводихъ галаз кьадайвал культурадин ирсинин объект хуьнин рекьяй серенжемар кьабулунин гереквилин гьакъиндай чарар ракъурнай. Амма абуру жаваб яз са серенжемни кьабулнач. Дагнаследиедин адресдиз культурадин ирсинин объект хуьнин рекьяй кӀвалахар кьиле тухун патал тапшуругъар ва ихтиярар гудай запросар агакьнач», – алава хъувуна агентстводин пресс-къуллугъди. «Рекъемрин барабарсузвал арадай акъудун» (УЦН) программадин сергьятра аваз РД-ДА авай Ростелекомдин филиалди 40 районда чпе 250-500 агьали яшамиш жезвай 309 хуьр интернетдик кутуна. Ахцегь райондин Къутункъарин хуьре Ростелекомдин компанияди теклифзавай Интернетдин алакъадин ва йигинвилин ери ахтармишун патал Дагъустандин СМИ-РИН векилар патал пресс-тур тешкилна. РикӀел хкин, УЦН-ДИН программадай дагълух хуьрера инанмишвилелди 100 метрдин радиусда 10 МБ-ДИН йигинвал аваз интернет пайзавай пулсуз wi-fi-дикай менфят къачудай «точки доступа» эцигзава. ГьакӀни хуьрерин виридалайни гзаф инсанар кӀватӀ жезвай чкайра (ФАП-АР, клубар, кимер ва икӀ мад) чипяй дуьньядин гьи чкадиз хьайитӀани зенг ийиз жедай таксофонар эцигзава. Идалайни гъейри, таксофондиз зенгерни кьабулиз жеда. Къутункъа «точка доступа» (ТД) кьакьанда эцигнава. Гьавиляй Интернет 100 метрдин радиусдилай яргъа авай кӀвалерани дурумлуди я. ПРЕСС-ТУРДИН вахтунда журналистар чебни алакъадин еридихъ инанмиш хьана. Абуру таксофондай Санкт-Петербургдиз ва Россиядин маса шегьерриз зенгна. Интернетни дурумлуди тир ва ада гьар жуьре сайтрай «подрывар» (ара-атӀунар авачиз) ва «лагар» галачиз видео контентдиз килигдай мумкинвал гузвай. Хуьруьн агьали Адам Ризаханова Компаниядин векилривай кӀвализ Интернет тухунин мумкинвилин гьакъиндай итиж авуна. Ростелекомдин пешекарри жегьил кас а кардихъ инанмишарна хьи, тайин тир дуьшуьшда тежедай са карни авач. Дагъустандин филиалдин пресс-къуллугъда Ростелекомди къейдна хьи, 2020-йисалай Къутункъарин хуьруьн агьалийри Интернет лап активвилелди ишлемишзава ва алай вахтунда абуру малуматрин саки 5 агъзур терабайтдикай менфят къачунва. Вири саналди 2019-йисалай Дагъустанда ТД-ДАЙ ишлемишзавайбуру интернет-трафикдай саки 400 терабайтдикай менфят къачуна. Ростелекомдин векилри къейдзавайвал, УЦН-ДИН программади хуьрерин агьалийриз шегьеррин агьалийрив гекъигайла малуматар агакьунин месэлайра кьулухъ галамукь тийидай мумкинвал гузва. «Ида мад сеферда къалурзава хьи, УЦН-ДИН программа герекди ва игьтияж авайди я. Хуьрерин агьалияр шегьерэгьлийрилай малуматрикай менфят къачуз хьунин месэлада кьулухъ галамукьзавач. Госкъуллугъар, МФЦ, Сбербанк, агьалийрин перепись, сечкияр, машгъулардай ва чирвилер хкаждай программаяр, спорт, киносериалар, интернет-туьквенар – вири ибурукай гила менфят къачуз жеда», – къейдна Ростелекомдин Дагъустандин филиалдин пресссекретарь Лейла Султановади. 2005-йисуз Ахцегьрин 2-нумрадин юкьван умуми образованидин школа куьтягьайвилин гьакъиндай
+ганвай 23 Б 3689773-нумрадин аттестат квахьнава. Адал
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Мегьамедвели ва Агьмед Гьажиевриз пара кӀани халу
+вахтсуздаказ кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Уьлкведин халкьари нубатдин сеферда ЧӀехи Гъалибвилин Югъ къейдзава. Вирибуруз иллаки багьа ва истеклу сувар тир ам къазанмишун патал Советрин халкьди еке азиятар эхна, кьушунри дяведин яргъал ва четин рекьер атӀана. Инсафсуз Ватандин ЧӀехи дяве саки кьуд йисуз давам хьана. Виликан СССР-ДИН вири халкьар сад хьана, пехъи душмандихъ галаз женгиниз къарагъна. Нетижани гуьзлемишзавайди хьана: нягьс ниятар рикӀе аваз чи играми Ватандал гьужум авур немсерин чапхунчийри, чи баркаллу армиядин басрухдин хура акъвазиз тахьана, 1945-йисан 9-майдиз рей гана. А чӀавалай инихъ, ингье, 76 йис алатнава. Амма гьич са касни, гьич са затӀни рикӀелай фенвач. Тешпигь авачир и игитвал эбеди яз чи рикӀера амукьда. Ватандин ЧӀехи дяведин йисара чи райондай 3500 далай гзаф инсанар фронтдиз фена (2360 кас ахцегьвияр тир). Абурукай 1780 касди Ватан патал игитвилелди чанар гана. 2100 кас женгинин орденриз ва медалриз лайихлу хьана. Дяведилай кьулухъ хайи ерийриз 580 кас хтана. 1965-йисан мартдиз ЧӀехи Гъалибвал къачурдалай инихъ 20 йис тамам хьуниз талукь яз Ахцегьа женгера телеф хьайи районэгьлияр эбеди яз рикӀел хуьнин мураддалди Баркалладин Обелиск эцигна. Къейдин: им ЧӀехи Гъалибвал къачурдалай инихъ 20 йис тамам хьуниз талукь яз Дагъустанда эцигай Баркалладин сад лагьай Обелиск я. Дамах авуниз лайихлу я: кьве кас – Валентин Эмировни Гьазрет Алиев Советрин Союздин Игитвилин тӀварцӀиз лайихлу хьана. Ватандин ЧӀехи дяве башламишайла коммунист Валентин Эмиров, белофиннрихъ галаз дяведа иштиракай тежрибалу летчик, эскадрильядин командир тир. 1942-йисан 10-сентябрдиз Кеферпатан Кавказ патал кьиле фейи гьавадин женгерикай сада В.Эмиров игитвилелди телеф хьана. И юкъуз ам тек яз душмандин женгинин 6 самолетдихъ галаз барабарсуз женгиник экечӀна. В.Эмироваз Советрин Союздин Игитвилин тӀвар вич телеф хьайидалай кьулухъ 1942-йисан 12-декабрдиз гана. Идахъ галаз алакъалу яз, а вахтунда Ахцегьа еке митинг кьиле фена. Ам рикӀел хуьн яз, дагъустанвийри чпин пулдин такьатрихъ Валентин Эмирован тӀварунихъ галай авиаэскадрилья эцигун кьетӀна. 1943-йисан 13-майдиз ахцегьвийри 2204998 манат пул кӀватӀна. Гьавиляй абур Верховный Главнокомандующий И.В.Сталинан патай чухсагъулдиз лайихлу хьана. Гила Дагъустандин шегьерра ва районра Валентин Эмирован тӀварунихъ школаяр, училищеяр янава. Ахцегьа кьилин куьчейрикай садаз, гьакӀ ял ядай паркдиз адан тӀвар ганва. А паркда игитдиз памятникни эцигнава. Хинерин хуьряй тир Гьасрет Алиев гуьгьуьллудаказ фронтдиз рекье гьатна. Моздок шегьердин патарив пулеметчик Алиев къати женгерик экечӀна. Гуьгъуьнай ада Сочидин гирведал душманар къирмишун давамарна. Кубань ва Украина азад хъувунин женгерани Г.Алиева активвилелди иштиракна. Анра хьайи женгера къалурай жуьрэтлувиляй
+Гьуьрметлу районэгьлияр! 9-май – им чи уьмуьрда гьатнавай лап багьа ва кьетӀен сувар я. И суварин серенжемралди, фашизмдин винел гъалибвал къазанмишай игит бубайрин (абуруз чна кьил агъузна икрамзава) баркаллу чешнейралди чна акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишзава. ЧӀехи Гъалибвилин 76 йисан юбилей квез мубаракрай! Дуьнья ислягь хьуй! Къуй дявеяр чаз садрани тахкурай! Гележегдин гъалибвилер илимдинни спортдин ва производстводинни зегьметдинбур хьурай! Амин! «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.АБДУЛКЕРИМОВ Райсобранидин председатель А-К.Н.ПАЛЧАЕВ
+Къарагъ кӀвачел, Лезгистандин рухваяр, Ватан патал женгинин югъ атанва. Четин чӀавуз тек чун я чаз архаяр, Гьахъсузвиляй гъейри чара атӀанва. Хурушум я, гъалаб я цав Ватандин, Агь чӀугвазва мад дидейрин рикӀери, АкӀажарна бейадалат заманди, ЧӀулав либас алукӀнава цуьквери. Гьар са халкьдиз вичин Ватан багьа я, Ханва инсан Ватандин къаст рикӀеваз. Лезгистанди эхайди туш агъаяр, Кьиникь бахт я Ватандин тӀвар сивеваз. Ислягьвилив субутарда гьакь чна, Сад хъхьунин къастунив рикӀ ацӀанва. Гъараздилай гъил къачудач гьакӀ чна, Шарвилияр юзадай вахт атанва. Къадим я чун чи Алпандин чилерал, Чаз дуьньядин вири халкьар ала я. Гьалал фу нез къазанмишай гъилерал, Лезгистанда чун чи чилел агъа я. Эверзава чаз кьегьалрин руьгьери, – Вечединни, Шаргиранни, Давудан. Баркалла гъин багъри чилел гъилерив. Несилрини аферинар лугьуда, Шарвилиди, Ярагъиди, Давуда!*** Къарагъ, зи халкь, женгинин вахт атанва, Гъейри чара чи, – лезгийрин атӀанва. Дарман тежер дерт авай туш дуьньяда, АлахъайтӀа мумкинвилер ацӀанва.*** Шукур Аллагь, чир хьана заз чӀехи сир, Ви гъилева гьар декьикьа чи уьмуьр. Иесуз туш етимар хьиз куьчейра, – Гъейрибурувай жедайди туш чах хкюр…*** Гьар са кас жен халкьдин аскер женгина, ЭкъечӀ ийин и четин тир дердинай. Чаз аквазвай тӀимил авач тешпигьар, Хтун бурж я хайи Ватан гуьнгуьна.
+Чи Ватандин азадвал ва аслу туширвал патал чанар гайи игитриз эбеди баркалла!
+Гь.Алиеваз «Яру Гъед» орден гана. 1943-йисан зулухъ чи кьушунар Днепр вацӀун лап мукьув атана. Гьяркьуь вацӀалай сифте элячӀиз ашкъи малумарай викӀегь аскеррин арада жегьил, амма тежрибалу разведчик Гь.Алиевни авай. Днепр вацӀалай элячӀдайла кьетӀендиз тафаватлу хьунай адаз Советрин Союздин Игит лагьай тӀвар гана. Гила а викӀегь дагъвидин тӀварни эбеди авунва. Яшлу инсанри рикӀел хкизвайвал, дяведин залум йисара районда чеб зегьметдиз къабил итимар саки амачир. Хуьруьн майишатдин залан зегьметдал мажбуридаказ яшлу итимар, дишегьлияр ва аялар машгъул жезвай. Агъзурдалай виниз агьалийри (иллаки яшлу инсанри ва дишегьлийри) оборонадин сенгерар эцигунин карда иштиракна. Амайбуру чпин къуватрин ва сагъламвилин гьайиф татана, никӀера ва багълара кьегьалвилелди зегьмет чӀугвазвай. ИкӀ, дяведин йисара Ахцегь райондиз хуьруьн майишат вилик тухуна къазанмишнавай агалкьунрай кьве сеферда Оборонадин Государстводин Комитетдин ва СССР-ДИН Министррин Советдин гъиляйгъилиз къведай Яру пайдахар гана. Вирида яргъалди гуьзлемишай ЧӀехи Гъалибвилин Югъ – 9-май алукьна. Инсанри еке шадвалзавай, аскерар чпин кӀвалериз хквез башламишна. Абур гъилер къекъягъна дяведи чукӀурнавай халкьдин майишат арадал хкунив эгечӀна. Дяведи чи халкьдиз ва уьлкведиз еке магьрумвилер гъана. Дуьньядин цивилизация фашизмдикай къутармишай советрин халкьди гьакъикъатдани чӀехи игитвал авуна. Гьавиляй дуьньядин вири кӀвенкӀвечи инсаниятди Гъалибвилин Югъ чӀехи сувар хьиз къейдзава. Нюрнбергдин халкьарин арадин военный трибуналди Германиядин миллетчийри цӀай кутур чапхунчивилин дяведиз талукь тир къимет гана ва нацистрин тахсиркарар жазаламишна. Эхь, Ватандин ЧӀехи дяведин вакъиаяр чавай къвердавай яргъаз къакъатзава. Чи арайра ветеранар-фронтовикар саки амач. Амма абурун къаматар ва игитвилин крар халкьдин зигьиндай гьич садрани акъатдач. Дяве яргъаз къакъатирдавай, гьайиф хьи, дуьньяда агъавал ийиз кӀанзавай къуватарни пайда жезва. Гьавиляй уьлкведин аслу туширвал, азадвал таъминарун патал чна чи игьтият хвена кӀанда. Гъалибвилин сувар лайихлудаказ къейдун патал, хейлин маса чкайра хьиз, чи райондани гьеле гзаф вахт амаз адаз гьазурвилер аквазвай. И мураддалди Ахцегь муниципалитетди талукь тир къарар кьабулна. Чкайрал михьивилерин субботникарни тешкилна. Игитрин памятникар, дяведа телеф хьайи ватанэгьлийрин гьуьрметдай хкажнавай обелискар михьна къайдадиз хкана, культурадин ва образованиедин идарайра дяведин ветеранрихъ галаз жегьилрин гуьруьшмишвилер кьиле фена. РикӀел хуьнин Вахта малумарна ва икӀ мад. ЦӀудралди волонтерри гьам Ахцегьа ва гьамни чи хуьрера «Георгиевская ленточка» акциядин серенжемра ленточкаяр пайна. РикӀик еке шадвал ва гьевеслувал кваз къейд ийиз жеда хьи, и акциядин тереф саки виринра агалкьзавай несилдин векилри кӀевелай хвена. Районда дяведин ва зегьметдин ветеранрин райондин Советдини ветеранрин (адан кьиле алай вахтунда Афгъан дяведин ветеран Нажмудин Гудаев акъвазнава) гьар йикъан игьтияжар рази авун патал менфятлу кӀвалах тухузва. Агалкьзавай несилри чпин чӀехи бубайрин женгерин къазанмишунрал гьахълудаказ дамахзава. Ислягь уьмуьрдай районэгьлийри гьам чан аламай, гьамни рагьметдиз фенвай дяведин ветеранриз «сагърай куьн, играмибур!» лугьузва. Ватандин ЧӀехи дяве куьтягь хьайидалай инихъ 76 йис алатнава. Ветеранрин жергеярни аквадай гьалда кьери хьанва. Алай вахтунда, чи районда Ватандин ЧӀехи дяведин, гьайиф хьи, са иштиракчини амач. Амма абурун экуь къаматар, игитвал лайихлу несилри рикӀелай ракъурзавач.
+Ватандин ЧӀехи дяве башламишайла зи буба Гьажиев Абдул-Вагьидан 31 йис тир. Ам вичин хизан галаз Усугъчайдал кӀвалахиз яшамиш жезвай. Дяведикай, адан иштиракчийрикай кхьидайла, адет яз, гзафбуру журналистский штамп ишлемишда, гуя ам дяведиз ашкъи аваз, яни вичин хушунал фена, женгер чӀугуна. Шак алач, дяве башламишайла ахьтинбур гзаф авай, агъзурралди, иллаки Москва, Ленинград хьтин чӀехи шегьерра. Гад тир, школа анжах акьалтӀарнавай жегьилар, классар санал военкоматра учирра авай, гьакӀ финни ийизвай. Им гьакъикъат я. Ихьтин чешнеяр са шумуд вишерилай гзаф тир. Абур субай ксар яз уьмуьрдиз сифте гьахьзавай жегьилар. Чуьнуьхдай кар авач – маса чешнеярни тӀимил тушир, фронтдикай кьил къакъудиз алахъзавайбур, катна чуьнуьх хьанвайбур, къачахвилериз фенвайбурни уьлкведа гзаф хьана. Аялвилин вахтунин зигьинда ама, рагъдан хьайила дидейри чун – аялар кӀвалериз кӀватӀ хъийидай. Гьа Усугъчайдални дяведикай кьил къакъудна катна дагълара чуьнуьх хьанвай къачах Жирас лугьудай кас инсанрин сивера авай. Адакай аялриз гзаф кичӀе тир, гьам къведа лагьайла вири катдай. Ам Къурушрин хуьряй тир лугьуда. Зи буба Абдул дяведиз гьевеслудаказ физ гьазур тушир – адахъ хизан авай: чӀехи аял – зи кьуд йисни кьуд варз, зи гъвечӀи стха Гьайдеран пуд йис тамам хьанвачир. Гьа 1941-йисан январдиз ханвай вах Гюльзарни авай. Им гъвечӀи хизан тушир, дидединни яшар анжах 25-26-йисар тир. Яшамишни чун, лагьайтӀа жеда, къариблухда жезвай, диде-бубадин ватан Ахцегьар яз чахъ авай тӀимил-шимил мукьва-кьилияр чакай яргъа жезвай. Бубади ина кӀвалахиз 5-6 йисар хьанвай. Чахъ ина авай багъриярни рикӀ кузвайбур гьа чун хьиз паталай атанвайбур ва бубадихъ галаз кӀвалахзавай ярар-дустар тир. Я чи бубадизни вичин хизандиз гьа вичиз кьисмет хьайи явшан хьиз туькьуьл, аялвал чир тахьай уьмуьр кьисмет хьана кӀанзавачир. Зи буба Абдул 1910-йисуз Ахцегьрин куьгьне магъалрикай сад тир къадим Уьшехънарин мягьледа хана. ЧӀехи буба Гьажи кӀвале агалкьнавай аяларни аваз паб рагьметдиз фена, сугъул хьана, текдиз амай. Ада цӀийи паб хкизва – зи гележегдин баде Гюльзар. Гьадаз са руш Хатужатни гада Абдул (зи буба) хъижезва. Амма уьмуьр гьа сифтедилай заланди жезва. Зи бубадин рикӀел вичин диде хъсандиз аламач, адан пуд йис хьанвайла диде рагьметдиз физва, вад йис жезвайла буба Гьажини рагьметдиз хъфизва. Башламишна етимвилин уьмуьр – туькьуьл, залан, гьамиша мекьивилинни гишинвилин гьисс бедендал алаз. Тахай мукьвакьилийри гадарнач, йисар четин мишекъатбур тир. Вах Хатужат чӀехиди яз, вичин стхадихъ гелкъвезвай. Са тӀимил чӀехи хьанмазди бегьем яшарни тахьанвай ам, вичиз дакӀан тиртӀани, Къуба патай атай са муьштеридиз гъуьлуьз гузва. Гьа и даяхни галатна, зи буба текдиз амай. Са тӀимил кьил хкатна чӀехи хьайила буба вичин хсуси уьмуьрдиз рекье гьатзава. Бакуда ракьун рекьерал, гуьгъуьнай Огнида шуьшедин заводда кӀвалахна. Ростовда курсар кӀелна хтайла, ам цӀийиз тешкил хьанвай Докъузпара райондиз райплановиквиле кӀвалахдал ракъурзава. Дидедин уьмуьрни регьятди тир лугьуз жедач. Буба Алиханов Гьейбет, са хуьруьнвиди тӀуб туькӀуьрна къалурна, кулак я лагьана репрессийрик акатна, суьргуьндиз акъатзава. Ам гел галачиз квахьна: гьина кьенватӀа, гьина кучукнаватӀа чир хьанач. КӀвалер, авай кьван шейэр къакъудна, хизан гьина-гьана, чарабурун тевлейра яшамиш жез хьана. Гуьгъуьнлай дявеяр башламишайла чӀехи кьве стхани фронтдиз фена телеф жезва, пуд лагьайдини жегьилзамаз кӀвале рекьизва. Кьисметар сад хьана, зи бубани диде Усугъчайдал акъатзава. Чкадал аламайди зи баде Серминатни гьадан виридалай гъвечӀи хва Музафер тир (зи халу). Серминат бадедин чӀехи руш вичин хизан галаз Бакуда яшамиш жезвай. Бубадин патайни чахъ Ахцегьа тӀимил-шимил мукьва-кьилияр, яргъал миресар амай, чи арада гележегдани гьамиша гьуьрметлу алакъаяр аваз хьана. Усугъчайдал бубадин уьмуьр туькӀвенвай, къваларив гьуьрметлу къуни-къуншияр, кӀвалахдал ярар-дустар хьанвай. Дяве башламишзава, уьмуьрдин юкьвай яручӀулав цӀар физва, ам кьве чкадал пай хьана – дяведилай виликан ва кьулухъан паяр. Гьевеслудаказ фронтдиз фенач, амма повестка атайла са декьикьани геж хъувунач. Дустарин, танишрин арадани хаинатвал жеда лугьуда. Пехилвални инсандиз хас къилих я. Заз дидедивай ван хьайивал (бубади садрани лагьай ихтилат туш), фронтдиз буба са ни ятӀани тӀуб туькӀуьрна «Заказдал» ракъурнавайди яз хьана. Агъзурни кьуд вишелай артух юкъузни йифиз кьиле фейи дяве гзаф заланди, мусибатрив ацӀанвайди хьана, расалмиш хьанвай душманни пехъиди, ажугълуди, зулумлуди тир. Такунвай са карни хьанач. Дяве кьилелай кӀвачел ивидай хьанвай хер я: ягъунар-кьиникьар, чкӀанвай кӀвалердараматар, канвай, харапӀайриз элкъвенвай хуьрер, шегьерар. Вири акуна, вири эхна, виринрай экъечӀна. Механизированный пехотада взводдин командир, гуьгъуьнай ротадин замполит яз мотоциклдин коляскада, гагь танкунин бронебашнядал алаз, гзаф вахтара яхдиз женгерай женгериз гьахьиз, Кеферпатан Кавказдилай эгечӀна Европадин сергьятра Венгриядин, Австриядин, Германиядин, Чехословакиядин чилермайданар кӀвачерал уьлчмишнава. Дяве куьтягь хьанвайди Прага шегьерда 10-майдиз ван хьанва. Дяведа акур, кьилел атай крарикай са артух рахаз кӀандачир, рикӀел хкунар залан тир. Къати женгер кьиле фейи майдандал ярх хьанвай аскерар гзаф аламай. Адет яз, кьейибур кучуддай бригадайри абур кӀватӀ хъийиз, иллаки гзаф аваз хьайила, еке фурара – стхавилин сурара кучуддай. Ярх хьанвай офицердин кӀвачел алай цӀийи тумаждин (мишин) сапогар са аскердиз бегенмиш жезва (кьенвайдаз абур герек амач кьван!). Сапог алудиз кӀанз кӀвач чӀугурла, ярх хьанвайдай цӀугъ акъатзава. Гьа икӀ дуьшуьш хьана, мумкин я, буба «братский могиладикай» къутармиш хьанва. Гуьлле галукьна ярх хьанвай офицер буба тир. РикӀел аламукьдай са дуьшуьш мад хьанва. Берлиндин къваларив къати ягъунрай акъатна частуни ял язавай. Са дуст офицерди «ваз землякдихъ галаз таниш жез кӀанзавачни?» лагьана хабар кьазва. Хирер хьанвайбуруз куьмекзавай медицинский къуллугъдин офицер къалурзава. Таниш хьайила, кьведазни шад жезва. Икьван чӀавал дуьшуьш хьанвач, гьа са Докъузпара райондай атана дяве куьтягь жезвайла Берлиндин къваларив таниш жезва. Дяведилай кьулухъни Усугъчайдал санал хьайи уьмуьрдани, гуьгъуьнай яргъариз акъатна сад Хасавюртда, муькуьди Ахцегьа хьанатӀани, фронтда башламишай дуствал абуру гьа чпин амай вири уьмуьрда эхирдал кьван давамарна. Фронт я, дяве физва, хата-балайрик акатай дуьшуьшар бубадин уьмуьрда тӀимил хьанвач. Са вахтунда тапшуругърин рекьяй офицер яз штабдай донесенияр гваз мотоциклистдихъ галаз ам передовой (окопра авай) частариз физ, приказар, маса буйругъар тухуз рекьера жезвай, хаталу везифани тир. Са сеферда гьа икӀ хтайла кьилел алай фуражкадин пелел гуьлле фена акъатнавай тӀвенквени, гимнастеркадин гуьлле ятӀани, я тахьайтӀа осколокди кукӀварнавай хев, хурудал алай Красная Звезда ордендин осколок галукьна, гъетрен са лув (пӀипӀ) эмаль алатна кӀаник квай ракь аквазвай ордендиз килигна, комбатди лугьузва: «Гьажиев, вун фронтда рекьидач, вун куьлгедик ква», – яни «заговоренный» я лагьана элячӀзава. Белки, гьа комбатди лагьай куьлгеди буба хвена хизандив ахгакьарнава! Гьа «хер хьанва�� орден» чи музейда экспонатар яз хуьзвай бубадин наградайрик кваз хьун лазим я. Госпиталра буба са шумудра гьатнава. Махачкъалада Буйнакский, 52 адресда яшамиш жезвай яргъал са эме авай захъ. Бике эме рикӀ михьи, гъил мерд, мез ширин кас тир. Адан кӀвале, заз акуна чизва, гзаф вахтара ахцегьвияр йиф акъуддай чка жагъуриз мугьманвиле жедай, хуьруьнвияр ада гьамиша кьабулдай. Дяведин йисара ам хизан галаз Махачкъалада яшамиш жезвай. Хирер хьанвай аскерар авай военный эшелонар Махачкъаладин станциядилай фидай дуьшуьшар тӀимил тушир. Шегьердин агьалияр (иллаки дишегьлияр) жуванбур, танишбур кӀватӀа лугьуз станциядал къведай. Гьа икӀ Бике эмедиз вагонда хирер алайбурун арада вичин имид хва – зи буба аквазва. Эшелон Тифлисдихъ физвай, адан тӀалабуналди буба сагъар хъийиз Махачкъаладин госпиталда эцигзава. Вич мукьвал-мукьвал гьадал кьил чӀугваз фидай. Хабар агакьна Усугъчайдал алай диде, чун – гъвечӀи аялар – къвалав гвай чахъ галаз гьуьрметда авай Касимов Гьажидин хизандал, – чаз диде хьиз килигзавай Бегис халадал тапшурмишна, Махачкъаладиз рекье гьатзава. А вахтунда шегьердиз фин регьят кар тушир. Гьар са кардихъ хьиз, дяведихъни эхир ава. Дяве куьтягь хьана буба Усугъчайдиз кӀвализ хквезва. Адан къазанмишунар вад херни женгинин муьжуьд наградаяр – пуд орден, амайбур медалар. Верховный главнокомандующий И.Сталинан ва 2-Украинский фронтдин командующий Маршал И.Коневан къулар алай Гьуьрметдин грамотаяр. Уьмуьр садрани дуьз ва хъсанди, яни регьятди жезвайди туш, уьмуьр вич гьамиша женг я, бубадин фронтдилай гуьгъуьнин уьмуьр гьа икӀ башламиш хъижезва. Ам шегьре рехъ тушир, фронтда ваз душман чизва, вуна ам тӀекьейтӀа, ада вун язава, ина фронт авач, дустни душман (вун заланбур) гьамиша ви къваларив гва. Нивай вуч гуьзетдатӀа, садрани чизвач. Райкомдин пуд секретардихъ галаз кӀвалахнава бубади. Дяведай хтайла секретарвиле кӀвалахзавай кьурагьви Али Мамедова вичи бубадиз эверна кӀвалахун теклифзава. Сифте райздравдин (гьахьтин къуллугъни авай а чӀавуз) заведующий, са тӀимил вахтунилай парткабинетдин руководитель, гуьгъуьнай райкомдин аппаратдиз къачузва. Фронтдани замполит хьана партийный (идеологический) кӀвалахдихъ галаз буба таниш тир. Али Мамедов хъфена, 1-секретарвиле гьа и райондин Кама-Кучукрин хуьряй тир Эседуллагь Мамедов жезва. Адан девирда бубади райкомда пропагандадинни агитациядин отделдин заведующийвиле кӀвалахзава. Э.Мамедовалай гуьгъуьниз (ам Ахцегьиз гьа къуллугъдал хутахзава) ина 1-секретарвиле та район 1960-йисуз чкӀидалди Ахцегьай тир Бакъи Жалилова кӀвалахзава. Гьа и пуд секретардихъ галазни бубадин алакъаяр дуьзенбур, сад садан гъавурда акьадайбур, саки гьуьрметлубур хьана.
+Шайдабегов Шагьпаз Тагьмазович (1902-1958) – государстводин ва общественный деятель. Ам Ахцегь райондин КьакӀарин хуьре лежбердин хизанда дидедиз хьана. ��изан хуьн патал буба ара-ара Азербайжандиз физвай. Ада кӀвачел акьалтай хвани вичихъ галаз тухудай. Бакудин нафтӀадин буругъра зегьмет чӀугвазвай кьван кесиб фялеяр ва шегьерда авай бязи девлетлу инсанар акурла, хци бубадивай хабар кьадай: вучиз садбур кесибвиле ава, масадбур, са куьникайни къайгъу авачиз, кеф чӀугваз яшамиш жезва. Бубадин жавабрал хва рази жедачир. Муьжуьд йиса авайла Тагьмаза вичин хва кӀелиз медресадиз ракъурнай. Амма жавандиз ина са артух хуш атанач. 1861-йисуз Ахцегьа Дагъустанда сифте яз школа ачухнай. ЦӀи адан 160 йисан юбилей къейд ийида. Шагьпазни гьа и школа куьтягьна ва КьакӀарин медресада тарсар гунив эгечӀна. Медреса авай дарамат лап гъвечӀиди ва дарискъалди тир. Араб чӀалан тарсар гунихъ галаз сад хьиз, жегьилди аялриз илимдин маса хилерикай, динрикай, дуьньядин халкьарин культурадикай ихтилатардай. Октябрдин инкъилабдилай гуьгъуьниз хуьрера жезвай дегишвилер Шагьпаза хушвилелди кьабулна. Ам Коммунистрин партиядин жергейриз гьахьна. Большевикрин гьевеслу куьмекчиди Кьиблепатан Дагъустандин хуьрера партиядин ва комсомолдин ячейкаяр тешкилун патал хейлин алахъунар авуна. Хуьруьн школадин заведующий тир Ш.Шайдабегов ВКП(Б)-ДИН Ахцегь райкомдиз кӀвалахал хкана. Са акьван вахт алатнач, жегьил коммунист Ахцегь райкомдин сад лагьай секретарвиле хкяна (1925-1926). Лугьун лазим я хьи, партияди вич гьиниз ракъурнатӀани, ада вичин хиве тур везифаяр намуслувилелди кьилиз акъудна. 1926-йисуз Ш.Шайдабегов Кьурагьиз рекье туна. Вахтар четинбур тир. Партияди уьлкве индустрияламишунин зурба программа кьабулнавай. Дагълух хуьрера общественный кӀватӀалар, артелар тешкилзавай. Лежберар и месэладив са акьван хушвилелди эгечӀзавачир. Коммунистди, хуьрериз физ, лежберрихъ галаз гуьруьшар кьиле тухуз, абур гъавурда тваз хьана. Ада общественный майишатрикай, колхозрикай чпиз жедай хийирдикай лагьана. Гьукуматди куьмек гудайди хиве кьуна. Ш.Шайдабегов кьиле аваз коммунистри, комсомолри тухвай кӀвалахди хъсан нетижаярни гана.1930-йисуз ВКП(Б)-ДИН Дагъустандин обкомди Ш.Шайдабегов Кьасумхуьруьн райкомдин сад лагьай секретарвиле тайинарзава. Ина адан тешкилатчидин, партийный работникдин бажарагъ мадни ачух жезва. Адан регьбервилик кваз районда хейлин крар гъиле кьуна. Ина Дагъустанда сифте яз Герейханован тӀварунихъ галай совхоз тешкилна.1931-1935-йисара Шагьпаз Тагьмазовича Дагсовпрофдин председателдин везифаяр тамамарна. Ада Нажмудин Самурскийдихъ, Дагъларин уьлкведин гьукуматдин маса руководителрихъ галаз республикада экономика, образование, хуьруьн майишат вилик тухун патал зегьмет чӀугуна. Адан тешкилатчивилин алакьунар, бажарагъ Избербаш шегьер арадал гъидайла мадни ачух хьана. Ада ина эцигунриз регьбервал ганай.1937-йис республикадин хейлин руководителрихъ галаз санал Шагьпаз Тагьмазович патални туькьуьлди хьана. Троцкизмди�� майилвалзава лагьай тахсир кутуна, амни дустагъда туна. Аллагьдиз шукур, ада вичик кутур тахсирар хиве кьунач. 1939-йисуз ам азад хъувуна. Ватандин ЧӀехи дяве жедалди ада Даградиокомитетда кӀвалахна. Ватандин ЧӀехи дяведин йисара Ш.Шайдабегова Дагъустандиз хер алай аскерар, душманди кьунвай чкайрай катзавай агьалияр дашмишдай поезддин начальник яз зегьмет чӀугуна. Дяведилай гуьгъуьниз Ш.Шайдабегова Герейханован тӀварунихъ галай совхоздиз регьбервал гана. Чкадин зегьметчийрихъ галаз ада вад йисуз майишат кӀвенкӀвечийрин жергедиз акъудун патал вичелай алакьдай крар авуна. ЦӀийи чкадал герек дараматар эцигна. Дустагъда эхай зулумри, дяведин четин йисари жегьил итимдин сагъламвал харапӀнавай. Гьавиляй ам хушуналди совхоздин директорвилин къуллугъдилай элячӀна, пуд йисуз и совхоздин школадин директорвал авуна. 1953-йисуз ам хайи хуьруьз хъфена, гьана ирид йисан школадиз регьбервал гана. Къе чавай лугьуз жеда хьи, гьина зегьмет чӀугунатӀани, Шагьпаз Тагьмазовича вичелай гуьгъуьниз къени ва жанлу гел туна. Ада инсанар патал хъсан крар авуна. Касди вичин ягьнамусдалди, гьакъисагъвилелди, зегьмет чӀугваз кӀан хьуналди масадбуруз чешне къалурна. Ам халис коммунист, политик, тербиячи ва производстводин тешкилатчи тир. Баркаллу хва 1958-йисуз рагьметдиз фена. Адан экуь къамат чидайбурун, мукьвабурун рикӀера яргъалди амукьда.
+Чун ДГУ-ДИН филфакдик экечӀай 1980-йисуз гуьруьш хьана ва и танишвал гьа сифте йикъалай къедалди давам жезвай мягькем дуствилиз элкъвена. Далудихъ уьмуьрдин са кьадар тежриба галай чун кьведни кӀелек экечӀиз меркездиз Ватандин ЧӀехи дяведин ветеранар тир чӀехи бубайрихъ (чеб Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй) галаз атанвай. Са йисуз зегьметкеш хизанра хьана (1958), школаяр куьтягьна (1976), гьа са йисара СА-ДИН жергейра къуллугъна (1977-1979) ва 1980-1985-йисара Дагъустандин гьукуматдин университетдин филологиядин факультетдин лезги дестедик (РДО) кваз са муаллимрин гъилик пешекарвилин чирвилер къачуна хуьруьн муаллимар хьайи чаз яшайишдин интересрин садвални авай. Бязибур сифте инсандихъ, ахпа адан шииррихъ галаз (ва я аксина) таниш жеда. Зун шаир-инсандихъ галаз таниш хьана, вучиз лагьайтӀа Майрудина шиирар гьеле школада амаз кхьизвай, анжах абур печатдай акъатна раиж тушир. Гъиликай хкатдай цӀийи-цӀийи эсерар ада сифте лезги группада чаз кӀелиз, веревирддай. АРА-АРА чун, милли литературадал рикӀ алай студентар - Майрудин Бабаханов, Зулфикъар Къафланов, Шагьбала Шагьбалаев ва масабур - СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай багъдин чайханада кӀватӀ жедай. Гьарда вичин эсерар кӀелдай ва санал веревирддай. Гьа чӀавалай Майрудин Бабаханован шииррин сифте кӀелчи ва абурухъ яб гудайди хьунал за дамахзава. РикӀел алама, 1983-йисан гатфарихъ Майрудин вичин шиирар ва зун жуван сифте макъала гваз сифте яз «Коммунист» (гилан «Лезги газет») газетдин редакциядиз (ам Пушкинан куьчеда авай) фенай. Литературадин отделдин редактор, бажарагълу шаир Азиз Алема чун хушдиз кьабулна хьиз, милли чӀал хуьнин, литературадалё шииратдал машгъул хьунин важиблувиликай рикӀел аламукьдай итижлу суьгьбетнай. Къизил руквадикайни малум жеда лугьурвал, икӀ гьа ЧӀАВАЛАЙI кьеризцӀаруз «Коммунист» газетда, «Литературадин Дагъустан», «Самур» журналра чапиз хьайи сад-кьвед эсерри ва 1986-йисуз акъатай «Къизилгуьлдин мани» уртах кӀватӀалди лезги шииратдин алемдиз инанмиш камаралди цӀийи жегьил бажарагъ къвезвайди малумарна ва ахпа и делил успат хьана. Къейдин, Майрудин Бабаханов гьа бинедилай вичи-вич малумариз, шиирар чапиз алахъай, наградайрихъни девлетрихъ гелкъвей кас туш. Ихьтин крар я адан медени, лавгъасуз къени къилихривни кьазвач. Кьил агъузна, гьалал зегьметдалди фу незвай, гьалтай низ хьайитӀани вичелай алакьдай куьмекиз гьазур ада гьа студент чӀавалай жегьилрин коллективдинни муаллимрин арада лайихлу гьуьрмет къазанмишна. Заз чида хьи, я шиир кхьида лагьана ам чарни къелем гваз фикириз ацукьай касни туш (ахьтиндаз «стихотворец» лугьуда). Бабаханан (им адан тахалус-псевдоним я) шиирар, уьмуьрда вичин кьилел атай ва я акур са дуьшуьш-делилдин таъсирдик илгьамди кьуна, чеб-чпелай рикӀел-мецел къвезвай ядигарар я. Гьавиляй абур адахъ акьван парани авач. Майрудинан шиир-мани квекай я лагьайтӀа, азиз дидедикай, хайи ватандикай, халис дуствиликай, михьи муьгьуьббатдикай, инсанрин рафтарвилерикайни дуьньядин гьаларикай. И темайрай кхьин тавунвай шаир авач жеди, амма чи игитдин кьетӀенвал - ада садни тикрарзавач: вири месэлайриз кьетӀен тегьерда килигзава, абурай философиядин дерин мана аквазва. Бажарагълу педагог-шаир яз, вичин яратмишунрин жанлу образринни такьатрин куьмекдалди инсанар дуьз рекьел гъиз, акьалтзавай несил диде-бубадин, ватандин къадир авай эдеблу, зегьметкеш инсанар яз тербияламишиз алахъзава. И гафар тестикьарун яз, шаирдин лап сифте яратмишунрикай тир «Диде» ва «Ватан» шииррин цӀарариз килигин:
+Майрудин 1983-йисуз сифте яз Ахцегьиз атана инаг акурла, ингье, ада вуч лагьанатӀа:
+Кьве Ахцегьар акуна заз: КӀелез хиве куьрс хьанва сад, Шарвилдин чанта хьиз; Дуьзендалла муькуьди, Арадалла Шалбуздинни Кетиндин, Шахматрин дуьз тахта хьиз. Гьи патахъ вил вегьейтӀани муькъвер я. Икьван муькъвер авай халкьдиз тахьана, Бес дуствал низ багьа хьуй?! Зун гьамамрал атанва, Ахтармишиз хайи чилин чимивал. Са сеферда атай сада гьарайда:- Деринравай ядни икьван чими тир, РикӀер гьикьван чими ятӀа И чилеллай рухвайрин!
+ЧӀал гуьрчегарзавай маналу, эсерлу такьатрикай устадвилелди менфят къачуз жезвай М.Бабаханован яратмишунрин чӀал везинлувилелди, кутугай тешпигьралдини эпитетралди, шикиллувилелди ва регьятдиз кӀелиз хьуналди тафаватлу я. Кьилинди, пара эсерар халкьдин уьмуьрдин, ацукьун-къарагъунин, эдеб-ахлакьдин важиблу месэлайриз бахшнава.
+Хурал чка аламачиз, Гъетерикди, къачур къизгъин женгера, ЭрчӀи кӀвачни галамачиз, Туна яргъал Европадин чуьллера, Къунши хуьруьз хтанай. Уьзуьагъ я ам исятда, Вич кьецӀи я лагьайбурал хъуьрезва: Са кӀвачел ам хайи хуьре, Муькуь кӀвачел Европада къекъвезва. Яргъи я кам къуншидин зи. («Къуншидин кам»).
+Жегьил шаирдиз хъсан къимет алим-литературовед, чи муаллим Гьажи Гашарова гана: «Лезги шииратдиз вичихъ бажарагъ, кьетӀен хатӀ, шикиллу чӀал авай, философдиз хьиз гьакъикъат вири патарихъай ва дериндай аквазвай шииратдин магьир устад атана. Омар Хаямаз хьиз, адазни чун элкъуьрна кьунвай гьакъикъатдай, адетдин инсанриз акван тийидай, чеб чакай «чуьнуьх» хьанвай рангар ва маса затӀар аквазва, ада абурукай чна гуьзет тийизвай нетижаярни хкудзава». «Бабаханован гьи шиир кӀандатӀани къачу, абур вири патарихъай тамам гуьзел жавагьирар я»,- гьахълуз лагьанай ахпа алим Гьахъверди Рамалдановани. Шаирдин кӀватӀалра яшайишдин, философиядин важиблу жуьреба-жуьре месэлайриз талукь куьруь эсерри, иллаки багьа къашари хьиз, нур гузва, абуру чун дерин фикиррик кутазва:
+Сурун къванерин арада аваз, Уьмуьрдикай ни авуртӀа фикир, Гьада кьатӀуда и дуьньядин сир: Къарагъзава къван… *** Ватандин сан алцум жедач Камарални ЧИПӀЕРАЛ,АМ алцумиз жеда анжах Вичихъ кузвай рикӀерал. *** Вири ава дуьньяда кьве жуьреяр: Са хъсандаз са писдини акси я. Амма, заз чиз, писбур авач дидеяр, Дишегьлияр ава, зунни рази я. *** Лугьумир мад, -Чирун пара четин я Дуствилинни душманвилин тафават: Дустуникай душман хьунухь мумкин я, Душмандикай дуст хъижеда бажагьат.*** Заз инсанар вири-вири масан я, Яд ксарни, гьеле таниш тахьанвай: Абур гьар сад зи играми мугьман я, Мехъерик хьиз, зи уьмуьрдик атанвай.*** За кьатӀанва и дуьньядин хъсанвал: Инсан кьин са чӀехи кар туш, Рекьиз жедач инсанвал. *** Къавах тарар амайбуруз такӀан я, Куьз лагьайтӀа къавах тарар кьакьан я.*** Гьуьл герек я, ВацӀ акъвазрун паталди…
+Халкьди хушдиз кьабулзавай маналу шиирар нивай хьайитӀани ваъ, анжах кьетӀен чирвилеринни бажарагъдин устад шаирривай кхьиз жеда. Лезгийриз Етим Эмин, СтӀал Сулейман, Алибег Фатахов, Хуьруьг Тагьир, Алирза Саидов хьтин зурба бажарагъар ва къе гьабурун рехъ, адетар давамарзавай Мердали Жалилов, Арбен Къардаш, Майрудин Бабаханов (вирибурун тӀварар кьазвач, халкьдиз дуьз рехъ къалурзавай абур чаз тӀимил авач, къуй мадни пара хьурай!), хьтин шаирар аваз хьунал чна дамахзава. Эхь, шиират – им сижифламишнавай гьикаят я. Гьавиляй шаирривай гьикаятар кхьиз жеда, амма гьикаятчийривай шиирар ваъ. Майрудин Бабаханован надир са шумуд гьикая «Гъетери табдач» ктабдани гьатнава: «Спелар», «Жигули», «Журналист»… Чебни гьакӀа къундармишнавайбур туш. Абур уьмуьрдин гьакъикъи дуьшуьшрал бинеламиш яз кхьенвайбур тирди, авторди халкьдин адетрикайни (мугьман кьабулун, са хуьряй масаниз свас тухудайла рехъ ягъун, зарарсуз хъвер-зарафат…) сивин яратмишунрин такьатрикай хийир къачузвайди, месела, «Спелар» гьикаядай, жувни гьана къалурнавай вакъиадин иштиракчи хьайивиляй, субут жезва. Эхиримжи йисара кхьенвай шииррикайни айгьамдин чӀаларикай, шииррин кьисайрикайни милли тарихдин вакъиайрин «Келентар» романдикай ибарат «Лекьрен мани» ктаб (Махачкъала, 2017) иллаки тарифлуди я. Лугьун хьи, Дагъустандин литературада шиирралди роман анжах кьве касди кхьенва - Алибег Фатахова («КЬАТӀ-КЬАТӀ авур зунжурар»), гила Майрудин Бабаханова. Романдикай кьилди рахун кутугнава, шииррин эсеррал акъвазин. Абурай чаз, кӀелзавайбуруз, къенин йикъан гьакъикъат, халкьдин камаллувал, инсанпересвал, къанажагълувал, илитӀ тийизвай тегьердин тарс-тербия жагъизва. Михьи, дуьзени, зегьметкеш ксарин терефдар шаир уьмуьрдин вири жуьредин гьахъсузвилериз акси, гьа са вахтунда инсандин пак къилихризни агалкьунриз шерик я. Гзаф шиирра философиядин манадин - уьмуьрдинни кьиникьин, яни инсан вуч патал и дуьньядиз атана хъфизватӀа веревирдер ава, чи вилик жаваб гарек тир суалар эцигзава:
+Зун вучиз и чилел атанва? Залай вуч алакьна къедалди? Дуьньядал за цӀийи вуч гъанва, Алачир инал зун къведалди?
+Халкьдин къилих-хесет, руьгь кьуьлерай чир жеда кьван, «Лезги кьуьл» шиирда чи милли кьуьл зайиф хьанвайдал гьайифзава, и кьуьл ва гьадахъ галаз лезги руьгьни мягькем хъижедайдахъ шаир агъунва.
+…Вахт къведа, чи межлисра Лезгинка кьуьл хан жеда, Гьа чӀавуз чахъ халисан Лезги руьгьни чан жеда.
+Вичин дуст Навои Бутаеваз бахшнавай «Хайи чӀал» шиирда инсандиз къадим дидед чӀалан важиблувиликай, гьайбатлувиликай, хайи чӀал себеб яз вич инсандиз, шаирдиз элкъвенвайдакай суьгьбетзава:
+Ашкара туш, гьинватӀа ви бинеяр, Гьи чӀавуз вун акъатнатӀа майдандиз, Дидедин чӀал, дерин я ви дегьнеяр, Вун себеб яз элкъвена зун инсандиз. На мез гана – зун сифте яз рахана, Мумкин хьана гьиссерин гьуьл ачухдай. Дустариз заз кьезил гафар жагъана, Душманризни заланбур – ви сандухдай. Вавай жеда зун хуьз – ийиз барбатӀни: МуьтӀуьгъ чан я гьамиша ви эмирдиз. Валай багьа авач мад са затӀни: Вун себеб яз элкъвена зун шаирдиз.
+Вичин тӀвар ктабдал акьалтнавай «Лекьрен мани» шиирдани халкьдин шаирди чак лезги чӀалахъ, хайи ватандихъ цӀигелвилин пак гьиссер къалурзава. Такабурлу Шалбуз дагъдин, девлетлу чилинни гьуьлуьн сагьиб лезгидиз кьил кӀир авун айиб тирди таъкимарзава.
+Шалбуз дагъ, ви хва я зун – Гардан кӀир хьун айиб я. Зун девлетлу чилерин, Зун гьуьлерин сагьиб я. РикӀ тунай зи беденда, ЦӀайлапанрин чад хьтин. ЧӀал ганай заз – лезги чӀал, Михьи гьамга яд хьтин. Ви ял-нефес къвекъвейла, Сифте яз зи жигерда, Мани янай лекьери Эхиримжи сеферда. Руьгь къарсурдай адан ван Япарама къедалди. Зун кисдач, зи манини Гьадаз ухшар жедалди…
+ДГУ-ДИН филфак акьалтӀарна Хив райондин АрхитӀрин хуьруьн школадин муаллимвиле рекье хутур Майрудин Бабаханов хизанни галаз дуьз 23 йисуз гьана жуванди хьана амукьна, эхиримжи 12 йисуз директорвал авуна. Адалай и хуьруьн школа районда чешнелудан дережадиз акъудиз алакьна. Тешкилатчивилин гьунардиз килигна, 2021-2007-йисара М.Бабаханов Сулейман Стальский райондин образованидин управленидин, ахпа и муниципалитетдин культурадинни информациядин управленидин начальниквиле тайинарна. Халисан муаллим, Дагъустандин халкьдин бажарагълу шаир, публицист ва общественный деятель, РФ-ДИН писателрин Союздин член, Республикадин Госсоветдин Председателдин, лезгийрин «Шарвили» эпосдин премийрин сагьиб, ада гьина ва гьи къуллугърал хьанатӀани вичин инсанвилинни пешекарвилин чешнейралди халкьдин арада кьетӀен гьуьрмет къазанмишна. Инсан чӀехи къуллугъди, дережади, гьуьндуьр тӀварарини тарифри чӀурда лугьуда. Амма Майрудин Бабаханов са куьнивайни дегишариз жезвач. Ам лап сифтедай гьихьтин дамах гвачир, агъайни адетдин инсан тиртӀа, гьакӀ ама. Ибур адетдин кьуру гафар туш, виридаз чизвай гьакъикъат я. Ихьтин характеристикадиз, гьуьрметдиз ам инсанар, тӀебиат пара кӀан хьуналди (азад вахтунда хайи ерийра сейир авунал, балугъар кьадай кӀир гваз сятералди вацӀун, гьуьлуьн къерехдив ацукьиз кӀан хьунал – и вахтунда ада шиирар туькӀуьрзава жеди), шиирралди абурун тарифуналди, акьалтзавай несил литературадинни искусстводин такьатралдини образралди ватанпересар яз тербияламишуналди лайихлу хьанва. Талукь тирвал, инсанризни ам чӀехи гьарфунилай тир халисан инсан, дуст, ва чӀехи шаир хьиз гьакьван сейли я, кӀанда. Ктабар са артух кӀел тийизвай алай вахтундани инсанрин вил Бабаханован яратмишунрал ала ва адавай руьгь тухардай цӀийи-цӀийи ширар гуьзетзава. М.Б. Бабаханован фикирарни интересар са шиирар кхьинал сергьетламиш жезвач, абур пара гегьенш я: Кьасумхуьрел типография тешкилна; 2001-йисуз «Лезги ким» Интернетсайт арадал гъана; лезги чӀал ахтармишна хуьнин мураддалди виче 35агъзур гафар-уьлчме авай лезгинско-русский словарь, лезги халкьдин хкянавай 1000 мисалдин кӀватӀал туькӀуьрна; набататрин, къушаринни гьайванрин тӀварарикай ибарат «Рангулат», инсандин бедендинни органрин тӀварар ганвай «Инсан» ва шиирралди кхьенвай лезги мисалрин «Къадакьар» - ктабар гьазурна, чапдай акъудна; лезги шаирринни писателрин гзаф кьадар ктабарни яратмишунар электронный къайдадиз элкъуьрна хьиз Интернетда эцигна; лезги литературадин классикар тир Етим Эминан, СтӀал Сулейманан, Алибег Фатахован юбилейриз талукь ктабар туькӀуьрна; урусрин ва дуьньядин литературадин тарифлу эсерар (Жалаладдин Румидин «ЧӀалан алимдинни гимичидин гьуьжет»…) лезги чӀалаз элкъуьрна; Етим Эминан сур жагъур хъувуна, анал гуьмбет эцигна; машгьур революционер Къазимегьамед Агъасиеван сур къайдадиз хкана ва икӀ мад. Шаксуз, ибур нелай хьайитӀани ваъ, Шарвилидин руьгь авай халис ватанперес, жумарт касдилай алакьдай крар я. Абуралди ада «Зун вучиз и чилел атанва?» шиирдин суалриз жаваб гузва. Майрудин Бабаханован яратмишунрикай рахуналди, вич мукьувай чидатӀани, гьелбетда, зун адан яратмишунар хъсан чидай ва абуруз пешекарвилин къимет гуз жери кас туш. Анжах са кар тайиндиз лугьуз жеда: Аллагьдин патай вичиз кьетӀен илгьам-пай ганвай, алай аямдин лезги литературада вичи лайихлу чка кьазвай шаир М. Бабаханован яратмишунар илимдин рекьелди ахтармишуниз, илимдин кӀвалахар кхьиниз лайихлу я.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Жуваз хъсандиз чидай, рикӀиз багьа, машгьур касдикай, иллаки адакай парабуру чпин гаф лагьанвайла, кхьиз четин я. Ихтилат зи рикӀин дуст, Дагъустандин Халкьдин шаир Майрудин Бабахановакай къвезва. Къе вичин шиирри гьар са касдив фикир-фагьумиз, лезет хкудиз тазвай шаирдин уьмуьрдинни яратмишунин рекьиз вил вегьин.
+- 1944-йисуз Одесса шегьер азад авурдалай кьулухъ чи частар Яссы-Кишиневский терефдихъай Днестр вацӀун къерехдив агакьна, - вичел гьеле чан аламаз рикӀел хкизвай дяведин ветеранди. – Кьулухъ чӀугвазвай немсерин кьушунри Днестрдин эрчӀи патан къерехда чпин сенгерар мягькемарзавай. Душмандин къуватрин гьакъиндай делилар кӀватӀунин мураддалди чи командованиди «ЧӀехи Чебурчи» тӀвар алай хуьруьн къерехдихъай вацӀалай йифиз луьтквейра аваз разведчикрин са десте ракъурун кьетӀна. И дестедик зунни квай. Чаз душманрикай сад есирвиле кьунин ва абурун сенгерар алай чкаяр дуьм-дуьздаказ тайинарунин буйругъ ганвай. Днестрдилай элячӀайдалай кьулухъ чи муьжуьд касдикай ибарат тир разведчикрин десте радиостанцияни гваз нацӀарин къалин кул-кусдай еке четинвилералди экъечӀна ва пакамахъ душмандин сенгеррив агакьна. МичӀи жедалди чун душмандиз малум тахьун патал беденрин са пай це аваз нацӀара чуьнуьх хьанвай ва анай немсерин сенгеррин кьадар ва абур алай чкаяр тайинарзавай. МичӀи хьайила разведчикрин десте чапла патан къерехдилай чи артиллериядин куьмекдалди гьужумдиз фена ва кьве немец есирвиле кьуна (сад аскер ва муькуьди унтер-офицер). Элкъвена хкведайла вацӀун юкьвал душмандин хъиткьинна пад хьайи снаряддин хайи кӀусари пуд касдал, гьа жергедай яз зални, хирер авуна. Гайи тапшуругъ агалкьунралди кьилиз акъудунай ва и вахтунда викӀегьвал къалурунай чун командованиди «Женгинин лайихлувилерай» медалралди къейднай. Гуьгъуьнай чна душмандин сенгеррин гьакъиндай вахкай къиметлу делилри чи аскерриз агалкьунралди гьужумдиз фидай ва и участокда немсерин кьушу-нар тамамвилелди тергдай мумкинвал ганай. Зи рикӀелай жуван женгинин юлдашрин игитвилер гьич садрани фидач… Ватандин ЧӀехи дяведин йисара советрин халкьди, вичин женгинин юлдашри къалурай массовый игитвилерикай, общественный кӀвалахрин метлеблувиликай рахун фидайла адак ашкъи акатдай, амма вичин кьилел атай агьвалатрикай хабар кьурла куьруь жавабар гудай. Имни, гьелбетда, дамахсуз инсанриз хас лишан я. Уьмуьрда вичин рикӀел аламукьдай лишанлу ва шад вакъиаяр гьар са касдихъ ава. Абур М.Къаибхановахъни тӀимил хьанач, амма ада вичин уьмуьрда виридалайни шад ва рикӀелай тефидай вакъиа 1945-йисан 9-май – ЧӀехи Гъалибвилин югъ яз гьисабзавай. М.Къаибханов 1943-йисалай КПСС-ДИН член тир. Ам адан жергейра саки 50 йисуз хьана. Вири и йисара М.Къаибханова партияди гьиниз ракъурнатӀани, виринра коммунистдин тӀвар вине кьуналди, женгера викӀегьдаказ иштиракна ва намуслудаказ зегьмет чӀугуна. Вичин женгинин рехъ Берлинда Рейхстагдин цларив куьтягьай адан баркаллу крариз Советрин гьукуматди лайихлу къиметни гана. Мирзе Адамовичан хурудал фашистрин чапхунчийрихъ галаз женгера викӀегьвал ва дурумлувал къалурунай ганвай Ватандин дяведин I ва II дережайрин, Красный Звездадин орденри, кьве «Женгинин лайихлувилерай» медалди, «Кавказ оборона авунай», «Варшава азад авунай», «Берлин къачунай», «1941-1945-йисарин Ватандин ЧӀехи дяведа Германиядин винел гъалибвал къачунай» медалри ва хейлин маса шабагьри нур гузва. Вичикай лап тӀимил рахаз кӀани М.Къаибханован зегьметдин тарихди вичелай алава гзаф крар субутарзава. Ада дяведилай кьулухъ са жерге жавабдар къуллугърал – халкьдин депутатрин райсоветдин исполкомдин плановый комиссиядин председателвиле, Ахцегьрин МПМК-ДИН кьилин инженервиле ва ахпани и карханадин председателвиле кӀвалахнай. Яргъал йисара ада неинки вичиз ихтибарнавай участокра чешнелудаказ зегьмет чӀугуна, ам гьакӀ общественный крарани гьамиша активвилелди тафаватлу жезвай. Ам са шумуд йисуз партиядин райкомдин членвиле ва членвиле кандидат яз, халкьдин депутатрин райсоветдин исполкомдин, Ахцегьрин хуьруьн Советдин депутатвиле хкянай. Мирзе Адамовичан чешнелу кӀвалах Гьуьрметдин хейлин грамотайралди къейднавай. Пенсиядиз экъечӀнавай вахтундани Мирзе халу секиндиз акъвазнач. Ам гьамиша шад вакъиаяр, суварар хьайила жегьилрин арада, шад собранийрин президиумра аквадай. Дяведин ва зегьметдин ветеран яз ам жегьилрин насигьатчини тир. Гьар садавай вичиз чешне къачудай чешме тир Мирзе Адамович райондин культурадин КӀвалин къвалав тешкилнавай дяведин ветеранрин клубдин советдин активный член тир. Малум тирвал, чешнелу хизан тербияламишун асант кар туш. И месэла гьялунни М.Къаибхановалай алакьна. Ада кьуд руш уьмуьрдин рекьел акьулдна ва чешнелу инсанар яз чӀехи авуна. МасакӀа хьунни мумкин тушир. Бубадин чешне гьа ихьтинди я эхир. Алай вахтунда дяведин ва зегьметдин ветеран чи арайра амачтӀани, Мирзе Адамович ва адан баркаллу крар ам чидайбуру гьамиша рикӀера хуьзва. Къуй чи къенин ислягь уьмуьр патал Ватандин ЧӀехи дяведа чанар гайи вири ветеранриз рагьметар хьуй! Дяведилай кьулухъ СССР-ДА 127 миллион инсан амукьна.∗ Ленинграддин блокада 872 юкъуз давам хьана – 1941-йисан 8-сентябрдилай 1944-йисан 27-январдалди.∗ Советрин Союзда «Гъалибвилин югъ» сувар дяведилай кьулухъ анжах 17 йис алатайла къейд ийиз башламишна.∗ Ватандин ЧӀехи дяведин статистикади къалурайвал, Советрин офицеррин арада 80 агъзур дишегьлини авай.∗ Гитлера вичин кьилин душман диктор Юрий Левитан яз гьисабзавай. Левитанан келле вичин патав гъайидаз Гитлера 250 агъзур маркадин кьадарда шабагь хиве кьунвай.∗ Советрин Союздин Игитвилин тӀвар 87 дишегьлиди къачуна.∗ А чӀавуз медалар ва орденар туькӀуьриз агакьзавачир, гьавиляй абур вирибурал гьалтнач.∗ Дяведин вахтунда вишни къанни цӀудалай виниз дяведин суьрсетрин, яракьрин жуьреяр арадал гъана.
+И риваят чаз I997-ЙИСУЗ ахцагьви Пирсаидов Юсуф муаллимдивай (хайи ЙИС-I939) ван хьана. Надир шагьди лезги чилер, хуьрер дарбадагъзавай зулуматдин вахт тир. Душманди Ахцагьа ШАГЬ-БАНИ къеледин къванкъванцелни кваз тазвачир. Маса чара амачир, Ахцагь камаллу къужаяр са йифиз чинебадаказ кӀватӀ жеда Шарвилидин чӀутӀан чилик кӀвале чпин чӀехи Меслятдиз. Гьанлай къарагъна, экуьнахъ фад фида абур КӀелез хивез, Шарвилидикай куьмек кӀанз. Лугьуда хьи, секин тӀебиат са легьзеда чӀур хьана: къати тӀурфан акъатна, рагъ чӀулав булутри кьуна, дагълар пад жери ванцелди цавар рахана, чӀухадихъ (гужлу юргъ) галаз санал цӀайлапандин яргъи хьелер къурна чилерал… Душманни, ислягь жемятни, кичӀела, чуьнуьх хьана далдайрик. Анжах са къужаяр, налугьуди руьгьсуз къванер я, къах хьана амукьна хъел авай тӀебиатдин хура. Бирдан, аламат! Гужлу цӀайлапанди яна КӀелез хивин хур. Пад хьана раг. ЭкъечӀна анай Шарвили. Гъилени ава жазалу залан тур. «Къарагъ, алпанвияр, сад хьуь! Гьа им я Ватан патал чан къурбанд ийиз кьегьалвилин чӀав! Уьмуьр, Ватан кӀан хьунин цӀун ялав куькӀуьрна рикӀе, захъ галаз сад хьухь куьн азадвилин женге!»- гьарайна пагьливанди дагълар, цавар къарсурдай ванцелди. Жуьрэт гьатна алпанвийрин, кичӀ – душмандин рикӀера. Яракь гваз къарагъай дагъвийрин хура гьич дурум гуз хьанач душмандивай, катна. Шарвилидиз вичин чилер, сергьятар хъсандиз чизвай, абур хуьз гьамиша гьазур тир. Душмандин кьацӀай гъил-кӀвач хкӀур чӀавуз адан гьар са чӀиб чил, булах, вацӀ, тепе рикӀиз мадни играми, багьа жедай ва абур хуьз къарагъдай. Эхь, къадимлу тарихдин зурба вакъиаярни кьегьалар халкьди вичин рикӀе къадирлувилелди хуьзва. Абур рикӀел аламай кьван гагьда несилрин рикӀелай ватандал дамахунин, ам хуьнин гьиссни алатдач. Гьа са вахтунда фольклор гьамиша археологиядихъ галаз гъил-гъилеваз фин лазим тирвилин шартӀ, гьайиф хьи, чавай вилив хуьз жезвач.
+Советрин Союздин Игитвилин тӀвар СССР-ДИН ЦИК-ДИН Къарардалди 1934-йисан 16-апрелдиз арадал гъана. Советрин Союздин Игитдиз виликан СССР-ДИН кьилин шабагьар – Ленинан орден ва «Къизилдин Гъед» медаль гузвай. 1934-йисан 20-апрелдиз СССР-ДИН ЦИК-ДИ сифте яз челюскинвияр къутармишай летчикриз: А.В.Лепидевскийдиз, С.А.Леваневскийдиз, В.С.Молоковаз, Н.П.Каманиназ, М.Т.Слепневаз, М.В.Водопьяноваз, И.В.Дорониназ Советрин Союздин Игитвилин тӀварар гана.1938-йисан 2-ноябрдиз «Родина» тӀвар алай самолетда аваз Москвадай Дальний Востокдиз лув гайи дишегьлияр летчикар В.С.Гризодубова, П.Д.Осипенко, М.М.Раскова Советрин Союздин Игитар лагьай тӀварариз лайихлу хьана. 1941-йисан эвелдай вири саналди 626 касдиз Советрин Союздин Игит лагьай тӀвар ганвай. Ватандин ЧӀехи дяведин йисара 11638 кас Советрин Союздин Игитвилин тӀвар гуналди къейдна. 1991-йисан 26-декабрдалди 12800 лайни гзаф ксариз Советрин Союздин Игитвилин тӀвар ганвай. Абурукай 91 кас дишегьлияр ва 40 кас къецепатан уьлквейрин агьалияр тир. Ватандин ЧӀехи дяведин йисара 104 касдиз кьве сеферда Советрин Союздин Игит лагьай тӀвар гана. 1991-йисан 26-декабрдалди абурун кьадар 145 касдал кьван артух хьана. СССР-ДИН летчик-космонавт Светлана Евгеньевна Савицкая вичиз кьве сеферда Советрин Союздин Игитвилин тӀвар гайи сифте ва анжах сад тир дишегьли хьана. Кьве сеферда Советрин Союздин Игит лагьай тӀвар гайи эхиримжи кас генерал-майор Ази Агьад оглы (Агьадович) Асланов тир. СССР-ДИН Президентди 1991-йисан 21-июндиз акъудай Указдалди адаз Ватандин ЧӀехи дяведин йисара «Багратион» операция кьиле тухудайла, 35-танкарин бригададин женгинин гьерекатриз агалкьунралди регьбервал гунай ва жуьрэтлувал къалурунай телеф хьайидалай кьулухъ и лайихлу тӀвар гана. Ватандин ЧӀехи дяведилай виликан йисара чахъ пуд сеферда Советрин Союздин Игит лагьай тӀвар гайи кас авачир. 1991-йисан 26-декабрдалди чи уьлкведа 3 касдиз: гвардиядин подполковник А.И.Покрышкиназ, майор И.Н.Кожедубаз ва Советрин Союздин Маршал С.М.Буденныйдиз пуд сеферда Советрин Союздин Игит лагьай тӀвар гана. Советрин Союздин Маршал Г.К.Жуковни Советрин Союздин Маршал Л.И.Брежнев и тӀварцӀиз 4 сеферда лайихлу хьана. Чи Игитриз баркалла! Чна чпел чан аламай ва кечмиш хьанвай чи Игитар гьамишалугъ яз рикӀел хвена кӀанда.
+М.НАРИМАНОВ, журналист Гъалибвилин сувар чи Ватандин игит тарихда рикӀелай тефидай вакъиайрикай сад я. Гьакъикъатдани, Ватандин азадвал ва аслу туширвал патал женгера чанар гайи игитар чи рикӀелай гьич садрани фидач. Гранитдани буьруьнжда памятникар секиндиз акъвазнава. Стхавилин сурарал гьамишалугъ кузвай цӀу лепе гузва, аскерар кучуднавай сурарин къванерал цуьквер шуьткьуьнзавач. Вири ибур чи инсанри игит аскеррин вилик икрам авунин, абур рикӀелай ракъур тавунин лишанар я. Акунани дакӀан душман тергун патал вишералди гуьгьуьллудаказ фронтдиз рекье гьатайбурун жергеда Ахцегьай тир рагьметлу Къаибханов Мирзе Адамовични авай. Ада Ватандин ЧӀехи дяведа гьа сифте варцарилай эхирдал кьван активвилелди иштиракна.
+РД-ДИН Кьил Сейргей Меликован къарардалди вичи икьван чӀавалди С. - Стальский райондин кьилин везифаяр тамамариз хьайий АбдулмутӀалибов Нариман Шамсудинов��ч Дагъустандин Гьукуматдин Председателдин заместителвиле тайинарнава. Гьукуматдин дережадин и чӀехи къуллугъ чна адаз рикӀин сидкьидай мубаракзава.
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Гъалибвилин ЧӀехи суварин, адан 77 йисан юбилейдин Югъ квез рикӀин сидкьидай мубаракзава! 9-май, гьакъикъатдани, чи уьлкведин гьар са агьали патал виридалайни багьа сувар я. «Ватан кӀан хьун ва хуьн – им инсандин имандин паярикай сад я»,- лагьанва гьадисда. 9-май – им фашистрихъ галаз дяведа чи Ватандин азадвал ва аслу туширвал патал къизгъин женгера телеф хьайи ва дяведилай кьулухъ уьлкве кӀвачел ахкьалдар хъувур игитар рикӀел хкизвай ва абурун чешнейралди жегьил несил тербияламишзавай кьетӀен сувар я. Къе чна чи кьегьал гъалибчийриз, дяведин иштиракчияр амач (чпиз рагьмет хьуй) далу патан ва зегьметдин ветеранриз кьил агъузна икрамзава. Къуй квез чандин сагъвал, рикӀин динжвал хьурай! Куь зегьметар гьич садрани квахь тавурай! Алай вахтунда дяведин кьетӀен серенжемда иштиракзавай чи рухваяр гъалибвал гваз сагъ-саламатдиз хтурай!
+Гъалибвилин Югъ чи виридалайни метлеблу суварикай сад я. 9-майдин сувар неинки рикӀел хуьн, адан серенжемра иштиракун ва гьакӀни адан манадин гъавурда акьун важиблу я. Гъалибвилин Югъ гьикӀ ва мус арадал атана, ам гьа и юкъуз вучиз къейдзава ва чи уьлкведа, гьакӀни къецепатани и сувар къейд авунин гьихьтин адетар ава?9-май Россияда ва са жерге уьлквейра гьар йисуз Гъалибвилин Югъ яз къейдзава. Им 1941-1945-йисарин Ватандин ЧӀехи дяведин вахтунда нациствилин Германиядин винел советрин халкьдин, Яру Армиядин Гъалибвилиз талукьарнавай сувар я. Ам 1945-йисан 8-майдиз СССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Указдин бинедаллаз арадал атана. И сувар кӀвалах тийизвай йикъарин жергедик акатзава. Ам тайинаруниз Ватандин ЧӀехи дяведин, кьилди къачуртӀа, Берлиндин операцияди таъсирна. Берлиндал гьужумай къати женг 1945-йисан апрелдиз башламишна. И вахтунда советрин кьушунар фашистрин макандин лап мукьув агакьна. И гьужумда 3 фронтди иштиракна – саки 2,5 миллион касди. Операциядин эхирдин пай – Берлиндал гьужум 16-апрелдилай 2-майдал кьван давам хьана. Анжах Германияди рахун алачиз рей гуниз талукь тир актунилай къулар чӀугурдалай кьулухъ женгер акъваз хьана. И вакъиа Карлсхорстда (Берлиндин къерех) – 9-майдин йифиз гитлерчийрин командованиедин ва союзный уьлквейрин векилрин иштираквал аваз кьиле фена. СССРДИН патай документдал къул маршал Г.Жукова чӀугуна. СССР-ДИН Верховный Советдин Президиумди 1945-йисан 8-майдиз махсус Указ акъудна. Адан бинедаллаз 9-май официальныйдаказ Гъалибвилин Йикъан сувар яз тайинарна. КӀуьд лагьай майдин пакамахъ Верховный Главнокомандующий И.В.Сталинан тӀварунихъай 369-нумрадин буйругъ акъудна. Ам халкьдиз машгьур диктор Юрий Левитана раижна. Малумат Яру Армиядин ва Гьуьлерин Дяведин Флотдин кьушунриз талукьарнавай. Указдин текстина актдал къул чӀугунвайвилин, дяве бегьемарнавайвилин, Германия кукӀварнавайвилин, гьакӀни Гъалибвилин Йикъан сифте сувар къейд авунин гьакъиндай хабар гузвай. Сифте сувар гьа 1945-йисан 9-майдиз кьиле фена. Ам гьайбатлу салютдал бегьем хьана. И серенжем советрин халкьдин рикӀел яргъал вахтуналди аламукьна. Амма Яру майдандал сифте Парад са тӀимил геж – 24-июндиз тухвана. Ада кьушунрин ва фронтрин саднавай полкари иштиракна. Сифте жергеяр абурун командующийри кьунвай. Параддин кьиле маршал К.К.Рокоссовский акъвазнавай, ам кьабулзавайди лагьайтӀа, маршал Г.К.Жуков тир. Немсерин агъузнавай 200 пайдах гъун Параддин рикӀел аламукьдай кьетӀен легьзейрикай сад хьана. Абур далдамрин ванцик Кремлдин цлав гадарна, гележегда лагьайтӀа полигондал кана… Алай вахтунда Ахцегь райондин агьалийри муниципалитетдин кьил О.Абдулкеримован регьбервилик кваз ЧӀехи Гъалибвилин суварин серенжемриз активвилелди гьазурвилер аквазва. И мураддалди тешкиллувилин комитет яратмишнава, талукь тир къарар кьабулнава, тайин тир серенжемрин план тестикьарнава. Адан бинедаллаз агъадихъ галай асул серенжемар тешкилда: халкьарин арадин акцийра иштиракун («Сад памяти», «Сирень победы», «Георгиевская лента», «Знамя победы», Всероссийская акция «Бессмертный полк»), райондин умуми субботникар, «РикӀел хуьнин вахта» кьиле тухун, обелискдин патав цуьквер эцигун, Гъалибвилин парад, Ватандин ЧӀехи дяведин далу патан ветеранрал ва ветеранрин юлдашрал-хендидейрал кьил чӀугун, суварин концерт кьиле тухун ва икӀ мад. Квез алукьзавай ЧӀехи Гъалибвилин сувар мубаракрай, гьуьрметлу районэгьлияр!
+Ватандин ЧӀехи дяведин йисара чи республикадай Советрин Армиядин жергейриз 126142 касдиз эвер ганай, абурукай 1500 кас фронтдиз гуьгьуьллувилелди фена. Женгера 75 агъзур кас аскерар телеф хьана, дяведин иштиракчияр тир 19000 кас дагъустанвийриз орденар гана, 63 кас Советрин Союздин Игитвилин тӀварцӀиз лайихлу хьана. Чи райондай фронтдиз 35000 гзаф инсанар фена. Анжах са Ахцегьрин РВК-ДАЙ армиядин жергейриз 2360 касдиз эверна. Абурукай 1780 касди Ватан патал чанар гана. 2100 кас женгинин медалриз ва орденриз лайихлу хьана. Женгерай хайи ерийриз анжах 580 аскер хтана.1965-йисан мартдиз женгера телеф хьайи 382 ахцегьви аскер эбеди рикӀел хуьнин лишан яз райцентрда Баркаллувилин обелиск эцигна. Къейдин, ам ЧӀехи Гъалибвилин 20 йисан юбилейдин гьуьрметдай Дагъустанда эцигай Баркаллувилин сифте обелиск я.
+Алай йисан 26-апрелдиз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.Абдулкеримован регьбервилик кваз райондин терроризмдиз акси комиссиядин нубатдин заседание кьиле фена. Адан кӀвалахда Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханова, Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районрин военный комиссар Рафик Мегьамедова, комиссиядин членри ва теклифнавай юлдашри иштиракна. Серенжемдин вахтунда Россиядин Федерацияда 2019-2023-йисара терроризмдин идеологиядиз аксивал авунин Комплексный пландин серенжемар кьилиз акъудуниз, Гатфарин ва Зегьметдин сувариз, Ватандин ЧӀехи дяведа Гъалибвилин 77 йис тамам хьуниз гьазур хьунин ва абур кьиле тухунин девирда райондин территорияда хатасузвал ва къайдалувал таъминаруниз талукь месэлаяр гьялна. Гьа са вахтунда агьалийрихъ галаз профилактикадин кӀвалах кьиле тухунин месэлаярни дикъетдин юкьва авай. Винидихъ къейднавай месэлайрай райондин образованидин Управленидин начальник Алмас Гьажиев, культурадин, спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин Управленидин начальник Къизтер Гъаниева, Россиядин «Ахтынский» МО МВД-ДИН начальникдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Вадим Алиев, Россиядин «Ахтынский» МО МВД-ДИН яш тамам тахьанвайбурун крарин рекьяй старший инспектор Рафик Кичибегов малуматар гваз экъечӀна. Гьялнавай вири месэлайрай талукь тир къарарар кьабулна. Абурни, вичин нубатда, тамамардай ксариз рекье твада. Заседанидин нетижаяр кьур Осман Абдулкеримова терроризмдиз акси комиссиядин кӀвалахда активвилелди иштиракзавай вирибуруз чухсагъул лагьана. Ада къейдна хьи, майдин суварин йикъара хатасузвал ва къайдалувал таъминарун, терроризмдин ва экстремизмдин профилактика къенин важиблу месэлайрикай сад яз амукьзава.
+Россиядин мектебра тарихдин тарсар 1-классдилай башламишна гуда. Идакай Вирироссиядин мектебра кӀелзавай аялрин тарихдин сад лагьай “Къуват керчеквиле!” форумдин сергьятра аваз “Адетдин миллетчивал” выставка ачухзавай мярекатдал Россиядин просвещенидин министр Сергей Кравцова малумарна.
+“Чна тарих рикӀел хуьн, чир хьун патал вири жуьредин серенжемар кьабулда. За кьабулнавай къарардин бинедаллаз, тарихдиз талукь тарсар мектебра сад лагьай классдилай башламишна гуда”, лагьана министрди. Гуьгъуьнлай Минпросвещенидин кьили гъавурда турвал, ихтилат физвайди тарихдин просвещенидин тарсарикай я. Адан гафаралди, гьеле сифтегьан мектебдилай башламишна “Элкъуьрна кьунвай дуьнья” тарсунин сергьятра аваз жуван крайдин, гъвечӀи ватандин тарих веревирд ийиз, музейриз ва выставкайриз физ жеда. Кравцован теклифдиз баянар гудайла Президентдин пресссекретарь Дмитрий Пескова малумарайвал, Минпросвещенидихъ ихьтин цӀийивал кардик кутадай вири ихтиярар ава. “Ирид йисан яшда авай аялри, чӀехи инсанри хьиз, вири крариз итиж ийизва”, къейдна Д.Пескова. Адан гафаралди, месэладиз талукь яз эхиримжи къарар и рекьяй пешекарри кьабулун лазим я. Алай вахтунда уьлкведин мектебра аялри и тарс 5-классдилай чириз башламишзава. Россиядин властри къецепатан бязи уьлквейра тарих цӀийи кьилелай кхьидай чалишмишвилер ийизвайдакай са шумудра лагьанай. Президент В.Путина къейд авурвал, Москва Ватандин ЧӀехи дяведикай гьахълу, керчек делилар хуьниз ва абур къалп “гьакъикъатдалди” эвезунин вилик пад кьуниз мажбур я. Папакай хъел кваз, дивандал газет кӀелзавай Мусадин патав аял атана.- Дах, зи ухшарар вибур яни, бахдинбур? – хабар кьуна ада БУБАДИВАЙ.-УХШАРАР зибур я, хва, - газетдилай вил алуд тавуна, жаваб гана Мусади.- Дах, викӀегьвиляй зун низ ухшар я?- ВикӀегьвиляйни вун заз ухшар я, – жаваб гана Мусади.- Дах, зи кьатӀунар гьихьтинбур я? Зи мефтӀ квекай нинди я? – мад суал гана гадади.- МефтӀ ви дидединди я.- ГьикӀ? Ваз гьикӀ чир хьана? – аялдилай вилик папа хабар кьуна.- Вучиз лагьайтӀа, зи мефтӀ чкадал алама, – хъел кваз папаз килигна, жаваб гана Мусади…
+Малум тирвал, исятда Дагъустандай тир вишералди росгвардейцийри Украинада тухузвай женгинин махсус операцияда жуьрэтлувилелди иштиракзава. 28-апрелдиз Махачкъалада ва Каспийскда чпи винидихъ къейднавай серенжемда иштиракай Росгвардиядин РД-ДА авай Управленидин махсус подразделенийрин къуллугъчияр шад гьалара къаршиламишна. Идакай Росгвардиядин РД-ДА авай Управленидин пресс-къуллугъди хабар гана. ОМОН-ДИН ва СОБР-ДИН аскерар Росгвардиядин территориальный Управленидин начальник, полковник Александр Орехова, абурун мукьва-кьилийри, «Гъалибвилин волонтерар» гьерекатдин векилри, гьуьлерин кадетвилин корпусдин ва етим аялар патал тир школа-интернатдин тербиячийри къаршиламишна. Полковник А.Орехова спецназдин аскерар тебрикуналди, абуруз чпин вилик эцигай месэлаяр агалкьунралди тамамарунай чухсагъул малумарна. – За куьн хьтин Ватандин лайихлу рухвайри чи республикадин векилвал авуна дамахзава. Зун а кардихъ кӀевелай инанмиш я хьи, куьне гележегдани чи Ватандин итижар жуьрэтлувилелди хуьда, – лагьана ада. Полковник Александр Орехова къейд авурвал, женгинин гьерекатра тафаватлу хьайи къуллугъчияр гьукуматдин шабагьар гун патал къалурда. 1.
+– хабаррин ва халкьдин педагогикадин макан… Хуьруьн важиблу месэлаяр кимел гьялдай. Месела, жемятди мал-къара чуьлдиз мус акъуддатӀа, гатфариз рехъ-хвал мус ва гьихьтин такьатралди туькӀуьр хъийидатӀа ва икӀ мад. Анал итимри (дишегьлияр кимерал жедай адет тушир) гьарда вичихъ авай ва вичиз ван хьайи уькӀуь-цурудакай ихтилатар ийидай, сада-садаз меслятар къалурдай. Виликрай гьар са хуьруьн мягьледизни вичин ким авай.2. ЧӀехиди атайла, жегьилар къарагъдай, атайдаз чка гудай.3. Яшлу итимри ихтилатар ийидайла, жегьилри яб акалдай. Эгер герек хьайи са кар хьайитӀа, чӀехибурун буйругъдалди ам тадиз тамамардай.4. Кимел, адет тирвал, агъсакъалар пакамахъ ва нянихъ кӀватӀ жедай. Хуьр мягьлейриз пай жезвай ва гьар мягьледиз сифтедай вичин ким авай. Шадвилер, демер-кьуьлер мягьлейрин (тухумдин) кимел жедай. 5.
+Муьгъ, рехъ хъийидайла ва я са касдин кӀвалер эцигдайла, гьа ихьтин маса крар ийидайла, жемят кӀватӀ жедай. Ахпа вирида саналди кӀвалахдай. Манияр ядай, шадвилер жедай. Эцигнавай кӀвалерин иесиди куьмекдиз атай жемятдиз тӀуьн гудай. Им халкьдин лап хъсан адетрикай сад я.
+1. Аял хьайила, дишегьлидиз мукьва миресри чул ва я хам иситӀа авуна гъидай.2. Руш хьайила, гзаф вахтара лугьудай: «ШтӀума кьурай вич, ирид стхадин вах хьурай». МУКЬВА-КЬИЛИЙРИ кӀвализ атана барка ийидай, амай хуьруьнвийри – гьалтай чкадал. Ризкьидихъ галаз алакъалу адетар Дегьзаманайрилай инихъ фу, яд, пак шейэр яз гьисабзавай. адет тирвал, фу, чапла гъиле кьуна, эрчӀи гъилелди атӀуз, тӀуьна кӀанзавай. Фу, кӀас яна, тӀуьн айиб, гунагь кар тир. Фу гваз кьиникь хъсан яз гьисабдай. Ихьтин инсан иман гваз рекьида лугьудай. Йифиз кӀваляй аял гваз экъечӀдайла аялдив фан кӀус вугудай. Чуьруькдин кӀвалах хьайила, вич гьахъ тирди къалурун патал инсанди фал кьин кьадай.
+Адет тирвал, савда ийидайла ва иллаки савда гзаф къимет авай малдал ийизватӀа, кьве патайни векилар жедай. Икьрардал атайдалай гуьгъуьниз сада-садаз икӀ лугьудай: «Ваз гьалалвилел хьурай, берекат галайди хьуй»; «Хийирдин рекье ишлемишдай пул хьурай, гьакъисагъвилелди гузва за ваз». Савда авуна къачур ва я гайи затӀ (мал) кьулухъ элкъуьр хъувун (гайи иесиди ва я къачурда) еке айиб кар тир. Савда авурла, я мугьур, я кхьей чар герек тушир: чар ва печать инсандин намус тир.
+ЧӀехидаз гьуьрмет авун ва маса адетар
+1. Жувалай чӀехидаз далу яна ацукьун (акъвазун) айиб тир. ЧӀехидаз яб гун, са кар ийидайла (ийидалди), гъвечӀибур ва жегьилар адал алукьун адет тир. ЧӀехидал алукьун муькъвелай элячӀайдай я, лугьудай агъсакъалри. Кьуьзуь касдиз сифте салам гудай, ахпа адавай жузун-качузун ийидай, иллаки ам такуна гзаф йикъар алатнаватӀа.2. ТАЯР-ТУЬШЕР са кар арадал алачиз къалриз акъатайла патав гвай ксари абур къахкъуддай. Агьил инсан инал алаз хьайитӀа, ада и кӀвалах пислемишдай, лянетламишдай; ахьтин къалчийриз «явакьанар», «пазаванар» ва ихьтин маса гафар лугьудай. ЧӀехибурун ихьтин алакъади тахсикардиз вичин тахсир виридалайни хъсандиз тестикьарзавай ва адавай вичин тереф хуьз хьун мумкин тушир.3. Тухумдин ва хзандин намус хуьн, жуван тухумдикай тир ва я маса дишегьлидал писликвал гъайи ва гъиз алахъай итимдиз кар кьун кьегьалвал яз гьисабдай. Дагъви намус хуьзвайди кикӀидайла, абурун арада маса кас гьатдачир.4. Дидеди хайила ва гьакӀ бедбахт хьана нукьсан квай инсандал хъуьруьн еке айиб тир. Ва гьакӀни акьулдикай бегьриз (кими) кесиб, хъсан партал алачир инсандал хъуьруьн, адавай гьар жуьре къерех хьун, такабурлувал къалурун айиб (гунагь) кар яз гьисабдай. Ам Аллагьди гайи пай я, адаз вич гьахьтинди хьана кӀанзавайни, лугьудай яшлу инсанри. Касди вичихъ авайди алукӀнава, лугьудай.5. Дуствал мягькемарунин мураддалди дустариз, хванахвайриз, чпин аялар сад-садал эвленмишдай къаст жедай. Гьуьжет алай адет тиртӀани, абуруз чпин дуствал веледрин арадани амукьна кӀандай.6. Руш начагъ хьайила, пӀирез тӀвар ядай адетни авай. Ида гуя начагъвал квадарда лугьуз. Пирез тӀвар янавай руш агакьайла, дидебубади руш, къавумрив��й пул-затӀ къачун тавуна, гьакӀ рекье твадай, яни алав вичихъ авай са мес, бажгъан ва маса шейэр вугудай. Гада начагъ хьайила, гзаф вахтара, адал сифте эцигнавай тӀвар алуддай, ам дегишардай.7. ТӀегъуьндин ва ихьтин маса бедбахтвилик кьейи хзандин малдевлет, никӀер-мулкар хайратдиз фидай, яни халкьди, жемятди ишлемишзавай чилихъ галкӀур хъийидай, садакьа хьиз жемятдиз пайдай. Мусурман дин кьабулайдалай гуьгъуьниз ихьтин никмулк вакьфадихъ акъудиз хьана.
+Къурбанд сувариз гьарда вичихъ авай мал-лапаг тукӀвадай, суварин юкъуз кӀвале хъсан дадлу хуьрек ийидай. Адет тирвал, къурбанд сувар алукьзавай йифиз вирибуру беденар чуьхвена кӀан жедай, беден чуьхуьн тавурдал вакӀан чӀар акьалтда лугьудай. Гьар къурбанд сувариз кӀваляй са касдилай гьекьякьа ийидай; яни лапаг тукӀуна, садакьа хьиз, хуьруьз пайдай ва я пӀирел акъуддай. САДА-САДАЗ кӀвализ физ ва я куьчеда гьалтайла сувар барка ийидай. Къурбанд сувар дегьзаманадин ибадатриз икрамзавай вахтарилай амай суваррикай сад я. Течир завалрин, зараррин вилик инсан ажуз тир, бедбахтвилерикай чеб къутармишун патал абур ибадатрин рекье чанарни гуз гьазур тир. И кар са ихьтин лишандини тестикьарзава. Къурбанд сувариз тукӀур гьайвандин кӀарабар михьи чилик кутун лазим я. Яни са къакъатай чкадал, кицӀиз, кациз таквадайвал, накьвадик кутадай. Ихьтин гьайванрин иви кациз, кицӀиз гудачир, чиркин чкадиз гадардачир. Ам кӀвалин цлаз хъичирдай. Яран сувариз нянихъ аялар ва жегьилар хуьре къекъведай, гъвечӀи са кьадардин аялар варарихъ фидай, жегьил гадаяр къаварал акьахдай ва къава авай тӀеквенрай, дакӀаррай, епер акална, турбаяр вегьедай, кӀвалин иесидиз сувар барка ийидай: «Яран сувар мубаракрай!» лугьудай. КӀвалин иесиди вичихъ авай кӀерец, шуьмягъ, кака ва маса затӀ чантадиз вегьедай ва я гъиле вугудай. Рушари мукьвамиресриз, къуншийриз къапара аваз хуьрекар тухудай. Мукьва инсанар сад-садан кӀвализ фидай, сувар мубаракдай.
+Дуьньядин жандарм – къара империя
+Чи Ватандал хаинвилелди вегьей акунани дакӀан душман кукӀварун патал фронтдиз рекье гьатайбурун жергеда лейтенант Ших Мамедьяровни авай. 305-дагъдин стрелковый полкунин ротадин командир тир ам 1917-йисуз Ахцегь райондин Чеперин хуьре дидедиз хьана. 1935-йисалай Яру армиядин жергейра аваз хьайи Ш.Мамедьяров къуллугъдилай кьулухъ кӀелун патал пияда кьушунрин училищедиз рекье туна. Ада инаг 1939-йисуз куьтягьна. Ших Мамедьярова 44-дивизиядин жергейра аваз 1939-1940-йисарин советринни финрин дяведа иштиракна. 1940-йисуз ам 305-стрелковый полкунин ротадин командирвиле тайинарна. Ватандин ЧӀехи дяведа ада гьа сифте йикъарилай иштиракна. Женгинин гьерекатар кьиле физвай вахтунда адакай 44-дагъдин стрелковый дивизиядин штабдин 2-отделенидин начальникдин куьмекчи хьана. Умань шегьердин мукьув душмандин гьалкъада (окруженида) гьатуникди дивизия телеф хьайидалай кьулухъ адава�� са шумуд аскердихъ галаз гьалкъадай экъечӀиз алакьна. Идалай кьулухъ Ш.Мамедьярова душмандиз акси женгера иштиракун давамарна. 1941-йисан декабрдиз адал кьезил хер хьана.
+Къене цилер амаз кьурурай къайси машмашар еридиз тазабурулай хъсан я лугьуда. Абуру беденда кӀев хьанвай чкаяр ачухарда ва кӀеви дакӀун хъуьтуьларда. Ширин сортаринбур къайи тӀебятдин инсанриз хийирлу я, ахьтин машмашри сивяй ял, ни атун квадарда. Кьурурнавай машмашрикай хъсан компот жеда. ЦӀай, къиздирма квай касди, кьурай машмашар тӀуьна, ахпа виртӀедихъ галаз кудай ругур яд хъвана, экъуьчарайтӀа, ам сагъ хъжеда. Яшлубуруз, рад-руфун зайифбуруз кьурай машмашар ругун тавуна тӀуьн зиян я. Абур ичӀи рикӀелай, гьакӀни тӀуьр хуьрек цӀурун тавунмаз, гьасятда ишлемишнани виже къведач. И чӀуру терефар квадарун патал анис ва песок — шекер ишлемишда.
+Великобритания вичиз хас адетар авай уьлкве яз гьисабзава. Кьилин адетни ина гьа асирра хьиз, русофобия я. Къе ваъ, гьа вири тарихда. Чпин и гьисс вири Европадал илитӀна абур адаз муьтӀуьгъарнава. Гьа вири тарихда и миллет уьлквеяр сад садал гьалдариз абурун арада къиж, кьих тваз, гьа идакай чпин итижриз хийир къачуз алахънава. Имни абурун нубатдин традиция я. Иллаки абуруз Россияни Германия мукьва, сад садахъ галаз меслятда хьун дакӀан я, гьамиша абурун арада къал тваз чалишмишвалзава. Европадилай башламишай Дуьньядин кьве дявени (локальный гъвечӀибурукай рахазвач) гьа ихьтин фитнейрилайни футфайрилай эгечӀна. Европа къе вичин терсеба хьанвай политикадиз, идеологиядиз вафалу я. Ана Россияди вуч авуртӀани, я са затӀни тавуртӀани ам тахсирлу ва гьахъсуз яз гьисабзава. РикӀел хкин – фикир це! Ватан маса гана катнавай хаинар – Скрипаляр Британиядин махсус къуллугъри зегьерламишнатӀани, и кар Россиядал илитӀнава. Гилани абур гьина аватӀа, чан аламатӀани чизвач, са гьина ятӀани чуьнуьхнава. Британияда машгьур брексит (Англия Евросоюздай катун) хьана – Россия тахсирлу я, гьадан тӀуб ава! США-ДА 45-президент Д.Трамп гуя Россиядин куьмекдал и къуллугъдал хьанва. Грузияда эквер туьхвена холодильникра авай суьрсет чӀур хьана – Россиядин къелет яз малумарнава. Сирияда Гражданвилин дяве башламишайди Россия я. Марфар пара къвана Дунай вацӀ алахьна зиянар хьанва – Путинан тӀуб ава. Голландияда тюльпанрин (цуьквер) бегьер тӀимил хьана – Кремлдин къелет я. Россиядин хакерри дуьнья бизарнава – аявалзавач. Гьа икӀ мад. Умуми паранойя сергьятрай акъатнава. Виликан культура, адетар, идеологиядин кӀвенкӀвечи принципар (къанунар) терг хьанва; мораль, марифат чкӀана эдебсузвал, гьашервал (гомофилар, геяр, гендерар…) кьилин лишан хьанва. Са уьлкведихъни я суверенитет (аслу туширвал), я адекватный (акьуллу) лидер, регьбер амач. Ина политикадин рекьяй савадлу, зурба деятелар, акьуллу лидерар – регьберар хьайи чка я. Шарль де Голль, Жискар де Эстен, Франсуа Митте��ан, Берлускони, Гельмут Колль, Герхард Шредер ва масабур. Гиланбур карликрин дережадин, политикадин ва идеологиядин рекьяй савадсуз, география течидай, руьгьдин лукӀвиле гьатнавай руководителар Ф.Олланд, Э.Макрон, Т.Мей, Б.Джонсон, А.Меркель, О.Штольц, Качинский, Дуда я. Гьеле гномриз ухшамиш министррикай ва амай чиновникрикай рахазвач. Абурун амалар, рахунар, логикадин даязвал акурла жуваз регъуь жезва. Ибурун виридан кьилел Европа Африкадай, Азиядай, ближний Востокдай катна атанвай эмигрантрив ацӀанва. Абур чкадин законриз, къайдайриз, адетриз муьтӀуьгъ жезвач, я гьуьрметзавач. Абуру анжах чпин адетар, къанунар винеда кьазва ва гьабурал амалзава. Гзафбуруз кӀвалахни ийиз кӀандач, тух Европади абур еке пособийрал (пулдин куьмек) хуьзва. Са тӀимил йисарилай Европа исламский алемдин континент хъхьун мумкин я. Политикадин, экономикадин, идеологиядин жигьетдай США-ДИН вассалдин (лукӀвал) ролда ава.
+США вич дуьньядин жандармдиз элкъвенва, ам дуьньядал агъавализ алахънава, виринра чпин жуьредин демократия цазва. Чпин уьмуьрдин къайдаяр, къанунар илитӀзава, муьтӀуьгъ тахьай чкайра ивидин гелер, накъварин селлер жезва. Эхиримжи къад йисан вахтунда абурун «гьунар яз» – Югославия, Ирак, Ливия, Афгъанистан ва хейлин маса чкаяр кукӀварна тергнава. Америкадин дяведин яракьрин базаяр дуьньядин вири пипӀера – Америкада, Европада, Азияда, океанра, еке гьуьлера, островра, Япониядин, Кореядин, Индонезиядин къваларив кардик ква. Европада абурун кьушунар авачир са уьлквени амач, гьатта Союздин виликан бязи республикайрани – Эстонияда, Литвада, Латвияда, Украинада, Грузияда. Россия кьуд патахъай гьалкъада тунва. США-ДИЗ Россиядиз авай адават сергьятсузди я. Эгер абур чпив жаваб ва жаза агакьдайдахъ инанмиш туширтӀа, са декьикьани геж тавуна чи уьлкведал ада ядерный яракьдин гьужумдай. КичӀевили абур акъвазарнава. Амма Россиядиз зиян гунивай, алакьайтӀа ам терг авунин хиялривай абур садрани къекъечӀдач. Ада вири дуьнья муьтӀуьгъарнава, са уьлкведивайни, са лидердивайни адаз са рекьяйни ваъ лугьуз жезвайди туш. Абур залпанд алатнавай балкӀан, зунжурдай акъатнавай кицӀ хьиз ава. Къенин Европа ада михьиз лукӀвиле тунва, са ихтиярни, муьтӀуьгъ хьунилай гъейри, абурухъ амач, чпиз зиян крарин аксинани ваъ лугьуз жезвач. Гьавиляй Вашингтондай бригадирри «Фас» лагьана буйругъ ганмазди, Европадин хейлин уьлквейрин лидерар Россиядал тапаррин, бафтанрин, экономикадин, политикадин, идеологиядин, информациядин гьужумда гьатзава. Бязибур гьа США-ДИЛАЙНИ къати санкцияр малумариз гьазур я. Кьилинди русофобия, таб авун, квачир тахсирар илитӀун, гьа США-ДИХЪ галаз кардал Россия чпин душман тирди тестикьарун хьанва. Къе дуьньяда тунвай кьих виридаз аквазва. Саксонская Америка и кардин башчи я. Къе ам «Империя лжи» (С.Лавров), «Империя ада я» (Д.Трамп) – США-ДИН 45-Президент. Гьада чпин уьлкведиз ихьтин къимет ганва. «Чи уьлкве гужлуди ва виридалай къуватлуди я, анжах ам йигин еришралди жегьеннемдиз эвичӀзава. ЮГЪ-КЪАНДАВАЙ дериндиз. ИкӀ давамарайтӀа, чи уьлкве вични амукьдач…». Дуьньяда чӀуру гьалар ава, цивилизация вич хатадик акатнава. Дуьньядин жандармдиз элкъвенвай США гужлу экономикадин, гьакӀ дяведин такьатрин рекьяйни къуватлу уьлкве я. Дуьньядин вири уьлквейри кӀанзни-дакӀанзни гьабурун экономикадиз кӀвалахзава. Гьавиляй са жуьредин яракьрални, дяведални ам къачуз, секинариз ва я муьтӀуьгъариз жедач, я абур секиндиз ва динж ацукьни ийидач. Ада вичин политика давамарда, ам вири дуьнья чеб квачиз радиациядин полигондиз элкъуьриз гьазур я. Вучиз лагьайтӀа абуруз дуьньядал чпин агъавал даимлух яз тестикьариз кӀанзава. Ибур тестикьзавай делилар къе дуьньяда гзаф хьанва.
+Ахцегьа, райондин библиотекадин залда, Дагъустандин халкьдин шаир ва общественный деятель Фазу Алиевадин 90 йисан юбилейдиз талукь яз адан яратмишунар хуралай кӀелдайбурун конкурсдин кьвед лагьай, яни райондин дережадин пай кьиле фена. Адан сифте, яни хкягъунин пай гьеле 15-апрелдиз чкайрал школайрани библиотекайра хьанай. Шииратдин «Ислягьвилинни кӀанивилин ван» тӀвар алай и мярекат Ахцегь муниципалитетдин культурадин управлениди (МКУ «УКСМПИТ») тешкилна кьиле тухвана. Мярекат, сифте гаф рахуналди ва шаирдин уьмуьрдинни яратмишунин рекьикай итижлу суьгьбет авуналди, библиотекайрин къурулушдин рекьяй МКУ-ДИН начальникдин заместитель Аделя Агъаевади ачухна. Ахпа жюридин член, Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван чирвилерин школадин муаллим, шаир Жамиля Саидовади, гуя аялриз чешне къалурун яз, устадвилелди вичин «Дагъларин чил» шиир кӀелна. Конкурсда райондин вири школайрай 30 далай артух аялри иштиракна. Чпин муаллимарни галаз атанвай абуру Фазу Алиевадин урус чӀалал кхьенвай ва авар чӀалай таржума авунвай яратмишунар декламироватна. Абурун алакьунар конкурсдин жюриди (адан къурулушдик МКУ-ДИН начальник Къизтер Гъаниева, адан заместитель ва райадминистрациядин патай векил Сулейман Сулейманов, и цӀарарин автор, Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин муаллим.шаир Жамиля Саидова квай) тайинарна. Иштиракчийрин алакьунриз абуру къешенгдиз, таъсирдай тегьерда кӀелунин, артистизмдин номинацийрай къимет гана. Конкурсдин нетижайрай жюриди шаирдин шиирар лап хъсандиз кӀелай аялар тайинарна. Абурун жергедай чавай Раида Велихановадин, Мария Таировадин, Наиля Зугьрабовадин, Самир Дадашеван,Фатима Дадашевадин,Телли Гьажиевадин, Лейла Сулеймановадин,Самира Абдулкеримовадин, Камила Магафуровадин, Мадина Керимовадин, Селимат Рагьимовадин, Гуьзел Агьмедовадин тӀварар кьаз жеда. Конкурсдин гъалибчиярни призёрар ва иштиракчияр талукь тир дережадин лишанралдини грамотайралди къейдна. - Дагъустан Республика бажарагълу шаирралдини писателралди машгьур я. Абурукай сад и йикъара вич дидедиз хьайидалай инихъ 90 йисан юбилей къейдзавай Фазу Алиева я. Республикадин зарияр рикӀел хкунин, абурун яратмишунрихъ галаз танишарунин, аялар литературадин рекьел желбунин мурад-метлебдалди тухузвай и мярекатда райондин саки вири хуьрерин школайрай аялри иштиракуни чак шадвал кутазва. Аялрин литературадин яратмишунин бажарагъ ачухзавай ихьтин мярекатар чна гележегда мукьвал-мукьвал тешкилда,- къейдна эхирдай Ахцегь муниципалитетдин культурадин управленидин начальник Къизтер Гъаниевади.
+Малум тирвал, шукур хьайи Аллагь Таалади цава виридалайни вилик вичин гуьзел нурарикай Мугьаммед Пайгъамбардин (с.а.в.) нур халкьна ам цава куькӀуьрна туна. Адалай гуьгъуьниз чилерцавар, гъетер, планетаяр, рагъё варз, дуьнья халкьна. Дуьньядал сифте инсан яз Адам Пайгъамбар (а.с.) атана. Ахпа Аллагь Таалади Пайгъамбардин (с.а.в.) тӀварунихъ галай нур адан пелез гъана. «Вун Мугьаммедан буба я» - лагьана Аллагь Таалади. Адам Пайгъамбар (а.с.) гъавурда акьунач. «Ваз шукур хьуй, ЧӀехи Аллагь, Вуна заз акӀ лугьунин себеб вуч ятӀа зун гъавурда тур?!», - лагьана ада. «Вун садра кьил хкажна цавун аршдиз килиг!» - лагьана Аллагь Таалади. Адам Пайгъамбарди (а.с.) кьил хкажайла адаз цавал кхьенвай чи играми Агьмед Пайгъамбардин (с.а.в.) тӀвар аквада.- Я Аллагь Таала, ви чӀехивилиз шукур хьуй. Ам вуж я? - лагьана ада.- Ам ви несилдикай тир пайгъамбар я. Цаварал Агьмед, чилерал Мугьаммед! Эгер ам хьаначиртӀа, я за вунни халкьдачир, я цаваралчилерал гьич са затӀни яратмишдачир. ГьакӀ тирвиляй шукур хьайида Адам Пайгъамбар (а.с.) вири инсаниятдин буба яз, пеле авай нурни эхиримжи Мугьаммед Пайгъамбардинди яз яратмишна. Гьавиляй адан чина эбеди нур хьана. Гуьгъуьнай Мугьаммед Пайгъамбардин тӀварунихъ галай нур Гьавадин пелез атана. Адалай гуьгъуьниз ам Шит Пайгъамбардин пелез атана. Адам Пайгъамбар (а.с.) чандик квайла ада вичин хциз эверна. «Ви пелен юкьва гьатнавай ишигъ гузвай нур эхиримжи, Мугьаммед Пайгъамбардинди (с.а.в.) тирди чир хьухь, чан хва! Ам паквилелди хуьх! Диндихъ кӀевелай инанмиш дишегьлийризни а кардин патахъай тапшуругъ це, жуван хцизни веси ая, къадир хьухь!» - лагьана вичин веси тунай ада. Адалай кьулухъ эсиррилай эсирралди, несилрилай несилралди Мугьаммед Пайгъамбардин (с.а.в.) нур нубат-нубатдалди дережа авай гьар са касдин пеляй пелез къвез ишигъ гуз хьана. Чи Пайгъамбардин вири несилар пелез атай гьа нурдилай чир жез хьана. Нубатдин нур адан чӀехи бубадин пелез атана.
+Малум тирвал, пожаррин вахтунда инсанриз материалрин еке зарар жезва. Гьатта абурун уьмуьр ва сагъламвални хаталувилик акатун мумкин я. Эгер куь кӀвале са гьиник ятӀани цӀай акатайтӀа, кьилинди куьн къалабулухда гьат тавун я. ЦӀухъ галаз менфятлудаказ женг чӀугун патал ам куь арадал гъанватӀа гьадаз фикир це. Мисал яз, эгер гъеридик цӀай акатнаватӀа, ам туьхуьрун патал гьич садрани яд ишлемишмир. ГьикӀ лагьайтӀа, ифенвай гъери вичихъ яд галукьайла гьар патахъ чкӀида. Ихьтин дуьшуьшда цӀай винелай са затӀ вегьена кӀевирна кӀанда. Электротадаракрик цӀай акатайла, виридалайни вилик абур сетдикай хкудун чарасуз я. Ахпа цӀай туьхуьн патал яд иличайтӀани жеда. И кар рикӀелай ракъурна абурал садлагьана яд иличайтӀа, куьруь замыкание жеда. Пожардин вахтунда жуван гьерекатралди ам мадни къати жедайвал тавун важиблу я. Къейдин, пожар арадал атанвай дараматдин пенжерар ачухуни цӀуз алава къуват гун мумкин я. Къуншидин кӀвал кузвай вахтундани патав гвай кӀвалерин пенжерар ачухун герексуз кар я. Идаз акси яз, и вахтунда жуван кӀвалин ракӀарар ва пенжерар хъсандиз кӀевирна абурун винелай кьеженвай пек авадарна кӀанда. ИкӀ авуналди куьне куь кӀвал аниз гзаф гум атуникай хуьда. КӀвализ гум гурарин клеткадай къвезватӀа, ана гар къекъуьн патал пенжерар ачухна кӀанда. Винидихъ къалурнавай теклифрикай квевай екеди тушир пожар арадал атай вахтунда менфят къачуз жеда. Эгер куь кӀвале цӀай гегьеншдиз чкӀанватӀа, анай тадиз экъечӀ. Ихьтин шартӀара кӀвале пулдихъ, документрихъ къекъвез, шейэр кӀватӀиз акъвазун хъсан туш. ИкӀ авуналди куьне куь уьмуьр ва сагъламвал еке хаталувилик кутазва. Эгер квевай куь къуватралди кӀвале цӀай хкадариз жезвачтӀа, арадал атанвай бедбахтвилин дуьшуьшдикай энгел тавуна телефондай «101» ва «112»-нумрайриз зенгна пожардин къуллугъдиз хабар це.
+Лезги, рутул, цахур, уди, Табасаран, агъул, арчи, Къырыц, будух, хапут, кетши – Чун я вири Алпан иви! *** Мерд сихилар, кьил вине яхъ, Лекь - алпанрин тӀвар вине яхъ, Хайи пуна, чӀал вине яхъ Кьегьалриз хас кар вине яхъ! Припев: АЛПА-НАР, ле-кер, ГАРГА-РАР, ге-лер, РикӀе цӀай а-вай СУВА-РИН ле-кьер! Ракъинин нурар КЬИЛЕЛ-ЛАЗ хьуй куь! Ардини гьавар РикӀеваз хьуй куь! *** Къафкъаз, Алпан, аранни сув Сур чӀаварин чилер я чи. Рамдай цавар, ахъайна лув, Лекьерин тӀвар вине я чи! ЭкъечӀ кимел, санал ахгат, Са цӀaрцӀe гьат, са сиргъе гьат. Садна ният, садна кьуват, Хкаж цавуз Алпан тӀаратӀ! Припев: АЛПА-НАР, ле-кер, ГАРГА-РАР, ге-лер, РикӀе цӀай а-вай СУВА-РИН ле-кьер! Ракъинин нурар КЬИЛЕЛ-ЛАЗ хьуй куь! Ардини гьавар РикӀеваз хьуй куь!
+Эсерда автордин чӀал ва къайда хвенва. Халкьди кьабулдай халисан марш арадал атун патал чи композиторривай и чӀалариз кутугай гьава, яни музыка туькӀуьриз хьанайтӀа ажеб тир.
+Райцентрдин «Ахцагь» стадиондал, и кьиляй а кьилиз жерге-жерге суфраяр экӀяна, кьве агъзурав агакьна районэгьли муъмин стхаярни вахар кӀватӀ хьанвай. Райондин руководстводихъ галаз меслятдалди Дагъустандин Муфтиятди тешкилнавай ана паталай хтанвай мугьманрини (диндин къуллугъчийри, алимри, имамри) иштиракна. САДА-САДАЗ «хвашгелди, Рамазан варз, алукьзавай сивин сувар мубарак хьуй, кьазвай си-вер Аллагьди кьабулрай» лугьуз, жемят шад тир. Нагагь Советрин девирда чи рагьметлу бубайриз Ахцегьа их��тин кар жеда лагьанайтӀа, якъин, абур чӀалахъ жедачир. Гуьзелдиз туькӀуьрнавай чӀехи сегьнедилай пак Кьуръандин аятар кӀелуналди, межлис (адан тамадавал Камил Шейхова ийизвай) чи баркаллу ватанэгьли, республикада машгьур нашидист
+ЗАКЯТУЛЬ-ФИТРДИН садакьа - им вичиз вич ва хизан хуьдай мумкинвал авай гьар са мусурманди вичин хизандин гьар са кьилелай пак Рамазан вацра сивин сувар алукьдалди вилик игьтияжлу мусурманриз гана кӀанзавай чарасуз, яни ферз садакьа я. Мусурманриз - им АЛЛАГЬ-ТААЛАДИ сивер кьабулунин себеб шартӀ ва кесибрин гъил кьун я. Гьи чкада тӀуьнра вуч пара ишлемишзаватӀа, гьам гана кӀанзава. Чи шартӀара гьар са касдилай ерилу 3 кило къуьл, я туш гьадан къимет пул. Жуваз талукь игьтияжлу кас аваз масадаз гайи закят кьабул туш. Сивин сувар алукьайдалай кьулухъ гайи закят адетдин садакьа яз гьисабзава. Гьа са вахтунда Рамазан вацран вири садакьаяр пара суваблу я.
+Эхь, Ватандин азадвални аслу туширвал, Советрин стха халкьарин садвал лишанламишзавай, Ватан патал чпин жегьил чанар къурбанд авур кьегьалар рикӀел хкизвай идалай чӀехи ва важиблу сувар чи уьлкведа мад авач. Гьавиляй ам гьар йисуз лайихлудаказ къейдзава. Амма эхиримжи кьве йисуз эпидемиологиядин (коронавирусдин пандемия чукӀунихъ галаз алакъалу яз) къулайсуз гьалар фикирда кьуналди, гьайиф хьи, Гъалибвилин парадар жезвач. «Рекьин тийидай полкунин», гьакӀ маса серенжемарни «онлайн» къайдада тешкилзава. ЯтӀани и сеферда районда Гъалибвилин сувар писдаказ кьиле тухвана лугьуз жедач. Райцентрдин кьилин куьчеяр, майданар, паркар сувар ва адан игитар тебрикзавай махсус лозунгралдини пайдахралди чӀагурнавай. Валентин Эмирован тӀварунихъ галай ял ядай багъда игитрин аллея (ана Ватандин ЧӀехи дяведин активный иштиракчийрин шикилар эцигнавай) безетмишнавай, райондин жегьилрин парламеннтдин векилри «Георгиевская ленточкадин», «РикӀел хуьнин вахтадин» акцияр кьиле тухузвай. Районда Гъалибвилин чӀехи парад тешкилдай мумкинвал хьаначтӀани, Ватан патал чанар гайи кьегьалар лайихлудаказ рикӀел хкана. Сятдин кӀуьдаз кьиле райондин регьбер О.М.Абдулкеримов аваз райадминистрациядин къуллугъчияр, идарайринни карханайрин руководителар, зегьметдин ветеранар, гъиле цуькверни шарар авай школьникрин дестеяр ва погранчастунин векилар Ма-
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Пак Рамазан вацран сивин сувар чна квез рикӀин сидкьилай мубаракзава! Къуй АЛЛАГЬ-ТААЛАДИ куь сивер, дуьаяр, ибадатар, садакьаяр – вири хъсан крарни къени ниятар кьабулрай! Чандин сагъвал, хизанра гьуьрмет, берекат артух хьурай! Рамазан вацран, иллаки сивин суварин йикъар – им руьгьдиз ва Ислам диндал мягькем жедай, мергьяматлувилин крарик кьил кутадай, инсанриз алакьдай гьуьрметдай, кӀевевайдан гъил кьадай, хъелбур туьхкӀуьрдай, сада-садавай багъишламиш тӀалабдай, мукьва-кьиливилинни хванахвавилин алакъаяр хуьдай, хьайи чӀуру крарилай Аллагьди гъил къачун патал рикӀин сидкьидай Астагъфируллагь лугьудай виридалайни хъсан вахт я. Ам гъиляй ахъаймир. Къуй Рамазан вацран, чна хвенвай сиверрин ва ганвай садакьайрин гьуьрметдай Аллагьтаалади чи хийир дуьайриз жаваб гурай ва чун чиз ва чин тийиз жезвай гунагьрикай хуьрай! Амин.
+2021-йисан 9-май. Фашизмдихъ галаз яргъал чӀугур залум дяве куьтягь хьана 76 йис алатнава, адан иштиракчияр чи арайра саки амач. ЯтӀани несилрин рикӀелай бубайрин зурба игитвал алатзавач, ам эбеди я. Вучиз лагьайтӀа, Ватан кӀеве гьатай лап четин шартӀара абурулай чпин садвал, игитвал, ватанпересвал къалуруналди къуватлу ва фендигар душмандин хура акъвазна тарихдин метлебдин Гъалибвал къазанмишиз алакьна.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Эхиримжи йисара азиз Рамазан вацра гагь сана, гагь масана ифтардин, яни саналди сив ахтӀунин межлисар къурмишзава. Ислам дин-иман мягькемарунин, инсанрин садвилин, дуствилин, мергьяматлувилин алакъаяр хуьнин, акьалтзавай несилдиз диндинни эдеб-ахлакьдин тербия гунин, берекатлу са суфрадихъ ацукьна фу тӀуьнин мурад-метлебдин лап хъсан адетдиз элкъвенвай халис межлис 7-майдиз Ахцегь районда сифте яз кьиле тухвана. Аллагьди кьабулрай!
+Заур Салигьова ачухна. Ахпа сегьнедал жемятдиз алукьзавай сивин сувар РД-ДИН Муфтий, алимрин Советдин председатель шейх Агьмад эфендидин ва вичин патай мубарак авун патал Дагъустандин Муфтиятдин председатель, ахцегьви Шамил Алиханов экъечӀна. «Чун мусурманар яз халкьнавай ва икӀ гуьруьш жедай мумкинвал ганвай Аллагьдиз шукур хьуй! Къуй АЛЛАГЬ-ТААЛАДИ чун гьа и тегьерда Женнетдани кӀватӀрай, Амин!», - лагьана ада. Аялрин «Хайрат» дестеди нашидар кӀелайдалай кьулухъ Ахцегь райадминистрациядин кьилин заместителар тир Роберт Гьамзаевазни Вадим Агъасиеваз гафар гана. Сив хуьнин сувар райондин регьбер Осман Абдулкеримован патай мубаракуналди абуру кӀватӀ хьанвайбуруз чандин сагъвал, диндал мягькемвал, хизанра гьуьрмет, берекат хьун тӀалабна ва межлисдин тешкилатчийриз, мергьяматлувилин «Инсан» фондуниз, гьакӀ вири иштиракчийриз «Пара кьадар сагърай!» лагьана. Межлис мубарак авуналди, Махачкъаладин кьилин ДжумамискӀиндин имам Мухаммад Мухаммадова къейд авурвал, къуй Аллагьди (Гьадалай мергьяматлуди, рагьимлуди авач, шукур хьуй!) чи чӀуру пара мярякетрилайни крарилай гъил къачун патал и межлис кьабулрай! «Зи рагьимлувал зи ажугъдилай вилик ква» - кхьенай Халикьди Аршдал – Вичин виридалайни чӀехи ва гьайбатлу яратмишунал гьеле инсан халкьдалди вилик. Межлисдин гьуьрметлу мугьманрин-диндин алимрин арадай вяз-насигьатдин келимаяр гваз сегьнедал гьакӀ Хасавюрт райондин имам Агьмад Гьажи Абдурашидов, республикадин Кьиблепатан сергьятрин округда Муфтиятдин векил, ахцегьви Гьуьсейн Гьажиев, Ахцегь районда Муфтиятдин тамам ихтиярар авай векил Узаир Шамилов, Каспийск шегьердин мискӀиндин имам Расул Мегьамедов ва маса юлдашар экъечӀна. Рахунрин арайра Заур Салигьова, Гьажи Юсуфа, «Хайрат» дестеди нашидар кӀелна, лотерей къугъвана (иштиракчийриз телевизор, холодильник, пекер чуьхуьдай машин ва яшайишдин маса техника акъатна). Диндин чӀехи межлис адан вири иштиракчийриз чими тӀуьнарни маса няметар гуналди, саналди тир капӀ-дуьа авуналди ва фейерверк ягъуналди давам хьана. Ислендин юкъуз (10-май, Рамазан вацран 29-сив) гьа ихьтин берекатлу межлис – ифтар Ахцегьрин ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДАНИ кьиле фена. МискӀиндин имам, райондин имамрин Советдин председатель Абдулашим Гьажи Абдулгьашумован регьбервилик кваз тешкилай гурлу мярекатда гьамиша ибадат ийизвай муъминрилай алава «Ахцегь район» МРДИН кьил Осман Абдулкеримовани райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаева, Дербентда диндин «Бабуль Абваб» центрда шейх Абдулла эфендидин тӀварунихъ галай Исламдин университетдин ректор Саидов Ариф эфендиди, къази Шагьабудин гьажи Керимова (мугьманри и межлис устаз, шейх Исамудин эфенди Саидован ва Кавказдин мусурманрин кьилин Управленидин патай мубаракна), райондин хуьрерин мискӀинрин имамри ва масабуру (вири агъзур касдив агакьна) иштиракна ва тебрикринни вяз-насигьатрин келимаяр гваз инал тӀварар кьур ксар рахана.- Ихьтин мярекатри, шаксуз, инсанрин арада гьуьрмет, мергьяматлувал, артухарзава, динэгьлийрин иман мягькемарзава. Гьуьрмет авай чкада ислягьвал, девлетни жеда. Къуй чи арайра гьа ихтин ерияр артух хьуй! ЖУЬМЯ-МИСКӀИН хъсандиз туькӀуьр хъувунайни Абдулашим стха ва адан куьмекчияр сагърай! Амма мискӀиндин абур жемят я кьван, ина динэгьлийрин жергеяр къалин хьун хъсан лишан я. Къуй квез алукьзавай сивин сувар мубаракрай, кьунвай сивер Аллагьди кьабулрай!- кьилди къачуртӀа лагьана райондин регьберди. Мярекат Кьурандин аятар кӀелуналди, зикр авуналди, имам кьилеваз гъедре капӀ авуналди ва, гьелбетда, ифтар къурмишуналди (сив ахтӀун), гьадалайни гуьгъуьниз таравих капӀ авуналди давам хьана.
+лик Гъаниеван тӀварунихъ галай РДК-ДИН вилик кӀватӀ хьана. САДА-САДАЗ сувар мубарак авуна, рикӀел аламукьдай шикилар яна, абур Ватандин ЧӀехи дяведин игит лётчик Валентин Эмирован памятникдивни игитрин аллеядив фена. Абур эбеди яз рикӀел хуьнин лишан яз, цукьвер эцигна. Суварин кьилин серенжем Баркаллувилин обелискдал давам хьана. Суварин иштиракчийри дяведин йисара Ахцегь РВК-ДАЙ эверна дяведиз тухвай пуд вишев агакьна аскеррин (инаг элкъвена тахтай чӀехи пай игитрин лишанлу сур я лагьайтӀа жеда) гуьмбетдив цуьквер эцигна, рагьметлуйрин руьгьерихъ дуьа авуна, абур рикӀел хуьнин лишан яз сергьятчи аскерри цавуз автоматдин гуьлле-яр – салют яна ва декьикьада кисна акъвазна. Шадвилин мярекат жегьилрихъ галаз тербиядин метлебдин гуьруьшралдини маналу маса серенжемралди давам хьана.
+1-майдиз, зегьметдинни ислягьвилин суварин серенжемри�� сергьятра аваз Мегьарамдхуьре жегьил боксёррин арада райондин ачух турнир кьиле фена. Акъажунра Ахцегьрин 2-нумрадин спортшколадин тренер Нариман Ильясован гъилик вердишвилер къачузвай жегьилрини иштиракна. Жегьил боксёррин арада давам хьайи бягьсерин нетижада Ахцегьрин командадин членрикай кьведа1-ва вада 2-чкаяр кьуна. Ингье абур:1-чкаяр - Байрамбеков Максим (54 кг.), Хизриев Салман (36 кг.). 2-чкаяр - Ильясов Руслан (44 кг.), Бабаев Гьашум (47 кг.), Абдулризаев Мадрид (52 кг.), Гьажиев Асхаб (54 кг.), Шерифалиев Рамазан (60 кг.). Чна чи жегьил боксёрризни абурун диде-бубайриз ва, гьелбетда, вичин жавабдар пешедив рикӀ гваз эгечӀзавай тренер Нариман Ильясоваз и агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй квез чандин сагъвал ва спортдин рекье мадни еке агалкьунар хьурай!
+Дагъустандин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликова 28-апрелдиз прямой эфирда республикадин агьалийрин суалриз жавабар гана. Серенжем 3 сятдилайни гзаф вахтунда давам хьана ва ам саки 25 суалдиз жавабар гуз агакьна. Эфирдин вахтунда Сергей Меликова гьукуматдин членриз, къуллугърин ва муниципалитетрин регьберриз са жерге тапшуругъар гана. Бязи месэлаяр гьа эфирдин вахтунда гьялна. Амай суалар (вири саналди саки 2000 далай артух суалар атана) хсуси гуьзчивилик кутунва. Эфирдин вахтунда агъадихъ галай месэлаяр къарагъарнавай: – аялрин бахчайра учирар акъудун патал, цӀийи бахчаяр эцигун;– Кикунинский консервиярдай завод кӀвачел ахкьулдун;– гзаф аялар авай хизанриз чилин участокар чара авун;– школаяр герек алатрални техникадал ва ученикар кфетлу чими тӀуьнралди таъминарун;– бажарагълу аялрин тереф хуьн;– кӀеви коммунальный амукьаяр гьялун, зирзибилар гадарзавай чкаяр ва полигонар;– агьалияр хъвадай михьи целди таъминарун;– электричестводин хкатунар арадай акъудун;– аялдихъ гелкъуьнай пособияр гун;– агьалияр, гьа жергедай яз набутар, дарманралди таъминарун;– аялар ва жегьилар патал ял ягъун тешкилун, Махачкъалада скейт-парк ачухун;– туризм кӀвачел ахкьулдун, туриствилин инфраструктура кӀвачел ахкьулдун;– законсуздаказ эцигнавай чкайриз ва кьунвай чилериз кихлигун;– набутар патал автошкола ачухун;– женгинин гьерекатрин ветеранар патал реабилитационный центр ачухун;– рекьер авай гьал ахтармишна, гуьнгуьна хутун;– рекьеринни транспортдин дуьшуьшар ва ПДД чӀурай дуьшуьшар къейд ийидай камераяр эцигун;– автомобилрин кудайдан (ГСМ) еридал гуьзчивалун ва и базардин «ири игрокриз» региондиз атун теклифун ва икӀ мад.
+Уьмуьр са рангунинди жезвач, адан кӀвалахдин рекье чала-чухурар, агъуз-виниз финар авачиз хьанач, къулайсузвилерик тахсир кутадай касни авач. Чна винидихъ лагьанай – чи къвалав къунши яз Касимов Гьажи халудин хизан яшамиш жезвай. Абурун бине Миграгъар тир. Саки гьа чи яшара авай кьуд аял гьабурун кӀвалени авай. Гьа дяведин залан йисарилай кьулухъни райо�� амай кьван, гуьгъуьнай чи хизан Ахцегьиз хтайлани чи диде-бубайрин, ахпа чӀехи хьанвай аялрин арада гьуьрмет ва алакъаяр гьамиша амаз хьана. А хизандин кайвани Бегис хала чаз гьа вичин аялриз хьиз килигдай, гьавиляй чи дидеди чарасузвал аваз гьинихъгьанихъ (дидедал кьил чӀугваз Ахцегьиз, госпиталда авай бубадин кьилив Махачкъаладиз ва маса хийир-шийир рекьериз) фидайла рикӀ секин яз чун, гъвечӀи аялар, Бегис халадал тапшурмишдай. Ада чун, гьа вичинбур хьиз, тасана туна чуьхуьдай, дяведин йисара бул хьанвай гьашаратрикайни михьдай. Ибур гьакъикъатда хьайи крар я. Шадвилер, пашманвилер (ихьтинбурни авачиз тушир) кьве хизанди санал пайзавай. Гьажи халу гьа заз чидай вахтарилай инихъ райфодин бухгалтер тир. ГьикӀ ятӀани са ревизияди адан кӀвалахда нукьсанар кьуна, ам гьа Усугъчайдал силис физвайла са кьадар вахтунда дустагъда твазва. Гьадал кьил чӀугуна лугьуз, органрин са къуллугъчиди райондин руководстводиз и кардикай хабар гузва. Властди идалай гъил къачунач. Са тӀимил вахтарилай, гуя гуьгъуьна авай идарада къайда хтун патал я лагьана, буба райкомдай акъудна, райондин доручастокдин (рекьерин отдел) руководителвиле ракъурзава. Урусри лугьуда: «Нет худа без добра». КӀвалах экъечӀнавай чкадилай гъвечӀиди тиртӀани, ина дуллух еке тир, са тӀимил вахтарилай и идарани республикадани кӀвенкӀве авайбурукай сад хьана. Гьар кварталдин, зур ва йисан нетижайрай гъиляй-гъилиз фидай пайдах гудай, гьадахъ галаз пулдин премияр ва маса пишкешар гуз хьана. Студент тирла заз сифте яз бубади багъишай «молния» сят адаз вичиз пишкеш яз Махачкъаладай дор.управленидай ганвайди тир. Лугьун, гъилихъ сят хьун а вядеда еке «роскошь» тир. Са тӀимил вахтарилай амнистиядик акатна, Гьажи халуни дустагъдай ачух хъувуна. Дугъри я, инай акъатна ам са йис кьван вахтунда Сергокъала районда кӀвалахдал ракъурна. ГьакӀ ацалтна, буба Махачкъаладиз физвай рекье гьадал кьил чӀугваз Сергокъаладиз фейила, зунни гьадахъ галаз хьана. Им зи рикӀел ахварай хьиз алама – лап фад хьайи кар я кьван. Гуьгъуьнай ам хизандин патав Усугъчайдал хтана, кӀвалахар хъийиз эгечӀна. Са вахтарилай буба виниз хкаж хъийизва, ам райисполкомдин председателдин заместителвиле кӀвалахдал ракъурзава. Гьа инайни ам са вахтарилай мад сеферда кӀвалахар хъсанзавачир идарада къайда тун патал райподин председателвиле тайинарзава. Инани гьа доручастокда хьиз тикрар хъижезва – са тӀимил варцарилай вири рекьерай планар ацӀуриз, Яру пайдахарни пулдин премияр арадал къвезва. Райондин къурулушдин кӀвалахдихъ галаз буба танишди тир, дяведиз ам гьа и кӀвалахдилай тухвайди тир. Гьиниз ракъурайтӀани, ада ашкъидивди, намуслудаказ ва кар чиз кӀвалахдай. Вичиз аял вахтунда азабар акур кас яз, ада кӀевевайбуруз, гишин-мекьидаз вичин мумкинви-лериз килигна гьамиша куьмекардай. Вахтар мишекъат, четинбур тир, куьмек герекбурни г��аф авай. Гьавиляй адаз вирида гьуьрметдай, гзафбурун патай алхишар заз ван хьайиди я. ЯРАР-ДУСТАРНИ адахъ хейлин хьанвай, гьабурун патайни гьуьрмет-авторитет гьамиша малум тир, райондин хуьрерин жемятни адакай хъсандиз рахадай, гьа инрани адахъ таниш-билиш, яр-дуст хейлин авай. Усугъчай вич я кӀарасдин, я векьин суьрсет авачир чка я, гьавиляй хъуьтӀуьз мекьи жедай, кализ алафар авачир. КӀарасар, адет яз, чна аяларни акатна кьулан (Самур) вацӀун кьеряй кӀватӀдай. Гатуз ятар пара хьана, селер атайла вацӀу чи кьерез тарарин хилер, танар, кӀанчӀар – гьар жуьредин кӀарасар хейлин гъидай. Зулуз чна абур кӀватӀ хъийидай. Капаяр (купар), гилигар (кьуру авунвай фитер) хъхьайла, хъуьтӀерин мекьерай чун саламатдиз акъатдай. Макьарин, ЧАХ-ЧАХРИН хуьрерихъ чпин тамар авай, бубадин танишри-дустари гьа инрай гьазурна хъуьтӀуьн кӀарасар ракъурдай. Кал хуьнизни шартӀар авачир, ам авачиз уьмуьрни четин тир. Гатуз нек чна хъвадай, амма хъуьтӀуьз алаф авачирвиляй кал Гъепцегьиз, Гарагъал, КАРА-КУЬРЕДИЗ, МИГРАГЪ-КЪАЗМАЙРАЛ (чӀулавар) ракъурдай. Ибур зи рикӀел аламай хуьрер я. Адет яз, кал гваз фидай рекье дидедихъ галаз куьмекчи гьамиша зун тир. Инра бубадиз куьмекиз гьазур танишар-дустар авай. Къурушрин жемятдизни адан хатур пара тир. 1952-йисуз зурба, гегьенш яйлахар, суьруьйра виш агъзурдилай виниз хпер авай кадгъай и хуьр арандиз (Хасавюрт райондиз) куьчарзава. Амма хуьре куьч хьуниз акси ксарни авай. Абур санизни тефена, 60 дав агакьна кӀвал-хизанар чпин бубайрин ерийра амукьна. Чебни, иесияр амачирбур хьиз, сугъул хьана, кӀеве гьатна: са идара – совет, колхоз, почтадин отдел, медпункт амачиз. Школани гъвечӀи хъхьана, хуьруьн са пай кӀвалерни чкӀана харапӀайриз элкъвена. Инсанрихъни кӀвалах амачиз, хуьруьн статусни квахьна амукьна. Бубади исполкомда кӀвалахзавай вахт тир. Райондин руководстводи хуьруьз куьмекдай къарар кьабулзава. Колхоз тешкил хъийизва, совет ахчухзава, почтадин отделение, медпункт арадал хквезва. Гьа и месэлаяр гьялун, райондин векил яз, бубадал тапшурмишзава. «Хуьрел «чан» хквезва, буба чпиз уьмуьр багъиш хъувурди я» лугьудай хуьруьн жемятди бубадиз алхишардай. Идалайни гъейри, къурушвийриз вири жемятдин гьуьрметда ва авторитетда авай чпин хуьруьнви духтур-хирург Везиров Микьдад зи бубадин фронтдин дуст тирдини чизвай. И карни къурушвийрин вилера еке лайихвал тир. Дяве куьтягь хьана, цӀуд йисар алатайла жагъун хъувунвай са дуст капитан бубадихъ мад авай. Ам Краснодарский крайдин са хуторда (хуьре) яшамиш жезвай. Дустари башламишна чарар кхьиз. Са сеферда бубади посылка ракъурна, адаз гзаф шад жезва, меслят жезва сад-садан патав мугьманвиле атун. Вичин сагъламвилихъ артух абур авачирвиляй ада сифте мугьманвиле вичин патав буба атун теклифзава, ахпа вич къведайвал. Буба гьазурни хьанвай, амма кьисмет хьанач. Са тӀимил вахтарилай дустунин папалай чар къвезва. Ана ада вичин итим, бубадин дуст рагьметдиз фейидакай хабар ганвай. Фронтдин хирери адаз эхиримжи вахтара гзаф тади гузвай. Эхь, фронтдин гуьллейринни бедендик кумай ракьун кӀусари (осколокри) дяведин гуьгъуьнин йисара гзаф ветеранрин уьмуьрар куьруь хъувунва. Бубадин еке гьуьрметда авай вичин гьа къурушви дустни уьмуьрдин лап чагъиндаваз (бегьем яшар тахьанваз) рагьметдиз фена.
+Яргъал чӀугур залан азардилай кьулухъ 88 йисан яшда аваз машгьур алим-биолог, биологиядин илимрин доктор (1967), ДГПУ-ДИН профессор, экологиядин ва тӀебиат хуьнин рекьяй машгьур пешекар, Ватандин ЧӀехи дяведин ветеран – далу патан фронтдин зегьметчи, Дагъустандин илимдин лайихлу деятель, РФ-ДИН высший школадин лайихлу работник Зияудин Шагьмарданов рагьметдиз фена. Ам Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. Ина чкадин школа куьтягьайдалай кьулухъ гележегдин алим 1949-йисуз хуьруьн майишатдин институтдин ветеринариядин факультетдик экечӀна. КӀелунар бегьемарайдалай кьулухъ ам АНДИН филиалдин къурулушдик акатзавай малдарвилин институтдиз илимдин гъвечӀи къуллугъчивиле кӀвалахдал рекье туна. Илимди желбнавай жегьил пешекар аспирантурадик экечӀна ва 1958-йисуз ада кандидатвилин диссертация хвена. Ругуд йисан вахтунда (1958-1964-йисар) Зияудин Шагьмарданов Дагъустандин зональный илимдинни ахтармишунрин ветеринариядин институтдин гистологиядин лабораториядин заведующий тир. Университетдин зоологиядин кафедрадин доцентвиле кӀвалахдал элячӀуналди, адан тӀвар виринра малум тир: диспутра, конференцийра, монографийра. Университетрин ректор, профессор А.Алиева жегьил доцентдал гуьзчивал авурдалай кьулухъ адаз биологиядин факультетдин деканвиле кӀвалахун теклифна. 1964-1985-йисарин девирда З.Шагьмарданова Дагъустандин госуниверситетдин зоологиядин ва тӀебиат хуьнин кафедрадин доцентвиле, профессорвиле, заведующийвиле кӀвалахна. 1985-1998-йисара ада Дагъустандин государстводин хуьруьн майишатдин академиядин профессорвиле, хирургиядин ва патанатомиядин кафедрадин заведую-щийвиле кӀвалахна. 1998-йисалай зегьметдин рехъ бегьем жедалди ам ДГПУ-ДИН экологиядин кафедрадин заведующий, биоэкологиядин кафедрадин профессор тир.1967-йисуз З.Шагьмарданова Азербайжандин илимрин академиядин физиологиядин Институтда «Влияние различных состояний гонад на физиологические функции организма овец в онтогенезе» темадай докторвилин диссертация хвена. 1968-йисуз ДГУ-ДИН тарихда сифте яз ада вири факультетра тӀебиат хуьнин курсунай лекцияр кӀелиз башламишна. Ада хейлин йисара Дагъустандин тӀебиат хуьнин обществодиз регьбервал гана, агьалийриз тӀебиат хуьнин рекьяй лекцияр кӀелна. З.Шагьмарданов чпиз тӀебиат хуьнин рекьяй республикадин премия гайи Дагъустандин сифте ругуд экологдин жергеда гьатна. РД-ДИН элкъуьрна кьунвай тӀебиат хуьнин рекьяй активвилелди кьиле тухузвай кӀвалахдай ва экологиядин просвещенидин хиле къазанмишнавай агалкьунрай профессор З.Шагьмарданов РД-ДИН тӀебиатдин министерстводин «Экологиядин виридалайни хъсан проект» грамотадалди къейдна. РАЕН-ДИН президиум-дин къарардалди лагьайтӀа, адаз «Дагъустандин элкъуьрна кьунвай тӀебиат хуьнин рекьяй илимдин школадин бине эцигайди» лагьай гьуьрметдин тӀвар гана. 2011-йисуз Зияудин Абдулгъаниевича Дагъустан Республикадин Кьилин Грант къачуна. Зияудин Абдулгъаниевич гьахълудаказ неинки Дагъустандин, гьакӀ вири Кеферпатан Кавказдин кьилин экологрикай сад яз гьисабзава. Адан къелемдикай 320 илимдин кӀвалах, 25 монография ва кӀелдай пособияр хкатнава. Адахъ аламатдин къастунин кӀевивал авай. З.Шагьмардановалай илимдин школа яратмишиз алакьна. Адан макъалайрихъ, монографийрихъ практикадин еке метлеб ава. Зияудин Абдулгъаниевич Шагьмарданован къамат ам чидайбурун рикӀера гьамишалугъ яз амукьда. Чна рагьметлудан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва.
+«Ахцегь район» МР-ДИН администрация Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллектив
+Гзаф векъи хьун – им жуван лайихлувал квадарун я.
+Гишин инсандивай вич, гьелбетда, хъсандиз гьиссиз жедач. Гьа са вахтунда тухдани вич хъсандиз гьиссдач, эгер адан патаривай гишинбурун агьузардин сес акъатзаватӀа. Ахьтин сесер инсандин рикӀивай кьабулиз жедач.
+Кьадарсуз артух кьил вине кьун, дамах авун пичӀи руьгьдиз вичиз вич къалуриз кӀан хьун я.
+Кьадарсуз артух жув вине кьаз кӀан жемир – вуна гьакъикъивилин терез квадарда.
+Дамах къачунни жуван лайихлувал гьиссун – ибур са гафар туш. Агалкьунар жеридавай дамах къачуда, паталай агъузариз алахъирдавай вуна ви лайихлувал пара гьиссда.
+2021-йисан 8-майдиз 83 йисан яшда аваз зари, прозаик ва журналист Нариман Гьажиевич Гьажиев рагьметдиз фена. Нариман Гьажиев 1938-йисан 21-октябрдиз ДАССР-ДИН Ахцегь райондин Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. Ада 1968-йисуз Ростовдин госуниверситетдин журналистикадин факультет куьтягьна. Н.Гь.Гьажиева КПСС-ДИН Ахцегь райкомдин 1-секретарвиле кӀвалахна. И къуллугъдал ада Ахцегь ва Докъузпара районар вилик тухуник кутур пай и районрин тарихда кьетӀенди хьана. Ахцегьрин хуьруьн тарихда сифте яз Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школа ва райондин больницадин комплекс патал 3 мертебадин дараматрин корпусар эцигна. Идалайни гъейри, консервиярдай завод, 8 квартирадикай ибарат тир яшайишдин кӀвал, гьакӀни хейлин маса дараматар ва имаратар хкажна. Райцентрдиз гьакъикъатдани шегьердин къа-мат гъайи ва Ахцегьар «Дагълара авай шегьердиз» элкъуьрай вири и объектрай ахцегьвийри адаз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва. Нариман Гьажиевича кьил кутуналди ва адан проектрай ишлемиш тийизвай чилин массивар дугунардай целди таъминарун патал Ахцегьринни Мискискарин, Миграгъринни Мискискарин магистралдин къаналар тухвана. Гадарнавай чилер дугунрин целди таъминарунилай гъейри, Къурушринни КЪАРА-КУЬРЕДИН къаналди цӀийи КЪАРА-КЮРЕ тӀвар алай цӀийи хуьр арадал атуниз таъсирна. И кардай Докъузпара райондин агьалийри адаз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва. Нариман Гьажиевич «Дагълара авай шегьердин» гележег-дихъ инанмиш тир ва ада хуьр и тӀварцӀиз лайихлу хьун патал вири алахъунар ийизвай. Адан гзаф терефрин уьмуьрдал кьару личностди Н.Гьажиева тухвай кӀвалахрин вири хилера дерин гел туна. Хажалатдин и юкъуз чна рагьметлудан хизандиз ва багърийриз, Нариман Гьажиевич чиз хьайи ва адаз гьуьрмет авур вирибуруз рикӀин сидкьидай башсагълугъвал гузва. Адан экуь къамат гьамишалугъ яз чи рикӀера, тӀвар лагьайтӀа, чи райондин тарихда амукьда.
+«Ахцегь район» МР-ДИН администрация Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллектив
+Залан азардилай гуьгъуьниз алай йисан 3-майдиз 77 йисан яшда аваз зегьметдин ветеран Надир Насирович Юзбегов ча-вай гьамишалугъ яз къакъатна. Ам 1946-йисан 20-сентябрдиз дидедиз хьана. Хуьруьн юкьван школа куьтягьайдалай кьулухъ Н.Н.Юзбегов Ленинан тӀварунихъ галай Даггосуниверситетдин къецепатан чӀаларин факультетдик экечӀна ва ада анаг агалкьунралди куьтягьна. Вичин зегьметдин рехъ Н.Н.Юзбегова педагогвилин зегьметдилай башламишна. Са кьадар йисар школада кӀвалахайдалай кьулухъ райондин руководстводи савадлу пешекардал фикир желбна ва ам къуллугъдин кӀарарай хкаж жез эгечӀна. Ада гьар жуьре йисара КПСС-ДИН Ахцегь рай-комдин пропагандадин ва агитациядин отделдин заведишвиле, халкьдин контролдин Комитетдин председателвиле, райадминистрациядин крар идара ийизвайди яз кӀвалахна. Эхиримжи йисара та пенсиядиз экъечӀдалди «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместителвиле зегьмет чӀугуна. Кьисметди гьиниз ракъурнатӀани, Надир Насировича тапшурмишнавай кардин патахъай кьакьан жавабдарвал гьисс авуналди, вири къуватар серфна зегьмет чӀугуна. Адан намуслу зегьмет РД-ДИН Президентдин Гьуьрметдин грамотадалди къейднай. Тафаватлудаказ кӀвалахунай Н.Н.Юзбегов «РД-ДИН муниципальный къуллугъдин лайихлу работник» лагьай гьуьрметдин тӀварцӀиз лайихлу хьанай. Гзаф йисарин намуслу зегьметдай адаз «Зегьметдин ветеран» медални ганва. Надир Насирович Юзбегов ам чидайбурун рикӀера гьамишалугъ яз амукьда. Чна рагьметлудан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва.
+«Ахцегь район» МР-ДИН администрация Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллектив Эфсел ЭМИНОВ
+ДИДЕ-БУБАДИЗ гьуьрмет тийизвай инсандилай роботни акьуллу я. ДИДЕ-БУБАДИЗ гьуьрмет тавуникди, инсанди вичин инсаниятвал квадарзава. Виликрай школайра биологиядин тарсара инсан маймундикай зегьметди арадал гъанва лугьузвай. Жуван вилериз диде-буба акваз, инсан маймундикай хьанва лугьудай фикир пара тажуб жедайди я. Заз чирвал, ахьтин гафар ��ллагьдихъ инанмиш туширвилин нетижа я. Инсаният арадал атай вахтарилай инихъ инсанри Аллагьдин тӀвар кьазва, Аллагь авач лугьудай инсан вири инсаниятдиз акси экъечӀзава. Гьелбетда, им пара чӀуру, гъавурдик квачирвилин кар я. Мадни са кӀвалах – чун и дуьньяда хьунин себеб, Аллагьдин изин аваз чи диде-бубаяр я. Фикир гайила, Чарл Дарвинан эволюциядин теория, гипотеза, яшайишдин гьакъикъатдихъ галаз са жуьредани дуьз къвезвач. «Инсан маймундикай зегьметди арадал гъанва» – гафар гьакӀ инсанрин арадавай этикадихъни, марифатдинни ахлакьдин къайдайрихъ галазни кьан тийизвай къундарма я. Ахьтин фикирар арадал къведа хьи, гуя инсан дуьньяда анжах са зегьмет къачун патал я. Зегьмет герек я, гьелбетда, ам къачун патални инсандиз фагьум-фикир ава. Виридалайни тажубдин кар ам я хьи, вучиз ятӀани, Дарвинан тапан теория къени школадин программадик ква. Инсан маймундикай хьанва лугьуз, аялрин кьил элкъуьрзава. Инсан Аллагьди яратмишнавайди я лугьуз вучиз ятӀани кичӀе я.
+9-май, Ватандин ЧӀехи дяведин 77-сувар, къадим Ахцегьар. Ина куьчеярни майданар дяведин ветеранар тебрикзавай лозунгралдини пайдахралди безетмишнава. Гатфар шагьвардал дяведин девирдин ватанпересвилин тематикадин машгьур манийри лепе гузва. Сятдин муьжуьдалай эгечӀда жемят Ленинан кьучеда ва Советрин Союздин Игит лётчик Валентин Эмирован памятникдин вилик квай майдандал кӀватӀ жезва. Ина Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчийрин шикилар, гуя чан алайбур хьиз, бязибур туьгьметдин, бязибур разивилинни насигьатдин тегьерда чаз килигзава. Инсанри сада-садаз Гъалибвилин сувар мубаракзава… Райондин актив, мугьманар, ветеранарни вилик-кьилик квай ксар кьиле «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримов аваз Валентин Эмирован майдандал къвезва. Инал юнармейцийри Гъалибвилин са шумуд метрдин чӀехи гъалибвилин Яру пайдах экӀязава. Игит эбеди рикӀел хуьнин лишан яз, памятникдив цуьквер эцигзава, шикилар язава. Ахпа Гъалибвилин парад (адан сих жергейра кьилдикьилди физвай музыкантри, гъилера ветеранрин портретар кьунвай школьникри – рекьин тийидай полкуни дикъет желбзава) кьиле райондин руководство аваз Ленинан куьчедай обелиск галайвал ахмиш жезва. Митинг, ветеранар ва вири районэгьлияр тебрикуналди, Ахцегь райондин регьбер Осман Абдулкеримова ачухзава.- 1945-йисан майдиз рейхстагдал Ватандин ЧӀехи дяведа Гъалибвилин пайдах ягъай йикъалай инихъ дуьз 77 йис алатнава. Залум дяведин цӀай-гум галукь тавур са хизанни хьанач. Им дяведа жегьил чанар гайи ва хтана чкӀанвай шегьерарни хуьрер туькӀуьр хъувур, фронтдин далу пата зегьметар чӀугур ватанэгьлияр рикӀел хуьзвай, чав фикириз ва нетижаяр хкудиз тазвай кьетӀен сувар я. Советрин армиядин жергейриз са Ахцегьай 2320 касдиз эверна, абурукай 1740 кьегьалди Ватан патал чанар гана, 2100 далай гзаф аскерар женгерин орденризни медалриз лайихлу хьана. (Районд��й санлай фронтда 3500 далай виниз аскерри иштиракна, 1780 кас телеф хьана.) Абурун арада Советрин Союздин игитвилин тӀвар къазанмишай Валентин Эмированни Гьазрет Алиеван тӀварари кьетӀендиз ванзава. Ватандин азадвални аслу туширвал патал жегьил чанар къурбанд авур игит рухваярни рушар эбеди яз чи рикӀера амукьда. Ингье, абур къе чахъ галаз рекьин тийидай полкунин жергейра ава. Кьил агъузна икрамзава чна абурун пак, экуь къаматриз. Ахцегь районэгьлийрин зегьметдин чӀехи игитвал дяведин тарихда гьатнава. Дяведин йисара районди кьве сеферда оборонадин Госкомитетдин ва СССР-ДИН Министррин Советдин гъиляй гъилиз къведай Яру пайдахар къачуна. Жемятди гуьгьуьллувилелди кӀватӀна, оборонадин фондуниз 11 миллион манатдилай артух пулдин такьатар яна. Агъзуралай виниз ксари оборонадин имаратар туькӀуьрунал кӀвалахна. Фронтдиз куьмек тир абурун зегьмет Верховный главнокомандующий И.В.Сталинан шабагьдиз лайихлу хьана. Гьайиф хьи, вахтуни чи арадай Ватандин ЧӀехи дяведин ветеранар акъудзава. Коронавирусдин пандемия себеб яз эхиримжи кьве йисуз Обелискдин патав Гъалибвилин суварни лайихлудаказ къейдиз хьанач. Гила эвез хъийиз, чна чи садвал, ватанперсвал, Ватан хвейи баркаллу бубайрин крариз вафалувал къалурзава. Къе чун мад душманри гьужумзавай пара четин девирда яшамиш жезва. Кьиле США, НАТО аваз Рагъ акӀидай патан уьлквейрин мурад Россия зайифарун, чукӀурун я. Гьавиляй Украинадин стха халкь кьасухдай яракьзамишзава, чал элкъуьрзава, тарихдин ашкара вакъиаяр, гьатта Ватандин ЧӀехи дяведа чи Гъалибвални кваз, гуя шаклувилик кутаз алахъзава. РФДИН Президент В.В.Путин кьилеваз тухузвай сиясатдай, дяведин операциядин нетижайрай якъин я, и кар абурулай алакьдач. Душмандин кьилел залпанд акъалжун патал цӀудралди чи рухвайри Украина денацификация ва демилитаризация авунин дяведин махсус операцияда иштиракзава. Гьуьрметлу ветеранар, районэгьлияр, квез ЧӀехи Гъалибвилин сувар мубаракрай! Чандин мягькем сагъвал, яргъи уьмуьр ва хъсан гележегдихъ инанмишвал хьурай! Ватан фашизмдин чапхунчийрикай къутармишун патал жегьил чанар къурбанд авур ахцегьви кьегьал рухваяр несилрин рикӀера эбеди хуьн яз хкажнавай и кьетӀен гуьмбетдив са декьикьада кисна акъвазайдалай, автоматчикри цавуз салют ягъайдалай ва цуьквед кунчӀар эцигна, юкь агъузна абуруз икрам авурдалай кьулухъ шадвални пашманвал какахьнавай суварин митинг давамарзава. Анал гьакӀ Ахцегь, Рутул, Докъузпара районрин военком, подполковник Рафик Мегьамедов, Ахцегь погранчастунин командир Андрей Самойлов, и йикъара Украинадин чилел дяведин махсус операциядин женгина кьегьалвилелди чан гайи ахцегьви жегьил офицер Тамерлан Ильясован эме Мария Сапарова, Ахцегьрин 1-нумрадин школадин муаллим, шаир Жамиля Саидова (ада РФ-ДИН Игит Нурмегьамед Гьажимегьамедоваз ва Тамерлан Ильясоваз бахшнавай вичин ши��рар кӀелна), зегьметдин ветеран Рагьимат Гьажиева, Ахцегьрин 1-нумрадин школадин ученица Фатима Гьажиева, Луткунрин хуьруьн школадин ученица, республикадин «Заз жуван Ватан кӀанда» шииррин конкурсдин гъалибчи Сумая Мегьамедова ва масабур рахана. Митингдилай кьулухъ адан иштиракчийрин къуллугъда Ахцегь погранчастунин чуьлдин кухня акъвазнавай. 9-майдин сувариз талукь тир мярекатар и юкъуз райондин амай хуьрерани кьиле тухвана.
+Дуьньядин жандарм – къара империя
+Гила мадни гзаф медицинадин къуллугъчийривай хуьрера, шегьердин жуьредин поселокра ва екебур тушир шегьерра кӀвалахунай са сеферда гудай компенсацияр къачуз жеда. И кар патал герек тир дегишвилер «Здравоохранение вилик тухун» госпрограммадик кутунва. Абур РФ-ДИН Гьукуматдин Председатель Михаил Мишустина тестикьарна. Пулар «Земский доктор» ва «Земский фельдшер» программайрин сергьятра аваз гун къалурнава. Гила хуьруьн чкадиз чарасуз яз куьч хьун куьмек къачунин шартӀ туш. Государстводин куьмекдикай студентривай-медикривай, гьакӀни кӀелунар бегьемар авурдалай кьулухъ чпин хуьрериз кӀвалахиз хтанвай медицинадин колледжар куьтягьнавай ксаривайни менфят къачуз жеда. Духтурривай 1 миллион манат, фельдшерривай, акушеркайривай ва медсестрайривай 500 агъзур манат пул къачуз жеда. Эгер хуьрер яргъал ва четиндаказ физ жедай территорийра аватӀа, компенсацияр, талукь тирвал, 1,5 миллион манатдин ва 750 агъзур манатдин артух жезва. Яргъал тир РагъэкъечӀдай пата, Крайний Северда ва Арктикадин зонадин регионра гузвай пуларин кьадарди, талукь тирвал, 2 миллион манат ва 1 миллион манат тешкилда. Виликдай хьиз, компенсация къачун патал медработникри сагъламардай идарадихъ галаз икьрар кутӀунун лазим я. Адан бинедаллаз абуру 5 йисалай тӀимил тушиз ина кӀвалахунин мажбурнама хиве кьада. Кьабулнавай къарарди хуьрера ва яргъал тир районра духтуррин ва медицинадин къуллугъчийрин кьитвилин месэла гьялуниз хъсан патахъай таъсирда.
+Бес дуьньядин амай уьлквейри, халкьари вуч авурай? МуьтӀуьгъ хьана ацукьдани? Гьикьван эхда? Идахъ эхир авачни?... Вселенский алемди дисбаланс (къанунар терездикай хкатун) кьабулдач, космосдин законар эбеди яз тайин хьанвай къайдада авайбур я. «Чил» тӀвар алай планетада гьа ихьтин дисбаланс мягькем хьанва. Чилел алай миллетар-инсанар чпи чеб терг ийиз гьазур хьанвай лишанар пара жезва. Ихьтин дуьшуьшра цаварин, чаз таквазвай, къуватар къаришмиш жезва. Инсаниятдин тарихдай чешнеяр малум я. Алай христианский аямдин кьилера цӀийи заветдин 79-йисуз Италияда Везувий вулканди вичин этегрив гвай еке кьве шегьер – Помпей ва Геркуланум михьиз тергзава – са куьруь вахтунда вири инсанарни галаз шегьерар са шумуд метрдин вулкандин лавадин (кузвай лавадин породаяр) ва руькъведин кӀаник акатзава. Археологрин ахтармишунри ибур вири чирнава. Абуру ва тарихчийри тестикьзавайвал, и чкайра къайдасуз, марифатдив такьадай гьашервилин ва маса эдебсуз крар-амалар пара хьанвай. Библейский тарихдани ихьтин чешнеяр авай лугьуда. Христианский аямдилай саки кьуд агъзурахъ галаз йисар вилик библейский кьве шегьер – Содом ва Гоморра терг хьана тарихдай квахьнава. Абурун кьилел вуч атанатӀа гилани еке сир я. Амма къайдасуз, чиркин крар гьанрани сергьятсуз хьанвайди тарихчийри гьа куьгьне девиррилай инихъ тестикьарзава. Абур алай чкаяр, терг хьунин себебар чириз ва жагъуриз археологар, тарихчияр гьамиша алахъунра ава. Тахминан Гоморра шегьердин майдан жагъанва. Гьар жуьредин гипотезаяр ава. Залзаладикай рахазва – амма адаз хас лишанар, чилин ландшафтдин, рельефдин дегишвилер авач. Вулкан ятӀа лугьузва. Гьаданни лаваяр, руькъведин лишанар жагъанвач. Наводнение, яд акьалтна батмиш хьуникай рахазва. Амма яд акьалтуни накьварин плодородие (бегьерлувал) артухарзава. Анжах накьвар ина вири канва, 7-8 виш йисара са векь-кьални, тартамни ина эхкъечӀнавач, я малум туш. Метеоритдал акъвазнава. Гуя цавай атай зурба еке метеоритди и чка агъзур йисара са куьнизни виже авачир майдандиз дуьзмишнава. Имни нубатдин гипотеза я. Амма делил чкадал ала – шегьер гел галачиз квахьнава. ГьикӀ жедатӀа садавайни лугьуз жедач. США-ДИН пехъивилин эхирни я къенепатан гьуьжетар дерин хьана, социальный катаклизмайри, я тахьайтӀа тӀебиатдин чаз таквазвай жазаламишдай къуватри эцигда. Амайбуру регьятдиз нефес къачудай! Пехъи кцӀихъ фад-геж са эхир хьана кӀанда кьван!
+Этнический культурадин Центрда «Рисунок: актуальность традиции» тӀвар алай выставка ачухна. Экспозицияда 34 художникдин саки 70 кӀвалах къалурзава. Абурун арада Россиядин тӀвар-ван авай художникар, Санкт-Петербургдин государстводин живописдин, скульптурадин ва архитектурадин И.Репинан тӀварунихъ галай академический институтдин ва ДГПУ-ДИН художественно-графический факультетдин выпускникар ва муаллимар ава. «Абуру чаз чпин яратмишунин кӀвалахар ихтибарна ва абур вири чна чкадал гъун еке кар я. Адетрин важиблувал реализмда ава. Къе ихьтин дилемма ава эхир: реализмдин искусство герек яни, я тахьайтӀа вири алай аямдин чӀалаз таржума авуна кӀандани? Ингье халкьдиз и ва маса карни акурай, гьикӀ лагьайтӀа Дагъустандин тамашачидихъ икьван чӀавалди ихьтин мумкинвал авачир», – баянар гана выставкадин куратор, Россиядин художникрин Союздин член ва Дагъустандин лайихлу художник Октай Алирзаева. Выставка ачухунин сергьятра аваз Дагъустандин художникрин Союздин председатель Къурбанали Мегьамедов рахана ва ада художникриз лишанлу вакъиа мубаракна. «Чи хейлин художникри Москвадин ва САНКТПЕТЕРБУРГДИН кӀелдай заведенийрин куьмекдалди пластикадин реализмдин искусстводин сирер чирна. И художникар къе республикадин чпихъ еке къимет авай пешекарар я. Чна абурал дамахзава ва яратмишунриз къимет гузва. Чун а кардихъ инанмиш я хьи, Дагъустанда ва Россияда изобразительный искусстводик кутазвай пай квелай ва куь ученикрилай аслу я». Выставкадиз жегьил художникар, искусстводал рикӀ алай инсанар, гьакӀни авторрин тереф хуьз художникрин мукьва-кьилияр, коллегаяр ва дустар атанвай. Серенжемдин мугьманриз выставкадин каталог пайна. Ина художникрин вири кӀвалахар, гьакӀни абурукай гьар садан биографияр къалурнава. Выставка 15-июлдалди давам жеда.
+Ахцегь район «Гъалибвилин Пайдах» тӀвар алай республикадин акциядик экечӀнава. Къейдин, и акция тешкилунин теклиф РД-ДИН Кьил Сергей Меликова гана. Ам алай йисан 10-майдалди давам хьана. Исятда районда Украинада Донбассдин ислягь агьалияр хуьнин рекьяй чи кьушунри тухузвай махсус женгинин операцияда иштиракзавай аскеррин тереф хуьнин серенжемар активвилелди кьиле физва. Идарайрин ва тешкилатрин вилик Гъалибвилин Пайдахар куьрсарзава. Идалайни гъейри, чи районда гьакӀ «РикӀел хуьнин вахта» акцияни кьиле физва.
+Алай йисан 6-майдиз Ахцегьрин край чирдай музейдин женгинин баркаллувилин залда «Заз зи Ватан кӀанда» лишандик кваз дидед чӀалал шиирар кӀелзавайбурун Республикадин конкурсдин гъалибчийриз шабагьар гунин мярекат кьиле фена. Ам Ватан хуьзвайбуруз талукьарнавай. Конкурсда Кьиблепатан Дагъустандин гзаф районрай тир 110 далай гзаф школьникри иштиракна. Ахцегь райондин Луткунрин хуьряй тир Сумая Мегьамедовадикай гъалибчи хьана. Кьвед ва пуд лагьай чкаяр Белиждин поселокдин ва СтӀал Сулейманан райондин аялри кьуна. Серенжем тешкилайбурун арада РД-ДИН жегьилрин крарин рекьяй министерство ва РД-ДИН писателрин Союзни авай. И конкурсдин спонсорвиле Нариман Газалиевич Газалиев экъечӀна. Ада ихьтин конкурсриз къаюмвал ийиз им сад лагьай сефер туш. Нариман Газалиевича аялрин гьар са турнирдиз жегьилар гьевесламишун патал 100-150 агъзур манат чара ийизва. ИкӀ, алай йисуз 9 серенжем кьиле тухун фикирдиз къачунва. Абурукай 3 агалкьунралди кьиле тухванва. Къейдин, 7-майдиз Ахцегь райондин Гъуьгъвезрин хуьре «Гъалибвилин югъ» лишандик кваз армрестлингдай республикадин турнир кьиле фена. Адахъни кутугай пишкешрин фонд авай. Конкурсдин гъалибчияр къейд авунин мярекатдин эхирдай Ахцегьрин край чирдай музейдин администратор Агьмед Дагъларова серенжемдин иштиракчияр патал музейда итижлу экскурсия тешкилна.
+И мукьва чун адан тӀвар эхцигнавай хтул Сутаев Мегьарамахъ галаз гуьруьшмиш хьайила, ада заз баркаллу чӀехи бубади вичин хсуси гъилералди кхьена, машинкадал элянавай са чар (2-пай галамачир и чар гила Ахцегьрин край чирдай музейдин экспонат я) къалурна. Вахтуни лап хъипи авунвай и чарчи иесидин инсанвилинни карчивилин лайихлувилерин гьакъиндай шагьидвалзавайвиляй чна агъадихъ ам куь фикирдиз гъизва.
+«1896-1919-йисара Бакуда нафтӀад мяденрин фяле яз, зун гьана пролетариатдин гьерекатрин активный иштиракчи ��ьана: вири ихтиярар гъилевай пачагьлугъдин аксина фялейрин забастовкаяр кьиле тухвана, Мукьтадир Айдинбегован, рутулви Гъани Эминован регьбервилик кваз бакудин большевикрин чинебан парттешкилатдин тапшуругъар тамамарна... Яшайишдин гьалар себеб яз 1919-йисуз зун хайи Ахцегьрин хуьруьз ахкъатна. 1919-1975-йисара райондин гьар жуьре идарайрани карханайра ва 1925-58-йисара датӀана дугунардай цин майишатдин Управленидин къурулушда зегьмет чӀугуна. Сифте 12 йисуз инженер-техниквиле ва 21 йисуз – начальниквиле. И девирда техникадин рекьяй жуван регьбервилик кваз Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районра цин майишатдин са жерге имаратар эцигна кардик кутуна. Гьабурукай яз «Ахцегьгуьне», «АХЦЕГЬ-КЪУЗА» къаналрин ва Агъасиеван тӀварунихъ галай колхоздин къаналрин къурулушдин (умуми яргъивал – 19 км), санлай 8,9 километрдин яргъивал авай 6 трубопроводдин, вацӀун къерехар мягькемарунин 320 кубометр бандар ягъунинин тӀварар кьаз жеда. Докъузпара районда майишатдин къенепатан 3 къанал (яргъивал 21,6 км), 7 водопровод (10,7 км) ва Рутул районда 17 километрдин яргъивал аваз майишатдин къенепатан 4 къанал ва 600 метр алай водопровод кардик кутуна. Гьар йисан гатфариз дагълара живер цӀраз ва къати марфар къваз арадал къвезвай тӀебиатдин бедбахтвилер алудунихъ галаз санал чна датӀана пуд райондин магистральный ва майишатдин къенепатан къаналарни цин имаратар реконструкция хъийизвай. Анжах гьакӀ таъминариз жезвай чавай йис-йисандавай артух жезвай багъманчивилин, саларбанвилин ва тварцин магьсулрин майданар патал дугунардай цин игьтияжар. Ватандин ЧӀехи дяведин девирда за, зегьметдин фронтдин иштиракчи яз, контролёр-десятниквилин везифаярни тамамарна. Сувар, базар йикъар талгьана, галатун тийижиз, дуьз 33 йисуз производстводин гьа са къурулушда кӀвалахна. Компартиядини Советрин Гьукуматди зи зегьметар са шумудра ДАССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамотайралдини «Хуьруьн майишатдин отличник» лишандалди, «Баркаллу зегьметдай», «Ватандин ЧӀехи дяведин 1941-45-йисарин баркаллу зегьметдай» медалралдини къиметлу пишкешралди къейдна...»
+- Ахцегь, Докъузпара ва Рутул райондин хуьрерин агъсакъалрин сиверай заз жуван чӀехи бубадин тӀварцӀихъ лугьузвай лайихлу келимаяр ван хьайила, гьадан гьуьрметдай захъ галаз хуш рафтарвилер акурла, рикӀ дамахдин гьиссерив ацӀуда. Гьелбетда, а гьуьрметдиз, чӀехи бубадин баркаллу крариз вафалу жез алахъзава зун. Месела, Мегьарам бубадин тӀвар эбеди авунин мурад-метлебдалди 2010-йисуз чна мягьледин собранидал адан кӀвачихъ Ахцегьрин гуьне патан са куьче ягъунин меслят хьана ва и жигьетдай анал рейсадвилелди кьабулай къарар Ахцегьрин хуьруьн ва райондин Собранийризни рекье тунай. Райондин руководстводи и кардин тереф разивилелди хвена, адан тӀвар эбеди авунай пара кьадар сагърай, – лугьуз, рикӀел хкизва жегьил итим, баркаллу ��Ӏехи бубадин тӀвар-кар хуьзвай хтул Мегьарам Сутаева. Вичин вири уьмуьр, къуват хайи халкьдин къуллугъда эцигай Мегьарам Сутаеван шикил-къамат тамамди хьун патал чна ам лап мукьвувай чидай касдихъ галазни суьгьбетарна. Ханагъа Мегьарамовна Эскендерова (Сутаева), чи игитдин хайи руш, 50 йисан тежриба авай муаллим, РФ-ДИН просвещениедин отличник: - Зи рагьметлу буба чешнелу чӀехи хизандин кьил ва вичин девирдин зурба техник-инженер тир. Дагълух чилер дугунардай цик кутунин бажарагъдин рекьяй адав агакьдай хьтин кьвед лагьай пешекар Самур дереда мад авачир. Вичин чирвилер ада Бакуда машгьур промышленник Нобелан нафтӀадин мяденрин управляющий, инженер Форцманавай къачуна. Гьа макъамда чи чӀехи буба Сутай вичин хизанни галаз Бакуда яшамиш жезвай. Хизандин дуст хьанвай Форцмана вичин хцихъ галаз санал (са классда кӀелзавай таяр-туьшер ва къуншияр тир гадаяр мектебдилай кьулухъни пара вахтара санал жедай) зигьинлу Мегьарамазни вичин рекьяй тарсар гудай. Гьатта гуьгъуьнай вичин хцихъ галаз Германияда кӀел давамарунни теклифзавай дагъви гададиз, амма бубади ихтияр ганач. «Мад гьич санани кӀел тахвуртӀани, цин къаналар туькӀуьрдай пешекар яз, вав ви сенят-фу гва!», - лагьанай адаз инкъилабдин какахьай макъамда Бакудай хъфидайла немс инженерди. Авай чирвилерал рази тахьана, гуьгъуьнай Мегьарама Буйнакскдин техникумни куьтягьна. Ахцегьрин мектебда 5-класс акьалтӀар авур зун бубади Огни шегьерда дагъви рушарин интернатдик кутунай. РикӀел алама, «Шасенем, заз ина акъваздай вахт авач. Ма, и зи рушан, ам тербиялу аял я, рабатвал ая» лагьана, буба хъфенай. Интернатда адаз, захъ галаз Ахцегь нугъватдал рахазвай дишегьлидиз, вирида Александра Яковлевна лугьуз акурла, каникулриз хтайла, за бубадивай и кардин сир жузунай. «Ам Александра ваъ, чи мягьледаллай Ягьядин руш Шасенем я, бала. Маса халкьарин арада урусламиш жезвай хьтинди я, амма дидед чӀал, милли адетар ада квадарзавач, жуванбуруз алакьдай куьмекарзава», - жаваб ганай бубади. За агалкьунралди гьа интернат, 1966-72-йисара ДГУ-ДА математикадин факультет акьалтӀарна, са йисуз Чеперин мектебда тарсар гана, ахпа къенин йикъалдини Ахцегьрин 2-нумрадин юкьван мектебда кӀвалахзава. Зун интернатда 8-классда авайла, буба рагьметдиз фена, гьавиляй адакай пара крар, суьгьбетар заз масабурун сиверай ван хьана чида. Зи бубадиз кьве паб ва цӀуд аял - вад гадани вад руш - авай. Сифте паб Гуьльнисе айвандилай аватна, набут амукьайла (медицина зайиф яз, дуьз 25 йисуз а дишегьли алкӀана амукьна), хизандин язухдай адан вичин тӀалабуналди бубади 1943-йисуз Гарагърилай (а макъамда ада Гарагъиз хъвадай цин трубопровод чӀугвазвай) 2-паб – чи диде Багъдат хкана. Гьадазни чун – вад аял хъхьана. Лагьана кӀанда, чи чӀехи хизан пара гьуьрметлудаказ яшамиш жезвай. Месела, кӀвале чӀехи диде Гуьлсенемал алукь тавуна, къуншидив лигем, гьата фуни вугудачир. ДатӀана къуллугъдал алай буба кӀвале чаз тек-бир аквадай. КӀвализ хтайлани, тади квайвиляй пара вахтара ада стӀун кӀвачелайни хутӀундачир. «Са табуретка гъваш, чан руш» лагьана, вилик чай къведалди кӀвачерик табуретка кутуна, хъуьцуьгандал ацукьдай. Гьамиша мугьман галайвиляй са кӀвал чна мугьманриндини фялейринди яз гьазурнавай. Парани пара ана кьиле Рутулрин къаналдин бригададин бригадир Къурбан халу аваз рутулрин фялеяр жедай. Мегьарам буба Ахцегьа камаллу меслятчи хьизни машгьур тир. КӀвал эцигдайдини, мехъер-межлис кавагъдайдини, мел-бигердайлани мягьлединбур гьадал алукьдай. ГьакӀ улакь (лацу балкӀан квай фургъун чи кӀвале жедай ва хъуьтӀяй акъудун патал балкӀандиз гьукуматди лазим кьадар векьер, жмых гудай) герек, ва гьар жуьре маса месэлайрин патахъайни инсанар адан кьилив къведай. «Я диде, чи буба хуьруьн судья яни?», - бязи вахтара агь акъатдай чай. Мегьарам бубадин инсанвилин ва мергьяматлувилин къилих къалурзавай хьтин са кьве дуьшуьш. Дяведилай гуьгъуьнин йисарин четин вахт тир. Рутула бубадал рагьметлу Вагьид духтурдин (Вагьабов) диде гьалтда. АлукӀдай пек-парталдихъ кӀулан са чувал техил дегишна, Ахцегьиз хквер рекьел алай ам парни гваз бубади Мишка лакӀаб алай вичин лацу балкӀандал ахкьадарда ва «килиг гьа, вах, гьич санални эвичӀмир, гьайванди вун, секиндиз хутахна, чи кӀвалин вилик квай ядран майдандин кимив ахгакьарда» лагьана, таъкимарда. Вич лагьайтӀа, къайгъуйрилай кьулухъ гьанай Ахцегьиз кӀвачи-кӀвачи ХТАНАЙ.«АХТЫ-КАКИНСКИЙ» къанал тухудайла, чи кӀвале агъзурралди «Летучая мышь» - нафтӀад лампаяр ва бочкайралди нафтар авай. Чи хизандин пеше гьа лампаяр михьун, абура нафт цун тир. ХъуьтӀуьн акӀай береда фялейри нафтӀад экуьналди пуд сменада кӀвалахзавай эхир. Бубадин сивяй ван хьайивал, магьсулрин агъзур гектарралди чилер дугуник кутадай мумкинвал гузвай и къаналдихъ а макъамда дяведин стратегиядин мана авай. ИкӀ, къуншидиз са бутылка нафт гана лугьуз, буба силисдик акатна, дустагъиз кӀан хьайи дуьшуьшни хьанай. Квез чида хьи, исятда Ахцегьа саки гьар садан гьаятда къуй (хъвадай михьи яд хуьзвай гьавиз) ава. Чи шартӀара датӀана хъвадай михьи яд тежезвайвиляй бубади гьеле дявед йисарилай вилик Ахцегьа сифте яз кӀвалин вилик къванцин чарх алай къуй эцигна. 18 тонн яд кьазвай ам исятдани ишлемишзва. Мягьледа сада мехъер кавагъдайла (эгечӀдайла), бубади стхайрив яд ахвадарна, къуй михьидаказ чуьхуз ва ам таза цив ахцӀуриз тадай. Сивел хъверзарафат алай ва кӀула цурун кварар авай 20-25 паб гуя жергедаваз чи гьаятдиз атана, абуру къуйдай мехъер ятар тухур гуьзел шикилар гилани зи вилерикай карагзава. Абуруз регьят хьун патал бубади гьаятдиз кьилди кран акъуднавай. «Чир хьухь, чан балаяр, жемятдиз яд гунилай еке суваб кар авач. Им за са чаз ваъ, вири мягьле патал эцигнавай къуй я», - яд кӀанз къверибуруз чна чин чӀуриз ки��Ӏела ара-ара тикрардай бубади. Гьакъикъатдани, Хъваскаррин чи мягьледа (исятда Мукьтадиран тӀварцӀихъ галай куьче), гьатта гуьне пата лагьайтӀани жеда, чи къуюдай хийир-шийирдиз яд ишлемиш тавур хизан авач... Зи рикӀел Мегьарам Сутаевакай Ахцегьрин музейдин директор, ДАССР-ДИН культурадин лайихлу работник Фикрет Дагъларова лагьай келимаяр алама: - Са шумуд йисуз Мегьарам Сутаеван гъилик бригадирвална, заз ам лап хъсандиз чидай. Гьакьван михьи, селигъалу, гъиляй гьар са кар фир ва зурба суй авай инсан тир ам, рагьмет хьуй! Исятда гъиле еке дипломарни къуватлу техника аваз, жемят дугунардай целди таъминариз жезвач. Ада вичин хивез хушуналди вири Самур дередин хуьрер-мулкар гьам дугунардай ва гьам хъвадай целди таъминарунин жавабдар месэла къачуна, кьилиз акъудзавай. Месела, «Ахты-Какинский» къаналдин яд ада акӀ дуьздаказ ишлемишдайвал пайнавай хьи, къаналдик квай хуьруьнэгьлийриз гьардаз дугунардай вичин югъ, вахт-чӀав чидай. Нубатсуздаказ яд ишлемишун, ам гьакӀ вацӀузни кӀамариз ахвадарун, артухлама, рекьера тун халис тахсиркарвал яз гьисабдай. Лацу балкӀандал алаз гьар юкъуз ада вичи гуьзчивалдай районда къаналрин кӀвалахрин къурулушдал, вучиз лагьайтӀа хуьруьн майишатдин экономика, жемятдин гьал-агьвал иллаки сезондин вахтара къаналра дугунардай яд хьунилай аслу тир. Гьа къаналрин, яни вацӀун яд хъунни ийизвай жемятди, гьикӀ хьи яд кьацӀурдай кас жедачир. Гатфариз къаналар экъягьиз ва я марфар - селлерикди къаналар къайдадай акъатна, КӀелез хивяй кьавалри зуьрне-далдамдик ван кутурла (эхь, гьар са дуьшуьшдиз ва гьар са мягьле патал бубайрилай адет яз атанвай талукь макьам авай. Гьайиф хьи, и хъсан адет гила гакъатнава), гъиле перкаца аваз мел-бигердиз къарагъ тийир кас жедачир. КӀвале куьмек авачирбуру хуьруьн общественный крарин кассадиз тайин кьадар пул гудай. Кхьин тавунвай и адетар кьасухдай кваз такьаз, месела, нубатсуз яд гузвай, яд кӀамариз ахвадарзавай, рекьера твазвай тахсиркарриз сифте сеферда туьнбуьгь ийидай. Нагагь и крар тикрар хъхьайтӀа, абурун никӀера Мегьарам Сутаеван гъилибанри балкӀанрал йыг твадай, къанал туькӀуьр хъийир мелез текъвер ксарин кӀвалерин къавариз пер ягъай дуьшуьшарни хьана. Гьавиляй Мегьараман сивихъай-гъилихъай инсанриз гьакьван игьтият тир. Шарвилидиз ухшар Сутаев Мегьарам хьтин ахцегьвияр чи арайра, гьайиф, лап тӀимил я. Гьавиляй гьабур рикӀел хуьнихъ, тӀварар эбеди авунихъ, чпин чешнейралди акьалтзавай несил тербияламишунихъ акьалтӀай еке метлеб ава.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Сутаев Мегьарам Сутаевич (1881-1965). Вичин вахтунда ам (шикилда) Самур дереда лап нуфузлу ва карчи ксарикай сад хьана. Бакуда инкъилабчи фяле, Ахцегь районда дугунардай цин къаналрин гегьенш къурулуш туькӀуьруник кьил кутур, вичин регьбервилик кваз 1939-1940-йисарин декабрь-январь варцара жемятдин мелбигердин къайдада (Кьиблепатан Дагъустандин районрин колхозрайни фялейрин махсус дестеяр куьмекдиз рекье тунай) «Ахты-Какинский» цин къанал туькӀуьрай и уьтквем пешекар итим къени инсанрин рикӀел алама, адаз рагьмет гъизва.
+Дербентдин куьчейрикай сад Ватандин ЧӀехи дяведин ветеран, Чеперин хуьряй тир СултӀан-Агьмед Девришбегован тӀварунихъ яна. ЧӀехи Гъалибвилин суварин вилик квай юкъуз Ватандин ЧӀехи дяведин ветеран, Сталинграддин ягъунрин иштиракчи, полковник, СССР-ДИН гьуьрметлу чекист СултӀан-Агьмед Девришбеговаз мемориалдин къул ачухуниз талукь шадвилин мярекат кьиле фена. Мемориалдин къул адан тӀварунихъ янавай куьчеда эцигнава. «Чна гьар йисуз Ватандин ЧӀехи дяведин ветеранрин гьуьрметдай куьчеяр абурун тӀварунихъ язава. Им чи буржи я. Чна Ватандин аслу туширвал патал женг чӀугур игитар рикӀел хвена кӀанда», – лагьана кӀватӀ хьанвайбуруз гражданвилин оборонадин ва агьалияр хуьнин рекьяй Россиядин Дагъустан Республикада авай МЧС-ДИН Кьилин начальникдин заместитель Муслим Девришбегова. Ада вичин чӀехи буба СултӀан-Агьмед Девришбегован гьуьрметдай куьче адан тӀварунихъ ягъуниз талукь къарар кьабулай Дербент шегьердин руководстводиз чухсагъул лагьана. РикӀел хкин, СултӀан-Агьмед Девришбегов Ахцегь райондин Чеперин хуьре 1920-йисан 1-мартдиз дидедиз хьана.
+Ахцегьар – ачух цавун кӀаник квай музей
+Лугьудайвал, эгер Дагъустан багьа хтар ятӀа, Ахцегь район адан къиметлу жавагьиррикай сад я. Инсанриз къадим Ахцегьар пара кӀанда. Ада инсанар магнитди (микьнатӀисди) хьиз, неинки вичин килигуниз лайихлу чкайралди, вижевай дагълух пейзажралди, тӀебиатдин девлетралди желбзава. Ина, дагъдин кьве вацӀ какахьзавай чкадал, гьайбатлу дагъларин лембекда (жемина) кьетӀен ауради агъавалзава. Дереда хъсанвал ийиз кӀани, мугьманперес, чпин крайдин девлетлу тарих къайгъударвилелди ва кӀанивилелди хуьзвай, гьакӀни маса халкьарин культурадив ва тарихдив дикъетлудаказ эгечӀзавай зегьметкеш, медени инсанар яшамиш жезва. Шаксуз, Ахцегьар Дагъустандин тарихдинни культурадин туриствилин кьилин центрайрикай сад я. РД-ДИН Гьукуматди 2019-йисан 27-мартдиз чпихъ республикадин мугьманрин ва агьалийрин арада виридалайни гзаф машгьурвал авай бренддин туриствилин 12 маршрутдин арада Ахцегь районни («Ахцегьар – ачух цавун кӀаник квай музей») гьавайда къейднавач. Иниз къвезвай гзаф кьадар мугьманрин фикир гугурт квай кудай минеральный чешмейри (гьамамар, женияр), музейри, республикадин ва федеральный метлебдин тарихдин ва архитектурадин памятникри, арабрин миссионер Масламади (Абу Муслима) бинеламишнавай ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДИ, XIX асирдин Ахцегьрин къеледи, тарихдин муькъвери, Ахцегьрин куьгьне паюни (архитектурадинни тарихдин ансамбль, ротонда галай кьисайрик квай хьтин КӀелез хев), жегьилрин машгъулардай «Самур» комплексди, девекъушрин фермади ва килигиз лайихлу маса чкайри чпел желбзава. ��ъайдадиз хканвай къеледин бинедал Хуьруьгрин тамуз, Шалбуздагъдин, Гитин кьилин дагълариз, Цуругърин чарчардиз, гадарнавай хуьрериз, яхдиз ва балкӀанраллаз фидай маршрутар галай музейдинни туриствилин чӀехи комплекс яратмишиз жеда. Виридалайни хъсандиз ял ядай жуьре – им тӀебиатдихъ галаз алакъалувал, чкадин агьалийрин адетрихъ ва къайдайрихъ галаз танишвал я эхир. Туризмдин рекьяй кӀвалах кьакьан дережада аваз тешкилзава. ИкӀ, 2014-йисан 25-сентябрдиз «Этнокультурадин туризм ва халкьдин адетар» номинациядай, гьакӀни «Шарвили халкьдин руьгь лишанламишун» проектдай Ахцегь район РД-ДИН культурадин Министерстводин 1-дережадин Дипломдиз лайихлу хьана.2017-йисан августдиз Дагъустан Республикадин туризмдин ва халкьдин художественный сенятрин рекьяй Министерстводи муниципалитетра туриствилин кӀвалах виридалайни хъсандиз тешкилунин рекьяй республикадин 1-конкурс кьиле тухвана. Ана Ахцегь район Кьиблепатан территориальный округда виридалайни хъсанди яз гьисабна. Адалай гуьгъуьна Дербент шегьер ва Мегьарамдхуьруьн район авай. 2018-йисан ноябрдиз «Агроэкотуризм» номинацияда «Ахцегьрин ичерин сувар» проектдай Ахцегь район мад сеферда 1-чкадиз лайихлу хьана. Туризмдикай (экотуризм, этнотуризм, агротуризм, сагъламардай, илимдинни чирвилер хкаждай, диндинни зияратчивилин) кьетӀен бренд – район вилик финин виридалайни гзаф гележег авай хел хьун лазим я. ИкӀ хьун патал гьакъикъатдани бинеяр ава. Кар анжах талукь тир инфраструктура яратмишдай ресурсрихъ гала.
+Бязи дуьшуьшра маса чкайра куьчуьрмишнавай са йикъа кӀвале акъуднавай уьмуьрдин 10 йисалай гзаф гузва. Анатоль ФРАНС
+Апрелдин эхирра райондин реабилитационный Центрдин тербиячияр тир Р.Эмирбеговади ва А.Самедовади 1941-1945-йисарин Ватандин ЧӀехи дяведа Гъалибвилиз талукьарнавай мастер-класс тухуник кьил кутуна. Райондин художественный школадин завуч Г.Алимова гьа и школадин муаллим Р.Мамаеван куьмекдалди фашиствилин Германиядал Гъалибвилин йикъаз талукь яз «Гъалибвал аялрин вилералди» кьил алаз серенжем тешкилна. МАСТЕР-КЛАСС кьиле тухузвай вахтунда янавай шикилдай квез аялрихъ галаз кьиле тухузвай кӀвалахдал, дуствилин гьаларал гуьзчивалдай мумкинвал ава. Чаз райондин художественный школадин къуллугъчийриз РЦДПОВДИЗ къвезвай чи аялриз дикъет гунай чухсагъул лугьуз кӀанзава.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 261,66 манат я. Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 200 манатдай кхьиз жеда. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» кхьиниз эверзава.
+Чун, вири ахцегьвияр патал, залан, эвезиз тежедай магьрумвал хьанва! Украинада махсус тапшуругъ тамамарзавай вахтунда чи ватанэгьли, Ахцегьрин хуьруьн агьали Ильясов Тамерлан Нариманович игитвилелди телеф хьана. Тамерлана лап куьруь, амма вакъиайрив ацӀанвай уьмуьр кечирмишна. Адан анжах 21 йис тир. 2022-йисуз Москвадин высший общевойсковой командный училище агалкьунралди куьтягьайдалай ва лейтенантдин звание къачурдалай кьулухъ Тамерлан Брянский областдин Клинцы шегьердиз рекье туна. Ина 12721-нумрадин аскервилин часть бинеламиш хьанвай. Гьа ина ам къуллугъиз амукьна. Вичиз хас тир лайихлувилелди ада къуллугъ кьилиз акъудзавай ва гьа са вахтунда боксдай, гъилин женгинай ва спортдин маса жуьрейрай кьиле тухузвай областдин, региондин ва халкьарин арадин акъажунра гъалибвилер къазанмишзавай. Чешнеллу аскер яз, ада эхиримжи 4 йисуз Москвада Яру майдандал чӀехи Гъалибвилин парадра иштиракна. Украинада махсус операция башламишнавай вахтунда Тамерлан акъажунра авай ва ам вичин частуниз нубатдин мад са гъалибвал гваз хтана. Ина адаз малум хьайивал, адан вири юлдашар Украинадиз рекье гьатнавай. Жавабдар, викӀегь, намуслу офицер яз ам гуьгьуьллудаказ чи уьлкве нацистрин ва экстремистрин тешкилатрикай хуьн патал вичин юлдашрин гуьгъуьниз фена. Махсус операция кьиле тухузвай вахтунда къалурнавай кьетӀен агалкьунрай ам мотострелковый взводдин, ротадин ва батальондин командирвиле тайинарнавай. Алатай вахтуна лугьуз гьикьван залан ятӀани, Тамерлана инсандин виридалайни хъсан ерияр жанлудаказ саднавай. Виридалайни хъсан ери лагьайтӀа, мублагьвал, Ватандин ва жуван халкьдин бахтлу гележег патал женг я. Тамерлан жуьрэтлувилин, кьегьалвилин, вафалу ватанпересвилин, хъсан крарин, кьакьан мурадрин, рикӀин къайгъударвилин ва еке гьуьрметдин чешне я. Магьрумвили, пашманвили ва хажалатди мукьва-кьилийрал ва багърийрал тунвай руьгьдин хирер сагъар хъийиз жедач. Тамерлан чи уьмуьрдай хъфена, амма чи рикӀерай ваъ. Къуй Аллагьди ам Женнетдал шадар авурай! И баркаллу инсандин къамат чи рикӀерай акъатдач!
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Украинадин вакъиайрин иштиракчи
+телеф хьунихъ галаз алакъалу яз, адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай ВИЧИЗ!«ЖЕНГИНИН стхавилин» Ахцегь райондин отделенидин коллективди
+телеф хьунихъ галаз алакъалу яз, адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Ч Iехи Гъалибвилин суварин вилик квай йикъара Гъуьгъвезрин хуьре «Гъалибвилин гъил» лишандик кваз жегьилрин арада армрестлингдай республикадин турнир кьиле фена. Ам Гъалибвилин йикъаз талукьарнавай. Акъажунра Махачкъаладай, Каспийскдай, Дербентдай, гьакӀни Хив, СтӀал Сулейманан ва Ахцегь районрай тир виридалайни хъсан спортсменри иштиракна. Серенжем РД-ДИН Минспортдин ФК-ДИН, спортдин ва спортдин резерв гьазурунин рекьяй Управленидин начальник Халитбег Махачева ачухна. Ада акъажунрин спонсор Нариман Газалиеваз Кьиблепатан Дагъустанда спортдин серенжемар кьиле тухуниз датӀана куьмекар гунай чухсагъул лагьана ва турнирдин вири и��тиракчийрихъ агалкьунарни гъалибвилер хьун вичин мурад тирди къейдна. Акъажунар дуствилин гьалара кьиле фена. Эхирдай адан тешкилатчийри серенжемдин вири иштиракчийриз ва мугьманриз кудай тӀуьнар ва чай, ширинлухар алай столрихъ теклифна. Турнирдин пишкешрин фондуни 75 агъзур манат тешкилзавай.
+18-майдиз Дагъустанда вичиз ХХ асирдин Гомер лугьузвай Дагъустандин халкьдин шаир СтӀал Сулейманан шииратдин Югъ къейдна. И вакъиа, адет хьанвайвал, гьар йисуз шаир хайи юкъуз къейдзава. Шииратдин суварин сергьятраваз Махачкъалада, С.Сулейманан тӀварунихъ галай бульварда, шадвилин гурлу мярекат кьиле фена. Ада республикадин писателри, алимри, Россиядин пара пипӀерай атанвай мугьманри ва шаирдин яратмишунрал рикӀ алай парабуру иштиракна. Шадвилин мярекатар гьакӀ шаирдин хайи ватан – Кьасумхуьре, гьакӀ масанрани хьана.
+И девирда Центр вичин вилик эцигнавай мурад-метлебрин гьар са рекьяй хъсан вилик фенва, хуьруьн ва райондин аялар патал ина хийирдин пара крар авунва. Центрдин надир тежрибадихъ галаз таниш хьун патал неинки Россиядай, гьакӀ Германиядай, Австралиядайни кваз пешекарар къвезва… Мярекатда «Люминари» Центрдин коллективдилайни хуьруьнвийрилай алава, кьиле Ахцегь муниципалитетдин регьбер Осман Абдулкеримов аваз райадминистрациядин ва бязи идарайрин руководителри, школайрин директорри, «Просвещение» фондунин ва вичикай ихтилат физвай проектдин меценат Абдулжелил Магьмудовича ва теклифнавай маса ксари иштиракна.- «Люминари» Центрдин 3 йис – им адан регьбер Магьмуд муаллимдин зегьметдин нетижа, адан кьилиз акъатнавай рикӀин хиял, эрзиман мурад я. 88 йисан яшар хьанватӀани, вун, эбеди двигатель хьиз, садрани акъваззавач, цӀийи несилдиз марифат, чирвал гунал амайбурни желбзава ва и кардикай лезет хкудзава. Гележег патал акьалтӀай менфятлу и кар патал къуй ваз чандин сагъвал ва яргъи уьмуьр гурай!..» (тебрикдин гафар «сельсовет Хрюгский» СП-ДИН кьил Загьидин Сулейманова ва масабуруни лагьана), - мярекат ачухунин ва мугьманар тебрикунин гаф рахуналди, Центрдин руководитель Дмитрий Корюхина микрофондихъ Магьмуд Абдулжелиловичаз теклифна. - Чахъ галаз къенин шадвал пайиз атанвай куьн вири пара кьадар сагърай! Уьмуьрлух хуьруьн школада аялриз тербия, чирвал гуз хьайи заз и месэладин важиблувал, метлеблувал хъсандиз чида. Гьавиляй жуван чанда такьат амай кьван за жуван уьмуьр аялар дуьз рекье туниз, абуруз пулсуздаказ девирдин истемишунрив кьур тербиядинни чирвилерин фундамент эцигуниз бахшзава ва и кардал жуван рухваярни желбнава. Вучиз лагьайтӀа, заз чида хьи, алай девирдин вири месэлаяр гьялунин бине просвещение я. Чирвилер къачунин ва гележегдин пешекьисмет хкягъунин надир шартӀар яратмишнавайвиляй иниз аялар еке гьевес аваз чпин хушуналди къвезва. Адетдин школадилай тафаватлу яз, абур ина чеб-чпин ихтиярда ава, муаллимрихъ гала�� таяр-туьшерихъ, дустарихъ галаз хьиз гьиссзава. Ина аялриз школадин программада авачир месэлаярни крар чир жезва. Чалай чешне къачуна, гила ЧӀарода райондин Тлярош хуьрени гьа ихьтин Центрдик кьил кутунва…, - къейдна Магьмуд Абдулкеримова. «Люминари» Центрдин кӀвалахдикай кӀватӀ хьанвайбуруз бегьемдиз Дмитрий Корюхина суьгьбетна. Чпин чирвилерихъ, кӀвалахдин агалкьунрихъ, ачухунрихъни жагъурунрихъ (открытия) галаз кӀватӀ хьанвайбур мукьувай танишарун патал Центрда кардик квай гьар жуьре хилерай мастер-классар, итижлу къугъунарни диспутар тешкилна, тӀеамлу тӀуьнар гана. - Центрда вири 9 станциялаборатория ава: Китайдин сирер (чӀалан лаборатория, 1-мертеба), чкадин дарман набататар (башня, 3-мертеба), художественная лаборатория (2-мертеба), ктабрин клуб (ктабхана, 1-мертеба), инглис чӀал чирун (гьаят), технологиядин лаборатория (2-мертеба), геймдизайн (мугьманар кьабулдай кӀвал, 1-мертеба), медиф-студия (2-мертеба), дидед чӀал чирун (сакля). Ибурукай куьне гьарда анжах 5 лаборатория хкяна, гьар сад вичин дестедихъ галаз тайинарнавай чкайрал фена кӀанда…, - гъавурда туна Санкт-Петербургдай атана ина кӀвалахзавай пешекаркоординатор Алиса Козерога. Къейдин, санлай саки кьве сятдин муддатда мярекатдин иштиракчийри чпи хкянавай дисциплинайрай лабораторийра (абур лап хъсандиз тадаракламишнава) вини дережадин пешекаррихъ (Дмитрий Корюхинахъ, Лиля Сатаевадихъ, Павел Маклеровскияхъ, Раиса Демировадихъ…) галаз кӀвалахна. Мярекат «Люминаридин» кӀвалах мадни хъсанардай рекьер веревирдуналди, аялри сегьнеламишнавай «Назад к жизни» тамаша къалуруналди ва мугьманар къунагъламишуналди давам хьана.
+18-майдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлаяр раиж авурдалай кьулухъ ада 11-майдиз Казань шегьердин школада хьайи мусибатдин дуьшуьш (са къанлуди школада винтовкадай 7 кас, абурукай 5 аял, яна кьена ва 16 кас гьар жуьре хирер алаз больницадиз аватна) рикӀел хкана (кьейибуруз гьуьрмет авунин лишан яз, залдавайбур са декьикьада кисна кӀвачел акъвазна). Мумкин тир ихьтин дуьшуьшрин вилик пад кьун патал образованидин идарайра къаравулрин кӀвалах мягькемарун лазим тирди къейдна. Алатай совещанидин тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишайдалай кьулухъ Вадим Агъасиева гаф экономикадин отделдин начальник Фарида Агьмедовадиз гана. «18-майдин делилрай, гъилевай йисан 5 вацран налогрин пландин тапшуругъар районда эменнидай 68,9 ва чилин налогдай 80 процентдин тамамарнава. Налогар зайифдиз кӀватӀзавайбурун жергеда КьакӀарин, Калукрин, Цуругърин ва Ялахърин хуьрерин администрацияр ава. Чи вилик зур йисан планар чарасуз яз 100% ацӀурун лазим тирвилин везифа эцигнавайди аннамишайтӀа, и месэла активламишна кӀанзава. Эхиримжи гьафтеда районда санлай 72 агъзур ��анатдихъ галаз транспортдин налогдин буржар вахганва…», - лагьана ада. Ахпа Ахцегь УСЗН-ДИН 2020-йисан кӀвалахдин гьакъиндай гьахъгьисабдин доклад авун патал трибунадихъ и идарадин руководителдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Рафик Абакароваз теклифна. Докладдилай кьулухъ ада совещанидин иштиракчийрин са жерге суалризни тамам жавабар гана. - Чи вилик школайра эхиримжи зенгинин мярекат (цӀи ам 22-майдиз жеда) ва ахпа ЕГЭ (абур 25-майдиз географиядайни литературадай госимтигьанар вахгунилай эгечӀда) лайихлудаказ кьиле тухунин жавабдар везифа ква. Эхиримжи зенгина иштиракун патал жавабдар ксар тайинарнава. Райондин руководство и сеферда райцентрдин ООШ-ДИЗ фида. Квез чида хьи, 1-июнь - аялар хуьнин Халкьарин арадин сувар и сеферда нисинлай кьулухъ Идрисован куьчеда «Набережная» паркда жеда Ам хъсан тешкиллувилелди ва итижлудаказ кьиле тухун патал (ана гьар жуьре къугъунар, конкурсар, концертдин программа фикирдиз къачунва) райондин культурадин Управленидин, школайрин ва алава образованидин идарайрин коллективри гьазурвилер аквазва, лагьана райондин регьбердин заместителди.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ РикӀел хкин, пуд йис вилик, 2018-йисан 15-майдиз, РД-ДИН лайихлу муаллим, мергьяматлувилин «Просвещение» фондунин президент Магьмуд Абдулкеримован 85 йисан юбилейдин юкъуз, Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьре Дагъустанда сифте яз про-свещенидин «Люминари» (им светочь, яни экв гудай, илимдин ва пеше хкягъунин рехъ къалурдай) Центр ачухнай ва вични Магьмуд Абдулжелиловичан тӀварунихъ янай. А чӀавалай инихъ, ингье, дуьз 3 йис алатайла чун мад иниз атанва. «Люминари» Центр ва адан регьбер хайи йикъан мярекат кар бажармишдай кьетӀен къайдада кьиле фена.
+Ахцегь райадминистрациядин 26-февралдин 48-нумрадин къарардалди гъилевай йисан гатун каникулрин вахтунда хуьруьн аялрив чкадал менфятлудаказ ял ягъиз ва абурун сагъламвал мягькемаруниз вугунин мураддалди райондин кьве школада аялрин йикъан чӀаван лагерар ачухзава. Ахцегьрин умуми образованидин школадин (ООШ, директор Мейрам Рамазанова) бинедаллаз са сменада 20 аялдин чкадин «Звёздочка» ва КьакӀарин хуьруьн юкьван чирвилерин школадин (директор Мейрудин Азизагъаев) бинедаллаз са сменада 60 аял кьабулиз жедай «Альтаир» тӀварар алаз. Эхиримжи 5 йисуз гьар жуьре себебрикди районда ихьтин лагерар ачухиз тахьайди фикирда кьуртӀа, им тебрикуниз лайихлу агалкьун я, ада чи школайрин материалринни алатрин база мягькем хьанвайдан ва абуру санпиндин истемишунриз жаваб гузвайдан гьакъиндай шагьидвалзава. Гатун лагерар аялар кьабулиз гьазурлухвилин вири кӀвалахар 1-июндалди, яни аялар кьабулдалди, тамамдиз бегьемарун лазим я. И йикъара чун, районда аялрин ял ягъун тешкилунин ва сагъламвал мягькемарунин гьакъиндай райондин ведомствойрин уртах комиссиядин членар, и лагерар гьазурзавай гьал ахтармишунин мураддалди чкайрал фена. Анра школайрин администрацийрихъни муаллимрихъ галаз гуьруьш хьана, кухнядинни столовойрин, классрин, спортзалринни майданрин гьалариз килигна. Тайиндиз лугьуз жеда хьи, лагерар гьазур я. Комиссиядин членрин патай школайрин директорриз синихдин са гафни атанач. Дуьз пуд вацра давам жезвай гатун каникулриз диде-бубайрин вилик акъвазнавай важиблу ва жавабдар месэлайрикай сад - им аялар куьчедин пис таъсирдикай хкудун, абурун сагъламвал хъсанарун, менфятлудаказ ял ягъиз вугун я. Асантди тушир важиблу и месэла гьар са хизанди, вичин мумкинвилериз килигна, гьар жуьре гьялзава. Эхиримжи вахтунда иллаки шегьерра аялрин итижриз килигна, жуьреба жуьре рекьерай аялрин клубарни лагерар ва санаторный комплексар ачухзава. Амма тежрибади къалурзавайвал, чи шартӀара гатун каникулрин вахт аялдин руьгьдизни бедендиз жезмай кьван менфятлу хьун патал виридалайни хъсанди, регьятди жуван школайра тешкилзавай гатун лагерар я. И йисара абур ачухиз хьанач лугьуз дидебубайрин патай шикаятарни къвезвай. ДИДЕ-БУБАЙРИ чпин аялар патал школадин гатун лагерар хкягъунин сир-себеб вуч я? Сад лагьайди, пара вахтара диде-буба кӀвалахрал алаз, абурувай каникулрин вири вахтунда кӀвале аялрив ерилудаказ ва менфятлудаказ ял ягъиз жедай шартӀар тешкилиз жезвач ва аялар абурун гуьзчивиликайни хкатзава. Кьвед лагьайди, яшамиш жезвай чкадикай хкатнавай махсус лагердиз ва я сагъламвилин центрдиз ракъуризни игьтият ава: пара аялривай (иллаки сифтегьан классрин) чпивай чпин кьил хуьз жедач. Ахьтин лагеррин путёвкайрин къиметарни кесиб хизанриз ужуз туш. Тафаватлу яз, школайра йикъан вахтунин лагеррин артуханвилер вуч я лагьайтӀа, кьилинди, аялар куьчедин ва телефон-интернетдин пис таъсирдикай хкатзава ва йифен вахтунда абур хизанда жезва. Ина аялар датӀана муаллимрин тербиядик, гуьзчивилик ква. Махсус программадай абурухъ галаз менфятлу гьар жуьре серенжемарни мярекатар кьиле тухузва: спортдин акъажунар, хайи ватан чирдай сейирар, концертар, итижлу гуьруьшар ва икӀ мад. Лагерда аялар нисинин кфетлу тӀуьнралди таъминарзава ва икӀ мад. Эхирдай къейдин, райондилай къеце патани РД-ДИН образованидин Министерстводин хиляй гатун лагерар кардик кутазва. Гьелбетда, анра бюджетдин, яни пулсуз путёвкаярни ава. Абурукай менфят къачун патал диде бубайриз Ахцегь РУО-ДИЗ арзаяр гун теклифзава. ЧӀуру фикирар мутӀлакьвал квай инсандихъ жеда
+Я незвач, я хъвазвач, я масабуруз гузвач, девлет патал гъилер зурзазва, угъри атайла, руьгь дабандиз физва
+Гзаф мутӀлакь касдин девлет я угърийри чуьнуьхда, я къачагъри тарашда
+Буьркьуьда лашуникай фикирда, мутӀлакьда – пулуникай
+Буьркьуьдаз кьве вилни авач, мискьиндаз – са вил
+Жумарт гъуьлуьз гишинвал чидач, зарб катдай балкӀандиз – тухвал
+Мискьи руша пачагьдин мехъерин гьайиф чӀугуна
+Мискьидан хер хьайи чкадайни иви къве��ач
+Са кепек патал вилер яру жедалди гьуьжетар кьада
+Стхадиз гудай затӀни авач, угърийриз чуьнуьхдай затӀар ава
+Жумарт кесибдин мугьман хьухь, мутӀлакь девлетлудин жедалди
+Гзаф мутӀлакь кас са вахтундани тух жедайди туш
+Гьикьван инсан девлетлу хьайитӀа, гьакьван ам мискьи жеда
+Мискьида са тӀимил кьван пай кутада, гьам адаз са путунай аквада
+Жумартдан жибинда гьамиша пул жеда
+Жегьил жез кӀанзавани – мутӀлакь жемир
+РикӀин регьимлувал жумартвилелай хъсан я
+МутӀлакьдин девлет виш сеферда гьисабна кӀанда
+Дагъустанда Советрин власть гъалиб хьана, ислягь уьмуьр башламиш хъхьана. 1920-йисар пара четинбур хьана. Инсанар лап дарда гьатнавай, кӀвалахдай чкаяр амачир. Ихьтин шартӀара республикадин вилик четин месэла акъвазна – куьруь вахтунда экономика чкадал хкун. Дагъустанда чӀехи карханаяр авачир, амма юкьван кьадардинбур бес кьадар авай (консервийрин заводар, балугъчийрин ветегаяр, кирпич акъуддай заводар, парча храдай фабрика, бочкайрин завод, гуьзер акъуддай завод ва масабур).1926-йисуз Дагъустандин партийный организацияди цӀийи заводар, фабрикаяр эцигунин къарар акъудна. Республикадин промышленность чкадал хкун патал СССР-ДИН гьукуматди еке куьмекар гана ва икӀ чкадин халкьдин бегьерлу зегьметдалди кӀвалахар гуьнгуьниз хкана. Дагъустандин экономика вилик тухуз куьмек гун патал Урусатдай хейлин пешекарар-инженерар ракъурнай. Вичин вахтунда Владимир Ильич Ленина лагьанай: «Коммунизм – им Советрин власть эцигун ва вири уьлкве электрикламишун я». ГьакӀ хьайила большевикри уьлкве электрикламишуниз еке фикир гузвай. Дагъустандин вацӀарални электростанцияр эцигиз башламишна. 1932-йисуз 4917 квадратдин 40 гъвечӀи электростанция хьанвай. Чи республикадин тарихда гилан Каспийск шегьер арадал атуни зурба чка кьазва. И шегьердин бине гьуьлуьн яракьар акъудзавай завод хьана. А завод 1932-йисуз эцигиз башламишна ва адан тӀварни «Двигательстрой» тир (гилан Дагдизель). 1936-йисалай и заводди яракь (торпедаяр) акъудиз башламишна. Ихьтин зурба, гзаф рабочийри кӀвалахзавай кархана Дагъустанда эцигун патал республикадин сад лагьай регьбер, лезги хва, Нажмудин Самурскийди гзаф алакьунар авуна. Са вахтунда и заводда 10 агъзурдалай гзаф инсанри кӀвалахзавай. Промышленностдикай ихтилат акьалтӀардайла лагьана кӀанда хьи, Ватандин ЧӀехи дяведилай вилик Дагъустанда 205 еке кархана ва 1534 куьлуь карханаяр кардик квай. И карханайра кӀвалахзавай инсанриз фялеяр (рабочияр) лугьузвай. Гьа икӀ Дагъустанда гележегдиз килигзавай рабочий класс арадал атана. Дагъустандин хуьруьн майишатдикай Советрин власть патал хьайи цӀаярилай кьулухъ амукьнавайди пайи-паяр тир. Халкьар каша гьатнавай. 1922-йисуз ина 200 агъзурдав агакьна инсанар каша авай. РСФСР-ДИН Гьукуматди чи республикадиз зурба куьмекар гана, халкь четинвилерай акъудна. ЧкӀанвай хуьрер чкадал хкиз алакьай дагъвий��и чпин дуланажагъ са жуьре гуьнгуьниз хкун зурба кӀвалах тир. Хуьрера яшамиш жезвай инсанрин уьмуьр хъсанарун патал Советрин властди са кьадар серенжемар кьабулна. Виридалайни четинди колхозар тешкилун хьана. И кӀвалахдихъ галаз сад хьиз, дагъвияр арандиз куьчарунин месэ-лани хцидаказ акъвазна. СИФТЕНИ-СИФТЕ дуьзендиз эвичӀайбур Къурушрин хуьруьн агьалияр хьана. Абуру Хасавюрт районда ЦӀийи Къуруш тӀвар алай хуьр кутуна. Имни Нажмудин Самурскийди авур кӀвалах тир. Лагьана кӀанда хьи, дагъвияр арандиз куьчарунин политика гъалатӀдинди хьайиди Россиядин гьукуматди хиве кьуна. Гила а гъалатӀ туькӀуьр хъийиз алахънава. ЦӀийиз колхозар туькӀуьрдайла гзаф гъавурда авачир кӀвалахар арадал атана, гзафбур колхозрикай хкечӀиз башламишна. Амма Советрин власть инсафсуз тир. Колхозрикай хкечӀайбур кулакар я лугьуз хуьрерай Къазахстандизни, Къиргъизиядиз суьргуьнна, абурун мал-девлет колхозрив вахгана. Колхозриз куьмекар гун патал 1931-йисуз Дагъустанда машинринни тракторрин 7 станция (М.Т.С.) тешкилнай. Кьиблепатан Дагъустанда ихьтин станция Белижда авай. Колхозар туькӀуьрунин кӀвалахар Дагъустанда 1936-йисан эхирдалди давам хьана. 1933-йисалай чи республикада рекьерин месэлаяр лап рикӀивай гъиле кьуна. 1937-йисалди ина 2253 км. цӀийи рекьер туькӀуьрна, вири районар сад-садахъ галаз алакъалу авуна. Шегьерарни хуьрер машинар фидай рекьералди алакъаламишун зурба кар хьана. Гила яргъал алай хуьрериз малсуьрсет вахт-вахтунда агакьзавай. Советрин властдин мад са агалкьун, халкьар хъвадай ва багълар дигидай целди таъминарун хьана. АКВАЗ-ТАКВАЗ инсанрин дуланажагъ хъсан хьана. Советрин властдин мад са агалкьун ам хьана хьи, са гъвечӀи вахтунда чӀехи пай инсанриз кӀел-кхьин чирна.
+Ватандин ЧӀехи дяведа Гъалибвилин 76 йис тамам хьунин сувар къейд авунин сергьятра аваз Ахцегь районда, 2350-нумрадин аскервилин частунин бинедал, «Зарница» тӀвар алай аскервилинни спортдин къугъун кьиле тухвана. Идан гьакъиндай «Ахцегь район» МР-ДИН пресс-къуллугъди хабар гана. Акъажунра Мегьарамдхуьруьн, Докъузпара, Ахцегь ва Рутул районрин юнармейцийрин командайри иштиракна. Юнармейцийри къуватдин двоеборьедай, жергедин гьазурлухвиляй, тарихдин делилар чир хьунай, гранат яргъаз гадарунай, автомат чукӀурунай ва маса рекьерай кьиле тухвай конкурсрин акъажунра иштиракна. Абурун нетижайрай 8 командадин арада гьуьрметдин 1-чка Ахцегьрин 2-нумрадин СОШ-ДИН командади кьуна. КӀвенкӀвечи чкаяр кьур командаяр кубокриз ва 2 дережадин дипломриз лайихлу хьана. Абур гъалибчийрив частунин руководстводи шад гьалара вахкана.
+Дагъустанда СПИДДИКАЙ агъзурдалай гзаф инсанар телеф хьанва. РД-ДА авай Роспотребнадзордин Управленидин пресс-къуллугъди хабар гузвайвал, 2020-йисан 31-декабрдин делилралди, РФДИН агьалийрин арада къейднавай ВИЧ-ИНФЕКЦИЯДИН дуьшуьшрин кьадарди 1492998 инсан тешкилна (100 агъз��р агьалидал 1017,4 кас). Абурукай 388230 кас ва я 26,0 процент рагьметдиз фена. Алатай йисуз Россиядин Федерациядин территорияда ВИЧ-ИНФЕКЦИЯДИН 72023 цӀийи дуьшуьш винел акьулдна. Имни 2019-йисан талукь тир девирдив гекъигайла 25,9 процентдин тӀимил я. Гъилевай йисан 30-апрелдалди Дагъустанда хабар кьунрин делилралди, 1989-йисалай ВИЧ-ИНФЕКЦИЯ квай 3904 дуьшуьш винел акьулднава (100 агъзур касдал 130 агьали). Абурукай гьар жуьре себебралди 1159 кас рагьметдиз фена.
+1960-йисуз Докъузпара район чкӀизва, Усугъчайдал аламукьайди кьвед-пуд идара хьана, гьабурукай сад бубади кӀвалахзавай РАЙПО, дережа гъвечӀи хьана адаз гила СЕЛПО лугьузвай. Амай хуьрериз са артух къайгъу туш, анжах центр яргъа хьанва, амма уьмуьр ргазвай Усугъчай яд галамачир регъвер хьиз, секин ва сугъул я. КӀвалахар квахьна, бейкар хьанвайбур гзаф ава, садни абур я шад, я рази туш, инсанрин ажугълувал, гъезеблувал малум жезва. Къуллугъчияр яз ина кӀвалахзавайбур чпин хуьрериз хъфизва. Чи хизанни гьелелиг ина ама, чун – чӀехи пуд аял гьарнихъ акъатнава. Са йисуз Филерин хуьруьн школада кӀвалахай зун армиядиз тухузва. Армиядай хтай залай гъвечӀи стха Гьайдер кӀелун патал Дагуниверситетдик экечӀзава. Вах Гюльзар бубади вичин фронтдин дуст Микьдад Везировал тапшурмишна, Хасавюртдин медучилищедик кутазва. ДИДЕ-БУБАДИХЪ галаз кӀвале амайди дяведилай кьулухъ геж хъхьанвай кьве гъвечӀи стха тир. Бубади Усугъчайдал са йисуз кьван кӀвалах хъийизва. Баябан хьанвай Усугъчайдал акьулдиз кьери чкадин миллетчиярни пайда жезва. «Вири хъфейла, куьн вучиз ама, ахлад жуван хуьруьз», – лугьуз, ракӀарихъ атайбурни хьанай. Амма зун 1963-йисуз армиядай хтайла, хизан Ахцегьа авай. 1961-йисуз Ахцегь районда хьанвай цӀийи сад лагьай секретарь Абдулгъафар Агьмедова буба райондиз гьа алай кӀвалахдал – райподин председателвиле хкизва. Ахцегьа бубадихъ кӀвал-югъ, багъ-бустан, я сал цадай са чӀиб чил авачир. Зун армиядай Ахцегьиз сифте яз хтайла, чи хизан дидедин патай чӀехи бубадин куьгьне, чикӀиз гьазур хьанвай кӀвалера яшамиш жезвай. Са къулай шартӀни ина авачир, са кӀвалин цални свал атана ханвай. Сифтедилай хтайла са бубат яз аквазвай уьмуьрдин гьал дегиш жез башламишна. КӀвалахзавай идарада бубадихъ нетижаяр ава, гьа гьамиша хьиз планар ацӀурзава, Яру пайдах гва, премияр къачузва, къуллугъчиярни рази я, Дагпотребсоюздин руководствони бубадилай рази я, куьмекар гузва. Амма гъибет-фитне арада гьатзава. Гьа фитне себеб яз Дагпотребсоюздизни акси экъечӀна, райондин руководстводи буба РАЙПОДИН председателвиляй акъудзава. КӀвалахдилай алудунал уьмуьр куьтягь жезвач. Гуьгъуьнай са шумуд йисара Ахцегьрин Советдин председателвиле кӀвалахар хъувуна, буба пенсиядиз экъечӀзава. Гьина кӀвалахнатӀани, бубади къазанмишай еке девлет халкьдин патай авай еке гьуьрмет хьана. Ахцегьар гьич, им еке хуьр я, гьар жуьредин инсанар ава, амма Калукрин, Къутункъарин, Хкемрин, Къурукаларин жемятди бубадин тӀвар дуьшуьш хьана мус кьуртӀани, анжах алхишарда, рагьмет гузва. Пенсиядиз экъечӀайлани адан уьмуьр секинди хьанач. Винидихъ лагьайвал, чахъ чи кӀвал авачир, яшамиш жезвай дараматни 1966-йисан залзалади лап чкӀидай гьалдиз гъанвай, я кӀвал эцигдай чилни чахъ авачир. 70-йисара кӀеве авайбуруз паяр авурла, бубадални 450 квадратдин метрдин чил гьалтзава. КӀвал эцигиз эгечӀна, материаларни кьит я, такьатни кьери. КЬВЕД-ПУД йисарилай са жуьре кӀаник гьаваяр (мертеба) куьтягьна, хизан иниз куьч хъижезва. Гилани ам гъибетчийри секинвиле тазвач. «Совет тарашна вичиз еке дараматар эцигзава» кхьенвай арзе гваз иниз Совминдай (Совет Министров) векил къвезва. Ахтармишиз атанвай къурушви Гьасен Балатоваз арзе фитне тирди чизвайтӀани (адаз чи буба, хизан хъсандиз ва фадлай чизвайди тир), эцигзавай еке кӀвалериз килигиз гьазур я. Вич атунин себеб (арзе ахтармишун) бубадиз чир тавунин шартӀунал ам зунни галаз бубадин патав физва. НацӀар куьрс хьана гъварар гьисаб жезвай ачух къавун кӀаник гъвечӀи кьве пенжердай са тӀимил экв аватзавай чилелни ящикрин кьелечӀ тахтайрин полдал цлав гвай кроватдал кефсуз яз къатканвай бубади чун къаршиламишзава. КӀваче дяведилай амай ракьун кӀусуни (осколокди) ам ара-бир инжиклу ийизвай. Куьгьне таниш акуна, бубадиз хвеши жезва. Гьасена, кефсуз тирди ван хьайила, кьил чӀугваз атанвайди я лагьана, бубадихъ галаз хуш-беш ихтилатар авуна, куьгьне танишар рикӀел хкана суьгьбетар авурдалай кьулухъ ам хъфизва. Са тӀимил вахтарилай гьукуматдин патай бубадиз санаторийдиз фена ял ягъиз пулсуз путевка теклифзава. Гуьгъуьнай кӀвалер давамарун патал лесоматериалрин (тахта-шалман) куьмекарни гузва. Ибур вири Гьасенан чалишмишвилер тирди чаз сир тушир. Гьар мумкинвал хьайила, бубадин танишридустари чпин гьуьрмет малумардай, ара-бир адаз ийизвай гьуьрмет чахъ – аялрихъни галукьдай. Зун Махачкъалада студент тир. Са рагъ авай чими юкъуз Буйнакск куьчеда «Дагестан» ресторандин вилик зал бубадин дуст гьа духтур Везиров Микьдад гьалтда. Зун кьуна каш-мекь авурдалай кьулухъ, «вичик тади ква, тахьайтӀа ресторандиз фидай лагьана», ада зав 50 манат пулдин чар вугузва. Зи регъуьвилер ада кьабулнач, пул къачуз туна. А чӀавуз им еке пул тир – студентдиз са гьафтедин тӀуьн. Дяведин залан йисарин ван хьайи къалабулух кутазвай ихтилат рикӀел хквезва. Немсер Моздок шегьердив атана, ина еке ягъунар кьиле физвай. Им Дагъустандиз лап мукьва тир, гьа Усугъчайдални кваз окопар гьазурнавай. Аял тиртӀани, ибур хъсан рикӀел алама. ЧӀехибуру сес агъузна ийизвай ихтилатарни зи япариз ван жедай «немсер атун хьайитӀа, абур кьелни фу гваз къаршиламишдайбур ава» лугьуз. ИкӀ хьайитӀа вай-гьал жезвайди чи хизан хьтинбур тир: буба фронтда, офицер, коммунист, политрук – гьасятда тергдай, тӀуб туькӀуьрна къалурдайбурни, шакс��з, жедай. Алатна, немсер чухкур хъувуна, тергна. Чи хизанни гъвечӀиди тушир, вад аял хана, хвена, вирибурув кӀелиз туна. Бубади кӀевиз гьарайна, я аялдал гъил хкажна ам гатай дуьшуьш зи рикӀел аламач, вучиз лагьайтӀа хьайи кар туш. Фронтдай гваз хтай офицерский гьяркьуь чӀул анжах къалурайла, надинж аялар секин хъижедай. Гьа чӀул бегенмиш яз чпиз це лугьузвайбурни авачиз тушир. Дидедин таъсибни чаз екеди тир, анжах чин чӀурна хьиз чаз килигун бес жедай. Къе абур кьведни хъфена чпин эхиратда секин хьанва, сурарни сад-садан къвалав гва. Суварин ва маса хийир-шийиррин вакъиаяр вилик квайла, чун абурал кьил чӀугваз физва, алукьзава, хабар гузва… ДИДЕ-БУБАДИН къамат, суьрет чи зигьинда гьамиша ава. Махачкъаладай атанвай журналист Брызгалов бубадин метӀел ацукьна адан хурудал алай ордендив къугъвазвай хтул Рахман акурла, ихтияр къачуна шикил язава, фронтдин рекьерикай жузунарна «Дагправда» газетдиз еке макъала гузва. Бубадин птул, гьа хтул Рагьманан Москвада кӀелзавай руш Дианади са шумудра вичин ата-бубадин портрет гваз «бессмертный полкунин» къекъуьнра иштиракнава. Гьа икӀ, бубайрин ирс невейри лайихлудаказ давамарзава. Гъалибвилин суварар къейд авун, «бессмертный полк» хьтин гьерекат арадал атун ветеранрин крариз, руьгьдиз, абурун къазанмишунриз гьуьрмет авунин лишан хьанва. Ибур чи уьлкведа гьамиша кьиле тухузва, амма эхиримжи вахтара чна гъалибвал къачунин парадар тухуниз аксибур пара хьанва, иллаки Европада. Гьайиф, чи уьлкведани ахьтинбур хейлин ава. Са тӀимил вахт идалай вилик рагьметдиз фенвай машгьур, вични дяведин йисара аял яз оккупацияда (немсери кьунвай сергьятра) хьайи Василий Лановойди Европейский са журналистди адавай туьгьмет кваз «гьикьван куь Россияда куь гъалибвиликай, алатнавай дяведикай рахада, абур куьгьне хьанва, чна Европада абур фадлай рикӀелай алуднавайбур я» лагьайла, лайихлу жаваб гана. Ада суалдилай башламишна: «Шумуд юкъуз куь уьлквейривай Гитлеран хура акъвазиз хьана?» Жаваб авач, лал я. Ада давамна: «Польша 28 йикъалай кӀурарик ярх хьана, гьа 28 юкъуз Сталинградда немсеривай къачуз хьайиди кьвед-пуд кӀвал хьана. Даниядин аксивал анжах са юкъуз хьана. Европа вири пуд вацралай муьтӀуьгъ хьана. Гьа Европа азад хъувун чи аскеррин хиве гьатна. Гьихьтин къиметдал?! Европа фашизмдикай азад авун патал миллионралди чи аскеррин уьмуьрар къурбанд хьанва. Анжах Европади къе ибур вири рикӀелай алуднава». Гила и кардиз чазни эверзава. Ибур В.Лановойди 2014-йисуз «АИФ» издательстводиз ганвай интервьюдай къачунвайбур я. Яшар хьанвайтӀани, Василий Лановой гьамиша «бессмертный полкунин» иштиракчи тир. Ада фронтовикрин руьгьдиз гьуьрметзавай, абур рикӀелай алуд тавуниз эверзавай. Чун гьахьтинбурун жергеда хьана кӀанда, фронтовикрин крар, къазанмишунар, уьмуьрдин чешнеяр жегьилриз, цӀийи несилриз, школайра кӀелзавай аялриз чирун, гьа чешнейрал тербияламишун чӀехибурун, диде-бубайрин, педагогрин, виридан пак буржи я. Тарих рикӀел хвена кӀанда, тарихдай гележег экъечӀзавайди я, ам авачирдахъ, рикӀелай алудна къимет тагузвайдахъ гьахьтин къиметсуз, файдасуз гележегни хьун гуьзетзава. Советрин девирдин са акьуллу дипломатди гьамиша тикрардай: «Чтобы познать, что будет, надо знать, что было». Алава хъийидай са ихтилатни авач. Таран дувулар гьихьтинбур ятӀа, ада гъидай хилер, гудай бегьерни гьахьтинди жеда…
+ЖАБРАИЛ – ХАЛКЬАРИН АРАДИН ЧЕМПИОН!
+Кьве гаф автордикайни лугьун. Н.А.Гьажиев 1937-йисан 26-февралдиз Докъузпара райондин Усугъчайдин хуьре госкъуллугъчидин хизанда дидедиз хьана. Адан аял йисар Ватандин ЧӀехи дяведин залан девирдал гьалтна. Буба фронтда женгера авай. 1954-йисуз Усугъчайдин хуьруьн юкьван школа куьтягьайдалай кьулухъ гьар жуьре йисара ДГУ-ДА, РГУДА, ВПШ-ДА (Дондал алай Ростов) кӀелна. Образованидин рекьяй филолог тир ада муаллимвиле, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакцияда, партийный ва советрин органра кӀвалахна. Ам райсоветдин са шумуд созыврин депутатвиле хкянай. Н.А.Гьажиев 1967-йисалай СССР-ДИН журналистрин Союздин член я. Адан публицистикадин эсерар «Дагъустандин правда», «Лезги газет», «ЦӀийи дуьнья» газетра, «Советрин Дагъустан», «Дагъустандин дишегьли» журналра, «Дуствал» альманахда чапзава. Ада Дагъустандин радиодихъ галазни алакъаяр хуьзва. Нариман Абдулович «Зегьметдин ветеран» медалдин, ВПШ-ДИН Гьуьрметдин грамотадин сагьиб я. Ам ВПШ-ДИН Баркалладин Ктабда гьатнава. 1977-йисалай Н.Гьажиев лайихлу пенсияда ава. Агъсакъал Н.Гьажиева гьеле фадлай инихъ райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин коллективдихъ галаз сих алакъаяр хуьзва. Ада чаз мукьвал-мукьвал гьар жуьре тематикадин, публицистикадин материалар ракъурзава. КӀелзавайбуру абуруз гьамиша итиж ийизва. Умудлу я хьи, икӀ давамни жеда. «Кьисметдин гелер» ктабда гьатнавай саки вири материалар гьар жуьре йисара «ЦӀийи дуьнья» газетдин чинра чап авурбур я. Абурук авторди уьмуьрда вичел расалмиш хьайи гьар жуьре вакъиайриз талукь тир рикӀел хкунарни, политикадин месэлайриз талукь веревирдерни ва масабур ква. Ктабдин са кьадар чинар хизандин архивдай къачунвай гьар жуьре шикилралди безетмишнава. Ктаб автордин сифте гафуникай ва 4 кьиликай (главадикай) ибарат я. Инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, Нариман Гьажиеван пуд лагьай ктабни, сифтебур хьиз, ам кӀелиз эгечӀай гьар са касдин фикир вичел желбдайди хьанва. Виликанди хьиз, гьа и ктабни официальный къайдада кӀелзавайбуруз раиж (презентация) авунайтӀа, кутугай кар жедай. Гьелбетда, ктабдин тираж анжах 50 экземплярдиз барабар хьуни гьайиф чӀугваз тазва. Имни гъавурда акьадай кар я. ГьикӀ лагьайтӀа, ктабар чапдай акъудун кьадарсуз багьаз акъваззава. Райондин руководстводивай и мурадар патал яратмишдай интеллигенциядиз са тӀимил хьайитӀани пулдин такьатар чара ийиз хьанайтӀа, хъсан тир. Амма ктабдин тираж тӀимил хьуни адан метлеблувал са жизвини квадарнавач. За жуван, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийрин, гьакӀ кӀелзавайбурун патай Нариман Абдулович Гьажиеваз адан ктаб чапдай акъатун рикӀин сидкьидай мубаракзава. Адахъ гележегдани яратмишунрин рекье мадни акун алай агалкьунар ва чандин мягькем сагъвал хьун чи мурад я.
+И мукьвара «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядиз Краснодарский крайдин Усть - Лабинский райондай, ана яшамиш жезвай чи баркаллу ватанэгьли, фийиви Велединан хва Муртузов Нажмудинан тӀварцӀелай (ам ана, Кубанда, лезгийрин культурадин обществодин председатель я) атай чарчи чун шадарна. Ингье, ана вуч КХЬЕНВАТӀА:«САЛАМ – алейкум, гьуьрметлу районэгьлияр! Патал яшамиш жезватӀани, хайи гъвечӀи ватан чна са юкъузни рикӀелай ракъурзавач. Интернетдай райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин куьмекдалди райондин вири къайгъуйрикайни цӀийивилерикай чун хабардар я, агалкьунрал шадвалзава. Чунни ина кьулухъ акъвазнавач, лезгияр сад ийиз, дидед чӀал, культура, адетар хуьз, мергьяматлу краралди сада-садан гъил кьаз алахъзава, культурадин ва спортдин мярекатар тешкилзава. Ик, 25-апрелддиз чи рагьметлу стха, Краснодарда лезгийрин куьтурадин Центрдин тешкилатчи ва адан 1- председатель Абдулаев Мирзабала рикӀел хкун яз, адан тӀварцихъ Усть-Лабинск шегьерда «Самур - Кубань» ва «Фий -Усть-Лабинск» командайрин арада гъвечӀи футболдин турнир кьиле тухвана. Хъсан адетдиз элкъвенвай (гила ругуд лагьай сеферда кьиле тухузва) и турнирдин мурад-метлеб патал чкада лезгияр сад авун ва виликан СССР-ДИН халкьарин арадин дуствилин алакъаяр хуьн я. «Самур-Кубань» команда патал виликрай Россиядин хкягъай командадин легенда-футболист Максим Деменко къугъвана. Воротаяр Россиядин экс-вратарь Ягнис Туршиева хуьзвай. «Фий-Усть-Лабинск» командадин къурулушда Краснодарский крайда РФ-ДИН адвокатрин палатадин вице-президент Денис Бочкарёв къугъвазвай. Турнирдин судьявал Артур Агъарагьимова ва духтурвал чи жегьил бажарагълу духтур Даир Мегьамедагъаева авуна. Абуруз ва Усть-Лабинск шегьердин администрациядиз, спорткомитетдиз, «Кубань» стадиондин дирекциядиз, гьакӀ кьиле чи стхаяр Наврузалини Букар аваз Усть-Лабинскдин вири активдиз чухсагъул!». Ихьтин чарчелай кьулухъ мецел анжах «Баркалла, аферин, сагърай, лезги стхаяр!»- разивилин келимаяр къвезва. Малум хьайивал, са Ахцегь райондай Усть-Лабинскда 100 далай артух хизанар ава, агъулар ва лезги дестедин маса халкьарин векиларни кваз - 300 хизан. Гьар йисан гатфарихъ Нажмудин Муртузован регьбервилик кваз абуру Яран сувар ва халкь садзавай, бубайрин хъсан адетар хуьзвай метлеблу маса серенжемар кьиле тухузва. Месела, шаз коронавирусдин пандемиядихъ галаз алакъалу яз Ахцегьа «Шарвили» эпосдин 21-сувар тухуз тежез акурла, Кубанда Муртузов Нажмудин кьилевай лезгийрин культарудин Центрди ам чпелай алакьдайвал 5-июлдиз Краснодарский крайда кьиле тухванай. Адаз талукь яз Динский райондин Нововеличковский станицада футболдай «Самур» ва «Кубань» командайрин арада юлдашвилин къугъунарни тешкилнай. Суварин шадвилин серенжемарни къунагълугъвилер Шагьабудин Зурумован «Фермадин патав» тӀвар алай ял ядай базада давамарнай. Дикъет гайитӀа, им халис ватанпересвилин лишан я. Зурба общественник тир Нажмудина ана вичи кьил кутунади гьакӀ симинин пагьливанрин ансамблни тешкилна, адаз регьбервал гузва. Чна районэгьлийрин, вири лезги халькдин патай Кубанда лезгийрин культурадин обществодиз вири лезги стхайриз чухсагъул малумарзава. Республикадин «100 школа» проектдин конкурсдин хкягъунин гъалибчияр тайинарнава. 2021-йисуз адак умуми образованидин 105 тешкилат акатнава. И проект кьилиз акъудуниз республикадин бюджетдай 200 миллион манат чара ийида. *** Россиядин Президент В.Путина физический ксарин доходрал (НДФЛ) налогдай эменнидин ва инвестицийрин вычетар къачунин къайда кьезиларзавай закондал къул чӀугуна. Абур гила ФНС-ДИЗ фин тавуна ва документар кӀватӀунин гереквал авачиз онлайн къайдада туькӀуьриз жеда.*** РФ-ДИН Госдумади государстводин ва муниципальный къуллугъчияр патал кьвед лагьай гражданство ва я къецепатан уьлквейра яшамиш жедай чка хьун къадагъа ийизвайвилин гьакъиндай законар кьабулнава.1-майдин суварин савкьат яз чав муштулухдин хабар агакьна. 29-апрель – 1-майдин йикъара Якутск шегьерда Р.М.Дмитриев рикӀел хкун яз азаддиз кьуршахар Халкьарин арадин VIII турнир кьиле фена, ва ана Азербайжан Республикадин векил яз атай чи баркаллу пагьливан Жабраил Гьажиевани агалкьунралди иштиракна. Заланвилин 70 кг. категориядин жегьил пагьливанрин арада Жабраила инанмишвилелди гъалибвилин 1-чка кьуналди, ам чемпионвилин тӀварцӀиз лайихлу хьана. Мубаракрай!
+М.НАРИМАНОВ, журналист И мукьвара Дербентдин «Типография-М» ООО-ДА «Кьисметдин гелер» («Вехи судьбы») кьил алаз зегьметдин ветеран Нариман Абдулович Гьажиеван пуд лагьай ктаб чапдай акъатнава. Кьве вишни пудкъанни цӀукьуд чиникай ибарат тир адан тираж 50 экземплярдиз барабар я. 2017-йисуз адан къелемдикай «Уьмуьрдин нехишар» («Узоры жизни») кьил алаз сифте ктаб хкатнай. 2018-йисуз лагьайтӀа, гьа и чапханада «РикӀел хкунар ва хиялар» («Воспоминания и думы») кьил алаз Н.А.Гьажиеван 2-ктаб чапдай акъатнай. Райондин культурадин КӀвале адан презентацияни (раиж авун) кьиле фена. КӀелзавайбуру ам хушдиз кьабулна. Ингье гила 3-ктабдизни дуьнья акуна.
+- Гьуьрметлу къурукалвияр, атанвай мугьманар, къе чна районда, курортдин чка тир Женийрал, Къурукаларин хуьруьн жегьилриз футболдин вижевай майдан ачухна, кардик кутазва, мубаракрай! Ахцегь райондин футбол республикадин дережадиз акъуднавай чи ватанперес спонсор, футболдин «Ахцах» клубдин президент Ме��ьамед Алишев, тренер Камиль Гьажиев, и майдандин эцигунрал пулдин хсуси такьатар харжнавай жумарт спонсор Феликс Байрамалиев, подрядчик Эдуард Магьмудов ва чпин пай кутунвай вирибур пара кьадар сагърай! Разивилелди лугьун, им районда футболдин 7-майдан я. Мукьва вахтунда Ахцегьа зурба спорткомплексни ишлемишиз вахгуда. Эвелимжи нубатда, им Ахцегь райондин ва Дагъустан Республикадин регьберри хуьруьн чкада спортдин инфраструктура хъсанаруниз дикъет гунин нетижа я,- къейдна шадвилин мярекатдал кӀватӀ хьанвайбур тебрикуналди райадминистрациядин кьилин заместитель Гьажи-Омар Рамазанова. - Спорт – им чандин сагъвал мягькемарзавай, жегьилар хъсан крарал тупламишзавай гужлу алат я. Вичин вахтунда чун, хуьруьн аялар, инал, нацӀарини чими кьарари кьунвай къулайсуз майдандал, футбол къугъваз чӀехи хьана. Гила ихьтин хъсан майдандин спонсорвал ийидай, райондиз жувалай алакьдай куьмекдай мумкинвал хьунай за Аллагьдиз шукур ийизва. Гележег хъсан хьун патал гьар са кас жуван хайи ватандин терефдар, къайгъудар жез алахъна кӀанда,- лагьана эцигунрин спонсор Феликс Байрамалиева. Мярекатдин тамададин теклифдалди (и везифа райондин культурадин управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулеманова тамамарзавай) рахун патал нубатдин гаф спортдин зурба терефдар, «Ахцах» футболдин клубдин президент, алай вахтунда Брянск областдин Карачева шегьердин «Спутник» ФК-ДА къугъвазвай зурба футболист Мегьамед Алишеваз гана.- Спортдин, футболдин сифте камар за гьа и майдандилай къачуна ва гьамиша мурад инал футболдин хъсан майдан хьун тир. Аллагьдиз шукур хьуй, и мураддив зун агакьна. Гележегда закай уьлкведин дережадин пешекар футболист хьунин ва хуьре мини футболдин майдан арадал атунин себебкар чи гьуьрметлу Феликс стха я. Зун футболдин командадик кваз Россиядин пара шегьерра хьана, хиве кьан, виринра ихьтин шартӀарин майданар авач. Гьа са вахтунда Ахцегь райондин жегьилрин ихтиярда вири истемишунриз жаваб гузвай дуьз ирид майдан хьанва. Жегьилриз спортдал рикӀивай машгъул жедай къулай шартӀар яратмишзавай райондин руководство ва адаз куьмекзавай ксар – спонсорар сагърай! Абурун зегьметдал къимет эцигун яз, и майданар ишлемишна ва хвена кӀанда. Гила футболдай республикадин дережада лап хъсан нетижаяр къачун тийидай чаз са багьнани авач. Спортдин майдан ачухунин митингдал тебрикдин хуш келимаяр гьакӀ эцигунрин подрядчик Эдуард Магьмудов, районда диндин чирвилер гегьеншарунин рекьяй республикадин муфтиятдин векил Уьзеир Шамилов, Къурукаларин хуьруьн школадин директор Альберт Ашниев, футболдин ветеранар тир махачкъалави Нариман Омаров, луткунви Нурудин Багъиров ва маса юлдашар рахана. Райондин искусствойрин школада чирвилер къачузвай аялри чпин кьуьлералди ва РДКДИН гьевескар артист Фаргьад Гьашумова вичин манийралди мярекатдин иштиракчийрин гуьгьуьлар мадни шадарна. Шадвилин митингдилай кьулухъ цӀийи майдандал республикадин футболдин ветеранрин командайрин арадин акъажунар башламишна. Чи баркаллу хва Мегьамед Алишева вичин хушуналди тешкилна, спонсорвална кьиле тухвай и турнир тамашуниз лайихлу пара итижлуди хьана, вучиз лагьайтӀа ада махачкъалавияр тир Алияр Исмаилов, Нариман Омаров, Азербайжандин хкягъай командада хьайи Кемран Агъамирзоев хьтин машгьур футболистар къугъвазвай. Турнирда вири 6 командади (Махачкъала, Дербент щегьеррин, Ахцегь, Кьурагь, СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай районрин ва Къурукаларин хуьрьун) иштиракна. Къугъунрин нетижада гъалибвилин 1-чка «МАХАЧКЪАЛА-ИНТЕРНАЦИОНАЛ» командади кьуна. Кьвед ва пуд лагьай чкаяр «Дербент» ва «Ахцагь» командайри пайна. Талукь тирвал, абуруз 20, 15 ва 10 агъзур манатар пулдин премияр ва кубокарни дипломар гана. Гьакъикъатдани, Дагъустандин стха халкьарин арада гьуьрмет ва дуствилин алакъаяр мягькемарунин карда ихьтин мярекатрихъ еке метлеб ава.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ12-МАЙДИЗ, ЧӀехи Гъалибвилин суварин мярекатрин сергьятраваз Къурукаларин хуьре, Женийрал, шадвилин гьалара спортдин цӀийи имарат – девирдин истемишунрив кьур мини футболдин майдан лишанлу лентӀ атӀуналди ачухна. «Хуьрерин территорияр комплексныйдаказ вилик тухун» республикадин махсус программадик кваз эцигнавай ам (1056 квадратдин метр ала) гила райондин цӀийи спортимаратрин къурулушдик акатнава. Заказчик РД-ДИН хуьруьн майишатдин Министерство яз, эцигунар вахтунда ва хъсан ери аваз чкадин ООО «Айиша» карханади (руководитель Эдуард Магьмудов) тамамарнава. Сметадай проектдин къимет 2 миллионни 948 агъзур манат яз (адакай 500 агъзур манат меценатди, са гьакьван райадминистрациядин ва амайди республикадин бюджетдай ганва), гьакъикъатда эцигунрин материалрин къиметар хкаж хьуникди ва сметада къалурнавайдалай артух кӀвалахар арадал атуникди умуми къимет са миллион манатдилай артух пулдин такьатрин пара хьанва.
+Гъилевай йисан 15-майдиз Просвещенидин «Люминари» Центрди вич тешкилайдалай инихъ 4 йис тамам хьун къейдна. Тамам кьуд йисуз Ахцегь ва маса районрай тир аялриз кьакьан технологиядин образованидин программайрин, вири уьлкведай тир кьакьан пешекарвал авай муаллимрин куьмекдалди йигиндаказ вилик фидай мумкинвал жезва. Чна «Люминаридин» командадиз и лишанлу югъ мубаракзава, просвещенидин Центрдик руьгь кутазвайди тир, Дагъустан Республикадин лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримоваз лагьайтӀа, ам хайи югъ рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй Квехъ чи республикадин абадвал патал мадни еке агалкьунар ва яратмишунин гьевес хьурай!
+Алай йисан 12-майдиз Россиядин Президент В.В.Путинан ва Донбассда кьиле тухузвай аскервилин махсус операциядин тереф хуьн яз Дагъустанда автопробег кьиле фена. Ам къизгъин точкайра женгинин гьерекатрин иштиракчийри, ветеранвилин тешкилатри, «Женгинин стхавилин» шегьеррин ва районрин отделенийрин членри тешкилнавай. Автомобилистрин колоннаяр кьве дестедиз пайнавай. Абуру чпин рехъ Кьиблепатан Дагъустандин Белиждин поселокдилай башламишна. Ина, афгъан дяведин иштиракчи, Советрин Союздин Игит Абас Исрафилован памятникдин патав еке митинг кьиле фена. Ада Дербент райондин ва Белижи поселокдин администрацийрин къуллугъчийри, вичел игитдин тӀвар алай школадин ученикри ва муаллимри иштиракна. Къадим Дербентдин кьилин куьчейрай финалди, колоннадин иштиракчияр Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчийрин монументдив акъвазна ва абуру инал цуьквер эцигна. Дагъустандин Огни шегьерда колонна шадвилин гьалара къаршиламишна. Ина кьилин майдандал шегьердин вири руководство, школайрин ученикар, юнармейцияр, женгинин гьерекатдин ветеранар, шегьердин агьалияр кӀватӀ хьана. Идалай гуьгъуьниз автоколонна Къаякентдиз фена. Ватан хвейибурун памятникдив цуьквер эцигайдалай кьулухъ кьиле фейи митингдал Къаякент райондин кьил агалкьзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гунин еке кӀвалахдай «Женгинин стхавилин» ордендиз лайихлу хьана. Кеферпатан Дагъустандай автоколоннадин гьерекат Буйнакск – Къизляр – Хасавюрт – Махачкъала – Каспийск – Избербаш маршрутдай физвай. Автопробегдин эхирдин хуьр Сергокъаладикай хьана. Ина Россиядин Игит Мегьамед Нурбагандован памятникдин патав чӀехи митинг кьиле фена. Адан «КӀвалаха, стхаяр!» гафар мурдар крарихъ галаз женгина виридаз эверун хьана. Митинг «Сергокъала район» МР-ДИН кьили ачухна ва ада кьилени тухвана. Инал рагьметлу Игитдин буба, РФ-ДИН Государстводин Думадин депутат Нурбаганд Нурбагандов, автопробегдин тешкилатчи ва спонсор М.Арипов ва масабур экъечӀна рахана.
+2. «Четин» аялрихъ галаз кӀвалах тухун
+ХХ асирдин 2-паюна литературадин илимдиз алакьунар авай алим Гашаров Гьажи Гьуьсейнович атана. Ам 1937-йисан 3-майдиз Ахцегьа дидедиз хьана. Гь.Гашарова юкьван мектеб, ДГУ-ДИН филфак (1961) ва Москвада аспирантура куьтягьна, 1964-йисалай багъри университетда лезги литературадин тарсар гузва. Ам филологиядин илимрин кандидат, профессор, 400 далай гзаф илимдин кӀвалахрин автор я. Ада лезгийрин литературоведениедин ва критикадин бине эцигна. Алимди вичин эсерар лезги ва урус чӀаларал кхьизва. Абурун сифте цӀирер 60-йисара «Коммунист» ва «Дагъустандин правда» газетриз, «Дуствал» альманахдиз акъатна. Ам 1980-йисуз СССРДИН ПС-ДИН членвиле кьабулна. Гуьгъуьнин йисара алимдин гъиликай ихьтин ктабар хкатна: «Лезги ашукьрин шиират ва литература» (1976), «ЦӀийи хъхьанвай ватандин манидарар» (1987), «Лезги литература: тарих ва алай вахт» (1998) ва мсб. И сиягь Гь.Гашарова туькӀуьрнавай лезги шииратдин антологийри ва кӀватӀалри, Дагъустандин литературадикай кхьенвай макъалайри давамарзава. Алимди вичин 50 йисан ахтармишунар умумиламишна, 2011-йисуз зурба ктаб – «Лезги эдебиятдин тарих» басмадай акъудна. Гь.Гашарова лезги литературадикай кхьизвай макъалаяр Москвадин ва маса чӀехи шегьеррин журналриз акъатзава. Адан ахтармишунриз чӀехи алимри: А.Агъаева, Гь.Гьамзатова, А.Абдулатипова, С.Агьмедова ва мсб. виниз тир къимет ганва. Абурун фикирар А.Мирзебегован «Руьгьдин кукӀушар жагъурзавайди» ктабда (2014, урус чӀалал) гьатнава. Алимди милли мектебар патал зегьмет чӀугвазва: ада 5,9 ва 11 классар патал учебникархрестоматияр, муаллимар патал «Лезги литература мектебда» ктаб акъудна. Милли литература ахтармишуник еке пай кутунай, жегьилриз инсанперес ва ватанперес тербия гунай Гь.Гь.Гашароваз гьуьрметлу тӀварар ва гьукуматдин наградаяр ганва: «ДАССР-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи» (1989), ДАССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамота (1985), «РФ-ДИН высший школадин лайихлу къуллугъчи», «Гьуьрметдин орден» ва «Зегьметдин ветеран». Алай вахтунда алим лайихлу пенсияда ава, Махачкъалада яшамиш жезва, илимдин кӀвалахрал машгъул я. Адан рехъ хайи руша ва суса давамарзава: Гашарова (Къурбанова) Заира филологиядин илимрин кандидат (2004), ДГПУ-ДИН доцент я; свас Аида Руслановнади 2011-йисуз «ШАГЬЭМИР Мурадован лирика: художественный алем ва поэтика» темадай филологиядин илимрин кандидатвилин диссертация хвена. Ахцегь райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин яратмишунин коллективди вичин, райондин руководстводин ва вири районэгьлийрин патай Гьажи Гьуьсейновичаз 85 йисан юбилей рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй ваз чандин сагъвал, мадни яргъи уьмуьр, яратмишунин рекье агалкьунар хьурай, гьуьрметлу Гьажи муаллим!
+Тербия гун жавандин хсуси ерияр дегишна кӀанда лагьай чӀал туш. И карди адан патай анжах аксивал арадал гъида ва тербия къачузвай аялдиз мадни пис таъсирда. ГьикӀ лагьайтӀа, жаванвилин яш себеб яз, ада диде-бубайри ва муаллимри теклифзавай вири крар инкарда. Тербиядин кӀвалах, сифте нубатда, жавандин психологиядин кьетӀенвилер гьисаба кьуналди кьиле тухвана кӀанда. Четиндиз тербия къачузвай аялрихъ галаз кӀвалах муаллимрихъ, психологрихъ ва диде-бубайрихъ галаз санал тешкилун лазим я. И вахтунда жавандин къилихрин зайиф ва къуватлу терефар гьисаба кьун важиблу я. Аялдинни диде-бубадин рафтарвилериз, хизанда авай гьалариз, абур аялдив эгечӀзавай терефдизни фикир гана кӀанда. Гзаф дуьшуьшра диде-бубайрин тербия аялдиз анжах къадагъаяр эцигуналди ва жазаяр гуналди сергьятламиш жезва. Аялдив адан таяр-туьшер эгечӀзавай тегьердиз, адахъ авай ихтибарлу дустариз, гьакӀни жавандин машгъулатриз, адан итижризни фикир гун важиблу я. Жавандин хъсан къилихрикай даях кьун тербиядин виридалайни важиблу терефрикай сад я. И дуьшуьшда кӀвалахда гуьзлемишзавай нетижаярни къазанмишдай мумкинвал жеда. Мадни гзаф важиблу са кар – им хизанда ихтибарлу рафтарвилер тайинарун я. Жаванрихъ чӀехибурун пат��й чпиз разивилин къимет гунин, тарифар авунин, дикъет гунин игьтияж ава. Ингье гьавиляй аялдихъ галаз вичин итижриз килигна алакъаяр тайинарун, адаз кӀелунра куьмекар гун ва гьа икӀ яваш-яваш ихтибарлувилин алакъаяр кӀвачел ахкьулдун важиблу я. Эгер ам гьакь туштӀа, аял идан гьакъиндай гъавурда туна, дуьз къарар кьабулиз куьмек гана кӀанда. Вичихъ тежриба авайвиляй чӀехидакай хъсан чешне къалуруналди, аялдин кьилин насигьатчи ва куьмекчи хьун лазим я. Герек адаз гьар жуьре месэлаяр гьялунин карда куьмекар гун, ам дуьз рекье тван, чӀехи хьайила агалкьунар авай ва бахтлу инсан жедайдахъ инанмишарин. Жаванди гележегдин пеше хкягъунихъ галаз алакъалу алахъунрихъ ва адаз и рекьяй куьмекар гунихъни тӀимил важиблувал авач. Четиндиз тербия къачузвай аялрихъ школадин предметрай пис къиметар хьуникди абурун умудар атӀузва. Ихьтин аялар чпин къуватрихъ инанмиш яз амукьзавач. Гьавиляй гьар жуьре себебралди хъсандиз кӀел тежезвай аялри чеб общество патал хийирлу инсанар яз чӀехи хьунин патахъай инанмишвал квадар тавун лазим я. Жаванриз чпин мумкинвилериз, алакьунриз, чирвилерин дережадиз килигна пеше хкягъунин кардани куьмекар гана кӀанда. Коррекциядин серенжемрин программада диде-бубайриз, муаллимриз меслятар гуни кьетӀен чка кьазва. Идани чӀехибуруз мадни хъсандиз жаванрин психологиядин кьетӀенвилерин гъавурда акьадай мумкинвал гузва. «Четин» жавандиз тербия гун асантди тушир, вичи диде-бубайрин ва педагогрин патай кьетӀен дикъет истемишзавай ва вахтунин яргъал девир кьазвай кӀвалах я. Гзаф диде-бубайри чпин вилик суалар эцигзава: чаз вучиз чи аялар чир хъижезмач, вучиз чпин аял виликанди хьиз амач, аялдихъ вуч хьанва ва вири чкадал хкун патал вуч авуна кӀанда? И кар, сифте нубатда, авиляй жезва хьи, чӀехибурун рикӀелай чеб аялвилин яшдай акъатна чӀехи хьунин гьа ихьтин четин девир кечирмишай вахт фадлай алатнава. И вахтунда гуьгьуьлар мукьвал-мукьвал дегиш, ажугълувал, перишанвал, гуьзлемиш тавур шадвал пайда жезва. ДИДЕ-БУБАЙРИЗ чеб аялвилин яшда авай йисар рикӀел хкиз четин я. Аялдин чкадал эцигиз, адан гьиссер кьатӀуз, итижлу машгъулатар жагъуриз, аялдин психика чӀур тавуна ам лайихлудаказ тербияламишиз адаз мадни гзаф четин я. ДИДЕ-БУБАЙРИН ва аялрин алакъалувал патал пешекарри чпи аялриз маса вилерай килигиз, абурухъ галаз гуьгьуьлрин алакъа тайинариз, жаванрилай алакь тавур крарай ва месэлайрай кьил акъудиз куьмек гудай практикадин теклифар гьазурзава. Жаван асантди тушир яшда хьуналди, диде-бубаяр гзаф дуьшуьшра адан дердийрин гъавурда акьазвач, гьар са куьлуь кардай гьуьжетдиз физва ва адахъ галаз хъел жезва. Ихьтин дуьшуьшда диде-бубайрин ва аялдин арада дуьзгуьн алакъа тайинарун патал диде-бубаяр чебни хъсан патахъ дегиш хьун, абуру хсуси чешне къалуриз рикӀелай ракъур тавун лазим я. ЖУВА-ЖУВ тухузвай тегьер аялдиз виридалайни ��урба таъсирдай жуьре я эхир. Вичихъ галаз асантбур тушир рафтарвилер авай жавандин патай кесерлувал ва гьуьрмет къазанмишун четин месэла я. Гьавиляй аялдихъ галаз ихтибарлувилин ва хъсан алакъаяр тайинарун, ам патал вичелай четин шартӀара куьмек гуз алакьдай, гереквал хьайи дуьшуьшда вичин тарифдай чӀехи дуст ва насигьатчи хьун важиблу я. Садрани ва са дуьшуьшдани куь аялдин хсуси пространство (мензил) чӀурмир, вучиз лагьайтӀа и кардихъ ам патал важиблу метлеб ава. Хсуси пространство чӀуруналди, куьне жавандин патай квез авай ихтибарвал гьамишалугъ яз квадарун мумкин я. Адахъ галаз векъивилизни рехъ гумир. Жавандихъ галаз гьараяр ийиз рахуни тербиядин кӀвалахдиз анжах пис патахъай таъсирда ва гьуьжетдин гьалар арадал гъида. Аялдихъ галаз женг чӀугунни герек авай кар туш. Адаз куьлуь надинжвилер багъишизни жува-жув вердишар ая. Герек атай дуьшуьшра чӀехибуру рехъ гайи векъивиляй ва ихтибарсузвиляй жавандивай багъишламишун тӀалабунни айиб кар туш. Адахъ галаз сифте жув къаршидиз ва меслятдал фин кутугнава. Гьа икӀ аялди вич кӀаниди ва герекди яз гьиссда. ЧӀехибуруз яб тагуникди къадагъаяр ва туьмбуьгьар авуни жаванрин патай къати наразивилер арадал гъизва ва абуру чӀехибурувай чпив барабардав хьиз эгечӀун истемишзава, вучиз лагьайтӀа абуру чеб аслу туширбур яз гьисабзава. Гьавиляй мукьвал-мукьвал «авуртӀа жеда» гафар лагь. Куь вилерал, куь куьмекдалди аялди вичиз кӀани крар ийида, амма ада и кар тапаррин рекьелди кьилиз акъудда. Куьне куь аялдиз ихтибар авуналди, адан патайни жаваб яз ихтибарвал къачуда. Къейдин, жаванвилин яшда хейлин хаталувилер ава. Гьихьтин хьайитӀани пис гуьгьуьлри (эмоцийри) жавандал гел тазва. Гьам диде-бубайрин арада ва гьамни аялдихъ галаз хизандин къенепата жезвай гьуьжетри ва къал-макъалри аялдиз пис таъсирзава. Ам вири ибур рикӀелай ракъуриз чалишмиш жезва. ЧӀехи жердавай бейкефвилер къвердавай артух хьуникди ихьтин ксари а бейкефвилер масадбурал – чпин хсуси гъуьлерал, папарал, аялрал ракъурзава. Ингье гьавиляй дидебубайри чпин рафтарвилер аялар алай чкадал тайинарун эсиллагь къадагъа я. Аял муьтӀуьгъариз чалишмиш хьун, ам жуваз кӀани са вуч ятӀани ийиз мажбурунни герек авай кар туш. Идаз жаваб яз ада квез мад ихтибар хъийидач, вири къуватралди аксивалда, квекай тапарарда. Буйругъар неинки лашунин, гьакӀ тӀалабунин, хушдаказ килигунин куьмекдалдини гуз жеда. Жавандив са вуч ятӀани ийиз вугун патал адавай хуш къведай тегьерда тӀалабун бес я. Квехъ вичин куьмекдин игьтияж авайди чир хьайила ада чарасуз яз куь гьарайдиз гьай лугьуда. Эхирдай алава хъийиз кӀанзава: къенин жаванри пака цӀийи инсанрин несилдиз уьмуьр гуда. Чилел жува-жув ва Планета чукӀурзавай инсанар ва я тахьайтӀа яратмишзавайбур яшамиш жедани – им кар кьетӀ ийидай дережада воспитателдин (тербия гузвайдан) ролда жавандин патав жедай гьар садалай аслу я. Гьавиляй диде-бубайрин ва педагогрин мягькем союздихъ, абур сад-садан гъавурда акьунихъ ва сада-садан тереф хуьнихъ акьалтӀай чӀехи метлеб ава. ИкӀ хьайила, сифтедай четинди яз акур тербиядин кӀвалахдиз куьн масакӀа килигда, адан нетижаяр лагьайтӀа, гуьзлемишзавайбур жеда.
+Майдин юкьвара Махачкъалада Россиядин халкьарин культурадин ирсинин Йисан сергьятра аваз Республикадин хизанрин художественный яратмишунрин 19-фестиваль кьиле фена. Фестивалдин иштиракчияр яз серенжемда Къазбек, Леваша, Новолак, Сергокъала, Тарумовский, Хасавюрт, Къули, Лак, Акуша, Ахвах, Унцукуль, ЦӀунта, Чарода, Шамильский, Мегьарамдхуьруьн, Ахцегь, Агъул, Докъузпара, Къайтагъ, Табасаран ва Хив районрай тир хизанрин ансамблри иштиракна.
+Дербент шегьердин музейда-заповедникда художник Мегьамедзериф Гьажиеван выставка ачухнава. Къейд ийин, Мегьамедзериф Гьажиев 1952-йисуз Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. Ада 1979-йисуз Дагъустандин госпедуниверситетдин художественно-графический факультет куьтягьна. КӀелунар бегьемарайдалай кьулухъ ада райондин художественный школадин муаллимвиле кӀвалахна, 9 йисалай лагьайтӀа, ам Къарачаево-Черкессиядиз куьч хьана. Ина ада муаллимвилин кӀвалах давамарна. Тамам 30 йисан вахтуналди ам райондилай къецепата яшамиш жезвай. Вири и девирда ам дуьньядин гьар жуьре уьлквейра хьана, искусстводин сирерай кьил акъудна. Ингье гила ам хуьруьн аялрин арада искусство чукӀурун патал хайи хуьруьз хтанва.
+Ахцегьрин цӀаяр кьуникай хуьдай частунихъ зур асирдилай артух тарих ава. Алатнавай йисара адан кьиле жуьреба-жуьре инсанар акъвазна. Къенин суьгьбет лагьайтӀа, анин начальник Агьмедов Агьмед Жабаровичакай я. Кар алакьдай, тешкилатчивилин хъсан алакьунар авай жегьил Ахцегьрин 50-нумрадин частунин начальниквилин къуллугъдал 2019-йисан июлдиз тайинарна. Жегьил регьбердин вилик четин месэлаяр квай. Сифте нубатда, вичихъ пожарно-технический рекьяй я махсус образование, я кьетӀен гьаларин ведомствода кӀвалахунин тежриба авачир ада къутармишунин ва цӀаярикай хуьнин хатасузвал таъминарунин кӀвалахрай, цӀаяр хкадарун патал ишлемишзавай техникадай, тактикадай кьил акъудна кӀанзавай. ЦӀаяр кьунин вилик пад атӀунин кӀвалах чирна, са куьруь вахтунда и хиле вичикай вири терефрихъай тамам пешекар жедайвал авуна кӀанзавай. Частунин коллективда четинвилер тӀимил авачир, гьакӀ марифатдинни психологиядин жигьетдайни гьалар пайгардик квачир. Къуллугъ кьилиз акъудзавай шартӀар истемишунрихъ галаз тамамдаказ кьазвачир. Техника куьгьне хьанвай ва мукьвалмукьвал къайдадикай хкатзавай. Амма Агьмед четинвилерихъай кичӀебурун жергедай тушир. Са куьруь вахтунда адалай неинки нормативно-технический литература ва законодательный база чириз, гьакӀ личный составдин гьазурлухвални лазим дережада аваз тешкилиз, райондин кьетӀен важиблувал авай объектрал цӀаярикай хуьдай тактикадин вердишвилер кьиле тухузни алакьна. ЦӀаяр кьуникай хуьдайбурун частуни бедбахтвилерин вилик пад кьуниз талукьарна ва тайин макьсаддихъ элкъуьрна кьилиз акъудзавай серенжемрикай хъсан нетижаяр хкатна. Гьа са вахтунда коллективда женгинин руьгь хкаждай ва низам-къайда мягькемардай тербиядин кӀвалах активламишна, цӀаяр кьуникай хуьдайбурун арада дуствилин ва женгинин стхавал артух хьана. Ина зегьмет чӀугвазвайбурун мумкинвилерикай менфят къачуналди, къуллугъ кьилиз акъуддай ва дежурный сменайри ял ядай шартӀар хъсанарна. А.Агьмедован тӀалабуналди Дагъустандин МЧС-ДИН цӀийи регьберди Ахцегьрин частуниз цӀаярикай къутармишдай цӀийи КАМАЗ чара авуна. А.Агьмедова вичи регьбервал гузвай частунин кӀвалах, къуллугъчийрин гьазурлухвал датӀана гуьзчивилик кутунва. Райондин кьиле авай ксарихъ ва чкадин самоуправленидин органрихъ галаз санал цӀаяр хкадарун ва эвелимжибурун жергедай тир аварияр хьайила къутармишунин кӀвалахар кьиле тухун патал къуватар ва такьатар желбдай тайин къайда тайинарнава. Районда арадал атай цӀаяр кьунин чӀехи дуьшуьшра ва тӀебиатдин бедбахтвилер арадай акъуддайла ада вичини иштиракзава. ИкӀ, 2020-йисан 22-июлдиз Ахцегь районда яргъалди къвайи марфарин нетижада “АХЦЕГЬ-КЪУРУКАЛХИНЕР” рехъ ци тухвана. ЦӀаяр кьуникай хуьдай 50-нумрадин частуни, инсанар къутармишдай къуллугъди ва райондин администрацияди къайдада аваз ва тади гьалда кьабулай серенжемрин нетижада селдик акатай машинра авай инсанар са куьруь вахтунда анрай акъудиз ва медицинадин сифтегьан куьмек гуз алакьнай. Мадни лугьун лазим я хьи, А.Агьмедов ва адан заместитель Б.Абдуризаев хъсан спортсменарни я. Абуру райондин жегьилрин арада сагълам уьмуьр пропаганда ийизва, жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишуниз еке фикир гузва. Лугьуз жеда хьи, къенин юкъуз коллектив виниз тир пешекарвал ва викӀегьвал авай къуллугъчийрикай ибарат я. Абуру и кар республикадин подразделенийрин арада садрани-кьведра субутнач. ИкӀ, 2021-йисуз чи республикадин цӀаяр кьуникай хуьдай 30 далай виниз частарин арада кьиле фейи килигуна-конкурсда Ахцегьрин часть 1-чкадиз лайихлу хьана. Комиссияди конкурсантриз са шумуд хиляй (цӀаяр кьунин вилик пад кьун, цӀаяр хкадарунин ва аварияр хьайи чӀавуз къутармишунин кӀвалах, къуллугъ кьиле тухунин ва гьазурвал акунин кӀвалах тешкилнавай къайда, подразделение женгиниз гьазурлухвал, къуллугъ кьиле тухузвай дараматрин, цӀаяр хкадардай техникадин ва алакъадин такьатрин гьал ва икӀ мад) къимет гузвай. Алатай йисан 27-декабрдиз Россиядин къутармишдайдан йикъаз бахшна кьиле тухвай шад мярекатдал РД-ДИН МЧС-ДИН министр Нариман Къазимегьамедова Агьмед Агьмедовав конкурсдин гъалибчидин Кубок, диплом ва къуллугъдин машиндин куьлегар вахкана, гьакӀ коллективдизни 100 агъзур манатдин кьадарда аваз премия ��ана. Винидихъ гъанвай вири делилри Ахцегьрин баркаллу чилел бажарагълу инсанар, ватанпересар кьит туширди къалурзава. Полковник Муталибов Муталиб Эминовичавай Ахцегь райондин цӀухъ галаз женг чӀугвазвайбурал дамах ийиз жедай!
+Россиядин армиядин тереф хуьн яз
+Z гьарф алай. Адакай Россиядин Армиядин тереф хуьнин лишан хьана. Машинрал гьакӀ «Zа Путина!», «Zа победу!», «Своих не бросаем!», «Zадачу Vыполним!» лозунгарни алай. Митингдин иштиракчийри Россиядин ва Дагъустандин, «Женгинин стхавилин» региональный ва районрин отделенийрин пайдахралди галтадар ийизвай. Ахцегь райондай серенжемда «Женгинин стхавилин» чкадин отделенидин руководитель Руслан Сулейманова ва запасда авай офицер, «Хуьруьгрин СОШ» МКОУ-ДИН директор Мамед Агьмедова иштиракна.
+Ахцегь район – им тӀебии лайихлувилерин надир макан я. Чкадин агьалийрин уьмуьрдин адетдин къайдади сагълам ва хийирлу ял ягъуниз, экологиядин ва этнографиядин туризм вилик тухуниз таъсирзава. Эхиримжи йисара адахъ кьетӀен машгьурвал хьанва. Амма ял ядай ва чирвилер къачудай и жуьрейри туристривай ва чкадин гьакимривай тӀебиат ишлемишунин тайин тир къайдайрал амал авун истемишзава. Районда Мичегьрин хуьруьн бинедал (юкьван асирра хуьряй Азербайжандиз карвандин рехъ физвай, гуьгъуьнай ина Самур округдин суддувандин идарани хьана) Дагъустанда сифте яз надир этнохуьр яратмишун фикирдиз къачунва. Ам райцентрдивай 10 километрдин яргъа 1350 метрдин кьакьанда, Ахцах вацӀун чапла патан къерехда бинеламиш хьанва. Адакай Дагъустанда сифте яз надир этнохуьр яратмишун фикирдиз къачунва. Дагъустандин туризмдин ва милли сенятрин Министерстводи райондин руководстводин теклифдин тереф хвена. Гила месэла республикадин бюджетдай финансламишуна акӀанва. Проектдин сергьятра аваз ина туристар патал мугьманар кьабулдай кӀвалер туькӀуьрун фикирдиз къачунва. Абур дагъвийрин куьгьне кӀвалериз ухшамиш жеда. Пешекаррин фикирдалди, этнокультурадин туризм вилик тухун патал Мичегьрин хуьруьхъ Дагъустандиз хас лишанар яратмишун патал еке мумкинвилер ава. Мичегьвияр мугьманар хушдиз кьабулиз, чпин яшайишдихъ, хуьруьн тамашиз лайихлу чкайрихъ (канатдин муьгъ, ким, булахар, 18-асирдин мискӀин, гзаф асиррин мегъуьн тар, исламдилай виликан девирдин сурар ва имам Шамилан кьушунри Ахцегьрин къеледал гьужумай иштиракчийрин сурар, пӀирер…), милли кухнядихъ галаз танишариз, мугьманар патал хуьруьн паруйра сейирар тешкилиз, абурухъ галаз хуьруьн къвалав гвай дагълариз яхдиз, гьа жергедай яз балкӀанрал алаз физ гьазур я. Туризмдин и жуьредихъ гележег ава. ГьикӀ лагьайтӀа, ихьтин хуьрер гьам районда ва гьамни дагълух Дагъустанда гзаф ава ва абуру яшайишдинни экономикадин рекьяй хийир гуда. Ахцегь райондин дагълух хуьрериз туристар финикай алатай девирдиз халис сиягьат жеда. Абуру неинки туристрин чирвилер, гьакӀ сагъламвални хкажда. Къейд ийин, алай вахтунда хуьруьн 30 кӀвале саки 120 кас яшамиш жезва. Абур майишат тухунин адетдин жуьрейрал машгъул я. Гекъигун патал лугьун: 1880-йисара хуьруьн агьалийрин кьадарди 500 кас тешкилзавай ва абур 65 кӀвале яшамиш жезвай.
+Гьуьрметлу районэгьлияр, эхиримжи вахтара Дагъустан Республикадин территориядал це яш тамам тахьанвай аялар телеф хьунихъ галаз алакъалу бедбахтвилин дуьшуьшар мад гзаф хьанва. ИкӀ, алай йисан 22-апрелдиз Махачкъалада Ленинкент поселокдин къерехра сейирзавай вахтунда кьве школьница – 4 ва 6-классрин ученицаяр тӀебии тушир цин гьавиздиз аватна ва телеф хьана. 26-апрелдиз Къизилюрт райондин Кироваул хуьре Малый Сулак вацӀуз аватуникди 4 йисавай аял батмиш хьана. Бабаюрт райондин Джурмут хуьрени дугунардай къаналдиз аватна адан тай аял кьена. Йикъар къвердавай чими жезва. Вилик гатун чуьхуьнагардай сезон ква. Гьавиляй цин гьавизра инсанар бедбахтвилин дуьшуьшрик акатунин кьадар артух хьун мумкин я. ЦӀи чи республикадиз хейлин туристар атун гуьзлемишзава. Идани и жигьетдай гьалар мадни къизгъинарун мумкин я. Цин гьавизра аялар телеф хьунин себебрик неинки абуру хатасузвилин серенжемрал амал тавун, гьакӀ аялрин винел чӀехибурун патай гуьзчивал тахьунни акатзава. Чи республикада цин хаталу объектар (вацӀар, къаналар, вирер) абурун патав аялривай физ тежедайвал кӀевирнавач. Ахьтин гзаф чкайра таъкимарзавай табличкаяр авач. Виликан йисара гатуз цин гьавизра тайинар тавунвай ва МЧС-ДИН махсус подразделенийри гуьзчивал тухун тийизвай чкайра чуьхуьнагарзавайла хейлин инсанар телеф хьана. Це чуьхуьнагарзавайла талукь тир къайдайрал амал авун чарасуз тирди гьамиша рикӀел хуьх!
+Дагъустанда аялрин 126 лагерь жегьилар гатун ял ягъунин девир патал кьабулиз гьазур жезва. 2022-йисуз аялрин ял ягъун тешкилун ва абур сагъламарун патал республикадин бюджетдай 361 миллионни 903 агъзур манат чара авун фикирдиз къачунва. Алай йисуз югъ куьчуьрмишдай лагерар патал гатун сагъламардай кампания 6-июндилай башламишда. Шегьердилай къеце авай сагъламардай лагерар лагьайтӀа, 10-июндилай кардик кутада. Идалайни гъейри, алай сезондиз тарихдинни край чирдай, туриствилин, спортдин, аскервилинни ватанпересвилин, экологиядин, лидервилин, яратмишунрин, яшайишдин терефрай тематикадин 10 выставка яратмишун фикирдиз къачунва. И вахтунда профилактикадин гьар жуьре рекьерай учетда авай яш тамам тахьанвайбурни рикӀелай алуднавач. Коррекциядин пуд школадин бинедал чпихъ сергьятламишнавай мумкинвилер авай аялар патал сменаяр ачухда. Абуру 140 аял сад ийида.
+Райондин аялрин библиотекада «Вири хизан галаз библиотекадиз» лишандик кваз ачух ракӀарин Югъ кьиле фена. Ам Халкьарин арадин хизандин Йикъаз талукьарнавай. И юкъуз библиотекадиз фейи чӀехибур ва гъвечӀи аялар «Вири хизандалди кӀелзава» тӀвар алай выставкада къалурзавай ктабрихъ галаз таниш хьана. Аялрин библиотекадин къуллугъчи Раиса Гудаевади хизандин Йикъан суварин гьакъиндай суьгьбетна, иниз атанвай мугьманар библиотекадин кьацӀарал эцигнавай аялрин кӀвалахрихъ, цӀийи ктабрихъ галаз танишарна. Идалайни гъейри, ина диде-бубайрихъ ва аялрихъ галаз «Махарик квай хьтин жигъиррай» тӀвар алай викторина кьиле тухвана. Идан мурад диде-бубайрин ва аялрин ктабар кӀелуниз авай итиж артухарун, аялриз масадалай аслу тушиз чирвилер къачудай мумкинвал гун тир.
+тӀазвай инсанриз агъадихъ галай рецептри хъсан куьмек гуда: Гьар юкъуз тӀазвай жалгъайривай лимондин са кӀус гуьцӀда, ахпа I5 декьикьадилай ламу салфеткадалди михьда. Сагъарунин курс са варз я. Мадни хуьрекдин кьве тӀуруна авай гергеррал 2 истиканда авай яд илична, I0 декьикьада ргада. Ахпа ам парчадин кӀеви кӀусунал экӀяна, тӀазвай жалгъайрал эцигна, винелай целлофандалди ва дасмалдалди кӀевирна, са сятда тада. ТӀал фад секин жеда.50 г камфорный спиртдиз 50 г горчицадин порошок вегьена, хъсандиз хуькуьрда, ахпа аниз хъсандиз тӀур янавай какадин лаз яда. Арадал атай мазь холодильникда хуьда. Ам тӀазвай жалгъайривай гуьцӀна I0 декьикьада тада, ахпа чими целди чуьхуьн хъийида.•
+тӀазвайла, 5 михек куьлуь авуна, са истиканда авай кудай некӀедиз вегьена, са тӀимил къайила гьар са хупӀ сиве са кьадар гагьда туна, ахпа туькьуьнда.
+Дагъустандиз коронавирусдиз акси цӀийи, яни 3-жуьре вакцина - «КОВИВАК» атанва. М.П.Чумакован тӀварунихъ галай илимдинни ахтармишунрин Федеральный центрда гьазурнавай и дарман республикадин медидарайриз рекье твазва. Къейдин, алай вахтунда COVID-19 инфекциядин вилик пад кьун патал 80 агъзур дагъустанвидиз рапар янава. И раб вичин 18 йисан яш хьанвай гьар са касдивай «Госуслуги» порталдиз гьахьна, телефондин 122 нумрадиз зенгна ва я мукьув гвай медидарадиз фена ягъиз жеда. Хаталу и азардикай хуьн патал пешекарри раб ягъун кӀевелай теклифзава.
+Малум тирвал, 22-майдиз уьлкведин вири пипӀера хьиз, чи райондин школайрани эхиримжи зенг ягъуниз талукь мярекатар кьиле фена (цӀи чи районда вири саналди 126 аялди школа куьтягьзава, шаз 132 кас авай). Лишанлу и вакъиадихъ галаз алакъалу яз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримов выпускникрихъ насигьатдин келимаяр гваз элкъвена. Кьилди къачуртӀа ада къейдна: «Играми выпускникар! За квез эхиримжи зенг ягъуниз талукь сувар рикӀин сидкьидай мубаракзава! Школа куьтягь авунихъ галаз санал куь уьмуьрдин важиблу девир эхирдиз къвезва. Зун а кардихъ кӀевелай инанмиш я хьи, куьне куь зегьметдалди, бажарагъдалди чи обществодин мублагьвал ва хушбахтвал таъминаруник лайихлу пай кутада. КӀелек экечӀайтӀани, кӀвалахал фейитӀани, куьн Ахцегь райондиз ва Дагъустандиз герек тирди чир хьухь. Чна квек еке умудар кутазва. Куь гьар садан агалкьунри чи уьлкведин умуми агалкьунар арадал гъизвайди гьамиша рикӀел хуьх. Къе школа куьтягьзавай куь вилик гзаф рекьер ква. Школада кӀелай вири йисара квез чирвилер ва тербия гун патал муаллимри еке зегьмет чӀугуна. Чна и кардай абуруз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарзава. Гьуьрметлу выпускникар! Куьне куьн уьмуьрда тухузвай тегьердиз килигна инсанри Ахцегь райондиз ва адан агьалийриз къимет гузвайди рикӀелай алудмир. Вилик квай имтигьанра квехъ агалкьунар хьун ва уьмуьрда куь вири макьсадар кьиле фин зи мурад я!». Даш АЛИЕВ
+25-майдиз райадминистрациядин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. Адан кӀвалахда райондин активдилай алава, РДДИН госсекретардин кӀвалах таъминарзавай хилен Управленидин начальник Шихгьасанов Ренат Юзбегович кьиле аваз атанвай дестеди иштиракна. Йикъан месэлаяр раиж авурдалай кьулухъ Осман Магьмудовича рахун патал сифте гаф мугьмандиз гана.- Малум тирвал, сентябрдин вацра РФ-ДИН Госдумадиз ва РД-ДИН Халкьдин Собранидиз депутатар хкягъунин сечкияр кьиле фида. Чун иниз атунин кьилин мурадметлеб са политпартиядин патахъай таблигъат тухун туш, и сечкийра халкьдин иштираквал таъминарун (сесер онлайн къайдада «госуслуги» порталдиз гьахьнани гуз жеда) ва чкайрал халкьдин тӀал-квал алай важиблу месэлаяр веревирдна хьиз, абур гьялдай рекьер жагъурун патал республикадин руководстводин вилик эцигун я. Куь месэлаяр ва теклифар гьакӀ кхьена чарчеваз ва электронный почтадиз рекье тваз жеда (адресарни контактар чна квез тазва),- лагьана Ренат Шихгьасанова. Чеб энгел тавуна гьялна кӀанзавай месэлаяр гваз анал райондин регьбер Осман Абдулкеримов, райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилов, «Цуругърин хуьр» СП-ДИН кьил Шемсидин Мерданов, изобразительный искусствойрин школадин директор Мегьамед-Зериф Гьажиев ва масабур рахана. Ингье абуру малумарай месэлаяр: лап пис гьалдиз атанвай «МЕГЬАРАМДХУЬР-АХТЫРУТУЛ» автотрасса къайдадиз хкун; ЦӀийи Усур ва ЦӀийи Гъуьгъвез хуьрериз СП-РИН статусар гун (тахьайтӀа анра инсанар пропискада тваз, гьатта налогар къачуз жезвач); Ахцегьрин машгьур къеле, Хуьруьгрин минара (22 метрдин кьакьанвал алай ам 300 йис вилик эцигна) ва Ахцегьа Лай мягьледин муьгъ (и пуд имаратни РФ-ДИН культурадин ирсинин памятникар яз, Росимуществодин сиягъда ава) чкӀинин вилик пад кьан ва абур къайдадиз хкин; райцентр хъвадай ва дигадай целди таъминарин; Ахцегьа художественно-архитектурный искусстводин милли центр ахъайин; Ухулрин хуьруьз машиндин 2 км. рехъ ахкъудна хьиз, хуьр арадал хкин (202 кас пропискада авай ана эхиримжи 2-3-йисуз 5-6 хизан хтана яшамиш жезва); Цуругърин хуьр газламишун ва ана хаталу гьалдиз атанвай культурадин КӀвал туькӀуьр хъувун ва аялрин типовой бахча эцигун; Гьукуматдин финансрин такьатар дуьз паюн истемишун ва икӀ мад. Вичин нубатда райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади районда эменни-малдин ва чилин налогар кӀватӀунин планар тамамарзавай, гьакӀ транспортдин налогдин алатай йисарин буржар вахкузвай гьалдин гьакъиндай малумат авуна. Райадминистрациядин кьилин заместитель Вадим Агъасиева залдавайбурун дикъет гъилевай йисан 16-июндилай башламишзавай Вирироссиядин халкьдин переписдин месэладал желбна. «Гьукуматдин политикадин ва халкьдин экономикадинни яшайишдин мана авай и серенжем вахтунда ва тешкиллувилелди кьиле тухун патал чна чкайрал переписдин тадаракламиш ва къаравулар алай махсус пунктаркӀвалер гьазурун лазим я. Дагълух чи шартӀара перепись сифтени сифте кьакьан яргъал Хинер, Гутумар, Смугъулар, Мичегьар хьтин хуьрерилай эгечӀда»,- лагьана ада. Совещанидал гьакӀ подпискадин, коронавирусдиз акси рапар ягъунин ва бязи маса месэлайризни килигна.
+И йикъара райадминистрациядин заседанийрин залда «Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собранидин 7-созывдин нубатдинди тушир 8-заседание кьиле фена. Ам Собранидин председатель Абдул-Керим Палчаева ачухна ва ада кьилени тухвана. Заседанидин сергьятра аваз депутатар агъадихъ галай месэлайриз килигна:1.2021-йисан 13-апрелдиз «Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собраниди кьабулнавай къарардик дегишвилер КУХТУН;2.«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН Уставдик дегишвилер ва алаваяр КУХТУН;3.ХУЬРЕР хуьнин райондин фондунай са жерге хуьрериз финансрин куьмек ГУН;4.ГЬАР жуьре месэлаяр. Идалайни гъейри, заседанидин сергьятра аваз депутатрин вилик 2020-йисуз кьиле тухванвай кӀвалахдин гьакъиндай Россиядин «Ахтынский» МО МВД-ДИН начальник Эльдар Ибрагьимова гьахъ-гьисаб авуна. Докладчиди хабар гайивал, гьахъ-гьисабдин девирда руководстводин ва МВД-ДИН отделдин личный составдин асул алахъунар важиблу терефрихъ элкъуьрна. Ингье абур: тахсиркарвилерихъ галаз женг, общественный къайда хуьн таъминарун, гьар са агьалидин ихтиярар ва азадвилер хуьн. Кьабулнавай серенжемрин куьмекдалди муниципалитетдин территорияда протестрин акцийрин, терактрин ва кьетӀен маса гьаларин вилик пад кьаз алакьна. ИкӀ, инал къейд авурвал, 2020-йисуз полициядин отделди гуьзчивилик квай ксарихъ галаз профилактикадин кӀвалахар тешкилна ва кьиле тухвана. Вичин докладдин нетижаяр кьуналди, Э.Ибрагьимова къейдна хьи, отделди вичин вилик эцигнавай месэлаяр кьилиз акъудна. Къайдаяр хуьдай органри кьабулнавай серенжемри муниципалитетда криминогенный гьалар гуьзчивилик кутадай мумкинвал гана. Вичин нубатда, А-К.Палчаева «Ахтынский» МО МВД-ДИН начальникдиз иллаки коронавирусдин пандемиядин девирда кьиле тухванвай кӀвалахдай чухсагъул лагьана. Ахпа заседанидал содоклад гваз «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Роберт Гьамзаев экъечӀна. Заседанидин вахтунда А-К.Палчаева депутатар йикъан повесткадин маса месэладихъ галазни танишарна – «Ахцегь район» МР-ДИН КСК-ДИН председателдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай ��изами Эфендиев къуллугъдикай азад авун. Депутатри Н.Эфендиев кьунвай къуллугъдикай азад авунин теклифдин тереф хвена.
+Майдин юкьвара «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова райондин депутатрин Собранидин председатель Абдул-Керим Палчаевахъ галаз Ахцегьрин хуьруьн Лаян мягьледа авай къайдадай акъатнавай муьгъ ахтармишна. Райондин руководство «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН кьил Мурад Эфендиева, эцигунрин ва сад тир заказчикдин Управленидин начальник Сердер Моллалиева месэладин гьакъиндай чкадал хабардарна. Инал хабар гайивал, къати марфарин ва идакди вацӀа цин дережа хкаж хьунин нетижада муькъуьн бинеяр вацӀу тухванва. Муьгъ идалай виликни чӀуру гьалда авайди яз гьисабнавай. Хатасузвал хуьнин мураддалди муькъвелай гьерекат тамамвилелди акъвазарнава. Баянар гуналди райондин кьили къейд авурвал, хаталу гьалда авай муькъуь ина яшамиш жезвай агьалияр патал са жерге месэлаяр арадал гъанва. Сифте нубатда, муьгъ авай гьалди Лай мягьледин вири агьалияр хаталувилик кутазва. Транспортдин гьерекат акъвазаруникди аялар школадин автобусда аваз кӀелдай чкадив агакьардай мумкинвал гузвач. Энгелвал авачиз атана кӀани къуллугърин транспортдизни кӀвалерив къведай мумкинвал авач. Идани лап чӀуру нетижаяр арадал гъун мумкин я. ИДАЛАЙ-НИ гъейри, агьалийривай хуьруьн майишатдин ва эцигунрин кӀвалахар кьиле тухуз жезвач. Лаян муьгъ капитальныйдаказ ремонт авунин чарасузвилин гьакъиндай чарар чпин хиве жавабдарвал авай вири идарайриз рекье тунва. Идан гьакъиндай малумат РД-ДИН Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликовавни агакьарнава. Къейднавай месэла региондин телевидениедайни ачухарнава. Амма Лаян муьгъ гьеле 2000-йисуз культурадин ирсинин объект яз гьисабнава. Райондин администрацияди и кар вучиз авунатӀа ва Росэменниди муьгъ реестрдик гьикӀ кутунатӀа малум туш. Идакди и месэла гьял тахьана ама. Культурадин ирс хуьнин рекьяй Агентстводин ихтияр авачиз ва я муниципалитетдив объект вахкун тавунмаз райондиз ва я хуьруьз муьгъ ремонт авун патал финансрин такьатар харждай ихтияр авач (РФ-ДИН УК-ДИН 285.1-статья. Бюджетдин такьатар тайинар тавунмай рекьериз харжун). Ингье амукьзавайди арзаяр кхьин, тарихдин къимет гун патал экспертар гуьзлемишун ва и объект муниципалитетдин балансдал вахкун я. Къейднавай месэла гьялдалди чна Лай мягьледин агьалийривай мукъаятвал хуьн ва хаталу гьалда авай муькъвелай гьерекат тавун тӀалабзава.
+Лезгияр Кавказдин ири халкьарикай сад я. Гьар жуьре гьисабунралди дуьньяда абурун умуми кьадар 800 агъзурдалай 1 миллион касдиз кьван барабар я. Лезгияр асул гьисабдай Кьиблепатан Дагъустанда (саки 385 агъзур кас) ва Кеферпатан Азербайжанда (саки 400 агъзур кас) яшамиш жезва. Къейднавай территориядиз тарихда Лезгистан лугьузва. Бес Дагъустандин дибдин халкьарикай сад тир лезгияр кьве уьлкведин арада гьикӀ пай хьана? Лезгияр гьакӀ тӀвар патал Кавказдин дяведилай кьулухъ паюн кьиле фена. И вахтунда пачагь 1-Николаян тапшуругъдалди урусрин князди Дагъустандин область ва Бакудин губерния арадал гъиз эгечӀна. Амма Россиядин руководстводиз а вахтара Дагъустандин халкьар хъсандиз чизвачир. Гьавиляй Кьиблепатан Дагъустандин область ва Бакудин губерния Самур вацӀай пайна. Гьа икӀ, лезги агьалияр политикадин кьве тешкилатдиз акъатна. Амма ихьтин паюн гьакӀ тӀвар патал тир. Гьавиляй лезгийри ихьтин этнографиядин паюн чпел са акьван гьисснач. 1917-йисуз Октябрдин инкъилаб гъалиб хьана ва Кеферпатан Кавказда Граждан дяве башламишна. Дяведилай кьулухъ Дагъустандин область Дагъустан АССР-ДИЗ, Бакудин губерния лагьайтӀа, Азербайжан ССР-ДИЗ элкъвена. 1922-йисалди ам аслу тушир уьлкве тир. Гьа икӀ, лезгияр патал сифте «зенгини» ван авуна: са мус ятӀани сад тир халкь аслу тушир кьве уьлкведиз акъатна. 1922-йисуз Азербайжан ССР-ДИН составдик акатна, амма лезгийриз гьар жуьре респу-бликайра яшамиш жез кӀанзавачир. 1936-йисуз лезги общественностдин делегацияди Москвадиз чар рекье туна. Ина пай хьанвай халкьди чпиз «Лезгистан» тӀвар алай кьилдин республикада сад жез кӀанзавайдакай кхьенвай. Амма советрин руководстводи лезги халкьдин тӀалабун кьилиз акъуднач. Советрин вири девирда лезгияр Дагъустан АССРДИН 4-халкь ва Азербайжан ССР-ДИН 2-этнос тир. Абуру са шумуд сеферда чпин автономиядин месэла къарагъарна. ИкӀ, 1965-йисуз лезгийрин зари Искандер Къазиева политикадин тешкилат яратмишна. Адан асул тезисар лезги халкьдин садвал ва вичин автономия патал адан ихтияр тир. Амма 1969-йисуз КПСС-ДИН Дагъустандин обкомди КГБ-ДИН басрухдикди Къазиев Украинадиз рекье туна, адан къаюмвилик квайбур лагьайтӀа, дустагъна ва сагъарун патал психбольницадиз рекье туна. «Суверенитетрин параддин» девирда энтузиастри лезги халкьдин «Садвал» гьерекат яратмишна. Адан мурад лезгийрин автономный республика яратмишун тир. СССР чкӀайдалай кьулухъ лезгияр аслу тушир кьве уьлкведа пай хьана. Гьелбетда, ихьтин гьаларал и халкьдивай разивал ийиз жезвачир. Гьавиляй «Садвал» гьерекатдиз инсанри ийизвай гьуьрмет артух хьана. ЯтӀани, чпик дагъустанвияр квай я Россиядин руководстводиз, я Азербайжандин терефдиз лезги халкьдин тӀалабун кьилиз акъудиз кӀанзавачир. Нетижада «Садвал» гьерекатдин активистрин аксина «гъуьрч» башламишна.1993-йисуз Азербайжанда гьукумдин кьилиз Гьейдар Алиев атана. Ада политикадин женгинин нетижада гьар жуьре сепаратиствилин гьерекатар, гьа жергедай яз лезгийрин «Садвал» гьерекатни векъивилелди пуьрчуькьариз ва лезги халкьдин гьерекатдин активистрик вири гунагьарни тахсирар кутаз башламишна. Гьатта 1994-йисуз Бакудин метрода теракт хьайи вахтунда Азербайжандин властри неинки эрменияр, гьакӀ лезгийрин «Садвал» гьерекатдин терефдарарни тахсирламишна. 2002-йисуз гьукум��ин тереф хуьзвай лезгийрин «Самур» тешкилатди «Садвал» гьерекатдин винел вич гъалиб хьанвайди малумарна. И вахтунда ада къейдна: «Чаз сепаратистрин кьулан тар хадай мумкинвал хьана. Абуру чаз Лезгистандин карта къалурзавай. Исятда «Садвили» Азербайжанда таъсир квадарнава». Къе Азербайжанда вири халкьар ассимиляция авунин политика кьиле тухузва. Хейлин лезгияр паспортра азербайжанвияр яз кхьизва. Гьавиляй официальный властри абурун кьадар хейлин тӀимил яз къалурзава. Лезгияр республикада азербайжанвийрилай кьулухъ 2-этнос тирвиляй абур вири къуватралди чкадин агьалийрихъ галаз ассимилироват авунин алахъунар ийизва. Гьелбетда, чкадин властри и кар хиве кьазвач. Идакай хкатзавай нетижа ихьтинди я. Советрин руководстводи уьлкведин халкьарин этнографиядин пай хьуниз рафтарвал авунин рекьяй савадсуз политика тухуни миллетрин арада гзаф кьадар гьар жуьре чуьруькрал гъана. Гьайиф хьи, политикадин и фитнейриз лезги халкьни чӀугуна. Гьа икӀ абур тарихди аслу тушир кьве уьлкведиз акъудна. Лезгийрин арада халкь кьве патал пай авур вахтунин патахъай гьар жуьре фикирар ава. Са мус ятӀани сад тир лезги халкьдин этнический территория кьве уьлкведин − Россиядин Федерациядин ва Азербайжандин арада пай хьун са сеферда ваъ, асирни зуран вахтунда кьиле фейи чеб сад-садахъ галаз алакъалу тир вакъиайрин нетижада арадал атана. Гила чун абурал тайиндаказ АКЪВАЗИН:1.КАВКАЗДА административно-территориальный реформаяр кьиле физвай вахтунда 1860-йисан 17-апрелдиз, Дербент меркез яз, Дагъустандин область яратмишна (1866-йисалай ТЕМИР-ХАНШУРА). Самур вацӀалай Кьиблепата авай лезгияр яшамиш хьайи сергьятрин чӀехи пай Бакудин ва Елизаветпольский (ЦЕНТР-ГЯНЖА) губернийрик акатна.2.1918-йисуз туьрквери рагъэкъечӀдай патан Закавказье кьазва ва абуру вичин меркез Гянжада аваз РагъэкъечӀдай патан Кавказдин мусурман республика яратмишзава. Амма са шумуд вацралай адал Азербайжандин Демократвилин Республикадин тӀвар эцигзава. Гьа икӀ, тарихда сифте яз 1918-йисан 28-майдиз Кавказдин картадал «Азербайжан» топоним пайда жезва. Амма 1920-йисан гатфарихъ большевикри власть чпин гъиле кьуна ва абуру АДР тергна. 1922-йисуз адан территорияр Армениядихъ ва Грузиядихъ галаз санал ЗСФСР-ДИН къурулушдик акатна (меркез Тифлисда аваз, Закавказьедин Советрин Федеративный Социалистический Республика). Ам 1936-йисалди амукьна.3.1920-йисан 13-ноябрдиз Темир-Хан-Шурада (гилан Буйнакск) Дагъустандин халкьарин Чрезвычайный съезддал Дагъустандин область Дагъустандин Автономный Советрин Социалистический Республикадиз (ДАССР) элкъуьрунин гьакъиндай Къарар кьабулнай. Къейд авун лазим я хьи, и съезддал лезги халкьдин са векилни алачир (Куьре, Самур ва Къайтагъдинни Табасаранрин округрай тир делегацияр). ТӀебии яз, ихьтин суал арадал къвезва: инал 9 округдай пудан делегатар алаз хьайила и съезддин кьар��р законлуди яни?4.1921-йисан 20-январдиз Россиядин ЦИК-ДИ (Гьукумат) ДАССР яратмишунин гьакъиндай къарар тестикьарна.5.1991-йисан 18-октябрдиз СССР чкӀидайла, Азербайжанди гьа вахтунда авай сергьятра вичин государстводин аслу туширвилин гьакъиндай малумарна ва гзаф агъзур йисарин тарихда сифте яз лезги халкь кьве уьлкведин арада пай хьана.6.2010-йисан 3-сентябрдиз Россиядин ва Азербайжандин Президентри − Медведева ва Алиева государстводин сергьятдин гьакъиндай икьрардал къулар чӀугуна.7.2011-йисан 17-июлдиз РФ-ДИН Госдумади ам тестикьарна.8.2011-йисан 22-июндиз (лезгияр, и йикъаз дикъет це) Федерациядин Советди и къарарар хъсанбур яз гьисабна. Гьа икӀ, «чи хайи» государстводи − Россияди лезги халкьдиз цацар алай симер ва хейлин маса «хъсанвилер» галай сергьятдин ва таможенный постарин жуьреда икьван хуш текъведай «савкьват» гана.
+Интернетдай таржума авурди М.НАРИМАНОВ я1921-йисан 24-январь лезги халкь кьве патал пай авур хажалатдин югъ я. Идахъ галаз алакъалу яз митингар, элкъвей столар ва я конференциярни собранияр кьиле тухузвач. Анжах чпин халкьдин кьисметдин патахъай рикӀ кузвай бязибуру и рекьяй малуматар Интернетда чукӀурзава. Чпелай алакьдайвал, абуру и кардал инсанрин фикир желбзава ва лезги халкьдихъ и месэла авайди рикӀел хкизва. Къейднавай месэла гьялунихъ лезги халкь патал акьалтӀай чӀехи метлеб ава, гьикӀ лагьайтӀа кьве патал пайнавай чан алай бедендивай и тегьерда яргъалди яшамиш жедач.
+Владимир Ильич Ленин кьейидалай кьулухъ советрин гьукуматда власть патал большевикрин арада еке гьуьжетар кьиле фена. ИкӀ ятӀани, гьукуматдин кьилиз Иосиф Сталин авай десте атана. Амма, адаз акси ксар: Троцкий, Каменев, Зиновьев ва масабур секин хьанач. Абур инкъилаб хьайила партиядин ва гьукуматдин вини кьиле авай ксар тир. Сталинан ва и ксарин арада хьайи ихтилатрилай кьулухъ, гьукуматда гьулгъула гьатна. И месэла гьялун патал Сталина лап кӀеви серенжемар кьабулуналди и ксарин суд-дуван авуна, абур тергна. СССР-ДИН чкадин вири гьукумдарриз душманрин патал алай вирибурун иесивал авунин буйругъар ракъурна. Гьа ихьтин буйругъ Дагъустандизни атана. Адан бинедаллаз республикада «душманар» жагъуриз башламишна ва абуруз жазаяр гана.1934-йисан декабрдин вацра тӀвар-ван авай большевик С.Киров яна кьенай. Идалай кьулухъ «халкьдин душманрихъ» галаз женг генани къати хьана. 1935-йисан апрелдин вацра Дагъустандин къенепатан крарин наркомвиле В.Ломоносов лугьудай кас тайинарна. Ам гзаф инсафсуз тир. Майдин вацралай башламишна Ломоносова республикадин хъсан къуллугърал алай са шумуд кас «халкьдин душманар» я лагьана, дустагъра ацукьарна. 1936-йисан майдин вацра ВКП(Б)-ДИН Дагъустандин обкомдин кьвед лагьай секретардин къуллугъдал Москвадай М.Сорокин лугьудай кас ракъурна. И кьведани Дагъустанда «революциядин порядок» тваз башламишна.1937-йисан февраль-март варцара ВКП(Б)-ДИН ЦК-ДИН Пленум кьиле фена. Анал рахай И.Сталина социализм вилик фи-дайла классрин аксивал къизгъин жеда лагьай гъалатӀдин къейд авунай. Адан рахунрай а кар малум жезвай хьи, душманар уьлкведин уьмуьрдин вири хилериз гьахьнава ва троцкистарни – абурун агентар терг авун лазим я. Ломоносов лагьайтӀа, и арада лап пехъи хьана. 1937-йисан августдин вацралди Коммунистрин партиядин жергейрай кьуд агъзур член ахкъудна. Республикадин руководителар дустагъра ацукьарна. Абурун арада машгьур ксар: Д.Коркмасов, А.Тахо-Годи, С. Габиев, М.Атаев ва хейлин масабур авай. 1937-йисан августдиз Дагъустанда жаллатӀрин пуд касдикай ибарат тир «тройка» тӀвар ганвай кӀватӀал арадал гъана. Аник Ломоносов, адан заместитель Саввин ва Сорокин квай. Тройкадиз шак физвай ксарин суд-дуван тавуна жазаяр гудай ихтияр ганвай. Гьаниз килигна гьахъсузвилер генани артух хьана. Дагъустандин тарихда 1937-йисан 24-сентябрь лап чӀулав йикъарикай сад яз гьисабзава. И юкъуз «Правда» газетда «Гнилая позиция дагестанского обкома» тӀвар алай макъала акъатнай. И макъалада республикадин руководителар М.Далгат, К.Мегьамедбегов, Д.Коркмасов, Ю.Шовкринский, Б.Астемиров «халкьдин душманар» хьиз къалурнавай. И макъаладин бинедаллаз Дагъустандин вири руководителрал ва виридалайни вилик Дагъустандин Обкомдин сад лагьай секретарь Н.Самурскийдал буьгьтенар вегьена. Им абурун эхир хтунин субутвал тир. Гзафбур «тройкади» гуьллеламишуналди жазаламишна, гьабурун арада Дагъустанда сад лагьай кас, лезги халкьдин зурба хва Нажмудин Панагьович Эфендиевни (Самурский) авай. И къанунсуз жазайри сурара неинки республикадин вилик-кьилик квайбур, гьакӀни жергедин инсанарни туна. Агъзурралди дагъвияр гьар жуьредин буьгьтенрикди дустагъра гьатна. Гьа ихьтин са буьгьтендалди дустагъда тур кар Ахцегь райондин Кьехуьлрин хуьрени хьанай. Колхоздин суьруьдай цӀегь чуьнуьхна лагьана фитнедик акатай 28 йисан яшда авай Мустафа Адиширинов (зи чӀехи буба) Астрахандин дустагъда ацукьарнай. Адахъ кьве куьрпе аял (3 йисни 1 йис хьанвай гадаяр) авайди гьич садани фикирда кьуначир. Адахъ галаз и дустагъда хьайи, бахтунай кӀвализ хтай са хуьринвидин ихтилатрай чаз чир хьайивал, чи чӀехи буба кӀвалахдилай къазармадиз хтайла йифиз къецел алай цлан кӀане ацукьна, вичин балайрихъ шехьдай. Са экуьнахъ ам гьа цлан патав, ацукьнавай чкадал, рикӀ пад хьана жагъанай. Адан сур гьинаватӀани чаз чидач. ЧӀехи диде Шагьум лагьайтӀа, дяведин йисара балаярни бегьем хуьз тахьана, абур сагъламсузбур хьана. Арандиз гьукуматди авудай абурун уьмуьрар гзаф кьуьруьбур хьана. ЧӀехидан – Магьмудан 45 йис хьана кьена, гъвечӀидан – Фезлидин хьайиди анжах 41 йис я. Шагьум ягьадини вичин итимдин кьиникь тикрар хъувуна. Гадаяр кьейила, цӀугъдай, шехьдай кьван гьелек хьана, ада чан гана. Рагьметрай чпиз. Зун советрин гьукуматдиз садрани акси хьайи кас туш, амма ихьтин делилри тарихдиз цӀийи кьилелай кихлигуниз мажбурзава.
+Алай йисан 18-21-майдиз Минеральные Воды шегьердикай Россиядин жинсинин хиперин ва цӀегьерин 21-выставка кьиле тухунин майдан хьана. Серенжемда Россиядин 21 региондай тир 64 майишатди иштиракна. Ирид регионди, гьа жергедай яз Дагъустандини, милли гьаятрин презентация (раиж авун) тешкилна. Дагъустандин делегациядин жергеда Ахцегь районни авай. Чи «Восход» СПК-ДИ хиперин лезги жинс арадал хкунин рекьяй кьиле тухванвай кьве йисан кӀвалахдин нетижаяр къалурна. Идалай вилик чна са шумудра суьгьбет авур хуьруьн майишатдин производстводин «Восход» кооператив Хинерин хуьряй тир Магьмудоврин хизанди арадал гъана. Ада выставкада лезги жинсинин хипер къалурзава. РикӀел хкин, и майишат хиперин анжах лезги жинсинин суьруь артмишунал машгъул жезва.
+Им чи дагълух хуьрера гзаф дуьшуьш жезвай хийирлу набататрикай сад я. Кхьинра гзафни-гзаф и набататдин тӀвар цӀантарар (урус чӀалал – чабрец) яз гьалтзава. Бязи хуьрера абуруз къанжукьар, къветрен кьалар лугьузва. Нугъатра маса тӀварарни хьун мумкин я. Кьакьанвал 15 сантиметрдив кьван агакьзавай и набатат сихдаказ туптуп хьана экъечӀда. ЦӀантаррин цуьквер фичӀи ва ярувал квай рангунинбур я. Адет яз, июндиз-июлдиз абур цуькведа жеда. Дагъустандилай гъейри, абур уьлкведин тамар квай ва баябанлух чуьллера, рагъакӀидай патан Сибирда ва масанра экъечӀзава. Чи хуьрера абур тӀям хъсанарун патал хуьрекрик, чайдик кутазва. Чайдин еринда цӀантаррикай гьазурнавай ргай цик дармандин такьатар, гьакӀни набататдик эфирдин ягъ, маса бязи кислотаяр ква. Цуькведа авай ва я кьурурнавай цӀантарар вегьена гьазурнавай цикай жигеррин азарар авайла, уьгьуьяр алудунин карда, гьакӀни са жерге маса азаррин аксина менфят къачузва. ЦӀантарар «пертуссин» тӀвар алай дармандин составдик ква. Абурукай гьазурнавай махсус яд дуркӀунрин азарар авайлани дезинфекциядин такьат хьиз ишлемишзава. Абурулайни гъейри, ичкибазвилин азарар квайбурузни цӀантаррин гьалима хъун теклифзава. Дармандин еринда ишлемишдайла, пешекаррин теклифрихъ, меслятрихъ яб акалун хъсан яз гьисабзава. Адет яз, цӀантаррин 10 грамм 200 миллилитр циз вегьена, махсус гьалима хьтинди гьазурзава. Гьазур хьайи яд чӀехи инсанриз гьар юкъуз 2-3 сеферда хуьрекдин 1 тӀуруна авайди, аялриз чайдин 1 тӀуруна авайди хъун теклифзава.
+Ламран як такӀан хьун адан къиметлувиляй я. Къуллугъ гъиле амай кьван мал я. Сурарик квай кьван вирибур инсанар туш. Ламарни кучукзавайди я. Бедендиз гъвечӀи ятӀани, къуватдиз лам чӀехи я. Ламарихъ кьуд тафават ава: япар – яргъи, сарар – чӀехи, акьул – кьери, мадни са затӀ… Лам квай ихтилат виридалайни ширинди я. Ламран рушахъ кьван илчияр садахъни жеч!.. Дяведиз – шивер вилик, кафедиз – ламар вилик! Лам авачир кӀвал виле аквадач. Лам тербияламишиз пая бес я. Ламралай хьайиди шиврелай хьайидахъ ка��тугда! Ламралай хьайиди шиврелай хьайидав гекъигда! Шивре мердвал ламравай къакъудна. Ламрахъ галаз кутӀунай шив фад машгьур жеда. Гуж – шивренди, кьуш – ламранди! Ламран мердвал сад муркӀадиз, садни руьхъведиз хъсан чида. Ламра тухвиляй, жанавурди гишинвиляй чилиз кӀур яда. Гишин ламар жедач! Гишин шивер – виринра… Гзаф чуьнуьхайди – кьегьал, тӀимил чуьнуьхайди – угъри… Гьуьрмет гьуьрметдин ваъ, ягьсузвилин емиш я. Ягьсузвал течирди гьамиша кьулухъ жеда. Ягь ава – пул авач; пул ава – ягь авач! Кар хиве яхъ, гъиле – садрани!.. Кар туькӀуьдалди чан лагь. ТуькӀуьнни – квахь!.. Тахтарин эвел – тапаррин гъиле, бахтарин эвел – ламарин гъиле!.. Кьиле затӀ авачиз, гъиле затӀ хьун – са ламариз ачух илим я! КӀвалах – кьилив ая, хчал – гъилив! Ламар амай кьван коррупция рекьидач! Илимриз течирбур ламариз чида. Ламравай тарс къачурди виринра вилик жеда!
+Йикъарикай са юкъуз Сулейман Пайгъамбардин (а.с.) патав пуд сиягьатчи атана ва ихьтин тавакъу авуна:– Я камаллу кас, чаз чи арада авай угъри вуж ятӀа ачух ийиз куьмек ая. Къумлухдиз рекье гьатдалди вилик чна чав гвай къизил ва гимиш са чкадив кутуна. Элкъвена хкведайла чи хазина гару алуд авур хьиз хьана. Чакай сада и девлет вичиз къачунва… Сулейман Пайгъамбарди (а.с.) дикъетдалди яб акална ва, «За вичи квез эверда» лагьана, абур кӀвализ рахкъурна. Гзаф вахт алатайдалай кьулухъ Сулейман Пайгъамбарди (а.с.) абуруз вичин патав эверна:– Я рекьин мугьманар, камаллу ксар, ша чна санал са мискьалдин мана чирин, – лагьана, ада ихьтин мах ахъайна:– ГъвечӀи чӀавалай санал чӀехи хьанвай гадади рушавай ам тек са вичиз гъуьлуьз къведа лагьана гаф къачуна. Амма рушан диде-бубади разивал ганач ва чпин руш девлетлу жегьилдиз туькӀуьрна. Некягьдилай кьулухъ цӀийиз эвленмиш хьанвайбур и руша гаф гайи жегьил гададин патав фена.– Завай зи диде-бубадин мурадрин аксина акъвазиз хьанач ва гъуьлуьз маса касдиз фена. Зун ви патав за ваз гайи гаф къахчун патал тӀалабиз атанва, – лугьуда руша.– За квез манийвал гудач, – лагьана жегьил гадади, – куьн бахтлу ва Аллагь квелай рази хьурай. Хвеши хьайи жегьил гадани руш рекьиз эхкъечӀна. Садлагьана къачагъри абурун рехъ атӀана. КЪИЗИЛ-ГИМИШ ва пулар абурувай къахчурдалай кьулухъ, гзаф яшар хьанвай къачагърин башчиди рушал фикир желбна.– ГьакӀ, гуьзелди, чна вун аххъайдач, – лагьана ада, – къаравуш хьиз маса гуда.– Вуна гила захъ хъсандиз яб акала, – лагьана руша. – За жегьил вахтунда са гададиз адаз гъуьлуьз къведа лагьана гаф гана, амма зун маса гададиз фин кьисмет хьана. Чун адан патав за адаз ганвай гаф къахчун патал фенвайди тир. Ви гзаф яшар хьанватӀани, амма, мумкин я, вуна садрани садазни кьин кьунвач. Амма и дуьньядал къведалди вуна Аллагь-Тааладиз лагьана: «Вун – зи Аллагь я» ва адаз вилик эцигнавай весияр кьилиз акъудда лагьана кьин кьуна. Зун, жува гайи гаф къахчун патал разивал тӀалабиз гьакӀан инсандин патав фенва. Вуна ихьтин алчах гъалатӀ авунал, Аллагьдин вилик кьунвай кьин чӀурзавани? И гафар хьайидалай кьулухъ кьуьзуь касдин вилерал накъвар атана.– Кьуьзуь яшдив къведалди яшамиш хьанатӀани, гьатта и рушавай хьиз завай фикир из хьанач, – лагьана, ада къакъуднавай шейэр вахкана ва мад пис крар хъийидач лагьана туба хъувуна. Мах ахъайна куьтягьайдалай кьулухъ Сулейман Пайгъамбарди (а.с.) абурув ихьтин суал вугана:– Куьне гьикӀ фикирзава, за ахъай авур хабарда парани-пара гьуьрмет ва тариф авуниз вуж лайихлу я?– Гьелбетда, гаф вахкай жегьил гада, – жаваб гана сад лагьайда. Муькуьда, вичи гайи гаф къахчун патал чалишмиш хьайи ва регьятдаказ жагъазвай къазанжидихъ гьерекатзавай къачагъдиз менфятлу несигьат ахъай авур руш пара тарифуниз лайихлу я лагьана жаваб гана. Пуд лагьай касдини фикирна:– Виридалайни заз аламат хьайиди кьуь-зуь кас я. Вири къимет авай затӀар ва пулар къахчурдалай кьулухъ, гьикӀ ада вичин гъиляй ихьтин гуьзел руш акъудна?.. Сулейман Пайгъамбарди (а.с.) пуд лагьай сиягьатчи къалурна, гьарайна:– Угъри – им я! Сулейман Пайгъамбарди (а.с.) ахъайнавай и агьвалатди гзаф менфятлу тарсар къалурзава ва абурукай виридалайни гзаф метлеб авайди – хиве кьунвай кар кьилиз акъудун я. Низ вуна гаф ганватӀани – дидедиз, бубадиз, стхадиз, дустуниз, къуншидиз ва я маса чидай инсандиз, гьамиша гьар сад жуван гафуниз вафалу хьана кӀанда. Виридалайни акьуллу гафар руша къачагъдиз авур несигьатда авай, гьакӀ и дуьньядал къведалди Аллагь-Тааладинни вичи халкьнавай руьгьерин арада авай весидикай: «Я Аллагь, гьихьтин гьалда зун аваз хьайитӀани, гьихьтин четинвилер зи уьмуьрдин рекьел акъвазайтӀани зун ви рекьелай алатдач, къадагъа тир крарикай яргъаз жеда ва эхиримжи нефес къачудалди ви лукӀдаказ амукьда». Амма инсанрин рикӀелай, чеб дидедиз хьайидалай эгечӀна са йис кьве йис жедалди хьанвай вакъиаяр физватӀа, гьакӀ инсандин фикирдай Аллагь-Тааладин вилик кьунвай кьинни акъатзава. Эгер чи аял вахтарикай чи диде-бубайри ахъайзаватӀа, амма инсанри Аллагь-Тааладиз ганвай гафуникай Пайгъамбарри рикӀел гъизва. Къуръанда лагьанва: «Аллагь-Таалади вичи халкьнавай руьгьеривай хабар кьазва:– Зун тушни куь Аллагь?– Я, вун я чун халкьнавай Аллагь», – жаваб гана абуру. Са сефердани, и дуьньядал къведалди вуна Аллагьдин вилик кьунвай кьин рикӀелай ракъурмир, гунагь ниятрикай ва амалрикай яргъаз хьухь, вилик эцигнавай весияр кьилиз акъудур. Аллагьдин вилик кьин кьуна, амма ам кьилиз акъуд тавуна, кьве чин алай ксариз ухшамиш межер. Мугьаммад Пайгъамбарди (с.а.с.) лагьана: «Кьве чин алай инсанрихъ пуд лишан ава: рахадайла – таб авун, гаф гайила – ам кьилиз акъуд тавун, вичиз ихтибар хьанвай инсан маса гун».
+И мукьвара, 18-майдиз, Кеферпатан Македониядин Скопье шегьерда 23 йисан яшарив къведалди жегьил пагьливанрин арада азаддиз кьуршахар кьуна�� Европадин чемпионат кьиле фена. И акъажунра Азербайжан Республикадин командадик кваз атанвай чи баркаллу ахцегьви Жабраил Гьажиевани (70 кг.) иштиракна. Грузиядин, Швейцариядин, Россиядин пагьливанрин винел инанмишвиелди гъалиб хьайи ам финалда Молдова уьлкведин векил Николай Грахмезахъ галаз бягьсиниз акъатна. Къизгъин бягьс 5:5 нетижадалди бнгьем хьана. Анжах эхиримжи балар чи пагьливанди къачуникди судьяйри гъалибвал чи пагьливандиз гана, Жабраил Гьажиева Европадин чемпионвилин гьуьндуьр тӀвар ва къизилдин медаль къазанмишна, баркалла! РикӀел хкин, Жабраила пешекарвилин спортдиз вичин сифте камар, азаддиз кьуршахар кьунай спортдин мастер, алай вахтунда Ахцегьа А.Гъаниеван тӀварунихъ галай спортшколадин директор Марсель Гьажиеван гъилик къачуна. 2017-йисуз ам жегьилрин арада РФ-ДИН ЦФО-ДИН кӀвенкӀвечивилин акъажунрин чемпион хьана. Ахцегьрин 2-нумра-дин юкьван чирвилерин мектеб акьалтӀар авур 2019-йисуз Жабраил Бакуда Азербайжандин лайихлу тренер Вагьид Мамедован къаюмвилик акатна ва гьа чӀавалай инихъ вири акъажунра Азербайжандин патай векилвал ийизва. Бедендиз ва руьгьдиз мягькем зигьинлу жегьилди бажарагълу тренердин гуьзчивилик кваз са куьруь вахтунда дуьньядин дережадин машгьурвал къазанмишна: 2019-йисан июндиз Италиядин Фаенце шегьерда Европадин кӀвенкӀвечивилин акъажунра - гимишдин медаль; гьа йисан 21-июлдиз Бакуда жегьилрин арада Европадин къугъунрин гъалибчи; 29-июлдиз Софияда жегьил пагьливанрин арада дуьньядин кӀвенкӀвечивилин акъажунрин финалда россияви Батырбек Цховребован винел гъалиб хьуналди дуьньядин чемпион; 2021-йисан февралдиз Киевда халкьарин арадин турнирда – гимишдин призёр; 2021-йисан апрелдиз Якутияда Р.М. Дмитриеван тӀварунихъ галай Халкьарин арадин VIII турнирдин чемпион. Ингье, гила азаддиз кьуршахар кьунай Халкьтарин арадин спортдин мастер Жабраил Гьажиев 70 кг. заланвал авай пагьливанрин арада Европадин чемпионвилин дережадиз хкаж хьанва. И чӀехи агалкьун адаз ва адан тренерризни мукьва кьилийриз Ахцегь муниципалитетдин руководстводи вири районэгьлийрин патай рикӀин сидкьидай мубаракзава. Ада гележегда олимпиададин чемпионвилин тӀвар – къизилдин медаль къазанмишдайдак умуд кутазва. 15-майдин вацра мергьяметлувилин «Просвещение» фондунин президент, Дагъустан Республикадин лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримова Хуьруьга «Люминари» Центрда вичин хайи югъ ва «Просвещение» Центрдин 3 йис къейдна. Чна Магьмуд Абдулжелиловичаз хайи югъ рикӀин сидкъидай мубаракзава ва чаз адахъ чандин сагъвал ва мадни гзаф йисарин агалкьунар хьана кӀанзава!
+Эдебият – савадлувал, Меденият виликнавай, Агалкьунар тебрикнавай, Филиалар гъиликнавай, Ваз баркалла, Магьмуд буба, Пешекар я вун лап зурба! Артухзавай даим девлет, Халкьдин патай къачуз гьуьрмет, Мергьяметлу гузвай куьмек, Баркаван тир халис зегьмет, Авадан хьуй «Люминари» – Лайихлу тир ви БЕРЕКАТ!«ПРОСВЕЩЕНИЕ» пак фондунин Президент яз мергьяметлу, Дагъустандин тӀвар лайихлу, Чешнелу тир регьбер зарлу, Мадни хьуй вун берекатлу, Кьилел чими рагъ хьуй нурлу! Ви хайи къан марифатар, Тежрибаяр тебрикнавай, Дагъустанда гьар са кӀвалах, Чешнелу яз теклифнавай, Ваз Мубарак «Люминари», Хайи югъ яз тешкилнавай!
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри
+вахтсуздаказ кечмиш хьуниз килигна адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин культурадин Управленидин къуллугъчийри
+вахтсуздаказ кечмиш хьуниз килигна адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин искусствойрин школадин къуллугъчийри
+вахтсуздаказ кечмиш хьуниз килигна адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Утерянный аттестат об основном общем образовании за № 00518001616980, выданный
+16-19-майдиз КАБАРДИНОБАЛКАРИЯДИН Тырнаус шегьерда залан атлетикадай СКФО-ДИН чемпионат кьиле фена. Дагъустандин хкягъай командадик кваз акъажунра Ахцегьрин Абдулали Гъаниеван тӀварунихъ галай спортшколада Фаргьад Мирзоеван (тренер) гъилик вердишвилер къачузвай Асали Абдулгьашумова ва Рагьман Лалаева иштиракна. Нетижада вичин 61 кг. заланвилин категориядай Асали Абдулгьашумова округдин чемпионвилин дережа ва къизилдин медаль къазанмишна. Алай вахтунда чи чемпион июлдин вацра кьиле тухудай Россиядин чемпионатдиз гьазур жезва. Агалкьунар хьурай!
+Магомедгани Ганиева в с. Кака,
+Школа акьалтӀарзава, югъур хьуй!
+Эхиримжи зенг – им аялрин уьмуьрда виридалайни таъсирлу, рикӀелай алат тийир хьтин гуьзел сувар я. Шадвилихъ галаз санал «эхиримжи» гафуни мектеб акьалтӀарзавай жегьилрин рикӀера са гьихьтин ятӀани сугъул, перишан фикирарни твазва. ЦӀусад йисуз санал, са классда шаддиз, гьуьрметлудаказ яшамиш хьайи ксар садлагьана къакъатзава эхир. Бязи аялринни муаллимрин вилер накъварив, разивилин, рагьимлувилинни хушбахтвилин накъварив ацӀунни тӀебии я. Эхь, гьа ихьтин накъвар чаз 22-майдин юкъуз Ахцегь райондин юкьван чирвилерин мектебрин эхиримжи зенгерин суварин иштиракчийрин вилерални акуна. Эхиримжи зенг инсандин уьмуьрда, гуя къайгъусуз аялвал къакъудна, чӀехибурун четин ва жавабдар уьмуьрдиз кам вегьин лишанламишзавай кьетӀен вакӀъиа - эхиримжи ачух тарс я. Мектеб акьалтӀарзавай жегьилрин ва партайрихъ сифте яз ацукьзавай гъвечӀи аялрин бейнида яргъалди амукьун патал адаз виликамаз гуьзелдиз гьазур хьун хъсан адетдиз элкъвенва. ГьакӀ гьазурвал ва вини дережадин тешкиллувал аваз кьилени тухвана цӀи Ахцегь райондин юкьван чирвилерин мектебра и сувар. И юкъуз анра сад лагьай классрин аялри (абур 298 авай, гъилевай йисан сентябрдиз сифте яз партайрихъ 300 ев агакьна аялар ацукьда) 327 жегьилдиз (адакай 111 да 11 лагьай ва 216 да 9-класс акьалтӀарнава) мектеб акьалтӀарнавайвилин эхиримжи зенг яна. Гурлу мярекатра мектебрин коллективрихъ галаз санал аялрин диде-бубайрини активныйдаказ иштиракзавай. Виликамаз туькӀуьрнавай махсус планграфикдин бинедаллаз гьар са хуьруьз, мектебдиз райондин регьберар, образованидин управленидин ва бязи маса идарайрин руководителарни пешекарар фенвай. Аялрин шадвални сагъсаламатвал хуьнин къаравулда къайдаяр хуьдай органрин векилар акъвазнавай. Эхиримжи зенгинин мярекатар анра хуш тебрикринни сагълугърин рахунар авуналди ва мектебрин гьевескар гъвечӀи артистри ватанперсвилин манадин манийрин концертар гуналдини кьуьлер авуналди ва райцентрда тамашуниз лайихлу чкайра шадвилин къекъуьнралди давам хьана. Шикилда: Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван чирвилерин мектебда эхиримжи зенгинин сувар.
+Ахцегьар: дагълара авай шегьердин килигиз лайихлу чкаяр
+Ахцегьвийри чпин ватан лайихлудаказ шегьер яз гьисабзава. Тарихдин хейлин чешмейра Ахцегьар шегьер я, хуьруьн куьгьне паюна лагьайтӀа, исятдани яд авахьдай архар, къадим канализация амукьнава. И мукьва вахтаралди больницадиз гьахьзавай чкадал «Ахцегьрин шегьердин больница» гафар кхьенвай. Им гьакъикъатдани 2-3 мертебадин кӀвалер, яргъи куьчеяр, мягьлеяр, музыкадин, художественный, умуми образованидин школаяр, искусствойрин школа, библиотекаяр, музеяр, ял ядай бахчаяр, гидроэлектростанция, гзаф кьадар муькъвер, сагъламардай центр, банкетрин ва спортдин залар, кафеяр ва ресторанар, санаторий, мугьманханаяр галай ва, гьелбетда, 15 агъзур касдин кьадарда агьалияр яшамиш жезвай са кьадардин шегьер я. Самур ва АХТЫ-ЧАЙ вацӀар какахьзавай мензилда, вичиз тешпигь авачир хьтин гуьрчег чкада экӀя хьанвай адахъ вичин гуя брендарни ава: «Шарвили» эпос, лезги чӀалан надир диалект (нугъат), тарихдинни культурадин ва тӀебиатдин гуьмбетар – памятникар, тарихдин ва лишанлу вакъиаяр, кудай дарман ятарин чешмеяр, КЪИЗИЛ-ДЕРЕДИН цурун мяден, Ахцегьрин ичер… Ина асирралди гуьрчегдаказ ва гзаф инсанрин иштираквал аваз агъадихъ галай суварар кьиле тухузва: «Яран сувар», «Цуькверин сувар», «Малдарринни хипехъанрин сувар» (майдин вацра терекмайри хипер хайи дагълариз куьчар авурдалай кьулухъ). Эхиримжи йисара абурал «Шарвили» эпосдин, «Ахцегьрин ичерин югъ» суварарни алава хъхьанва. Вири ибуру чиниз къвезвай гзаф кьадар мугьманар шадарзава ва тажубарзава. Ахцегьиз «Ачух цавун кӀаник квай музей» гьавайда лугьузвач. Ина гьар са камуна чун къадим заманадив агудзава, милли тарихдин таъсирлу вакъиайриз шерикзава. Амма гьатта мукьвал алай тарихдини чун вичел желбзава.
+Райондин экономикадин бинелу хел хуьруьн майишатдин, яни малдарвилинни хипехъанвилин ва набататчивилин производство я (ада 85% кьазва). Хуьруьн майишатдин суьр��ет гьасилунал 35 СПК, 21 КФХ, 2 «ООО» ва 11395 ЛПХ (хсуси майишатар) машгъул я. Хуьруьн майишатдин мулкари санлай 111006 гектар кьазва, гьа гьисабдай яз райондин сергьятра 80200 гектардин майданар ава. Цазвай никӀерин кьадар - 2100 гектар, адакай райондилай къеце пата – 526 га. Росстатдин 2021-йисан 1-январдин делилралди, райондин вири жуьре майишатра санлай 11039 къарамал (КРС), 74293 лапаг (МРС) ва 323 балкӀан ава. 2020-йисуз районда санлай 2 миллиард манатдин къимет авай хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилнава. Гьелбетда, пис нетижа туш. Амма ам хуьдай, гьялдай ва маса гудай мумкинвилерни авайтӀа, производство ва гьадахъ галаз санал къазанжийрин кьадарни аквадайвал артухариз жедай. Ида жемятдин гьал-агьвалдизни хъсан таъсирдай. Аквазвайвал, хуьруьн чкада кьилинди хуьруьн майишат артмишун я, амай вири идарайрин къурулуш агьалийриз (абур патарихъ алат тавун патал) чкадал гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугвадай ва ял ядай яшайишдин къулай шартӀар яратмишун патал алахъна кӀанда. «Амма гьакъикъат масад я. Хуьруьн майишат вири девирра ва вири уьлквейра дотационныйди я. Чкайрал хуьруьн майишатдин производство вилик тухун патал гьукуматдин патай са жуьредин куьмекни авач»,- гьайиф чӀугунивди лугьузва райондин УСХ-ДИН начальник Арген Гьажиева. Алай вахт суьруьяр къишлахрай хайи яйлахриз куьчарзавай жавабдарди я кьван, хипехъанвилин месэладал акъвазин. Ина бубайрилай адет хьанвайвал, гатуз куьлуь карчин гьайванар хайи дагъларин яйлахра, хъуьтӀуьз арандин къишлахра хуьзва (идаз куьчери хипехъанвал лугьуда). Эхиримжи йисара, икӀ асант я жеди, абурухъ галаз санал общественный майишатрин (СПК, КФХ, ИП) къарамаларни куьчарзава. ИкӀ, цӀинин гатфарихъ майишатрин вилик азаррин вилик пад кьадай серенжемар кьиле тухвана хьиз, тахминан, 50 000 МРС ва 3500 КРС (адакай дул, яни таза кӀелерни данаяр квачиз Дербентдин зонадай 16000 МРС ни 723 КРС ва Кочубей зонадай 32850 МРС ни 1260 КРС) куьчарунин везифа гваз, ам саки кьилиз акъуднава, гьайванар чпин чкайрал хкана динжарзава. Михьи гьава, дагъдин къаз, булахрин яд гахлукьайла абур яваш-яваш чкадиз хквезва. Амма марфар тахьуникди гьелелиг яйлахрин гьаларни тарифдинбур туш. Чна УСХ-ДИН начальник Арген Гьажиевахъ ва инин тежрибалу пешекарар тир Адильхан Агьмедовахъни Ханлар Рамазановахъ галаз суьгьбетна малум хьайивал, алатай кьуьд къишлахрал чи, гьакӀ вири республикадин хипехъанар патални эхиримжи 25 йисуз тахьай хьтин четинди хьана. Кьурагь хьуникди векь экъечӀнач, шимедин тӀурфанар акъатуникди Тарумовка ва Ногъай (чи бязи майишатар гьанани авай) районра 200 гектардилай артух майданар тамамвилелди шимед кьуна. Нетижада, юкьван гьисабдалди, 60 процентдилай артух хиперин дул къачуз хьанач, хкатунарни кьадарсуз пара я. Куьрелди, майишатрал еке харжияр акьалтна. Гьич тахьайтӀа, хипер хкун патал кьазвай «Камаздин» са рейс 48-50 агъзур манатдай акъваззава. - Хипехъанр��н йисаралди авай четин месэлаяр гьялиз жезвани?- хабар кьазва чна абурувай. - Ваъ. Къишлахра чубанринни абурун хизанрин яшайишдин шартӀар гьакӀа четиндиз ама: электрик экв, школа (аялар хуьрера бадейрин патав тазва), медицинадин къуллугъ авач, хъвадай цин патахъай дарвал ава (бязи чкайра гьайванризни хъвадай яд машинраваз гъизва), чубанрин кӀвалерни ятахар лап куьгьне я ва икӀ мад. Эхиримжи 8 йисан къене къишлахрал культурадин серенжемар кьиле туханвач, я къайдаяр хуьзвай органрин векиларни анра аквадач. Четин мад са месэла ава: хипехъанвилел машгъул пара майишатриз икьрарралди тестикьарнавай я гатун яйлахар, иллаки хъуьтӀуьн къишлахар авач. Абуру, авайвал лагьайтӀа, лукӀвилин аслувал эхуналди (чилерин иесийри гьатта икьрар кутӀуникай кьил къакъудзава) Дербент, Кочубей, Ногъай зонайра хъуьтӀуьн варцара 250-300 агъзур манат киридин пул гузва, маса чара авач. Ихьтин татугай гьалара, гьелбетда, жегьилар чубанвилиз къвезвач.
+Аялар хуьнин халкьарин арадин югъ аялрин саламатвал хъсанарунин метлебдин вири дуьньядин сувар я. Шадвилера, адет яз, аялри ва абурун диде-бубайри, муаллимри, аялрин ихтиярар хуьдай ва мергьаметлу тешкилатри иштиракзава. Россияда 2021-йисуз аялар хуьнин халкьарин арадин югъ, ингье, 1-июндиз 72-сеферда къейдна. Суварин мурад аялдин ихтиярар хуьн, яш тамам та-хьанвайбурун месэлайрал, абуру обществода кьунвай чкадал инсанрин дикъет желбун я. Лишанлу и йикъаз талукь яз аялрин ихтиярар хуьнин рекьяй лекцияр, семинарар, конференцияр ва гьар жуьре акцияр талукьарзава, аялрин тӀал алай месэлаяр къарагъарзавай флешмобарни митингар тухузва, аялрин кӀвалер ва тӀимил таъминвал авай хизанар патал такьатар кӀватӀзава, культурадин идарайра концертар, аялрин шикилрин выставкаяр, спортдин акъажунар тешкилзава. Иллаки кьетӀен дикъет набут ва етим аялрин гьалдиз гузва. Адет яз, гуьгьуьл авай вирибуру аялрин кӀвалериз, больницайриз ва реабилитационный центрайриз савкьватар гъизва. Ина абурукай аялрин чпин иштираквал аваз тухузвай концентрин тамашачияр жезва. Аялрин яратмишунрин коллективар чпин устадвал ва хъсан нетижаяр къалуриз чалишмиш жезва. Сувар арадал атунин тарих 1949-йисалай башламишнава. И вахтунда Парижда, дишегьлийрин конгрессдал, къекъверагвиле авай вири аялар хуьнин гьакъиндай месэла къарагъарна ва къведай 1950-йисан 1-июндиз сифте яз и месэладиз талукьарнавай сувар кьиле тухвана. Гуьгъуьнай хейлин уьлквейри и адетдал амал ийиз башламишна. Идалай кьулухъ ая-лар хуьнин халкьарин арадин югъ дуьньядин саки вири уьлквейра къейдиз хьана. И йикъаз талукь лишанни ава – къацу фондал планетадин лишан къалурзавай пайдах ва вири ам тирвал гьар жуьре рангарин вад кӀалуб. Къацу фонди мублагьвал, чӀехи хьун ва гармония лишанламишзава, планетади - вири аялрин умуми кӀвал, гьар жуьре рангарин кӀалубри лагьайтӀа - сабурлувал ва жуьреба-жуьревал. И��ахъ галаз санал рикӀел хуьн лазим я хьи, аялар хуьнин Югъ, неинки шад сувар, гьакӀ чпихъ игьтияж авай ва етим хьанвай аялрин гьакъиндай фикир авунин ва абуруз жувалай алакьдай куьмек гунин себеб я. Аялар хуьнин халкьарин арадин юкъуз дуьньядин дурумсуз гьаларикай фикир авунин адетни ава. Чна къисметдиз ва я чӀехибурун таъсирдиз килигна чеб уьмуьдин четин шартӀара гьатнавай аялрин гьакъиндай къайгъударвал чӀугун ва абурун тереф хуьн лазим я. «Чарадан аялар авайди туш!» гафар чи гьерекатрин эверун хьана кӀанда. Аялар хуьнин юкъуз райадминистрациядин регьбервилик кваз Ахцегьрин хуьруьн «Набережный» паркдани суварин маналу серенжемар ва еке концерт кьиле фена. Культурадин управленидин коллективди тешкилнавай ада школайрин, бахчайрин аялрин коллективри ва райондин гьевескар артистри иштиракна. Инал савкьватар ва призар гуналди гьар жуьре къугъунар ва конкурсар кьиле тухвана. КӀватӀ хьанвайбуруз (хейлин ахцегьвияр чпин аялрихъ ва хтулрихъ галаз атанвай) секиндаказ ацукьдай ва музыкадикай лезет хкуддай, аялар искусстводиз мукьва ийидай мумкинвал хьана. Къуй Чилел вири бицӀекрин винел ислягь цав ва къайгъусуз аялвал хьурай!
+Алай йисан 22-майдиз Кьасумхуьрел лезги халкьдин игитвилин «Шарвили» эпосдин сувариз гьазур хьунин ва ам кьиле тухунин рекьяй Республикадин оргкомитетдин заседание тухвана. Анал оргкомитетдин членри суварин метлеблувал къейдна, ам кьиле тухузвай йисара вичикай халкьарин садвилин лишан, Дагъустандин халкьарихъ авай надир культура машгьур авунин бине хьанвайди лагьана. «Шарвили» эпосдин сувари республикадин агьалийрин ва мугьманрин арада руьгьдин алакъаяр вилик тухузва, агалкьзавай несил Ватан кӀан хьунин руьгьдаллаз тербияламишзава. Асантбур тушир эпидемгьалар амукьунихъ галаз алакъалу яз, хаталу азар гележегда чукӀунин вилик пад кьунин мураддалди оргкомитетди 2021-йисуз лезги халкьдин игитвилин «Шарвили» эпосдин сувар чкайрал, яни кьилди гьар са муниципалитетда кьиле тухунин къарар кьабулнава. Вичин къарарда оргкомитетди РД-ДИН Кьили 2020-йисан 18-мартдиз кьабулнавай «Виниз тир гьазурвилин къайда кардик кутунин гьакъиндай» 17-нумрадин Указдик дегишвилер кухтуниз талукь документ бинедиз къачуна, гьакӀни коронавирусдихъ галаз женгина Дагъустан Республикадин оперативный штабдин теклифар фикирда кьуна. Идалайни гъейри, оргкомитетди муниципалитетра серенжемар кьиле тухудайла коронавирусдин инфекция чукӀунин вилик пад кьунин рекьяй Роспотребнадзордин вири теклифар ва амукь-
+завай сергьятвилер фикирда кьун теклифнава. Вири серенжемар инсанрин арада тайин тир мензил аваз, маскайрин къайда хвена ва дезинфекциядин такьатар ишлемишуналди кьиле тухун лазим я.
+Лезгийрин игитвилин «Шарвили» эпосдин сувариз гьазурвал акунин ва ам кьиле тухунин рекьяй Республикадин тешкиллувилин комитет
+«ЦӀийи дуьнья» газетдин редактор, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Дашдемир Шерифалиева Ахцегьа «Шарвили» эпосдин суварин майдан дегишарун лазим тирдан гьакъиндай месэла къарагъарзавай Ачух чар кӀелайла, завай жуван гьиссер хуьз хьанач, абур шиирдин къайдада сивяй акъатна.
+Чархун муькъуьн къаншардавай, Хъсан лайих майдандавай, Гьар патахъай рекьер ачух, Тарих – къадим, муькъвер - ачух. Хуьруьн юкьва женнетдин багъ, Вичиз лайих сергьят авай, Кьуд патахъай яшайишдин, Гегьенш, чӀехи кӀвалер галай. Ахцегь - вацӀун сагъламвилин, ТӀебиатдин сегьер авай, Тариф алай парк тир майдан, Лап женнетдиз ухшар авай. Къекъуьналдини жагъидач Ихьтин майдан шегьердавай. Шарвилидин кӀвалер акваз, КьантӀардаллай регъверни кваз. Шарвили вич яшамиш хьай Кьакьан юрдар цуькведа хьуй! Къагьримандин цӀийи майдан Лезги халкьдиз мубарак хьуй! Шарвилидин тӀварцӀел КӀватӀ жеда эл, Чпин садвал, лайих къалуз, Къагьримандин весияр хуьз.
+Суварин майдан чи бубайрин сурарилай алудна цӀиийи чкадал туькӀуьрунин къени мураддалди (и кар патал авторди месэла кьуд патахъай делилламишнава ва ам эвездай лап кутугай чка теклифзава) ва ватанпересвилинни эдеб-ах-лакьдин михьи ниятралди рикӀин сидкьидай кхьенвай Ачух чарчи гьам Ахцегь райондин руководстводиз ва гьам Республикадин «Шарвили» эпосдин тешкиллувилин комитетдиз дуьз таъсир авун лазим я. Къарагъарнавай месэла акьалтӀай важиблуди тирдан ва адав энгел тавуна эгечӀун лазим тирдан тереф чна тамамвилелди хуьзва.
+Мустафа АДИШИРИНОВ 1963-йисуз Кьехуьлрин мублагь хуьр арандиз куьчарнай. И макъалада заз и кӀвалах вучиз ва ни авурди тиртӀа, куьрелди кхьиз кӀанзава. Сифте хуьруьн тарих рикӀел хкин.
+Кьехуьлар дегь заманадин тарих авай хуьр тир. Ам Самур вацӀун вини кьиле, Магьи дередин гуьне пата Ахцегьрилай 22 км. яргъа, гьуьлуьн дережадилай 1800 м. кьакьанда авай. Къунши хуьрер: Ялахъар, Цуругъар, ИчӀер. Алай вахтунда Кьехуьла кьве кӀвал ава. Сад и цӀарарин автордин, муькуьди Абдулкъафаран. Дагъустандихъ галаз Кьехуьларни 1813-йисуз Россиядин къурулушдик-къаюмвилик акатна. Пачагьдин гьукумат 1917-йисуз чкӀайла, дагълариз Советрин власть атана. Адани вичин къанунар, истемишунар эцигна. Советрин властдикай Кьехуьлриз сифте кьиляй бегьем хийир хьана, инсанар виликди фена. 1932-йисуз аялриз школа, чӀехибуруз ликбез ахъайна, 1935-йисуз колхоз тешкилна. 1957-йисуз Кьехуьлриз электрикдин эквер акуна: хуьре радио, телефон хьана. 1961-йисуз рагарай, кьваларикай, дерин кӀамарай авур рекьяй сифте яз хуьруьз машин атана. Инсанрин шадвилихъ и кьил, а кьил авачир. Сифте атай машиндин гьар са чархуник са гьер тукӀунай лугьуда. Колхоздин пулуналди хуьре цӀийи школа, медпункт, клуб, колхоздин контораяр, туьквен, ктабхана, складар ва тевлеяр эцигна. Хуьре молотилка, регъвер ва хуьруьн майишатдиз лазим маса тадаракар арадал атана. Хуьр мублагь хьайила, са бязи инай куьч хьайи инсанарни элкъв��на хквезвай. Са юкъуз бирдан чӀуру хабарар атана. Колхозар сад хъхьана кӀанда. ГъвечӀи хуьрер аранриз куьчарун чарасуз я лугьур хабарри инсанрин рикӀер пашманарна. Куьч хъхьунин месэлаяр гваз Ахцегьай партиядин райкомдин векилар къвез башламишна. Кьехуьлар сифте и кардиз лап акси тир, амма абур яваш-яваш алцурариз алакьна. И кӀвалахда колхоздин председатель Селимов Шагьбубади еке роль къугъвана.1963-йисан апрелдиз колхозчийрин собранидал чӀехи паюнин разивал аваз Кьехуьлрин Димитрован тӀварунихъ галай колхоз Кьасумхуьруьн райондин (гилан Мегьарамдхуьруьн район) Гилийрин хуьруьн Ленинан тӀварунихъ галай колхоздик экечӀдайвал хьана. Гила, гьуьрметлу газет кӀелзавайбур, инал са шумуд суал къвезва. Сагъ хуьрер харапӀайриз элкъуьрун, инсанар ватанрикай магьрум авун квез герек тир? Сагъ районар чукӀурун бес дуьз тирни? Суалар пара ава, анжах жавабар авач. Ибур вири Советрин властди кьабулай гъалатӀдин программадин нетижаяр хьана. Гила за куьн 1963-йисан 19- февралдиз Кьасумхуьруьн райондин Гилийрин хуьре авай Ленинан тӀварунихъ галай колходин членрин собранидин протоколдай са чӀукунихъ галаз танишарин. Протокол вич урус чӀалал кхьенвайвиляй, ам гьа авайвал ГУЗВА.«…ВЫСТУПИВШИЕ колхозники отметили, что из-за отсутствия достаточной рабочей силы, часть плодородных поливных массивов колхоза полностью не осваиваются. Они из года в год превращаются в залежи и зарастают кустарником. Переселение в наше село колхозников, проживающих в селе Кахул Ахтынского района, создаст условия полноценного использования всех земельных массивов колхоза и получить с них максимальные доходы». Чаз и документдай аквазвайвал, дагъвияр арандиз куьчарунин асул метлеб аранда кӀвалахдай гъилер бес тахьун, анра чилер кул-кусламиш хьун тир кьван! ГьакӀ хьайила Кьехуьлрин жемят Гилийрал алай кул-кусар михьун патал герек атанай ман. Урус чӀалал и гьерекатдиз «кощунство» лугьуда. Инсанрин рикӀери эхнатӀани, ибур тарихди эх тийидай кӀвалахар я! Гилийрал къе 2 агъзурдалай гзаф инсанар кӀеве аваз яшамиш жезва. Куьн Чепелринни Гилийрин мулкариз килиг! Рекьелай вине пад вири кул-кусри кьунва. Мад Кьехуьлар гьинай хкида? Амач жал мад Ахцегь районда чкӀур тавунвай хуьрер?! Дагъустандин Министррин Советдин Председатель М-С.Умаханован къул алай, 1963-йисан 2-июлдин вацран къарардалди Кьехуьлрин хуьруьн Димитрован тӀварунихъ галай колхоз, вири малкъара, девлет, инсанарни галаз, Кьасумхуьруьн райондин Гилийрин хуьруьн Ленинан тӀварунихъ галай колхоздал эхляна. Къейдин, куьчардалди Кьехуьла 75 кӀвал-хизан авай, абурукай Гилийрал анжах 40 хизан хтана, амайбур иниз-аниз чкӀана. Гьа икӀ, Советрин гьукуматди къадим Кьехуьлрин хуьр харапӀайриз элкъуьрна. Гьа ихьтин кьисмет райондин парамаса хуьрерин кьилелни атана. Мумкин я, куьне, гьуьрметлу газет кӀелзавайбур, суал вугун: «Бес пис хьанани квез четин дагълух уьмуьр регьят арандин уьмуьрдалди эвезуникди?». И суалдиз за квез къведай макъалада жаваб гуда. Вични пара серсер жаваб жеда ам. Вилив хуьх! «ЦӀийи дуьнья» газет активнидаказ кхьихь ва кӀела!
+Ахцегьа лезгийрин игитвилин «Шарвили» эпосдин суварин кьилин майдан дегишарун! Им фадлай вичиз дикъет-къимет гана гьялна кӀанзавай важиблу месэла тир – эдеб-ахлакьдин, намусдин, гьаялувилин месэла! Хъсан я, гила хьайитӀани ам куднавайди. И кардай чна Дашдемир Шерифалиеваз пара кьадар сагърай лугьун лазим я. Кьилинди, пара инсанри и месэла ва суварин майдан патал ада теклифнавай чка хушдиз кьабулзава. Валентин Эмирован тӀварунихъ галай ялядай багъдик сурар квайди гьа бинедилай чизчиз, «Шарвилидин» мярекатрин кьилин майдан патал гьакимри анаг хкягъун пара тажубдин кар хьана. Гьа макъамда за жуван наразивилин гаф лагьайди тир, гьайиф хьи, гьакимри яб ганач. Аллагьдиз шукур хьуй, гила инсанар диндихъ элхкъвенвайла абуру руьгдин месэлайриз артух фикир гузва ва гьавиляй месэла гьялиз жеридак умуд ква. Хиве кьан, бубайри тербияламишайвал, Валентин Эмирован тӀварунихъ галай багъдай фидайла, чна ана кучукнавайбурун руьгьерихъ гьамиша дуьа кӀелзава. Пара вахтара анай ваъ, маса рекьяй физ алахъзава. Гьа икӀ хьунни лазим я, вучиз лагьайтӀа жуваз дакӀан кар масадазни тавуна кӀанда. Низ хуш къведа кьван бубайрин сурариз кӀур гун, артухлама, анал ички хъун, туалетар эцигун, еке шадвилер авун?! Зун инанмиш я хьи, «Шарвилидин» суварик къвезвай парабуруз аник сурар квайди чизвач, чир хьайитӀа иштиракдач, чидайбуру лагьайтӀа чаз айиб-туьгьметзава, вири районни кваз беябур жезва. Авайвал лугьун, гьа сурариз кӀур гуниз мажбур жезвайвиляй чна анал жезвай мярекатра иштиракзавач. Муькуь патахъай, месэла къарагъарнавай макъалада хъсандиз къейднавайвал, и чка сегьнемайдан патал дуьм-дуьз манадин гьакъиндайни хъсанди хьанвач. Адет тирвал ва вири тамашачийриз хъсандиз аквадайвал, сегьне агъада хьана кӀанда (кинотеатррин къайдадиз килиг). Ина акси тегьерда хьанва: вилик квай тӀимилбурулай гъейри, чилин ландшафт тирвал агъада акъвазуниз мажбур парабуруз сегьне стӀун аквазвач. Кьве гаф суварин шадвилерин майдан патал теклифзавай цӀийи чкадикай лугьун. Ахцегьрин рикӀ хьтин, пара вижевай чка я ам. Гатун зегьем вахтундани датӀана михьи гьава-вацӀун кьезил шагьвар къугшъвазвай, кьуд патахъай ацукьдай чкаяр туькӀуьрдай надир мумкинвал авай ва гьа са вахтунда чкадин тамашуниз лайихлу пара имаратар аквазвай ихьтин гуьзел, гегьенш майдан, вични Шарвилидин мягьледа, гьич Республикада къекъуьналдини жагъидач. Заз чиз, теклифнавай месэла кьилиз акъудуниз аксивалдай делил ва я кас тахьун лазим я. Чпелай кар аслу гьакимар халкьдин фикирдихъ галаз рази жеридахъ инанмишвализ кӀанзава. Чна чи патай лагьайтӀа, жемят тупламишна хьиз, алакьдай вири куьмекар хиве кьазва.
+Абдулаши�� Гьажи АБДУЛГЬАШУМОВ, Ахцегьрин машгьур ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДИН имам, райондин имамрин Советдин председатель
+Жавандин яш неинки диде-бубаяр, гьакӀ аялар чеб патални четин вахт я. И вахтунда чӀехибур а кардин гъавурда акьазва хьи, чпи виликдай аялрихъ галаз алакъаяр хвейи къайдайри гила кӀвалахзамач. Гьа икӀ тербия гунин гъалатӀар мукьвал-мукьвал винел акьалтда. Ихьтин дуьшуьшра жаванриз ийизвай рафтарвал дегишна кӀанда.
+Хейлин диде-бубайриз чпин чӀехи хьанвай аялди уьмуьрдин бязи месэлайрай чпиз сирер ахъай тавунин кар кьабулиз четин я. Гьавиляй абуру гзаф дуьшуьшра аялдивай алакъайра артухан ачухвал истемишда. Амма жавандиз вичин аслу туширвал гьисс авун, хсуси фикирдикай даях кьун лап важиблу я. Гьикьван гзаф ада мукьва-кьилийрин патай вичиз басрух гун ва бейкефвилер гьисс авуртӀа, гьакьван гзаф жаванди гьиссер вичин къене хуьда. Ачух рахуникай кьил къакъудуналди, ада тапарар ийиз башламишда. Бязи дуьшуьшра жавандин диде-бубади эсиллагь чӀуру ниятар авачиз адан жибинар, сумка, мобильникда авай алакъаяр ахтармишиз эгечӀда. ИкӀ авуникди чна неинки чи аялдиз гьуьрметсузвал къалурзава, гьакӀ адан хсуси пространство, яни аслу туширвал чӀурзава. И карди жаванди гьам диде-бубадиз ва гьамни вичиз ийизвай ихтибар екедаказ агъуз авудзава. Гьавиляй ийизвай гуьзчивал ачухди ва аялдинни куь арада меслятвилинди хьун патал алахъунар авун кутугнава. ДИДЕ-БУБАДИ аялдин фикирдиз итиж ийизвачирла ва ам гьисаба кьазвачирла, жаванди акӀ гьисабзава хьи, диде-буба патал адан фикирдихъ важиблувал авач ва гьаниз килигна абуруз вич я кӀандач, я чӀехибуру вичиз гьуьрметни ийизвач. Ихьтин гьалари аялдихъ ажугъ арадал гъун мумкин я, я тушни куь къастунин кӀевивилиз жаваб яз, абуру кьулухъ чӀугвада. Эхирдин нетижа яз жаванди масадалай аслу тушиз къарар кьабулдай алакьун квадарда. Гьелбетда, санлай къачурла аял куь гъавурда акьада, амма куь истемишун кьилиз акъудун адаз асант кар туш, вучиз лагьайтӀа, квез вуч кӀанзаватӀа, аялдиз кьатӀуз четин я. Вахтар алатайла куьни аялдин фикиррин арада еке фаркьлувал арадал къведа: аялди вичи-вич истемишунриз тамамвилелди жаваб гузвайди яз гьисабда, куьне лагьайтӀа, адавай мадни цӀийи крар тӀалабда. Идан вилик пад кьун патал вуч кӀанзаватӀа, квез дуьмдуьздаказ чир хьана кӀанда. Герек кӀанзавай крарин гьакъиндай аялризни тайиндаказ ва дуьм-дуьздаказ лугьуз чир жен. Гзаф вахтара диде-бубайриз аялри вакъ-иайрал кьадарсуз гзаф хъен вегьизвай хьиз жеда. Амма мукьвабуру аялдин тереф хуьн тийиз хьайитӀа, ада вич арадай акъуднавайди хьиз гьиссда, адан къилихарни ачухбур яз амукьдач. Я тушни жаванди диде-бубадин аксина вичин разисузвал къалурда ва ада вич чӀехибурухъ галаз ажугълудаказ тухуда. Аялдин гуьгьуьлар рикӀивай кьабулиз чалишмиш хьухь, адан гьиссериз гьуьрмет ая, ихтибардиз къимет це. Жавандиз а кар чир хьун лазим я хьи, куьн адан гъавурда акьунва ва вичин гьиссер куьн патал важиблу я. Кьилдин диде-бубайри чпин аялди истемишунар тамамарун патал виликамаз кьилиз акъудиз тежедай хиве кьунрикай ва я къурхуйрикай менфят къачузва. Эцигнавай мурад кьилиз акъатнамазди абуру чпин гафар рикӀелай ракъурзава ва я абур тамамариз тади къачузвач. Амма са кар рикӀел хуьн лазим я: жаванри чӀехибурун лап куьлуь хиве кьунар тамамарунизни гзаф дикъет гуда. Эгер мукьвабуру гьар сеферда буш гафар лугьуз хьайитӀа, аял абурухъ мад инанмиш хъижедач. Гьа икӀ диде-бубайри жавандин вилера кесерлувал квадарда. Кьилдин дуьшуьшра диде-бубади аялдал чпин фикирар илитӀиз башламишда, яни адаз кьадарсуз гзаф уьмуьр чирда. Ихьтин гьалари аялдин патай ажугълувал арадал гъун мумкин я. Ада вичи-вичиз къиметни хгудач. Жаванрин диде-бубаяр чпин аялдихъ галаз меслят хьун патал чалишмиш хьана кӀанда. Герек къарарар аялдихъ галаз санал кьабулин, жедай дуьшуьшра адаз кӀанивал ийин. Идани жавандиз вичин чин хуьдай мумкинвал гуда. Гьар са аял сифтени-сифте вичиз гьуьрмет авуна кӀани инсан (личность) тирди чир хьана кӀанда. Эгер диде-бубайри аялриз кьадарсуз гзаф дикъет гуз хьайитӀа, абур чеб чпив къайгъусузвилелди эгечӀда. Гьавиляй чӀехибуру хсуси итижар, ял ягъун патални вахт жагъурна кӀанда. И кар галачиз аялдихъ галаз дуьзгуьн рафтарвилер тешкилун асант кар туш. Адаз вичин диде-бубадал дамах ийиз, абуруз къимет гузни четин жеда. Эгер квез аял гьихьтин къайгъуйрал яшамиш жезватӀа, ада куьз итиж ийизватӀа чизвачтӀа, квевай жавандихъ галаз ихтибарлувилин алакъаяр тайинариз жедач. Ахьтин алакъаяр и яшда авай аялрихъ галаз хуьн важиблу кар я. Акси дуьшуьшда жаванди вичин диде-бубадал дамахдач ва абуруз къимет гудач. Аял квел яшамиш жезватӀа, ада куьз итиж ийизватӀа чир тахьанмаз аялдихъ галаз ихтибарлувилин алакъаяр тайинариз жедач. Абур лагьайтӀа, жаванвилин яшда иллаки важиблу я. Эгер куьн аялдин уьмуьрдикай, адан машгъулатрикай жезмай кьван гзаф чириз чалишмиш жезватӀа ва и рекьяй жуван хабардарвал къалурзаватӀа, куьне аялдин гуьгьуьл къачуда ва квез адахъ галаз суьгьбетдай себебар жагъида. Гзаф дуьшуьшра диде-бубайри гьисабзавайвал, аялрин тариф анжах лап хъсан къиметрай авуна кӀанда. Амма жаванрихъ чӀехибуру чпин вири крариз къимет гунин игьтияж ава. И карди аялдин къуватар артухарзава, адаз кӀвалах туькӀуьн тавур дуьшуьшар регьятдаказ алуддай мумкинвал гузва. Гьа са вахтунда сагълам критика амал аламачирди яз садани арадай акъуднавач. Амма эмоцияр гьамиша хуьн кутугнава. Куьне гьихьтин мурад вилик эцигзаватӀа рикӀел хуьх: аял жазаламишдани? Авур кардиз жува гузвай къимет къалурдани? Аялдиз вичин гьахъсузвал кьатӀуз куьмекдани ва я четин месэла адахъ галаз санал гьялдани? ДИДЕ-БУБАЯР чпин аялрин виридалайни гзаф рикӀ алай дустарихъ галаз таниш хьун пис кар туш. И кар патал абуруз мукьвалмукьвал мугьманвиле атун теклифун бес я. Ида неинки куь алакъаяр мягькемарда, гьакӀ хсуси аялдин патахъай куь рикӀ секинарда. Эгер жавандин дустарикай сада куьн гзаф шаклу ийизватӀа, квевай адахъ галаз и кардикай агъайнидаказ суьгьбет ийиз жеда. Куь фикирдикай даях кьуналди, ада вичин юлдашриз ийизвай рафтарвал дегишарда. Гьелбетда, бязи вахтара аялдикай вичикай чӀуру гьалар арадал атунин тахсиркар жезва. Ихьтин дуьшуьшра сабурлувал хуьн асант кар туш. Амма чир хьухь: аялдихъ галаз хкажнавай сесиналди рахуни гуьзлемишзавай нетижа гудач. Ида аялдиз анжах вичин гьахъвал ва куь зайифвал къалурда. Эгер ихьтин гьалар тикрар жез хьайитӀа, жаванди квез мад дикъет хгудач ва гьуьрметни хъийидач. Гьелбетда, идани хъсан нетижайрал гъидач. Квез а кар чир хьун лазим я хьи, гьикьван кьит хьайитӀани, куьне жавандихъ галаз жезмай кьван гзаф вахт кечирмишна кӀанда. Анжах сифте килигайла, акӀ жеда хьи, жаванар лап еке хьанва ва абурухъ диде-бубайрин дикъетдин ва кинерин игьтияж амач. Гьатта квехъ вахт лап тӀимил авайлани ериди кьадар эвез авурай. КӀвалахдай йикъара зур сят – са сят санал кечирмишун бес я. Амма жуван крар вахтуналди акъвазарна кӀанда. Ял ядай йикъара са гьиниз ятӀани санал походдиз физ ва я къугъунар тешкилиз жеда. Эгер диде-бубади ва жаванди саналди тир уьмуьр гьакӀ тӀвар патал кечирмишзаватӀа, аялди вич герек авачирди ва садани вичин тереф хуьн тийизвайди яз гьиссда. Ихьтин жаванди вичи-вичизни зайиф къимет гуда…
+Мирзоева Мария Дмитриевна 1933-йисан 5-августдиз Ростовский областдин Азовский районда дидедиз хьана. 1948-йисуз ам Азовский педагогвилин училищедиз гьахьна ва 1952-йисуз ада анаг агалкьунралди куьтягьна. Гьа и йисуз жегьил пешекар кӀвалахал ДАССР-ДИЗ, Ахцегь райондиз ракъурна. Дяведилай гуьгъуьнин йисара республикадин иллаки хуьрерин школайра муаллимрин кьитвал аваз, Урусатдай иниз цӀудралди жегьил муаллимар-рушар рекье твазвай. Муаллимвилин кӀвалах Мария Дмитриевнади Ахцегьрин школа-интернатдилай башламишна. Гуьгъуьнай, педагогвилин кьетӀен алакьунриз килигна, райондин руководстводи ам Ахцегьрин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай 1-нумрадин юкьван школадиз хкана. Гьа и йисара урус руша вичин бахт-кьисмет чкадин жегьил Этем Мирзоевахъ галаз садна хьиз, ам гьамишалугъ вичин 2-ватан хьайи Ахцегьа амукьна.1962-йисуз Мария Дмитриевна (кьетӀен гьуьрмет авунин лишан яз, адаз гъвечӀи-чӀехида гьамиша гьакӀ лугьудай) Дагъустандин государстводин университетдик экечӀна ва 1967-йисуз анаг акьалтӀарна. 1966-йисуз Мария Дмитриевнадиз акьалтзавай несил дуьз тербияламишунай «ДАССР-ДИН школайрин лайихлу муаллим» лагьай гьуьндуьр тӀвар гана. Ам 1984-йисалай ДАССРДИН ва 1996-йисалай Россиядин Федерациядин зегьметдин ветеран хьана. Дуьз 44 йисуз Ахцегьа аялриз урус чӀал ва литература чирай адан гъиликай-тербиядикай хкатай вишералди аялрикай жуьреба-жуьре хилерай хъсан пешекарар, кьилинди, ватанперес халис инсанар хьана. Мирзоева Мария Дмитриевна 1996-йисуз рагьметдиз фена. Адан экуь къамат чи рикӀера гьамишалугъ яз амукьда.
+Москвада «Голос» телепроектдин (6-сезон), Россиядин ва Кавказдин Къизилдин сесинин гъалибчи, Дагъустан Республикадин лайихлу артист Селим Аллагьярован
+сольный концерт кьиле фена. «Градсий холл» театрдин чӀехи залда аншлаг авай. Концерт Россиядин халкьдин артист Александр Борисович Градскийди ачухна. Селиман адресдиз чими келимаяр лагьайдалай кьулухъ ада ам «Дуьньядин музыкадин Олимпдал хкаж жезвай гъед я» лагьана. Концерт 3 сятда давам хьана. Къанни вад мани жанлу сесиналди тамамарна. Инал М.Магомаеван, Д.Хворостовскийдин, Элвис Преслидин репертуардай тир тӀвар-ван авай манийри, неаполитанский манийри, дуьньяда машгьурвал авай операйрай тир арийри ван авуна. Гьа са вахтунда Дагъустандин тӀвар-ван авай композитор М.Гьуьсейнован «Чан диде» ва «Зи хайи чил» тӀварар алай 2 композицияни тамамарна. Ингье вичин блогда машгьур журналистка Людмила Семинади вуч кхьизватӀа: «Зун тамашачийрин залдиз такабурлудаказ гьахьзавай. Амма концертдилай кьулухъ гьейран хьана эхкъечӀна. Диапазондай, стилрай, жанрийрай, манийрин, арийрин, дуэтрин кӀватӀалрин къизгъинвилин рекьяй тамамариз четин кьве отделение – вичиз зал дарискьал тир манидардин вижевай сесинал тухванвай чӀехи кӀвалах аквазвай. Сольный концерт Александр Градскийдин гуьзчивилик кваз кьиле фена. Элвис Преслидин манида дуэтди бейхабардаказ атай накъварал, виниз тир гьиссерал (эмоцийрал) гъана». Селиман диде Мая Асимовнадихъ галаз зун дуствиле аваз са йисалайни гзаф я. Зун и дишегьлидал, адан сабурлувилел, вири хъсан крарик кьил кутунра хцин тереф хуьнал къвердавай гзаф гьейран жезва. Адахъ галаз кьиле фейи суьгьбетда Селим артист яз чӀехи хьайидакай гзаф итижлу делилар, адал ацалтай вири четинвилер, манийвилер, агалкьунар, адан хизанда рикӀик хьайи гьиссер чир хьана. Им гзаф йисарин ва регьятди тушир рехъ тир! «Голос» телепроектда инанмиш гъалибвилихъ гьакъикъатдани дурумлу зегьметдин йисар гала. Вокальный искусстводин машгьур мэтрияр тир А.Ведерникова, А.Градскийди, Л.Казарновскаяди, Селиман бажарагъдиз гзаф кьакьан къимет гуналди, ам Россиядин виридалайни хъсан баритонрикай сад яз гьисабзава. Селиман тикрар ийиз тежедай сесинин тембрдал чӀехи манидарар тир Хосе Каррерас, Робертино Лолетти, Ивонн Кальман (опереттадин король Имре Кальманан руш) ва вири дуьньяда машгьур маса вокалистар гьейран жезвай. За Селиман гележегдин планриз итиж авуна. Ада и мукьвара Москвада «Селим Аллагьярован АSA вокалдин академия» тӀвар алай вокалдин хсуси школа ачухна. Алатай йисуз пандемия себеб яз Дагъустанда адан гастролар акъвазаруниз мажбур хьана. Исятда ада Россияда, гьакӀни хайи Дагъустанда сольный гастролрин тур кьиле тухун фикирдиз къачунва. Гила Селим Аллагьярован бажарагъдал ашукьбурун фикирар гъин:– Селимахъ лап чӀехи бажарагъ, вичихъ къерехар авачир руьгьдай азаддаказ акъатзавай сес ава. Ам гафарал лугьуз тежедай къуват ва къудрат, тембрдин михьивал ва девлет я. За адан къведай концерт сабурсуздаказ гуьзлемишда. Селима зун муьтӀуьгъарна.– Зун «Градский холлда» адан сольный концертда хьана. И гадади дуьнья муьтӀуьгъарда…– Селим, зун ви къизилдин сесиниз яб гуз ва адакай лезет хкудиз галатзавач. Вуна яб акалзавайдал жуван эсердин интерпретация гьакьван инанмишвилелди ва рикӀиз таъсирдайвал агакьарзава. Ваз баркалла! Къуй вун хьтин Дагъустан цӀийи хъийизвай жегьил инсанар гзаф хьурай. – Селимахъ садавни гекъигиз тежедай вичин къайда (стиль) ава. Вични Андреа Бочелли, Пласидо Доминго, Хосе Каррерас, Муслим Магомаев хьтин манидаррихъ галаз са жергеда ава. Ам надирди ва бажарагълуди я. Селимахъ вичин космос (алем), вичин руьгь ва вичин сес ава. Ибур рикӀ алай манидардин адресдиз лагьанвай лап тӀимил кьадар ксарин гафар я. Жуван патай алава хъийин: – Играми Селим! Ви сесини, ви зегьметдал рикӀ хьуни ва манияр лугьунин гуьгьуьлди вири манийвилер алудда, гьакӀни ваз вокалдин нурлу гъетерикай сад жез куьмекда. Хуш сефер ваз!
+Гъилевай йисан 21-24-майдин йикъара Кеферпатан Македониядин меркез Скопье шегьерда греко-римский жуьреда кьуршахар кьунай жегьил пагьливанрин (23 йисан яшар жедалди) арада Европадин чемпионат кьиле фена. РФДИН жегьилрин хкягъай командадик кваз акъажунра чи баркаллу ватанэгьли, классикадин жуьре акъажунрай Халкьарин арадин спортдин мастер Анвар Аллагьяровани иштиракна. Европадин гьасиррал вичин къаншардиз экъечӀай гужлу пуд пагьливандин винелни Анвар агалкьунралди (заланвал: 60 кг., умуми гьисаб: 25:0) гъалиб хьана, Европадин Чемпионвилин U-23 къизилдин медаль къазанмишна. Баркалла! Къейдин, Анвар Аллагьяров 2000-йисуз Ахцегьа дидедиз хьана. Буба Эдикан теклифдалди, Ахцегьа А.Гъаниеван тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДА, гуьгъуьнай Махачкъалада республикадин греко-римский бягьсерин школада вердишвилер къачуна. Эхиримжи йисара Химки шегьердин (Московский область) командадик кваз акъажунра иштиракзава. Жегьилрин арада Россиядин ва дуьньядин чемпионвилин, Европадин чемпионатдин гимишдин призёрвилин ва гила Европадин чемпионвилин чӀехи дережадиз хкаж хьанвай ам алай вахтунда 60 кг. заланвал авай дуьньядин пагьливанрин арада лап гужлубурукай сад я. Европадин чемпионвилин къизилдин медаль мубарак авуналди, чна Анвараз чандин мягькем сагъвал, руьгьдин лигимвал тӀалабзава ва гележегда ам олимпиададин чемпионвилин дережадиз хкаж жедайдахъ инанмиш я. Сугъул рикӀер шад ийизвай, Миллетперес сад ийизвай, Къалп ниятар яд ИЙИЗВАЙ,«ЦӀИЙИ дуьнья» - руьгьдин лезет Кхьихь, дустар, нур я ам чи, Гьахъ паталди женгинани Адалатдин нур я ам чи. Кхьихь, дустар, ая гьерекат, Чи къанажагъ, чи марифат, НАМУС-ГЪЕЙРАТ, чи берекат, Савадлувал хкажзавай Лезгистандин нур я ам чи, Чи хизанриз дидедин чӀал Багъишзавай алим я ам ЧИ.«ЦӀИЙИ дуьнья» гьакьван хъсан, Кхьихь, дустар, артух хьуй сан, Чи тарихчи, гьакӀ чи гуьзгуь - Ам хуьн буржи я гьар садан.
+Гьемдуллагь БАБАЕВ«ШЕРИФАЛИ бубадин насигьатар» ктабдай Са вилаятда къванцин пара зурба устӀар хьана. Адан тӀвар Къудрат тир. Фашалвал квачиз кӀвалахиз, кесиб-куьсуьбдиз вичелай алакьдай куьмекиз алахъзавай ада вичини кесибдаказ хизан хуьзвай. Къунши шегьердин агъади вичиз са шумуд мертебадин зурба кӀвалер эцигун патал устӀаррин акъажунар малумарнавайдакай хабар хьайила, адани иштиракун кьетӀда. И касдин михьивал, пешекарвилин алакьунар акур агъади вичин кӀвалер гьадал тапшурмишда. Са шумуд йисан мудатда эцигна бегьем жеда зурба дараматар ва пара бегенмиш хьана, еке гьуьрметар ийида ада кьилин устӀардиз. Къудратдал гьакӀ пехилвиляй фенд къурмишиз кӀан жеда кьуд патай атай маса устӀарриз. Са йифиз абуру чинебадаказ хандакӀра яд туна хьиз, са цал хада ва «Къудрата кӀвалерин кьилин цал кьасухдай рехне кваз эцигуникди ам ханва» лагьана, шегьердин агъадин япарихъ тапан хабар агакьарда. Кьуна гадариз тада ада устӀар зиндандиз. «Им гъалатӀ я, гьахъ винел акьалт хъийида» лугьуз, вичи-вич секинариз са гьафте акъудда ада къванцин мичӀи ва ламу чкада гишилани мекьила. Ваъ, вич гьич рикӀел алачиз, гьатта яд гудай касни авачиз акурла, умудсуз хьана, Аллагьдихъ элкъвена суза ийида. Уьмуьрда авур кьван вири гунагьар рикӀел хкиз (абурук и жазаламишунин тахсир – цал хун квачир,) шехьиз-шехьиз Аллагьдивай абурулай гъил къачун ва мергьяматлувал тӀалабзавай тегьердин ван хьайи къаравулчиди вичин чӀехидав ва адани шегьердин агъадив хабар агакьарда. Ахкъудна зиндандай ахтармиш авуртӀа, адак са тахсирни квачирди ва адан кьилел атай бедбахтвилин дуьшуьшдин себебкарар муькуь устӀарар тирди жагъана, абур жазаламишда. Къудрат лагьайтӀа, шегьердин кьилин архитекторвилин къуллугъдал тайинарда.
+Алай йисан 26-майдиз акъатай «ЦӀийи дуьнья» газетдин 21-нумрадин 4-чина «Хайи югъ мубаракрай!» кьил алаз чапнавай материалдин автор РД-ДИН культурадин лайихлу работник Гьемдуллагь Бабаев я.
+Цуькверин сувар арадал хкизва!
+Серенжем, сифте гаф рахуналди, райондин культурадин Управленидин заведишдин заместитель
+ачухна. - Гьуьрметлу юлдашар, РФ-ДИН Президент В.В.Путинан Къарардалди 2022-йис Россиядин халкьарин медениятдин ирс хуьнинди яз малумарнава. Халкьдин медениятдин ирс – им уьлкведин гьатта тӀебиатдин ресурсрилайни важиблу эменни я. Ада чи милливал хуьзва ва гьа са вахтунда уьлкведин саналди тир са чӀехи халкь арадал гъизва. Гьавиляй чи халкьарин милли искусство, бубайрилай атанвай хъсан адетар, тарихдинни культурадин манадин гуьмбетарни имаратар хуьнихъ, чирунихъ ва абур жегьил несилдив агакьарунихъ кьетӀен метлеб ава. Гьа и му��ад-метлебдалди, тайиндиз лагьайтӀа чи бубайри дегьзаманайрилай тухуз хьайи ва эхиримжи йисара, гьайиф хьи, гьахъсуз рикӀелай ракъурзавай гуьзел Цуькверин суварин адетар рикӀел хкун ва къведай йисалай ам тешкил хъувун патал чун виликамаз кӀватӀ хьанва, - лагьана Аделя Агъаевади. Ахпа, РДК-ДИН гьевескар артистри Къияс Межидован чӀалариз композитор Гьасанагъа Мурсалова кхьенвай «Цуькверин сувар» мани тамамарайдалай кьулухъ, Гуьлжагьан Гъаниевади рахун патал гафар мярекатдин иштиракчийриз гана.
+вичин вахтунда ВЛКСМ-ДИН Ахцегь райкомдин 1-секретарь яз, Цуькверин суварин тешкилатчи, зегьметдин ветеран: - Медениятдин ирсни чи милли тарих я. Цуькверин суварин дувулар чи милли тарихдин лап деринра ава. И сувар чи бубайри гьеле лап къадим вахтара тухуз хьайидан гьакъиндай гьеле 19-асирдин юкьвара Ахцегьа ва Чеперин сува Цуькверин суварин иштиракчи хьайи урусрин машгьур алим А.Беккера гегьеншдиз кхьенва. Ватандин ЧӀехи дяведин ва адалай гуьгъуьнин четин йисара а сувар тухудай мумкинвал хьанач, рикӀелай физ эгечӀна. Чи девирда, 1962-йисуз, и надир ва гуьзел сувар медениятдин мярекатрин зурба тешкилатчи, РФ-ДИН культурадин лайихлу работник, рагьметлу Жамал Шефиеван алахъунралди арадал хкана. 1994-йисалай кьулухъ, гьайиф хьи, суварин шадвилерикай хквезвай са машин дагьардиз аватунин бедбахтвилин дуьшуьшдикди ам тухун хъувунач. Цуькверин суварар дуьньядин бязи маса халкьаризни ава (22-июнь халкьарин арадин Цуьквер сувар хьиз малум я), амма чи сувар кьетӀенди я. Гуьзелвилинни шадвилин, жемят гатун кӀвалахрал желбунин месэлайрилай алава, адаз хъелбур туьхкӀуьрунин, хуьрерин арада дуствилин алакъаяр хуьнин (гуя са мус ятӀани ахцегьвийринни чепивийрин арада чӀурармулкар патал къал-макъал аваз, абур баришугъ хъхьунин шадлухдай Чеперин сува сифте яз сувар тешкилнай), жегьил хизанар туькӀуьрунин (им рушарни гадаяр сад-садаз мукьувай аквадай, таниш жедай, кьуьлер, къугъунар ийидай хъсан мумкинвал тир), куьгьне къугъунарни спортдин акъажунар кьиле тухунин метлебарни ава. Гьавиляй виликрай КПСС-ДИН райкомдин гуьзчивилик кваз чна и сувариз еке фикир гузвай. МАНИ-МАКЬАМРИН ва спортдин милли жуьрейрай акъажунринни къугъунрин еке программаяр жедай. Гьар са идарадин руководителдин хиве вичин везифа твазвай. Суварин вилик квай йикъан нянихъ гапӀал-гапӀал жегьилар яхдиз Чепер сувуз фидай ва ана, арба цуьквери (эндемик набатат чкадинбуру камбардик кутада) кьунвай гуьзел тӀуларал алачухар яна, тӀуьнхъун гьазурдай, пакад йикъан экуьнахъ къведай мугьманар кьабулдай…
+тежрибалу муаллимтешкилатчи, педагогвилин зегьметдин ветеран: - Дуьз 45 йисуз Ахцегьа яратмишунин КӀвалин регьбервал ийиз, районда пионеррин ва комсомолрин тешкилатрихъ галаз кӀвалахиз, Цуькверин суварин пара мярекатра за активныйдаказ иштиракна. Кьилди къачуртӀа, чи дестеди, виликамаз фена, ана аялрин ��ъилин яратмишунрин майдан ачухдай. Махсус ракетаяр цавуз ахъаюналди (им чаз адет хьанвай ва вири гьейранарзавай хьтин са цӀийивал тир) райондин руководство, къунши районрай ва республикадай къведай багьа мугьманарни агитбригадаяр къаршиламишдай. Чи хъсан адетар, крар рикӀел хкизвай ва абуруз къуват хугуз кӀанзавай куьн пара кьадар сагърай. Цуькверин надир сувар тешкил хъувунин карда зун гилани жувалай алакьдай вири жуьредин куьмекар ийиз гьазур я.
+райондин общественный палатадин председатель: - Гьар жуьре себебрикди мад цӀи хьанач, меслят тирвал, къведай йисалай Аллагьдин куьмекдалди чна Чеперин сува чи халкьдини рикӀ алай Цуькверин сувар гила 29 йисалай цӀийи кьилелай арадал хкида. И карда чаз столдихъ галай ва и месэладин тежрибалу устадар тир Алмас ва Руслан муаллимрикай куьмек жеда. Авайвал лагьайтӀа, Цуькверин сувар тешкил хъувун - им чи общественный Палатадин теклифдалди райондини руководстводи кьабулнавай къарар я. Кьилинди, чи бязи мярекатар хьиз, ам са тӀвар паталди тежен. Фикир гайила, чи халкьдин асиррай атанвай куьгьне ва лап хъсан адетар хуьзвай Цуькверин суварин мана-метлеб лап чӀехиди я. Гьелбетда, кьилин фикир ана рекьерин хатасузвал хуьниз гана кӀанда.
+, Ахцегьрин машгьур музейдин директор: - РикӀел алама, 1994-йисуз зазни Цуькверин суварин мярекатра иштиракдай кьисмет хьана. Лугьун хьи, къе Дагъустанда туризм гегьенш жезвай шартӀара и суварин метлеб мадни екеди я. АлахъайтӀа, чавай адан куьмекдалди райондиз мугьманар – туристар желб ийиз, халкьдин милли искусстводин сеняткарвилер арадал хкиз жеда. Гьелбетда, районда Цуьквер сувар тухуниз лайихлу гуьзел чкаяр - цуьквед яйлахарни сувар пара ава. Амма халкьдин адетар хуьналди и сувар анжах Чеперин сува тухун кутугнава. Виликдай колхоздин мулкар яз, месэла регьят тир ва гилани чепивийри чпин чилел сувар тухуниз манийвал тавун лазим я.
+, РД-ДИН культурадин лайихлу работник, районда культурадин хилен ветеран: - Ихьтин са дуьшуьш рикӀел хквезва. Са сеферда Цуькверин суварик рагьметлу Жамал халуди «вуна а дишегьлидихъ галаз «Лезгинкадал» кьул ая» буйругъ гана. Адан гафунал садавайни гаф эцигиз жедачир кьван, теклифна адаз кьуьлуьник. Хиве кьан, зун, пешекар кьуьлчи, а дишегьлиди саки кудна. Ахпа адан патав фена «Баркалла, вах, завай вахъ галаз кутугайвал кьуьлиз жезвачир» лагьайла, чидани ада заз вуч жаваб ганатӀа, «гьелбетда, за гьар йикъан экунахъ са сятда жуван хцихъ галаз кьуьлерзава». Гьанал чир хьайивал, захъ галаз кьуьл авур кас Дагъустандин халкьдин шаир Фазу Алиева тир.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ27-МАЙДИЗ Ахцегьа, райондин библиотекадин кӀелдайбурун залда, Россиядин халкьарин медениятдин ирсинин Йисан серенжемрин сергьятраваз элкъвей столдин заседание хьана. Цуькверин сувар тешкил хъувунин важиблу месэладиз талукьарнавай и серенжемдик райондин культурадин, спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин управленидин (МКУ «УКСМПИТ») идаради кьил кутуна. Элкъвей столдин кӀвалахда муниципальный къуллугъдин ветеран, РД-ДИН образованидин лайихлу работник Алмас Шуаева, райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилова, педагогвилин зегьметдин ветеран Руслан Касарова, РД-ДИН культурадин лайихлу работникар тир Агьмед Дагъларова (райондин тарихдин музейдин директор), «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакторди (и цӀарарин автор), РДК-ДИН гьевескар артистар тир Саид Аскерханова, Гьажи Агъаева, Дагъустандин лайихлу артистка Рубаба Къурбановади, Чеперин СДК-ДИН заведиш Валидин Шагьбанова, гьакӀ чпин вахтунда Цуькверин ханумар хьайи Назлу Шагьбановади, Гьавизат Демировади ва маса юлдашри иштиракна. Серенжемда модераторвилин, яни тамадавилин везифа кӀелдайбурун залдин заведиш, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Гуьлжагьан Гъаниевади тамамарна.
+31-майдиз райондин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлайрай ада сифте гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовадиз гана.- Гъилевай йисан вад вацран пландин нетижайрай районда эмменидай 99,1 % ва чилин налогдай 78,4 % пулдин такьатар кӀватӀнава, 210 агъзур манат налограй виликан буржарин пул хкьунва. Йисан кьилелай башламишна 609 агъзур манат страховой буржарин взносар кӀватӀнава (йисан кьиляй 980 агъзур авай). Кьуд вацран мудатда кьве миллионни 967 агъзур манат пул транспортдин налогрин буржар вагкана, - къейдна ада.- Йикъан 2-месэладай гаф райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиеваз гана. Ада къейд авурвал, дуьньяда СМИ-ДИН метлеб, къуват къвердавай пара я. Са куьруь вахтунда Украинада халкьдин кьил гьикӀ чӀурнатӀа чаз аквазва. «ЦӀийи дуьнья» газетди гьеле 1928-йисалай эгечӀна районда кьиле физвай вири крар, вакъиаяр къейдзава, лайихлу инсанрикай кхьизва, халкьдин культура, адетар хайи чӀал хуьзва. Са гафуналди, халкьдин милли тарих арадал гъизва. Исятда редакциядин архивда ХХ асирдин 50-йисарилай инихъ вири газетар – тарих ава. Алай вахтунда, яни 2021-йисан сифте паюна чаз 1450 экземпляр газетар ава, адакай 230 почтадай, 1220 редакциядайни киоскдай кхьенва: са пай йисан, са пай зур йисан подписка я. Гила чи вилик йисан 2-пай патал саки 700 газет кхьинин месэла акъвазнава. Къимет – редакциядайни киоскдай 200 манат, почтунин отделенидай – 262 манат я. Чалай гъейри хайи райондин газет кхьидай, кӀелдай маса кас авач. Гьавиляй 20-июндалди и газет кхьин тӀалабзава. Эхирдай райондин регьберди алатай совещанидин тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишна, СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз чпин къуллугърин везифайрив жавабдарвилелди эгечӀуниз эверна. Гьуьрметлу районэгьлияр! Ахцегьа ял ядай цӀийи багъ Зегьметдин Игит Саимат Ферзалиевадин тӀварунихъ ягъунин гьакъиндай райадминистрацияди халкьдин фикир-ният чирзава. Месэладин гьакъиндай квевай куь фикирар райондин официальный сайтдилай малумариз жеда.
+- Зун 1939-йисуз Ахцегьа зегьметкеш чӀехи хизанда дидедиз хьана. Ахцегьа кӀвалах авачиз, буба Муьгьуьдин вичин хизанни галаз Белиждиз куьч хьана. Бубади бондарный заводда кӀвалахиз, диде Гуьльнисе чахъ-аялрихъ (чун пуд рушни пуд гада авай, зун 5-аял тир) гелкъвез, разивилелди уьмуьр тухузвай. Залум дяведи къулай кӀвал чӀурна. 1941-йисан гатуз (зун пуд йисавай аял яз, сифте хъсан гъавурда авачир, ахпа жуван хамунал вири гьиссна) буба фронтдиз тухвана. Хизандин вири зегьмет чандиз зайиф дидедин гъилерал аватна. 1945-йисуз зун кьвед лагьай классда авайла, залан зегьметди агажарнавай диде месе гьатна. Хизан хуьн чӀехи стха Зияудинан хиве гьатна. Зун дидедихъ гелкъуьниз мажбур хьана. Мектебдай садра гьафтедин тарсар къачуз, дуьздаказ кӀелиз хъхьанач. Буба анжах 1947-йисуз бедендик гуьллеяр кумаз хтана, месе гьатна. РикӀел алама, Белиждин бондарный заводдай Дорошенко духтур къвез, зав бубадин хирер чуьхуьз, кутӀаз тадай. «Агь, Тайибат, Тайибат, какой отличный хирург бы с тебя вышел, только учиться бы…», - лугьудай къени къилихрин яшлу итимди заз гьар сеферда хер кутӀадайла. Гьайиф хьи, хъсандиз кӀелдай мумкинвал захъ авачир. Гьа 1947-йисуз Дербентда бедендикай гуьллеяр хкуддай операциядал буба ва 1951-йисуз дидени яргъал чӀугур азардик рагьметдиз фена. Гъариблух чкада чун тамамвилелди етим хьана, гьар сад вичин къайгъудик квай а макъамда Ахцегьа мукьвакьилийрихъ галаз авай чи алакъаярни квахьна. Вучда кьван, гъвечӀи кьве вах детдомдиз акъатна, гъвечӀи 2 стхани зун ламу къазмада амукьна. ЧӀехи стха Зияудинан хизан чкӀана, адан гъвечӀи аялни, гадариз жедач хьи, зал ахватна. Ам за жувахъ галаз мектебдиз тухуз, ана къаравулчи са кьуьзуь бубадин кавалдик кутадай. Гьа икӀ, 1957-йисуз Белижда 7-класс куьтягьна, зун Дербентда гамарин фабрикадин школадик экечӀна. Пешекарвилин тарсар чаз машгьур устӀар, гьа фабрикадин кьилин инженер Султанова Хадижата гузвай. Кьве йисуз кӀелайдалай кьулухъ зун мастервиле кӀвалахал тайинарна. Везифа — кӀвалера гамарни халичаяр хразвай устӀаррин патав физ, абуруз гамар ршаз, яни бине кутаз, сеняткарвилин сирер чирун тир. Ингье, кваз и кӀвале аквазвай вири халичаяр зи гъилинбур я.
+- Тайибат баде, дяве куьтягь хьайи югъ куь рикӀел аламани?
+- Дяве башламишай вахт, гьелбетда, рикӀел аламач, пуд йисавай аял тир кьван. Амма фашистрин винел гъалибвал къазанмишай йикъан шадвилер хъсандиз чида. А юкъуз чун школада авай, немсерин чапхунчияр тамамвилелди кукӀварна, Рейхстагдал гъалибвилин пайдах хкажнавайвилин гьакъиндай муштулухдин хабар чаз муаллимди вилерал шадвилин накъвар алаз гана ва чун кӀвалериз аххъайна. Инсанар кӀвалерай къецел акъатнавай. Гьатта садаз сад чин тийидай ксарини чпи-чеб къужахлам��шиз, гъалибвал мубаракзавай. КӀвализ хъфена, зун дидедин хура гьатна. «Аллагьдиз шукур хьуй, дяве гъалибвилелди куьтягь хьана, гила бубани хкведа, чан балаяр», - лугьуз, адавай вилин накъвар хуьз жезвачир…- Гьей чан бала, зи кьелел атай кьван крар мусибатар я, - ухьт аладарна хьиз давамарзава бадеди вичин суьгьбет. - Куьрелди, гуьгъуьнай стхад суса зун гьеле 17 йисни тахьанмаз, гуя вичелай алудун патал Чепелрик гъуьлуьз гана. Амма са йисалай хьиз чун айрутмиш хъхьана: чӀехи хизандиз завай, гьеле чран тавунвай аялдивай, кӀвалин ва майишатдин пара еке крар кӀанзавай, алакьнач. Са йисалай мад зал, сиве мез авачир етим аялдал, гьич алукьни тавуна стхад суса Рутулиз гъуьлуьз хгана. Ирид йисуз са бубат яшамиш хьана, мад кьисметди чин ганач. Куфа хуьряй Рутулиз свас гъизвай чӀавуз чун авай машин авара хьана, гъуьлни адан стха (рулдихъ галай ам пиян тир) кьена, кузовда авай чун, куьд кас, къакъатна. Ахпа, са йисни зуралай Ахцегьа хендеда итим Эдиев Межид духтурдиз гъуьлуьз хтана. Ина са кьадардин кьуд аял ва кьузуь буба аваз, гьабурун ва гъуьлуьн вахан аялдин рабатвал хъувуна. Етимар хвейиди киме, кӀел хвейиди чӀеме лугьурвал, гьа за хвейибур жуваз душманар хьана. Межид духтур кьейила кьулухъ (рагьмет хьуй, къени кас тир) гадайри «чи бубад кӀваляй гьиниз кӀандатӀани эхкъечӀ» лугьуз, кармашна, йифиз къвез чандиз къаст ийиз алахъна, дуьз 17 йисуз судара туна. «23 йисуз уьмуьрдин юлдашдихъ галаз санал яшамиш хьанвай зун вучиз ва гьиниз экъечӀда?», - лагьана за суддал. ЯтӀани судьяди гьабурун (шагьидарни галаз атана, абур 17 кас авай, зун тек тир) тереф хвена. Амма Махачкъалада Верховный суддал заз гьич теклифни тавуна, гьахъ дуван дуьз тирвал зи хийирдиз атӀана.
+- Тайибат баде, чаз чида хьи вуна хейлин йисара Ахцегьрин эпидстанцияда ва райбольницада кӀвалахна.
+- Эхь. Рагьметлу Межид духтур санэпидстанцияда эпидемиолог духтур тир кьван, са юкъуз кӀвалахдилай хтана, «я паб, чаз идарада дезинфекторвилин буш штат ава, вун кӀвалахдал къведани» лагьана ада. За разивал гана. Сифте гьана, ахпа 15 йисуз райбольницада гьакъисагъвилелди дезинфекторвал авуна. Гуьгъуьнай сокращенидик акатна, кӀвале ахцукьна, пенсиядиз фена.
+- Чаз чида хьи, вун активный общественник тир, эхиримжи вахтунда вучиз ятӀани я куьчедик кумач, я мярекатра ахквазвач.
+- Сагъсуз хьанва, чан бала. Шаз 5-декабрдин йифиз гьикӀ ятӀани гьаятда писдаказ алукьна. Кьил акьуна, жув-жувал алачиз экв къведалди аяздал аламукьна, саки текьена къакъатна. Къуншидин куьмекдалди больницадиз фена килигайтӀа, гъилер, кӀвачер ханва, кьулан тарцин кӀараб акъатнава. Гила са бубат хъхьана, кӀвалин къене жува-жув мадара ийизва, къецел экъечӀиз жезвач. Пара кьадар сагърай, кӀвале авай къуншийри, яшайидин къуллугъдин (КЦСОН) суса кьумекзава. За буюрмишай крар абуру ийизва, хатур хазвач. Зун иллаки Шихагьмедалай, адан свас Фаидадилай ва абурун аял��илай пара рази я. Варзни цӀуд йикъуз къарагъ тежез месел хьайила, абур захъ багъридихъ хьиз гелкъвена. Квез чидани, и кӀвалер за гьабуруз маса ганва, жуваз гьелелиг яшамиш жедай гьа и са чка тунва. Пака зун амачирла, гьа и кӀвални гьабуруз веси я.
+- Гьамиша активный уьмуьр тухуз хьайи ваз гила кӀвале текдиз сугъул тушни?
+- Ваъ, я бала, Алагьди гайи йикъал зун рази я. Зи игьтияжар вуч я кьван, 21 агъзур манатдихъ галаз гъилиз къвезвай пенсия жувазни, мергьяматлувилин рекьеризни бес жезва. Хъсанвал галачир писвал жедач кьван, за жува-жуваз араб алфавит ва Кьуръан кӀелиз чирна, йикъа вад кьил капӀ, зикр, дуьаяр ийизва, мергьяматлувилин кӀвалахрал машгъул я. Ахпа, Аллагь рикӀел алай ксарини зун сугъул тазвач, ара-ара кьил чӀугваз, хатур къачузва, рикӀ аладарзава. Чун гьа ихьтин суьгьбетрик кваз, рак гатана, кӀвализ Тайибат бадедал кьил чӀугваз Ахцегь районда Дагъустандин муфтиятдин векил Байрамов Сулейман гьажи атана. Инал адан ихтилатриз яб гайила, Тайибат бадедин къамат чи вилик мадни хкаж хьана. Лап тӀимилдал рази ада вичин саки вири пенсия мергьяматлувилин рекьера харжзава кьван. ИкӀ, вичин хушуналди 170 агъзур манат пул Махачкъаладинни Каспийск шегьеррин арада Иса пайгъамбардин тӀварунихъ эцигзавай зурба мискӀиндиз, гьакӀ Ахцегьрин ва райондин маса мискӀинрин ремонтриз ганва, игьтияж авай кесибринни етимрин гъил кьазва… - Зурба арабист алим ва шаир Гьажи Абдурагьман эфендидин хайи неве Тайибат баде гьакъикъатдани вичин ата бубадал фенвай пара кьетӀен къилихрин дишегьли я. Етимвал, дяведин каш-мекь акуна, гуьгъуьнай авадан девирдани пара четин уьмуьр куьчуьрмишнатӀани, адани рикӀе зеррени ажугъ авач, нефс вилик квач. Пенсия кӀватӀиз игьтияж авайбуруз пайзавай адакай инсанриз, лугьурвал, анжах хъсан энергия къвезва. Яргъал фидач, 2015-йисуз Тайибат бадеди, чанда такьат авач лагьана, вичин паталай зун Гьяждал ракъурна…, - ихтилатна Сулейман гьажиди.
+Къейдин, Ахцегь Абдурагьман эфенди (1821-1913) Ахцегь Мирза Али къазидин ученик, ирид сеферда яхдиз Гьяждал фена хтана. Фасагьатдиз араб, туьрк, фарс чӀалар чидай ва абурал яратмишунин эсерар кхьиз хьайи хъсан шаир, алим, адаз Дагъустандани Азербайжанда машгьур вичин медресе авай. 1877 - йисан бунтара иштиракна лугьуз кьуна, Урусатдиз суьргуьн авуна. Гуьгъуьнай хтана, халкьдин арада диндин чирвилер ва марифат чукӀурунин кӀвалах давамарна. Адан регьбервилик кваз 1899-1901 - йисара Ахцегьрин ЖУЬМЯ-МИСКӀИН реконструкция хъувуна. 1913-йисуз рагьметдиз фена, Ахцегь сурара кучуднава. Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ ЧӀехи Гъалибвилин 1945-йисан 9-майдилай инихъ, ингье, 77 йис алатна. Йисйисандавай тарихдин къатариз къвезва Ватандин ЧӀехи дяведин вакъиаяр. Амма халкьдин рикӀяй - бейнидай абур акъатзавач. ТӀебии я, а залум дяведин иштиракчияр чи арайра саки амач, лап тӀимил ама фронтдин далу патан зегьметдин ветеранар, гьакӀ дяведин аяларни. ЯтӀ��ни акьалтзавай несилди тарихдин вакъиайризни абурун шагьидриз кьетӀен итиж ийизва. Дуьзни я: гьич са ктабди ва кинофилмдини абурухъ галаз «чан алай» суьгьбет эвез ийидач эхир. Донбасс нацистрикай хуьнин дяведин операцияда телеф хьайи чи аскеррин хизанриз куьмек яз Тайибат бадеди вичин патай 5000 манат пул ганвайди чир хьайила, Гъалибвилин суварин юкъуз чна дяведин аял, зегьметдин ветеран, машгьур Абдурагьман эфендидин хтул Эдиева Тайибат бадедал кьил чӀугуна. Дяведин девирдин парабуру хьиз, уьмуьрдин четин синагъар-имтигьанар кьисмет хьана, эхнава и дишегьлиди. Амма вири имтигьанрай ам лайихлудаказ экъечӀна. Гила яшлу, зайиф кьилихъ ам вичин уьмуьрдин девлетлу тежриба цӀийи несилдиз таз, жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишиз алахъзава. Баркалла!
+сувар къейд авунин сергьятра аваз майдин 26 даз «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин актовый залда «ГъвечӀи ва юкьван карчивилин субъектрин проектрин тереф хуьн ва абур виридан тӀеам акакьдайвал финансламишун» месэладай семинар-совещание кьиле фена. Серенжем экономикадин ва чилинни эменнидин алакъайрин отделди ва и месэлайрал машгъул жезвай «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Гьажи-Омар Рамазанова тешкилнавай. Райондин муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова серенжемдин вири иштиракчийриз, карчийриз пешекаррин сувар мубаракна ва абурухъ бизнес вилик тухунин карда агалкьунар, чандин сагъвал хьун вичин мурад тирди лагьана. Серенжемда Дагъустан Республикадин карчивилин рекьяй Агентстводин векилри иштиракна. Ингье абур: Сафаралиев Жамалутдин Абумислимович – карчивал вилик тухунин отделдин начальникдин везифаяр тамамарзавайди ва Амиралиев Батыр Шамилович – Даглизингфондунин риск-менеджер. Абуру МСП-ДИН субъектрин тереф хуьнин рекьяй кардик квай госпрограммайрин гьакъиндай малуматар гана. СЕМИНАР-СОВЕЩАНИДИН вахтунда Дагъустандин «Россельхозбанк» АО-ДИН региональный филиалдай тир мугьманарни экъечӀна рахана. Гьа икӀ, суьрсет маса гудай корпоративный канал вилик тухунин рекьяй къуллугъдин начальник Донскова Лариса Сергеевнади банкдин дуллухрин проектрай доклад авуна. ГъвечӀи, юкьван ва микробизнесдин клиентрихъ галаз кӀвалахдин рекьяй отделдин кьилин менеджер Абдуллаев Намик Къурбановича авай финансрин инструментриз ва карчияр патал транзакционный суьрсетдиз талукь месэлаяр ачухарна. Серенжемдин сергьятра аваз гьакӀ хуьруьн майишатдин хиле государстводи тереф хуьнин серенжемриз талукь месэладизни килигна. И рекьяй доклад гваз райондин хуьруьн майишатдин управленидин начальник Арген Гьажиев экъечӀна. Ахпа гаф экономикадин ва чилинни эменнидин алакъайрин отделдин начальник Фатима Агьмедовадиз гана. Ада «Дагъустан Республикадин дагълух территорияр яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик тухун» месэладай РД-ДИН госпрограммадай, ина авай терефрай в�� къенин йикъалди арзаяр вуганвай иштиракчийрин кьадардай малуматар гана. Совещание кьиле физвай вахтунда «Суал – жаваб» жуьреда карчийрин тӀал алай месэлаярни веревирдна. Серенжем карчийриз гзаф йисарин карчивилин кӀвалахдай, район яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик тухуник кутазвай еке паюнай ва карчивилин суварихъ – Россиядин карчивилин Йикъахъ галаз алакъалу яз райадминистрациядин патай Гьуьрметдин грамотаяр гуналди бегьем хьана.
+Дагъустанда туризм вилик тухунихъ рекье тунвай МСП-ДИН 42 проект кьилиз акъудзава. Ингье абур:• Къарабудахкент районда «Каспий» санаторий гегьеншарун. Алава яз ксудай 1440 чкадин мугьманханайрин алава 6 корпус эцигун фикирдиз къачун;• СтӀал Сулейманан районда «КПУЛ-ЯТАР» санаторий цӀийикӀа туькӀуьр хъувун ва мугьманхана эцигун, гьакӀни Докъузпара районда «Ярыдаг» тӀвар алай альпиниствилин база яратмишун;• Къаякент районда конгресс-центр галай 600 ксудай чкадин 4-5 гъетрен мугьманханайрин комплекс эцигунин рекьяй инвестпроект кьилиз акъудун;• Махачкъаладиз гьахьзавайла гьалтзавай Гамиях лагьай чкада 200 нумрадин ва ксудай 800 чкадин «Кислород» тӀвар алай мугьманханайрин комплекс эцигунин рекьяй инвестпроект кьилиз акъудун;• Къизляр райондин Крайновка хуьре 16 гектардин майданар кьунвай туриствилинни рекреационный комплекс эцигунин рекьяй кӀвалах кьиле тухун.
+Дагъустанди Ростуризмдихъ ва туриствилин операторрихъ галаз санал кӀвалахунин гьакъиндай пуд терефдин икьрардал къулар чӀугуна. Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликов 25-майдиз Каспийскда туризмдин рекьяй Федеральный агентстводин руководитель Зарина Догузовадихъ галаз гуьруьшмиш хьана. КӀватӀ хьанвайбуруз региондин туриствилин мумкинвилер ва и хел гележегда мадни вилик тухунин мумкинвилер веревирдна. «Дагъустанди исятда вири рейтинграй машгьурвилин рекордар язава: майдин суварин йикъара бронированиедин къурулушрин тамам жергедай республика гьатта Кавказдин Минеральный Водыйрилайни элячӀна. И шегьер иниз къвезвай туристрин кьадардиз килигайла Кавказда, адет яз, кӀвенкӀве чкадал ала. Чна, гьелбетда, йигин еришралди туриствилин инфраструктура вилик тухун патал саналди алахъунар авуна кӀанда. ГьикӀ лагьайтӀа, Дагъустандиз къвез кӀанзавайбурун кьадар йисандавай-йисуз артух жезва», – къейдна Ростуризмдин руководителди. Вичин нубатда Сергей Меликова Дагъустандиз финансрин гьар жуьре мумкинвилер авай агьалийриз иниз къведай мумкинвал гузвай программайрай федеральный ведомстводиз чухсагъул лагьана. Ада мадни къейдна хьи, республикадин тӀебиатди, этносди, кухняди ва гьар жуьре халкьарин сенятри мадни гзаф туристар Дагъустандиз желбзава. Гуьруьш давамарун яз, Дагъустан Республикадин Гьукуматди, туризмдин рекьяй Федеральный агентстводи ва туриствилин «FUN&SUN» ва «ИНТУРИСТ» операторри пуд терефдин икьрардал къулар чӀугунин серенжем кьиле фена. Мярекат ачухуналди, Сергей Меликова къейд авурвал, алай вахтунда туристри ва Федеральный туроператорри республикадиз ийизвай кьакьан итиж малум жезва. ИкӀ, адан гафаралди, 30-апрелдилдай Федеральный «Интурист» туроператорди регионда чартерный программа кардик кутунва. Адан сергьятра аваз машгьур чкайрай (локацийрай): чарчаррай, магьарайрай (пещерайрай), дуьньядин къадим шегьеррикай сад тир Дербентдай, Сулакдин дередай (каньондай), Сарыкум бархандай туриствилин маршрутар яратмишнава. Идалайни гъейри, Каспий гьуьлуьн къерехда туристри ял ягъун, абур Дагъустандин адетрихъ, тарихдихъ, гастрономиядихъ ва мугьманперес республикадин анжах вичиз хас лишанрихъ галаз таниш хьун фикирдиз къачунва. «Туристар чартерный жуьреда санай масаниз тухунин программади чи республикада ял ягъун ужузди ва гзафбурувай менфят къачуз жедайди ийидай, туриствилин къуллугърин къимет агъузардай ва сиягьатриз ийизвай итиж хкаждай мумкинвал гуда», – къейдна региондин кьили. Республикадин руководителди Ростуризмдиз туриствилин бизнес хуьнай ва гьа Дагъустанда чартеррин программа уьмуьрдиз куьчуьрмишун патал субсидияр чара авунай чухсагъул лагьана. И вахтунда ада хабар гайивал, 2022-йисуз республикадин туризмдин хилен карханаяр патал грантрин ва субсидийрин жуьреда тереф хуьнин рекьяй серенжемар кьилиз акъудун фикирдиз къачунва. Вичин нубатда Зарина Догузовади къейд авурвал, къе туризм – им уьлкведин хейлин регионар ва кьилди къачуртӀа, Кавказ патал стратегиядин хел я: «Туризм, мугьманпересвилин индустрия вилик тухуналди, агъзурралди, миллионралди кӀвалахдай чкаяр яратмишиз жеда. Гьа икӀ территорийриз чпизни экономикадин менфят ва чкадин агьалийризни хийир жеда». Зарина Догузовади къейд авурвал, Дагъустандикай активвилелди тӀебиатдал ял ягъунал рикӀ алайбур патал машгьур чка хьанва. Ина абурухъ Дагъустандин цӀудралди халкьарин девлетлу культурадихъ, тарихдихъ, адетрихъ галаз таниш жедай надир мумкинвал жезва. Идалайни гъейри, туристар республикадин пляжрал ял ягъун патални къвезва. «Чна чун патал кӀвалахдин кьве тереф тайинарнава. Сифтеди инфраструктурадиз талукь я, кьвед лагьайди дурумлу игьтияж арадал гъуниз ва туриствилин ерилу суьрсет гьасилуниз талукьарнава. ЦӀийи, алай аямдин, ерилу, гьар жуьре шартӀар авай мугьманханаяр яратмишунин месэлаярни дикъетдин юкьва хвена кӀанда. Чун республикадиз куьмекар гуз, адан тереф ужуз, яргъи кредитралди хуьз гьазур я», – къейдна Ростуризмдин руководителди. Зарина Догузовади тереф хуьнин серенжемрин гьакъиндай гегьенш малумат гана. Адан гафаралди, алай йисуз кьве еке инвестпроект саки 4 миллиард манатдин къимет авай инвестицийрин кьезилвал аваз гузвай кредит къачун патал арзаяр вугуз гьазур жезва. Идалайни гъейри, ведомство софинансированиедин къайдайралди региондиз грантар рекье тваз, гъвечӀи ва юкьван бизнесдиз маршрутар яратмишунин рекьяй куьмекар гуз гьазур я. Дербент вилик тухуниз еке фикир гузва. Алай йисуз Дербентдин центрда къулайвилер тун патал 250 миллион манатдин кьадарда финансрин такьатар къачунин рекьяй арза вугуз жеда. Идалайни гъейри, Дагъустан модулрин ва фад хкажиз жедай мугьманханайрин сеть яратмишунин рекьяй проектда иштиракзавай 19 региондикай сад я. Чна и программадин сергьятра аваз 150 миллион манат къачунва.
+Кьисайрик квай КӀелез хев дагъ вичел ротонда алай виридалайни надир чка я. Кьисадал асаслу яз инал «Къванцин хвех» – Каменный орешек тӀвар алай тӀуривийрин къадим къеле хьана. 560-йисуз (чи эрадин VI асир) персрин чапхунчийри чукӀурна, анал Ануширван шагьди «Шах-Бани» тӀвар алай къеле хкажна. Адакай гуьгъуьнай лукӀвилик кутунвай дагъвийрин даях хьана. Маса малуматрай, «Къванцин хвех» тӀвар алай гъвечӀи къеле шагьдин минара яз «Шах-Бани» къеледин юкьва гьатна. Яшлу инсанрин гафаралди, гьеле алатай асирдин 20-30-йисара КӀелез хев дагъда къадим къеледин имаратрин амукьаяр амай. Адан паяр исятдани тарихдин бязи шикилрай аквазва. Дагъдин Кеферпатан тепедал цларин амукьаяр гилани малум я. «Ахцегьрин хуьруьн акунар» (1949-йис) тӀвар алай Василий Тимман литографиядай дагъда авай килигдай минарани аквазва. Ахцегьвийрин арада машгьур кьисадалди, са сеферда йифиз чпин кьисайрик квай хьтин пагьливан Шарвилидин регьбервилик кваз тӀуривийри къеледал садлагьана гьужумна, ам кана ва ина авай кьушунар тергна. Асирралди тарашнавай халкьдин девлет чилин кӀаник квай чинебан чкайра турдалай кьулухъ Шах-Банидилай гъилибанрин гъвечӀи десте ва хсуси къаравулар галаз чинеба къеледин вини варарай Шекидин терефдихъ катиз алакьна. Гьа икӀ, Шарвилидин хкажнавай гужлу бурундилай вири Кавказдин Албаниядин азадвал ва аслу туширвал патал сасанидриз акси яз дагъвийрин игитвилин женг башламишна. Кьисадалди гуя Шарвили телеф хьанвач, ам и дагъда бинеламиш хьанва. Адан магълубвал течир гужлу турни гьамиша вичив гва. КӀелез хивен дагъдиз хъфидайла ада несилриз веси авунай: «Лезгистандин душманар чи чилерал мус сухулмиш хьайитӀани, куьне КӀелез хев дагъдилай 3 сеферда заз къатидаказ эвера: ««Шарвили! Шарвили! Шарвили!» Зун куь гьарайдиз къведа ва душмандихъ галаз женгиник экечӀна ам магълуб ийида».
+Гъиле авай йисуз райондин муниципалитетдин школадилай виликан яшдин аялрин образованидин идараяр тир «Жегьил космонавт» ва «Солнышко» тӀварар алай аялрин бахчайри «Чкадин инициативаяр» тӀвар алай милли проект кьилиз акъудуна иштиракда. Къейд ийин, чкадин инициативайрин проектар кьилиз акъудунин мурад виридалайни важиблу месэлаяр гьялунин карда чкадин самоуправленидин органрин ва агьалийрин тереф хуьн я. Чкадин инициативайрин проектрин конкурсдин хкягъуна иштиракунин асул шартӀарикай сад муниципальный образованидин бюджетдай проект софинансирование авун таъминарун я.
+Дагъустандиз къвезвай туристрин кьадар артух хьуни и хиле карчивилин активвал хкаж хьунал гъана. РД-ДИН Кьил Сергей Меликован регьбервилик кваз инвестициядин гьалар хъсанарунин рекьяй Советдин заседанидал РД-ДИН туризмдин ва халкьдин сенятрин рекьяй министр Эмин Мерданова бязи рекъемар гъана:• РД-ДИН сад тир федеральный реестрда 22 туроператор регистрация авунва;•2020-йисуз саналди эцигнавай такьатрин кьадарди 252 тешкилзавай, исятда лагьайтӀа и рекъем 434 даз барабар я. Имни 70 процентдин гзаф я;• Къенин йикъалди эцигнавай классифицироватнавай такьатри 63 тешкилзавай. 2020-йисуз и рекъемди 35 тешкилзавай.
+-Чкадал хкунни кваз «Спутник V» вакцинадин къимет 900 манатдив кьван агакьзава, россиявияр патал ам Гьукуматди къачуда, -малумарна «Новости» РИА-ДИЗ гайи интервьюда РФДИН здравоохраненидин министр Михаил Мурашкоди. РФ-ДИН минздравди гьеле 2020-йисан августдиз коронавирусдин вилик пад кьун патал тайинарнавай дуьньяда сад лагьай вакцина регистрация авуна. Адаз «Спутник V» тӀвар гана. Идалайни гъейри, чина «ЭПИВАККОРОНА», «КОВИВАК» вакцинаярни арадал гъанва. Майдин эвелдай чи уьлкведа «Спутник Лайт» тӀвар алай 4-вакцинани регистрация авунвайди малум хьана. Вири абур ахтармишнава ва хатасузбур яз гьисабзава.
+Россиядин Югъ - им государстводин кьилин ва виридалайни жегьил сувар я. Ада азаддаказ, демократвилин бинейраллаз вилик финин барадай чи обществоди хкянавай рекьихъ инанмишвал, ватанпересвилин ивирар, чи гзаф миллетрин векилрикай ибарат уьлкведин тарихдиз ва культурадиз гьуьрмет авунин адетрин мягькемвал лишанламишзава. Агьалийрин рикӀел Россиядин Федерациядин Конституцияди тестикьарнавай демократиядин, азадвилин ва адалатлувилин бинеяр хкизва. Сувар гьакӀ чакай гьар сада вичихъ галаз гражданвилин буржидин, Россиядин кьадар-кьисметдин патахъай жуван хиве авай жавабдарвал аннамишунин макьсад алакъалу ийизвай югъни я. Россиядин Йикъан суварихъ чи халкьар мадни сих ийидай, умуми крар патал къуватар саддай, дуствал авайдалайни мягькемардай, акьалтзавай несилар ваатанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишдай, чи чӀехи уьлкведал дамахдай метлеб ава. Чи республикада Россиядин Югъ гьар йисуз къейдзава. Шегьерра, районра концертар, ктабрин выставкаяр, конференцияр тешкилзава, агьалийрин вилик политикар, депутатар экъечӀзава, культурадинни искусстводин хилен яратмишунрин коллективри тамашачийриз концертарни махсус композицияр къалурзава. Музейри инсанриз чпин ракӀарар ачухзава… Амма и йисуз коронавирусдин карантиндин серенжемар давамарун себеб яз, гьайиф хьи, суварин шадвилин митингар, культурадинни спортдин мярекатар адетдиндаказ ваъ, гьарда вичелай алакьдайвал къайдада кьиле тухуда. Кьилди къачуртӀа, Ахцегь райадминистрациядин махсус план-графикдин бинедаллаз РДКДИН ва хуьрерин клубрин гьевескар артистри чпин ватанпересвилин тематикадин маниярни эверунар жемятдив Интернетдин куьмекдалди агакьарда. Чкадин администрацийрин ва яшайишдинни культурадин идарайрин дараматар, ял ядай паркарни майданар пайдахралдини транспарантралди безетмишда. Вирироссиядин «Окна России», «Мы Россия», «Символы России», «Тебе, Россия, посвящаем!» - акцийриз шериквал авун яз волонтёррин куьмекдалди флешмобар кьиле тухуда. Уьлкведин сувариз талукь ихьтин серенжемар 9-14 – июндин йикъара давам жеда. Россиядин Йикъан суварин кьилин серенжем - «Россия –зи Ватан!» лишандик квай галла-концерт и сеферда, 11-июндин сятдин вадаз, Ахцегьа «Набережный» тӀвар алай культурадин ва ял ядай цӀийи багъда кьиле тухуда. Райадминистрациядин къаюмвилик кваз культурадин Управленидин къуватралди тешкилзавай чӀехи концертда райондин гьевескар артистрилай алава къунши Докъузпара райондин музыкантрини чпин устадвал къалурда. Виликамаз хъсан гьазурвал акунвайвиляй ва жемят хабардар тирвиляй парк тамашачийрив ацӀун лазим я.
+Июндин эвелра «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин заседанийрин залда яш тамам тахьанвайбурун ва абурун ихтиярар хуьнин крарин рекьяй комиссиядин нубатдин заседание кьиле фена. Ам «Ахцегь район» МР-ДИН къвалав гвай КДНДИН ва ЗП-ДИН председатель Вадим Агъасиева ачухна ва ада кьилени тухвана. Серенжемда ихтиярар ва къайдаяр хуьдай органрин векилри иштиракна. Серенжемдин вахтунда заседанидин иштиракчияр 20.6.1-статьядин 1-частунай административный протоколриз килигна, гьакӀни абуру яш тамам тахьанвайбурун патай криминаль-ный активвал агъузарунин месэлаяр гьялна. Заседанидин сергьятра аваз Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МО-ДИН яш тамам тахьанвайбурун крарин рекьяй инспектор, полициядин капитан З.Мегьралиев экъечӀна рахана. Докладчиди хабар гайивал, 1-10-июндиз Ахцегь райондин территорияда «Защита» оперативно профилактикадин серенжем кьиле тухузва. Ам аялриз талукь яз жезвай тахсиркарвилерин вилик пад кьунин, гуж гъалиб авунар ийизвай ксар, гьа жергедай яз диде-бубаярни, винел акьулдунин мураддалди тухузва. Инал гьакӀни къейд авурвал, гьар са аялдиз ва диде бубадиз тӀвар кьун тавуна ва пулсуздаказ психологиядин куьмек къачудай мумкинвал ава. И кар патал 8(800) 2000-122 нумрадин телефондиз зенг ийиз жеда.
+«Дагестанавтодор» ГКУ-ДИН регьбердин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Ханмегьамед Рагьимова малумарайвал, Мегьарамдхуьр-Ахцегь-Рутул республикадин метлебдин рехъ къайдадиз хкуниз 300 миллион манат пул СЕРФДА.И рекьин Ахцегь райондин участокда къир цайидалай инихъ 25 йис алатнава. ЦӀи анаг капитальныйдаказ ремонт ийиз эгечӀда. 2021 ва 2022-йисара авторекьер къайдадиз хкунин ва мадни хъсанарунин программадал асаслу яз, Докъузпара райондин сергьятдилай эгечӀна Калукрин хуьрел къведалди мензилда рехъ туькӀуьр хъийида. Алай йисуз и участокда кьве ��илометр мензилда къир цада. Мукьвара аукционда гъалиб хьайи кархана малумарда.
+Ихьтин теклифар аваз хьайитӀа, Минпросвещение сад тир гос-экзамендиз (ЕГЭ) альтернативадиз хьиз килигиз гьазур я. Идан гьакъиндай Министерстводин кьил Сергей Кравцова хабар гана. «Эгер са ни ятӀани школьникрин чирвилериз гьакъикъи, кьилинди лагьайтӀа, аслу тушир къимет гунин маса механизм теклифайтӀа, чун, гьелбетда, адаз разивилелди килигда ва ам гьялда»,лагьана ада. Министрдин гафаралди алай вахтунда ЕГЭ дегишарун фикирдиз къачунвач. Кравцова рикӀел хкайвал, ихьтин форматда школаяр куьтягьзавайбуруз къимет гуни жегьилриз яшамиш жезвай чкадилай аслу тушиз ВУЗ-РИК экечӀдай мумкинвал ачухзава. Алай йисан 13-майдиз Госдумадин образованидин ва илимдин комитетдин председатель Максим Зайцева умуд кутурвал, Россияда ЕГЭ-ДИКАЙ къекъечӀда ва имтигьанрин адетдин жуьре гъиле хкьада. Амма депутатдин фикирдалди, и карди гзаф вахт истемишда. Гьа са вахтунда «ЯКЛАСС» образованидин ресурсдин директор Андрей Илингина къейд авурвал, дуьньяда стандартизироватнавай имтигьанриз авай игьтияж артух жезва. Идахъ галаз алакъалу яз ЕГЭ бажагьат кардикай хкудда. Гъилевай йисан январдиз Россиядин Президент Владимир Путина къейд авурвал, ЕГЭ мукьвал-мукьвал гьахълудаказ критика ийизва, амма и къурулушдихъ хъсан терефарни ава. Кьилди къачуртӀа, регионрай тир школаяр куьтягьнавай гзаф жегьилривай уьлкведин кьилин ВУЗ-РИК экечӀиз жезва. Госдумадин образованидин ва илимдин комитетдин председателдин сад лагьай заместителдин фикирдалди, ЕГЭ са паюнин дегишар авуртӀа жеда. Месела, школьникри ЕГЭ вахгун ва я сочиненияр кхьин лазим я ва вузра сивин къайдада жавабар гана кӀанда.
+РФ-ДИН Гьукуматди Федеральный дережада «Школадин нек» программадин тереф хуьнин месэла гьялзава. Адан сергьятра аваз аялар гьар юкъуз школайра алава тӀуьн гун яз некӀедалди таъминарзава, хабар гана «Новости» РИА-ДИЗ гайи интервьюда РФ-ДИН вице-премьер Виктория Абрамченкоди. ««Школадин нек» лугьудай программа ава. Сифтегьан школада нек ишлемишуни аялриз чӀехи хьунин карда куьмекда. Идани жегьил организмдин мумкинвилериз екедаказ таъсирзава. Китайда и программа уьлкведин дережада ава. Идани аялриз дурумлудаказ чӀехи жедай ва вилик фидай мумкинвал гузва. Чина ихьтин программа саки 10 регионда кьабулнава»,- лагьана Абрамченкоди. «Исятда чна Федеральный рекьяй гзаф финансламишун фикирда кьуна и программа гегьеншарунин мумкинвилиз килигзава. И кар патал, эгер тек са сифтегьан школа (1-4- классар) къачуртӀа, саки 20 миллиард манат герек къведа. Амма и кардал машгъул хьана кӀанда: гьайванрин белок аялриз чарасуз я. Идаз акси яз чи илимди ва здравоохранениди гьелелиг са затӀни лагьанвач»,- алава хъувуна ада. Петербургдин 2021-йисан халкьарин арадин экономикадин форум очный къайдада 2-5-июндиз кьиле фена.
+Вичи кӀвалахай дагълух хуьре гъуьлуьз фейи ва адан фамилия къачур Лидия Айвазовади гьеле вичел чан аламаз автобиографиядин делилар авай ктаб кхьена. Таниш тушир дагълух хуьрера Урусатдай атанвай муаллимрал хейлин четинвилер акьалтайдини хъсандиз малум я. Лидия Ивановна Калининади рикӀел хкизвайвал, ам вичин сифте тарсуниз хъсандиз гьазур хьанвай. Таниш тушир чкада адахъ галаз тарсуниз хуьруьн школадин директорни атана. Ада аялриз лезги чӀалалди закай куьруь суьгьбетна ва абуруз заз лезги чӀални чин тийидайдини лагьана. Ада са шумуд сеферда гьакӀ аялрив зи тӀвар ва бубадин тӀвар эзбер ийиз туна. Классда аялар гзаф авачир. Гзафбурал куьгьне ва чпин кӀалубдив кьан тийизвай парталар алай. Бязи аялар классда кӀвачер гьатта кьецӀил яз ацукьнавай. Са кьадар вахтунда захъ галаз классда хьайидалай кьулухъ директор анай эхкъечӀна. Зун лагьайтӀа, са геренда кисна абуруз килигиз амукьна. Ахпа за абурун фикир жува гъана доскадивай куьрсарнавай картадал желбна. Анлай за сифте аялриз Советрин Союз ва чи уьлкведин меркез Москва шегьер, гьакӀ Дагъустан алай чкаяр къалурна. Дагъви аялри чирвилер къачуниз ва урус чӀал чируниз еке итиж ийизвай. За чпел куьлегь парталар алай, мумкин я, руфунани бегьем затӀ авачир аялрин язух чӀугвадай. А чӀавуз чун кӀвалахдин рекьяй хейлин манийвилерал расалмиш жезвай. ГьикӀ лагьайтӀа, ктабар, дафтарар, ручкаяр ва чернилар, гьакӀни хейлин маса шейэр гзаф кьит тир. Идалайни гъейри, хуьруьн яшайишни а вахтара гзаф заланди тир. ИкӀ, хуьруьз машинар къвезвачир, ана электричество ва радио авачир. Пичера кузвайди кӀарасарни купар тир. ЦӀай куькӀуьрун патал спичка жагъурун иллаки четин месэла жезвай. Пичина цӀай хъувун патал дагъви дишегьлияр гзаф вахтара пакамахъ фад гъиле са къабни аваз куьчедал экъечӀдай. Абур инихъанихъ килигна, гурмагъдай гум акъатзавай са кӀвал галайвал фидай ва адан иесидивай вичив цӀай квай цӀегьенар вугун тӀалабдай. Абур гваз тадиз кӀвализ хтана пичина цӀай хъийидай. За Хъуьлуьда кӀвалахай йисара ина салан майваяр саки битмишарзавачир. Салан майвайрикай ина виридалайни вилик картуфар цаз эгечӀна. А вахтара инсанри чпин чилин участокра сил ва и жуьредин маса культураяр цазвай. Гьа са вахтунда ина емишар бул тир. Хъуьлуьда а вахтунда анжах са дишегьлидин – Агъасиева Магьиятан кӀвале хьар авай. Хьар гигейла хуьруьн гзаф дишегьлияр тини гваз фу чраз аниз къведай. Хьрак атай дишегьлийри кӀвалин иесидиз тинидин кӀусар тадай.
+Гатун каникулар хьайила, чӀехи бубади зун вич дидедиз хьайи дагъдин хуьруьз тухвана. Кьакьан дагъда авай и хуьр са вахтунда арандиз куьчарна. Гила инаса кӀвал ама, амни бубади ватандиз хтайла вичиз ял ядай чка хьурай лагьана эциг хъувунвайди я. Гатун вахтунда цуьквери безетмишнавай и дагълар акур инсан гьейран хьана амукьда. Хуьруьн мулкарилай, бубайрин уьруьшрилай сейр авурдалай кьулухъ, чун кӀвализ хтан��, фу тӀуьна. Йиф хьайила чун ксуз гьазур хьана, ахвар къведалди за бубадивай и хуьруькай са хъсан ихтилат авун тӀалабна. – Яб це чан хтул, – лагьана ада. Дегь заманада и хуьре са гьинай ятӀани атай кьве кас ацукьна: кьуьзуь касни аял гада. Халкьди абуруз куьмекдалди са кьезил кӀвал эцигна, жемятдик кьабулна. Кьуьзуьдан тӀвар Асум тир гададинни – Таргъаб. Сад кьуьзуь, муькуьдни аял тирвиляй, абурувай кӀвалах жезвачир, инсанри гайи ризкьидалди яшамиш жезвай. Таргъаб пара акьуллу аял тир, гьавиляй халкьди адаз рикӀин сидкьидай гьуьрметни ийидай. И гада аламатдин аял тир, амма и кардикай Асум бубадилай гъейри гьич садазни чидачир. Инсанри и гададин буба вуж я, ам гьина ава лугьуз, хабарар кьурла, кьуьзуьда ам Ракъинин гада я лугьудай. А вахтара ислам дин авайди тушир, инсанри гъуцариз икрамдай, чӀехида лагьай гафунин чӀалахъ жедай. Куьн чӀалахъ туштӀа, – лугьудай Асум бубади, – са вахт къведа, квез анжах Таргъабакай куьмек жеда, ада куьн еке ажалдикай хкудда. ГьакӀ хьунни авуна. Са хъуьтӀуьз хуьре мусибат жив къвана, кӀвалер муркӀади кьуна, инсанар аяздин есирда гьатна, гьайванар гишила рекьиз башламишна. – Гила ви вахт атанва Таргъаб, алад инсанриз куьмек це, – лагьана Асума, гада хуьруьн майдандал ракъурна, вич секиндиз ксана. Ракъинин гада живедин винелай рекьяй хьиз фена, хуьруьн юкьван майдандал акъвазна, гъилер цавуз хкажна вичин буба Ракъиниз минетна, инсанриз куьмек це лагьана. Са арадилай цавари ванер авуна, цифер къакъатна, рагъ атана. Живер цӀрана, ятариз элкъвена, хуьруьн кӀанелай физвай кӀамуз авахьна. Хуьр живедин есирдай акъатна, хивешивиляй пуд юкъуз зуьрне-далдам яна жемятди. Таргъабаз къизилдин пурар алай лацу балкӀан гьазурна, са гьафтедин къене цӀийи кӀвалер эцигун хиве кьуна, уьмуьрлух тӀуьн-хъун гуда лагьана. – Эй инсанар, – лагьана Асум бубади, – авур теклифрай куьн пара сагърай, амма куьне гьич садрани рикӀелай алудмир ам нин гада ятӀа. Ракъиниз икрам ая, хъсан амалралди яшамиш хьухь, зегьмет чӀугу. Куьн хъсан инсанар тирди чаз акуна, гьакӀ хьайила квез вахтунда куьмек агакьна. Пис инсанриз чна куьмек гузвайди туш. Куьн сагърай. Са гьафтедилай и кьуьзуь касни аял-гада хуьряй хъфена. Абур гьинихъ хъфенатӀа гьич садазни акунни авунач ва чинни ийидач. Ихьтин риваят.– Бес гьакӀ хьайила, Багратхтул, – лагьана бубади, -инсанар хъсанбур хьана кӀанда, абуруз вири патарихъай куьмекар жеда. Инсан вагьши хьайитӀа, адан уьмуьр куьруьди жеда. Бубадин ихтилатди таъсир авур зун ширин ахварал фена. Пакад юкъуз за бубадиз хъсан кӀелда, чӀуру кӀвалахар мад хъийидач, диде-бубадин чӀалаз килигда лагьана хиве кьуна ва закай зурба спортсменни жез кӀанзавайдакай ихтилат авуна. – Аферин – лагьанай бубади заз.
+И мукьва Махачкъала шегьерда, «Россия зи тарих я» тӀвар алай Тарихдин паркдин майдандал терроризмдин идеологиядиз информациядин жигьетдай аксивалуниз талукь илимдинни практикадин конференция кьиле фена. Адан тешкилатчи РД-ДИН информациядин ва печатдин Министерство тир. И серенжемда виш кьван журналистри, СМИ-РИН редакторри, блогерри, къайдаяр хуьдай органрин векилри ва масабуру иштиракна. КӀватӀ хьанвайбурухъ элкъвена инал РД-ДИН инфор-мациядин ва печатдин министр У.Гьажиева ва региондин АТК-ДИН секретарь Д.Фейзуллаева хуш келимаяр лагьайдалай кьулухъ республикадин печатдин министрди талукь тир темадай доклад авуна. Ада къейд авурвал, адай вахтунда экстремистрин терефдал алаз женгинин гьерекатра иштиракун патал 1800 каслидай гзаф дагъустанвияр Сириядиз фенва. Гьикьван гьайиф къведай кар ятӀани, чи республикадин са процент кьван агьалийри абурун нагьакьан идеологиядин тереф хуьзва. Экстремизмдин ва терро-ризмдин фикирар чукӀунихъ галаз агалкьунралди женг чӀугунин мураддалди обществодин сагълам вири къуватри чпин алахъунар сад авун чарасуз я…. Гуьгъуьнай серенжемдал докладар гваз «Дагъустан» РИАДИН директор М.Мегьамедов, ИКЦ-ДИН регьбер М.Амиров ва масабур экъечӀна. Эхирдай терроризмдин идеологиядиз аксивал авунин кӀвалахда активвилелди иштиракунай бязи журналистриз ва общественникриз РД-ДИН Минпечатдин патай чухсагъулар малумарна.
+Рамазан РАМАЗАНОВ-ШИНАЗСКИЙ, педагогикадин илимрин кандидат. Алатай асирдин сифте кьилера Дагъустан саки вири рекьерай кьулухъ галамай, агьалийрин чӀехи пайни савадсуз чка тир. 1917-йисуз кьиле фейи инкъилабдилай кьулухъ чи уьлкведа савадсузвал терг авунин кӀвалах башламишна. Советрин властди Дагъустандиз вишералди муаллимар ва маса пешекарар ракъурна. 1925-йисуз Дагъустандин школайра 30 кас кьван урус муаллимри кӀвалахзавай. Ватандин ЧӀехи дяведилай кьулухъ гьар йисуз чи республикадин школайриз Урусатдай 400-500 кас муаллимар ракъурзавай. 1970-йисара уьлкведин маса регионрай Дагъустандиз саки 1500 кас муаллимар АТАНА.ДАГЪУСТАНДИН хуьрера муаллимвиле кӀвалахун патал ракъурайбурун арада Курский областдай тир педучилище куьтягьнавай Лидия Калининани авай. Ада Рутул райондин Хъуьлуьдрин хуьре кӀвалахуналди, дагъвийрин балайриз чирвилер ва тербия гана.
+Алай йисан 5-июндилай Россияди маса уьлквейриз гречка рекье тунал вахтуналди тир къадагъа эцигнава. Ам 31-августдал кьван кардик жеда. Документда къейдзавайвал, и девирда гречиха, адакай иридаказ регъвенвай гъуьр, гречкадин техил масаниз тухудай ихтияр авач. Халкьарин арадин гуманитарный куьмек гун патал товарар, транзитдин товарар, къецепатан уьлквейра Россиядин аскервилин къушунрин, гьакӀни Байконурда ва Шпицбергенда тешкилатрин кӀвалах таъминарзавайбуруз вахтуналди тир къадагъа талукь туш. Алай йисан апрелдиз РФ-ДИН Минсельхоз Россиядин базарда суьрсетдин герек тир кьадарар хуьн ва абурун къиметар сад-лагьана хкаж хьунин вилик пад кьун патал гречиха ва адан гъуьр маса уьлквейриз рекье тунал вахтуналди сергьят эцигунин теклиф гваз экъечӀна. Министерствода къейд авурвал, гьасилзавай гречкадин кьадарди Россиядин гьялдай карханайрин, гьакӀни агьалийрин игьтияжарни таъминардай мумкинвал гузва. ИкӀ, 2020-йисуз Россияда гречихадин бегьерди 892 агъзур тонн тешкилна. Имни алатай йисан талукь тир девирдив гекъигайла 13,5 процентдин гзаф я. Гьа са вахтунда 2020-йисан ноябрдилай бязи уьлквейриз Россиядин гречихадин экспорт хейлин артух хьана. Федеральный таможенный къуллугъдин (ФТС) делилрал бинеламиш хьана техилдин экспортеррин Союзди къейд авурвал, и культурадин асул импортеррин арада Китай, Латвия ва Украина ава. ИкӀ, 2020-йисан июлдилай 2021-йисан апрелдалди Россиядай Китайдиз 26,228 агъзур тонн, Латвиядиз-14,339 агъзур тонн, Украинадиз-13,189 агъзур тонн гречиха рекье тунва. Вичин нубатда, Литвади 9,812 агъзур тонн, Японияди лагьайтӀа 8,536 агъзур тонн суьрсет импорт яз къачунва. Минсельхозда 2021-йисуз гречкади кьунвай майданар гегьеншарун фикирдиз къачунва.
+Абдулкъафар – Цуругъ малдар, Хипер, малар хуьдай устӀар, Чи дагъларин дамахя вун, Лезги халкьдин даях я вун. Гад хьайила жеда дагъда, Хуьда гьайванар ада, Галат хьана лугьун тийиз, Сабур гуда вичи-вичиз. Атайла мугьман, жеда шад, Чирда адаз шурпадин дад, Таза хипен шиш-къавурма. Гьахьтин кас я ам зурба. Рахаз чида ширин мецел, Тадач ада гьич сад рекьел, Вилик гъида авай фу, кьел, ХВЕШ-БЕШ ида ада назлу. Гьахьтин кас я Абдулкъафар, Халисбур я и зи гафар, Стха лугьуз, зав рахада, Зун акурла, лап шад жеда. Ва эхирдай за квез лугьун, Чи стхадиз девлетар гун. Гьалал хьурай адаз зегьмет Халкьдин патай авай гьуьрмет.
+Буба галаз са сеферда Зун дагълариз хъфенай. Хайи хуьруьв агакьайла, Зи перем лап кьеженай. Акурла хуьр яргъалай заз ХарапӀайриз элкъвенвай, Кьилел алай чӀарар зи цаз Хьанай, гьиссер ацӀанвай. Кьуна ахпа жува хабар Вилик квай БУБАДВАЙ:«ХЬАНАЧНИ квез гьайиф рагар Такабурдив ацӀанвай?»– Вучиз куьне терг авуна Чи бубайрин ерияр? Вучиз куьне хуьр чукӀурна, Хьанвайни куьн делияр? Вилерикай шелдин стӀал Бубадин заз акунай. Жаваб ганач ада заз, Камар йигин авунай.
+Садлагьана цифер гапӀал Цавун юкьвал кӀватӀ жеда, Ргазавай къажгъан хьиз, лап Гьар патахъди кьатӀ жеда. ЦӀай акъатда циферайни Гугрумдин ван кьилеллаз. Сел акатда садлагьана Лацу харар винеллаз Гугрумдин ванцелай гъейри Маса ван мад сес къведач. Кьил хкажна жуваз фидай Гьич са чка жагъидач. Селдин ятар санал кӀватӀ жез, Гужлу вацӀуз элкъвда. Кьурай чка ваз жагъидач, Парталарни кьежида. Рагъ хкатна циферикай, Хважамжамдин нур гана. ЦӀайлапанди ягъай кьурай Виш йисарин тар хана.
+Жириникай (резиндикай) авунвай шейэр акъажни жеда, сифтегьан гьалдизни хкведа. Месела, резиндин шарда ял турла, адакай чӀехи туп хьтинди жеда. Яни ам акъаж жезва. Сив ахъайнамазни, ам, гъуьргъуь хьана, вичин эвелан гьалдиз хквезва. Резин квай гуьлуьтарни, перемарни, шалварарни, маса затӀа��ни, квез кӀанивал акъажиз, яргъи ва куьруь, фирягь ва гуьтӀуь ийиз жезва. И кар жир (резин) арадал гъизвай материалрилай аслу я. ТӀебиатда ахьтин затӀар ава хьи, са шартӀара абур, нек хьиз, жими я, маса шартӀара а нек кӀеви хьана, жир хьтинди жезва. Месела, чна чи гуьнейра экъечӀдай лацу цацарин — къалгъанрин некӀедикай кендирагъар ийида. Кендирагъ, чӀун галаз, яргъини жеда, кӀватӀ хъувурла — са гъвечӀи гъвелез элкъведа. Резин (жир) гьазурдайлани, жуьреба-жуьре набататрин миже (нек) ишлемишзава. Мижедин хесет резиндини кьазва.
+Зун гьа вахтундани кьуьзуь инсан тир ва гьавиляй за жемятдин вири крара иштиракзавай. Им агъсакъалар патал адетдин кар тир. Восстание жедалди чи патав Ахцегьиз мукьвал-мукьвал Дагъустандин вири пипӀерин гьар жуьре областрай ихтибарлу ксар къвезвай. Абуру чахъ галаз восстаниеда сад хьуникай чинебан рахунар ийидай, урусриз чна ийизвай рафтарвиликай мукьуфдивди хабарар кьадай. Гьажи-Абдурагьман Сухратлинскийдин хва гъазаватдин имамвиле хкяна. И карди чун гзаф тажубарна, гьикӀ лагьайтӀа адахъ хъсан акьул ва къастунин кӀевивал авачир. ГЬАЖИАБДУРАГЬМАНАН хва имам Гьажи-Мегьамед хкягъун патал АВАДУ-МАЙДАНДАЛ таъсирлу векилар рекье тунин истемишун гваз чи патав адан векил атайла, жемятдин чинебан Советдал зун, мискискави Абдулгьалимбег, рутулви Гьасанбег, Агъаширин Бердиханов, КЪАЗИАГЬМЕД Парпачев ва эхиримжидан мукьвакьили Султан-Мурад хкянай. Агъаширина вич хкягъуникай кьетӀидаказ кьил къакъудна. Адан гуьгъуьналлаз зани. И кар акур КЪАЗИАГЬМЕД вичин чкадилай къарагъна инсанриз балкӀанрал акьахунин буйругъ гана ва са тӀимил вахтунилай абур Согратлдиз фена. Агъаширина зи патав йиф акъудун кьетӀна. А вахтара чун вацӀун винел алай тепедал яшамиш жезвай. Ви рагьметлу баде Тамума таза фу чразвай ва хинкӀал ргазвай, зунни Агъаширин лагьайтӀа, къванцин пичинин къвалав ацукьнавай ва къалабулух кутазвай вакъиайрин фикирри тухузвай. Гьавада ивидин ни гьатна. РикӀел Шамилан вахтар хквезвай. - Эгер чун восстаниедик экечӀайтӀа, и карди чи халкьдиз вуч хъсан крар гуда? – хабар кьуна за. - Кьисас вахчудай, къаних хан, мад са затӀни, - жаваб гана Агъаширина, - эхь, мад са затӀни! Гьа и карни Къази-Агьмедаз кӀанзава. Секинвал таъминарун патал чна чи халкь чӀуру гьерекатрикай хвена кӀанда. Урусрин патайни чна зулумкарвилер, дарвиле тунар эхдач. Урусри чи адетриз ва диндиз гьуьрметзава. Гьавиляй чун вуч патал восстаниедиз экъечӀда, низ акси, Россиядиз акси экъечӀдани? Имамрин вахтар алатнава. ЦӀуд батальонди ва цӀуд тупуни чи кьисмет гьялда. Са шумуд йикъалай Къази-Агьмед вичин инсанрихъ галаз элкъвена хтана. Вири Дагъустандиз Гьажи-Мегьамед имамвиле хкягъунин гьакъиндай чир хьана. Идалай кьулухъ а вахтунда гзаф бедбахтвилерин ва хабаррин ван хьана. Вири эзбериз жедач, я рикӀелни аламач. Ахцегьви Зулфикъар Султанов (Агъаширинахъ галаз са рехъ тухвайди) Къази-Агьмеда вагьшивилелди телефна (адан кьецӀил руфун рекьидалди къамчидалди ягъиз хьана). Дяве башламишайла виринра женгер, бедбахвилер, чукӀурунар авай. Анжах Самурдин округда секин тир. Къумухда машгьур генерал АГЪАЛАР-ХАНДИН хва офицер Жафархан восстаниедин кьиле акъвазна, округдин начальник яна кьена, урусрин вири гарнизон тергна. Аварар, даргияр, Къайтагъ, Табасаран восстаниедиз къарагъна. Чав гьар жуьре хабарар агакьзавай, гуя туьрквери урусар кукӀварзава, Александрополь къачунва, Кавказдин сардар яна кьенва, Гьажи-Мегьамеда Гуниб къачунва, туьрквери Тифлис элкъуьрна кьунва. Округдин начальник Юзбашев хъсан инсан тир ада чаз мукьвал-мукьвал вичин патав Управлениедиз эвердай ва хабарриз яб тагун меслятдай. Куьре округда восстание къарагъайла чак гзаф къалабулух акатна. Чаз чи чилерал къази-къумухвияр сухулмиш жез кичӀезвай. Чна Юзбашевавай Самур дере хуьн тӀалабзавай. ТахьайтӀа чун восстаниедиз экечӀуниз мажбур жедай, вучиз лагьайтӀа чаз чи кӀвалер ва чилер дарбадагъна кӀанзавачир. Вири и вакъиаяр байрамдин вилик квай йикъара кьиле физвай. - Ви ата бубаяр вун хьтинбур тушир! – лагьана заз Къази-Агьмеда базардал-майдандал гуьруьшмиш хьайи вахтунда. - Ваз идалди вуч лугьуз кӀанзава? – хабар кьуна за. - Гяуррикай (кафиррикай) бахт жеда лагьана заз садрани ван хьайиди туш, - жаваб гана ада. - Амма офицервилин тӀвар, девлет къачуналди гяурдиз (кафирдиз) масад ваъ, анжах вун буржлу я, - жаваб гана за. - Чакай вуж гьахълу ятӀа, Аллагьди къимет гуда, - лагьана Къази-Агьмеда ва ам йигиндаказ парудай вичин гуьней терефдихъ рекье гьатна. Са шумуд йикъалай, нянин вахт алукьдалди, за патав Гьажи-Мурад, Къази-Агьмедан хва атана. Ада хабар гайивал, къе нянихъ бубадихъ совещание жеда ва зун анал чарасуз яз хьана кӀанда. Совещание вични кӀевелай чинебанди я ва гьар сада адан патахъай вичин уьмуьрдал жаваб гузва. Урусри а вахтунда чи гуьгьуьлрал кӀевелай гуьзчивалзавай. Зун Къази-Агьмедан кӀвализ гьахьайла, заз акурвал, Парпачеврин вири итимар яракьламиш хьанвай ва абуру и чка хуьзвай. Мугьманрин кӀвале 15 дав агакьна инсанар авай. Абурни яракьламиш хьанвай ва вирида восстаниедин вакъиайрикай ва туьркверин яракьрин гьунарлувиликай важиблу хабарриз яб гузвай. Кьил агъузна ацукьнавай Къази-Агьмеда пел чухвазвай. Са тӀимил вахтундилай кӀвализ Агъаширин атана. - Заз чиз, вири кӀватӀ хьанва, - явашдаказ лагьана Къази-Агьмеда, - за квез виридаз кьетӀен гьалар себеб яз меслят ийиз эвер ганва. Чна вирида гъазават малумарна кӀанда. Акси дуьшуьшда чун вацӀун гурлу ятара батмиш жеда.- Чун вучиз батмиш жеда, - жаваб гана Агъаширина, - кӀвачерал мягькембурувай вацӀай экъячӀиз жеда. - Чна къеле къачуна, урусар чукурна, власть жуван гъилериз къачуна, чакай азадбур хьана кӀанда. Чавай Дагъустандин халкьарин восстаниедикай, са диндал алай мусурманрин азиятрикай къерехда акъвазиз жедач. Куьн захъ галаз рази яни?, - хабар кьуна КЪАЗИАГЬМЕДА. - Рази я! – гьарайна вири терефрихъай, амма кӀватӀ хьанвайбурун са кьадар пай киснавай. Агъаширинал, Зулфикъарал ва КЪАЗИАГЬМЕДАЛ гуьзчивалзавай зунни киснавай. За чи Совет чкӀайди гьиссна. Къази-Агьмед къарсатмиш хьанвайди малум жезвай. Ам кӀвачел къарагъна. Адан гуьгъуьнал амайбурни къарагъна. - Туьрквер гиламад, лап гиламад инал жеда. Имам Гьажи-Мегьамеда ва адан гьуьрметлу буба Гьажи-Абдурагьмана квез гъазаватдиз эверзава. Куь патав чӀехи халифдин векил атанва, зун адан гуьгъуьниз физва! – гафар лугьуналди, Къази-Агьмед, инанмишвилелди кьил хкажна, къуншидал алай кӀвализ фена. Чак и хабарди къурху кутуна ва виридак юзун акатна. Вирида адетдинди тушир кар жеда лагьана гуьзетзавай. Агъаширина Султановаз вилелди ишара авуна, ада лагьайтӀа, кьве гъилни гапурдин тумунал эцигуналди уьфт аладарна. Са шумуд декьикьадилай ракӀара кьилел яру феске алай яшлу инсан пайда хьана. Адал къизилдал цванвай къацу мундир, къуьнерал къизилдин эполетар алай. Ада виридаз умуми салам гана. Чакай гьар садан патав атуналди, ада кьве гъилелдини чи гъилер чуькьуьзвай ва вилериз лап мукьувай килигуналди, са вуч ятӀани лугьузвай. Масадбур хьиз, зунни ихьтин рикӀел аламукьдай танишвилел гьейран хьанвай. - Жанабияр, за квез ацукьун теклифзава, - лагьана ада туьрк чӀалал ва гъилин ишарадалди чаз ацукьдай чка къалурна. Чун ацукьна. Векилди туьркверин султандин чар ачухна ва кӀелиз башламишна. Ана са диндал алай лезгийриз урусриз акси восстаниедиз экъечӀунин ва мусурманрин чӀехи уьлкведиз куьмек гунин эвер гун авай. Амай крарни гьа и жуьреда. Чаз султанан къул ва мугьур къалурна. Чун вири абурухъ инанмиш хьана. Вичин суьгьбетда ада чаз Аллагьдин ва Исламдин, чи кӀвалерин ва хайи мусурман чилин гьуьрметдай восстаниедиз экъечӀуниз эверзавай, халифан армия Дагъустандив агакьзавайдакайни хабар гузвай. Явашдаказ хъуьруьналди, Шагьмарданова заз япал вич и гафарихъ инанмиш тежезвайди лагьана. Адан фикирдалди и кас туьрк ваъ, лакви я, вичин чӀални юхулвидинди я. Чи арада маса обществойрин векиларни авай. Абуруз виликамаз Советдиз атун теклифнавай. КӀватӀ хьанвайбурун чӀехи паюни гъазават истемишзавай. Туьркди восстаниедин регьбервиле Къази-Агьмед хкягъун теклифна ва адаз хандин титул (тӀвар) гана, гуя имам Гьажи-Мегьамеда адаз и кар патал хийирдин гаф лагьана. И кар акурла, анал зун къарагъна,«гъазават малумарайтӀа жеда, гяуррихъ (кафиррихъ) галаз дяве тухуз, регьбер хкягъайтӀа жеда,амма хан хкягъиз жедач. Самурдин лезгийрихъ, иллаки ахцегьвийрихъ садрани ханар, бегер хьайиди туш ва жемятдин, гьакӀни ата бубайрин адетралдини чахъ абур садрани авачир»,-лагьана за. Зи тереф Султанова, КЪАРА-КУЬРЕДАЙ тир Шагьмардана, Агъаширина, рутулай тир Гьасанхана ва мискискави Абдулабека хвена. За кьатӀайвал, Къази-Агьмедан чинин ранг атӀана ва ам къарсатмиш жез эгечӀна. Туьрк кӀвачерал къарагъна, кӀвачив чил яна ва гьарайна: «За квез чӀехи султандин, мусурманрин, Дагъустандин имам Гьажи-Мегьамедан ва адан гьуьрметлу буба шейх Гьажи-Абдурагьман Согратлинскийдин тӀварунихъай лугьузва. Вуж мусурманар, чи дин патал ятӀа, низ Къази-Агьмедбег Самурдин лезгийрин хан хьана кӀанзаватӀа, низ урусриз пак гъазават малумариз кӀанзаватӀа, абур чахъ галаз ина амукьун лазим я. Вуж акси ятӀа, къуй вирида гьуьрметзавай Къази-Агьмед хандин кӀваляй экъечӀна хъфирай». Вири киснавай къизгъин декьикьа алатайла, Агъаширин явашдаказ вичин чкадилай хкаж хьана, собраниедал кӀватӀ хьанвайбуруз килигна ва са гафни талгьана экъечӀна. Заз чун гьаятда яна рекьиз гзаф кичӀезвай. Адан гуьгъуьнал алаз Агъасибег, ахпа зун, зи гуьгъуьнал Шагьмардан, Гьасанхановрин кьве стха, мадни са вуж ятӀани экъечӀна. Гьеле гьаятда амаз чаз цӀийи хандин адресдиз шадвилин тебрикрин гьарайрин ван хьизвай. Йиф мичӀиди тир. РикӀелни гьа и жуьреда мичӀивал хьанвай. Захъ ахьтин гьал авай хьи, гуя рикӀ ирид лагьай цавуз хкадариз гьазур я. Чун куьчедиз экъечӀайла, Агъаширин балкӀандал хкадарна хъфена. Ахпа заз чир хьайивал, ам урусрин патав къеледиз фена. Амайбур чкӀана. Йифен вахтунда зун секин хьана. Пакамахъ рагъ экъечӀдалди Къази-Агьмед ханди заз эверна ва фарахзарвияр акъудунин буйругъ гана. Им зулухъ хьайи кар я. Югъ циф алайди тир, куьлуь ва къайи марф къвазвай. Чавушдин сигналдалди яракьар тухуз жедай вири итимар куьчедиз экъечӀна ва тухумризни магъалриз килигна жергеда акъвазна, ахпа къеле галайвал еримиш хьана. Чи гьерекат акур урусри чаз тфенграй цӀай ва кьве тупунай са шумуд залп гана. Завай зун тайинариз жезвачир, вучиз лагьайтӀа дестеяр чеб-чпивай къакъатнавай. Чи арада гьеле регьберни авачир, аммаинсанарруьгьдиз мягькем ва къастунал кӀеви тир. Фарахзарвийриз подкоп эгъуьн тапшурмишна, зани кӀвалахриз регьбервал гузвай. Къази-Агьмеда са шумудра инсанар гьужум-диз гадарна. И кардикди гзаф инсанар телеф хьана. Ханди, гьатта адан мукьва-кьилийрини инсанриз гужар гузвай. Авай гьал акурла йифиз зун катна, зи гуьгъуьналлаз вири фарахзарвиярни ва масабурни гьар сад санихъ чкӀана. Къази-Агьмедан гьалар лап пис хьана. Ада вичин чкадал хва Гьажи-Мурад туна, вич лагьайтӀа гъвечӀи десте галаз Къусар галай патахъ фена. Ада рекье хуьрерай инсанарни кӀватӀзавай. Къусарда ам магълуб хьана ва амукьай инсанарни галаз Согратлдиз катна. И вахтунда гзафбур телеф хьана. Чун хуьруьз восстание бамиш авурдалай кьулухъ хтана. Са шумуд йикъалай зун урусри кьуна ва ахпа Дербентдиз рекье туна. Ина зун гзаф вахтунда амукьна. Зун амаз Къази-Агьмед вагьшивилелди телефна. Ингье и кар гьикӀ хьанатӀа: Дербентдин комендантди чаз, са шумуд ахцегьвидиз, вичин патав эверна ва чавай вичи-вич малумарнавай хан Къази-Агьмедахъ галаз гуьруьшмиш жед��й мумкинвал авайдакай хабар гана. Гуьруьш жедай ихтияр гайидалай кьулухъ чун адан камерада хьана. Камерада чаз ада офицеррин чекмеяр михьзаваз акуна. Ам яхун тир, чинани ранг авачир. Чун акуна хвеши хьайи ам милиз хъуьрена. Ингье ада вуч лагьанатӀа: «Аллагьдин эмирдалди, кьисметдиз гьа икӀ кӀанзава, пака зун и дуьньяда амукьдач. Гьеле кьве югъ идалай вилик заз зун тарагъаждиз акъуддайди чир хьана. Идалай кьулухъ за жува жув михьидаказ хьун патал я незвач, я хъвазвач. Алескер, заз вун кьиникьикай къутармиш хьанваз аквазва. Агъаширин гьакь тир, гьайиф хьи, ихьтин баркаллу дагъви телеф хьана. Зи хци сабур хвенач, и кардай ам тахсирлу я. Ада гьавая заз акси яз женг чӀугуна. Адавай заз куьмек авунайтӀани жедай ЭХИР».ЗА адаз им адан вичин батӀулвал я лагьана жаваб гана, амма и арада камерадиз аскерар гьахьна ва чун инай векъидаказ акъудна, гуя чун иниз ихтияр авачиз атанва. Пакадин йикъан пакамахъ, рагъ экъечӀдайла, чаз КЪЫРХЛЯР-КЪАПУДИН терефдихъ финин буйругъ гана. Инив агакьайла чаз яргъай хьиз тарагъаж акъвазнаваз акуна, кьве терефдихъайни тфенгар гвай аскерар, ирид ва я муьжуьд касдикай ибарат лезгийрин десте. Абурун виридан гъилер кьулухъ кутӀуннавай. Заз офицер Къази-Агьмедан патав фена адаз са вуч ятӀани лагьайди акуна. Ахпа ада са сад тарагъаждиз акъудиз башламишна – сифте чи къази, эхиримжиди лагьайтӀа Къази-Агьмед. Ам йигиндиз тарагъаждин патав фена, ящикдал хкаж хьана ва цавуз килигиз са вуч ятӀани лугьузвай. Адан кьилел чувал вегьиз кӀанзавай, амма ада ам кьилелди гадарна ва вуч ятӀани лугьуз башламишна. Малум хьайивал, ада «Ясин» кӀелзавай. Цавуз акъудай ам юзун тийиз секиндаказ куьрс хьана. Ингье гьа икӀ ада вичи вичин уьмуьр бегьемарна. Са шумуд йикъалай чун суьргуьнна. Зун, лагьайтӀа, Харьковдиз акъатна. Ина кьуд йисуз хьайидалай, ва тахсирлу ийизвай са карни субут тахьайдалай кьулухъ абуру жуван хизандин патав Ахцегьиз рахкъурна.
+RS. 1877-йисан восстание-бунтар жедалди Самур округдин милициядин капитан тир Къази-Агьмедахъ кьуд хва авай: Гьажи-Мурад, Мегьамед, Ибрагьим, Гьасан. Восстаниедилай кьулухъ чӀехи хва Гьажи-Мурад, 25 йисан кар атӀана, Сибирдиз суьргуьнна. Петербургда военный институт акьалтӀарна, баркаллу офицер яз Урусатдин пачагь II Николаян хсуси гвардияда къуллугъзавай ам гьа и вакъиайрикди Ахцегьиз хтана, буба бедбахтвиликай хкудиз алахъна. «Захъ са хва лап авачирдай хьуй», - атӀай векъи жаваб акур адаз мад маса чара амукьнач: присяга чӀурна, вич бубадин гуьгъуьниз фена. Мегьамед 15 йисан, Ибрагьим (шикилда) 10 йисан муддатда суьргуьнна. Москвадин университетда кӀелзавай Гьасан жавандаказ вичин ажалдикди кьена, адан сур Согратлда ава. Къази-Агьмед вич лагьайтӀа, халкьдин азадвални аслу туширвал ва Ислам дин патал къарагъна телеф хьайи шагьид яз, Дербентда Къырхляррин сурара кучукнава
+«Ша чна «Шарвили» эпосдин суварин майдан дегиша��ин» ачух чар кӀелайла, дуьз ва вахтунда къарагъарнавай и месэладик къуьн кутун патал, ингье, за жуван гафни лугьузва. Белки, газетдин куьмекдалди кар вилик фин. Лезгийрин игитвилин «ШАР-ВИЛИ» эпосдин суварин кьилин серенжемар (официальный пай, галла-концерт…) тухузвай чкадин патахъай пара ахцегьвийрин, районэгьлийрин, гьакӀ мугьманрин рикӀерик гьамиша секинсузвал ква. Вучиз лагьайтӀа, сувар кьиле тухузвай 2000-йисалай инихъ чун бубайрин акьван куьгьне тушир сурариз, регъуь-гьая тахьана, кӀур гуниз мажбур жезва ва и кар масабурувни ийиз тазва. И татугайвилин гьакъиндай инсанрин арада гьар жуьре ихтилатар ава. Чи бубайрин сурариз кӀур гуз вугузва лугьуз, бязибур суварин тешкилатчийрин тӀварцӀихъни хана рахазва. Гьавиляй ахцегьвийри суварин серенжемра йис-сандавай тӀимил иштиракзава. Мисал патал, тахминан 2 агъзур касдив агакьна инсанри мискӀинда ибадат ийизва. Им акӀ лагьай чӀал я хьи, малум тир себебдикди абур ва абурун хизанар я суварик къвезвач, я атайтӀани, активни туш. И кардихъ маса себебни ава – жемятдиз суварин сегьне саки аквазвач. Сегьне винеда авайвиляй абурувай къулайдиз ацукьна ял ягъиз, концертдикай лезет хкудиз жезвач. Адалай тафаватлу яз Д.Шерифалиева теклифзавай чка (периметрда 350, деринвалперепад 4,5 метр тир ам квез спутникдин шикилдай аквазва) райцентрда, вичин рельефдиз килигна жеди, ишлемиш тийиз авай кьетӀен участок я. Куьгьне Ахцегьрин гуьне ва къуза патарин юкьва авай анлай тамашуниз лайихлу пара чкаяр ачух жезва: чарх алай надир муькъвер, мискӀинар, чубарукдин мукар хьиз, сад-садан ви-нел куьрс хьанвай кӀвалер (милли архитектурадин кьетӀен ансамбль тир гьадазни дикьет гана, къайдадиз хкайтӀа хъсан я), регъвер, вичин шагьвар ва аваз гвай вацӀ... Гьакъикъатдани, ачух цавун кӀаник квай амфитеатрдиз тешпигь анжах гьанал туькӀуьрун лазим я Шарвилидин чӀехи майдан. И гафар кхьин патал и мукьвара шикил ягъун патал зун анал фена, лап рикӀ тӀар хьана хтана: гьа мягьледа яшамиш жезвай бязи къадирсуз инсанри чпин зирзибилар гадариз, анаг чиркинарзава, «свалкадиз» элкъурнава. Багьна аваз жеди, нагагь анал зирзибилрин ящикар алачиртӀа ва я райцентрда яшайишдин амукьаярни зирзибилар (ТБО) кӀватӀна хутахун патал УЖКХ-ДИН махсус машин къекъвезвачиртӀа. И татугайвал чи хуьруьн советдиз, депутатриз, административный комиссиядин секретардиз, къайдаяр хуьзвай органриз вучиз аквазвачтӀа ва тахсиркаррин вилик пад абурувай вучиз кьаз жезвачтӀа, тажубдин кар я. Анал Шарвилидин майдан туькӀуьриз эгечӀнайтӀа, ина михьивал, яни тӀебиат хуьнин месэлани вич-вичелай къакъатдай.
+Алимри тестикьарнавайвал, типӀер Чилел яшамиш жез 70-80 миллион йисар я. Антарктидадилай гъейри, типӀер алемдин вири чкайра яшамиш жезва. ТипӀерин жуьреяр 220 далайни гзаф ава. Виридалайни чӀехи тӀиб Евразиядин байкъуш я. И байкъушрин кьакьанвал 75 сантиметрдив агакьзава, зала��вал – 4,5 килограммдив, ахъайнавай луварин яргъивал – 1902 сантиметрдив. ТипӀерин бязи жинсери балугърал гъуьрч ийида. Абуруз балугърин байкъушар лугьузва. И жуьредин типӀер алай вахтунда саки терг хьунин сергьятдив агакьнава. Маса къушарилай тафаватлу яз, типӀерин япариз хъсандиз ван къведа. ТипӀеривай вилер инихъ-анихъ къекъуьриз жезвач, гьавиляй абуру гзаф вахтара кьил юзурда. ТипӀер йифен къушар я. Амма бязибуру йикъан уьмуьр кьиле тухузва. Месела, лацу типӀери йикъан береда гъуьрч ийизва. Йифиз гъуьрчез экъечӀдай къушари чпин гъуьрчериз кичӀерар гун патал, мукьвал-мукьвал къати ванер акъудда. ТипӀерин япар кьведни сад хьтинбур туш. Абур, гьам кӀалубдиз, еке-гъвечӀивилиз, гьамни алай чкадиз килигна, сад муькуьдалай тафаватлу жезва. ЧӀехи байкъушри гьатта сикӀерал, къабанринни миргерин шараграл гьужумзава. Эркекбурулай диши типӀер еке я. ТипӀери кьуьгъуьррални гьужумзава. Чпин хци ва къуватлу къармахрин куьмекдалди абуру кьуьгъуьрдал алай цацар алудзава. Бязи типӀеривай яд галачиз са шумуд вацра дурум гуз жеда – абуруз чпи кьазвай гъуьрчен иви бес жезва. Бязи типӀери йисан къене 1000 дав агакьна кьифер незва. Маса бязи уьлквейра хьиз, Россиядани типӀерин вири жуьреяр къанундалди гуьзчивилик кутунва (хуьзва).
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Дагъустандин халкьдин писатель рагьметлу Къияс Межидован хва, Дагъустандин фу чрадай промышленностдин министрдин виликан заместитель
+кечмиш хьуниз килигна адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!ррр
+Суьруьяр хайи яйлахриз хканва!
+«2021-йисан 8-сентябрдиз РД-ДИН Гьукуматдин къарардик дегишвилер кухтунин гьакъиндай» 2022-йисан 31-майдиз Дагъустан Республикадин Гьукуматди кьабулнавай къарардихъ галаз кьадайвал, Дагъустанда яшамиш хьун патал герек къведай агъа кӀанин пулдин кьадар 1-июндилай 10 процентдин хкаж хьанва. Рекъемар агъадихъ галайбур я:
+– агьалийрин гьар са нефесдиз 13667 манат;– зегьметдиз къабил агьалияр патал 13806 манат;– пенсионерар патал 10893 манат;– аялар патал 12649 манат.
+Алай вахт Ахцегь райондин хипехъанарни малдарар патал четин ва жавабдарди я: абурун вилик санлай 58599 куьлуь карчин (абурукай 53126 диде хипер я) ва 3189 ири карчин (абурукай 1916 ацазвай калер) гьайванар хъуьтӀуьн къишлахрай хайи дагъларин гатун яйлахриз хкун ква. Дербентдин зонадай 16 майишатдин санлай 27115 кьил МРС ни 1820 кьил КРС ва Кочубей зонадай 20 майшатдин 31486 кьил лапагарни 1316 кьил къарамалар. Дербент райондай суьруьяр ата бубайрилай авай къайдада яхдиз хкизватӀа, Кочубейдин къишлахрай и кар автотранспортдин куьмекдалди тамамарзава. Талукь тир четинвилер кьведбурузни ава: куьчардай махсус рекьер амачир яргъал мензилра – автотрассада гьайванарни чубанарни гьелек жезва, рекьера хазвай таза кӀелери чпихъ кьетӀен гелкъуьн истемишзава. «Камазраваз» хкунни асант туш, гьар са рейс – 300 гьайван хкун майишатдиз 60 агъзур манатдай акъваззава... ИкӀ, цӀи райондин руководстводин ва УСХ-ДИН пешекаррин гуьзчивилик кваз 25-майдиз башламишнавай хеб куьчарунин кампания 10-июндалди давам жеда.- Гьайванар куьчарзавай береда кьилинди абурун гьал ахтармишна хьиз, хаталу азарин вилик пад кьадай серенжемар кьиле тухун я. Иллаки кьетӀен фикир гатфарихъ чна къарамалариз садакай садак акатдай ящур, сибирдин язва, бруцеллез хьтин хаталу азаррикай хуьдай рапар ягъуниз (куьчарзавай 20 агъзурав агакьна къарамалариз ва 60 агъзурав агакьна лапагриз рапар янава, гьайванар туберкулёздинни бруцеллездин гьакъиндай ахтармишнава) ва лапагар кикӀламрикайни (клещ) нет-чӀутдикай михьун патал креолиндин ваннайрай акъудуниз гузва. И кар чалай и сефердани хъсандиз кьиле тухуз алакьна, - лугьузва районда ветуправленидин кьилин духтур
+- Шазан йисав гекъигайла, цӀинин кьуьд хъуьтуьлди, чуьлда хъсан векь авай мублагьди хьуникди чи майишатрин гьал, маншаллагь, хъсан я. Чубанрин зегьметдин нетижада гьайванар хкатунар авачиз ва гьар виш хипез 100-далайни артух кӀелерин сагълам дул къачуна гатфарал акьулдна, гила сагъ-саламатдиз яйлахриз хканва. Инани яргъалди чӀугур куьлуь марфар къуникди дагъларал къаз акьалтнава. Четинвилерикай рахайтӀа, хипехъанвилин кӀвалах вич пара четинди я, эхиримжи йисара, лугьурвал, хам табагъуникни квач. Гьавиляй жегьилриз адал машгъул жез кӀанзавач. Майишатра виридалайни четин месэла чубанар жагъурунинди хьанва. Зегьметдиз кутугай хийирни авач эхир. Сарин кило 10 манатдайни маса гуз жезвач (гьа са вахтунда са гьайван 100-120 манатдай твазва), хамар гьакӀа гадарзава, нек саки ахцазмач. Къазанжи алверчийривни арачийрив ужуздаказ вахгуниз мажбур жезвай анжах са якӀалай я: абуру гьар са килограмм якӀал 50 манат кьил эхцигзава. ЯкӀун базар сакӀани алверчийрин гъиляй акъудиз жезвач. Гьакъисуздаказ раб-риб язавай са ветеринариядин къуллугъдилай ва гьар са диде хипен кьилиз йиса гузвай 165 манатдилай гъейри (шаз 200 манат тир), гьукуматдин патай мад са жуьредин куьмекарни хипехъанриз авач. Гьич тахьайтӀа гьакӀа гадаруниз мажбур сарин рабатвал ийиз хьанайтӀа ажеб тир,- суьгьбетзава райондин УСХ-ДИН начальник
+Къейд тавуна жедач, районда хипехъанвал хъсандиз артмишунин месэладиз са бязи маса себебрини таъсирзава. Райондин вири майишатрин кӀвачихъ Кочубейдин зонада чилер галач. Гьатта ана чпиз хъсан чилер авай майишатрини Кочубейда яшайишдин лап чарасуз шартӀарни тахьуникди (электричество кьванни авач) гьайванар Дербент райондин Сыртычдин зонада кьуьд акъудиз регьят къишлахрал куьчарзава. Анани чкадин майишатрин руководителри республикадин хсусиятда авай къишлахар — 350-400 гектар йиса 500 агъзур манатдай арендада вугузва.
+7-июндиз райондин активдин нубатдин совещание, сифте гаф рахуналди ва йикъан месэлаяр раиж авуналди, «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова ачухна ва кьиле тухвана. Налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар актуализироватунин (ОКС) месэладай малумат райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади авуна.- Гъилевай йисан вад вацран пландин нетижайрай районда эмменидай 92 % ва чилин налогдай 77,1 % пулдин такьатар кӀватӀнава, 210 агъзур манатдилай артух налограй виликан буржарин пул хкьунва. Йисан кьилелай башламишна 609 агъзур манат страховой буржарин взносар (йисан кьиляй 980 агъзур авай) ва пуд миллион манатдилайни гзаф пул транспортдин налогрин буржар вагкана. Гьукуматдин кьезил субсидийрин куьмекдалди хуьруьн майишатдин гъвечӀи техника къачун патал 21 ЛПХ-ДИ МФЦ-ДАЙ арзаяр ракъурнава…, - кьилди къачуртӀа, къейдна ада. Налогар кӀватӀунин месэладиз талукь яз райондин Кьили алава хъувурвал, налогрин 6 вацран тапшуругъар вири СП-РА 100 процентдин тамамарун истемишна. Ада гьакӀ Ахцегьрин 1-нумрадин, КьакӀарин ва Цуругърин хуьрерин школаяр ерилудаказ ремонтунал гьар йикъан гуьзчивал гьа школайрин директоррин хиве туна. Йикъан 2-месэладай – йисан 2-пай патал газетарни журналар кхьизвай гьалдин гьакъиндай малумат райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиева авуна. Ада къейдна хьи, райондин милли тарих, культура, адетар хуьзвай, чкайрал кьиле физвай вири вакъиайрикай жемят вахтунда хабардар ийизвай, чи баркаллу рухвайринни рушарин чешнейралди акьалтзавай несил дуьз тербияламишзавай, хайи дидед чӀалал акъатзавай «ЦӀийи дуьнья» газет гьар са хизанда столдинди хьун лазим я. И газет кхьиз регьят хьун патал райцентрда «Дагпечатдин» махсус киоск кардик кутунва. Ана къиметар хейлин ужуз ятӀани, гьайиф хьи, инсанри и къулайвиликай саки менфят къачузвач. Виликдай чи газет вирибуру, иллаки пенсионерри кхьизвайтӀа (гьавиляй адан тираж 4-5 агъзурдав агакьзавай), гила асул гьисабдай муаллимрини духтурри ва идарайрин къуллугъчийри кхьизва. Подписка 20-июндалди давам жезва. Пенсионерривай, туьквенар ачухна хьиз коммерциядин хиле кӀвалахзавай агьалийривай райондин газет кхьин тӀалабзава. Эхирдай райондин регьберди алатай совещанидин тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишна, СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз цӀийи тапшуругъар гана, абуруз чпин къуллугърин везифайрив жавабдарвилелди эгечӀуниз эверна.
+Дагъустандин карханади 2022-йисуз Китайдиз ва Белоруссиядиз 2,5 агъзур тонн сар рекье тун фикирдиз къачунва. Вири саналди алай йисуз карханади 3 агъзур тонндив агакьна сар гьялда. Идан гьакъиндай, РДДИН Гьукуматдин Председатель Абдулмуслим Абдулмуслимова хабар гана. «Сар чуьхуьдай СПОК «Маяк» М-1 карханади гьялдай 3 агъзур тонн сарикай 2 агъзур тонн Китайдиз ва 500 тонн Белоруссиядиз рекье твада», – лагьана ада. РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министр Мухтарбий Аджекова къейдна хьи, Дагъустандал Россиядин Федерацияда гьасилзавай вири сарин 25 процент гьалтзава. «Республикадин сар гьялзавай карханайриз герек тир вири куьмекар гуда. Чи везифа сар гьялунин тамам цикл кардик кутун я. Идани кӀвалахдай алава чкаяр яратмишдай мумкинвал гуда», – къейдна ада. ТӀимил таъминвал авай хизанрай тир 3 йисалай 7 йисал кьван яшда авай аялар патал гьар вацран пулар гун патал Дагъустан Республикадиз ва маса регионриз 5,6 миллиард манатдилай артух такьатар рекье твада. Идан гьакъиндай буйругъдал РФ-ДИН Гьукуматдин Председатель Михаил Мишустина къул чӀугуна. Пул гьакӀ ХАНТЫМАНСИЙСКИЙ ва Ямало-Ненецкий автономный округризни рекье твада. Алава яз финансламишунин чарасузвал и регионра пулар къачудайбурун кьадар дуьздаказ тайинарунихъ галаз алакъалу я. Пуд йисалай 7 йисал кьван яшда авай аялриз гудай гьар вацран пуларин кьадар 2020-йисуз Президентдин буйругъдал кардик кутунва. Хизанда авай гьаларилай аслу яз абурун кьадар 50, 75 ва я аял яшамиш хьун патал регионда агъа кӀанин пулдин 100 процентдив агакьун мумкин я. Къейднавай пулар къачун патал «Госуслугайрин» порталдал электронный арза вугуз жеда.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Росстатистикадин 1-июндин делилралди, Ахцегь райондин вири жуьре майишатра санал 73429 кьил хиперни цӀегьер (адакай 62932 диде гьайванар) ва 11410 кьил къарамалар (6845 калер) гьисабзава. КРС чкадал хуьзватӀани (эхиримжи йисара гьабурни тухуз-хкизва), хиперин суьруьяр йиса кьведра куьчаруниз мажбур я. И жигьетдай Дагъустан Россияда тафаватлу жезвай кьетӀен регион я.
+Гатун девирда, гьакӀни суварин йикъара, адет яз, шегьеррин ва хуьрерин агьалияр гзаф кьадарралди чпин дачайрин участокриз, тамариз физва. Амма йисан гьа и девирда багъманчивилин майишатра цӀай кьур дуьшуьшрин кьадар артух хьун къейдзава. Дачайрин участокра цӀай кьур дуьшуьшрин асул себебар – им пичерин ва газдин тадаракар, электрикдин симер къайдада тахьун, гьакӀни цӀув мукъаятсуздаказ эгечӀун я. Россиядин МЧС-ДИН Дагъустан Республикада авай Кьилин управлениди дачайрин участокра чпел амал авуна кӀани пожарный хатасузвилин асул къайдайрин гьакъиндай куь рикӀел хкизва. Гьа икӀ, электрикдин симер, пичер ва газдин плитаяр авай гьал вахт-вахтунда ахтармиш ая. Зирзибил ва амукьаяр анжах махсусдаказ тадаракламишнавай гъвечӀи майданрал кун лазим я. Аялриз цӀухъ галаз къугъвадай ва чӀехибурун гуьзчивал алачиз ялавар ийидай ихтияр гумир. Гьич са дуьшуьшдани кьурай векьиз цӀай ямир. ЦӀай лап регьятдаказ гуьзчивиликай хкатна чукӀун мумкин я. Месик къатканвайла папӀрусар чӀугумир, абурун кьатӀар ва спичкаяр гадармир. КӀарасдин пичерив гакъутдайла мукъаятвилин кьетӀен серенжемрал амална кӀанда. Инсанар тамуз фейи дуьшуьшрани пожарный хатасузвилин къайдайрал амал авун чарасуз я. Чавай гьар садавай вуч ийиз жеда? Сифте нубатда, тӀебиатдин гьи территорияда хьайитӀани цӀухъ галаз лап мукъаят хьухь. Чи мукъаятсузвал тамун пожардин себеб тахьун патал агъадихъ галай къайдайрал амал ая. Гьич са сефердани тама кьурай векьиз цӀай ямир. Эгер квез масабуру и кар ийиз акуртӀа, абурун гьерекатар акъвазариз чалишмиш хьухь. Эгер квез башламишзавай пожар алай чка малум хьайитӀа, ам жуван къуватралди хкадариз чалишмиш хьухь. Бязи дуьшуьшра ялав кӀур гана туьхуьрун бес я. Эгер цӀай къатиди ятӀа ва квевай ам жуван къуватралди хкадариз жезвачтӀа, куьне и кардал машгъул хьана кӀани ксар жезмай кьван фад хабардар ийиз чалишмиш хьухь. И мураддалди пожарный охранадиз (112, 101-нумрадин телефон) зенг ая, цӀай кьур чкадикай ва аниз фидай рекьикай хабардар ая. Бедбахт дуьшуьшрин вилик пад кьун патал жув ва жуван багърияр хуьх!
+“Лезги газетдин” алай йисан 13-нумрада имам Шамил дидедиз хьайидалай инихъ 225 йис тамам хьуниз талукьарнавай са жерге мярекатар кьиле физвайдакай, газетдин редакциядиз имамдин тӀварунихъ галай фондунин президент Алиасгьаб Хархачаевни адан куьмекчи Седредин Жафаров мугьман хьанвайдакай кхьенвай. Седредин Жафарова имам Шамила Кавказдин дяведа къугъвай роль, адан регьбервилин, тешкилатчивилин алакьунар къейдна. Ада гьакӀни имамдин наибрин арада гзаф кьадар лезгиярни хьайиди рикӀел хкана ва газетдиз абурукай макъалаяр акъудунин теклиф гана. И макъалада заз Кавказдин дяведин женгера имам Шамилан терефдар ва муьруьдрин башчи хьайи зи хуьруьнви, бине Ахцегь райондин Ялцугърин хуьряй тир гьажи Исмаилакай ихтилатиз кӀанзава. Агъадихъ гузвай суьгьбет заз вич 1908-йисуз дидедиз хьайи, Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчи, савадлу офицер Магьарам Гьабибова авурди Я.“ЗА 1992-йисан 31-июлдиз акъатай “Дагестанская правда” газетдай Туьркиядин тарихчидин “Дагестанский лев шейх Шамил у ворот Темир-Хан-Шура” макъала кӀелайла, Дагъустандин кьиблепата Шамилан эрчӀи гъил, муьруьдрин кьушунрин регьбер хьайи, адан терефдал алаз дяве чӀугур гьажи Исмаилакайни кьве гаф лугьуз кӀан хьана. Гьажи Исмаил Ахцегь райондин Ялцугърин хуьряй тир. Адахъ вичин хсуси майишат, мал-девлет, хуьре-кӀвалени кесер авай. Имам Шамила дяве тухузвай девирда гьажи Исмаила Кьиблепатан Дагъустандин сергьятар хуьзвай. Адан ихтиярда вад виш кас муьруьдар авай. И кьушун галаз ам ЧӀвей храр лугьудай чкада (Ахцегьиз физвай рекье авай чка я) авай къеледа урусрин кьушунрин хура акъвазун патал бинеламиш хьанвай.1858-йисуз гьажи Исмаил гьяждал фена. Идакай КцӀар шегьердавай урусрин полкунин командир, полковник Брусиловаз хабар хьана ва ам полк гваз ТӀагьиржалдал атана. Анай епинин цӀилерин куьмекдалди рагарай агъуз эвичӀна, Мискискарин кьере алачухар яна акъвазна. 1859-йисуз имам Шамил пачагьдин кьушунри есирда кьуна. Гьа чӀавуз Шамила вичин наибрикай тир Гьажимурад ирид касни галаз ЧӀвей храрин къеледавай муьруьдрин патав рекье туна ва ада абуруз дяве куьтягь хьанвайдакай, виридаз чпин кӀвалериз хъфидай ихтияр авайдакай лагьана. Гьажимурад вичихъ галайбурни галаз Ахцегьай яна хъфин лазим тир. Абурукай Мискискарин кьеревай Брусилован кьушунриз хабар жеда ва абуру тревога гуда. Нетижада полкунин аскерринни дагъвийрин арада ягъунар арадал атана. Гьажимурадан итимрикай кьуд кас, Брусилован полкунай лагьайтӀа, хейлинбур телеф хьанай. И вакъиаяр кьиле физвай девирда, яни 1859-йисуз, гьажи Исмаил Меккадай вичин кьушун авай ЧӀвей храрин къеледиз хкведа. Ина са касни амачиз акурла, ам мягьтел жеда. Кардай кьил акъудун патал ам Гарагърин хуьруьз фена. Гарагъвийри адаз Шамил пачагьдин кьушунри есирда кьунвайдакай ва адан наиб Гьажимурада вири муьруьдар кӀвалериз рекье хтунвайдакай лагьана. Гьажи Исмаил, Чепяй яна, Ялцугъиз хъфена. Брусилова вичин кьушунар Мискискарин хуьре секинарайдалай кьулухъ гьажи Исмаилаз вичин патав эвер гана. Ам ахцегьви таржумачи Ибрагьимбегни галаз Мискискарин хуьруьз атана. Полковник Брусилова гьажи Исмаилавай вучиз ам акьван ажугълу я лагьана хабар кьуна. “Пачагьди Дагъустандин кьиблепад кьегьалвилелди хуьнай ваз пишкеш яз къизилдинни гимишдин медалар, гьуьрметдин грамота, эполетар (погонар) рекье тунва ва Рутула наибвиле тайинардайвал я”, – хабар гана Брусилова. Амма гьажи Исмаила икӀ лагьана: “Абур заз гудалди, квез рехъ чирай Мискискавай Ахундов Таиб бегазни Къаракуьредавай Бешир бегаз гайитӀа, хъсан я”. Таржумачи Ибрагьимбега гьажи Исмаилав пишкешар кьабулиз туна ва ам Ялцугъиз кӀвализ хъфена. Амма абур (пишкешар), садни вичи ишлемиш тавуна, гьажи Исмаила кицӀерин туьтуьна туна, я ам наибвиле кӀвалахиз Рутулизни фенач. И кардикай полковник Брусиловаз хабар хьайила, ам гзаф ажугълу хьана. Гьажи Исмаил кьуна вичин патав гъун патал аскерар ракъурдайвал хьана. И кардикай таржумачи Ибрагьимбега гьажи Исмаилаз хабар гана ва лагьана: “Вун кӀвале ксумир, дагъда ксус”. Исмаил кьун патал пуд сеферда тфенг ядай пияда аскеррин рота рекье туна, амма са сефердани абур чпин макьсаддив агакьнач, гьикӀ лагьайтӀа, гьажи Исмаил дагъда авай. Хаталувиликай кьил къакъудун патал гьажи Исмаила жемят кӀватӀна лагьана: “Зи кьуд агъзур хеб, амай мал-балкӀан, девлетар вири квез пая, кесибриз гзаф це. Зи къари ва и кьве гададин свас квел аманат, мад заз иникай Ватан хьанач, куьн сагърай”. Идалай гуьгъуьниз ам, вичин кьве хвани галаз, Мацарин дагъдай яна, Къебеладиз рекье гьатна. Гьажи Исмаила 1859-1861-йисара ина лезгийрикай вичиз кьушун кӀватӀна ва Филифар лугьудай чкада Фетенбурун къеледавай пачагьдин кьушунрихъ галаз дяве тухвана. Урусрин кьушунри тупарай тама авай гьажи Исмаилан дестеяр яна. Къуват тӀимил тирвиляй абур катуниз мажбур хьана. Рекье къанлуйри чинеба гьажи Исмаил яна кьена, адан гадаяр лагьайтӀа, сифте Ирандиз, анайни Туьркиядиз куьч хьана. И дяве гьажи Исмаила имам Шамилан тапшуругъдалди тухвайди тир.…1859-йисуз имам Шамила Ахцегьа авай чӀехи мискӀиндин имам гьажи Шафидин тӀварцӀел гьажи Исмаилав агакьара лагьана чар ракъурнай. Чарче гьажи Исмаилаз “Женг давамара” лагьанвай. Гьажи Шафиди вичин маллаяр кӀватӀна ва чар нив вугана агакьарин лагьана меслятна. Аллагьдин рагьмет алай Шерифали бубадив вугана ракъурдай меслятдал атана. Шерифали буба Ахцегьа гъвечӀи мискӀиндин кимел кавалдик ксанваз жеда. Ам гьажи Шафидин кьилив гъида. Ада Шерифали бубадиз гьажи Исмаилал чар агакьарна кӀанзавайдакай хабар гуда. Адани ваъ лагьанач, чарни гваз рекье гьатна. Шерифали буба Мацарин дагъдай эвичӀайла, Филифар лугьудай чкада Фетенбурун къеледа пачагьдин аскеррин полк авай. И постунилай Шерифали буба, анал алай къаравулчийри кваз кьун тавуна, регьятдиз элячӀна фена. Са кьадар рехъ фейила, ам караулдин начальникдиз акуна ва ада Шерифали буба элкъуьрна хкиз туна. Ахтармишайла, адав гвай чар жагъана. Чар кӀелайла, начальникди “душман ина аваз, чун са гьина ятӀани къекъвезва” лагьана. Шерифали буба Нухадиз штабдиз тухвана. Ана адавай хабарар кьурдалай кьулухъ ам кьве аскерни галаз Ахцегьиз рахкурна. Ахцегьа суд авуна, цӀуд йис кар гана. Ам, фургъунда акьадарна, тухудайла, балкӀанар алай чкадилай юзанач. Фургъунчиди гьикьван къирмаждив янатӀани, балкӀанар чӀарни юзанач. И гьал акурла, Шерифали бубадиз балкӀанрин язух атана: квек вуч тахсир ква, алад, гьайванар, лагьана ихтияр гайила, абур чкадилай юзана. Шерифали буба Дербентдиз, анайни Севастополдиз тухвана, кьилдин камерада дустагъда туна. Са сеферда къаравулчидиз керемат акуна: Шерифали буба, гьуьлелай капӀ авуна хтана, вич авай тӀапӀар алай камерадиз са манийвални авачиз гьахь хъувуна ва гуьгъуьнлай камерадин рак аламатдин жуьреда агал хъхьана. Къаравулчиди вичиз акур агьвалатдикай начальникдиз ахъайна. Ада и кардин гьакъиндай дустагърин чӀехидаз, адани вичин нубатда пачагьдиз хабар гана. Пачагьди Шерифали буба азад хъувунин ва аскерарни галаз Ахцегьиз рекье хтунин буйругъ гана. Абуруни гьа икӀ авуна. Нетижада Шерифали буба вичин хизанрин патав ахкъатнай. ..”, акьалтӀарнай вичин суьгьбет Магьарам Гьабибова.
+Дагъустан 150 миллион манатдин кьадарда эцигун патал капитальныйбур тушир модулдин такьатар яратмишунин рекьяй общественный инициативайрин тереф хуьн патал резервдин фондунай финансар чара ийидай Россиядин 19 региондин сиягьдик акатнава. Идан гьакъиндай РД-ДИН Кьилин Администрациядин Telegram каналда хабар гана. Гъилевай йисан эхирдалди 50 далай гзаф цӀийи проектрин тереф хуьда ва абур кьилиз акъудда. И серенжемар республикадин туриствилин индустрия вилик тухунин тереф хуьнихъ ва ам «хъендай» акъудунихъ рекье тунва.
+Пакамлай няналди Ахцегьрин базарда помидорар маса гана хьайи 130 агъзур манат вири пулни гваз Рамазан (тӀварар кьасухдай дегишарнава) вичин хванахвадин к��вализ хкведа. Иеси мехъерик кваз, кӀвале касни авачир. «Мад икьван пул гваз мехъерик къвеч хьи» - фикирна, адаз вични геж тавуна гьа мехъерик фена хкведалди пул авай кисе цура малдин тӀуна эцигун саламат яз акуна. Хванахва Магьмудни Рамазаназ гьа миресдин мехъерик жагъана. Са герендилай тӀуьна-хъвана, кефияр куьк яз хтай итимриз гьаятдин чилел инал-анал пулар алаз аквада. РикӀ аватна Рамазанан, тадиз фена килигайтӀа, тӀуна вичи эцигай чкадал пулдин кисе аламач. «Вагь, гуж хьана, пул угърийри чуьнуьхна!» - лугьуз, гьарай-вургьай акъудда мугьманди. И кӀвалах пара дакӀан хьанвай Магьмуда тадиз милицайриз хабар гуда. Атана башламишда абуру чпин къайдада силис.- Валлагь, стхаяр, и чи мягьледа чуьнуьхардай ксар авайди туш, гьинватӀани им чи данадин къелет я, - кӀвалин иесидин гиман гьаятдин пипӀе секиндиз гирнагъиз ацукьнавай са йисан данадал фида. - Икьван хъсан къацу векь авай гатун юкъуз данади мад кьацӀай пул неч хьи,- инанмишсуздаказ лугьуда Рамазана. Гьа и арада мехъерикай хтай кайвани Серминазани данади пул тӀуьн мумкин кар тирди тестикьарда. Месэла ахтармишун патал милициядин сержантди данадин тӀишив 20 манатдин 2 чар тухуда. СтӀун нини акал тавуна, гьайванди мез галтадна, пул сивиз тухвана неда. И кар акур Магьмуда: «Ваъ, стхаяр. Зи папаз вичи хуьзвай данадин хесетар чалай хъсан чида. Яхъ, гадаяр кӀвачер: я пул жеда, я як, я туш абур кьведни санал»,- лагьана, гьайван гьа алай чкадал ярхарна, адан кьамалай хци кантӀ чӀугвада… Гьакъикъатдани, пул гьа данадин къене авай. Амма, гьайиф хьи, 130 агъзур манатдикай Рамазанан гъилиз хтайди анжах 37 агъзур манат хьана.
+къум авайла, 10 г куьлуь авунвай сельдерейдин дувулрик ва пешерик 100 г вирт какадарна, йикъа пуд сеферда чайдин са тӀуруна авайди ишлемишда. Ахпа 10 юкъуз ял яна, мад тикрар хъийида. Сагъарунин вахт пуд гьафте я.•
+жердавай инсанар онкологиядик (иллаки хуквадинни ратарин) азарлу хьунин хаталувал гзаф жезва. Эгер къен мукьвалмукьвал кӀеви жез хьайитӀа, хуьрек цӀурурунин органар вахтунда ахтармишун чарасуз я.•
+хтунал (щитовидная железа) тӀвалар (узелар) хьанвайла, куркума гзаф хийирлу я. Гьар юкъуз 1/3 чайдин тӀуруна авай куркума са истикандавай рганвай чими циз вегьена хъвада. Сагъарунин вахт пуд гьафте я. Мадни пуд гьафтедин вахтунда гьар юкъуз щитовидкадал кьелен цин компресс эцигун меслят къалурзава.•
+холестерин гзаф квайла, агъадихъ галай рецептдикай менфят къачуда: 50 г расторопша хъчадин тумунал 0,5 л эрекь илична, кьве гьафтеда тада. Ахпа фу недалди вилик зур истиканда авай циз 20-25 стӀал вегьена, йикъа 3-4 сеферда ишлемишда. И къаришма са вацра ишлемишайдалай гуьгъуьниз холестерин къайдада жеда.
+ГьикӀ ятӀани са сеферда Абдулмутталиб, гьамиша хьиз, Кябедин мукьув гвай чкадал ацукьнавайла Наджранадай са кешиш атана, Абдулмутталибаз ихьтин хабар гана: «Чахъ тӀарикъатдин диндин пак, куьгьне ктабар ама. Абур кӀел авурла чаз Исмаил (Измаил) Пайгъамбардин (а.с.) несилдай тир эхиримжи Пайгъамбар (с.а.в.) гьихьтинди хьун лазим ятӀа чир хьанва. (Къуй адан кьилел Аллагьдин саламарни салаватар хьурай). Ам Меккеда дидедиз жеда. Дуьньяда инсаниятдиз адан регьбервилик кваз регьятвилерни азадвилер жагъида, ам вири Пайгъамбаррилай кьакьан дережа авай кас яз Аллагьди вири метлебрив агакьарда. Мад адалай зурба кас чилерал хъижедач. Кешишди адан куьтягь тежедай тарифариз хьана. КӀелнавай пак ктабра авай тарифар гьеле куьтягь тахьанмаз чӀехи буба Абдулмутталибан патав бирдан вичин пара кӀани хтул атана акъатда. Кешиш къах хьана, дикъетдалди и ажайиб жегьил гададиз килигиз амукьда. Ахпа адай шадвиляй гьарай акъатда. «Ингье ам!.. Им гьакъикъатда гьам вич я! Куьн къурайшитрин тухумдай тушни?!» - лагьана жузуна Абдулмутталибававай гьейрандиз кешишди.- Эхь, ам зи хва я! - лагьана жаваб хгана Абдулмутталиба. Кешишди хушвилин гъалаба, зурзун кваз мад хабар хкьуна:- Ам ви хва я лагьанани вуна? Вуна дуьз лугьузвач. Диндин пак ктабра ам буба галачиз чӀехи жеда лагьанва. И дуьшуьшдилай кьулухъ Абдулмутталиба вичин сир ачухна ва Пайгъамбардин (с.а.в.) тарихдикай суьгьбетна. ГъвечӀи Мугьаммед вичин хцин хва, хтул тирди лагьана. - ГьакӀ лагь ман, зун ви гъавурда акьуна. Гила вуна дуьз лагьана! - рази хьана кешиш. Гуьгъуьнай Абдулмутталиба и кардин гьакъиндай вичин вири рухвайриз суьгьбетна. «АкӀ хьайила, куьн куь стхад хцел мукъаят хьухь! Ам саламатдиз хуьн чи пак тир буржи я», - лагьана ада.
+Кьуьзуь хьайила, лекьре вуч ийида?
+Ротонда КӀелез хев дагъда лезги халкьдин эпосдин игит Шарвилидиз эцигнавай лишанлу памятник - гуьмбет я. 2000-йисан 24-июндиз, «Шарвили» эпосдин сифте суварин юкъуз, халкьди кьиле РД-ДИН Госсоветдин член, республикадин прокурор ва сувар кьиле тухунин рекьяй республикадин оргкомитетдин председатель И.Яралиев аваз Шарвилидин гележегдин гуьмбетдин бинеда лишанлу къван эцигна. Оргкомитетдин къарардалди, ахцегьви, РФ-ДИН лайихлу художник, скульптор Шариф Шагьмарданова балкӀандал алай «Шарвили» тӀвар алай монументальный скульптура яратмишна. Амма гуьгъуьнай экономикадин четинвилер себеб яз «Ватан хуьзвайди» тӀвар алай монумент чпин уьмуьр Ватан хуьнин кардиз бахш авур баркаллу игитрин-дагъустанвийрин къаматдин лишан яз Махачкъалада эцигна. КӀелез хев дагъда лагьайтӀа, суварин 10 йисан юбилейдин вилик шад гьалара ротонда ачухна. Ам Ахцегьрин хуьруьн алатай ва алай девирдин игитвилин лишанлу гуьмбет я. И юкъуз, 2010-йисан 24-июндиз, кьисайрик квай игитдин несилри культурадинни мемориалдин ансамбль – СтӀал Сулейманан районда федеральный «Кавказ» автотрассадал хкаж хьанвай тепедал «Шарвилидин памятник» пантеон яратмишунин къарар кьабулна. Алай вахтунда ротондадикай хуьруьз килигдай майдан хьанва. Инлай гьакъикъатдани Ахцегьрин вири пипӀер хъсандиз аквазва.
+Райондин А.Гъаниеван тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДА 2008-2009 ва 2010-2011-йисара дидедиз хьанвай жаванрин арада азаддиз кьуршахар кьунай республикадин дережадин акъажунар бегьем хьана. Абур Украинадин территорияда женгинин махсус операциядин сергьятра аваз аскервилин буржи тамамарзавайла телеф хьайи лейтенант Ильясов Тамерлан Нариманович рикӀел хуьниз талукьарнавай. Акъажунра чи республикадин гьар жуьре шегьеррай ва хуьрерай тир 100 далай гзаф спортсменри иштиракна. Абуру чпин алакьунриз килигна спортдин рекьяй устадвал къалурна. Серенжем ачухай Ахцегь райондин кьил Осман Абдулкеримова къейдна: «Азаддиз кьуршахар кьунай чи къенин турнир женгинин гьерекатрин игит, вичи Донецкдин Халкьдин Республикадин, Луганскдин Халкьдин Республикадин ва Украинадин территорийра кьиле тухузвай женгинин махсус операцияда иштиракна телеф хьайи Ильясов Тамерлан Нариманович рикӀел хуьниз талукьарнава. Ам ватан, инсанрин ислягь уьмуьр хуьн патал махсус операциядин вахтунда игитвилелди телеф хьана. ВикӀегь ва къуватлу инсан тир ада, Донбассдин агьалийрин – аялрин, дишегьлийрин, яшлу инсанрин уьмуьр хуьналди, эхирдал кьван вичин аскервилин буржи тамамарна. Россиядин офицер Ильясов Тамерлан Наримановичан экуь къамат чи рикӀерай акъатдач». Дурумлу акъажунрин нетижайрай турнирда тафаватлу хьайи гъалибчияр талукь тир дережайрин медалриз, дипломриз ва пулдин пишкешриз лайихлу хьана. А.Гъаниеван тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДИН руководстводи ва тренерри турнир тешкилунин карда куьмекар гунай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримоваз ва депутатрин райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаеваз чухсагъул лагьана.
+Яргъал вахтуналди къвайи марфарилай кьулухъ хуьруьз фидай рехъ лап татугай гьалдиз атанвай. Ахцегь – Хинер авторекьел кӀвалахзавайди техникадин анжах са уьлчме тир. И дереда лагьайтӀа, вад хуьр ава. Водителар, пассажирар рехъ чпин къуватралди михьуниз мажбур жезвай. Машинар ва инсанар энгелвал авачиз фин патал абуру рекьелай лап еке къванерни гадарзавай. Гьа икӀ, Дагъустандин водителри рекьера куьтягь тежедай манийвилер алудун патал арадал къвезвай месэлаяр виридалайни хъсандиз гьялзава. Куьрелди, гьа ихьтин гъвечӀи вакъиайрикди чун Фиярин хуьруьв ва инсан кучудунив агакьна. Куьне, мумкин я, мифология – Хорондин ахиратдин алем кӀелна. Ада вацӀалай рагьметдиз фейибурун руьгьер алудзавай. Гьа ихьтин кар чаз Фиярин хуьрени акуна. Нубатдин вакъиайри зун ва иниз атанвай мугьманар гьейранарна. «XXI асирда ихьтин рехъ хьун жедай кар туш», – лугьузвай чпин вилерихъ инанмиш тушир мугьманри. Фиярин хуьре дегьзаманайрилай инихъ гурлу ФИЙ-ЧАЙ вацӀалай элячӀдай муьгъ авач эхир. ВацӀун дередин гьяркьуьвилел саки 85 метр ала (ахцегьвийри зарафат ийизвайвал, ФИЙ-ЧАЙ вацӀ Самур патал заварка я). Жуван къуватралди гьазурнавай муьгъ алюминийдин кьве трубадикай ибарат я. Абурулай инсанар физва, суьрсет ва чпин къуьнерал куьлуь карчин гьайванар тухузва. Чун хуьруьз атай юкъуз гурлу вацӀуз аватунин къурхулувал аваз трубайрилай рагьметдиз фенвайдини тухузвай. Квез ам алюминийдинди вучиз ятӀа чизвани? Герек атай дуьшуьшда ам вацӀун кутугай маса чкадал регьятдаказ эцигиз хьун патал. Гьа икӀ, рагьметдиз фенвайди къуьнерал алаз, кьецӀил кӀвачералди вацӀун муькуь патаз акъудна. Инсанар хуьрера уьмуьрдин четин ва хаталу шартӀарив фадлай вердиш хьанва. Абурун уьмуьрдин къамат Дагъустандиз къвезвай «туристрилай» гъейри мад садазни итижлу туш. Туристри чпи лагьайвал, Дагъустан XIX асир хьиз я. Зун инанмиш я хьи, абур гъалатӀ жезва. И жигьетдай куь фикирар гьихьтинбур я? Гьаятдал XXI асир алайдакай фикир ийиз кичӀе жеда...
+Экуь гележег патал артухан парцикай азад хьунин рекьяй и гьайбатлу къушарихъ авай алакьуникай чнани менфят къачун лазим я. Гьа икӀ, 40 йисан яшдив агакьайла адан къармахар кьадарсуз яргъибур ва патахъбур жезва. Идани лекьрез гъуьрч кьадай мумкинвал гузвач. Лекьрен кӀуф кьадарсуз яргъиди ва патахъди хьуникди адавай нез жезвач. Хурал ва луварал алай цӀакулар екедаказ къалин ва залан жезва. Идани къушраз лув гуз манийвалзва. Гьа икӀ лекь хкягъунин вилик акъваззава: кьиникь ва я акьалтӀай зайифвал. Лекь дагъдин кукӀушдал алай вичин мукцал физва. Ина ада яргъал вахтуналди кӀуф ам хадалди ва алатдалди къуха эцягъзава. Ахпа ада цӀийи кӀуф экъечӀ хъийидалди гуьзетзава ва лекьре вичин къармахар а кӀуфал акъудзава. ЦӀийи къармахар экъечӀайла лекьре абурал вичин хурал ва луварал алай кьадарсуз залан хьанвай цӀакулар акъудзава. Гьа икӀ, вад вацра тӀалар ва азиятар чӀугурдалай кьулухъ цӀийи кӀуф, къармахар ва цӀакулар алай лекь кӀвачел ахкьалтзава ва адавай мадни 30 йисуз яшамиш хьайитӀа жеда… Гзаф дуьшуьшра яшамиш хьун патал чун дегиш хьана кӀанда. Бязи вахтара а дегишвилер тӀалихъ, кичӀевилихъ ва шаклувилерихъ галаз давам жезва. Алатай девирдин рикӀел хкунар ва вердишвилер цӀийибуруз чка туналди хъфизва. Гьа алатай девирдин парцикай азад хьуни чаз къенин юкъуз яшамиш жедай, адакай лезет хкуддай ва гележегдиз гьазур жедай мумкинвал гузва!
+Юсиф САРКАРОВ И мукьвара хванахва рагьметдиз финикди заз чи райондин Фиярин хуьруьз гуьзлемиш тавунвай рехъ акъатна. Райцентрдилай Фиярин хуьрел тахминан 35 километрдин мензил ала. И рекьи саки кьве сят кьуна. Фиярин хуьр гьеле Кавказдин Албаниядин вахтарилай машгьур тир. XVII асирда эцигнавай минара галай Жуьмя мискӀин и хуьруьн вичин жуьредин визитный карточка я.
+15-июндиз райадминистрацидин заседанийрин залда райондин активдин нубатдин совещание хьана. Сифте гаф рахуналди, ам Ахцегь муниципалитетдин кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Вадим Агъасиева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан важиблу месэлайрив эгечӀдалди вилик ада республикада ва районда коронавирусдин азардин ��ьакъиндай авай гьаларин ва адан вилик пад кьунин карда кьиле тухузвай серенжемрикай тайиндиз лагьана. - Эхиримжи вахтунда азарди мад кьил хкажзавайди малум я: Дагъустанда санлай 34 агъзур касдихъ коронавирус галукьнава. Идалай вилик гьар гьафтеда, тахминан, 30 кас азарлу жезвайтӀа, эхиримжи гьафтеда и рекъем 50-далай алатнава. Гекъигайла, Аллагьдиз шукур хьуй, Ахцегь районда гьалар секин я, эхиримжи 5 гьафтеда тестикь хьанвай са азарлуни авач. Амма им секин хьана ацукьдай делил туш, вучиз лагьайтӀа исятда къуншидаллай Рутул районда цӀийи 9, Докъузпарада ковиддин 2 дуьшуьш малум я. Азардин вилик пад кьадай рапар ягъуникай рахайтӀа, чпиз рапар ягъун герек 13210 дакай анжах 1529 касди (11,4%) янава. Им лап тӀимил я. И жигьетдай чи район республикада 14-чкадал ала. Чи вилик гьич тахьайтӀа райондин духтурарни муаллимар 100% вакцинация авунин жавабдар везифа ква, - къейдна Вадим Агъасиева. Месэладин жигьетдай Роспотребнадзордин руководитель Арсен Касимов, райадминистрациядин крар идара ийизвайди тир Гьайдар Эльдаров ва маса юлдашар рахана, абуру жемятдиз рапар ягъуниз эверна: «Гьуьрметлубур, вичикай ихтилат физвай азар гьакьван хаталу ва гьакьван фендигарди я. Интернетда вакцинациядиз акси рахайвайбурун чӀалаз килигайтӀа, чун са карни тийиз гьакӀа ацукьна кӀанзава. Ягъалмиш жемир, вахтунда рапар яна куьне куьн ва мукьва-кьилияр завалдикай хуьх!» Налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар актуализироватунин гьакъиндай гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади къачуна. Адан гафарай, районда налогар кӀватӀунай тапшуругъар къенин йикъалди эменнидай 74 ва чилин налогдай 84 процентдин кьилиз акъуднава. Пландин тапшуругъар 100% анжах Смугъулрин, Гутумрин, Ялахърин, Цуругърин ва Усуррин СП-РИ тамамарнава. Совещанидал гьакӀ 19-июндиз районда умуми субботник (уьлкведин «Сад тир Россия» политпартияди «Чил чи умуми кӀвал я, ша ам хуьн ва михьин!» лишандик кваз кьиле тухузвай Халкьарин арадин акциядин тереф хуьн яз) тешкилзавайдакай месэла къарагъарна. Гьар са идарадин коллективди, кьиле руководителарни аваз экъечӀна, чпин территорияр сангигиенадин жигьетдай къайдадиз хкун лазим тирди таъкимарна. Иллаки кьетӀен фикир райондин руководстводи алай вахтунда дамам жезвай подпискадин месэладиз гана. -Райондин «ЦӀийи дуьнья» ва республикадин «Лезги газет» (вичин бине Ахцегь районда эцигнавай адан цӀи 100 йисан юбилей я!) чна кхьин ва хуьн тавуртӀа, и кар ни ийида? Къведай гьафтедин совещанидал райондин гьар са идарадин ва СП-ДИН руководителди чпин коллективрин подпискадин патахъай жаваб гуда. Совещанидин иштиракчийрин дикъет школаяр кӀелунин цӀийи йисаз гьазурунин месэладални желбна. «Гатун каникулрин вахтунда школаяр гьар йисан адетдин ремонтун патал пулдин такьатар ягъиз чун гьазур я. Анжах авуна кӀанзавай ремонтрин кӀвалахрин гьакъиндай чав вахтунда заявкаяр ахгакьарна кӀанзава», -алава хъувуна Вадим Агъасиева. Эхирдай совещанидин председателди веревирд авур месэлайрай СП-РИН кьилеризни бязи идарайрин руководителриз талукь тир тапшуругъар гана.
+12-июндиз Россиядин Йикъан суварин шадлухдай «Россия - зи хайи Ватан!» лишандик кваз Ахцегь районда автопробег кьиле фена. ЦӀудралди машинар РФ-ДИН пуд рангунин пайдахар кваз, райондин сергьятра цӀар илитӀна, сагъ-саламатдиз райцентрдиз хтана. Райондин руководстводин гуьзчивилик кваз жегьилрин парламендин, спортдинни туризмдин ва жегьилрин политикадин хилен гьевескарри тешкилай ам - ватанпересвилин манадин кьетӀен серенжем – кьиле тухуз, ингье, пуд йис я.
+Июндин эвелра Дагъустанда гатун сагъламардай кампания башламишнава. Школьникар патал вичин ракӀарар школайрин патав гвай 62 лагерди ачухнава. Абурукай 2 Ахцегь районда бинеламиш хьанва. Гьар са аял патал йикъан вахтунда Минобрнаукадин региональный бюджетдай 120 манат гун къалурнава. Лагеррин къуллугъчийрин зегьметдиз пул лагьайтӀа, муниципальный бюджетдин такьатрин гьисабдай гузва. Вилик квай йикъара «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Вадим Агъасиева муниципалитетдин яшайишдин са жерге объектрин кӀвалах ахтармишна. Сифте нубатда, ам Ахцегьрин ООШ-ДИЗ фена. Ина 20 чка патал тайинарнавай гатун лагерь кардик ква. Гьар пакам аялриз тӀуьн гунилай башламишзава. Ахпа абур рикӀел аламукьдай машгъулардай программади гуьзлемишзава. Адак культурадинни массовый серенжемар, ачух гьавадал къугъунар ва мастер-классар акатзава. Аялар патал нисинин тӀуьн гунни къалурнава. Ахпа Вадим Агъасиев КьакӀарин хуьруьн СОШДИЗ фена. Инани школадин къвалав 40 чкадин гатун лагерь ачухнава. Аялри вахт кечирмишунин программаяр кьве лагердани сад хьтинбур я. Ахтармишунрин нетижайрай Вадим Агъасиева къейд авурвал, муниципалитетда школайрин патав гвай гатун лагерар истемишзавай дережада тешкилнава. КьакӀарин хуьруьз финин сергьятра аваз Вадим Агъасиев «Орленок» тӀвар алай аялрин бахчадин яд михьдай ва вич къайдадай акъатнавай имаратдиз килигна. Ремонтардайбурун бригадади кӀвалахзава ва гиламад ада къайдада аваз кӀвалахда. Ахтармишун «Ахцах» стадиондал финалди бегьем хьана. Къенин йикъалди иниз гьахьдай варар эцигунин, тренеррин кӀвале, парталар хутӀундай чкада ремонт авунин, фасад къайдадиз хкунин чарасузвал ава. Вири и месэлайрай муниципалитетдин кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавайда талукь тир тапшуругъар гана. Мукьвал тир вахтара ина ремонтдин кӀвалахар башламишда. РикӀел хкин, и йикъара футбол къугъвадай «Ахцах» командади Дагъустандин ЛФЛ-ДИН Сад лагьай лигадин 13-турда «Буглен» ФКДИН винел 1:0 гьисабдалди гъалибвал къазанмишна. Къведай турда «Ахцах» ФК «МЖС Кизляр» ФК-ДИХЪ галаз къугъвада.
+И мукьва Санкт-Петербургда кьиле фейи халкьарин арадин эко��омикадин форумдал Дагъустандин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликова малумарайвал, Дагъустандин гьукумдарри алай йисан эхирдалди Дербентдин къеняй фенвай рехъ анай масанихъ акъудуниз талукь проект куьтягьаруник умуд кутазва. Проект гьазурайдалай кьулухъ РФ-ДИН Гьукуматди и месэладиз пул серфдай чешме жагъурун лазим я. Пул ахъаюнихъ галаз санал эцигунрин кӀвалахарни башламишда. Анжах Дербентдин патавай цӀийи рехъ тухун патал 35-40 миллиард манат пул чарасуз я. Ина туькӀуьрдай цӀийи рекьин яргъивили саки 32 километр тешкилда. ЦӀийи рехъ сад лагьай категориядин истемишунрихъ галаз кьун лазим я. Ана автомашинри гьерекат авун патал кьуд полоса жеда. Ида цӀийи рекьяй суткада 25 далай 30 агъзурал кьван автомашинар ахъайдай мсумкинвал гуда. ЦӀийиз туькӀуьрзавай рехъ неинки са Дербентдин, гьакӀ Дагъустандин Огни шегьердин патавайни фида. «Кавказ» авторекьин Азербайжандин сергьятдив къведалди авай участок Дагъустандин транспортдин кьилин артерия я. Анаг и региондин виридалайни гзаф аварияр жезвай чка язни гьисабзава. Идалайни гъейри, Хасавюрт шегьердин патавайни цӀийи авторехъ туькӀуьрдайвал я. И чӀавуз кардик квай Р-217 «Кавказ» рехъни къайдадиз хкида.
+Агьмед МАГЬМУДОВ,РАЙОНДИН хуьруьн майишатдин управленидиннабататчивилин рекьяй пешекар
+Алай вахтунда Ахцегь районда гьайванриз алафар гьазурунин къизгъин девир алукьнава. 2021-йисан 9-июндин делилралди, районда 120 тонн алафар гьазурнава. Им асул гьисабдай хуьрерин хсуси куьмекчи майишатриз талукь я. Гьелбетда, и карда кьакьан бегьерлувал хьун патал ара атӀунар авачиз дугунардай целди таъминарун ва миянардай шейэр ишлемишун чарасуз я. Алай вахтунда векъи алафар гьазурунин кӀвалах давам жезва. Сифтегьан делилралди, гьазурзавай алафрин кьадар гьайванри саламатдаказ кьуьд акъудун патал бес хьун лазим я. Гъиле авай йисуз ичерин ва чуьхверрин хъсан бегьер кватӀ хъувун гуьзлемишзава. Туьквей къиметрай маса гудай мумкинвал авачирвиляй хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбур чпин емишар паталай атанвай муьштерийриз лап агъуз тир къиметрай маса гуниз мажбур жезва. Идани чи райондин хуьрерин агьалийрин доходриз пис патахъай таъсирзава. Адет яз, райондин хуьрера келемдин кьакьан бегьерар битмишарзавай. Им гзаф зегьмет истемишзавай кӀвалах ятӀани, кӀвалахдив вердиш чи инсанри районда ва гьакӀни республикада агъзур тоннралди келемар битмишарзавай ва маса гузвай. Гьайиф хьи, и культура битмишарунин еришар йисандавай йисуз агъуз аватзава. Идан себебни агъуз тир къиметар ва келемдихъ авай игьтияж аватун я. Нетижада келемар гьасилуниз ийизвай харжийри менфят хгузмач. Виликдай лагьайтӀа келемар битмишаруни ва маса гуни хуьруьнэгьлийрин бюджетдиз хейлин къазанжияр гъизвай. Мегьарамд хуьруьн районда чи майишатри богарный (дугуник квачир) чилерал цанвай зулун магьсулри (къуьл ва м��х) 350 гектар тешкилзава. Къацарин гьал хъсан я. Гектардай 18-20 центнер бегьер кӀватӀ хъувун гуьзлемишзава. Зулун магьсулар 20-июндилай кӀватӀ хъувун фикирдиз къачунва. Алай вахтунда бегьерар кӀватӀ хъийидай техника ремонт авунин, гьакӀни кудай ва ягъламишдай шейэр маса къачунин кӀвалах кьиле физва. Чиле векь тахьуникди ва тӀебиатдин къулайсуз шартӀарикди гзаф залан кьуьд кечирмишайдалай кьулухъ куьлуь ва ири карч алай гьайванар гатун яйлахриз куьчарунин кӀвалах бегьем хьанва. Чи райондин малдарриз са гуж баладалди ва алафар маса къачун патал еке харжияр авуналди, ири ва куьлуь карчин гьайванрин некӀедин нехирар хуьдай мумкинвал хьана. ЛагьайтӀа жеда хьи, малдарри гьакъи сагъвилелди зегьмет чӀугуна. И кардай абуруз баркалла ва аферин. Малдарвилин месэлаяр идал бегьем жезвач. Куьчери малдарвилин Дербентдин зонада кьуьд кечирмишзавай малдарар патал асул месэла арендадин икьрардин шартӀаралди хъуьтӀуьн къишлахар тахьун я. Идани чубанрин яшайишдин шартӀариз пис патахъай таъсирзава, вучиз лагьайтӀа и къишлахар патал икьрар авачиз малдарривай чеб яшамиш жезвай чкайрин шартӀар хъсанарун, ятахар ремонт авун, электричество тухун ва целди таъминарун патал пулдин такьатар серфиз жезвач. Гьа са вахтунда гьасилнавай суьрсет, иллаки векъи сар маса гунин месэлани гьялиз хьанвач. Виликдай, советрин девирда, сар маса гуни хиперин суьруьяр хуьн патал ийизвай вири харжияр эвез хъийизвай ва гьатта къазанжини гъизвай (юкьван гьисабдалди 1 килограм сарай советрин девирдин 10 манат) Исятда сарин къимет чи вахтунин 5-10 манатдиз барабар я. Гьар са хипелай сар тун лагьайтӀа, 45-50 манатдай акъваззава. Винидихъ къейднавай месэлаяр себеб яз жегьилар малдарвиле кӀвалахиз къвезвач. Гележегда чун малдарвилин кадрияр авачиз амукьун мумкин я (чубанар, дояркаяр, данарбанар). Райондин малдарри гьайванар куьчардалди абурук гьар жуьре азарар акатунин вилик пад кьунин мураддалди пландин бинедаллаз ветеринариядин герек тир вири серенжемар кьиле тухвана (купкадай ягъун, вакцинация). Идалайни гъейри, хиперилай сарни туна. Гьелелиг абур маса тагана амукьнава. Алай йисуз райондин хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбур хуьруьн майишатдин вири кӀвалахар кьакьан дережада аваз ва саламатдаказ кьиле тухунин, гьакӀни Дагъустан Республикадин экономикадин жигьетдай вилик финин Министерстводи ганвай тапшуругъар кьилиз акъудунин къетӀивилив ацӀанва.
+11-июндиз «Лезги газетдин» редакцияда ФЛНКА-ДИН исполкомдин председатель Асрет Ибилкьасумова лезги шаир, прозаик, ктабар чапзавайди тир Арбен Къардашав Россиядин Федерациядин алакъа рекъемрин рекьяй вилик тухунин ва массовый коммуникацийрин Министерстводин патай Гьуьрметдин грамота вахкана. Дагъустандин халкьдин шаирдиз уьлкведин гьуьрметдин шабагь массовый информациядин ва массовый коммуникацийрин такьатар, издателвилин в�� полиграфиядин кӀвалах вилик тухуна лайихлувилерай, милли культурадин ирс хуьнай, гзаф йисарин бегьерлу зегьметдай ганва. Ам и шабагь гуниз ФЛНКА-ДИН Президент, РФ-ДИН Президентдин къвалав гвай миллетрин арада алакъайрин рекьяй Советдин член Ариф Керимова къалурна. -Зун зи кӀвалахдиз гьуьрмет авунин лишан яз ганвай шабагь кьабулиз гзаф шад я. Заз и шабагь гуник ФЛНКА-ДИ кутур паюнай ва алахъунрай адан Президент Ариф Керимоваз чухсагъул лугьуз к Iанзава. Къуй лезгийрин автономиядихъ чи садвал мягькемарунин, культура вилик тухунин рекьера ва халкьдин абадвал патал мадни еке агалкьунар хьурай. И рекье лезгийрин автономиядин кӀвалах лезги халкьдин миллетдинни культурадин ивирар хуьнин, чи халкь вилик финин мурадрихъ ва милли идеяйрихъ галаз сад жезва. И рекье бегьерлу зегьметдай квез мад сеферда чухсагъул,-лагьана шабагь вахчудайла А.Къардаша. Идалайни гъейри, шаирди «Лезги газетдин» редакциядин руководстводиз ва коллективдизни чухсагъул лагьана. Ада рик Iел хкайвал, вичини зегьметдин рехъ «Лезги газетдин» редакциядилай башламишна ва ада вичин гележегдин яратмишунриз дериндай таъсирна. Шаирди къейд авурвал, «Лезги газетди» лезги культура, милли игитар ва тӀвар-ван авай инсанар хуьн ва машгьур авун патал кӀвалахиз ингье виш йис я. Халкьдин шаирди вичиз дикъет гунай ва гуьруьш тешкилунай чими келимаяр лагьана. РикӀел хкин, Арбен Къардаш (Арбен Мегьединович Къардашов) лезгийрин тӀвар-ван авай шаир, прозаик, драматург, таржумачи, РД-ДИН искусствойрин лайихлу деятель, Дагъустандин халкьдин шаир, Россиядин писателрин ва журналистрин Союзрин член, лезги ва урус чӀаларал чапдай акъуднавай гзаф кьадар эсеррин автор я. Чи культурадик ада кутунвай пай гзаф ч Iехиди я. И йикъара ада Дагъустандин ктабрин издательствода кӀвалахиз 35 йис тамам жезва. Алай вахтунда ам и карханадин кьилин редактор я.
+Гъилевай йисан 11-июньдиз Россиядин Йикъан суварин (12-июнь) серенжемрин сергьятраваз Ахцегьрин машгьур музейдин фойеда Къурукаларин школада рисованиедин тарсар гузвай муаллим, гьевескар художник Ибадуллагь Сабирович Урдуханован яратмишунрин кӀвалахрин «Зи хайи Ватан» выставка ачухна. Художникди сифте яз тешкилнавай вичин выставкадин экспозицияда живописдин (холст, маслодин рангар) 18 шикил, гьакӀ декоративно-прикладной искусстводин яратмишунар: кӀарасдин нехиш авай кьуьтӀуьяр, вазаяр авай. Сифте тамашачияр тебрикуналди ва автордин яратмишунин рекьикай куьруь гаф рахуналди, выставка музейдин директор, РДДИН культурадин лайихлу работник Агьмед Дагъларова ачухна.- Ахцегьрин чил, гьакъикъатдани, бажарагълу ксаралди девлетлу я. Вичин вахтунда ДГПУДИН художественно-графический факультет акьалтӀарна, 31 йисуз секиндиз хуьруьн школадин муаллимвиле кӀвалахзавай Ибадуллагьахъ вичин бубайрилай ивидик кваз атанвай харратӀ устӀарвилин алакьунар авайди чаз чизв��й. Гьа са вахтунда ам хъсан художник тирди ва гьатта шиирар кхьинални машгъул тирди чаз гила малум хьана. Гьакъикъатдани, «бажарагълу кас вири патарихъай бажарагълу жеда» гафар дуьзбур я. Чна Ибадуллагь муаллимдиз вичи-вич художник яз малумардай жуьрэт авунай чухсагъул лугьуналди, чи вири районэгьлийрин патай адаз вичин сифте выставка мубаракзава ва гележегда адахъ яратмишунрин мадни еке агалкьунар жеридак умуд ква. Выставка са вацра давам жеда.- Районда художникрин десте мад са касдин артух хьунал за рикӀивай шадвалзава, - гаф къачуна Ахцегьрин изобразительный школадин директор, Карачаево-Черкессия Республикадин лайихлу художник, РФ-ДИН художникрин Союздин член Мегьамедзериф Гьажиева. – Ибадуллагьан кӀвалахриз зун дикъетдивди килигна ва бязи шикилар - «Куьгьне Ахцегьар», «Мацарин акунар», «Шалбуздагъ» заз бегенмиш хьана, вучиз лагьайтӀа абурай художникдин вичин кьилдинвал, кьетӀенвал, хсуси хатӀ малум жезва. КӀвалах тийизвай кас гъалатӀни жедач лугьуда. Художниквал асант кеспи туш, гьелбетда, гъалатӀар ава ва абурал кӀвалахна кӀанда. Кьилинди, чи художникдиз зегьмет къачудай ашкъи-гьевес авайди аквазва, зегьметди бегьерни гуда. Художникдихъ тӀварцӀихъ тебрикдин ва ам гьевеслу ийидай хуш келимаярн гваз гьакӀ Къурукаларин школадин директор Альберт Ашниев, Ибадуллагь Урдухановахъ галаз санал кӀвалахзавай муаллимар тир Селимат Агьмедова, Гуьль Мугьурова, райондин аялрин яратмишунрин КӀвалин директор Тамила Вагабова, и цӀарарин автор ва масабур экъечӀна. - Шикилар кхьинал зун эхиримжи йисара машгъул я. Инал куь вилик, хъсан-пис, эхиримжи кьве йисуз гъиликай хкатнавай кӀвалахар гъанва. Абуруз куьне хъсан къимет гуда лагьана за фикирнавачир, зак гьевес кутазвай куьн пара кьадар сагърай! И выставкадин мурад-метлеб вуч я лагьайтӀа, эвелимжи нубатда, зун хьтин гьевескар художникриз (абур районда мадни ава) майдандиз экъечӀдай рехъ-чешне къалурун. Кьвед лагьайди, школада рисованидин тарсар гузвай муаллим яз, аялар жуван чешнедалди художественный искусстводал желбун ва, пуд лагьайдини, абуруз жуван хуьр, элкъуьрна кьунвай гуьзел тӀебиат – Ватан кӀанарун.
+Россиядин юкъуз, 12-июндиз, 1-нумрадин АСОШ-ДИН спортзалда 2005 йисуз ва гьадалайни вилик дидедиз хьанвай рушарин арада волейболдай районрин уртах турнир кьиле фена. Ам СССРДИН спортдин мастер Навруз Ферзалиевич Мурсалов рикӀел хуьниз талукьарнавай. Акъажунрин тешкилатчивиле 2-нумрадин ДЮСШ-ДИ тереф хуьналди, спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин рекьяй отдел экъечӀна. Турнир Ахцегь районда волейбол машгьур авунин, уьмуьрдин сагълам къайда арадал гъунин ва спортсменрин арада дуствилин алакъаяр мягькемарунин мураддалди кьиле тухвана. Турнирдин нетижайрай 1-чка Ахцегь райондин командади кьуна. 2 ва 3-чкайриз, талукь тирвал, МЕГЬАРАМД-ХУЬРУЬН райондин ва Ахцегьрин 2 нумрадин ДЮСШДИН командаяр лайихлу хьана.
+Махачкъала. Ватандин азадвал патал душмандин гуьлледин хура акъвазна хер хьанвай яру аскерар… Ингье мад са эшелон Махачкъаладин вокзалдив агакьзава. Абур са къатда къвезва. Хер хьанвай гьар са аскер къизгъин ягъунрин шагьид, Ватан хуьз душмандин хура акъвазнавай къалхан я. Жегьил дагъви руш М.Асварова вичин юлдаш Д.Кравцовадихъ галаз хер хьанвай азарлуяр кьабулиз эшелондив мукьва жезва. Абуру мукъаятвилелди аскерар госпиталдив агакьарзава. Лацу халат алайбуру виридалайни инсанпересвилин пеше тамамарзава. Эхь, пеше тамамарзава. Амма гьикӀ?– Залан хер алай, бедендай иви физвай жегьилар, гьеле тамам лигим тахьанвай жаван чанар акурла чи рикӀериз хурудай экъечӀна катиз кӀан жедай, – рикӀел хкизвай захъ галаз хьайи суьгьбетда рагьметлу М.Асваровади. – Гьа са вахтунда чи дурумлувални авай гьалди лигимарзавай. Чаз маса жуьре ихтиярни авачир эхир. Чи гьар са гьерекат, гьар са кам азарлуяр фад сагъар хъувуна фронтдиз рекье тунихъ элкъуьрнавай. Им Ватандин истемишун ва чи гьар садан рикӀин буйругъ тир. Эхь, рикӀин буйругъ. Ватан патал вафалувилив ацӀанвай гьар са рикӀи а йисара гьа ихьтин буйругъ ганвай. Ам кьиле тухвайбуруз къе несилри икрамзава. Дугъри я, медсестра Марияди са гуьллени янач. Ада немсер-фашистар кьенач. Амма ада душман фад тергдай къуват – аскерар фад сагъар хъувуна. И карда адаз вичин жегьилвилин гьайифни атанач. – Чна медсестра Тамарани галаз суткайралди операцияр кьиле физвай столдихъай геляч Iзавачир. Операцияр лагьайтӀа, датӀана кьиле физвай, – суьгьбетнай яргъал йисарин делилар рикӀел хкиз М.Асваровади. – Дуьз лагьайтӀа, чна гьатта кӀвачин кьилел ахвардай. Чун къекъвезкъекъвез ахварал фидай. ЯтӀани чи кӀвалахда ара-атӀун авачир. Хирер хьанвайбур гзаф ва гьар жуьрединбур тир. Чаз абурун язух къведай. Чи гьиссери зигьинда дерин гел тазвай. ГАГЬ-ГАГЬ жуваз хабарни авачиз вилерилай накъвар фидай. Амма рикӀ чна мягькемдиз кьазвай. ТахьайтӀа кӀвалахиз хьун мумкин тушир. Са тахсирни квачир дяведиз чӀугур жегьилар акурла гитлерчийриз авай дакӀанвал мадни артух жедай. Жуван стхаяр хьиз, рагьимлу, гьуьрметлу азарлуяр акурла, абуруз вуч гьуьрметдатӀа жагъидачир. Чи виридан намус, гъейрат хуьзвай ягъунра хирер хьайи аскерриз, мумкин тиртӀа, хурудай рикӀни акъудна багъишиз кӀан жедай… Дуьньяда вичиз виридалайни инсапересвилин пеше хкягъай жегьил дагъви руш зегьметдин сифте камар къачудайла дяведин мусибатрин шагьид хьана. Медицинадин техникум куьтягьайла ам Махачкъалада военный госпиталдин медсестравилиз ракъурна. Гьа и йисара адан къилихрин сабурлувал, инсан кӀан хьунин, адаз гьуьрметунин къаст мягькем хьана. Уьмуьрлух вичикай лап тӀимил ва масадан дердиникай тамам хабар кьадай ам кесерлу, гьар садан сирдаш ва куьмекдиз къведай инсан яз уьмуьрдиз гьахьна. – Чахъ галаз госпиталда профессор, госпиталдин кьи��ин хирург Нагорныйди (ам парторг тир), машгьур хирург Р.Аскерханова кӀвалахзавай. Абурузни гьич са легьзедани мажал авачир, – рикӀел хкизвай М.Асваровади. – Чи коллективда лагьайтӀа, еке гьуьрмет авай. КӀвалах залан жеридавай чи арада авай гьуьрметни, гьар садан жавабдарвални артух жезвай. Гьелбетда, ина виридан мурадни сад тир. Гьар са азарлу фад сагъар хъувун герекзавай эхир. Мария Асварова 1946-йисуз Коммунистрин партиядин жергейриз гьахьна. Вичин зегьметдин тарихдин сифте чинар ачухай йикъалай руьгьни, рикӀни кӀвалахдиз багъишай жегьил руша коммуниствилин тӀвар мадни вине кьуна. 1947-йисуз М.Асварова Ахцегьиз хквезва. Ада ина саки 18 йисуз райбольницадин хирургиядин отделенида медсестравиле кӀвалахна. Адаз Москвадай атанвай хирург В.Д.Харахашахъ, хирургар тир А.Вагьабовахъ ва А.Шефиевахъ галаз кӀвалахун кьисмет хьана. – Гьелбетда, а йисара четин тир, – вичин хиялрик кваз давамарнай М.Асваровади. – Больницадихъ материальный база авачир, работникар лагьайтӀа, лап тӀимил тир. Саки вири кӀвалахар чал, кьвед-пуд касдал, гьалтзавай. ЯтӀани чавай садрани жувакай фикир ийиз жедачир. Чун гьамиша масадан къайгъудик квай. Гьатта галатнава лагьай гаф чна садрани эзбернач. Мус эвернатӀани, чун азарлудан куьмекдиз физ гьазур жедай. Вичикай лап тӀимил рахаз кӀани М.Асваровадин зегьметдин тарихди чаз вичелай алава гзаф крар субутарна. Ада саки 50 йисуз вичин пеше баркалладин гафар винел алаз кьиле тухвана. Ам гьа икьван йисара агьалийрин сагъламвилин къаравулда уяхдиз акъвазна. Эхиримжи йисара ада райбольницадин инфекционный отделенида медсестравиле кӀвалахзавай. Азарлуйри адаз гьамиша гьуьрметдай, ам меслятчи, насигьатчи яз абурун дердиник экечӀдай. Яргъал йисара ада неинки вичин пеше чешнелудаказ тамамарна, ам гьакӀ общественный крарани гьамиша активвилелди тафаватлу хьана. Мария Асваровади кӀвалахзавай чкада са шумуд йисуз сифтегьан партийный организацидин секретарвилин везифаяр тамамарна. А йисара ам КПСС-ДИН райкомдин членвиле хкянай. Гьакъисагъвилин зегьметдай Мария Асваровадиз Ватандин дяведин 2-дережадин орден, «Германиядин винел гъалибвал къачунай», «Зегьметдин зарбачивилин», «Зегьметдин ветеран» лагьай медалар ганвай. Адан тарифлу кӀвалах Гьуьрметдин са жерге грамотайралди къейднай. А вахтунин райлечеобъединенидин Гьуьрметдин доскадал адан шикилди гьамиша мягькем чка кьунай. Мария Шамхаловнади вичин вири уьмуьрда виридаз гьуьрметна ва вирида адазни чӀехи ихтибар ва гьуьрмет авуна. Алай вахтунда дяведин ва зегьметдин ветеран Мария Асварова чи арада амачтӀани, адан уьмуьр агалкьзавай несил патал Ватандиз гьакъисагъвилелди къуллугъунин вижевай чешне я. Къуй чи жегьилриз гьамиша дяведин ва зегьметдин ветеранрин къадир хьурай ва чи уьлкведиз дяведин мусибатар ва магьрумвилер мад садрани кьисмет таххьурай!
+Гьуьрметлу редакция! Гъилевай йисан 28-апрелдин «ЦӀийи дуьньяда» ва 20-майдин «Лезги газетда» ганвай «Шарвили» эпосдин суварин майдан дегишарин» ачух чарчин макъала за еке гьевесдивди кӀелна ва ада заз еке таъсирна. Месэла акьалтӀай важиблуди тирвиляй, цин стӀалди къванцяйни тӀекв акъудда лугьурвал, за жуван фикирни лугьузва. Шаксуз, «Шарвили» эпосдин суварихъ жегьилар ватанпересар яз тербияламишунин жигьетдай еке метлеб ава ва лезги халкьдин садвилин, гьунарлувилин чӀехи сувар Ахцегьа кьиле тухунал чна рик Iивай дамахзава. Вичин вахтунда чи халкьдихъ Шарвили хьтин зурба пагьливанар хьайивиляй лезгийривай агъзур йисарин къене гьар жуьре чапхунчийринни душманрин хура акъвазна хьиз, хайи чӀал, адетар, культура хуьз алакьна. Гьавиляй чна и сувар, адан тешкилатчийризни иштиракчийриз садавайни тегьне ягъиз тежервал лайихлудаказ ва мадни гурлудаказ кьиле тухвана кӀанда. И кар патал алай вахтунда манийвал ийизвай себеб сад я – ам кьиле тухузвай чка. Суварар тухуниз лайихлу чкаярни Ахцегьа пара ава, амма чи журналист, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Дашдемир Шерифалиева теклифнавай чка, гьакъикъатдани, вири патарихъай къулай лап кутугайди я. Бязибуру анал харж ала лугьуда. Харж алачир ужуз гьар са шей ерисузди жеда. Гьар са кар са жуьре къенин йикъай экъечӀун патал ваъ, гележег фикирдаваз бинелудаказ авуна кӀанда. Вичин вахтунда суварин майдан хкягъуна гъалатӀ хьайиди къе вирибуру аннамишзавай факт-делил я. ГъалатӀар туькӀуьр хъувун суваб я. В.Эмирован парк сурар тирди, аник чи рагьметлу мукьва-кьилияр квайди Ахцегьа чин тийидай кас авач. Хуьруьн юкьва гьатнавай анаг са жуьре михьидаказ хуьн патал вичин вахтунда кӀвалер эцигиз тунач, ана игитдин тӀварунихъ галай парк авуна. Гуьгъуьнай инсанрин иман, намус-гъейрат, хъсанпис квахьардавай и паркунин са кьатӀ атӀана, анал гатун театр ва паталай атайбуру (ахцегьвийри ваъ) чпиз яшайишдин кӀвалер, туалетар эцигна. Амай чкадални 2000-йисалай инихъ Шарвилидин суварин кьилин майдан хъувуна. Ажеб тир, анал жемят гьакӀ кӀватӀ хьана, марифатдин рахунар авуна хъфизвайтӀа. Сурариз кӀур гунилай гъейри, анал тийизвай кутуг тавур са кӀвалахни авач: манияр-кьуьлер, выставкаярни ярмаркаяр, ички хъун, къециз фин… Им чна, хъуьтуьлдиз лагьайтӀа, чи кьенвайбуруз гьуьрмет тавун, абурун руьгьер секинсуз авун, бубайрин пак адетриз, мусурман диндиз кӀур гун жезва. Ни кьабулда ихьтин крар? Эхь, гъалатӀар, гунагьар квачир са касни авач. Абур туькӀуьр хъувун важиблу я. Ни туькӀуьр хъийида? Гьелбетда, гъиле гьукум, ихтиярар авай гьакимри. Ингье, заз чиз, къе гъалатӀар туькӀуьр хъийидай, гунагьрилай Аллагьдивай гъил къачун тӀалабдай вахт атанва. Зани, пара ахцегьвийри хьиз, кӀевелай умудзава хьи, Ахцегь райондин руководстводиз ва чи игитвилин «Шарвили» эпосдин суварин Республикадин оргкомитетдин председатель, лезгийрин баркаллу хва Имам Яралиеваз чи ван къведа ва абур къайгъусуз амукьдач.
+М.НАРИМАНОВ, журналистӀ941-йисан 22-июнь чи Ватандин тарихда виридалайни чӀулав чинрикай сад я. И юкъуз фашиствилин Германияди чи уьлкведал хабарсуздаказ гьужумна ва Ватандин ЧӀехи дяве башламиш хьана. Къанлу душманди илитӀай дяведи советрин халкьдиз сан-гьисаб авачир кьван азиятар ва магьрумвилер гъана, уьлкведин 27 миллион агьали телефна, шегьерар ва хуьрер харапӀайриз элкъуьрна. Гьавиляй им чи халкь патал рикӀел хуьнин ва хажалатдин югъ я. Ватандин ЧӀехи дяведин вакъиайри Ахцегьай тир Мария Асваровадин кьисметдизни дериндай таъсирна.
+Инсанди вич алай чка гуьрчегарда,-лугьузва халкьдин мисалда. Гьич са жизвини артуханвал квачиз тестикьариз жеда хьи, вичи 41 йисуз райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакцияда секретарь-машинисткавиле зегьмет чӀугур Рагьимат Гьажибубаевна Гьажиева гьа ихьтинбурукай сад я. И яргъал девирда вичин хиве авай везифаяр ва тапшурмишай гьар са кӀвалах вахтунда ва кьакьан еридивди тамамариз хьайи ада коллективда, гьак I райондани лайихлу гьуьрмет ва кесерлувал къазанмишна. Наразивал ва туьнбуьгьдин гафар ада садрани къачунач. Рагьимат ваха 1966-йисалай 2007-йисан эхирдалди вичин уьмуьрдин жегьил йисар редакцияда кӀвалахуниз бахшна. И кардай адаз баркалла ва аферин! Нивай хьайитӀани газетдин четин производствода тамам 41 йисуз, вични баркалла кьилел алаз, зегьмет чӀугваз жедач. Разивилелди лугьуз жеда хьи, Рагьимат вахалай и кар лап хъсандиз алакьна. Райондин прессадин ветеран тир Рагьимат Гьажибубаевна редакцияда кӀвалахиз хьайи вири йисара лап вини дережадин инсанвилин къилихралди, юлдашрихъ галаз хуш рафтарвал авуналди, герек атай дуьшуьшра абурун куьмекдиз атуналди тафаватлу жезвай. Ингье гьавиляй коллективдини хуш рафтарвилиз жаваб яз Рагьимат вахаз дериндай гьуьрметзавай. И цӀарарин авторди зегьметдин ветерандихъ галаз саки 30 йисуз газетдин производствода санал к Iвалахна. Вири и йисара ада вичикай анжах разивилин гьиссер арадал гъана. Вичин хиве авай везифаяр тайинарнавай вахтара ва ян тагана кьилиз акъудун Р.Гьажиевадин вири уьмуьрдин кхьин тавунвай къанун тир. Субботникрихъ ва общественный крарихъ галаз алакъалу серенжемар кьиле тухудайлани Рагьимат вахан инсанвилин къилихар чаз ачухдиз малум жедай. Вичин яшаризни килиг тавуна ам кӀвалахзавайбурун кӀвенкӀве жергейра жедай ва вичин чешнедалди амай юлдашар кӀвалахда ашкъиламишдай. Зегьметдин ветерандин гзаф йисарин намуслу кӀвалах редакциядин руководстводин ва виликан КПСС-ДИН райкомдин патай са шумуд сеферда къиметлу пишкешар ва Гьуьрметдин грамотаяр гуналди къейднава. Марифатдинни материальный жигьетдай гьевесламишуни, гьелбетда, зегьметдин бегьерлувилиз хъсан патахъай таьсирда. Амма гаф атай чкадал лугьун: Р.Гьажиева мадни виниз тир шабагьар гуниз лайихлу я. И кар адан 41 йисан намуслу зегьметди фадлай т��стикьарнава. Гьа са вахтунда къейд авун лазим я хьи, Рагьимат вах садрани машгьурвилихъ ва кьакьан тӀварарихъ галтугай кас туш. Имни, шаксуз, хализ зегьметчийриз хас лишан я. -СЕКРЕТАРЬ-МАШИНИСТКАВАЛ еке къуллугъ тушир, - а йисар рикӀел хкиз лугьузва Р.Гьажиевади, - амма кьисметди газетдиз гъунал, гьуьрметлу коллективда, камаллу инсанрин арада 41 йисалай гзаф вахтунда кӀвалах авунал зун кьадарсуз шад я. Сагърай газет, сагърай ам гьазурзавайбур, сагърай газет кӀелзавайбур! И девирда заз вад редактордихъ галаз кӀвалахун кьисмет хьана. Ингье абур: К.Азизханов, С.Манатилов, А.Рашидов, Гь.Мурсалов ва Н.Мамедов. -Рагьметлу Касбуба Азизхановакай захъ иллаки чими рикӀел хкунар ама, -давамарзава Рагьимат ваха. –Гьик I лагьайт Iа ада неинки масадбурувай, гьак I вичивайни хъсан кӀвалах истемишдай. Гьа са вахтунда ада инсанрин дердийрикайни хабар кьадай, абуруз ихтибардай. Гьавиляй къуллугъчиярни адан хатур къачуз чалишмиш жедай. К.Азизхановалай неинки коллективда дуствилин алакъаяр арадал гъиз, гьакӀ акъудзавай газетдин ерини дибдай хкажиз алакьна. Редакцияда к Iвалахиз хьайи вири и йисара машинкадал материалар, шиирар элягъун патал зи патав гзаф инсанар, кьилди къачурт Iа, Ашукь Абдурагьман, Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидов, шаир Хкем Жамалдин, театр патал сегьнеяр кхьизвай Омар Нуьгьов ва масабур къведай. Паталай атанвай инсанрин материалар элягъун зи везифайрик акатзавачиртӀани, за садан хатурни ханач ва садавайни жува тамамарай кӀвалахдай пул къачунач. Гьайиф чӀугуналди къейд ийиз кӀанзава хьи, виликдай инсанар михьи, абурун арайра авай алакъаяр лагьайт Iа, хъуьтуьлбур тир. Гуьгъуьнин йисара общество яваш-яваш пис патахъ дегиш жез башламишна… Рагьимат вахан мад са лайихлувал къейд тавуна жедач. Хайи стха Абдулрашид газетдин редактор ва уьмуьрдин юлдаш Заур Гьажиев бажарагълу журналист ва редакциядин экономикадин отделдин заведиш тиртӀани (Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй чеб), Рагьимат ваха вич акьалтӀай селигъалувилелди тухудай: ада кӀвалахал геж авур, са гьихьтин ят Iани багьнадалди татай, къе гъиляй физвай кар пакадал вегьей дуьшуьш зи рикӀел алач. Коллективда мумкин тир чуьруькрин дуьшуьшрани ам месэла гьуьрмет-меслятдалди гьялиз алахъдай ва и кар адалай хъсандиз алакьни ийидай. Гьавиляй «Рагьимат авай чкада сабурдай акъатун, сивяй цуькведилай агъур гаф акъатун мумкин туш», -лугьудай редакциядин къуллугъчийри. Гьелбетда, журналист яз, Заур Гьажиеван яратмишунрин агалкьунрикни Рагьимат вахан пай квайди сир тушир.2007-йисан январдилай пенсиядиз экъечӀнавай Р.Гьажиевади алай вахтунда лайихлудаказ ял язава. ЯтӀани производстводин ветеранди мус дуьшуьш хьайит Iани, редакцияда к Iвалахар кьиле физвай гьалдиз итиж ийизва. МасакӀа хьунни мумкин туш: ада редакцияда кӀвалахуниз вичин уьмуьрдин чӀехи пай серфнава эхир. Алай йисан 18-июндиз рай��ндин прессадин ветеран Рагьимат Гьажибубаевна Гьажиевадин 80 йисан юбилей тамам жезва. Чна адаз вичин уьмуьрда и лишанлу вакъиа рикӀин сидкъидай мубаракзава. Къуй зегьметдин ветерандихъ мадни яргъал йисарин таъмин уьмуьр ва чандин мягькем сагъвал хьурай …
+И дуьньяда кьиникь гьардан кьисмет я, Зун кьейила, азиз дустар, минет я: Зи сур хьурай Шалбуздагъдин кукӀушдал, Шагьвар рахаз шиш лакьандив кушкушдал, Ишедайвал лацу цифер сурал зи, ЧӀурун бацӀи къугъвадайвал хурал зи, Дарих чӀавуз гъил хкӀарвал рагарик, РикӀин зегьем секиндайвал муркӀари, Кьакьандилай дуьнья вилив хуьдайвал, Кьезил гару Ватандин сир гъидайвал, Ван къведайвал гьатта гьуьлуьн, къумадин, Ни къведайвал гьар гурмагъдин гумадин, Аквадайвал зи рухвайрин гьунарар, Гьисабдайвал цавуз физвай гурарар, Зи руьгьдини дамахдайвал гьейран яз Вири дуьнья акур чӀавуз Ватан яз. *** Зи гьайкал я Пак Кьурандин сураяр, Пакагьан къан умуд, даях балаяр, Гьайкал я заз чи тарихдин ивирар, Лезги халкьдин агъзур сарин девирар. Гьайкал я заз ягь-намусдин къилихар, Гьайкал я заз чи кьегьалрин лайихар. *** КӀвачел къарагъ, Лезгистандин рухваяр, Ватан патал женгинин югъ атанва. Четин чӀавуз тек чун я чаз архаяр, Гьахъсузвиляй гъейри чара атӀанва, Ватан патал женгинин югъ атанва! Эверзава чаз кьегьалрин РУЬГЬЕРИ,ВЕЧЕДИННИ, Шаргиранни, Давудан, Баркалла гъин багъри чилел гъилерив, Несилрини аферинар лугьуда, Шарвилиди, Ярагъиди, Давуда!
+Несилрин ирс – агъур пар зи кӀулава, Гьекь шткуниз, физва яргъал рекьиз зун. Чад кӀавузар, кӀашарни зи хурава, Есир я зун ирс лугьудай къати цӀун.*** Бязи уьлкве гьакӀ терг ийиз, къаних я, Инсанриз гьич кутуг тавур къилих я, Терг ийизва сурун лакьан къванерни, Къакъудзава лезги Ватан, кӀвалерни.
+И мукьва, 11-июндиз, 83 йисан яшдаваз лезгийрин бажарагълу шаир Мамеджафаров Мурсал Худавердиевич (Мурсал Алпан) кечмиш хьана. Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй. М.Х.Мамеджафаров 1938-йисан 10-декабрдиз Ахцегь райондин Смугъулрин хуьре дидедиз хьана. Юкьван мектеб ва Ленинграддин технологический институт куьтягьна. Вичин пешекарвиляй гзаф йисара Хасавюртдин ва Махачкъаладин карханайра кӀвалахна. Гьа са вахтунда шиирар ва публицистикадин материалар кхьинал машгъул тир ада лезги ва урус чӀаларал акъатай аслу тушир «Лезгистандин хабарар» ва «Кьибледин гъед» газетрин редакторвал авуна. 1988-йисуз СССР-ДИН писателрин Союздин членвиле кьабулна. Мурсал Алпанан сифте шиирар ва гьикаяяр 1970-йисалай башламишна «ЦӀийи дуьнья», «Коммунист» (гилан «Лезги газет») газетриз акъатиз хьана. Гуьгъуьнин йисара адан эсерар «Чирагъ» (1973) ва маса умуми кӀватӀалрик акатна. 1983-йисуз адан сад лагьай ктаб «Чирагъ», гуьгъуьнин йисара «Елкен» (1988), «Сир» (1990), «Ирс» (1992), «Алпаб» (1993), «Бигер» (2000), «Дар югъ» (2008), «Гьайкал» (2016) ва маса ктабар акъатна. Абурун кьилин темаяр инсанпересвални ватанпересвал я: халкьдин тарихдал дамахун, милли адетриз вафалу хьун, руьгьдин михьивал ва девлетлувал хуьн я. Мурсал Алпанан бязи эсерар урус чӀалаз элкъуьрнава. Абур 1990-йисара «Советрин Дагъустан» журналда чапна ва «Цавун цӀаярни рухваяр» кӀватӀалдиз (2011) акъатнава. Россиядин писателрин Союздин член, Смугъулрин хуьруьн агъсакъалрин Советдин председатель, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин дуст эхиримжи йисара хайи хуьре яшамиш жезвай ва редакциядин коллективдихъ галаз яратмишунин сих алакъаяр хуьзвай. Мамеджафаров Мурсал Худавердиевич (Мурсал Алпан) рагьметдиз финихъ галаз алакъалу яз адан хизандиз ва вири багърийриз чна дериндай хажалат чӀугунивди башсагълугъвал гузва.
+Ахцегь райондин РУКОВОДСТВО«ЦӀИЙИ дуьнья» газетдин коллектив
+ТӀебиатдин бедбахтвилер алудиз куьмек герек я!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Къази-Мегьамед Агъасиев – викӀегь ахцегьви, большевик, Кавказда Советрин власть-гьукум тестикьарунин женгерин лап активни инкъилабчийрикай, тешкилатчийрикай сад. Адан баркаллу тӀвар революциядин гьерекатрин Степан Шаумян, Мешеди Азизбегов, Пётр Джапаридзе, Уллубий Буйнакский, Мукьтадир Айдинбегов, Абдурагьман Исмаилов, Жигерхан Исмаилов, Абдулсамад Мурсалов, Махач Дахадаев хьтин халкьдин хушбахтвал патал чан гайи зурба инкъилабчийрин жергеда ава.
+Къ.Агъасиев 1882-йисуз Ахцегьа чатухъандин хизанда дидедиз хьана. 9 йиса аваз адавай дидебуба къакъатна. Язухдай етим гададин рабатвал хуьруьн муаллимвиле кӀвалахзавай са миресди хъувуна. Гьада Къазимегьамедаз светский школада кӀелдай мумкинвални гана. 1898-йисуз Ахцегьрин кьве классдин школа куьтягьай етим гадади чарадан нафакьадилай элячӀна вичин кьил хуьн патал агьваллу ксариз батраквал ийизва. Бахтунай хьиз, гьа йисуз Бакудай хайи хуьруьз муьгьлетдиз хтай адан ими Алибубадиз хтулдин саил гьал бегенмиш хьанач, ада ам вичихъ галаз хутахна, Зубаилован нафтӀадин мяденра фялевиле тайинарзава. Фялейрин яшайиш, зегьмет акьван четиндин тир хьи, и кар акваз жегьилди гьа сифте йикъалай вичин наразивал малумарзава, ада кесибрин тереф хуьзва, азад фикиррал алай фялейрихъ, инкъилабчийрихъ галаз дуст жезва. Куьрелди, савадлу, викӀегь жегьилди вичин зегьметкешвилелдини къени къилихралди са куьруь вахтунда фялейрин арада лайихлу гьуьрмет къазанмишна, абурун терефдар хьана. Къейдин, 1897-йисуз промышленностдин чӀехи меркез тир Баку шегьерда азербайжанрихъ, эрменийрихъ, урусрихъ, гуржийрихъ, талышрихъ, татаррихъ галаз санал пуд агъзурав агакьна дагъустанвийри кӀвалахзавай, абурун лап чӀехи пай Самур округдай тир. Гакимрин инсафсуз истисмардик квай фялейрин протест, синифдин къанажагъни хкаж жезвай… Еке буйдин, къуватлу, фялейрин ихтиярар хуьн патал ара-ара къал-макъалрик акатдай ими Алибуба ана «Татар Али», «Сев Али» лугьуз машгьур тир. Сифте гьадан хатур-гьуьрметдай, ахпа фялейрин игьтияжар хуьнин алакьунралди хтулдални «Севрен Къазимегьамед» лакӀаб акьалтна. 1901-йисалай Къази-Мегьамеда Бакудин РСДРП-ДИН къурулушда чинебадаказ кӀвалахзава. Зубалован нафтӀадин мяденра арадиз атай вичин дестедиз ада ахцегьви Нисред Магьарамов, Абдул Ширванов ва гуьгъуьнай чпикай пешекар инкъилабчияр хьайи гадаяр желбзава. 1902-йисан 21-апрелдиз шегьерда фялейрин гьерекатрин тарихда сифте яз ачухдаказ 1-Майдин демонстрация тешкилуникни (ана 5 агъзурав агакьна гьар жуьре миллетрин векилар тир фялейри иштиракна) Къази-Мегьамедан зегьметдин пай квай. Ялавлу инкъилабчиди 1903-йисан июлдиз Бакуда фялейрин 1-виридан умуми стачкадани иштиракна. 1904-йисуз Къази-Мегьамедакай РСДРП-ДИН (Россиядин социал-демократический рабочий партия) Биби-Эйбатдин большевикрин тешкилатдин член ва ана мусурманрикай тешкилай «Гьуьммет» (Къуват) дестедин активист хьана. Гуьгъуьнай ада, 23 йисан яшдавай пешекар инкъилабчиди, Бакудин большевикрин партиядин комитетдин тапшуругъдалди, гъурбатда авай фялеяр-отходникар инкъилабчивилин женгинал желб авунин мураддалди «Фарук», яни «гьахълувал патал женгчи» тӀвар алай тешкилат арадал гъана ва адаз регьбервал гана. 1905-йисан ноябрдиз КЪАЗИМЕГЬАМЕД нафтӀад мяденрин фялейрин патай Бакуда рабочий депутатрин Советдин къурулушдин членвиле хкяна. Еке куьмек хьана адакай а девирда фялейрин инкъилабдин гьерекатриз. Гьавиляй пачагьдин администрациядин векилри ам, фялейрин арада инкъилабчивилин чинебан кӀвалах тухузва лугьуз са шумудра дустагъзава, гьатта Бакудай акъудзава. ИкӀ, Бакуда акъваздай мумкинвал тахьуниз килигна, 1910-1918-йисара Къази-Мегьамеда дагъвийрин арада инкъилабдин фикирар, таблигьат раиж авунин ва Советрин власть тестикьарунин тапшуругъ гваз Дагъустандиз хквезва. Ина ам Г.Струадихъ, Г.Тагъи-Задедихъ галаз Кьиблепатан Дагъустан чкадин контрреволюционеррикайни туьркверин чапхунчийрикай михьунин къати женгерик экечӀзава. Кьилди къачуртӀа, Ахцегьа, Кьасумхуьрел, Гъетегъа, Шигьидхуьре, Бутхуьре ва масанра социал-демократвилин сифтегьан ячейкаярни кружокар тешкилзава. Амма душманар гьамиша адан геле къекъвезвай, адан кьилихъ пишкеш яз еке гьакъи хиве кьунвай. Синифдин душманрихъ галаз еке къал-макъал акъатай са дуьшуьшдилай кьулухъ, 1910-йисан зулуз, Къази-Мегьамед Агъасиев чинебадаказ Бакудиз хтана, инкъилабдин гьерекатрин яцӀа гьатзава ва 1911-йисуз ана, Балаханада, фялейрин забастовкадин кьиле акъваззава. 1912-йисуз вичин дуст, машгьур инкъилабчи Мукьтадир Айдинбеговахъ галаз санал большевикрин собранияр тешкилиз, таблигьатдин кӀвалах гегьеншарзава. ЧӀехи Октябрь гъалиб хьайидалай кьулухъ Бакуда гьукум фялейрин, солдатрин ва матросрин депутатрин Советдин гъилиз атана. С.Шаумянахъ,
+М.Азизбеговахъ, С.Эфендиевахъ, А.Микоянахъ галаз ахцегьвияр тир Къазимегьамед-Агъасиев. Мукьтадир Айдинбегов, Алимирзе Османов ва Селимхан Сулеймановни Рев.Советдин къурулушдик акатна.1918-йисан апрелдиз Бакудин большевикрин партияди Дагъустандин инкъилабчийриз куьмек яз Къ.Агъасиев, Г.Канделаки, Г.-А. Тагъи-Заде ва пешекар маса инкъилабчияр Дербент шегьердиз рекье туна. Къ. Агъасиев кьиле авай дестедин гьерекатри идеядин душманар – Гьайдаров, ИБРАГЬИМ-БЕГ, КЬАСУМ-БЕГ, Укарбег ва масабур лянетламишзава, чкадин фялейринни лежберрин собранияр кьиле тухузва, талукь тир таблигьат гегьеншарзава. 1918-йисан 21-майдиз Великент хуьре Къази-Мегьамедан регьбервилик кваз Терекмейский участокдин лежберрин гьатта съезд эверна.
+Къейдин, 7-8 ва 10-июндиз яргъал чӀугур къати марфар къунин нетижада Ахцегь вацӀун (Ахты чай) дереда, республикадин манадин рекьин иллаки 16-километрдин мензилда дагъ ацахьуникди Хинез, Фияз ва Гутумуз (дагълух и хуьрера 4 агъзуралай артух агьалияр яшамиш жезва ва гьакӀ халкьдин яшайишдин манадин 4 объект ава) фидай рехъ амач. 2022-йисан январдилай Ахцегь районда рекьерин къуллугъдин кархана – ДЭП 4 агал хьуниз килигна, районда машинрин рекьер ремонтунин, тӀебиатдин бедбахтвилерин дуьшуьшра селлерикайни ацахьунрикай рекьер михьи хъувунин ва къайдадиз хкунин кӀвалахар кьиле тухуз жезвач. Гьатта залан пара крар инсанар чпин гъилералди тамамаруниз мажбур я. Алава яз, алай вахтунда Самур вацӀун ятар къати хьуникди Ахцегьа «Самурский» куьчедин (виликан нисияр хкуддай карханадин патавай) къерехризни тади гузва. Пешекаррин гьисабунралди, ана энгел тавуна габион къайдадин бандар ягъунин чарасузвал ава. И месэладин гьакъиндай Ахцегь райондин ГО ЧС-ДИ, руководстводи РД-ДИН Гьукумат ва ГКУ «Дагестанавтодор» хабардар авунва ва абурувай куьмек гуьзетзава.
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Россиядин Югъ квез мубаракрай! Россия – им чи чӀехи уьлкведин сад тир халкь, чи азадвал патал чанар гайи бубайрин игит зегьмет, чи жегьилрин экуь гележег я. Ша ам ХУЬН!«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН кьил О.М.АБДУЛКЕРИМОВ Даш АЛИЕВ
+14-июндиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлаяр раиж авурдалай кьулухъ ада гаф экономикадин отделдин начальник Фарида Агьмедовадиз гана. Ада къейд авурвал, 14-июндин делилрай, районда налогрин пландин тапшуругъар эменнидай 79,3 ва чилин налогдай 68,4 процентдин тамамарнава. Алай вахтунда райондал чилин налогдин 2694 агъзур, эменнидин 642 ва транспортдин налогдин 23агъзур манатдин буржар ала. ИкӀ, цӀи 2600 агъзур манат транспортдин налогдин бурж вахканва ва амайбурни яваш-яваш вахкузва. Районда дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади залдавайбурун дикъет ватанпересвилин «Аскердиз посылка» акция кьиле физвай гьалдал желбна. Ада районэгьлийри мергьяматлувилин и серенжемда активвилелди иштиракзавайдакай ва и месэлада куьмекзвавай вирибуруз сагърай лагьана. «Са кьадар вахт вилик Донбассда телеф хьайи аскеррин хизанриз куьмек яз чна са миллион манатдив агакьна пул яна. Гила вишелай артух посылкаяр (абура ширинлухар, хсуси гигиенадин ва герек маса шейэр ава) фронтдиз рекье тунва», - лагьана ада. «ЦӀийи дуьнья» газетдин редактор Д.Шерифалиева районда 2022-йисан 2-пай патал подписка кьиле физвай гьалдикай малуматна. ИкӀ, къенин йикъалди районда 1068 «ЦӀийи дуьнья», 418 «Лезги газет» ва 25 «Дагъустандин правда» газетар кхьенва. Гьелбетда, им тайинарнавай планрилай хейлин тӀимил я. Пара идарайрин коллективри пландин тапшуругъар кваз кьазвач. Къуллугърик квачир жемятди чпиз и кар ерли талукь туширди хьиз гьисабзава. Совещанидал гьакӀ образованидин идара къурхулувилин кнопкаяр эцигунай гьакъи гунин, школайра 1995-йисалай кьулухъ ганвай аттестатрин гьакъиндай малуматдин, школаяр ремонтунин ва АООШ-ДИН, Хуьруьгринни Къурукаларин школайра аялрин гатун лагеррин кӀвалах хъсанарунин месэлаярни веревирдна.
+Яцрахъ ва пеленгдихъ галаз женгер
+Гьа йисан 30-июлдиз Дербентдин ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДА хьайи митингдал ада Дагъустанда авай залан гьаларикай, туьркверин интервенциядикай, буржуйрин миллетчивилин сиясатдикай, Дагълух гьукуматдин хаинвиликай жемятдиз таъсирлу рахунар авуна. И кар эхиз тахьай душманри оратор тфенгдай яна, адал залан херна. Юлдашри ам тадиз Бакудин больницадиз хкана, сагъарна. Къ. Агъасиев больницада месел алайла, адал кьил чӀугваз атай С. Шаумяна Москвадиз В.И.Лениназ ихьтин тел янай: «Дербентда акьалтӀай гьалда секинвал арадиз атанвач… Июлдиз хаинвилин гуьлледалди чи лап хъсан яшлу юлдашрикай сад, чкадин Советрин властдин тешкилатчи КЪАЗИМЕГЬАМЕДАЛ хер авунва». ИкӀ, гьалар четинзаваз акурла, гьеле бегьем сагъни таххьанвай Къази-Мегьамед вичин кар давамариз Дербентдиз хтана. 1918-йисан июлдин эхирда эсерринни дашнакрин гъи- либанарни галаз бичераховчияр Дербентдив агатнавай. Къ. Агъасиевни В.Бешенцев кьиле авай Яру аскеррин дестеяр Англиядин, Туьркиядин интервентрин ва Бичерахован кьушунрин хура викӀегьдиз акъвазнавай. Къуватар сад тушир, 3-августдиз абуру Дербент кьуна, ана къайдасузвилер туна. Пара фялеяр, гьакӀ Къази-Мегьамедан женгинин юлдашар - А.Эрлих, Г.Канделаки, Гъ. Тагъи-Заде, И.Кобяков кьена. Душманар Самур, Куьре, Къайтагъ, Табасаран округра вичин кӀвалах давамарзавай Къази-Мегьамедан гуьгъуьна гьатна. И карда иллаки еке алахъунар черносотенцийрин дестеди ийизвай. Эхирни, пул патал хайи дидени маса гудай хаинрин куьмекдалди Къазимегьамед душманрин гъиле-члада гьатда, ам Жалгъан хуьруьз хкана. Дагъви инкъилабчи чпин патал гъиз кӀанз меслятдин алахъунар, гьатта чандиз гужар-къастарни пара авуна жасус контрреволюционерри. Амма мураддив агакь тавурла, бухавар акьалжнавай, каш ганвай, азабрикди гьелекнавай азарлу итим Кьасумхуьрел шариатдин суддин гъиле вахкана. Куьредин округдин начальник Текуьдинбеян ихтиярда гьатай залумри кесиб халкь патал чан къурбандзавай викӀегь инкъилабчидин чандиз инсафнач. Шариатдин суддин чинеба къарардалди 36 йисан яшда авай Къази-Мегьамедаз кьиникьин жаза акъудна, ва гуя ам Ахцегьа авай дустагъдиз хутахдайвал хьана. Гьелбетда, им абурун нубатдин фендигарвал тир. Октябрдин вацран зулун мичӀи йифиз гуя Кьурагьай яна Ахцегьиз фидай рекье, кьуд километрдин мензилдиз агакьайла, жаллатӀри - пачагьдин виликан урядник Нежведилова, лацу гвардейчияр тир Мирземегьамедова, Шихжамалова ам Алид хуьруьн къаншарда хаинвилелди яна кьена, Кьасумхуьруьн патав кучудна. Идакди, гьелбетда, душманривай Къази-Мегьамед Агъасиеван тӀвар-кар халкьдин рикӀяй акъудиз, зегьметчи халкь азад авунин гьерекатар рекьиз хьанач. Ялавлу инкъилабчидин къамат эбеди авун яз, Азербажандин Аджи кабул шегьердиз КЪАЗИМЕГЬАМЕДАН тӀвар ганай. Чи девирда, гьайиф хьи, адалай лезги инкъилабчидин тӀвар ахлуднава. Амма Ахцегьа, Геджухда, Белижда, Дербент, Махачкъала, Каспийск, Буйнакск шегьерра Къази-Мегьамед Агъасиеван тӀварунихъ майишатар, куьчеяр гала. Ахцегьа гьакӀ адан гуьмбет (бюст), махсус кьул алкӀурнавай хайи кӀвал ава, чкадин СПК ва ял ядай багъ адан тӀварунихъ янава. Кьасумхуьруьн патав, инкъилабчи яна кьейи чкадал сур ала, чкадин пионерар адахъ хъсан гелкъвезва. Амма, гьайиф хьи, хайи халкьдин азадвал патал чан къурбанд авур пешекар инкъилабчидин хатургьуьрметдай адан тӀварунихъ галаз алакъалу а чкаяр чна гьамиша лазим къайдада хуьзвач. Ахцегьа Къази-Мегьамед Агъасиеван кӀвале инкъилабчидин «КӀвалмузей» ачухиз ва адан тӀварунихъ галай ял ядай парк лайихлу къайдада тадаракламишиз хьанайтӀа, ажеб хъсан тир.
+Са сеферда КӀелез хивин къеледа ацукьнавай шагь хуьдай къуллугъчияр хкягъунин кьетӀен акъажунар аваз, абура Шарвилидини иштиракна. Еке гьакъи-пишкеш гузва лагьана, гьатта патарай атанвай тӀвар-ван авай ксаривайни Шарвилидин хура, гьелбетда, акъвазиз хьанач. Ахпа, викӀегь къуллугъчияр хкягъунин серенжемдин шартӀуналди ва агъайри чпин рикӀ аладарунин тамаша яз, шагьдин нуьквер Маврава пагьливанар махсусдаказ хвена вердишарнавай женгинин яцарин хура акъвазарна. Къурхулу крчар алай къизмиш, пехъи са зурба яцра са шумуд кас кьена ва са шумуд хер-кӀацӀ алаз майдандилай чукурнавай. -АкӀ ятӀа, гила зун экъечӀда ви къанлу яцрахъ галаз бягьсиниз, - гьарайна, Шарвилиди, вичин гъиле авай яракьар – гапур, кьарз (шит) чиле акӀурна. Чпин патал текъвезвай Шарвилидин хъел авай абуруз кӀанзавайдини гьа и кар тир кьван.- Ваз чидани а яцран крчар жидайрилайни хци я! – гуя пагьливандин къайгъудай физ таъкимарда Маврава.- Хата авач, за адан къизмишвал алудда, - лагьана, ам жуьрэтлувилелди гьайвандин къаншардиз фида. Яру вилер атӀумна, бугь-гьгь ягъиз гьужумай яцран кьам гьатда Шарвилидин гужлу гъилера. Акъажзавайдахъ галаз гуя икьрар жез кӀанзавай тегьерда са вуч ятӀани лугьуда гьайвандин япал. Амма пехъи яцра, муькуь пагьливанар хьиз, Шарвилини крчарал акьулдиз кӀанз гуж гуда. Чара хьанач, са гъилив кьамалай кьуна, муькуь гъил фу-у-ф ягъиз ва кӀвачер чиле акӀурна акъвазай гьайвандин тӀише туна, элкъуьрна, рух хьиз, гьалчӀда ам чилел. ТӀарвал хьайи гьайван са кьадар вахтунда къахрагъ тежез умундиз чилел аламукьда. - Шарвили, вун зурба я, сиве мез авачир кӀвалин гьайвандал гъалиб хьун еке кьегьалвал туш. Жедани вавай вагьши пеленгдихъ галаз бягьсиниз экъечӀиз? – рикӀе Шарвили фендигарвилелди кьиникьин къаст аваз давамарда абуру чпин тамаша. Залум шагьдин ва адан хиянаткар гъилибанрин хъсан гъавурда авайтӀани, аксиниз экъучӀунин эверуникай кьил къакъудиз тежер прагьдиванди «Жеда завай!» лагьана, мягькем жугъундавай майдандал хкадарда. «Анжах са шартӀ ава: эгер и женгина зун гъалиб хьайитӀа, куьне дустагъда туна хуьзвай вири гьайванар азад хъийида», - Шарвилидин икьрардал шагь ва вирибур рази жеда. Са шумуд нуькверди галчӀуриз-галчӀуриз мягькем еке къефес гъана, ахъайда майдандал зурба, гишин, вич акурла чандиз кичӀ ядай хьтин къурхулу вагьши. Им шагьди кьиникьин къарар акъуднавай тахсиркарар гуз хуьзвай акьалтӀай хаталу вагьши тир кьван. Акунмазни и кар Шарвилидиз чир жеда: ам текьиникай чара авачир. КӀевиз гьарайна, еке сив ахъайна, хкадарда вич акурла зегьле фидай гишин, аждагьа хьтин вагьшиди яракьсуз пагьливандал. Гьелбетда, ихьтин дуьшуьшда гьич садазни вагьши пеленгдин сарарикай хкатдай са жуьредин мумкинвал-умуд авачир. Амма йигинвилиз, жуьрэтлувилиз, гьатта къуватдизни (гьайвандин хура инсандин акьулдикай стӀун рахадач) пеленгдилай зайиф тушир Шарвили кьетӀен лигимвилинни алакьунрин пагьливан тир эхир. Вагьшидин хурукай хкечӀна, башламишна Шарвилиди вичин ажугълу женг – зиринг кьуьл. Гьар гьужумайла хкадарна са патахъ къекъечӀиз, адан далудал хкадариз, сифте тамам гьелекна ада вагьши. Къармахар галукьиз, чухваз, Шарвилидайни ивияр акъатнавай. «Бесрай, кьисмет синемишун хаталу я» - фикирна, Шарвилиди вич гьелек тахьанмаз бягьсинал эхир эцигун кьетӀна. Чапла гъилел валчагъдин пад алчудна гьазур хьана. Нубатдин сеферда сив ахъайна вичин винел хкадарай вагьшидин вилера вилер атӀумна ва чил къарсурдай гьарайна хьиз, чапла гъил адан сивиз чуькьвена. Ахпа кьве гъиливни вичин вири гужуналди пеленгдин сив къазунна гадарна. РикӀелай залан пар алатай жемятдай «ухвайш» — тажубвилин агь акъатна. Амма шагьдизни адан гъилибанриз вагьши ваъ, гьатта чеб кьейиди хьиз пис хьана.- Шагь вун сагърай! Зун гьайванрин арха я. Амма сиве инсандин якӀун дад гьатнавай ам адетдин гьайван яз амачир, - лагьана, нефес амачир пеленгдин винел гъалибвилин туьнт кьуьлна. Шагьдиз чара хьанач, вири халкьдин вилик икьрар хьайивал, ада вичин къазаматра хуьзвай вири гьайванар дагълариз азад хъувуна, вич хуьдай вафалу къуллугъчиярни адавай и сеферда хкягъиз хьанач.
+Эхь, халкьдин арха Шарвили руьгьдинни бедендин кьетӀен къуватрин кьегьал тирдакай чун рахана. Халкьдин сиверай атана чав агакьнавай делилрай адаз пара чӀалар, Алпанистандин вири тайифайрин, гьатта гьайванрин ва къушарин чӀаларни кваз чидай. Им къундарма туш, лап гьакъикъатдиз мукьва я. Алимри тестикьарзавайвал, гьар са инсандиз лап бинедилай кьетӀен, артухан мумкинвилер хас я, абур анжах тек-бир ксариз ачух жезва. Вирибуруз ашкара тир гьакъикъи мисал: ДТП-ДА адетдин дишегьлиди гьич акьулди кьатӀун тийидай къайдада пар чӀугвадай машин хкажна, адан кӀаникай вичин аял хкудзава. Гьинай атана адаз ихьтин еке къуват гьатта спортдал машгъул зурба пагьливандизни тежедай? Кар ана ава хьи, стрессдин кьетӀен легьзеда вичизни хабар авачиз инсандин беденда лап бинедилай авай чинебан мумкинвилер активламиш, ачух жезва. Маса мисал, вичин са интервьюда педагогикадин илимрин доктор, академик Е.В.Новикова къейдзавайвал, Америкадин алимрин ахтармишунри тестикьарнава хьи, инсандин мефтӀедин мозжечокдин чка (область) лап гъвечӀи-гъвечӀи ва чпе дуьньядин вири, гьатта фадлай квахьнавай чӀаларин память хуьзвай паяриз пай хьанва. Яни Аллагь-Таалади чаз вири чӀаларин чирвилерин пай ганва, амма диде гьи чӀалал рахайтӀа, аялдиз гьа чӀал акъатзава. ЧЕБ-ЧПЕЛ алахъзавай бязибуруз пара чӀалар чида. Пара тажубдин кар - феномен: москвави Наталья Бекетовадиз, дуьньядин лап фадлай квахьнавайбурни кваз, 125 чӀал чида. Вичин кьетӀен чирвал-бажарагъ адаз гьеле са шумуд вацравай аял яз малум хьана… ТӀебиатдин бала ва арха яз, Шарвилидивай гьар жуьре гьайванрихъни къушарихъ галаз умуми чӀал акваз, ничхирринбуруз ухшамиш сесер акъудиз абурухъ галаз гуя рахаз жезвайдакай кьисаяр гзаф ава. Са кьадардин гада яз, Шарвилидиз аквада хьи, чӀемерукрални хьелерал ва яргъи жидайралди яракьламиш гъуьрчехъанрин са кӀеретӀ пӀирен тама авай миргерин гуьгъуьна гьатнава. Абур жазаламишун кьетӀда Шарвилиди. Тама жагъай миргин еке крчар къачуна, вичин кӀуртни акъадарна алукӀна, ада миргин эверунин сесер акъудиз, гъуьрчехъанар къалин тамун юкьваз желбда. Югъ мичӀи хьанвайтӀани, гьич санихъайни хаталувал гьисс тийизвай гъуьрчехъанрал гуя садлагьана са зурба мирги гьужумда. Крчарал къачуз гадарда абур гьар сад санихъ. КичӀе, кхундай мирги чпел ихьтин гьужум авуникди серсер хьайи гъуьрчехъанар, яракьарни гадарна, хер-кӀацӀ алаз катна, са гужуналди къутармиш жеда абур. И дуьшуьшдилай кьулухъ кичӀ акьалтай гъуьрчехъанар мад хейлин вахтунда а тамуз хкьунач.
+5-7-июндиз кьезил атлетикадай ЮФО-ДИН ва СКФО-ДИН кӀвенкӀвечивилин акъажунар – чемпионат кьиле фена. Ахцегьви баркаллу руш Карина Палчаевади абура Дагъустандин хкягъай командадик кваз иштиракуналди 5 метрдилайни артух (5м.,02см.) яргъаз хкадарунай гъалибвилин 2-чка кьуна. Аферин! Чна чи викӀегь ханумал лайихлудаказ дамахзава.
+Н.ГЬАЖИЕВ, зегьметди�� ветеран, журналист
+Белки 1942-йис тиртӀа?! 80 йисарни ахлатнава. Яшарни зи вад йис тир, ахварай акурди хьиз зигьиндин деринрай рикӀел хквезва. Усугъчайдал чи кӀвал рекьин къерехдив гвай, почтадин идарадин къвалав. Куьгьне парталар алай, юкьар, кьилер шаларивни пекерив ктӀунвай, чинар муьрхъ янавай хьиз рагъу хьанвай, пашман вилерив килигзавай дишегьлийринни аялрин яргъа цӀиргъ почтадин цлав игис хьана мекьи къаюкай чуьнуьх жезва. ЧӀехибурувай ван хьайивал, ибур фашистрин оккупациядикай Украинадай катна акъатнавай дишегьлийринни аялрин са десте тир. Гьар юкъуз са шумудра къенин телевизоррай къалурзавай Украинадай катнавай вилер накъварив ацӀанвай дишегьлийринни гъвечӀи аялрин жергеярцӀиргъер акурла гьа 80 йисан яргъара авай шикилар кӀанз-дакӀанзни вилерик хквезва. Гьа чӀавузни Украина тир, гилани. Вучиз икӀ жезватӀа лугьуз фикиррик акатзава. Тарих тикрар хъижезва. Анжах а вядеда дяведихъ галаз са жуьредани алакъада авачир къара жемят, халкь Гитлеран чапхунчийрикай къутармиш жез катзавайтӀа, къенин беженцияр (катзавайбур) гьа фашистрин идеяйрал алай нацистринни бандеровчийрин невеяр – гьа украинвийрикай, вагьшивилиз кьил янавай чпин миллетдикай къутармиш жез кӀанз катзава. Украинвияр украинвийрикай. ИкӀ вучиз хьанва, ни Украина и тегьерсуз гьалдал гъанва? Жаваб сад я – Россиядин ачух ва чинебан душманри, ам дакӀан, адал пехилбуру, гьа Украинадин вичин къенепатан душманри. Украина Советрин девирда гьа Союздик квай виридалайни чӀехи ва гьуьрметдани авай республикайрикай сад тир. Советрин гьукуматди ина зурба индустриально-промышленный база, хуьруьн майишатдин мягькем бине кутунвай. Вучиз лагьайтӀа гьамиша чаз азбука хьиз ван жезвай, къенин юкъузни галат тийиз тикрарзавай урусарни украинвияр стха халкьар, саки са дибдилай арадал атанвай миллетар я лугьузвай гафари гьа Советрин Союзни, гилан Россияни сустарна, ахвара туна, инанмишарна, гьакъикъатдизни кихлигзамачир, тарихдин тарсарни вири рикӀелай алуднавай. Са халкь, са миллет, стхаяр хьайила, нацистарни, бандеровчиярни, миллетчияр гьинай пайда хьанвайбур я? США-ДАЙ ва я Канададай атанвач хьи! Чкадин накьвадин продуктар я. Чебни накьни къе пайда хьанвач, дувулар яргъариз, тарихдин деринриз фенва. Абуруз Россия, урусатдин халкь са къе дакӀан хьанвайди туш. Абурун генокодда гьа адават ава. Тарихди чи рикӀел чешнеярни-шагьидвилер хкизва. Шведрин король Карл XII Россиядал ам къачуз дяве гваз къвезва. Урусатдин пачагь 1-Петр украинвияр стха халкь я лагьана абуруз далу яна дяведиз гьахьзава. Украинский гетман Мазепади пачагьдин вилик вафалувилин кьинер кьаз ялтах амалар авуна, кьулухъай Урусат маса гана, шведрин патал элячӀзава. Ам тек тушир. Украинадин атаман Кондрат Булавин масадбурни галаз гьа сифтедилай Урусатдихъ галаз дяведа шведрин патал алай. Петрди шведрин армия кукӀварзава, 12 агъзур аскер, кьиле Розен, Шлипенбах генералар авай вири армиядин руководство есирвиле кьазва. Король XII Карл са гъвечӀи десте галаз катна, Туьркияда чуьнуьх жезва. Хаинвал къалурай Гетман Мазепа катна Литвада ацукьзава. 1-Петр гзаф мергьяматлу я, са зулумвал, ажугълувал адахъ авач, ада душманризни гьуьрметзава. А.Пушкина «Полтава» поэмада пачагьдин и къилих тестикьзава:
+Къенин дяведа гьахьнавай Украинадин нацистрини амай бандитри есирвиле гьатнавай аскерриз вучзава? Кьилер атӀуз, кӀарабар хаз гьа метлебсуз, абурсуз кадрияр (шикилар) соцсетра чукӀуриз кифет къачузва, иви хъунихъ чпин къанихвал малумарзава. Чпин и амалар Россиядал илитӀиз алахънава. Есирда гьатнавай Украинадин аскерриз Россиядин военныйри хирер сагъарзава, госпиталра эцигзава, тӀуьн гузва, яшайишдин шартӀар туькӀуьрзава. Им кьве чин, кьве государствойрин армия, кьве марифат, кьве идеология, гъвечӀи са майдандал, гъвечӀи са локальный дяведа. Анжах и гъвечӀи локальный дяведа саксонский алемдинни амай вири Европадин русофобияди зегьерламишнавай политикадин интересар къаришма хьанва. Ихьтин Украина гьинай пайда хьанвайди я? Тарихда адан тӀвар акьван ашкаради туш. Вичин вахтунда революцияда гьукум къачур большевикрини гъалатӀар ачухнава. В.Ленина кьил кутуналди, гьелбетда, гележегда адакай Россиядиз душман хьун патал ваъ, стха халкьариз цӀийи ва зурба государство хьун патал Россиядин гьисабдай асирра Урусатдин чилер-сергьятар тир Харьковский, Херсонский, вири Донбасс (Донецк ва Луганск), Николаевский, Одесский ва маса областар Украинадин государстводик кутазва. Гзафбур ибурукай 2-Екатерина – девирда гьадан инициативадал 1778-1790-йисара эцигиз башламишнавай шегьерар я. Гьа сифтедилай чкадин властди инра яшамиш жезвай урус миллет украинламишиз эгечӀзава, чӀал, къайдаяр, адетар чпинбур илитӀзава. Садакни и карди гьа Советрин девирдани къалабулух кутазвач. Са государство я, вуч тафават ава лугьудай фикиррал ала вири. Урусатдин чилерикай архивный документар раиж авурла са журналистди зарафат кваз Украина Ленинан тӀварунихъ галай государство яз малумарун теклифна. Зарафат ятӀани, бине ава, амма къенин Украинада Ленинан са памятникни тунвач, вири чукӀурна тергнава, тӀварни кваз санани тунвач, адакай рахунин ирс чирун галаз къадагъада ава. Украина гегьеншаруник Сталина вичин пайни кутунва, дяведилай кьулухъ Польшадинни Венгриядин государствойрик квай Карпатра авай са шумуд областар-шегьерар Западный Украинадик кухтазва. Гьадани Украина Россиядиз гзаф герек яз гьисабзавай. Немсери Киев къачуз гьужумнавайла, Жукова гьалар чӀуру тирвиляй Киев хуьз жезвач, ам туна кӀанда лагьайла, Сталина адаз векъидаказ гьикӀ валай Киев душмандив вугуз алакьзава лагьана туьгьметзава. Югъни алат тавунмаз немсерин кьушунар Украинадин меркездиз гьахьзава. 1954-йисуз Н.Хрущева Украинадиз Россиядин Крым Севастополни галаз багъишзава. 1991-йисуз СССР чукӀурна Россиядинни Украинадин сергьятар веревирдзавайла, Украинадин президент Л.Кравчука Россиядин делегациядихъ Азов гьуьлуьн къерехрив гвай бязи чилер-майданар чпинбур я лугьуз гьуьжетра гьахьзава. Ельциназ вуч ава? Ам украинвийрин фикиррихъ галаз рази жезва. Крымдиз вуч ийида лагьайла, «тур жуваз» лагьана жаваб гузва къадирсуз Ельцина. Гьа икӀ, Украинадин государство виридан куьмекдалди гегьеншарзава. Гьа ибур вири еке месэлаяр яз къе Россиядин вилик акъвазнава. Дяведин йисар Украинадин уьмуьрда ва тарихда кьетӀенбур я. Белоруссия хьиз, и республикани немсерин сифте гьужумдик акатзава, шегьерар, хуьрер бомбайрини снарядри кукӀварзава, ислягь инсанар агъзурралди телеф жезва, къутармиш хьайибур гьарнихъ катзава. Армияди женг тухузва, гьа жергедай украинви аскеррини. Игитилер къалурайбур инрани гзаф ава. Анжах фашистар атун гуьзетзавай украинвиярни тӀимил авачир, абур рази яз ва хушвилелди кьабулзава, лап фад гьабурухъ галаз Советрин аксина женгиник экечӀзава. Украинадин миллетрикай ибарат полицаяр, надзирателар ва маса карательный отрядар инсафсуздаказ ва вагьшивилелди ислягь инсанар телефиз эгечӀзава, хуьрер, поселокар чан алай инсанар кӀвалера тваз цӀаяр ягъиз тергзава. Чувудриз, полякриз, гьакӀ партизанриз, армиядиз куьмекзавай чпин миллетдиз гьич инсафзавач. Польшадин са шумуд хуьрер чан алай инсанарни амаз цӀаяр яна канва. 1942-йисарилай фашистрин къуллугъдал чкадин армия, миллетчи тешкилатар пайда жезва. Бандеровчийрин немсери яракьламишнавай УПА (Украинская повстанческая армия), ОУН (организация украинских националистов) Советрин Армиядин аксина дяведин эхирдал кьван, гьадалай кьулухъни къати женгера иштираквиле жезва. Бандеровчийрин кьушунрихъ галаз женг Советрин Союздин аксина 1947-йисаралди яваш хьайиди туш. Гитлер тергнава, амма фашизмдин идеология гвай Бандерадин амукьайри хайи уьлкведихъ галаз женг давамарзава. Вучиз лагьайтӀа Украинадин миллетрин гзафбурун патай абуруз майилвал, куьмек авай. И мукьвара Россиядин оборонадин архиврай жагъанвай дяведин вахтара Украинадин УПА-ДИН документар раижнава. Бандерадин буйругъ шак алачирди я. «Гила, тахьайтӀа садрани, – лугьузва Бандеради, – немсерини итальянвийри Японияни Франция галаз большевикар михьиз тергда. Гьабурун куьмекдал, гьабурун идеологиядал чна цӀийи Украина тешкилна кӀанда». Ингье, гьа ихьтин планарни мурадар авай Украинадин нацистрихъни, бандеровчийрихъни миллетчийрихъ. Гьавиляй абуру дяве куьтягь хьанватӀани, Украинадин сергьятра 1947-йисалди Союздин аксина женг давамарзава. Абуруз аквазвай Западдин патай чпиз са манийвални авачирди. КЪВЕЗ-КЪВЕЗ аявал тежез пехъивал акурла Сталина Украинадиз къайда тун патал 1945-йисуз маршал Г.Жуков рекье твазва. Штаб Одессада хьана са йисуз ада ина кӀвалахзава. Гзафбур кьуна, гзафбур тергна, гзафбур гьарнихъ катна. Кьурбур агъзурралди дустагъна. Тум хкудиз хьанач – катнавайбур амай.
+Таира МУСПАГЬОВА, Ахцегь райондин дишегьлийрин Советдин председатель
+Ахцегь районди нубатдин сеферда Дагъустан Республикадин дишегьлийрин Союздин "Дидедин патай посылка" акцияда иштиракна. Акциядин сергьятра аваз и йикъара Ахцегь райондин дишегьлийрин Советди Дагъустан Республикадин Росгвардияди тешкилнавай пунктуниз вишелай виниз посылкаяр акакьарна. Лагьана кӀанда, Донбасс хуьнин рекье махсус военный операцияда иштиракзавай аскерар руьгьламишунин акциядик Ахцегь райондин 1, 2 ва 3-нумрайрин школайрин, Цуругърин, КьакӀарин, Калукрин, Луткунрин, Хуьруьгрин, Смугъулрин, Фиярин, Хкемрин, Къурукаларин,ЦӀийи Усуррин,Чеперин школайрин муалимри, аялри, абурун диде-бубайри чпин кьетӀен пай кутуна. Аялри аскерриз рикӀин чими гьиссерив ацӀанвай чарар, шиирарни шикилар кхьенвай, ва посылкайриз чпин гъвечӀи гъилеривди ширинлухар, консервияр ва герек тир маса шейэр туна абур кӀватӀзавай дараматдив акакьарна. Хсуси карчи, оптово-розничный алишверишдин "Горец" тӀвар алай комплексдин иеси Рафик Талхановани вичин патай 10 посылка рекье туна. Дагъустан Республикадин дишегьлийрин Союздин Председатель Интизар Мамутаевади кьиле Осман Абдулкеримов авай Ахцегь райондин руководстводиз, школайрин коллективриз,аялриз, абурун диде-бубайриз, карчи Р.Талхановаз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. «Им куьне кьвед лагьай сеферда чи акцияда иштиракзава. Сад лагьай сеферда Ахцегь райондин Калукрин школади 18 агъзурни 500 манат оргкомитетдин счетдиз янай. Баркалла квез, гьуьрметлу ахцегьвияр ва Ахцегь райондин агьалияр! Куь садакьаяр Аллагьди кьабулрай! Куь чанар сагъ, рикӀер шад хьурай! Къуй дуьнья ислягь ва чи балайрин кьилел гьамиша экуь цав хьурай!», – лагьана И.Мамутаевади. Ахцегь райондин кьил Осман Абдулкеримоваз, райондин депутатрин Собранидин председатель Абдулкерим Палчаеваз, райондин кьилин заместителар тир Вадим Агъасиеваз, Гьажи-Омар Рамазановаз ва Расим Османоваз, райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаиловаз Ахцегь райондин дишегьлийрин Советдин патай чухсагъул! Чаз посылкаяр машиндиз ягъиз куьмек авур райондин жегьилрин Парламентдин председатель Рустам Шакироваз ва волонтерриз, машиндин иеси Феликс Абдулкеримоваз ва Ахцегьрин телевидениедин къуллугъчи Тамерлан Муртазалиевазни сагърай лугьуз кӀанзава. Куьн вири Аллагьди хуьрай! Ватан хуьнин рекье чпин пак буржи тамамарзавай чи кьегьалриз аферин! Абур вири сагъсаламатдиз хайи ерийриз хтурай! Чпин чанар гайи кьегьалриз, гьа жергедай яз чи ватанэгьли Тамерлан Ильясоваз рагьметар гурай, женнет кьисметрай вичиз! Гьуьрметлу районеэгьлияр! Куь фикирдиз гъиз кӀанзава хьи, "Дидедин патай посылка" акция давам жезва! Акцияда квевай гьар садавай вичин гьевесдалди иш��иракиз жеда. Алай вахтунда чав Хинерин школади посылкаяр акакьарнава. Чи посылкаяр кӀватӀзавай пункт райондин юннатрин станцияда кардик ква. Посылкайра квевай ширинлухар, чӀахар, консервияр ва геждалди чӀур тежедай маса суьрсет тваз жеда.
+Инаг тӀебиатдин надир памятник я. Виликдай ина суварин массовый серенжемар кьиле тухузвай. Гьайиф хьи, 1990-йисара и чкада куьлуь участокар атӀана абур агьалийриз пайна. Чи фикирдалди, ял ядай ва культурадин серенжемар кьиле тухуз хьайи и чка кӀвачел ахкьулдун метлеблу кар жедай.
+Килигда хъуьрез, Марал хьиз къекъвез, Ширинлух я мез, КӀан жедайд хьиз нез, Кьуьлерда элкъвез, КӀан жезва гелкъвез, Булахдал физ-хквез, КӀанда патав жез.
+Ахцегьвидин руш, Чи дагъларин къуш, Масад заз кӀан туш, Тамир зун нахуш. Шикил хьиз чӀугур, Авай хуш абур, ЧкӀурзавай нур, Хуьз авай сабур, Аквадач чин чӀур, Чида хуьз хатур, Ашукьбур агъзур, КӀандач югъ такур.
+Ахцегь дагъдин гар, Цуькведаллай зар, Квадардай ахвар, Къени кӀвалахар, Гвай хупӀ дамахар, Жагъайд - бахтавар, Ашкъидин гафар: Руш я са заргар.
+Къизилдин гъилер, Суьгьуьрдин вилер, Бурма тир цӀвелер , Юкьвал кьван кифер, Ала битӀиш нер, Жеч ихьтин гевгьер, Акурбур серсер, Юкьваваз кемер.
+(Припев) Халкьди кьабулдай халисан мани арадал атун патал авторди чи чкадин композиторривай и чӀалариз кутугай гьава, яни музыка туькӀуьрун тӀалабзава. Шамиль ХАЛИЛОВ
+Амач мад кьуьд, къацу векьер Чи мигьийриз акъатнани? КӀвачел кӀалтӀам алай кӀекер, Куьн майдандиз аватнани? АкӀ лугьумир, икӀ кхьимир АкӀ юзумир, икӀ къекъуьмир - Лугьуз, хьана инкир-минкир, Чун татардик акатнани? Къелем гъиле кьур береда Куьн акъатда куь ЖУЬРЕДА"ЧАЛ маса халкьар хъуьреда" Куь къадакьар къакъатнани? ТӀварар талгьуз, лакӀабар таз Терс кицӀи хьиз жуванбур кьаз Херчи сиве кӀарабар кьаз Акьул кьиляй кагьатнани? Гьам Кубада, гьам Куьреда Куь фитнени, афгъан жеда Верхи кул хьиз сал куьчеда ИкӀ кӀвачерик аватнани? Куьне куь таж тун тавурла Куьне куь гъил кьун тавурла Куьн квез виле хьун тавурла Куьн чарадлай аладнани? Жуванбуруз рехъ тагайла Жуван чӀалал кӀукӀ тагъайла Жуван тарих кьаз тахьайла Бес куьн цурай акъатнани?
+Хьанва гила турист заман, Хуьре, кӀвале амач аман. Куьруь юбка, алкӀай шалвар, КӀула рюкзак авай мугьман! Дагъда, багъда – десте-десте: Чи тӀебиат жезва хесте, Гьарай - эвер, ругни фитӀне, Гьатна турист жуван кӀвале. Чи дагьларин куьгьне хуьрер, Кек гуз ава: куьгьне хирер… Акурлай чи куьгьне заман, АтӀузава лап абурун аман. Бес вуч ийин, бес гьикӀ ийин, Ша талай мугьман вутӀ ийин? Жедан чи рикӀ икӀ архайин, Къалура кьван са рекъ тайин. Акурла чеб атӀуз кьарай, Кьил кьадай кас авач – гьарай! Вагьши тегьерда хьана туризм, Регъуь жезва жуван рикӀиз.
+Талукьарда за ваз шиир, Зи рикӀ алай я вун шаир. Заз ви цӀарар хуш я эхир, Лезги шаир, чан Фейзудин! Гьар дердинкай кхьиз жеда, Веревирдер ийиз жеда, Рифма кьезил мециз жеда, Лезги шаир, ч��н Фейзудин! За кӀелзава ви шиирар, Къуй вахъ хьурай еке бахтар! Сагъ чан хьурай, яшар санбар, Лезги шаир, чан Фейзудин!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Ахцегь райондин Чеперин хуьре 11-июндиз хуьруьн къадим мискӀинда чӀехи вавлид хьана. Хуьруьн мискӀиндин имам Умар Гьажи Алиханова, «Чеперин хуьр» СП-ДИН кьил-кавха Багъир Забитова ва ватанперес карчи Сагьраб Ширинова кьил кутуна тешкилай диндин гурлу межлисда хуьруьнэгьлийрилай алава, теклифнавай хейлин ксарини иштиракана: Дербент шегьердин карьердин мискӀиндин имам Шамиль Гьажи Рагьманова, Мегьарамдхуьруьн райондин Буткъазмайрин мискӀиндин имам, ахцегьви Мегьамед-Расул Гьажи Рачабова, ери-бине Мегъвергандай тир каспийскви алим Мегьамед-Расул Гьажи Эмиржанова, Махачкъалада ЦӀийи Хушет райондин мискӀинда имамдин куьмекчи ахцегьви Гьуьснидин Ашуралиева, Калукрин хуьурьн имам, Ахцегь районда «АС-САЛАМ» газетдин векил Сулейман Гьажи Байрамова… Мавлид хуьруьн имам Умар Гьажи Алиханова мугьманар тебрикуналди ва ахпа Мегьамед-Расул Эмиржанова пак Кьуръандин аятар кӀелуналди ачухна.
+Адетдин назмайрин дуьайрин (абур иллаки еке устадвилелди МЕГЬАМЕДРАСУЛ Эмиржанова кӀелна) арайра жемятдиз мусурман диндин дибдин чирвилер ва эдеб-ахлакьдин вязер - тарсар гана.
+: - Яшайишдин гьикьван кьезилвилерни къулайвилер ганва къе чаз Аллагьди: асфальтин рекьерни машинар, кӀвалера холодильникарни пек чуьхуьдай машинар, къайи-чими булахарни гьамамар, телевизорарни компьютерар ва икӀ мад. Ибур чи бубайривай гьич фикирдизни гъиз тахьай крар я. Абурун къадир хьана, чна Аллагьдиз гьамиша шукур гъана кӀанда. «Эгер куьне шукур гъиз хьайитӀа, За мадни гзаф гуда», - лугьузва АЛЛАГЬ-ТААЛАДИ.
+- Аллагьдиз лап хуш къведай маналу межлис я мавлид, вучиз лагьайтӀа ина инсанар сад-садаз аквазва, хваш-беш ийизва, диндин ва хийирдин маса чирвилер къачузва, саналди капӀ ийизва, фу незва. Ибур халкь садзавай, гьуьрметлу, берекатлу ийизвай хъсан крар я. Дуьньядин вири писвилерни бедбахтвилер инсанрин авамвиляй я. Гьавиляй «Чирвилер къачун гьар са мусурмандин буржи я», - лагьана Мегьамед пайгъамбарди (с.а.с.).
+Шукур хьуй Аллагьдиз чун мусурманар яз халкьнавай (идалай хъсан нямет авач) ва чаз яшайидин вири азадвилерни къулайвилер ганвай. Виликрай чи хуьрера капӀ тийир кас авачир. Тийизвай садазни капӀ ийизвач лугьуз регъуь тир. Гила гзафбуруз кап ийизва лугьуз регъуь я. Аллагь-Таалади гьарам авунвай вири крар анжах чаз зиян авайбур, теклифнавайбур - хийирдинбур я. Гьадис: Жегьеннемда авайбурувай «Куьн Женнетда вучиз авач?» лагьана жузуналда. «Чун капӀ авурбурукай тушир», - жаваб гана абуру. КапӀ - им инсандин рикӀин, руьгьдин ва бедендин михьивал я.
+- Мавлид себеб яз Аллагь-Таалади чи чӀуру межлисрин гунагьрилай гъил къачузва. Эхь, инсандин кьилел пара балаяр мецини нефсини гъизва. Аллагьди малаикар акьул аваз, нефс авачиз халкьнава, гьайванар - акьул авачиз, нефс аваз, амма инсанриз акьулни ава, нефсни. Нефс хвена, акьуллудаказ, диндин шартӀарив кьурвал яшамиш жез алахъзавай инсанрин дережа гьатта малаикринбурулайни вине я. Мавлиддал тебрикрин ва насигьатрин хуш келимаяр гваз гьакӀ Чеперин хуьруьн агъсакъал
+хуьре халкьдин хийирдиз тир къени вири крарик кьил кутазвай абурун тешкилатчи
+ва маса юлдашар рахана. Эхирдай хуьруьн кавха (СП-ДИН кьил)
+мавлид мубаракуналди, атай мугьманриз ва иштиракай вири хуьруьнвийриз чухсагъул малумарна. Са шумуд сятда давам хьайи и межлис (ам гьакъикъатдани хуьруьн жегьилриз диндин асул чирвилеринни эдеб-ахлакьдин ачух тарс хьана) адан вири иштиракчийриз тӀямлу тӀуьнар гуналди бегьем хьана.
+1941-йисан 22-июнь чи уьлкведин тарихда хажалатдин югъ я: 80 йис вилик Германиядин фашизмдихъ галаз Ватандин ЧӀехи дяве эгечӀна. Дуьз 1418 юкъуз давам хьайи четин, залум дяве 1945-йисан 9-майдиз фашизм вичин магъарада кукӀваруналди куьтягь хьана. И дяведа СССР-ДИН халкьарин 26,6 миллион кас телеф хьана, абурукай 8,7 миллиондилай артух – женгерра ва амайбур фашистрин гъилик акатай сергьятра. 5,27 миллион кас лукӀвиле Германиядиз акъудна… Ихьтин мусибат халкьдин рикӀера эбеди хуьн патал 1992-йисалай 22июнь уьлкведа хажалатдин югъ яз къейдзава. Москвадин вахтунин сятдин 12.15 даз (дяве хьанвайдакай халкь эфирдай хабардар авур вахт) РФ-ДИН вири регионра са декьикьада кисун малумарнава. А дяведин къурбандар чи рикӀера эбеди я!
+Алай йисан 17-июндиз Дербентда, 20-асирдин Гомер СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай Лезгийрин госмуздрамтеатрдин дараматда лезги прессалин 1-фестиваль кьиле фена. Вичин тереф РД-ДИН информациядин ва печатдин министерстводи хуьналди, серенжемдин тешкилатчивиле республикадин «Лезги газетдин» редакция экъечӀна. Фестивалдин сергьятра аваз лезги чӀалал акъатзавай республикадин ва муниципальный газетриз талукь выставкаяр тешкилнавай. Абурун арада «Лезги газет», «ЦӀийи дуьнья» (Ахцегь район), «Куьредин хабарар» (Сулейман Стальский район), «Самурдин сес» (Мегьарамдхуьруьн район), «Дагъдин булах» (Кьурагь район), «АС-САЛАМ», «Самур», «Дагъустандин дишегьли», «Кард» ва маса изданияр авай. Къейд ийин, фестивалдиз Азербайжанда лезги чӀалал акъатзавай газетрин векилризни атун теклифнавай. Амма коронавирусдин инфекция себеб яз къунши республикадихъ галаз сергьят кӀеви авунихъ галаз алакъалу яз абурувай серенжемда иштиракиз хьанач. Гьар са выставкадикай газетрин тарихдиз вичин жуьредин экскурсия хьана. Абурай гьар жуьре йисарин газетар, шикилар, архивдин документар, халкьдин сенятар ва маса шейэр аквадай мумкинвал авай. «Лезги газетдин» редакцияди тешкилнавай лезги зарийрин, алимрин выставка итижлуди хьана. Гуьгьуьл авай гьар садаз вичиз бегенмиш хьанвай ктаб къачудай мумкинвал авай. Фестивалдин шадвилин пай «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова ачухна. Ада серенжемдин иштиракчияр Дагъустандин информациядин ва печатдин министр Умаросман Гьажиеван тӀварунихъай тебрикна. Мегьамед Ибрагьимова къейдна хьи, лезги прессадин 1-фестиваль гьеле алатай йисуз газетдин 100 йисан юбилейдин сергьятра аваз кьиле тухун фикирдиз къачунвай. Амма коронавирусдин пандемия себеб яз серенжем гъиле авай йисал хутахна. -Интернетди ва соцсетри кӀелзавайбурун аудиторядин чӀехи паюнин дикъет йигин еришралди желбзавай алай вахтунда и жуьредин серенжемар кьиле тухунихъ печатдин СМИ-ЯР патал чӀехи метлеб ава. Им кӀелзавайбурун ва редакцийрин къуллугъчийрин арада вичин жуьредин диалог я. Ихьтин алакъайри редакцийриз кӀелзавайбурун игьтияжар, абурун кӀвалахда вуч дегишна кӀандатӀа, гьи месэлаяр сифте чкадал эцигун лазим ятӀа чирдай мумкинвал гузва. Кьилин мурад лагьайтӀа, дидед чӀал хуьн ва вилик тухун я. Милли газетри ва журналри и карда акьалтӀай важиблу роль къугъвазва эхир…,лагьана Мегьамед Ибрагьимова. Ахпа фестивалдин тешкилатчидин ва иштиракчийрин адресдиз тебрикдин гафар гваз экъечӀна рахана: Динара ЭМИНОВА—ЛЕЗГИЙРИН СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай госмуздрамтеатрдин директор, Фаида ГЪАНИЕВА—ФИЛОЛОГИЯДИН илимрин доктор, Абдуселим Исмаилов—Дагъустандин халкьдин писатель, Мердали Жалилов – «Лезги газетдин» литературный отделдин редактор, шаир, Сардар АБИЛ—ФИЛОЛОГИЯДИН илимрин кандидат, Дашдемир Шерифалиев—«ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор, Зерифа Къухмазова—Дагъустандин халкьдин артистка, Владик Батманов - РД-ДИН писателрин Союздин лезги секциядин председатель, Хазран Кьасумов—«Лезги газетдин» штатдик квачир корреспондент, Гуьзеля Гьасанова—Санкт Петербургдай тир мугьман, лезги шаир, Гъулангерек ИБРАГЬИМОВА—ЛЕЗГИ чӀалан муаллим, шаир ва масабур. Рахайбуру лезги журналистика, дидед чӀал, культура вилик тухуниз талукь месэлаяр къарагъарна, бязи месэлаяр гьялунин рекьер къалурна. Фестивалдин сергьятра аваз адан иштиракчийриз шабагьар гунин церемонияни кьиле фена. Гьа икӀ Лезги театрдин директор Динара Эминовади ва жегьилриз ватанпересвилин тербия гунин М. Танкаеван тӀварунихъ галай фондунин председатель Гьасангьуьсейн Абдулжелилова «Лезги газетдин» редакцидин коллективдин кӀвалах Гьуьрметдин грамотайрал къейдна. «Мегьарамдхуьруьн район» МРДИН «Культурадин отдел» МКУКДИН директор Эседуллагь Селимова ва «Самурдин сес» газетдин кьилин редактордин заместитель Рамзес Мурадалиева Мегьамед Ибрагьимовав Мегьарамд хуьруьн райондин кьил Фарид Агьмедован тӀварунихъай тебрикдин адрес ва сувениррин пишкешар вахкана. Абурун арада «Лезги газетдин» 100 йисан гьуьрметдай хранвай халичани авай. Филологиядин илимрин доктор Фаида Гъаниевадин зегьмет «Дагъустандин намус ва ДАМАХ—«КЪИЗИЛДИН лекь» тӀвар алай высший къизилдин ордендал КЪЕЙДНА.«ЛЕЗГИ газетдин» кьилин редактор М.Ибрагьимова, вичин нубатда, штатдик квачир активный мухбиррив республикадин информацидин ва печатдин министерстводи абуруз ганвай Гьуьрметдин грамотаяр вахкана. Идалайни гъейри, «Лезги газетдин» редакцияди кьиле тухузвай конкурсрин лауреатривни шад гьалара пулдин премияр ва Гьуьрметдин грамотаяр вахкана. Серенжемдин эхирдай къейд авурвал, лезги прессадин фестиваль гьар йисуз кьиле тухуда. 2022-йисуз и жуьредин фестиваль республикадин кьиблепатан районрикай сада тешкилда.
+22- июндиз райондин активдин нубатдин совещание Ахцегь райадминистрациядин кьилин заместитель Гьажи-Омар Рамазанован регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлаяр раиж авурдалай кьулухъ ада гаф райдминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовадиз гана. Ада къейд авурвал, районда налогар кӀватӀунай 6 вацран тапшуругъар эменнидай 92,3 ва чилин налогдай 92,8 процентдин кьилиз акъуднава ва эхиримжи гьафтеда 31 агъзур манатдихъ галаз транспортдин налогдин бурж вахканва. Подпискадин месэладай гаф райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редакторди къачуна: -къенин йикъалди районэгьлийри 916 экземпляр «ЦӀийи дуьнья», 430 «Лезги газет» ва 29 «Дагъустандин правда» газетар кхьенва. Бязи идарайрин коллективри гьеле подпискадин нетижаяр вахканвач. Гъилевай гьафтеда йисан 2-паюнин подписка официальныйдаказ бегьем жезвайди фикирда кьуна хьиз, важиблуди тир и месэла активламишна кӀанда. Хайи чӀал, культура, адетар хуьзвай «ЦӀийи дуьнья», «Лезги газет» кхьинин карда чун ватанпересар хьун герек я…». Ахцегь РЭС-ДИН начальник Мегьамед-Гьуьсейн Гьуьсейнова районэгьлияр электричестводал таъминарунин гьакъиндай идарадин кӀвалахдин ва коллективдин вилик акъвазнавай месэлаяр агалкьунралди гьялзавайдакай гьегьеншдиз малумарна. Райондин РЭС-ДИН кӀвалахрин агалкьунрикай макъала чна газетдин къведай нумрайрикай сада гуда. -И мукьва уьлкведа ва чна райондани медицинадин къуллугъчийрин югъ къейдна,-рикӀел хкана совещанидин председателди. - Райондин руководстводин патай за чи духтурриз чпин пешекарвилин сувар мад сеферда рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй абуруз чандин сагъвал ва халкьдин сагъламвилин къуллугъда лайихлудаказ акъвазунин карда агалкьунар хьурай!- медработникар тебрикуналди, чпин везифаяр намуслудаказ тамамарзавай са жерге духтуррив - Цуругърин хуьруьн ФАП-ДИН заведиш З.М.Агъашириновадив, Луткунрин хуьруьн амбулаториядин духтур С.М.Мустафаевав, Хуьруьгрин участокдин духтур М.Ж.Рамазановав, медсестраяр тир И.Р.Эйланбеговадив, С.М. Мегьамедовадив, ЦРБ-ДИН педиатр С.Э.Эскендеровав, Фиярин хуьруьн амбулаториядин заведиш В.Т.Мехтиевав ва ЦӀийи Усуррин амбулаториядин духтур Р.Г. Алиевадив Гьажи-Омар Рамазанова Гьуьрметдин грамотаярни Чухсагъулвилин чарар вахкана.
+Эхиримжи йисара гьар сеферда марф-жив къвайила, гар акъатайла ва гьакӀ секин чӀавузни кваз эквер хкатиз, районэгьлийрин электроприборар къайдадай акъатзавай, къулайсуз гьалар арадал къвезва. И жигьетдай абонементрин, иллаки АХТЫ-ЧАЙ вацӀун дередин хуьруьнэгьлийрин (абур суткайралди эквер авачиз амукьай вахтар хьана) патай гьахълу шикаятар, наразивилер жезвай. 2020-йисан августдилай Ахцегь райондин электросетрин (РЭС) начальниквиле гьунарлу жегьил Гьасанов МАМЕДГЬУСЕЙН тайинаруникди ина хъсанвилихъ аквадай хьтин дегишвилер малум я: ЛЭП-ДИН шалманар, симер дегишарзава, трансформаторар ремонтзава… Нетижада халкьдин патай шикаятар саки амач, мумкин тир ЧП-ЯРНИ эквер хкатунин бязи дуьшуьшар энгел тавуна арадай акъудзава. Сагърай лугьузва инсанри. - Разивилелди къейдин,- ихтилатзава Мамед-Гьуьсейн Гьасанова,- ПАО «Россети Северный Кавказ» компанияди Самур дередиз, кьилди къачуртӀа, чи Ахцегь, Докъузпара, Рутул районриз кьетӀен фикир гузва. Месела, алатай хъуьтӀуьз гьазурвал акун яз Хинез, Фияз, Гутумуз, Сумугъулуз фенвай 10 КВ кьакьан напряженидин токдин хейлин шалманарни симер (ЛЭП) цӀийибурал дегишарна, кватнавай симер чӀухгуна мягькемарна. Санлай са гьа и участокда цӀийи 61 шалиман акӀурна, 12 километрдин мензилда Ас 25 симер Ас 35 маркадинбурал эвезна. И кӀвалахар, эвелимжи нубатда, чи карханадин коллективда зегьметдин низам-къайдадал гуьзчивалунин, устӀаринни фялейрин пешекарвилин дережа хкажунин ва абурув зегьметдин хатасузвал хуьнин къайдайрал амализ тунин нетижада къазанмишиз жезва. Гъилевай йисуз чи вилик районда куьгьне кьван вири шалманар дегишарунин, 112 шалман туькӀуьр хъувунин ва 6,5 километрдин мензилда ЛЭП-ЯР капитальныйдаказ ремонтунин везифа ква. И кӀвалах активныйдаказ кьиле тухузва. Гьелелиг 30 шалман эцигнава, къайдадай акъатнавай трансформаторар ремонтзава. И месэлайра чаз, гьелбетда, райондин руководстводин, хуьрерин администрацийрин патайни куьмек ава, пара кьадар сагърай! Хиве кьазва хьи, районэгьлияр ерилу электроэнергиядал дурумлудаказ таъминарун патал чун жезмай кьван алахъда. И йикъара Дагъустандин илимдинни общественностдин векилрив чӀехи магьрумвал агакьна. Яргъалди чӀугун тавур залан азардикди дуьньядиз машгьур алим — физик, технический илимрин доктор, профессор, образованидин тешкилатчи, яргъал йисара ДГТУ-ДИН кьиле акъвазай ректор, общественно-политический деятель, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат,меценат, Ахцегьрин сейли агьали (почетный гражданин) Тагьир Абдурашидович Исмаилов рагьметдиз фена. Т.А.Исмаилов 1953-йисуз Рутул райондин Ихрекрин хуьре муаллимдин хизанда дидедиз хьана. Мегьарамдхуьре юкьван школа, ДГУ-ДИН физикадин факультет, Ленинградда аспирантура ва докторантура акьалтӀарна. Вичин вири уьмуьр ада Дагъустандин технический университетдихъ галаз алакъалу авуна. Неинки жегьилриз алай аямдин технический илимрай чирвилер гана, гьакӀ университет вични хейлин виликди тухвана. Тагьир Абдурашидовичан гъиликай агъзурдалай виниз илимдин кӀвалахар, цӀудав агакьна монографияр хкатна. ЦӀийи шейэрин 300-дав агакьна шагьадатнамаяр ва патентар къачуна. Илимдин рекье къазанмишай кьетӀен агалкьунрай адаз “РД-ДИН лайихлу изобретатель” (1993), “РД-ДИН илимдин лайихлу деятель” (1995), “РФ-ДИН кьилин пешекарвилин образованидин Гьуьрметлу работник” лагьай тӀварар, гьакьван жуьреба-жуьре шабагьарни тарифрин чарар гана. Т.А.Исмаилов дуьньядин са шумуд академиядин академик тир. ДГТУ Россиядин лап хъсан 100 вуздин жергеда гьатна, адаз диплом ва къизилдин медаль гана. Т.А.Исмаилован шабагьрик “Европадин ери” — къизилдин медаль, Ярослав Мудрыйдин орден, Пак Софиядинорден (Великобритания), РФ-ДИН “Йисан ректор” (2004, 2005, 2009), “Петербургдин личность” тӀварар ва гзаф масабур ква. РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат, яз адавичин сечкичийрин гзаф истемишунар, тӀалабунар тамамарна, гзаф крар кьилиз акъудиз куьмекна. Т.А.Исмаилован тӀвар “Россиядин лап хъсан инсанар” (2003-2009), “Россиядин лап зурба деятелар” (2006), “Вуж вуж я дуьньяда…” — энциклопедийра, справочникра, биографический словарра кьунва. Адаз ганвай “Россиядин Гьуьрметлу агьали” — Кьилин Орден (2008) лап кьетӀенди я. Ихьтин шабагьризни гьуьрметдин тӀварариз лайихлу хьайи маса алим, общественно-политический деятель мад чаз чидач. Гьа дережайра авайлани, ам милли газетдин дуст, гьакьван ачух ва гьуьрметлу кас, чи амадаг яз амай, вичивай жедай вири куьмекар гуз алахъдай. Адан веледарни бубадин рекьяй фенва: тӀвар-ван авай алимар, тешкилатчияр я гьабурни. Чна рагьметлудан хизандиз, мукьва-кьилийриз, багърийриз, дериндай хажалат чӀугунивди башсагълугъвал гузва. Тагьир Абдурашидович Исмаилован экуь къамат чи рикӀелай садрани алатдач. РД-ДИН Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай Милли библиотекадин край чирдай ва милли литературадин отделдин кӀелдайбурун залда «Живая чаша» лишандик кваз Абдул Ражабован ктабрин выставка ачухнава. Ам ДАССР тешкилайдалай инихъ виш йис тамам хьуниз, 1941-1945-йисарин Ватандин ЧӀехи дяведа советрин халкьдин Гъалибвилин 76 йис тамам хьуниз ва лезгийрин шаир, прозаик, драматург ва Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчи Абдула Ражабович Ражабов (1926-1986) дидедиз хьайидалай инихъ 95 йис тамам хьуниз талукь я. Ахцегьви Абдула Ражабович Ражабован уьмуьрдин рехъ асантди тушир. Зари жедалди адаз гзаф крар акуна. Адан аялвал заланди хьана. Ватандин ЧӀехи дяве башламишайла, А.Ражабов гуьгьуьллуда-каз фронтдиз рекье гьатна. Ам танкарин частуниз, гуьгъуьнай музвзводдиз кьабулна. Фронтовикдихъ женгинин шабагьарни авай. Армиядай хтайдалай кьулухъ ам урус чӀалан муалимрин курсарик экечӀна. Дяведилай гуьгъуьнин залан йисара ада са шумуд йисуз Кьурагьа ва Табасаран районда муаллимвиле кӀвалахна. Ахпа А.Ражабов ДАССР-ДИН просвещенидин Министерстводин инспекторвиле рекье туна. Ада гзаф йисара Даград��окомитетдин редакторвиле, ахпа лагьайтӀа Гостелерадиокомитетдин литературно-драматический вещанидин кьилин редакторвиле кӀвалахна. Абдула Ражабова Дагъустандин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай педагогвилин институт (гилан ДГУ) кӀвалахдивай къекъечӀ тавуна акъалтӀарна. 1961 йисалай СССР-ДИН писателрин Союздин член Абдул Ражабова дидед ва урус чӀаларал кхьизвай. Ам асул гьисабдай аялар патал эсеррин автор яз машгьур я. «Рамизан ктаб» кьил ганвай автордин сифте ктабди вичел фикир желбзава. И ктаб 1958-йисуз Учпедгизда чапдай акъатна. Ктаб дагъустанви пионеррин уьмуьрдиз ва крариз бахшнава. Гуьгъуьнин йисара чкадин чапханайра «Юлдузакай шиирар», «Гатун са юкъуз», «Сирлу савкьват», «Лацу кӀел», «Гам хразвай аял» тӀварар алай ва хейлин маса ктабар чапдай акъатна. Абура авторди зегьметдал рикӀ алай жегьил устаддин къамат яратмишзава, кӀвалах квачиз яшамиш жез четин акьуллу ламракай СУЬГЬБЕТЗАВА.«ФУНДУХБЕГАН гьебгеяр» тӀвар алай адан ктабди-махуни итиж арадал гъизва. Ам кьве паюникай ибарат я. Сифтеда кьилин игит Фундухбега гзаф кьадар гьахълу крар ийизва. Вири ибуру ам фольклордин игитрихъ галаз мукьва ийизва. Кьвед лагьай паюни капиталдин алемда Фундухбеган кьилел къвезвай вакъиайрикай суьгьбетзава. «Жегьил гвардия» ва «Детгиз» издательствойра А.Ражабован «Дагълара пакам» ва «Чан алай чаша» тӀварар алай ктабар акъатна. Адан кьилдин эсерар лагьайтӀа «Крокодил» журналдин ва центральный газетрин чинра чапзавай. Абдул Ражабова чӀехи яшда авай кӀелзавайбур патални кхьизвай. «Ирид Мегьамед» тӀвар алай ктабди кӀелзавайбурун итиж арадал гъида. Адак «Чан алай стӀалар» цикл ва повесть акатнава. Ина дуствилин, юмордин зарисовкаяр ва гьикаяяр чапнава. Адан «Мергьаметлу Джин» ктаб гьевеслудаказ кӀелиз жеда. Ина урус алимдиэтнографди хвавиле кьабулнавай ва гуьгъуьнай вичикай тарихчи, университетдин преподаватель хьайи гъвечӀи дагъви Гьажидин кьисметдикай суьгьбетзава. «Михьи рикӀелай хиве кьун» ктабда гьар жуьре йисарин эсерар гьатнава. Асул гьисабдай абур юмордин ва сатирадин шиирар, басняяр я. Абуру алатай девирдин нукьсанар къарагъарзава. Авторди цӀийи общество туькӀуьриз манийвалзавай вирибурухъ галаз баришугъ тежедай женг тухузва. Гьар жуьре йисара А.Ражабова са шумуд радиопьеса ва радиосценарий кхьена. Яб акалзавайбуру Дагъустандин радиодай гузвай «Салам алейкум» тӀвар алай юмордин передача ва сатирадин «Чи дарман» тӀвар алай журнал еке итиждалди гуьзлемишзавай. Ахцегьви Абдул Ражабовичан «Ахцегьиз кьуьд атана» тӀвар алай пейзаждин шиир аламатдин жуьреда кӀелиз жезва. «РикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва» шиирда лагьайтӀа, ада Дагъустандиз ва вичин гъвечӀи ватан тир Ахцегьиз вафалувилин кьин кьазва. ДАССР-ДИН культурадин лайихлу работник Абдул Ражабович Ражабован зегьмет «Гьакъисагъ зегьметдай» медалдал, «Советрин телевиден��дин ва радиовещанидин отличник» значокдал, ДАССРДИН Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамотадал къейднава. Ш-Э Мурадовахъ галаз соавторвиле ада «Фундухбег» тӀвар алай шадвилин пьеса кхьена. Я.Яралиевахъ галаз лагьайтӀа, «Хендедадин мехъер» пьеса кхьена. Лезгийрин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай госмуздрамтеатрдин сегьнеда эцигнавай абурукъ тамашачийрин арада еке агалкьун авай. Литературада кӀвалахай йисара А.Ражабова 25 далай гзаф ктабар акъудна. Идакди ада хайи крайдин литература вилик тухуник аквадай пай кутуна. Адан эсерар Дагъустандин халкьарин чӀаларал таржума ийизвай. Абурукай бязибур антологийрик, школайрин хрестоматийрик, кӀватӀалрик акатна. 1986-йисуз рагьметдиз фейи заридин уьмуьр фад кьатӀ хьана, амма адан эсерар къени кӀелзама. Ам республикадин виридалайни гзаф хабар кьазвай ва кӀелзавай шаиррикай, юмористрикай сад я. Адакай отделда рефератар, курсовой, дипломдин кӀвалахар кхьизва. Адан поэзияди хайи крайдиз кӀанивал къалурзава, шиирри чӀехибурун ва гъвечӀибурун гьакъиндай къайгъударвал, дагълара чпиз гьамиша кьимет гуз хьайи гьуьрмет ва гьахълувал къалурзава…
+С.МУСАЕВА, РД-ДИН Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай Миллибиблиотекадин край чирдай ва Милли литературадинотделдин кьилин библиотекарь Ахцегьар неинки вичин тӀебиатдал надир я, ам гьакӀ уьмуьрдин вири хилера чӀехи кукӀушрив агакьнавай гзаф кьадар инсанрин ватанни я. Районди гафунин бажарагълу художникрин—шаиррин, прозаикрин жергеяр къалинарна. Абурукай сад Абдул Ражабович Ражабов я.
+И мукьвара, 5-7-июндиз, Краснодар шегьерда кьезил атлетикадай школьникрин арада Россиядин СКФО-ДИН ва ЮФО-ДИН кӀвенкӀвечивилин чӀехи акъажунар кьиле фена. Абура Дагъустандин командадик кваз Ахцегь 2-нумрадин ДЮСШ-ДИН векилрини иштиракна. Арина Гудаевади (тренер РФ-ДИН спортдин мастер Абдурагьим Полчаев) пуд сефердин хкадарунай (тройной прыжок) 11, 55 метрдин нетижа гуналди, гъалибвилин 1-чка ва 5, 21 метрдиз хкадарунай 3-чка кьуна. Гила, 23-июлдиз, ада школьникрин арада РФ-ДИН кӀвенкӀвечивилин акъажунра иштиракда. Уьлкведин майданда хайи райондин ва вири республикадин таъсиб хуьзвай викӀегь рушаз ва адан муаллим Абдурагьим Полчаеваз чна и агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава. Арина Гудаевадикай Россиядин чемпион жеридахъ чун инанмиш я.
+Дербентда Кеферпатан Кавказда виридалайни ирибурукай сад тир «Atlantis Marina» тӀвар алай курортринни мугьманханайрин комплекс эцигзава. Адахъ пуд миллиард манатдин къимет ава. Гьайбатлу проектдин инвесторвиле Игорь Исаев экъечӀнава. Адан векил Газимегьамед Гьажиевни галаз РД-ДИН Сад лагьай вице-премьерди чкадал месэлаяр ахтармишна. Сифте нубатда, абур газ, электричество, яд тухунихъ, рехъ эцигунихъ галаз алакъалу инфраструктурадин къарарриз талукь я. Инвестордин векилди суьгьбет авурвал, Каспий гьуьлуьн эцигунар патал ихтияр ганвай къерехд��, къулайвилер авай территорияда гьар жуьре мертебайрин муьжуьд дарамат ва гьакӀни имаратар эцигзава. Комплексдик якоррин объект - сагъарун ва реабилитация патал медицинадин центр, вичихъ пуд гектардин умуми майдан авай апарт-отель акатзава. Ругуд корпус а тегьерда эцигзава хьи, абурукай гьар садай гьейран жедай тегьерда гьуьл аквазва. Гатун ял ягъун патал вири къулайвилер авай территория Каспий гьуьлуьн къерехда яратмишда. Ина инвесторди Дагъустандин вири агьалийривай ва мугьманривай физ жедай сейир ийидай зона галай пляж аваданламишда, инаг парталар дегишдай кабинкайралди, душевойралди, жезлонгралди, зонтралди(куьлгейралди) тадаракламишда. Идалайни гъейри, яшайишдин инфраструктурадин гьар жуьре объектар хкажунни фикирдиз къачунва. Проект курортдин шегьердин къайдадалди кьилиз акъудзава. Комплексдин территорияда кӀевнавай ва ачух бассейнар (гьавизар), кафеяр ва ресторанар, тренажеррин зал, SPA-САЛОН, аялри ял ядай зонаяр эцигда. Инвестпроект кьилиз акъудунин нетижа яз сифте девирда юкьван гьисабдалди 30-35 агъзур манат зегьметдин гьакъи гузвай 350 кӀвалахдай чка яратмишда. Идани гьар жуьре бюджетриз хейлин налогрин пулар рекье твадай мумкинвал гуда. Регион патал инвестпроектдикай авай важиблувал къейд авуналди, Батыр Эмеева лагьайвал, инвестпроект Дагъустан Республикадин экономикадин кӀвалахдин лап важиблу пай я. Адалай санлай къачурла региондин экономика вилик финин гележег аслу я, вучиз лагьайтӀа и кӀвалахди экономикадин къуват ва адан хкаж хьун тайинарда. И вахтунда Дагъустандин Гьукуматдин председателдин Сад лагьай заместителди вич проект агалкьунралди кьилиз акъудун, гьа жергедай яз герек тир алай аямдин инфраструктура яратмишун патал вири жуьредин куьмекар гуз гьазур тирди лагьана.
+зафиксирован вход в личный кабинет из другого города или страны. В рамках мер по безопасности необходимо назвать номер карты для идентификации. Мошенники предупреждают, что сейчас поступит код по SMS. но его никому нельзя называть. После чего переключают на голосовую службу. Клиент доверяет голосу робота и вводит код в тональном режиме. Мошенники меняют пароль и логин в его личном кабинете и выводят ДЕНЬГИ.«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН администрацияда райондин кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Вадим Агъасиеван председателвилик кваз ковид чукӀунин хаталувал арадал атунин дуьшуьшда санитариядинни эпидемиологиядиз акси серенжемар тешкилунин ва кьиле тухунин рекьяй оперштабдин заседание хьана. Республикада азарлу хьанвайбурун кьадар датӀана артух хьунихъ галаз алакъалу яз Роспотребнадзордин теклифрал амал авунал гуьзчивал гужлу авунин ва муниципалитетдин территорияда сергьятдин серенжемар кардик кутунин чарасузвал арадал атанва,къейдна В.Агъасиева. Штабдин кӀвалахдин сергьятра аваз Ахцегь районда авай гьалар веревирдна. Абур гьелелиг ду��умлубур ва гуьзчивилик квайбур яз гьисабнава. Амма Ахцегь районда авай Роспотребнадзордин территориальный отделдин Управленидин руководитель Арсен Касимова къейд авурвал, къуншидал алай районра внебольничный пневмониядик ва короновирусдин инфекциядик азарлубур авай дуьшуьшра Ахцегь район михьиди (стерильный) яз гьисабиз жедач. Чина коронавирусдин инфекция акъатай са дуьшуьш ва внебольничный пневмониядин са залан дуьшуьш винел акъулднава. А.Касимован фикирдалди, вирус чукӀунин вилик пад кьунин асул ва таъсирлу серенжем вакцинация я. Идахъ галаз алакъалу яз вакцинацидин еришар йигинарунин чарасузвал къейднава. И дуьшуьшда виридахъ иммунитет арадал къведа. Ам агьалийрихъ хьуни вирусдин залан нетижайрин ва алатай йисан сценарий тикрар хьунин вилик пад кьадай мумкинвал гуда. Ахцегьрин ЦРБ-ДИН кьилин духтурдин заместитель Фарида Шагьмардановади герек хьайи дуьшуьшда райондин больницадин бинедаллаз махсусдаказ гьазурнавай койка-чкаяр кардик кутунин ва ковиддик азарлу хьанвайбур дарманралди таъминарун патал гьазурвилин гьакъиндай хабардарна. Алай вахтунда сагъламардай идарайрин арада кутӀуннавай икьрардин бинедаллаз залан азарлуяр Дербент шегьердин больницадиз рекье твазва. Оперштабдин заседанидин нетижайрай агъадихъ галай къарар кьабулнава:1 Общественный тӀуьнрин тешкилатра гзаф кьадар инсанрин иштираквал аваз шадвилин, корпоративный ва машгъулардай серенжемар тешкилун ва кьиле тухун къадагъа ийин. И кар эпидемиологиядиз акси серенжемрал амал авуналди ва гьар са кьуд квадратный метрдал са кас жезвай ачух балхунриз талукь жедач. Ина саналди жезвай инсанрин умуми кьадар 150 касдилай гзаф тежен;2 Банкетрин залра мехъерар тешкилун къадагъа ийин;3 Нянин сятдин 23:00 далай пакаман сятдин 06:00 далди общественный тӀуьнрин тешкилатрин кӀвалах къадагъа ийин;4 Вири идарайра, гзаф кьадар инсанар жезвай тешкилатра ва чкайра температурадал гуьзчивал тухун давамарин ва дезинфекция тухун;5 Вири идарайра авай тешкилатра зегьметчи коллективрин 80 процентдилай тӀимил тушиз вакцинациядал таъминарин;6 Общественный чкайра, гьа жергедай яз алишверишдин ва яшайишдин рекьяй къуллугъдай вири объектра, аптекайра, общественный транспортда агьалийри нефес къачудай органар хуьдай такьатар (маскаяр, респираторар) ишлемишунал гуьзчивал таъминарин.
+Ахцегь райондин «Ахцах» командадин къаншардиз и сеферда Москвадин футболдин академиядин Махачкъаладин филиалдин «Динамо ВТБ» команда экъечӀнавай. Акъажунрин къизгъин, итижлу къугъунрин 1-пай «Ахцах» командадин хийирдиз 1:0 гьисабдалди бегьем хьана. Ял ягъайдалай кьулухъ «Ахцах» командадин тренер Артём Мирзоевани адан куьмекчи, футболдин еке гьевескар Гьажимурад Парпачева галатнавайбур жегьил футболистрал дегишаруналди къугъунрин тегьер тамам масад хьана: мугьманрин варариз сад-садан гуьгъуьналлаз 5 туп фена. Мугьманар гьахълу ийидай делил яз лугьун, яргъай атанвай жегьилар рекьи яна юргъун хьанвай жеди. Идакай ахцегьвийри менфят къачуна. Матч чкадин командадин хийирдиз 6:0 гьисабдалди бегьем хьана. 1-тур чи командади Дербентда чкадин, чпи Россиядин 3-лигада, тайиндиз лагьайтӀа, РФ-ДИН ЮФО-ДИН чемпионатда къугъвазвай гужлу футболистрихъ галаз 0:0 гьисабдалди къугъванай. ИкӀ, кьве къугъунилай кьулухъ «Ахцах» командадиз 4 хал-очко ава. Нубатдин матч мугьманвиле «Новокаякент» командадихъ галаз жеда. Им кар алакьдай, къастунал кӀеви жегьилрин цӀийи команда я. Адахъ галаз къугъун регьятдиз акъваздач. 1-июлдиз Ахцегьа Хасавюртдин команда кьабулзава, абурун арада кьетӀен, яни супер матч гуьзетзава. Бягьс акьалтӀай итижлуди ва четинди жеда. Вучиз лагьайтӀа, им Дагъустандин футбол вилик тухузвай тежрибалу десте я. Адаз гьукумдаррин патай дикъет, хъсан спонсорар ава. «Ахцах» командади, гьелбетда, болельщикрин куьмекдик еке умуд кутазва. Къейдин, Ахцегьрин «Ахцах» командани Дагъустанда фадлай машгьур я. Ада вич Ахцегьа типовой вижевай стадион ишлемишиз вахгай 2014-йисуз Дагъустандин чемпионатда инанмишвилелди гъалибвилин 3-чка кьуналди виридаз малумарна. Гуьгъуьнин йисуз 5 - чкадал хьана. Ахпа, спонсорвилин куьмекдай кас авачиз (гьич тахьайтӀа турнирриз физ-хтун, мугьманар кьабулун патал пулдин такьатар амукьнач) эхиримжи 5 йисуз команда къугъванач, футболистарни гьар сад санихъ ахлатна. Ингье, гила 2 йис я, чи баркаллу хва, Росиядин машгьур футболист Алишев Мегьамедан куьмекдалди «Ахцах» командадал тамам чан хтана, ам республикадин высший дивизионда ва гьа са вахтунда высший лигадиз экъечӀдай ихтияр-путёвка гузвай ЛФЛ-ДИН турнирда активныйдаказ къугъвазва. Ахцегьрин команда гьакӀ Кавказда лап кесерлу Дагъустандин ЛФЛ лигадани ава. И турнирда командадин вилик 4 матч кума. Сифтеди Каспийскда «Кизляр» командадихъ галаз жеда. Къугъунрилай кьулухъ чна «Ахцах» клубдин президент, футболдин командадин кьилин спонсор-меценат Мегьамед Алишеваз нубатдин агалкьун мубарак авуналди, кьиле физвай чемпионатдикай ва «Ахцах» командадикай вичин фикирар лугьун тӀалабна.
+Куьруь къейд. Мегьамед Алишев 1992-йисуз Ахцегь райондин Къурукаларин хуьре дидедиз хьана. Хайи хуьруьн школа, ДГПИ-ДА физкультурадин факультет агалкьунралди акьалтӀарна, пешекар футболист яз «Анжи-2», «Дагдизель», ПФЛ-ДИН 2-лигадин командайра, гьакӀ РФ-ДИН кубокдин турнирда къугъвана. Футболдин карьера-дережаяр Ахцегь ДЮСШ-ДИН тренер Камил Гьажиеван гъилик «Ахцах» командадилай къачуз башламишна. Алай вахтунда Брянск шегьерда (ам аниз армиядин жергейра къуллугъиз акъатна) Александр Дятькован тӀварунихъ галай клубдин (ФК) футболист ва гьа са вахтунда ЦФО-ДИН Росгвардиядин мини-футболдин командадин капитан я. Хизанни галаз Брянскда яшамиш жезва. Хайи Ватандихъ рикӀ кузвай къуй адаз чандин сагъвал хь��рай, рикӀе авай мурадар кьилиз акъатрай!
+- Дагъустанда футболдин федерациядин цӀийи президент хьуникди ва къурулушда кадрайрин дегишвилер авуникди, алатайбурув гекъигай, цӀинин чемпионат пара итижлуди, жанлуди ва нетижалуди жеда. Квез акуна хьи, и къугъунни тешкиллудаказ ва вичиз тамашуниз лайихлу къайдада кьиле фена. Чкадин командади вичихъ гьеле ачух тахьанвай мумкинвилер авайди къалурна. Москвадин «Динамо» - им Россияда вичихъ девлетлу ва жумарт спонсорар авай чӀехи клуб я. Эхиримжи йисара ада уьлкведин саки вири чӀехи шегьерра машгьур вратарь Лев Яшинан тӀварунихъ галай академияр ачухзава, анриз кар алакьдай жегьилар желбзава. Ахпа гьар йисуз анрай бажарагълу жегьил футболистар хкягъиз Росиядин футбол вилик тухузва. Махачкъалада «Динамодик» квай клубдин жегьилрихъ галаз 6:00 гьисаб кьун – им чкадин гьевескар футболистрин еке агалкьун я.
+Ахцегь райондин команда мадни хъсанарун патал, ви фикирдалди, вучна кӀанда?
+Ахцегь райондиз футболдин лайихлу школа авач, яни гьамиша вахт-вахтунда кьиле тухун герек тир вердишвилер-тренировкаяр тешкилдай, аялар ерилудаказ тербияламишдай, акъажунриз гьазурвал акуна хьиз, республикадин маса командайрихъ галаз турнирриз акъуддай мумкинвал жезвач. Аял футбол къугъун патал ам психикадин, къанажагъдин, руьгьдин жигьетдай гьазурна кӀанда. Ам акӀ гъавурдик кутаз, инанмишариз алакьна кӀанда хьи, «масадавай жезвай кӀвалах завай вучиз жедач» лагьана, герек къаст эцигдайвал. Алллагьдиз шукур хьуй, райондин руководстводин куьмекдалди къе чаз райцентрда вижевай стадион ава, хуьрерани мини-футболдин хъсан майданар туькӀуьрнава. Амма анра, за лагьайвал, аялар гьазурдай пешекарар авач. Университетда физ-культурадин образование къачунвай, уьмуьрлух футбол къугъун тавунвай ксаривай аялриз футбол къугъваз чирун истемишиз жедач. Хъсан я, Ахцегь ДЮСШ-ДА футболдин рекьяй вичиз хъсан тежриба хьанвай Камил Гьажиев хьайитӀани авайди. Гьадан, гьакӀ Этем Мирзоеван зегьметдалди къе «Ахцах» командада къугъвазвай саки вири гадаяр чкадинбур я. Гьевесламишун патал гьар са гъалибвилин ва садазни тушир нетижадин (ничья) къугъунрай вири футболистриз за жувалай алакьдай гъвечӀи премияр гузва. Командировкайра къаткудай чкадин, тӀуьн-хъунин харжиярни жувал къачунва. Зегьметдиз кьимет тагана жедач кьван, чпин кӀвалах, кӀвал-югъ туна, гьатта ял ядай йикъарани кваз абур чи эверуниз къвезва, сагърай! Хиве кьан, команда хуьз асант туш, гьялна кӀанзавай месэлаяр пара я: спортпарталар, махсус инвентарь гьазурун, турниррин командировкаяр таъминарун ва икӀ мад. Къе и месэлаяр вири къакъатна, хъсан къайдада гьатнава. Рази яни зун ихьтин жавабдарвал хушуналди жуван хивез къачуз лагьайтӀа, эхь, адакай за лезет хкудзава. Им зи район, зи команда я. «Ахцах» команда патал зун жуван гъиляй къведай вири крар ийиз гьазур я. Аллагьди гайитӀа, лап м��кьвал гележегда чаз и команда республикадин лап гужлубурун жергеда аквада.
+Мегьамед стха, «Ахцах» команда хуьнин карда ваз куьмекдай ксар авани?
+- Эхь. Кьве йис вилик и карда зи тереф вич «Ахцах» командадин еке терефдар –болельщик тир РФ-ДИН Госдумадин депутат Мамед Абасова хвена. Ихтилат кватай чкадал лугьун, йис вилик са юкъуз экуьнахъ лап фад (зун гьеле ахварик кумай) Мамед Мегьарамовича заз Брянскдиз зенгда: «вун тадиз Махачкъаладиз фена Гьабиб Нурмегьамедован командадин винел гъалибвал къачуна кӀанда». И вахтунда ана «Ахцах» «Зе Шилс» командадихъ галаз бягьсина авай. Вучда кьван, завай гьич фикирдизни гъиз жевачир хьи, 2-3 сятдилай зун Махачкъалада «Ахцах» командадик кваз къугъвадайди. Куьрелди, за чахъ галаз акъажзавай командадин варариз пуд туп яна, чун абурал 5:2 гьисабдалди гъалиб хьана ва матчдилай кьулухъ тадиз элкъвена Брянскдиз хтана.
+- «Динамо ВТБ» командадихъ галаз турнирдал хквен. Мугьманвилиз атанвай жегьил футболистар магълуб хьанатӀани, разивилелди рекье хутунани?
+- Гьелбетда, дагъвийрин мугьманперес къанунралди лап вини дережада аваз. Матч бегьем хьанмазни чна абур гьамамдиз тухвана, чуьхуьнгариз туна. Ахпа «Самур» ресторанда вижевайдаказ къунагъламишна. Чна чи вири мугьманар гьа ик\ хушдиз кьабулиз ва разивилелди рекье хутазва. Ихьтин мярекатра чаз гьамиша еке куьмекзавай «Самур» комплексдин регьбер Жигерхан Сулеймановаз, гьамамрин директор Велимегьамед Нурмегьамедоваз чухсагъул малумариз кӀанзава. Ахцегьа турнирар тешкилиз куьмекзавай райондин ОВД-ДИН начальникдиз, ЦРБ-ДИН кьилин духтурдизни баркалла! «Ахцах» командадин къугъунрал гуьзчивалзавай, турнирра иштиракзавай Ахцегь райондин руководствони пара кьадар сагърай! Гьелбетда, гьарда вичелай алакьдайвал къуьн кутуналди чавай «Ахцах» команда вилик тухуз жеда.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ19-ИЮНДИЗ Ахцегьа гьевескар чӀехибурун футболдай Дагъустандин чемпионатдин 2-тур хьана. Акъажунрин кьилин судьявал Марат Урдиханова авуна, адаз куьмек Заур Шамиловани Роаланд Рагьманова гана (пудни РД-ДИН 1-дережадин судьяяр я). Духтур яз райондин ЦРБ-ДИН фельдшер Роман Толханов атанвай, Аллагьдиз шукур хьуй, адан куьмек садазни герек хьанач. Жуван команда гьевесламишун патал болельщикрин арада райондин кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Вадим Агъасиев, спортдин агъсакъалар ва маса ксар авай.
+Къени къилихрин гьуьрметлу муъмин инсан
+рагьметдиз финихъ галаз алакъалу яз, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин коллективди адан хизандиз ва вири мукьвакьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Ахцегь райондин машгьур малдар
+кечмиш хьуниз килигна адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин «ЦӀийи д��ьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри райондин почтадин отделениедин начальниквиле кӀвалахиз хьайи
+кечмиш хьуниз килигна адан хизандиз ва мукьва кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+хкатнавайла, агъадихъ галай рецептдикай менфят къачуда: 100 г. цилер акъуднавай хумравар як регъведай машиндай авадарда ва адак 50 гр. вирт, михьна, куьлуь авунвай 4-5 кӀерецдин хвехвер какадарна, векьер-кьаларикай гьазурнавай чайдихъ галаз хъвада. И къаришмадик нервийрин къурулуш зайиф хьунин вилик пад кьадай магний гзаф ква.
+хъсанарун патал 200-300 гр. чӀулав хутар, чими це туна, хъуьтуьларна, куьлуь ийида ва абурук виликамаз це тунвай хуьрекдин кьве тӀуруна авай гергерин чӀахар, са лимондин миже ва хуьрекдин са тӀуруна авай сгущенный нек кутада. И къаришма са вацра ишлемишайтӀа, куь сагъламвилиз екез хийир гуда.
+81 йис вилик Ватандин ЧӀехи дяве эгечӀна
+Россияда къе рикӀел хуьнин ва хажалатдин Югъ я. И юкъуз Ватандин ЧӀехи дяве башламиш хьана. Дуьз 81 йис идалай вилик фашиствилин Германияди хаинвилелди Советрин Союздал гьужумна. Советрин халкьди азиятрин 1418 югъ ва йиф эхна. Абур тӀалив, умудрив ва игитвилерив ацӀанвай. Дяведи 27 миллион уьмуьр хутахна. Абурукай 8,7 миллиондилай гзаф аскерар женгерин чуьллера телеф хьана, 7,42 миллион кас нацистри кьунвай территорийра кьасухдай тергна, 4,1 миллиондилай гзаф инсанар оккупациядин режимдин зулумкар шартӀарик телеф хьана. 5,27 миллион кас залан кӀвалахар тамамарун патал Германиядиз ва адан патарив гвай, чебни немсери кьунвай уьлквейриз рекье туна. Абурукай Ватандиз паюнилай са тӀимил гзафбур элкъвена хтана – 2,65 миллион кас. Саки 450 агъзур кас иммиграцияда амукьна, 2,16 миллион кас телеф хьана ва душмандин есирда кьена. Малуматар гузвай изданийри гьа ихьтин делилар гъизва. Амма гьакъикъатда гьикьван инсанар телеф хьанатӀа, низ чида кьван? Рахун алач хьи, и дяведа гъалибвал къачурди Советрин Союз я. Эхь, союзникар авай, амма гзаф дуьшуьшра гьакӀ тӀвар патал. Гьакъикъатда лагьайтӀа, чахъ кьве союзник авай – армия ва флот. Абуру чпик кутур умудар алдатмишнач. Гьа икӀ, Гъалибвал мукьвал ийиз, кӀвалахдин 12 сятдилай ва и кардай къачунвай са кӀус фан патахъай шикаят тавуна заводра ва фабрикайра зегьмет чӀугурбурукайни лугьуз жеда. РикӀел хуьнин ва хажалатдин Югъ – 22-июндиз гила гьа икӀ лугьузва. Ада тарих идалай вилик ва кьулухъ девирриз пайна. И юкъуз Россияда уьлкведин пайдахар агъуз авудзава, уьлкведин регьберри Москвада Малум тушир аскердин Сурув хажалатдин венокар эцигзава, адан халкьари лагьайтӀа, телеф хьайи ватанэгьлийрин гьакъиндай хажалат чӀугвазва. 2020-йисалай эгечӀна 22-июндиз вири Россияда инсанар са декьикьада кисна акъвазунин серенжем кьиле тухузва. Москвадин вахтуналди йикъан сятдин 13 даз 15 декьикьа кӀвалахайла вири регионра авай инсанар киссзава ва абуру рикӀел хкизва: 1941-йисан дуьз гьа и вахтунда эфирдиз нациствилин Германияди Советрин Союздал гьужум авунин гьакъиндай гражданриз эвер гун акъатна.
+Тарих тикрар жезва. Алай вахтундани Ватан гьеле гьа дяведа тамамвилелди терг тахьана амукьай фашизмдинни нацизмдин къурхулувилик ква. Украинадикай багьна кьуна, кьиле США-ДИН чапхунчияр аваз Западдин вири уьлквеяр, мурад Россия чукӀурун яз, чал тепилмиш хьанва. Ихьтин шартӀара "Диде - Ватанди эверзава!" лозунг иллаки маналу я.
+«Къулайвилер авай шегьердин среда» тӀвар алай госпрограмма кьилиз акъудунин сергьятра аваз Цуругърин хуьруьн ял ядай багъда къулайвилер тунин кӀвалахар тухузва. И проект кьилиз акъудуниз 1,8 миллион манатдилай артух пулдин такьатар чара авунва. Алай вахтунда ял ядай багъда аялрин ва спортдин майданар плитайрал ва резиндал кӀевнава, инаг эквералди таъминарнава ва куьсрияр эцигнава. Мукьвал тир гележегда ина аялрин ва спортдин инвентарь эцигунин, гьакӀни ял ядай багъ жугъундалди таъминарунин ва инаг къацу авунин рекьяй кӀвалахар кьиле тухуда. Пудратдин тешкилатдин векилдин гафаралди, объектдал кӀвалахар тайинарнавай пландин бинедаллаз кьиле физва ва абур 60 процентдин кьилиз акъуднава. Ял ядай багъдин общественный территориядикай алай йисан зулуз менфят къачуз жеда.
+21- июндиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада залдавайбур мугьманрихъ - республикадин МЧС-ДИН пешекаррихъ галаз танишарна ва рахун патал сифте гаф РД-ДИН МЧС-ДА гуьзчивалдай отделдин начальник Алигайдар Гужаеваз гана.- И йикъара чун чи къуллугъдин везифайрикай хабардарун, чкайрал ЧС-ДИН ва пожарный хатасузвал таъминарун патал республикадин саки вири районра хьана. Мурадметлеб мумкин тир кьетӀен гьаларин (ЧС) вилик пад кьун, кьилел тӀебиатдин ва маса жуьредин са дуьшуьш атайтӀа, адай лап тӀимил зарар аваз экъечӀиз хьун я. И кар патал чна тежриба хкаждай махсус курсар тешкилнава, гьар са районда ва идарада, герек атайтӀа лагьана, резервный финансрин (алакьайтӀа, 13 миллион манатдин кьадардаваз, и кар республикада анжах Махачкъаладин, Дербентдин ва Дербент райондин муниципалитетрилай алакьзава, идарайра – 300 агъзур манатдин кьадардаваз), гьакӀни материалрин (транспорт, ГСМ…) фондар тешкилун истемишзава. Ихьтин шартӀар таъмин тежезвай районарни идараяр гьукуматдин еке жермейрик акатда. Саламат хьана, гьакӀа амукьай пулдин такьатар руководителдивай йисан эхирда герек маса рекьера ишлемишиз ва я цӀийи йисан ЧС-ДИН фонд тешкилиз жеда. Разивилелди лугьун, и месэлайрай Ахцегь районда гьалар пайгардики ква,- лагьана Алигайдар Гьажиевича. Анал гьакӀ РФ-ДИН МЧС-ДИН 95 йисан юбилейдихъ галаз алакъалу яз ва райондин МЧС-ДИН хиле агалкьунралди кӀвалахунай Мегьамед Моллалиев ва Вадим Агъасиев гьа ведомстводин махсус медалриз лайихлу авуна. Налогар кӀватӀунай гаф экономикадин отделдини начальник Фатима Агьмедовади къачуна. Ада къейд авурвал, ругуд вацран делилрай, районда налогрин пландин тапшуругъар эменнидай 83,7 ва чилин налогдай 73 процентдин тамамарнава. ГьакӀ ругуд вацран вахтунда эменнидин, чилин ва транспортдин налогрин буржар, талукь тирвал, 20400, 131000 ва 26860 манатдин кьадарда аваз вахканва. Совещанидал гьакӀ школаяр ремонтунин ва кӀелунин цӀийи йисаз гьазурунин, йисан 2-пай патал газетар кхьинин, аялин лагеррин кӀвалах хъсанарунин ва райондин уьмуьрдин са жерге маса месэлайризни килигна. Эхирдай районди Кьили СП-РИН кьилериз ва идарайринни карханайрин руководителриз чпин кӀвалах хъсанарунин мураддалди цӀийи тапшуругъар гана.
+Гуьгъуьнлай Н.Хрущева вуч ийизватӀа килиг! Сталин амачиз анжах кьве йис алатнава. 1955-йисан сентябрдиз К.Ворошилован къул алаз СССРДИН Верховный Советди (Ворошилов председатель тир) Хрущеван теклифдалди цӀуд агъзурралди дяведин ва гуьгъуьнин йисара властдихъ галаз женг тухвай бандитар, уголовникар, угърияр, шпионар (жасусар), къецепатан уьлквейрин агентар, бандеровчияр, миллетчияр – вири советрин агьалияр я лагьана дустагърай ахкъудзава, реабилитацияда (яни тахсирар кумач) твазва. КЬУД-ВАД варзни алат тавунмаз 1956-йисан кьилера XX партсъезддал Сталинан «культ личностидин» гьакъиндай доклад гваз экъечӀай Хрущева агъзурралди дустагърай азаднавай уьлкведин душманар Сталинан репрессийрик акатнавайбур яз малумарзава. Гьа икӀ, ада гьахълу язни, тушизни уьлкведа хьайи политический репрессийрик акатнавайбурун кьадар са шумудра тапаррал артухарзава. Указдал дустагърай эхкъечӀайбур активнидаказ обществодик какахь хъийизва, гзафбур политикадин ва государстводин къурулушриз гьахьзава, жавабдар чӀехи къуллугърал пайда жезва. Обществодиз акси идеология лап тӀимилбуру дегишнава, чпин вахт гуьзетиз илис хьана ацукьзава. Гьа ихьтинбурукай сад Украинадин компартиядин секретарь, гуьгъуьнлай гьа уьлкведин сифте президент хьайи Леонид Кравчук тир. Россиядани Горбачеван девирдилай эгечӀна, гуьгъуьнлай Ельцинан вахтундани гьахьтинбур ва абурун невеяр властдин вири къурулушриз гьахьнавай. Чаз абурувай марифат, михьивал, гьахълувал кӀан хьуналди жагъидач. Союз чкӀана чеб чпин ихтиярда гьатнавай Украинадини украинвийри чинал алай пердеяр алудна фадлай гуьзетзавай уьмуьр башламишзава. Абур содружестводикни (СНГ) ква, Россиядихъ галаз винелай дуствилин уьлквейрин алакъайрани ава, экономикадин рекьерайни Россияди абуруз куьмекарзава. ЯтӀани цӀийи уьлкведа сифте хьайи президентрин (Л.Кравчук, Л.Кучма) гьерекатра, рахунра миллетчивилин риторика, Россиядилай чеб аслу туширди къалурзавай чарасузвал авачир алахъунар пайда жезва, пара Западдиз килигзава, чпин гележег Европадихъ галаз мукьвавиле хьунин чалишмишвилерзава. ��бур Россиядикай яргъа хьунин лишанар тирди садазни сир туш. Хуш туштӀани, Россия и юзунриз са гьерекатни тийиз кисна паталай килигзава. Ина вучиз ятӀани инанмиш я – Украина санизни фидач. Алакъайра къайивал гьатзава, президентвиле В.Ющенко пайда хьайила политикада русофобия пайда жезва. Россиядиз вичин адават ада чуьнуьхзавач, ам виликанбурулайни винедай са миллетчи хьиз ваъ, гьакӀни нацист хьизни малум жезва. Дяведин йисарин нацистрин идеяяр, невеяр винел ахкьалтзава. С.Бандера реабилитация авуна адаз игитвилин тӀвар гузва. Им ачух фашизм тир, урус миллетдал гьужумар, къадагъаяр башламишзава. Советрин девирдихъ галаз алакъалу памятникар, маса лишанар тергзава, куьчейрин, шегьеррин, карханайрин, культурадин ва маса объектрин тӀварар дегишзава, урус чӀалал кӀелун, ам ишлемишун къадагъада твазва. Гьа са вахтунда Россиядиз акси рахунра СШАДИН, Западдин зил кьазва. Россия чпин душман тирди чуьнуьхни ийизвач. Россияди вучзава? Са затӀни, паталай килигиз гуьзетзава, энергоресурсрин куьмекарни, гьа виликдай хьиз, регьят шартӀаралди гуз давамзава. Украинвияр урус халкьдин стхаяр я лугьудай ихтилатри Россия бегьем суьгьурда тунва. Украина зегьерлу гъуьлягърин ватан хьанвайди садазни я кьатӀуз, я хиве кьаз кӀанзавач. Халкьдин патай ихтибар квахьай Ющенко къуллугъдилай алатна чкадал В.Янукович къвезва. Алакъаяр са тӀимил чими ва гуьнгуьна гьат хъийиз эгечӀна. Анжах цӀийи лидер савадлуди, политический воля (алакьунар) авайди хьанач. Ада важиблу месэлаяр эхирдал кьван гьялзавач, и падни язава, а падни. Украина Западдиз мукьва ийидай, гьанихъ галчӀурдай (яни Россиядикай яргъаз жезвай) рахунар гьадавни гва. Евросоюздин таъсирдикни акатнава, гьабурухъ галаз интеграциядин (какахьун) икьрарар кутӀундай меслятдални атанва, шад гьалара (вири Россиядиз акси яз) и серенжем кьиле тухунин вахтни чка тайинарнава. Россияди Януковичахъ галаз кӀвалахзава, ам русофоб туш, Россиядиз мукьвавал гьиссзава. Россияди адаз куьмек яз пуд миллиард доллар кредит гузва, вахгунин шартӀарни кьезилбур я, анжах президент зайиф лидер хьана. Ина Россияди вичини къе туьхкӀуьр тежезвай залан стратегический гъалатӀ ахъайзава. Чун суверенный уьлкведин крариз, политикадиз къаришмиш жедач лугьудай дипломатия яракьда кьуна, Януковичаз кӀевелай ва ачухдиз са Европани ваз герек авач, Украинадин халкьдин гележег анжах Россиядин халкьдихъ галаз мягькемди жеда лугьун тавуна, жуваз кӀанивал ая лагьана ам Европадихъ ракъурзава. Россиядин дипломатиядин герек авачир интеллигентвилин рахунар, крарни гьерекатар ва юзунар уьлкведиз багьаз акъваззава. Эхиримжи девирда Януковичан кьили кӀвалахна Европадихъ галаз кутӀунзавай декларациядал къул чӀугун тавуна хквезва. Акьуллу кам тиртӀани, геж авурди хьана. Европадин лидерар ажугъдик дели хьанвай. Нетижаярни лап фад малум жезва. Ихьтин кардизн�� Европа виликамаз гьазур хьанвай. РикӀел хкин. Ибур вири 2014-йисуз башламиш жезва. Февралдин варз. Россияда фадлай гуьзетзавай, вичиз еке гьазурвилер акунвай Сочидин олимпиада эгечӀна. Спортдин еке сувар. Президент Путинахъ галаз Укранадин президент Янукович трибунада ацукьна олимпиада ачухзавай серенжемриз килигзава. Гьа са вахтунда Киевда США-ДИН ва Европадин бязи уьлквейрин куьмекдал гьазурнавай госпереворот – контрреволюционный путч кьиле тухузва. Инал кӀватӀ хьанвай бейхабар халкьдиз гуьлле гузва, инсанар рекьизва. Киевдин кьилин майдандал путчистар тебрикиз, абурук гьевес кутаз Европадин хейлин уьлквейрин министрар, бязи лидерарни, амай чиновникар, печенийрин кисе гваз США-ДИН госдепартаментдин чӀехи чиновник Нуланд сивел хъвер алаз пайда жезва. Гьа икӀ, уьлкве маса гана чукӀурзава. Идалай кьулухъ вуч хьанатӀа, виридаз чизва. Гьакъикъатдин гъавурда акьур Крым катзава. Россиядин руководстводи политикадин ва стратегиядин еке метлеб авай кам къачузва – Крым вичин хайи ватан Россиядиз кьабул хъийизва. Ина гзаф урусар яшамиш жезвай Донецкий ва Луганский областрини чпин суверенитетар (аслу туширвал) малумарзава, амма Крымдин дережадив абур агакьзавач, гьавиляй гележегда абурун кьилел гуьзетнавай еке бедбахтвилер къвезва. КичӀевилинни зайифвилин эхир гьамиша сад я. Государстводин кьил Янукович, уьлкведин хатасузвилинни конституциядин гарант яз, уьлкве хатадик акатна кӀеве гьатайла, вири гадарна вич къутармишиз Россиядиз катзава. Адавай вуч жедай? Армия, махсус къуллугъар, милиция, госчиновникар вичин патал аламаз, гьакӀ спецназ «Беркутни» ишлемишна жуьрэтлувал къалурна тадиз уьлкведа «кьетӀен гьалар» малумарна, СНГ-ДИН член яз официальныйдаказ, государстводин дережада Россиядивай куьмек тӀалабна, са танковый батальон Киевдиз десант вегьена майдандал алай путчистар, печенияр паярзавай Европадин чиновникарни галаз, вири кьуна рахкъурдайбур беябурчивилел уьлкведай чухкурна, амай нацистар чпин кьилевайбурни галаз жазаламишнайтӀа, Украина, мумкин тир, къенин чкадал къведачир. Я Россиядини ихьтин, я маса меслят къалурнач. Стха халкь яз гьисабзавайтӀа, куьмек гун лазим тир. Дуьнья тажубарзавай десантар гадардай тежрибани Россиядин армиядихъ авай. Авунач, паталай килигиз вири кьуртӀна, нетижаяр вич патални заланбур хьана. Россияди анжах катзавай са президент къутармишна. Регьятдиз власть къачур путчистри гьасятда чпин къайдаяр тваз башламишзава, сечкияр тухвана легитимный президент хкязава. Властдиз атай П.Порошенкоди муьтӀуьгъ тахьай областар террористар яз малумарна уьлкведа граждан дяве башламишзава. Гьа икӀ муьжуьд йисуз гагь яваш, гагь гужлу жез Донбассда дяве физва. Къелетар чпи авуна тахсирлуди Россия яз малумарзава. Донецк, Луганск шегьерар датӀана снарядривни ракетайрив язава. Яшайишдин кӀвалер, школаяр, больницаяр, социальный объектар ва маса инфраструктура эвелимжи ягъиз тергзава. ЧукӀурна, кукӀварна терг хьанвай хуьрер, поселокар гзаф хьанва. И къелетар аквазвай Россия, гьелбетда, са вуч ятӀани лугьуз, абур гъавурда тваз алахънава, анжах садазни адан гаф ван къвезвач, Россияди къалурзавай лацу затӀни абурун вилера чӀулавди я. Умуд кваз украинвийри цӀийи президент хкязава, адан рахунрин хъуьтуьл авазри абур секинарнавай, анжах чкадал атай цӀийи президент иудей В.Зеленский виликанбурулайни акьулдиз даяз, халкь патал залумди хьана. СШАДИН гъиле манекен хьиз гьатна са карни вичин кьилел ийизвач, са ихтиярни адаз авач, вафалу кицӀи хьиз вичини иесидин буйругъарни тапшуругъар тамамарзава. Адаз ихтияр авай са пеше ава – тӀалабунарзавай, чин кӀеви цыган хьиз, США-ДА, Европада вичиз куьмек ая, пул це, Россиядиз санкцияр артухара лугьуз гастролра (къекъуьнра) ава. Гьелбетда, виринра ам мердвилел кьабулни ийизва, Западный парламентарийри адаз капарни язава, ширин манидиз хьиз адан гафариз ябни гузва, вучиз лагьайтӀа адан риторика Россиядиз аксиди я, тапаррихъни буфтанрихъ сергьят амач.
+Яран йиф. Диде Гъедвацра вичин бала Шарвили динжарна, кьепӀина туна ва, адет тирвал, суфрадал яран гъуцариз, абуру цӀийи йисуз пис крар тавун патал суварин тӀямлу тӀуьнарни эцигна, чирагъ куькӀуьрна. Аял ширин ахварик квай. Вичин сириштадал рази жегьил диде, рикӀик секинсузвал кутадай себеб авачиз, жемятдихъ галаз хуьруьн майдандин цӀаярал фена. Гъуцарин хийир-дуьа галай кьетӀен аял сятералди чӀехи жезвай кьван, адан кӀвачер кьепӀинай акъатнавай. Гьаятда аялар шехьзавай ванералди ам кягъай хьиз ахварай аватда. Кьебни кӀулаваз къарагъна килигайтӀа, зунжурдай ахъа хьанвай са пехъи кицӀи къуншидин аялрал вегьизва. Бинедилай рикӀе кичӀ авачир гужлу аялди кьепӀин чӀилер кьатӀна, ам кицӀин хуруз фена. Гьайван цӀугъ акъатна катна. И аламат акур къуншидин паб тажуб хьана амукьна, ада тадиз фена и агьвалат диде Гъедвацраз ахъайда. ИкӀ, вичин уьмуьрдин сифте кам халкьдин куьмекдиз къачур Шарвилидикай гележегда халкьдин дидардиз къведай халис арха пагьливан хьана. Дугъри я, михьи, викӀегь рикӀ-жигер авай дуьзени къилихрин гада парабуруз кӀандачир: адахъ галаз къугъвазвай аялрин беденрин гагь санаг, гагь масанаг хатадай галукьиз вили-цӀару жедай. ИкӀ, гьеле вичиз-вичин къуватдикай хабар авачир Шарвилидикай неинки са таяр-туьшериз, гьакӀ вичелай яшариз чӀехибурузни хата-бала хкатзавай. И кар себеб я адан кьилел ва дидедиз рикӀиз такӀан жедай дуьшуьшар къвезвай.
+Душманар кукӀварна, хайи чилелай чукурна, Ватан азад хъувурдалай кьулухъ Шарвилиди КАС-БУБАДИН тапшуругъдалди ТӀурида ЧӀехи кӀватӀал (съезд) КӀВАТӀДА.АЗАДВИДИН женгина кьетӀен алакьунрай чкадин ва уьлкведин вилаятрай атанвай Шарвилидин женгинин вафалу дустариз - ЧӀиракьураз, ЧӀабараз, ЧӀабалаз, Алакьаз, УстӀа ТӀарамаз, ЧӀахарбадиз, КьартӀулаз, Адыгъаз, ИчӀкьараз, УтӀилаз ва масабуруз халкьдин гьуьрметдин тӀварар - титулар гуда. Шарвили вич абуру анал тарифдин лугьуниз (мадригал) лайихлу ийида:
+Шарвили я чи тӀаратӀ (пайдах) Хкажнавай пак гъуцари.
+Сад хъувун патал Алпан халкь
+Паяр авур мидяйри (душманри) Шарвилди я чи тӀаратӀ, Дамах, намус, гъейрат. Шарвили я чи экуь гъед, Къалурзавай экуь рехъ.
+Гьанал, халкьдин ЧӀехи кӀватӀалдал, Алпанрин лугьун – гимн (лугь – гаф, слово), къалхан – герб, ва маршни (женгинин жергедаваз къекъуьнин мани) кьабулналда.
+(и эсерда къенепатан ва къецепатан душмандикай азад
+Кьакьан магъарин сувара. Гаргар гьуьлуьн къерехда. Гурлу вацӀарин мензилра Азад халкьдин макан - Алпан!
+Припев: Алпанрин накьвар – виридалайни хъсан! Алпанрин ятар – виридалайни ширин! Алпанрин цӀавар – виридалайни кьакьан! Алпанрин гьуьлер – виридалайни дерин!
+Кьабкьдин тарцин чӀварахдавай Гьуьрмет авай стха халкьар. ЧӀалар гзаф, сад я дин, сад я гъуцар, Сад я иви, сад я рикӀер, хиялар! (
+Алпанрин къаст я - арадал хкун дибдин чӀал, Алпанрин къаст я – хьун са гьарфар, кхьинар. Алпанрин кӀанзава чирвал гудай муаллимар, Алпанрин кӀанзава Ватан хкаждай гьакимар, алимар!
+Алпанрин чилел гьуьрмет, девлет хьурай! Алпанрин чилел ислягьвал, абадвал хьурай! Алпан тарци къуй бул цуьк акъудрай! Алпанвияр къуй гъуцари хуьрай! (
+Алпанриз герек я кьегьал рухваяр – архаяр. Алпанриз герек я аялар хуьдай дидеяр. Алпанриз герек я акьуллу бубаяр, къужаяр. Адпанрин макьсад хьун я гьахъадалат!
+Такабур я Гъуьйи кимин майдандал
+Ругуд муртан Шалбуздагъдин къван.
+АтӀанва адал Алпан – лезги чӀалал ТӀури шегьердин къанунар-дуван. Къванцел ала ракьун къалхан, Вилик ква чӀехи гапур-тур, Абура ава маналу лишан: Хайи чил хуьн буржи я, абур.
+Сифтегьан делилралди, 2022-йисуз Дагъустанда дуьгуь цанвай майданрин кьадарди 30 агъзур гектардилай са тӀимил гзаф тешкилна. Имни 2021-йисан дережадив гекъигайла саки 3 агъзур гектардин гзаф я. Дуьгуьди кьунвай виридалайни еке майданар Къизляр райондал гьалтзава – 17 агъзур гектардилай гзаф ва я республикада умуми майданрин 58 %. Адалай гуьгъуьнал Тарумовский (3600 га) ва Бабаюрт (2300 га) районар ала. РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министрдин 1-заместитель Шарип Шарипова къейд авурвал, Россиядин Федерациядин хуьруьн майишатдин министерстводи Дагъустандин аграрийрин вилик жавабдар везифа эцигнава: гъилевай йисуз дуьгуьди кьунвай майданрин кьадар 2,5 агъзур гектардин артухарун. РД-ДИН Минсельхозпродди муниципальный районрихъ ва дуьгуьчивилин майишатрихъ галаз санал чи резервияр ва мумкинвилер винел акьулдунин рекьяй чӀехи кӀвалах тухванва. Федеральный центрди вилик эцигнавай везифа кьилиз акъудун патал кӀвалахдин герек тир формат гьазур я. Дуьгуь вичихъ еке игьтияж авай культура я. Ингье гьавиляй республикадин гзаф дуьгуьчийри и теклиф ашкъидалди кьабулна. Идани Дагъустандин тарихда сифте яз дуьгуь рекорддин майданра цадай мумкинвал гана. Виридалайни гзаф майданра дуьгуь «Нива» ООО-ДИ (3400 га), «Сириус» ООО-ДИ (2200 га), «Кизлярагрокомплекс» АО-ДИ (2000 га) ва «Мареновский» ООО-ДИ (1400 га) цанва. Алатай варцара кьежер бес кьадарда хьана. Гьавиляй умуд кутаз жеда хьи, майишатар вегетациядин вири девирда дугунардай целди таъмин ЖЕДА.«РЕСПУБЛИКАДИН хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбур майишатрин къенепата авай дугунардай къурулушар кӀвачел ахкьулдун ва эцигун патал программадик активвилелди экечӀна. Республикада эхиримжи вад йисуз 10 агъзур гектардилай гзаф дуьгуьчивилин цӀийи къурулушар эцигнава ва икьван чӀавалди аваз хьайи саки 20 агъзур гектардин къурулушар цӀийи жуьреда туькӀуьр хъувунва. Алай вахтунда Дагъустанда дуьгуьчивилин инженервилин къурулушрин майданар саки 56 агъзур гектардиз барабар я. Важиблуди а кар я хьи, Дагъустанда дуьгуьчивал йисандаваййисуз технологиядин къвердавай кьакьан дережадал элячӀзава», – къейдна Шарип Шарипова.
+Гьар са гектардай 20 центнер
+Гад. Ахцегь райондин майишатар магьсулрин бегьер кӀватӀ хъувуниз гьазур жезва. Дугъри я, цӀийибур авач, куьгьне комбайнияр, пресс-подборщикар, хуьруьн майишатдин герек маса техника ремонтна саки къайдадиз хканва. Авачирди паталай желбун патал кьилди ксарихъ-механизаторрихъ галаз икьрарар кутӀунзава. Зулун магьсулар цадай чилер ина асул гьисабдалди Мегьарамдхуьруьн райондин Чархи кӀамун участокда ава. Шаз зулуз Хуьруьгрин (председатель Девришбегов Девришбег), Луткунрин (председатель Сулейманов Рамиз) ва Луткунрин «Самурви» СПК-ДИ (председатель Къадимов Демир) ана цик квачир 550 гектардин майданра (районда вири санал 2100 гектар цадай никӀер ава) зулун тумар цана. Герек вахтунда марфар къуникди ва магьсулдаррин гьакъисагъ зегьметдин нетижада, Аллагьдиз шукур хьуй, гьар са гектардай 20 центнер техилдин ерилу бегьер гуьзетзава (шаз 1718 центнер хьана). Магьсулдарар гад кӀватӀ хъувунив гъилевай вацран эхирда эгечӀда. ТӀебиатдин алай вахт алафар гьазуруниз кутугай лап азгарди я. И кар чиз, райондин регьберрин ва УСХ-ДИН пешекаррин гуьзчивилик кваз кӀвалахдив тешкиллувилелди эгечӀнава. Районда гьисабзавай 8 220 кьил къара маларини 14 агъзурдалай виниз куьлуь карчин гьайванри къулай ва таъмин кьуьд акъудун патал общественный ва хсуси майишатрин вилик цӀи санлай 26 агъзур тонн векъи алафар (векьерни самар) кӀватӀунин жавабдар везифа акъазнава. Райондин УСХ-ДИН пешекаррин гафарай, гьелелиг 5 агъзур тонндилай артух алафар кӀватӀна, таяйриз хъиянва. Иллаки хъсан нетижаяр ЛПХ-РИН маргъухъанри калурзава. - Четинвилер бес кьадарда пресс-подборщикар тухьунихъ галаз лакъалу я. Гьеле хабар гайивал, алай вахтунда хсуси майишатриз кьезил шартӀаралди хуьруьн майишатдин гъвечӀи техника маса къачуна ишлемишдай хъсан мумкинвал ава. Ида лежберрин зегьмет кьезила��унихъ галаз санал гьакӀ вахтни, пулни кьенятзава. Маса къачузвай техникадин 50 % пул гьукуматди вичи гузва эхир. Гьелелиг и хъсан мумкинвиликай районда вучиз ятӀани анжах 25 касди менфят къачунва,- лугьузва райондин УСХ-ДИН начальникдин заместитель Адильхан Агьмедова.
+Ахцегьиз гьатта са сеферда хьайитӀани атай касди, мумкин я, федеральный метлебдин тарихдин ва архитектурадин памятник тир Жуьмя мискӀиндиз фикир гана. Арабрин миссионер Масламан (АБУ-МУСЛИМ) тапшуругъдалди VII асирда Ахцегьа христианрин екеди тушир клисадин чкадал (а вахтунда чкадин агьалияр христианрин диндал алай) мягьледин мискӀин эцигна. ЦӀуд лагьай асирда адан чкадал минара галай Жуьмя мискӀин хкажна. 1898-1901-йисара дарамат куьгьне хьуникди чкадин жемятдин такьатралди ва къеледа авай урусрин гарнизонди куьмекар гуналди элкъвей кӀук (къубба) галай гилан Жуьмя мискӀин эцигна. Адакай Ахцегьрин лишанрикай сад хьанва. Советрин властрин йисара (1937-1991) Жуьмя мискӀиндин дараматда край чирдай музей кардик квай. Чи йикъара (2013-2014) чкадин меценатри тереф хуьналди ва жемятдин къуватралди ам нубатдин сеферда капитальныйдаказ ремонтна: мискӀиндин умуми конструкция мягькемарна, элкъвей цӀийи кӀук (къубба) эцигна, пол дегишна, дакӀарар пластикадинбурал эвезна ва икӀ мад. 2016-йисуз ремонтдин кӀвалахрин вахтунда Жуьмя мискӀинда даях яз кутунвай кӀарасдин дестекрикай садан кӀаник къадим заманадин артефактар жагъана: арабрин кхьинар алай, чебни хиджрдин 1231-йисуз кхьенвай 60х80 сантиметрдин размердин къванцин плита, куьгьне полдин кӀаник лагьайтӀа, хъенчин еке гетӀе. АЛИМ-ВОСТОКОВЕД Замир Закарьяеван гафаралди, текстина адетдин диндин формулайрилай кьулухъ ремонтдин эцигунрин кӀвалахрин гьакъиндай лугьузва. Абур устӀар Шаъбанан, Ялахърин хуьряй тир Расул АЛЬ-ЙАЛАКИДИН хцин регьбервилик кваз 1815-йисан 2-декабрдилай 19-декабрдал кьван кьиле тухвана. Пешекар устӀар Шаъбан Ялахъвидин тӀвар XIX асирдин сифте четвердин эцигунрин маса текстерайни малум я. Кьилди къачуртӀа, Рутул райондин Шиназрин хуьре цлал ада хиджрдин 1925-йисуз (1810-1811) кӀвал эцигунин гьакъиндай кхьин ала. ЦӀуд йис идалай гуьгъуьниз хиджрдин 1236-йисуз (1820-1821) Шагьбана, Ялахъай тир Расулан хци (АЛЬ-ЙАЛАКИ) Кьурагь райондин Ашарин хуьре мискӀин ремонтна. Идан гьакъиндай Ашарин мискӀиндин цлал алай арабрин кхьини шагьидвалзава.
+Лугьузвайвал, 18-19-асирра Ахцегьа Жуьмя мискӀиндилай гъейри, мягьлейрин 17 мискӀинни авай. Гьар мискӀиндин къвалав вичин школа-медресени кардик квай. Бязи чешмейра 20 мискӀиндин гьакъиндай лугьузва. ОГПУ-ДИН делилралди, 1930-йисуз Ахцегь районда 98 мискӀиндикай анжах 29 кардик квай. 1939-йисуз лагьайтӀа, «Анклавдин» хъларин хуьре мискӀиндин кӀвалахзавай. Амай хуьрера абур репрессийрикди ва я динэгьлияр тахьуникди агал хъхьана. Алай вахтунда кьуд мискӀиндин ракӀарар диндал амалзавайбур патал ачух я.
+Мукьвара чун Гъуьгъве��рин хуьруьн спортсменарни галаз Къурукаларин хуьруьз мугьман хьана. Ана чна чкадин аялар патал армрестлингдай тренировка тухвана. И серенжемдалди чна районда армрестлингдай гьар вацран турниррин ва мастер-классрин тарсар ачухзава. И карда Къурукаларин школадин директор Альберт Ашниева, физрук Амрагь Фатагьова, Ахцегьрин ТВ-ДИН регьбер Таира Муспагьовади, Ахцегьрин 2-нумрадин ДЮСШДИН директордин заместитель Къейседин Алиева ва маса юлдашри чи тереф хуьзва. Пара кьадар сагърай! Чи хуьрерин аялрин рикӀ спортдал гзаф ала. Амма, гьайиф хьи, гзаф хуьрера аялар армрестлингдал машгъул хьун патал спортдин талукь тир тадаракар авач. Алай йисуз зун Къурукаларин, КьакӀарин ва Калукрин хуьрерин жегьилрихъ галаз гьар вацра армрестлингдай тренировкаяр тухун патал чалишмиш жеда. За гьакӀни къейднавай хуьрерай тир жуван дустарин куьмекдалди спортдин чарасуз тадаракар къачуникайни фикирзава. КӀевелай а кардихъ инанмиш я хьи, чкайрал чарасуз шартӀар хьайила, чи аялри спортдай аквадай хьтин агалкьунарни къазанмишда.
+Питердин халкьарин арадин экономикадин форумдин майдандал РД-ДИН туризмдин ва НХП-ДИН рекьяй министр Эмин Мерданова ва Калмыкия Республикадин культурадин ва туризмдин министр Саглара Тюрбеевади туризмдин хиле регионрин арада авай алакъаяр мягькемарунин мураддалди икьрардал къулар чӀугуна. Идан гьакъиндай информагентстводиз РД-ДИН Минтуризмдин пресс-къуллугъди хабар гана. «Чна гележег авай са жерге терефрин гьакъиндай веревирдна. Чна гьисабзавайвал, регионрин арадин маршрут яратмишун мумкин кар я, гьикӀ лагьайтӀа, ам чи къуншидал ала. Умудзава хьи, чна сих алакъада аваз кӀвалахуни гуьзлемишзавай нетижаярни гуда», – къейдна Эмин Мерданова. КутӀуннавай икьрарди туристрин кьадар артух хьун патал авай шартӀар хъсанардай, регионри кьилиз акъудзавай культурадин ва машгъулардай къуллугъар вилик тухудай, инсанар республикадин территорийра авай туриствилин ресурсрикай ва культурадинни машгъулардай серенжемрикай хабардар авунин дережа хкаждай мумкинвал гуда.
+• Алимри тестикьарнавайвал, Чилел алай дагълар 15 километрдилай виниз хкаж хьун мумкин туш. Акси дуьшуьшда абур чпин заланвал себеб яз чкӀидай.• Виридалайни гзаф дагълар авай чка Азия я, виридалайни тӀимил авай чка Австралия. Австралиядин мулкарикай анжах 3 процент дагълари кьунва.• Санлай къачурла, дагълух чкайри кьураматдин майдандин 24 процент кьазва.• Дуьньяда виридалайни машгьур дагъ США-ДИН Нью-Гемпшир штатда авай Монаднок яз гьисабзава. Кьилди къачуртӀа, и дагъда сифте яз альпиниствилел машгъул жезвай ксари вердишвилер къачузва.• Джомолунгма (Эверест) дуьньяда виридалайни кьакьан дагъ я. Ам гьуьлуьн дережадилай 8848 метрдин кьакьанда ава.• Виридалайни кьакьанда авай (дагълух) меркез Боливиядин меркез Ла-Пас я. Ам гьуьлуьн дережадилай 3600 метрдин кьакьанда ава.• Инсаниятди ишлемишзавай хъвадай цин 80 процент дагълар квай чкайрай хкудзава.• Европада виридалайни кьакьан дагъ Эльбрус я.• Венесуэлада авай дуьньядин виридалайни кьакьан Анхель чарчар Ауян-Тепуи дагъдилай гадар жезва.• Челябинскдин областда Карандаш тӀвар алай дагъ ава.
+Эхиримжи вахтунда Дагъустанда коронавирусдин азарди мад кьил хкажнава. РД-ДИН здравоохраненидин Министерстводин 2021-йисан 30-июндин делилралди, республикада 35 600 касдик COVID-19 акатнавайди малум я, 1538 кас кьенва, азарлуйрин кьадар къвердавай артух жезва. Ахцегь районда лагьайтӀа, къенин йикъалди 6 азарлу малум я, абурукай 4 Дербент ва Махачкъала шегьеррин ковидгоспиталриз рекье тунва. Гьелбетда, им чак секинсузвал кутазвай делил я. «Хаталу и азардин вилик пад кьун патал духтуррин меслятрал амал авунихъ, коронавирусдиз акси рапар ягъунихъ еке метлеб ава»,- тикрарзава прешекарри.
+ША ЧУН ШАРВИЛИДИН ПАЙДАХДИК КӀВАТӀ ЖЕН
+Гьар йисан июндин эхиримжи кишдин юкъуз къадим Ахцегьрин чилел уьлкведин, гьакӀ дуьньядин гьар жуьре пипӀерай хайи халкьдин кьисмет къайгъусуз тушир вафалу рухваярни рушар – Шарвилидин невеяр хквез, халкьдин чӀехи межлис къурмишун – им халкьдин баркаллувал, къанажагълувал тестикьарун я. Дамахдивди къейдин, «Шарвили» эпосдин сувариз чи халкьдиз хас даим ерияр – азадвал, садвал, дуствал, мугьманпересвал, гьахълувал, женгчивал хуьзвай, кьве патал пай хьанвай халкь сад хъийизвай мана-метлеб, зурба фикир – идея ава. И кардал дамахна, адакай менфят къачуна кӀанда. Зурба идея-идеология авачир общество виликди фидач (СССР-ДИН девирда коммунизм туькӀуьрун гьахьтин идея тир, гьа са вахтунда тайин тир идеология авачирвиляй къе чи Урусатдин общество санал элкъвез акъвазнава). Эхь, чун, виче акьалтӀай зурба идея хуьзвай «Шарвили» эпосдин сагьибар тирвиляй лезги халкьдал пехилбур, гьатта чархара кӀарар тваз алахъзавайбурни ава. Къене квак гьатун хаталу я лугьурвал, гьайиф хьи, къе гъавурдик квазни, квачизни «Шарвилидин суварар куьз герек я?», «Шарвили авайди туш, ам къундармишнавай къамат я» лугьуз, терхеба рахазвайбурни ава. Коронавирусдин тӀугъвал себеб яз, ингье, эхиримжи кьве йисуз Ахцегьа лезгийрин «Шарвили» эпосдин сувар хъхьанач лагьана, ахьтинбуруз хвеши я жеди. Амма им халкь патал пис лишан тирдан гъавурда абур авач. Ихьтин себеб-багьнайрикай делил хьана, чаз халкьдин сувар къвердавай зайиф хьунин, квахьунин (машгьур Цуькверин, малдаррин суварар хьиз) къурхуллувал ава. Гьар са халкьдин тарихда кьегьал кьилди ксарин роль-дережа садавайни инкариз жедач. Лазим чӀавуз лазим чкада девирдин эверун-истемишунриз талукь тир жаваб гваз халкьдин дидардиз экъечӀиз жуьрэт авур ва гьабурулай чешне къачуз гьазур кьегьалар, Аллагьдиз шукур хьуй, чаз пара ава. Абурукай эвелимжиди Шарвили вич я - Кавказдин Албаниядин девирда, тахминан 2,5-2 агъзур йис вилик чи ата-бубайри римлуйрихъ, сасанидрин Ирандин чапхунчийрихъ галаз тухвай дявейра ватандин азадвал патал женгерин кьил кьур зурба пагьливан! Гьа девирдилай башламишна халкьди Шарвилидикай ватанпересвилин жанлу манияр, махар, кьисаяр, риваятар туькӀуьриз, гележегда абур сад тир, тамам сюжетдин сивин яратмишунин зурба эсердиз - эпосдиз элкъвена. Ахцегьрин общественный къанажагъда Шарвили суьгьуьрдин махарик квай аждагьан хьтинди туш, Кавказдин Албания уьлкведин ТӀури шегьерда дидедиз хьайи тарихдин гьакъикъи игит я. Ахцегьа пагьливандин кӀвалин амукьаяр (къе, чкадин туризмдиз дикъет гузвай девирда, абур туькӀуьр хъувунихъ метлеб ава), риваятрихъ галаз алакъалу КӀелез хев ва ярж алай маса чкаяр къалурзава. Гьабурун юкьва авай ачух хъсан чкадал туькӀуьрун теклифзава чна Шарвилидин кьилин майдан (2021-йисан 20-нумрадин «Лезги газет»). Диде Шарвилидихъ шехьунин манида (им яргъал гьа вакъиайрин девирда арадал атана, халкьдин манидин къайдада чав агакьнавай милли эпосдин гуьзел са кӀус я) Ахцегьрин гьакъикъи чкайрин тӀварар кьунихъ галаз сад хьиз, а вакъиайра иштиракай тарихдин векилрин тӀварарни кьазва: Шарвили, Шапур, Ширин, Алапехъ, ТӀури, КӀелез хев, ЙИРГЪИКЫКАР, Гияр, Алпан вацӀ... Шарвилидин пак къаматдин чешнеяр, душманрикай хайи Ватан, халкь хуьнин карда адан рехъ давамариз хьайи кьегьал регьберар, Шарвилидин халисан невеяр, гьелбетда, гуьгъуьнин девиррани хьана: Гьажи Давуд, Фетали хан ва масабур. Чи девирда гьабурун жергеда машгьур предприниматель ва политик, Дагъустандин патай РФ-ДИН Федеральный Собранидин Советдин член Сулейман Керимов, 2000-йисалай инихъ лезгийрин игитвилин «Шарвили»
+Даш АЛИЕВ29-ИЮНДИЗ райондин активдин нубатдин совещание Ахцегь райадминистрациядин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. Сифте гаф ада муштулухдин шад хабардилай башламишна: «Хуьруьн территорияр комплексныйдаказ вилик тухун республикадин программадай Ахцегьа 120 аял-чкадин типовой цӀийи школа эцигзава. Вичихъ аялриз сирнавиз чирдай махсус гьавизни галай ихьтин объект республикада мад авач жеди». Ахпа ада залдавайбурун дикъет районда коронавирусдин вилик пад кьунин месэладал желбна. Къейд авурвал, Дагъустанда коронавирусдин цӀийи ва иллаки хаталу штаммар пайда хьуникди мад банкетный залар агалунин месэла къарагъарнава. Чи вилик районда 1-сентябрдалди вири муаллимарни духтурар, гьакӀ яшайишдин къуллугъдин хилен работникар 80% див агакьна вакцинация авунин жавабдар месэла ква. Рапар ягъун хаталу я лугьуз, акси таблигьат тухузвайбур халкьдин хаинрив гекъигиз жеда… Вакцинациядин месэла активламишун патал чна ЦРБ-ДА мобильный бригадаяр тешкилнава ва хуьрериз физ, чкадал рапар ягъунин графикни планар тайинарнава. Абуруз чпин карда чкадин администрацийри куьмекунин чарасузвал ава. Районда коронавирусдин эпидемгьаларин ва жемят вакцинация авунин гьакъиндай малумата�� «Ахтынская ЦРБ» ГБУ-ДИН кьилин духтур Митгьедин Мурсалова ва районда Роспотребнадзордин кьилин духтур Арсен Касимова авуна. Абурун гафарай, алай вахтунда районэгьлийрин анжах 13,27 процентдиз рапар янава. Коллективный иммунитет арадал атун патал 13366 касдиз рапар ягъун герек я. Духтуррин «отводар» куьруь вахтуналди я, ва и кардикай садавайни багьна кьаз жедач Бязи азарлуйриз ва къурхуллувилин дестедик акатзавайбуруз «проба» эциг тавунмаз раб ядай ихтияр авач. Исятда чна райондиз дуьньяда виридалайни хъсан яз гьисабзавай «Спутник V» вакцина гъанва. Вакцинациядин рейтингда Дагъустан уьлкведин 85 региондикай 54-чкадал ала. Маса регионрив, гьакӀ къунши районрив гекъигайла, чун саламат ятӀани, секин хьана ацукьна кӀандач. 17-июндилай республикада мад медмаскайринни бягьлейрин, общественный чкайра инсанрин арада ара хуьнин режим кардик кухтунва. И месэлайрив жавабдарвилелди эгечӀунилай чи сагъламвал аслу я.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Шарвили! И тӀвар, къамат чи миллетдин азадвилихъни садвидихъ ялзавай, халкь руьгьламишзавай кьетӀен ярж-лишан хьиз гьар са лезгидин бейнида мягькемдиз гьатнава, я са тӀугъвалманийвилеривайни ам ахкъудиз жедач. Чи машгьур алим-философ Агьед Гьажимурадович Агъаева гьеле 1999-йисуз сифте кьил кутуналди (Через эпическую героику к реальному героизму. «Дагестанская правда», 2000, 29-март; Игитвилин эпосдилай - гьакъикъи игитвилихъ. «Лезги газет», 2000, 14-апрель) 2000-йисалай Ахцегьа – ШАРВИЛИ-ДИН гъвечӀи ватанда – тешкилиз хьайи лезги халкьдин игитвилин эпосдин сувар халкь садзавай, ам гъалибвилерал тупламишзавай, акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишзавай гужлу алатдиз - вакъиадиз элкъвенва. Амма гьич са фикир къастни далудихъ а къастунал кӀеви уьтквем, жумарт ксар галачиз уьмуьрдиз куьчуьрмишиз жедач. И жигьетдай вичин вахтунда лезги халкьдин арадай Имам Музамудинович Яралиев хьтин ватанперес кьегьал акъатун гьакъикъатдани лезгийрин бахт хьана. Адан регьбервилик кваз «Шарвили» эпосдин сувар халкь вичин хъендик кӀватӀзавай пайдахдиз элкъвена.
+И мукьвара РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин 1-заместитель Шарип Шарипов ири карчин гьайванар хъуьтӀуьн къишлахрилай гатун яйлахриз вахтунда куьчарунин месэла гьялун патал Кочубей поселокдиз фена. Ада къейд авурвал, эхиримжи йисарин тӀебиатдин шартӀари республикадин кеферпата авай уьруьшрин векьин къалинвилиз писдаказ таъсирзава. «Къе, садрани тахьай хьиз, гьайванар хъуьтӀуьн къишлахрилай гатун яйлахриз вахтунда ва тамамвилелди куьчарунин месэла важиблуди я. Гьа ихьтин месэла хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбурун вилик эцигнава. Районрин властрихъ галаз алакъа хуьналди, РД-ДИН Минсельхозпродди чил жавабдарвилелди ишлемишунин месэладал гуьзчивалда»,-лагьана министрдин заместителди. Идалайни гъейри, ада алава хъувурвал, хъуьтӀу��н къишлахар, анра гьакӀдани тӀимил экъечӀзавай векь чкадал хкун патал бес кьадар вахтунда секиндаказ туна кӀанда. Акси дуьшуьшда хъуьтӀуьн къишлахрин кьилдин участокар баябан чкайриз элкъуьнин кар яцӀа гьатун мумкин я. Хабар гузвайвал, алай йисуз хъуьтӀуьн къишлахрал куьлуь карчин 1,37 миллион гьайван, ири карчин саки 170 агъзур гьайван ва 2,5 агъзур балкӀан алай. Эхиримжи делилралди, гьайванри кьуьд акъудай чкайрал 811 агъзур хеб ва цӀегь куьчарнава. Абурукай 264 агъзур гьайван дагъдин яйлахриз автотранспортдин куьмекдалди хутахнава. Алай вахтунда ири карчин 22 агъзур гьайван куьчарнава. Ботлих (вири хиперин 100 процент куьчарнава), Казбек (90 процент), Буйнакск (85 процент), Акуша (70 процент) ва ЧӀарода (65 процент) районрин малдарар гьайванар куьчарунив жавабдарвилелди эгечӀна. Хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбуру гъавурда турвал, гьайванар куьчарунин месэла хиперилай сар твазвайбурун хци къитвал себеб яз эглеш хьана. РД-ДИН Минсельхозпродди, вичин нубатда, ихьтин гьалар арадай акъудун, гьайванрилай сар твадайбур гьазурунин месэлайриз таъсир авун патал серенжемар кьабулзава. Серенжемдин вахтунда АПК-ДИЗ талукь важиблу маса месэлаярни гьялна. Абурук фитомелиоративный серенжемар тамамарунин ва алафар гьазурунин месэлаярни акатнава.
+Алай йисан 21-июндиз Роспотребнадзордин РД-ДА авай Управленидин регьбер Н.Н. Павлова «Диндин истемишунар ва адетар тамамардайла коронавирусдин инфекция чкӀунин вилик пад кьуниз талукь серенжемрин гьакъиндай» 35-нумрадин къарардал къул чӀугуна. Ана винидихъ къейднавай инфекциядиз талукь яз чи республикада эпидемиологиядин гьалар пис хьанвайди къейднава. ИкӀ, алай йисан 21-июндалди Дагъустанда инсанрик коронавирусдин инфекция акатай 30 агъзуралайни гзаф дуьшуьш хьанва. Идалайни гъейри, исятда РД-ДА внебольничный пневмониядиз талукь язни гьалар къизгъин жезва. Идахъ галаз алакъалу яз чи республикадин государстводин Кьилин санитарный духтурди къарар акъуднава: 2021-йисан 21-июндилай эгечӀна РД-ДА авай вири жуьре динрин тешкилатрин регьберри, республикада кьакьан гьазурлухвилин къайда алуддалди, Аллагьдиз ибадат авунин серенжемар лап чарасуз тир тӀимил кьадар ксар кӀватӀуналди кьиле тухун.
+ДИДЕ-БУБА хьуналди, гьар са касди вичин хивез чӀехи жавабдарвал къачузва. Шаксуз, гьар садаз вичин аял мергьаметлуди, гьарайдиз гьай лугьудайди, намуслуди ва викӀегьди яз чӀехи хьана кӀанда. Амма вири и ерияр гьавадай къачузвач. Дуьзгуьн тербия ва хсуси чешне агалкьунин замин я. Рушар ва гадаяр барабар я, гьавиляй кьве терефдизни гьуьрмет авуна кӀанда. Масадаз гьуьрмет авун аялдик чарасуз яз кутуна кӀани ери я. Гьа жергедай яз аял яшдиз килиг тавуна вичин вири таяр туьшериз гьуьрмет авунив вердишарна кӀанда. Квез гъалатӀар авунихъай кичӀе жемир. Чарадан гъалатӀар фикирда кьун вичин жуьредин бажарагъ я. Амни гзафбурухъ авач. Жув��н магълубвилерикай хийир къачуз хьун важиблу я. Гьавиляй жуван аял магълубвилерихъай ва гъалатӀар ахъаюникай кичӀе тежедайвал вердишар ая. РикӀел хвена кӀанда хьи, къиметар къачун уьмуьрда кьилин кар туш. Идалай важиблуди инсандихъ чирвилер хьун я. Практикада аквадай кар я: чпи гуьзлемишай къимет къачун тавур гьар дуьшуьшда диде-бубайри чпин аялриз гьараярзава. Амма гзаф дуьшуьшра къимет чирвилерин лишан туш эхир. Белки, куь аялдиз «кар алакьунивди» чарадан дафтардилай кхьин хъийиз чидач. Гьавиляй аял вахтарилай адахъ ихьтин фикир хьун лазим я: дневникда авай къиметрилай чирвилер хейлин важиблу я. Аялди а кар кьатӀана кӀанда хьи, диде-буба адан душманар туш. Гьавиляй адавай абурун патав мус хьайитӀани куьмек тӀалабиз къвез жеда. Жуван аялдин дуст жез гзафбурулай алакьзавач, гьикӀ лагьайтӀа адахъ вичин дустар ава. Квевай истемишзавайди са кар я—чпиз чпин вири крара сергьят чидай хъсан диде-буба хьун. Куьне аялдиз квез ихтибар ийиз жедайди къалура. Насигьат гудай гафар лугьун ва я гьараяр авун и кар патал акьван хъсан къайда туш. ЖУВА-ЖУВ я хулигандив, я муаллимдив, я масадав бейкефар ийиз вугумир. Гзаф дуьшуьшра диде-бубайри дустар, муаллимар ва я маса инсанар аялдилай гзаф авторитетлу(кесерлу) тирди къалурзава. И кар себеб яз гзаф кьадар комплексар арадал къвезва ва аялдивай вичин фикирдиз талукь гафар лугьуз жезвач. Масадан фикирдиз гьуьрмет авун важиблу тирди аялдиз суьгьбет ая. Амма герек дуьшуьшра жуван фикир патал женг чӀугвазни чир хьана кӀанда. Кьилинди, и кар дуьздаказ авун я. Масадбурун патай хъсан гафар къазанмишун патал жуваз бегенмиш тежедай крар ийимир. Аялдивай гзаф дуьшуьшра машгьурвал уьмуьрда кьилинди туширди кьатӀуз жезвач. Ам и машгьурвал вири къуватралди къачуз чалишмиш жезва. Куьне жуван чешнедалди къалурна кӀанда хьи, инсан намуслуди ва хъсан къилихар авайди хьун и къайдайрилай элячӀна маса инсанрин хатур къачуз чалишмиш хьунилай важиблу я. Эгер аял са куьн ятӀани гъавурда гьатначтӀа, адаз идан гьакъиндай хабар кьаз кичӀе тахьурай. Суалар вугун тӀебии кар я, вучиз лагьайтӀа са куьнин гъавурдани акьун тавуна «акьуллу» жуьреда ацукьдайдалай суалар вугунни хъсан я. Эгер куь аялди и кар гьеле гъвечӀизамаз кьатӀун авуртӀа, хъсан я. Аялди вич писдаказ гьисс авур дуьшуьшда идан гьакъиндай ада гьамиша диде-бубадиз лагьана кӀанда. Я пис къиметар, я муаллимдин ажугъ аялди вичин гуьгьуьлар чӀур хьуникай лугьун тавунин себеб тахьун лазим я. ГьикӀ лагьайтӀа, сагъламвал виридалайни важиблу я. И кар аялди жезмай кьван фад кьатӀана кӀанда. Аял жув элкъурна кьунвай тӀебиатдив гьуьрметдивди ва къадирлувилелди эгечӀунин руьгьдаллаз тербияламиш ая. Гзаф дуьшуьшра чна чиркин куьчейрилай, зирзибилри кьунвай паркрилай ва кӀур ганвай клумбайрилай шикаятзава. ТӀебиатдиз гьуьрмет авунин месэлада жувалай эгечӀун кутугнава, анжах ахпа и ери��р аялрик кутуна кӀанда. Гьа и дуьшуьшда нетижа гьакъикъатдани таъсирлуди жеда. Аялдиз чӀехибуруз, муаллимриз, дустариз ва гьатта квезни «ваъ» лугьуз чира. Куьне квез рахун алачиз муьтӀуьгъ инсан ваъ, личность чӀехи ийизва эхир. Ингье гьавиляй аялдиз вич чӀехи яшдиз акъатайла «ваъ» лугьунин алакьун гзаф герек къведа…
+Вичик медицинадин ва здравоохраненидин хиле зегьмет чӀугвазвай 20 далай виниз ксар-государстводин ва бизнес къурулушрин, илимдин институтрин, инновацийрин рекьяй карханайрихъ ва проектрихъ галаз кӀвалахзавай фондарин векилар квай экспертрин жюридин къарардалди Дагъустандай рекье тунвай 6 проект финалдиз акъатна. Абурун жергедай яз ДГМУ-ДИН лечебный факультетда кӀелзавай анжах кьве студент Грантриз лайихлу хьана. Шад жедай кар ам я хьи, абурукай сад алай вахтунда Дагъустандин медуниверситетдин 3-курсуна кӀелзавай чи тават
+тир. Адан проект («Разработка функционализированных фильтров для ИВЛ аппаратов и других воздухоочистительных устройств с высокой антибактериальной активностью») 500 агъзур манатдин Грантдиз лайихлу хьана. Къейд авун лазим я хьи, Заринади конкурсра, олимпиадайра идалай виликни иштиракна. Вуздин сергьятра аваз (гигиенадай, анатоми-ядай, гистологиядай) кьиле фейи ихьтин серенжемра са шумуда гъалибвилерни къазанмишна. З.Къухмазова 2001-йисуз Ахцегьа дидедиз хьана. 2018-йисуз хуьре 1-нумрадин юкьван школа къизилдин медалдалди акьалтӀарай ам ДГМУ-ДИЗ гьахьна. Малум хьайивал, 2-курсунилай Зарина вузда кардик квай студентрин илимдин (нормальный физио-логиядай) кружокдиз (РУКОВОДИТЕЛЬ-НАИДА Абдулаева) физва. Ана студентар илимдин рекьяй макъалаяр кхьинал, гьакӀни проектрал машгъул жезва. Заринадин макъалаяр гьар йисуз кьиле физвай конференцийрин сергьятра аваз акъудзавай журналда гьатнава. -ИВЛ-ДИН фильтрайриз талукь тема хкягъун дуьшуьшдин кар туш. 2019-йисуз вири дуьньяда, уьлкведа, чи республикадани пайда хьайи коронавирусдин тӀугъвалди (гьайиф хьи, ам гилани давам жезва) инсаниятдик къалабулух кутурди сир туш. ИВЛ-ДИН аппаратрихъ авай важиблувални екеди тир эхир. Чун кружокда абурун фильтраяр ахтармишунал машгъул хьана. И проектда иштиракзавай инженердин куьмекдалди чалай нано-плёнка арадал гъиз АЛАКЬНА.И проект кьилиз акъудун патал чаз пулдин такьатар лазим тир. Абур чахъ авачир, Грант патал конкурсда иштиракунин фикирни гьа и арада кьилиз атана, - сугьбетзава Заринади. З.Къухмазовадин проектдин тӀварцӀяй аквазвайвал, ам ИВЛ-РА ва гьава михьи ийидай маса тадаракра ишлемишзавай фильтрайриз талукьди я. Генани гегьеншдиз лагьайтӀа, абур ишлемишзавай вахт саки кьве сеферда яргъи авуниз ва, кьилиндини, абурун ери хъсанаруниз талукьди я. Проектдин авторди къейдзавайвал, цӀийи жуьредин фильтрайра бактерийрикай хуьн патал ишлемишдай махсус нанопленкади микробрикай саки 99,9 процентдин михьзава. Грантдиз талукь яз, чаз мадни чир хьайивал, кьве йисан вахтунда кутӀунзавай икьрардин бинедаллаз, адан такьатар пайи-паяр яз агакьда. Къуй чи гуьзел таватдихъ мадни еке агалкьунар хьурай!
+Рагнеда РАМАЛДАНОВА Алай йисан апрелдиз цӀийивилерин тереф хуьдай Фондунин дирекциядин заседанидал (Фондунин конкурсрин комиссиядин теклифарни фикирда КЬУНАЛДИ)»УМНИК» программадай такьатар чара авун патал проектрин сиягьар тайинарна. Илимдинни инновацийрин конкурсда (ам «Московский молодежный старт-2020» лишандик кваз тешкилнавай) РУДН-ДИН, Сеченован университетдин, Менделееван тӀварунихъ галай РХТУ-ДИН, онкологиядай Блохинан тӀварунихъ галай НМИЦ-ДИН ва медицинадин рекьяй маса вузрин студентрихъ, гьакӀни аспирантрихъ ва жегьил алимрихъ галаз санал Дагъустандин госмедуниверситетдин (ДГМУ) студентрини иштиракнавай. ИкӀ, винидихъ тӀвар кьунвай конкурсда иштиракун патал алатай йисан кьвед лагьай паюна 28 студентди арзаяр ганвай. Конкурсдин финал Москвада кьиле фин лазим тир, амма тӀугъвалдихъ галаз алакъалу яз ам арада мензил аваз, (яни дистанционно), кьиле тухвана.
+Америкадин алимри тайинарнавайвал, кагьрабадик жуьреба-жуьре антибиотикрин куьмекдалди сагъариз тежезвай бактерийрин азаррин аксина женг тухудай затӀар ква. Пешекарри кагьрабаяр гзаф авай Балтийский гьуьлуьн турпагъра 44 миллион йис идалай вилик къванциз элкъвенвай шкьакьар (смола) ахтармишнава. Къейдзавайвал, шкьакьдихъ бактерийриз, гьашаратриз аксивалдай таъсир авай. Алимриз кагьрабадик абиетиновый, дегидроабиетиновый ва маса кислотаяр кваз жагъана. Абурун фикирдалди, инфекцийрин азарар сагъардай дарманар патал и кислотаяр хъсан мумкинвилер гудай цӀийи такьатрин чешме я.
+эпосдин суварин оргкомитетдин председателвал ва кьилин спонсормеценатвал ийизвай зурба ватанперес И.М.Яралиев ава. Имам Музамудиновича СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин регьбер Нариман АбдулмутӀалибовахъ, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат, алим Гьамидуллагь Мегьамедовахъ, райондин культурадин Управленидин начальник, Дагъустандин халкьдин шаир Майрудин Бабахановахъ ва маса ватанпересрихъ галаз 2021-йисан 25-июндиз Кьасумхуьрел лап вижевайдаказ «Шарвили» эпосдин нубатдин 21- сувар кьиле тухвана (гьакъикъатда 21-сувар шаз, 2020-йисан июндиз хьун лазим тир, цӀи – 22-сувар, залум «COVID-19» азарди вири крар какадарна). Коронавирусдин тӀугъвалдихъ галаз алакъалу сергьятламишвилериз килиг тавуна, милли эпосдин суварар тешкилунин адетдин цӀиргъ кьатӀ тавунай абуруз баркалла! Халкьдин сувариз виликамаз лайихлу гьазурвилер акун патал ина са шумудра оргкомитетдин заседанияр хьана. Абурун къарар кьилиз акъудун яз суварин вилик йикъара «Куьредин ярар» культурадин центрда «Шарвили! Шарвили! Шарвили!» тӀвар алаз суварин махсус журнал чапдай акъудна, районда «Шарвили - халкьдин терефдар» махсус акция малумарна, онлайн жуьреда «Шарвил��» эпосдиз талукь музыкадинни поэзиядин флешмоб, «Шарвили» эпосдин кӀелунар – конкурсар тешкилна ва икӀ МАД.«ШАРВИЛИ» эпосдин суварин Республикадин оргкомитетдин къарардалди, тӀугъвалдикай игьтият хуьн яз, цӀи эпосдин сувар, адет тирвал, Ахцегьа вирибурун иштираквал аваз гурлудаказ ваъ, лезги гьар са районда кьилдикьилди тешкилун лазим тир. ГьакӀ жеридак халкьди умудни кутунвай, амма анжах са СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондилай гъейри, гьайиф хьи, амай районрилай и кар алакьнач. Алай вахтунда лезги халкь кьве патал пай хьана, адан милливал, садвал зайиф жезвай шартӀара чун ругьламишзавай, хайи чӀал, милли тарих, меденивал хуьниз эверзавай «Шарвилидин» суварар гьич са «объективный, субъективный» себеб-багьнайривайни акъвазариз тахьун лазим я. Вучиз лагьайтӀа, им чи халкьдин вилик финиф акъвазаруниз барабар гъалатӀ я. Ша чун гьар сад вичин карда Шарвили жен!
+ША ЧУН ШАРВИЛИДИН ПАЙДАХДИК КӀВАТӀ ЖЕН
+Кьурай векьерик фагьумсуздаказ гадарнавай сигаретдилай, гуьзчивал алачиз тунвай ялавдилай, цӀай акатун мумкин я. Чун вири кьурай векьериз цӀай ягъунив гзаф мукъаятвилелди эгечӀна кӀанда. Кьурай векьериз цӀай ягъайла пожар арадал татун патал тайин къайдайрал амал авун чарасуз я. Виридалайни вилик кьуру векьериз цӀай ядай хатасуз чка хкяна кӀанда. Кьурай векьериз цӀай ядалди кӀвалерин патав яд авай гуд ва цӀай хкадардай маса шейэр эциг. Кьурай векьер ва зирзибилар кудайла абур кӀвалерикай, гьаятрин жугъунрикай, тамукай хатасуз мензилдиз къакъуд ая. Аялриз спичкайрихъ, зажигалкайрихъ галаз къугъун къадагъа ая. Малум тирвал, аялрин саймазвал пожарар арадал атунин асул себебрикай сад я. Эгер кьурай векьериз цӀай ягъайла ам куь кӀвал галайвал къвезватӀа цӀай хкадарунин карда квез куьмек гуз тежезвай хизандин членар саламат ая ва кӀвалин гьайванар са чкадихъ къакъудур. Пожар арадал атай вахтунда энгел тавуна и кардикай пожарный къуллугъдиз хабар це. Пожарныйриз гьакӀ жуван фамилия ва пожар арадал атан-вай чкани лагьана кӀанда. Пожарный къуллугъдиз стационардин телефондин «01», мобильный телефондин «101» ва я «112» нумрайриз зенгна хабар гана кӀанда. Дараматдин къене пожар арадал атайла анин пенжерар ракӀарар ва вентиляциядин тӀеквенар агалун чарасуз я. Гъилик квай чпе яд цаз жедай вири шейэр адалди ацӀура. Ламу куьгьне пекерни гьазура. ГьикӀ лагьайтӀа абурун куьмекдалди са акьван еке тушир ялав хкадариз жеда. Кьурай векьерик акатнавай цӀай кӀвалин патав агакьзавайла анин цлар ва къав яд яна кьежира.
+Ахцегьай 35 километрдиз кьван винелди дагъларихъ фейила, Фиярин хуьр гьалтда. Ам инсанвал, мугьманпе ресвал, дуствал гьамиша вине кьадай дирибаш рухвайралди, зегьметдал рикӀ алай малдарралди, ашукьралди, ма нидарралди, духтурралди (ва икӀ мад) фад лай машгьур я. Гила ингье и гуьзел макандин бажарагълу ксарин сан мадни артух тирди къалурзавай писат��ль, шаир, вични полковник
+майдандиз экъечӀ нава, ада чи вилик нубатдин
+ктаб гъанва. Вичин диде-бубадин руьгьдиз, вири фийивийриз бахшнавай и ктабда хайи ерийрикай пара чими келимаяр лагьанва, ам “девлетрин дагъ”, “устадрин чад”, “ашукьрин къул”, “серкеррин хуьр”, “манийрин чан”, “эркек рухвайрин ватан”, “гъейратрин тур”, “тарихрин гъен”, “гьуьрметрин син”… тирди къалурнава. 18-июндиз Махачкъалада цӀийи ктабдихъ галаз танишарзавай мярекат кьиле фена. “Кувшин” ресторандин залдиз теклифнавай ксар ашукь Ширинан “Фиярин хуьр” ва маса манийрин хуш сесерик кваз аниз гьахьзавай. Мярекат ачухай ва кьиле тухвай гьуьр метлу Идаят Насирова ктабдихъ ва адан автордихъ галаз танишарна, полковникдин уьмуьрдин рекьикай куьрелди суьгьбетна. Ктаб мубаракиз, нафузлу, еке авторитет авай гзаф ксар рахана. Виридан тӀварар кьадай мумкинвал авач (багъишламишрай), кьилди къа чуртӀа, Зияд Седрединова, Булу Умуда лиева, Физавудин Шагьпазова, Гьа сан гьуьсейн Абдулжалилова, Тарлан Мамедова, Къафар Ризаева, автордин стхайри, ярар-дустари, и цӀара рин автор ди ва гзаф масабуру Нисрет Сейфуллагьовичан дуьзгуьнвал, къенивал, бажарагълувал къейдна. АБУРУ-КАЙ бязибуру лагьай “лувар квай” хьтин ибараяр инал гъун кутугнава: “хъсандиз къени рикӀ, девлетлу руьгь авайда кхьида”, “бажарагълуди вири крара бажарагълу я”, “савадлу, кар бажармишдай, гзаф дустар авай кас я, адаз вирида гьуьрметзава, чи государство ихьтин ди рибаш рухвайрихъ муьгьтеж я”; “лезги халкьдиз гьа ихьтин рухваяр герекзава”, “ахьтин ксар ава хьи, гьар юкъуз са гьихьтин ятӀани хъсан кардин гуьгъуь на жедай. Эркек хва я. Адаз хайи ерияр, ярардустар гзаф кӀанда. РикӀе берекат авай и кас чи намус, чи дамах я. Нисрет Сейфуллагьовичан рикӀ дуьнья хьиз ачух я”… Рахунрин арайра генерал Танкаеван тӀварунихъ галай фондунин председатель Гь.Абдулжалилова Нисрет Исмаиловав РД-ДИН ветеранрин Советдин патай ганвай “Жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунай” медаль, са жерге маса ксарив генерал Танкаеван тӀварунихъ галай знакар вахкана. КӀватӀ хьанвайбур Тарлан Мамедова, ашукьар тир Айдуна, Къафлана, Самира шадарна.
+Чун, редакциядин яратмишунин гъвечӀи коллектив, милли журналистикадин алатай несилрилай атанвай хъсан адетар хуьз, куь суфрадал метлеблу материалар авай ерилу газетар гъиз алахъзава. Газетдин къуват къалурзавай уьлчме адан тираж я кьван гъилевай йисан сифте паюна 1400 касди газет къачуз кӀелзавай ва умуми тираж -1450 экземпляр тир. Чаз гила йисан кьвед лагьай пай патални куь куьмекдалди, гьуьрметлу районэгьлияр, тираж гьа и дережада аваз хуьз кӀанзава. Лугьун хьи, советрин девирдин 1980-йисара газетдин тираж 4500 дав агакьай, 1990-йисара гьатта 250 дал ахватай четин вахтарни хьана. Амма гьамиша гьич са куьнизни килиг тавуна газетди вичин дережа, лайихлувал хвена халкьдиз къуллугъна. Газет, ж��рнал кхьин кхьин тавун, гьелбетда, гьар са касдин хушунин кар я. ИкӀ лагьана ацукьайтӀа, гьайиф хьи, чи халкьдин къанажагъ ахьтинди я хьи, гьатта дидед чӀалал акъатзавай газет-журнални кхьидач, я лап тӀимилбуру кхьида. Чаз аквазва хьи, халкьди исятдани кхьизвач. Райондин руководстводин тапшуругъралди духтурривни муаллимрив ва идарайрин коллективрив кхьиз тазва. Гьа икӀни тавуртӀа, вичихъ 93 йисан девлетлу тарих авай газет вич-вичелай агал хъижеда (тираж 1000 экземпляр тахьайтӀа, лицензия – акъуддай ихтияр гузвач). «Хьурай ман, вучда адакай агал тахьана!» - лугьузвайбурни ава газет кхьихь лагьайла. Гьайиф хьи, къе гьахьтин къайгъусузар пара жезва. «Дуьньядин вири малуматарни хабарар чав Интернетдин куьмекдалди мобильный телефонрайни телевизоррай агакьзава кьван, четиндиз кӀелиз жезвай лезги газетдикай вучда?» лугьузвайбуруз жаваб гун: ахтармиш тавуна вуч хьайитӀани лугьузвай, кхьизвай абурувай газет эвезиз жедач, вучиз лагьайтӀа газетдин материал – им официальный документ я. Газет кхьин тавунин себеб адан багьавал туш (йисан подпискадин къимет 400 манат, са кило якӀун къимет я), гъавурдик тахьунин лишан я. Са тӀуьнилай гъейри инсандиз руьгьдин емни кӀанда эхир. Чи рагьметлу бубайри душманрихъ галаз бягьс чӀугваз хьайи агъзур йисара хвена, къе чав агакьарнавай дидед чӀал, тарих, адетар квадардани? Инсанрив чи уьмуьрдин малуматарни хабарар агакьарунихъ галаз санал газетдин кьилин везифайрикай сад къе чи чӀал, адетар, культура хуьн я эхир. И кардин гъавурда авачиз, лезги газет-журнал кӀел тийизвайвиляй, хизанда жуван чӀалал рахун тийизвайвиляй къе чи веледриз, хтулриз дидед чӀал чиз амукьзавач. ИкӀ давам хьайитӀа, гележегда чӀалахъ галаз санал халкьни квахьда. Инсанар гьар са кардикай хабардар авунин, дуьз гъавурдик кутунин важиблу месэлаяр къарагъарзавай «ЦӀийи дуьнья» газет я зиди, я редакциядин 4-5 кас коллективдинди, я райондин руководстводинди туш (ибур вири къвез-хъфизвайбур я), халкьдинди я. СМИ-ДИН чарчин такьатар кхьизвайбурун жибиндиз кьезиларун патал гъилевай йисан мартдилай Ахцегьа, Х.Тагьиран тӀварунихъ галай багъда Роспечатдин киоск кардик кухтунва. Федеральный ва республикадин газетар кхьин чаз анай хейлин ужуз акъваззава. Месела, «Дагъустандин правда» газет кхьин почтунин отделениеда 1666,56 манат, «Лезги газет» 469,92 манат ва «ЦӀийи дуьнья» 248,40 манат ятӀа, абур киоскдай, талукь тирвал, 630, 228 ва 200 манатдихъ кхьиз жезва. Пара тажубдин кар я, къенин йикъалди гьич са касди кьван атана вичин хушуналди киоскдай райондин «ЦӀийи дуьнья» газет(амайбурукай стӀун рахадач) кхьенвач. Яраб вучиз ятӀа? Вучиз чун чи чӀалан, культурадин патахъай икьван къайгъусуз, руьгьсуз, савадсуз (гьакъикатдани, къе парабурувай дидед чӀалал кӀелиз-кхьиз хъижезмач) зайиф жезватӀа? Вучиз чи ватанперсвал квахьзаватӀа?! Гьуьрметлу районэгьлияр, жуван хайи дидед чӀалал акъатзавай райондин «ЦӀийи дуьнья» газет кхьиниз, хуьниз чун буржлу я.
+РЕДКОЛЛЕГИЯ Лезгийрин милли журналистикадин бине эцигай «ЦӀийи дуьнья» газет республикада лап сифтебурукай сад я. Ада 2018-йисуз вичин 90 йисан юбилей къейдна. Райондин ва уьлкведин важиблу пара вакъиайрин шагьид тир ада и девирда халкьдин арада лайихлу гьуьрмет къазанмишна. Гьар са кӀвализ мугьман жез, инсанар дуьз гъавурдик кутазвай, абур райондинни адалай къецепатан вакъиайрикай хабардарзавай, жемят хъсан крарал тупламишзавай ам чи райондин чин ва гуьзгуь, тарихчи я. Инсанрин фикир-къанажагъдиз таъсир авунин карда СМИ-РИН къуват гьакьван екеди тирвиляй абуруз гьахълудаказ 4-гьукум-власть, обществодин япар ва вилер лугьузва.
+Са вуч ятӀани чидайда вич чӀехи касдай кьада, амайбур—затӀни тийижирбурукай.
+Аллагьдихъ агъун ва адаз муьтӀуьгъ хьун
+. Аллагьдихъ агъунва, Адаз муьтӀуьгъ я лугьудайбурун арада чеб амай мусурманрилай вине кьадайбурни расалмиш жезва. Ихьтин «инанмишди» вичиз гьуьрмет авунал ва вич саймишунал жеда. Эхирзамандин Юкъуз анжах са вич къутармиш жедайдакай фикирда.
+Бязибуру чпин тухумдал дамахда. Къабил Адаман хва тирди, анжах инанмиш тушиз кьейиди рикӀелай алудна кӀандач.
+Чпин гуьрчегвилел кьадардилай артух дамах, фурс авун дишегьлийриз иллаки хас хесет я. Амма са кар рикӀелай алудна КӀАНДАЧ—АЛЛАГЬДИ иер чиниз ваъ иер рикӀиз руьгьдиз килигзава.
+Жув жувахъ кьадардилай артух инанмиш хьун
+. И хесет гзаф девлет авайбуруз хас я. Иллаки кесибрин, ажузрин арада абуру чпи-чеб вине кьада. РикӀелай алудна кӀандач—девлетар сурук тухуз жедай шейэр туш.
+Къуват авай бязи ксар зайифбурун вилик чпин алакьунар къалуриз гьавалат жеда. Къуватсуздал гъил хкажда. КЪУ-ВАТ бязи вагьши гьайванрихъни авайди рикӀел хвена кӀанда.
+. Гзаф кьадарда мукьва-кьилияр, аялар, чирхчирар авайбурун арада кьадардилай артух чеб-чпихъ инанмишбур, дамах гвайбур, а патал алайди кваз такьадайбур расалмиш жеда. Пак гьадисра лугьузва: «Аллагьдин вилик регьимлудан, дамах гвачирдан дережаяр артух жеда. Аллагьди дамах гвачир мусурман виниз хкажда»; «Дамах гвачир, кьадарсуз такабур тушир инсан Аллагьди цаварал кьван хкажда». Къуй гьар са мусурман ихьтин чӀуру ирид жуьредин къилихрикай Аллагьди хуьрай. АМИН!1989-ЙИСУЗ ЦӀийи Усуррин муьжуьд йисан школа куьтягьайвилин гьакъиндай
+ганвай А215716-НУМРАДИН шагьадатнама квахьнава.
+22-июндиз, рикӀел хуьнин ва гъамлувилин Юкъуз, дяведа телеф хьайи ахцегьвийрин гьуьрметдай хкажнавай Обелискдал куькӀуьрнавай «Гьамишалугъ цӀун» патав виче «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.Абдулкеримова ва официальный маса ксари, общественный тешкилатрин, СМИ-РИН, культурадин ва образованидин идарайрин векилри иштиракай митинг кьиле фена. Абуру дяведа телеф хьайибур рикӀел хкун яз Обелискдив венок ва цуьквер эцигна, шемер куькӀуьрна ва са декьикьада кисна акъвазна.– Чи уьлкведа рикӀел хуьнин ва гъамлувилин Юкъуз чи играми Ватандин азадвал ва аслу туширвал патал чанар гайи баркаллу ватанэгьлияр рикӀел хкизва. Абурун вилик чна кьил агъузна икрамзава. Чна чи бубайрин ва чӀехи бубайрин женгинин крар ва кьегьалвилер агалкьзавай несилдизни чирун чарасуз я, – къейдна лишанлу митингдин иштиракчийри.
+Лезги халкьдин игитвилин «Шарвили» эпосдин нубатдин 23-сувар 2022-йисан 25-июндиз СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин центр Кьасумхуьрел, Ибадуллагь ТӀагьирован тӀварунихъ галай культурадин Дворецдин вилик кьиле тухвана. Талукь тир лозунгралдини плакатралди суварин къайдада безетмишнавай чӀехи майдандал халкьдин милли адетринни культурадин Центрдин гъилин-тупӀун сеняткарвилерин, райондин школайрин ва алава образованидин идарайрин коллективрин гьар жуьре выставкаяр ачухнавай. Игитвилин «Шарвилидин» суварин шадлухдай ва адаз гьазурвал акун яз, гьеле са шумуд югъ виликамаз районда гъвечӀи футболдин, велопробегдин, милли музыкадинни культурадин серенжемар тешкилнавай.
+Культурадин Дворецдин фойеда, ина хъсан адет хьанвайвал, «Лезгийрин игитвилин «Шарвили» эпос», «Рахух лезги чӀалал», «Лезгийрин пресса. Тарих ва алай аям», «Культурадин центр «Куьредин ярар», гьакӀ СтӀал Сулейманан яратмишунрин ва фотожурналист, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Тажидин Мегьамедован Шарвилидин суварин шикилрин выставкаяр кардик квай. Районэгьлийрини мугьманри (абурун арада РД-ДИН Халкьдин Собранидин сейли депутат, алим Гьамидуллагь Мегьамедов, РФДИН лайихлу художник, академик Шариф Шагьмарданов, алим ва публицист Ризван Ризванов, журналистикадин хилен ветеран, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Абдулафиз Исмаилов ва гзаф масабур аквазва) зуьрнедалдамдин ва милли маса музалатрин авазрикай лезет хкудзавай. Волонтёрри суварин иштиракчийриз цуьквер ва суварин лишанар – кепкаяр, значокар, чи эпосдиз талукь гъвечӀи ктабар гузвай. Гурлу мярекат, суварин иштиракчияр тебрикуналди, СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин администрациядин кьилин сад лагьай заместитель Лацис Оружева ачухна. Ада къейд авурвал, Кьиблепатан Дагъустандин халкьар сад авунин, лезгийрин руьгьдин культура вилик тухунин, акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин карда «Шарвили» эпосдин суварин мана-метлеб акьалтӀай екеди я. Уьлкведи Украинадин нацизм ва милитаризм тергун патал женгинин махсус операция кьиле тухузвай муракаб шартӀара адан метлеблувал мадни артух жезва. Ватан къенепатан ва къецепатан душманрикай хуьнин тӀаратӀ - пайдах хкажай Шарвилиди чаз тупламиш хьуниз, милли чӀал, тарих, бубайрин баркаллу адетар хуьниз ва герек атай чӀавуз Ватан патал чанни къурбанд ийиз гьазур хьуниз эверзава. Ада гьакӀ Имам Яралиеван, Нариман АбдулмутӀалибован мецелайни лезги халкьдиз сувар мубаракна, адан иштиракчийриз чандин сагъвал, уьмуьрда агалкьунар ва Шарвилидин къаматдизни весийриз вафалу хьун тӀалабна. Ахпа «Шарвилидин» сувариз гьазурвал акунин карда тафаватлу хьайи къуллугъчияр ва муниципалитетдин экономикадин, культурадин, образованидин, медицинадин ва спортдин хилера агалкьунар къазанмишай са жерге ксар райадминистрациядин гьуьрметдин грамотайризни пулдин пишкешриз лайихлу авуна. Кьасумхуьрел «Шарвилидин» суварин мярекатра чпин хушуналди Ахцегь райондай атанвай са десте мугьманрини активвилелди иштиракна. Адак Россиядин художественный академиядин член, РФ-ДИН лайихлу, РД-ДИН халкьдин художник Шариф Шагьмарданов, Карачаево-Черкесиядин ва Дагъустандин лайихлу художник, Ахцегь райондин АСКАРСАРЫДЖАДИН тӀварунихъ галай искусствойрин школадин директор Мегьамед-Зериф Гьажиев, «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Дашдемир Шерифалиев, гьевескар эколог ва бажарагълу шикилчи Юсиф Саркаров, гьакӀ маса юлдашар квай. - Игитвилин «Шарвили» эпос авай халкь бинелуди ва хъсан гележег авайди я. Эпосдин алатдикай даях кьуна хьиз, чун виликди фена кӀанда. И суварин мярекатрини гьа мураддиз къуллугъзава. Гьайиф хьи, гила пуд йис я, гьар жуьре себебрикди Ахцегьа «Шарвилидин» сувар тухуз жезвач, зун иниз атанва. Шарвили са Ахцегьрин ваъ, вичин вахтунда вири лезги халкьдин арха хьайи регьбер ва пагьливан я. Куьре патани Шарвилидин халис невеяр авайди чаз аквазва. Сагърай куьн, СтӀал Сулейманан райондин халкь, регьберар, и сувар хуьзвай ва адаз шериквалзавай вирибур! Ахцегь райондин жемятдин патай за квез и зурба сувар рикӀин сидкьидай мубаракзава», - лагьана вичин гафуна Шариф Шагьмарданова. Рахунринни табрикрин арада шадвилин мярекатдин тамада, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Ярагьмед Ярагьмедова майдан райондин культурадин Дворецдин ва аялрин яратмишунрин коллективрин ихтиярда твазвай. Абуру чпин ширин манийралдини туьнт кьуьлералди жемятдив гьакъикъатдани ял ягъиз тазвай.
+Чи республикадин меркездин кеферпатан къерехдай Астрахань-Кочубей-Къизляр-Махачкъала цӀийи рехъ тухун патал Дагъустандиз 31,1 миллиард манат пул чара авунва. И кар РФДИН Гьукуматди тестикьарнавай рекьер цӀийикӀа туькӀуьр хъувуниз талукь 5 йисан план себеб яз мумкин хьана. Адал асаслу яз рекьер туькӀуьрун ва гьяркьуь хъувун патал 5 триллион манатдилайни гзаф пул ахъайнава. Идакай мукьвара РД-ДИН Кьил Сергей Меликован регьбервилик кваз кьиле фейи экономика вилик тухунин рекьяй Оперштабдин нубатдин заседанидал Дагъустандин 1-вице-премьер Руслан Алиева суьгьбетна.
+Ватанпересвилин фикирар кьилиз акъатрай!
+РФ-ДИН лайихлу художник, Россиядин художественный академиядин (РАХ) гьакъикъи член, академик, Дагъустандин халкьдин художник, профессор. Им машгьур художникдин лайихлувилерин гьеле тамам тушир сиягь я. Вичин яратмишунрин уьмуьрда Шарифа уьлквед��н ва халкьарин арадин цӀудралди нуфузлу выставкайрани конкурсра иштиракна. Машгьур ахцегьвидин скульптурайри чи республикада Махачкъаладин («Ватан хуьзвай аскерди» («Шарвили»)), Дербентдин («Лезги диде», «Пётр Первый») гьакӀ уьлкведин маса шегьеррин ял ядай багъларни майданар безетмишнава. Ш.Шагьмарданов уьлкведа гьакӀ хъсан портретист хьизни машгьур я. Месела, Санкт-Петербург шегьердин Манежда ЧӀехи Гъалибвилин 70 йисаз талукь выставкада адан «Дяведин ветеран», «ДИШЕГЬЛИ-ДИДЕ» портретар тафаватлу хьана…
+И мукьвара, 20-июндиз, Ахцегьа, Валентин Эмирован тӀварунихъ галай ял ядай багъда чун, рикӀелни алачиз, Шариф Шагьмардановахъ галаз гуьруьш хьана. Аквазва, куьсруьдал, шабалат тарарин сериндик гъиле са газетни аваз таниш хьтин са агьил итим ацукьнава. Мукьув фена килигайтӀа, Санкт-Петербургда яшамиш жезвай чи машгьур художник Шариф Шагьмарданов. Адетдин хваш-беш авурдалай кьулухъ чна адавай газетдиз интервью къачуна.- Лезгийрин игитвилин «Шарвили» эпосдин сувара иштиракун патал за гьар йисан июндиз рухсат къачузва. Ингье, и сефердани гъвечӀи ватандиз хтана ватанэгьлийрихъ, дустарихъ галаз ял язава, - суьгьбетзава касди. – Ван хьайивал, гьайиф хьи, гъилевай йисузни Ахцегьа «Шарвилидин» сувар кьиле тухузвач. Авайвал лагьайтӀа, и карди зун бейкефнава. Хъсан я, шаз ва вилик йисуз гуя вирусдин пандемия аваз тухванач. Гила вуч багьна ава? Аллагьдиз шукур хьуй, Кьасумхуьрел хьайитӀани тешкилзавайди, гьаниз фида. ИкӀ давам хьайитӀа, заз ам къакъатунин кичӀ ава. Чир хьана кӀанда, «Шарвили» эпосдин сувар – им адетдин са кефчи серенжем туш, халкь садзавай, тупламишзавай, яшайишдин, илимдин, культурадин, литературадин, искусстводин, спортдин рекьерай чӀехи агалкьунар къазанмишнавай ватандашар къейдзавай – са гафуналди, халкь вири рекьерай виликди тухузвай ватанпересвилин манадин зурба сувар я. Ихьтин важиблу мярекат Ахцегьа кьиле тухунихъ вичин метлеб ава. Эпос вич дегь заманайрилай кьулухъ лезгийрин меркез Ахцегьа арадал атана. Ина адан куьче, майдан, кӀвал (ихтилат кватай чкадал лугьун, туризм активламиш хьанвай девирда Шарвилидин кӀвал арадал хкиз хьанайтӀа хъсан тир), халкьдин игитдин гзаф риваятрихъ галаз алакъалу КӀелез хев ва маса чкаяр ава. Зун а кардихъ кӀевелай инанмиш я хьи, лезги халкьдин кесерлувал, баркаллувал фад-геж Ахцегьрилай башламишна арадал хкведа. Вучиз лагьайтӀа, ина гьахьтин бине ава: девиррин лап деринриз фенвай къадим тарих, гьа тарих арадал гъайи зурба инсанар хьана ва гележегдани хъижеда.
+- Шариф Шагьмарданович, дуьньядин чӀехи саки вири эпосрин игитриз памятникар – гуьмбетар хкажнава. Шарвилидин памятникдин гьакъиндайни гьар жуьре фикирарихтилатар ава.
+Шарвили – им умумиламиш къамат, халкьдин руьгь я. Эгер гьар са лезгиди, и кар хъсандиз аннамишна, халкьдин вилик вичин везифаяр – буржи намуслудаказ кьиле тухуз хьай��тӀа, ам Шарвилидиз ухшамиш я. Гьелбетда, Шарвилидиз са кутугай зурба скульптура герек я ва и кардикай за гьамиша фикирзава. Я Махачкъалада эцигай балкӀандин скульптура – «Ватан хуьзвай аскер», я Ахцегьа КӀелез хивен ротонда Шарвилидин памятникар туш. СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай районда, ЦӀийи Макьарин хуьре Къухмазан кӀунт лугьузвай чкадал, «Шарвили» эпосдиз талукь архитектурадин махсус комплекс (гьадак эпосдин игитдин памятникни ква) эцигдай фикир ава. Хъсан макет ва гьазурлухвилин маса кӀвалахарни авунва. Гьа са вахтунда Шарвилидин зурба къамат къалурзавай хьтин са вижевай памятник Ахцегьа – игитдин хайи гъвечӀи ватандани чарасуз кӀанда. И кар патал зун гьакъисуз кӀвалахиз гьазур я, зур йисан вахтуналди туькӀуьрда, анжах материалрин къимет гурай.
+- Чаз чида, ватанперес яз, вун уьлкведин кеферпатан меркездай чаз гьамиша са савкьват гваз хквезва. И сеферда вуч муштулух гва?
+- Дуьз я, жуван хайи кӀвализ-хуьруьз ичӀи гъиливди хкьадач. И сеферда за Ахцегьрин 1-нумрадин школадиз чи халкьдин машгьур шаир СтӀал Сулейманан бюст хканва. ЧӀехи шаирдин тӀварунихъ галай и школадин 160 йисан юбилейдиз талукь яз туькӀуьрайди я. Кьве йис вилик, махсус заказ яз, за чи халкьдин шаир Шагь-Эмир Мурадован бюст яратмишна, ам Болгариядин Кириллицадин музейдиз рекье хутуна. Фикирдик авуна кӀани крар гзаф ква, вахт бес жезвач.
+- Эгер сир туштӀа, хайи ватан тир Ахцегь район патал фикирдик вуч ква?
+- Эвелимжи нубатда, инал лагьайвал, Шарвилидин гьайбатлу са памятник яратмишун. Ахпа, зегьметдин Игит рагьметлу Саимат Ферзалиевадиз къени са памятник авач. Валентин Эмирован памятникдин постаментни дуьз туш, ам автор Аскар-Сарыджадин фикирдив кьурвал туькӀуьр хъувуна кӀанда. Мумкинвал хьайитӀа, заз Ахцегьа чи машгьур ксариз: Мирза-Али къазидиз, стхаяр тир Видади ва Пир-Али Эмировриз, Къазимегьамед Агъасиеваз, Мукьтадир Айдинбеговаз, Идрис Шамхаловаз, Гьажибег Гьажибеговаз, Рагьимат Гьажиевадиз, Сефият Саркаровадиз, Алла Жалиловадиз, Аскар-Сарыджадиз, Ахцегь Гьажидиз, Къияс Межидоваз, Азиз Алискероваз, Къемер Палчаевадиз, Эльза Ибрагьимовадиз ва маса бажарагъриз памятникрин – бюстрин махсус аллея туькӀуьриз кӀанзава. Къуй чир хьурай халкьдиз чпин игитар, чешне къачуз алахърай абурулай акьалтзавай несил. Дагъустанда туризм артмиш жезвай алай девирда Ахцегьа ял ягъуниз ва тамашуниз лайихлу са гуьзел, маналу чка артух хьунилай алава, адаз милли тарих, культура хуьнин метлебни ава. Мад са месэладикай рахан, вичяй кьве еке вацӀ авахьзавай Ахцегьар хьтин гуьзел тӀебиатдин, юкьван асиррин кьетӀен архитектурадин къадим чкаяр дуьньяда акьван пара авач. Куьгьне Ахцегьар – КӀелез хивен патарив гвай Хъваскар, Уьшехънар, Яргъикар, ПӀицӀар мягьлеяр – им санлай къадим тарихдинни архитектурадин милли ансамбль яз хвена, реставрация хъувуна кӀани зурба тамам са памятник я. Гьайиф хьи, и месэладиз гьелелиг садани фикир гузвач, амма пака геж хьун мумкин я. Месела, исятда Ахцегьрин РДК-ДИН дарамат реконструкция хъийизва, тебрикуниз лайихлу кар я. Къейдин, ам гьеле 1928-йисуз Гьажимет Сафаралиеван регьбервилик кваз Ахцегьрин театр патал мелералди эцигна, вичин вахтунда Дагъустандин гьич са райондани авачир хьтин клуб тир. Лап еке гъалатӀ жеда, эгер ам гьа авай къаматда ремонт хъувуртӀа. Ахцегь шегьердин юкьвал алай ам, зи фикирдалди, хандакӀар ахтармишна, герек атайтӀа мягькем хъувуна, сад лагьай мертебадилай ракьунни бетондин дурумлу кьуршах – пояс хгана, винел элкъвена кьуд патахъай кутугай айванар (смотровая площадка) галай кьакьан мансарддин къайдадинди хувуртӀа хъсан я. Тамашдай чӀехи зал кӀаник, амай вири кабинетар винел жедайвал. Нетижада Ахцегьа вичел абур, девирдин истемишунрив кьур Культурадин дворец арадал къведай. Пулдин такьатрихъ галаз алакъалу и месэла гьялун райондин руководстводиз четинз акъвазайтӀани, нетижа тарифлуди жедай. Месэладин гъавурда хъсандиз акьуртӀа, инанмиш я хьи, чеб халис ватанпересар тир Осман Магьмудовичани Абдулкерим Нажмудиновича и кар кьилиз акъудда. Пара кьадар сагърай, эхиримжи йисара абурун регьбервилик кваз Ахцегьал абур хтанва.
+- Халис ватанпересвилин ва вини дережадин пешекарвилин вири и фикирар къуй кьилиз акъатрай! Шариф Шагьмарданович, куьн Ахцегьа Шарвилидин суварин майдан дегишарунин гьакъиндай чи теклифдихъ галаз таниш я. Чи лайихлу художник, Ахцегьа искуссвойрин школадин директор МЕГЬАМЕДЗЕРИФ Гьажиевахъ галаз куьн а майдан патал къалурнавай чкадални фена. И месэладин патахъай чаз пешекарвилин куь фикир важиблу я.
+- Къе вуна бубайрин сурариз, адетриз, весиятриз гьуьрмет тавуртӀа, несилри пака вазни гьуьрметдач. Милли тарих, культура, хурун зигьин, фикир-фагьум авачир манкӀуртриз элкъведа чун. Валентин Эмирован багъ – им са акьван куьгьнени тушир чи бубайрин сурар тирди виридаз чида. Месела, скульптор Аскар Сарыджади ана Валентин Эмироваз памятник эцигдайла, ада вичин бубадин ва чӀехи бубадин сурарни къайдадиз хкана, жугъунда туна. Якъин, а рагьметлуда ана халкьдив сурариз кӀур гуз тадачир. Муькуь патахъай, лезги халкьдин чӀехи сувар патал и чка дарни, тамашачияр патал лап къулайсузни я; гзафбуруз сегьне стӀун аквазвач. Куьгьне Ахцегьрин юкьва теклифнавай чка вири патарихъай лап къулай, кутугай гуьзелди я. Газетдин куь макъалаяр кӀелна, заз чида, фикирдихъ галаз рази я. Куьгьне къалурзавай куьгьне суддин кьер, кьилинди, къе садани ишлемиш тийизвай лап хъсанди я. ТӀебии рельефдикай менфят къачуна ана къадим Римдин амфитеатрдин къайдада агъзурав агкаьна ацукьдай чкаяр, гегьенш сегьне галай лап хъсан майдан туькӀуьриз жеда. Гьич тахьайтӀа анай аквазвай къадим Ахцегьрин гуьзел акунар квев ква?! УстӀа Идрисан муьгъ, мискӀинар, КӀелез хев, хуьруьн куьгьне мягьлеяр, нади�� кӀвалер, патав шур-шур къачуна физвай Ахцегь вац… Гьакъикъатда, икьван чӀавалди «Шарвили» суварин иштиракчийриз, мугьманриз и надир чкаяр аквазвач. Эхь, зун Мегьамед-Зериф стхадихъ галаз къе мад сеферда чкадал фена тамашна, чаз пара бегенмиш хьанва. Алай вахтунда Мегьамед-Зериф Шарвилидин цӀийи майдандин макет туькӀуьрунал машгъул я. Райондин руководстводин куьмекдалди гьамни кьиле тухуз жери кар я.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 261,66 манат я. Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 200 манатдай кхьиз жеда. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» кхьиниз эверзава.
+Украина Россиядихъ галаз дяведиз гьазур жезва. Донбассда дяве къати жезва, США-ДИ, вири Европадин уьлквейри Украинадиз цӀийи яракьар ракъурзава. ВСУ-ДИН аскерар Америкадин инструкторри чпин жуьреда дяведиз гьазурзава, шпионвилин ва диверсионный крар чирзавай школаяр-центраяр гегьенш, миллетчийрин нацбатальонар вердишарзавай базаяр пара жезва. Прибалтика, Польша, Чехия, Румыния, гьа Украинани НАТОДИН яракьривни кьушунрив ацӀанва. Россияди вири эхна, рахунар, ихтилатар, теклифар пара хьана, са файдани абурухъ авачирди, я тежедайди виликамаз чизвайтӀани, Россияди абур давамарзава. Россиядин са теклифни Западда, США-ДА гьисаба кьазвайди туш. Россия абуру фадлай агрессор яз малумарнава, и кардихъ абуру Европадин вири халкьни инанмишарзава. Украина НАТО-ДИК кутадай ихтилатарни кавагъна. Им эхиримжи сергьят тир. Ихьтин шартӀара Донецкдайни Луганскдай Россиядихъ хейлин беженцияр (катзавайбур) ахмиш хьана. Россияди мажбури яз 24-февралдиз махсус операция башламишна, Донбассдин ополченцийризни милициядин отрядрин куьмекдиз кьушунар ракъурзава. Геж хьанватӀани, чарасуз, хейлин фад авуна кӀанзавай кар тир.
+хъхьанайтӀа, Россия вичин махсус операция лап залан шартӀара башламишуниз мажбур жедай, нетижаяр гьихьтинбур жедайтӀа лугьун гзаф четин я. Малум хьайивал, Украинади Донбассдал армиядин еке къуватралди фадлай гьазурнавай гьужум 8-мартдиз башламишун пландик кутунвай. Са куьруь вахтунда, Россия юзадалди, Донбасс барбатӀна Украинадин кьушунарни нацбатальонрин бандитар гьа Россиядин вичин сергьятрив агакьдай. Гьакъикъатда Россияди башламишнавай махсус операция къе эгечӀнавай женг туш, им давам хъхьанвай тарих я. Тарихдин и женг хаинар хьайи Гетман Мазепадилайни атаман Булавиналай, Польский шляхтри гьазурнавай петягоривчийрилай (граждан дяведа), фашистрин тумукъунар тир бандеровчийрилайни Шухевичалай ва къенин Украинадин миллетчийрилай эгечӀна давам жезвайди я. Ам куьтягь хьанвач, тарихдин женг давам жезва. М.Шолохован чӀехи хци бубадивай граждан дяведин нетижаяр гьикӀ хьана лагьана хабар кьурла, ада «а дяве гьеле куьтягь хьанвач», – лагьана жаваб гузва. Бубадихъ галаз хцин и месэладиз талукь ихтилат СССР-ДИН лап секин 1970-йисара хьанва. Россияди махсус операция башламишай гьа сифте йикъарилай Европадин политический майданрик, лидеррин гьерекатрик бегьем юзун акатзава. Абуруз дуьньяда жезвай крар вири шоу (тамаша) я. Абур санал кӀватӀ жез, сивик хъвер кваз, суварик квайбур хьиз, шаддиз къекъвезва. Россиядин аксина гьар юкъуз цӀийи санкцияр малумариз гьерекатра ава. Халис театр абсурда (кӀамайвал) я им. Гьа таниш персонажар вири ина ава: ТЯПКИНЛЯПКИН, Земляникин, Добчинский, Бобчинский Держимордани кваз. АРА-БИР океандилай элячӀна иниз абурун губернатор Сквозник Дмухановскийни къвезва. США-ДИН къваларив элкъвез, ада вуч лугьудатӀа гуьзетиз, умуд кваз адан сивиз килигзавай клоунар хьтин Макронарни Джонсонар, Шольцарни Дудаяр ва гьакӀ чехрин, прибалтрин, скандинаврин ва Европадин амай уьлквейрин кьилера авай лилипутар акурла, икьван инсан инсанвилин кӀалубдай акъатна, чилел агъуз аватда жал лугьуз фикирдик акатзава. Дуьз лугьузва: амалри, крари инсан малаикдилай винизни акъудда, гьайвандилай агъузни гадарда. Европадин политический элита гьа ихьтин дережада ава. Абурухъ акьул, крара логика аматӀа лугьуз шаклу жезва. Россиядиз акси санкцийрихъ сан амач, вад лагьай пакет кьабулнава, гила мад гьихьтин къадагъаяр ишлемишдатӀа лугьуз фикиррик ква. Россиядиз хьиз ,чпизни зиян жезва, и кар аквазва – буьркьуь туш. Анжах США-ДИЗ абурувай ваъ лугьуз жезвач – туьд гьабурун гъилева. Ибурни вири гьич. Россиядин хейлин дипломатар ахкъудиз рахкурзава, чи спортсменар вири жуьредин спортдин серенжемрикай хкуднава. Чи уьлкведин культура, искусство къадагъада тунва, писателар – абурун эсерар кӀелун, композиторар – абурун музыкадиз яб гун къадагъа авунва. Низ пис жедатӀа? КӀелмир, яб гумир, сегьнейриз килигмир! Еврокомиссар Урсула фон дер Ляйни галат тийиз «Эх ая, чна Россия туьхуьрда, ахпа виридаз хъсан жеда» лугьуз Европадин политический майданра къекъвезва. Идаз психоз, я паранойя лугьуз жезмач, им Европадин коллективный деградация я, абур гьайванрин дережадиз аватнава. Гьавиляй абурухъ галаз рахун, абур са куьн ятӀани гъавурда тваз алахъун, чи гьахълувал къалуриз кӀан хьун эсиллагь файдасуз кар я.
+Ахцегь райондин «Соколенок» тӀвар алай музалатрин аялрин ансамблдикай Халкьарин арадин музыкадин 7-чемпионатдин лауреат хьана. «Лазурная волна – Сочи 2022» лишандик кваз кьиле тухвай и серенжем Сочи шегьерда 17 далай 21-июндал кьван кьиле фена. Чемпионатдин тешкилатчиярвиле Дуьньядин артийский комитет, ЮНЕСКО, РФ-ДИН культурадин Министерство, РФ-ДИН просвещенидин Министерство, Евразиядин композиторрин Союз ва Сочи шегьердин Лазеревский райондин милли культурайрин центр экъечӀна. Конкурсда иштиракай саки 120 коллективдикай ГАЛА-КОНЦЕРТДИЗ вири саналди анжах 22 иштиракчи хкянавай. Абурун жергедик Ахцегьрин Р.Гьажиевадин тӀварунихъ галай аялрин музшколадин ученикарни акатна. Конкурс агъадихъ галай номинацийрай кьиле тухузвай: «Вокал – халкьдин, академический, эстрададин», «Хордин коллективар ва вокалдин ансамблар», «СОЛИСТАР-ИНСТРУМЕНТАЛИСТАР», «Халкьдин алатрин ансамблар ва оркестрар», «Декламациядин искусство». Конкурсдин нетижайрай чи райондин «Соколенок» тӀвар алай музалатрин аялрин ансамбль «Халкьдин алатрин ансамблар» номинациядай сад лагьай дережадин дипломдиз лайихлу хьана. Идалайни гъейри, Мугьаммад Мурадова «Эстрададин вокал» номинациядай къизилдин медаль ва 2-дережадин диплом къачуна.
+Алай вахтунда диде-бубаяр чпин рухвайрилай нарази дуьшуьшар гзаф жезва. Эй аси веледар, эгер квез дидедиз ва бубадиз аси хьунин гунагьар чир хьанайтӀа, куьне абур куь гъилел гьалтайла, гьакьван хатурлудаказ хуьдай. Аллагьди лагьана: «Дидебубадин гьакь, зи гьакь хьиз я». Гьикьван куьн заз буржлу ятӀа, гьакьван куьн диде-бубадизни буржлу я. Муса пайгъамбарди (а.с.) лагьана: «Я рабби, заз са хъсан насигьат чир ая. За ам зи уьмметдиз чирдайвал». Аллагьди лагьана: «Дидени буба гъилел гьалтайла веледри абуруз хатур авун, абурун муьгьуьб кьилиз акъудун, эвер гайила хуш ванцелди гьай лугьун, гъвечӀи береда абуру куьн гьикӀ хвенатӀа, куьнени гьакӀ хъуьхуьн важиблу я. Муса пайгъамбарди (а.с.) Аллагь-Тааладивай мад и гафар 9 сеферда жузурла, кӀуьдрани Аллагьди адаз гьакӀ жаваб гана. Генани гьадис ава «Женнет дидединни бубадин кӀвачин кӀаник ква» лугьудай. Ни дидени буба са сеферда инжиклу авуртӀа, адаз са хийирни амукьдач. Муса пайгъамбардиз (а.с.) садра аршунин сериндик са кас акуна. Мусади (а.с.) Аллагьдивай «Я рабби, ам вуж я?» – лагьана жузуна. Аллагь-Таалади лагьана: «Ам вуж ятӀа за лугьудач. Адан къилихар лугьуда. Ам пара гьуьрметлу кас я. Адаз бедназардай вил ва масадан девлетдал пехилвал авач, ам вичин бубадални дидедал пара регьимлу я, ада инсанрин арада ажугълу ихтилатар ийидачир». Сура ругуд суал дидедикайни бубадикай къвезва ва сирату (силаи) рагьимдикай жузазва. Эгер вахъ дидени буба патал рагьим хьанатӀа, вун азад я, хьаначтӀа ви чка цӀай я. Утерянный аттестат об окончании Ахтынской средней школы №2 за номером 1482811, выданный в 2005 году на имя
+Къати марфар къуникди Самур вацӀа цин дережа аквадайвал хкаж хьана ва нетижада Ахцегьрин хуьруьн Самуран тӀварунихъ галай куьчедин эрчӀи патан къерехдин пай тухванва. Къейд ийин, ина яшайишдин кӀвалер, тубдиспансер, газдин провод ва агьалийрин приусадебный участокар ава. Идахъ галаз санал, Самуран тӀварунихъ галай куьчеда авай виликан нисиярдай заводдин къаншардани хаталу гьалар арадал атанва ва рекьин машинар фидай пай уьцӀенва. Хатасузвал хуьнин ва бедбахт дуьшуьшрин вилик пад кьунин мураддалди Ахцегьрин Самуран тӀварунихъ галай куьчеда автотранспортдин гьерекат хаталу гьалар алуддалди вахтуналди акъвазарнава. Къейднавай куьче талукь тир къуллугърин гуьзчивилик жеда ва ам таъкимардай лишанралди ва транспортдин гьерекат акъвазарзавай лентайралди тадаракламишнава. Чна райондин вири агьалийривай Самуран тӀварунихъ галай куьчедин винидихъ къейднавай участокдилай элячӀдайла мукъаятвал хуьн тӀалабзава. Утерянный аттестат о среднем образовании, выданный в 1982 году АСОШ №2 за номером Б-877219 на имя
+И мукьва Дортмундда (Германие) азаддиз кьуршахар кьунай Европадин чемпионат кьиле фена. Ана ахцегьви пагьливан Жабраил Гьажиева (74 кг.) нубатдин къизилдин медаль къазанмишна. «Чна ваз нубатдин агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава! Къуй ви уьмуьрда суварар ва лайихлу шабагьар гзаф хьурай. Ви тӀвар дуьньяда машгьур хьайи ахцегьвийрин жергеда гьатнавайди гьамиша рикӀел хуьх! Чна валди дамахзава!». «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.АБДУЛКЕРИМОВ Райсобранидин председатель А-К.Н.ПОЛЧАЕВ
+Республикадин емдин совхозар ахтармишунин нетижада РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министр Баттал Батталова малдаррин вилик запасда тазвай гьар йисан алафрин кьадар артухарунин везифа эцигна, хабар гана информагенстводиз ведомстводин пресс-къуллугъди. Гьа икӀ адан тапшуругъдалди гьазурзавай векьерин ери ва кьадар кьве сеферда артухарда. Министрди рикӀел хкайвал, алатай хъуьтӀуьз бязи майишатри чпин гьайванар анжах 25 процент алафралди таъминарна. «Им гзаф агъуз тир нетижа ва чи малдаррин к,ȼ, IȻ,ВАЛАХДИН нукьсан я. Виликамаз хъуьт, Iуьз гьазурвилер акун тавур абур хейлин четинвилерал расалмиш хьана. Ингье гьавиляй исятда за чи карханайрин директоррин вилик гьазурзавай алафрин кьадар кьве сеферда артухарунин везифа эцигзава», - лагьана Баттал Батталова.
+6-июлдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиеван регьбервилик кваз кьиле фена. Сифте гафуна ада залдавайбурун дикъет республикада ва районда коронавирусдин азардин вилик пад кьунин гьакъиндай авай гьаларал желбна. - 5-июлдин делилралди, Дагъустанда 36 агъзурни 46 кас коронавирусдик азарлу я, эхиримжи суткада 148 дуьшуьш дуьздал акьалтнава. И завалдин вилик пад анжах рапар ягъуналди кьаз жеридал шак алач. 1-сентябрдалди образованидин идарайрин коллективрин 80 % вакцинация авунин чарасузвал ава…, – лагьана ада. Налогар кӀватӀунин гьакъиндай гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади къачуна: районда налогар кӀватӀунай 6 вацран тапшуругъар эменнидай 99,5 % ва чилин налогдай 93,3 % кьилиз акъуднава. Районэгьлийрин кӀвачихъ транспортдин налогрин ва страховой взносрин гьакъиндай кӀватӀ хьанвай буржар яваш-яваш вахкузва. Райондин образованидин Управленидин начальник Алмас Гьажиева къейд авурвал, цӀи 9-класс акьалтӀар авур 243 аялди Ахцегьрин 2-нумрадин школадин базадал ГИА-ДИН имтигьанар вахкана. 21 аялдиз урус чӀалай ва 20 даз математикадай «2» атана. Абуру а имтигьанар резервдин йикъара вахкана. И кьве предметдайни «2» атай са ��ялди имтигьан сентябрдиз вахкуда. Совещанидал райондин административный комиссиядин секретарь Фиридин Магьмудова вичин къуллугъдин вилик акъвазнавай месэлайрин гьакъиндай малуматда къейд авурвал, цӀи чна районда хъвадай ва майишатда ишлемишдай ятар чиркинарзавай 500 далай артух тахсиркарвилер дуьздал акьулдна, сангигиенадин истемишунрал амал ийиз вугун патал вишералди рейдер кьиле тухвана ва икӀ мад. Къарагъарнавай месэлайрин гьакъиндай гьакӀ райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилов, «ЦӀийи дуьнья» газетдин редактор Дашдемир Шерифалиев ва маса юлдашар рахана.
+Июндин эхиримжи юкъуз Россиядин Президент Владимир Путин агьалийрихъ галаз 18-сеферда алакъада хьана. Уьлкведин кьили 3 сятни 42 декьикьада агьалийрин 68 суалдиз жавабар гана. Абур гьар жуьре месэлайриз талукьбур тир, кьилди къачуртӀа, коронавирусдиз, яшайишдин хилез, газификациядиз, экологиядиз, интернетдиз, экономикадиз, США-ДИХЪ, Украинадихъ ва маса уьлквейрихъ галаз алакъайриз. Гекъигун патал, 2020-йисуз Россиядин Президентди агьалийрихъ галаз алакъадин сергьятра аваз абурун патай 344 агъзур арза кьабулна. Абурукай саки 53 агъзур арза гьялнава. Амай саки 184 агъзур арза гила кьилиз акъудзава. Кьве агъзурдалай гзаф инсанри алиментар гунихъ галаз алакъалу суалар вугана. И кар фикирда кьуналди 2021-йисан 1-июлдилай Россияда анжах са диде ва я буба авай 8-17 йис яш хьанвай аялриз ва я алиментар къачун патал суддин къарар авай ва алиментар къачун тийизвай хизанриз гьар вацран пособияр гунин кӀвалах кардик кутазва. Арзайрикай сад рекье турдалай кьулухъ 2020-йисуз Россияда яшайишдин кӀвалер газдал таъминарзавай законодательный актарик дегишвилер кухтуна. Гьа икӀ, 2023-йисалди уьлкведа кӀвалерин сергьятрив къведалди газдин коммуникацияр пулсуздаказ тухун таъминарда. Идалайни гъейри, юкьван профобразованидин муниципальный ва гостешкилатра классрин руководство тухунай пул гуз башламишнава. Агьалийрихъ галаз алакъадин важиблу къараррикай сад ам я хьи, Брайлеран дисплей реабилитациядин такьатрин сиягьдик кутада.
+И мукьвара РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин 1-заместитель Шарип Шарипов ири карчин гьайванар хъуьт, Iуьн къишлахрилай гатун яйлахриз вахтунда куьчарунин месэла гьялун патал Кочубей поселокдиз фена. Ада къейд авурвал, эхиримжи йисарин т,, I,ЕБИАТДИН шарт, Iари республикадин кеферпата авай уьруьшрин векьин къалинвилиз писдаказ таъсирзава. «Къе, садрани тахьай хьиз, гьайванар хъуьтӀуьн къишлахрилай гатун яйлахриз вахтунда ва тамамвилелди куьчарунин месэла важиблуди я. Гьа ихьтин месэла хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбурун вилик эцигнава. Районрин властрихъ галаз алакъа хуьналди, РД-ДИН Минсельхозпродди чил жавабдарвилелди ишлемишунин месэладал гуьзчивалда», - лагьана министрдин заместителди. Идалайни гъейри, ада алава хъувурвал, ��ъуьт, Iуьн къишлахар анра гьакӀдани тӀимил экъеч, Iзавай векь чкадал хкун патал бес кьадар вахтунда секиндаказ туна кӀанда. Акси дуьшуьшда хъуьтӀуьн къишлахрин кьилдин участокар баябан чкайриз элкъуьнин кар яцӀа гьатун мумкин я. Хабар гузвайвал, алай йисуз хъуьтӀуьн къишлахрал куьлуь карчин 1,37 миллион гьайван, ири карчин саки 170 агъзур гьайван ва 2,5 агъзур балк,ɗ Iɗан алай. Эхиримжи делилралди, гьайванри кьуьд акъудай чкайрал 811 агъзур хеб ва цӀегь куьчарна. Абурукай 264 агъзур гьайван дагъдин яйлахриз автотранспортдин куьмекдалди хутахнава. Алай вахтунда ири карчин 22 агъзур гьайван куьчарнава. Ботлих (вири хиперин 100 процент куьчарнава), Казбек (90 процент), Буйнакск (85 процент), Акуша (70 процент) ва ЧӀарода (65 процент) районрин малдарар гьайванар куьчарунив жавабдарвилелди эгечӀна. Хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбуру гъавурда турвал, гьайванар куьчарунин месэла хиперилай сар твазвайбурун хци къитвал себеб яз эглеш хьана. РДДИН Минсельхозпродди, вичин нубатда, ихьтин гьалар арадай акъудун, гьайванрилай сар твадайбур гьазурунин месэлайриз таъсир авун патал серенжемар кьабулзава. Серенжемдин вахтунда АПК-ДИЗ талукь важиблу маса месэлаярни гьялна. Абурук фитомелиоративный серенжемар тамамарунин ва алафар гьазурунин месэлаярни акатнава.
+Алатай ХХ асирда инсаниятдин уьмуьрда кьве сеферда Дуьньядин дявеяр хьана. Дуьньядин лугьузвайтӀани (гзаф уьлквеяр какахьнава), дяведин кьилин гьерекатар виридалай цивилизация вилик фенвай Европадин континентда гегьенш тир. Дуьньядин кьвед лагьай дяведа (1939-1945-йисар) сифте къалхара авайбур гьа са уьлквеяр тир. Гьар са дяведихъ вичин логика хьана кӀанда, амма и кьве дуьшуьшдани политикада, адаватдив ацӀана (ненависть), буьркьуь хьанвай политикрин гьерекатар, фикирар, мурадар винеда жезва. Гьамиша хьиз, чи девирдани, гьа вядедани Россиядин империя залан яз, пехилвал аваз дакӀан тирвиляй англосаксонрин элита СССР (Россия) терг, барбатӀ авунин къайгъудик ква. Дяве ийиз гьазур хьанвай Германия, ам кьиле авай блокни галаз, Россиядин аксина ракъуриз чалишмиш хьанва. Кар масакӀа жезва. Германияди дяве гьа Европадин кьилин, ам Россиядал гьалдарай уьлквейрин аксина башламишзава, гуьгъуьнай и дяведик Россияни эхкечӀзава. Нетижада Германиядин чапхунчивилин ва гьадан союзникрин аксина дяве тухузвайбур Россия, Британия, Франция (Антанта) жезва. КӀеве гьатайла саксонцийриз Россия герек я, гьа са союзда аваз Германиядихъ галаз дяве тухузвай. Россия британвийриз душман яз акваз дакӀан я, адаз зиян гудай фикирарни абурун кьилера гьамиша ава. Германиядин политический тарихда машгьур канцлер (адаз железный канцлер лугьудай) О.Бисмарка веси авурди тир: садрани дяве ийиз Россиядин аксина экъечӀмир – жуваз багьаз акъвазда. Гьа Бисмаркан хтул Лондонда немсерин посольстводин къуллугъчи тирла 1930-йисан сентябрдиз адахъ галаз хьайи суьгьбетда У.Черчилля лагьанва: «Немсер кӀамашар (ахмакьар) я. Кьве фронтда дяве тухуз эгечӀна. Эгер куьне вири къуватар Россия кукӀваруниз ишлемишнайтӀа, чна квез вири жуьредин мумкинвилер ачухдай, Франция рази тежез хьайитӀа, чна гьабурни куь ихтиярда твадай». Ибур советрин са дипломатди официальныйдаказ раижнавай суьгьбетдин документдай я. Гьа ихьтин кьве чин алай политика Британияди Дуьньядин кьвед лагьай дяведин виликни тухуз хьана. Гитлер Советрин Союздин аксина экъечӀун патал алакьдай кьван вири жуьредин амалар-уюнар авуна. Чпи футфа гуз, паталай килигиз гьазур тир. Кьве падни зайиф хьайила чпи агъавал ийиз башламишдай фикиррал алай абур. Амма кар хьайивал хьана, дяве гьикӀ фенатӀа тикрар хъийидач. Анжах гьа Европа Британияни кваз Советрин армияди къутармиш хъийизва. Я къадир авач, я эсер. Русофобия Британиядин уьмуьрдин, политикадин, вири гьерекатрин кьилин лишан яз къенин девирдани давам жезва. Советрин девирдин дипломат Валентин Фалинакай ктаб акъатнава. Ам квелди тафаватлу ва машгьур дипломат тир? Хейлин йисара КПСС-ДИН генсекрин спичрайтер яз кӀвалахнава, ада Н.Хрущеваз, Л.Брежневаз, Ю.Андроповаз речар, докладар ва информациядинни аналитикадин маса материалар кхьизвай пешекар яз кӀвалахна. Амма адан тафаватлувал са идалди тушир, ам дерин акьул, стратегиядин фагьумлувал ва фикирар авай са дипломат ваъ, гьакӀ тарихчини тир. СССР-ДИН къецепатан крарин министр А.Громыкодин советник (меслятчи) яз дипломатиядин хейлин гуьруьшрин иштиракчи хьана адаз гзаф крар, маса уьлквейрин дипломатрин амалар, хесетар акуна, абуруз къимет гуз алакьнава. Ктабда къейднавай адан кӀвалахриз, къейдериз, теклифриз баянар (комментарии) 1983-1988-йисара «Известия» газетдин кьилин редактордин сад лагьай заместитель яз кӀвалахай ва дипломат мукьувай чизвай журналист Николай Ефимова гузва. Ада къейдзавайвал, Дуьньядин кьве дяведани чи союзникар яз хьайи англосаксонцийри чун дакӀанвал, чаз хаталувал, кьве чин алаз хьун, гьамиша ваз зиян гуз гьазурвал гзаф делилралди тестикьзава. Тарихдин гзаф чешнейрал субутариз я американвийриз, я англичанриз садрани, са шартӀарани ихтибар тавуниз, гьикӀ хьайитӀани тапарардайди, гафунин иеси туширди, вун алцуриз алахъдайди чир хьуниз ва гьамиша рикӀел хьуниз эверзава ада. Тарихдин делилар къе сирер туш. Союзникар яз гьеле дяведа амаз, 1945-йисан апрелдин кьилера У.Черчиля, тади кваз «Немыслимое» тӀвар алай дяведиз гьазур хьунин операция гьазурунин буйругъ гузва. СССР-ДИН аксина дяве 1945-йисан 1-июлдиз эгечӀун фикирдиз къачунвай. Вири гьазурвилерни акунвай. Саксонцийрин фикирдалди и дяведа Америкадин, Британиядин, Канададин кьушунри, польский экспедиционный корпусди ва гьакӀни Шлезвиг Гольштейнда, Даниядин Кьиблепата хуьзвай яракьламиш немсерин 10-12 дивизияди иштиракун лазим тир. Гитлер амач кьван, гила иеси Черчилль хьанва. Гьа Гитлеран кьисмет гила Советрин Союздиз къурмишиз гьазур тир ам. Инсанвилин са къилихни адаз хас яз аквазвач, анжах душмандин адават, вагьшидин ажугълувал, масадбурун иви хъунин гьевеслувал гзаф я. Ам Британский империядин вири тарихда кьилинбурукай яз миллетдин авторитетда хьайи са политический деятель тир. Гьа миллет вични гьа политикдиз ухшамишди ва лайихлуди яз малум я. Им саксонцийрин гьакъикъатдин накьан, къенин ва гележегдинни чуьнуьх тийизвай чинин шикил я. Саксонский США мадни яргъаз физва. Гьа дипломатди къейдзавайвал, гьеле 1946-йисуз, президент Г.Трумэнан девирда, США-ДИ чпиз еке метлеб авай къарар кьабулзава: Советрин регьберри гьихьтин политика тухвайтӀани, гьа СССР вич географиядин картайра, политикадин майданра, уьлкве яз гьа алай чилел хьун Америкадин хатасузвилин итижрихъ галаз гьич кьазвач, яни Америкадиз гьамиша хаталу я. Я США, я СССР (гьелбетда, гила Россия) – чилел сад аламукьун лазим я. Сергьятсуз вагьшивилин темягькар планар, фикирар.
+Э.Ф.ИБРАГЬИМОВ, Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МО-ДИН начальник Алайди гатун вахт я. Гьавадин чимивал ва зегьемлувал къвердавай артух жезва. Серинвал къачун патал гзафбуру исятда вацӀара ва вирера чуьхуьнагарзава. Инсанри, иллаки яш тамам тахьанвай аялри акатай гьи чкада хьайитӀани сирнавун хаталу я. И кар гьамиша рикӀел хуьх! ЧИ КОРР.
+Ахцегьрин юкьван образованидин 1-нумрадин мектеб акьалтӀарнавай Шамил Палчаева урус чӀалан ЕГЭ-ДАЙ 100 балл къазанмишна. Шамил амай аялрин арада гьамиша гьар са затӀунин гъавурда гьатиз кӀан хьуналди, кьетӀен акьулдалди, къанажагъдалди тафаватлу тир. Чирвилер къачунин рекье ийизвай чалишмишвилери ва и кардиз еке итиж хьуни адаз мектеб къизилдин медалдалди акьалтӀариз ва государстводин имтигьанрай виниз тир баллар къазанмишиз КУЬМЕКНА.«ВИЛИКДАЙ заз акӀ авай хьи, гуя виридалайни четинди имтигьанриз гьазурвал акун я. Амма гьакъикъатди субутарна – акьалтӀай четинвал нетижаяр гуьзлемишун я. Чна – хизандини, муаллимрини – баллар малум жедалди вахт рикӀик еке теспачавал кваз гуьзлемишна. За хъсан нетижадик умуд кутунвай… 100 балл халисан савкьат хьана. За виридаз-хизандиз, муаллимриз гайи насигьатрай, гьевесламишунай ва, кьилинди – зи алакьунрихъ инанмишвал авунай рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьузва», – вичиз хас тирвал, кӀусни дамах гвачиз баян гузва хьанвай агалкьунриз гадади. Шамилаз уьлкведин медицинадин вузрикай садак экечӀдай ва вичин машгьур мукьва-кьилийрикай сад тир Къемер Адигуьзеловадин-Палчаевадин – медицинадин илимрин докторвилин дережа къазанмишай сад лагьай дагъви дишегьлидин тӀварцӀиз лайихлу жедай ният ава.
+Женгинин гьерекатрин ветеранрин йикъаз талукь яз Ахцегь районда Ватандин ЧӀехи дяведин ветерандин хендеда Мамедова Инжихан Нагъдиевнадив яшайишдин кӀвал къачун патал сертификат вахкана. 1925-йисуз дидедиз хьанвай адан у��муьрдин юлдаш Зейнал Агъабегович Гьажикъулиеваз Ахцегьрин РВК-ДИ фронтдиз эвернай. Ам «За оборону Кавказа», «Германиядин винел гъалибвал къачунай», «Гъалибвилин 20 йис», «Гъалибвилин 30 йис», «Гъалибвилин 40 йис» медалралди ва орденралди къейдна. Ветерандин хендедадив шагьадатнама райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилова ва УСЗН-ДИН зегьметдин ва дяведин ветеранрин крарин рекьяй отделдин кьилин пешекар Софа Ризвановади вахкана. Яшайишдин кӀвал къачун патал вахчун тийидай субсидияди 1171 296 манат тешкилзава. И такьатар федеральный бюджетдай къвезва. Вахчун тийизвай ссуда набутрин, Ватандин ЧӀехи дяведа телеф хьайи иштиракчийрин хизандин членрин яшайишдин шартӀар хъсанарун патал тайинарнава. Ветерандин хендеда И.Мамедова ихьтин метлеблу документ къачуни гзаф шадарна. Ада уьлкведин ва региондин руководствойриз Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчийрин хизанриз ихьтин дикъет гунай чухсагъул лагьана.– Малум тирвал, 1-июлдиз чи районда къати марф ва хар къвана. Идакди бязи чкайриз селлер атана. Нетижада Ахцегь райондин УОС-ДИН гуьзчивилик квай дугунардай къаналриз ва гьакӀ хуьруьн майишатдин майданриз еке зарар гана. Селди Ахты-Какинский ва Гуьней патан къаналриз еке зарарар ганва. Алай вахтунда селдин хура гьатай вири объектрин технический гьал ахтармишзава, гьак,, I, ремонтдин кӀвалахарни башламишнава, – лугьузва райондин УОС-ДИН начальник Мажидин Мамедбегова. Къейдин, Ахты-Какинский къаналдин тахминан 2,5 километрдин ва Гуьней патан къаналдин 4 километрдилайни гзаф мензилдиз зарар хьанва. УОС-ДИН кар алай инженер Равиль Гьамзаеван гуьзчивилик кваз Гуьнейдин къаналдал ремонтдин кӀвалахар тухузва. ТӀебиатдин бедбахтвилин нетижаяр алудайдалай кьулухъ, 5-6-июлдиз и къаналдиз дугунардай яд хъиягъун фикирдиз къачунва. Идалай гуьгъуьниз Ахты-Какинский къаналдални ремонтдин кӀвалахар башламишда.
+Аялрин гьакъиндай къайгъударвал чӀугун диде-бубайрин акьалт, Iай важиблу везифа я. ДИДЕ-БУБАЙРИН везифаяр – им чпин яш тамам тахьанвай аялар тербияламишунин ва хуьнин рекьяй диде-бубадин ихтияррин кӀватӀал я. Ихьтин ихтияррдин жергедик чпин яш тамам тахьанвай аял хуьнин ва тербияламишунин, адан законлу ихтиярар ва итижар хуьнин месэлаяр акатзава. Гьа са вахтунда диде-бубаяр чпин аялрин сагъламвилин, физический, психикадин, руьгьдин ва ахлакьдин рекьяй вилик финикай къайгъу чӀугунизни мажбур я. Абурухъ маса ксарин вилик чпин аялар тербияламишунин рекьяй артухан ихтиярар ава. Яш тамам тахьанвай аялдин диде-буба ам асул умуми образованиедал таъминаруниз ва аялди юкьван умуми образование къачун патал шарт, Iар яратмишуниз мажбур я. ДИДЕ-БУБАЙРИЗ чпин яш тамам тахьанвай аялрин итижар гьисаба кьун тавуна ихтиярар кьилиз акъудун къадагъа я. ДИДЕ-БУБАЙРИН ва аялрин арада фикиррин чаравал хьайи дуьшуьшра къаюмвалдай орган аялрин ихтиярар ва итижар хуьн патал векил тайинаруниз мажбур я. Гьатта аялдин дидебуба адакай чара яз яшамиш жезват, Iани, абурухъ санал яшамиш жезвай диде-бубадихъ хьиз, сад хьтин ихтиярар ва везифаяр ава. Гьелбетда, и кар суддин къарар авай дуьшуьшдиз талукь туш. ДИДЕ-БУБАЙРИЗ аялдикай кьилдиндаказ яшамиш жезвай дуьшуьшда чпин ихтиярар кьилиз акъудунин къайдадин гьакъиндай кхьинин жуьреда соглашение кутӀундай ихтиярар ава. Чи уьлкведин Хизандин кодексда диде-бубайрин хсуси ихтияррин ва мажбурнамайрин агъадихъ галай жуьреяр къалурнава:1. Маса ксарив, гьа жергедай яз аялдин мукьва-кьилийрив гекъигайла, диде-бубадихъ чпин аялар тербияламишунин рекьяй артухан ихтиярар ава (П.1 ст.63 СК РФ)2. ДИДЕ-БУБАЯР чпин аялрин сагъламвилин, физический, психикадин, руьгьдин ва ахлакьдин жигьетдай вилик финин гьакъиндай къайгъударвал чӀугуниз мажбур я (п.1 ст.63 СК РФ). И вахтунда диде-бубайриз чпин аялрин психикадин ва физический сагъламвилиз, абур ахлакьдин рекьяй вилик финиз зиян гудай ихтияр авач (п.1 ст.65 СК РФ). 3. ДИДЕ-БУБАЯР чпин аялри асул умуми образование къачун таъминаруниз мажбур я (п.2 ст.63 СК РФ).4. ДИДЕ-БУБАЙРИЗ, аялрин фикирар гьисаба кьуналди, образование гудай идара ва аялри асул умуми образование къачун патал кӀелдай жуьреяр хкядай ихтиярар ава. (п.2 ст.63 СК РФ)5. ДИДЕ-БУБАЙРИВАЙ махсус векилвилер авачиз чпин аялрин ихтиярар ва итижар хуьз жеда ва абур и кар кьилиз акъудуниз мажбурни я (п.1 ст.64 СК РФ).6. ДИДЕ-БУБАЙРИЗ законсуздаказ ва я суддин къарар авачиз чпин патав аял тазвай гьи касдивай хьайитӀани ам элкъвена вахчун истемишдай ихтияр ава. (п.1 ст.68 СК РФ). 7. Аялдикай кьилдиндаказ яшамиш жезвай диде-бубадиз ам тербияламишунин карда ва аялди образование къачунин месэлаяр гьялуна аялдихъ галаз барабардаказ иштиракдай ихтияр ава. (п.1 ст.66 СК РФ). Аялдихъ галаз санал яшамиш жезвай дидеди ва я бубади лагьайтӀа, и ихтияр кьилиз акъудуниз манийвал авуна виже къведач. 8. Аялдикай кьилдиндаказ яшамиш жезвай диде-бубадиз адакай тербиядин, сагъламардай идарайрин, агьалияр яшайишдин рекьяй хуьдай тешкилатрай ва маса чкайрай малуматар къачудай ихтиярар ава (п.4 ст.66 СК РФ). Аялдиз тербия гуналди, дидебубаяр адан сагъламвилин, физический, психикадин, руьгьдин ва ахлакьдин рекьяй вилик финин гьакъиндай къайгъу чӀугуниз мажбур я. Аялар тербияламишунин рекьяй чпин хиве авай везифаяр кьилиз акъуд тавур ва я бес кьадарда тамамар тавур, абурун гьакъиндай къайгъударвал чӀугун тавур дуьшуьшра диде-бубаяр хизандинни правовой (диде-бубавилин ихтияррикай магьрум авун ва чеб лайихсуздаказ тухузвайла абурун диде-бубавилин ихтиярар сергьятламишун), гражданскоправовой (яш тамам тахьанвай аялри ганвай зияндай абурун диде-бубайрин, абур эвеззавай ксарин жавабдарвал), административный (аялриз тербия ва чирвилер гунин рекьяй везифаяр тамамар тавунай диде-бубайрин ва абур эвеззавай ксарин жавабдарвал) ва гьатта уголовный (яш тамам тахьанвайбуруз тербия гунин рекьяй жуван хиве авай везифаяр тамамар тавун) жавабдарвилиз чӀугваз жеда. ДИДЕ-БУБАЙРИН ихтиярар ва везифаяр ахлакьдал бинеламиш жезва. Абур чпин яш тамам тахьанвай аялрив къайгъударвилелди эгечӀунин марифатдин диб гьикьван мягькемди ятӀа, гьакьван инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, диде-бубавилин ихтиярар, гьа жергедай яз мажбурнамаярни кьилиз акъудунин кар истемишзавай дережада ава.
+Гила Дагъустанда ЕГЭ вахкудайла 100 балл къачурбуруз, школьникрин вири Россиядин олимпиадайрин гъалибчийриз ва призерриз, абурун муаллимриз, школьникрин олимпиадайрин 1-дережадин гъалибчийриз 100 агъзур манат пул гуда. Вич ЕГЭ вахкудайла 100 балл къазанмишайбурухъ, вири Россиядин олимпиадайрин гъалибчийрихъ ва призеррихъ, образованидин федеральный проектрин гъалибчийрихъ галаз гуьруьшмиш хьайи вахтунда Дагъустандин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Сергей Меликова идан гьакъиндай малумарна. – Чна чпин зегьметдал ва алакьунрал хъсан нетижаяр къазанмишзавай аялар ва абурун муаллимар патал махсус премияр тайинарунин гьакъиндай къарар кьабулнава. Кьилди къачун хьайитӀа, школьникрин вири Россиядин олимпиададин эхиримжи девирдин призерриз, чпи ЕГЭ 100 балл къачуналди вахкай выпускникриз 100 агъзур манат премияр гудайвал я, – лагьана Сергей Меликова. Июндин эхирдин делилралди, чи республикада ЕГЭ вахкудайла 100 балл къачунвай 40 кас ава. И жуьредин премияр республикадин бюджетдин такьатрин гьисабдай гуда. И мукьва, 5-июлдиз, 73 йисан яшдаваз Агъабалаев Энвер (Лга Энвер) кечмиш хьана, Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй! ХХ асирдин 2-паюна лезги шииратдиз ва публицистикадиз атай ам «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллективдин дуст ва штатдик квачир корреспондент, лезгийрин писателрин Союздин (ЛПС) член тир. Энвер Агъабалаев 1948-йисан 5-июндиз Ахцегь райондин Лгарин хуьре дидедиз хьана. Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван чирвилерин школа ва Махачкъаладин хуьруьн майишатдин техникум куьтягьна. 1968-1970-йисара Советрин Армиядин жергейра къуллугъна хайи ватандиз хтай жегьил пешекарди вичин вири чирвилер ва къуват уьмуьрдин юлдаш и майишатдин кӀвенкӀвечи доярка, «Знак Почёта» ордендин сагьиб Пашаева Беневшадихъ галаз санал «Ахтынский» совхозда малдарвал артмишуниз гана. Районэгьлийрин рикӀел ам чешнелу малдар ва нисияр хкуддай устад хьиз алама. Энверан рикӀ гъвечӀи чӀавалай хайи чӀалал, художественный ктабар кӀелунал (ада милли литературадин девлетлу хсуси ктабхана кӀватӀнава) ва шиирар кхьинал алай. Зегьметдикай азад вахт рикӀ алай кардиз серфуникай ада лезет хкудзавай. 1980-йисарилай Энверан шиирарни публицистикадин гъвечӀи эсерар «ЦӀийи дуьнья», «Коммунист» («Лезги газет») газетриз акъатиз хьана. Адан гъиликай хкатай кьван вири эсерар санал кӀватӀайтӀа, гьатта 2 томдин итижлу ктаб жеда. Чна дериндай хажалат чӀугуналди, Энверан хизандиз ва адан вири мукьва-кьилийриз башсагълугъвал гузва. Вичиз рагьмет хьуй!
+ЯхцӀур лагьай йисара атана чилел, Гзаф къар-фер атана зи кьилел, Бахтсуз уьмуьрдик диде хьана кьуьзуь, Бубадикайни заз хьайд я къунши. Мад са бахтсузвал атана кьилел, Машиндай зун аватна чилел. Уьмуьрди заз кьунай хьи къаза, Дуьньядин сесеркай зун хьана яргъа. Пудкъад лагьай йисара акъатна патаз, Чир хьана заз гъилерал рахаз. Яваш, яваш за ачухна вилер, Малум хьана хийирдин рекьер. Мад уьмуьрди заз кьуна хьи къаза, Вилер закай хьана хьи яргъа. Вилерлай фена накъварин архар, Зун таканбуруз хьана хьи хъуьрар.
+Гзаф йисара за чӀугуна зегьмет, Чи ванциз ийидай хьи гьуьрмет. Гила чи гафуник кумач хьи кьел, Хажалат хьанва заз: амач хьи гьуьрмет. Я гьакь амач, я зерре гьуьрмет, Агъзур манатар-шейэрин къимет. Инсанриз хьанва еке фикир, Гила ава абуруз советрин къадир. ЧӀехи чатар (карханаяр) хъувунва кӀеви, Хехни кутӀа кьунва муьрхъуь, Инсанри чпи-чпик ийизва ФИКИР:«МУКЬВА я лугьуз, дуьньядин эхир». Эй чӀехибур, квез суза я, минет, Чи арада хтур мадни гьуьрмет, Карханайрин куьлегар чи гъиле хутур, Чи кутӀа, мишер кардик кухтур.
+Эй чӀехибур, квез я минет, Агъуз ая шейэрин къимет. Алверчийрикай хьанва аждагьаяр чӀехи Мад абурун чиниз хъижезмач регъуь. Накьан ветеран – зегьметдин игит, Къе ам авай гьалдиз килиг. Кьве кепек я къвезвайди гъилиз, ГьикӀ хъфида ам хизан хуьз кӀвализ? Гьикьван хьуй чун и четин йикъа? Никай жеда чаз кьадай чка? Кино, театрдихъни вил хьанва пара, Лагь, хуьре абур чаз мус аквада? Колхоз, совхоздин квахьнава гел, Дуьз гаф лагьайла, къвезва хъел. Лежберар кьилер хура туна ава, Жегьилрин гъилерни хъуьчӀуьк ква. Рубика квез кхьена шиирар, Адан гафарикай къачу хийирар. Куьн сагъ хьун я чаз герек, Садвилини, гьелбет, хъийида куьмек.
+Хкаж хьухь куьн КӀелед хивиз, Шарвилидиз эциг гуьмбет чӀехи. Адан къаматди гьайбатлу, гужлу Лезгистан ийирвал гьевеслу. Шарвилидин тур юзурла, Адан дустар шад жедай. Шарвилидин гъуд юзурла, Душманриз инад жедай. Шарвилиди тур гелягъна, Душманд кьушунди ян гана. Хаинкаррин фитӀнедикди Пагьливанди чан гана. Адан юрдал эхциг кӀвалер, КӀвалер кӀвалах гъиле яхъ. Адан тӀварцӀиз ая гьуьрмет, Лезгийрин тӀвар вине яхъ. Шарвилидиз и чӀал бахшайд Хуьруьгви я, Роберт я. Шарвилидкай пайдах яхъ квез, Адан руьгь чи арха я.
+Дагълар ава чахъ такабур, Дагъустан Ватан я чи. Бубайрин мисалриз це дикъет, Бедбахтвал кьилел текъвервал чи. Куьтен, тураз хкваш рикӀел, Шаламарни ахлукӀ кӀвачел, Дагъдин синел тукӀук лапаг, Ацукь кӀаник вегьена сумаг. БалкӀанрикай куьн жемир яргъа, Дагъдин рекье я абур арха. Хам шивериз ягъа пурар, Аквада квез абурун гьунар. МАЛАР-ХИПЕР артухарун герек я, Абурун суьрсет чаз уьмуьрда куьмек я. Масадбурун шейэр иниз гъимир, Абурукай чаз авач хийир. Дагъустанда ава зурба устӀарар, ЗИГЬИН-ФИКИРДИЗ чӀехи гьунарар, Ракь, къван, кӀарас муьтӀуьгъ я гъилериз, Гаф авач абурун гъилин шейэриз. Роберта квез кхьена шиир, Адан гафариз це хъсан фикир. ЧӀуру крарик ам кваз хьайид туш, Багъри, мукьад адахъ хьайид туш.
+Валентинан тӀварунихъ кхьизва и шиир Зи гафариз куьне це фикир. Душмандихъ галаз женгера къати Асландин рикӀ адан хьана мад лигим. Бирдан бедбахтвал атана кьилел, Кана, аватна Майкопдин чилел, Акур инсанрай акъатна ГЬАРАЙ:«ГЬАВАДИН пагьливан къакъатна чавай!» Пионерри хуьзва памятникдал цуьквер Призывникри кьазва анал кьинер, Ватандиз вафалу жеривал, Буба, дидедал баркалла къверивал. Адан тӀвар фидач гьич рикӀелай, Адан тӀвар эхцигзава хтулрални куьчейрал. Игитдин тӀвар эбеди я рикӀера, В.Эмирован къекъвезва чун куьчейра
+Экуьнихъ чубан акьалтда кӀвачел, ЦӀару бармакни алукӀда кьилел, Фу авай чанта вегьена къуьнуьз, Фида ам хперин гуьгъуьниз. Лежберди экуьнахъ ачухда вилер, ТӀаз жеда адан къуьнерни гъилер. Нисини фу тӀуьна вичиз, Фида ам къуьлуьн никӀиз. УстӀарди хкадарна, къарагъна кӀвачел, Кьве виш грамм ичкини хъвада эвел, КутӀа, нажагъ кьуна гъиле. Къуьншид кӀвалахал гьатда рекье. Муаллимди ийида чин-гъил михьи, АлукӀда авай костюм, перем цӀийи. Ктаб, дафтар аваз гъиле, Гьатда ам мектебдин рекье. Сят цӀудаз духтурар кӀватӀ хьана вири, Фида абур палатайриз михьи. Азарлуяр, сабура, яда квез рапар, Са гьафтеда куьн хъижеда сагъар.
+ЧӀукулдилай фу багьа я, гьелбет. Эй инсанар, куьне квез ая гьуьрмет. Зайиф инсанрал яргъи имир гъил, Къуй хуьрай абуру чпин кьил. Эй жегьилар, куьне яхъ гъилер кӀевиз, Куьз акъвазнава куьн чилиз килигиз? ЧӀуру инсанрикай хьухь куьн яргъа, Абурукай квек хкӀада хата. Эй дидеяр, куьне хкаж кьилер виниз, Куь мурадар, хиялар фирвал кьилиз, КӀвалелни хизандал твах гуьзчивал кӀевиз, Жеривал абурухъ кӀвал, хизан къени. Эй дишегьлияр, куьн аялриз килиг, Ктаб, дафтар абурун гъилик эциг. Вердишара аял кьепӀинамаз, Кьаз жеривал хатадин пад виликамаз. Эй аялар, куьне ая хъсан кӀел, ЧӀехибурун гафарикай къвемир хъел. Муаллимриз, бубадиз хьиз, ая гьуьрмет, Хъсан гележег хьуй квез кьисмет.
+Москвадикай ваз ватан хьана, Четинвилериз на дурум гана. Ильичан мурадар фейла кьиле, Акъвазарна вун гьукуматдин кьиле. Колхоз, совхоздин эцигна бине, Халкьдин дуланажагъ жеривал вине. Лежберрик акатна кӀвалахдин ашкъи, Фабрик, заводар къачуна ванци. РикӀелни алачир бедбахтвал атана ви кьилел, Душманар атана чи Ватандин винел. ЧӀехи, гъвечӀи яракь аваз гъиле, Ватан хуьз фронтдиз гьатна рекье. Кьуд йисуз чӀугуна женгер чӀехи, Дурум гана кашаризни мекьериз вири Эрзиман мурад акъудна кьилиз, Пайдах хкажна Рейхстагдилай виниз.
+Чун дагълара хайибур я, Булахрин яд хъвайибур я, Гьуьрмет ийиз хайи чилиз, Чун дагълара хьайибур я! Жигъиррикай – гегьенш рекьер, ВацӀарални – тӀарам муькъвер, Гьар са кӀвале – межлис, мехъер, Чун дагълара хайибур я! Гъилел вад тӀуб герек я хьи, ТупӀар чеб-чпиз куьме�� я хьи, Чун сад-садаз арха хьурай, Мадни чӀехи стха хьурай. Ветеранриз ая гьуьрмет, Чилелни чӀугу зегьмет, Пис ксариз ая лянет, Чун дагълара хайибур я! Роберта квез изва минет, Жувалай алакьдай ая гьуьрмет, Дуьз крарал эциг къимет, Чун дагълара хайибур я!
+Гьар са диде-бубад мурад Бахтлу хьун я балаяр. КӀанда даим хьана лап шад Чпин рушар, рухваяр. Балаяр я вилин эквер, ДИДЕ-БУБАД дамах я. Экуь хьурай къуй куь рекьер, Пакад йикъан даях я. Балайрини гьич рикӀелай, ДИДЕ-БУБА алуд тавуй. Ширин гафар луз мецелай, Чпин ашкъи агуд авуй.
+Фана дуьнья! Къвез хъфизва инсанар. Са касдиз-гьахъ, садаз батӀул масан я. Вуч кӀандатӀа хкягъа квез, мугьманар! Амма гьахъвал хкягъайдаз хъсан я. Къуй дуьньяда гзаф хьурай хъсанвал! Вине хьурай адалатлувал, инсанвал!
+Роберт КЕРИМОВ, Хуьруьгрин хуьр
+Лацуди я цуьк, Хъуьтуьлди я туьк, Шекер хьиз хадач, Живедик цӀрадач.*** Виртни вири къакъудда, Тама тарни агудда, Кхунарда чӀижерни, Авадарда мегъверни, Магъарадиз хъфида, Ахвар хъуьтӀуьз ийида.*** ЮКЪУЗНИ-ЙИФИЗ, Вичин тарифиз, Кьулар цлалла, Гъварар кьамалла.*** Вич дидедин дамах я, Беденни хам къвах я, Гагь кьуьлериз аквазва, КӀулал аял къугъвазва, Лайлаярни лугьузва.
+5-июлдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание депутатрин Ахцегь райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлаяр раиж авурдалай кьулухъ ада гаф экономикадин отделдин начальник Фарида Агьмедовадиз гана. Ада къейд авурвал, налогар кӀватӀунай гъилевай йисан сифте паюнин пландин тапшуругъар эменнидай 76,4, чилин налогдай 87,5 ва налогринбур тушир гьакъияр 40 процентдин тамамарнава. Законсуздаказ кӀвалахзавай ксар дуьздал акьулдунин жигьетдай 6 вацран план 93 процентдин кьилиз акъуднава. Эхиримжи гьафтеда транспортдин налогдин 6275 манат бурж вахканва. ЛПХРА ишлемишдай хуьруьн майишатдин гъвечӀи техника къачун патал ганвай 26 арзадикай (шаз вири 4 авай) 9 кьабулна, абурувай субсидийрин пулар вахчуз жеда, амайбурузни килигзава. Ахпа А-К.Палчаева цӀи школада 11-класс лап хъсандиз акьалтӀарунай яру аттестатдиз ва кӀелунин кьетӀен агалкьунрай къизилдин медалдиз лайихлу хьайи выпускникар: Гудаева Алина, Асланова Карина, Агаев Умар, Гьабибуллаева Хадижа, Омарова Карина, Жафарова Назлу, Исмаилова Абидат – тебрикна хьиз, абурув чпин документар вахкана. - ЦӀи Гьукуматдин имтигьанар (ЕГЭ) чна кӀевиз истемишдай тегьерда тухуникди къе чи вилик халисан отличникар-медалистар ква - чи дамах тир ва пакадин йикъан хъсан гележег таъминаруниз эвернавай жегьилар. ГьакӀ абуруз дуьз тербия ва тарс гайи диде-бубаярни муаллимар пара кьадар сагърай! – лагьана Абдул-Керим Палчаева. КӀелуна тафаватлу хьанвай ва чӀехи, жавабдар уьмуьрдиз кам вегьизвай выпускникриз тебрикдин хуш келимаяр гваз гьакӀ райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилов ва маса юлдашар рахана. - Алай вахтунда районда лап четин месэлайрикай сад зирзибилар тухунай жемятди пул тагун, гьарда вичин участокдин патавай физвай цин хвал экъя тавун хьанва. Виликрай зирзибилар (ТБО) тухун тийизвайла районда гьихьтин беябурчивилин гьалар арадал атанвайтӀа чаз чизва. Талукь тир серенжемар кьабулуникди, Аллагьдиз шукур хьуй, яшайишдин амукьаяр гила вахт-вахтунда тухузва, кьуд-пад михьи я. Мугьманар, туристар артух хьанвай вахтунда месэла мадни хъсандиз тешкилун патал, аквазва хьи, чна зирзибилрин махсус кӀеви майданар туькӀуьрзава, къалпагъар алай ящикар къачунва, куьчеяр сангигиенадин гуьзчивилик кутунва, куьчейра къир твазва, йифен эквер куькӀуьрзава ва икӀ мад. Гьа са вахтунда вичи кӀваляй акъудна гадарзавай зирзибилар хутахунай гъвечӀи пул тугун, патавай физвай хвал акъуд тийиз, куьчейра ятар тун – им къастуналди чаз манийвал гузвай хьтин тахсиркарвал жезва…, - алава хъувуна совещанидин председателди. Совещанидал гьакӀ образованидин идараяр ремонтунин, кӀелунин цӀийи йисаз гьазурунин, 2024-йисуз ремонтунин программадик кутунвай Ахцегьрин 2, 3-нумрайрин ва ЦӀийи Усурринни Хкемрин хуьрерин школаяр гуьнгуьниз хкун патал проектринни сметайрин документар туькӀуьрунин, аялрин гатун лагеррин кӀвалах хъсанарунин месэлайриз килигна. 30-июндиз Махачкъалада, къумукьрин милли театрдин залда, «Мергьяматлу гъилер» тӀвар алай Милли общественный премия гунин 12-шадвилин серенжем кьиле фена. Премия ва «Малаикдин нагъв» тӀвар алай рикӀел аламукьдай статуэтка мергьяматлувилин кӀвалахда иштиракунай ва яшайишдин кьакьан активвиляй, агьалийрин кесиб къатарин тереф хуьнай ва абурун дердийрикай хабар кьунай гузвайди я. Шадвилин мярекатда вири республикадай тир меценатри иштиракна. Серенжемда кьиле муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиев авай Ахцегь райондин делегациядини иштиракна. Ада нубатдин сеферда игьтияж авай аялриз гуманитарный куьмек гъанвай. КӀватӀ хьанвайбурун вилик экъечӀна рахай серенжемдин тешкилатчи ва руководитель, аялрин кӀваляй тир виликан тербиячи Дмитрий Цаура къейд авурвал, РД-ДИН аялрин кӀвалерин ва интернатрин тербиячияр-выпускникар патал виридалайни залан вахт – им 16 йиса авай яшдин девир я. ГьикӀ лагьайтӀа, абуруз гьина ва гьикӀ яшамиш жедатӀа чизвач. Гьавиляй абурун тереф хуьнин мураддалди алай вахтунда интернатар куьтягьзавайбур вахтуналди яшамиш хьун патал махсус кӀвал эцигзава. И проект лап куьруь вахтара кьилиз акъудун патал финансрин такьатар бес жезвач. Етим аялриз ва диде-бубайрин къаюмвал авачиз амукьнавай аялриз активный куьмек гунай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Магьмудович Абдулкеримов ва Ахцегьрин ЦРБ-ДИН кьилин духтур Митгьадин Садединович Мурсалов «Мергьяматлу гъилер» тӀвар алай Милли общественный премиядиз ва «Малаикдин нагъв» тӀвар алай рикӀел аламукьдай статуэткадиз лайихлу хьана. Дуьз лугьузва, мергьяматлувили дуьнья къутармишда. Къуй чун етим аялрив ва игьтияж авай вирибурув мергьяматлудаказ эгечӀрай.
+Самур округдин исполкомдин председатель Гьажимет Сафаралиеван регьбервилик кваз 1927-йисуз Ахцегьрин машгьур театр патал халкьдин мелералди эцигай культурадин КӀвалин дарамат, ингье, чи девирда, дуьз 95 йисалай, райондин кьил Осман Абдулкеримован къарардалди капитальный ремонт хъийизва. Вичин вахтунда им Дагъустандин гьич са райондани авачир хьтин гьайбатлу клуб тир. Гилани ам тарифлуди жеридак чна умуд кутазва. Подрядчик Махачкъаладин ООО "ФАВОРИТ", къимет 6 592 110 манат.
+Умуми образованидин идараяр капитальныйдаказ ремонт авунин рекьяй «Образованидин школайрин къурулушар цӀийикӀа туькӀуьр хъувун» тӀвар алай федеральный программа кьилиз акъудунин сергьятра аваз 2022-йисуз Ахцегь районда пуд школа ремонтзава: 1-нумрадин АСОШ, Цуругърин ва КьакӀарин хуьрерин СОШ-АР. Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван умуми образованидин школадани капитальный ремонт кьиле тухузва. Ина чӀехи пай къав кӀевнава, гьакӀни пол чукӀурнава. ПРОЕКТНО-СМЕТНЫЙ документациядив кьадайвал, объект сайдингдал безетмишда, классрин кӀвалерин вири ракӀарар цӀийибурал эвезда. Цуругърин хуьруьн СОШ-ДА къавуз решетка янава ва ина перде тунва. Алай вахтунда пудратчиди металлопрофиль агакьун гуьзетзава. Идахъ галаз санал, полдиз цӀийи материал ягъунин рекьяй гьазурлухвилин кӀвалахар кьиле физва. КьакӀарин хуьруьн умуми образованидин школада лагьайтӀа, къавун кӀвалахар бегьемарнава, инин дараматдин чӀехи пай безетмишнава. Эхиримжи делилралди, рабочияр къенепатан кӀвалахар кьилиз акъудунив ва цӀийи электропроводка тухунив эгечӀнава. Идахъ галаз санал школадин столовой ва чими туалетар ара атӀунар авачиз целди таъминарун патал школадив цин проводдин цӀийи линия тухун фикирдиз къачунва.
+«Бажарагълуди гьар са карда бажарагъу жеда» мисал тестикьарун яз, куьне неинки школада 1-классдилай эгечӀна школа бегьем жедалди дурумлу чирвилер къачуна, гьакӀ илимдани, спортдани, общественный уьмуьрдин серенжемрани таяр-туьшериз хъсан чешне къалурна, аферин! Куь агалкьунар са диде-бубайринни муаллимрин ваъ, чи вири районэгьлийрин дамах я. Уьлведин машгьур вузарни агалкьунралди акьалтӀарна, квекай хайи ватандин таъсиб хуьдай вини дережадин пешекар ватанпересар жеридак чна кӀевелай умуд кутазва.
+Саидагьмед АБДУРАШИДОВ И кас Самур дереда араб чӀалал кӀел-кхьин чидай, Ислам диндиз вафалу кас яз машгьур тир. Исятдани ам малла Зекери лугьуз халкьди рикӀел хкизва. Адан сурал Белиждайни Самурдай, Къубадайни Шекидай зиярат ийиз инсанар къвезва. Гьавиляй зун и пак касдин гьакъиндай газетдин чинриз макъала акъудун патал делилрихъ хейлин чкайра къекъвена.
+Малла Зекери Ахцегь райондин Цуругърин хуьре (тахминан 1871-йисуз) дидедиз хьана. Адан рухваяр Тажидинни Зейнидин бубадин ирс давамарзавай, А��лагьдиз ибадатзавай чешнелу мусурманар я. Гадайриз чпин бубади суьгьбет авурвал, Къуръан кӀелиз чидай динэгьли Мугьаммада вичихъ авай-авачир са хва Зекери савадлу инсан хьун патал сифте чирвилер вичи гайидалай гуьгъуьниз куьгьне Гъепцегьрин хуьруьз фекьидин патав рекье туна. Диде Перидиз вичихъ авай са велед гъурбатдиз фин хуш тушир. ЯтӀани адавай бубадин гафунал гаф эцигиз хьанач. Саки 12 йисан къене Ахцегьай тир жегьилрихъ галаз Гъепцегьа диндин рекьяй чирвилер къачур Зекери гила бубади Шиназрин хуьруьз ракъурзава. Ина мадни чӀехи алимдин гъилик кӀелай ам бегьем савадлу инсан яз бубадинни дидедин патав хайи хуьруьз хквезва. Вичив барабар кас тахьуниз килигна, адакай хуьре мискӀиндин имам ва шариатдин дувандин къази хьана. И везифаяр тамамариз са акьван вахт алат тавунмаз, са бязи фитнечийри Зекеридилай къундармаяр къурмишна. Ам райондин гьакимрив кьаз туна. Гьа икӀ 1925-йисуз малла Зекери фекьи я лагьана кьуна ва кӀеви дустагъ тушиз вад йисан къене Азербайжандин Нуха шегьерда вич-вичин ихтиярда хьана. Анжах гьафтеда са сеферда ада милициядин идарада къул чӀугуна кӀанзавай. Гьа и тегьерда са артух дарвал гьалт тавуна (ина адаз чкадин агьалийри гзаф гьуьрмет ийизвай) вичиз ганвай вахт куьтягь хьайила, ам хайи хуьруьз хтана. Хуьре яшайишдин шартӀар гзаф четин тирвиляй, Зекери хизанни галаз Азербайжандин Закатал райондин Мухах лугьудай хуьруьз куьч хьанай. Ина адан Садедин ва Селим тӀварар алай кьве хва цӀаяр атуникди рагьметдиз фена. Пабни кьве гада (Тажидинни Зейнидин) галаз Зекери зулухъай хайи хуьруьз хтана. И ван галукьай фитнедин башчийри 1937-йисуз и дугъри кас мад кьаз туна. Саки кьве вацра ам Ахцегьрин дустагъда амукьна. Ахпа ам цӀуд йисан мудатда Новосибирск шегьердиз суьргуьн авуна. Ирид йисуз ина агъур дустагъда хьайидалай кьулухъ, Зекери начагъбурун жергедик акатна ва ахъай хъувуна. Анжах адан вилик хайи ватандиз хъфин тавунин шартӀ эцигна. Гьиниз хъфидатӀа чин тийизвай, азарди гьелекнавай Зекери гила Уьзбекистандин Каракул шегьердин ракьун рекьин вокзалдал поезддай эвичӀна. Кьил туькӀвейвал фейи ам эхирни базардиз акъатна. Вичив гвай куьгьне пек-лекни патав эцигна, базардин парудив агатна ацукьна. Базарда къекъвена, вичиз герек шейэрни маса къачуна хквезвай Шура тӀвар алай урус дишегьлидин фикир и кесибди вичел желбна. Адаз икьван яхсул гьалда авай начагъ итимдин язух атана. Шурадивай ам куьчедал таз хьанач ва кӀвализ хкана, чайни тӀуьн гана. Зекери хъфиз гьазур хьайила, гъуьлуь (ам татар тир) са акьван хев кутуначтӀани, Шуради Зекери сагъ хъжедалди кӀвале тун теклифна. Гьа икӀ тамам ругуд вацра чарадан кӀвале месел хьайидалай кьулухъ са жизви кефияр хъсан хьайивалди Зекериди патав гвай тамай кьуд-вад сеферда кӀарасар гъиз, вичин пайни кӀвалик кутуна. ИкӀ са зур йис алатайла, Шуради кӀвалер маса гана чеб Чарджоу шегьердиз хъфизвайдакай хабар гана. КӀвалер са яхулжува маса къачуна. Шуради лагьайтӀа, кӀвалерин цӀийи иесидивай Зекеридин гьакъиндай къайгъударвал авун истемишна. Ада разивал гана. Зекери яшамиш жезвай яхулвидин кӀвализ Дагъустандай хъицикьар маса къачуз са мугьман атана. ХВАШ-БЕШ авурдалай кьулухъ мугьманди Зекери вуч кас ятӀа ахтармишна, адавай документар къалурун тӀалабна. КилигайтӀа, адан дустагъ чӀугунин вахт алатнава. Гила малла Зекериди вич пуд йисуз яшамиш хьайи Каракул шегьердин агьалидиз сагърай лагьана ва 1947-йисуз хайи хуьруьз хтана. Ина ада хуьруьн колхозда вичелай алакьдай вири кӀвалахар авуна. Гуьгъуьнлай адан вилерин ишигъ квахьна, духтурривай ам сагъар хъийиз хьанач. Уьмуьрдин эхиримжи цӀуд йиса малла Зекери бегьем буьркьуь хьанвайтӀани, ада Къуръан садрани гъиляй эцигнач. Вилера ишигъ амайла ада кхьей хейлин ктабарни суьргуьн ийидай чӀавуз кӀватӀна хутахна. Амукьайбурни гуьгъуьнлай хуьруьз мугьман хьайи чеченвийри маса вахчуна. 1972-йисуз вишни са йисан яшда аваз малла Зекери Магьамадов хайи хуьре рагьметдиз фена. Гьеле адал чан аламаз Тажидина рикӀел хкизмайвал, арабист Гъалиб Садикьи са шумудра бубадихъ галаз гуьруьшмиш хьана ва алимди адан чирвилериз дерин къимет ганай. Тажидина вичи лагьайтӀа, лап гъвечӀизамаз бубадивай араб чӀалал кӀелиз чирна. Ада Буйнакск шегьердин финансовый техникум акьалтӀарна. Рутула ревизорвиле кӀвалахна, адакай хайи хуьре ва КьакӀа туьквенчи хьана, мектебда тарсар гана. Хуьруьн медениятдин кӀвалин регьбервиле кӀвалахна. Ам Кябедални фена. Им адан рикӀин эрзиман тир. Тажидинни Зейнидин диндин рекьяй чпин бубадин халис ирсдарар хьана. Къуй Аллагьди вири мусурманрин ибадатар кьабулрай ва малла Зекеридиз рагьмет хьурай!
+Жаванвилин яш: диде-бубаяр патал меслятар
+кьван яшда авай жаван – им арадал къвезвай инсан я ва адан кьатӀунрин бажарагъдивай (интеллектдивай) къачунвай тежрибадикай хийир къачуз жезва. Амма мефтӀеди гьеле и кар кьилиз акъуддай мумкинвал гузвач. Жавандилай критика, чӀехибуру вичиз ийизвай туьгьметар дуьздаказ кьабулиз алакьзавач. Абурувай чпин гуьгьуьлрални гуьзчивал ийиз жезвач. Гуьгьуьларни (эмоцияр) гьамиша арадал атанвай гьалари истемишзавайдалай къуватлу я. Жаванри ийизвай крар чӀехибуру логика авачирбур хьиз кьабулзава. Амма гзаф дуьшуьшра аялар ахмакьбур туш ва абуру а крар кьасухдай ийизва. Жаванвилин яш гьар са инсандиз хас я, амма ам гурлудаказ кьиле фин гзаф диде-бубайриз малум жезвач. Хейлин крар аялдин нервийрин къурулушдилай, гьакӀни диде-бубайрин тербиядин стратегиядилай ва абуру чпи-чеб тухунин тегьердилай аслу я. Бес аялдихъ галаз чими алакъаяр гьикӀ хуьда? Адаз хцидаказ чна вичин тереф хуьнин игьтияж ава эхир. Амма бязи дуьшуьшра ада и кардикай кьил къакъудзава. Чна квез меслят къалурзава: аялдин хиве везифаяр тур. ДИДЕ-БУБАЙРИВАЙ мукьвал-мукьвал ихьтин гафарин ван къведа: «Исятда вахъ авайди анжах са везифа я – хъсандиз кӀелун!». Амма жавандивай кӀелунра агалкьунар къазанмишиз хьунин мураддалди ам кӀвалин къайгъуйрикай къерех авун гъалатӀ я. Агалкьунралди кӀелун патал жуван гьерекатрин нетижаяр аннамишун важиблу я, яшайишдин везифаяр лагьайтӀа, жавабдарвилин вижевай тренажер я. Гьикьван гзаф жаванди вичин шейэрин михьивилин патахъай жаваб гуз хьайитӀа, гьакьван фад ада вичин крара ва алакъайра къайда твада. Къуй адан дикъет диде-бубадиз куьмек гунал желб хьурай, къуй ада кӀвалин къайгъуйрин четинвал вичел гьисс авурай. Вири ибуру жаванди вичиз къимет гунин дережа мягькемарзава. Имни агалкьунралди кӀелун патал важиблу я. Къайдаяр тайинарунихъ ва абур тамамар тавунай ишлемишдай санкцийрикай аял хабардар авунихъни метлеб ава. Дуьшуьшдин жазайри хъсан нетижа гудач. Гьараяр авунни хийирсуз кар я. Аялдал гъил хкажун ада вичин винел гуж гъалиб авун яз кьабулзава. Идани гуьгьуьлдин (эмоцийрин) алакъа чукӀурзава, гьарай авуни лагьайтӀа, жуважув хуьнин механизмаяр кардик кутазва ва зигьин хкудзава. Хъуьтуьл сесиналди хуш текъведай информация гунни логикадив кьазвач – жаван сигналра какахьда. Эгер куьне куь арада авай алакъаяр сергьятламиш авуна кӀанзавайди гьисс авуртӀа, дуьзгуьн къайдаяр тайинар ая. Къуй жавандиз и ва я маса тахсирдай вичиз гьихьтин жаза къведатӀа виликамаз чир хьурай. Куьн арадал атанвай гьалари истемишзавай тегьерда рахух: къалабулух кваз, хъел акатуналди, шадвилелди. И вахтунда маса крар ийимир. Жавандихъ галаз рахун кьилдин серенжем я. Суьгьбетдин вахтунда жуван аялдиз килиг ва адаз куь гуьгьуьлрал гуьзчивалдай мумкинвал це. Гьикьван герек ятӀа, гьакьван вахтунда жаваб гуьзет ая, тади къачумир. Жаван патал къайдаяр тайинар авуналди, жувани абурал амал ая. Кьилинди ам я хьи, кар санкцийрив агакьайла, дурумлувал къалуриз гьазур хьухь. Виликамаз тайинарнавай жаза кьилизни акъудна кӀанда. Акси дуьшуьшда нагьакьан кар тикрар жеда. Школада пис къимет къачун себеб яз дустарихъ галаз авай алакъайрал (рафтарвилерал) къадагъа эцигмир. 12-16 йисан яшда авайла жаван вичин юлдашрин таъсирдик жезва. Бязи вахтара ахьтин фикирдал къведа хьи, хциз ва я рушаз дидедилайни бубадилай гзаф дустар кӀанда. Гьа дустари аял кӀелунрикайни хкудзава. Гьакъикъатда лагьайтӀа, чӀехи жезвай аялри чпин чирвилер ва вердишвилер дустарин арада къалурунихъ тӀимил важиблувал авач. Гзаф жаванри цӀийи крар ашкъидалди чирзава. Дуьз лагьайтӀа, и кар бязи дуьшуьшра школадихъ галаз алакъалу туш. Аялдиз марифатдин рекьяй «лекция» кӀелунни герек авай кар туш. Идаз акси яз, рикӀяй рикӀиз суьгьбет авуни менфят гуда. Медикри гузвай яшдин сергьятвилер дуьшуьшдинбур туш – куь аялди вич гьикьван вичин яшарилай чӀехи яз тухузватӀани, ам гьакъикъатдани гьеле аял я. Жаванвилин яшда зиянлу вердишвилер аялди вичи-вич таяр-туьшерин арада чӀехиди яз къалуриз чалишмиш хьунихъ галаз алакъалу я. Ада сигарет ва я алкоголь гьакӀ лезет патал ишлемишзавайди фикир авун гъалатӀ я. Куь буйдилайни виниз хкаж хьанвай аялдиз гьатта кӀвачерал сифте хкаж жез эгечӀнавай бецӀекдилай тӀимил тушиз къайгъударвал герек я. Жавандиз марифатдин насигьатар гун, идалайни башкъа, адан уьмуьр ва сагъламвал патал куь рикӀик квайвал къалурун герек авай кар туш. Куьн аялди ийизвай гьерекатри гьихьтин нетижайрал гъун мумкин ятӀа, ам секин ванцелди гъавурда тваз чалишмиш хьухь. Эгер жаванди вич гьатта гъалатӀ жезвайлани кӀвале вичин тереф хуьналди, инанмишдаказ гьиссзаватӀа, адаз куьчеда вичин юлдашрин арада тухудай тегьер чир жедач. Адаз кӀан жедайди анжах диде-бубадихъ галаз вичин тереф хуьзвай ачух суьгьбет я. Мадни са меслят: чӀехибурун дердияр аялдал вегьемир ва абурун хсуси месэлайрин метлебни агъузар ийимир. Гадайри ва рушари жаванвилин яшда сифте яз ва чпи и кар кьатӀунни тийиз сада-садаз майилвалзава. ЧӀехибуру лагьайтӀа, и кардиз са метлебни гузвач. «Вахъ ихьтинбур са миллион хъижеда», – лугьуз диде-бубайри чпин аялрин сифте муьгьуьббатар алудзава. Амма жаван патал им гьакъикъи месэла хьун мумкин я. Арадал къвезвай гьаларин важиблувилиз дуьзгуьн къимет тагана аялдин гьиссер къиметсуз авун дуьз кар жедач. И девирда аялдихъ галаз алакъада амукьун важиблу я: герек адаз яб гун, гьиссерай кьил акъудиз чирин, жавандихъ галаз тежриба пайин. Медалдин муькуь тереф – им чӀехибурун дердияр жавандал хъивегьун я. Аялди квехъ галаз куь дердияр рикӀик кьун лазим туш. Амма чӀехибур чара хьун, багърияр кечмиш хьун, маса чкадиз куьч хьунин лазимвал ва я пулдалди таъминвал дегиш хьун, жуван галатун ва накъвар аялдикай чуьнуьхмир. Ина сенгер жагъурун четин я, амма и алакъайра куьн чӀехиди я. Имни акӀ лагьай чӀал я хьи, и рафтарвилера анжах квевай жегьил инсандиз гуьгьуьлдин жигьетдай сагълам, кьакьан интеллект (бажарагъ) авай ва адакай менфятни къачуз жедай кас яз чӀехи хьунин карда куьмек гуз жеда. Эгер жаванвилин яш куьн ва аял патал заландаказ кьиле физватӀа, пешекар психологривай куьмек тӀалаб ая.
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадинлайихлу работник Вири рекьерай квез муьтӀуьгъ аял цацар алай кьуьгъуьрдиз элкъвенва. Адан гуьгьуьлар валютадин курсдилай фад дегиш жезва. Гьар са куьлуь карди аялдин патай гьарай-эвер ва ажугълувал арадал гъун мумкин я. Секин хьухь! Им жаванвилин яш я. Чна гузвай меслятри квез и асантди тушир девир алудунин карда куьмекда.
+Ай гада, къунши акурла, салам це. Адан гьал-агьвалдикай хабар яхъ. Ам начагъ хьайила кьил чӀугу. РакӀарив тӀуб яна, ихтияр къачуна вач. Къуншидин хизанар акурла, ваз вибур акурла гьикьван хуш ятӀа, гьакьван хуш хьухь. Къуншидин са кар вал гьалтайла, тадиз ам кьилиз акъуд. Лигем кӀан хьайитӀа, элкъуьрмир. Азарлу хьайила кьил чӀугу, мехъер ва маса хийирдин ка�� хьайитӀа, мубарак ая, кьиникь, шийир хьайитӀа, тазиядиз вач. Са касди са муъминдин са кар туькӀуьр авуртӀа, Аллагьди а касдин 70 кар туькӀуьрда. Къанни цӀуд и дуьньяда ва 40 а дуьньяда. Пайгъамбарди (с.а.с.) лагьана: «Къуншидин гьакь миресдин гьакь хьиз я. Эгер ви къунши мусурман ятӀа, адаз кьве гьакь ава. Кафир ятӀа са гьакь ава. Эгер куънши факъир ятӀа, адаз вуна жезвай тӀеамдин (дад галай шей) хъсанди це. Эгер са касди къуншивилин эдебар хуьз хьайитӀа, ам жегьеннемдивай хвенвай кас я. Пайгъамбарди (с.а.с.) лагьана: «Вуж инанмиш ятӀа Аллагьдихъ къунши инжиклу тавурай. Ни вичин къунши инжиклу ийизватӀа, адан иман, Аллагьдихъ инанмишвал тамамди туш. Ни къуншидин кицӀел къван элягъайтӀа, ам къуншидал вичел элягъайдай я». Масгьуд лугьудай касдин патав маса са кас атана: «Зун зи къуншиди инжиклу ийизва» лагьана. Ибн Масгьуда «Вуна Аллагь-Тааладивай тӀалаб ая. Вун а къуншидин шериквиликай хуьрай» лагьана. Са касди лагьана: «Я Расулуллагь, заз чида са касди сивни хуьзва, йифен купӀарни ийизва, амма ада вичин къунши инжиклу ийизва. Идаз вуч ийида?». Пайгъамбарди (с.а.с.) лагьана: «Адан чка жегьеннем я».
+Шумуд сеферда экономистри, экспертри, маса пешекарри уьлкведин валютный резервияр (пулар) къецепатан уьлквейрин банкара хуьн гъалатӀ я лугьуз хьана. Иллаки а государствояр ачухдиз ваз акси язни хьайила. Яб ганач. Къе Россиядин вири резервияр Западди кӀевнава, гьеле абур чпин крара ишлемишдай къайгъуйрикни ква. Абуру чпиз кӀанивал ийизвайди я. Вуж тахсирлу я? Россиядин Минфин ва ЦБ. Жаваб ни гун лазим я? Кьве ведомстводинни руководителар-чиновникар гьеле чпин чкайрал мягькемдиз алама. Украинада Россиядин махсус операция давам жезва. Адан аксина вири Европа ва амай Запад коллективнидаказ женгина ава, абурун патай провокацияр (чуьруькар) хьуниз Россия гьазурвиле хьана кӀанда. Саки муьжуьд йисуз США-ДИНИ Европади Украина яракьривни наемникрив ацӀурна, ВСУ-ДИН кьушунарни чпин жуьреда гьазур хъувуна уьлкве мягькем къеледиз элкъуьрнава. Гуьзетнавай зайиф армия ина амач. Гьа операция физвай кьуд вацралайни артух вахтунда Украинадин нацбатальонри гьар юкъуз акъваз тийиз Донецк, Луганск ва абурун къваларив гвай хуьрер, поселокар гьар жуьре калибрдин тупарай ягъиз кукӀварзава, кӀвалер, яшайишдин объектар чукӀурзава. Абур язавай «Азовсталь» хьтин нацистар ацукьнавай бастионар (кӀеви чкаяр) Украинада гзаф ава. Ихьтинбур гьазуриз Западдихъ хейлин вахт авай. Украинадай гузвай репортажар гьа са жуьрединбур жез башламишнава. Гьамиша ВСУ-ДИНИ нацистри язавай Донецк, Луганск, къутармишзавай заложникар, беженцияр (Россиядиз катзавай дишегьлияр, аялар) гуманитарный куьмек гузвайбур къалурзава. Шикилар инсанар шадардайбур туш. Гьамиша гьа са жуьредин шикилриз килигзавайбур галатзава, итиж зайиф жезва. Чи телевидениедини низ кӀвалахзаватӀа лугьун четин я. Западди Россиядай я Росс��ядикай са информацияни чпин халкьдиз къалурзавач, вири къадагъада ава. Чи телевидениеди Украинадин «фейкар» (буфтанар), абур тикрар хъийизвай Западдин баянарни галаз ачухдиз къалурзава. Европади чал илитӀнавай санкцияр, гьабурун лидерри Россиядиз акси яз ийизвай чиркин ихтилатар гьевеслудаказ вири каналра тикрарзава. Гьа чебни гьамиша чи экранра ава. Са передачада 27 сеферда Зеленский къалурун куьз герек ава? ГьакӀ гьамиша чи экранра авай Западдин лидерар ва амай чиновникарни галаз. Россиявийриз абур чпин мукьвабур хьиз таниш хьанва. Телевидениеди са тӀимил хьайитӀани культура, этика, пешекарвал къалурнайтӀа, хъсан тир. Чна башламишнавай кар яргъал ракъурун чи хийирдиз туш. Ракь чимиз амаз гатут лугьузва. Гьикьван яргъал фейитӀа, телефвилер, гьабурукай хьиз, чи патайни артух жеда. Западди чуьнуьхзавач – абурун къаст дяве яргъал чӀугун я. Эхиримжи украинви амай кьван дяве давамариз гьазур я абур. И кар патал вири серенжемар акунва – вири Западдин яракьар, наемникар, Украинадин нацбатальонар Россиядин аксина женгера ава. Славянри чпи чеб тергзавай планар кьиле финал абур рази я. Россиядихъ алай аямдин яракьар ава, абуру чпин мумкинвилерни женгера къалурзава. Анжах суалар пайда жезва. Чи такьатри, авиацияди, дронри тама чуьнуьх хьанвай ВСУ-ДИН тек артиллерийский ва я ракетный расчет жагъурна, яна тергзава. Гьа са вахтунда США-ДАЙ ракъурнавай Украинадин рекьерай ачух цавун кӀаникай 500 км. мензилдиз физвай яракьрив ацӀанвай автоколоннайрин яргъи цӀиргъ, гьакӀ Европадай эшелонрал къвезвай НАТО-ДИН яракьар Россиядин я авиациядиз, я дронриз, я разведкадиз аквазвач. Вучиз ятӀа сакӀани кьил акъатзавач. Телевидениедай гьамиша тикрарзава: – «Все идет по плану». Им вуч сир хьуй?! Ракьун рекьер, станцияр, эшелонар элячӀзавай муькъвер вири чпин чкайрал саламатдиз алама. Туьркиядин къецепатан крарин министр Чавушогълуди лагьанва: «Чи дронар чна маса гайидалай кьулухъ абур туьркиядинбур яз амукьзавач». Украинадиз атанвай США-ДИН ва я НАТО-ДИН яракьарни гьакӀ тушни? ИкӀ хьайитӀа операция мус куьтягь жедатӀа лугьудай фикир арадал къвезва. Украинадихъ галаз Россияди тухузвай переговоррихъ (меслятрихъ) са нетижани жезвач. Россиядин дипломатияди и кар фад кьатӀанайтӀа хъсан тир. Логический са суал вугун: Киевдиз гьахьун пландик квачиз хьайила, адан къваларив десант гадарна ягъунра гьахьун куьз герек тиртӀа? Чи телефвилерни анра тӀимил хьанвач. Киев сагъдиз туна, Зеленскийни гьана амукьайла, Украинадин политикада вуч дегиш хьун гуьзлемишиз жезва? Къейдин, гьа малумарнавайвал, гуя Донецкий ва Луганский областар чпин сергьятриз хкана, анра авай кьван бандитарни тергна, ВСУ-ДИН военный къурулушарни галаз Россиядин аскерар инай эхкъечӀна. Са тӀимил вахтарилай ибур ана пайда хъижедайдал вуж шаклу я? Западдин нафакьадал алай Киевдин иудани чкадал алама эхир. Россиядин махсус операция башламишайла россиявийрилай гъейри, дуьньядин гзаф регионра умуд кваз адан эхир гуьзетзавайбур тӀимил тушир. Украинада авай геноциддал садни шаклу туш. Фашизм тергайла Нюрнбергский трибуналди тахсиркарриз жазаяр гана. СНГ-ДИН сергьятра гьа ихьтин военный трибунал ачухна Украинадин бандеровчийризни неонацистрин одиозный регьберриз трибуналдин суддал лайихлу жазаяр ганайтӀа, хъсан тир. ТӀимилбур квачиз абур вири Украинадин сергьятра яшамиш жезва: контрреволюционный путч тешкилай Яценюк, Турчинов, Наливайченко, Порубий, бандеровчияр арадал хкай Ющенко, уьлкведа граждан дяве башламишай Порошенко, геноцид давамарай Зеленский. Трибуналдиз Китай, Индия, Пакистан, Малайзия, гьелбетда, абуру разивал гайитӀа, теклифун лайихлу тир. ГьакӀ Европадизни рак ачухна туртӀа, герек яз гьисабзавайбур къведай. Украинадин къенин геноциддик еке пай кутунвай Европадин политический лидерар Макрон, Джонсон, Шольц, Дуда трибуналдин фигурантар яз малумарна, гьардаз вичин къимет ганайтӀа, несилризни чешне жедай, гьахълу карни тир. Делилар, инанмиш я, Россиядин силисдин комитетдихъ бес кьадар ава, мадни кӀватӀиз жеда. Анжах ибур гьакӀ амукьдай фикирар хьиз аквазва.
+Ахцегьар Россиядин кьиблепатан сергьятрин форпост я, Ахцегьрин урус къеле лагьайтӀа, уьлкведин территорияда авай виридалайни кьиблепатанди я. Ам федеральный метлебдин архитектурадинни тарихдин памятник я. Къеле 1-Николаян девирда 1839-йисуз генерал Головинан регьбервилик кваз кьве вацӀ какахьзавай чкадин мукьув эцигна. Инлай Ахцегьрин куьгьне пай ва патарив гвай вири дереяр хъсандиз аквазвай. Къеледин кьакьан цлар ва дерин хандакӀ галай имарат лап тӀимил вахтунда (40 юкъуз) эцигна ва кардик кутуна. Инженер полковник Баумер яз эцигунар 12-июндиз башламишна. Къеледин цлар вацӀун къванерикай цементдал эцигна сувагъар яна, къенепатан дараматар лагьайтӀа, 9 вацран вахтуналди тамамвилелди эцигна бегьемарна. И вахтунда чкадин агьалийрин зегьметни ишлемишна. Къеледал пипӀера бастионар авай вад пипӀен кӀалуб алай. Виликдай ина 4,57 метрдин кьакьанвал ва 1,06 метрдин гьяркьуьвал алай къванцин цлар галай хандакӀ кардик квай. Къеле минара ва кьуд бастион галай цларикай, аскеррин казармайрикай, хашпарайрин килисадикай, барутдин гьамбарханадикай, куьмекчи дараматрикай ибарат тир. Къеледин ихтиярда 11 туп ва Кагорнан ругуд мортира авай. Вич кардик кваз хьайи вахтунда къеледиз гзаф крар акуна. 1848-йисуз имам Шамилан кьушунар Самурдин походдиз экъечӀна. Адан кьилин мурад Самурдин округдин центр тир Ахцегьар кьун ва вич урус гьукумдин таъбийвилик кваз хьайи Самур дередал гуьзчивал тайинарун тир. ЦӀукьудалай 22-августдал кьван давам хьайи женгерин вахтунда чеб элкъуьрна кьунвайтӀани, урус аскерри гзаф сеферра душмандин гьужумриз рум гана, вири азиятар дурумлудаказ эхна. Муьридрилай гьакъикъатда вири округ кьаз алакьна, амма генерал Аргутинскийдин дурумлу серенжемрилай кьулухъ къеледин гарнизон къутармишдай мумкинвал хьана. Шамилан кьушунар тактикадин жигьетдай магълуб хьана ва абуру Самур дередин винихъ, Авариядиз кьулухъ чӀугуна. Октябрдин инкъилабдилай кьулухъ Ахцегьрин къеле иесисузди яз амукьна. 1920-йисалай 1930-йисал кьван адакай дустагъ, Ватандин ЧӀехи дяведин йисара интернат хьана. Гуьгъуьнай ам умуми образованидин школадиз элкъуьрна. 1980-йисара къеледа Дербент шегьердин «Электросигнал» радиозаводдин филиал кардик кутуна. Гуьгъуьнай ам халкьди ишлемишдай товарар гьасилунин рекьяй заводдиз элкъуьрна. Хейлин тарихдин вакъиайрин шагьид тир къеле, гьайиф хьи, виридан рикӀелай фенва ва харапӀайриз элкъвезва. Амма а делилди рикӀ шадарзава хьи, Россиядин культурадинни тарихдин ирсинин памятник яз ам гуьнгуьна хутун фикирдиз къачунва. Инанмиш я хьи, им туризм вилик тухун патал вижевай чка я. Адан бинедал музеяр, шикилрин галерея ва мугьманхана галай тарихдинни культурадин центр яратмишиз, туриствилин бизнес вилик тухуз жеда.
+Ахцегь райондин кьил Осман Абдулкеримован зегьмет республикадин яшлубурун Советдин Гьуьрметдин грамотадал ва «Долг и честь» медалдал къейднава. Шабагьар 2021-йисан 13-июлдиз Советдин Президиумдин Председатель, Россиядин Федерациядин юстициядин генерал-лейтенант Тажудин Тагьирович Бижамова чкадал фена кьиле тухвай серенжемдин сергьятра аваз вахкана. Шабагьар вахкуналди, Бижамова и рекьяй районрин муниципальный органри кьиле тухузвай кӀвалах къейдна. «И шабагьриз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдулкеримов Осман Магьмудович намуслу зегьметдай, общественный уьмуьрда ва жегьилриз ватанпересвилин тербия гунин карда активвилелди иштиракунай лайихлу хьанва», – лагьана ада. Гуьруьшдин вахтунда райондин кьили ва Советдин Председателди агалкьзавай несилдиз гражданвилинни ватанпересвилин ва руьгьдинни ахлакьдин тербия гунин месэлаяр веревирдна. Осман Абдулкеримова районра кьилиз акъудзавай крарикай, яшайишдин важиблу объектар эцигуникай суьгьбетна. Гьа са вахтунда ада къейд авурвал, районда кесерлу ва гьуьрмет авай инсанрин жергедай тир меслятчивилин Совет яратмишнава. Ада райондин администрациядиз вири патарихъай вичелай алакьдай куьмек гузва. Гуьруьшдин эхирдай райондин кьили мугьманриз вичиз ганвай шабагьдай ва райондиз гузвай дикъетдай чухсагъул лагьана. И шабагь чи вири команда ва вири Ахцегь район саймиш авунин лишан я. Тажудин Бижамов гьакӀ ветеранрин Комитетдин председатель Нажмудин Гудаевахъ ва райондин яшлубурун Советдин председатель Къазимет Къазиметовахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Ахпа мугьманар патал культурадин программа тешкилна. Абур край чирдай музейдиз, паркриз ва Ахцегь райондин фикир гуниз лайихлу маса чкайриз килигна.
+Залум тӀугъвалди мад кьил хкажзава, ам анжах рапар ягъуналди акъвазариз жеда. Муниципалитетдин кьил О.М.Абдулкеримован тапшуругъдалди, азардин вилик пад умудлудаказ кьун патал ЦРБ-ДА вакцинациядин стационарный пунктунилай алава лазим тирвал тадаракламиш мобильный ФАП-ДИН бригадани кардик кутунва. ИкӀ, ада махсус план-графикдив кьурвал 7-июлдиз Хуьруьгрин хуьре 50, 13-июлдиз Луткуна 30 далай виниз агьалийриз рапар яна. 13-июлдин делилрай, 2100 касдив агакьна районэгьлийри рапар янава ва и кар къвердавай активламиш жезва. COVID-19 гьакъикъатдани хаталу я, мукъаят хьухь!
+Мярекатда Каспийскдин мэр, генерал-майор Борис Гонцова, РД-ДИН милли политикадин ва диндин крарин рекьяй министр Энрик Муслимова, ОНФ-ДИН региональный исполкомдин сопредседатель Елена Павлюченкоди, ДГТУ-ДИН ректор Нурмегьамед Суракатова, РД-ДИН физкультурадинни спортдин министрдин заместитель Халитбег Махачева, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат, азаддиз кьуршахар кьунай дуьньядин чемпион, спортдин халкьарин арадин лайихлу мастер Мегьамедхан Арацилова, Ахцегьай кьиле райадминистрациядин кьилин заместитель Вадим Агъасиев аваз атанвай ч Iехи дестеди, шегьердин общественный тешкилатрин векилри ва рагьметлудан багърийри, ярар дустари, гьакӀ къуншийри иштиракна.- Къенин митингдал икьван ксар кӀватӀ хьуни Сулейман Абдурагьимовичаз халкьдин арада аваз хьайи чӀехи гьуьрметдин гьакъиндай шагьидвалзава. Эхь, ам общество патал хъсан вири крара кьил кутаз хьайи инсан, халис итимвилин, тешкилатчивилин чешне тир. Спортдин, илимдин, педагогвилин, гьакӀ мергьяматлувилин месэлайра вири кукӀушар рагьметлуда вичин гьакъисагъ зегьметдалди къазанмишна, - къейдна вичин гафуна
+«Каспийск шегьер» округдин кьил Борис Гонцова.
+- Гьакъикъатдани пара рекьерай зурба кас хьайи Сулейман Эфендиева яргъи ва лайихлу уьмуьр куьчуьрмишна. Вичин хайи йикъан эхиримжи юбилейдал, рикӀел алама, ада – уьмуьрдал ашукь, еке энергиядин ва руьгьдиз жаван агъсакъалди—мугьманар ругьламишун, шадарун патал ацукьна кьуьлзавай. Гьуьрметлу чӀехи хизандин кьил, лезги халкьдин ва вири Дагъустандин зурба ватанперес, ам халкьдин рикӀе эбеди яз амукьда. Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй, - лагьана
+РД-ДИН милли политикадин ва диндин крарин рекьяй министр Энрик Муслимова,
+- Сулейман Абдурагьимович вири патарихъай бажарагъ авай инсан тир ва виридалайни гзаф адан алакьунар спортда, илимда ва педагогвилин хилера малум хьана. Мягькем руьгь-беден, жумарт рикӀ, гъилер авай ада вичелай несилриз хъсан крар чешнеяр пара туна. Гьич тахьайтӀа ДГТУ-ДА (50 йисалай артух девирда ДГТУ-ДА кӀвалахна, эиримжи йисара ректордин ихтибарлу инсан, камаллу меслятчи тир) ватанперес зурба спортсменрин тамам несил тербияламишна. Къе гьабуру чпин муаллимдин кар давамарзава,- алава хъувуна
+Сулейман Эфендиеван тӀваркъамат эбеди авунай Ахцегь рай
+13-июлдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлаяр раиж авурдалай кьулухъ ам районда коронавирусдин азардин вилик пад кьунин гьакъиндай авай гьаларал акъвазна. - Гила вири дуьньяда якъин тирвал, и хаталу азардикай гьарда вичи-вич ва багърияр хуьн патал вакцинациядиз альтернатива авач. Соцсетрин къалп малуматрихъ яб акална кӀандач, абур чи душманри, халкьдин хаинри кьасухдай чукӀурзавай хабарар-махар я. Чи вилик, тестикьарнавай махсус графикдин бинедаллаз, 1-сентябрдалди образованидин идарайрин коллективрин 100% вакцинация авунин везифа ква…, - лагьана ада ва эхиримжи гьафтеда райондин гьи коллективда гьикьван ксари рапар янаватӀа ахтармишна, и жигьетдай зайиф нетижаяр авай руководителрин синихна. Экономикадин отделдин начальник Фарида Агьмедовади къейд авурвал, 13-июлдин делилрай, районда ирид вацран налогрин пландин тапшуругъар эменнидай 82,3 ва чилин налогдай 88,7 процентдин тамамарнава, транспортдин налогдин буржар яваш-яваш вахкузва, ихтиярсуздаказ яшайишдин ва коммерциядин дараматар эцигзавайбурун гьакъиндай СП-РИН кьилери тайин тир малуматар гунин чарасузвал ава. Райондин ТИК-ДИН председатель Байрам Бабаева залдавайбурун дикъет вилик квай сечкийрин месэладал желбна. «РФ-ДИН Президентдин Къарардалди, уьлкведа вири дережайрин сечкияр 3 юкъуз: 17,18, 19-сентябрдиз сятдин экуьнин 8 далай нянин 8 далди давам жеда. СП-РИН кьилерин ва сечкийрин участокрин комиссийрин председателрин буржи, сечкийриз гьазурвал акун яз, гьар са участокда лазим дережада тадаракламишнавай (кьве сейф, Интернетдик квай оргтехника, телефондин алакъа, видеокамераяр, эквер хкатайтӀа лагьана бензиндин электротрансформатор) гегьенш кӀвалер герек я», - таъкимарна ада.
+Алай йисан 6-июлдиз «Ахцегь район» МРДИН депутатрин Собранидин 7-созывдин 10-заседание кьиле фена. Ам райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Заседанидин сергьятра аваз агъадихъ галай месэлайриз килигна: 1. «Ахцегь район» МР-ДИН КОНТРОЛЬНО-СЧЕТНЫЙ комиссиядин председатель хкягъунин гьакъиндай;2. Чкадин метлебдин месэлаяр гьялун патал са жерге хуьрериз райондин фондунай финансрин куьмек гунин гьакъиндай;3. Муниципальный рекьерин фонд паюнин гьакъиндай;4. Райондин школайра «къалабулухдин кнопкаяр» кардик кутунин кӀвалахар финансламишунин гьакъиндай;5. Маса месэлаяр. Депутатри райондин контрольный счетный комиссиядин председателвилин къуллугъдал Бекеров Ислам Серкеровичан кандидатура хкягъунин рекьяй ганвай теклиф рейсадвилелди хвена. Къейдин, Ислам Бекерова мукьвал вахтаралди Россиядин «Ахтынский» МО МВД-ДИН начальниквиле кӀвалахзавай ва ам пенсиядин яшдив агакьунихъ галаз алакъалу яз хсуси гуьгьуьлдалди кӀвалахдилай элячӀна. Хуьрерин къенепатан метлебдин рекьера къулайвилер тунин сергьятра аваз Ахцегьрин хуьруьн Къияс Межид��ван тӀварунихъ галай куьчедин 1150 метрдин, Калукрин хуьруьн Центральный куьчедин 500 метрдин мензилра, Хуьруьгрин хуьруьн Молла Мегьамедан ва Мамед Гьажиеван тӀварарихъ галай куьчейра къир цада ва абур электрикдин экуьналди таъминарда. Идахъ галаз санал, Луткунрин ва Цуругърин хуьрерин патай депутатри алай йисуз ремонтдай куьчейрин сиягьдик гьар са хуьруь са куьче кутунин теклиф гана. УСЕЗ-ДИН начальник Сердер Моллалиева Луткунрин хуьре эцигзавай ц Iийи школадин территорияда къир цунин кӀвалахар маса вахтунал хутахунин себебдиз баянар гана. И кар адахъ галаз алакъалу я хьи, 2022-йисуз къейднавай территориядай цин цӀийи проводдин центральный линия тухун фикирдиз къачунва. ТӀебии яз, алай йисуз къир цана къведай йисуз ам чук Iур къувуникай менфят жедач. Идалайни гъейри, и объект мад сеферда селдик акатунин къурхуллувал авайвиляй талукь тир идарайриз и школа хуьнихъ рекье тунвай ремонтдинни эцигунрин кӀвалахар кьиле тухуниз талукь тӀалабун авай чарар рекье тунва.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ8-ИЮЛДИЗ Каспийск шегьерда важиблу мярекат хьана – чи баркаллу ватанэгьли, зурба пагьливан, муаллим, алим ва камалэгьли агъсакъал, Ахцегь, Каспийск, Дербент, Махачкъала шегьеррин сейли инсан (почётный гражданин) Сулейман Абдурагьимович Эфендиев эбеди рикӀел хуьнин лишан яз, ам яшамиш хьайи кӀвалерин цлал гранитдин мемориалдин кьул ачухна.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Ахцегь районда цадай 2100 гектардин майданар ава, адакай 526 га -Мегьарамдхуьруьн райондин зонада. Гъилевай йисан бегьер патал шаз райондин магьсулдарри 550 гектарда зулун тумар цун лазим яз, анжах 401 гектарда цана. Кьилди къачуртӀа, Хуьруьгрин хуьруьн «Мурад» КФХ-ДА 40 га. къуьл, Луткунрин «Самурли» СПК-ДА 126 га. къуьл, «Луткунский» СПК-ДА 40 га. мух, «Хрюгский» СПК-ДА 15 га. мухни 50 га. къуьл.
+И йикъара райондин школаяр куьтягьнавай медалистар-выпускникар шадвилин серенжемдал Ахцегьрин хуьруьн «Набережный» паркда тебрикна. Ам «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Вадим Агъасиева ачухна. Ада муниципалитетдин руководстводин, общественностдин тӀварунихъай ва кьилди вичин патай выпускникриз и лишанлу югъ мубаракна. Вичин рахунра В.Агъасиева муаллимрин ва диде-бубайрин лайихлувилер къейдна.– Зун а кардихъ умудлу я хьи, школади квез мягькем чирвилер ва ахлакьдин дуьзгуьн тербия ганва, куьн хайи район ва чи гуьзел Ватан кӀан хьунин руьгьдаллаз тербияламишнава. Гила куьн высший кӀелдай заведенийра образование давамариз ва я зегьметдив эгечӀиз гьазур я. Куь арада гележегдин эцигунардайбур, инженерар, математикар, духтурар, педагогар, муаллимар ава. Заз куьне куь диде-бубайрин, дустарин, мукьва-кьилийрин умудар кьилиз акъудна кӀанзава. Герек абуру квел дамах ийин ва абур куь агалкьунрал гьейран жен. Чун инанмиш тирвал, куьне куь рикӀиз хуш пеше хкягъуналди, Ахцегь райондиз, Дагъустан Республикадиз ва Россиядин Федерациядиз еке хийир гуда, кӀвалахда ва уьмуьрда агалкьунар къазанмишда. Куь агалкьунар лагьайтӀа, им райондин дурумлувилин ва ада цуьк акъудунин замин я, – лагьана В.Агъасиева. Гъиле авай йисуз 11-класс тафаватлудаказ 23 выпускникди куьтягьна ва абур къизилдин медалриз лайихлу хьана. КӀуьд лагьай класс лагьайтӀа, тафаватлудаказ муниципалитетдин школайрин 19 ученикди куьтягьна. ГьакӀни серенжемдин сергьятра аваз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримован тӀварунихъай волонтеррив-выпускникрив Чухсагъулдин чарар вахкана. «Чна райондин общественный уьмуьрда волонтеррин выпускникрин активный иштираквилиз кьакьан къимет гузва. Абуру инсаниятдин кьакьан ивиррихъ чпин инанмишвал къалурна», – алава хъувуна вичин рахунра муниципалитетдин кьилин заместителди. Шабагьар вахкунин серенжемда райондин образованидин Управленидин начальник Алмас Гьажиева, культурадин, спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин Управленидин начальник Къизтер Гъаниевади, школайрин директорри ва муаллимри иштиракна. Суварин серенжемдин иштиракчияр культурадин Управленидин артистри чпин манийралди ва кьуьлералди шадарна. Серенжем виридан рикӀел аламукьдай шикил ягъуналди бегьем хьана.
+Цик квачир (богарный) чилерин магьсулдарвал асул гьисабдай тӀебиатдин шартӀарилай аслу я кьван, и жигьетдай цӀинин йис шазан ва виликан йисарив гекъигайла къулайди хьана. Герек вахтунда марфар къуникди къацар хъсандиз экъечӀна, иесийри чпин магьсулар гьайванрикай хвена. Гьавиляй нетижаярни писбур туш. Алай вахтунда санлай 100 далай артух гектардин майданрай зулун тумар кӀватӀ хъувунва. Бегьерлувили гьар са гектардай, юкьван гьисабдалди, 18 центнер ерилу техил тешкилзава. Нагагь чи магьсулдарриз ерилу-элитный тумар цадай ва вахт-вахтунда агротехникадин чарасуз серенжемар (миянардай шейэр, зиянлу гьашаратринни азаррин вилик пад кьадай химикатар ишлемишун…) кьиле тухудай мумкинвал авайтӀа, пешекарри гьисабзавайвал, бегьерлувилин дережа гьар са гектардай 25 центнердив агакьдай. Четинвилерикай рахайла, инал чи магьсулдарриз чил къарагъардай, гьялдай, тумар цадай, гьакӀ бегьер кӀватӀ хъийидай техника авачирди (багьа къиметрай кирида кьазва) къейдна кӀанда. Алай вахтунда магьсулдарар бегьер кӀватӀ хъувунин яцӀа ава, тамамвилелди июлдин эхирда бегьем жеда. Ахпа абурун вилик цӀийи кьилелай цанар цунин везифа ква. Разивилелди лугьун, цӀи сифте яз Хинерин хуьруьн «Сурхаев» ИП-ДИ Бабаюрт зонадин 70 гектарда дуьгуь ва 45 гектарда люцерна векь цана, хъсан нетижаяр гуьзлемишзава. Алафрикай рахайла, гъилевай йисуз райондин вири жуьредин майишатра санал 25 агъзур тонн векъи алафар кӀватӀун планламишнава. Адакай гьелелиг 14 агъзур тонн гьазур я ва и кӀвалах активныйдаказ давам жезва. Еке умуд районэгьлийри цӀи, бегьерлу йисуз, емишрикни кутунва: тахминан, 13 агъзур тонндилай артух бегьер гуьзет��ава. Кьилинди, адан къазанжи бегьер вахтунда ва дуьз къведай къиметрай маса гуз хьунилай аслу я. Умуд кутаз кӀанзава хьи, цӀи райондин руководстводи, УСХДИН пешекарри халкьдин яшайишдин метлеб авай и месэладин патахъай къайгъударвал ийида.
+2021-йисуз Ахцегь райондин школайрин выпускникрин нетижаяр кьадай госаттестация (ГИА) ам кьиле тухунин Къайдайрихъ галаз кьадайвал тешкилнавай. ГИА Ахцегьрин 2-нумрадин юкьван школадин бинедал имтигьанар кьиле тухудай пунктуна тешкилнавай. Райондин школайрин 9-классар куьтягьзавай 243 касди ОГЭ вахкузвай. Абурукай имтигьан вахкунин асул юкъуз 21 ученикди урус чӀалай ва 20 ученикди математикадай рази тежедай къиметар къачуна. Пис рекьер себеб яз, Хинерин СОШДИН кьве выпускникдивай алай йисан 24-июндиз кьиле тухвай урус чӀалай имтигьандиз къвез хьанач. Абуру ам 30-июндиз вахкана, амма нетижаяр гьелелиг малум туш. Ахцегьрин ООШ-ДИН са выпускникди кьве предметдай рази тежедай къиметар къачуна ва ада абур сентябрдиз цӀийи кьилелай вахкуда. Амай выпускникри резервдин йикъара вири имтигьанар агалкьунралди вахкана. Тафаватлудаказ школа куьтягьнавай аттестат къачуз кӀанзавайбурал кьетӀендаказ акъвазин. Школайрин директорри и кар патал къалурнавай 40 отличникдикай анжах 19-да чпин нетижаяр тестикьарна. Бязи школайра лагьайтӀа, абуру гьатта рази тежедай къиметарни къачуна. ИкӀ, и карди чи школайра нетижаяр кьадай къиметар эцигдайла муаллимри чирвилерин дережа гзаф дуьшуьшра гьисаба кьун тавунин гьакъиндай шагьидвалзава. Гьавиляй, гьуьрметлу директорар, куьне и кардиз фикир гана кӀанда. Алай йисуз ЕГЭ цӀинин йисан 129 выпускникди ва алатай йисарин 43 выпускникди вахкузвай. ППЭ Рособрнадзордин ва Роспотребнадзордин вири истемишунар гьисаба кьуналди гьазурнавай. Алай йисан 25-июндиз ППЭ-ДИН къуллугъчийри имтигьан кьиле тухунин къайдаяр векъидаказ чӀуруниз рехъ гана. Гьа икӀ, са шумуд тешкилатчи имтигьан кьиле тухузвай аудиториядиз гьахьна ва абуру выпускникриз куьмекар гуз башламишна. И кар себеб яз къуллугъдин ахтармишун кьиле тухвана ва тахсирлубур дисциплинарный жавабдарвилиз чӀугуна. Идалайни гъейри, Рособрнадзорди абурулай административный протоколар кхьена. Къейд ийиз кӀанзава, и дуьшуьшдилай гъейри, имтигьанар кьиле тухунин къайдадиз талукь яз чаз са туьнбуьгьни атанач. ЕГЭ-ДИН нетижаяр чна гьеле тамамвилелди кьунвач. ГьикӀ лагьайтӀа, чаз адан вири нетижаяр малум туш. Урус чӀалай 8 выпускникди проходной балл къачунач. Абуру ам резервдин юкъуз вахкана, амма адан нетижаярни чна гьеле къачунвач. Гьа са вахтунда дамахдивди а кар къейд ийиз кӀанзава хьи, алай йисуз чахъ урус чӀалай стобальник ава. Ам Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин выпускник Палчаев Шамиль Абдул-Керимович я. Кьуд выпускникди 90 ва адалайни виниз баллар къачуна. ЦӀусад лагьай классар куьтягьнавай 35 выпускник «КӀелунра кьетӀен агалкьунрай» медаль гун патал къалурнава. Абуру медаль къачун патал герек тир ЕГЭ-ДИЗ талукь баллар 23 касди къачуна. Заз мад сеферда чи школайра чирвилериз килигна къвен тийизвай къиметар эцигунин дуьшуьшрал фикир желбиз кӀанзава. Школайрин директорри чаз рекье тур тарифлу выпускникрин сиягьар образованидин министерствода ава. Ингье гила чна чи отличникри урус чӀалай вучиз 70 балл ва маса предметрай проходной балл кӀватӀначтӀа, яни вучиз «кьвед» атанатӀа, министерстводин вилик жаваб гана кӀанда…
+Гьавиляй СССР-ДАЛ ядерный гьужум авун Япониядин капитуляциядилай вилик (яни Япониядал атомный бомбаяр вегьидалди) гьеле 1945-йисан августдин вацра фикирдиз къачунвай. Вахтунда кьилиз акьул хтана – алакьнач. Кьуд йисалай, 1949-йисан ноябрдиз, гьа Трумэна «Дропшот» тӀвар ганвай план тестикьарзава. Адан бинедаллаз Советрин Союз тергун, ам 12 уьлкведиз паюн лазим тир. Чебни я экономикадин, я оборонадин рекьяй са къуватни, я мумкинвални авачирбур. Абур чеб чпихъ галаз душманвиле хьайитӀа мадни хъсан я. Пландин бинедал советрин вири партийный актив терг авун лазим тир. Гьелбетда, къенепатан оппозициядин гъилералди. Гьакьван, гьеле гьа чӀавуз, США, вири саксонский алем Россиядин къенепатан оппозициядихъ инанмиш тир, ам ишлемишиз гьазурни. Фикир це – къенин оппозициядинни (къенепата авай Россия дакӀанбур) гьа вядединдан арада са тафаватни аватӀа! Гьа чӀаван оппозициядин, амай вири автофобрин (жуван ватан дакӀанбур) невеяр къенинбурни галаз – цӀийи буржуярни олигархар, уголовникарни амай вири криминал, хаинар ватан кепекрихъ маса гуз саксонцийрин меркезда гьуьрметда аваз, динж яз яшамиш жезва. Абур Западди вахт атайла чпин итижар патал Россиядин аксина ишлемишиз хуьзвай даях ва резерв я. Дуьньядин кьвед лагьай дяве башламишна, куьтягьни хъхьана 80 йисар хъижезва. Са юкъузни аксивилер, къалхара хьун, сада садаз къурхуяр гун яваш хьанвайди туш. Гагь хаталу сергьятрал къвез (1962-йисан Карибский кризис), яракьар артухар, гужлу, еке мумкинвилеринбур ийиз инсаният гьамиша секинсузвиле хуьзва. Гьа дяве куьтягь хьайи сифте йикъалай Рагъ акӀидай патан гзаф военноначальникар, политикар, уьлквейрин лидерар дуьньядин пуд лагьай дяведикай рахазва, ам гуьзетзава, адаз гьазурвилер аквазва. Идаз «къайи дяве» лугьузва. Адет яз «къайи дяве» (кичӀерар, къурхуяр гун) Западди Советрин Союздин аксина къурмишнавай женг яз гьисабзава. Амма им цӀийи кар туш, адан дувулар деринра ава. Гьа пачагьдин Россиядин (Царская Россия) девирдани англосаксонцияр амай Западни галаз гьамиша Россиядин аксина гьерекатрик квай. Ам чукӀурунин, кӀусариз паяр авунин фикирар, мурадар абурухъ гьамиша авайди тир. Гьа вядедин дявейра мус Россиядихъ агалкьунар жез малум хьайитӀани, англичанар, французар масадбурни галаз Россиядин аксина дяведа авайбуруз куьмекар гуз эгечӀдай. Крымда (Севастополда), ЧӀулав гьуьлел (Босфор, Дарданеллы проливар патал), гьакӀ Балканрин майданрани Россиядин аксина женгерик къаришмиш жез, адан вилик пад кьаз алахъунра авай. Ибур вири тарихдин делилар я. Октябрдин инкъилабни абуру Россия чукӀурдай, барбатӀ ийидай, кӀусариз паярдай, ахпа чпиз кӀанивал идара ийидай мумкинвал гудай вакъиа яз гьисабна кьабул авурди я. Амма Россия мадни гужлу, Советрин Союз къуватлу уьлкведиз элкъвейла, мадни ажугълу яз чпин адват, мурдар амалар цӀийи уьлкведин аксина ишлемишиз эгечӀна. Са юкъузни «къайи дяве», санкцияр я яваш, я акъваз хьанвайди туш. Советрин Союздикай абуруз гьамиша къурху авай, чпиз акси яз ада вичин яракьлувал мягькем ва гужлу ийизвайди абуруз аквазвай. И карди абур мадни ажугълу ва гъезеблу ийизвай, я уьлкве чукӀурунин, паяр авунин планар, хиялар абурун рикӀелай садрани алатзавачир. Кардални абур кьилиз акъудиз гьамиша къайгъуйрик квай. Чи разведкадини вичин кӀвалах ийизвай. Малум хьайивал, Вашингтонда 1977-йисуз закрытое (малум тавунвай) совещание хьана. Ам США-ДИН президентдин милли хатасузвилин рекьяй меслятчи, польский дувулрин американви, антисоветчик (Советриз акси русофоб) Бжезинскийдин руководстводик кваз кьиле фена. Анал президент Дж.Картеран военный политикадиз талукь яз PRM-10 шифрдин меморандум веревирдна. Адан бинедаллаз докладчиди малумарайвал, США-ДИ Советрин Союздал ядерный дяведин гьужум авуртӀа, гьа сифте ягъунра СССР-ДИН 25 агъзур объект тергун чарасуз я. Абура 113 миллион кас телефун гуьзетзава. Имни кьилиз акъудиз тахьай фикир яз амукьна. Абур анжах чпиз гудай жавабди (жаваб жедайдал абур шаклу тушир) акъвазарна. Советрин девирда абуру чеб ислягьвал хуьнин, дявеяр тахьунин терефдарар яз къалуриз алахънавай серенжемар, гуьруьшмишвилер тухуз алахъзавай. Садрани абурухъ яргъал фейи, секинардай нетижаяр хьанач. 1959-йисуз Хрущевни Кеннеди дуьнья секинариз, алакъаяр къайдада тваз гуьруьшмиш жезва. Кьве йисни алатнач, дуьнья дяведин лап хаталу сергьятдал гъайи Карибский кризис арадал атана. 1978-йисуз Брежневни Картер гуьруьшмиш жезва. Повестка гьа сад я – меслятдал атун, санал кӀвалахун. 1980-йисуз араяр мад лап хаталу гьаларал къвезва. 1979-йисуз советрин военный контингент Афгъанистандиз гьахьун багьна кьуна США-ДИН санкцияр, къурхуяр башламишна. 1980-йисан Москвадин Олимпиададиз байкот (садни татун) малумарна, западный гзаф уьлквейрин делегацияр иниз атанач. Афгъанистандани гьакъикъатда СССР-ДИННИ США-ДИН яракьрин дяве кьиле физ хьана. СССР чкӀидай сергьятрал атанва. 1988-89-йисара Горбачевни Рейган гуьруьшмиш жезва. Кьве Германия кахкахьна са уьлкве хъхьунал Горбачев рази хьунай адаз НАТО-ДИН кьушунар чи сергьятрив гъидач лагьана хиве кьазва – гьакӀ гафарал, са документни арадал гъанач. Са тӀимил вахтарилай НАТОДИН – гьакъикъатда США-ДИН кьушунар вири восточно европейский уьлквейриз гьахьна, Россиядин сергьятрив лап игис ��ьана. Чи са дипломатди лагьайди тир: са вядедани, са шартӀарани я американвийрин, я англичанрин гафарихъ, хиве кьунрихъ ихтибармир, инанмиш жемир – тапарарда, алцурда, гафунихъ са жавабдарвилин, са къиметни авай миллетар туш. ХХ асир дуьньядин кьвед лагьай дяведилай кьулухъ цӀийи дяведин – ядерный дяведин къурхудик кваз фена, алукьнавай ХХI асирдани и гьал давам жезва, гагь-гагь лап хаталу сергьятрал къвезва. Инсанарни гьа ихьтин хаталувилин шартӀарихъ галаз вердиш хьанва, кичӀевални къуьруь жезва, саймазвал – артух. Яракьрин жуьреяр, абурун къурхулу мумкинвилерни лап екебур жезва. Инсаниятдиз виридалай хаталуди гьи яракь я лагьайтӀа, гзафбуру ядерный, химический, бактериологический лагьана жаваб гуда. Шаксуз, гьахъни я. Амма чи девирда виридалай хаталуди – таъсирлуди информационный яракь хьанва. Ам инсанрин кьилин орган – акьул гьасилзавай мефтӀедиз акси, гьадаз таъсирзавай яракьдиз элкъвенва. Са дуьз гафни инсанриз хълагьзамач, кьилинди тапарар авун, тарихдин вакъиаяр, нетижаяр масакӀа къалурун адет хьанва. Бандеровчияр, власовцияр, Украинадин Галичина (миллетчияр), польский ва прибалтийский коллаборационистар, миллетчийрин тумухъанар, полицаяр, надзирателар вири гьахълувилин, игитвилерин дережайриз хкажна дяведин игит ветеранрихъ галаз са жергеда тунва. Жегьилриз, цӀийи несилриз гьакъикъат гьа икӀ яз чирзава. Дяве башламишай агрессорни Советрин Союз, фашистрин концлагерар азад хъувурбур, гьа фашизмдал гъалибвал къачурбур США-ДИН армия хьанва. Гьа и тегьерда Европади вичин несил вердишарзава, тербияламишзава. Инсанар зомбийризни манкуртриз элкъуьрзава. Гьа ихьтин руьгьдал, идеяйрал чи халкьни тербияламишиз, адаз таъсир ийиз алахънава. И карда вири жуьредин амалар, такьатар, технологияр ишлемишзава.
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова Самур вацӀал къерехар мягькемардай имаратар эцигунин кӀвалахар кьиле физвай гьал ахтармишна. Муниципалитетдин регьбердихъ галаз санал кӀвалахар кьиле физвай чкадал «Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собранидин председатель Абдул-Керим Палчаев ва УСЕЗДИН начальник Сердер Моллалиев фенвай. Райондин кьилиз габионар эцигунин гьакъиндай малумат Сердер Моллалиева гана. Инал къейд авурвал, фикирдиз къачунвай 2100 метрдикай 700 дал кӀвалахар кьилиз акъуднава. Абурал 35 фяле, 6 уьлчме залан ва 3 уьлчме кьезил техника желбнава. Рик Iел хкин, проектдин заказчик «Дагводсервис» ГКУ я, кӀвалахрин эвел лагьайтӀа, 2019 йисуз башламишнай. Вичихъ регионда тешпигь авачир гьайбатлу проектди хсуси сектор мумкин тир вацӀун гьужумрикай хатасуз ийидай мумкинвал гуда.
+ондин руководстводин, райсобранидин депутатрин ва вири районэгьлийрин патай Каспийск шегьердин администрациядиз чухсагъулвилин гаф
+лагьана: - Къадим Ахцегьрин чили Дагъустандиз, Россиядиз цӀудралди баркаллу, зурба ксар гана, гьабурукай сад Сулейман Абдурагьимович я. Азаддиз кьуршахар кьунин, классикадин ва самбодин рекьяй СССР-ДИН спортдин мастер, РД-ДИН культурадин ва РФ-ДИН физический культурадин лайихлу къуллугъчи Сулейман Абдурагьимович 1950-1960-йисара Дагъустандин спорт хкажай ва гележегдин зурба пагьливанриз спортдин гегьенш рехъ ачухай кьетӀен алакьунрин инсанрин дестедик акатзава. Вичин стха Султанахъ, Суракат Асиятиловахъ, Али Алиевахъ, Станислав Гьажиевахъ, Къурбан Агъаевахъ, Юрий Шагьмурадовахъ ва машгьур маса спортсменрихъ галаз абуру Дагъустандин хкягъай пагьливанрин командадик кваз уьлкведин, Европадин ва дуьньядин дережаяр муьт Iуьгъарна. Эфендиеврин машгьур пагьливанрин несилдин бине кутур Сулейман зурба ватанперес тир. Эхиримжи йисара вичин яшдиз ва сагъламвилин гьалдизни килиг тавуна, ада «Шарвили» эпосдин сувара, Ахцегьа азаддиз кьуршахар кьунай вичин тӀварунихъ тешкилнавай турнирра активныйдаказ иштиракзавай. Адан мергьяматлувилин крар районэгьлийрин рикӀелай садрани алатдач. Ахцегьа гьар йисуз Сулейман Эфендиеван тӀварунихъ галай акъажунар чна давамарда,- Сулейман Эфендиеван мукьва-кьилийриз, вири каспийсквийриз и мярекат тебрикуналди алава хъувуна агъсакъалди. Митингдал гьакӀ рагьметлудан къуншияр, дустар, багъриярни рахана, абуру Сулейман хуш гафаралди рикӀел хкана, адаз рагьмет гъана. Рахунрилай гуьгъуьниз митингдин иштиракчийри игитдин шикил алай мармар кьул ачухна ва адан кӀвачерив цуьквер эцигна.
+Эфендиев Сулейман Абдурагьимович 1933-йисуз дидедиз хьана. Спортдин сифте чирвилерни вердишвилер Ахцегьрин 1-нумрадин школада кӀелиз, азаддиз кьуршахар кьунай Дагъустанда СССР-ДИН спортдин сад лагьай мастер Абдулали Гъаниеван гъилик къачуна. 14 йисан яшдаваз Сулеймана Каспийск шегьердин школа-интернатда кӀел давамарна. 1953-йисуз ДГПИ-ДА къецепатан чӀаларин факультетдик экечӀна. Анаг агалкьунралди акьалтӀар авурдалай кьулухъ Каспийскдин 2-нумрадин школада муаллимвиле кӀвалахал акъвазна. Гуьгъуьнай, республикада Ленинграддин гимийрин институтдин филиал ачухайла, гьана ва ахпа 50 йисалайни артух девирда ДГТУ-ДА педагогвиле ва тренервиле чешнелудаказ кӀвалахна. Акъажунрин 3 жуьредай спортдин мастер, СССР-ДИН чемпион, университетда физкультурадин кафедрадин заведиш, профессор тир ада тежрибалу тренер яз Россиядин ва дуьньядин дережадин пагьливанрин тамам са десте гьазурна. С.А.Эфендиеван зегьметар Гьукуматди РСФСР-ДИН лайихлу тренер, СССР-ДИН просвещенидин отличник, РФ-ДИН физический культурадин лайихлу работник, РСФСР-ДИН лайихлу муаллим – гьуьндуьр тӀвараралди, Орден Почёта, Орден Дружбы – чӀехи дережадин шабагьралди къейдна. Зурба общественник тир ам РДДИН Общественный палатадин сифте созывдин активный член, ДГТУ-ДИН ректордин меслятчи, Ахцегь, Каспийск, Дербент, Махачкъала шегьеррин сейли (почётный) гражданин хьизни машгьур тир. ДГТУ-ДА чӀехи спортзални къе С.А.Эфендиеван тӀварунихъ гала. 2020-йисан 3-апрелдиз 87 йисан яшдаваз чавай чӀехи гьарфунилай тир и зурба инсан къакъатна. Эхь, и дуьньяда садни эбеди туш. Кьилинди, халкьдин арада гьуьрмет ва рагьмет ада вичин гъилералди чан аламаз къазанмишна, гележегдин несилриз гьунарлувилинни ватанпересвилин чешнеяр туна
+Коронавирусдихъ инсаф авач. Эхиримжи йикъара и фендигар азардин камар мад йигин хьанва. Пешекарри къейдзавайвал, тӀугъвалдин цӀийи лепе къарагънава. И жигьетдай Дагъустанда авай гьалар къвердавай къизгъин жезва. Республикадин здравоохраненидин Министерстводин делилралди, алатай гьафтеда Дагъларин уьлкведа 797 касдик коронавирус акатна. Гьайиф къведай кар ам я хьи, духтурривай тӀугъвалдин къармахра гьатай вирибуруз куьмек гуз жезвач. И йикъара коронавирусдик чи арадай газетдин вафалу дуст, физикадинни математикадин илимрин кандидат, гьикаятчи, жемиятдин векил Мариф Жамединович Къадимов акъатна. Адан 67 йис тир. М.Ж.Къадимов 1954-йисан 26-мартдиз Азербайжан Республикада дидедиз хьана, аял вахтар чӀехи бубайрин ватанда — Чеперин хуьре акъатна. 1971-йисуз къизилдин медалдалди мектеб акьалтӀарай ам МГУ-ДИК экечӀна. Вуздилай кьулухъ аспирантурада кӀелна, агалкьунралди илимрин кандидатвилин диссертация хвена. ЖУЬРЕБА-ЖУЬРЕ йисара Г.М.Кржижановскийдин тӀварунихъ галай ДАГЭНИН-ДА, РДДИН зегьметдин министерствода кӀвалахна, ДГТУ-ДА, ДГУ-ДА ва республикадин маса вузра тарсар гана. 2000-йисуз М.Къадимова информациядин технологияр вилик тухунин месэлайрал машгъул “Интех-Софт” компания арадал гъана. Алимди лезги халкьдин жемиятдин уьмуьрдани активнидаказ иштиракзавай. Махачкъалада кьиле физвай лезгийрин саки гьар мярекатда Мариф Къадимов аквадай. Мергьяматлувилин “ЛЕКИ” фонд арадал гъуник, и тешкилатдин кӀвалах вилик финикни ада чӀехи пай кутуна. Азад вахт чи ватанэгьлиди эдебиятдиз бахшзавай. “Лезги газетдиз” са шумудра адан къелемдикай хкатай гьикаяяр, куьруь очеркар акъатнай. Алатай йисуз М.Къадимован эсеррикай ибарат тир кьве ктабдиз (сад — урус, муькуьди — лезги чӀаларал) дуьнья акуна. РикӀел хкин, ктабрин презентация са шумуд гьафте идалай вилик “Лезги газетдин” редакцияда кьиле фенай. Мариф Къадимов хайи чилихъ, чӀалахъ рикӀ кузвай ватанпересрикай сад тир. Адакай жегьилриз — хъсан насигьатчи, вичелай яшдиз чӀехибуруз къайгъудар хва хьана. Гьакьван къени, еке сабур авай, вичикай садан кефини тахадай, агъайна, заха инсан тир ам. Гьахьтинди яз ам чи рикӀерани амукьда.
+И йикъара Ц Iийи Гъуьгъвезрин хуьре призывдин яшда авай гадаяр патал «Честь имею!» лишандик кваз Кьиблепатан Дагъустандин спортдин къугъунар кьиле фена. Вичин приздин фондуни 100 агъзур манат тешкил авур спортдин серенжемдин спонсорвиле Газалиев Нариман Газалиевич экъечӀна. Серенжемда вири саналди Ахцегь, Докъузпара Ст Iал Сулейманан ва Мегьарамдхуьруьн районрай тир 58 касди иштиракна. Абуру куьруь мензилдиз зверунай, чкадилай яргъивилиз хкадарунай, пневматический яракьдай лишанар ягъунай, гирванкайрин спортдай ва маса рекьерай чпин алакьунар къалурна. Спортдин серенжемдал Багъиров Азима (Докъузпара район), Муслимов Шакира (Ахцегь район), Гьамзатов Акима (Мегьарамдхуьруьн район), Мегьамедханов Гьасана (СтӀал Сулейманан район) ва масабуру лап хъсан нетижаяр къалурна.
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Къурбанд сувар мусурманар патал виридалайни багьа ва важиблу я. И суварилай вилик чакай бязибур Меккедиз Гьяждал физва. Аллагьдиз муьтӀуьгъвал, инсанрин рагьимлувал, мергьяматлувал, сабурлувал, кӀевевайдан гъил кьун лишанламишзавай и суварин кьилин шартӀ - адет гьайван тукӀуна къурбанд садакьа гун я. Ада чаз кесибрин, багърийрин патахъай къайгъударвал авуниз эверзава. Аллагьдихъ элкъвена диндин шартӀар кьиле тухуналди, кӀевевайбурун гъил кьуналди, мергьяматлувилин суваб краралди чна чун гунагьрикай михьзава. Къуй куь дуьаярни садакьаяр Аллагьди кьабул авурай! Чна квез чандин сагъвал, кӀвалера гьуьрмет, берекат артух хьун, мусурман диндал мягькем хьун тӀалабзава.
+Алай йисан 30-июндиз РДДИН Халкьдин Собранидин 13-сессия кьиле фена. Анал Дагъустандин Кьил Сергей Меликова региондин цӀийи парламентдин къурулушдин сифте йисан кӀвалахдин нетижаяр кьуна.– И вахтунда 13 сессия кьиле тухванва, Дагъустан Республикадин Кьил хкягънава, пуд йисан бюджет кьабулнава, региондин Гьукуматдин кӀвалахдин гьакъиндай Дагъустан Республикадин Кьилин гьахъ-гьисабдиз яб ганва, 84 законопроектдиз килигнава, карчийрин ва уьмуьрдин четин шартӀара гьатнавай республикадин агьалийрин тереф хуьнихъ ракъурнавай 46 закон ва Халкьдин Собранидин 34 къарар кьабулнава, – лагьана РД-ДИН регьберди. Идалайни гъейри, региондин регьбердин гафаралди, алай йисуз Дагъустанда контрактациядиз талукь месэладани гьалар хъсан хьанва. ИкӀ, къенин йикъалди республикадин исполнительный гьукумдин органри государстводин игьтияжрин кӀвалахар ва къуллугъар тамамарун ва гьар жуьре шейэр къачун патал 77 процент такьатар контрактламишнава. Гекъигун патал лугьун: алатай йисан сифте паюна республикадин дережадин заказчикри 45 процентдилай гзаф тушиз такьатар контрактламишнавай. Сергей Меликова алава хъувурвал, алай йисуз чи республикада 193 школа ремонт хъийида, 179 парк къулайдиз туькӀуьрда, чпин яргъивилел 27 километр алай 40 куьче кардик кутада, 72 километрдин мензилда региондин ва чкадин метлебдин рекьер эцигда, къайдадиз хкида ва икӀ мад. Чи республикада промышленность вилик тухуникай рахуналди Дагъустандин Кьили къейд авурвал, технологиядин рекьяй уьлкведин аслу туширвал къазанмишунин мураддалди промышленный кластерар вилик тухун патал уьлкведин Президент В.В.Путина Россиядин Гьукуматдиз кӀвалахдин цӀийи къайдаяр кардик кутунин асул рекьер тайинарунин патахъай тапшуругъ ганва. «Ибурни сифте нубатда пулдин такьатралди, яргъал вахтунин кредитралди таъминарун, налогрин рекьяй кьезилвилер гун я. Алай вахтунда республикадин исполнительный гьукумдин органри винидихъ къейднавай крар уьмуьрдиз кечирмишунал кӀвалахзава. Абур 2023-йисан 1-январдилай кардик акатда. Къенин шартӀара вичи Россия чи къунши уьлквейрихъ галаз алакъаламишдай ва вич Дагъустандин чилелай фенвай Кефер ПАД-КЬИБЛЕ пад транспортдин коридор вилик тухуни важиблу метлеб къачузва», – лагьана С.Меликова.
+Мукьвара РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министр Мухтарбий Аджекова малумарайвал, Дагъустандин хуьруьн майишатдин хилен зегьметчийри гележегда гьерен як, сар, консервияр, къушран як ва урбеч Китайдизни Персидский заливдин уьлквейриз ракъурдайвал я. – Региондин карханайри чпин суьрсет Персидский заливдин уьлквейриз ва Китайдиз маса гунин география гегьеншаруникай фикирзава. Чахъ къецепатан уьлквейриз дуьгуь, гьерен як ва сар, емишрин ва майвайрин консервияр, къушчивилин суьрсет, гьакӀни урбеч ракъурдай мумкинвал ава. Республикадин экспортерри халкьарин арадин выставкайра активвилелди иштиракзава, чпин суьрсет халкьарин арадин электрондин алишверишдин «Amazon», «Ebay», «Alibaba» хьтин майданра эцигзава, – суьгьбетзава аграрный ведомстводин регьберди. Адан гафаралди, йисан эвелдилай эгечӀна Дагъустандин хуьруьн майишатдин зегьметчийри Ирандиз саки 65 тонн кьван гьерен як ва Азербайжандиз 270 тонн ратарин хаммал ракъурнава. Идалайни гъейри, Дагъустандай Грузиядиз, Азербайжандиз, Ливандиз, Узбекистандиз жанлу заланвиле аваз 28 агъзур лапаг ва 7 агъзур мал ракъурнава. Азербайжандиз, Израилдиз ва Узбекистандиз 1,4 агъзур тонн балугъарни маса ганва. Чи республикадихъ гьар йисуз къецепатан уьлквейриз 3 агъзур тонндилайни гзаф дуьгуь маса гудай мумкинвилер ава. Алатай йисуз чи республикадин ООО «Нива» карханади Азербайжандиз 340 тонн дуьгуь маса гана. Алай йисан акъатнавай девирда аниз 140 тонн дуьгуь ракъурнава.
+11-12-июлдиз РФ-ДИН Федеральный Собранидин Федерациядин Советдин председатель Валентина Матвиенко Дагъустанда хьана. Рабочий визитдин сергьятра аваз ам РД-ДИН Кьил Сергей Меликовахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Ада республикадиз теклифунай региондин регьбердиз чухсагъул малумарна ва Дагъустанда вичиз акур гьаларикай куьруь суьгьбетна. – Зун Дагъустандиз хтун тавуна хейлин вахт тир. И республика вилик физвай тегьер акурла, рикӀиз гзаф хуш жезва. Чун яшайишдин са жерге объектриз: аялрин бахчайриз ва школайриз килигна. Эхиримжи вахтара республикада 30 далайни гзаф аялрин бахчаяр эцигнава. Куь регьбервилик квай команда йисаралди кӀватӀ хьанвай месэлаяр гьялун патал алахънава. Алай вахтунда абур жезмай кьван фад гьялун патал мумкинвилер жагъурун чарасуз я, – къейдна регионрин палатадин спикерди. Федерациядин Совет��ин спикерди РД-ДИН халкьдин шаир Фазу Алиевадин 90 йисан юбилейдиз талукь серенжемра иштиракна, «Дагъустан Республика яшайишдин ва экономикадин рекьяй вилик тухуниз гьукуматди куьмек гунин гьакъиндай» къарар уьмуьрдиз кечирмишунин гьалдихъ галаз таниш хьана. И вахтунда Дагъустандин вилик акъвазнавай важиблу месэлаяр гьялун патал уьлкведин регионрин палатади ва республикадин гьукумди гележегдани санал кӀвалахун веревирдна. Россиядин Президент Владимир Путина Дагъустандиз кьетӀен рафтарвалзавайди къейд авуналди, Валентина Матвиенкоди региондивай Федерациядин Советдин патай тереф хуьник умуд кутаз жедайди лагьана.– Вичин геополитикадин метлебдиз килигна Дагъустанди Россиядин уьмуьрда гьамиша важиблу роль къугъвазвай. Алай вахтунда лагьайтӀа, – им «Кефер пад – Кьибле пад» транспортдин коридор вилик тухун, Каспийдин мумкинвилер ишлемишун, къенин шартӀара регион вилик тухун патал алава рекьер ачухзавай маса хилер я, – къейдна ада. Вичин нубатда РД-ДИН Кьил Сергей Меликова Валентина Матвиенкодиз Дагъустандиз мугьман хьунай ва алатай йисуз регион Федерациядин Советда презентация ийидай мумкинвал гунай чухсагъул малумарна. РД экономикадин ва яшайишдин рекьяй вилик тухунин сифте нубатдин месэлайриз талукь совещанидал Совфеддин спикерди Дагъустандин агьалийриз алатай Къурбанд сувар мубаракна. Чи республикадиз мугьман хьайи чӀавуз В.Матвиенко «Махачкъала» аэропорт цӀийикӀа туьхкӀуьр хъувунин 2-этапдин кӀвалахрихъ галазни таниш хьана. Махачкъалада РФ-ДИН Игит Нурмегьамед Гьажимегьамедован тӀварунихъ галай школадиз финикай рахуналди ада лагьана: «Гьакъикъатдани и жегьил игитвилелди телеф хьана. Ам вичин тӀварунихъ куьче ва школа ягъуниз лайихлу я. Нурмегьамед хьтин зурба ватанперес рухваяр тербияламишунай заз Дагъустандин халкьдиз рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьуз кӀанзава. Абур чпи исятда Донбассда тухузвай военный махсус операцияда иштиракзавай игит аскерар я». Кьвед лагьай юкъуз В.Матвиенко Дербентдиз атана, ана "Нарын-Къала" къеледиз килигна, халкьдин сеняткарвилерин устадрихъ галаз гуьруьш хьана. "Куьн кьетӀен энергетикадин надир чкада яшамиш жезва. Гьавиляй я жеди, квелай вири крар ина хъсандиз кьиле тухуз алакьзава", - разивилелди къейдна ада хъфидайла дагъустанвийриз мугьманпересвиляй чухсагъул малумаруналди.
+12-июлдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание депутатрин Ахцегь райсобранидин председатель АБДУЛКЕРИМ Палчаеван регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлайрай сифте гаф ада экономикадин отделдин начальник Фарида Агьмедовадиз гана. «Йисан 6 вацран пландин тапшуругъар эменнидай 78,8, чилин налогдай 76,3 процентдин тамамарнава. 3 миллион манатдилай артух (вири буржарин14%) буржар вахканва», - кьилди къачуртӀа, лагьана ада. РФ-ДИН МВД-ДИН «Ахтынский» ГИБДД-ДИН отделдин цӀийиз тайинарнавай нач��льник Мегьамедвели Алидарова залдавайбурун дикъет транспортдин налог гунал ва аялрин ДТП-РИН вилик пад кьунал ЖЕЛБНА.-ТРАНСПОРТДИН налог кӀватӀунай Ахцегь район республикада 28-чкадал ала. Бязи ксарин кӀвачихъ гьатта 500 агъзур манатдилайни гзаф буржар кӀватӀ хьанва (абурун тӀварар кьуна). Месэладин важиблувал мад а кардикай ибарат я хьи, а пул чи рекьер туькӀуьрун патал чкадин бюджетдиз хквезва. Руководителри масадавай истемишиз регьят жеривал, сифте чпи налогар гунилай эгечӀна, гъавурдик кутунин кӀвалах активламишна кӀанда. ДТПРИН вилик пад кьуникай рахайтӀа, 1-июндин делилралди, Дагъустанда 505 ДТП-ДИК 88 кас телеф хьанва (абурукай 10 аял) ва 600-лай артух ксар больницайриз аватнава. Себеб рекьерин хатасузвал хуьнин истемишунрал амал тавун я…, - лагьана ада.
+Тамерлан Ильясован экуь руьгьдиз бахшна
+И мукьва ЦӀийи Гъуьгъвезрин хуьре «Намус хуьзва!» лишандик кваз «Кьиблепатан Дагъустандин спортдин къугъунар – 2022» кьиле фена. Абура Ахцегь, Докъузпара, Мегьарамдхуьруьн, СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай районрай ва Дагогни, Избербаш шегьеррай тир армиядин жергейриз эверзавай яшарин жегьилри иштиракна. Хъсандиз тешкилнавай акъажунрин шартӀара жегьилри спортдин гьар жуьре рекьерай чпин къуватар, алакьунар къалурна. Къейдин, армрестлингдай Равиль Тагьирбегов, Агьмед Къурбанов ва Давид Ризванов гъалиб хьана. Турникдал виридалай пара жимарни (подтягивание) Давида авуна. 24 килограммдин гирванка виридалайни яргъаз Мурсал Мегьтиханова гадарна. Амма судьяярни тамашачияр иллаки 9 йисан яшада авай Давид Ризванова чилелай 305 сеферда отжимание авуналди гьейранарна. «Эвелимжи нубатда, им зи бубадин ва тренердин агалкьун я»,- агъайнивилелди лагьана гъвечӀи пагьливанди. Турнирда Шихагьмед Шихагьмедова пневматикадин винтовкадай лишанар кьунин, Анзор Мирзоевани Мурсал Мегьтиханова акъвазай чкадилай яргъал хкадарунин, 100 метрдин мензилдиз зарбдиз зверунин ва СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин жегьилри канат ялунин дисциплинайрай лап хъсан нетижаяр къалурна. Гъалиб хьайибур грамотайризни медалриз ва турнирдин спонсор, меценат Нариман Газалиеван патай пулдин премийриз лайихлу хьана. – Спортдин и турнир чна Украинадин нацистрихъ ва абуруз футфа, куьмек гузвай НАТО-ДИН уьлквейрихъ галаз женг чӀугвазвай Россиядин къудратлу армиядин тереф хуьн яз ва дяведин кьетӀен операциядин женгина игитвилелди телеф хьайи чи ватанэгьли жегьил офицер Тамерлан Ильясован экуь къаматдиз бахшна кьиле тухузва. МУРАД-МЕТЛЕБ акьалтзавай несил куьчедин пис таъсирдикай хкудун, жегьилар руьгьдизни чандиз мягькем халисан ватанпересар яз тербияламишун я, – лагьана турнирдин тешкилатчи, армрестлингдай РФ-ДИН спортдин мастервиле кандидат, Гъуьгъвезрин школадин муаллим Исамудин Шагьэмирова. Разивилелди къейдин, республикада жегьилрин крарин рекьяй РФ-ДИН Гьукуматдин политика кьиле тухунин серенжемра активнидаказ иштиракунай Шагьэмиров Исамудин Имамединовичаз жегьилрин крарин рекьяй РД-ДИН Министр К.Р.Саидован къул ва муьгьуьр алай Чухсагъулвилин чар ганва. Чандин сагъвал ва общественный крарин рекье ваз мадни еке агалкьунар хьурай, Исамудин стха! 4-июль, Ахцегьар, пакамахъ. Паталай атанвай журналистар ина тамашуниз лайихлу чкайрин шикилар ягъиз, инсанрихъ галаз рахазва. Эхиримжи вахтунда райондин дагълух хуьрерани кваз туризм артмиш жезвай шартӀара им адетдин гьал я, инсанар вердиш хьанва. Чун мугьманрихъ галаз мукьувай таниш хьана. Журналист Анатолий Сулеймановни кинорежиссёр Альберт Хачманукян – Москвадин «База медакроскт» фирмадин векилар Дагъустанда туристриз гьеле са артух малум тушир чкайрикай Ютуб къаналдиз документальный гъвечӀи кинофильмаяр туькӀуьриз атанва. – Ингье 3-4 югъ я, чун блогерар яз, жуван хушуналди Дагъустандин тамашуниз лайихлу чкайра къекъвезва; чкадин жемятдихъ галаз суьгьбетарзава, – лугьузва абуру. – Месэла, Докъузпарада чпиз тешпигь авачир хьтин гуьзел ва гьайбатлу Яру дагъ, Базар дуьзуь, Шалбуздагъ дагълари ва анра альпинистрин маршрутри чаз еке таъсирна. Европада виридалайни кьакьан дагълух Къурушрин хуьре мехъерик хьана. Чна фикирнавай хьи, ана свас балкӀандаллаз гъида. Амма ваъ, джипдаваз гъана. Къули райондин Цовкра хуьре симинин пагьливанрикай, Вачи хуьре чатухъанрикай, Дахадаев раондин Кубачи хуьре яракьрин устӀаррикай, Рутул райондин Хъуьлуьда хуьруьн саларбанрикай зарисовкаяр туькӀуьрна. Ингье, гила Ахцегьиз акъатнава. Ина, гьакъикъатдани, инсан гьейран ийидай гуьзел тӀебиат ава. Юкьван асиррин дагъви архитектуради (анаг девирдин цӀийивилерикай хвена, гележегдин несилриз таз хьанайтӀа хъсан тир) вичел фикир желбзава. Фикирдик Ахцегьрин машгьур музейдикай, урусрин 19-асирдин къеледикай, кудай дарман ятарин гьамамрикай итижлу сюжетар яратмишун ква. Къуй чир хьурай вирибуруз Дагъустанда тамашуниз, чандин сагъламвал мягькемаруниз ва ял ягъуниз лайихлу ва гьа са вахтунда парабуруз малум тушир гьихьтин хъсан, секин хелвет пипӀер аватӀа.
+• Дуьньядин картайрал агъзурдав агакьна цин кӀаник квай дагълар къалурнава, амма гьакъикъатда абурун кьадар 100 агъзурдалайни гзаф я.• Нидерландар хушраканар гзаф авай уьлкве я.• Антарктидада 2 миллион йисалайни гзаф вахтунда марф ва жив къун тавунвай чкаяр ава.• Антарктидада анжах са вацӀ ава Оникс. Ам йиса анжах кьве вацра авахьзава.• Эхиримжи 30 йисан девирда гарун йигинвал 60 процентдин яваш хьанваз гьисабзава.• Дельфинрин хамунин винел патан къат гьар кьве сятда цӀийи жезва.• ПЕНЕК-ПЕНЕК хьайи хам алай акулайрин къене шарагри сада-сад незвай дуьшуьшар гзаф жезва. Адет яз, и кар шарагриз сарар экъечӀайдалай кьулухъ арадал къведа.• Антарктида вири терефрихъай океанри кьунва, Арктика континентри.• Эгер вили китди сиве я�� кьуртӀа, цин заланвал адан бедендин заланвилиз барабар жеда.• Виридалайни еке гевгьердин кӀусунин заланвал ругуд килограмм я.• Гьажибугъда экъечӀдайла, адай жаркь-жаркь ванер акъатда.• Эхиримжи 4 агъзур йисуз гьич са вагьшини кӀвалин гьайвандиз элкъвенвач.
+РД-ДИН культурадин ирс хуьнин рекьяй Агентстводин пресс-къуллугъди хабар гайивал, Дагъустанда авай гьам федеральный ва гьамни региондин метлебдин культурадин ирсинин са жерге объектар агалнава. РД-ДИН культурадин ирс хуьнин рекьяй Агентстводи и месэладиз талукь яз акъуднавай буйругъар абур чпин чилерал алай чи республикадин муниципальный образованийрин кьилериз ва хатасузвал таъминарунин мураддалди а объектар авай гьалдиз талукь материалар районрин прокуратурайризни ракъурнава.
+Алай вахтунда агалнавай культурадин ирсинин объектрикай яз Табасаран райондин Хустиль хуьре авай «Дюрк» кьветӀ (пещера) къалуриз жеда. Къейдин, алай йисан мартдин вацра къвайи марфарилай кьулухъ инаг уьцӀена. Пешекарри кьиле тухвай ахтармишунри къалурайвал, тӀебии себебрикди и объект гележегдани чукӀунин хаталувал амукьзава. Шаксуз, и карди неинки памятник, гьакӀ адаз тамашиз къвезвай инсанрин уьмуьр ва сагъламвал па
+тални къурхулувал арадал гъизва. Къати марфар себеб яз гьакӀ Ахцегь райондин Фиярин хуьре авай 18-асирдин минарадизни еке зарар хьанва. Дагнаследиедин къуллугъчийри ина имаратдин вилик пад чкӀанвайди, цлара хъиткьерар арадал атанвайди къейднава. «И объект федеральный хсусиятда ава. Къейднавай минара вичин ихтиярда авай Росимуществодин РД-ДА авай территориальный управленидиз и чка чукӀунин вилик пад кьунин ва ам туькӀуьр хъувунин рекьяй серенжемар кьабулун теклифнава», – лагьана Агентстводин векилди.
+И жуьредин предписанияр гьакӀни Росимуществодин Дагъустанда авай ТУ-ДИ Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьруьн вичихъ минарани галай 18-19-асиррин Жуьмя мискӀиндизни талукь язни ракъурнава. Инагни, гьайиф хьи, чкӀизвай гьалда ава. Къейдин, и мискӀиндин гьам къава ва гьамни минарада хъиткьерар арадал атанва. И чкайрин къенез яд финикди цлар чкӀизва. Вири и жуьредин крари тарихдин зурба и памятник чавай къакъатунал гъун мумкин я.
+Россиядин спецоперация давам жезва, анжах адан еришар дегиш жезвайди хьиз аквазва, Армиядин хиве «Красный крестдин» везифаяр пара хьанва: аявал хъийиз куьчарзавай беженцияр, гуманитарный куьмекар гун, есирвилиз къвезвайбур кьабулун, хирер алайбур госпиталриз ракъурун, амайбурузни шартӀар туькӀуьрун. «Азовсталъ» хьтин объектрин кӀанерик тӀеквенра, кьечӀера чуьнуьх хьанвай бандитар анрай ахкъудунал машгъул хьанвай аскеррин гьерекатар «вялотекущий» (кагьулдиз физвай) женгериз элкъвенва. Вилерикай гьакьван таниш Россиядин гьакъикъатдин шикилар карагзава:
+Дяве физвай Украинадин майданра секин я. Ачух цаварай, гегьенш рекьерай чилерилай къурху авачиз, Иблисдин зияратдал хьиз, Киевда ацукьнавай Зеленскийдин кьилив еке делегацияр галаз гагь США-ДИН оборонадин министр Остин, гагь саксонрин челночный дипломат, Великобританиядин премьер Б.Джонсон пайда жез адаз яракьар, пулар, амай куьмекар хиве кьаз Киевдин узникдин руьгь мягькемарзава. Рекьерайни гьа гьамиша хьиз яракьрив ацӀанвай эшелонар, бензин-нафт ва амай затӀар тухузвай составар физва. Са манийвални абуруз авач. Дявени давам жезва, адан эхир, ам квел ва мус куьтягь жедатӀа лугьун четин я. Дявеяр акунвай женгинин генерал В.Шаманова лагьанва: «Башламишнавай махсус операция Украинадин Западный сергьятра акьалтӀарна кӀанда. ЭгечӀнавай кар политика ва политикар къаришмиш хьана эхирдал тагъана куьтягьайтӀа, адахъ гележегда гзаф пис нетижаяр жеда». Низ талукь ятӀа, ван хьун лазим я. Военный аналитикал машгъул муькуь генерал Е.Бужинскийдини вичин фикир ачухдиз малумарнава: «Физвай спецоперацияда гуьзетзавай нетижаяр хьун патал Россиядин армияди геж тавуна радикальный (кьетӀен) серенжемар кьабулун лазим я. Мумкинвилер армиядихъ ава…». Генералриз чпи вуч лугьузватӀа хъсандиз чизва.
+Россиядин авиацияди яна кукӀварнавай Украинадин майданра авай кьван США-ДИННИ НАТО-ДИН яракьар Донбассда са майдандал кӀватӀна, ачух цавун кӀаник «Кладбище оружия» (яракьрин эхират) туькӀуьрун гзафбуру разивилелди кьабулдай. Са архитектурный аркадал ва я рекламный баннердал Александр Невскийдин гафарни галаз:
+Европадиз насигьат жедай, амайбурузни регьят.
+Абу Хурайрадилай (Аллагь вичелай рази хьурай) чав ихьтин риваят агакьнава. Чи пайгъамбарди (с.а.с.) лагьана, эгер са касди гьар юкъуз рагъ къекъечӀайла садакьа гуз хьайитӀа, адан дережа хкаж жеда. Эгер кьве касдин гьуьжет судди гьакьуналди дуьз атӀуз хьайитӀа, ам садакьа я. Са кас гьайвандал акьалдарун ва я пар тухунни, гьар хуш келимани, мискӀиндиз къачузвай гьар са къадамни, рекьелай инсанриз манийвалзавай са къван, шей алудунни садакьа я.
+Мусурманрин виридалайни метлеблу Къурбанд суварин гьуьрметдай Дагъустанда кесиб хизанриз паюн патал сенатор Сулейман Керимова вичин патай 3500 гьер чара авуна. «Гьар са кӀвализ як» акция адет яз чӀехи Къурбанд суварин вилик тухузва. Сулейман Керимовани адак экечӀун кьетӀна. «Бурхан» Фондунихъ галаз санал садакьадин як Дагъустанда кесиб агьалийриз пайдайвал я. Фондуна къейдзавайвал, С.Керимова гьамиша куьмекар агакьарзавайвили Дагъустандин вири районра ва шегьерра мергьяматлувилин хейлин серенжемар кьиле тухузва.
+Дуьньядин руьгь кьуьзуь хьанва.
+ГъвечӀи аял акьуллуз рахаз, Вахтсуздаказ чӀехи хьанва. Инсанарни дегиш жезва фад, Вахтунилай вилик камар вегьиз. Са вахтара акӀ жеда заз лап, Хуляй еке къанал физвай хьиз Телевизордиз гайила яб, Фикирда: гьакь ятӀа, таб. На хиялда: авунва яраб, Инсанриз суьгьуьрдин запаб. Ютубди чирда чаз гьар са кар, ТИК-ТОК ава алачиз рахар, Са вахтара ла�� жеда заз акӀ,
+Ахъа хьанвай хьиз инсанрин хак.
+Дуьньядин руьгь кьуьзуь хьанва.
+Инсанарни и кардихъ галаз Вири санал рази хьанва.
+Хьаназ кӀандачтӀа кьарада, Дагъдин рекье вун гьекьеда, ЧӀалар лугьуз ваз чарада, Дуьзвал хуьх вуна датӀана. КӀандатӀа ваз къуьл кьурана, Ви кац ракъиник ксана, Вун хьтинбур мадни ацӀана, Дасмалчи хьухь датӀана. Са кар алудмир рикӀелай, ТӀалабзава лап кӀевелай: Дуьзвилин кьил жеда вине, Дасмалчидин вилер – чиле.
+За яшайиш тухузва, Масад инжиклу тавуна, Зи гъалатӀрин жаваб гузва, Хъсанни пис гекъигна. Жедач уьмуьр тухуз дуьз, Акъваз жедач шехь тавуна, Гьикьван кӀандачтӀани рикӀиз, Себ тагана, таб тавуна. Жедач вири са гъиляй кьаз, Са журе виридаз кӀанивал. Дуьнья физва акваз-такваз, Тахьана чахъ гьич дуьзвал. Амма кьисметдал рази я, Шукур Аллагьди гайивал, Незвайди гьалал ризкьи я, Незва хвене за инсанвал. Зи гунагьрин зун я сагьиб, Шукур хьайда гъил къачурай, Садани масад мийир айиб, Чи инсанвал чахъ амукьрай.
+Инсанар фад жезва дегиш, Такурдай кьаз, тийиз сеймиш, И кардив чун жезвач вердиш, Алай девир ихьтинди я. Агьвал дегиш хьанмаз, гьелбет, Вуна гайи акьул-куьмек, Садазни къе жезвач герек, Алай девир ихьтинди я. Фу хъуьтуьлиз, маса гуз вун, Адет хьанва чӀурукӀа рахун, Инсандикай жезва маймун, Алай девир ихьтинди я. Дуьз рахадай герек туш мез, Дуьз гафунал жезва хъуьрез, Гьахъвилихъни авач терез, Алай девир ихьтинди я. Герек амач куьгьне адет, Амач адахъ сифте къимет, Дегишнава вичин суьрет, Алай девир ихьтинди я. Амач гила намус, абур, Амач гьалар чаз гьич акур, Садан вуна хамир хатур, Алай девир ихьтинди я.
+Мегьамед вун чи дамах я НекӀедин дад сиве амай, Аялвилихъ вил галамай, Ватан хуьнуьх рикӀе гьатай, Къакъатна Мегьамед чавай. Ваз цӀай гайи ягъид вилер, Буьркьуь хьурай, хурай гъилер, ЦӀун ялавдив кӀевна рекьер, Мегьамед къакъудай чавай. На чан гайи Донбассдин чил, За гьикӀ лугьун, хараба хьуй! Мегьамедахъ галамай вил, ДИДЕ-БУБА, квез сабур гуй. Мегьамед, ви кьуд пад ялав, Вун ялавдин гьатна юкьва, РикӀиз кьий ви, чан багьа хва, Авладрин рикӀ атӀана на. КватӀани ви беден чилик, Вун Ватандин язва игит, Ватан патал чан гайи икӀ, Вун чи дамах я, Мегьамед. Ваз а дуьнья гегьеншдиз гуй, Вун фердаус женнетда хьуй. Жегьил жаван экуь къамат РикӀе амукьда гьамишалугъ. ДИДЕ-БУБАД лувар тир вун, Жегьил свасан – рикӀин мурад. Стхадиз тир далудихъ дагъ Мегьамед, тир вун чи дамах. АтӀутӀ закай вил лагьана, Багъишна са милайим хъвер. Эхиримжи сефер яз на Ахгална ви чӀулав вилер. Чан играми Мегьамед хва, Вун хьтинбур пара ава. Квез женнетда хьурай чка, Руьгь лиф хьана цава ава. ХьанатӀани куьруь уьмуьр, Ви махунин жедач эхир. Мегьамед я игит лагьай тӀвар Амукьда дуьнья амай кьван. Хъуьрезвай ви гуьзел шикил, ГьикӀ алкӀурда сурун къванцел? КӀвачерикай гакъатна чил, Ви авладар хьанва сефил. Буба кӀани ви руш бала, Вилин экв хьиз, хуьда чна, Ватан патал чан гайи хва, Валди дамах ийида чна. Ви хизанриз сабур гурай, Ваз женнетар кьисмет хьурай, Пайгъамбардин нур чинаваз Эхиратда дуьшуьш хьурай.
+Лезгистан чи гуьзел Ватан Дагъвияр – чун игитар я. Давуданни Шарвилидин Чун невеяр, несилар я. Гьам дагъ я вун, гьамни аран Къуй Лезгистан авадан хьуй! Садвилелди вилик физвай, Лезги миллет саламат хьуй. Кьил цаварив агакьзавай Такабурлуд я Ватан чи, РикӀ ачух, шад, мугьманрперес Яшамишрай Лезгистан чи. Дагъларикай, дерейрикай, Кьезил, михьи гьавадикай, Дидед хийир дуьадикай, Садрани тух жедан инсан? Азад цавар, мублагь чуьллер, Секин йифер, экуьн сегьер, Багъишзавай ачух рекьер, Яшамишрай чи Лезгистан!
+Кьилел къверид лугьуз жедач, Кхьенвайди чӀуриз жедач Гьар къушракай билбил жедач, Лекь ятӀа ам сефил жедач. Дагъустандин дугъри лекьер, Алмасдилай хци рикӀер, Гьазур я хуьз Ватанд сенгер, Кьегьалриз дуьз хас тир тегьер. Инсандиз дерт хьайи чӀавуз Дерт ахъайдай диде кӀан я. Диде-Ватан хуьда лугьуз, Ам паталди гудайд чан я. Йиферизни тийиз ахвар, Ватандикай ийиз хиялар, Душманд хура мягькем къвазна, Чанар гайи чан балаяр. АлатайтӀан шумуд йисар, Алатдач куьн гьич рикӀелай, Кьисмет хьурай квез женнетар, Ватан патал гайи чанар.
+Шумуд жуьре дяведин цӀу канатӀани, Чи Россия лигим гьулдан дагъ хьиз я. Лацу, чӀулав булутрикай эхкӀечӀна Вир дуьньядиз, чим гудай са рагъ хьиз я. Белки дагълар рикӀиз чими жедачир, Зи хайи хуьр авачиртӀа дагълара. КУЛ-КУСРИКАЙ тамун ухшар къведачир, ХьаначиртӀа чакъалар а валара. Фуни, кьелни тӀуьна, гьахьна хамуна, Фенвай шумуд йисар кам-камуна, Украинади булахдин яд рагъулна, Фур атӀана, кӀаникай, чир тавуна. Гьар са чӀиб чил, накьвар, къванер, къизил тир, Россияд халкь игитар я, лигим тир, Гишин кицӀер кьуд патахъай алтӀушна, Санал тӀуьнвай фуаз кӀур гуз агучӀна. Фашизмадин ухшар алай алчахар, Къурумсахар, иландин рикӀ къеневай, Рагъ акӀидай патавай нацистар, Украинад кьил-кьилелай алудай. Зеленский угъраш хьана кьилевай. Алчах кфир, нацистризни яб гана, Куьгьне дявед хирер гьел сагъ таххьанвай, Кесиб халкьдиз зулумарна, кабабна. Къалур ийиз Россиядин солдатар,
+Кьил кутунвай Америкад фитнекар, Тахсиркардиз а дуьньяда сур хьуй дар. Россиядин девлетарни багъишна, Украинадин халкьар вилик кутуна, ЧӀехи хьайи бармак гьатна вилера, Зеленский гьатна чӀуру рекьера.
+Пара гьайиф жеда рикӀиз, ЦӀуд саралди са хизан хьиз, Яшамиш хьай са уьлкведа Миллетди гьикӀ душманвалда? Фашизмадин ухшар алай, Кафирар, халкьдин арадавай, Украинад кьиле авай Зеленский нацист хьана. Рагъ акӀидай пата авай Уьлквейрини тереф хвена, Украинадин келлегуьзри Урус халкьдиз зулумарна. Ватанд чӀехи дявед хирер, Гьеле бегьем сагъ таххьанвай. Зеленскийдин кьилиз эссер Яна халкьар кармашзава. Са тахсирни квачиз гьикьван, Чанар телеф хьана жаван. Зеленский, цӀа куй ви чан, Вуч лагьайтӀан туш вун инсан. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъч��йри Нариман Мамедоваз уьмуьрдин юлдаш, Хадижатаз ва Мамедаз играми диде
+вахтсуздаказ кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Утерянное свидетельство об окончании в 2019 году 9 класса АСОШ №2 за номером 00518001679493, выданное на имя
+Ахцегь хуьруьн хва Тамирлан, Боксер тир ам авай тӀвар-ван, Чанда ашкъи авай жаван, МуьтӀуьгъардай гьар пагьливан. Шалбуздагъдин циферикай Яд хъванавай кьегьал тир ам, Цава авай гъетерик квай Ахцегь хуьруьн са гъед тир ам. Шаврилидин путул тир ам, Ислягьвилин тӀаратӀ гвай. Акъажунрин майданда ам Лувараллай лекь хьиз жедай. Битмиш жезвай са багъ тир ам, РикӀе авай экуь девран, Агакь тавур кутаз лишан ТӀварни лугьуз кӀани рушан. Самур вацӀун яд хъванавай, Шалбуздагъди илгьам ганвай, Шарвили хьиз, игит тирди Къалурна на, Тамирлан хва. Фена Ватан хуьз гуьгьуьллуз, Дяведин цӀуз душманд хуруз, Душмандивди гьуьжет тухуз, КичӀе хьанач игит хциз. Вакай атай бед хабарди Вир лезгийрин рикӀ къарсурна, Вал рикӀ алай ярар дустар, Сефил я къе кьил агъузна. Чахъ игитар гзаф ава, Вунни абрун жергедава, Гьи патахъай рахайтӀани, Ви гьунаррин тариф ава. Кьарайсузвал и дуьньяда Инсанриз мад гьич тахкурай! Хажалатар бес хьуй, дуьнья, Хуш бахтарив чил ацӀурай!
+Ахцегь районда рабочий мугьманвиле хьуналди, Сергей Меликова са жерге яшайишдин объектрал кьил чӀугуна. Абур РФ-ДИН «Хуьрерин территорияр комплексныйдаказ вилик тухун» госпрограммадин «Хуьрерин территорийрин алай аямдин къамат» тӀвар алай проектдин сергьятра аваз эцигзава.
+Сифте нубатда региондин Кьил районда федеральный культурадин ирсинин объект – Ахцегьрин къеле авай гьалдихъ галаз таниш хьана. Ада къеле кӀвачел ахкьулдунин рекьяй теклифар гьялун талукь тир жавабдар ксарал тапшурмишна. Имаратдик са шумуд объект акатзава: къеледин цлар, аскеррин казармаяр, килиса, барутдин гьамбархана. Бязи делилралди, яргъи ва умудлу къеледин вад пипӀен цал ва маса объектар анжах 40 юкъуз эцигнай. 1917-йисалай кьулухъ къеледи вичин метлеб квадарна. Советрин девирдин сифте 20 йисуз ина дустагъ авай, Ватандин ЧӀехи дяведилай кьулухъ лагьайтӀа, аялрин кӀвал. 1970-йисара чкадин агьалийри къеледин казармада тротуаррин плитаяр ва къурмишдай игрушкаяр патал механизмаяр акъуддай производство кардик кутуна. Гуьгъуьнай ина Дербентдин оборонадин «Электросигнал» заводдин филиал ачухна. Ина 200 касди кӀвалахзавай, амма 1990-йисара производство акъваз хьана. Къе объект аварийный гьалда ава ва ам инсанар атун патал кӀевнава. Сергей Меликова РД-ДИН Гьукуматдиз тарихдин памятник кӀвачел ахкьулдунин рекьяй теклифар ва план яратмишун патал рабочий десте тешкилун тапшурмишна: «Гьафтедин вахтуналди рабочий десте яратмишунин гьакъиндай буйругъдал къул чӀугун патал къведай ислендал герек тир вири чарар-цӀарар гьазурин. Августдин эхирда зи иштираквал аваз сифте заседание кьиле тухуда. И вахтуналди рабочий дестеди Ахцегьрин хуьре къеле кӀвачел ахкьулдунин рекьяй теклифар ва план гьазурда». РД-ДИН Кьил С.А.Меликов Ахцегьа эцигзавай 120 ученикдин чка авай школадиз килигна ва ада и объект эцигунин еришар ва ери критика авуна. Проектдив кьадайвал, дарамат кӀелунрин корпусдикай, спортзалдикай, административный блокдикай, пищеблокдикай ва актовый залдикай ибарат я. КӀвалахар алатай йисан июндиз башламишнай ва гьеле ноябрдиз бегьем хьун лазим тир. Ахпа вахт алай йисан июлдал хутахна, амма школа гьелени эциг тавуна ама. Идахъ галаз алакъалу яз, Дагъустандин Кьили ишлемишзавай материалрин еридин гьакъиндай наразивал къалурна ва ада вири эксиквилер туькӀуьр хъувун ва кӀвалахар энгел тавуна бегьемарун истемишна.
+Сбербанкдин аналитикри эхиримжи кьве йисуз Россияда туризм вилик тухунин нетижаяр кьуна ва уьлкведин туризм вилик фенвай 10 регион къейдна. Абурук Дагъустанни акатзава. 2019-йисав гекъигайла, алай вахтунда республикадиз къвезвай туристрин кьадар 60 процентдин артух хьанва. РД-ДИН туризмдин ва халкьдин художественный сеняткарвилерин рекьяй министр Эмин Мерданова малумарайвал, чи республикадиз туристар инин тӀебиатдин къулай шартӀариз ва девлетлу тарихдиз килигна къвезва. Эхиримжи йисара чи республикадиз мугьманрин итиж къвердавай гзаф я. Идан гьакъиндай гьар йисуз 20-30 процентдин артух жезвай туристрин кьадарди шагьидвалзава.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ16-ИЮЛЬ. Гутумар. Ахцегьрикай 36 километрдин яргъа, гьуьлуьн дережадилай 2240 метрдин вине, такабур кьакьан дагъларин къужахда бинеламиш къадим лезги хуьр. Суварин къайдада баннерралдини тӀаратӀралди безетмишнава. Гелкъведай кас амачиз чкӀизвай куьгьне кӀвалерин гуьтӀуь, верги кьунвай кьучейрик эхиримжи йисара тахьай хьтин юзун-гьерекат ква. Хуьруьн йикъан сувар авайдакай хабар хьайила, шадвилерихъ цӀигел вири хуьр, патаравай гзаф гутумвиярни хайи ерийриз хтанва. Вилерал шадвилинни хуьруьн гьал акваз гьайифвилин накъвар алаз сада-садаз сувар мубаракзава. Виридан фикир сад я: гьа и йикъалай эгечӀна хуьрел чан хкин.
+Къейдин, гьеле 1980-йисара уьмуьр ргазвай Гутума вишев агакьна кӀвалерхизанар (абура 700 ев агакьна инсанар, школада 80 дав агакьна аялар авай), «1май» тӀвар алай колхозда хсусиятдинбурни кваз 14 агъзур куьлуь ва 250 далай артух ири карчин гьайванар, 150 балкӀан, 200 дав агакьна куьнуьяр гьисабзавай. Хуьруьн клубда кино-концерт жедай. Хуьруьн кьилин ким кавалар галай къужайрив, школадин майдан туп къугъвар аялрив ацӀудай. Гила, 40 йисалай, Гутумар гьич чир хъижезмач: я аялрин, я гьайванрин ван аламач хуьрел, кимни буш я. Лацан суьруьяр жери цуькламиш къацу яйлахрал са хеб кьванни аквазвач, хуьре вири 60 гьайван амалда. Ина анжах 15 кӀвалел чан алама, школада амайди вири 5-6 аял я. Гьайиф! ИкӀ давам хьайитӀа, Гутумрин кьисметни гадарна, харапӀайриз элкъвенвай хуьрерин хьти�� (абур районда 18 ава) бахтсузди жеда. Аллагьдиз шукур хьуй, гьеле вири квахьнавач. Къаст эцигайтӀа, хуьр неинки хуьз, гьакӀ артмишиз жеда. Гьа и мурадметлебдалди хуьруьн ва патараваз хтанвай жегьил гутумвийри (Магьмуд Жабраилова, Аслан Гьуьсейнова, Давуд Алимегьамедова, Сулейман Мурадова, Сурхай Ибрагьимова, Муслим Гьуьсейнова, Арсен Ашурова…) кьил кутуналди (абурун теклиф, гьерекатар «Гутумрин хуьр» СП-ДИН кьил Усман Алимегьамедовани хвена, сагърай!) Гутумрин хуьруьн тарихда сифте яз ихьтин сувар кьиле тухузва. Мубаракрай, мурадар кьилиз акъатрай! Лугьун хьи, хуьруьн Югъ - им хуьруьн хайи югъ хьтин кьетӀен сувар я, амма къадим дагъдин кукӀва, пуд дерединни вацӀаркӀамарин юкьва, хатасуз гуьзел гуьнедик и хуьр ни ва гьи девирда кутунатӀа ва «Гутумар» тӀварцӀин мана вуч ятӀа сир я. РЕХЪ-ХВАЛ туькӀуьрдайла, кӀвал эцигдайла чиляй хашун лишанар алай куьгьне сурарни алпан кхьинар атӀанвай къванер акъатайла, бязибуру гъавурда авачиз «ибур эрменийрин сурар я» лугьудай. Гьакъикъатда, им гьеле мусурман дин кьабулдалди авай чи уллубубайрин пак ерияр тирди чизвач. Хуьруьн чӀехи майдан - виликрай колхоздин гьаят, столар-стулар эцигна, кьиле хъсан сегьне аваз тамашачийрин ачух залдиз элкъуьрнава. Шурваярни ашар, шиш-кабабарни маса няметар алай жерге-жерге столрихъ чкадинни патарай хтанвай гутумвияр ва Урусатдай атанвай туристрин дестеяр (эхиримжи вахтунда абур чи дагълух хуьрера мукьвал-мукьвал аквада) ацукьнава. Жегьилри, чаярни тӀуьнар хутахиз-хкиз, абуруз къуллугъзава. Виридан вилер сегьнедал ала. Тамада тир Сулейман Мурадова хуьруьн межлис ачухунин тебрикдин гаф рахун патал микрофондихъ хуьруьн сагьиб, администрациядин кьил Усман Алимегьамедоваз теклифна. – Гьуьрметлу Гутумрин жемят, мугьманар! Къе чна сифте яз тешкилнавай и суварик атанвай куьн пара кьадар сагърай! Къадим тарих, милли меденият, бубайрин хъсан адетар хуьнин кардиз къуллугъзавай и сувар гила чна гьар йисуз кьиле тухуда ва куь куьмекдалди хуьрел абур хкида,- лагьана ада сувар мубарак авуналди. – Чи хуьре ихьтин шад йикъахъ зи вил галай. Чи агъсакъалрилай алакь тавур кар – хайи хуьр кӀвачел ахкьалдариз эгечӀуниз жуьрэт, игитвал къе жегьилрилай алакьунал зун пара шад я. Къуй абуруз и баркаллу карда Аллагьди къуват гурай. Чна, агъсакъалрини, алакьдай вири жуьредин куьмекарда, -лагьана вичин гафуна хуьруьн агъсакъал, зегьметдин ветеран Абузер Гьуьсейнова. – 1986-87-йисара хуьре муаллимвиле кӀвалахна, жемятдин вири хийир-шийирдик экечӀна, заз чида хьи, им дуьзвал кӀани, медени, зегьметкеш, мугьманперес инсанрин хуьр я; за жув ина чкадин кас хьиз гьиссзава. Суварикай рахайтӀа, виликрай ина гьар йисуз сувар авай – халкьдин официальный тушир сувар, гатфарихъ арандай хайи дагълариз къалин суьруьяр – девлет, чубанарни абурун хизанар хквезвай вахт. «Девлет хквезва!» лугьуз, абур къаршиламишиз вири хуьр кӀвачел акьалтдай. Инанмиш я, яд аваз хьайи вирериз яд хкведа. Къенин югъ хуьруьн тарихдин вакъиа я. Амма тарих инсанри арадал гъизвайди аннамишна, чна и суварин тешкилатчийриз сагърай лугьун, машгьур гутумвияр рикӀел хкун кутугнава. Вичин вахтунда за чпихъ галаз кӀвалахай хуьруьн Советдин председатель Желил, Мамеджафер, Неби, ТӀагьир муаллимриз рагьмет хьуй, Халид, Сабир, Низами, Агъакерим, Мамед, Фетуллагь муаллимар сагърай! - вичин ва райондин руководстводин патай сувар мубаракуналди къейдна и цӀарарин автор, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакторди. Сувариз талукь яз тебрикдин хуш келимаяр гьакӀ хуьруьн школадин директор
+, Дербент шегьердай хтанвай агъсакъал
+, отставкадиз экъечӀнавай подполковник, дяведин духтур
+, ахцегьви гьевескар эколог ва бажарагълу шикилчи
+(эхиримжи кьведа чандин сагъсузвал себеб яз хквез тахьай чпин бубайри кхьена рахкурнавай тебрикар кӀелна) ва масабуру лагьана. Теклифуналди хуьруьн межлисда кьиле Дербентдин чӀехи мискӀиндин имам
+аваз атанвай муъмин стхайрин чӀехи дестедини иштиракна.– Аллагьдиз шукур хьуй чун мусурманар яз халкьнавайди, чаз чи чӀал, Ватан авайди. Амма диде-буба, хайи чӀал, Ватан хуьз алакь тавун еке гунагь, гъалатӀ я. Къе парабур хуьрерани дидед чӀалал рахазмач, аялриз жуван чӀал чирзавач. ИкӀ давам хьайитӀа, са тӀимил вахтунилай чун, гьайиф хьи, чӀал амачир, бубайрин адетривайни ватандивай къакъатнавайбур яз амукьна, – пак Къурандин аятар кӀелайдалай кьулухъ давамарзава Шамил Гьажиди. – «ЧӀехидаз гьуьрмет, гъвечӀидаз регьим тийизвайди, Ватандин къадир авачирди чакай туш»; «Я Мекке, заз вун гзаф кӀан я. Эгер жемятди зун акъудначиртӀа, инай гьич экъечӀдачир», - лагьанай Мегьамед пайгъамбарди (с.а.с.) анай мажбуридаказ экъечӀдайла. Чазни диде-буба, хайи Ватан гьакьван багьа хьана кӀанда. Амма кьилинди дин я, ам тахьайтӀа, я чӀални, я Ватанни жедач.
+, Белиж посёлокдин имам: - Чи къуват садвиле, диндал мягькемвиле ава. Чи бубайрин хъсан адетар, чӀал, дин (абур дагълух хуьрера гьеле ама) хуьн патал чун, мусурманар, сад хьана кӀанда. Исламдин вад шартӀуникай кьилинди, квез чида, капӀ авун я. Парабуру «зун гьеле гьазур туш, ахпа ийида» лугьуда. Амма хабарни авачиз чи вахт физвайди, гьар са легьзеда эхир атун мумкин тирди ва чун адаз гьамиша гьазур хьун лазим тирди абуру кьатӀузвач. Къуй межлис себеб хьана, диндал хкведай, Ватандихъ рикӀ кудай дагъвияр пара хьурай!
+къунши Хинерин хуьруьн векил, Татарстанда Болгар шегьердин исламдин академиядин студент: - Заз чида хьи, и чка вири куьгьне сурар я. Хуьрел азандин ва Кьуръандин аятрин, дуьайрин ван хьайила абурун руьгьериз регьят, менфят жезва. Тарих, хъсан адетар, чӀал, дин хуьнилай еке ватанпересвал авач. Дидебубадиз гьуьрмет авун имандилай кьулухъ 2-чкадал ава. Жегьилриз тарс-тербия гудайла чна ихьтин крариз фикир гана, пака чазни гьуьрметдай лайихлу несил туна кӀанда. Суварин гегьенш программадик хуьруьн тарихдикай суалрин, ватандикай хсуси ва лезги классикрин шииррин конкурсар, спортдин милли жуьрейрай ва волейболдай акъажунар квай. Абура гъалиб хьайибуруз суварин оргкомитетдин пишкешар гана. Йикъан экуьнахъ башламишай шадвилин серенжемар саки гъедрелди ва ахпа хъфиз гьазур мугьманар рекье хутуналди давам хьана. Бязи мугьманар йифизни амукьна. Куьрелди, хуьруьн йикъан сифте сувар ахлакь-насигьатдинни ватанпересвилин манадин лап хъсанди хьана. Анал и сувар гьар йисан хъсан адетдиз элкъуьрунин ва хуьр артмишунин мураддин фонд тешкилунин важиблу къарар кьабулна.
+Авач рекьер лугьуз хьана, Мекьи кӀвале дидед хана. Акунач ваз духтур, дарман, Дегиш ийиз дагъни аран. Мет акъатай алаз шалвар, ЧӀехибуруз тагуз дарвал, Лугьудачир вун гада я, руш, КӀвачел – гуьрчег чӀулав калуш. Школад вахт мукьвал хьана, Са къад йисан чанта гана. Туширни дуст, четин и кар, Дагъвиди кьаз Пушкинан тӀвар? Кьилиз жедай лап къиямат, Агакьайла суьруьд нубат. Бубад гъиле аквада лаш, Гана лугьуз гьайванриз каш…
+3-июлдиз Италиядин меркез Римда азаддаказ кьуршахар кьунай 23 йисал къведалди яшара авай жегьилрин арада Европадин кӀвенкӀвечивал патал кьиле фейи акъажунра (ана дуьньядин 11 уьлкведин хкянавай командайри иштиракна) Азербайжан республикадин патай экъечӀзавай чи кьегьал Жабраил Гьажиева (74 кг-дал къведалди заланвал авайбурун арада) инанмишвилелди (ада 5 бягьс кьиле тухвана) къизилдин медаль къазанмишна. Аферин!
+вичин ери-бине Ахцегьай тир Ж.Гьажиева алатай йисуз Болгариядин Пловдив шегьерда азаддаказ кьуршахар кьунай кьиле фейи акъажунрани Европадин кӀвенкӀвечивилин тӀвар къазанмишнай. А чӀавуз финалдин акъажунра Жабраилаз Румыниядай тир Кристиан Биро 8:1 гьисабдалди кумукьнай. И сеферда финалдин акъажунра Жабраилахъ галаз бягьсиниз Молдовадай тир Георги Кара экъечӀнавай. Чи ватанэгьлиди адазни гъалибвал къазанмишдай гьич са кӀусни мумкинвал ганач – бягьс 11:1 гьисабдалди акьалтӀна. Адалай вилик кьиле тухвай бягьсерани Ж.Гьажиеваз Георгис Терзидис (Греция) – 10:0, Луки Финицио (Италия) -11:0, Кристиан Биро (Румыния) – 6:2 ва Мугьаммед Озмус (Туьркия) 7:0 гьисабралди кумукьуналди, чи ватанэгьлиди инанмишвилелди гъалибвал къазанмишна. Утерянный аттестат об окончании в 2009 году Луткунской СОШ за номером 05 АА 0069671, выданный на имя
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Рагьимат Гьажиевадиз пара кӀани стха
+кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Ахпа Сергей Меликов райцентрда спортдин комплекс эцигзавай гьалдихъ галаз таниш хьана. 1500 тамашачи ацукьдай чкаяр авай комплексдин гьайбатлу проект гьеле 1,5 йис идалай вилик бегьемарун лазим тир, амма и вахт 2022-йисан эхирдал хутахна. Пудратчиди кьилин себеб эцигунрин материалар багьа хьунихъ галаз алакъалу ийизва. Комплекс волейболдай, баскетболдай, мини-футболдай, залан атлетикадай, боксдай ва азаддиз кьуршахар кьунай тренировкаяр ва тарсар кьиле тухун патал ва виче 3000 квадратдин метрдин майданар авай кьве мертебадин дараматдикай ибарат я. Субъектдин регьберди райцентрда гьакӀ 60 чка патал тайинарнавай «Ласточка» тӀвар алай аялрин бахчадал кьил чӀугуна. 1167 квадратдин метрдин умуми майдан ва цоколдин мертеба галай кьве мертебадин дарамат и идарадин начагъ тербиячияр патал тайинарнавай лифтдал таъминарнава. Сергей Меликоваз аялрин цӀийи бахчадин проект бегенмиш хьанач. Дагъустандин Кьили дараматдин бязи кӀвалерин, кьилди къачуртӀа кухнядин къулайсузвал ва авай шартӀарив кьун тавунвайвал къейдна. Дараматдиз килигунин нетижаяр кьуналди, ада къейдна: «Ихьтин проектрай республикада мад са затӀни эцигун герек авач!». Рабочий мугьманвилин сергьятра аваз Сергей Меликов Ахцегьрин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай 1-нумрадин СОШ-ДИН капремонт кьиле физвай гьалдихъ галазни таниш хьана. И школа 1990-йисуз эцигна. Са сменада 720 ученик патал тайинарнавай куьгьне дараматда 760 аял гьакьзава ва адахъ ремонт авунин хци игьтияж ава. КӀвалахрин умуми къиметди 24,8 миллион манат тешкилзава. Контрактдай кӀвалахар 20-августдалди бегьемарун лазим я. Къенин йикъалди объектдин гьазурвилин дережади саки 38 % тешкилзава. Ина къавар чукӀурун, абур дегишарун, къене патан кӀвалахар кьилиз акъудун лазим я. Школада Сергей Меликова эцигунардайбурухъ галаз суьгьбетна ва абурун зегьметдин шартӀариз ва кӀвалахдин гьакъи гуниз итиж авуна. Ада пудратчидивай неинки объект вахтунда ишлемишуниз вахкун, гьакӀ фялейрин вилик мажбурнамаяр тамамвилелди кьилиз акъудун истемишна. Идалайни гъейри, региондин Кьили районда чкадин агьалийрихъ галазни суьгьбетна, абурун тӀалабунриз яб гана ва талукь тир жавабдар идарайриз тапшуругъар гана. ИкӀ, Ахцегьрин хуьре Ленинан тӀварунихъ галай куьче ремонт авунин патахъай общественностдин тӀалабуниз жаваб яз Сергей Меликова РД-ДИН Гьукуматдиз талукь тир проект гьазурун таъминарун ва кӀвалахар къведай йисуз кьиле тухун тапшурмишна.
+Материал республикадин Кьилин официальный сайтдай къачунва.
+Ажал мукьвал жезвайди чир хьайила Абдулмутталиба (Аллагь рази хьуй вичелай) вичин вири рухвайриз эвер гана, рикӀик квай эхиримжи са тапшуругъ абурун вилик эцигна икӀ лагьана: «Квез аквазва хьи, зун ажуз хьанва. Зун куь арадай акъатна эхиратдиз мугьман хъижедай вахт мукьвал жезва. За ийизвай фикир диде-буба галамачир, етим хьанвай зи хтулдикай я. Заз адан язух къвезва. Эгер захъ яргъи уьмуьр амайтӀа, за адаз даим къуллугъдай. Ажалди инсаф тийидайди заз чизва. Зун кьейила бес а играми баладин язух ва къайгъу ни чӀугвада? Адан иеси вуж жеда? Заз адан патахъай къайгъу чӀугвадай, куьмек гудай сад квекай хкягъиз кӀанзава. Лагь, нивай адаз хъсандиз къуллугъиз жедатӀа хиве яхъ!».- Вун чи кӀвалин башчини я, векилни. Ви фикирда чакай вуж аватӀа, ваз тапшуругъ низ гуз кӀанзаватӀа, жува хкягъа! Зун а кардиз акси туш, - лагьана атӀугъна хьиз Абу Лагьаба. - Эгер вуна ам зал тапшурмиш ийиз хьайитӀа, зун жеда адан иеси, за хуьда ам!- Вун зи рухвайрикай виридалайни агьвал квайди я. Анжах ам завай вал ихтибариз жедач. ГьикӀ лагьайтӀа, вахъ мергьаметлу рикӀ авач. А язух баладин рикӀел пис хер ала, адаз рикӀ сагъардай кас кӀан жеда! - лагьана Абдулмутталиба ачухдаказ. Абу Лагьаб кьил куьрсна амукьна. Рухвайри са-сада чпин теклифар лагьана. Гьарда вичел ихтибар авун патал тӀалабнатӀани, бубадиз абурун къилихар хъсандиз чидай. Пак, мегьрибан цуьк хьтин бала садални тапшурмишдай рикӀ хьанач адахъ. Эхир нубат Абу ТӀалибал атана. «Я играми, вафалу буба, - лагьана ада, - виридалайни эрзиман, экуь гъед хьтин баладин иеси зун жеда! За хуьда ам вирибурулай хъсандиз. Дуьз лагьайтӀа, чӀехи стхаяр вилик кваз завай жуван теклиф лугьуз хьанач, кутугна акунач. Захъ девлет авачтӀани, зун адаз рикӀин сидкьидай вафалу жеда, за адан рекье жуван чанни кваз эцигда!».- Вун и кардиз виридалайни лайихлуди я. Ша, гила чна адавай вичивайни хабар кьан. Вуж ада хкягъайтӀа, гьадал чна ам ихтибарни ийида, - лагьана Абдулмутталиба. Ахпа хтулдиз эвер гана ада лагьана: «Зи вилерин нур, гила ваз имийрикай виридалайни гзаф кӀаниди гьим ятӀа хкягъа жуваз». Баркаллу хци зверна фена Абу ТӀалибан гардан кьуна, ам къужахламишна, ахпа адан метӀерал ацукьна гзаф хушвилелди адаз темен гана.- Ай, маншаллагь, - лагьана чӀехи буба шад хьана. - ЧӀехи Аллагьдиз шукур хьуй, зи рикӀе авай мурадни гьа им тир. Ахпа ам Абу ТӀалибахъ элкъвена: «Зи играми хва, и вафалу баладиз вичин хайибурукай са экв акунвайди туш. АкӀ хьайила адахъ хъсандиз гелкъуьгъ, гьуьрмет ая. За вун и кар патал виридалайни лайихлуди яз гьисабзава. Вун адан бубадин ери я. Вуна зи веси кьабулзавани? - лагьана. Инал алайбуруз Абдулмутталибан вилериз шел атайди акуна. Абу ТӀалиб адан мукьув атана. - Эхь, играми, гьуьрметлу буба, - лагьана вилерал атай шадвилин, муькуь патахъай нурлу цуьк хьтин баладикай хажалат чӀугвазвай накъвар ада яйлухдал михьна, бубадин пелез темен гана. И арада гъвечӀи хтулни чӀехи бубадин гарданда гьатна.- ЧӀехи буба, са хажалатни ийимир, вири хъсан жеда. ЧӀехи Аллагьдиз шукур хьуй! Гьада хуьда чун!..- Инша Аллагь!, - лагьана чӀехи бубади вичин играми хтул къужахламишна. Адан пелез, кьилиз, хъуьхъвериз теменар хгана. Им адан эхиримжи тавазивални пак веси тирди рухвайри рикӀин дериндай гьиссна. Халкьдиз сейли, мергьаметлу, играми кас Абдулмутталиб рагьметдиз фейидалай кьулухъ (къуй Аллагьди вичиз Женнетар кьисметрай) адан хва Абу ТӀалиба эрзиман пак бала вичин кӀвализ хутахна.
+- Аллагьдиз шукур хьуй, сифте вахтунив гекъигай, исятда районда эпидемгьалар хъсан я. Чи азарханадин «Яру хиле» авай 10 чарпайдикай (са вахтунда 35 чарпайдикай садни буш тушир) 9-дал азарлуяр ала: анжах сад тестикь хьанвай ковиддик, 8 вирусдин пневмониядик начагъбур. Абур сагъарун патал герек дарманринни алатрин игьтияж авач. Коронавирусдиз акси рапар ягъуникай рахайтӀа, и кардив эгечӀай бередилай (2021-йисан март) инихъ яш тамам 10140 кас (56%) вакцинация авунва, анжах са эхиримжи гьафтеда – 1468, абурукай 244 - ревакцинация. Минздравдай вири 12728 доза-раб атанвай. Азардин мукар дезинфекция ийизва. Им пис нетижа туш, республикадин районрин арада юкьван дережа я. Азардин вилик пад кьун патал еке фикир чна ПЦР тестриз гузва. Чи медработникри, гьар са идарадиз физ, биопробар къачузва. ИкӀ, вири 1271 биопробдикай 896 эхиримжи гьафтеда къачунва. Гьелбетда, им вич-вичелай арадал къвезвай кар туш, чи коллек-тивдин гьакъисагъ зегьметдин, жемят дуьз гъавурдик кутунин нетижа я. Месела, вакцинациядин месэладал поликникадин коллектив, мобльный кьве бригада ва мобильный махсус ФАП машгъул я. Еке зегьмет кьиле поликлиникадин заведиш Саният Урдуханова аваз участокрин духтуррин: Тельман Исламован, Сабина Палчаевадин, Женя Исламовадин, Ирена Асваровадин, Хатужат Ашуралиевадин, рентгенолог Ильмудин духтурдин хиве гьатзава. Участковый больницайрикай хъсан патахъай Хуьруьгрин хуьруьн больницадин (кьилин духтур Мавлуьдин Рамазанов) тӀвар кьаз жеда, – лугьузва М.Мурсалова.
+- Митгьедин Садединович, тӀегъуьндин иллаки хаталу омикрон штаммдин вилик пад кьадай хьтин серенжемар кьабулзавани?
+- Гьелелиг омикрон штамм районда авач, я хьунни тавурай. Амма вилик пад кьадай серенжемар сад я: рапар ягъун, маскаяр алукӀун, хсуси гигиена хуьн, пара инсанар кӀватӀ жезвай чкайрикай кьил къакъудун, азар гьисс авунмазни участокдин духтурдиз хабар гун. Эхирдай къейдин, тӀегъуьндин вилик пад кьадай ва адахъ галаз женг чӀугвадай жавабдар месэла чна гьар гьафтеда «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз райондин Оперштабдин ва райадминистрациядин активдин заседанийрал гьялзава ва кьиле тухун лазим тир серенжемар тайинарзава, ийизвай кӀвалахрин нетижаяр кьазва. Еке куьмек чна чи кӀвалахда райадминистрациядин кьилин заместителар тир Вадим Агъасиеван, Расим Османован, Гьажи-Омар Рамазанован, Роберт Гьамзаеван патайни гьиссзава. Вири пара кьадар сагърай! Умуми къуватралди чун тӀегъуьндал гъалиб жеда.
+РФ-ДИН премьер-министр Михаил Мишустина Дагъустандин сетрин комплекс вилик тухун патал Кеферпатан Кавказдин Россетриз 890,8 миллион манат чара авунин тапшуругъ ганва. Ада талукь тир буйругъдал къул чӀугунва. И такьатар Дагъустанда электросетар кӀвачел ахкьулдунихъ ва ремонтардайбурун бригадаяр патал махсус техника маса къачунихъ галаз алакъалу харжияр арадал хкун патал чара авун фикирдиз къачунва. Идалай вилик «Россетри» хабар гайивал, Дагъустандин электросетрин комплексда авай гьал финансрин такьатар бес кь��дарда чара тавунихъ, абур вилик тухуз, гьакӀ лазим тир дережада ремонтдин кӀвалахар кьилиз акъудиз тахьунихъ галаз алакъалу я. Асул себебар тарифдин чешмеяр бес кьадардинбур тахьун, гьакӀни пулар гунин агъуз тир низам я. Гзаф йисарин вахтунда ЖКХ-ДИН карханайрин патай гузвай пуларин кьадарди юкьван гьисабдалди 12 % тешкилзава. Агьалийри лагьайтӀа, 80 процентдин кьадарда пулар гузва. Идалайни гъейри, кьиле тухванвай аудитдин бинедаллаз электросетрин умуми кьадардикай «Кеферпатан Кавказдин Россетар» ПАО-ДИ ишлемишзавайди анжах 40 % я. Амайбур иеси авачир ва я маса хсусиячийрин ихтиярда авай электросетар я. Абуру къейднавай сетар лазим тирвал ишлемишун таъминарзавач ва пуларни гузвач. Россиядин Минэнергодихъ галаз 2022-2023-йисара электросетрин умудлувал хкаждай программа гекъигнавай. Ада куьгьне тадаракар цӀийибурал эвездай, объектар цӀийи жуьреда туькӀуьр хъийидай мумкинвал гуда. Къейднавай программадай 7,68 миллиард манатдин пулдин такьатар чара ийида. Гьа са вахтунда тешкилатда гьисабзавайвал, регионда финансрин талукь тир низам авачиз программа уьмуьрдиз куьчуьрмишдай мумкинвал жедач. РД-ДИН Гьукуматди региондин школадилай виликан образованидин идарайрин технический гьал хъсанарунихъ ракъурнавай проект кардик кутун фикирдиз къачунва. «100 школа» проект хьиз, амни РД-ДИН экономикадин ва территорияр вилик тухунин рекьяй Министерстводи уьмуьрдиз куьчуьрмишда. И проектда иштирак авун патал муниципалитетри бинеламишнавай заявкаяр вугун лазим я. Проектар конкурсдин бинедаллаз, РД-ДИН Гьукуматдин къарардалди тестикьарнавай къайдада хкягъда. Къейдин, алай вахтунда чи республикада 900 кьван аялрин бахчаяр ава. Абурукай 300 капитальныйдаказ ремонт авун чарасуз я.
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова общественный деятель ва меценат Имам Яралиеваз государстводин кьакьан шабагь – «Дагъустан Республикадин вилик лайихлувилерай» орден гун МУБАРАКНА:«ГЬУЬРМЕТЛУ Имам Музамудинович! Жуван ва Ахцегь райондин вири агьалийрин тӀварунихъай Квез лайихлу ва государстводин гьуьрметдин шабагь – «Дагъустан Республикадин вилик лайихлу-вилерай» орден гун мубаракзава. Яргъал йисарин вахтунда куьне вири дережайра образованидин, этно-культурадин, гьакӀни спортдин инициативайрин тереф хуьналди, гзаф миллетрикай ибарат тир Дагъустандин халкьарин дуствал мягькемаруналди, хайи чилиз, жуван Ватандиз гьакъикъи кӀанивал авайди субутна. Ахцегь райондин агьалийри муниципалитетда кьилиз акъудзавай яшайишдинни экономикадин проектра куь куьмек гьамиша гьиссзавай. Куь зегьметдиз региондин руководстводи лайихлу къимет ганва. Къуй квехъ чандин мягькем сагъвал, вилик эцигнавай вири месэлаяр ва мурадар кьилиз акъудунин карда агалкьунар хьурай. Дагъустандин абадвал патал куьне ийизвай алахъунар садрани акъваз тавурай ва абур мадни яргъал йисара гуьзлемишдай нетижаяр гъурай!»
+Гьуьрметдивди «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман АБДУЛКЕРИМОВ Даш АЛИЕВ
+18-январдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание райондин кьил О.М.Абдулкеримова алатай совещанидал гайи вичин тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишунилай эгечӀна. Ахпа трибунадихъ ЦРБ-ДИН поликлиникадин заведиш, РД-ДИН медицинадин лайихлу работник Саният Урдухановадиз теклифна. Духтурди коронавирусдин азардихъ галаз алакъалу яз районда авай эпидемгьалдин гьакъиндай ва азардин вилик пад кьун патал тухузвай кӀвалахдикай гегьеншдиз малуматна. Муниципалитетдин экономикадин ва чилеринни эменнималдин алакъайрин отделдин начальник Фатима Агьмедовади къейд авурвал, 2021-йисан планар районди артухни алаз тамамарна. Кьилди къачуртӀа, консолидироватнавай, яни сад тир бюджет 137,6% тамамарна, адакай чилин налог – 2102,9 агъзур манат, эменни-мал – 333,2 агъзур манат. Гьелелиг, 18-январдин делилралди, эменни-малдай 166,6 агъзур ва чилин налогдай 250 агъзур манат пул атанва. Алай вахтунда транспортдин налогдин буржари 21 миллион манат пул тешкилзава. Гаф гуналди, трибунадихъ 2021-йисан кӀвалахдин гьахъгьисабдин доклад гваз районда яш тамам тахьанвайбурун крарин ва абурун ихтиярар хуьнин комиссиядин жавабдар секретарь Тофик Гьамзабегов экъечӀна. Ада къейд авурвал, алай вахтунда госстатдин делилрай Ахцегь районда яш тамам тахьанвай 7898 кас яшамиш жезва. Абурукай 3 аял ва 4 кас абурун диде-бубаяр профилактикадин учётда ава. 2021-йисуз КДН ва ЗП-ДИН 5 заседани тухвана, «Ахтынский» ОВД-ДАЙ 29 протокол атана… Тахсиркаррал санлай 1700 манат жерме илитӀна. Ахцегь райондин сергьятра НВФ-ДИХЪ (незаконное вооруженное формирование) галаз алакъада авай 5 хизан (абура яш тамам тахьанвай 13 аял яшамиш жезва) ава. Комиссиядин членри къаюмвал тухудай органар, ПДН-ДИН инспекторарни желбна яшайишдин четин шартӀара гьатнавай хизанрал кьил чӀугвазва ва абуруз алакьдай гьар жуьре куьмекарзава…
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Эхиримжи кьве йисуз дуьньяда инсаниятдин лап важиблу, вичикай гзаф рахазвай ва халкьарик къурху кутазвай месэлайрикай сад тӀегъуьндинди, яни коронавирусдинди хьанва. Гьахъни я, инсандиз эвелимжи нубатда герекди чандин сагъвал я, ахпа – амай вири шейэр, няметар. Алай вахтунда Ахцегь районда эпидемгьаларин ва тӀегъуьндин вилик пад кьун патал тухузвай серенжемрин гьакъиндай чна ЦРБ-ДИН кьилин духтур Митгьедин Мурсаловахъ галаз суьгьбетна.
+Советрин Союз чукӀун чилин шардин 1,6 пай патал мусибатдиз элкъвена. Сифте нубатда, РСФСР кӀевера гьатна. Россиядин халкьдал гзаф кьадар бедбахтвилер гьалтна. «1991-йисан эхирда дуьньяда вичин территориядиз килигайла виридалайни екеди тир уьлкве чукӀуни Европадин юкьни-юкьва «чӀулав кӀацӀ» арадал атуниз таъсирна. Им чилин картадилай геополитикадин манада важиблу къураматдин центральный пай квадаруниз ухшар тир», – кхьенай ду��ньядин политика дериндиз чидай Збигнев БЖЕЗИНСКИЙДИ.1990-ЙИСАН эвелра РагъакӀидай патан истеблишментдин – «къайи дяве» тухузвайбурун шадвилихъ сергьят амукьнач. Баррикадайрин а терефда «коммунизмдин писвилер» негьзавайбурун ва цӀийиз къачунвай «демократиядин азадвилерин» тарифар ийизвайбурун кьадарни тӀимил тушир. Гьеле накь Марксан ва Ленинан идеяйриз «вафалу» тир КПСС-ДИН членар, дуьз лагьайтӀа, партийный билетар гваз къекъвезвайбур, гьакъикъатда зурба карьеристар тирди малум хьана. Демократиядин женгчийрин кьиле Борис Ельцин акъвазна. Тарих ахьтинди хьана хьи, ам уьлкведин кьилиз акъатна. Демократвилин идеяйри тухванвай Ельцина 1992-йисуз США-ДИН Конгрессда Америкадин чӀехи къуллугъчийрин вилик экъечӀуналди гьарайзавай: «Дуьньядин виринра яшайишдин чаравал, душманвал ва тешпигь авачир зулумкарвал къалурай коммунизмдин идол чкӀана». Адан гафар лап гурлу капар ягъуналди къаршиламишна. Конгрессменрин шадвилихъ сергьят авачир. Абуру квел шадвалзаватӀа, кьатӀуз четин тир: американвийри къуватлу душмандал эхирни гъалибвал къазанмишуналди ва я Россиядин Гьукумдин коридорра США-ДИН итижар хуьзвай политикар пайда хьуналди? Ельцина гьакӀ инанмишвилелди лугьузвай хьи, Америкади ва Россияди сада-сад лишандик кутур ва абур гьи легьзеда хьайитӀани дяведик экечӀиз гьазур девир эхирни бегьем хьана. Къе Россиядин ва США-ДИН арада авай пис политикадин ва экономикадин алакъайрин, тарихдин девир чиркинарзавай крар акурла анжах са и кардай уьлкведин деятель яз Борис Ельцинан «аяндарвилин» дережадиз къимет гуз жеда. СССР чукӀурайбуру адан къуру-лушдай 1991-йисуз дявеяр тахьана республикаяр экъечӀна лугьуни и кар къурмишайбурун кьве чин алайвал ва регъуьни тахьана тапарар ийизвайвал къалурзава. Им 1991-йисуз уьлкве чукӀурай политикрин лайихлувал яз гьисабзава. А йисара гьакъикъатда арадал атай крариз дикъетдивди килигзавайдавай ажугълувал арадал къвезва. Гьич тахьайтӀа Приднестровьеда дяведин чуьруьк ва я Тажикистанда бегьем вад йисуз давам хьайи гражданвилин дяве рикӀел хкун бес я. Ингье гьа ихьтин мусибатар арадал гъана а вахтунин политикри. Накьан дувулар кьатӀ авуникди къе Украинада ва Дагълух Къарабахда стхавилин халкьарин арада гьихьтин туькьуьл вакъиаяр кьиле физватӀа чаз аквазва. Бязи либералриз лугьуз кӀанивал, явашдиз кардик акатдай бомба Ленина ваъ, эсиллагь маса персонажри кутуна. ЧкӀанвай Советрин Союздин территорияда ивияр экъичзавай жуьре аквазвайбуру идаз мусибат лугьун тавуни абурухъ кьве чин авайвал къалурзава. Гьелбетда, Советрин Союз вири крар анжах хъсандиз кьиле физвай «Утопиядин остров» тушир. Чи уьлкведин 74 йисан тарихда чӀуру крарни гзаф хьана: зегьметдин лагерар ва жазаламишунар (репрессияр), суьрсетдин хци кьитвал ва туьквенрин буш кьацӀар. Вири ибур авай крар тир. Амма ахтармиш тавунвай рекъемрал, гуя «са шумуд цӀуд миллион» гуьллеламишнавай тахсирсуз къурбандрал «алверун» куьз герек я? Ихьтин тапан делилар архиврин материалрикай даях кьазвай пешекар гьи тарихчиди хьайитӀани инкарда. Виликан крарихъ ва вакъиайрихъ галаз женг чӀугун хийирсуз ва сагърай текъведай кар я. Идалайни алава яз, чи уьлкведин виридалайни пис, мусибатдин чинрал акъвазун хаталу кар я ва ада садрани хъсан нетижайрал гъанач. Чна садазни чи алатай девирдин ва фадлай алатнавай йисарин пис крар гьамишалугъ яз рикӀелай ракъурун теклифзавач. Эгер чаз чун патал цуьк акъудзавай гележег таъминариз кӀанзаватӀа, чна алатай девирдин виридалайни хъсан крарикай менфят къачунвай ва куьгьне гъалатӀар гьисабдиз къачунвай фикир фагьумнавай политика туькӀуьрна кӀанда.
+Ахцегь район неинки вичин ичералди, надир тӀебиатдалди, гьакӀ чпи райондин ва республикадин тарихдани аквадай гел тунвай бажарагълу инсанралди машгьур я. Абурукай сад машгьур шаир, таржумачи Алирза Уьзеирович Саидов я (19321978) я. Гьайиф хьи, адан уьмуьр лап фад – вичин 46 йис тамам хьанвай вахтунда кьатӀ хьана. Халис шаирар рекьизвач, абур идалай кьулухъни яшамиш жезва. Гьа ихьтинбурук чи шаир Алирза Саидовни акатзава. Алай йисуз литературадин общественности ам дидедиз хьайидалай инихъ 90 йис тамам хьун къейдзава. И кардикай Р.Гьамзатован тӀварунихъ галай РД-ДИН НБ-ДИН край чирдай ва милли литературадин отделни къерех хьанвач. Ина автордин саки вири ктабар хуьзва. Отделда гьакӀ шаирдин уьмуьрдин ва яратмишунрин гьакъиндайни литература ава. Ина адакай неинки лезги дестедин кӀелзавайбуру, гьакӀ Дагъустандин халкьарин маса векилрини рефератар, курсовой, дипломрин кӀвалахар кхьизва. Идалайни гъейри, чна шаир рикӀел хуьниз талукьарнавай яратмишунин вечерар, ктабрин обзорар, информациядин сятер кьиле тухузва. Шаирдин юбилейдиз талукь яз отделда «Позывные сердца» тӀвар алай ктабрин выставка гьазурнава. Ам шаирдин уьмуьрдин гьар жуьре девирра янавай шикилри безетмишнава. Выставка пуд паюникай ибарат я. Сифтеда автордин дидед ва урус чӀаларал чапнавай ктабар эцигнава, кьвед лагьайда авторди чапдай акъудай кӀватӀалар ава, пуд лагьайда шаирдин ва таржумачидин уьмуьрдин яратмишунин гьакъиндай ктабар эцигнава. Выставкадин пуд лагьай паюна эцигнавай ктабрай кӀелзавайбуруз Алирза Саидов Ахцегь райондин Къутункъарин хуьре 1932-йисан 15-январдиз дидедиз хьайиди малум жезва. Адан аял вахтар Ватандин ЧӀехи дяведин йисарал гьалтна. И девирди адан рикӀе дерин гел туна. Диде Марият халкьдин фольклор хъсандиз чидай кас яз машгьур тир. Аял вахтарилай Алирзадиз халкьдин манийриз ва махариз яб гуз кӀандай. Дидеди адаз манияр лугьудай, махар ахъайдай. Шаирдин зигьинда ва яратмишунра хайи дагъларин гуьрчег ва атӀугъай тӀебиат гьамишалугъ яз амукьна. Дустарин ва къелемдин юлдашрин суьгьбетрай Алирза Саидов аламатдин жуьредин мергьяматлу ва ачух рикӀ авай инсан тир. Адан ата-буба Мегьарам Эфенди арифдар, шаир, астроном, Мегьамед Ярагъидин муаллим тир. А.Саидова Советрин Армиядин жергейра къуллугъна. Москвада М.Горькийдин тӀварунихъ галай литературный институт куьтягьна. Ина ада шииратдин еке устадрин насигьатриз яб гана. Алирза Саидова гьар жуьре периодический изданийра литературадин къуллугъчивиле кӀвалахна. 1970-йисалай ам поэзиядин рекьяй консультант ва Дагъустандин писателрин Союздин правленидин секретарь тир. Шаирдин сифте макъалаяр 1949-йисуз «Социализмдин пайдах» газетдин чинра пайда хьана. Адан яратмишунар Дагъустан Республикадин школайра ва вузра чирзава, коллективный кӀватӀалра, хрестоматийра, альманахра, литературадин журналра чапзава. «Жанлу цӀаяр» шииррин ктабдай А.Саидоваз кьейидалай кьулухъ Республикадин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай премия гана. Ада дидед чӀалаз дуьньядин литературадин классикар тир А.С.Пушкинан, М.Ю.Лермонтован, М.Горькийдин, Т.Г.Шевченкодин, В.Маяковскийдин, Р.Гьамзатован шиирар таржума авуна. Шаирдин поэзия дагъустанвийриз хъсандиз таниш я. Адан лирикадин шиирар, балладаяр ва поэмаяр гьам лезги ва гьамни урус, Дагъустандин маса халкьарин чӀалариз таржума авуна чапдай акъ-удзавай. Адан эсерар «Смена», «Литературный Россия», «Юность», «Октябрь», «Халкьарин дуствал» тӀварар алай центральный периодический печатдин чинра чапзавай. Абур ингилис, польский, болгар ва дуьньядин маса чӀалариз таржума ийизвай. Отделдин фондуна «РикӀ алай библиотекадиз кӀанивилелди. А.Саидов» чими ва хуш гафар кхьенвай «ЦӀикьвед лагьай ктаб» кьил ганвай ктаб хуьзва. «Зи Самур» тӀвар алай юбилейдин кӀватӀалди шаирдин бажарагъдиз икрам ийизвайбур патал итиж арадал гъизва. Иник урус чӀалаз таржума авунвай шаирдин виридалайни хъсан эсерар акатнава. Абурун жергеда шиирар, поэмаяр ва балладаяр ава. Адаз предисловие шаирдин уьмуьрдин юлдаш, Дагъустандин Халкьдин шаир Ханбиче Хаметовади кхьенва. Алирза Саидов 20 далай гзаф шииррин кӀватӀалрин автор я. Абур Москвада ва Махачкъалада чапнай. Абурун арада «Самурдин авазар», «Гимишдин симер», «Уста Идрис», «Хцихъ галаз рахун», «Дагъдин ван» тӀварар алай ва хейлин маса ктабар ава. А.Саидован шиирар Дагъустандин композиторрин музыкадин бинедиз къачунва. Манияр чебни сегьнедилай лугьузва ва абурукай халкьдин арада машгьурбур хьанва. Шаир ДАССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамотадиз, 1977-йисуз «Жанлу цӀаяр» тӀвар алай шииррин ктабдай Республикадин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай премиядин лауреатвилин тӀварцӀиз лайихлу хьанай.
+Эгер рикӀе ивидин стӀал, азадвал ва жуьрэтлувал амукьайтӀа, халкьдал чан алама. (Алирза САИДОВ) С.МУСАЕВА, РД-ДИН НБ-ДИН край чирдай ва милли литературадин отделдин кьилин библиотекарь Алирза САИДОВ
+Чилин юкьвай я вацӀ, я кӀам финалди, РикӀин къеняй ивидин дам финалди, Халкь кьве патахъ пай жедач, РикӀ кьве патахъ пай жедач, Сазни жедач симина гъам хьуналди. Лезги мектеб Эминан сес авачир, Лезги аял дидедин мез авачир, Валлагь, чӀуру тегьер я. Дидед чиниз тфу гудай лезгияр, Дустунизни агъу гудай лезгияр Зи ватанди хайид туш, Я зи халкьди хвейид туш. Чаз машгьур я кьел-фу гудай лезгияр. Агъасиев. Гьи чӀал ви тур, къалхан тир, Гъидайла эл Шагьнабатдал, Жалгъандал, Лезги чӀал тир, лезги чӀал Зи гъвечӀи ва чӀехи чӀал. ЧӀал раб яни, вучиз квахьна фирай ам, Мичек яни, вучиз чна кьирай ам. Вахт атанва рахадай, КьатӀ хьайи сим аквадай, ЧӀал инсан я, Къуй лезгийри хуьрай ам!
+Лезги чӀалан аламатар чӀехи я: Дишегьлидин гафар къведа нурар хьиз. Гекъигунар гевгьерар хьиз экуь я, Тешпигьарни хци я лап турар хьиз. Гагь зи чӀала чинарри хьиз вишришда, Гагь гьар са гаф вилин нагъв хьиз пашман я. Булахди хьиз гагь вичин сес дегишда, Лянет гудай чӀавуз къван хьиз залан я. Дишегьлидиз пайгъамбарди сирлувал Багъишнава айгьамдалди рахунин: Анжах чинай чир жеда ваз ферлувал Винел патай метлеб квачир гафунин. БалкӀанди хьиз чукурда гагь чӀала зи, Саймиш тийиз сергьятарни сенгерар, Гагь атана акьада гаф хура зи, Гуьлледи хьиз кьатӀиз рикӀин жигерар. Лезги чӀалал тамам гьейран хьана зун, Акур чӀавуз дишегьли, зав лекӀуьнай: Сифте ада къалханди хьиз хвена зун, Туруни хьиз ягъун патал гуьгъуьнай.
+Къанни цӀуд йис идалай вилик, 1991-йисан 25-декабрдиз, Михаил Горбачев Советрин телевиденидай вичи СССР-ДИН Президентдин къуллугъдал кӀвалах акъвазарзавайвилин гьакъиндай малумат гваз экъечӀна. Идалай кьулухъ адан кӀвалахдай кабинет авай Кремлдин Сад лагьай корпусдилай уьлкведин государстводин пайдах авудна.
+Алукьнавай 2022-йисуз Россияда яракьар еке хаталувилин чешме яз малумарда. «Яракьдин гьакъиндай» Федеральный закондик кухтазвай дегишвилер алай йисан 29-июндилай къуватда гьатда. Гележегда са ни ятӀани вичин яракь закондин бинедаллаз масадав вугай дуьшуьшдани, эгер а яракьдалди масадаз зарар ганватӀа, хасаратвал хьанвай касдивай адан иеси суддиз вугуз жеда. Бязи вахтара чӀуру ният авай инсанри яракьдин иесидиз хабар авачизни законсуздаказ адакай менфят къачун мумкин я. И дуьшуьшдани а яракьдалди са низ ятӀани зарар ганватӀа, адан иеси гражданвилин жавабдарвилиз чӀугвада.
+Алай вахтунда РФ-ДА автомашин гьалдайла артухан йигинвал гузвай ва рекьин къаршидин полосадиз экъечӀзавай водителар уголовный жавабдарвилиз чӀугунин гьакъиндай закон кардик акатнава. И месэладиз талукь документдал алатай йисан декабрдин эхирда Россиядин Президент Владимир Путина къул чӀугуна. Уголовный ва УГОЛОВНО-ПРОЦЕССУАЛЬНЫЙ кодексрик кухтунвай алаваяр чеб автомашин идара авунин ихтиярдикай магьрумарнавай ва са шумудра административный жавабдарвилиз чӀугунвай водителриз талукь жезва. Гила автомашиндин йигинвал сятда 60 километрдилай ва адалайни гзаф артухарунай, рекьин къарши полосадиз ва я трамвайдин рекьерал экъечӀунай водителар уголовный жавабдарвилиз чӀугваз жеда. Лихачар (келлегуьзар) 200 агъзуралай 300 агъзур манатдал къведалди жерме авун, я тахьайтӀа кьве йисал къведалди вахтунда азадвиликай магьрум авун мумкин я. Эгер и жуьреда жазаламишнавай водителди рекьера гьерекатунин къайдаяр мадни векъидаказ чӀурайтӀа, ам пуд йисал къведалди азадвиликай магьрумда ва я 300 агъзуралай 500 агъзур манатдал къведалди жерме ийида. Винидихъ къейднавай хьтин жуьреда къайдаяр чӀурунай гьакӀни тайин къуллугъар кьадай ихтиярдикай магьрум авуналди ва я ругуд йисан девирда тайин кӀвалахар авунал къадагъа эцигуналди жазаламишизни жеда. Къайдаяр чӀурунин дуьшуьшар рекьерин камерайри къейднавай вахтара жазаламишунин и жуьреяр ишлемишзавач. Делилри шагьидвалзавайвал, рекьера гьерекатзавай вахтунда артухан йигинвал гунай административный жавабдарвилиз чӀугунихъ артух менфятлувал жезвач.
+2021-йисан 30-декабрдиз «Хинерин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собраниедин СД-31-А-НУМРАДИН заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэладиз килигна:1. 2022-йис патал «Хинерин хуьр» СП-ДИН бюджетдин гьакъиндай.
+Заседанидал 2022-йис патал «Хинерин хуьр» СП-ДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+чилин налог – 131,2физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 33,8физический ксарин доходрал вегьизвай налог – 28,3сад тир хуьруьн майишатдин налог – 12,5налогринбур тушир доходар – 130,0дотация – 3431,5
+00102039980051180121) мажиб – 73,800102039980051180129) мажибдин начисление – 22,200102039980051180244) маса харжияр – 16 ВУС-ДАЙ вири саналди – 112 Аппаратдин ва КДЦ-ДИН (культура) штатдин расписание тестикьарин.2022-йисан бюджет тамамарунал гуьзчивал тухун «Хинерин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собраниедин бюджетдин ва налогрин рекьяй комиссиядал тапшурмишин.
+Адет яз, «вири крар гьа за хьиз ая» лугьузвай бубайринни абурухъ галаз рази тежезвай рухвайрин гьуьжет дуьньяда эбеди я. Нетижада, гьелбетда, жегьил несил гъалиб жеда. Алимарни устӀарар рекьидачиртӀа (идакди, герексуз къаюмвиликай хкатна, акьалтзавай несилдиз яратмишунин гегьенш майдан ачух жезва) ва абуру чпин акьул, чирвал, уьмуьрдин тежриба гьар жуьре шейэралдини кхьинралди цӀийи несилриз тадачиртӀа, бажагьат, илим ва искусство вилик фидай. Гьар са несилдиз вичин фикир-кьатӀунар ава кьван, гьавиляй несилрин гьуьжет-акьунарни алудиз жедач. А гьуьжетра жегьилар гъалиб хьунни тӀебии я. Гьар са ученик вичин муаллимдилай, аял вичин диде-бубадилай вилик фини, гьакъикъат я, уьмуьр виликди аваданламишзава. Эгер куьн куь веледрилай рази тӀуштӀа, батӀулбур куьн – чӀехибур я. «Дана епинамаз, аял кьепӀинамаз вердишара» лугьудай хъсан мисал ава. ГъвечӀи чӀавалай карьериствилин, анжах са вичикай фикирунин тербия атай аял чӀехи хьайила хайи диде-бубадин къайгъудани жедач. ДИДЕ-БУБАДИННИ веледрин арада хъсан алакъаяр, рафтарвилер авай хизандай акъатда обществодиз вафалу хъсан аялар. Амма диде-бубадиз ийизвай хъсанвилиз АЛЛАГЬТААЛАДИ са шумуд къатда артух суваб-хъсанвал ахгакьарда. Са мус ятӀани кӀелна, рикӀел алама. Токио шегьердин са газетдиз «ДИДЕ-БУБА маса гузва. Бубадин 70 йис, дидедин 65 йис я. Къимет 1000 000 иен, яни 10000 доллар» – аламатдин малумат ганвай. Тажуб хьайи инсанри, гьарда са гаф лугьуз, ахьтин веледар пислемишзавай веревирдерни ихтилатар гьатда шегьерда. Амма «етимдиз чан лугьудайбур пара жеда, гъил кьадайбур – тӀимил». Анжах «кьетӀен товар» маса къачуз кӀанибур жедач. ГьикӀ ятӀани бедбахтвилин са дуьшуьшдик акатна кьенвай чпин пара кӀани диде-буба кучудна хквезвай са жегьил хизандин гъиле гьатда и малумат алай газет. ДИДЕ-БУБА маса гун хьтин акьалтӀай вагьшивал, муртадвал эхиз тахьана ва куьмексуз язухри рикӀин гьихьтин тӀалар эхзаватӀа аннамишна хьиз, абур чпи кӀватӀай вири пулни гваз фида малуматда къалурнавай адресдал. Къаст яшлу ксар кӀвализ хкана, абурухъ хайибурухъ хьиз гелкъуьн тир. Еке гуьзел дараматрин рак, чинал хъвер алаз, чан кумай гумрагь агъсакъалри ахъайна акурла, жегьилриз чеб гъалатӀ хьайиди хьиз жеда. КӀвалин иесийри абур хушвилелди къаршиламишна, ажайиб малуматдин сир ахъайда: «Чун и дараматрин иесияр я. Аялар ва чпиз и мал-девлет тадай маса ирсдарар чаз авач. Гьалал зегьметдин и малшей хъсан инсанрин гъиле гьатун патал, яни чи эверуниз лайихлу инсанди гьай лугьудайдак умуд кутуна, газетдиз малумат гана. «КьетӀен товар» къачуз атанвай куьн гьахьтин намуслу, мергьяматлу ксар тирдахъ чун инанмиш я. Вири и мал-девлетни квез гьалал я, – чпи ийизвай кардал рази яз лугьуда абуру». Гьа икӀ, масадан дердиникай хабар кьадай регьимлу рикӀин инсанриз Аллагь-Тааладин патай цӀийи диде-бубани ва гьабурухъ галаз санал девлетарни хьана1. Абакаров РАМЕЗСУЛТАНМЕДЖИДОВИЧ2. АБАСОВАЛМАСАБАСОВИЧ3. Абдуллаев АБДУЛНАСРУЛЛАЕВИЧ4. АГАЕВИГРАМШИМСИДИНОВИЧ5. Агаева ВАЛЕНТИНАМУКАИЛОВНА6. АКИМОВААИЗИРАТМЕХТИЕВНА7. АРУХОВАТАИСААБДУЛ-КАИРОВНА8. АСАЛИЕВИСХАРОМЕРОВИЧ9. АХМЕДОВИСАМЕДИНСАИДМАГОМЕДОВИЧӀ0. БЕШИРОВФИКРЕТФЕТАЛИЕВИЧӀ1. ВЕЛИЕВФИРИДИНЗЕЙНИДИНОВИЧӀ2. ВЕЛИЕВАЗУЛФИЯТДЖАМИРЗОЕВНА13. Гаджиев САФИДИНАБДУЛАЗИМОВИЧӀ4. Гаджилаев САЛАМФЕТАЛИЕВИЧӀ5. Гаджилаева ЭММАГУСЕЙНОВНА16. ГАЗАЛИЕВМАГОМЕДАЛИИБРАГИМОВИЧӀ7. ГАНИЕВАЛАЛАГЮЛЬСАБИРОВНА18. ГЕНЖАЛИЕВАСАРАЙ Мехядиновна 19. ДЕВЛЕТХАНОВАТАМАРАМИНЕТУЛАЕВНА20. Идрисова ФАРИДАНАДИРОВНА21. ИСМАИЛОВАДИАНАМАМАЛИЕВНА22. КАРДАШОВАМАДИНАНИЗАМОВНА23. КЕРИМОВАСВЕТЛАНАВАСИЛЬЕВНА24. МАМАЕВАДЖАВАХИРАЛИХАНОВНА25. МАМЕДОВАЗЕРИФАНАДИ-РОВНА26. МАМЕДЬЯРОВАЖАСМИНАМАМЕДЬЯРОВНА27. Манатилова НАРГИСТАЖИДИНОВНА28. Махмудова ЭЛЬМИРАШИМСИДИНОВНА29. МИСИЕВАУМХАНАГАБУБАЕВНА30. МОЛЛАЕВАМИРАМОЛЛАЕВНА31. Мурадова ОКСАНААБДУЛКЕРИМОВНА32. МУРСАЛОВАДЖАМИЛЯКАЗИМАГОМЕДОВНА33. Мусаева ЗАРЕМАКАМАЛОВНА34. НАБИЕВАИЙИШАРАФИКОВНА35. НАСРУЛЛАЕВАБДУЛМУСАЕВИЧ36. Перинова САБИН��НАБИЕВНА37. Рагимова РАШИДАОМЕРОВНА38. Саидахмедов ДАИРХАЛИДИНОВИЧ39. САЛИХОВААЗНИФАТ Ахмедовна40. САРДАРОВМАГОМЕД Эльдерович41. СЕВЗИХАНОВАДИАНАФИРИДИНОВНА42.СУЛЕЙМАНОВАЗАРИНААЛИБУТАЕВНА43.СУЛТАЛИЕВРОВШАНХАНАХМЕДОВИЧ44. Талханова ЭЛЬМИРАЭХТИБАРОВНА45. Халифаева ЗУБЕЙДАГУСЕЙНОВА46. Чураев ИБРАГИММАГОМЕДОВИЧ47. ЭМИРОВАНАИЛЕКЮРАБЕКОВНА48. ЭСКЕНДЕРОВАСЕВЛИАГАМЕТОВНА49. ЭФЕНДИЕВСПАРТАКФИКРЕТОВИЧ50.ЭФЕНДИЕВА Джамиля Хадиевна
+Суалдиз жаваб яз, заз куьрелди «Ассаламу алейкум» келимадин баян гуз кӀанзава. Ас-Салям: Аллагьдин гуьрчег тӀварарикай са тӀвар я, Ада Вичиз тӀвар яз къачунвай. Ва адан мана я – гьар са нукьсандикай, гьар са айибдикай, рехнедикай михьи тирди. Ибн Аббаса (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана: «Ас-Салям Аллагьдин тӀвар я, ам Женнетэгьлийрин салам я». Мусурманриз Аллагьди эмирнава сада-садаз икӀ салам гун, ва ам чпин арада чукӀурун. Гьавиляй са мусурмандал вичин стха мусурман гьалтайла, ада адаз: «Ас-Саляму алейкум» лугьузва, вичин рикӀе ихьтин ният ва кьиле ихьтин мана аваз: За ваз салам гузвай эй, мусурман стха – Аллагьдивай ваз саламатвал тӀалабиз, ва Адаз мукьув хьун патал за ишлемишзава – а кардиз кьадай Адан гуьрчег тӀвар (Ас-Салям). Яни салам гунин мана ам я хьи: «За ваз салам гузва эй, зи мусурман стха, ва за дуьа ийизва ваз – берекат, хийир ва саламатвал хьун – тӀалабиз а крар Аллагьдивай Вичин гъиле вири крар авай, мукьув жез Адаз (Адан разивал къачуз) а крар хьун патал Адан «Ас-Салям» тӀвар кьуна». Ва «Ас-Салям» гафуна пуд кар ава: 1 – Аллагьдиз зикр авун (Адан тӀвар рикӀел ва мецел гъун), 2 – Вуна салам гузвай касдиз малумарун: ам вакай саламатвиле авайди ва адаз ви патай са зарарни тежедайди, 3 – Адаз саламатвал ва хийир тӀалабун. Гьавиляй, гьуьрметлу стхаяр ва вахар, гьар сефер чна салам гудайла чи фикирда и мана хьун лазим я, ва чин тийизвай ксаривни чна агакьарна кӀанда.
+акьахна ам ахкъудиз четин тирла, тӀуб са шумуд декьикьада чими авунвай набататдин гъерида туртӀа, цаз регьятдиз акъатда.*
+чӀутран цуькверин чай хъвайитӀа, йифиз хъсан ахвар къведа. Ам икӀ гьазурда: хуьрекдин са тӀуруна авай чӀутран цуькверал 1 л ргазвай яд илична, 15 декьикьада тада. Ахпа ам са истикандин кьатӀа авайди хъвада. Ихьтин чайди ратарин кӀвалахни хъсанарда.*
+азарар авайла ва жалгъаяр тӀазвайла, агъадихъ галай рецептдикай менфят къачуда: 100 мл 50%-дин демиксид, 80 мл новокаин (0,25% ва я 5%), 2-3 ампула дексаметазон (аптекадай маса гузва) вири са банкадиз ичӀирна, хъсандиз хуькуьрда. Ахпа и къаришмадай памбагдин салфетка кьежирна, тӀазвай жалгъайрал эцигна, винелай целлофан ва памбагдин пек алчудна, 30-60 декьикьада тада. Ихьтин компресс тӀал секин жедалди тада.*
+хъсан кӀвалахун патал, ргазвай са литр циз 150 г кьурурнавай чӀулав хутар, гьакьванни хумравар (финикар) вегьена, 15 декьикьада ргада. Ахпа ам къурна, гьар экуьнахъ ичӀи рикӀелай хуьрекдин 1-2 тӀуруна авайди ишлемиш��а.*
+хкажун патал куьлуь авунвай 150 г чичӀекдиз 100 мл вирт ва са литр яру чехир яна, кьве гьафтеда тада. Ахпа ам куьзна, йикъа 3-4 сеферда фу недалди вилик хуьрекдин са тӀуруна авайди ишлемишда.
+Камила Султанагьмедовна Гьамзатова (Асалиева) «Дагъустан» РГВК-ДИН генеральный директор я. Сифтедай ам гьа и телекомпанияда корреспондент тир. Гуьгъуьнай адакай «Время новостей» программадин шефредактор хьана. Идалайни гъейри, Камила Гьамзатовади (Асалиевади) чи республикадин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин пресс-къуллугъда, «Махачкъала» международный аэропортунин пресс-къуллугъда кӀвалахна. Ам гьакӀ «Информационный центр «Дербентские новости»» муниципальный автономный идарадин кьилени хьана. И мукьва адаз «РД-ДИН культурадин лайихлу работник» лагьай гьуьрметдин тӀвар ганва. Мубаракрай!
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри зурба ватанперес
+вахтсуздаказ кечмиш хьуниз килигна, адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Расул, Ильяс ва Мавлудин Мамаевриз играми диде
+кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+«Дагъустан» ГТРК-ДИН лезги чӀалал вещаниедин старший редактор РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи Наира Мидадовна Рамазанова 1967-йисуз Ахцегьа дидедиз хьана. Яргъал йисарин гьакъисагъ зегьметдай РД-ДИН печатдин ва информациядин Министерстводин Диплом ганвай ам РД-ДИН журналистрин Союздин «Къизилдин лекь» конкурсдани гъалиб хьана. Мубаракрай! Назлу УРДУХАНОВА,1-НУМРАДИН АСОШ-ДИН 8-«а» классдин ученица
+И мукьва чун, Ахцегьрин 1-нумрадин 8-«а» классдин ученикар, муаллим Индира Шерифалиевадихъ галаз художественный школада ачухнавай «Париж ахцегьвийрин вилералди» тӀвар ганвай выставкадиз фена. Школадин директор Мегьамедзериф Гьажиевича чаз еке ашкъидалди вичин кӀвалахрин выставкада эцигнавай шикилар къалурна. Художникдин суьгьбетдиз дикъетдивди яб гайила, чна чун лап Париж шегьердин куьчейрай физвай хьиз гьиссна. Идалайни гъейри, ада чаз шикилар чӀугуни инсандин мефтӀедиз гьихьтин хийир гузватӀа лагьана ва гьакӀ чна уьмуьрдин дуьз рехъ хкягъун патал гзаф маналу меслятар къалурна. Чи классда авай аялар инай рикӀера разивилин гьиссер аваз хъфена ва гзафбур мукьуфдивди шикилар чӀугваз чирда лагьай фикирдал атана. М.Гьажиевахъ галаз гуьруьшмиш хьайила чаз ам хуш къилихрин, вичин кардал рикӀ алай ва еке ватанперес кас тирди чир хьана. Агалкьзавай несилдиз ам хьтин инсанар лап хъсан чешне я.
+Алукьнавай 2022-йисуз “Мавел” чапханада алим
+“Лезги литературадин энциклопедия”
+акъатда. Ам 400 чиникай ибарат жеда. Ктабдик кутун патал цӀийи малуматар (са чар текст ва шикил) кьабулзава. Энциклопедия подпискани ийиз жеда: са ктабдин къимет – 500 манат.
+Гьуьрметлу «ЦӀийи дуьнья» газетдин къуллугъчияр! Квез пешекарвилин сувар – Россиядин печатдин югъ рикӀин сидкьидай мубаракрай! Гзаф йисарин вахтунда куьне чи райондин уьмуьр вири патарихъай ачухарун таъминарзава, агьалийриз вакъиайрин юкьва жедай ва уьмуьрдин алай аямдин ериш гьиссдай мумкинвал гузва. Квехъ уьмуьрда хъсан-вилер, кӀвалахда агалкьунар ва еке тиражар хьурай. Къуй куь продукцияди куьн шадар авурай, кӀелзавайбур лагьайтӀа, йисандавай-йисуз артух хьурай. Чандин мягькем сагъвал, хизандин чимивал квез!
+Гьуьрметдивди Дагъустандин «Женгинин стхавал» тешкилатдин Ахцегь райондин отделенидин председатель Руслан СУЛЕЙМАНОВ
+И йикъара Ставрополь шегьерда кьезил атлетикадай СКФО-ДИН чемпионат кьиле фена. Ахцегьрин хуьряй тир спортсменка Карина Палчаева «Яргъаз хкадарунай» категориядай 1-чкадиз лайихлу хьана ва адакай кьезил атлетикадай СКФО-ДИН чемпионка хьана. Гьа икӀ, Каринади 5,5 метрдин яргъаз хкадарунай чемпионатдин къизилдин медаль къазанмишна. Къейд ийин, СКФО-ДИН чем-пионатда гъалибвал Россиядин вич гележегда тухун фикирдиз къачунвай чемпионатдиз финин путевка я. Иниз чи спортсменка цӀийи къизилдин медалдин гуьгъуьниз рекье гьатда. Им Ахцегь райондин кьезил атлетикадин тарихда къазанмишнавай виридалайни хъсан нетижа я. И руш анжах вилик фин патал адаз герек тир вири шартӀар яратмишна кӀанда. Адан нетижа масадбуруз чешне я.
+Алай йисан 15-январдиз Махачкъала шегьерда залан атлетикадай Дагъустан Республикадин кӀвенкӀвечивал патал акъажунар кьиле фена. Абдулали Гъаниеван тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДИН тербиячи Бахтияр Эмировакай Первенстводин гимишдин призер хьана. РикӀел хкин, алатай йисуз Бахтияра республикадин акъажунра къизилдин медаль къазанмишнай. Жегьил ва залан атлетикада вичи-вич къалурнавай спортсменди тренерар тир Фаргьад Мирзоеван ва Халил Мирзоеван руководстводик кваз вердишвилер къачузва. Чна чи спортсмендиз и агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава.
+Алай йисан 8-январдиз вичин ери-бине чи райондин КьакӀарин хуьряй тир 1961-йисуз дидедиз хьайи
+вахтсуздаказ кечмиш хьана. Волгоград шегьерда яшамиш хьайи ада ана «Яру октябрь» тӀвар алай металлургиядин заводдин цехдин мастервиле кӀвалахзавай. Адахъ хизан ва пуд аял авай. Рагьметлуда 1981-йисан майдилай ва 1983-йисан майдалди Афгъанистанда кьиле фейи ягъунрани иштиракна. Женгинин гьерекатрин ветеран тир адахъ Афгъанистан Республикадин, СССР-ДИН ва Россиядин шабагьар авай. А.Асланова агалкьзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гуниз еке фикир гузвай. Адан вичин пуд веледни ватанпересар яз чӀехи ийизвай. Дагъустандин «Женгинин стхавал» тешкилатдин Ахцегь райондин отделениеди рагьметлудан стхаяр тир Абдулнасираз, Арсеназ, Абдулмежидаз, вах Надижатаз, уьмуьрдин юлдаш Жанисатаз, аялриз – Артем, Татьяна ва Алина Аслановриз, гьакӀ амай мукьвакьилийриз, дерин��ай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Антарктикадин «Восток» станциядилай къадим Дербент шегьердал кьван 13941 километрдин мензил ава. Россиядин виридалайни Кьиблепата авай шегьер тир иниз фидай указатель Антарктидада пайда хьанва. Антарктикадин виридалайни мекьиди тир «Восток» станциядал Дербент шегьердиз фидай указатель эцигнава. Инин мэр Рустамбек Пирмегьамедова ва халкьарин арадин «Навигатор» кооперациядин фондунин президент Станислав Аристова указатель Россиядин полярникрив вахкана. Абуру 2022-йисуз Антарктикадин «Восток» станциядал кьуьд акъудда. Къейд ийин, «Восток» станция 1958-йисан 16-декабрдиз яратмишнай. Алай вахтунда ам Россиядин къенепатан тек сад тир континентальный Антарктикадин станция я.
+РФ-ДИН Президент В.В.Путинан Указдалди чи уьлкведа прокуратурадин къуллугъчийрин Югъ 1996-йисалай эгечӀна гьар йисан 12-январдиз къейдзава. И югъ чи уьлкведин Президентди дуьшуьшдай хкянавайди туш. Гьеле 1722-йисан 12-январдиз Россиядин император 1-Петрдин Указдал генерал-прокурордин къуллугъ арадал гъана ва Россиядин прокуратурадин институтди вичин кӀвалах башламишна. За квез пешекарвилин сувар – прокуратурадин къуллугъчийрин Югъ рикӀин сидкьидай мубаракзава! Къуй чи уьлкведа законлувал таъминарунин рекьяй куь зегьмет гьахълувилел бинеламиш гьуьрметлуди хьурай. Къуй йисандавай-йисуз куь кесерлувал мягькем, чандин сагъвал ва кӀвалахда агалкьунар ХЬУРАЙ!«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН кьилин врио В.А.АГЪАСИЕВ
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин яратмишунрин коллектив, гьуьрметлу юлдашар! Россиядин печатдин Югъ за квез райондин администрациядин, райсобранидин депутатрин патай рикӀин сидкьидай мубаракзава! 95 йисан тарихдин баркаллу юбилейдин къаршидиз физвай «ЦӀийи дуьньядал» ва адан агалкьунрал чна дамахзава. Къуй квез чандин сагъвал, яратмишунрин рекье агалкьунар хьурай! Къуй чи газетда муштулухрин шад, хъсан малуматарни хабарар, менфятлу теклифар, районэгьлийрин экономикадин, яшайишдин ва культурадин важиблу месэлаяр къарагъарзавай итижлу макъалаяр гзаф хьурай! «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин врио В.А.АГЪАСИЕВ Алукьнавай 2023-йисан 21-июлдиз «ЦӀийи дуьнья» газетдин 95 йисан юбилей я. Лезгийрин милли журналистикадин бине эцигай и газет республикада лап сифтебурукай сад я. Саки тамам асирдин девирда ам райондин ва санлай уьлкведин важиблу пара вакъиайрин шагьид хьана. Гьар са кӀвализ мугьман жез, инсанар дуьз гъавурдик кутазвай, абур райондинни адалай къеце патан вакъиайрикай хабардарзавай, жемят хъсан крарал тупламишзавай и газет чи райондин чин ва гуьзгуь я. Инсанрин фикир-къанажагъдиз таъсир авунин карда СМИ-РИН къуват гьакьван екеди тирвиляй абуруз гьахълудаказ 4-гьукум-власть, обществодин япар ва вилер лугьузва.
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газет (электронныйбурулай тафаватлу яз, чарчин материалар и��санри хъсан кьатӀузва, абур тарихда – архивда гьамишалугъ амукьзавай гьакъикъи документар я) девирдин истемишунрив кьадайвал тешкилун чна чи кьетӀен дикъетдик кутуна. Газетдин винел патан акунар, чапзавай материалрин тематика, ери хъсанариз алахънава. Нетижада райондин руководстводин, жемятдин патай газетдиз авай итиж артух жезва. Газетдин къуват, кесер къалурзавай кьилин уьлчме, гьелбетда, адан тираж я. 2023 - йисан 1- паюна газетдин умуми тираж 1500 экземпляр я. Гекъигун патал, лап хъсан вахтара (1980 - йисар) газетдин тираж 4500 дав агакьна, лап четин 1990 - йисара 250 дал аватна. Къенин йикъан агалкьун, гьелбетда, райондин руководстводин гуьзчивилик кваз редакциядин яратмишунин коллективдин алахъунрин бегьер я. Къейдин, райондин руководстводин тапшуругъдалди газетдин тираж асул гьисабдай образованиедин, культурадин, медицинадин ва са жерге маса идарайрин коллективрин куьмекдалди тешкил жезва. Инал чаз газет хъсандиз хуьник къуьн кутазвай бязи идарайрин коллективрин тӀварар кьуналди абуруз ва абурун руководителриз пара кьадар сагърай лугьуз кӀанзава: СП «сельсовет Ахтынский», райондин саки вири школаяр, аялрин яратмишунрин КӀвал (ДДТ), «Космонавт» аялрин бахча, образованиедин, культурадин Управленияр, КЦСОН, ЦРБ, аялрин санаторий, спортшколаяр ва бязи масабур. Райондин хайи газет кхьиник ва кӀелуник пенсионерри (советрин девирда абур активни тир), коммерциядин хилен къуллугъчийри чпин пайни кутунайтӀа, чи тираж 2000 экземплярдилайни алатдай. И кардик чаз умуд кутаз кӀанзава, вучиз лагьайтӀа райондин ва республикадин уьмуьрдай гьар жуьре малуматарни хабарар гунилай, милли тарихдин, культурадин, яшайишдин месэлаяр къарагъарунилай алава, лап кьилинди лагьайтӀа жеда, газетдин везифа къе лезги чӀал хуьн хьанва. Эхь, милли чӀал хуьниз куьмекзава «ЦӀийи дуьнья» газетди. Гьавиляй ам гьар са кӀвале-хизанда столдал хьанайтӀа лап хъсан тир. Къиметни багьади туш – редакциядай, киоскдай йиса 400 манат. Почтайрин отделенийрай са тӀимил багьа я – 560 МАНАТ.«ЦӀИЙИ дуьнья» газетдин 95 йисан суварин къаршидиз къвезвай, адаз гьазурвилер аквазвай алай вахтунда чи фикирдик редакциядин дарамат гуьнгуьниз хкунин (вич эцигна кардик кутур 1967-йисалай инихъ ам капитальныйдаказ ремонтнавач) ва ам лазим тир мебелдал таъминарунин месэла ква. И кар райондин руководстводи хиве кьунай ва санлай газетдин редакциядин месэлайриз дикъет гунай чна адаз пара кьадар сагърай лугьузва.
+Россиядин печатдин югъ печатдин продукция, электронный изданияр чапдай акъудунихъ галаз алакъалубур ва СМИ-РИН вири къуллугъчияр патал сувар я. И югъ 1991-йисан 13-январдилай къейдзава. Ам редакторар, журналистар, издателар, корректорар, публицистар, куьрелди, печатдихъ галаз и ва я маса дережада алакъалубур патал важиблу сувар я. Ам ял ядай югъ яз гьисабзавач. Суварин тарихдикай лугьун. Россиядин печатдин й��къан сувар дуьшуьшдай хкянавач. И юкъуз, 1703-йисуз Россияда сифтеди тир вич вахт-вахтунда акъатзавай «Ведомость» тӀвар алай газет вичин кӀвалахдив эгечӀна. А вахтундиз килигайла адахъ агъзур экземплярдин гъвечӀи тираж авай. Редакторни 1-Петр вич тир. Адан буйругъдалди газетдилай гъейри абур кӀелун патал чпе инсанар кӀватӀ жезвай ресторанар ачухзавай. Абуруз пулсуздаказ чай ва ширинлухар гузвай. Император и серенжемдиз цӀийи реформайрикай ва Россия вилик тухун патал абурун гереквиликай инсанриз гъавурда акьадай тегьерда суьгьбетдай мумкинвилиз хьиз килигзавай. Сифте типография анжах Москвада ачухнавай. Амма са тӀимил вахтунилай издательство САНКТПЕТЕРБУРГДАНИ ачух хьана. Гьар жуьре шегьерра газетдихъ вичин тӀварар авай: Москвадин, Россиядин ведомостар ва икӀ мад. Питердин редакция яракьрин кӀвалин директор Михаил Абрамован дараматда авай. Ам ахьтин нетижадал атана хьи, газетда неинки политикадиз (сиясатдиз) талукь докладар ва къурай рекъемар хьун лазим я. Идаз акси яз, адан чинра кӀелзавайбурун гегьенш къатариз итижлу уьмуьрдин гьар жуьре хилер ачухарна кӀанда. Императордин ихтиярдалди ва ада хъсан кардик кьил кутуналди, газетри цӀийи уьмуьр къачуна. 1870-йисуз ахтармишун кьиле тухунин нетижада подписка пайда хьана. И кар кӀелзавайбуруз гзаф бегенмиш хьана ва гьеле 1914-йисуз 3 агъзурдалай гзаф газетар акъудзавай. Абур почтайрин отделенийра кхьизвай. Советрин Союздин девирда вири издательствояр чи уьлкведин ихтиярда авай. Абурукай гьар сад цензурадай физвай. ЦӀийи газетар анжах тайин тир комиссиядихъ галаз гекъиг авурдалай кьулухъ тестикьарзавай. Печатдин къуллугъчийрин йикъаз бахшнавай суварин югъ тайинарунин гереквилиз талукь месэла къарагъарайла, и югъ яз «Правда» газет ачухай 5-май хкяна. СССР чукӀур авурдалай кьулухъ тарихдин датадал – 13-январдал хтун кьетӀна. Ам исятдани Россиядин печатдин югъ яз къейдзава.
+Я метлеб авай са вуч ятӀани кхьихь, я вичикай кхьиниз лайихлу са кар ая. Бенжамин
+16-январдиз райадминистрациядин нубатдин совещание, сифте гаф рахуналди ва йикъан месэлаяр раиж авуналди, депутатрин Ахцегь райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаева кьиле тухвана. Райондин административный комиссияди 2022-йисуз авур кӀвалахдин гьакъиндай гьахъ-гьисабдин доклад авун патал ада трибунадихъ муниципалитетдин административный комиссиядин секретарь Фиридин Магьмудоваз теклифна. Ада къейд авурвал, райондин административный комиссия (ам 7 касдикай ибарат я, председатель – В.А.Агъасиев) 2020-йисан февралдилай кардик ква. Административный къайдаяр чӀурунин вири месэлаяр ада законда къалурнавай вичин векилвилин ихтиярриз килигна гьялзава. 2022-йисуз комиссияди кьетӀен фикир санитарный законодательство чӀурунин вилик пад кьунин месэлайриз гана. Кьилди къачуртӀа, вацӀар, къаналар чирхьинарунин, зирзибилрин ихтиярсуз свалкайрин вилик пад кьун патал ведомствойрин уртах комиссия тешкилна. Полициядин участковыйрин, УЖКХДИН, Роспотребнадзордин къуллугъчийрин иштираквални аваз чкайрал санитариядин гьалар ахтатмишунин 10 рейд тухвана. Йикъан кьвед лагьай месэладай трибунадихъ райондин архивный отделдин 2022-йисан кӀвалахдин гьахъ-гьисабдин гьакъиндай доклад гваз и отделдин начальник Гьавизат Мамедова экъечӀна. И къуллугърин гьахъ-гьисабрин гьакъиндай кьилди материалар чна газетдин къведай нумрайра гуда.
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадинлайихлу работник Шумуд сеферда квез жавандихъ галаз суьгьбетиз кӀан хьунин алахъунар къал-макъалдалди бегьем хьана? Шумуд сеферда ягьсуз хьанвай аял ягъун тавун патал куьн сабур хуьниз мажбур хьана? Шумуд сеферда жаванди кӀеви ванцелди рак гелягъуникди куьн шехьна? Вири и дуьшуьшар масакӀа куьтягь хьунни мумкин тир! КӀанзавайди и четин девирда аялдив эгечӀдай тегьер чир хьун я. Жавандихъ галаз диде-бубадин алакъалувал гзаф дуьшуьшра насигьатрал, мийир-межердал ва кьадарсуз къаюмвал ийидай къалурунрал бинеламиш жезва. Им эсиллагь дуьз кар туш. Ингье жаванвилин яшда авай аялдихъ галаз ислягьвилелди алакъайра хьунин 10 жуьре. Нетижайрини чеб гуьзлемишиз тадач. 1. «ДИДЕ-БУБА» ва «дуст» гафарин арада дуьм-дуьз сенгер тур.
+Квекай куь аялдиз дуст хьайитӀа жеда. Амма и вахтунда куьн жуван диде-бубавилин артуханвал гадарна аялдихъ галаз са цӀарцӀе акъвазайтӀа, ида фад ва я геж четин месэладал гъида. Мумкин я, и гафари векъидаказ ванда, амма аялдиз хизанда вичин чка чир хьана кӀанда. Ам гъвечӀиди я ва ада анжах гила месэлайрин ва зидвилерин алемда чирвилер къачузва. Куьн лагьайтӀа, сифте нубатда, абуруз четин декьикьада терефдар ва даях я. Жаванди куьне вичин тереф хуьзвайди гьисс авун, куь акьулдиз ва четин гьаларай экъечӀдай алакьуниз гьуьрмет авун лазим я. РикӀел хуьх: аялривай чпиз гьина хьайитӀани дустар жагъуриз жеда. Гьа са вахтунда хъсан диде-бубаяр тек-бир дуьшуьшра гьалтда.
+2. Аялдин дердийрикай хабар яхъ.
+Им лагьай чӀал я хьи, гьатта регьят ва къулай туширла, гзаф кӀвалах гвайла ва галатнавайлани куьн аялдин патав хьана кӀанда, вучиз лагьайтӀа адаз чӀехибур герек я. Идан игьтияж иллаки жаванвилин яшда авай аялрихъ жеда. И вахтунда месэлаяр гьялиз тежедайбур, дуьнья гьахъсузди, гележег лагьайтӀа, кьил акъат тийидайди яз аквада. Квез куь аялдин уьмуьрда вуч жезватӀа, гьамиша чир хьана кӀанда. Куьне куь азад вахтунилай гъил къачуналди, жавандин патай ихтибар къазанмишун лазим я. Эгер аял куьне вичин тереф хуьнихъ инанмиш хьайитӀа, адаз жаванвилин яшдай экъечӀиз регьят жеда.
+3. Аялда жавабдарвал тербияламиш ая.
+Жаван уьмуьрдиз гьазурун куь вилик акъвазнавай чӀехи везифа я. Куьне аял а кардин гъавурда туна кӀанда хьи, адаз уьмуьрдин тайин тир жуьре кӀанзаватӀа, ада и кар къазанмишун патал талукь тир алахъунарни авуна кӀанда. Кар анжах са пулда ваъ, аялдин аслу туширвиле, адан жавабдарвиле ва «хсуси кӀвачерал акъвазиз хьунин» мумкинвиле ава. Аялдихъ кӀвале вичин везифаяр хьана кӀанда. Куьне адан вилик месэлаяр эциг, амма аялди авуна кӀанзавай кӀвалахар кьилиз акъудзавачтӀа, и кар дикъетсуздаказ тамир. Ида жавандиз алем гьикӀ туькӀуьр хьанватӀа чирда. Эхирдин нетижада ада квез и кардай сагърай лугьуда.
+Им лагьай чӀал я хьи, пислемиш тавуналди, яб акална ва гъавурда акьуна кӀанда. Гьатта аялди гьуьжетзаваз ва векъивал къалурзаваз хьайитӀани, адан гаф атӀумир. Месэладин деринар чириз чалишмиш хьухь. Гзаф дуьшуьшра им куьмекдикай гьарай я. РикӀел хуьх, куь аял чӀехи хьанва. Гила адан рикӀик квай месэлаярни «чӀехибурун» хьтинбур я.
+5. Гъавурдик кутаз кагьул жемир.
+Куьне аял гьамиша куь истемишунрин себебрин гъавурда тур. ИкӀ куьне аялдиз гележегда масадалай аслу тушиз дуьз къарар кьабулиз куьмекда. Квевай геж хьайила куьчеда амукьун хатасуз туширвиляй аялдивай тайин тир вахтунда кӀвале хьун тӀалабиз жеда. Жавандиз куь тӀалабунай къуру истемишун, фагьум-фикир тавур буйругъ ваъ, къайгъударвал акуна кӀанда.
+6. Жавандин тереф хуьз гьазур хьухь.
+Гьикьван чӀехи хьанвайбур яз аквадатӀани, жаванар виридалайни гзаф намусдик хкӀадай инсанар я. Абуруз куьмекдин игьтияж ава. ДИДЕ-БУБА тахьайтӀа, абурун терефдал мад вуж акъвазда? Куьн вичихъ галайдан гьакъиндай аял гъавурда тур. Герек адаз куьне пислемиш тавуна вичин тереф хуьдайди, вичиз меслят гудайди чир жен. Жавандиз вич и дуьньяда тек туширди чир хьун важиблу я.
+7. Вири крарикай хабар хьухь.
+Куь аялди гьихьтин музыкадиз яб гузватӀа, адан дустарин ва абурун диде-бубайрин тӀварар вужар ятӀа, школада жавандин къайгъуяр гьихьтинбур ятӀа чир хьун хъсан диде-буба патал кьилин месэлайрикай сад я. Вири ибур диде-бубайринни жаванрин арада авай алакъаяр мягькем хьун патал герек я. Ада чарасуз яз куь дикъетдиз къимет гуда. Куьн вичин крарин къайгъуда аваз акурла жавандинни куь арада авай алакъаяр хъсан патахъ дегиш жеда.
+8. Четинвилерай экъечӀиз чир хьухь.
+Къайдаяр, гьелбетда, хьун лазим я, амма абурай экъечӀдай дуьшуьшарни ава. Месела, аялди вичин кӀвал къайдадиз хкана кӀани чкадал ам эсиллагь маса кардал машгъул я ва ада вичин везифаяр рикӀелай ракъурнава. Месэла къизгъинар ийиз чалишмиш жемир. КӀвал ахпа къайдадиз хкайтӀани жеда эхир. Аял а кардин гъавурда акьун лазим я хьи, куьн буйругъар гузвай регьимсуз «машин» ваъ, вири крарин гъавурда акьадай ва меслятдал къвез алакьдай инсан я. Инанмиш хьухь, пакадин юкъуз жаванди вичин кӀвале гьа вичи къайда твада, вични ашкъидалди.
+9. Аялдихъ галаз умуми итижар аваз хьухь.
+Умуми итижар (интересар) аваз хьуни а кар къалурзава хьи, куьн сад-садан гъавурда хъсандиз ава. Куьне санал чирвилер къачузва ва сада-садаз тежриба пайзава. Инанмиш хьухь, кӀвале куьмек гунин патахъай гьуьжетрилай гъейри, куь жавандиз квехъ галаз са гьихьтин ятӀани алакъани хьана кӀанзава.
+10. Жаванди гьатта яб тагуз хьайитӀани, куьне рахун давамар ая.
+Им кьатӀуз четин кар я, амма жаванри диде-бубайри лугьузвай гафар гьисаба кьазва, яни абуруз яб гузва. Гьатта гьараяр ийидайлани, абуруз лап хъсандиз куь ван къвезва, чӀехибурун гъавурдани аялар акьазва. Куьне жуван аялдиз пӀапӀрус чӀугуникай, наркотикрикай, алкоголизмдикай вуч фикирзаватӀа суьгьбет ая. Куь малуматри аял фикирлу ийида. Гьич са сефердани жавандин дердияр кваз кьун тавуниз рехъ гумир. И вахтунда ада куьнни гьисаба кьада…
+Я рехъ, я электрик экв авачир къадим Мичегьрин ва а дередин кьилевай Хъларин хуьрер 1960-йисара тамамвилелди куьчарунин, райондин дагълух гзаф хуьрер хьиз, иесисузвилелди гадарунин сергьятдал алай. Гьукуматдин куьчарунин программадик акатна, абур Дербент райондин Авадандал акъудзавай. Аниз вучиз лагьайтӀа, 1960-йисуз и хуьрерин колхозар Мискискарин хуьруьн «Мискинджинский» совхоздик кухтунвай, а макъамда район сад тир эхир. Хълавийривай дурум гуз хьанач, амма вич хуьруьн Тельманан тӀварунихъ галай колхоздин чубан, чӀала атӀудай, халкьдин арада кьетӀен гьуьрмет авай камаллу, нуфузлу агъсакъал Мустафа буба (ада кьетӀивилелди ваъ лагьана), адан хва Эльман себеб яз Мичегьар амукьна лагьайтӀа жеда. Гьабуруз килигна дурумлу, ватанперес мад са шумуд хизан бубайрин юрдарал акъвазна. Вичин вахтунда 70 дав агакьна кӀвалер – хипехъанринни малдаррин дурумлу хсуси майишатар авай хуьре 1968-йисуз абурукай анжах 12 амукьна. Гьа йисуз Ахцегьрин Мукьтадиран тӀварунихъ галай колхоз «Заря» совхоздиз элкъуьрна, адак Мичегьрин, Хъларин, Къутункъарин ва Калукрин хуьрерин колхозарни кухтунвай. Рехъ, экв, радио, телефондин алакъа, куьрелди, яшайишдин гьич са жуьредин къулайвилерни авачиз яшамиш жезвай бязи мичегьвийри, гуя чеб рекьелай алудна хуьре тур Мустафа бубадилайни наразивилер ийизвай. БатӀуларизни жедачир, хуьруьн жемят Ахцегьрин гьамамрин кьилихъ галай са гуьтӀуь жигъирдай, я туш Смугъулрин СикӀрен муькъвелай къвез-хъфиниз мажбур тир. Гьа са вахтунда абуруз куьч хьайи хуьруьнвийрин, гьакӀ райондин маса хуьрерин гьалагьвал аквазвай, гекъигзавай эхир. Куьлуь хуьрер-майишатарни кухтуна сад хъувунвай «Заря» совхоздин директорвиле 1977-йисуз Мамалиев Къардаш атуникди гьалар са жуьре хъсанвилихъ дегиш жез, инсанрин пакадин йикъахъ инанмишвал арадал хквез эгечӀна. Нагагь гьадан алахъунар хьаначиртӀа, и хуьр мадни хуьз жедачир.– Я чан хва, чаз аквазва вун кар алакьдай уьтквем итим тирди. Чи хуьруьн жемятдин патай тавакъу хьуй, Аллагьдин хатур аватӀа, чи Мичегьрин хуьруьз фикир це. Чи патавай Смугъулрин, гьатта яргъал дагъларин кукӀвара авай Гутумрин, Фиярин, Хинерин хуьреризни рехъ, экв тухванва. Ачух дуьньядин къулайвилерикай магьрумнавай чи тахсир вуч я? Алакьдай куьмекар чнани ийида, чи хуьруьз экв, рехъ гъваш, – кӀвализ теклифна, чай хъвазвай суфрадихъ ада жемятдин мецелай директордивай кӀевелай тӀалабда.– Башуьсте халу, халкьдиз хийирдиз алахъзавай вири ксар зи дустар я. Аллагьдин куьмекдалди сифте чна хуьруьз энгел тавуна экв гъида ва гьа токдин шалманрилай кутуна ви кӀвале телефон эцигда. Къуй са телефонни аваз хьуй, герек къведа. Ахпа чна муьгъ, рехъ тухуникай фикирда, – хиве кьада Къардаша. Гьа пакад юкъуз ам и месэла гваз Эльманни галаз вичин дуст, райондин электросетрин начальник, РД-ДИН лайихлу энергетик Малалиев Феталидин патав фида. «Вун гьахъ рахазва, стха. Мичегьвийриз куьмекиз зун гьазур я, амма а хуьр электрифицироватун проектдив квачиз зи гъилер кутӀунва, ахпа чаз шалманар, симерни авач. Вун Дербентдин 88-мехколоннадин начальник кьурагьви Жабраилан кьилив вач. КӀан хьайитӀа, гьадавай куьмекиз жеда», – меслят къалурда касди. Чара авачир, хиве кьунвай кар авуна кӀанда эхир, яргъал техвена кьве яшик хкягъай ичерни гваз гьа юкъуз Дербентдиз фида.– Жабраил стха, къени чи чубанрин кӀвалера экв авач. Вири 500 метрдин мензилдин шалманарни сим кӀанзава, Феталиди вичиз авач лугьузва, – таниш хьана, хваш-беш авурдалай кьулухъ ачухда вичин мурад-метлеб. – Фетали стха, Мичегьиз экв тухунин тӀалабун гваз зи патав «Заря» совхоздин директор атанва. Мад чубанрин хуьр къени экв авачиз таз жедач хьи, чна алакьдай куьмекна кӀанда. Вуна ви запасрикай адаз вуч кӀандатӀани це, за ваз артухни алаз хугуда, – телефондай тапшурмишда ада.– Вун пара кьадар сагърай! Гила ваз чавай вуч кӀандатӀа лагь, – теклифда Къардаша.– ЖедатӀа эцигунрин материалрай чи зегьметчи коллективдиз куь майишатдин гьисабдай як це. Рази жеда. Закондив кьурвал кутӀур икьрардалди «Заря» совхозди абуруз шалманрайни симерай тайин тир кьадарда як гудайвал хьана. ИкӀ, тешкиллувилин кӀвалахрилай кьулухъ са кьве йикъалай Ахцегь РЭС-ДИН махсус бригададин ва 25 кас мичегьвийрин (машиндин рехъ авачир дагълух чкада шалманар акӀурдай вири фурар гъилелди эгъуьнна кӀанзаваз хуьруьн итимар вири сад хьиз мелез экъечӀнавай) куьмекдалди са йикъан къене вири шалманарни акӀурна, токдин симер тухуда. Къурушрин ГЭСДИЛАЙ алуднавай резервдин подстанция аваз, ам хкана эхцигна хьиз, хуьруьн кимел электрик фонарар куькӀуьрна. Хиве кьурвал, токдин шалманрикай телефондин шнур гъана, Мустафа бубадин кӀвале гьатта а чӀавуз Смугъулани авачир телефон эцигна. Чарасуз лазимвал хьайила, смугъулвийрини къвез гьанай Ахцегьиз зенгдай. Хуьре йифиз экв кткана акур шадлухдай мичегьвийри хуьруьн кьилин майдандал – кимел лапагар тукӀуна, зуьрне-далдамдал илигна, кьиле шадвилерин «тахсиркарар» Мустафа бубани Къардаш Гьарунович аваз экв къведалди ахьтин гурлу межлис къурмишна хьи, адан иштиракчийрин рикӀелай ам къени алатзавач.
+• Чилел яшамиш жезвай 50 процентдилай гзаф инсанриз жив вуч затӀ ятӀа чизвач.• Виридалайн�� чӀехи вили китдин рикӀ кьезил автомашиндин екевилиз барабар я.• Алтайда “Кьиникьин дере” тӀвар алай чка ава, анин вулкандин газар инсан патал гзаф хаталу я.• США-ДИН штатрикай сана кардик квай къанундал асаслу яз, куьчедал акъудзавай кацерин гарданра пуд куркур хьун лазим я. И къанунди къушар кьуд кӀвач квай вагьшидин гьужумдикай хуьзва.• Комодо островда авай варанрилай (чӀехи чурчул) чпелай чӀехи гьайванрал гьужум ийиз алакьзава. Абурун сарарик хаталу, зегьерлу бактерияр ква. Варанри иви яргъалай гьиссзава, гьавиляй эгер инсандал хер алаз хьайитӀа, ам варанар яшамиш жезвай къурухриз фин хаталу я.• Кьурурнавай емишрихъ абурухъ хьайи эвелан менфятлу такьатрин чӀехи пай кумукьзавач.• Са килограмм вирт кӀватӀун патал чӀиж 4 миллиондилай гзаф цуькверал фин чарасуз я.• Банан гьеле-меле агъургъан гъин тийидай емиш яз гьисабзава, гьавиляй ам пюредин жуьреда бицӀекризни гузва.• Гегьеншдаказ раиж хьанвай чӀалар фикирда кьуртӀа, сад лагьай чкадал китай чӀал ала, кьвед лагьай чкадал – испан, пуд лагьай чкадал – ингилис.• Китайдин рагъакӀидай пата шекердин чкадал чайдиз кьел вегьена хъвадай къадим адет кардик ква.
+Экспертди Дагъустанда АПК вилик фин явашаруниз таъсирзавай себебрикай лагьана. Санлай къачурла, куьтягь жезвай йис Дагъустандин агропромышленный комплекс патал бегьерлуди хьана. Аграрийриз дуьгуьдин рекорддин бегьер – 138 агъзур тонн вахчудай мумкинвал хьана. Ветеринариядин къуллугъдин хъсан кӀвалахдин нетижада малдарри лагьайтӀа, куьлуь карчин гьайванрикай республикада юкьван гьисабдалди 98 % дул къачуна. Идалайни гъейри, хуьруьн майишатдин машинринни тракторрин парк цӀийи хъувунва. Кьилди къачуртӀа, 2022-йисуз 600 миллион манатдин къимет авай 272 уьлчме техника маса къачунва. Имни 2021-йисан талукь тир девирдив гекъигайла 105 процентдиз барабар я. Умуд кутаз жеда хьи, къведай йис Дагъустандин зегьметчияр патал мадни бегьерлуди жеда. Амма СКФУ-ДИН экономикадин ва идара авунин Институтдин финансрин ва кредитдин кафедрадин доцент, экономикадин илимрин кандидат Виктор Борозенецан фикирдалди, мумкин тир хаталувилерни гьисаба кьуна кӀанда. Абурук экспертди хуьруьн майишатдин ва маса суьрсетда идара ийиз тежедай жуьреда къиметар хкаж хьун кутуна. «АПК вилик фин квевай явашариз жеда? Кьилди къачуртӀа, хуьруьн майишатдин ресурсрин къиметар идара ийиз тежедай жуьреда хкаж хьуни кардиз пис таъсирзава (минеральный миянардай шейэр, кудайди, техника, запасдин частар ва икӀ мад). Идани суьрсетдин жуваз акъваздай къимет артухарзава ва хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбурун къазанжияр агъузарзава», – къейдна Борозенеца. Адан гафаралди, хуьруьн майишатдин суьрсет патал къиметар къайдада твадай мумкинвилер тахьуни ва хуьруьн майишатда пешекарвилин кадрийрин кьитвили АПК вилик тухунин кардиз писдаказ таъсирда. Адет яз, маса регионрай тир п��шекарар багьа я ва абур АПК-ДИН гзаф карханайривай желбиз жезвач.
+Эльза Ибрагьимова – Азербайжандин ва Дагъустандин Халкьдин артистка
+Алай йисан 7-январдиз Луткунрин хуьруьн юкьван школадин актовый залда РД-ДИН Муфтиятдин Ахцегь районда авай просвещенидин отделди тешкилнавай «Дишегьлидин рехъ» тӀвар алай культурадин ва марифатдин серенжем кьиле фена. Ам Ахцегь районда просвещенидин отделдин векил Уьзеир Шамилова ачухна. Ада шадвилин мярекатдик иштирак ийиз атанвай вирибуруз чухсагъул лагьана. Дишегьлийри райондин ва гьар са касдин уьмуьрда къугъвазвай еке ролдикай суьгьбетун патал инал гаф СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин имамрин Советдин председатель Шамиль Гьажи Омароваз гана. Ада алай девирда хизандин хуш рафтарвилер чӀур тахьун патал пуд кардал амал авун чарасуз тирди къейдна. Сад лагьайди: дишегьли вичин кьилин сагьибдилай са къадам агъадай фин; кьвед лагьайди: цӀийиз кутазвай жегьил хизандин арадиз диде-буба гьахь тавун. Пуд лагьай себеб мобильный телефон я. – Гъавурдик квачир жегьил хизан патал телефонар еке хаталувал хьанва, - тестикьарзава Ш.Омарова. – Гьар са диде-бубадин мурад вичин веледар бахтлу хьун я. Абур бахтлу хьун патал «Аял кьепӀина амаз, дана епина амаз тербияламишна кӀанда», - лугьузвай бубайрин мисалдал амална кӀанда. Пуд рушаз шариатдин къанунрив кьадайвал тербия ганвай дишегьли женнетда жеда. Аялриз дуьз тербия гун гьар са диде-бубадин важиблу месэла я. Руш аялдиз дуьз тербия гун иллаки. Мярекатдал хуш келимаяр гваз гьакӀ Огни шегьердин мискӀидин имам Мегьамед Рамазанов, Луткунрин жуьмя мискӀиндин имам Эмир Гьажи Султанбегов рахана. Абуру гьадисайрин чешнедалди хизан хуьнин, тербия гунин кӀвалах гьикӀ кьиле тухудатӀа суьгьбетна. Акьалтзавай несилриз дагъвийрин къанажагъдив кьадайвал тербия гунин важиблувал къейдна. Гуьгъуьнай мярекат Айиша Алихановади давамарна. Ада чпи и мярекатда иштиракай РД-ДИН Муфтиятдин дишегьлийрин хилен къуллугъчи Загьра Мухтаровнадиз ва райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовадиз гаф гана. Абуру чпин кьилин мурад дуьнья ислягь хьун ва вирибурун балаяр бахтлу хьун тирди лагьана. Мярекат гурлу авуник чпин лайихлу пай устадвилелди нашидар кӀелай Усмана ва «Женнетдин чепелукьар» тӀвар алай аялрин дестеди кутуна. И чкадал жегьилриз ахлакьдин тербия гунин кӀвалахда активвилелди иштирак авунай са десте дишегьлийрив шад гьалара Гьуьрметдин грамотаяр ва къиметлу пишкешар вахкана. Абурун жергеда Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин директор Султанагъа Мисиева, 3-нумрадин школадин директор Мейрам Рамазанова, райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьова ва масабур авай. Абуру чпин патай мярекатдин тешкилатчийриз рикӀин сидкьидай чухсагъул лагьана. Ахпа мярекатдин сергьятра аваз «Ассалам» туьквен спонсор яз викторина кьиле тухвана. Адан суалриз жавабар гайибуруз 1000, 500 манатдин сертификатар гана. Зи фикирдалди, дишегьли хьун Аллагьдин патай еке бахт я. Аллагь Таалади аялар дуьньядал атун, абуруз дуьз тербия гун, хизандин къул, кӀвалин къулайвал хуьн абурун хиве тунва. Им еке жавабдарвал ва ихтибарлувал я. Са юкъуз Гьасанал Басридин патав, вичелай Аллагь рази хьурай, са дишегьли атана. Ада икӀ лагьана: «Я имам, диндин михьивал, диндин жевгьер ва диндин хазина вуч я?». Гьасанал Басриди, вичелай Аллагь рази хьурай, «абур вуч затар ятӀа вуна лагь чаз чир хьурай», – хълагьна. А дишегьлиди «Диндин михьивал дастамаз, диндин гевгьер Аллагь Тааладихъай кичӀе хьун, диндин къуват капӀ, диндин жевгьер гьая я», – лагьана. Вучиз лагьайтӀа играми тир Аллагь Тааладиз гьаяни, гьая авай касни гьакьван хуш я. Диндин хазина илим я. Са касдиз Аллагьдихъай кичӀе туштӀа, адахъ диндин гевгьерни авач. Нихъ илим авачтӀа, адахъ диндин хазинани авач. Гьсанал Басри а дишегьлидин ихтилатрал гьейран хьана, зираки гьакь лагьана. Расулуллагьди (с.а.с.) лагьана: «Эй гада, ваз иман мягькем хьана кӀанзаватӀа, и дуьа йикъа яхцӀур сеферда кӀела, иман зайиф жедач (Я гьаййу я къаййуму, я зальджаляли валь икрам). И дуьа гьар экуьнахъ вирд хьиз тикрар ая, темпел жемир».
+Имам Гъазалидин ктабдай кхьейди Гьажи Салягь АЛЬ-КАЛУКИ я
+Ибрагьимова Эльза Имамединовна (1938-2012) лезгийрин композитор, Азербайжандин искусствойрин лайихлу деятель (1992), Азербайжандин халкьдин артистка (2008), Дагъустандин халкьдин артистка (2008) я. Ам 1938-йисан 10-январдиз Азербайжан Республикадин райцентр тир Аджикабулдин хуьре Имамедин ва Сона Ибрагьимоврин хизанда дидедиз хьана. Абуру ракьун рекьел кӀвалахзавай. Э.Ибрагьимовади Баку шегьердин 8-нумрадин музшкола, А.Зейналлыдин тӀварунихъ галай музыкальный техникумдин композициядин класс (1957), Азербайжандин Уь.Гьажибегован тӀварунихъ галай государстводин консерваториядин композициядин отделение (1964, гилан Баку шегьердин Музыкальный Академия) куьтягьна. Аял вахтарилай ам халкьдин музыкадин еке гьевескар тир. Сифте дишегьли-композитор Эльза Ибрагьимовади вичин яратмишунра лезги халкьдин манийриз еке фикир гузвай. Адан сифте маниди 1969-йисан 16-апрелдиз ван авуна. Ам тӀвар-ван авай Ш.Алекперовади тамамарна. Манидин тӀвар «Ялан ха деил» тир, вични Азербайжандин Халкьдин шаир М.Рагьиман чӀалариз кхьенвай. Азербайжандин Халкьдин артистка Ф.Керимовади республикадин Халкьдин шаир Б.Вагьабзадедин чӀалариз теснифнавай «Гедже булаг башында» мани ва Энвер Алибейлидин чӀалариз теснифнавай «Сен бир нагме, мен бир нагме» мани тамамарна. Машгьур композиторди Октай Шамилан гафариз кхьенвай «Билмездим» мани Азербайжандин лайихлу артистка И.Къулиевади лагьана. Азербайжандин лайихлу артист Акиф Исламзадеди лагьайтӀа, Р.Зекан чӀалариз теснифнавай «Къурбан верердим» мани тамамарна. Абуруз халкьди къенин йикъалдини яб гузва. Композитордин эсеррин жергедай яз «Афет» ва «Янан лайлалар» операяр, гзаф кьадар романсар, сонатаяр, квартетар, манияр, гьа жергедай яз СССРДИН халкьдин артист Р.Бейбутова тамамарай «Эй, вэтэн» мани къейд ийиз жеда. Ада артистдин репертуарда лайихлу чка кьуна ва и манидикай адан яратмишунрин лейтмотив хьана. Гьи уьлкведиз ва континентдиз гастролриз фенатӀани, и маниди ван авуна. Эльза Ибрагьимовади яратмишнавай эсерривай авторвилин гьар гьи концерт хьайитӀани безетмишиз жедай. Артистка 2012-йисан 11-февралдиз яргъал чӀугур азардилай гуьгъуьниз рагьметдиз фена. Ам Баку шегьердин гьуьрметлу ксарин сурарин Кьвед лагьай Аллеяда кучуднава. Эльза Ибрагьимовадин тӀварунихъ галай куьчеяр Махачкъала шегьерда ва Ахцегьрин хуьре ава. Утерянный аттестат об окончании в 1978 году Хрюгской СОШ за № Б 202918, выданный на имя
+Дагълух са хуьре кье къунши авай. Санал лежбервал ийиз, абур гьуьрметлудаказ дуланмиш жезвай. Ахпа сада араба, фургъун къачуна, алвер ийиз, ам девлетлу хьана. Муькуьда, гьа виликрай хьиз, лежбервал ийиз ва са ламралди кьил – хизан хуьзвай. Са сеферда кесибда салам гайила девлетлуда салам кьадач. Пара дакӀан, хияллу жеда ам, гьатта 2 йикъан-йифен ахвар-кьарай къакъатда. Пуд лагьай юкъуз ада вичин лам маса гана, алай буржарни вахкана, 5 метр лацу хун къачуда. Фида къуншидин патав.– Я стха, ингье, за зи тадаракгьазурвал акунва. Гила жува-жуван къайгъу ая. И ви дараматар, мал-девлет – вири туна фида, – лагьана, элкъвена гьаятдай эхкъечӀиз кӀан жеда.– Акъваз, акъваз, чан къунши, зун ви гъавурда акьуна, – жаваб гуда ада. Ва гьа чӀавалай кьулухъ абурун араяр ачух хъижеда. Девлетлуда вичи сифте салам гуз хьана.
+Пенсия туькӀуьрун патал арза вугудайла, гьар са касдивай вичив пенсия агакьардай тегьер хкягъиз жезва. Пенсия къачунин жигьетдай жуьреба-жуьре тегьерар ава, амма пенсионерри гзафни-гзаф банкунин картадиз ракъурунин къайда хкязава. Гьелбетда, гьар са пенсионерди вичиз къулай тегьер гьим ятӀа, гьам тайинарзава. Пенсия картадиз агакьаруникди пенсионер нубатра акъвазуникай ва я, кӀвализ хкана, пенсия гудалди вил алаз акъвазуникай азадзава. Гьа са вахтунда вуна гьи къайда хкягъайтӀани, яшайишдин гьалар дегиш хьунихъ ва я маса месэладихъ галаз алакъалу яз, гьар са пенсионердивай вичин хушуналди пенсия агакьарунин къайда дегишариз жеда. МФЦ-ДИН идарадиз фена, пенсия картадиз ракъурунин арза вугуз жеда. Пенсиядин иесидив паспорт ва банкунин реквизитар гваз хьун чарасуз я.
+Гьуьрметлу юлдашар! За райондин руководстводин, райсобраниедин депутатрин ва кьилди жуван патай квез РД-ДИН Конституциядин Югъ рикӀин сидкьидай мубаракзава. Дагъустан Республикадин Дибдин законди демократиядал бинеламиш хьанвай, уьлкведин чеб вирида кваз кьазвай принципар мягькемарзава ва мадни вилик тухузва. Ам чун экономикадин рекьяй вилик финин ва яшайишдин рекьяй дурумлув��лин мягькем бине я. Чи республикадин агьалийрин рикӀера и югъ садвилин ва рейсадвилин лишан яз гьатнава. Гьар са касдин ватанпересвал гъвечӀи крарилай эгечӀзава. Абурун жергедик жуван республикадин, уьлкведин Конституцийриз гьуьрметун, абурун бинеда авай демократиядин принципар хуьн, жуван багърийрин, хуьруьнвийрин, райондин гьакъиндай къайгъу чӀугун акатзава. Гьуьрметлу Ахцегь райондин агьалияр, къуй куь кьилел гьамиша ачух цав ва квехъни виридахъ уьмуьрдин хушбахтвал, чандин мягькем сагъвал ва чи уьлкведин, республикадин, райондин хушбахт гележег патал гьар са карда агалкьунар хьурай! Инсандин ихтияррин замин тир и сувари къуй квез пакадин йикъахъ инанмишвал ва вилик эцигнавай мурадар къазанмишунин карда къуват гурай!
+Республикада коронавирусдихъ галаз алакъалу гьалар къурхуллубур яз амукьзава. Эхиримжи кьве гьафтеда азарханайриз аватнавайбурун кьадар артух я. Анжах са 14,15-июлдиз республикадин стационарриз 445 кас аватнава, 5 кас кьенва. Мад 1800 кас чпин кӀвалера сагъарзава. ИкӀ азарлубурун кьадар акваз-акваз артух хьуникди республикадин больницайра койкачкаярни артухарзава, мажбуридаказ рапар ягъунив эгечӀзава. Алай вахтунда ковид-стационарра 4662 азарлу ава. 27-июлдилай Ахцегь ЦРБ-ДАНИ «яру зона» ачух хъувунва. Азардин вилик пад кьун патал Дагъустанда вакцинациядин 86 пункт ва 56 мобильный (выездной) пунктар кардик ква. Коронавирусдихъ галаз женг чӀугунин оперштабдин делилрай, 27-июлдалди республикада COVID-19 дик 40709 кас азарлу хьанва, абурукай 36367 сагъ хъхьанва, 1672 кас кьенва.
+1994-йисан Конституция кьабулун – им гзаф миллетрикай ибарат тир Дагъустандин халкьдин государственность вилик тухунин рекьяй важиблу кам къачун хьана. Конституция кьабулунин гереквал Дагъустандин ва Россиядин советрилай гуьгъуьнин девирда уьмуьрдин шартӀар дегиш хьуни истемишзавай. Дегишвилер квекай ибарат тир? Майишат тухунин социализмдин къурулушдин чкадал рыночный экономика; коммунизмдин уьлкведин чкадал гзаф партийрикай ибарат уьлквейрин буржуазный жуьре; советрин сад тир властдин чкадал властар пай хьанвай демократвилин уьлкве; дегиш хьанвай общественный рафтарвилер къалуриз тежезвай РСФСР-ДИН Конституциядин бажарагъсузвал; СССР чукӀунихъ ва субъект яз РФ-ДИН къурулушдик экечӀунихъ галаз алакъалу яз Дагъустанда арадал атанвай цӀийи геополитикадин гьалар ва масабур. РД-ДИН Конституция – им РФ-ДИН къурулушда кьилди республика яз адан общественный къурулуш ва государственный гьукумдин, чкадин самоуправленидин органрин векилвилер, гьакӀни инсандин ва гражданиндин ихтиярарни азадвилер тестикьарзавай асул закон я. Им акӀ лагьай чӀал я хьи, госвластдин векилри ва самоуправленидин органри и кӀвалах Конституциядихъ галаз кьадайвал кьилиз акъудунин мажбурнама хиве кьазва. Абуру обществода Конституциядин къайдаяр кьилиз акъудунал гуьзчивал тухун ла��им я. Шаксуз, республикадин Конституцияди важиблу роль къугъвазва. ГьикӀ лагьайтӀа, ада Дагъустан гражданвилин ва правовой республика яз арадал гъунин карда 1-чка кьазва. Гьавиляй ам республикадин асул законни я. Правовой ва марифатдин сенгер яз ада Дагъустандин агьалийриз ва къуллугъдал алай ксариз психологиядин ва ахлакьдин таъсир ийизва. Конституция кьабулуни агьалийрин уьмуьрдин вири хилера дибдин дегишвилер туна: инсандин ихтиярар ва азадвилер арадал атун; экономика арадал гъун ва бюджетдин такьатар менфятлудаказ ишлемишун; хсусият вилик тухунин хиле рази жедай дегишвилер тун; госкъуллугърин ва социальный институтрин мягькем къурулуш арадал атун. Амма, гьайиф хьи, дегишвилер неинки хъсан, гьакӀ пис патахъни хьана. Абур Дагъустан Республикадин госвластдин органри туькӀуьр хъувун лазим я. Абурукай кьилинди кесибвал я. Агьалийрин тайин тир пай яшамиш хьун патал герек тир агъа кӀанин мажибдал яшамиш жезва. Конституциядин къайдаяр чӀуруниз рехъ гузва, ихтиярар ва азадвилер кьилиз акъудунин менфятлу механизм гьелелиг авач ва икӀ мад. Эхь, Дагъустандин Конституциядин Югъ гьакъикъатдани виридалайни важиблу суварикай сад я. Ада гъвечӀидалай чӀехидал къведалди гьар са агьалидиз иштиракдай гуьгьуьл ава. Адет яз, суварин асул серенжемар Махачкъаладин кьилин майдандал тухузва. Ина республикадин 28 районди чпин надир культура къалурзава. Милли парталар алай абуру шегьердин агьалияр ва мугьманар милли хуьрекрихъ, хъвадай шейэрихъ, кьуьлерихъ галаз танишарзава ва гъилин кӀвалахрай, хъенчин къапар, кӀарасдин турар туькӀуьрунай, халичаяр хурунай ва заргарвилин шейэр туькӀуьрунай мастер-классар гузва. Гьа ина устӀаррин ва художникрин шейэрни къалурзава. Ахпа суварин программа Дагъустандин пешекар ва гьевескар коллективрин концертди давамарзава. Амма винидихъ къейд авурвал, алай йисуз коронавирусдин пандемиядихъ галаз алакъалу яз, гьайиф хьи, сувар кьиле тухунин шартӀар дегиш хьанва. И сергьятламишвилер вахтуналди тирдахъ ва фад-геж вири крар вичин адетдин къайдада гьат хъийирдахъ чун инанмиш я. «ДАССР тешкилайдалай инихъ 100 йис тамам хьунин юбилей къейдзавай вахтунда чун алатай йисарин мусибатдин хейлин дуьшуьшрин метлеб веревирд ийиз, абурукай тарихдин, ахлакьдин тарсар хкудиз чалишмиш жезва. Гьакъикъатда 1994-йисан 26-июлдиз дагъустанвийри республикадин гележег хкяна. И девирда абуру Дагъустан Республикадин Конституциядин ивирриз вафалувал къалурун яз вилик финин рекье мягькем камар къачуна, агьалийрин ихтиярар ва азадвилер, чи халкьарин садвал хвена. Инанмиш я хьи, Конституцяидин ивиррикай даях кьуналди, чна дагъустанвийрин уьмуьр мадни саламатди, къулайди ва секинди ийида. Заз квехъ чи Ватандин, Дагъустан Республикадин абадвал патал кӀвалахра чандин сагъвал ва агалкьунар хьана кӀанзава», – къейдна дагъустанвийриз авур вичин тебр��кда республикадин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликова.
+Вилик квай зулунни хъуьтӀуьн девирдиз гьазурвал акун патал РФ-ДИН энергетикадин Министерстводи Дагъустандиз 1,8 миллиард манатдилай гзаф пул ахъайда. Идакай РД-ДИН Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликова инстаграмда авай вичин чина хабар гана. – Пулдин и такьатар электролинияр ремонт авуниз, цӀийикӀа туькӀуьр хъувуниз, абуруз къуллугъуниз, техникадин махсус такьатар къачуниз серфда. Ида дагъустанвияр электроэнергиядал таъминаруна хъсан патахъ аквадай хьтин дегишвилер арадал гъидай мумкинвал гуда. Чи агьалийри и кар сабурсузвилелди гуьзлемишзава, – къейдна региондин Кьили. Малум тирвал, 6-июлдиз Сергей Меликов Россиядин энергетикадин министр Николай Шульгиновахъ галаз гуьруьшмиш хьана. И чӀавуз абуру агьалияр электроэнергиядал таъминарун хъсанарунин месэлаяр веревирдна. Гуьруьшмишвилин вахтунда махачкъалавияр электроэнергиядал таъминарунин месэладизни кьетӀен дикъет гана. ГьикӀ лагьайтӀа, алай вахтунда мукьвал-мукьвал аварияр хьуникди ток галудун себеб яз республикадин меркездин агьалийри еке къулайсузвилер эхзава. Дагъустанда хейлин электролинияр куьгьне хьуникди, чи республикадин гзаф чкайра агьалияр къулайсузвилерал расалмиш жезвайди ашкара я. Гила чи республикадин регьбер С.А.Меликов вич и жигьетдай гьалар хъсанарунин къайгъудик экечӀуни кӀвалахдиз хъсан патахъай таъсирдайдал шак алач.
+1994-йисуз Конституционный Собраниди Дагъустан Республикадин цӀийи Конституция кьабулнай ва 26-июль лагьайтӀа, РД-ДИН Конституциядин Югъ яз малумарнай. Ам чи тарихда умуми милли суварин югъ яз гьатнава, гьавиляй ял ядай югъ яз малумарнава. Гьа икӀ, 26-июль – республикади Конституциядин Югъ, адет яз, чна шадвилин ва кьетӀен сувар яз гьамиша гзаф кьадар инсанрин иштираквал аваз ва гегьеншдиз кьиле тухузвай. Алай йисуз коронавирусдин инфекциядин къурхулувилихъ галаз алакъалу яз, гьайиф хьи, и сувар гегьеншдиз ийиз жезвач. Идан гьакъиндай РД-ДИН Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай С.Меликова лагьана.
+Эхиримжи вахтунда республикадин «Мегьарамдхуьр-Ахцегь-Рутул» автотрасса гьатта ишлемишдай мумкинвал амачир кьван пис гьалдавай. Гьелбетда, гьеле 1997-1998-йисара къир цайидалай кьулухъ ам ремонт хъувунвачир. Ида халкьдин патай гьахълу наразивилерни шикаятар арадал гъизвай. Месэла чкадилай юзурун патал эхиримжи йисара Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован къул алаз, низ чида, гьикьван чарар кхьена фенатӀа республикадин «Дагавтодор» карханадинни РД-ДИН гьукумдаррин адресрал. Цин стӀалди къванцяйни текӀв акъудда лугьуда. Вичикай ихтилат физвай рекьер авай гьал и мукьвара Кьиблепатан Дагъустандин районра къекъведайла РД-ДИН кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликовазни акуна. Эхирки, разивилелди лугьун, «мурк юзана». Ингье, са гьафте я, заказчик ГКУ «Дагестанавтодор» ва подрядчик ООО «Фериде» кархана (генеральный директор Р.С.Жалилов) яз, пара шикаятар алай и рехъ тамам реконструкция хъувунив эгечӀнава, Аллагьдиз шукур хьуй! Контрактдин бинедаллаз гьелелиг 21 километрдин рехъ туькӀуьр хъийизва, адакай 11 км. цӀи, амайдини къведай йисуз. Умуми къимет, тахминан, 300 млн. манат я.- Алай вахтунда и рекьел чи карханадин кьве бригадади пакамлай няналди гьакъисагъвилелди кӀвалахзава: четин ва пара вахт къакъудзавай грунтдин кӀвалахрал, рекьин чин сад хьиз туькӀуьрунал машгъул я. Ахпа къир цунив эгечӀда. Пешекаррин, техникадин патахъай дарвал авач. Механизмламиш са бригадади Докъузпара райондин сергьятра 54-68 километрдин (адакай сифте 7 км. 54-61) гъилевай йисуз бегьемна ишлемишиз вахкуда), кьвед лагьайда Ахцегь районда 6875 километрдин мензилра зегьмет чӀугвазва. Ина тайиндиз лагьайтӀа, Ахцегь РЭС-ДИЛАЙ башламишна 4 км рехъ (68-72 км.) 2021-йисуз бегьемарда. Четин чкаярни гьа и участокра ава. ТуькӀуьр хъийизвай рекьин характеристикадикай лагьайтӀа, адан гьяркьуьвилел 7-8 метр, къерехрал 1 метр жеда. Яд ахвадардай хулар патал 400 мм. диаметрдин асбестдин турбаяр юкьвай яргъивилелди атӀана, чӀутхварар хьиз ишлемишда. ГьакӀни рекьерик квай ракьун куьгьне турбаяр 0,5 метрдин цӀийибурал дегишарда. Исятда, аквазвайвал, гележегда рехъ марфадин ва дугунардай цикай хуьн патал чна ам авайдалай 0,5-1 метрдин хкажна трамбоватзава, - лугьузва ООО «Фериде» карханадин геодезист, ремонтрин участокдин начальник Назим Сеидовани Ахцегьрин «ДЭП-4» карханадин начальник Риналдин Азизагъаева. Рехъ туькӀуьрзавай гьал ахтармишун, эцигунрин кӀвалахрал гуьзчивалун патал и мукьва анал Ахцегь райондин кьил Осман Абдулкеримов, депутатрин райсобранидин председатель Абдул-Керим Полчаев, муниципалитетдин эцигунрин ва сад тир заказчикдин управленидин (УСЕЗ) начальник Сердер Моллалиев фена. ТуькӀуьр хъийизвай рекьин ери хъсанарун патал абур пешекаррихъни фялейрихъ галаз рахана. Кар вилик фин патал чкадин администрациядилай аслу тир вири кӀвалахра абуру алакьдай куьмек гун хиве кьуна. Гьелелиг ийизвай крарилай райондин руководство рази яз амукьна. Эхь, республикадин «МЕГЬА-РАМДХУЬР-АХЦЕГЬ-РУТУЛ» автотрассадин гьелелиг анжах 21 километрдин мензил къайдадиз хкизва. Гьелбетда, идалди месэла гьялна къакъатзавач. Амай пай, цӀийи тендер-контракт малумарна хьиз, 2022-йисалай ремонт хъийидайвал я
+Алай йисан 21-июлдиз Дагъустандин госпедуниверситетдин ректор Нариман Асваров «Ахцегь район» МРДИН кьилин заместитель Гьажи-Омар Рамазановахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Гуьруьшдин сергьятра аваз Даггоспедуниверситетдин территорияда Дагъустан Республикадин муниципальный тешкилатрин гьаятар эцигунин рекьяй РД-ДИН кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликован тапшуругъ кьилиз акъудунин месэла гьялна. Ахпа Гьажи-Омар Рамазанов ДГПУ-ДИН художественно-графический факультетдин шикилдин кафедрадин заведиш Саидбег Амировахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Абур Ахцегь райондин гьаят эцигиз кӀанзавай чкадиз килигна ва проектдин 3D макет яратмишунин месэла веревирдна. Гуьруьшдин эхирдай ДГПУ-ДИН ректорди проект кьилиз акъудунай муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримоваз, гьакӀни адан заместитель Гьажи-Омар Рамазановаз чухсагъул лагьана. Амма и сергьятламишвилер вахтуналди тирдак, залум коронавирусдин винел умуми къуватралди гъалибвал къачуна хьиз, къведай йисалай халкьдин суварар чна адетдин къайдада къейд ийидайдак умуд кутазва.
+Адетдин хизанра а кардихъ инанмиш я хьи, аялдин кьиле «Завай вири жеда» лагьай фикир тун агалкьунин замин я. Амма адалай аял «Завай вири жувавай жеда» лагьай фикирдал гъун важиблу я. Ихьтин жуьредин кьатӀунрикди аялдиз а кар чир жеда хьи, ам неинки гележегдиз физва, гьакӀ ада ам туькӀуьрни ийизва. Ихьтин аслу туширвал лагьайтӀа, аял вахтарилай башламишзава. Эгер аялди са кар гъиле кьуртӀа, яшдиз килиг тавуна, диде-бубади адан тереф хуьзва. Эгер гъиле кьунвай кӀвалах кьилиз акъудиз жезвачтӀа, мукьва-кьилийри ам гьеле бицӀек тирди аялдин рикӀел хкиз секинарзава. Аялдиз ихтибар авун лап хъсан тарифун я. Бес адан хъсан крар гьикӀ гьевесламишда, я тушни адаз къенфет гудани? РикӀел хвена кӀанда хьи, са гьихьтин ятӀани хъсан карда сифте камар къачузвай аял патал виридалайни къиметлу тариф адаз ихтибар авун я. Эгер аялдиз са кар тамамвилелди ихтибарзаватӀа, им акӀ лагьай чӀал я хьи, адаз и кар лап хъсандиз чир хьанва. Малум тирвал, аял лап михьи парталар алаз хьуни гьам дидедивай ва гьамни аялдивай кьадарсуз гзаф къуватар къакъудда. Гьа са вахтунда камаллу дидейрин фикирдалди, личность (аял) вилик тухун патал михьи парталрихъ са хийирни авач. Идалайни гъейри, аялриз чеб гьикӀ аквазватӀа эсиллагь къайгъу авач. Гзаф вахтара аялрин патавни алаш-булаш гваз жеда. И кар себеб яз камаллу са диде-бубани къапарай акъатдач. Абур а кардин гъавурда ава хьи, аялар селигъасуз я ва абурун патав гьамиша са вуч ятӀани аватзава, авахьзава ва кьацӀузва. Гьавиляй кӀвал михьидаказ хуьнин патахъай датӀана аялрин рикӀел хкунин чкадал диде-бубайри абуруз яваш-яваш къайдадин хийирдин гьакъиндай суьгьбет авуналди, къулай шартӀарал яшамиш жедай мумкинвал гузва. Адетдин диде-бубайри сейирдиз фенвай вахтунда аялриз мукьвал-мукьвал гьараярда: «Акьахмир», «Кямир», «Секин хьухь». Амма абурулай гзаф камаллу диде-бубайриз а кар чир жезва хьи, гъвечӀи яшда авай аялрин энергия сергьятсузди я. ИкӀ хьайила, адаз чӀехи яшдиз акъатайла гъиле кьур са гьихьтин ятӀани месэла эхирдал кьван кьилиз акъудиз регьят жеда. Вири патарихъай чирвилер авай ва акьуллу аялриз, мумкин я, абур гъвечӀи тирла кьадарсуз гзаф крар ийидай ихтияр гузвай. Амма гьатта ихьтин аялдизни тайинарнавай сергьятрай эк��ечӀдай ихтияр авач. Им, сифте нубатда, чӀехибуруз гьуьрмет авуниз талукь я. Куьне гьатта аядиз гьараяр тийидайвал ва адан хъсан вири крар гьевесламишдайвал хьайитӀани аялди чӀехи яшда авай мукьва-кьилидан намусдик хкӀадай кар авур дуьшуьшда ада вич кутуг тавур жуьреда тухвайди кьатӀун патал чӀехида кӀевивал хвена кӀанда. Аялдик чӀехи яшда авай инсанриз гьуьрмет авунин вердишвилер жезмай кьван фад кутуна кӀанда. Абуруз а кар акун лазим я хьи, хизанда сифте чкадал диде ва буба ала ва абурулай вири крарни аслу я. И вахтунда гележегда веледри чӀехибурулай аслу тушиз вири крар чпи кьилиз акъудиз чалишмиш жеда. Са гьихьтин ятӀани чӀуру крарай аял рикӀ алай шейиникай магьрумаруналди туьнбуьгь авунин чкадал, адаз дуьзгуьн ва кутугай кардай хийир къачудай шартӀар яратмишна кӀанда. Эгер аял къадагъайрин ва туьнбуьгьрин гуьтӀуь сергьятра яшамиш жезвачтӀа, ам гьа вичин хийир патал къилихар хъсан патахъ дегишариз чалишмиш жезва. Чир хьана кӀанда хьи, са карни фикир тагана амукьзавач. Алай аямдин психологри чӀурукӀа кхьенвай гьар са гьарфунай аялдин тариф тавун меслятзава. Гуя чӀехибуру ихьтин жуьреди аялдин вилик фин гьевесламишзавайди яз гьисабзава. Гележегдин «генийрин» диде-бубаяр а кардихъ инанмиш я хьи, абурун гьихьтин хьайитӀани агалкьун гьевесламишна кӀанда. Гьатта ихьтин дидедин патав аялди дафтардин чарчел чӀугунвай шаклу манадин шикил гъайилани, ада и шикилдай са гьихьтин ятӀани плюсар, яни рази жедай терефар жагъурда. Кьилинди ам я хьи, ада маса мукьва-кьилийрин вилик аялдин и «эсердал» дамахар ийида. Ихьтин рафтарвили аялдиз хъсандалай писдаказ гзаф таъсирда.
+М. НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Чпин аял вири патарихъай чирвилер авайди ва акьуллуди яз чӀехи авун гзаф дидейрин мурад я. Амма аялар тербияламишунин рекьяй гзаф кьадар методикадин пособияр хьуниз килиг тавуна и жигьетдай дуьм-дуьз инструкция гьелелиг садани яратмишнавач. Ахьтин диде-бубаяр ава хьи, абуру педагогвилин ктабар кӀелзавачтӀани, чпин аялар вири патарихъай вилик фенвайбур яз чӀехи жезва. Ихьтин хизанрин сир квекай ибарат я? «Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Са къужа, еке яшариз акъатна, эхир нефесдин вахтни агакьна, амма вичин уьмуьрда садрани эвленмиш хьанач.– Ажайиб я, гила хьайитӀани ахъая ман чаз вун эвленмиш тахьунин сир? – лугьуда адаз хтулри.– Зун свас гъуниз акси тушир, чан балаяр. Амма гуьзелвилинни камаллувилин вини дережадин (идеальный) дишегьлидин суракьдаваз, акуна-такуна, уьмуьрни фена.– Гьи ачух, гегьенш дуьньяда бес ваз гьахьтин са касни жагъаначни? – тажуб хьана жегьилар. Рекьиз месел алай кьуьзуьда, вилер накъварив ацӀана, жаваб гана:– Сад авай. Анжах гьамни уьмуьрдин юлдашвиле вири патарихъай лап хъсан дережадин итимдихъ къекъвезвай. Зун дуьз атанач. Гьахьтин инсанар авачирдан гъавурда, гьайиф хьи, чун геж гъавурда акьуна, – агь аладарна, жаваб гана ада, ва гьамишаллугъ вилер акьал хъувуна. Эхь, чан балаяр, идеальный инсанар дуьньяда авач. Иллаки ажайиб яратмишун я дишегьли. Пара дуьшуьшра хизандин къалмакъалар, гьатта дуьньядин чӀехи дявеярни дишегьли себеб яз жезва. Дишегьлидиз гьуьрмет ая, амма ам садрани тамамвилелди рази ийиз алахъмир, жедач. Я гьуьжетни ийимир, «вун гьахъ я» лагьана, алудур.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Машиндин рехъ – им инженервилин багьа, вичел еке зегьмет алай четин имаратрин яшайишдин манадин тамам комплекс я. Адан куьмекдалди автотранспортди уьлкведин 80% парар дашмишзава. Рекьерин гьал-еридилай автотранспорт ишлемишиз хьун ва рекьерин хатасузвал таъминарун аслу я. «Ви шумуд йис ятӀа ваъ, вун гьикӀ ва гьикьван рекьер фенватӀа важиблу я» лугьур камаллу ихтилат ава. Амма яргъал рекьер лайихлудаказ атӀудай шартӀарни кӀанда эхир.
+Зун, Муртузалиева Севинжи, Чеперин хуьре дидедиз хьана, алай вахтунда Ахцегьа яшамиш жезва. Зун жуван лезги чӀал, лезги чил, Ватан, халкь ва адан адетар кӀани инсан я. За жуван чилел, Ватанда, районда, хуьрера, кӀвалера, хизанра ва гьар са инсандихъ жезвай агалкьунрал шадвал ийизва. Чи районда дамах, тариф авуниз лайихлу идараяр, кӀвалахар ва кьилдин хизанар, инсанар гзаф ава. Ахьтинбурун жергедай яз КЦСОН-ДИН идарани къалуриз жеда. Хейлин маса чкайра хьиз, чи райондани мергьяматлувилин кӀвалахар тамамарзавай КЦСОНДИН идара кардик кваз гзаф йисар я. Заз и макъалада къейднавай идарадин кьилдин къуллугъчийрикай, ана авай къайдайрикай жуван фикирар лугьуз кӀанзава. Вини дережадин чирвилер авай, бажарагълу, рикӀиз чими, чина нур авай жегьил итим Алирзаев Мурада регьбервал гузвай и идарадин кӀвалах лап хъсандиз тешкилнава. Зун кьвед лагьай группадин набут хьуниз килигна, 2015-йисалай инихъ и идарадин къаюмвилик ква. Ина кӀвалахзавай къуллугъчияр гзаф рагьимлу, гьуьрметлу, инсанрин халис къайгъударар я. Абуру кесиб хизанриз, диде ва я буба галачир аялриз, яшлу, ялгъуз, набут инсанриз иллаки еке дикъет гузва. Ина спортзалда машгъул жез кӀанибуруз жуьреба-жуьре тренажерар, гьакӀ домино, шахматар къугъвадай, газетар кӀелдай, компьютеррал машгъул жедай мумкинвилерни ава. И чкада къаюмвилик квайбурун сагъламвилел гуьзчивал тухузвай медсестрадини кӀвалахзава. Чпиз мумкинвал хьайила, инай гагь-гагь инсанар гьамамдизни тухузва. ГьакӀ кьилдин ксарихъ кӀвалериз физ гелкъведай яшайишдин къуллугъчийрин дестени кардик ква. Заз захъ гелкъуьнай зи хтул – Зугьрабова Симзара Гьабибовнадиз зи патай чухсагъул малумариз кӀанзава. Куьрелди, и идарадин къуллугъчийри гьар са патахъай инсанрин къайгъу чӀугвазва. Виридалайни хуш къведай кар ам я хьи, ина гьар сувариз набутрихъ галаз мярекатар тухузва. Абуруз пишкешарни гузва. Иниз къвезвай инсанрин гуьгьуьлар шад авун патал абурун хайи йикъариз талукь суфраяр-мярекатар тешкилзава. ��ухняда чарасуз вири шартӀар, затӀар ава. ТӀуьнар михьи, экуь кьилдин залда гузва. Гьар юкъуз дадлу, атирлу гьар жуьре хуьрекар гьазурзава. Идарадин кабинетрайни чин ачух, сивел хъвер алай жегьил итимар ва дишегьлияр аквада. Инжиклу тахьана абур чпивай куьмек кӀан хьайи инсанрин къаршидиз къведа. И мукьвара зун бейхабар са кӀвалахдин шагьид хьана. Зун и юкъуз, вучиз ятӀани, тӀуьн къачуз КЦСОН-ДИЗ вахтунилай геж фенвай. Чкадал атайла, и идарадин къуллугъчияр вири кӀватӀ хьана, стол ачухнавай. Абуру, зун са багьа инсан хьиз, еке гьуьрметдалди кьабулна. Зак регъуьвални акатна, вири кӀвачел къарагъна, абуру заз ацукьдай чкани гана. Гуьгъуьнай заз чир хьана хьи, ам вичи пара йисара КЦСОН-ДИН кухняда кӀвалахай, чаз виридаз истеклу Гъаниева Мая вах пенсиядиз финихъ галаз алакъалу яз тешкилнавай мярекат тир. Мая вах юкьван буйдин, рикӀиз чими, чинал хъвер алай, масадбуруз гьуьрмет ийидай кас я. Иниз къвезвай кьуьзуьбуруз, жегьилриз, итимриз, дишегьлийриз Мая вах, диде хьиз, пара кӀанда. Гьар инсандихъ галаз рахадай къайда, чӀал чидай, виридан гуьгьуьл къачудай и дишегьли кӀвалахдилай элячӀунал иниз къвезвай муьгьтежбуруни гьайиф чӀугвазвай. Ада вичин кӀвалах кӀусни кагьулвал авачиз, гьакъисагъвилелди тамамардай. Гьавиляй и идарадин къуллугъчийрини, абуру къаюмвалзавайбуруни чпин хуш келимайралди Мая вахаз хъсан сят хьурай лагьана. ГьакӀ гьуьрметдин лишан яз профсоюздин патай къиметлу савкьатни гана. Гьуьрметлу Мая вах! Ваз Аллагьди лайихлудаказ, чандин сагъвилив ял ядай мумкинвал гурай! КЦСОН-ДИН вири коллективдиз Аллагьди чандин сагъвал ва мадни артух рагьимлувал гурай!
+Илимдин ядигарар гьамишалугъбур я. Илисайдавай яргъаз хьухь. ИНЛАЙ-АНЛАЙ гъал кӀватӀайла, кьецӀилдаз перем цваз жеда. Инсан Аллагьди рузи галаз халкьнава. Инсан инсандин гуьзгуь я. Инсан малаик туш. Инсан намусди рекьида, цӀегь – чумахъди. Инсан парталдиз килигна къаршиламишда, акьулдиз килигна рекье хутада. Инсан рекье-хуьле чир жеда. Инсан чир хьун патал санал са пут кьел тӀуьна кӀанда. Инсан яз хада, шаир яз халкьда. Инсанар япарин ваъ, вилерин чӀалахъ жеда. Инсанди хиялардайла бахт хъуьрез жеда. Инсан чиниз килигда, гьайван – гъилиз. Инсандиз пекер абур я, тарциз – пешер. Инсандиз хажалатдилай пис зулум авач. Инсандин къадир кьейила чир жеда. Инсандин мез кӀани патахъ рахада. Инсандин рикӀел – сад, мецел масад жеда. Инсандин фикир хьиз са шейни азад туш. Инсандин фикиррин таржумачи адан гьерекатар я. Инсандин чинал тариф авун ялтахвилин лишан я. Инсандин чӀуру тӀвар акъатдалди, вил акъатун хъсан я. Инсаният садрани рекьидач. Ирид архаяр тийижирди гъейратлу итим туш. Ирид кӀвализ муьжуьд кавха. Иридра алцума, садра атӀутӀ. Ислягь зегьмет берекатдин хазина я. Итим вичикай икрагь тахьун патал папа пекер дегишда, паб икрагь тахьуй лугьуз гъуьлуь дишегьлияр дегишда. Итим кьулухъай гьич рахад��ч. Итим садра рекьида, алчах – вишра.
+Дагъустан Республикада къулайсуз эпидемгьалар арадал атунихъ галаз алакъалу яз гьар жуьре къуллугъар кьилиз акъудунин, инсанар, парар тухунин ва са жерге маса хилера кӀвалахзавай агьалийрин кьилдин категорияр патал коронавирусдикай хуьдай мажбури вакцинация кардик кутунва. Идан гьакъиндай РДДИН Кьилин санитарный духтур Николай Павлован 2021-йисан 21-июлдиз акъудай 37-нумрадин къарарда къейднава. Документдин текстда кхьенвайвал, коронавирусдин инфекциядиз акси рапар здравоохраненидин, образованидин, алишверишдин, общественный тӀуьнрин, гуьрчегвилин салонрин, вирида ишлемишзавай транспортдин тешкилатра кӀвалахзавай къуллугъчийриз яда. Идалайни гъейри, мажбури вакцинация почтадин алакъадин, МФЦ-ДИН, яшайишдинни коммунальный майишатдин ва энергетикадин, агьалияр яшайишдин жигьетдай хуьдай ва абуруз къуллугъдай, культурадин, театррин ва кинотеатррин хилерин къуллугъчийриз талукь жеда. Дагъустандин Кьилин санитарный духтурди гьакӀ вакцинациядал госкъуллугъчияр, муниципальный ва госсергьятдал алай ахъайдай пунктара кӀвалахзавай гуьзчивалдай органрин госкъуллугъчиярни таъминарун тапшурмишна. Дагъустандин Кьилин санитарный духтурдин къарардихъ галаз кьадайвал, и категориядин къуллугъчийриз вакцинадин сифте прививка 9-августдалди, кьвед лагьай прививкани 2021-йисан 30-августдалди авун герек я. Къарарда къейднавайвал, эхиримжи кьуд гьафтеда коронавирусдин инфекция акатай дуьшуьшар 797 далай 1380 дуьшуьшдал кьван артух хьана. Юкьван гьисабдалди, гьар юкъуз цӀийи коронавирусдин инфекция акатай 197 дуьшуьш къейдзава.
+Ц Iай инсандин уьмуьрдин къакъудиз тежедай пай я. Адан куьмекдалди тӀуьн гьазурзава ва чимивал къачузва, кӀвалер экуьналди таъминарзава эхир ва икӀ мад. Амма ахьтин дуьшуьшар ава хьи, цӀай гуьзчивиликай хкатзава ва пожар башламишзава. Гуьзчивиликай хкатнавай цӀу вичин рекье вири кузва ва идалди материальный чӀехи зарар, инсанрин уьмуьр ва сагъламвал патал зиянар арадал гъизва. Уьлкведиз ва обществодиз лагьайтӀа, сан-гьисаб авачир кьадар зиянар жезва. ЦӀай кьур дуьшуьшрин вилик пад кьун патал сифте нубатда абур гьихьтин крар себеб яз арадал къвезватӀа рикӀел хвена кӀанда. Ихьтин себебрик акатзава: цӀув къайгъусузвилелди эгечӀун (ялавар авун ва абурув чӀурукӀа эгечӀун, ялавар авун патал кудай шейэр ишлемишун); электротадаракар ишлемишунин къайдаяр чӀурун; токдик кутуна тунвай уьтуьяр ва икӀ мад. РикӀел хуьн лазим я хьи, чеб къайдадай акъатнавай розеткаяр, чпел алай изоляция чӀур хьанвай электрикдин симер ишлемишун кӀевелай къадагъа я. Са розеткадик гзаф кьадар электротадаракар кутуна виже къведач, вучиз лагьайтӀа абурухъ еке къуват ава. Кьабулзавай серенжемризни килиг тавуна эгер пожар башламишнатӀа, я тушни гум ва я канвай шейэрин ни пайда хьанватӀа, ихьтин дуьшуьшра энгелвал тавуна 101-нумрадин телефондай пожарный къуллугъдиз зенг авуна кӀанда. Ихьтин дуьшуьшда дуьм-дуьздаказ ва гъавурда акьадайвал пожар арадал атай чкадин адрес лагьана кӀанда. Гьа са вахтунда кӀвале авай инсанрин кьадардикай, адан патав машиндивай къвез жедай рекьерикай малуматар гана кӀанда. Эгер мумкинвал аватӀа, пожарный машин къаршиламиш авуртӀа хъсан я. Ида вахт кьенятдай мумкинвал гуда. ЦӀай кьур вахтунда и кардихъ авай важиблувал лагьайтӀа, чӀехиди я. Яд авай чкайра ял ядайла жуважув тухунин къайдайрал ва хатасузвилин серенжемрал амал авуна кӀанда. Гьа икӀ, жуваз сирнав ийиз лап гъвечӀи яшда авай аял тирла чирун важиблу я. И вахтунда хизандин вири членриз сирнав ийиз чир хьун патал къайгъу чӀугу. Аялри чуьхуьнагар анжах ихтияр ганвай чкайра, къулайвилер авай пляжра авуна кӀанда. И вахтунда цин температура 17-19 градусдилай агъада хьана кӀандач. Це 20 декьикьадилай гзаф вахтунда хьун меслятзавач. Чуьхуьнагар ийидай вахт яваш-яваш 3-5 декьикьадин артухар авуртӀа жеда. Чуьхуьнагар фу тӀуьр 1,5-2 сятдилай авуна виже къведач, гьикӀ лагьайтӀа, хуьрекдин кӀвалин спазм (таб акьалтун), къусмиш арадал атун мумкин я. ЦӀУВАД-КЪАД декьикьадин вахтунда са шумуд сеферда чуьхуьнагар авуртӀа хъсан я, вучиз лагьайтӀа беден къайила таб акъалтунар, нефес чӀугун акъваз хьун ва жув-жувалай фин мумкин я. Уф твадай матрасрал ва круграл алаз къерехдивай яргъаз фена виже къведач. Эгер квез сирнав ийиз чизвачтӀа, бедбахт дуьшуьшар арадал атун мумкин я. Текдаказ чуьхуьнагар ийиз чалишмиш жемир. ЧӀехи яшда авай инсанри а кар рикӀел хуьн лазим я хьи, аялар чӀехибурун гуьзчивал алачиз туна виже къведач. Це инсанар телеф хьунин асул себебар агъадихъ галайбур я:– сирнав ийиз чир тахьун;– спирт квай шейэр ишлемишун;– аялар чӀехибурун гуьзчивал алачиз тун. Эгер чӀехи яшда авай инсанар асул гьисабдай хсуси саймазвал себеб яз телеф жезватӀа, адет яз, аялар телеф хьунин тахсиркарар абурун диде-бубаяр я. Агьвалатрин вилик пад кьунин, инсанри гьавизрал, вирерал къулайвилер тешкил тавунвай ял язавай чкаяр винел акьулдунин мураддалди госинспекторри къутармишдайбурухъ, полициядин къуллугъчийрихъ, чкадин самоуправленидин органрин, массовый информациядин такьатрин ва общественный тешкилатрин векилрихъ галаз санал республикадин цин объектрал рейдар кьиле тухузва. Виридуьньядин здравоохраненидин тешкилатдин делилралди, дуьньяда гьар йисуз це саки 450 агъзур кас телеф жезва. Гьуьлуьн къерех ва чими гьаваяр авай уьлквейра цихъ галаз алакъалу агьвалатар рекьеринни транспортдин дуьшуьшрилай кьулухъ 2-чкадал ала.
+Цел жува-жув тухунин къайдайрал кӀевелай амал авуртӀа, бедбахтвилин дуьшуьшрин вилик пад кьаз жеда! Цин патав хьуналди, хсуси хатасузвилин гьакъиндай садрани рикӀелай ракъурмир.
+Ракъинин нурар иллаки психика галат хьанвай, нервияр къайдадикай хкатнавай, маса крари тӀуьруькьуьм ганвай инсанриз хъсан дарман я. Амма тӀебиатдин сагъар хъийидай и такьатдикай кардин гъавурда аваз ва мукъаятдаказ менфят къачуна кӀанда, тахьайтӀа ада сагъламвилиз зарар гун мумкин я. Гьавиляй гьуьлел рагъ гуз фидайла 40 йисалай виниз яшар хьанвай инсанрин рикӀел чпин патан шартӀара (широтайра) ял ягъун хъсан тирди хкваш. 12 йисал къведалди яш хьанвай аялрикай рахайтӀа, ракъинин нурарик кьадардилай гзаф хьуни абурук, акьулбалугъвилин яшариз акъатайла рак азар акатунин хаталувал кьве сеферда артухарзава. Ракъинин кузвай нурарик, иллаки гьуьлел, яргъалди акъвазуни инсандин иммунитетни хкажзавач, къарши яз, агъузарзава. Сирнав авурдалай кьулухъ бедендал аламукьзавай цин стӀалар ракъинин кӀаник лап гужлу линзайриз элкъвезва ва абуру хамуник квай халар лап кун мумкин я, идани рак азар арадал гъизва. Ракъинин экуьнин уьлтрафиолетовый нурари хам вахтундилай вилик кьуьзуь ийизва. Рагъ гайидалай гуьгъуьниз гьа гъил-гъиле аваз хуьрек тӀуьнни меслят къалурзавач. ГьикӀ лагьайтӀа, ракъинал ифин акъатнавай беден гьеле тӀуьн кьабулиз гьазур туш.
+Абутраб Александрович Аливердиев 1971-йисан 5-июлдиз Махачкъала шегьерда дидедиз хьана. Физикоматематический илимрин доктор, Европадин физический обществодин член тир ам вишдалай артух илимдин кӀвалахрин автор я. Адан кӀвалахар «Квантовая электроника», «Радиофизика» ва маса чеб лицензироватзавай ва реферироватзавай кар алай журналра чапзава. Илимдинни техникадин са шумуд патент авай алим илимдинни техникадин хилен экспертрин Федеральный реестрда аккредитация авунва. Абутраб Аливердиева хсусидаказ Россияда, Белоруссияда, Германияда, Индияда, Италияда, Испанияда, Непалда, Польшада, Португалияда, США-ДА, Украинада, Финляндияда, Францияда, Чехияда ва Японияда яхцӀурдалай гзаф серенжемриз сивин ва стендрин докладар рекье тунва. Абутраб Александровича агъадихъ галай терефрин сергьятра аваз асул кӀвалахар кьилиз АКЪУДНА:1.ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНОЕ исследование электро-, магнето- и теплофизических свойств соединений с сильно коррелированной электронной системой (ВТСП, манганитов с КМС и МКЭ и др.), а также искусственных и естественных композитных материалов, включая горные ПОРОДЫ.2.ПРЕЦИЗИОННАЯ интерферометрическая диагностика, анализы экспериментальных данных с использованием преобразований Радона и связанные ТЕМЫ.3.ФИЗИКА плазмы и газового РАЗРЯДА.4.ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНОЕ исследование и численное моделирование экстремальных состояний вещества и лазерной ПЛАЗМЫ.5.РАСЧЕТ уравнения состояния и теплофизических свойств, в том числе, для прикладных задач геотермии. 2001-йисуз Дагъустанда сифте яз Абутраб Аливердиев «Илимдин ва прикладной метлебдин илимдинни техникадин цӀийи продукциядин методикаяр, технологияр гьялунин ва яратмишунин хел» терефдай Россиядин илимрин академиядин медалдиз, 2002-йисуз «Физика» номинациядай Росс��ядин жегьил алимар патал Европадин академиядин премиядиз лайихлу хьана. 2001-йисалай ам са шумуд сеферда Италиядин ЕNЕА центрайриз фенай. 2004-йисалай А.Аливердиева Миландин университетдин (Бикокка) лазерный плазмадин дестедихъ галаз саналди тир бегьерлу кӀвалах башламишна, 2012-йисалай лагьайтӀа, СЕLIA лабораториядихъ галаз (Франция) кӀвалахна. Идахъ галаз санал, 2012-йисуз Джадавпурский университетдиз (Индия) фена. 2006-йисалай Европадин физический обществодин (ЕРS) член я. Илимдин рекье кӀвалахзавай ам гьа са вахтунда са жерге литературадин машгьур эсеррин автор я. Адан художественный литературадин маналу ктабар дуьньядин гзаф чӀаларал акъатнава. Абутраб Александрович «Экология» номинациядай «Золотое перо Руси» (Москва, 2006) Милли премиядин гимишдин призер я. Адан кӀвалах 2007-2008-йисарин Вузрин уртах Татьянинский конкурсдин чухсагъулдин чарчелди (Санкт-Петербург, Вузрин уртах Ассоциация «Покров») ва «Родники Дагестана» (2014) тӀвар алай республикадин конкурсдин лауреатдин похвальный грамотадал, Россиядинни Япониядин Танка поэзиядин конкурсдин лауреатвилин тӀварцӀел (Санкт-Петербург, 2017) къейднава. Ам неинки Россияда, гьакӀ адалай къецепатани зари-фантаст яз (илимдин фантастика) машгьур я.
+Алай йисан 23-июлдилай Япониядин меркезда XXXII гатун Олимпийский къугъунар башламишнава. Россиядин командадик 335 спортсмен ква. Идалайни гъейри, чи гьукуматди акъажунрин гъалибчийриз гьикьван пул гудатӀа малум я. ИкӀ, Россиядай тир олимпийский чемпион 4 миллион манатдин девлетлу жеда (тахминан 54,5 агъзур доллар). Гимишдин призерди 2,5 миллион манат, буьруьнждин медалдин иесиди лагьайтӀа, 1,7 миллион манат къачуда. Амма имни гьеле вири туш! Медалистар олимпийвийрин тереф хуьнин хсуси Фондунин патай багьа савкьатрини гуьзетзава. Эхиримжи олимпиадада агалкьунрай спортсменрив 5 миллион манатдин къимет авай цӀийи BMW X6 машинрин куьлегар вахкана. Идалайни гъейри, тафаватлу хьайи атлетар чеб атанвай субъектрин патай пулдин премийри ва къиметлу пишкешри гуьзетзава. Месела, 2016-йисан Олимпиададилай кьулухъ Дагъустанда азаддиз кьуршахар кьунай чемпион Абдулрашид Садулаев 6 миллион манатдин къимет авай пулдин сертификатдиз лайихлу хьанай. Бес маса уьлквейра олимпийвияр гьикӀ гьевесла-мишзава? Мукьвал алай къецепатан уьлквейрин, кьилди къачуртӀа, Къазахстандин спортсменар виридалайни кьакьан премийриз – гъалибвал къачунай 250 агъзур доллардиз лайихлу жеда. Идалай са тӀимил гъвечӀи кьадар Азербайжандай ва Латвиядай тир Къугъунрин гъалибчийри къачуда. Кьве виш агъзур доллар Уьзбекистандин чемпионрив, 166 агъзур – Молдовадин, 150 агъзур – Беларусдин, 144 агъзур – Къиргъизистандин, 125 агъзур – Украинадин ва Эстониядин, 118 агъзур – Литвадин, 72 агъзур – Гуржистандин, 50 агъзур – Эрменистандин, 26 агъзур – Тажикистандин Олимпийский къугъунрин чемпионрив вахкуда. Виридалайни хъсан Син��апурдай тир олимпийвийриз жеда. Ана гъалибчиди 741 агъзур доллар къачуда. 2016-йисуз бязи уьлквейра олимп спортдин гонорарар ихьтин кьадарра гузвай: Канадада – 15 агъзур доллар, Германияда – 22 агъзур, США-ДА – 25 агъзур, ЮАР-ДА – 37 агъзур, Францияда – 55 агъзур, Венгрияда – 125 агъзур, Италияда – 166 агъзур, Индонезияда – 381 агъзур доллар. Анжах «гъвечӀи» ва «кесиб» Великобританияда олимпийский чемпионриз са затӀни гузвач. Ингье гьа ихьтин крар!
+Гад ял ягъун патал вижевай вахт, яд лагьайтӀа, организм сагъламарун патал лап хъсан такьат я. Рагъ авай чими йикъар алукьуникди инсанар яд авай чкайриз еримиш жезва. Амма чуьхуьнагар авуни анжах яд акьуллудаказ ишлемишай дуьшуьшда хийир гъизва.
+Гьуьрметлу юлдашар! Райондин руководстводин, райсобраниедин депутатрин патай квез РД-ДИН Конституциядин югъ рикӀин сидкьидай мубаракрай! Дагъустан Республикадин Дибдин законди демократиядал бинеламиш хьанвай, уьлкведин чеб вирида кваз кьазвай принципар мягькемарзава ва мадни вилик тухузва. Ам чун экономикадин рекьяй вилик финин ва яшайишдин рекьяй дурумлувилин мягькем бине я. Чи республикадин агьалийрин рикӀера и югъ садвилин ва рейсадвилин лишан яз гьатнава. Гьар са касдин ватанпересвал гъвечӀи крарилай эгечӀзава. Абурун жергедик жуван республикадин, уьлкведин Конституцийриз гьуьрметун, абурун бинеда авай демократиядин принципар хуьн, жуван багърийрин, хуьруьнвийрин, райондин гьакъиндай къайгъу чӀугун акатзава. Гьуьрметлу Ахцегь райондин агьалияр! Квез аквазва хьи, иллаки эхиримжи вахтунда чун чкайрал халкьдин яшайишдин шартӀар хъсанариз, райцентрдал абур гъиз алахъзава: куьчейра къир цазва, йифен эквер твазва, цӀийи школаяр, аялрин бахчаяр эцигзава, авайбур ремонтзава, бандар ягъуналди вацӀун кьеревай чил къакъудзава, зурба спорткомплекс эцигзава, цӀийи ЦРБ кардик кутаз кӀанзава, Ахцегьрин къеле туьхкӀуьрунин, жемят хъвадай михьи целди таъминарунин месэлаяр къарагъарнава. Куьнени гьар сада вичин чкадал къуллугъдин, гьакӀ ватанпересвилин буржияр намуслудаказ тамамариз хьайитӀа (и кардиз чна квез эверзава) чи кӀвалахар мадни вилик фида. Къуй куь кьилел гьамиша ачух цав ва квехъни виридахъ уьмуьрдин хушбахтвал, чандин мягькем сагъвал ва чи уьлкведин, республикадин, райондин хушбахт гележег патал гьар са карда агалкьунар хьурай! Инсандин ихтияррин замин тир и сувари къуй квез пакадин йикъахъ инанмишвал ва вилик эцигнавай мурадар къазанмишунин карда къуват гурай!
+Алай йисан 1-сентябрдилай уьлкведин вири школайра хьиз, Дагъустандин школайрани чи уьлкведин Государстводин Пайдах хкажунин ва Гимн тамамарунин къайда кардик кутада. Школайра и крар кьиле тухуниз талукь къарардал РФ-ДИН просвещенидин Министерстводин регьбер Сергей Кравцова къул чӀугуна. Алукьзавай кӀелдай цӀийи йисалай эгечӀна чи школайра гьар гьафте уьлкведин Пайдах хкажунилай ва Гимн тама��арунилай башламишда. РД-ДИН Минобрнаукада къейд авурвал, идан мурад агалкьзавай несилрихъ ватанпересвилин гьисс арадал гъун я. Идахъ галаз алакъалу яз, образованидин вири идараяр «Образование» милли проектдин «РФ-ДА агьалийриз ватанпересвилин тербия гун» федеральный проектдин сергьятра аваз государстводин кьилин лишанралди таъминарда.
+Гъилевай йисуз лезгийрин зурба алим, журналист ва общественный деятель Гьажибег Агьмедханович Гьажибегов дидедиз хьайидалай инихъ 120 йис тамам хьанва. Гьавиляй куь дикъетдиз рагьметлудан уьмуьрдинни яратмишунрин куьруь ва бегьерлу рекьикай агъадихъ галай материал теклифзава.
+Гьажибег Агьмедханович Гьажибегов 1902-йисан 11-мартдиз Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. Ада чкадин кьве классдин училищеда кӀелзавай, амма буба кечмиш хьайидалай кьулухъ хизан ва вич хуьн патал ам батраквиле кӀвалахуниз мажбур хьана. 1920-йисуз жегьил Гьажибегов кӀелунар давамарун патал Темирхан-Шурадиз физва. Ина инкъилабдин женгина активвилелди иштиракзавай ам компартиядин жергейриз гьахьзава. Гьа и йисуз адалай Москвадиз физ алакьзава. Ина адакай СССР-ДИН лежбервилин Халкьдин комиссариатдин хуьруьн майишатдин промышленностдин Кьилин управленидин курсант жезва. Ахпа Гь.Гьажибегова РагъэкъечӀдай патан зегьметчийрин университетда кӀелзава.1923-1926-йисара Гьажибеговакай уьлкведин сифте партийный школа тир Свердлован тӀварунихъ галай Университетдин студент хьана. Ина Сталин, Ярославский, Луначарский, Орджоникидзе ва масадбур хьтин партийный ва государстводин деятелри лекцияр кӀелзавай. Уьлкведин кесерлу вузда пуд йисан кӀелунри Гьажибеговаз вичин чирвилер артухардай ва кьакьан дережадин пешекар жедай мумкинвал гана. Илимдин месэлайриз итиж авур ам лезги литературадин, милли чӀал ва кхьинар вилик тухунин месэлайрал машгъул жез эгечӀна. Вичин илимдин жагъурунар ада кар алакьунивди Кьиблепатан Дагъустандиз вахт-вахтунда финихъ, халкьдин сивин яратмишунрин ва лезги литературадин классикрин эсерар кӀватӀунихъ, чкайрал чӀалан ва кхьинрин месэлаяр гьялунихъ галаз алакъалу ийизвай. Гьа и девирда Гь.Гьажибегов илимдин кӀвалахрални машгъул жезва. Вири лезги фольклордин ва литературадин эсерар кӀватӀунилай башламишна. Дагъустандиз хтайдалай кьулухъ ам мад сеферда гьеле Ахцегьа башламишай кӀвалахдив – латиницадал алай лезги алфавит туькӀуьрунив эгечӀна. 1928-йисуз Гьажибег Гьажибегова латиницадин графикадин бинедал лезгийрин ва табасаранрин сифте алфавитар яратмишна. Идалайни гъейри, ада школаяр патал дидед чӀалай ва литературадай сифте ктабар гьазурзава. Гьажибегова халкьдин яратмишунин эсерар активвилелди кӀватӀун, гьакӀни лезги шаиррин ва зарийрин яратмишунар чирун давамарзава. 1927-йисуз алимди «Лезги шаиррин эсерар» кӀватӀал гьазурна ва ам чапдай акъудна. КӀватӀалдин сифте гафуна кхьенва: «ЧӀехи Октябрдин 10 йис тамам хьанвай вахтунда 200 агъзур касдикай ибарат лезги халкь хайи чӀалал кхьинар авачиз амукьзава. Чи са бязи ватанэгьлийри аксивал авуниз килиг тавуна хсуси алфавит яратмишунин кар вилик фида. Чапдай акъуднавай «Лезги шаиррин шиирар» тӀвар алай кӀватӀал и рекьяй сифте тежриба я». Лезгийрин тарихда сифте яз Етим Эминан («Билбил», «ТӀварун хел», «Тум галачир жунгав»), СтӀал Сулейманан («Билбил», «Къазияр», «Фекьияр», «Азадвал», «Ленинан кьиникьиз») эсерар чап авунин къайдада акъудна. «Савадсуз инсанар, – рикӀел хкизвай зари Зияудин Эфендиева, – ктаб ачухна Етим Эминан шиирар кӀелзавайла Гьажибегахъ инанмиш тушир». «Лезги чӀалал кӀелиз жедани?» – тажуб жезвай абур. Гьажибег Гьажибегова 1927-йисан августдиз Кьасумхуьре кьиле тухвай лезги шаиррин сифте конференциядик кьил кутуна. «Яру Дагъустан» газетди къейд авурвал, адахъ чӀехи метлеб авай. ГьикӀ лагьайтӀа, им халкьдин массайрин яратмишунар винел акьулдунин ва кӀватӀунин, гьакӀни Кьиблепатан Дагъустандин литературадин къуватар сад авунин карда сифте кам къачун хьана. Къейдин, и конференциядал Гьажибегов тешкилатчи яз экъечӀна ва адакай асул докладчини хьана. Марифатлувилин (просвещение), тешкиллувилин ва общественный кӀвалахрилай гъейри, Гьажибег Гьажибегова активвилелди литературадин кӀвалахни кьиле тухузвай. Махачкъалада ада «Адетдин къармахра» (1928) ва «Колхоз» (1931) тӀварар алай пьесаяр кхьена ва чапдай акъудна. Гьажибегова литературадин кӀвалах вилик финал дикъетдивди гуьзчивалзавай, жегьил бажарагърин тереф хуьзвай. Идан гьакъиндай «Сифте камар» кьил алаз гьазурнавай ва чапдай акъуднавай кӀватӀалди шагьидвалзава. Адак хейлин жегьил шаиррин шиирар акатна.1930-йисара вичин сивин ва чапдай акъуднавай экъечӀунрадокладра Гьажибегова халкьдин алатай вахтарин художественный ирс къайгъударвилелди кӀватӀуниз, хуьниз, машгьур авуниз, Дагъустандин халкьарин литературадин тарихдикай кхьиниз эверзавай. И карда ада сифте Етим Эминан, ахпа СтӀал Сулейманан «Хкянавай эсерар» чапдай акъудуналди вижевай чешне къалурна. Лезгийрин чӀехи шаир СтӀал Сулейманан ва Гьажибегован алакъайрикай рикӀел хкун тавуна жедач. Абуру алимдин уьмуьрда кьетӀен чин кьунвай. Гьа Гьажибегова художественный чӀалан и устӀар Дагъустандиз ва вири уьлкведиз ачухарна.
+Алай йисуз Дагъустанда, са бязи четинвилеризни килиг тавуна, яшайишдин 126 объект кардик кутадайвал я. Идан гьакъиндай и мукьвара кьиле фейи виче РФ-ДИН Совфеддин спикер Валентина Матвиенкоди иштиракай совещанидал РД-ДИН Кьил Сергей Меликова малумарна. «Дагъустанда са йисуз яшайишдин икьван объектар сифте яз кардик кутазва. И рекьяй Россиядин умуми рекъемрив агакьар хъувун патал чна и жуьредин еришар са шумуд йисуз хвена кӀанда», – лагьана Сергей Меликова. Кардик акатдайбурун арада 38 школа, чпе 6300 чка авай аялрин 40 бахча, сагъламвал хуьнин 4, культурадин 2 ва с��ортдин 40 объект ава.
+Шихагьмедов Гьамид Гуьлагьмедович – Дагъустан Республикадин машгьур экономист ва государстводин деятель. Ам 1947-йисан 24-июлдиз ДАССР-ДИН Ахцегь райондин Хкемрин хуьре гзаф аялар авай хизанда дидедиз хьана. 1966-йисуз Белиждин юкьван школа куьтягьайдалай ва 1968-йисуз Советрин Армиядин жергейра къуллугъ авурдалай кьулухъ ам ДГУ-ДИН экономикадин факультетдик экечӀна. Пуд лагьай курсуна авайла Гь.Шихагьмедова Москвадин Плеханован тӀварунихъ галай халкьдин майишатдин институтда кӀелунар давамарна. 1974-йисуз Гьамид Шихагьмедова Дагъустан АССР-ДИН Госпландин территорийрин планированиедин ва производстводин къуватар бинеламиш авунин отделда экономистдин къуллугъдал вичин пешекарвилин кӀвалах башламишна. 1984-йисуз Гь.Шихахмедов ДАССР-ДИН Госпландин председателдин заместителдин къуллугъдал тайинарна. Гуьгъуьнай адакай председателдин 1-заместитель хьана. 1994-йисуз Гьамид Шихагьмедов экономикадин министрдин 1-заместителвиле тайинарна. 1997-йисуз ам РД-ДИН Госсоветдин ва Гьукуматдин Администрациядиз Дагъустан Республикадин Гьукуматдин Председателдин Секретариатдин руководителвиле рекье хтуна. 1998-йисан январдиз адал нубатдин сеферда экономикадин министрдин 1-заместителвилин жавабдар къуллугъ ихтибарна. Ибур Гьамид Шихагьмедован яратмишунрин еке активвилин, экономикадин реформайрин рекьер ва къайдаяр жагъурунин йисар тир. Ам гьеле советрин девирда экономикадин цӀийи жуьре яратмишунин чешмейрив акъвазнавай. Ада кьил кутуналди, Дербент районда «Дербент» агроконцерн тешкилнай. Ина авай ресурсар мадни менфятлудаказ ишлемишун ва майишат тухунин коллективный жуьрейрин нетижалувал хкажун патал кардик квай вири колхозар ва совхозар саднавай. Республика яшайишдинни экономикадин жигьетдай вилик тухунин яргъал вахтунин ва чпихъ гележег авай программаяр гьялунин карда адан лайихлувилер чӀехибур я. ИкӀ, 1975-1977-йисара адан регьбервилик кваз республикада сифте яз «ДАССР ЦӀуд йисан вахтуналди вилик тухунин ва производстводин къуватар бинеламиш авунин схема» гьялиз ва кардик кутаз эгечӀна.1976-1980-йисара Гьамид Шихагьмедова исполнительный властдин органрин къуллугъчийрин компьютеррин савадлувал арадал гъуниз, республикадин министерствойра, ведомствойра информациядин технологияр яратмишуниз ва хсуси компьютерар кардик кутуниз кьетӀен фикир гузвай. Ам Россияда сифте яз пландин гьахъ-гьисабрин автоматламишнавай къурулуш (АСПР) яратмишайбурукай сад хьана. 1975-1984-йисара Гьамид Шихагьмедов республикадин руководстводин тапшуругъдалди халкьдин майишатда арадал хквезвай энергиядин чешмеяр ишлемишунин месэлаяр гьялунал желбна. Гьа и йисара ам СССР-ДИН АН-ДИН (ИВТАН) кьакьан температурайрин Институтдин ва кудайданни энергетикадин комплексный месэлайрин (ВНИИКТЭП) Вирисоюздин илимдинни ахтармишунрин институтдин алимрихъ галаз санал ракъинин энергия ишлемишунин месэлайрал машгъул жезвай. Ам «Рагъ» тӀвар алай полигон яратмишай, ракъинин энергия ишлемишуналди Каспий гьуьлуьн къерехдал, Гуниб хуьре тежрибадин кӀвалер эцигай тешкилатчийрикай сад тир. Гьайиф хьи, СССР чукӀуникди вири и кӀвалахар акъваз хьана.1985-йисуз Гьамид Шихагьмедов Измир шегьерда (Туьркия) тухвай Халкьарин арадин ярмаркадин СССР-ДИН павильондин Дагъустандин экспозициядин руководитель тир. Гьа икӀ, республикади ихьтин кесерлу серенжемра сифте яз иштиракна. Ада Дагъустан Республикада Докъузпара, Къумторкъала районар, гьакӀни Бежтинский участок кӀвачел ахкьулдунин рекьяй картографиядин материалар, экономикадал бинелу ахтармишунар гьазурунин карда активвилелди иштиракна. Гьамид Шихагьмедова 90-йисара Дагъустандин экономика базардин алакъайрал алудуник, дегиш жезвай экономикадин бинеяр цӀийи яратмишуник еке пай кутуна. Гьеле вердиш тушир базардин экономикадин алакъайрин пис нетижаяр хъуьтуьларунин мураддалди, ада региондин яшайишдин экономикадин четин месэлаяр гьялунин кардиз кьетӀен фикир гана. ИкӀ, адан методикадалди республика экономикадин ва яшайишдин рекьяй вилик тухунин мураддин программаяр кардик кутуна («Дагълар», «Кьибле пад», «Кефер пад» программаяр). Абур Россиядин Федерациядин Гьукуматдини тестикьарнавай. Къейднавай программаяр менфятлудаказ кьилиз акъудунин мураддалди, ада кьил кутуналди ва вичин регьбервилик кваз талукь тир дирекцияр (заказчикар) тешкилна. Абуру чпелай кӀвалах алакьдайди къалурна. Къейднавай жуьредин программаяр уьлкведа мад авачир.1995-1999-йисара республика Чечнядин вакъиайрихъ галаз алакъалу яз экономикадин ва транспортдин блокадада авайла, ада и сергьятламишнавай шартӀара экономика кардик хьунин таъсирлу механизмаяр теклифна ва кьилизни акъудна. Нетижада республикадилай вичиз гьакъикъатдани къурху гузвай экономикадин шартӀ алатна. 1998-2002-йисара Гьамид Шихагьмедова Дагъустан Республикадин экономикадин министрдин къуллугъ кьунвай. И йисара адан регьбервилик кваз Россиядин Федерациядин Гьукуматди тестикьарнавай «1999-2002-йисар патал Дагъустан Республика яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик фин» тӀвар алай федеральный программа кьилиз акъудна. Ада валовый региональный суьрсетдин кьадарар аквадайвал артухардай мумкинвал гана. Ам гьакӀ Россиядин Кьибле пад яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик тухунин мураддин федеральный программа (ФСП «Россиядин Кьибле пад») гьялуник кьил кутурбурукай сад хьана. Къейднавай программадик кутун патал Дагъустандиз талукь пай ада вичи гьазурна. 2001-йисуз сифте яз Дагъустан Республика 20 йисан вахтуналди яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик финин яргъал вахтунин стратегия гьялна. Гьамид Гуьлагьмедовича экономикадин министрвиле кӀвалахзавай йисара и ведомстводин аппарат кьакьан пешекарар авай экономикадин штабдиз элкъвена. Гьакъикъатда лагьайтӀа, министерстводикай республикадин кадрийрин банк хьана. 1999-йисуз, Дагъустандиз бандтешкилатар сухулмиш хьайила, женгинин гьерекатар кьиле физвай Ботлих райондиз сифтебурукай яз кьуд касдикай ибарат тир Дагъустан Республикадин Гьукуматдин членар рекье туна. Абурукай сад Гьамид Шихагьмедов тир. Ина аваз хьайи са шумуд юкъуз ада экономикадин гьалар гуьнгуьна хутун, дяведин гьерекатар къизгъинар тавун патал серенжемар кьабулна. Къейднавай комиссия и районда авай чӀавуз иниз Россиядин Федерациядин Президентдин везифаяр тамамарзавай В.В.Путин атанай. 2002-йисуз Гьамид Шихагьмедов Россиядин Федерациядин Президентдин къвалав гвай (Москва шегьер) Дагъустан Республикадин гьамишалугъ векилдин заместителвиле тайинарна. 2003-йисуз адакай Дагъустан Республикадин финансрин министрдин заместитель хьана.2006-2008-йисара Гьамид Шихагьмедов Дагъустан Республикадин Президентдин ва Гьукуматдин Администрациядин Руководитель тир. КӀвалахдин куьруь вахтунда ада неинки аппаратдин, гьакӀ къуллугъчийрин кӀвалахдин жуьреяр ва къайдаяр дибдай дегишарна. Агьалийрин арзайриз килигунин кӀвалахда, гьукумдин исполнительный органрин къурулуш дегишарунин, Президентдин ва Гьукуматдин къарарар энгелвал авачиз кьабулунин рекьяйни еке кӀвалах кьиле тухвана. 2009-йисан мартдилай Гьамид Шихагьмедова юкьван пешекарвилин образованидин «Махачкъаладин промышленно-экономический колледж» ФГБОУ-ДИЗ руководство гана. И хилени ам вичин кӀвалахдин къайдайриз вафалу яз амукьна. Адан регьбервилик квай колледждин коллективдин алахъунар «гележегдин колледж» яратмишунихъ рекье тунвай. Директорвиле кӀвалахуналди, ада вич жегьилрин бажарагълу тербиячи яз къалурна. Ада юкьван пешекарвилин образованидин ери хкажунин са шумуд жуьре теклифна. Идахъ галаз санал, колледжар (техникумар) финансламишунин амукьайрин принципдизни килиг тавуна, техникумдин материалринни алатрин база мягькемарунин ва хатасузвал гужлу авунин рекьяй серенжемар кьабулна. Гьамид Гуьлагьмедовичахъ республикадин илимдин алемдани еке гьуьрмет ва кесерлувал ава. 1975-1979-йисара ада Даггосуниверситетдин экономикадин факультетда тарсар гузвай. Ина ада вич халис педагог яз къалурна. Яргъал йисара ам ДГУ-ДИН Государстводин аттестациядин комиссиядин председатель тир. Ам Дагъустан вилик тухунин асул месэлайрай са жерге макъалайрин автор я. Гьамид Шихагьмедован къелемдикай пуд ктаб хкатнава. Абурун арада «Дагъустан: ресурсар, экономика, приоритетар» монографияни ава. Гьамид Гуьлагьмедовичан гзаф йисарин гьакъисагъ зегьмет Ватанди «Знак почета» ордендал къейднава. Са кьадар вахт идалай вилик, Гьукуматдин делегациядин составда аваз Ахцегь райондиз Дагъустандин кульутардин министр Зарема Бутаева мугьман хьана. И вахтунда муниципалитетдин культурадин, спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин рекьяй Управленидин начальник Къ.Гъаниевадихъ галаз санал ам Ахцегьрин культурадин КӀвал капитальныйдаказ ремонт авунин рекьяй кӀвалахар физвай гьалдихъ галаз таниш хьана. Къейдин, вич гьеле яргъал тир 1928-йисуз эцигнавай РДК-ДИН дарамат сифте сефер яз цӀийи хъийизва. Ремонтдин кӀвалахар «Культура» милли проектдин сергьятра аваз тамамарзава. Чкадал атай чӀавуз министрдиз суьгьбет авурвал, алай вахтунда фялейри полар ва потолокар чукӀурзава ва къав цӀийи хъийизва. Ремонтдин кӀвалахар куьтягь хьайидалай кьулухъ райондин культурадин КӀвале административный дараматар, кӀелдай зални галай библиотека жеда. Ина гьакӀ аялрихъ галаз кружокра кӀвалах тухунни фикирдиз къачунва. Объект ишлемишиз вахкайдалай кьулухъ вичи агъзур квадратдин метрдилай гзаф майдан кьунвай РДКДА 330 чка авай тамашачийрин зал жеда. Ана культурадин гьар жуьре серенжемар кьиле тухуда ва фильмаяр къалурда. Культурадин серенжемра райондин яратмишдай асул коллективри: «Шарвили» ашукьрин ансамблди, фольклордин «ТӀури» ансамблди, И.Шамхалован тӀварунихъ галай халкьдин театрди, халкьдин алатрин ансамблди иштиракда. Идалайни гъейри, райондин Культурадин КӀвалин патав гвай чкаярни къулайдиз туькӀуьрдайвал я. Культурадин КӀвализ тамашайдалай кьулухъ республикадин культурадин министр З.Бутаевади ина кӀвалахзаай фялейриз са жерге теклифар гана ва абурал кӀвалахар йигин еришралди тамамарун тапшурмишна. ИкӀ, кутӀуннавай контрактдихъ галаз кьадайвал, и чка алай йисан 31-октябрдиз ишлемишиз вахкун лазим я. Муниципалитетдиз мугьман хьайи вахтунда Зарема Бутаевади гьакӀ адетдин культурадин Центрдални кьил чӀугуна. Ада инин къуллугъчийриз гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугунай ва халкьдин культурани искусство хуьнин кардик чпин зегьметдин пай кутунай рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. Ада гьакӀни лезги халкьдин этнокультурадин ирс вилик тухунихъ ва машгьур авунихъ ракъурнавай проектрин ва яратмишунин инициативайрин тереф хуьз вич гьазур тирдакай лагьана.
+Чун къадим алпанрин невеяр я!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ24-ИЮЛДИЗ къадим Дербент шегьерда «Кавказдин Албаниядин халкьар: тарих ва гилан гьакъикъат» тӀвар алаз илимдинни тежрибадин 1-конференция эверна. Адан тешкилатчияр: Тула шегьерда Дагъустандин халкьарин культурадин Центрдин (ЦКНД) председатель Ризван Максимов, педагогикадин илимрин кандидат, тарихчи ва лингвист Шамиль Халилов, Оренбургда Борч хуьруьн диаспорадин председатель Шакир Давудов, Ставрополь шегьердин думадин депутат Казбек Агъаларов. Грэпплингдай дуьньядин чемпион, Сахалинда пагьливанрин «Ахмат» клубдин вице президент Явер Межидов.
+Иштиракчияр: винидихъ тӀварар кьурбурулай алава - цӀийи технологийрин рекьяй Халкьарин арадин академиядин академик, экономикадин илимрин доктор, «Пензадин завод Автомедтехника» ГП-ДИН директор, лезги��рин илимдинни культурадин деятелрин ассоциациядин председатель Букар Гьамидуллаев, физикадинни математикадин илимрин кандидат, доцент Мегьамед Султанов, журналист ва политолог Ханжан Къурбанов, Дербент шегьердин карчи Рамазан Къулиев, филологиядин илимрин доктор, ДГУ-ДА чӀаларин кафедрадин профессор Узлипат Гьасанова, ДГУ-ДИН магистр Нури Кимпаева, физикадинни математикадин илимрин кандидат ДГТУДА ПМИИ кафедрадин заведиш Тамила Исабегова, краевед ва лингвист Манаф Ибеев, боксдай дуьньядин чемпион, РД-ДА боксдин федерациядин президент Гьабиб Аллагьвердиев, теологиядин илимрин доктор Мурад Садыков, Махачкъалада РГЭУ (РИНХ) - дин директордин заместитель Исрафил Муфталиев, РАН ДФИЦ-ДА филологиядин илимрин доктор Мариза Ибрагьимова, тарихдин илимрин кандидат, ДГПУ-ДА правоведениедин кафедрадин доцент Хадижат Жалилова… Элкъвей столдин къайдада кьиле тухвай и мярекат, адан тешкилатчиярни иштиракчияр тебрикуналди ва мурад-метлеб тайинаруналди, Ризван Максимова ачухна. «Чун, дагъустанвияр, са бинедилай атанвай, къени гзаф умумивилер авай са халкь я. Гележегдин лайихлу яшайишни саналди хьана, чун еке агалкьунрихъ, мурадрихъ агалкьда. Чун я садан чилер кьаз, я государственность кӀанз алахънавач. Кавказдин Албания уьлкведин тайифайрин невеяр тир чаз, Дагъустандин стха халкьарин садвал мягькемариз, жуван халкьдин тарих чириз, хайи чӀал хуьз кӀанзава», - лагьана ада. Къейдин, Кавказда чӀехи ва къадим халкьарикай сад тир лезгийриз гьеле 2000 йис идалай вилик вичин государство, кӀел-кхьин, халкьдин сеняткарвилер, культура, гьатта халкьдин къагьриманвилин «Шарвили» эпос авай. Амма дуьньяда вири физва, дегиш жезва. Чи аямдин 7-асирдилай арабринни маса чӀехи халкьарин таъсирдик кваз Кавказдин Албания уьлкве, гьайиф хьи, чкӀана ва къенин йикъалдини адан тайифаяр – лезги чӀалан дестедин халкьар сад хъийиз жезвач. Чун къадим алпанрин тайифайрин невеяр хьунал, алпанрин кхьинар – палимпсестарни эпиграфиядин материалар къе лезги чӀалан бинедаллаз дешифровка ийиз ва кӀелиз, халкьдин къагьриманвилин «Шарвили» эпосдин суварар ва ихьтин ватанпересвилин межлисар кьиле тухуз алакьунал чна дамахзава. Халкьдин кьисметдин гьатта мусибатдин вакъиайризни дявейриз килиг тавуна, чи рагьметлу бубайрилай хайи чӀал, культура, адетар хвена чав агакьариз хьана. Къе чи везифа-буржи и девлетлу ирс акьалтзавай несилриз тун, жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз, бубайрин баркаллу крарилай чешне къачуз тербияламишун я. Агъадихъ чна куь фикирдиз, чи газет кӀелзавай гьуьрметлубур, лап куьрелди элкъвей столдихъ рахай бязи юлдашрин фикирар гъида.
+- Эхиримжи 33 йисуз зун Ставрополда яшамиш жезватӀани, гьамиша хайи Ватандихъ, халкьдихъ рикӀ куз, жувалай алакьдай куьмекиз алахъзава. Кьилди къачуртӀа, Ярагърин хуьре чи зурба алим, Кеферпатан Кавказда мюридизмдин бине кутур, Дагъустандинни Чечнядин имамрин муаллим, накшбанд тарикьатдин муьршид, шейх Ярагъ Мегьамедан (ам 1771-йисуз Юкьван СтӀалдал дидедиз хьана ва 1838-йисуз рагьметдиз фена, Согратлда кучуднава) тӀварунихъ галай зурба мискӀин эцигна. За жув дагъустанви хьунал дамахзава. Заз Дагъустандин вири халкьар пара кӀанда. Чи умуми кӀвал тир Дагъустанди Россиядин Федерациядин къурулушдик кваз цуьк акъудун, чи халкьарин тарихар, чӀалар ахтармишна хуьн зи мурад я. И кар гьар са дагъустанвидин намуслу, ватанперес зегьметдилай аслу я.
+- За жуван саки вири уьмуьр гъурбатда акъудна, гила 80 йисан яшдаваз хайи ватандиз хтанва. Алим яз, уьмуьрдин экӀуь-цуру акунвай кас яз, общественный крарикай хкечӀзавач, жуван вири чирвал, тежриба галатун тийижиз хайи халкьдин рекье эцигиз алахънава. Чун гьар сад вичин халкьдин векилар яз, Дагъустандин халкьарин тарихдин, культурадин, чӀалан месэлайрив акьалтӀай жавабдарвилелди эгечӀна кӀанда. Анжах гьа тегьерда чавай чи яшайиш хъсанариз, жегьилар дуьз тербияламишиз, къадим тарих чириз ва милли чӀалар гележегдин несилрив агакьариз жеда.
+къадим Кавказдин Албания уьлкведа 26 тайифа ва гьакьванни чӀалар-нугъватар авай. Гьеле вири тайифаяр тайинаризни хьанвач. Ахтармишунрай тестикь жезвайвал, а уьлкведин чӀал икьван гагьда гьисабзавайвал, удинринди ваъ, гафунин гегьенш манада лезгийринди тир. Чав агакьнавай чӀалан тарихдин материалар – алимри гьикьван алахъунар ийизватӀани, маса чӀаларал кьил акъудиз тежезвай палимпсестарни эпиграфияр – за Кавказдин Албаниядин кьетӀен алфавит арадал хкуналди, лезги чӀалан Ахцегь нугъватдал (масабурув гекъигай, и нугъват са артух дегиш тахьана ама) кӀелзава.
+Дагъустандин культурада сад-садаз акси гьар жуьре фикирар авай месэлайрикай сад ина гзаф чӀалар хьун я. Фад алатай са девирда Кавказдин къадим сад тир чӀал автохтонный чӀаларин пуд хизандиз – дестедиз пай хьана: абхазринни адыгрин, картвелрин (гуржийрин), рагъэкъечӀдайпатан халкьарин - чӀаларин кьадардал гьалтайла чун акатзавай виридалайни чӀехиди тир нахско-дагъустандин хизан. Чпиз кӀел-кхьин, литература авай 14 чӀал ава. Алимри гьар жуьре методикайрай 36, 40, анжах са хуьре ишлемишзавай арчинский, гинухский, гунзитскийбурни кваз гьатта – 50 чӀал гьисабзава. Шак алач, вири Дагъустандин
+чӀаларни диалектар умуми Кавказдин са дибдилай арадал къвезва, яни чи вири чӀалариз генетикадин жигьетдай мукьва умуми фонд ава. Къе дагъустандин вири чӀалара са мус ятӀани вичин къадим са чӀалай атана амукьнавай (маса чӀаларай кьабулнавайбур квачиз) 300-500 гаф гьисабзава. Ида чун бинедилай са чӀал авай са халкь тирдан гьакъиндай шагьидвалзава. Къе чи алимрин ва халкьарин вилик Дагъустандин милли чӀалар хуьнин жавабдар буржи акъвазнава. Гьавиляй халкьдин сиверай фольклор кӀватӀиз (вахт физва, пака информаторарни амукьдач), чпиз кхьинар аваир гъвечӀи чӀалар хуьз тад�� авуна кӀанда. Чна ДГУ-ДИН чӀалан кафедрада чи гъвечӀи чӀалар ахтармишунин ва хуьнин мураддин план туькӀуьрнава, къайтагъринни урусрин разговорник акъуднава, Дагъустандин халкьари чӀалар сад-садав гекъигунин словаррал кӀвалахзава ва икӀ мад. Ихьтин кӀвалахар тавуртӀа, пака кьвед-пуд несилдилай чи гзаф чӀалар квахьда.
+Кавказдин Албаниядин тарихдин (сергьятрин, тайифайрин, чӀаларин…) гьакъиндай гьеле и уьлкведикай сифте малуматар гайи Страбоналайни «Албанрин тарих» кхьей Моисей Каланкатуйскийдилай башламишна гьуьжетар акъваззавач. Чи аямдал къведалди I асирда арадал атай (бязибуру III асир къалурзава) зурба пачагьлугь чи аямдин V асирда чкӀизва. И девирда ана 3 дин дегиш хьана…, - а уьлкведин тарихдикай итижлу суьгьбетна алимди. Филологиядин илимирин доктор
+лезги чӀаларин классификациядин къайдайрикай рахана. «Халкьди чпин яшайишда лап гзаф ишлемишзавай 100 гафуникай 60-далай артух гафар туьш жезватӀа, абур лап мукьва чӀалар – халкьар я. И жигьтетдай, месела, лезги, агъул ва табасаран чӀалар лап мукьва я», - кьилди къачуртӀа лагьана ада. Конференциядал гьакӀ машгьур публицист ва политолог
+, Борч хуьруьн тарих ахтармишунал алахънавай карчи, меценат
+(ада вири дуьньядиз чкӀанвай 12507 кас вичин хуьруьнвияр жагъур хъувунва!), «Фиярин хуьруьн тарих» кхьенвай карчи
+ва маса юлдашар рахана. Абурун вирибурун фикирар саки сад тир: ватанпересвилин, сада-садаз гьуьрметунин ва къуватар тупламишна алахъуналди чна, къадим Кавказдин Албаниядин невейри, милли чӀалар, культура, бубайрин хъсан адетар жезмай кьван хъсандиз ахтармишна, хвена абур гележегдин несилрив агакьарна кӀанда. Эхь, чи алимрин ва общественный деятелрин иштираквал аваз кьиле тухузвай ихьтин мярекатри, гьелбетда, халкьдиз вичин тарих чириз, виликди физ куьмекзава. Алимриз лагьайтӀа, им илимрин кӀвалахрал рикӀивай машгъул жедай, кьилди къачуртӀа, лезги халкьдин тарихдин къенин йикъалдини чаз авачир академический ктаб яратмишдай мумкинвал - себеб я. Кьилинди, Кавказдин Албания уьлкведин ирс къе политикадин спекуляциядикай яргъа жен. Тарихдин илим политикадин вакъиайрин таъсирсебебрик квачиз вилик тухвана кӀанда.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Чеперин хуьре са мярекатдилай кьулухъ Варидин Шагьбанова, ада 1989-йисалай инихъ хуьруьн культурадин КӀвалин директорвиле кӀвалахзава, чаз хуьруьн музейдиз теклифна. Хуьруьн музей, адаз халкьдин милли культурадинни адетрин центр лагьайтӀани жеда, СДК-ДИН куьгьне дараматда ава. Им са мертебадин секуь кваз эцигнавай къванцин мягькем дарамат я. Яргъи, гуьтӀуь дегьлиз, адет тирвал хуш кваз туькӀуьрнавай полдин тамашачийрин зал (ацукьдай иски скамейкаяр са пипӀе кӀватӀнава), кутугай сегьне ава. Ам 1954-йисуз хуьруьн хипехъанвилин Карл Марксан тӀварунихъ галай колхоздин (председатель Ярали Яралиев тир) такьатрихъ эцигна. СССР чкӀидалди кино-концерт, хуьруьн куьльтурадин уьмуьрдин гьар жуьре мярекатар тешкилзавай гурлу чка гуьгъуьнай яд атӀай регъв хьиз амукьна.
+– Культурадин КӀвалин директорвиле кӀвалахиз хьайи сифте йисара хуьре жемят къалин тир, культурадин серенжемар пара авай. КИМИ-ЭКСИКВИЛЕР туькӀуьр хъийиз, райондин ва республикадин мярекатрани иштиракиз, зун ашкъи-гьевесдивди алахъзавай. Гьа чӀавуз за «Чеперин дагълар» тӀвар алаз жуван хизандин ансамблни тешкилна. Авайвал лагьайтӀа, хизандин ансамбль чаз фадлай авайди тир, за давамар хъувуна. Рагьметлу Амруллагь бубадини (ам хъсан музыкант, далдамчи тир) чун – аялар халкьдин милли музалатар ягъиз вердишарна, хуьре хизандин сифте ансамбль яратмишна. РикӀел алама, хуьруьнбуру гьатта чпин мехъерикни, маса шад межлисрикни теклифиз, райондин ва республикадин мярекатрани иштиракиз, чун машгьур хьанвай. Гила гзаф жегьилар шегьеррихъ алатиз, хуьре жемят тӀимил хьанватӀани, календардин сувариз талукь тир мярекатар за жувалай алакьдайвал кьиле тухузва, – суьгьбетзава Варидин Шагьбанова. Хизандин ансамблдикай ихтилат кватайла къейдин, алай вахтунда Варидинан хизандай са шумуда культурадин хилен устад пешекарар яз кӀвалахзава. Хизандин кьил вич хъсан чӀагъанчи, адан уьмуьрдин юлдаш Назлу районда машгьур манидар я. Хва Асланжиди Махачкъала музучилище, Нальчикда искусствойрин институт акьалтӀарна, республикадин халкьдин милли алатрин оркестрдин солиствиле кӀвалахзава. Муькуь гада ва рушни хуьре хъсан музыкантар я.
+– Варидин стха, дагъдин хуьре культурадин хилен важиблу кӀвалах кьиле тухунай, жемят культурадиз шерик авунай вун пара кьадар сагърай. Чаз вуна тешкилнавай хуьруьн музейдикай ихтилатна кӀанзавай.
+– Эхиримжи йисара хуьруьн клубдиз инсанар техкъвез (дугъри я, ана чимивал, девирдин истемишунрив кьур къулай шартӀар авач), акурла, культурадал рикӀ алай инсан яз, завай къайгъусузвализ хьанач. Жуван хизандин куьмекдалди къадим хуьруьн тарих, материалринни алатрин ва руьгьдин культура, ирс квахь тавун патал клубдин залда куьгьне къаб-къажах, кьилди ксарин архиврин документарни шикилар, гъиле гьатай кьван куьгьне маса шейэр ва тарихдин делилар кӀватӀиз эгечӀна. И кар акурла, хуьруьн жемятдини гъил гекъигна, пара кьадар сагърай. Нетижада кьуд-вад йисан къене культурадин КӀвал акваз-такваз хуьруьн девлетлу музейдиз, милли культурадинни адетрин центрдиз элкъвена. Алай вахтунда ина 600-ев агакьна надир экспонатар ава. Патарай хквезвай хуьруьнэгьлияр, мугьманар музейдиз тамаш тавуна хъфидач. Абуруз пара бегенмиш я ва бязибуру чпин хушуналди цӀийи-цӀийи экспонатарни (чи куьгьне кӀвалера ишлемиш техйиз гадарнавай абур авачиз туш) гъизва. Чеперин музей гьакъикъатдани халкьдинди хьанва, вучиз лагьайтӀа адан ядигарар, экспозицийрин фонд жемятдин хушуналди тир умуми къуватралди арадиз къвезва. Са залда хуьруьн къадим тарихдинни культурадин шагьи��ар тир шейэр кӀватӀ хьанва. Алатай са шумуд асиррилайни несилрилай амай надир шейэр: хуьруьн майишатдинни яшайишдин алатар, гъилин-тупӀун сеняткарвилерин ядигарар, кӀвалин къаб-къажах, кьилди ксарин хсуси затӀар, документар… Гьардаз вичин тарих, кьисмет авай абурал гьар садал фикир желб жезва. Музейдин тафаватлувал – ина гьар са шейиниз гъиле кьуна килигдай, ахтармишдай мумкинвал ава. ИкӀ, къвезвайбур гуя чкадин чан алай тарихдиз шерик жезва. Сугъул музеяр жедач, музейщикарни экскурсоводар сугъулбур хьун мумкин я лугьуда. И жигьетдай Чеперин музейдин сагьиб Варидин Шагьбанов, халкь патал ада къачузвай зегьмет тарифуниз лайихлу я. Музейдин кӀвалахдикай, итижлу гьар са экспонатдикай рикӀиз таъсирдай тегьерда итижлуз суьгьбетзава, баркалла! Гьакъикъатдани, хуьре музей – лап важиблу кар я. Им чи милли тарихдихъ, культурадинни гъилин тупӀун сеняткарвилерихъ, бубайрин баркаллу адетрихъ галаз таниш жедай, халкьдин руьгьдинни материалрин ирсиниз гьуьрметдай, жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишдай надир чка я. Ина аялрихъ галаз тарихдин тарсар, классдилай къецепатан серенжемар, гьакӀ хуьруьн машгьур ксарихъ галаз гуьруьшар кьиле тухунни кутугнава. ДекӀени чи гьар са хуьре са музей жен! Гьадалайни вилик, гьелбетда, хуьре культурадин КӀвални кӀанда. Чеперин хуьруькай рахайтӀа, ина музейдиз кьилди са чка тайинарунин, я туш цӀийи кьилелай эцигунин важиблувал ава. Культурадин КӀвал капитальныйдаказ ремонт хъувуна, ам вичин метлебда кардик кухтаз хьанайтӀа ажеб тир.
+30-июлдиз райадминистрацияда чи районда коронавирусдин инфекция чукӀунин вилик пад кьуниз талукьарнавай пландинди тушир совещание кьиле фена. Адан кӀвалахда «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова, къайдаяр хуьдай, яшайишдин ва маса идарайрин векилри иштиракна. Совещание ачухдайла райондин регьберди сифте нубатда чи республикада эпидемиологиядин жигьетдай дурумсуз гьалар авайди къейдна. ИкӀ, региондин Роспотребнадзордин делилралди, 29-июлдалди чи республикада инсанрик цӀийи коронавирусдин инфекция акатай 201 дуьшуьш хьанва. Чи районда эхиримжи гьафтеда и азар 5 касдик акатнава. Совещанидал рахай Роспотребнадзордин РД-ДА авай Управленидин ТО-ДИН регьбер Арсен Касимова лагьайвал, чина гъвечӀи ва юкьван бизнесдин бязи субъектри Роспотребнадзордин истемишунар кваз кьазвач. Ида коронавирусдин инфекциядиз талукь яз районда авай гьалар четинарзава. Идалайни гъейри, алай йисан 21-июлдиз акъудай Дагъустан Республикадин Кьилин государстводин санитарный духтурдин 37-нумрадин къарардал асаслу яз, чпи медицинадин, образованидин, общественный тӀуьнрин, алишверишдин, ЖКХ-ДИН, энергетикадин, транспортдин (ва икӀ мад) хилера кӀвалахзавай ксариз цӀийи коронавирусдин инфекциядикай хуьдай рапар ягъун чарасуз я. Инал Осман Абдулкеримова малумарайвал, совещанидал килигай ме��элаяр гьялун патал лап и мукьвара муниципалитетдин карчивилин субъектрин векилрихъ галаз рабочий гуьруьшмишвал кьиле тухуда. Совещанидал гьакӀ райондин ЦРБ-ДИН кьилин духтур Митгьад Мурсаловни рахана. Ада малумарайвал, чи районда вири 2700 лай гзаф инсанриз коронавирусдиз акси вакцина янава. Алай вахтунда ЦРБ-ДА «ГАМ-КОВИДВАК» вакцинадин 430 доза ва садра ядай «ЭПИВАККОРОНА» вакцинадин 100 доза – раб ава. Совещанидин нетижаяр кьуналди, «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.Абдулкеримова вирибуруз чпин сагъламвилив жавабдарвилелди эгечӀуниз, иммунизация кьиле тухуниз эверна. ГьикӀ лагьайтӀа, им чун ва чи хизанар коронавирусдин инфекциядикай хуьдай умудлу рехъ я.
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Вири дуьньяда ва уьлкведа хьиз, Дагъустандани коронавирусдин пандемиядин вилик пад кьадай кьетӀи серенжемар кьабулзаватӀани, ам зайиф хьанвач. И фендигар азардал тамамдаказ гъалибвал къачудай анжах са рехъ ава: адаз акси рапар ягъун. Амма республикада и месэла зайифдаказ кьиле физва. Гьавиляй РД-ДИН Кьилин санитарный духтур Н.Павлован 2021-июлддин 37-нумрадин къарардин бинедаллаз здравоохраненидин, образованидин, алишверишдин, общественный тӀуьнрин ва бязи маса хилера, гьакӀ гьукуматдин идарайра кӀвалахзавайбуруз мажбури вакцинация авунин месэла къарагънава. Адав жавабдарвилелди эгечӀунилай чи сагъламвал аслу я.
+Сифте зур йисан нетижайрай Россиядин регионрин госбурж 0,6 процентдин хкаж хьана ва ада 2,512 триллион манат тешкилна. Рейтинг РИА-ДИН делилралди, уьлкведин 13 регионда госбуржунин кьадар хкаж хьана, 21 да са дегишвални хьанач ва 51 да агъуз аватна. Месэла, Дагъустанда госбуржунин кьадарди 8,81 миллиард манат тешкилзава. Алай йисан эвелдилай и нетижадихъ са дегишвални хьанач. Къейд ийин, пулдин и кьадар анжах бюджетдин кредитрикай ибарат я. Амма ахьтин субъектар ава хьи, абурухъ гзаф кьадар банкрин кредитар ава. Кьилди къачуртӀа, Ростовский областда госбуржунин умуми кьадарди 65 % тешкилзава. И мукьва Дагъустан Республикадин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир С.Меликован Указдалди республикадин вилик лайихлувилерай, зегьметдин агалкьунрай ва гзаф йисарин гьакъисагъ кӀвалахдай РД-ДИН Общественный палатадин член, РФ-ДИН Президентдин, РД-ДИН Кьилин грантрин гъалибчи, Дагъустан Республикадин лайихлу экономист Ислам Мурадович МЕГЬАМЕДОВАЗ РД-ДИН Кьилин шабагь – «Дагъустан Республикадин вилик лайихлувилерай» орден ганва. Мубаракрай! И награда мубаракуналди, чна адаз чандин сагъвал ва халкьдин къуллугъда мадни еке агалкьунар тӀалабзава.
+3-августдиз райондин активдин нубатдин совещание, йикъан месэлаяр раиж авуналди ва сифте гаф рахуналди, Ахцегь муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиева ачухна ва кьиле тухвана. Налогар кӀватӀунин месэладай райадминистрациядин экономикадин отделдин пешекарди къейд авурвал, гъилевай йисан 7 вацран делилралди, районда налогар кӀватӀунин тапшуругъар эменнидай 87 ва чилин налогдай 87,8 процентдин кьилиз акъуднава, налогринбур тушир гьакъи – 25%. Эхиримжи гьафтеда СП-РИН администрацийра 37872 манат транспортдин налогдин бурж вахканва, страховой взносрин гьакъиндай кӀватӀ хьанвай буржарни яваш-яваш ахлудзава. Школаяр кӀелунин цӀийи йисаз гьазур хьунин гьакъиндай малумат муниципалитетда образованидин управленидин начальникдин заместитель Сейфуллагь Назарова авуна. «Пулар вахтунда агакьуникди цӀи школайра шир, киреж ягъунин, михьивилер авунин, яни косметикадин ремонтдин кӀвалахар саки бегьем я. Образованидин учрежденияр кӀелунин цӀийи йисаз гьазур тирвилин гьакъиндай актар махсус план-графикдин бинедаллаз гьафтедин мудатда райадминистрациядиз вахкунин лазимвал ава. КӀелунин цӀийи йисан вилик чкайрал фена ахтармишунар кьиле тухудай райадминистрациядин кьабул авунин комиссиядин членриз гьич синихдин себебар тежервал», - лагьана ада. КьетӀен дикъет совещанидал образованидин идарайра пожаррин сигнализациядин ва къурхулуви-ликай хабар гузвай (тревожная кнопка) къурулушар къайдада хьуниз, коронавирусдин вилик пад кьун патал школайрани бязи маса идарайра 9-30-августдин йикъара кьиле тухун лазим тир мажбури вакцинациядин гьакъиндай Къарар кьабулуниз ва идарайрин руководителри чпин къуллугъчийривай вакцинация авунвайвилин жигьетдай махсус сертификатар истемишуниз гана. Веревирдзавай месэлайрай гьакӀ школайрин директорар ва СП-РИН кьилерни рахана. Эхирдай Вадим Агъасиева школаяр хъуьтӀуьн береда кӀарасцӀивиндал таъминарунин, штатдин расписанияр къайдадиз хкунин, Хуьруьгринни КьакӀарин школайра чимдай котёлар дегишарунин гьакъиндай алатай совещанидал гайи тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна, алатай гьафтеда къалин марфар къуникди къайдадай акъатай «Маза-Ахты» цин провод туькӀуьр хъувунал алахънавайдакай лагьана (анал ремонтрин кӀвалахар гьеле 15 юкъуз давам хъижеда, гьавиляй районэгьлийриз хъвадай яд кьенятун теклифна) ва коронавирусдин инфекциядин вилик пад кьун патал рапар ягъуниз мад сеферда эверна.
+Къурбанд суварин гьуьрметдай Мергьяматлувилин «Инсан» фондуни «Як – гьар са кӀвализ» лишандик кваз акция кьиле тухвана. Мергьяматлувилин фондунин делилралди, алай вахтунда учетда авай ва чпихъ игьтияж авайбурун кьадар 20 агъзур хизандиз барабар я. Мергьяматлувилин «Инсан» фондунин гендиректор Расул Агьмедован гафаралди, чпихъ игьтияж авай хизанриз куьмек гуна неинки адетдин агьалийри, гьакӀ карчи спонсоррини иштиракзава. Алай йисуз санлай къачурла Дагъустанда ихьтин 17492 хизанди куьмек къачуна. И хизанрин арада 125410 килограмм як пайна.
+Дагъустанда ракьун рекьин майишат вилик тухуниз вилик квай кьве йисуз саки 3 миллиард манат инвестицияр ракъурда. Идан гьакъиндай Дагъустанда «РЖД» ОАО-ДИН Югъ тухуниз талукь совещанидин сергьятра аваз мукьвара Кеферпатан Кавказдин ракьун рекьин начальник Сергей Задорина малумарна. Ада къейд авурвал, «РЖД» ОАО компаниядин руководстводи инвестицийрин жигьетдай тереф хуьн себеб яз ракьун рекьер ишлемишунин менфятлувал хкаж жезва. Алай йисуз Дагъустан Республикада инвестиционный программади 1,4 миллиард манат тешкилда. Къведай 2022-йисуз лагьайтӀа, и рекьем 1,5 миллиард манатдив агакьда. Видеоалакъадин къайдада кьиле фейи совещанидал РД-ДИН регьбер Сергей Меликова лагьайвал, экономикадин саки вири хилерин кӀвалах ракьун рекьин транспортдин кӀвалахдихъ галаз сих алакъада ава. И совещанидал гьакӀни Махачкъаладин ракьун рекьин вокзал цӀийикӀа туькӀуьр хъувунин месэлани веревирдна. С.Меликова анал къейд авурвал, саки 50 йис идалай вилик эцигнавай республикадин меркездин ракьун рекьин вокзалдин дараматди алай аямдин истемишунриз тамамвилелди жаваб гузвач.
+(радикулит) авайла, 7-8 юкъуз тӀазвай юкьвал 3-4 чӀиж гьалдарайтӀа, радикулит гьамишалугъ яз квахьда.∗
+витаминар тӀимил хьанвайла, хуьрекдин пуд тӀуруна авай вергерин пешер, гьа и кьадар куьлуь авунвай жикӀияр ва хуьрекдин кьве тӀуруна авай брусника сад-садак какадарда. Ахпа хуьрекдин 2 тӀуруна авай и къаришмадал 2 истикан ргазвай яд илична, 2-3 сятда тада. Экуьнахъ ва нянихъ фу недалди вилик 30 декьикьа амаз йикъа пуд сеферда хуьрекдин 2-3 тӀуруна авайди ишлемишда. Ихьтин чайди инсандин беден витаминралди таъминарда.∗
+вилик чӀутран цуькверин чай хъвайитӀа, йифиз хъсан ахвар къведа. Ам икӀ гьазурда: хуьрекдин са тӀуруна авай чӀутран цуькверал 1 литр ргазвай яд илична 15 декьикьада тада. Ихьтин чайди ратарин кӀвалах хъсанарда.∗
+(чӀур же-дай, кьилел гьал къведай азар) авайла, чайдин тӀурунин са кьатӀа авай плакундин векьерал са истиканда авай кудай яд илична, 4 сятда тада. Ахпа ам куьзна, йикъа пуд сеферда 50 мл. ишлемишда.∗
+авайла, гзафбуруз картуфрикай хийир авайди чидач. Картуфрин чкалрик гзаф кьадар калий ва бедендиз бес тежезвай жуьреба-жуьре хийирлу маса шейэр ква. Гьелбетда, картуфар битмиш хьанвай, химикатар квачирбур хьун лазим я. А къаришма икӀ гьазурда: чуьхвена михьи авунвай 4-5 картуфдин чкалрал 0,5 яд илична, 15 декьикьада ргада. Ахпа ам куьзна, къурна, фу нез зур сят амаз, са истикандин кьатӀа авайди хъвада. Ихьтин къаришмади дамарра ивидин гьерекат агъузарда ва рикӀин кӀвалахни хъсанарда.∗
+тӀазвайла, дакӀунвайла, келемдин 2-3 таза пешенал ргазвай яд илична, тӀазвай чкадал эцигна, винелай тӀарам бинт алчукна, ксудалди тада. Ахпа ам эляна, цӀийи компресс хъийида.∗
+атун зайиф хьанвайла, чӀухлумпӀрин 5-6 тварцяй, раб сухиз, миже авадарда. Ахпа аниз гьа мижедин кьадарда аваз вирт алава хъувуна, хъсандиз хуькуьрда. Ксудалди вилик памбагдин кӀус тупӀалай авуна, адан юкьвал гъал алчукна, винидихъ лагьанвай къаришмадай кьежирна, япара твада. Экуьнахъ гъалунин кьил ялна, япара авай памбаг акъ��дда. Ихьтин са 10 процедура авун меслят къалурзава.∗
+хьанвайла, гьар экуьнахъ ичӀи рикӀелай еке тушир са газар, чугъундур ишлемишун ва зур сятдилай фу тӀуьн меслят къалурзава. ГьакӀни ксудалди вилик са истиканда авай кефир ишлемишун ва са ич тӀуьн гзаф хийирлу я.∗
+гьерекат агъуз авудун патал са истикандин кьатӀа авай кефирдиз хуьрекдин са тӀуруна авай регъвенвай кьуру гречка вегьена, хъвада. Хуквада гречкади бедендик квай яд вичелди къачуда, нетижада дамарра ивидин гьерекат агъуз аватда. Чаз малум тир тарихда Ахцегьрин хуьряй акъатнавай кьван машгьур алимрин, духтуррин, художникрин, спортсменрин, шаиррин, медениятдин, жемиятдин, сиясатдин деятелрин ва маса пешекаррин кьадар акьван гзаф я хьи, кӀватӀайтӀа, абурукай махсус энциклопедия арадал къведа. Гьеле халкьдин гегьенш къатариз течизвай лайихлу векиларни гзаф ава. Бажарагълу ахцегьвийрикай сад архитектор-художник, живописец Суслан Вагьидович Гьуьсейнов я. Ада 1991-йисуз Москвадин архитектурадин институт куьтягьна. РикӀ алай пеше къачурдалай кьулухъ ада жуьреба-жуьре проектрал кӀвалахзава. Адан бажарагъди гуьрчег интерьерар, коттеджрин поселокар, кьилдин кӀвалер арадал гъана. Асул пешедин рекьяй вич архитектор ятӀани, ам художниквилин кӀвалахдални машгъул я. И жигьетдай адан яратмишунрин дуьнья жуьреба-жуьреди ва гегьеншди я: адетдин шикилар чӀугунилай гъейри, ада интерьер патал гьар жуьре материалрикай гуьрчег затӀарни туькӀуьрзава. Бажарагълу художникди шуьшедикай, къумадикай, парчайрикай, хамуникай арадал гъизвай ажайиб суьретриз, шикилриз килигуналди тух жедач. Адавай эцигунрин ва маса материалрикайни искусстводин иер затӀар туькӀуьриз жезва. С.Гьуьсейнован яратмишунар алай вахтунда Москвадин музейра, чи ва къецепатан уьлквейрин кьилдин ксарин коллекцийра ава. Ада магьирвилелди, заргарвилелди кӀарасдин агъзурралди кӀусарикай туькӀуьрнавай затӀар иллаки фикир желбдайбур, къиметлубур, художникдин кьетӀен алакьунар къалурзавайбур я. Тешпигь авачир архитекторди хьиз, ада интерьеррик вичин гъилералди авунвай, санани авачир жуьредин кьетӀен лишанар кутазва. Гьавиляй ада арадал гъизвай затӀар итижлубар ва чан алайбур жезва. Суслан Гьуьсейнова 2014-йисуз Москвада, РФ-ДИН Президентдин къвалав гвай Дагъустандин гьамишан векилханада яратмишунрин выставка тешкилна. Бажарагълу ватанэгьлидин яратмишунри килигдайбур вири гьейранарзава. Медениятдин ихьтин мярекатра ада мукьвал-мукьвал иштиракзава. Къейд ийин, С.Гьуьсейнован кӀвалахар Москвада кардик квай художникрин “Кузнецкий мост” кӀвале, “Манеж” ЦВЗ-ДА (Центральный выставочный зал), алай аямдин искусстводин “Парк Горького” музейда, Москва шегьердин думада ва меркездин маса майданра раижнава. И мукьвара, 30-июлдиз, 80 йисан яшдаваз яргъал чӀугур азардикди чи баркаллу ватанэгьли
+кечмиш хьана. Высший категориядин педагогди, РД-ДИН лайихлу муаллимди, Ахцегьа, гьакӀ Самур дереда сифте яз СПТУ ачухна, гзаф йисара гьакъисагъвилелди адан директорвал авур халис муаллимди, вичин вахтунда Индияда СССР-ДИН посольстводин таржумачивиле кӀвалахиз, 1970-йисара анай чи дереда сифте яз хсуси «ГАЗ-24» автомашин хкай касди гьакъикъатдани чилел несилриз вичелай лайихлу гел туна. Рагьмет хьуй! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллективди вичин ва вири районэгьлийрин патай Л.Ш.Идрисован хизандиз, адан вири мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Лукьман муаллимдин экуь къамат чи рикӀера гьамишалугъ яз амукьда.
+Чечен Республикадин Кьил Рамзан Кадырова вичи кьуд агъзур сефердилай гзаф жим авур 5 йис яш хьанвай гада Рагьим Кураеваз лацу мерседес пишкешна. Идакай ЧР-ДИН Минспортдин делилрал бинеламиш хьана «Новости» РИА-ДИ хабар гана. Къе Рагьим Кураеван тӀвар виридан сиверал ала. «Ада вичихъ къастунин кӀевивал ва физический жигьетдай хъсан гьазурвал авайди субутна. Гьа икӀ, Рагьима 4105 сеферда жим авуналди, и кардиз 2 сятни 25 декьикьа серфна. Са ни ятӀани кхьизвайвал ва лугьузвайвал, дуьньядин рекорд гьисаба кьунвач. Гуя ада и кар мад сеферда тикрар хъувун лазим я. Рагьимахъ мад ва мад сеферра 4000 жим авун патал къуват бес жеда. КӀанзавайди комиссиядин членриз абур гьисабдай сабур хьун я», – къейднава Кадырован макъалада. Рамзан Кадырован гафаралди, 5 йисан атлетдин кьилин рекорд вири дуьньяда авай миллионралди аялри гьисаба кьунва. ГьикӀ лагьайтӀа, адан агалкьунриз килигуналди ва адаз ухшар авайбур хьун патал алахъуналди абуру тренировкаяр ийиз башламишнава. Автомобиль А.Кадырован тӀварунихъ галай Мергьяматлувилин фондунин президент Аймани Кадыровади вахканва. Кураевахъ галаз гуьруьшдал ЧР-ДИН Кьили къейдна: «Вун бубади и машинда аваз тухурай, вучиз лагьайтӀа вун лацу Мерседесда аваз финиз лайихлу я».
+3-августдиз 86-йисан яшда аваз чи машгьур механизатор, Зегьметдин Баркалладин III дережадин ордендин сагьиб
+кечмиш хьана. «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллективди адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин хуьруьн майишатдин Управленидин къуллугъчийри вичи и идарадин кьилин пешекарвиле кӀвалахай
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз адан хизандиз, Арухов Шимсидиназ ва амай мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз адан хизандиз, Арухов Шимсидиназ ва амай мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+ГьикӀ акъатна ихьтин чӀехи дережадиз ам, дагълух Мацарин хуьряй тир кесиб лезги бала? - делил-себеб авай и суалдиз куьрелди лагьанвай акьалтӀай дуьз жаваб ада вичи гана: «Бажарагъдин са пай, шаксуз, зегьметкешвал я». Летифов Гьажи 1948-йисан 25-январдиз Ахцегь райондин Мацарин хуьре зегьметкеш кесиб хизанда дидедиз хьана. Кьисметдай, дидени буба чара хъхьана, диде Эмина куьрпе аялни гваз бубадин кӀвализ хъфиниз мажбур хьана. Стха Абдурагьманаз вичин 5 аялдихъ галаз хтул Гьажи ругуд лагьайди хьана. Арада са тафаватни авачиз абур гьуьрметлудаказ чӀехи, тербияламиш хьана. Чирвилер къачуниз Гьажидин гьевес-зигьин акурла, халуди эхиримжи манатни харжиз, адав кӀелиз туна. Ахьтин хъсанвал рикӀелай фидач кьван, гуьгъуьнай Гьажини буржуна амукьнач, халудин аялрив кьилин образованияр-пешеяр вугана. Хайи хуьруьн сифтегьан, гуьгъуьнай 1964-йисуз Ахцегьрин школа-интернат лап хъсан къиметралди куьтягьна, ам рикӀ алай пеше къачун патал Кеферпатан Осетия республикадин Орджоникидзе шегьердин мединститутдиз гьахьун патал фена, амма имтигьанар гуз хьанач, хуьруьз хтана. Вичин къуватар ахтармишун ва хизандиз куьмекун патал Гьажи колхоздин чубанвиле кӀвалахал акъвазна. Гьа йисан зулухъ хуьруьн суьруьйрихъ галаз ам Мугъандин къишлахрал са чемодан ацӀай ктабар гаваз фена, вучиз лагьайтӀа рикӀе гъвечӀи чӀавалай духтурвилин пеше къачуна хьиз, хуьруьнвийриз медицинадин рекьяй куьмекунин ният-къаст авай. Тамам са йисуз гада, бязибурун туьгьмет-ягьанатризни килиг тавуна, лашни чемодан гваз хиперин гуьгъуьна хьана. Куьрелди, 1967-1970-йисара Гьажиди яру дипломдалди Дербентдин медучилище акьалтӀарай ам Кьурагь райондин Штулрин хуьруьн ФАП-ДИН заведишвиле рекье туна. Гьа 1970-йисуз Гь.Летифова агалкьунралди Ростовдин мединститутдиз имтигьанар вахкана ва 1976-йисуз анагни яру дипломдалди куьтягьна. - Ростовда студент тир 6 йисузни за чӀехи стипендия къачуна, гьа са вахтунда шегьердин больницадин урологиядин отделенида медбратвиле ва гьар гатун каникулриз эцигунрин отрядра кӀвалахиз хьана. ГьикӀ хьи, хуьре чпи-чпиз са бубат кьил хуьзвай кесиб чӀехи хизандай куьмек авачир, акси яз, зун гьабуруз куьмекиз алахъзавай. Каникулриз Мацаз хтана, кимел хабар кьадайбуруз «вадар» авай зачётка къалурна, абуру «маншаллагь, баркалла, гьа икӀ давамара чан хва, чна вал дамахзава» келимайралди руьгьламишуни заз мадни хъсандиз кӀелдай ва кӀвалахдай къуват-гьевес гузвай. Ростовдин мединстит яру дипломдалди куьтягьна, пуд йисуз шегьердин больницада духтурвиле кӀвалахайдалай кьулухъ зун, жуван муаллимрин теклифдалди, аспирантурадик экечӀдайвал хьана.- Диде, заз аспирантурадик экечӀна кӀел давамар хъийиз кӀанзава, вуна вуч лугьуда? -хуьруьз хтана, хабар кьуна за дидедивай.- Аспирантура вуч я, чан хва, адакай чаз вуч хийир ава?- Жуван рекьяй вини дережадин чирвилер авай алим духтур жеда ман. - Чи хуьре ахьтин сад кьванни авани?- Ваъ, диде.- АкӀ хьайила, экечӀна кӀела, чан хва, берекатлу хьуй, вун ви рикӀевай мурадрихъ агалкьрай! - хийир дуьадалди заз ада вичин разивал гана. Ва зани рагьметлу дидедин ва халудин теклифар, умудар, весияр квадарнач, абуруз къени вафалу я.
+- Гьажи духтур, хъсан пешекардиз гьахьтин хъсан муаллимар ва ученикар хьунни герек я. Ви муаллимрикай кьве гаф лагь?
+- И жигьетдай зун пара бахтлу кас я. Гьеле мединститутда кӀелдай чӀавуз чи яшлу муаллим, медицинадин илимрин доктор, профессор, кафедрадин заведиш Харунжий Генрих Васильевича заз цӀийиз ачухнавай кафедрадиз аспирантурадиз теклифна, вучиз ятӀани, зал гуьзчивал тухуз хьана. Гьам инсанвилин къилихриз ва гьам духтурвилинни педагогвилин бажарагъдиз зурба кас тир ада зун вилик кутуна ва зани адаз хайи бубадиз хьиз гьуьрмет ийиз хьана. «Виридалайни хъсан духтур пара дарманрин менфятсузвал, зарар чизвайди я. Эгер инсанар тӀебиатдив кьурвал яшамиш жез хьанайтӀа, абур медицинадин куьмекдихъ икьван игьтияжлу жедачир», - лугьудай рагьметлуда. Адаз зун вичин чкадал аквадай ва и жигьетдай ам вичин метлебдихъ агакьна. Ахпа чи Ростовдин медицинадин университетдин ректор Виктор Николаевич Чернышёва (28 йисуз ректорвал авур ам зурба педиатр, педиатриядин кафедрадин заведиш тир), урологиядин кафедрадин заведиш, профессор Виктор Васильевич Красулинани заз медицинадинбурулай алава уьмуьрдин камаллу тарсарни гана.
+- Гьажи стха, малум тирвал, Ростов областда лезгийрин, дагъустанвийрин диаспораяр кардик ква, абура куь иштираквал авани?
+- Гьелбетда. Гьеле 1982-йисалай арадиз гъана кардик квай чи диаспорадин (адаз Дагъустандин халкьарин Донской землячество лугьузва) тешкилатчи ва сифте председатель Ростовдин «Красный Аксай» карханадин директордин заместитель, вичин ери-бине Мегьарамдхуьуьн райондин Советский хуьряй тир Рагьим Селимханов хьана. 200 агакьна дагъустанвийри иштиракзавай (Ростовский областда санлай 50 агъзуралай пара чи дагъвияр ава) чи землячестводин мурад-метлеб Дагъсутандин халкьарин дуствилин алакъаяр мягькемарун, дидед чӀалар, милли тарих, культура, бубайрин хъсан адетар хуьн ва патал чкада абур акьалтзавай несилрив агакьарун я. И жигьетдай гьана чна саналди чи халкьарин милли суварар къейдзава, герек атӀай чӀавуз сада-садаз гьарда вичелай алакьдай куьмекарзава. Месела, духтур яз, зи везифа ана авай лезгийриз, дагъвийриз, гьакӀ азар-уьзуьр аваз чи тӀварцӀел Дагъустандай къвезвай ватанэгьлийриз медицинадин рекьяй куьмекун я.
+- Аквазвайвал, алай макъамда дуьньяда, гьакӀ чи уьлкведани инсанрик секинсузвал кутазвай, виридан мецел алай важиблу месэла коронавирусдин инфекциядин пандемия хьанва. Алим духтур яз, и жигьетдай куь фикир гьихьтинди я? ГьикӀ хуьн лазим я чна чун и завалдикай?
+- Дугъриданни, им садакай садак акатдай пара хаталу, фендигар (датӀана дегиш жез, адан цӀийицӀийи штаммар пайда жезва) азар я. Адакай чиновникар, пешекарар, гьакӀ жергедин инсанар рахун тийизвай жуьре авач. Зун вирусолог туш, анжах са кар якъин я: инфекциядин азаррин вилик пад анжах сангигиенадин истемишунрал кӀеви амал авуналди, коллективдин иммунитет арадал гъун патал жемят вакцинация авуналди (адаз альтернатива авач) кьаз жеда. Вичин вахтунда халкьар къирмишиз хьайи, месела, оспа, корь, холера, тиф,
+полиомиелит хьтин азаррин вилик пад кьур тегьерда. Аллагьдиз шукур хьуй, коронавирусдин аксина чаз чи уьлкведа са шумуд дарман ава. Месела, «Спутник V» герек тир ахтармишунрай акъатнавай хъсан дарман туширтӀа, ам къецепатан 80 дав агакьна уьлквейри маса къачудачир. За ва зи багърийрини рапар янва ва жуван ватанэгьлийризни рапар ягъун теклифзава. И йикъара хайи ватандиз хкведайла за Грозный, Назрань, Махачкъала шегьеррин чӀехи больницайра духтурриз ва маса агьалийриз и рекьяй лекцияр кӀелна. Кьвед лагьайди, инфекциядин гьар гьихьтин хьайитӀани азардиз дурум гуз хьун патал, гьелбетда, инсандин чандиз мягькем иммунитет кӀанда. Адан эвелимжи шартӀ инсандин уьмуьрдин сагълам къайда я. Исятда звер-гьерекат тавуртӀа, и кардиз чун азарлу хьайила мажбур жеда. Ерилу михьи емишарни салан майваяр, михьи гьава, яд, кфетлу тӀуьн, йифен 7-8 сятдин хъсан ахвар, рикӀин динжвал, гьар жуьре стрессривай хуьн – ингье мягькем иммунитетдин себеб-бине.
+- Алим духтур яз, ватанэгьлийрихъ, азарлуйрихъ элкъвена мад вуч теклифиз жеда?
+- Гьуьрметлу ватанэгьлияр, умудсуз азарлуяр авачирди ва гьар са кас, эвелимжи нубатда, вичвичин духтур хьун лазим тирди чир хьухь. Уьмуьрдин сагълам къайдадални физический упражненийрал амал авуналди ва бедендиз зарар авай шейэрикай жува-жув хуьналди пара инсанриз медицинадин куьмек гьич герек къведач. Амма им духтуррин кьилив фимир лагьай чӀал туш, акси яз, жуван гьалдиз килигай вахтунда фена кӀанда. Халис духтурди неинки рабдармандалди, гьадалайни вилик сабур-теселлидин суьгьбет-меслятралди начагъдаз куьмекда, азардин вилик пад кьада. Эхирдай къейдин, вичиз 45 йисан тежриба авай машгьур нефролог, педиатр, медицинадин илимрин доктор ЛЕТИФОВГЬАЖИМУТӀАЛИБОВИЧА кӀвалахзавай коллективра, гьакӀ халкьдин арада кьетӀен гьуьрмет вичин алакьунралди къазанмишнава. Чина гьамиша ачух хъвер авай, эдеблу къени къилихрин и дагъви алимди вичин пациентар Дондал алай Ростов шегьерда «Забота» тӀвар алай диагностикадин Центрдин ва профессор Круглован медцентрдин клиникайра кьабулзава. Гьажи духтурдин уьмуьрдин юлдаш Ирина Александровна Летифовани хъсан духтур, медицинадин илимрин кандидат я. Руш Нелли Гьажиевна, вичин хизандин кайвани, духтур-педиатр яз САНКТПЕТЕРБУРГДИН клиникада кӀвалахиз дуланмиш жезва. Программист тир гада Летифов Эдуард вичин хизандихъ галаз Новый Зеландияда ава. Къуй вахъ ва ви хизандихъ, веледрихъни невейрихъ чандин сагъвал ва кӀвалахдин рекье мадни еке агалкьунар хьурай!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ«ВИРИ пешеяр инсанрин патай я, анжах пуд – Аллагьдин: муаллим, къази ва духтур», - лагьана къадим грекрин философ Сократа. И мукьва Ахцегьа чун вичиз Аллагьдин патай кьетӀен пай-бажарагъ ганвай алим духтурдихъ галаз гуьруьш-таниш хьана. Медицинадин илимрин доктор, профессор, Ростовдин Госмедуниверситетда педиатриядин ва неонатологиядин кафедрадин заведиш, 250 лай артух илимдин кӀвалахрин (абурукай 5 аялрин азаррин рекьяй кӀвалахзавай духтурриз акьуднавай руководствояр ва монографияр) автор, мацуви Летифов Гьажи МутӀалибович вичин багърийрал, гадарнавай хайи хуьрел кьил чӀугваз хтанвай… ЧИ КОРР.
+Россиядин илимрин академиядин Дагъустандин илимдин центрдин тарихдин, археологиядин ва этнографиядин институтди электронный ктабхана кардик кутунва. Институтдин instituteofhistory.ru порталда РАН-ДИН ДНЦ-ДИН ИИАЭ-ДИН къуллугъчийрин ахтармишунар, гьакӀни абурун иштираквал аваз яратмишнавай илимдин кӀвалахар къалурзава. «Гьелелиг рекъемламишнавай 200 далай артух материалар ава. Гележегда гьа ина региондин тарихдай виридалайни итижлу ктабар пайда жеда. Сайт гьеле бегьемарнавач. Ана гзаф гъалатӀар, хъувуна кӀани кӀвалахар ама, амма абур яваш-яваш дуьзар хъийизва. Умудлу я хьи, къейднавай илимдин кӀвалахри ахтармишунардайбуруз куьмекда. Абур тарихдал рикӀ алайбурузни бакара къведа. Ктабхана гьар кварталдиз 30-50 ктабдал къалин хъижеда. Майдиз инаг археологиядай, июндиз – этнографиядай, сентябрдиз – 19-асирдин кӀвалахриз талукь ахтармишунралди таъминарда. Буюр, менфят къачу! Квез и ктабрикай хийир хьурай!», – баян гана ИИАЭ-ДИН директор Махач Мусаева.
+Къунши суса лагьана Вичин гъвечӀи ГАДАДИЗ:«ЧАН, са герен и аял Экъуьриз твах куьчедиз…» Хьана хвеши гададиз: Чархар галай гьар са затӀ Акурла, ам, лувар квай Чубарук хьиз, жеда шад. БицӀек авай коляска Гваз зверна ам куьчедиз. Дустаризни ЭВЕРНА:«КУЬМЕКА зи пешедиз!» Коляска туш, машин я, ЦӀай хьиз физва куьчедай. АКЬАЗ-АКЬАЗ физва ам, Гагь цла, гагь гьачада. Гагь ягъазва шалмандиз, Чимзава гагь УСУНИЗ.«АКӀ вучзава?» лагьайла, Гузвач жаваб ЖУЗУНИЗ.«ТИРИНДИЛАЙ алудин! Ша, авудин лекъвендиз! Ахпа хулай акъудна, Гьалин къенез туьквендин!» Гузва ихьтин теклифар, ХупӀ дустари гададиз. Коляскада бицӀек шад, Папари кьил галтадиз. Гьатна гьарай МЯГЬЛЕДА«ГЬА вув!»-лугьуз арадлай. Амач бицӀек чкадал! Жагъизва ам кьарадлай…
+Хьран кӀвале хьар кутуна, Фу чразва гъвар кутуна. Сагърай, баде, чнани ваз Мани яда, тӀвар кутуна. ТӀунутӀар ви ракъар яни? Безетмишай махар яни? Недай чӀавуз гьакьван дадлу Метелжемар, марцар яни? Чун ви рикӀин нехишар я, Бахтлувилин багъишар я!– Сагърай а ви гъилер, вилер! – Чи мецерин алхишар я. КӀвал къени хьуй, дигана ви, Суфра къалин, ацӀана ви, Хтулрин сес кьилел хьурай, Гуьгьуьл сагъ яз датӀана ви.
+Марф, марф, азиз марф, Ша, цавари ягъиз арф. Хулер къалин авахьрай, Кьилел алаз рагъул каф. Марф, марф, азиз марф, Чуьхуьх на чи дагъни чӀаф, Чи магьсулар экъечӀрай Вирибур дири, саф! Марф, марф, азиз марф, Кьилиз акъуд на чи гаф. Марф, марф, михьи марф, Нурар алай экуь марф!
+Килиг, гьихьтин затӀар я Гуьрчег цӀару кӀватӀар я. Ксанвайла мурмурда, Къугъварла кӀвал къарсурда! КӀанда чими нек чпиз, АцӀурна налбек чпиз. Акъвазмир гьакӀ тажубдиз, Ша шенпӀийрин клубдиз!..
+ЮГЪДИ-ЙИФДИ кхьидай за, Жувахъ сагълам чан хьанайтӀа. Саз къачуна, лугьудай за, Хъсан ширин ван хьайитӀа. Текдиз эхиз жедач къулав, Ава чанда къати ялав, Жедачир хьи зи рикӀ чӀулав, Вазни заз хьиз кӀан хьайитӀа. Ша чекмеяр алаз къекъвен, Цацар тунва чи шад рекье. Хъсан жедай фитнекар къе, Гьа алайнал къван хьанайтӀа. Хьун патал чи кефияр куьк Ви къуллугъда акъвазна тик, Даим за вав гъиз тадай цуьк, Вун - хилер, зун тан хьанайтӀа. Акьван харжун герек туш пул, Ник къени я, гур къведа зул, Бегьер жедай анай чаз бул, Лазим чӀавуз цан хьанайтӀа.
+Къизилдилай багьа затӀ Авач лугьуз дуьньяда, Вирибуру и ракьун Тарифзава зияда. Рази туш зун, инсанар, Са кӀусни и гафарал. Эцигзавач дуьз къимет Ада хъуьтӀел, гатфарал.- Чилин вири шар къизил ХьанайтӀа, бес вуч жедай?- Инсан, гьайван, гьашарат Каш алатна, пуч жедай. Чи руьгь, чи як, чи уьмуьр Гузва анжах накьвади. Инсан патал адалай ЗатӀни авач багьа тир. Къуллугъ ая накьвариз, Абур кьилни-кьилева. Вири кьадар-кьисметар, Шаксуз, накьвад гъилева.
+Гьикьван за квел чӀугван зегьмет, Акъатна зи рад, келемар. Квез амукьуй къуй куь девлет, Залай элячӀ дад, келемар. Апрелдин варз - тухум, гьарай! Гатфариз лап жеда чал цӀай, Гатун юкьвар хьайи-тахьай, Вач Бакудиз фад, келемар. Шумуд сефер куьн дуьзарда, Гьикьван куьне чун бизарда? Пуд югъ тахьанмаз базарда, Жеда куьн пад-пад, келемар. ЭлкъуьрайтӀа туьквенрихъ чин, Генани рикӀ жедач секин, Скидкайрай хъфида куьн, Вишен кьилиз къад, келемар. Чан акъатиз гьакӀ гьавайда, Уьмуьр фена вири бада. Айиб хьуй заз усадьбада ХцайтӀа куьн мад, келемар. Туьтуьнихъ кьван ацӀанва зун, Акуна куь дад, келемар. Вилеризни тахкурай зи Мад куьн галай пад, келемар.
+Ктаб еке девлет я КӀел ийирдаз атана. За жуваз кӀватӀ ийизва А девлетар датӀана. Зегьмет чӀугун кеф ятӀа, КӀелун чаз я са шадвал. Хкажнава лап виниз Ада чирвал, чи садвал. ГьакӀ хьайила, гьар юкъуз КӀелни ая, кӀвалахни. И карди, эхь, хуьзва чун, Кутазва чак дамахни. Хармандал чаз и стол ТуькӀуьрай кас сагъ хьурай. ЦӀийи хуьруьн инсанар, Къуй куь кьилел рагъ хьурай!
+Эй яру кӀек, вучиз вуна Акьван къене твазва ялар? Хабар тушни тахьайтӀа ваз Дегиш хьунухь чина гьалар? Ви гьарайдихъ муьгьтеж девир Гьеле фадлай алатнава. Чаз вахтар чир авун патал Ракьун кӀекер акъатнава. Зи кӀек ала зи столдал, Адаз чидач таб, я гьилле; Дуьзгуьндаказ къалурда вахт Гьа жув ацукьнавай кӀвале. Акьрабарни жуваз лазим Тир чкадал гъайи чӀавуз Ахварайни авудда чун Ада чаз кӀан хьайи чӀавуз. Мад бес ая ви гьараяр, Абурухъ гила къимет амач. Гьикьван кьама туртӀан ялар, Ваз хъийидай гьуьрмет амач.
+- Мегьамед стха, эвелимжи нубатда, чна ваз, ви къаюмвилик квай «Ахцах» командадин футболистризни тренерриз, гьакӀ болельщикриз спортдин хиле къазанмишнавай и чӀехи агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава. Футболдай райондин команда Дагъустандин премьер, яни высший лигадиз акъатун – им чи тарихда сифте яз хьанвай вакъиа я. ГьикӀ арадал атана ихьтин нетижа? Гьихьтин артуханвилерни мумкинвилер гузва ида ва гьихьтин везифаяр акъвазнава гила куь вилик?
+- Тебрикдай чухсагъул! Генерал жез кӀанзавачир солдат хъсанди туш лугьуда. Хиве кьан, республикадин высший лигадиз экъечӀунин месэла чна чи вилик гьеле 1-лигадин къугъунрин лап эвелдай эцигнавай. И мураддихъ агалкьун патал тренерри, командадин гьар са членди секиндиз, чпин къуватрихъ инанмишвилелди ва гьарда вичелай алакьдайвал хъсандиз зегьмет чӀугваз, гьа сифте къугъунрилай винизвал хвена ва нетижада зегьметди вичин бегьер гана, чун шад я. Футбол командадин къугъун я кьван, гьар са футболист ва гьа са вахтунда абурун садвал, алакъа важиблу я. Инал чи тренерар тир Камил Гьажиеван, Гьажимурад Парпачеван, Этем Мирзоеван зегьмет къейд тавуна жедач. Чпин везифайрив жавабдарвилелди эгечӀзавай абур РД-ДИН ЛФЛ-ДИЛАЙ алава, республикадин чемпионатда къугъвазни агакьзава. Высший лигадиз акъатунин чи агалкьун Ахцегь райондин руководстводини тебрикна. Абуру чи зегьметдиз, нетижайриз дикъет гун, гьелбетда, рикӀиз хуш я, мадни гьевесламиш жезва. Чун руьгьламишунин карда болельщикрин куьмекни важиблу я, абур вири сагърай! Чун район, адан кесерлувал (престиж) патал алахъзава эхир. Лугьун хьи, Дагъустандин ЛФЛ кардик квай цӀуд йисан вахтунда гьич садра кьваннни адан къурулушда лезги, гьакӀ Кьиблепатан Дагъустандин команда хьанвач, чун сифтебур я. Премьер лигада чпин кьиле Гьабиб Нурмегьамедов, Мавлет Батыров, Али Гьажибегов, Сердер Сердеров хьтин машгьур пагьливанар авай ва чпин арадани еке конкуренция–женг кьиле физвай республикадин лап къуватлу командаяр ава. Абуруз Москвада ва маса меркезра Россиядин ва халкьарин арадин дережадин гьар жуьре турниррани чемпионатра къугъвадай мумкинвал ава. Гужлубурухъ галаз гужлу, зайифбурухъ галаз зайиф жеда лугьудай ихтилат ава. Чун высший лигадин футболистрихъ галаз экъечӀуниз лайихлу хьанва кьван, гьа дережада чаз гьич са командадихъайни кичӀе туш. Сифте турдилай эгечӀна, эхирдал къведалди гьар са къугъуна соперникдин винел рикӀе анжах гъалибвал къачунин къаст аваз женг чӀугвада. Сентябрдин сифте йикъарилай высший лигадин къугъунар башламишдайвал я. Вахт тӀимил ама, гиламаз гьазур хьана кӀанзава. Ахцегьа августдин юкьвара хьиз чун банкетдиз кӀватӀ хьана, анал футболдин алатай сезондин нетижаяр кьада ва высший лигада вилик акъвазнавай месэлаяр веревирдда. Авай гъалатӀарни кими-эксиквилер арадай акъудна, цӀийи сезондив хъсан къуватралди эгечӀун патал футболистринни тренеррин фикирарни теклифар чирда. И мукьва депутатрин Ахцегь райсобранидин председатель Абдул-Керим Полчаевахъ галаз гуьруьшда ада хиве кьурвал, райондин руководстводи чи банкетдин харжи вичин хивез къачудайвал я, ва гележегдани «Ахцах» командадиз абуру чпелай алакьдай куьмекда. Пара кьадар сагърай! Чна чи хивевай буржини алакьдайвал хъсандиз кьиле тухуналди, Иншаллагь, Ахцегь РАЙОНДИН,ЛЕЗГИСТАНДИНТӀВАРХКАЖДА.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ25-ИЮЛДИЗ Каспийск шегьерда «Анжи Арена» стадиондал футболдай Дагъустандин ЛФЛ-ДИН (Дагъустандин любительский футболдин лига) сад лагьай дивизиондин турнир бегьем хьана. Разивилелди къейдин, финалдин къугъунра «Ахцах» команда «Тлярата» командадин винел 5:2 гьисабадал гъалиб хьуналди (адалай вилик 2:0 гьисабдалди ада «Ботлих» команда магълубна), ам республикадин премьер лигадиз акъатна, мубаракрай! И жигьетдай чна футболдин «Ахцах» клубдин президент, командадин кьилин спонсор-меценат, РФ-ДИН машгьур футболист, чи баркаллу хва Мегьамед Алишевахъ галаз сугьбетна.
+Мез виридалайни ширинни я, туькьуьлни. Мез сивин хазина я. Мез тӀазвай сухвал элкъведа. Мезни чӀал хиялрин пекер я. Мергьяматлу гафуни къванни хъуьтуьларда. Мергьяматлувал бубадилай аламукьдай ирс я. Мергьяматлувилелай артух хъсанвал жеч, тапаррилай нагьа-кьан айиб. Меслят виридалай багьа шей я. Меслятдалди авур аш ширин жеда. Мехъер алахьай кӀвал яд атӀай регъв хьиз жеда. Мешребсуз паб гъуьлуьз ганвай бала я. Меци кьилни хуьда, кьилел балани гъида.
+Мердали Жалилов Чи хуьрера ахьтин шаирар, гьикаятчияр хьана хьи (инанмиш я, гилани абур гьар са хуьре, магьалда гьалтун мумкин я) чпикай, са артух викӀегь хьана, я чпи, хабар тагай, я масадаз акуна, фикир желбна, майданра машгьур тавур... Машгьур тахьана (тушиз) амукьна абур... Амма... Къизил руквадикайни аквада лугьудайвал, кӀелзавайбурув кьериз-цӀаруз хьайитӀани эсерар агакьна, рикӀелай алат тийизвайбурни чахъ гзаф ава. Ахьтинбурукай сад, чи фикирдалди, Хуьруьгви Лукьман Алискеров я. Ам дидедиз хьайидалай инихъ цӀи 100 йис тамам жезва. И макъалани гьа кардихъ галаз алакъалу яз арадал атанва. Заз ам патавай акур кас туш, амма шиирар фадлай кӀелзавай. Гьеле алатай асирдин 70-80-йисара Хуьруьг Лукьманан хъверни зарафат квай эсерар Ахцегь райондин “ЦӀийи дуьнья”, гагь-гагь “Коммунист” газетриз, “Дуствал” альманахдиз акъатзавай. Адан эсерар заз мукьувай танишарай ва фикирни дериндай желб авур себеб 2013-йисуз къейд авур Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран 120 йисан юбилейдихъ галаз алакъалу я. Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьре кардик квай “Просвещение” фондунин сагьиб (президент), РДДИН лайихлу муаллим Магьмуд Абдулжелилович Абдулкеримован теклифдалди за чӀехи шаирдин муаллимринни адан ученикрин ирсиниз талукь “Лезги шаиррин гевгьерар” кӀватӀал гьазурна, адан редакторвални авуна. Хуьруьг Тагьиран ученикрикай сад хьайи Хуьруьг Лукьманан шиирри и кӀватӀалда лайихлу чка кьунва. Сифте яз за гьиссна: Тагьиран патав чӀехи хьайи са шаирни усалди, зайифди, хайи чӀалан алемдин хазинадивай яргъади хьанач. Абуру гьар сада чпелай алакьдайвал а хазинадиз къуллугъна. Гьелбетда, Хуьруьг Лукьманани вич чӀехи шаирдин ирсиниз мукьва тирди субутна. Шаирдин 100 йис гьикӀ къейддатӀа, заз чидач. Амма газетда чна ам кӀелзавайбурун рикӀел хкун ва адакай лайихлу тир гафарни кхьин кьетӀна. Эхь, вичин эсеррин туькӀуьр хьуниз, сеслувилиз, везинлувилиз, манаметлебдизни Хуьруьг Лукьман Хуьруьг Тагьираз гзаф мукьва я. Хуьруьн агьалийрин ацукьун-къарагъунин, яшайишдинни асайишдин, багъривилинни вафалувилин, намуслувилинни мердвилин месэлайри шаирдик датӀана гъалаба ва гьевес кутурди адан саки вири эсеррай кьатӀуниз жезва. Уьмуьрдал ам ашукь тир, амма тӀебиатдин патай тагай сагъламвилин гьалди ам гзаф мурадривай къакъудна. Гьавиляй хейлин цӀарарай шаирдин руьгьдин пашманвилин гьиссерни агакьзава:
+ЮГЪДИ-ЙИФДИ кхьидай за, Жувахъ сагълам чан хьанайтӀа. Саз къачуна, лугьудай за, Хъсан ширин ван хьанайтӀа...
+(“ХьанайтӀа” шиирдай) Маса шиирда и сефилвилин гьиссер айгьамри эвеззава:
+Гьикьван за квел чӀугван зегьмет, Акъатна зи рад, келемар. Квез амукьуй къуй куь девлет, Залай элячӀ дад, келемар...
+(“Келемар” шиирдай) За мад мисалар гъизвач.100 йис тамам жезвай шаирдин гьелелиг акъатнавайди “Рагъ” тӀвар алай гъвечӀи са ктаб я. Юбилей къейд авун патал, белки, адан вири эсеррикай ибарат чӀехи ктабни чапдай акъуддай жумарт ксар акъатин... Хуьруьг Лукьман Алискеров 1921-йисан 13-июндиз Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьре дидедиз хьана. Юкьван школа куьтягьна, вири уьмуьрда лежбервилел ва устӀарвилел машгъул хьана. Х.Лукьмана жегьил йисарилай вичин эсерар кхьизвай. Винидихъни лагьанвайвал, абур жуьреба-жуьре альманахра, журналра, газетра чап хьана. Х.Лукьман 1988-йисуз хуьре кечмиш хьана, гьана кучукнава. Агъадихъ чна адан чи гъиле гьатнавай эсеррикай чапзава.
+ТӀАЛ-КВАЛ алай месэлаяр гьялун хиве кьуна
+Мугьаррам – им мусурман календардай йисан сифте варз я. Талукь тирвал, 2022-йисан 30-июлдиз (тайиндиз лагьайтӀа 29-июлдин гъедрехъ) Гьижредай мусурманрин 1444-йис алукьзава. Къейдин, мусурманрин календарди вичин бине Мегьамед пайгъамбар (с.а.с.) Меккедай Ясрибдиз куьч хьайи 622-йисан 16-июлдилай къачунва. Мугьаррам вацран лап къиметлуди, эфзелиди 10 лагьай, яни Ашурадин югъ яз гьисабзава ва и йикъан гьуьрметдай алимри мусурманриз сунат сив хуьн теклифзава. РД-ДИН Конституциядин Юкъуз Дагъустандин Кьил Сергей Меликова кӀватӀ хьанвайбуруз и лишанлу югъ мубаракна ва республикадин тӀвар-ван авай агьалийрин лайихлувилер къейдна. – Къе чна республикадин Дибдин закон кьабулай югъ къейдзава. Ада республикадин государстводин къурулуш мягькемарна. Къенин регьятди тушир шартӀара чун иллаки хцидаказ а кардин гъавурда ава хьи, чи Ватан, гзаф миллетрикай ибарат тир чи халкь па��ал садвал хуьн, чи бубайри ва чӀехи бубайри чаз веси яз тур Ватандиз вафалу хьун, вилик фин, гьам женгера ва гьамни ислягь уьмуьрда Ватан хуьн важиблу я, – къейдна региондин Кьили. Госнаградаяр экономикада, культурада, илимда, спортда, образованида, здравоохраненида ва маса терефра кьакьан нетижаяр къазанмишай 40 дагъустанвиди къачуна. Тафаватлу хьанвайбурун арада Ахцегь райондин лайихлу векил, карчи, меценат Жигерхан Сулеймановни авай. Ам Дагъустан Республикадин Кьилин патай тӀварунихъ янавай рикӀел аламукьдай сятдиз лайихлу хьана. Идахъ галаз алакъалу яз, «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова меценат ва общественный деятель Жигерхан Сулеймановаз и кар мубаракна. «Гьуьрметлу Жигерхан Девлетханович! Заз куьн лайихлу, меденивилелди тухузвай ва кьакьан образование авай инсан, жуван гъвечӀи Ватандин ва вири Россиядин халис ватанперес яз чиз гзаф йисар я. Куьне лезги халкьдин ва Ахцегь райондин лайихлу хва яз чи агьалийриз алакьдай вири жуьредин куьмекар гузва, районда яшайишдинни экономикадин объектар хкажзава. Зун рикӀин сидкьидай а кардал шад я хьи, куь зегьмет региондин руководстводи ва Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликова фикир тагана тазвач. Абуру хайи чилин абадвал патал куь еке зегьметдиз лайихлу къимет гана! Къуй квехъ Ахцегь район вилик тухунин рекье чандин мягькем сагъвал, уьмуьрдин яргъал йисар ва куьтягь тежедай илгьам хьурай!» – лугьузва тебрикда.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ27-ИЮЛДИЗ Ахцегьиз РФ-ДИН Госдумадин VIII созывдин депутат, Кьиблепатан 12-нумрадин са мандатдин сечкидин округдай «Сад тир Россия» политпартиядин векил Гьасанов Жамалдин Набиевич мугьман хьана ва ада агьалияр кьабулна. Инсанрихъ галаз гуьруьшда «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Роберт Гьамзаева, райадминистрациядин крар идарай ийизвайди тир Расим Османова, райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилова ва чкадин СМИ-ДИН векилри иштиракна.
+Къейдин, Гьукуматдин 3-классдин гьакъикъи советник ва меценат яз ам РФ-ДИН Госдумадин Федеральный Собранидин 5,6, 8 созыврин дупутат ва 2019-2021-йисара Дагъустан Республикадин патай РФ-ДИН Президентдин патав гвай векил тир. Общественный ва хсуси месэлайрин гьакъиндай районэгьлийрихъ галаз гуьруьш ада Луткунрин хуьруьн цӀийи школада тешкилна. Инсанар кьабулдалди вилик райондин руководстводин ва эцигунрин подрядчикдин векиларни галаз ам 400 аялдин чка авай ва вич гъилевай йисан сентябрдиз ишлемишиз вахкун лазим тир школадин мумкинвилерихъ галаз мукьувай таниш хьана ва акурдал пара рази яз амукьна. Жамалдин Набиевичан фикирдай, чкайрал фена инсанрихъ галаз ачух рикӀин суьгьбетар авун, яшайишдин гьар жуьре месэлайрай абур кьабулун – им халкьдин депутатди жемятдихъ галаз кӀвалахунин лап нетижалу къайда я. Инсанрин дердийрихъ яб акалун, абурун ван атун ва мумкинвилериз килигна куьмекун халкь��ин векилдин буржи я. И тегьерда чавай инсанрин яшайиш хъсанариз, инсанрин патай уьлкведин властдин органриз ихтибарлувал, гьуьрмет арадал гъиз жеда.
+тавакъу авурвал, райондин 4 школада стуларни столар лап куьгьне хьана, абур аялар ацукьдай гьалдай акъатнава, чарасуз 189 столни 278 стул кӀанзава. Идан патахъай республикадин талукь тир идарайриз официальный чарарни кхьена, файда авач.
+: - Чи хуьре гьатта Самур дереда авачир хьтин еке ва къулай шартӀарин и школа эцигунай райондин, республикадин ва уьлкведин гьакимар пара кьадар сагърай! Анжах са кар ава: и школа хуьруьн центрдикай саки 2 километридин хкатнава. Аялар школадиз тухуз-хкун патал виче гзаф аялар ацукьариз жедай са автобусни ганайтӀа хъсан тир.
+: - Райондин руководстводин алахъунралди эхиримжи йисара цӀийи школа, стадион, просвещенидин «Люминари» Центр эцигна, ял ядай паркар туькӀуьрна, клуб ремонтна, куьчейра къир цана – чи хуьр гьич чир техжервал дегиш хьанва. КӀвалера тӀебии газни хьанайтӀа, гаф авачир. Самур
+Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание 2-августдиз депутатрин Ахцегь райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз кьиле фена. Ада вичин малуматда къейд авурвал, и мукьва РД - кьил Сергей Меликов атанваз, ам райцентрда эцигзавай яшайишдин объектрал фена. Кьилди къачуртӀа, адаз аялрин бахчадин проект бегенмиш хьанач, спорткомплекс хкажунин еришар зайиф тирди ва бязи маса нукьсанар къалурна. Ахцегьрин къеле реставрация авунин месэла вичин гуьзчивилик кутуна… - Яшайишдин шартӀар мадни хъсанарун патал алай вахтунда чун Ахцегьа, Цуругъа, Хуьруьга, Калука, Луткуна девирдин истемишунрив кьур аялрин бахчаяр, Ахцегьа, «Набережная» паркдин патав 16 млн. манатдин къимет авай стадион эцигунин, Луткунрин рекье асфальт цунин, Чеперин хуьруьз хкаж жезвай рехъ ремонтунин важиблу месэлайрал машгъул я. Жемятдивай ийизвай тӀалабун сад я: районда сангигиенадин михьивал хуьн патал УЖКХ-ДИЗ ТБО тухудай пул гана кӀанда.
+дереда КьакӀарин, Хуьруьгрин, Цуругърин, Ялахърин хуьрер, гьакӀ Ахцегь вацӀун дередин Фиярин, Хинерин ва Гутумрин хуьрер газламишун патал алахъунар артухарун тӀалабзава.
+- Чи хуьруьз чпин харжийрихъ тӀебии газ гъайи Шириноврин стхаяр сагърай! Гила хуьруьн яшайишдин метлебдин важиблу месэла – дуьзгуьн рехъ авач. За кӀвалахзавай 5 йисан къене рехъ ремонтун патал гьукуматдин патай акунвайди анжах 100 литр солярка я. Хуьруьз къвезвай 9 километрдин хъсан рехъ хьайитӀа, шегьеррай са шумуд хизан хайи ватандиз хтана, чпин бубайрин кӀвалер туькӀуьр хъувуна яшамиш жез гьазур я (ада депутатдивай чпин рехъ туькӀуьрун гьукуматдин эцигунрин программадик кутун тӀалабна).
+: - Чи хуьрени вич республикадин балансдал алай 1700 метрдин рехъ чӀимел вахтунда кьар, амай береда руг гьатиз, пара пис гьалда ава, инжиклу жезвай жемятдин патай наразивилер арадал къвезва. А ��ехъ асфальтламишиз хьанайтӀа, чи хуьруьн вири жемятди ваз хийир-дуьа ийидай.
+- Чаз ихьтин гьайбатлу школа эцигунай чухсагъул! Малум тирвал, чи хуьруьн администрациядик гьеле 1967-йисуз дагъдай куьчар авур ЦӀийи Усуррин хуьрни акатзава. Мегьарамдхуьруьн районда бинеламиш адахъ къени хуьруьн статус – дережа авач. Гьа чӀавалай инихъ я прописка, я «зелёнка» тежез, я и хуьр аваданламишунин са программадик кутаз тежез инсанар гьелек хьанва. Шумуд йис я, къе-пака лугьуз, месэла сакӀани гьялна къакъатзавач. Кьвед лагьайди, Луткунар Ахцегьрилай алатайла районда инсанар гзаф тир кьвед лагьай хуьр я. Хъсан я, школа хьана, аялар а школадиз гьазурун патал садикни кӀанда эхир. Эцигдай чилни ава. Тавакъу хьуй, къведай йисуз чи хуьруьн садик республикадин эцигунрин программадик кутаз куьмек це.
+районгьлийрин мецелай депутатдин вилик гьакӀ Калукрин ва Цуругърин хуьрерани аялрин бахчайрин чарасузвал авайди къейдна ва райондин ЦРБ чи машгьур алим-офтальмолог, Дагъустанда илимрин докторвилин дережа къачур сад лагьай дишегьлидин – Къемер Палчаевадин тӀварунихъ ягъун теклифна. Ахпа Жамалдин Набиевича са кьадар районэгьлияр чпин хсуси тӀал-квал алай месэлайрайни кьабулна, абурухъ дикъетдивди яб акална ва алакьдай куьмекар хиве кьуна. «Гьар са карда инициатива жемятдин патай атана кӀанда. Гражданвилин активвал къалурзавай куьн сагърай. Гила кьилинди, куьне инал къарагъарай вири месэлайрай зи тӀварцӀел, гьакӀ республикадин Гьукуматдиз герек тир вири чарар-цӀарар, арзаяр рекье тур. Жувалай гьялиз алакь тийидай месэлаяр республикадин талукь тир идарайрин ва руководстводин вилик эцигда», - хиве кьуна касди.
+ТӀАЛ-КВАЛ алай месэлаяр гьялун хиве кьуна
+Москвадин «Кузьминки – Люблино» паркда-заповедникда чи республикадин Югъ кьиле фена. РФ-ДИН Президентдин къвалав гвай РД-ДИН Гьамишалугъ векилханадин теклифдалди и серенжемда РФ-ДИН художникрин ва театрдин деятелрин Союзрин член, Дагъустандин искусствойрин лайихлу деятель Жанна Къурбановадини иштиракна. Идалайни гъейри, Лак халкьдин манияр тамамардайди тир ам концертдин программадани экъечӀна. И кардай адаз Гьукуматдин патай дипломни гана. Къейднавай серенжем РД-ДИН Минкультуради ва туризмдинни халкьдин художественный сеняткарвилерин Министерстводи тереф хуьналди тухвана. И мярекатдин тешкилатчи РФ-ДИН Президентдин къвалав гвай РД-ДИН Гьамишалугъ векилхана тир.
+«ЦӀийи дуьньядин» сифте редактор
+СтӀал Сулейманан чӀехи бажарагъдин къуват ва яратмишдай мумкинвилер гьисс авур Гьажибег Гьажибегова адан са шиирни ва са цӀарни квахь тавун патал вахтунин ва къуватрин гьайиф татана абур кӀватӀзавай. «Къени крарив ацӀанвай уьмуьр» («Жизнь, прожитая набело») тӀвар алай вичин ктабда зари Наталья Капиевади рикӀел хкизвай: «АЛИМ-ЛИНГВИСТ Гьажибег Гьажибегова СтӀал Сулейманан мецелай 1900-йисуз яратмишнавайбурулай э��ечӀна адан манияр кхьизвай. Кхьинар сятералди, бязи вахтара тамам йикъаралди давам жезвай. Сулейманаз агъзурралди вичин цӀарар хуралай чидай». СтӀал Сулейманан бажарагъдин къуват гьисс авур Гьажибегов адан яратмишунар ашукьдинбур я лугьуниз кьетӀендаказ акси экъечӀна. 1936-йисан 21-апрелдиз «Дагъустандин правда» газетди чапнавай «Халкьдин шаир СтӀал Сулейман» кьил ганвай вичин макъалада ада и кар тайиндиз къейдна. «Чи хейлин зарийри Сулейман ашукь яз гьисабзава. Им ягъалмишвилин фикир я. СтӀал Сулеймана вичини са шумуд сеферда вич ашукь яз гьисабуниз аксивал ийизвай. Ам гьакьни тир. Гьакъикъатдани, СтӀал Сулейман шаир тир ва ам ашукь садрани хьайиди туш», – кхьенай Гьажибегова. КьетӀендаказ а кар къейд авун лазим я хьи, Гьажибег Гьажибегован кьилин проектрикай сад лезги чӀалал сифте яз чап авур издание – «ЦӀийи дуьнья» газет я. Ам 1928-йисан 21-июлдиз чапдай акъатна. Къведай пуд йисан вахтуналди Гьажибегова редакциядиз регьбервал гана. Сифте газет гьафтеда садра, гуьгъуьнай гьафтеда пудра акъатзавай. Адан тиражни 6000 экземплярдив агакьна. Идалайни гъейри, ада литературадинни художественный «Яру гъед» (Красная звезда) тӀвар алай журнал ва «Коммунист маариф» (Коммунистическое просвещение) тӀвар алай общественнополитический газет яратмишна. Абурни лезги чӀалал чапзавай. Вири и йисара лезгийрин уьмуьрда цӀийи проектар кардик кутунихъ галаз санал Гьажибегов хсуси образованидал ва илимдин хиле вилик финал активвилелди машгъул жезвай. 1930-йисара Гьажибег Гьажибегова милли культурайрин Институтдин чӀаларин сектордин заведишвиле ва гьа са вахтунда директордин заместителвиле кӀвалахна. Гуьгъуьнай ам и институтдин кьиле акъвазна. Гьажибегован вири крар дериндай фагьумдай акьул «Советрин аппаратдин чӀалан ва национализациядин гьакъиндай» 1923-йисуз партиядин Дагобкомди кьабулай фагьумсуз къарардихъ галаз рази хьанач. Адан бинедаллаз республикада Дагъустандин вири халкьар патал сад тир государстводин туьрк чӀал яратмишунин рехъ кьунвай. Гьажибег Гьажибеговаз аквазвай хьи, чӀехи пай агьалийриз, гьа жергедай яз лезгийризни, туьрк чӀал чизвачир. Ингье гьавиляй ада вичин вилик кьетӀен везифа эцигна – дидед чӀаларин роль хкажун патал вири крар авун ва лезгияр патал илимдал бинеламишнавай кхьинар яратмишун. Асантбур тушир а вахтара им хаталу кам тир, гьикӀ лагьайтӀа ам официальный политикадин къалуруниз акси къвезвай. Къейднавай месэлаяр гьялунин карда 1925-йисуз Москвада яратмишнавай студентрин-лезгийрин кружокди еке роль къугъвана. Абуру меркездин са жерге вузра кӀелзавай. Кружокдик Юсуф Герейханов, Камалудин Гьамзабегов, Мегьамед Исакьов, Агьмед Тагьиров, Зияудин Эфендиев, Шарабудин Мейланов, Исамудин Урдуханов, Хасбулат Аскар-Сарыджа, Сейфудин Шихалиев, Шагьбаз Шайдабегов, Салигь Мусаев ва бязи масабур акатзавай. «Чун и кӀвалахдал вуж желбда��Ӏа ва чи терефдаррин кьадар артух жедалди и фикир раиж тавун меслят хьана», – гуьгъуьнай рикӀел хкизвай Гь.Гьажибегова. Москвадин кружокдин кӀвалах акьван бегьерлуди ва аквадайди тир хьи, адакай 1932-йисуз Москвада чапнавай «Литературадин энциклопедияда» къейднавай. Ада кхьизвай: «Лезги кхьинрин тарихда мадни са кар къейд авуна кӀанда – Москвада «лезги кружокдин» кӀвалах (1925-1926). Адан нетижа яз латиндин графикадин бинедаллаз лезги чӀалан практикадин алфавитдин проект галай брошюра чапна». Умуми собранийрикай садал кружокдин членри ДАГЦИК-ДИН председатель Нажмудин Самурскийдиз чар кхьин, студентрин фикирдин патахъай адахъ галаз меслят авун кьетӀна. Ихьтин чар Гьажибегова кхьена ва адресатдиз 1925-йисан 25-январдиз рекье туна. Ам ихьтин гафаралди бегьем жезвай: «За квез, чӀехи юлдашдиз хьиз, кхьизва ва чалай гзаф чирвилер авай кас яз килигзавай месэладай куь кесерлу фикирдикай хабар гун тӀалабзава». Са кьадар вахтундилай кружокдин членриз жаваб хтана. Гьажибегова студентриз хабар гайивал, «жавабдал тамамвилелди акъвазиз жедач, амма асул гьисабдай адан мана ихьтинди тир: аварвийрин хьтин кхьинар яратмишун за лезгияр патал герек кар яз гьисабзава ва и рекьяй кӀвалах давамарунин тереф хуьзва». Башламишнавайдал акъваз тавуна Гьажибег Гьажибегова Нажмудин Самурскийдиз кьвед лагьай чар ракъурна. Идалай геж – 1937-1938-йисара ам суддинни силисдин органри еке шаклувал аваз кьабулна ва ам Самурскийдикни Гьажибеговак тахсир кутунин «асул себеб» хьана. Чна квез и чарчяй са шумуд чкадал фикир желб авун теклифзава: «Чна чи землячестводин маса студентриз чи фикирар лугьун тавун кьетӀна. ГьикӀ лагьайтӀа, виликамаз чизвайвал, абуру чахъ консерватизм ава лугьуз тахсир кутада. И гафаризни яб гудай гуьгьуьл захъ авач. Чна вуч ийидатӀа куь меслят тӀалабзава: чи десте ачух ийидани, я тахьайтӀа ам гьа авайвал чинебанди яз тадани? За гад алукьдалди чинебадаказ кӀвалахуникай фикирзава, гатуз лагьайтӀа, гадайри и рекьяй мадни еке гьевесдивди кӀвалахда». И чарчин сифте чешме Н.Самурскийдин уголовный делода авай, копия лагьайтӀа, Гь.Гьажибегован делодик кутунвай. Винидихъ гъанвай гафари силисчийрин патай кьетӀен итиж арадал гъана. Абуру са патахъ гафуникай дело «туькӀуьрун», тахсиркарвилин бине жагъурун ва гьар гьи касдиз хьайитӀани тахсир кутазвай вердикт акъудун мумкин тир. Ина лагьайтӀа, «гьакъикъатдихъ галаз кьан тийизвай» гафар авай: «чкайрихъ галаз алакъалу жезва», «чи десте ачухди ийидани, я тушни ам чинебанди яз тадани?». Гьажибегован чарчиз баянар гунин гележегдин камарин гьакъиндай 1940-йисан 16-мартдиз адавай силис кьунин протоколди хабар гузва. «Рахун гьихьтин чинебан кӀвалахдин гьакъиндай физва?» лагьай силисчидин суалдиз Гьажибегова ихьтин баянар ГАНА:«ЧИ кружок ахьтин манада чинебанди тир хьи, чун сифте вахтара Дагъустандин землячестводин умуми собр��нийрал ва печатда ачухдаказ экъечӀзавачир. Амма гьа са вахтунда и кӀвалах ачухдаказ кьиле тухузвай. Чна руководство профессор Жиркован патай къачузвай. Лезги чӀалан пешекар яз ам алфавитдин проект туькӀуьрун патал желбнавай. Чи кружок Кеферпатан Кавказдин этнографиядин ва милли культурайрин Комитетдин къвалав кардик квай».16-сентябрдиз Гьажибегов кьуна дустагъна, 17-сентябрдиз лагьайтӀа, «адак гуя вич контрреволюциядин троцкистско-миллетчивилин тешкилатдин член тир» лагьана тахсир кутуна. Алимдин уьмуьрдин юлдаш Зуьлейха Султанова кӀваляй, пединститутдай ва комсомолдай акъудна. Идалай гуьгъуьниз ам Бакудиз куьч хьуниз мажбур хьана. Дустагъда авай чӀавуз Гьажибегов гатазвай, марифатдин ва физический таъсир авуналди адавай тавур крар хиве кьун истемишзавай. Амма ада вич тахсирлуди яз гьисабнач. 1940-йисан 11-июндиз СССРДИН НКВД-ДИН къвалав гвай кьетӀен совещательный органди къарар акъудна: «Советриз акси миллетчивилин тешкилатда иштиракунай Гьажибег Гьажибегов 8 йисан вахтуналди зегьметдин лагерда тван, и вахтни 1937-йисан 16-сентябрдилай гьисабин». Дустагъда тун патал ам Котлас шегьердиз, ахпа Коми АССР-ДИН Печора станциядин къвалав гвай Кожва поселокдиз рекье туна. Ина ам 1941-йисан 5-январдиз дустагъламишнавай рецидивистри яна кьена. 1959-йисан 18-майдиз Гьажибегов СКВО-ДИН военный трибуналди тахсир квачирвилиз килигна гьахъвилиз акъудна. Нетижада, вичин куьруь асирда (рекьидайла алимдин 39 йисни тамам хьанвачир) инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, Гьажибег Гьажибеговакай тӀвар-ван авай лезги я лугьудай личность хьана. Адал лезги халкьди ва Дагъустандин амай халкьарини дамах авун лазим я. ГьикӀ лагьайтӀа, ада гафунин вири манада рагъэкъечӀдай патан Кавказдин дагълух чӀалар амукьун патал вичин чан гана.
+И йикъара «Дагъустандин къизилдин къайси» тӀвар алай республикадин фестивалдин сергьятра аваз Расул Гьамзатован тӀварунихъ галай Милли библиотекада «Дагъустандин багъманчивал. Мумкинвилер ва вилик тухунин рекьер» темадай илимдинни практикадин конференция кьиле фена. РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин Министерстводин пресс-къуллугъди хабар гайивал, и мярекатдин иштиракчийри регионда багъманчивал вилик тухуниз илимдинни методикадин рекьяй куьмек гун хъсанарунин месэлаяр веревирдна. Емишар ва некьияр гьасилунал атайла Дагъустанди Россиядин регионрин арада 3-чка кьазва. Эхиримжи йисара ина йигин еришралди цӀийи багълар кутазва. Гьа са вахтунда ина чпивай и ва я маса чилерал багълар кутунин менфятлувал виликамаз тайинариз жедай илимдин хъсан пешекаррин патахъай кьитвал гьиссзава. Кьиле фейи илимдинни практикадин конференциядал къейд авурвал, багъманчивал вилик тухунин рекьяй республикада авай еке мумкинвилерикай тамамвилелди менфят къачун патал итиж ийизвай гьам государстводин ва гьамни муниципальный къуллугъри галай-галайвал алахъунар авун чарасуз я.
+Зегьмет алаз гъизвай сусари халис рухваяр хада
+Чкадин агьалийри къадим вахтарилай кудай минеральный чешмейрикай менфят къачузва. Абурун дарманд ерийрикай инсанриз гьайванривай чир хьана. Дагъвийри кьатӀайвал, хер алай, зайиф хьанвай гьайванар мукьвал-мукьвал чими чешмейрив ва кьарарив эвичӀзавай, ина ацукьзавай ва са кьадар вахтундилай зарбдиз катзавай. Абурулай чкадин агьалийрини менфят къачуна. Абур патал ваннайрин процедурайрикай рикӀ алай ва сагъламвал патал хийирлу машгъулат хьана. Кудай ятарин надир дарманд ерийрикай гьеле Сасанидрин сихилдай тир Ирандин шагь Ануширваназ малум тир. Чи эрадин 6-асирда (560-йисуз) ада ТӀуридиз (Ахцегьиз) вичин кьушун рекье твазва. Ада КӀелез хев дагъда ШАГЬ-БАНИ къеле хкажна, «суьгьуьрдин къуватдин» чешмейрал лагьайтӀа, гьамамар эцигна. Пачагьдин армияди 19-асирдин сифте паюна эцигнавай гьамамар чи йикъаралдини амукьнава. Алай вахтунда ина «Ахты» тӀвар алай бальнеологиядин курорт кардик ква. Иниз чпиз гьар жуьре азарри тади гузвай вишералди инсанар къвезва. Гьамамрилай 1 километрдин агъада курортдин мад са чка – Женияр бинеламиш хьанва. Инани чилин кӀаникай сагъламардай кудай цин чешмеяр экъечӀзава. Абурукай сад Кпул яд (вода от ревматизма) я. Химиядин къурулушдиз килигайла и ятар гидрокарбонатно-хлоридно-натриевыйрин дестедик акатзава ва абур Ессентукидин минеральный чешмейриз ухшамишбур я. Районда вири саналди сагъламардай 36 чешме ава. Райцентрдин территорияда, Ахцегьрин къеледивай 2 километрдин кеферпата, Самур вацӀун чапла патан къерехда авай абурукай сад вичин тӀебиатдин газ кваз кузвай целди машгьур я. Гьеле къадим вахтарилай и яд фу ва маса затӀар чурун патал ишлемишзавай. ЦӀай кваз къвезвай ци инсанар гьейранарзава. Чими чешмедин цел 36-40 градус ала. Адан тӀварни «КӀамун яд» я. Лезги чӀалай урус чӀалаз таржума авурла «ущельная вода». Мадни адаз «фуан яд», яни «хлебная вода» лугьузва. Чешмедай экъечӀзавай цел тӀушуннавай тинидикай гзаф хъуьтуьл, дадлу ва хкаж хьайи фу чраз жеда. Ахцегьрин ва Хкемрин агьалийрин арада и цихъ кьетӀен машгьурвал ава. Ина екеди тушир гьамамдинни пекер чуьхуьдай кӀвал эцигнава. Сагъламардай ерияр авай и яд хъун, чуьхуьнагар авун, пекер, халичаяр чуьхуьн патал ишлемишзава. И цин кьетӀенвал адакай ибарат я хьи, ам чилин винел экъечӀзавайла ялав галаз чирагъ хьиз кузва. Идакди гьамамдин кӀвале эквни ава, ам чимини жезва. 2007-йисан 5-мартдиз Пятигорскдин государстводин Курортологиядин илимдинни ахтармишунардай институтди 263-нумрадин заключенидин бинедаллаз авунвай цин химиядин къурулушдин анализди къалурзавайвал, и яд борный, сагъламардай, минеральный ятарик акатзава. Ада вири истемишунриз жаваб гузва, чпикни зиянлу са затӀни квач. Ахцегьрин сагъламардай столовый яд промышленный жуьреда бутылкайра цунин кӀвалах кардик кутуна са шумуд йис я. Алишверишдин сетдиз рекье твазвай адахъ кьетӀен машгьурвал хьанва. Утерянное свидетельство об окончании в 2005 году 9 класса Смугульской СОШ за № В 0086630, выданное на имя
+Дагъустандай атанвай са жегьил итимди Азербайжандин са хуьре йиф кяда. Мекьи йиф кимел акъуддач хьи, эхирни «Рекьин мугьман кӀандачни?» лугьуз, ада са кӀвалин рак гатада. «Мугьман гайи Аллагьдиз шукур хьуй!», – лагьана, иесиди ам хушдиз кьабулда. Авай гьазур-гьалал тӀуьна, каш-мекь ийидайла, «Вуна хва эвленмишнавач хьи?», – лугьуда мугьманди кӀвале агакьнавай жегьил итим аваз акурла.– Валлагь, чи хуьруьн адетар пара четин я, хтул. Пара еке харжияр акъатзава.– Чи адетар пара регьят я, халу. Жегьилар сад-садал рази хьун я кӀанзавайди, са цӀегь тукӀуна кап ягъиз, мехъер ийиз жеда, – дамахда мугьманди. Суьгьбетар авуна, абур гьар сад са кӀвале къаткида. ТӀУЬН-ХЪУН гана мугьман рекье хутун патал иесияр экуьнахъ фад къарагъда. Суфра гьазурна, мугьман къарагъун гуьзетда, амма ам акъатдач. Рак ачухна килигайтӀа, цлак квай халичани гваз ам йиф кумаз къарагъна катнава. Бубадин буйругъдалди, хци яракь гваз балкӀандаллаз куьруь рекьяй фена, адан рехъ атӀуда. Нисинихъ хьиз, ам угърини вилик кутуна ахкъатда.– Экуьнин фу тӀуьн тавунмаз вун гьиниз хъфена, неъ, хтул, – лугьуда иесиди маса туьгьмет тавуна. Амма регъуьвиляй адавай кьил хкажиз, я сенфиз хьиз рахаз жезвачир.– Неъ, неъ, къени суфрадикай, факай хъелдай затӀ туш, – лугьуз, адав нез тада. «Ахпа аквазвани, чан хтул, а регьятдаказ гъидай сусари вун хьтин усал рухваяр хада. Зегьмет алаз гъизвай дишегьлийриз гьа ихьтин кьегьал рухваяр жеда», – лагьана, вичин хва къалурда.
+Алай йисан 20-августдиз пакаман сятдин 9 далай эгечӀна райцентрдин футболдин стадиондал меценат Нариман Газалиеван пишкешар патал спортдин и жуьредай акъажунар кьиле фида. Абура чи республикадай кӀуьд ва Чечен Республикадай са командади иштиракда. Чна квевай акъажунриз килигиз атана чи жегьил футболистрин тереф хуьн тӀалабзава.
+Дуьньяда аламатринни кераматрин крар гзаф ава. Анжах алай девирдин илимдивай гьелелиг абурун тӀебиат ачухариз ва абур авай крар туш лагьана инкарни ийиз жезвач. ЧӀехи калам Кьуръанда инсандин руьгь сагъ амукьзавайди тестикьарзава. Ана и дуьньядилай михьи дуьньядиз физвай инсанрин уьмуьрдикай, гунагьсувабдикай, ЖЕННЕТ-ЖЕГЬЕННЕМДИКАЙ, гьалал-гьарамдикай ачухдиз кхьенва. Цаварилай чилерал атанвай 124 агъзур пайгъамбардини и кар тестикьарзава. Инсанризни аламатарни кераматар тӀимил аквазвач. ГьакӀ ятӀани бязибур ахьтин агьвалатрихъ инанмиш тахьана амукьзава.
+Токиода кьиле фейи гатун Олимпиададин къугъунра Россиядин спортсменри 70 шабагь къазанмишуналди медалрин зачетдай 5-чка кьуна. Абурукай 20 къизилдин, 27 гимишдин ва 23 буьруьнждинбур я. Медалрин умуми кьадардал атайла, РФДИН хкянавай команда 3-чкадал акьалтна. И жигьетдай Россиядин спортсменри эхирим��и пуд Олимпиададин къугъунрилай хъсан нетижаяр къазанмишна: Пекинда (60; 24-13-23), Лондонда (67; 20-1928) ва РИО-ДЕЖАНЕЙРОДА (56; 19-17-20) медаль къачунай. Токиода Олимпиададин къугъунар 8-августдиз куьтягь хьана. Гила, 24-августдилай 5-сентябрдалди Токиода гатун Паралимпиада – 2020 жеда.
+С.Н.Назаров 1956-йисуз Ахцегьа зегьметкеш чӀехи хизанда дидедиз хьана. 1971-йисуз Ахцегьрин 1-нумрадин школа, 1975-йисуз Дербентдин педучилище, 1985-йисуз ДГПИ-ДА тарихдин факультет агалкьунралди акьалтӀар авур жегьилди пешекарвилин зегьмет вич рекье тур Тлярата райондин школайра кӀвалахунилай башламишна. 1976-1978-йисара СА-ДИН жергейра къуллугъна хтайдалай кьулухъ Миграгъа, Къутункъа муаллимвал авуна. 1981-йисалай ада вичин уьмуьр хайиди тир Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин коллективдихъ галаз алакъаламишна: комсомолдин тешкилатдин секретарвиле, тарихдин тарсарин муаллимвиле, завучвиле ва 2008-2013-йисара директорвиле кӀвалахна. Муаллимвилин зегьметдин 45 йисан тежриба авай пешекарди 2019-йисалай Ахцегь райондин образованидин Управленидин (РУО) начальникдин заместителдин везифаяр тамамарзава.
+- Сейфуллагь Назирович, сифте нубатда, вуна чаз район-дин образованидин хилен умуми гьаларикай ва кӀелунин цӀийи йисаз гьазурвал акун яз школаяр ремонтунин месэладикай лагьанайтӀа кӀандай.
+- Ахцегь районда вири саналди 19 школа кардик ква, абурукай 14 юкьван чирвилерин (СОШ), 4 умуми (ООШ) ва садни 2350-нумрадин погранчастуна сифтегьан чирвилерин. Ахцегьрин 1 ва 2-нумрайрин, Хуьруьгрин ва КьакӀарин хуьрерин школаяр типовойбур, амайбур вири са бубат кьурвал туькӀуьрнавайбур я. Алай вахтунда Луткуна 400 аялдин чка авай алай аямдин истемишунрив кьур зурба школа эцигна бегьемарзава (ноябрдиз ишлемишиз вахкуда) ва Ахцегьа 120 чкадин школадин дарамат эцигзава. Районда гьакӀ 5 аялрин бахча (Ахцегьа «Солнышко», «Юный космонавт», «Рассвет», Хуьруьга «Соколёнок», КьакӀа «Орлёнок». 1-сентябрдиз Ахцегьа, 2-школадин патав, 60 чкадин цӀийи садик ишлемишиз вахкуда) ва 8 алава образованидин идараяр ава: 2 спортшкола, 2 музшкола, аялрин яратмишунин КӀвал, искусствойрин школа, изобразительный искусстводин школа ва жегьил натуралистрин станция (СЮН), абурук 2419 (74,4%) аял ква. Школайра санлай 2843 аялди кӀелзава, абурукай 1976 ученикди 1- сменада (69,5%), 843 аялди 2 лагьай (29,7%) ва Луткунрин школада 24 аялди (0,8%) 3-сменада кӀелзава. Школадилай виликан яшарин 2420 аялдикай 590 аял (30,1%) аялрин бахчайриз, яни садикриз къвезва. 3-7 йисан яшарин 74 бицӀек садикрин нубатда ава. 1-сентябрдилай Ахцегьа цӀийи садик кардик кутуникди и месэла са кьадар къакъатда. ЯтӀани гележегда Калука, Луткуна ва Цуругъа
+10-августдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание хьана. Сифте гаф рахуналди, ам муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада хабардар авурвал, къати марфар-селлер атуни��ди хьайи «Маза-Ахты» цин проводдин авария арадай ахкъудун патал УЖКХ-ДИН устӀарри йифюгъ талгьана гьакъисагъвилелди кӀвалахзава, пара кьадар сагърай! Цин кьилин имаратни саки туькӀуьр хъувунва ва и йикъара булахриз яд хъиягъда. Налогар кӀватӀунин месэладай гаф экономикадин отделдин начальник Фарида Агьмедовади къачуна. - Къенин йикъалди районда муьжуьд вацран налогрин пландин тапшуругъар эменнидай 79 ва чилин налогдай 78,9 процентрин тамамарнава. Транспортдин налогдай эхиримжи йисара кӀватӀ хьанвай 22 миллион манат буржуникай СП-РА (и жигьетдай алатай гьафтеда Ахцегьрин, Хуьруьгрин ва Фиярин сельадминистрацияр тафаватлу хьана) вахгузва. Идарайра страховой взносрай кӀватӀ хьанвай буржарни яваш-яваш ахлудзава, - лагьана Ф.Агьмедовади. KOVID-19 тӀугъвалдин вилик пад кьун патал районда вакцинациядин серенжем кьиле тухузвай гьалдикай малумат муниципа-литетдин крар идара ийизвайди тир Гьайдар Эльдарова авуна. Ада къейдна хьи, республикадин санитарный кьилин духтурдин Къарардилай кьулухъ рапар ягъунин кӀвалах активламиш хьанва. ЯтӀани къенин йикъалди районда коллективдин умуми иммунитет арадал гъун патал герек кьадардин анжах 3347 касдиз (29%) рапар янва. Муаллимри 1-сентябрдалди и рекъем 80 % див агакьарунин чарасузвал ава. Ахпа ада залдавайбур коронавирусдин вилик пад кьунин рекьяй школайрин коллективар патал Роскомнадзордин истемишунрихъни теклифрихъ галаз танишарна: хсуси сангигиена хуьн, экуьнахъ вири коллективдин сагъламвилин гьал ахтармишун, маскаяр алукӀун, классарни дегьлизар дезинфекция авун, 1-сентябрдин суварин мярекатар пара инсанрин иштираквал авачиз ачух гьавадал тухун, иллаки кьетӀен дикъет школайрин пищеблокриз гун (анра къулугъчийри маскаярни бягьлеяр алукӀун чарасуз я) ва икӀ мад. Эхирдай Вадим Агъасиева таъкимар авурвал, РФ-ДИН Госдумадиз ва РД-ДИН Халкьдин Собранидиз депутатар хкягъунин сечкийриз гьазурвал акун яз, сечкийрин вири участокра генераторар, видеокамераяр ва 2 сейф таъминарун патал участокрин комисcийрин председателрини СП-РИН кьилери къемаз къайгъу чӀугун лазим я. 1.Принять заявление главы СП «село Хнов» Давудова А.И. об уходе с занимаемой должности по собственному ЖЕЛАНИЮ.2.НАЗНАЧИТЬ врио главы СП «село Хнов» Нуралиева Зилфели М.3.Избрать членов конкурсной комиссии в составе:1)
+Л.М.ПАШАЕВ Секретарь Р.К.МУХТАРОВ«ЗЕМСКИЙ духтур, фельдшер» программа уьмуьрдиз кечирмишунин мураддалди РД-ДИН здравоохраненидин Министерстводи хуьрера 170 духтур ва 13 фельдшер, гьакӀни ФАП-РИН акушеркаярни медсестраяр кӀвалахдал таъминарун фикирдиз къачунва. И программа уьмуьрдиз кечирмишуниз цӀи 180 миллион манатдилай гзаф пул ахъайнава. КӀвалах кӀанзавай ксаривай райондин ЦРБ-ДИЗ къвез жеда.
+И мукьва РД-ДИН Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликова Дагъустанда цӀийи коронавирусдин инфекция чукӀунин вилик пад кьунин рекьяй оперативный штабдин нубатдин заседание кьиле тухвана. Адан кӀвалахда гьакӀ «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова, Роспотребнадзордин Управленидин Ахцегь районда авай ТО-ДИН регьбер А.Касимова, ЦРБ-ДИН кьилин духтурдин заместитель Ф.Шагьмардановади ва райадминистрациядин умуми отделдин начальник Р.Османова иштиракна. Инал региондин регьберди малумарайвал, чина гьар юкъуз инсанрик коронавирусдин инфекция акатай 200-205 цӀийи дуьшуьш жезва. Къейдин, гьеле майдин вацран юкьвара чи республикада и рекъем 40-50 касдиз барабар тир. Коронавирус себеб яз телеф жезвайбурун кьадарни аквадай гьалда артух хьанва. Лап эхиримжи йикъара и инфекция акатна 31 кас кьенва. Идан себебарни вакцинаяр ягъунин кӀвалах зайифдиз кьиле фин ва инсанри хатасузвилин талукь тир къайдайрал амал тавун я. Вичикай инал суьгьбет физвай азардиз талукь яз Ахцегь районда авай гьалдикай рахуналди, Осман Абдулкеримова 26-июлдилай 2-августдалди чина 12 кас коронавирусдин инфекциядик, 34 касни внебольничный пневмониядик начагъ хьанвайди къейдна. Ида азарлуйрин кьадар артух жезвайдан гьакъиндай шагьидвалзава. Чи инфекциядин госпиталда авай 15 чкадикай гьеле 14 азарлуйри кьунва. Ахцегь районда агьалияр вакцинация ийидай 2 пункт кардик ква. Стационарный сифтеди ЦРБ-ДА ава. Кьвед лагьай пункт мобильный десте я. Ам агьалийриз коронавирусдиз акси вакцина ягъун патал чи райондин хуьрериз физва. Инсанриз хаталу и азардиз акси рапар ягъиз эгечӀайдалай кьулухъ чи райондиз талукь тир вакцинадин 3308 доза атана. Икьван чӀавалди 2897 касдиз вакцинадин сифте компонент, 2123 касдиз адан 2-компонент янава. Заседанидин вахтунда республикадин Кьили къейд авурвал, июлдин вацра чи республикада 100 агъзурдалай гзаф ксариз вакцина янава. И рекьяй тухузвай кӀвалахдин еришар саки 85 процентдин хкаж хьанва. Дагъустанда йикъа 3000 далай гзаф инсанриз рапар язава. Чи республикадиз икьван чӀавалди коронавирусдиз акси гьар жуьре вакцинайрин 297 агъзур доза ракъурнава. Вакцинация тухун патал тир чи пунктара гьар юкъуз саки 14 агъзур касдиз рапар ягъиз жеда. Инал региондин регьберди гьакӀни са тӀимил вахтунилай кӀелдай цӀийи йис башламишдайди, адалай вилик чарасуз яз вакцинация тухун лап важиблу тирди рикӀел хкана.
+ИНТЕРВЬЮ Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Гатун каникулар башламишнамазди образованидин идарайра кьилинди кӀелунин цӀийи йисаз гьазурвал акун я. Ахцегь райондин школаяр ремонтунин, абур 1-сентябрдиз гьазурунин кӀвалахар кьиле физвай гьалдикай чаз ина образованидин Управленидин начальникдин заместитель, РД-ДИН лайихлу муаллим Сейфуллагь Назирович НАЗАРОВА суьгьбетна.
+Къизлярдин электромеханический заводди (ОАО «Концерн КЭМЗ») чимивал гудай «Ахты» тӀвар алай котелар гьасилзава. И тадаракдиз ам арадал гъайи касдин – Ахцегьрин хуьруьн агьали, тежрибалу сварщик Абдул Рагьимован гьуьрметдай ихьтин тӀвар ганва. Къейдин, ада туькӀуьрнавай тадаракрин менфятлувал (КПД) 96 процентдив агакьзава. Абур гьатта 10 агъзур квадратдин метрдин майдан кьунвай дараматар чими авун патал ишлемишиз жеда. И тадаракда тӀебии газ, къванци цӀивин, кӀарасар, купар, мазут ва солярка куз жеда. Инал чпикай суьгьбет физвай котелар школайра, аялрин бахчайра ва теплицайра ишлемишун патал менфятлу я. Котелдин надир конструкцияди ифенвай гьавадиз адан къене кьве сеферда элкъведай мумкинвал гузва. И чӀавуз кудайди кьвед ва адалайни гзаф сеферра кьенят жезва. «Ахты» тӀвар алай котелар «Концерн КЭМЗ» ОАО-ДИН алишверишдин центрдай ва «Башня» компаниядин туьквенрай маса гузва. Къизлярдин электромеханический завод (КЭМЗ) 1962-йисан октябрдиз ахъайна. Ина чпихъ махсус метлеб авай надир тадаракар ва яшайишда ишлемишдай гьар жуьре шейэр акъуд-зава. Эхиримжи йисара и заводдиз техникадин хейлин цӀийи такьатар хканва. Чпихъ программадин цифрайрин управление галай токарный ва фрезерный гьялдай тадаракрин парк кардик кутунва. И карханада ракь гьялдай кӀвенкӀвечи къайдаяр ишлемишуниз еке фикир гузва. Заводда агалкьунралди катапультаяр ва балочный держателар гьасилзава. Ида вичин нубатда ихьтин шейэр маса уьлквейрай маса къачун акъвазардай мумкинвал гузва. Эхиримжи йисара ина инсанри гьар йикъан яшайишда ишлемишдай шейэр акъудуниз артух фикир гуз эгечӀнава. Заводда 10 далайни гзаф инвестпроектар уьмуьрдиз кечирмишнава. садикар эцигунин лазимвал ава. Ремонтрикай рахайтӀа, райондин руководстводин алахъунралди эхиримжи 2-3 йисуз республикадин «100 школа» проектдин сергьятраваз чи саки вири школаяр капитальныйдаказ ремонтна, гуьнгуьниз хкана, анра хъуьтӀуьз чимивилин режим, 1-4 классрин аялриз чими тӀуьнар таъминардай къулай шартӀар яратмишнава. Алай вахтунда школайра анжах, лугьурвал, косметикадин, яни классризни дегьлизриз шир-киреж ягъунин, михьивилер авунин кӀвалахарни саки бегьем я. Махсус план-графикдив кьурвал, ремонтрин вири кӀвалахар 12-августдалди бегьемарун лазим я. И кар патал цӀи муниципальный бюджетдай школайриз вахтунда ва герек тир кьадарда (умуми гьисабдалди 750 агъзур манат) пулдин такьатар ганва. И кардай школайрин коллективри ва аялрин диде-бубайри райондин руководстводиз сагърай лугьузва. 15-августдиз школаяр кӀелунин цӀийи йисаз тамамвилелди гьазур тирвилдин гьакъиндай райадминистрациядин махсус комиссиядин (адак РУО-ДИН, Роспотребнадзордин, Госпожнадзордин, ОВД-ДИН пешекарарни ква) ахтармишанар кьиле тухуда ва абурун нетижайрай талукь тир къайдадин актар кхьида.
+- Сейфуллагь муаллим, аялрин хатасузвал хуьнин жигьетдай гьихьтин серенжемар кьабулзава?
+- Образованидин вири идарайра видеокамераяр эцигнава, огнетушителрални герек маса алатрал тадаракламиш пожарный щитар ава. Абур жугъунра тунва ва югъйиф къаравулри хуьзва. Алай вахтунда икьрардалди Дербентдин ��ОО «Моврас» карханадиз 300 агъзур манат пул яна хьиз, абуру чи вири школайра къалабулух кутадай, яни тревожный кнопкаяр эцигзава.
+- Дуьньяда коронавирусдин пандемиядин шартӀара образованидин идарайрин коллективар садакай садак акатдай, акьалтӀай хаталу ва фендигар тӀугъвалдикай хуьдай гьихьтин кӀвалах тешкилнава?
+- Гьелбетда, и азарди чун вири секинсуз авунва. Адан вилик пад кьун патал чна Роспотребнадзордин истемишунар (хсуси сангиги-ена, экуьнахъ вири коллективдин сагъламвилин гьал, температура ахтармишун, маскаяр алукӀун, классарни дегьлизар дезинфекция авун, анра гьава къекъуьрун, араара ламу пек элягьун) вилив хуьз тунал гуьзчивалзава. COVID-19 азардикай хуьдай рапар ягъуналди коллективдин умуми иммунитет арадал гъун патал школайрин директорри махсус къарар акъудна хьиз, муаллимрив рапар ягъиз тазва. ИкӀ, алай вахтунда чи школайрин 69% муаллимри рапар янава, 1-сентябрдалди и рекъем 80 % див агакьардайвал я.
+- Школайра кӀелзавай 2843 аялдиз лазим тирвал тарстербия гун патал вири предметрай муаллимар авани, абурун еридикай вуч лугьуз жеда?
+- Райондин образованидин идарайрин вири 915 къллугъчидикай 496 муаллимар я. Абурукай 523 дахъ (57,2%) пешекарвилин кьилин образование, 121 дахъ высший (13,2%) ва 141 дахъ сад лагьай (15,4%) категорияр ава. Дугъри я, дагълух 2-3 школада къецепатан чӀаларин муаллимар авач, амай вири школаяр герек тир муаллимралди таъмин я. «Земский муаллим» программадай анжах са Хинерин школада са касди кӀвалахзава.
+- ЦӀи шумуд выпускникди ва гьихьтин нетижаяр аваз школаяр акьалтӀарнатӀа ва гила, 1-сентябрдиз, 1-классда партайрихъ шумуд аял ацукьзаватӀа куьрелди лагьанайтӀа кӀандай.
+- 2021-йисуз районда 129 выпускникди школаяр акьалтӀарна. Абурукай ЕГЭ вахкуз тахьай 3 кас квачиз, амайбуру акьулбалугъвилин аттестатар вахчуна. КӀелуна кьетӀен агалкьунар къалурай 24 аял (выпускникрин 18,6%) къизилдин медалриз лайихлу хьана. Пара выпускникар имтигьанрай чӀехи баллрай республикадин ва уьлкведин вузрин медицинадин, экономикадин ва юриспруденциядин факультетрик экечӀнава. 2021-йисан ЕГЭ рин нетижайрай, шазан йисав гекъигайла, юкьван дережадин балл урус чӀалай 9,11 ва историядай 3,22 баллдин артух я. Гьа са вахтунда, гьайиф хьи, профильный математикадай, химиядай, физикадай, къецепатан чӀаларай, обществознаниедай ва биологиядай умуми баллрин кьадар шазандалай тӀимил я. Республикадин олимпиадайрани чи аялри зайифдаказ иштирак-зава. Гьелбетда, им вичиз фикир гун ва тарс-тербиядин процесс хъсанарунин карда талукь тир серенжемар кьабулун истемишзавай важиблу месэла я. ЦӀи, кӀелунин 2021-2022-йисуз, районда 1-сентябрдиз сифте яз 322 аял партайрихъ ацукьда (тахминан, эхиримжи 2-3 йисуз гьа ихьтин кьадар я). Са чӀалалди, абуруз герек вири шартӀар яратмишнава. Ктабрикай рахайтӀа, 2020-2021-йисара РД-ДИН образованидин Министерстводиз 140345 манатдин ктабар заказна, абурукай 1-классдин ��ялар патал лезги чӀалан 330 ктаб чкадал хканва.
+- Алай вахтунда уьлкведин «Образование» милли проектдай хуьрерин школайра образованидин вилик фенвай технологийрин «Точки роста» классар ачухзава кьван, Ахцегь райондин школайра абур авани?
+- Эхь, 2019-йисуз Ахцегьрин 2 ва 2020-йисуз 1-нумрайрин школайра информатикадай, технологиядай ва ОБЖ-ДАЙ гьахьтин классар ачухна. ЦӀи 1-сентябрдилай Хуьруьгринни КьакӀарин школайра химиядай, биологиядай ва физикадай «Точки роста» классар ачухзава. Анра ни хьайитӀани ваъ, Махачкъалада пешекарвилин дережа хкаждай курсар кӀел хъувунвай тежрибалу муаллимри тарсар гузва. Алай аямдин офисдин къайдада 3 D моделированидин компьютерихъ ацукьна, жуьреба-жуьре илимрай вилик фенвай технологияр чирзавай аялриз анра гьич сугъул туш, гьевеслудаказ кӀелзава.
+- Сейфуллагь муаллим, малум тирвал, гатун каникулрин вахтунда районда аялрин сагъламвал мягькемардай лагерар ачухна. Абурун кӀвалахдикай вуч лугьуз жеда?
+- Разивилелди къейдин, эхиримжи 6 йисуз тахьай и кар цӀи чалай алакьна: КьакӀарин СОШДИН бинедаллаз 60 аялди ва Ахцегьрин ООШ-ДИН бинедаллаз 20 аялди ял ядай йикъан лагерар кардик кутуна. Са шумудра анриз фена малум хьайивал, аялрихъ хъсан гелкъвезва: кфетлу тӀуьнар гузва, машгъулардай итижлу серенжемар, спортдин акъажунар, хайи ватан чирдай экскурсияр, художественый эсерар кӀелунин конкурсар тешкилзава. Гьавиляй аялар ва абурун диде-бубаярни пара рази я.
+Мердали ЖАЛИЛОВ Сердер Ширинбегович Мегьамедов чаз мукьувай чидай лап хъсан муаллимрикай, тешкилатчийрикай, дустарикайни сад тир. Хайи чӀалал, газетдал, милли культурадал гзаф рикӀ хьуни ам чаз, журналистриз, мукьва авурдал шак алач. Вичиз са гьихьтин ятӀа дарихвал ва я шадвал хьайивалди, ам чи патав редакциядиз акъатдай, чи хейлин суаларни рикӀелай алудна хьиз хъфидай.
+И экуь дуьньядал ам 74 йисуз яшамиш хьана. Идакайни 35 йис халкьдин образованидин хилез бахшна. 15 йисуз ам чи меркезда лап четинбурукай сад тир 16-нумрадин юкьван школадин кьиле акъвазна. Кьулухъ галамай, усал шартӀарин чка “перестройкадин” алаш-булашдинни тарашунрин вахтунда неинки хвена, хейлин рекьерай гьакӀ виликдини чӀугуна. Идан гьакъиндай Сердер Ширинбеговичаз Махачкъаладин образованидин управленидин а чӀаван начальник М.Г.Мегьамедован къул алаз ганвай характеристикадини шагьидвалзава:
+“С.Ш.Мегьамедов кьилевай школадин коллективдихъ тайин тир агалкьунар хьанва. Сад лагьайди, муаллимар санал агудзавай, са метлебдихъ чӀугвазвай, руьгьламишзавай алакъаяр арадал атанва. Кьвед лагьайди, ина аялри чирвилерин ва тербиядин рекьяй къалурзавай дережаяр дурумлубур, чпелай чешне къачузвайбур я. Гьар йисуз лап еке десте аялри гьам шегьердин, гьам республикадин олимпиадайра агалкьунар къалурзава. Мадни кьетӀенди, ина аялрин арада яргъал йисара са жуьрединни тахсиркарвилер хьанач…” Себеб сад я, и карни гьа характеристикада къалурнава: “С.Ш.Мегьамедова вичин кӀвалахда сабурлувал, зегьметдихъай кичӀе туширвал къалурунихъ галаз сад хьиз, ам гафунизни, буржидизни, къуллугъдизни михьи я. Вичивай хьиз, коллективдивайни сад хьиз истемишзава…”
+Ихьтин гафарилай гуьгъуьниз мад вуч лугьуз жеда? Педагогвилин бегьерлу зегьмет Сердер Ширинбеговичаз “РД-ДИН халкьдин образованидин отличник”, “РД-ДИН лайихлу муаллим”, “РФ-ДИН умуми образованидин гьуьрметлу работник” лагьай тӀварар гуналди, маса ша-багьралди, тарифдин чараралди къейднава. Сердер Ширинбеговичав агакьай ирс екеди я. Гьа ирсиниз вафалувили ам халкьдин вилик гьуьрметри ва лайихлувилери хкажни авуна. Ам Ахцегьа вич асилдай чӀехи муаллим тир Ширинбеганни адан кайвани, цӀуд аялдин диде хьайи (Игит дидедин) Икьлимаядин хизанда чӀехи хьана. Аял чӀаварилай ада илимдихъни чирвилерихъ еримишна. Амма сифте камар Дагъустандин радиода ва Ахцегь райондин Хинерин хуьруьн (Къизил дереда) мяденра кӀвалахунихъ галаз алакъалу авуна. А чӀаван адет тирвал, Сердера вич производствода вуж ятӀа чирна, ахпа вуздиз гьахьна. ДГУ-ДИН филологиядин факультетда кӀелна, Хив районда муаллимвиле зегьмет чӀугуна, ахпа Махачкъаладиз атана… Шегьердин чӀехи школадиз регьбервал гуни Сердер Ширинбегович аялриз хьиз, абурун дидебубайриз, шегьердин жемятдин векилризни машгьурна. Гьавиляй ам галаз-галаз са шумуд сеферда шегьердин Советский райондин, ахпа Махачкъала шегьердинни Собранийриз депутатвиле хкяна. Сердер Ширинбеговича, школада хьиз, вичи кӀвалахзавай райондани къулайвилер, михьивилер, къайда, низам хуьн патал вири мумкинвилер жагъуриз хьана. И карди ам мадни машгьурна. Хайи райондин агьалийриз ам гьатта чпин райадминистрациядин кьилиз хутахиз кӀанзавай. Яни ам, шегьердиз хьиз, райондизни вафалу тир, анин саки вири важиблу мярекатрик вичин пай кутазвай… Сердер Ширинбеговича чӀехи ва вичелай чешне къачуниз лайихлу хизанни арадал гъана: 2 хвани руш, хтулар чӀехи авуна… Бубавилин, архавилин везифаяр намуслувилелди кьилиз акъудна: кӀвал-югъ кутуна, багъ-сални битмишарна, аялризни хъсан тербия гана… Чи газетдин редакцияда хьиз, шегьердани, Ахцегьани, Хивдани, масанрани адахъ гьакьван хатурлу ва вафалу дустар гзаф авай. Кьисметди, гьайиф, ам фад, рикӀик гзаф крар кумаз къакъудна. Вич сагъсуз тирди чизвайлани, Сердер Ширинбеговича бушвалдачир, мугьманвилериз фидай, мугьманар вичини хушдиз кьабулдай. Газетдин редакциядихъайни кам галуднач. Зенгералдини чаз суварар, агалкьунар тебрикдай, газет кхьиз куьмекар гун тешкилдай… И йикъара адан 75 йис тамам жезва. И вакъиа, вич галачтӀани, адан хизанди, ярар-дустари къейдзава, хъсан инсан, чӀехи муаллим ва тешкилатчи рикӀел хуьзва. Бубадин ирс веледри давамарзава…∗
+куьк хьун патал, чими пиводиз (сад хьтин паяр) нек яна, 1-2 истикан йикъа кьве сеферда хъвада.∗
+2-3 силих с��рг ишлемишайтӀа, атеросклероз ва инфаркт азарар акатунин хаталувал агъуз аватда.∗
+кьун тавур са шей тӀуьна, зегьерламиш хьана, хуквада тӀал гьатайла, 0,5 истикан кефирдиз чайдин са тӀуруна авай сода вегьена хъвайила, хуквадин тӀал гьасятда секин жеда.∗
+10 кг гьар гьи жуьредин хьайитӀани емишар тӀуьртӀа, куьн хъуьтӀуьз азарлу жедач.
+Дагъустандин Кьиблепатан килигуниз лайихлу чкайрикай гзаф эсерар кхьенва. Художникрини дагълух надир гуьрчегвилиз талукь шикилар мукьвал-мукьвал чӀугвазва. Амма Гьукуматдин ва маса идарайрин кабинетра чпин нубат гуьзетзавай ва чпи Кьиблепатан зонадин мумкинвилер ачухарзавай вишералди проектриз талукь документар авай хейлин папкайрал руг ала. Виликдай чна Дагъустандин Кьиблепата халкьдин яшайишдин метлебдин еке проектар гьялиз кӀан тахьун меркезди кеферпад вилик тухунихъ галаз алакъалу ийизвай. Алай вахтунда, дугъри я, республика-дин кеферпад вичихъ гележег авай кьиблепаталай виликни элячӀнава. Бязи вахтара кьиле физвай вакъиайри чун вири ибурун гьакъиндай фикир авуниз мажбурзава. Республикадин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай С.Меликов Дагъустандин бизнессообществодихъ галаз гуьруьшмиш хьунин себеб гьа ихьтин фикирар хьана. Маса месэлайрихъ галаз санал инал туризм вилик тухунин месэлаярни веревирдна. Региондин Кьилин вриоди хабар гайивал, чпе туриствилин инфраструктура яратмишдай зонаяр тайинарнава. Сифте килигайла ина цӀийи са затӀни авач. Хуьруьн туризм туриствилин кампанийрин проектра мягькемдиз гьатнава ва вири Россияда вилик физва. Хуьре туризмдикай сифте яз чаз Дербентда «Хуьр Россиядин руьгь я» фестиваль кьиле тухузвай вахтунда ван хьана. Адан сергьятра аваз мугьманри хуьрерин объектрихъ ва ресурсрихъ галаз таниш хьунин мураддалди райондин хуьрерал ва поселокрал кьил чӀугуна. Исятда идакай тухузвай рахунар Москвадай атанвай хабарри алава хъувуна. Хъсан патахъ дегишвилер Уьлкведин Президент «Еке перемена» тӀвар алай проектрин аялрин конкурсдин иштиракчийрихъ галаз гуьруьшмиш хьунилай башламишна. Дагъустандай тир гадади къалурай проектдин бинедаллаз Махачкъалада интернет-кафе яратмишун фикирдиз къачунва. Инай чи республикадин килигуниз лайихлу чкайриз виртуальный сиягьат кьилиз акъуддай мумкинвал жеда. В.Путина Даниял Шагьбанован тариф авуна. Ада къейд авурвал, Дагъустанда туризм исятда авайдалай хейлин вилик фенвай хилез элкъуьрдай шартӀар ава. И рекьяй РД-ДА агалкьунарни авачиз туш. Властдин фикирдалди, сифте нубатда гьайбатлу объектриз фикир гана кӀанда. С.Меликова асул объектрин жергеда вичикай Дагъустандин бренд хьанвай Сулакдин каньондин, Аджигельский вирерин ва Дербентдин тӀварар кьуна. Гьелбетда, абур мадни са шумуд гьайбатлу объектдал алава хъийиз жеда. Дагъустандин умуми дережада туризм кӀвачел ахкьалдарунин гьакъиндай рахунар кьиле физ гзаф вахт я. Малум ��ирвал, Дагъустанда туристар фин патал тайинарнавай объектрал кутугай шартӀар яратмишнавач ва абур вилик тухун патал такьатар герек я. Ишлемишиз жедай объектар лагьайтӀа, вири республикада чкӀанва. Кьиблепата абурун кьадар гзаф я. Месэла, абурун жергедик Шалбуздагъ, Базардуьзи, Ярыдагъ, Ахцегь, Эренлер, Шагьдагъ акатзава. Сергей Меликован фикирдихъ галаз рази хьуникди къейдин, эгер и объектар туристар кьабулун патал гьазур хьайитӀа, гьеле тӀвар кьун тавунвай объектривни нубат агакьда. Идахъ галаз алакъалу яз, къейд ийиз кӀанзава хьи, хуьруьн туризмди туристар шегьерра ваъ, хуьре, мугьманар кьабулдай кӀвалера яшамиш хьун фикирдиз къачунва. ТӀебии яз, и кар патал талукь тир инфраструктура герек я. Хуьруьн чкада туристар гъуьрчехъанвилин майишатрал, уьзуьмлухрал, багъларални къелемлухрал, гъвечӀи карханайрал, хизандин фермайрал, тухумдин адетдин сенятрал (ва икӀ мад) желбиз жеда. Дербентдилай гъейри, дагъви районривай туристриз тадаракламиш тавунвай ва чпиз фин патал гьатта рехъни авачир объектар, гадарнавай хуьрер, цуьквед яйлахар къалуриз жеда. Мисал патал, куьгьне Бильгадидин районда авай Дагбару Шелкенидин амукьаяр авай гъвечӀи шегьер къачун. Виче дельтапланеризм патал вижевай шартӀар авай Къамах хуьре вичин агъзур йис хьанвай лап хъсан булах, тамар, гьар жуьре сортарин тарар ва набататар ава. Белиждивай гугурт квай цин чешмейрал дамах ийиз жеда, вични гьам къайибурал ва гьамни кузвайбурал. И чешмейрихъ дармандин ерияр ава. Инал а кар къейд авун кутугнава хьи, хуьруьн туризм хьтин гафарихъ галаз чарасуз яз «Сагъламардай туризм» лагьай термин ишлемишзава. И мурад патал Кьиблепата гзаф объектар ава: Берикейда кьарадин ятар, Дузлакда кудай чешмеяр, Ахцегьа гугурт квай чешмеяр. Аквазвайвал, итижлу объектар гзаф ава. Хуьруьн аграрный туризмдин маса терефарни ава: экологиядин, этнографиядин, культурадин туризмар. Гьар са терефрихъ чпин артуханвилер ава. Виридалайни гзаф а карди къалабулух кутазва хьи, хуьруьн туризмдикай анжах рахунар кьиле тухузва, амма кардал атайла, гьайиф хьи, ам гьелелиг са рекьяйни вилик физвач. Проектар чарарал аламукьзава. Инвесторриз чпин проектри къазанжи гудач лугьуз, туризмдин и терефдиз пул серфиз кичӀе я...
+«Дагъустандин правда» газетдай таржума авурди М.НАРИМАНОВ я
+Агротуризм (хуьруьн туризм) туриствилин къуллугъар яратмишун патал тӀебиатдин, культурадинни тарихдин ва хуьруьн чкадин маса ресурсар ишлемишунихъ рекье тунвай туриствилин индустриядин сектор я. Ада тайин тир чкада яшайиш тухунин тарихдиз ва милли кьетӀенвилериз тамамвилелди гьахьдай, чкадин фольклордихъ, адетрихъ галаз таниш жедай мумкинвал гузва. Агротуризмдин кьилин кьетӀенвал туристар шегьердин кьарайсузвиликай яргъа хьун я. Дагъустандихъ хуьруьн туризм вилик тухудай хъсан мумкинвал ава ва ада и кар кьилизни акъудна кӀанда. Марина МУРСАЛОВА,НАЧАЛЬНИК отдела Кавказского межрегионального Управления Россельхознадзора, заслуженный работник сельского хозяйства
+5-августдиз яргъал чӀугур гужлу марф къвана, селлер атуникди Ахцегь районда хуьруьн майишатдиз, гьакӀ рекьер-хуларизни яшайишдин объектриз хейлин зарар хьана. Кьилди къачуртӀа, «АХЦЕГЬКЪУРУКАЛ-ХИНЕР» машиндин рекьин 3-километрда, «Лай» участокдин къаншарда рехъ селди кьуна, республикадин «МЕГЬАРАМДХУЬР-АХЦЕГЬРУТУЛ» автотрассадин 77-километрда рехъ чӀур хьана, дигидай цин «Ахты-КьакӀар» ва Ахцегьа Гуьне патан майишатрин арадин къаналар кьарадив ацӀана, Калукрин ва Къурукаларин хуьрера яшайишдин бязи кӀвалерин подвалар ци къачуна, ГЭС-ДИН къаналдин кьил вацӀу тухвана ва икӀ мад. Идалай вилик къвайи гужлу марфарин нетижада «Ахцегь-Мацар» дагъдин рекьин 2,5 километрдин участокдиз ва «Мацар-Ахцегь» цин трубопроводдин кьилин имаратдиз еке хасаратвилер хьана. Алай вахтунда Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован гуьзчивилик кваз райондин хсуси къуватралди тӀебиатдин бедбахтвилер алудна бегьемарзава. Гъилевай гьафтеда цин къаналризни булахриз яд хъиягъда.
+Чирвилерин дережа хкажунин ва жува-жув тамамвилихъ агакьарунин чарасузвиликай авай ихтилатрай малум жезвайвал, жегьилри, гуя чпиз герек тир вири чирвилер электронный алатрин (компьютеррин, планшетрин ва иллаки телефонрин) куьмекдалди къачуз жедайдакай лугьузва. Зи фикирдалди, им чирвилерин дуьз рехъ туш. Интернетда виридалайни хъсан ва якъин тир чирвилерни малуматар кӀватӀ тавунайдахъ ва ана гзаф шит ва хаталу малуматарни авайдахъ яргъалди инанмишарна кӀан жезва. ЯтӀани гзафбур яргъалди телефонра ацукьзава ва гьакӀ гьавайда чпин вахт пучзава. Гьелбетда, гужуналди инсан чирвилер къачунин чешмедин гьакъиндай вичин фикир дегишарун патал мажбур ийиз жедач. Амма тежрибади къалурзавайвал, тайин тир ва кӀевелай инанмишардай кӀвалах тухвайла, а кар кьилиз акъудиз жеда. Дурумлу чирвилер ара атӀун авачиз къачуна кӀанда. Чна ихтилат вири жуьредин чирвилер къачуникай ийизва. Гьар са касди муаллимрин тарсарилай, вичин пешедихъ ва итижрихъ галаз алакъалу тир ктабрилай ва маса литературадилай гъейри, чирвилерин дережа гегьеншарун патал тайин вахтара акъатзавай газетарни журналар кӀелунни чарасуз я. Абура авай хабарар алай вахтунин жуьребажуьре къарарар кьабулун патал ва гьукуматди кьабулзавай къараррикай виликамаз хабар хьана, лазим тир серенжемар кьабулдайвал, лап менфятлубур жезва. Вири девирра чӀехи ксари чпин уьмуьрда сад лагьай чка датӀана чирвилер къачуниз ва жува-жув лап тамамвилихъ агакьаруниз чара ийизвай. Аллагь-Тааладин эхиримжи Пайгъамбарди (с.а.с.) лугьудай: «Инсан дуьз рекьел эцигдай ва ам чӀехи зиян гудай вири крарикай хуьдай чирвилерилай къиметлу са затӀни са касдини къазанмишнач»
+. Маса гьадисда лугьузва: «Чирвилерихъ къекъвез вуж кьейи��Ӏа, ам Дувандин юкъуз вичин Раббидихъ галаз ахьтин дережада аваз гуьруьшмиш жеда хьи, аданни пайгъамбаррин арада амукьдайди анжах са дережа я (пайгъамбарвилин дережа)»
+. РикӀел хуьх, чирвилер къачуни ва жува-жув лап тамамвилихъ агакьаруни Аллагь-Тааладиз мукьва ийизва ва ам виридалайни хъсан ибадат я.
+Агьалийрин сагъламвал хуьнин ва цӀийи коронавирусдин инфекция (Covid-19) чукӀунин вилик пад кьунин мураддалди чи республикада гьам чӀехи ва гьамни гъвечӀи яшара авай инсанар, чпик коронавирус акатай инсанар диспансеризация авун вахтуналди акъвазарнава. Августдин вацра диспансеризациядиз, вилик пад кьунин килигунриз теклифнавай Ахцегь, Мегьарамдхуьруьн, Докъузпара ва Рутул районрин агьалийриз диспансеризация винидихъ къейднавай инфекция чукӀунихъ галаз алакъалу яз эцигнавай сергьятламишунар алудайла кьиле тухуда. И кардикай чна алава яз хабар хгуда.
+РД-ДИН ТФОМС-ДИН Мегьарамдхуьруьн райондин филиал Гьазурайди Зайнаб ДАВУДОВА я
+Лап фад алатай вахтара са ктабхана цӀай кьуна терг хьана, ана анжах са гъилин кхьинар саламатдиз амукьнай. Гуьгъуьнай а гъилин кхьинар туьквенда эцигна. Абур яргъал йисаралди ктабар маса гузвай туьквенда амукьна, анин иеси дегиш жедалди садани адаз дикъет ганач. ЦӀийи иесиди, ктабар, рукописар гъилелай ийиз, туьквен герек тушир затӀарикай азад ийидайла, гъилин и куьгьне кхьинарни гадар хъувуна. Абур рекьяй физвай са кесиб касдин гъиле гьатна. Адани пичина цӀай хкун патал абур куз гьазур хьанвайла, сифте, «Яраб ана вуч кхьенватӀа килигин» лагьана, дикъет гана. Ана икӀ кхьенвай: «Гьи касдиз гьуьлуьн къерехдивай кузвай къван жагъайтӀа, гьадан мурадар кьилиз акъатда». Кесибни, вичивай къакъатзавай затӀ авач лагьана, гьуьлуьн патав фена. Ада къванер хкажиз, абур къайибур яз акурла, лепейриз гадар хъийизвай. Гьа икӀ йикъар, гьафтеяр, варцар ва йисар алатна физвай… Ингье, са сеферда кесибдин гъил кудай къванцик хкӀада. Ада, адет хьанвайвал, къачуна амни гьуьлуьз гадарда… Эхь, чи уьмуьрда чун, югъ йикъахъ гелягьиз, жуван кьисметдихъ къекъвезва. Амма гзаф вахтара, къекъвезвай затӀ жагъайла, чун адан патавай алатна физва. Вучиз лагьайтӀа чаз са затӀ жагъурун ваъ, адахъ къекъуьн адет хьанва. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри
+вахтсуздаказ кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз адан хизандиз, Фейзедин ва Шимсидин Аруховриз ва амай мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин культурадин хилен (РУК) къуллугъчийри Исрафилова Светланадиз (Хинерин хуьруьн библиотекарь) ва адан уьмуьрдин юлдаш Идрисаз играми хва
+вахтсуздаказ кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Кьуд патахъай алтӀушна зал, Зун къамари чухвазва. Гегьенш дуьнья дар хьана заз, Зун хиялрин дустагъдава. РикӀел хьай хер сагъ хъиж��дач, Гьикьван яшар хьайитӀани. Заз табийни жез кӀанзавач, Хажалатриз гьич сакӀани. РикӀин тӀал алудун патал, Къекъвезва зун чӀалан дагъда. Зи хиялриз авач мажал, Абур ава цавун чагъда. Шукур хьуй Аллагьдиз эвел, Ада гуй чаз секин рикӀер. За квез лугьун рикӀин гьиссер, Саданни рикӀел тахьуй хер.
+Къвез ятар авахьиз фида, Рагар, накьвар чикӀиз фида. Атайбур килигиз фидай, Дуьнья фана пенжер я. Садаз эквда ада хъсан, Садаз къван жеда ам залан. Килигиз тух тежез инсан, Дуьнья фана пенжер я. И дуьнья чаз тапанди я, Инсан лап цавуз акъудда. Вир са легьзеда гакъуддай, Дуьнья фана пенжер я. Аллагьдиз шикаят ава, И дуьнья куьз икӀ фана я? Экв такурди, кеф чӀугурди, И дуьнья низ туна физва? Тарих авай куьгьне дуьнья, Гьар атайдаз вун цӀийи я. Вичихъ кьетӀен къанун авай, Дуьнья фана пенжер я. Садбур еримишна фида, Садбур рекьера ярх жеда. Вири къуьнераллаз тухудай Дуьнья фана пенжер я. Чи багъманчи Хайируллагь, Зегьметкеш я, халис, валлагь, Гьаф хьана ви гьар са гунагь, Куьмек хьуй ваз ЧӀехи Аллагь! Булут бубад зиярат – дагъ, Хьана хьи лап женнетдин багъ, Гьажи я ам, пак тир муъмин, Гьар са кӀвалах ийиз таъмин, Халкьдиз гьалал къуллугъзавай! Бес гьавиляй тушни яйлах, Гьар пакамахъ нурлу яз рагъ, Шуршурдалди рахаз булах, КӀватӀ хьана эл, стхани вах, Диндин гьуьрмет артухзавай! Дин Исламдин, нур адалат, Халкьдин багъри, чи зиярат, Кьиле тухуз пак ибадат. Зикир ийиз хьана панагь, Куь гьар садан гьаф хьуй гунагь! Куьмек хьуй чаз, ЧӀехи Аллагь! Чи Пайгъамбар, Расулаллагь (с.а.с.)! Амин!
+ТӀебиатдин гуьзел макан, Мублагь хьуй чаз вун авадан, Шукур Аллагь, икьван хъсан, Булут бубад булахдин яд, ХупӀ ширин я, тӀям, вид дад?! Самур дере, Ахцегь шегьер, Гегьенш хьанва диндин рекьер, Мугьман жезвай сегьер-сегьер, Булут бубад булахдин яд, Дадмишурдан руьгь жеда шад. Гьар са касдиз дава-дарман. Са чӀавузни квахьдач аман, Лигим хьана сагъ жеда чан, Булут бубад шуьрбетдин дад, Начагъдазни куьмек я фад. Алатна чи къалп тир вахтар, Ачух хьанва экуь бахтар, Нурламиш яз даим юрдар, Булут бубад булахдин яд, Мелгьем я чи рикӀин макьсад, Садакьайрихъ метлеб авай, Худадин сир, себеб авай, Марифат пак, эдеб авай, Булут бубад булахдин яд, Шуфа хьуй чаз хъваз адан дад! Расулаллагь жигер хьайи, Агъдаш юрдар, шегьер хьайи, ЖЕННЕТ-ЛИБАС, эквер хьайи, Булут бубад пӀирни булах, Руьгь секиндай я чи даях. *** Дин-Иман яз, рикӀни-жигер, Агъдаш юрдар, пӀирер – шейхер, Муъмин тир шейх, Булут буба, Элдиз гьуьрмет авай зурба, Эхиратдин сур – кӀвал, рагьмет, Хьана адаз гьанаг, кьисмет!
+Роберт КЕРИМОВ, Хуьруьгрин хуьр
+Са пад дагълар, са пад багълар, Им тӀебиатдин хевлет я хьи, Мугьманри ийиз тариф, Яшайишдиз женнет я хьи. Фирягь рекьер, тӀарам кӀвалер, Хуьр шегьердиз ухшар я хьи, Гьамамрикай хкуд лезет, Яд бедендиз дарман я хьи. Роберта квез кхьена шиир, Хьухь квез Ватандин къадир. Кьиле твах бубад веси, Вилик финикай ая фикир.
+Гзаф йисара чна гьасилна бегьер, Чна фу гуз хвена шегьерар, хуьрер. Куьтен, трактор гила я яргъа, Вучиз гьатнава чун цацарин юкьва? Уьзуьмлухрани зун хьайид я, къунши, Карчи кас акурла жеда хьи хвеши, Темпел жезва гила жегьилар чи, Куьз пис патахъ дегиш я жемят чи? Гад атайла тӀебиатда гьатда ван, Рекьера – техил авай машинрин карван. Куьз хьанва абурун кьадар къе тӀимил? Вуж я абурун винел къе гъизвайди гъил? Масадбурун гъуьрерал ийиз алвер, ТӀимил яни чахъ жуван чилер? Бубайрин весияр хкваш тӀун рикӀел, ТахьайтӀа бедбахтвал къведа чи кьилел. Эй чӀехибур, ая тӀун фикир, Пис тирни гьа куьгьне девир? Кесиб тиртӀани халкьар шад тир эхир, Къайгъусуз хьайитӀа, чи эхир я пехир. Ругуд вацра чӀугур зегьмет, Хуьн паталди жуван килфет, Бегьер хкана, хвена кӀвале, Муьштери гьат тийиз гъиле. Йиф яргъи я, аяз – къизмиш, Ийизвач чун садани саймиш, Я Аллагь, вакай куьмек хьурай, Чи келемар гъиляй фирай! Шегьерда эциг пунктар чӀехи, Жедайвал ана келемар чи, Шегьерни хуьр шад жеривал, Чи гъилени кьве кепек жеривал. Чун рекьелай алудна хьи, Гъилевай кӀир къакъудна хьи, Бакудкайни уна лап яргъа, Гьатнава чун суалрин юкьва. Гатуз далдамрин ван япара, Пул авайбур – кеф, ахвара… Маларини тӀуьн техйиз келем Гадариз мажбур хьанва кьерел.
+Каинат, зун тажубна на, Куьз икӀ назар чӀугунватӀа? Бязибурун нефс хьиз вуна Зи рикӀ чӀехи авунватӀа? Инсанлухдин уькӀуь, туькьуьл Дадмишнавай некӀедикай Яраб, рикӀ, вун ятӀа са гьуьл, Секин тежер лепедикай? Халкьдин гьиссер гьайбатлубур, Гьахълувилихъ гьарарат яз, Кьабулзава, заз туш ягъур, Зун гъвечӀи са зиярат яз. Белки, белки жанлу терез, Эбре хьана кьисметдикай, Алахъзава элдиз эвез Ийиз жуван девлетдикай. Гьакьсузвилер – куь тӀурфанар, Инсафсузбур зи чан патал, Гьужуммир зал, гъиз нукьсанар, Зун уьлчме я виждан патал.
+1990-йисуз Хуьруьгрин хуьруьн СОШ куьтягьайвилин гьакъиндай
+ганвай Б 312512-нумрадин аттестат квахьнава.
+CОVID: мад кьил хкажзава. Мукъаят хьухь!
+СМИ-ДИН такьатрин векилрихъ галаз гуьруьш
+Эхиримжи йикъара Дагъустанда коронавирусдик начагъбурун кьадар мад гзаф жезва. 9-августдин делилралди, республикада коронавирусдин вири санлай 94035 дуьшуьш регистрация авунва (адакай 89 дуьшуьш эхиримжи юкъуз), 406 кас больницайра сагъарзава. Уьлкведин здравоохраненидин министр Михаил Мурашкодин фикирдалди, азардин вилик пад кьунин карда виридалайни хийирлу рехъ адаз акси раб ягъун я. Ахьтин рапарикай виридалайни менфятлуди «Спутник V» маркадин «ГАМ-КОВИД-ВАК» препарат я.
+Дашдемир Шерифалиев Ислендин юкъуз (8-август) Ахцегь райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаев чкадин СМИ-ДИН такьатрин векилрихъ (райондин кьилин пресс-къуллугъ – Мафинат Агъаева, АТВ – Таира Муспагьова, «ЦӀийи дуьнья» газет – Дашдемир Шерифалиев) галаз гуьруьш хьана ва районэгьлийрин яшайишдинни экономикадин важиблу месэлайрай абурун суалриз жавабар гана. ПРЕСС-КОНФЕРЕНЦИЯДИН къайдада кьиле фейи и гуьруьшда райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаиловани иштиракна.– Абдулкерим Нажмудинович, чахъ галаз ара-ара ихьтин гуьруьшар тешкилун, жемятдив райондин уьмуьрдикай гьакъикъи малуматар агакьарун важиблу я. Районэгьлийриз яшайишдин къулай шартӀар яратмишиз алахъзавай (и жигьетдай эхиримжи йисара, дугъриданни, гзаф крар авунва) кьиле Осман Магъмудович Абдулкеримов аваз райондин вири руководство пара кьадар сагърай! Хуьруьн чкада яшайишдин метлебдин месэлайрикай сад дугунин ва хъвадай цинди я…, – сифте суал вугана мярекатдин тамада Таира Муспагьовади.
+– Дугунин цин патахъай четинвал авач. ЦӀинин йис хъуьтуьл марфар квай лап мублагьди хьана. Четинди чи жемят цин хуларни къаналар михьиз мелериз эхкъечӀ тавун я. Виликрай анриз техника фидай мумкинвилер аваз, техникадалди михьзавай ва жемятни мелера активни тир. Рекьер хкьуна, гзаф чкаяр гила гъилелди михьуниз мажбур я. Чпин усадьбайрин патавай физвай цин гъвечӀи хуларни кьван акъуд тийизвай инсанар «гьукуматди авурай» лугьуз, общественный мелериз экъечӀзавач. Куьрелди, чна вич гъиле кьунвай «АХЦАГЬКЬАКӀАР» цин къанал къведай йисуз реконструкция хъувурла, дугунин цин месэла тамамвилелди къакъатда. Жемятдин сагъламвилин манадин хъвадай михьи цин месэла иллаки четин я, вучиз лагьайтӀа къе саки вирибуруз кӀвалера булахарни гьамамар ава, хъвадай целди салар дугузва, кранрай ятар гьакӀ авадарзава. «Мацар-Ахцагь» ва «Лекье дере - Ахцагь» цин трубопроводрин кьилера хъсан дебитдин яд аватӀани, вирибуруз бес жезвач. Вичин вахтунда дуьзгуьн кьилин имаратар авачиз, турбаяр хъсандиз чилик кутун тавуна (винелай машинар физ, чӀур жезва), еке нукьсанар кваз кардик кутур трубопровод мукьвал-мукьвал ремонтуниз мажбур я. Жемят хъвадай михьи целди таъминарун патал чна «Мацар -Ахцагь» (адал 26 км. ала) ва «Лекье дере - Ахцагь» (28 км.) трубопроводар реконструкция ийизва. Месела, республикадин инвестпрограммадай туькӀуьр хъийизвай кьвед лагьай трубопровод, 5-6 километрдин давам хъувуна хьиз, «Лалаан-Ахцагь» тӀвар алаз 2024-йисуз кардик кутун планламишнава (умуми кьимет – 222 млн. манат).
+– Корр. И мукьва Ахцегьиз РД-ДИН Кьил Сергей Меликов атанваз, ам эцигунрин яшайишдин объектрал фена. Ам рабочий атунин нетижадикай куьрелди лагьанайтӀа кӀанзавай.
+– Эхь, республикадин регьбер райондиз атун, гьелбетда, гьамиша хъсан я: чи крар вилик финиз рум гуда. Сергей Алимович, сифте нубатда, чи баркаллу карчи, меценат Жамал Пашаев, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Имам Яралиев ва нуфузлу маса ксарни галаз Ахцегьрин урус къеледал фена. Росэменнидин хсусиятда аваз гьукуматдин хуьник-къаюмвилик квай федеральный надир памятник туькӀуьр хъийида лагьана, 2024-йисан апрелдалди «Русская миграция» обществодин арендада авай. Къайгъударвал тийиз чкӀизвай гьалдавай ам гила абурун гъиляй ахкъуднава. Реставрация хъувун патал республикадин Кьили вичин гуьзчивилик кутунва. Им сад. Кьвед лагьайди, Сергей Меликоваз цӀийиз эцигнавай 120 аял-чкадин школадин ва 60 аял-чкадин бахчадин проектар ва абура ужуз материалар ишлемишун бегенмиш хьанач. 1500 кас тамашачияр ацукьдай чкаяр авай залдин зурба спорткомплекс хкажунин еришар зайиф тирди къейдна. Эцигунрин материалрин къиметар хкаж хьуникди ам гила гъилевай йисан декабрдиз ишлемишиз вахгудайвал я. Жемятдин теклифдалди региондин Кьили тапшуругъ гайивал, къведай йисуз райцентрда Ленинан тӀварунихъ галай куьче лазим тирвал туькӀуьр хъувуна, ана къир цада.
+– Корр. Абулкерим Нажмудинович, вич лап яргъал эцигунриз элкъвенвай чи ЦРБ-ДИН комплекс (ам 2009-йисалай эцигзава) гъилевай йисуз хьайитӀани кардик акатдатӀа?! – хабар кьазва инсанри.
+– Ваъ. 13 йисан вахтунада медицинадин истемишунар дегиш хьуникди, ам гьеле бегьем тахьанмаз бязи чкаяр реконструкция хъийизва. Меселва, ковиддихъ галаз алакъалу яз, Агъасиеван тӀварунихъ галай колхоздин куьгьне дарамат ахлудна хьиз, анал кьилдин корпус эцигдайвал я. Девирдин истемишунрив кьур медтехникадал тадаракламишун, абурал кӀалахиз алакьдай духтуррал таъминарунни асант кар туш. Гьавиляй, мумкин я, 2023-йисуз ачухун.
+– Корр. Райцентрдин гъвечӀи куьчейра йифен эквер тунай, къир цунай жемятди райондин регьберриз сагърай лугьузва. ИкӀ, Зегьметдин Игит Саимат Ферзалиевадин тӀварунихъ галай куьче лап тарифлуди хьанва. Ажеб тир чи вири куьчеяр гьакӀ дуьзмишиз хьанайтӀа.
+– Чпи кьил кутуна хсуси харжийрихъ цин турбаяр дегишарай, дар чкаяр гегьеншарай а куьчедин жемят сагърай. И кар акурла, Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова абуруз куьмекун яз куьче кьиляй кьилиз асфальтламишун ва ишигълаван авун кьетӀна. Гила а куьчедин жемятдилай чешне къачузвайбурни ава. Гьи куьчейрин агьалийрин патай куьмек хьайитӀа, гьа куьчеяр чна сифте нубатда къайдадиз хкида. Алай вахтунда райондин кьилин тӀалабуналди республикадин бюджетдай тахминан 16 миллион манат пул яна Луткунрин хуьруьз къведай 1,5 километрдин рехъ (патав цӀийи школа гва кьван) асфальтламишзава. РД-ДИН чкадин инициативайрин программадай меценатрин такьатарни кваз Хинерин ва Смугъулрин хуьрерин обелискар, Хуьруьгрин хуьруьн рехъ ремонтзава, КьакӀарин хуьруьн куьчеда йифен эквер твазва. Райцентр аваданламишун патал чи фикирдик Ахцегьа Ярагъ Мегьамедан, Гьамзат Агьмедован, Къемер Палчаевадин, Етим Эминан, Алискерован тӀварарихъ галай куьчеяр къайдадиз хкун, «Набережный» паркдин патав футболдин майдан туькӀуьрун, обелиск ремонтун, гьакӀ Фиярин вацӀалай хуьруьз фидай кӀвачин муьгъ вегьин, Фиярин школа капитальнидаказ ремонтун ква. Бязи крара (месела, Хине дагъдин кукӀвал алай обелискдал, Фиярин хуьруьн объектдал эцигунрин материал акьулдун патал) жемятдин физический куьмек герек атайла, Аллагь патал, халкь патал хьуй лагьана, атана алакьдай са куьмекун тӀалабзава. Къейдин, исятда гъилевай эцигунрив чун са мус ятӀани эгечӀайбур я, гила 2024-йисан крарин проектрин документар туькӀуьрзава.
+– Корр. Дагълух хуьруьн чкада тӀебии газ – им еке агалкьун, къулайвал, бахт я. Чи бубайрин рикӀин хиял, эрзиман мурад тир и нямет къе районда ахцегьвийри, луткунвийри, калуквийри ва чепивийри ишлемишзава. Яраб чи амай хуьрерин жемятрив тӀебии газ мус агакьдатӀа?
+– Район тамамвилелди газламишунин месэла чи кьетӀен гуьзчивилик ква. КӀвалах йигинарун патал и мукьва чи теклифдалди «Газпром межрегионгаз Махачкала» карханадин векилар атанвай. Алай вахтунда Ахцегь вацӀун дередай газдин труба Смугъулрин хуьруьв агакьнава. Им къведай йисуз Ахцегьрин Лай мягьледин ва Къурукаларин, Мичегьрин, Смугъулрин хуьрерин жемятрин кӀвалера тӀебии газ жеда лагьай чӀал я. Гьа са вахтунда и дереда Фиярин, Хинерин ва Гутумрин хуьрериз ва Самур вацӀун дереда КьакӀарин, Хуьруьгрин, Цуругърин, Ялахърин хуьрериз, гьатта лап тӀимил ксар амай Къутункъазни газдин турбаяр тухун патал лазим тир вири документар туькӀуьрзава. Кьилинди, герек чарар-цӀарар туькӀуьрун, проект бюджетдин пулдал таъминарун я. Трубаяр хутахун, яни устӀарвилин кӀвалахар фад жеда.
+– Корр. Советрин девирда районда девлетлу общественный майишатар, емишрикай миже хкуднай цехар, гьатта Дербентдин «Электросигнал», Ленинграддин «Рассвет» чӀехи карханайрин цехарни аваз, жемят гьар жуьре кӀвалахрал таъмин тир. Жегьилар патарихъ алатзавачир. Эхиримжи вахтунда, Аллагьдиз шукур, талукь тир инвестпрограммайрай школаяр, садикар, паркар, спортдин майданар эцигзава. Гьелбетда, ибур вири герек, важиблу месэлаяр я. Хуьруьн майишатдин чка яз, чкадин суьрсет-хаммал гьялдай гъвечӀи карханаярни хьанайтӀа гаф авачир.
+– Алай девир базардин экономикадинди я, алатайдав гекъигиз жедач. ЯтӀани чна чкадин производство яратмишуникай фикирзава. Исятда чаз интенсивный багъ кутаз кӀанзава, хъсан агрономарни багъманчияр кӀанзава. Зегьметдин чкайрикай рахайтӀа, чаз районда кар алакьдай слесаррин, сварщикрин, трактористрин, эцигунардай устӀаррин, фялейрин, чубанрин, нехирбанрин, юристринни экономистрин, журналистрин игьтияж ава. КӀвалахдай кас авач. ГЪИЛЕ-КӀВАЧЕ къуват авай жегьилриз, чуруярни туна, къаравулчивал кӀанзава, герек гъилиз чандал гуж акьулд тавур пул къвен. Хуьруьн чкада хипехъанвилелни малдарвилел, багъманчивилелни саларбанвилел машгъул жез кӀанибуруз гьамиша кӀвалах ава. Месела, цӀи булдалди машмаш-къайси хьана, жедачирни абурувай а емишрикай журар ийиз маса ганайтӀа? Инсанриз чкадал кӀалахиз кӀан тахьунин себеб заз чидач.
+– Корр. ЦӀи районда туристар гзаф ава. Абуруз къуллугъ авунин къулай шартӀар яратмишиз, туриствилин бизнес артмишиз жезвани?
+– Туризм – им чаз гьеле хъсан таниш тушир цӀийи хел я. Чи ацукьун-къарагъунихъ галаз таниш хьун патал, инсанрин гъилин ва дагълух тӀебиатдин тамашуниз лайихлу
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Инсандин уьмуьрда 90 йисан юбилей – им важиблу вакъиа я, саки асирдиз барабар яш низ хьайитӀани гузвач эхир. Якъин, им уьмуьрдин са гьихьтин ятӀани лайихлувилерай кьетӀен шабагь - награда я. 5-августдиз машгьур ахцегьви, гьуьрметлу хъсан инсан, зегьметдин ветеран Мегьамед-Шефи Мейланова вичин 90 йисан юбилей къейдна. Халкьдиз ам вичин кӀвале – гьаятда Сталинан еке памятник хуьзвай зурба ватанперес, халис коммунист - сталинчи хьиз чида. Кьисметди адаз неинки еке яшар, гьакӀ рикӀин регьимлувал, чандин сагъламвал ва хъсан зигьин-бажарагъни ганва.
+Хайи югъ мубаракиз адан патав пакамлай эгечӀна ярар-дустар, мукьва-кьилияр, хтулар-птулар гвай. Мугьманар рази авун патал агъсакъал, костюмни алукӀна, гьар са нямет алай яргъи столдин кьиле ацукьнавай. Тебрикдин тостарсагълугъар, тӀуьн-хъун, хъвер-зарафат, мани-макьам – вири лайихлу дережада тир. Эхь, чунни а тостариз шерик хьана. Шефи бубадиз рикӀин сидкьидай чандин сагъламвал, рикӀин динжвал, пакадин йикъахъ инанмишвал тӀалабна. Кьилинди, къуй ам балайринни невейрин къайгъударвили шад авурай, абурун агалкьунрикай лезет хкудрай! Къуй гьар са йикъа адаз шадвал, секинвал гъурай – гьа им я еке яшарин замин ва хушбахтвал. Яшаризни килиг тавуна, Шефи Гьажикъуьлиевичан (ахцегьвийри адаз еке гьуьрметдивди Шефи буба лугьузва) рикӀел вичин гьич са юкъузни ял ягъун гатакьай четин вири уьмуьр хъсандиз алама. Ам 1932-йисуз Ахцегьа, зегьметкеш чӀехи хизанда дидедиз хьана. 13 йисан яшдаваз диде-бубадихъ галаз Ахцегьрин Молотован тӀварунихъ галай колхоздани кӀвалахиз, 1953-йисуз школа куьтягьна. Ахпа Махачкъалада бухгалтервилин курсар кӀелна, Дагъустандин балугърин промышленностдин техникумдик экечӀна, анай рекьерин эцигунрин техникумдиз хъфена ва гьанагни бегьем тахьанмаз 1955-йисуз пуд йисан мудатдалди Советрин Армиядин жергейра къуллугъна. Ахпа яргъал йисара (зегьметдин стаж саки 60 йис я), лайихлу пенсиядиз экъечӀдалди, вичин вири чирвал, къуват хайи хуьр, район аваданламишунин рекье эцигна. - 1945-йисан март. Чун, школада ватанпересвилин тербиядик квай викӀегь гадаяр – Манатилов Султан, Агьмедов Агьмед, Селимов Моллаагьмед ва зун, дидебубайрикай чинеба хушуналди фронтдиз финин арза гваз военкоматдиз фена, - рикӀел хкизва агъсакъалди вичин уьмуьрдин бязи итижлу дуьшуьшарни вакъиаяр. – РВК-ДИН комиссар Погасяна сивик мили хъвер кваз чи арза кӀелна, ахпа садлагьана вилер атӀугъарна чаз килигиз арза къазунна столдал алай пепельницадиз гадарна. «КӀвализ ахлад, диде-бубадиз куьмекар це, хъсандиз кӀела – гьа им къе куь фронт я. Лазим атайтӀа, чаз куьн алай чкаяр чида», - лагьанай ада. - 1973-йисуз профсоюзрин путёвкадай Сочида ял ягъизвайла, чахъ гуржиярни галай. ГьикӀ ятӀани абуруз завай Сталинан памятникдин патав янавай зи шикил акуна. «Им вуч шикил я?», - хабар кьурла, за абуруз и памятник жуван кӀвалин вилик квайдакай лагьана. "Вири гьакӀан хабарар я", - лагьана, инанмиш тахьайла, за абурув жуван адрес туна. Са йис кьван вахт алатна, зунни кӀвале авачир са юкъуз абур Ахцегьа чи кӀвализ атана акъатна. Гьакъикъатдани, Сталинан зурба памятник аваз акурла, абур лап тажуб хьаналда. Гьа памятникдин патав куьсридал ацукьна (яргъай атанвай мугьманри кайванидив стӀун суфра экӀягъизни тунач), «чав вири гва, анжах пуд рюмка гъваш» лагьана, чпив гвай гьазур гьалал тӀуьна, хъвана, шехьна, чпин тегьерда са манини лагьана, памятникдин кӀвачив пулни эцигна, абур хъфена.
+- Чан Шефи буба, и памятникдин кьиса ахъая ман, къуй итиж ийизвай мугьманризни чир хьурай, - тавакъу авуна чна.
+- 1953-йисуз Сталин кьинихъ галаз алакъалу яз, уьлкведа адакай пис рахаз, памятникар алудиз, инсанрин кьил элкъуьрзавай четин вахт тир. Ахцегьа Къапудин ва спортдин майданрал алай чӀехи памятникарни алудна, парабурун пер ханвай. Райподин складда гьеле ящикрай акъуд тавунвай Сталинан памятник ише тахтана баят жезвай. 1962-йисуз са мяркатдал чаз, гадайриз, хабар жеда хьи, гуя складда маса шейэрриз чка азад хъувун патал анай списатнавай памятник ахкъудна тергиз кӀанзава. Гьукуматди еке харжиярна, Ахцегьа кьилин майдандал эцигун патал гъанвай регьбердин къамат – памятник чна къутармишун кьетӀна. Са сеферда йифиз ярар-дустарни галаз фена, ам хкиз кӀан хьайила, пара залан яз, чи тӀем акакьнач. Вучда? Гьа мягькем ящикра аваз, трактордихъ галкӀурна, жуван гьаятдиз галчӀурна. Ахпа 1968-йисан гатфариз ам, кӀвачер квачир железобетондин памятник, кӀвалин вилик квай багъда махсус постаментдал хкажна. «Я стха, кӀвачер квачир регьбер хъсан аквазвач, ша чна адак кӀвачер кухтан», - меслятна зи рагьметлу къунши, машгьур юрист Зигьир Гьажибегова. ИкӀ, 1968-йисуз чна (за, Зигьира, Насруллаев Мусади ва Муспагьов Сейфеди) памятникдик кӀвачер кухтуна, ам исятда авай кӀалубдиз хкана. Адахъ гелкъуьн заз адет хьанвай кар я. Гьар йисуз 9-майдин вилик квай йикъара за памятник чуьхуьзва, шир хъиязава, адан вилик цуьквер цазва. КӀвале Сталинан памятник ава лугьуз, залай арзаяр кхьейбурни пара хьана. Садра Москвадай, Махачкъаладай атай са гьихьтин ятӀани инснар – КГБ-ДАЙ тир жеди – и памятник акурла, пара тажуб хьана амукьнай. Захъ галаз гьуьрметлудаказ суьгьбетар авурдалай кьулухъ (за абуруз вири гьа авайвал ахъайна), «Гьар гьи касдиз хьайитӀани вичин кӀвале, гьаятда регьбердиз памятник эцигдай ихтияр ава» лагьана, хъфена. Гуьгъуьнай заз КПСС-ДИН жергейриз гьахьиз кӀан хьайила, Сталинан терефдар я лугьуз, зун кьабулзавачир. Вучда? Зани Сталинан памятникдин шикилни галаз Ленинграддиз, Нина Андреевнадин тӀварцӀел шикаятдин тегьердин чар ракъурна. Куьрелди, адакай куьмек хьана, зун партиядиз кьабулнай. Вичикай компартиядин регьбер хьайи чӀавуз Нина Андреевнади заз Москвад��з, партконференциядиз теклифнай, амма хизандин гьалар себеб яз физ хьаначир… Дугъриданни, Шефи буба аламатдин къилихринни жуьрэтлувилин инсан я. Фикира садра, советрин девирда Сталинан гьич тӀварни кьаз кичӀе вахтунда райондин властри гадарнавай памятник хкана, ада ам вичин кӀвалин вилик-гьаятда эцигзава. Виликан СССР-ДИН сергьятра ихьтин маса дуьшуьш мад авач жеди. Компартия, СССР чкӀайдалай кьулухъ Мегьамед-Шефи Мейланов районда Ленинан партиядин таъсиб хуьзвай авайни авачир са женгчи коммунист тир. Компартиядин идеядиз вафалу гьахьтин ксар уьлкведа гзаф хьанайтӀа, чи бубайри мусибатдин телефвилеривни азиятрив арадал гъайи Советрин уьлькве, якъин, «лал контрреволюциядин» къайдада чкӀидачир. Россиядин зурба политик, Госдумадин 4 созывдин депутат, РФ-ДИН Госдумада КПРФ фракциядин аппаратдин руководитель Останина Нина Андреевнадиз М-Ш. Мейланован кӀалахрикай хабар хьайила, ам КПРФ-ДИН наградайриз лайихлу ийизва, адаз Москвадиз теклифзава. Халис коммунист, сталинчидин хуру Ленинан 140 йисан юбилейдиз, Сталинан 130, 140 йисарин юбилейриз талукь медалри (вичин вахтунда абур Г.А.Зюганован къулар алаз КПРФ-ДИН ЦК-ДИ пишкешна), «Генералиссимус И.В.Сталин. За верность Родине» кхьенвай 072-нумрадин орденди ва маса шабагьри безетмишзава. Сталинан къамат, памятник хъсандиз хуьнай, жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунай ганвай и орден агъсакъалдиз виридалайни багьа я. Ам официальныйдаказ вахкун патал 2019-йисан 5-октябрдиз Ахцегьиз, адан кьилив Москвадай, Санкт-Петербургдай, Махакъаладай нуфузлу итимар атанвай. Къейдин, Шефи буба районда сифте карчи – предприниматель хьизни машгьур я. Гьеле советрин девирда ада хсуси туьквен (10 йисуз кардик хьана), 1988-йисуз фу чрадай махсус цех, 1992-йисуз Женийрал дарман цин (ам халкьдин арада «Шефи кола» лугьуз машгьур тир) кархана ачухна ва икӀ МАД.«БАЗАЙРИННИ, складрин заведишвални, хуьруьн майишатдин суьрсетдин заготовителвални, предпринимателвални авуна, анжах а кардал за рикӀивай дамахзава хьи, гьич садрани нефс вилик кутунач, я государстводиз кьецӀ ганач, жемятдиз жувалай алакьдай куьмекна. Алай вахтунда заз яшлу кьилихъ вуч кӀанзава лагьайтӀа, чандин са бубат сагъламвални багърийрин патай са тӀимил дикъет-къайгъударвал. Аллагьдиз шукур хьуй, абурни заз ава», - разивилелди лугьузва агъсакъалди.
+СМИ-ДИН такьатрин векилрихъ галаз гуьруьш
+чкайриз килигиз къвезвай мугьманар лайихлудаказ кьабулиз чун чалишмиш жезва: райцентрадал абуруз махсус ял ядай чка, санузел ачухнава, абур кьабулдай кьилди ксар, сиягьатрин маршрутар тайинарнава, мугьманрин кӀвалер туькӀуьрзава, Цуругърин чарчардал фидай рехъ хатасуз авунва ва икӀ мад. Мугьманриз чакай хъсан фикирар амукьун, абур мад хтун, гьелбетда, абуруз чи жемятдин ва хуьрерин администрацийрин кьилерин дикъет-куьмекдилай аслу я. Гьакъикъатда туриствилин хиле авуна кӀани кӀвалахар гзаф ава, абур чна яваш-яваш бажармишда.
+– Корр. Хкемрин хуьруьз фидай муьгъ хаталу гьалда авайди квез чида, ам мус ремонтда?
+– Республикадин Дагавтодордин балансдал алай чӀехи и имарат ремонтдай ихтияр, я ахьтин такьатар райондиз авач. Важиблу и месэла лазим тир дережада гьялун патал чна республикадин руководстводиз талукь тир арзаяр авунва, фикир гун хиве кьунва. Хкемрин хуьруьн цин месэлани хцидаказ акъвазнава. Жемят целди таъминарун патал аниз тухванвай цин трубадик Ахцегьа законсуздаказ кутунвай вири кранар хкудунин къарар кьабулнава.
+– Корр. Абулкерим Нажмудинович, югъ-къандавай гегьенш жезвай Ахцегьа жемятдиз къекъуьн ва гьа са вахтунда рекьера хсуси транспортдин гьерекат тӀимил хьун патал общественный транспортдин кьвед-пуд маршрут кардик кутаз хьанайтӀа хъсан тир.
+– Хъсан меслят я. Месела, акьахна финин гьакъи 30-50 манат эцигна «Самур» комплекс – сбербанкдин филиал», «Гьамамар – Ахцагь центр – Самур» ва «Лай – Ахцагь центр – Самур» маршрутар кардик кутуртӀа хъсан я. И кар къайдада гьатун патал маршрутникриз сифте 2-3 вацра бензиндин куьмекни ийидай.
+– Корр. Ахцегьа «Шарвили» эпосдин суварин майдан дегишарунин месэла жемятдин тӀалабуналди са шумудра газетрани къарагъарна, вирибуруз ашкаради я. Месэладиз райондин руководство гьикӀ килигзава?–
+Чазни а майдан бубайрин сурарилай алудна, халкьди къалурзавай чкадал – Пелтуьйрихъ, куьгьне суддин кьере туькӀуьрдай ва я гележегда Ахцегьрин къеледа тешкилдай фикир ава. Валентин Эмирован паркдин чка аялрин хъсан майдан хьиз, ана гатун ачух клубни районда выставкайрин зал тадаракламишда.
+Эхирдай райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилова район аваданламишунин карда къачузвай зегьметдай ва журналистрин суалриз тамам жавабар гунай райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаеваз сагърай лагьана.
+Чи райондин кьилдин хуьрерин арайрай вичин яргъивилел 16 километр алай газопровод тухванва. Республикадин инвестицийрин программадин сергьятра аваз региондин бюджетдин такьатрин гьисабдай тухвай и газопроводди пуд хуьре 370 далайни гзаф кӀвалер газламишдай мумкинвал гуда. Дагъустанда хсуси кӀвалер пулсуздаказ газламишуниз талукь яз «Газпром межрегионгаз Махачкала» ООО-ДИН генеральный директор Л.Мансурова къейд авурвал, икьван чӀавалди агьалийрин патай атанвай 2600 арза кьабулнава. ПЛАН-ГРАФИКДИН бинедаллаз алай йисан эхирдалди республикадин 212 хуьре 2147 кӀвал тӀебии газдалди таъминарун фикирдиз къачунва.
+Лица, подпадающие под действие главы VIII.I «Урегулирование правового статуса отдельных категорий лиц, находящихся на территории Российской Федерации», не обратившиеся в период действия указанной главы с заявлением о признании гражданином РФ или о приеме в гражданство РФ, обязаны выехать из Российской Федерации. В случае неисполнения указанного требования, такие лица подлежат депортации. Кьве сеферда Советрин Союздин Игит Амет-Хан Султанан тӀварунихъ галай Махачкъаладин международный аэропортуни алай йисан июлдин вацран кӀвалахдин нетижаяр кьуна. Ина са вацран къене 311036 пассажирдиз къуллугънава. Эгер алатай йисан талукь тир девирдив гекъигун хьайитӀа, им 58,1 процентдин гзаф я. ЦӀинин йисан акъатнавай ирид вацран вахтунда винидихъ къейднавай аэропортуна 1336039 касдиз къуллугънава. Июлдин вацра Махачкъаладин аэропортунай самолетри 2442 рейс авуна. Алатай вацра самолетри 27 терефдихъ лув гана. Уьлкведин къенепата виридалайни машгьурбур Москва, Санкт-Петербург, Сургут ва Сочи, международныйбурукай лагьайтӀа – Дубай, Стамбул, Анталья ва Ереван шегьерриз физвай рейсер я. Пассажирар санай масаниз тухунин рекьяй «Победа», «Аэрофлот» ва маса авиакомпанияр тафаватлу жезва. Халкьарин арадин базарда вичин кӀвалахдиз чӀуру таъсирзавай бязи себебар аватӀани, Махачкъаладин аэропортуни агьалийриз неинки дурумлувилелди къуллугъзава, гьакӀ цӀийи маршрутрин кьадарни артухарзава.1.
+Гузвай гъил къачузвайдалай хъсан я.*** Дугъриданни, Аллагьдиз виридалайни мукьва ксар сифте салам гузвайбур я.*** Кьве касдин арада анжах абурун ихтиярдалди ацукьиз жеда.*** Аялдин ирид йис хьайила, капӀ авунин буйругъ це.*** Ферз купӀарилай гъейри ийизвай купӀарикай виридалайни хъсанди яз гьисабзавайди – им йифен геж вахтунда ийизвай (Тагьаджуд) капӀ ая.*** Женнетдихъ Райсан тӀвар алай ракӀарар ава, а ракӀаррай анжах сивер хвейибур фида ва абуруз чӀехиди тир сад Аллагь акун кьисмет жеда.
+Са кьадар вахт идалай вилик РД-ДИН культурадин ирс хуьнин рекьяй Агентстводи ГУП «Даггражданкоммунпроект» проектдин институтдин ва памятникар арадал хкунин рекьяй пешекаррихъ галаз санал культурадин ирсинин федеральный метлебдин кьве объект ахтармишна. Абурукай сад Хуьруьгрин хуьре авай вичихъ минарани галай Жуьмя мискӀин ва муькуьди Рутул райондин Шиназрин хуьре авай мискӀиндин минара я. Къейдин, Хуьруьгрин хуьруьн мискӀиндин минара 1700-йисуз машгьур устӀа шейх Саадиди эцигайди я. Алай йисан сифте кьиляй хьайи залзаладик адан цлара хъиткьерар пайда хьанва. И мукьва Кьиблепатан Футболдин Лига куьтягь ва адан гъалибчияр тайин хьана. Вич и серенжемдин тешкилатчи тир Мегьарамдхуьруьн райондин администрациядин спортдин ва физический культурадин отделдин делилралди, и акъажунра «Къуйсун» тӀвар алай командади 1-чка кьуна. Кьвед лагьай чкадиз СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин «Куьре» ва 3-чкадиз Хив райондин командаяр лайихлу хьана. ЮФЛ-ДИН акъажунра ругуд командади иштиракна. Абурукай кьвед Мегьарамдхуьруьн райондин Къуйсунрин ва Гильяррин хуьрерай, сад Белиж поселокдай, «Микрах» команда, гьакӀни Хив ва СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай районрин командаяр тир. Акъажунрин кьилин судьявал Мегьарамдхуьруьн Абас Исрафилован тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДИН футболдин муаллим, тренер А.Муртазаева авуна. Къейдин, ЮФЛ-ДИН пишкешдин фондуни 100 агъзур манат тешкилзава. Акъажунра 1-чка кьур командадиз 50 агъзур, 2-чка кьурдаз 30 агъзур ва 3-чка кьурдаз 20 агъзур манат пул гана. Районрин арадин и акъажунра, гьайиф хьи, Ахцегь райондин командади иштиракнач. «Чахъ туп къугъвадай тарифлу майданарни ава, футболдин махсус школани ачухнава. Чи команда Дагъустандин Кьиблепатан къугъунрин дестедик акат тавунин сир вуч ятӀа?!» - лугьузва инсанри.
+Хейлин вахтунда Нил дуьньядин винел виридалайни еке вацӀ яз гьисабзавай. Амма 2007-йисуз Бразилиядин алимри Амазонка вацӀун чешме (эвел кьил) Мисми тӀвар алай дагъда муркӀадин къаябрик квайди тайинарна. Идалай гуьгъуьниз, 2014-йисуз, маса алимри кьиле тухвай ахтармишунри къалурайвал, Амазонкадин эвел кьил Мисми дагъда ваъ, Кордильеры Руми Крус тӀвар алай дагъда авайди якъин хьана. Ам Перудин Мантаро вацӀун вини кьиле ава. И делилри адаз виридалайни еке вацӀун дережа гана. Санлай къачурла, Амазонкадин яргъивилел тахминан 6992 километр ала. ВацӀун гьяркьуьвили лагьайтӀа, ам авахьзавай бязи мулкара 190 километр тешкилзава. Амазонка Бразилиядин, Перудин, Боливиядин, Колумбиядин, Эквадордин, Венесуэладин, Гайанадин мулкарилай авахьзава.
+Ашурадин югъ Мугьаррамдин вацран 10 - югъ я. "Ашура" гаф "ашара" гафунилай арадал къвезва. Араб чӀалай таржума авурла, "цӀуд" лагьай гаф я. Мугьаррамдин варз мусурманар патал виридалайни пак варз я. Ашурадин юкъуз, гьакӀни вилик квай (9-Мугьаррам) ва гуьгъуьналлай (11-Мугьаррам) йикъариз сивер кьуртӀа, хъсан я (суннат я). Пайгъамбардин (Аллагьдин салатни салам хьуй адал), гьадисрикай сада лугьузвайвал, Ашурадин юкъуз сив хвейи мусурман алатай йисанни къвезмай йисан гунагьрикай михьи жезва, Ашурадин юкъуз гайи са твар кьван садакьадай Аллагьди Угьуд дагъ кьван сувабар кхьизва. Ашурадин юкъуз садакьаяр пайда, мукьва-кьилияр ва аялар шадарда, Кьуръан кӀелда ва маса хийирлу кӀвалахар ийида. Аллагьди цавар, чилер, Арш, Курс, малаикар, сад лагьай инсан - Адам (Адал салам хьуй) гьа и юкъуз халкь авунва. Эхирзаманни Ашурадин юкъуз жеда. Адам пайгъамбар (Адал салам хьуй) Женнетдиз гъун ва ада авур хатадилай гъил къачун Ашурадин йикъал къвезва. Пайгъамбаррихъ (Аллагьдин салатни салам хьуй абурал) галаз алакъалу пара бахтлу вакъиаяр Ашурадин йикъал гьалтзава. И юкъуз Нуьгь пайгъамбардин (Адал салам хьуй) гими дуьньядал яд акьалтайдалай гуьгъуьниз Джуди дагъдин къерехрив агудна; Ибрагьим ПАЙГЪАМБАР(АДАЛ салам хьуй) дидедиз хьана; Исани Идрис пайгъамбарар (Абурал салам хьуй) цаварал хутахна; Ибрагьим пайгъамбар (Адал салам хьуй) мажусийрин цӀукай къутармиш хьана; Фиръаван батмиш хьана ва Муса ПАЙГЪАМБАР(АДАЛ салам хьуй) вичин юлдашарни галаз адан хурукай хкатна; Юнус пайгъамбар (Адал салам хьуй) еке балугъдин руфунай азад хьана; Айюб пайгъамбар (Ада�� салам хьуй) 7 йисуз давам хьайи азардикай сагъ хъхьана; Якъуб пайгъамбар (Адал салам хьуй) вичин рикӀ алай хва Юсуфахъ галаз са шумуд йисарилай гуьруьшмиш хъхьана; Сулейман пайгъамбардикай (Адал салам хьуй) пачагь хьана; Юсуф пайгъамбар (Адал салам хьуй) дустагъдай азадна. Ашурадин юкъуз кӀелдай махсус дуьа ава
+Эхиримжи вахтара инсульт азардикди инсанар духтурханайриз аватзавай дуьшуьшар гзаф жезвайди виридаз аквазва. Эгер и азар акатна, адетдин уьмуьр давамариз кӀанзаватӀа, квез елкадин (муьтквердин тарцин) хилерикай гьазурнавай чайди куьмек гуда. Им халкьдин арада фадлай чкӀанвай къайда я. Гьазурни икӀ авуна кӀанда: литрдин банка ацӀай елкадин гьа хилер вегьена, абур пуд литрдин ргазвай циз хъивегьна, 10-15 декьикьада ругун хъия. Ахпа 12 сятина туна, гьа чай хъухъ. ГьакӀ шекер, вирт ва лимонни алава хъия. Лимон лагьайтӀа, чарасуз я. Сифте квез дад акьван бегенмиш тахьун мумкин я. Ахпа вердиш жеда. Аптекайрай гузвай «Биттнер» хьтин бальзамдилай ам туькьуьлди туш. Еке пулар гуз ам къачудалди, чай куь вилик чӀехи жезвай тарци гузвай дарман я. Чай ишлемишдай вири вахтунда сергни ишлемишна кӀанда. Сагъар хъувунин вахт 4 гьафте я. Чай гьар юкъуз хъун герек я. Инсультдин нетижаяр алудунилай гъейри, муьтквердин чайди квез радионуклидрикай беден михьи ийизни куьмек ийида ва гьакӀ дуркӀунар, рикӀни мягькемар хъийида. Чай ишлемишдалди вилик духтурдални меслят гъайитӀа пис жедач.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Са вилаятда адетдин чатухъандиз пара гуьзел ва эдеблу паб авай.– А дишегьли ваз кутугайди я, пачагь, – лугьуда везирди ялтахвилелди пачагьдиз къуллугъ авун яз.– А дишегьлидин лайихлувилерик зи вилни хкӀунва, амма ам масадан некягьдик ква эхир, бес вучда? – иштегьар ачух хьана пачагьдин.– Вири ихтиярар ви гъиле авачни, я пачагь. Са багьна акуна хьиз, кьена алудур рекьелай. Пакад юкъуз пачагьди фендигарвилелди чатухъандиз эверна хьиз, адан вилик кьилиз акъудиз тежер хьтин тапшуругъ-шартӀ эцигда: пака чи аскерар дяведиз рекье гьатзава. Экв жедалди чарасуз са виш балкӀандин лиэнриз ядай михер гьазура, тахьайтӀа, кьил галудда.– Вун икӀ вучиз ава, я итим? – хабар кьада папа фикиррик кваз кьил агъузна хтай чатухъандивай. Пачагьдин залумвал, инсафсузвал чиз, чандилай гъил къачунвай тегьерда хьайи-хьайивал ахъайда ада папаз.– Сабур хуьх, я итим. Акьван фикирдай хьтин кар авач. Къаткана ял ягь жуваз, яргъи югъди кӀвалахна, япарихъ ихьтин гафарни галукьна, вун галатнава. Чаз мих масмардиз элкъуьрдай чӀехи Аллагь ава, – лагьана, секинарна, тӀуьнни гана, ам къаткурда. Экуьнахъ фад сада кӀевиз варар гатана, абур ахварай авудда. Михерин гуьгъуьниз атайбур хьиз хьана, чатухъанди чанда кич аваз рак ахъайда.– Салам алейкум! – теспачадаказ салам гуда чавушди.– Ва алейкума салам, – «гьеле эквни тахьанмаз акъатнава хьи?» – вичин фикирдай жузада чатухъанди.– Пачагь кьенва. Адан гробдиз ядай 4-5 масмар кӀанзава, – лугьуда эвер тагай мугьманди. Кьадарсуз тажуб хьайи чатухъанди «Шукур хьуй Ваз, Ви чӀехивилиз» эзбериз-эзбериз, масмарар вугана чавуш рекье ХУТАДА.«ЗА ваз вуч лагьанай, я итим, сабур хуьх, Аллагьдихъ инанмиш хьухь, вири Гьадан гъиле авай крар я», – алава хъувуна и вакъиадин шагьид хьайи папа.
+Заз хайи халкь гзаф кӀанда, Алахъда зун кхьиз шиир, Абадвал хьуй зи Ватанда, Эллеризни хьурай хийир. ГьакӀни кӀанда заз жуван чӀал, Лезги чӀал зи хайи чӀал я, Агакьарна бубайри чал, Асирралди хвейи чӀал я.
+Сагърай зи халкь, сагърай зи чӀал,
+ЙИКЪАЛУЙ-КЪУЗ хъсан яз гьал! Къуй зи халкьдихъ берекат хьуй, Хъсан карда гьерекат хьуй! И йикъара “Мавел” чапханада алим
+“Лезги литературадин энциклопедия”
+акъатда. Ам 400 чиникай ибарат жеда. Энциклопедия подписка ийиз тади ая: са ктабдин къимет – 500 манат. Инсанриз регьят хьун патал подпискадин пул «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядани кьабулзава.
+Малум тирвал, алай йисан 17-сентябрдилай 19-сентябрдалди, яни 3 юкъуз, чи уьлкведа политикадин метлебдин лап зурба серенжем – сечкияр кьиле фида. Экспертри ва политологри тестикьарзавайвал, вилик квай сечкияр конкуренциядин рекьяй тарихда виридалайни къизгъинбур жеда. Вучиз лагьайтӀа, Госдумада авай партийрин кьадар кьве сеферда артух хьун мумкин я. Депутатдин гьар са чкадал 14 касдиз къвез кӀанзава. – Вири санал ЦИК-ДИ политикадин 14 партиядин сиягьар къейднава. Абур сечкийрив сечкичийрин къулар кӀватӀ тавуна ахъайнава. ГьикӀ лагьайтӀа, абурун векилар Госдумада ва я регионрин парламентра ава. Исятда Государстводин Думадин 8-эверунин (созыв) депутатрин сечкийра иштиракдай кандидатрин федеральный сиягьар регистрация авунва, – лугьузва РД-ДИН Общественный Палатадин регьбердин заместитель, Россиядин Госдумадиз ва РД-ДИН Халкьдин Собранидиз депутатар хкягъунал гуьзчивал тухудай Общественный штабдин региондин регьбер Буниямин Мегьамедова. Вилик квай сечкийрин кампанияда конкуренция хкаж хьун гуьзлемишзавай шартӀара Дагъустандин Общественный штабди сечкийрал гуьзчивалунин серенжемар артухарун лазим я.– Чи республикада Госдумадиз депутатар хкягъун патал сесер гун физвай гьалдал РД-ДИН Общественный Палатади гьазурнавай саки 4 агъзур кьван ксари гуьзчивалда. Идалайни гъейри, сечкийрал видеогуьзчивални тухуз жеда, – къейдзава Б.Мегьамедова. – Адан гафаралди, цӀийи созывдин Госдумадик кьудалай гзаф партияр акатда. Исятда арадал атанвай социологиядин гьалар фикирда кьуртӀа, цӀийи фракциярни пайда хьун мумкин я. Идахъ галаз санал чаз аквазва хьи, исятда политикадин гьар са партиядин патай кьве вишелай гзаф кандидатар регистрация авунва. Ида гьар садаз вичин фикирар лугьудай мумкинвилер артухарзава. Им хъсан кар я.
+И мукьва грэпплингдай дуьньядин кӀвенкӀвечивал патал Уфа шегьерда кьиле фейи акъажунра чи ватанэгьли, Фиярин хуьру��н агьали Гьабиб Атлуевани иштиракна. Адакай 58 килограммдин заланвилин категориядай жегьил пагьливанрин арада дуьньядин чемпион хьанва. Чна адаз и еке агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава!
+Алай йисан 10-октябрдилай 31-октябрдалди Москвадин вахтуналди йикъан сят 9 далай нянин сят 21 далди гьар юкъуз «Вирироссиядин агьалийрин переписдин кузвай линия» кардик жеда. Телефондай федеральный сад тир 8 (800) 707-20-20-нумрадай зенг авун пулсуз я. Цинин сентябрдин ва октябрдин варцара телевиденидин федеральный каналра ва радиостанцийра агьалийрин переписдин рекламадин ком-паниядин нубатдин флайтни тухуда. СМИ-РИХЪ галаз алакъа хуьн патал Вирироссиядин агьалийрин переписдин Медиаофис датӀана кардик жеда. STRANA2020.RU адресда агьалийрин переписдиз талукь информациядин сайт кардик ква. Ана перепись гьазурунин ва кьиле тухунин месэладай важиблу вири делилар кӀватӀнава. Аудиториядихъ галаз асул вири социальный сетра активни кӀвалах кьиле тухузва.
+17-августдиз райондин активдин нубатдин совещание, йикъан месэлаяр раиж авуналди ва сифте гаф рахуналди, Ахцегь муниципалитетдин кьилин заместитель Гьажи-Омар Рамазанова ачухна ва кьиле тухвана. Налогар кӀватӀунин месэладай ада гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальникдин заместитель Фариза Рашидовадиз гана. Ада къейдна хьи, гъилевай йисан 8 вацран делилралди, районда налогар кӀватӀунин тапшуругъар эменнидай 82 ва чилин налогдай 80 процентдин кьилиз акъуднава, налогринбур тушир гьакъи – 40%. Эхиримжи гьафтеда хуьрерин администрацийра санал 71 агъзур манатдилай артух транспортдин налогдин ва 315 агъзур манат страховой взносрин буржар вахканва. Школаяр кӀелунин цӀийи йисаз гьазур хьунин гьакъиндай РУО-ДИН начальникдин заместитель Сейфуллагь Назаров рахана. - Кьилинди, алай вахтунда образованидин вири идараяр кӀелунин цӀийи йисаз гьазур я. Исятда чи вилик тарификациядин сиягьар къайдадиз хкунин (26-августдалди абур вахкана кӀанда) везифа ква. Малум тир себебрикди цӀи августовский совещание ВКС-ДИН къайдада республикада 20-августдиз ва районда 25-августдиз жеда. Аялриз кӀвалера тарсар гунин карда рехъ гузвай бязи къайдасузвилерал эхир эцигун патал сагъсуз вири аялрин документар психолого-педагогический комиссиядал ахтармишун патал РУО-ДИЗ гъана кӀанда, - лагьана ада. Эхирдай Гь-О. Рамазанова алатай совещанидин тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишна ва чпин къуллугъдин везифайрив къайгъусуздаказ эгечӀзавай бязи руководителризни пешекарриз туьнбуьгь авуна. И мукьва мад къати марф къуникди Ахцегь райондин экономикадизни хуьруьн майишатдиз еке зиянар хьана. Самур дередин хуьрерин вири кӀамарай гьич мукьва йисара тахьай хьтин еке селлер-юргъвар авахьна. Ахцегьа гьеле 5-августдин зарар бегьемдаказ ахлуд тахьанмаз дигидай цин Мегьер хвални Гуьне хвал кьарадив ахцӀана. ТӀебиатдин бедбахтвилер вахтунда ахлудна, цин къаналриз яд хъиягъунин мураддалди 17-августдиз Ахцегь райадминистрациядин гуьзчивилик кваз Ахцегьа идарайрин къуллугъчийрин мелер тешкилна. Техникадал михьи хъийиз жери кьван чкаяр УЖКХ-ДИННИ УОС дин къуватралди ва амай чкаяр гъилелди туькӀуьр хъувуна кӀанзавай. Меслят хьайивал, экуьнахъ сятдин ругудаз, яни гьава зегьем жедалди ва ахпа гьар сад вичин къуллугъдин везифайрив эхгечӀун патал идарайрин дестеяр кьиле чпин руководителар ва гъилера пер-каца аваз къаналрин чӀуру участокрал фена, кардив эгечӀна. КЬВЕД-ПУД сятда гьакъисагъвилелди кӀвалахунин нетижада абуру цин къаналар саки михьи хъувуна. Техникадин кӀвалах бегьем хьайидалай кьулухъ, 18-августдиз и къаналриз яд хъиядайвал я. В целях исполнения Постановления Правительства Республики Дагестан от 27 апреля 2021 г. № 89 «О внесении изменений в Положение об оплате труда работников государственных казенных, бюджетных и автономных образовательных организаций, находящихся в ведении Министерства образования и науки Республики Дагестан», реализации Указа Президента Российской Федерации от 07 мая 2012г. №597 «О мероприятиях по реализации государственной социальной политики» администрация МР «Ахтынский район»
+Алай йисан сифте паюна Дагъустанда къалп пулар жагъай 19 дуьшуьш хьанва. Алатай йисан талукь тир вахтунив гекъигайла, абурун кьадар чина садан тӀимил я. Къалп пуларин арада 5 агъзур манатдин 14 чар авай. РФ-ДИН Банкдин РД-ДА авай Отделенидин Управляющий Мурад Идрисова гьакъикъи ва къалп пулар сад-садакай гьикӀ чара ийидатӀа суьгьбетна. Адан гафарал асаслу яз, пулдин гьакъикъивал тестикьарзавай 3 далай виниз тафаватлувилин лишанар ахтармишна кӀанда. Абурук водяной знак, хуьдай еб, пул юзур авурла адан ранг дегиш хьун ва масабур акатзава. М.Идрисова алава хъувурвал, эгер куьн квев гвай пулунин гьакъикъивилел шаклу яз хьайитӀа, гьич садрани къачунвай шейэрай ам гумир. И кардай куьн гьатта уголовный жавабдарвилиз чӀугун мумкин я. Пулунин гьакъикъивал къалурзавай лишанрикай ва абур ахтармишдай жуьрейрикай алава делилар смартфонар патал тир «Россиядин Банкдин банкнотаяр» приложенидин куьмекдалди жагъуриз жеда.
+И жигьетдай урусрин машгьур писатель-сатирик, драматург ва актёр Михаил Задорнова (1948-2017) акьуллу меслят къалурзава. Якъин, гьар са касди вичин уьмуьрда садра хьайитӀани гьахьтин рикӀиз дакӀан жедай гьиссер синемишна. Писателдин кьатӀунрай, инсандин къанажагъ, яни интеллект адан рахунрин кӀеви ванцихъ галаз дуьм-дуьз кьазва. ИкӀ, инсан гьикьван кӀеви ван алаз рахазватӀа, гьакьван адан къанажагъ зайиф я. Сатирикди инанмишвилелди къейдзавайвал, кефиник хкӀунриз гьич гьа тегьерда жаваб хгана кӀандач. Адан камаллу келима: «Эгер вал гьахъ-нагьахъ кицӀ элуькьзавайла, адаз жаваб яз вун, кьуд кӀвачел акъвазна, элуькьдач кьван? ». Са патахъай, дугъриданни, М.Задорнов гьахъ я. Муькуь патахъай, бес масада гьакӀа жуван кефиник-намусдик хкӀун гьикӀ кьабулда? Кисна яб гуз акъваздани? Ваъ, виридалайни хъсанди – эвелимжи нубатда, сабур хвена, «Вучиз ам зи кефиник хкӀаз алахъзава?» лагьана, жува-жуваз суал це. Гьадаз жаваб гайидалай кьулухъ ихьтин дуьшуьшда вуна вун гьикӀ тухун лазим ятӀа чир жеда. Ви рафтарвал (реакция) бейкефарзавай касди герек гьич гуьзет тийизвай къайдадинди жен. Ам вич кӀеве тун патал гьадан къалмакъал квай гафариз жаваб яз секиндиз лагь: «Исятда вуна заз вучиз ихьтин гафар лугьузва?». Якъин, адан рахунрин жуьре, рафтарвал дегиш жеда: я ам вич бинесуз туьнт хьайидан гъавурда акьуна хьиз, багъишламишвал къахчуз, баянар гуз эгечӀда, я, эгер адаз маса себеб-делил авачтӀа, куь къалмакъал туьхуьда, ва ам вич инсанрин вилик ахмакь чкадал аватда. Инанмиш хьухь, къапарай акъатнавай инсан вичин чкадал ацукьардай им виридалайни асант ва хъсан суал я.
+Лазарь Каганович вичи 30 йисан девирда И.В.Сталинахъ галаз санал кӀвалахай машгьур государственный деятель тир. Иосиф Виссарионович Сталиназ талукь яз Кагановичан рикӀел хкунар кӀелдайла, зун важиблу ихьтин фикирдал атана: Сталин хьтин касдиз ада кӀвалахда рехъ гайи бязи гъалатӀриз килигна къимет гун дуьз туш. Уьлкведин хушбахт гележег патал акьван еке крар авур зурба касдиз анжах ам себеб яз арадал атай агалкьунрай къимет гана кӀанда. Сталинан девирдиз талукь яз са сеферда Кагановича ихьтин гафар лагьанай: «Вад лагьай колонна гьакъикъатдани авайди тир. Эгер чна ам тергначиртӀа, чавай Ватандин ЧӀехи дяведа гъалибвал къачуз жедачир. Акси яз немсери чи кьушунар кукӀвардай. Ида Россия татаринни монголрин зулумдин вахтунда хьиз, са шумуд эсердин кьулухъ гадардай. Инсанар и кардин гъавурда туна кӀанда. Ихьтин муракаб гьалара инсандин къилихни дегиш хьун мумкин я. Сталинахъ гъалатӀарни авай. Малум тирвал, гьар са карда важиблуди эхиримжи нетижа я. Кьилинди ам я хьи, чи уьлкве 1941-1945-йисарин инсафсуз дяведа гъалиб хьана. Сталина чаз ахьтин ирс туна хьи, дуьньядин дережада чи уьлкведин кесерлувал аквадай гьалда хкаж хьана. Дяведин йисара чи уьлкведин экономикадиз ва халкьдин майишатдиз лап еке зарарар хьайиди сир туш. Амма чи Ватан И.В.Сталинан регьбердик кваз са куьруь вахтунда дяведилай гуьгъуьнин девирдин вири четинвилерай лайихлувилелди экъечӀна. Ам женгинин кьудратлувилин рекьяй США-ДИХЪ галаз барабар уьлкведиз элкъвена». Чна винидихъ къейд авурвал, Сталинакай адан гъалатӀриз ваъ, анжах агалкьунриз килигна рахаз жеда. И гафарин гъавурда хъсандиз акьадайвал чна спортдай са мисал гъин. Куь фикирдиз Олимпиададин финалдиз экъечӀнавай алакьунар авай чи боксер гъваш. И нетижадив агакьдалди ада вичин къаршидиз атайбурун винел инанмишвилелди гъалибвилер къачуна ва дуьньядин са шумуд рекорд эцигна. Ингье финалдин къугъуна боксерри сифтедай женг барабардаказ тухузва. Адан къар��идиз экъечӀнавай спортсмен са раундда виликни акатзава. Амма эхирдай чи боксерди вири къуватар кӀватӀзава ва ам нокаутдалди инанмишвилелди гъалиб жезва. Ам тарихда лап хъсан спортсмендиз элкъвезва. Гуьгъуьнай, арадай са шумуд йисар фейила, массовый информациядин такьатра адакай гзаф писдиз рахаз эгечӀзава. Са раундда ам магълуб хьана ва адахъ рингдал экъечӀнавай муькуь спортсмендин са шумуд ягъун галукьна эхир! Эхиримжи вахтара гагь-гагь телевиденидин бязи передачайриз Сталинан гъалатӀар мукьуфдивди веревирдзавай «экспертриз» теклифзава. Прокатдиз адан гъалатӀриз талукьарнавай фильмаяр ва сериалар акъатзава. Кухняйра ацукьнавай бязи кӀамашарни адан гъалатӀрикай рахазва. Ихьтин крарал разивал ийиз жедани? Эсиллагь ваъ. ГьикӀ лагьайтӀа, зурба алакьунар авай инсанрикай гъалатӀриз килигна ваъ, агалкьунриз килигна рахадай адет ава. Юлдаш Сталин вири спортсменрилай-чемпионрилай винедай я. Ада рингда ваъ, политикадани международный алакъайра лап еке агалкьунар къазанмишна. Адан чалишмишвилералди дуьньяда гьахълувал артух хьана ва ада чи уьлкведин кесер лугьуз тежедай кьван виниз хкажна. И.В.Сталина вичин вири уьмуьрда жергедин инсанрин итижар патал агалкьунралди женг чӀугуна. Амма куьне телевизор кутуртӀа, квез анай ада ахъаяй тӀимил кьван гъалатӀрикай суьгьбетар ван жеда. И вахтундани таб-гьилледиз рехъ ачухда. Сталинакай рахадайла чна сифте нубатда адан агалкьунрикай лагьана кӀанда, анжах ахпа нукьсанрикай. Сталинни чун вири хьиз инсан тир. Малум тирвал, инсанриз гъалатӀар хьун хас я. Сталинан къамат чӀуру патахъай къалурунихъ галаз санал СМИ-РА лайихсуз инсанар виниз хкажзавай дуьшуьшарни ава. Къачун чна М.Горбачев. Ада СССР чукӀурунал ва инсанрин кьилел гзаф бедбахтвилер гъана. Амма вичин уьмуьрдин юлдаш Раисадихъ галаз рафтарвалдайла, ам гуя гзаф назик тир лугьуз, гила бязи СМИ-РИ тарифарзава. Вучиз ятӀани, ам пис патахъай къалурзавай фильмаярни сериаларни гьазурзавач. Исятда ихьтин са кар адетдиз элкъвенва. Пис инсанрин къилихрин хъсан терефар виридаз раижзава. Лайихлу инсанрин лагьайтӀа, кӀандатӀа абур гьакъикъибур ва я къундармаяр хьурай, нукьсанар винел акьулдзава. И.В.Сталина са вахтунда лагьанай: «Зи сурал гзаф зирзибилар вегьида, амма тарихдин гарари абур гьарнихъ чукӀур хъийида». Гьамиша рикӀел хуьх, Сталин лап зурба лайихлувилер авай кас тир. Ада виликан СССРДИН халкьар патал авур кьван хъсан крарин сан-гьисаб лап гзаф я. Абур ада кӀвалахда рехъ гайи гъалатӀрилай агъзур сеферда винеда ава. Къе чпи И.В.Сталин критика ийизвай, анжах чпин къулайвиликайни жибиндикай фикирзавай, ксари ада уьлкве патал авунвай хъсан крарин вишяй са пай хьайитӀани авунвайди туш. Эгер намуслу инсанар тиртӀа, абуру Сталиназ акси яз са гафни лугьудачир. Амма аквадай гьаларай абуру чпин намус яхтайрихъни зурба кӀвалерихъ дегишнава…
+Са кьадар ва��т идалай вилик Кьиблепатан Дагъустанда сифте яз «ЧӀехи бубайрин рехъ. РичӀадин игитрин югъ» тӀвар алаз атлуйрин сиягьат кьиле фена. Ам яргъал 1239-йисуз РичӀа хуьруьн патав кьиле фейи ягъунар рикӀел хкун яз тешкилна. Къейдин, а ягъунрин вахтунда чкадин аскеррин гъвечӀи десте чпин кьадар са шумуд сеферда гзаф тир монголрин кьушунрин гьужумрин хура саки вацран вахтунда игитвилелди акъвазна. Милли парталар алай атлуйри чпин сиягьат Кьурагь райондин Гелхенрин хуьрелай башламишна. Ахпа Кьурагь райондик акатзавай Усугърин ва Хвережрин хуьрерай яна Агъул райондин РичӀа хуьруьз фена. И серенжемди виликан вахтара Кьиблепатан Дагъустандин халкьарин арада аваз хьайи садвал лишанламишзава ва ада чаз исятдани сад хьуниз, халкьарин арадин дуствилин рафтарвилер хуьниз эверзава. Атлу сиягьатдин тешкилатчияр лезгийрин милли Федеральный культурадин автономия (ФЛНК) ва Москва шегьерда кардик квай агъулрин община я. Абуру кьил кутур кардин тереф Агъул райондин администрацияди ва Кьурагь райондин векилри хвена. И проектдин тереф хуьналди адан иштиракчияр цӀахуррин милли культурадин автономия (Москва шегьер) ва табасаранрин региональный НКА (РД) хьана. Сиягьатдин эхирдай Агъул райондин ва РичӀа хуьруьн администрацийрин векилри атлуйрин десте хушвилелди ва шад гьалара къаршиламишна.
+Гъилевай йисан 17-августдин делилралди, Дагъустанда чпик коронавирус акатна кьейи азарлу ксарин кьадар 2016 дав агакьнава. Анжах са и юкъуз чи республикада чпик хаталу инфекция квай 198 кас малум хьанва, 25 кечмиш хьанва. Пандемия эгечӀайдалай инихъ чи республикада вири саналди 45116 кас азарлу хьанва, абурукай 40266 тамамвилелди сагъ хъхьанва. Эхиримжи йикъарин делилралди, Дагъустанда чпин хушуналди коронавирусдиз акси рапар язавайбурун кьадар хейлин артух я.
+Дагъустандин прокуратурадин пресскъуллугъди хабар гайивал, республикада хсуси карчийриз кредитар пайзавайди я лугьуз банкдин пулдин такьатар чуьнуьхуниз рехъ ганва. Кьиле тухвай ахтармишунри къалурайвал, 2019-2020-йисара банкдин къуллугъчийри тешкилатдин гендиректордихъ ва маса ксарихъ галаз чӀал сад авуналди, гъвечӀи бизнес вилик тухун патал кредитрин программадай карчияр патал тапан кредитный икьрарар кутӀунна. Ахпа тахсиркарвилин дестедин иштиракчийри къачунвай 8,3 миллион манатдилай артух пулдин такьатар чуьнуьхна. РФ-ДИН УК-ДИН «Мошенничество» статьядай уголовный дело къарагъарнава.
+Ахцагьа Къуьлуьйринни Пелтуьйрин магьлейрин сергьятдал са гъвечӀи дар куьче-пыры ала. ПӀирен тутун куьгьне тар авайвиляй адаз «Турту таран пыры» лугьузва. ПӀирен тар анив рагьметлу Зиядин Сулейманован кӀвалерин цлан дибдай экъечӀнава, дуьз лагьайтӀа, чка авачирвиляй гьа тарцин дибдив игисна, гуьгъуьнай эцигнавайди я иесийри чпин кьве мертебадин кьакьан кӀвалер. Пара тӀаратӀар куьрсарнава адак зияратчийри. (Баян яз къейдин: «тӀаратӀ» гаф, чи фикирдалди, «шапӀашапӀатӀ» чешнедин тегьерда атӀ суффикс акал хьана, «тар» гафуникай ибарат я. Гьадахъ галаз алакъалу яз «тӀаратӀ», «тарак куьрснавайди», «пайдах» манайрани ишлемишзава. Алпанвияр дяведиз фин къалурзавай куьгьне шикилрани чаз кӀарасдик кутунвай гьахьтин тӀаратӀар – пайдахар аквазва.) Кьве патахъайни кьве мертебадин кьакьан кӀвалерин арада гьатна, вичин гужлу тандиз гьатта гатузни рагъ таквазвай и тутун тар, цлар хана, азадвилихъ ялзавай гужлу дустагъдиз ухшар я. Лишанлу и тарцихъ виш йисарин кьетӀен тарих, кьисмет хьун лазим тирди рикӀи гьиссзавай чна гьанив гвай кӀвалин ракӀар гатана. Иесиди, вичин яшар 60 йисалай алатнавай къумрал якӀарин зирек итим Зиядин Сулейманова (I935-2006, фяле), хуш рафтарвилелди чун вичин тавханадиз кьабулзава. Мугьман хьунин себеб лагьана, чун суьгьбетдив ЭГЕЧӀЗАВА.-ЗИЯДИН халу, и тутун тарцикай квез вуч чида ва ада куь кӀвалин хандакӀриз, цларин мягькемвилиз ТАЪСИРЗАВАЧНИ?-РАГЬМЕТЛУ бубайривай ван хьана, рикӀел аламайвал, им вичиз пара еке дережа авай пӀирен чӀулав тутун тар я. Бязибуру адаз «Шарвилидин чӀутӀан тар» (чӀут-чуд, яни кӀуьд гьавадин мягькем минара-къеле) лугьузни ван хьана. I900-ЙИСУЗ чи чӀехи буба Гьейбета Шалиев Мегьамдалидивай маса къахчур и чилел гьа и тутун тарцин дибдивай кӀвалин цал эцигна. Таран дерин, гужлу чӀварахар 50-55 метрдин яргъа, гьатта вацӀун кьеряйни кваз малум ятӀани, абуру, аламатдин кар я, чаз гьич са къуншидизни хасаратвал ганвач. Адан кьакьан кукӀвай анжах са сеферда аял аватна ва вичихъни гьич са шейни хьанач. Куьрелди, ихьтин суваб тар игисна чи кӀвалин патав хьуналди зун пара шад я. И пӀир алай чкани гьамиша михьиз хуьз чун алахъзава. Дяведин дар йисара а тарци чун, аялар, кашай акъудна лагьайтӀани жеда. -И тара майваяр ХКИЗМАНИ?-ЭХЬ, гьелбетда, лап булдалди. ЖЕГЬРЕ-ЧӀУЛАВ тавдин пара ширин, тӀуб хьтин, еке тутар гъида гьар йисуз. Эхиримжи йисара абурал нуькӀвер, лифер пара алтӀушзава, дагъдин никӀера магьсулар хцазмач ЭХИР.-АМ пӀир тирди квез гьинай чида? ТахьайтӀа, иник са михьи инсандин сур КВАНИ?-ВАЪ, сур квач. Амма рекьяй къвез-хъфизвай саки вири жемятди адахъ элкъвена дуьа кӀелзава, садакьадин пул эцигзава, тӀаратӀ кутазва, адан тандиз михер язава. АРА-БИР йифен бередани, сухан тӀал къати хьайила, атана, тук-тук ийиз, таран тандиз инсанри михер язавай ванер къведа. Дугъриданни, им вичел еке незир алай пӀир я. Фикира садра, исятда авайдалай хейлин пара калер, яцар хуьзвай вилик девирда лап сада рекьин къерехдив тутун са жалгъа (къелем) цанайтӀани, малари ам тадачир эхир. Ам, якъин, Аллагь-Тааладин, тӀебиатдин кьетӀен къуватри хуьзва. -ПӀирен тар я лугьуз, куьне адан кьуру, ханвай хилерни кузвач ман? -Ваъ, гьелбетда, гьич кьисметни тахьуй. Тар кьуру хьуникди пӀире вичин паквал квадарзавач кьван. Вичин заланвиликди адан са шумуд пад – чхел хана галатнавайди я, амма абур кун па��ал гьич садан гъилни физвач. Дяведин вахтунда чи къуншидал яшамиш хьайи Атакиши лугьур са кесиб нехирбанди хъуьтӀуьз, а тарцикай кьуру са кӀарас тухвана, вичин къула канай лугьуда. Гьа йисуз адавай садан кал, рагалай аватна, кьена. И тарцик кягъай парабуруз зиянар хьанвай гьахьтин дуьшуьшар малум я. Зун саки 20 йисуз Грозный, Баку шегьерра нафтӀадин мяденрал, ахпа Хине буругъчивиле кӀвалахай фяле яз, заз са артух дерин ихтилатар чидач, и пӀирен тарцин тарих куьне Шалиев Шалидивай хабар яхъ,- меслятда ада ЧАЗ.-ТУТУН таран пӀирекай заз зи баде Разиядивай ва адазни вичин къари Дерышавай суьгьбетар пара ван хьана чида,- ихтилатна 72 йис яшдилай алатнавай Шали бубади (I932-2007, багъманчи) 2004-йисан июлдиз. – Тахминан 250 йис идалай вилик, гьинихъай ятӀани чидач, атана акъатай са дугъри девриш кас гатун зегьем макъамда, Ахцагь дагъларай яна, Шеки патахъ хъфизваз хьана. Яргъал рекьи гьелекнавай ада са геренда Ахцагьа, вацӀун къерехдив гвай куьгьне чӀутӀан дибдив ацукьна, ял яда. «Пагь, хупӀ туширни инал, дадмишна, гьарарат рекьидай са ширин майва алайтӀа!»- пелекай гьек, шткана хьиз, рикӀяй ният акъатда адан. Тажубдин кар я: гьа гьекьед стӀал аватай чкадал тутун къелем пайда жеда. Гьанлай Шекидив агакьдалди дуьз 7 чкадал ял яна лугьуда ада ва гьа 7 чкадални сад-садан къаншарда, садаз-сад аквадайвал, чӀулав тутун зурба тарар экъечӀна. Абурукай иридакайни, инсанрал алай тӀал-квал алудиз, абуруз вафалудаказ къуллугъзавай пӀирен тутун тарар хьана. Гьакъикъатдани, пак ксар дуьньядал вири инсаният патал халкьнава. Чи пӀирен тарци иллаки маман самар, сухван тӀал алай азарлуйриз хъсандиз куьмекзава. Месела, сухван тӀал авай касди, фена, вичин михьи ниятдалди пудра «Къулгьу» дуьа кӀелиз-кӀелиз, вичел алай са парталдай а тараз са гъвечӀи мих янамазди, адаз регьят жеда. -Яраб а пак касдин тӀвар вуж ТИРТӀА?-И мукьвалди а рагьметлудан тӀвар, гьелбетда, чаз гьич садазни чидачир. Анжах I96I-ЙИСУЗ (чун иниз тутун таран патав гвай куьгьне кӀвалерай 60 лагьай йисуз эхкъечӀайди я. Исятда а чи сан-суракь авачир кьван куьгьне кӀвалера чи дашан хва Рамиз ава.) гьа и кӀвалер эцигунин мел авай макъамда, хъсандиз рикӀел алама, регъуьхъбан Гьажидин паб Серми бирдан чӀур хьана, гакъалдна. Гьа береда а дишегьли, вич-вичел алачиз, яшлу итимдин ванцелди рахана. «Адаз самар атанвайди я, кьентӀур вахар»,- лагьана, зи рагьметлу дидеди, адан тӀуб кьуна хьиз, «Вун вуж я, чан буба?» - хабар кьунай. «Зун пӀирен тарцин сагьиб Нур буба я. Зи изин авачиз, адан куьлгедикай хкечӀна хъфей куьн 25 йисуз ирели жедач», - лагьана Нур бубадин пак руьгьди. Гьада лагьайвал, дугъриданни, гьакӀ хьунни авуна, валлагь. Гьа чӀавалай кьулухъ за гьар гьафтедин жуьмя юкъуз а пӀирел физ, рагьметлу Нур бубадин руьгьдиз жуваз чидай са дуьа бахшзава, хата-гунагь хьанатӀа, Аллагьдин хатурдай гъил къахчун тӀалабзава. Аял чӀавалай заз чидайвал, а тар исятда авайдалай дуьз 4-5 сеферда гьяркьуь ва еке тир. ПӀирен тутун таран гьакъиндай заз итижлу са маса ихтилатни чида,- гьевеслудаказ давамарна ада вичин суьгьбет. - I9I6-ЙИСУЗ вичин кесиб хизан хуьн патал къазанмишиз Баку шегьердиз фенвай чи къунши Къардашев Къардаш (и ихтилат заз гьадан вичин сивяй ван хьайиди я) ана чайханада АЦУКЬНАВАЙ.-ВУН гьинай я?- атана, патав ацукьна, хабар кьуналда адавай са кьуьзуь ЭРМЕНИДИ.-АХЦАГЬАЙ.-ЛАП хъсан. Ана куь хуьруьн Къуза патан са къуртак, Самбур вацӀун а патал хьиз, тутун пӀирен зурба тар алайди тир. Ам АМАНИ?-АМА. -Чи ата-бубаяр виликрай Ахцагьа яшамиш хьайибур я. Гила са виш йис кьван я чи тухумдиз аниз хъфин кьисмет тахьана. Чаз чи камаллу агъсакъалрин патай гьамиша гьа эфзели (артух) таран веси авайди я. Килиг гьа, а пак тарахъ хъсандиз гелкъуьгъ, адаз гьич хасаратвал гуз тахьуй. Ахцагьа аваз, йиса адан 3 тут тӀуьн тавун гунагь я, дадмишун-суваб,- лагьана ва, Ахцагьиз хъфейла, гьа тарцин патав кесибриз паюн патал ада садакьадин пулни ганай.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ ПӀирерал, шейхерал, зияратрал гьалтайла къадим Ахцегьар лап девлетлу чкайрикай сад я. Исятда парабуруз чидач жеди, дегь заманада куьгьне Ахцагьар Къуза пата КӀелез хивин этегдик кваз, Гуьне пад вири сурарини магьсулар цадай никӀери кьунвай. Дережалу, пак ксарин сурарал халкьди, кьетӀен гьуьрмет авунин лишан яз, гуьмбетар эцигиз, абур пакдиз хуьзвай, пӀирериз элкъвезвай. ХХ асирдин сифте кьилералди халкьди хуьз, а чкаяр зияратар хьиз амай. Гуьгъуьнай, диндихъ далу элкъуьрай советрин девирда, рекьер-хулар, цӀийи дараматар туькӀуьриз, пак чкаяр кваз кьунач, гьайиф хьи, парабур квахьна. ЯтӀани къе Ахцегьа къадав агакьна гьеле чаз чизвай пӀирер ама (чин тийизвайбур мадни гзаф я): Мурад бубадин, Мир Мегьамед бубадин, Молла Мегьамед бубадин, Нехет бубадин, Ширин бубадин, Молла Эглер бубадин, ирид абрекдин, Абу Муслиман вах Кюмюль Мемунатан, Биренбеган, Миминан, шейх Гьажи Гьуьсейн эфендидин, шейх Шефи бубадин, шейх Шурулагьан, Гьажи Абдулкъадиран, Мирзе Алидин, Гьажи Кишмиш бубадин, Муьруьд Мегьамед бубадин, Гьазур дидедин, Нур бубадин пӀирер … Камаллу агъсакъалри лугьурвал, абур (Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй чеб!) чи берекат, чун саламатдиз хуьзвай дестекар я, гьавиляй абур чнани жезмай кьван хвена, гьуьрмет авуна кӀанда.
+Чи уьлкведа аялар авай хизанрин тереф хуьнин рекьяй госпрограмма кардик кваз 14 йис я. И вахтунда чина саки 336 агъзур хизанди дидевилин капиталдин сертификатар къачуна. Абурукай 16 агъзур сертификат алай йисуз ганва. Аялар авай хизанриз дидевилин капитал гун «Демография» милли проектдин сергьятра аваз агьалийриз Гьукуматдин патай куьмекунин серенжем я. Сифтедай ам кьвед лагьай аял хьайи хизанриз гузвай. 2020-йисалай эгечӀна чпиз сифте аял хьанвай хизанризни дидевилин капитал гузва. 2020-йисан 1-январдилай кьулухъ сифте аял хьанвай хизанриз гузвай дидевилин капиталдин кьадарди 483 агъзур манат тешкилзава. Эгер ихьтин хизанда кьвед лагьай аялни хьанватӀа, пулдин кьадар 155 агъзур манатдин артухарзава. 2020-йисан 15-апрелдилай инихъ дидевилин капитал проактивный къайдада туькӀуьрзава. Инал вичикай суьгьбет физвай пул ихьтин рекьериз харж ийиз жеда: яшайишдин шартӀар хъсанаруниз, аялар патал образованидин къуллугъриз, дидедин гележегдин пенсия арадал гъуниз, набут аялар обществода яшайишдин адаптация ва интеграция авун патал къуллугърин ва товаррин гьакъи яз гуниз. Чпе кьвед лагьай аял 2018-йисан 1-январдилай кьулухъ хьанвай (хвавиле кьабулнавай) кесиб хизанриз гьар вацра гьакъи гун, дидевилин капиталдин сертификат къачун патал арза ПФРДИН сайтда «Гражданиндин хсуси кабинетдай» ва я госкъуллугърин Сад тир порталдай вугуз жеда.
+Япониядин меркезда 23-июлдилай 8-августдалди кьиле фейи олимпиададин къугъунрин нетижада Россиядин спортсменри спортдин са шумуд жуьредай 71 медаль къазанмишна.
+Гатун олимпиададин къугъунар шад гьалара акьалтӀаруниз талукь яз Токиода кьиле фейи мярекатда Россиядин хкягъай командадин – Россиядин олимпийский комитетдин – пайдах Абдулрашид Садулаева кьуна. РикӀел хкин, А.Садулаева 2016-йисуз РИО-ДЕЖАНЕЙРОДА кьиле фейи олимпиададин къугъунрани кьуршахар кьунай къизилдин медаль къазанмишнай. Россиядин хкягъай командадиз хьайи 71 медалдикай 6 медаль дагъустанви спортсменри къазанмишна: Абдулрашид Садулаева – къизилдин, Альберт Батыргъазиева – къизилдин, Завур Угуева – къизилдин, Муслим Гьажимегьамедова – гимишдин, Зенфира Мегьамедалиевади – кишпирдин, Гьажимурад Рашидова – кишпирдин. Медалрин жигьетдай Россия 5-чкадал (20-28-23) ала. Сад лагьай чка США-ДИ кьуна (39-71-33), кьвед лагьай чка – Китайди (38-32-18), пуд лагьай чка – Японияди (27-14-17), кьуд лагьай чка – Великобританияди (22-21-22). Медалар къазанмишай вири россиявийриз уьлкведин Президент Владимир Путина спортдин рекьяй чӀехи агалкьунар мубаракна. 10-августдиз Дагъустандин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликова Махачкъаладин аэропортуна олимпиададин къугъунра кӀвенкӀвечи чкаяр кьур спортсменар кьабулна. Ахпа ада олимпиадада къизилдин, гимишдин ва кишпирдин медалар къачур дагъустанви пагьливанар кьилди-кьилди тебрикна
+Къейдин, и Олимпиада Японияда 2020-йисуз кьиле фин лазим тир. Амма, коронавирусдин тӀугъвал себеб яз, акъвазарнай. Гьавиляй адаз «Олимпиада – 2020» лугьузва. Нубатдин «Олимпиада – 2024» гила 3 йисалай Парижда тешкилдайвал я.
+Гьемдуллагь БАБАЕВ, РД-ДИН культурадин лайихлу работник, зегьметдин ветеран
+Са кьадар вахт идалай вилик лезгийрин баркаллу хва, зурба меценат, Дагъустандин патай Россиядин Федеральный Собранидин сенатор Сулейман Керимова вичин 55 йисан юбилей къейдна. Хайи йикъахъ галаз алакъалу яз, дуьньяда ислягьвал, халкьарин дуствилин алакъаяр мягькемарунин агалкьунрай, гьакӀ мергьяматлуви��ин суваб крарай Россиядин Президент В.В.Путина С.Керимоваз Дуствилин орден гана. Мубаракрай! И шиир исламдин нурлу рехъ гегьеншарзавай, гьар йисуз агъзурралди ватандашриз Меккедиз Гьяждал фидай мумкинвал гузвай, чи хуьрерани шегьерра мискӀинрин зурба дараматар хкажзавай, кӀевевайбурун гъил кьазвай чи играми ватанэгьли, бизнесмен, сенатор Сулейман
+Мубаракрай ваз юбилей баркаллу, ЙИС-САНДАВАЙ агалкьунар хкаж хьуй! Хайи халкьдиз къуллугъзавай вафалу, Дуствилин орден хьана ваз лап лайихлу! *** Гьар са хуьре нур ала къе мискӀиндал, Шад я эллер ибадатиз ашкъидал, Аллагь рагьим, баркалла гъай виридал Ви дережа кьакьан хьуй мад вафалу, Ваз аферин, Сулейман дах, камаллу! Алхишзава ваз муъминри датӀана, Малаикри къвез икрамиз атана, ГЬУЬРМЕТ-ХАТУР, имандин нур кьатӀана, Истеклу я вун халкьариз эрзиман, Ваз баркалла, Сулейман дах, къагьриман! Гьар са йисуз агъзурралди муъминар, Аллагь патал ийизва на таъминар, Кьабулиз пак сувабарни рагьимар, Мадни гзаф артух хьуй ви девлетар, Сулейман дах, къазанмишиз гьуьрметар! Аллагьди ви садакьаяр кьабулрай, Дин Исламдиз шегьре рекьер ачухрай, Эбеди яз берекатар артухрай, Ваз баркалла, Сулейман дах, чи даях, Кесиб халкьдиз куьмекчи тир чи панагь! Дуьньяд винел ви дережа гьунар яз, Гьяж къурмишун, Исламдин ферз, сувар яз, Экуь хьуй бахт, Женнетдин тахт юрдар яз, Вилик фирай ви гьунарар гьайбатлу, Ваз баркалла, Сулейман дах, къудратлу! Бажарагълу, кар алакьдай аслан хва, ТӀарикьатдин нур я вун чи иман хва, Истеклу тир, вири элдиз масан хва, Агалкьунар мубарак хьуй даим ваз, Чандин сагъвал кьисмет хьурай лигим ваз! Вун Аллагьдин рагьимдик кваз сагъ хьурай, Кьилел чими, экуь, нурлу рагъ хьурай, Кьисмет хьуй ваз Худадин бул няметар, Пайгъамбардин шафагьатар, шуьрбетар! Игит я вун лезги чилин ялавлу, Чаз яшайиш тешкилзавай агьваллу, Ви гьунарар хкаж хьурай мад жанлу, Пайгъамбардин куьмекчи тир даях чи, Шагь дагъларин хазинадин булах чи! Мергьяматлу рагьимар ваз артух хьуй, Пак Каламдин экуь рекьер ачух хьуй, Чан сагъ хьана, кефи куьк яз сагълух хьуй. Хкажзава вуна аршдиз чи Ватан, Нурламишиз Москва, Мекке, Дагъустан!
+«Чепер Дагълар» тӀвар алай Шагьбановрин хизандин ансамбль, лезги культурадин ирс хуьзвай умудлу чешме, къе вири республикада машгьур я. И ансамбль яргъал тир 1984-йисуз Варид Шагьбанова арадал гъана. Адак вири саналди 10 кас ква. Ансамблди датӀана райондин килигунра, конкурсра ва фестивалра иштиракзава. 1993-йисуз и коллектив Мегьарамдхуьре кьиле фейи хизанрин ансамблрин зонадин килигуна гъалиб хьана. Чи райондин халкьдин музалатрин «Кард» тӀвар алай аялрин ансамблдик квай Асланжи Шагьбановакай 2006-йисан апрелдин вацра Ростов шегьерда кьиле фейи Россиядин милли музыкадин инструментрин ансамблрин Вирироссиядин сад лагьай фестивалдин лауреат хьана. 2013-йисуз Шагьбановрин хизанди Президентдин гран-при РД къачуна. 2017-йисуз Наз��у Шагьбановадикай «Лезги сес» тӀвар алай республикадин конкурсдин 1-дережадин лауреат хьана. Ансамблдин тешкилатчи, гьевескар хъсан музыкант Варид Шагьбанова 1989-йисалай инихъ Чеперин хуьруьн культурадин КӀвалин директорвиле кӀвалахзава. 2016-йисуз инин къвалав хуьруьн культурадин ва тарихдин музей ахъайна. Ана ругуд вишелай виниз экспонатар ава. Ансамблдин рикӀ Варидан хва Асланжи я. Ада 2015-йисуз Махачкъаладин музучилище куьтягьна. Ахпа ам Кеферпатан Кавказдин искусствойрин институтдик экечӀна. Ина кӀелзавай вахтунда ада «Тарни, фортепианони ругуд симинин гитара патал» сборник чапдиз гьазурна. Идалайни гъейри, и жегьилди Дагъустандин Халкьдин музалатрин госоркестрда, госгимназиядин музыкадинни хореографиядин отделенида кӀвалахзавай. Шагьбановрин хизандин членри устадвилелди халкьдин музалатар – чӀагъан, далдам ва саз язава. И карда жегьил ашукь Асланжи ва вичин 11 йис тир Тарлан иллаки тафаватлу жезва. Хизандин и коллективди датӀана «Дагъустандин хизан» республикадин фестивалра ва культурадинни яратмишунин хейлин маса проектра иштиракзава. Хизандин и яратмишунин союздиз виридалайни важиблуди абурун гьар са экъечӀуна аялри иштирак авун я. Чпик яратмишдай гьевес квай хизанра аялар халкьдин лап хъсан адетрин бинедаллаз тербияламиш жезва. Асланжи райондин ва республикадин майданра хъсан общественник хьизни малум я. ИкӀ, и мукьвара «Дуствилин кӀвал» ГБУ РД-ДИН милли музалатрин лабораториядин пешекар М.Бинетова инин музыкант-педагог Асланжи Шагьбановахъ галаз санал набут аялар юкъуз жедай КӀвале «Халкьдин симинин музалатар ва Кавказдин далдам» темадай семинар кьиле тухвана. Ина аялриз симинин музалатрал тамамарай нумрайрикай ибарат тир концерт къалурна. И мярекатдин эхирдай начагъ аялриз пишкешарни гана. Эхиримжи йисара Асланжи милли культурадин ирс хуьнин, музыкадин искусство вилик тухунин месэлайрални рикӀивай машгъул я. Кьилди къачуртӀа, ГГИМХО-ДИН халкьдин музалатрин отделдин муаллим А.В.Шагьбанован регьбервилик кваз «Тар патал алай аямдин чи ва къеце патан уьлквейрин композиторрин концертдин пьесайрин приложенийрин» сборник гьазурнава. Ихьтин лазим ктабар гзаф кьит я. И ктабдик чпихъ гьар жуьре дережайрин гьазурвал авай музыкантар патал эсерар кутунва. Мисал яз, ина гьатнавай сифте пуд эсер музшколайрин ученикривайни тамамариз жеда. Эхиримжи пуд эсер техникадин жигьетдай лап четинбур я. И сборникдин асул метлеблувиликай сад яз тар язавай музыкантрин репертуар девлетлу авун къалуриз жеда. Шаксуз, ада жегьил музыкантриз чпин устадвал хкаждай мумкинвал гузва. И гъвечӀи ктаб музшколаяр, вузрин ва колледжрин муаллимар, гьакӀни концертар гузвай музыкантар патал надир пишкеш я. Умудлу я, ам гьам жегьил музыкантар ва гьамни концертар гузвай артистар патал итижлуди жеда.
+Алава вири месэлайрай «Ахцегь район» МО-ДА авай ГКУ Р�� ЦЗН-ДАЙ хабар кьаз жеда. Чи адрес: Ахцегьрин хуьр, А.Байрамован тӀварунихъ галай куьче, 4. Телефон: 55-65-17.
+***«Ахцегь район» МО-ДА авай ГКУ РД ЦЗН-ДИ бейкарбуруз Кеферпатан Кавказдин, Восточносибирский, Забайкальский ва Дальневосточный ракьун рекьерал агъадихъ галай пешейрай кӀвалахал теклифзава: автомашиндин водитель, эцигунардай устӀарар, гьар жуьре кӀвалахар тамамардайди, махсус техникадин машинистар, энергетикадинни алакъадин рекьяй пешекарар ва икӀ мад. Вацран мажиб 30000 манатдилай 120000 манатдал къведалди я.
+Алава вири месэлайрай «Ахцегь район» МО-ДА авай ГКУ РД ЦЗН-ДАЙ хабар кьаз жеда. Чи адрес: Ахцегьрин хуьр, А.Байрамован тӀварунихъ галай куьче, 4. Телефон: 55-65-17.
+И йикъара Ахцегьа чи ватанэгьли, Россиядин машгьур карчи, Дагъустандин патай РФ-ДИН Федеральный Собранидин сенатор ва РФДИН Советдин член Сулейман Керимован гьуьрметдай «Хъсанвал ая» лишандик кваз футболдай чӀехи акъажунар кьиле тухвана. Жаванрин арада тешкилай и турнирдин спонсорвал вичи Москвада кӀвалахзавай ахцегьви карчи ва меценат Нариман Газалиева авуна. Акъажунра неинки са Дагъустандин, гьакӀ къунши регионрин командайрини иштиракна. Турнирдин гъалибчи Осетиядай тир «Академия-Алания» командадикай хьана. Финалдин къугъуна ада Карачаево-Черкессиядай тир «Черкесс» командадин винел гъалибвал къачуна. Акъажунрин иесияр тир «Ахцах» команда 3-чкадиз лайихлу хьана.
+Игитдин орден адан диде-бубадив вахкана!
+Образованидин ва илимдин рекьяй РД-ДИН министр Яхья Бучаева къейд авурвал, вилик квай кӀелунин йисуз республикада 1-4-классрин 208 агъзур аял пулсуз чими тӀуьнралди таъминарда. Алай вахтунда гьар са аялдин тӀуьнин кьадар икьван чӀавалди авай 61 манатдилай 89 манатдив агакьарунин законопроект гьазурзава. «Ида тӀуьнрин ери хъсанардай, гьакӀ и месэладай аялринни диде-бубайрин шикаятар тӀимилардай мумкинвал гуда. Школьникрин тӀуьнрихъ галаз алакалу вири месэлайрай телефондин «кудай линиядай»
+чи Министерстводиз зенг ийиз жеда»,- лагьана Ягья Бучаева. И йикъара «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин заседанийрин залда депутатрин райондин Собраниедин председатель Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз райондин Собраниедин 7-созывдин 19-заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз килигна:1. «Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собраниеди алай йисан 28-июндиз кьабулай ««Ахцегь район» МР-ДИН 2022-йисан ва 2023-2024-йисарин пландин девирдин бюджетдин гьакъиндай» VII-СД-18-2-НУМРАДИН къарардик дегишвилер кутунин гьакъиндай. 2. «Ахцегь район» МР-ДИН ихтиярда авай чилин участокар перераспределение авунин нетижада кьилдин ксарин хсусиятда авай чилин участокрин майдан артух хьунихъ галаз алакъалу яз къачузвай гьакъи тайинарунин къайдадин гьакъиндай Положение тестикьарун.3. Школадилай виликан образование гудай муниципальный казенный образованиедин «Ласточка» идара тешкилунин гьакъ��ндай. Вири саналди заседаниедал ирид месэладиз килигна. Сифте килигай «Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собраниеди 2022-йисан 28- июндиз кьабулай ««Ахцегь район» МР-ДИН 2022-йисан ва 2023-2024-йисарин пландин девир патал бюджетдин гьакъиндай VII-СД-18-2НУМРАДИН къарардик дегишвилер кухтунин гьакъиндай» месэладай «Ахцегь район» МРДИН финансрин управленидин бюджетдин отделдин начальник И.Ибрагьимов экъечӀна рахана. Ахпа райадминистрациядин экономикадин ва чилинни эменнидин алакъайрин отделдин начальникди муниципальный райондин чилин участокар перераспределение авунин нетижада хсусиятда авай чилин участокрин майданар артух хьунай къачузвай гьакъидин кьадардиз талукь Положениедиз килигун теклифна. Муниципальный райондин чкадин самоуправлениедин органри хуьрерин самоуправлениедин органрихъ галаз икьрарар кутӀуниз талукь къайдадин, чкадин метлебдин бязи месэлаяр гьялунай векилвилерин са пай вахкуниз талукь месэладай «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин крар идара ийизвайди тир Р.Османова суьгьбетна. Заседаниедин кӀвалахдин нетижаяр кьуналди, А-К.Палчаева «Школадилай виликан образованиедин казенный муниципальный «Ласточка» идара тешкилунин гьакъиндай» месэладиз килигун теклифна. Ада малумарайвал, аялрин цӀийи бахча ишлемишиз вахкунихъ галаз алакъалу яз юридический лицо тешкилунин чарасузвал арадал къвезва. Заседаниедин эхирдай анал килигай вири месэлайрай рази жедай къарарар КЬАБУЛНА.«САД тир Россия» политикадин партияди «Гъалибвилин диктант» тӀвар алаз гьазурзавай халкьарин арадин акция дуьньядин кьвед лагьай дяве куьтягь хьайи юкъуз – 3-сентябрдиз кьиле фида. Дагъустанда «Гъалибвилин диктант» акция вири муниципалитетра тухуда. Республикадин меркезда «Гъалибвилин диктант» 15 майдандал кхьида. И акция чи республикада гила 4-сеферда тешкилзава. Гьар йисуз ада иштиракиз кӀанзавай ксарин кьадар артух жезва. Эгер шаз и карда муьжуьд агъзуралайни гзаф инсанри иштиракнатӀа, цӀи акцияда цӀувад агъзуралай гзаф инсанри иштиракдайвал я.
+Алай вахтунда Россиядин яракьлу къуватри Донбассдин чилел гьеле Ватандин ЧӀехи дяведин девирдилай Украинада амукьнавай гитлерчийрин терефдарар нацистарни фашистар терг авун патал дяведин кьетӀен операцияда къати женгер чӀугваз, кьегьалвилинни баркаллувилин чешнеяр къалурзава. Гьайиф хьи, телефвилерни ава. Районэгьлияр патал иллаки чӀулав хабар – 6 лагьай майдиз душманрихъ галаз женгина ахцегьви жегьил офицер, ротадин командир Тамерлан Ильясов телеф хьана. Женгина кьетӀен дирибашвал къалурунай РФ-ДИН Президент В.В.Путинан Къарардалди чи ватанэгьлидиз кьейидалай кьулухъ Жуьрэтлувилин орден (орден Мужества) гана. Эхь, 22 йисан яшни тахьанмаз Ватандин Игит хьана, адан къамат гьамишалугъ чи рикӀера амукьда. Лишанлу я, Жуьрэтлувилин орден игитдин диде-бубадив Ахцегьа Ватандин ЧӀехи дяведин ИГИТ-ЛЁТЧИК Валентин Эмирован и йикъара цӀийи хъувунвай памятникдин патав РД-ДИН Гьукуматдин Кьилин заместитель, РФ-ДИН армиядин генерал Рамазан Жафарова вахкана. И кардин гьакъиндай тешкилнавай митинг (ам райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади кьиле тухвана), В.Эмирован памятникдив цуьквер эцигуналди ва сифте гаф рахуналди, «Ахцегь район» МРДИН кьилин заместитель Вадим Агъасиева ачухна: – Дяведин вакъиайра гьамиша лап хъсанбур, викӀегьбур телеф жезва, вучиз лагьайтӀа абуру чпин чандал амайбур хуьзва. Тамерланани, ротадин командир яз, лап четин вахтунда душмандин цӀай вичел желбна чан къурбанд авуналди гъилик квай аскерар къутармишна. Гьар са касди и чилел вичелай са гел тун лазим Я.ТАМЕРЛАНА жуьрэтлувилин чешне, акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишдай мумкинвал туна. Игитдин тӀвар эбеди авун патал чи фикирдик Тамерлан Ильясован тӀварунихъ са куьче ягъун ква. Сагърай диде-буба Ватан патал ихьтин хва тербияламишай. Ильясоврин хизан чна чи къайгъударвиликай хкуддач. Митингдин иштиракчияр, игитдин руьгьдиз гьуьрмет авун яз са декьикьада кисна акъвазайдалай кьулухъ рахун патал гаф РД-ДИН Гьукуматдин Кьилин заместитель, генерал Рамазан Жафарова къачуна. – Ватан хуьнин важиблувал кьатӀуналди офицервилин рехъкьисмет хкязавай, лазим атай чӀавуз чанни къурбанд ийиз гьазур чи жегьилрал за дамахзава. РД-ДИН руководстводин векил ва женгинин генерал яз, за мукьвалмукьвал ихьтин мярекатра иштиракзава. Дяведа жегьил офицер телеф хьун, гьелбетда, им адан хизандизни мукьва-кьилийриз яргъалди сагъ тежедай ва гьихьтин хьайитӀани чи гьуьрметривай
+АТК-ДИН кӀвалахдилай рази хьана!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Хемис юкъуз, 11-августдиз, Ахцегь райадминистрациядин кьилин заместитель Вадим Агъасиеван регьбервилик кваз терроризмдиз акси комиссиядин нубатдин гегьенш заседание хьана. Адан кӀвалахда РД-ДИН Гьукуматдин Кьилин заместитель, генерал-майор Рамазан Жафарова, Ахцегь погранчастунин начальник, полковник Алексей Самойлова, Дагъустанда РФ-ДИН ФСБ-ДИН Погрануправленидин начальник, генерал-лейтенант Андрей Карпенкоди, РД-ДИН Кьилин куьмекчи, республикада АТК-ДИН аппаратдин векил Тимур Зербалиева, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханова, Ахцегь райондин прокурор Тимур Мегьамедова, Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районрин военный комиссар Рафик Мегьамедова, Дербент шегьерда УФСБ-ДИН 2-отделдин къуллугъчи Заур Мегьамедова, Россиядин МВД-ДИН полициядин «Ахтынский» отделдин начальник, подполковник Вадим Алиева, РУО-ДИН начальник Алмас Гьажиева, муниципалитетдин АТК-ДИН членри, райондин школайрин директорри ва теклифнавай маса юлдашри иштиракна.
+Заседанидин иштиракчияр тебрикунин ва веревирдзавай месэлайрин важиблувал къейдунин гаф рахуналди, мярекат вахтуналди райондин кьилин везифаяр тамамарзавай Вадим Абдулхаликьовича ачухна ва заседанидин Йикъан месэлаяр раижна: «Жегьилрин арада террориствилин идеология чукӀунин вилик пад кьунин кӀвалах авай гьал», «Чирвилерин Йикъан серенжемриз гьазурвал аквазвай ва абур кьиле тухузвай вахтунда образованидин идарайра общественный хатасузвал таъминарунин серенжемар», «2019-2023-йисара РФ-ДА терроризмдин идеологиядиз акси серенжемар уьмуьрдиз куьчуьрмишунин гьакъиндай «Цуругърин хуьр» СП-ДИН администрацияди кьиле тухузвай кӀвалахдин гьахъ-гьисаб», «Халкьдин арада законсуздаказ яракьар чукӀуниз рехъ гузвай шартӀар ва гьалар арадай акъудунин серенжемар», «Муниципалитетдин АТК-ДИН къарарар кьиле тухун тийизвай къуллугъчияр административный жавабдарвилиз чӀугунин гьакъиндай МР-ДИН АТК-ДИН серенжемар хъсанарун», «РД-ДА ва Ахцегь МРДА НАК - дин ва АТК - дин къарарар кьиле тухунин гьакъиндай». Сифте месэладай муниципалитетдин образованидин Управленидин начальник Алмас Гьажиева вичин докладда къейд авурвал, школьникрин арада террориствилин идеологиядиз рехъ тагунин таблигъат, тербиядин кӀвалах кьиле тухунал санлай 60-лай артух завучар, психологар ва классдин руководителар машгъул я. Абуру классрин сятера, ачух тарсара вичикай ихтилат физвай месэлайрай гъавурдик кутунин кӀвалах тешкилзава. Районда школадиз текъвез, диде-бубайринни тербиячийрин гуьзчивилик квачиз чебчпин ихтиярда авай аялар авач. Алава образованидин 8 идарадиз 2 агъзуралай артух ва кардик квай 2 спортшколадиз саки агъзурав агакьна аялар желбнава. Жегьилар пиянискавилиз, наркоманвилиз кьил ягъуникай, абур обществодиз акси идеологиядин таъсирдикай хуьнин ва уьмуьрдин активный, сагълам рекьел гъунин мураддалди йисан-йиса «Защита» тӀвар алаз профилактикадин операция кьиле тухузва. Гуя чпикай хата хкатун мумкин тир дестедин 13 аял дидебубайрин тахсиркарвилер себеб яз чи кьетӀен гуьзчивилик кватӀани, амай аялрилай абур са куьналдини тафаватлу туш. Кьвед лагьай месэладай малумат РФ-ДИН МВД-ДИН полициядин «Ахтынский» отделдин начальник Вадим Алиева авуна. «Школайрин векилрихъ галаз санал чна саламатзавачир, яшайишдин четинвилер авай хизанрал кьил чӀугвазва, жегьилрихъ галаз тербиядин темайрай рахазва. Школайра хатасузвал таъминарунин гьалар ахтармишна малум хьайивал, бязи чкайра турникетар авач, видеокамерайри кӀвалахзавач, школайрин автобусар лазим тирвал тадаракламиш туш ва икӀ мад. И нукьсанар кӀелунин цӀийи йис алукьдалди арадай акъудун къалурнава», - кьилди къачуртӀа лагьана ада. Пуд лагьай месэладай «Цуруърин хуьр» СП-ДИН кьил Шимсидин Мерданов терроризмдин идеологиядин вилик пад кьунин карда чпин хуьруьн школада, кимерал ва общественный чкайра кьиле тухузвай тербиядин серенжемрикай рахана. Эхиримжи вахтунда жегьилрин ихтиярда футболдин хъсан майдан хьуникди, ял ядай багъ кардик акатуникди (гьакӀ школани капитальнида��аз ремонтзава) жегьилар куьчедин пис таъсирдикай хкатнавайди, гьа са вахтунда абурухъ галаз чпи эдеб-ахлакьдин тербияни активламишнавайди къейдна. Кьуд лагьай месэладай РФ-ДИН МВД-ДИН полициядин «Ахтынский» отделдин начальник Вадим Алиева заседанидин иштиракчийрин дикъет жемятдин гъиле законсуздаказ яракьар авайдал ва абур вахчун патал тешкилнавай кӀвалахдал желбна. Адан гафарай, районда 1181 кас яракьрин сагьибар гьисабзава. Жемятдивай законсуздаказ хуьзвай 71 яракь вахчунва, 3 тфенг чпин хушуналди вахканва (ихьтин дуьшуьшра яракьар чна маса къачузва). Яракьар хуьнин къайдаяр чӀурзавайбурулай 48 протокол кхьенва. Яракьрин сагьибар тир 75 касди яракь хуьз ихтияр авайвилин вахтар яргъи хъувун лазим я. Йикъан 5 ва 6-месэлайрай гаф райадминистрациядин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева къачуна. Ада къейд авурвал, гъилевай йисуз райондин АТК-ДИН комиссияди вахт-вахтунда вичин заседанияр кьиле тухвана ва бязи идарайрин руководителриз коррупциядин гьерекатрин вилик пад кьадай 18 тапшуругъ гана. Тапшуругъар кьилиз акъуд тавур дуьшуьш авач… Мярекатда иштиракай пешекарар, гьуьрметлу мугьманар – Рамазан Жафаровни Дагъустанда РФ-ДИН ФСБ-ДИН Погрануправленидин начальник, генерал-лейтенант Андрей Карпенко районда АТК-ДИН комиссиядин кӀвалахдилай рази хьана. «Инал кӀелай докладризни гайи малуматриз килигайла, веревирд ийизвай месэлайрай куьне халкьдихъ галаз талукь тир кӀвалах тешкилзавайди аквазва. Чи гражданрин, Ватандин хатасузвал таъминарунин важиблу месэлайра кьилинди формализмдиз рехъ тагун, яни тайинарнавай серенжемар гьакӀан са тӀвар патал, нукьтӀа патал кьиле тухун тавун я», - таъкимарна абуру. Эхирдай Вадим Агъасиева АТК-ДИН заседанидин кӀвалахдин нетижаяр кьуна ва иштиракчийриз сагърай лагьана.
+Дагъустандин хуьруьн майишатдин зегьметчийри алай йисуз 200 агъзур тонндилай гзаф къарпузар кӀватӀ хъувун фикирдиз къачунва. Им алатай йисан нетижадилай 10 агъзур тонндин гзаф я. – Чина къарпузар саки шаз кьван майданра цанва. Амма тӀебиатдин къулай шартӀар себеб яз чна шазандалай хейлин гзаф бегьер кӀватӀ хъувун планламишнава, – лагьана РД-ДИН Минсельхозпроддин кьил Мухтарбий Аджекова. Министрдин гафаралди, и суьрсет къенепатан рынокдиз ракъурда. Къейдин, чи къарпузар Юкьван Азиядин уьлквейрай къвезвай къарпузрилай ерилубур я. И мукьва Ахцегь райондиз РД-ДИН Гьукуматдин Кьилин заместитель Рамазан Жафаров мугьман хьана. Ада муниципалитетда образованидин идараяр капитальный къайдада ремонтунин кӀвалахар кьиле физвай гьал ахтармишна. Чкайрал фейи вахтунда адахъ «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин врио В.Агъасиев, депутатрин райсобранидин председатель А-К.Палчаев, «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Р.Гьамзаев ва подряддин тешкилатрин векилар галай. Къейдин, алай йисуз чи районда «Образованидин идараяр модернизация авун» программа уь��уьрдиз кечирмишунин сергьятра аваз 1-нумрадин АСОШ, КьакӀарин ва Цуругърин хуьрерин школаяр капитальныйдаказ ремонтзава. Эхиримжи йикъаралди виче 240 ученикдин чка авай Цуругърин школадин сифте корпусда куьгьне тадаракар алудунин рекьяй вири кӀвалахар тамамарнава. Гьа са вахтунда ина дараматдин къав ва чин пад цӀийи хъувунин ва гьакӀ къенепатан отделкадин кӀвалахарни башламишнава. Официальный ксарихъ галаз хьайи суьгьбетда подряддин тешкилатдин векилди хуьруьн школадин кьилин корпус лап куьгьне хьанвайди къейдна. – Вич гьеле 1928-йисуз эцигнавай и дараматдин къецепатан цал ацукьнава. Ам чкӀунин хаталувал ава. Идахъ галаз алакъалу яз и мукьвара пешекарри объектдин аслу тушир экспертиза кьиле тухуда. Адан нетижайрал асаслу яз и корпус къайдадиз хкун менфятлу яни тушни тайинарда. КӀелдай и заведение ремонтунин кӀвалахар лазим вахтара тамамариз тахьун мумкин тирвили тарсар кьве сменада тешкилда, – лагьана ада. Гуьгъуьнай мугьманар КьакӀарин хуьруьн школада ремонтунин кӀвалахар тухузвай чкадал фена. Инани хейлин кӀвалахар тамамарзава. ИкӀ, дарамат капитальныйдаказ ремонт авун яз КьакӀарин школада къав, электропроводка ва полар цӀийи хъувунва. Школадин чин патан цлаз керамогранит янава. Подряддин тешкилатдин векилди инанмишарайвал, и объект лап куьруь вахтара ишлемишиз вахкуда. Чирвилерин Юкъуз и школади аялриз ракӀарар акъайда. Ахтармишунин эхирдай официальный ксари 1-нумрадин АСОШ-ДАЛНИ кьил чӀугуна. Инани къав ва полар цӀийи хъувунва. Фасад къайдадиз хкунин кӀвалахар са паюнин тамамарнава. «Алай аямдин эцигунрин компания» ООО подряддин тешкилатдин векилди мугьманриз лагьайвал, и школани вахтунда ишлемишиз вахкун патал 25 кас фялейри пакамлай нянин геждалди кӀвалахзава. Чина образованидин бязи идарайрал кьил чӀугурдалай кьулухъ Р.Жафарова чпин хиве жавабдарвал гьатзавай къурулушриз ремонтдин кӀвалахар тухузвай гьалдал гужлу гуьзчивал авун тапшурмишна. Ада гьакӀ подрядчикризни вири кӀвалахар ерилудаказ кьиле тухун ва гъиле авай объектар мукьвал вахтара ишлемишиз вахкун чарасуз тирди лагьана.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Кишдин юкъуз, 13-августдиз, Ахцегь райондин Смугъулрин хуьре тарихдин манадин вакъиа хьана: ХVIII асирдин мискӀин (адан цла тунвай тарихдин къванцел атӀанвайвал, 1735-1736-йисара эцигна, 1782-йисуз туьхкӀуьрна) капитальнидаказ ремонт-реставрация хъувурдалай кьулухъ ачух хъувуна. И кардин шадлухдай хуьре сифте яз республикадин дережада алимрин гурлу межлис къурмишна. Теклифна атанвай мугьманар пара тирвиляй мярекатдин чӀехи майдан патал «Регъуьн тӀиш» тӀвар алай тӀебиатдин гуьзел хелвет чка хъсандиз тадаракламишнавай. Тешкилатчияр – РД-ДИН Муфтият, Ахцегь районда Муфтиятдин векил Узаир Гьажи Шамилов, Смугъулрин хуьруьн мискӀиндин имам Абдулла Гьажи.
+Алимрин межлис, смугъулвияр, районэгьлияр, мугьманар тебрикунин ва буба��рин цӀийи хъувуна ахчухнавай мискӀин мубаракунин гаф рахуналди, Мугьаммад Гьажи Майрамова ачухна ва Кьуръандин пак аятарни нашидар кӀелун патал сифте гаф Заур Гьажи Салигьоваз гана. Ахпа трибунадихъ вяз-насигьат гваз машгьур алимар экъечӀна, мугьманрини хуьруьнвийри чпин тебрикар лагьана, аялризни чӀехибуруз диндин месэлайрай суал-жавабдин къайдада кьиле тухвай викторинадин савкьатар гана, акьалтзавай несил Ислам диндин, насигьат-ахлакьдин ва ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунай са кьадар ксар РД-ДИН Духовный управленидин пишкешриз, Гьуьрметдин грамотайриз ва Чухсагъулвилин чарариз лайихлу авуна. Куь дикъет анал рахай бязи алимрин фикиррал желбин.
+– Ихьтин межлис хъсан нетижаяр авачиз амукьдач. Хизан – им обществодин бине, сагълам ва къуватлу хизан – къуватлу уьлкве я. Алай вахтунда хизандин ва санлай обществодин лап важиблу месэлайрикай сад хизан чкӀуникай хуьн хьанва. Статистикади къалурзавайвал, чи уьлкведа 2015-йисуз арадал атай хизанрин 25%, 2021-йисуз цӀийи хизанрин 72%, гьайиф хьи, чара хъхьана. Фикир гайила, им еке бедбахтвал я. Къе хизанда гъуьлпаб гъвечӀи чуьруьк-шулугъдилай сада-садаз туьгьметиз, гьатта некягь чӀурдай гафар лугьуз гьазур я. Хизанда пара крар итимдилай аслу я ва хизан чукӀурун адан итимвал туш. Гъуьлуьнни папан къал-макъал хьайи чӀавуз мусурман динди са икьрардал, разивилел атуниз, яни компромиссдин рехъ жагъуруниз эверзава. Гзаф пай чара хьунар диде-буба ва сусан дустар къаришмиш хьунихъ галаз алакъалу я. Гьавиляй хизандин алакъаяр хизандай акъуд тавуна, диде-бубаяр къаришмиш тавуна, гъуьлни паб чеб-чпихъ галаз меслятдалди рахуналди дуьзмишна кӀанда. «Эгер ни паб вичин гъуьлел элкъуьнин футфа гузватӀа, ам чакай туш», - лагьанва Мегьамед пайгъамбардин (С.А.С.) гьадисда.
+Шамиль Гьажи Рагьманов, диндин алим, общественный деятель, Мегьарамдхуьруьн районда РД-ДИН Муфтиятдин векил, Дербентда Ярагъ Мегьамедан тӀварунихъ галай мискӀиндин имам:
+– Диндин алимар гзаф ава ва гьарда вичиз чидайвал лугьузва. Гьакъикъат гьинва, гьикӀ чирда? Исламда чаз, суннитар тир мусурманриз, шариатдин кьуд мазгъаб-школа ава: ханбалитский, маликитский, ханафитский ва шафиитский. Гьабурукай са мазгъаб кьуна рахазвай алим гьахъ я. Лезгийрин, дагъустанвийрин арада лап машгьур 5-6 касдин тӀварар яхъ лагьайтӀа, чна, месела, сифте нубатда, Гьажи Давудан, Ярагъ Мегьамедан, Ахцегь Мегьарам эфендидин, Ахцегь Абдурагьман эфендидин, Ахцегь Мирза Алидин, Имам Шамилан тӀварар кьада. И вири алимар шафиитский мазгъабдин накшибанд рехъ кьунвай гьахъбур тир ва чнани гьабурун рехъ давамарзава. Диндин илимдин месэлаяр чир хьун ва абурал амал авун патал, гьелбетда, кӀелна, чирвилер къачуна кӀанда. Чи динда сифте келима «кӀела» я. Гьелбетда, вири чирвилер хъсан я. Амма виридалайни дерин илим диндинди ва виридалайни багьа ва кьилин чирвилерни диндин чирвилер я. Абур къачун патал чаз, Аллагьдиз шукур хьуй, алай вахтунда вири мумкинвилер ава. За квез аялар Огни шегьерда Ярагъ Мегьамедан тӀвар алаз кардик квай медреседик кутун теклифзава.
+Мурад Шафиев, РД-ДИН милли политикадин ва диндин крарин рекьяй министрдин заместитель:
+– Эхиримжи вахтунда Гьукуматди диндин, инсандин руьгьдин месэлайриз еке фикир гузва: теологиядин илимдиз гьукуматдин дережа ганва; Дагъустандин гуманитарный институт ачухнава; чи Министерствода чкайрал диндин тешкилатрин (кьилди къачуртӀа, ингье Смугъула) гъил кьадай программа кьабулнава; Дагъустанда диндин рекьяй чпиз лицензияр авай 5 кьилин кӀелунин идара ва 500 дав агакьна медресеяр ачухнава; Махачкъалада Кавказда авачир хьтин зурба духовный Центр эцигзава ва икӀ мад. Мурад теологиядин, яни руьгьдин, эдеб-ахлакьдин тербиядин рекьяй дерин чирвилерин медени ксар – диндин алимар арадал гъун я…,келимайрилай кьулухъ ада РД-ДИН милли политикадин ва диндин крарин рекьяй министр Энрик Муслимован патай мярекатдин иштиракчийрив саламар агакьарна ва хуьре мискӀин кардик ахкатун мубаракна.
+– Аллагь-Таалади инсан кичӀевилерин, гьар жуьре темягькарвилеринни гунагькарвилерин вилик зайиф кас яз халкьнава. Руьгь мягькемарун патал чун, мусурманар, 7 такьатдиз игьтияжлу я. Сад лагьайди, Аллагь сад тирвиликай чирвилер артухарун, анжах Адакай кьумек кӀан хьун, Адаз икрамун я. Ида инсан мергьяматлу ва сагълам ийида. Кьвед лагьайди, жуван са чӀуру кардал пашманвална астафируллагь лугьун. Пуд лагьайди, иллаки дяве-шулугъдин вахтунда датӀана Аллагь рикӀел алаз хьун, Адаз ибадат авун (идакди вуна вун хуьда ва обществони хъсанвилихъ дегишарда). Кьуд лагьайди, обществодиз хийирлу са кар ийиз алахъун. Вад лагьайди, датӀана чирвилер къачуз ва жуван чирвилерни тежриба масадаз гуз алахъун. Ругуд лагьайди, лап вун гьахъ яз хьайитӀани гьуьжетрикай кьил къакъудун. ИкӀ куьне куь арада хатур-гьуьрмет хуьда. Ирид лагьайди, стхавилинни дуствилин вафалувал хуьн, сада-садаз анжах регьимлу, хуш гафар рахан ва алакьдай куьмекин.
+Гьуьсейн Гьажи Гьажиев, РДДИН Муфтиятдин векил
+: – Хуьре мискӀин эцигун Аллагь-Тааладин вилик акьалтӀай еке дережадин суваб кар я. МискӀин – им гьар йикъан куьтягь тежер галтуг-катуникайни четин месэлайрикай хкечӀна, мусурманрин рикӀ, руьгь секинарзавай хийир-дуьадин чка я. МискӀинда чи умма сад ийидай, иман мягькемардай, диндин чирвилер артухардай мумкинвал ава. Ина чун, гуя Аллагьдин кӀвале мугьманвиле ава, Адаз икрамиз, ибадат ийиз акъвазнава. Сумугъулрин имам Абдулла Гьажиди хсуси кьил кутуналди ва жемят жебуналди тарихдин куьгьне мискӀин туькӀуьр хъувуна, кардик кухтун – им адан патай кьетӀен жуьрэтлувин, сувабдин кар хьана. Пара кьадар сагърай! МискӀиндин безег жемят я кьван, гила хуьруьнвийрин везифа ана ибадат авун я.
+Тебрикдин хуш келимаярни несигьатар гваз микрофондихъай гьакӀ РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханов, Ахцегь районда республикадин Муфтиятдин векил Узаир Гьажи Шамилов, Смугъулрин хуьруьн мискӀиндин имам Абдулла Гьажи, Смугъулрин хуьруьн агъсакъал, муаллимвилин зегьметдин ветеран БИЛАЛЖАЛАЛОВ ва маса юлдашар рахана. Межлис мискӀин официальнидаказ ачухуналди, мугьманар къунагъламишуналди ва мавлиддин дуьаярни назмаяр кӀелуналди яргъалди давам хьана.
+Игитдин орден адан диде-бубадив вахкана!
+кьезилариз тежедай рикӀин хер я. Ватан патал чан гайи Тамерлан Ильясован тӀвар несилрин рикӀера эбеди яз амукьун патал адан тӀварунихъ куьче ягъун кутугай кар я. 1-сентябрдиз школайра тешкилдай жуьрэтлувилин ачух тарсар Тамерлан Ильясован игитвилиз бахшна кӀанда. Герек гьар садаз адан тӀвар чир жен, чешне жен…, – келимайрилай кьулухъ ада Нариман Велибеговичавни Наира Жалиловнадив чпин кьегьал хцин ядигар яз Жуьрэтлувилин орден вахкана. Митингдал Тамерлан Ильясован лайихлувилер рикӀел хкунин, адаз рагьмет гъунин ва хизандинни багърийрин дерт кьезилардай гафар жагъуриз алахъунин келимаяр гваз гьакӀ Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районрин дяведин комиссар Рафик Мегьамедов, райондин ветеранрин Советдин председатель Нажмудин Гудаев, райондин жегьилрин парламентдин председатель Рустам Шакиров, лезгийрин писателрин Союздин член Жамиля Гьажиева
+(ада Тамерлан Ильясоваз бахшнавай шиирни кӀелна, агъадихъ гузва),
+Эхирдай игитдин баде, РДДИН лайихлу муаллим, РФ-ДИН образованидин лайихлу работник Инжихан Жалиловади Ильясоврин хизандин патай, адаз дикъет гузва лагьана, райондин ва республикадин руководстводиз, митингдин вири иштиракчийриз сагърай малумарна. «Инал Тамерлан Ильясован тӀвар эбеди авун яз адан тӀварунихъ вичи кӀелай школа ягъунин теклиф атана, дикъет гунай сагърай! Амма, зи фикирдалди, адан кӀвачихъ Ахцегьрин 2-нумрадин школа ваъ (ам чи дамах тир кьегьал хва Валентин Эмирован тӀварунихъ гала) Ахцегьа цӀийиз эцигзавай спорткомплекс ягъун кутугнава. Вучиз лагьайтӀа, Тамерлан халис аскер – пагьливан (боксёр) тир», - алава хъувуна ада.
+«Культура» милли проект уьмуьрдиз куьчуьрмишунин сергьятра аваз алай вахтунда Ахцегьа ва Смугъула культурадин КӀвалер капитальныйдаказ ремонтзава. Анра къавар, дараматрин чин патар, полар, пенжерар, административный кабинетар ва тамашачийрин зал къайдадиз хкизва. Идалайни гъейри, ина патарив гвай мензилар къулайдиз туькӀуьрзава ва и жуьредин хейлин маса кӀвалахар кьиле тухузва. Эхиримжи йикъаралди Ахцегьрин культурадин КӀвале къав ва чердак цӀийи хъувунва, цлариз сувагъар янава, полар дегишнава. Смугъулрин хуьруьн культурадин КӀвалени къав ва полар дегишнава. Дараматдик цӀийи пенжерар кутунва. Анин цлариз къецепатай керамогранит янава ва икӀ мад. Къейд авун лазим я хьи, чпикай инал суьгьбет физвай культурадин кьве идарадин дараматарни виликдай ��ап татугай гьалдиз атанвай. Культурадин КӀвалер капремонт авуниз саки 29 миллион манат кьван пул ахъайнава. И объектрал ремонтрин кӀвалахар йигин еришралди кьиле физва. Абур алай йисан 31 октябрдиз ишлемишиз вахкудайвал я. Муниципалитетдин культурадин идараяр къайдадиз хкайдалай кьулухъ абурун къуллугъчийрихъ мадни бегьерлудаказ кӀвалахдай мумкинвал жеда. Чкадин агьалийри ва туристри анра чпин азад вахт чеб патал менфятлудаказ куьчуьрмишда.
+Алай йисан цӀипуд ва цӀикьвед лагьай августдиз 1-нумрадин АСОШДИН футболдин майдандал физкультурникдин Йикъаз талукьарна мини-футболдай райондин чемпионат кьиле фена. И акъажунрин тешкилатчияр «Ахцагь» ФК-ДИН президент Мегьамед Алишева ва футболдай ДЮСШДИ тереф хуьналди МКУ УКСМП ва Т-ДИН спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин отдел тир. Адан мурад уьмуьрдин сагълам къайда машгьурун ва агьалийрин гегьенш къатар физкультурадални спортдал машгъул хьунал желбун тир. Вири саналди чемпионатда Ахцегь райондин ирид командади ва вичиз теклифнавай къунши Докъузпара райондин са командади иштиракна. Акъажунрин сифте юкъуз дестедин этапдин вири матчар тухвана. Кьвед лагьай юкъуз ярумчух финалдин ва финалдин къугъунар хьана. Акъажунрин нетижада «Усухчай», «Ветераны» ва «МЧС» командайри талукь тирвал 1, 2 ва 3- чкаяр кьуна.
+И мукьва чи бажарагълу жегьил пагьливан Жабраил Гьажиев азаддиз кьуршахар кьунай нубатдин сеферда тафаватлу хьана. РФ-ДИН Уфа шегьерда кьиле фейи дуьньядин чемпионатдин финалда вичихъ галаз бягьсиниз акъатай иранви Эрфан Элагьидиз (70 кг.) анжах са балл кумукьуникди ада гимишдин медаль къазанмишна. И чӀехи агалкьун чна пагьливандиз вичиз, адан сифте тренер хьайи бубадиз, багърийризни вири районэгьлийриз, гьакӀ Азербайжан Республикадиз (дуьньядин дережадин пагьливан яз ам гьанай машгьур я) рикӀин сидкьидай мубаракзава! Чи мурад Жабраилакай олимпиададин чемпион хьун я, Амин!!
+Ахцегьриз «Ачух цавун кӀаник квай музей» гьавайда лугьузвач. Дугъриданни, фикир гайила, ина гьар са камуна чи къадим тарихдихъни культурадихъ галаз алакъалу имаратар ава. Месела, лезги халкьдин эпосдин игит Шарвилидихъни Ахцегьрин машгьур къелейрихъ галаз алакъалу КӀелез хивел, чав агакьнавай малуматрай, ахцегьвийрин «Къванцин хвех» тӀвар алай къеле алай. Гуьгъуьнай, чи эрадин 6-асирда, персерин Ануширван шагьдин кьушунрин кьил Шагьбаниди анал вичин тӀвар алай зурба къеле эцигна. Адан мягькем цларин амукьаяр къени малум я. Ахцегьрин кьетӀен лишандиз элкъвенвай Жуьмя мискӀиндикай, Ахцегьрин кудай дарман ятарин гьамамрикай, урусрин 1-Николаян девирдин машгьур къеледикай ва тамашуниз лайихлу пара маса чкайрикайни имаратрикай кьилди рахун кутугнава. Кьакьан, гуьзел дагъларин юкьва кьве вацӀ сад-садак какахьзавай надир чкада агъзур йисар идалай вилик бинеламиш хьанвай Ахцегь шегьер гьеле мус арадал атанатӀа садавайни лугьуз жезвач. Са кар якъин я, Ахцегьар Дербентдилайни къадимлуди, куьгьнеди тирдан гьакъиндай гьар са девирда адал алаз хьайи тӀварари шагьидвалзава: ТӀури, Алпан (Самур вацӀузни са чӀавуз «Алпан» лугьузвай, Кендушкен, Ахцагь, Ахцегьар, Ахты. Гьайиф хьи, ихьтин чкада гьеле садрани археологиядин раскопкаяр авунвач. Гележегда Ахцегьар туристрин меркездиз элкъведайдахъ чун инанмиш я. Ахцегьрин тарихдихъ галаз чун 1937-йисуз ахъайнавай Ахцегьрин край чирдай музейдилай эгечӀна таниш хьун кутугнава, вучиз лагьайтӀа ана чи милли тарихдизни культурадиз ва географиядиз талукь 12 агъзуралай гзаф экспонатар ава. Музейдин сад лагьай мертебада чи райондин сергьятра аваз хьайи гьайванар, дегь заманадин инсанрин зегьметдин алатар, куьгьне пулар, жуьреба-жуьре яракьар, гъилин кхьинрин кӀватӀалар ва маса шейэр къалурнава. Кьвед лагьай мертебада Ахцегь райондин машгьур агьалийрин, гьакӀ агалкьунар авай спортсменрин шикиларни хсуси шейэр, милли парталрин чешнеяр ва жуьреба-жуьре маса экспонатар аквада. 1848-йисуз Ахцегьрин къеле имам Шамилан кьушунриз чпин терефдал алай ахцегьвийрихъ галаз санал къачуз кӀан хьана, амма абурулай и кар алакьнач. Советрин девирда ам гьар жуьредин игьтияжриз ишлемишзавай. Ахцегьрин тамашуниз лайихлу машгьур чкайрин арада гьакӀ Бельгиядин ва Италиядин инженерар тир Джиорса ва Дибернардиди 1915-йисуз эцигай машгьур муьгъни ава. 1936-йисуз чкадин кӀел тавур инженер Идрис Юнусова эцигнавай муьгъни (адаз «УстӀа Идрисан муьгъ» лугьузва) архитектурадин памятникрин жергедик акатзава. Чиниз атай арабрин кьушундин регьбер Абу-Муслим аль Масляма эцигнавай мискӀиндин яшар 1300 йисалай гзаф я. Исятда ана ремонтдин кӀвалахар кьиле физва.
+Гьар йисан 22-августдиз чи уьлкведа РФДИН Государстводин пайдахдин Югъ къейдзава. Ам Россиядин Федерациядин Президентди 1994-йисан 20-августдиз акъудай «РФ-ДИН Государстводин пайдахдин Йикъан гьакъиндай» 1714-нумрадин Указдин бинедаллаз тайинарнава. 1991-йисан 22-августдиз Москвада Лацу кӀвалин винел сифте яз пуд рангуникай ибарат тир Россиядин пайдах официальный къайдада хкажна. Къе Россиядин пайдах – «государстводин триколор» – РФ-ДИН гербдихъ ва гимндихъ галаз санал уьлкведин кьилин яржарик акатзава. Чи уьлкведин пайдах лацу, вили ва яру рангарикай ибарат я. Адан гьар са рангунихъ вичин мана-метлеб ава. ИкӀ, лацу рангуни – азадвал, вилида – Россиядиз куьмекзавай Богородица, яруда – уьлкведин къудратлувал лишанламишзава. Чи уьлкведа Государстводин пайдахдин Югъ ял ядайди туштӀани, 22-августдиз РФ-ДА сувариз талукь хейлин серенжемар кьиле тухвана. Триколор сифте яз арадал гъайиди 1-Петр яз гьисабзава. Гьеле 1705-йисан 31-январдиз ада уьлкведин лацу, вили ва яру рангунин пайдахдин гьакъиндай Указ акъудна ва ам алишверишдин вири гимийрал хкажунин буйругъ гана. Амма чи уьлкведин пайдахдиз 1896-йисуз официальный статус гана.
+24-августдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание вичи Ахцегь муниципалитетдин кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Вадим Агъасиеван регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлаяр раиж авурдалай кьулухъ налогар кӀватӀунин гьакъиндай ада гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальникдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Рафик Эфендиеваз гана. - Районда налогар кӀватӀунай вацран тапшуругъар эменнидай 83,4 % ва чилин налогдай 80 процентдин кьилиз акъуднава, налогринбур тушир гьакъи – 39,6%. Районэгьлийрин кӀвачихъ транспортдин (эхиримжи гьафтеда 200 агъзур манат вахканва), чилин налогрин ва страховой взносрин гьакъиндай кӀватӀ хьанвай буржар яваш-яваш вахкузва. Ахпа Вадим Агъасиева залдавайбурун дикъет республикада ва районда коронавирусдин азардин вилик пад кьунин гьакъиндай авай гьаларал желбна. - 24-августдин делилралди, Дагъустанда коронавирусдик вири 46466 кас азарлу хьанва, адакай эхиримжи суткада – 190 кас. 2707 кас больницайрин «яру зонада» сагъарзава. Вири санлай 2120 кас кьенва (вири азарлуйрин 4,56%), адакай эхиримжи суткада – 13 кас. И завалдин вилик пад анжах рапар ягъуналди хуьз жеридал шак алач. Къенин йикъалди районда 3568 касдиз (районэгьлийрин 26,7%) рапар янва. Абур асул гьисабдай муаллимарни идарайрин къуллугъчияр я. Гила амай жемятдихъ галаз кӀвалахна кӀанда. Исятда Ахцегь ЦРБ са ва кьве паюнин вакцинадалди таъмин я. 1-сентябрдалди образованидин идарайрин коллективри 100 % вакцинация авунин чарасузвал ава,- къейдна Вадим Агъасиева. Вичин нубатда РУО-ДИН начальникдин заместитель Сейфуллагь Назарова образованидин идараяр кӀелунин цӀийи йисаз гьазур хьанвайдан ва дагълух школаяр хъуьтӀуьз кудайдал таъминарзавайдан гьакъиндай малумат авуна. Эхирдай алатай совещанидал гайи тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна. И мукьва «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Вадим Агъасиева «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Гьажи-Омар Рамазановни галаз Луткунрин хуьре цӀийиз эцигзавай ва виче 400 аялдивай кӀелиз жедай школадал кьил чӀугуна. Къейдин, и хуьре школа «Демография» милли проект уьмуьрдиз кечирмишунин сергьятра аваз эцигзава. Адан генеральный подрядчик 4-нумрадин ГВСУ я. Амма субподряддин бинедаллаз эцигунринни монтаждин кӀвалахар «Капитал» ОАО-ДИ кьиле тухузва. Чкадал фейи официальный ксар классриз, актовый ва спортдин залриз, столовыйдизни библиотекадиз, техникадин дараматриз ва кьезил атлетикадин стадиондиз килигна. И чӀавуз подряддин тешкилатдин векилри мугьманриз и эцигунрал къав туькӀуьрунин ва облицовкадин кӀвалахар эхирдиз атанвайди лагьана. Алай вахтунда ина амай куьлуь-шуьлуь кӀвалахар тамамарзава. ЦӀийи школадиз гьакӀ инженервилин коммуникациярни гъизва. Луткунрин хуьруьн цӀийи школа алай йисан октябрдиз ишлемишиз вахкун планламишнава. Образованидин цӀийи идарадин дараматдиз килигзавайла, В.Агъасиева къейд авурвал, эцигунин кӀвалахар кьакьан ери аваз кьиле тухун иллаки важиблу я. ГьикӀ лагьайтӀа, ида и школадин гележегдин ученикрин хатасузвал таъминардай мумкинвал гуда. Ада инал гьакӀни малумарайвал, школадин цӀийи дарамат селлерикай хуьн патал генподрядчикдиз селдикай хуьдай къанал эцигунин гекъигнавай проект ракъурнава.
+Алай йисан сифте паюна Дагъустанда юридический лицойриз 3 миллиард манатдилай гзаф кредитар ганва. Алатай йисан талукь тир девирдив гекъигайла, им саки 15 процентдин гзаф я. Кредитрин чӀехи пай (81,8 %) гъвечӀи ва юкьван бизнесдин карханайриз ахъайнава. Эцигунрал машгъул тир карханайриз ганвай кредитар кьве сефердилайни гзаф хкаж хьанва. Юзуриз тежедай эменнидин, киридин ва гьар жуьре къуллугъар авунин месэлайрал машгъул тир тешкилатриз шазандалай 3,5 сеферда артух кредитар ганва. Алай вахтунда банкари кредитар гунин рекьяй кӀвалах активламишнава. Ида карханайриз элкъведай пулдин такьатар, инвестицийрин барадай кӀвалах вилик тухудай мумкинвал гузва.
+Малум тирвал, 2000-йисан 12-августдиз Баренцево гьуьле чи уьлкведин «Курск» тӀвар алай цин кӀаникай фидай атомный луьткве батмиш хьана. И мусибатдин вакъиадик ана авай 118 касни телеф хьана. Абурукай сад Хуьруьгрин хуьруьн агьали, а чӀавуз Каспийскдин «Дагдизель» заводдин конструкторвилин бюродин начальник Мамед Гьажиев тир. Мусибатдин а дуьшуьшдилай инихъ 21 йис тамам хьанвай и йикъара Каспийск шегьердин мэр Борис Ганцован тапшуругъдалди шегьердин регьбердин заместитель Арсен Велиева вичихъ галаз санал кӀвалахзавай бязи ксарни галаз М.Гьажиеван хендеда Сафинат Гьажиевадал кьил чӀугуна. Вичин патав мугьманар атун Сафинат Гьажиева патал гуьзлемиш тавур хьтин кар хьана. Сафинатан хизанди абур хушвилелди кьабулна. ТӀУЬН-ХЪУН алай суфрадихъ ацукьна, ада мугьманриз рагьметлу вичин уьмуьрдин юлдашдикай суьгьбетарна. Пара кӀани уьмуьрдин юлдаш, хизандин кьил бедбахтвилин дуьшуьшдик игитвилелди телеф хьайидалай инихъ 20 йисалайни гзаф вахт алатнаватӀани, Сафинат Абдулмежидовнади са гужуналди шел хуьзвай. Къад йисалайни гзаф вахт идалай вилик хьайи крар, накь хьайибур хьиз, адан рикӀел аламай. Адан гафаралди, Мамедаз аял чӀавалай летчик жез кӀанзавай. Амма, вичин бубадин теклифдалди, ада инженервилин пеше хкяна. М.Гьажиева агалкьунралди Харьковдин авиациядин институт куьтягьна ва Каспийскдин «Дагдизель» заводда торпедаяр туькӀуьрдай пешекар яз кӀвалахиз эгечӀна. Ина конструкторвилин бюродин отделдин начальникдин къуллугъдал кьван хкаж хьайи ада вичи арадал гъизвай шейэр женгинин гимийрал ва цин кӀаникай фидай луьтквейрал ахтармишзавай. Вичин вахтунда М.Гьажиев дуьньядин гзаф уьлквейра хьана. – Зи рагьметлу уьмуьрдин юлдаш мукьвал-мукьвал командировкайриз фидай, идалайни гъейри, ам суткадин чӀехи паюна кӀвалахал жедай, – рикӀел хкизва Сафинат Абдулмежидовнади. Гьайиф хьи, ихьтин са командировка Мамед Гьажиев патал эхиримжиди хьана. Цин кӀаникай фидай луьткве авариядик акатайла, ам инин 9-отсекда авай. Адахъ къутармиш жедай мумкинвал саки авачир.– Телевизордай виче зи уьмуьрдин юлдашни авай цин кӀаникай фидай луьткве накьвадал ацукьнава лагьай малумат гайи вахт зи рикӀел къе хьиз алама. Идакди еке къалабулух акатай за и кардикай аялризни лагьана ва месэладин гьакъикъат гьихьтинди ятӀа чирун патал «Дагдизель» заводдин директордин патав зверна. Адани заз «Курск» луьткве мусибатдик акатнавайди ва Мамедни гьана 9-отсекда авайди тестикьарна. Лап эхиримжи легьзейралди за Мамед сагъ амукьда лагьана фикирзавай, – къейдзава С.Гьажиевади. Буба бедбахтвилин дуьшуьшдик акатна телеф хьайи чӀавуз Гьажиеврин хизанда 13 ва 14 йисан яшара авай кьве бала – гуьзел рушар авай. Уьмуьрдин муракаб гьалара гьатуникди абур фад чӀехи хьана. Къе Сафинат Абдулмежидовна еке ва гьуьрметлу хизанда яшамиш жезва. Адаз вичин уьмуьрдин макьсад гъвечӀи кьве хтулдай аквазва. Бадеди хиве кьазвайвал, абуру адаз яшамиш хьун патал къуват гузва. С.Гьажиевади гьакӀ мукьва ксарин ва дустарин патайни куьмек ва тереф хуьн гьиссзава. Сафинатахъ галаз гуьруьшмиш хьайи вахтунда Арсен Велиева Хуьруьгрин хуьруьн школадиз Мамед Гьажиеван тӀвар гун кутугнавайди ва и кардиз талукь тир серенжемар кьабулун чарасуз тирди лагьана. Къейдин, Мамед Гьажиеваз вичин хайи хуьре памятник эцигнава. Мугьманрихъ галаз санал С.Гьажиевадин патав атай шегьердин 29-нумрадин аялрин бахчадин заведующий Г.Жамаловади инал алай вирибурун патай кӀвалин иесидихъ сабурлувал ва вири хъсан крар хьун вичин мурад тирди лагьана. Инал ихьтин са карни рикӀел хкун кутугнава: гьеле 2001-йисан 13-январдиз РФ-ДИН гьуьлерин дяведин къуватрин а чӀаван главнокомандующий В.Куроедова вич ватандин тапшуругъ тамамардайла игитвилелди телеф хьайи М.Гьажиеваз кьейидалай кьулухъ Жуьрэтлувилин орден ганвайди малумарнай. «Игитар са чӀавузни рекьидач» лугьудай гафар гьахълубур я. Абурун тӀварар эбеди яз несилрин сивера ва рикӀера жеда. Чна Мамед Гьажиев хьтин баркаллу рухвайрин чешнейралди агалкьзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гун важиблу я.
+Чи уьлкведа РФ-ДИН Госдумадиз сечкияр кьиле фидалди са вацралайни тӀимил вахт ама. Исятда Дагъустандин избиркомди Госдумадиз депутатвиле кандидатар регистрация авунва. Алай йисуз сесер гун 3 юкъуз – 17-сентябрдилай 19-сентябрдалди кьиле фида. Политологри ва экспертри тестикьарзавайвал, сентябрдин сечкияр тарихда виридалайни конкурентныйбур жеда. Сесер гун кьиле физвай гьалдал 100 агъзуралай гзаф видеокамерайри гуьзчивал тухуда. Алатай сечкийрив гекъигун хьайитӀа, им 2,5 сеферда гзаф я. Сечкийрин вахтунда гьар са участокда 2-3 видеокамера эцигда. Гуьзчивал вири 24 сятда тухуда ва ам 60 сятдилай гзаф вахтунда давам жеда. – 2021-йисан сечкийрал гуьзчивалдай региондин общественный Штабдин везифайрик сечкияр кьиле тухудайла агьалийрин законлу вири ихтиярар хуьн таъминарун акатзава. Чна и барадай гражданвилин обществодин институтрихъ ва политикадин объединенийрин векилрихъ галаз видеогуьзчивал тухудайла санал кӀвалахунин гьакъиндай икьрар кутӀунва, – къейдзава РД-ДИН Общественный Палатадин председателдин заместитель, сечкийрал гуьзчивалунин рекьяй региондин общественный Штабдин регьбер Буниямин Мегьамедова. Алай йисуз Дагъустанда сечкийра иштиракун патал 27 кандидат – сечкидин са мандатдин гьар са округдай 9 кас регистрация авунва. 8-созывдин Госдумадиз депутатвиле кандидатар 10-нумрадин Кефер патан са мандатдин сечкидин округдай, 11-нумрадин Центральный са мандатдин сечкидин округдай ва 12-нумрадин Кьиблепатан са мандатдин сечкидин округдай регистрация авунва. Къейдин, кандидатар политикадин 9 партиядай: «Сад тир Россия», «Гьахълу Россия – ватанпересар – гьахъвал патал», «КПРФ», «Родина», «ЛДПР», «Новые люди», «Яблоко», «Российская партия пенсионеров за социальную справедливость», «Российская экологическая партия «Зеленые»» къалурнава. Винидихъ къейднавай вири партийри са мандатдин сечкидин гьар са округдай са кандидат къалурнава.
+Алай йисан 30-июндиз РФ-ДИН Гьукуматдин Кьилин заместитель А.В.Новака тухвай совещанидин протокол уьмуьрдиз кечирмишун яз алай вахтунда РД-ДИН хуьрер тӀебии газдалди тамамвилелди таъминарунин гьакъиндай саналди тир планграфик гьазурунин кӀвалах тухузва. Чи райондай и план-графикдик Ахцегьрин, Луткунрин, Калукрин, Хкемрин, Чеперин ва Гъуьгъвезрин хуьрер кутунва. «Сельсовет Ахтынский», «сельсовет Луткунский», «сельсовет Хрюгский», «село Джаба», «село Калук» СП-РИН кьилери догазификация тухун патал Ахцегьрин, Луткунрин, Калукрин, Чеперин, Хкемрин ва Гъуьгъвезрин хуьрерин агьалийривай арзаяр кӀватӀна талукь тир делилар (адресдин сиягь) «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядиз ракъурун лазим я. Гьуьрметлу Ахцегьрин, Луткунрин, Калукрин, Чеперин, Хкемрин, Гъуьгъвезрин хуьрерин агьалияр! ТӀалабзава алай йисан 24-августдалди хуьрерин администрацийрив и месэладиз талукь заявкаяр агакьара.
+И мукьвара машгьур общественный деятель, РФ-ДИН Госдумадин депутат, жумарт меценат Мамед Магьарамович Абасов Ахцегь райондиз мугьманвиле атана ва, кьилди къачуртӀа, Калукрин хуьруьн активдихъ галаз гуьруьшмиш хьана. И мярекатдал хуьруьнвияр патал важиблу месэлаяр веревир-дна. Якъин хьайивал, алай вахтунда калуквийрик виридалайни пара хуьре дугунардай яд бес тахьуни секинсузвал кутазва. Мамед Абасова вич райондин руководстводихъ галаз санал и месэладал машгъул хьун ва ам гьялиз куьмек гун хиве кьуна. Калуквийри меценатдивай хуьре гьакӀ аялрин бахча эцигунин кардани куьмек тӀалабна. Исятда школадилай виликан образованидин идара и хуьруькай са шумуд километрдин яргъа ава. Ида чкадин агьалияр патал хейлин къулайсузвилер арадал гъизва. Мамед Абасова и месэладани абуруз жезмай кьван куьмек авун ва Калукрин хуьре типовой цӀийи школа, гьакӀ аялрин бахча эцигунин месэла госпрограммадик кутун патал чалишмиш хьун хиве кьуна. Къвердавай гегьенш жезвай Калукар къе спортзалдикайни магьрум я. И месэла гьялунин гьакъиндайни калуквийри депутатдивай куьмек тӀалабна. Жаваб яз меценатди къейдна хьи, «Демография» милли проектдай ва «Спорт – уьмуьрдин къайда я» федеральный проектдай Калукар ва мукьварив гвай са шумуд маса хуьр патал еке, умуми са спортзал эцигиз жеда. Абурун сергьятра аваз агьалияр спортдин объектрал таъминарун патал пулдин такьатар чара ийизва. Агалкьзавай несилдин арада спорт ва уьмуьрдин сагълам къайда тухун машгьур авунин мураддалди Мамед Абасоваз Калука футболдин майдан ва адан патав воркаут-майдан эцигиз кӀанзава. Са кьадар вахт вилик Ахцегь райондин футболдин команда Дагъустандин ЛФЛ-ДИН премьер-лигадиз экъечӀна. Гьавиляй машгьур общественно-политический деятель Мамед Абасов ва раймуниципалитетдин руководстводин векилар и мукьва чи футболистрихъ галаз гуьруьшмиш хьана ва абуруз шабагьар гана. И серенжемдал М.Абасов рахана. Кьилди къачуртӀа, ада къейдна: «Зак ва футболдал рикӀ алай вири ахцегьвийрик Ахцегь район футбол вилик тухунин рекьяй кӀвенкӀвечи жергейра хьуни еке шадвал кутазва. Куьне куь чешнедалди райондин агьалияр ва иллаки агалкьзавай несил спортдал машгъул хьунал ва уьмуьрдин сагълам къайда тухунал желбзава. Чун гьатта республикадилай къецепата авайлани, за ва чи хейлин маса ватанэгьлийри куьне иштиракзавай къугъунар сабурсузвилелди гуьзлемишиз жеда. Лап устадвилелди футбол къугъвазвай куьн Дагъустандин ЛФЛДИН премьер-лигадиз лайихлудаказ акъатнава. Куь районда махсус школаяр авачтӀани, футбол вилик тухунин кӀвалах хъсандиз тешкилнава. И кардай райондин регьберар гзаф сагърай! Исятда куь райондин 6 хуьре футболдин майданар эцигнава. Лап и мукьвара райондин руководстводихъ галаз санал чна муниципалитетдин мад 3 хуьре спортдин ихьтин майданар эцигдайвал я. Чун гележегдин къугъунрани «Ахцах» командадин тереф хуьз гьазур я. Зун а кардихъ кӀевелай инанмиш я хьи, куьне зирекдиз футбол къугъуналди гьамиша куь ватанэгьлияр хъсан нетижайралди шадарда». Райондин регьберрин патай «Ахцах» командадин тренерриз ва футболистриз абуру къазанмишнавай еке агалкьун «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Вадим Агъасиева тебрикна. Ада командадин регьбер Мегьамед Алишеваз, тренер Камиль Гьажиеваз ва командадин капитан Арсен Асаеваз пишкешар гана. В.Агъасиева гьакӀни футболистриз куьмекар гунай Мамед Абасоваз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна.
+Алайди гатун вахт я. Гьава гзаф чимизва. Ихьтин гьалара бязи чкайра тамарик, векь��н майданрик цӀаяр акатай дуьшуьшарни ава. Тамара пожарар гзаф дуьшуьшра хкадар тавунвай цӀаяр себеб яз арадал къвезва. Чими, кьуру ва гар квай гьава авайла тамара ва тӀебиатдин хаталу чкайра цӀаяр тавун теклифзава. Эгер анра цӀай хъувунин чарасузвал аватӀа, бязи къайдайрал кӀевелай амал авуна кӀанда. Тама ва я тӀебиатдал цӀаяр анжах и кар патал тайинарнавай чкайрал хъувун лазим я. Ихьтин чка авачир дуьшуьшда цӀай хъувун патал къацу векь авай ва я къум квай чкаяр хкяна кӀанда. Эгер куьне тама цӀай хъувунватӀа, элкъвена са зур метрдин мензилда цӀай акатдай вири шейэр кӀватӀун чарасуз я. Ида цӀай масанихъ чукӀунин вилик пад кьадай мумкинвал гуда. Тама цӀай хъийиз хьайитӀа, хатасузвал хуьнин мураддалди патав са къапуна аваз бес кьадар яд ва цӀай масанихъ физ хьайитӀа, ам хкадардай тарцин кьуру хилер эциг. Елкайрин ва шамагъажрин патав цӀаяр техйиз чалишмиш хьухь. Чпе кьуру ва фад цӀай акатдай шейэр авай чкайрани цӀаяр хъувун къадагъа я. Къейдин, цӀай акатнавай кӀарасар ачух чкайрал фад куда. Къай авай вахтунда цӀукай хкатай кузвай цуьрцӀер, пешер ва цӀегьенар 10 метрдилайни гзаф мензилдиз тухун мумкин я. Ида ялав чукӀуниз къуллугъдайдал шак алач. Гьавиляй абур гару тухун тавунал мягькем гуьзчивал ая. Тамуз фенвайла гьатта сигаретар чӀугунни хаталу кар я. Гьаваяр чими тир вахтунда тама ачух цӀукай менфят къачун, кьуру векьериз цӀай ягъун, гъуьрчез фенвайла чпик фад цӀай акатдай шейэр ишлемишун, автомашинрин бакра бензин цун, чпе кудайди цазвай машинрин патав сигаретар чӀугун, тама шуьшедин бутулкаяр ва креяр тун (абурулайни ифена пешерик ва векьерик цӀай акатун мумкин я) кӀевелай къадагъа крар я. Чна вирибуру мукъаятвал саламатвилин замин тирди гьамиша рикӀел хуьн иллаки важиблу я. Ида чун цӀаяр кьунин дуьшуьшрикай умудлудаказ хуьда.
+Дагъустандин халкьар чи чилин садвили, чӀаларин мукьвавили, кьетӀен милли къилихри ва виридалайни вилик сад тир культуради агудзава. Дагъустандин халкьари чпин культурадиз «меденият» лугьузва. И гаф чна араб чӀалай кьабулнавайди я. Дагъустандин медениятдик дегьзамандилай эгечӀна, чи йикъаралди Дагъустандин халкьари чпин гъилералди ва акьулдалди арадиз гъайи вири затӀар, крар акатзава. Куьне, гьелбетда, Дагъустандин халкьари чпин бубайрин тарихдин яргъи рекье вуч арадал гъанатӀа лагьана, фикирзава. Чи ата-бубайрилай арадал гъиз алакь тавур затӀар, крар гьисабун чаз регьят я. Яргъал асирра абуру дуствилелди санал яшамиш жедай дугъри адетар арадал гъана. Ингье абур: стхавилин адетар; мукьвавилихъ галаз алакъалу адетар; къуни-къуншидихъ галаз ислягьдаказ, арада меслят аваз яшамиш жедай адетар; яшдиз чӀехибуруз, дишегьлийриз, зегьметчийриз гьуьрмет ийидай адетар; камаллу агъсакъалрин гаф, меслят пакдиз кьабулун ва хуьн; зайиф, чеб лап гьалдай фенвай ксарив, азарлуйрив гьуьрмет-хатурдивди эгечӀун, абурун къайгъударвал авун ва масабур. Жемятдин арада къайда хуьн, инсанри чеб дуьз кьиле тухун патал герек адетар (къанунар), дагъви намус, гьая хуьдай кодекс туькӀуьрнава. Чи бубайри жув инсанрин арада кутугнаваз кьиле тухудай, датӀана чна чеб кваз кьуна кӀанзавай меслятар, девлетлу чӀалар ва рахунин меденият яратмишнава. Дагъустандин халкьарихъ мехъерар кьиле тухудай, цӀийиз хана, дуьньядиз атай аялар кьабулдай, халкьдин суварар, са квехъ галаз ятӀани (кардихъ, вакъиадихъ) алакъалу яз тухвана кӀани, кьейиди кучудна, секинарунин адетар ава. Абуруз датӀана фикир гузва ва абур тербиялу инсанри кьиле тухузва, вучиз лагьайтӀа абуру вирида санал Дагъустандин халкьарин эдебдинни ахлакьдин, жув жемятдин, халкьдин лайихлу векил тирди къалурунин меденият арадал гъизва.
+Смугъулви бажарагълу шаир ва таржумачи рагьметлу Мурсал Алпан (Мамеджафаров) райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин вафалу дуст ва куьмекчи тир. Авторди вичел чан аламаз редакциядиз гъайи и эсер, вучда кьван, гила, вич чахъ галамачирла акъудзава. Ватанперес, женгчи шаир яз, лезги литературадин тарихда кьетӀен гел тунвай Мурсал Алпанан экуь къамат ва таъсирлу эсерар несилрин рикӀера эбеди яз амукьда.
+Аламатдин заманаяр атанва, ХАЛКЬ-ЖЕМЯТДИН илаж, мумкин атӀанва. Угърияр я гьуькуьмдарар Ватандин, Чуьнуьхзавай чи девлетар «закондив». Бегьер амач, – тухузва а «кьифери», Хелвет чӀавуз, циф къалин тир йифериз. Иесияр, – лежбер, фяле алцуриз, Жибин, подвал, мешокарни ацӀуриз… Намус, къирет алуднава рикӀелай, Килигайла инсанар я винелай. Ягъиз, рекьиз девлет патал чпи-чеб, Кесиб халкьдин къачуз лянет, къаргъиш, себ. Акъваз, Алпан, гьахьмир вун а арадиз, Тефена тач вакӀар чиркин кьарадиз. Ша килигин кардин дибдиз кӀевелай, Дуьнья гьикӀ тир фад вахтара, эвела?! Вучиз хьанай революция, – къаришугъ?! Вири дуьнья какахьай бед цӀай, шулугъ? Гьа Сталинни, гьа Ленинни, Марксни, Ни кваз кьазвай, гьисабзавай лагь кван ни, – Кардин себеб – къанихваля инсандин, Яб тагузвай къадагъадиз Кьуръандин. Нефсигаррин финиф патал вягьтедай, Дуьнья гьатда мад ивидин лахтада.
+Фикирнай за: мад киххьидач шиирар, Акъваз хьанач, – русвагьзава душманри. Къул хуьз экъечӀ! Намердбур я девирар, Иесияр чукурзава мугьманри: Къавкъаз, къе ваз къурмишнава фронтар, Ви халкьарин ягь, намусдик хкӀазва. Яракь авач, – гьахьняй хазва юкьван тар… Халис яракь заз дармандай аквазва. Ягьанатдал вегьенва къе халкьар ви, Гуя абуру ваз кьегьалар ханачир… Тарашзава алафар хьиз накьвар ви, Шарвилини шейх Шамилни хьаначир? Вучда чна тӀуьна ихьтин фуакай, Чак бубайрин иви, намус кумачни! Регъуь жезва гьатта жуваз жувакай, Къавкъазвийриз хъемеярни амачни! Гагь зурунив, гагь «дуствилив» къакъудиз, Фей несилри чаз тунавай къванерни. Чи кьеняй чаз пачагь-хаин хкудиз, Мез акъудна, атӀуз туна ванерни. На лугьуди тама авай гъуьрчехъан, – Ягъиз гадриз гьахъ лугьузвай КЬЕГЬАЛАР.«КЪУЛАРИКАЙ» хуьрек ийир тӀапӀахъан, Къуьл тарашна, чаз пайзава агъалар. Элкъвенва чал и дуьньядин фасикьар, ТӀвар дегишиз чи хамуна акӀанвай. Чеб душманар, «дуствал» «ийиз» «тестикьар», Чи бедендал няс шире хьиз алкӀанва. Вучиз чна дустни душман кьатӀузвач, Чаз абурун дегишнава чкаяр. Гьахьняй белки чи туруни атӀузмач, Жуван мука – чарабурун какаяр… Куьз багьа туш чаз чи халис багърияр, Са бубаяр, чаз ирс тунвай тарихда. Дустар кьунва чун тарашдай угърияр, Чи невейри нифретда чаз, синихда. Кьве чин авай къачунва чун угърийри, Гуьзет ийиз халкь гишила рекьир чӀав. Юкьва туна сиясатдин паруйрин, Тарашна чун, гумукьнава са тӀвар чав. Вахтар фида, чахъ невеяр агъадач, Куьз лагьайтӀа, женгни саваш тухванач. Эхир кьиляй кьукьмада чун акьада. Яракь гваз чун майданда раханач… ШАИР-АСКЕР савашдавай гьакьунин. Дуьз гаф лугьун ви намусдин буржи я. Сарраф я вун гьуькуьмдинни тахтунин. Вав кас кьадач, а рекьяй вун гужлу я… Къавкъаз къе ваз къурмишнава фронтар, Ви халкьарин ягь, намусдик хкӀазва. Яракь авач, – за кхьизва экспромтар, Халис яракь заз дарман яз АКВАЗВА……ФИКИРНАЙ за: мад киххьидач шиирар, Акъваз хьанач, – русвагьзава душманри. Къул хуьз экъечӀ! Намердбур я девирар. Иесияр чукурзава мугьманри.
+И мукьвара 91 йисан яшдаваз вичи виликдай яргъал йисара «Ахтынский» совхоздин кӀвенкӀвечи фяле яз кӀвалахай
+кечмиш хьана. Гьакъисагъ зегьметда къазанмишай агалкьунрай адаз Октябрдин революциядин (1977-йис), халкьарин Дуствилин (1986-йис) орденар, СССР-ДИН ВДНХ-ДИН къизилдин кьве ва гимишдин са медалар гана. Ам ДАССР-ДИН Верховный Советдин са шумуд созывдин депутатвиле хкяна. З.Эфендиев КПСС-ДИН Обкомдин членни тир. «Ахтынский» совхозда кӀвалахай 54 йисан девирда Зейнал Эфендиев садрани больничныйдиз экъечӀнач. Планар 400-450 процентдин тамамарун ам патал къайда тир. Вад йисан план ада кьве йисан къене тамамардай. Гьакъисагъ зегьметчи ва лап хъсан къилихрин инсан яз хьайи З.Гь.Эфендиеван экуь къамат гьамишалугъ яз чи рикӀера амукьда. Чна адан хизандиз ва мукьвакьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+19-августдиз 92 йисан яшдаваз Самур дереда сифте пешекар шикилчи (фотограф) хьайи
+кечмиш хьана. Ада 1949-йисалай 1992-йисал къведалди гьакъисагъвилелди Ахцегьрин КБО-ДА кӀвалахна. Чна рагьметлудан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Мурсалов Рашидаз мукьва-кьили
+вахтсуздаказ кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+И мукьва Болгариядин меркез София шегьерда азаддиз къуршахар кьунай жаванрин арада дуьньядин кӀвенкӀвечивал патал акъажунар кьиле фена. Ана лезги пагьливан Жабраил Гьажиев тафаватлу хьана. Ам вад сеферда гьасирдал экъечӀна. Вичи тухвай 5 бягьсини��ай азаддиз кьуршахар кьунай Ахцегьрин школадин тербиячи Ж.Гьажиева 4 бягьс вахтунилай вилик куьтягьна. Акъажунрин финалда 74 килограммдин заланвиляй экъечӀзавай Жабраил японви пагьливан Р.Камиядин винел 4:0 гьисабдалди гъалиб хьана. Жабраилаз нубатдин агалкьун чна рикӀин сидкьидай мубаракзава!
+кинорежиссёр, журналист, писатель, республикада документальный сифте кинофильмайрин автор. РД-ДИН «Лацу дурнаяр» фондунин тешкилатчи ва сифте председатель, «Дагъустандин уьмуьр» газетдин кьилин редактор, Махачкъала шегьердин администрациядин кьилин советник, РД-ДИН культурадин лайихлу работник… – адан къуллугъринни лайихлувилерин дережаяр мадни къалуриз жеда.
+Герейхан Палчаев 1932-йисан 10-июндиз Ахцегьа медени, зегьметкеш чӀехи хизанда дидедиз хьана. Дяведин четин йисара гьеле Ахцегьрин машгьур школада кӀелзаваз ада чкадин Агъасиеван тӀварунихъ галай колхозда гьакъисагъ зегьмет чӀугуналди вичи-вич бедендиз ва руьгьдиз мягькем, гележег авай дирибаш жегьил тирди малумарна. Гьавиляй адаз «1941-1945-йисарин Ватандин ЧӀехи дяведа гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугунай» медаль гана. Юкьван чирвилерин школа агалкьунралди куьтягьай ва САДИН жергейра намуслувилелди къуллугъна хтай зигьинлу жегьил Ленинград (гилан САНКТПЕТЕРБУРГ) шегьердин Госуниверситетдин журналистикадин факультетдик экечӀна. 1955-йисуз анаг агалкьунралди куьтягьна, жегьил журналист яз хайи ватандиз хтай Герейхана вичин пешекарвилин рехъ Избербаш шегьердин «Нефтяник» газетдин литсотрудниквилин къуллугъдилай башламишна. Ахпа адакай «Дагъустандин комсомолец» газетдин спортдин месэлайрал машгъул отделдин заведующий хьана. 1960-йисуз Г.А.Палчаевал – яратмишунрин карда вичин кьетӀен фикир, алакьунар авай жегьилдал – Дагъустандин телевиденидин цӀийиз ачухнавай студиядин редакторвилин жавабдар къуллугъ ихтибарна. Ина журналист ва редактор яз намуслу зегьмет чӀугур дуьз цӀуд йисан къене иллаки хъсандиз ачух жезва адан алакьунар, бажарагъ. Адан гъиликай хкатай 40 лай виниз кинофильмаяр, гьа гьисабдай яз «Нарт», «Яру Дагъустандин югъ», «ХХ асирдин Гомер» (тӀвар кьунвай эхиримжидай 1969-йисуз адаз ДАССР-ДИН Министррин Советдин Къарардалди республикадин Гьамзат ЦӀадасадин тӀварунихъ галай премия гана) документальный фильмаяр вирибуру пара хушдиз кьабулна. 1970-йисуз Герейхан Палчаев Дагъустандин культурадин министрдин заместителвиле тайинарна. Ина ада бажармишай проектрикай сад – Феликс Астратьянцахъ галаз санал республикада сифте яз аслу тушир ва вичихъ Дагъустандин са жерге районрани (сифте яз Ахцегьа «АТВ» телестудия ачухна, къени кардик ква) гегьенш сеть авай «Платан» телестудия тешкилун я. Гьа са вахтунда ада хсуси кьил кутуналди Дербентда, Ахцегьа ва республикадин бязи маса райцентрайра художественный ва музыкальный школаяр ачухна. КПСС-ДИН Дагъустандин обкомдин къуллугъчи яз, республикада культура ва искусство вилик тухуник еке пай кутуна: Дагъустанда Бурятиядин, Таджикистандин, Къаракалпакиядин ва маса республикайрин литературадинни искусстводин йикъар тухвана, халкьарин милли манийринни музалатрин фестивалар тешкилна ва икӀ мад. Республикадин экономикадин, яшайишдин ва культурадин уьмуьрда активнийдаказ иштиракунай ва ДАССР-ДИН 60 йисан юбилейдихъ галаз алакъалу яз, 1981-йисан 13-январдиз ам ДАССР-ДИН Президиумдин Верховный Советдин Гьуьрметдин грамотадиз лайихлу авуна. Уьмуьрдин эхиримжи йисара Герейхан Палчаева лайихлу пенсияда аваз, Махачкъала шегьердин кьилин Консультативный советдин председателдин заместителвилин, меркездин мэрдин ва «Дагестанская жизнь» газетдин кьилин редактордин меслятчивилин (советник) везифаяр тамамарзавай. Зурба ватанперес ва халис ахцегьви яз, ада райондин важиблу саки вири мярекатра активнийдаказ иштиракдай, культурадин ва спортдин межлисар тешкилдай. Адан агалкьунрикай яз, Махачкъаладин администрацияда «Ахты» тӀвар алаз культурадин ва мергьяматлувилин общество тешкилун ва вичел чан аламай кьван вахтунда адаз регьбервал гун къалуриз жеда. И проектдин кьилин мурад районэгьлияр хийир-шийирда сад-садав агудун, кӀевевайдан гъил кьун, дидед чӀал ва бубайрин хъсан адетар хуьн, акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишун тир. Хайи ватан тир Ахцегьрин виликан баркаллувал арадал хкунин мураддалди рикӀ куз кхьена, вичин пенсиядихъ чапдай акъудна ватанэгьлийрин арада чукӀурай «Это вам, земляки!» тӀвар алай надир камаллу ктаб – им, якъин, ада чаз, несилриз, тур веси я. 2010-йисуз Герейхан Палчаев чи арадай акъатуникди (вич Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй) ада тешкилай «Ахты» кӀватӀални, гьайиф хьи, гуьгъуьнай кьил кьадай кас тахьана чкӀана. Г.А.Палчаеван тӀварцӀихъ яна, ам цӀийи кьилелай арадиз хкиз хьанайтӀа пара хъсан кар жедай. Эхь, лезги халкь, хайи ватан ва ватанэгьлияр патал яшамиш хьайи зурба журналист ва общественный деятель халкьдин рикӀелай алатдач. Хъсан я, адан кӀвачихъ Ахцегьа куьче янава. Ахцегьрин телевидениени (АТВ) Г.А.Палчаеван тӀварунихъ янайтӀа рагьметлудан руьгь рази жедай.
+Гьар йисан 22-августдиз чи уьлкведа РФ-ДИН Государстводин пайдахдин Югъ къейдзава. Ам Россиядин Федерациядин Президентди 1994-йисан 20-августдиз акъудай «РФ-ДИН Государстводин пайдахдин Йикъан гьакъиндай» 1714-нумрадин Указдин бинедаллаз тайинарнава. 1991-йисан 22-августдиз Москвада Лацу кӀвалин винел сифте яз пуд рангуникай ибарат тир Россиядин пайдах официальный къайдада хкажна. Къе Россиядин пайдах – «государстводин триколор» – РФ-ДИН гербдихъ ва гимндихъ галаз санал уьлкведин кьилин яржарик акатзава. Чи уьлкведин пайдах лацу, вили ва яру рангарикай ибарат я. Адан гьар са рангунихъ вичин мана-метлеб ава. ИкӀ, лацу рангуни – азадвал, вилида – Россиядиз куьмекзавай Богородица, ��руда – уьлкведин къудратлувал лишанламишзава. Чи уьлкведа Государстводин пайдахдин Югъ ял ядайди туштӀани, 22-августдиз РФ-ДА сувариз талукь хейлин серенжемар кьиле тухвана. Триколор сифте яз арадал гъайиди 1-Петр яз гьисабзава. Гьеле 1705-йисан 31-январдиз ада уьлкведин лацу, вили ва яру рангунин пайдахдин гьакъиндай Указ акъудна ва ам алишверишдин вири гимийрал хкажунин буйругъ гана. Амма чи уьлкведин пайдахдиз 1896-йисуз официальный статус гана.
+Бубаяр патал жува-жув тухунин асант къайдаяр
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Малум тирвал, эхиримжи вахтунда РД-ДИН Гьукуматдин, кьилди къачуртӀа, зегьметдин ва яшайиш вилик тухунин рекьяй министр Абдурагьман Магьмудован кьетӀен гуьзчивилик кваз республикада чкайрал жемятдиз яшайишдин рекьяй тамам къуллугъар авунин Центрайрин (КЦСОН) кӀвалах РФ-ДИН 2013-йисан 28-декабрдиз кьабулай 442-нумрадин «Об основах социального обслуживания граждан в Российской Федерации» Закондив кьадайвал къайдадиз хкизва, коррупциядин манадин нукьсанрин вилик пад кьаз алахъзава. Ахтармишунрин нетижада Махачкъала, Дербент шегьеррин ва са жерге районрин Центрайрин директорар дегишарнава… И мукьва чун Ахцегь муниципалитетдин ГБУ КЦСОН-ДИЗ мугьман хьана. Директорвилин везифаяр ина ЗУГЬРАБОВ Гьажегъа Жабраиловича кьиле тухузва.
+Алай вахтунда Центрдин умуми коллектив 114 касдикай ибарат я, адакай 65-да яшлу ва набут 600 касдиз къуллугъзава. Центрда игьтияжлубуруз гьар жуьре къуллугъар авунин 6 отделение – хел кардик ква. Абурукай пуда яшлу ва набут ксариз чпин кӀвалера, сада игьтияж авай яшлубурузни набутриз йикъан береда Центрда къуллугъзава (тӀуьн гузва, секинарзава, рикӀ аладардай крарал машгъуларзава), са отделение чкайрал фена гзаф аялар авай хизанриз куьмекар авунал ва садни яшайишдин лап тади куьмекдин къуллугърал машгъул я. Материалринни алатрин базадикай, зегьметдин къулай шартӀарикай рахайтӀа, шикаятдай кар авач: герек тир вири алатрални тадаракрал таъмин я. Гьафтеда киш, гьяд квачиз, амай вири йикъара 32 касдиз тӀуьн-хъун гудай, абуруз гьакӀ чпелай алакьдайвал спортал машгъул жедай (гьар жуьре тренажёрар авай спортзал ава), гьакӀ психологдин, юристдин ва герек маса куьмекар гудай мумкинвилер ава. Центрдин прокатдин пунктунай игьтияж авай набутриз пулсуздаказ махсус ходунокар, коляскаяр, костылар гузва (ихтилат кватай чкадал лугьун, кӀвалера лазим тушиз гьа ихьтин шейэр амай дуьшуьшра абур и Центрдиз вахгайтӀа хъсан я). ИкӀ, 2022-йисан сифте паюна Ахцегь КЦСОН-ДИН коллективди районэгьлийриз санлай 109671 къуллугъ авуна, чпиз яшайишдин къуллугъдин игьтияж авай ва яшамиш хьунин къабилвилер сергьятламиш 1343 касдиз, гьа жергедай яз 263 аялдиз гьар жуьре куьмекар гана. Центрда кардик квай вири хилерай къуллугъар хъсанарунихъ галаз санал, гьакӀ ина муьштерийрин мумкинвилерин дережа хкажунин, яни абуруз алава къуллугъар тешкилунин мураддалди финансрин алава такьатар желб тавуна инновационный цӀийи кьве технология тешкилнава: кӀвалера яшайишдин къуллугъ авунин хилен бинедаллаз «Халкьдин милли культурадин ва яратмишунрин чешмейриз дикъет» ва яшайишдин тади куьмекдин хилен бинедаллаз «ЧӀехи яшарин гражданриз ва набутриз медицинадини тади куьмек». Са гьихьтин ятӀани азардин, бедбахтвилин дуьшуьшдик акатунин, набутвилин ва чӀехи яшарин нетижада чпивай чеб идара ийиз тежезвай кьилди ксар, гьар жуьре себебрикди яшайишдин четин гьалара гьатнавай хизанар ва гьакӀни наркоманар, алкоголикар, игроманар ина гьукуматдин кьетӀен къаюмвилик кутазва.
+– Гьажегъа Жабраилович, идарада мумкин тир коррупциядин вилик пад кьадай, гражданриз яшайишдин шартӀар хъсанардай, абурун игьтияжар хсуси къуватралди таъминардай мумкинвилер тешкилун патал куьне гьихьтин серенжемар кьабулзава?
+– Коррупциядиз акси серенжемрин сергьятра аваз чна коллективда мумкин тир гьар жуьре чуьруькарни шартӀ алай месэлаяр алудунин мураддалди «о конфликте интересов» тӀвар алаз кӀвалахдин цӀийи къайда кьабулна, адахъ галаз вири къуллугъчияр танишарнава. Коррупциядиз акси комиссиядин къурулуш цӀийи хъувунва. Яшлубурузни набутриз чкайрал – кӀвалера ийизвай яшайишдин къуллугърин ери ахтармишдай комиссиядин кӀвалах активламишнава. Къуллугъчийрин гьар йикъан кӀвалах къалурзавай журналар гуьзчивилик ква. Ахтармишунрин нетижада са куьруь вахтунда чпиз яшайишдин къуллугъар талукь тушир 20 кас дуьздал акьулдна ва абурун чкадал гьакъикъатдани игьтияжлубур тайинарнава. Игьтияж авай гражданриз яшайишдин къуллугъар авунин чи вири кӀвалах жемятдиз ачухдаказ акун патал ам чи официальный сайтдал, соцсетдин «телеграмм», «одноклассники», «в контакте» каналра эцигзава. И кар патал махсус къуллугъчи ава. Исятда чи вилик квай месэла – яшайишдин къуллугъар гьакъикъатдани чпиз гьахьтин игьтияж авай ксарив тамамвилелди агакьарун я. И карда чаз СП-РИН, иллаки чкадал чи къуллугъчияр алачир Калукрин, Хкемрин, Чеперин хуьрерин администрацийрин патай куьмек кӀанзава…
+Федеральный цӀийи проектдал асаслу яз Федеральный Гьукуматди картуфар ва маса салан майваяр гьасилзавайбуруз агротехникадин серенжемар кьиле тухудайла субсидияр гун фикирдиз къачунва. Салан майваяр гьасилуниз талукь федеральный проект 2023-йисалай эгечӀна уьмуьрдиз куьчуьрмишдайвал я. Ихьтин куьмек асул гьисабдай ачух цавун кӀаник салан майваяр гьасилзавай ксарив агакьда. Нетижада 2030-йисуз уьлкведа картуфар гьасилун 18, салан майваяр гьасилун – 20 процентдин артух жеда. Идалайни гъейри, Россияда гележегда селекция ва тумчивал вилик тухунизни фикир гудайвал я. Вири и серенжемри суьрсетдин рекьяй чи уьлкведин хатасузвал таъминардай мумкинвал гуда. И мукьва РД-ДИН Гьукуматдин Кьилин заместитель М.Телякавован регьбервилик кваз Хуьруьгрин хуьре авай Жуьмя м��скӀин (ам федеральный метлебдин культурадин ирсинин памятник яз гьисабзава) арадал хкунин месэлаяр веревирдна. ВИЦЕ-ПРЕМЬЕРДИ къейд авурвал, и чка аварийный гьалда ава. Хуьруьгрин Жуьмя мискӀин чкӀайтӀа, адан патарив гвай кӀвалериз ва яшайишдин объектриз зарар хьун мумкин я. Хуьруьн мискӀин чкӀунин вилик пад кьадай серенжемрив жезмай кьван фад эгечӀун патал са йисан вахтунда тарихдин и памятник Дербентдин гьукуматдин тарихдинни архитектурадин ва археологиядин музейдин – заповедникдин ихтиярда вугун теклифна. Хуьруьгрин мискӀин чкӀунин вилик пад кьадай кӀвалахар тухунин фикирдин тереф РД-ДИН Кьил Сергей Меликовани хвена. Ада и месэла жезмай кьван фад гьялун патал музейдин бюджетдилай къецепатан пулдин такьатралди ремонтдин кӀвалахар башламишунин тапшуругъ гана. Къейдин, мискӀин вахтуналди Дербентдин музейдин иштиярда вугун тайин кӀвалахар кьиле тухунихъ галаз алакъалу жеда. Эхиримжи вахтара гужлу марфар къвана патав гвай дагъдай авахьай ятарин таъсирдик вич кьвалал алай Жумя мискӀиндин минарадин чин патан тайин чка чкӀанва.
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадинлайихлу работник Гьар са бубадин кьилин мурад жуван аял лайихлу инсан яз тербияламишна чӀехи авун я. Имни акӀ лагьай чӀал я хьи, буба вични вири патарихъай чешнелуди хьана кӀанда. Хцихъ галаз умуми чӀал жагъуриз алахъунни важиблу я. ГьикӀ лагьайтӀа чи вилик маса бубайрин мисалар гва. Агъадихъ чна бубайриз талукь яз практикада ахтармишнавай са шумуд меслят гузва.
+Аял бахтлуди яз чӀехи хьун патал адан патав гьар йикъан кьиляй-кьилиз буба хьана кӀанда. Аялдихъ галаз гьар нянин вахт кечирмишайтӀа, хъсан я. И вахтунда ада, адет яз, ктаб кӀелзава ва я компьютердал къугъвазва. Им гьар кишдин юкъуз аялдиз игрушка маса къачуна ам машгъулардайдалай менфятлу я.
+Аялдихъ галаз жуван агалкьунрикай ва дердийрикай суьгьбет ая.
+Куьн жуван аялдин душман ваъ, союзник (терефдар) я. Вичин бубадиз са мус ятӀани рапар ягъуникай, мичӀи чкадихъай кичӀе жез хьайиди ва исятдани икӀ давам жезвайди чизвай аялди а кар кьатӀузва хьи, зайифвилер вири инсанриз хас я ва и кардихъай регъуь хьунин гереквал авач.
+Жуван аялда хъсан крар жагъура ва абурай адан тарифар ая.
+Тарифар авун инсан вилик тухунин кьилин къуват я. За жуван аялдиз ам математикадай халис ас я лугьуз тестикьарзавай, вучиз лагьайтӀа заз а кар чизвай хьи, адавай вичин жибинда авай пулдихъ шумуд игрушка къачуз жедатӀа гьисабиз алакьдай. Гьавиляй адаз школада кӀелзавайлани математика чириз лап регьят тир. Витаминрал ацӀур ийидайдалай аялдин лайихлувилер датӀана гьисаба кьун хейлин хийирлу я.
+Аялриз векъидаказ рахадай ихтияр гумир.
+Абуруз масадбурун гьиссер кьатӀуз, инсанриз салам гуз, са гьихьтин ятӀани агалкьунар къазанмишайбуруз и кар мубарак ийиз чир хьана кӀанда. Аялдиз хуш рафтарвализ, чарадан гьиссер гьисаба кьун герек тирди чирун важиблу я. И кар кьилиз акъудиз хьайитӀа, адаз инсанрин арада авай алакъаяр квел бинеламиш жезватӀа чир жеда.
+Жуван аялдивай чирвилер къачу.
+«Аялрив инструкция гилигзавач» гафар лугьун чӀехибурун патай виридалайни гзаф чкӀанвай ягъалмишвал я. Амма гьакъикъат масад я. Фу нез кӀанзавайла, теквал гьиссзавайла, кичӀе хьанвайла абуру квез идан гьакъиндай лугьузва эхир. Эгер аялдиз са вуч ятӀани кӀанзаватӀа, абуру квез идакай хабар гузва, амма гьамиша гафаралди ваъ. Галатун, себебсуздаказ хъел акатун, гъам-хажалат чӀугун – вири ибур бубадиз аялди вич авай гьаларикай хабар гудай жуьреяр я. Иллаки и вахтара адаз дикъетдивди яб це.
+Квез куь аял гьихьтинди ятӀа, гьа гьахьтинди яз кӀан хьухь.
+Аялдиз вич са гьихьтин ятӀани агалкьунрай ваъ, ам гьакӀ ава лагьана кӀанзавайди чир хьайила, адан руьгь секин жеда. Идан куьмекдалди ада адетдиндалай хъсандиз кӀелда, ксуда, къугъвада, кӀвале куьмекар гуда. Аялдикай гьихьтин пешедин иеси хьайитӀани (муаллим, духтур, фяле ва икӀ мад), адаз а кар чир хьун лазим я хьи, вич буба патал гьамиша виридалайни багьа кас яз амукьда.
+Бубавал – им куьн патал кьилинди я.
+Куьне уьмуьрда кьилинди аялар тирди кьатӀайла, чилел яшамиш хьанвай гьар са сят куьн патал манадив ацӀуда. Мадни важиблуди а кар я хьи, им куьне уьмуьрда кьабулнавай виридалайни дуьз къарар жеда.
+сагъламбур хьун патал, тӀуб оливкадин ягълудик кяна, куручӀриз
+массаж авун меслят къалурзава.
+дакӀуна квал акатнавайла, афнийрин 1,2 стаканда авай чкалрал 1,2 стакандин кьадарда авай ргазвай яд иличда ва аниз 1,2 чайдин тӀуруна авай хуьрекдин сода вегьена, 30 декьикьада кӀевирна тада. Ахпа ам куьзна, чимивал кумаз, памбаг кьежирна, йикъа кьве сеферда 1015 декьикьада вилин кьекьебрал эцигда.
+грибок азардин душман я. Эгер куь гъилерик, кӀвачерик грибокдин азар кваз хьайитӀа, агъадихъ галай рецептдикай менфят къачу: 3 литр кудай циз хуьрекдин пуд тӀуруна авай кьел вегьена цӀурурда, ахпа ам куруниз цана, са тӀимил марганец вегьена, аник яд рекъидалди кӀвачер ва я гъилер кутада. Са шумуд сеферда авур ихьтин процедуради грибокдин азар михьиз квадарда.
+И йикъара Мегьарамдхуьруьн райондиз кьиле РД-ДИН Гьукуматдин Кьилин заместитель Нариман Абдулмуталибов авай гьукуматдин делегация мугьман хьана. И вахтунда вице-премьердихъ РД-ДИН хуьруьн майишатдин министр М.Аджеков, РД-ДИН «Минмелиоводхоз» ФГБУ-ДИН регьбер З.Къурбанов ва республикадин балугърин майишатдин Комитетдин регьбердин врио В.Руденко галай. Районда мугьманар муниципальный образованидин кьилин врио Ф.Рагьимханова къаршиламишна. ВИЦЕ-ПРЕМЬЕР чкадал са жерге майишатрин кӀвалахдихъ галаз таниш хьана ва чпи идалай вилик РД-ДИН Кьил С.Меликован тӀварунал хъвадай ва дугунардай цин месэла гьялунин патахъай куьмек гунин патахъай тӀалабун ракъурай Мугъерган, Кирка, Чепел, Вини Чахчах хуьрерин агьалийрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Районда вице-премьер Н.Абдулмуталибов сифте «Багъ» КФХ-ДА инвестицийрин проектдихъ галаз таниш хьана. И майишатдин регьбер К.Абасовахъ галаз санал мугьманар ичерин багъда къекъвена, емишар кӀватӀунин технологиядиз, дугунардай автоматламишнавай къурулушдиз, миянардай шейэр кутадай къайдайриз ва цин гьамбарханадиз килигна. – Им алай аямдин вичин майданар 140 гектардиз барабар тир суперинтенсивный багъ я. Майишатдин умуми майданди 203 гектар тешкилзава. Емишар гьасилун патал ина Европадин алай аямдин технологияр ва дугунин махсус къайда ишлемишзава. Ичин тарар авай са гектар чили 30-40 тонн бегьер гузва. И проектдин къимет 300 миллион манатдилай гзаф я. Чи майишатда 25 кас датӀана кӀвалахдал таъмин я. Сезондин вахтунда чна 200 кас кьван фялеяр кьазва. И проект чна агалкьунралди уьмуьрдиз куьчуьрмишзава. Чаз квевай чи майишатдиз къведай рекье асфальт тунин месэладиз килигун тӀалабиз кӀанзава, – лагьана К.Абасова.«Багъ» КФХ-ДИН вилик мукьвал тир йисара яваш-яваш интенсивный багъдин майдан 500 гектардив агакьарунин месэла акъвазнава. ГьакӀни фикирдик гележегда виче 10 агъзур тонн емишар гьакьдай гьамбархана эцигун ва емишар сортариз чара ийидай чкаяр тадаракламишун ква.
+Дагълух вилаятда жемятдиз хуьряй-хуьруьз къвез вязер ахъайдай, насигьатар гудай са камаллу михьи кас хьана. Са сеферда къуьлуьн никӀин жигъирдай кӀвализ хкведайла, адаз рекьел са къуьлуьн кьил алаз аквада. Ада ам са патахъ, никӀиз хъивегьда. Пакад юкъуз и кар рикӀел хтана, «Садан рузу завай масадак кутунин гунагь хьанва, вучин» лугьуз, ам фикирди кьада. Гьа йикъалай кьулухъ вязер гваз жемятдин виликни эхкъечӀдач. «Я стха, вуна чаз мад вязер-насигьатар вучиз хугузмач?» лугьуз гьалтзавай ксариз эхирни ам кардин гьакъикъат ахъаюниз мажбур жеда.– Пагь, я кӀвал къени хьайиди, акьван фикирдик акатдай ам вуч гунагь я хьи. А гунагь за жувал къачузва, анжах вуна насигьатар гун давамара, – лугьуз, сад алат тийиз хьана. – ГьакӀ ятӀа, вуна а гунагь жуван хивез къачузвайди чарчел кхьена зав гице, – лугьуда ам алат тийиз акурла. Муькуьдани кхьена вугуда. Чара жедач, чар къултухда туна, хкаж жеда ам жемятдиз вяз авун патал мискӀиндин мимбардиз, гьа са вахтунда гьиссда хьи, кьулухъай цӀун гьем къвезва. Акьахна, элкъвена килигайтӀа, жемят гуя цӀун къеняй хьиз аквазва. Аллагь-Таалади ам «Вуча, квез Зи гунагь гьакьван гъвечӀиз акунани?» – гуя аяндарзава… Маса са кьиса. Къадим заманада са шегьердин агьалияр пара михьидаказ, гунагь квачиз яшамиш жезвай. Пачагьдин нагьакьан са кар акунмазни, инсанрин ах-къаргъиш галукьиз, ам рекьизвай. Гьа икӀ, йисан къене са шумуд пачагь кьена. Пачагьдин тахтуна ацукьдай кас жагъизвачир. Дуьшуьшдай хьиз, паталай атана акъатай са касди, месэладин гьал-агьвалат чир хьана, «АкӀ ятӀа, за ийида квез пачагьвал» лагьайла, шегьерэгьлийри хвешивилелди разивал гуда. Гьа пакад юкъуз луту пачагьди «Гьар са кӀвали-хизанди са киле кьуьл гъана, пачагьдин гьамбарханадал вегь!» – эмир гуда. Вирида гъана вегьида. Гуьгъуьнин юкъуз «Гила гьарда вичи гъайиди хутах!» лагьайла хутахда. ИкӀ пачагьди фендигарвилелди инсанрин къазанмишунрин-рузи сад-садак какахьарна девран гьална. Мад шегьерэгьлийрин агь-къаргъишни адахъ галукь хъувунач лугьуда. Эхь, гьуьрметлубур, гунагьдиз гъвечӀи-чӀехивал авайди туш, ам тийиз алахъна кӀанда. Пак каламра гунагьдинни сувабдин гъвечӀи-чӀехивилиз ваъ, абур квез Ни, гьихьтин чӀехи ва къудратлу Аллагьди (шукур хьуй Вичиз) гузватӀа килиг лугьузва.
+Алай йисан эвелдилай эгечӀна Дагъустандиз са миллион касдилайни гзаф туристар атанва. Абурукай хейлинбур чи республикадиз къвез им сад лагьай сефер туш. Чи республикада тамашуниз лайихлу чкаяр тӀимил авач эхир. Чеб гьеле фадлай инихъ машгьурбурулай гъейри, Дагъустанда эхиримжи вахтара туриствилин цӀийи маршрутарни ахъайзава. Ахьтинбурукай яз «Нохо» тӀвар алай кьветӀ, «Лунь» экраноплан, Черкейдин ГЭС, вич Россияда виридалайни екеди тир Дербентдин фонтан къалуриз жеда. Къейдин, вири ибур региондин туриствилин картадал пайда хьана са акьван гзаф вахт туштӀани, абуру чпел туристрин дикъет желбзава. Дагъустанди туристар неинки анжах са тӀебиатдин гуьзелвилелди, гьакӀ вичин къадим медениятдин девлетлувилелдини желбзава. И рекье кӀвалахзавай пешекарри тестикьарзавайвал, гележегда Дагъустанда яхдиз сиягьатзавай туристрин кьадар мадни артух хьун мумкин я. Республикадин мугьманри гастротуризмдиз иллаки еке итиж ийизва. Туриствилин коллапсди Дагъустандин экономика хкаж хьунизни хъсан таъсирзава. Чи республикадихъ туризм вилик тухун патал еке мумкинвилер ава. КӀанзавайди абурукай кардин гъавурда аваз менфят къачун я.
+«ЧӀулав касса» къадагъа туш
+Дагълух хуьрерин месэлайрал дикъет желбна
+Вичин яргъивал 17 километр тир «ЧӀехи бубайрин рехъ» тӀвар алай атлуйрин сиягьатдин ва автопробегдин маршрут Кьурагь райондин Гелхен, Усур ва Хвереж хуьрерай яна Агъул райондин Рича хуьруьз физва. Идакай «Лезгийрин федеральный милли культурадин автономия» тешкилатди хабар гана. ТӀвар кьунвай хуьрериз сиягьатзавай вахтунда мугьманриз 1239-йисан октябрдин эхирда ва ноябрдин эвелра Рича хуьр душмандикай хуьн патал кьиле фейи инсафсуз ягъунрикай суьгьбетна. Кьадардал атайла чеб са акьван гзаф тушир чкадин кьушунри саки са вацран вахтунда монголрин чапхунчийриз акси женгер тухвана. Дагъустандин халкьари тухвай игитвилин а женгерин гьакъиндай Рича хуьруьн 11-12-асиррин Жуьмя мискӀиндин са цлан кьулунал алай къадим кхьинри шагьидвалзава. Сиягьатдиз экъечӀай вахтунда чпел алай парталрал Кьиблепатан Дагъустандин халкьарин милли лишанарни алкӀурнавай атлуйри стха халкьарин садвал ва Рича душманрикай хвейибур рикӀел хкана. Къейдин, и жуьредин серенжем цӀи кьвед лагьай сеферда кь��ле тухвана. Гележегда ам гьар йисуз тухун фикирдиз къачунва. Мярекатдин иштиракчийрив милли парталар СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай лезгийрин государстводин музыкадинни драмадин театрдин ва табасаранрин государстводин драмадин театрдин коллективри вугана. Сиягьатдин маршрут вичихъ тарихдин метлеб авай женгинин ва алишверишдин рекьин пай я. Ам Кьиблепатан Дагъустандай яна Закавказьедай адан кьилин паюниз физва. Тухвай мярекатдин асул метлеб Дагъустандин чпе кас амачир дагълух хуьрерин месэладал дикъет желбун, чкадин экономика арадал хкун ва туризм вилик тухун тир. Серенжемдин рехъ Рича хуьре куьтягь хьана. Ина мугьманар дагъвийрин адет тирвал тӀуьн-хъуналди къаршиламишна. И чкада гьакӀ балкӀанрал алаз зверунай акъажунарни кьиле фена. Мярекатдин тешкилатчияр «Лезгийрин федеральный милли культурадин автономия» общественный тешкилат, Москва шегьердин агъулрин община, Агъул райондин ва Кьурагь райондин Гелхенрин хуьруьн администрацияр тир.
+Чна гьар юкъуз компотрик, хуьрекрик, чайдикни кофедик ва икӀ мад кваз кьве литрдилай гзаф яд хъвазва. Гьавиляй хъвадай яд хуьн гзаф важиблу кар я.
+Алимри тайинарнавайвал дуьньядин винел алай 97% яд уькӀуьди я. Амай 3% чӀехи пай (тахминан 70%) муркӀадин маргъалар я. Къейдин, хъвадай цин 1/5 пай са чкада – чи уьлкведин чилел алай Байкал вире ава. Пешекарри тестикьарзавайвал гележегда чилел дявеяр, асул гьисабдай, хъвадай яд патал кьиле фин мумкин я.
+Бисмиллагьир рагьманир рагьим! Эгер вун халис мусурман ятӀа, вуна анжах сад Аллагьдиз икрамда, пак тир Кьуръандиз ва Исламдиз къуллугъда. Анжах шукур хьайи Аллагь рикӀел алаз, адан тӀвар мецеллаз квевай куь уьмуьр ва яшайиш дуьздаказ туькӀуьриз, эрзиман мурадар ва экуь къастар кьилиз акъудиз жеда. Диндихъ миллет сад авунин, ам тупламишунин жигьетдай зурба къуват ава. Ингье гьавиляй гьар са мусурман чи арада Ислам вири буй тирвал кӀвачел ахкьалдарун патал Аллагьди къалурзавай нурлу рекье аваз финиз ва а рехъ михьиз хуьниз мажбур я.
+Бязи идарайрин коллективра меслят-икьрар хьана, лугьурвал, «чӀулав кассаяр» къугъвазва. Месела, цӀуд кас иштиракчийри, гьарда гьар вацра 1000 манат пул эцигзаваз хьайитӀа, абурукай гьар садаз нубатнубатдалди гьар вацра 10000 манат пул къведа. ИкӀ, гьар вацра 1000 манат пул гун акьван чӀавалди герек къведа хьи, та квез атай 9000 манат вахкудалди, жуван сифте эцигай 1000 манат квачиз.
+И йикъара Ахцегь райондин общественный майишатра зулун магьсулрин бегьер кӀватӀ хъувуна бегьемарна. Зулун тумар цайи 505 гектардай ина санлай 751 тонн техил къачуна, яни гьар са гектардай, юкьван гьисабдалди, – 113,8 центнер. Бегьер гьиниз ийизва лагьайтӀа, зулухъ цадай тум хкяна, амайди базардин къиметрай муьштерийриз маса гузва. 2023-йисан бегьер патал цанар цунив гьелелиг эгечӀнавач. 505 гектардай 751 тонн техил гзаф яни, тӀимил? Цик квачир (богарный) чилера ерилу тум, миянардай шейэр, зиянлу гьашаратрихъни эчӀелрихъ галаз женг чӀугвазвай дарманар ишлемиш тийизвай, яни агротехникадин чарасуз серенжемрал амализ тежезвай, майишатра материалринни алатрин база гзаф зайиф тир (куьгьне техника мукьвал-мукьвал къайдадай акъатзава, ам туькӀуьр хъийидай устӀарарни устӀарханаяр авач) шартӀара им пис нетижа туш. Лугьун хьи, районда магьсулдарвилел анжах кьуд-вад майишат машгъул я: СПК «Луткунский» (председатель Рамиз Сулейманов, 160 гектар чил цана, гьар са гектардай 17,5 центнер бегьер къачуна), СПК «Самурви» (председатель Демир Къадимов, 150 га. цана, гьар са гектардай – 18,5 центнер), СПК «Хрюгский» (председатель Девришбег Девришбегов, цайи 150 гектардин майданрай гьар жуьре себебрикди бегьер къачуз хьанач) ва Хинерин хуьруьн ИП «Сурхаев» (Бабаюрт районда арендада кьунвай 90 гектардин гьар са гадай 22 центнер бегьер къачуна). Авайвал лагьайтӀа, районда 1000 гектардилай артух майданра зулун магьсулрин тумар цадай мумкинвал ава, советрин девирда цазвай… – Гьакъикъатда чна магьсулдарвиле республикадин эменни-малдин Министерстводин (Минимущество) ихтиярда авай куьчери хипехъанвилин чилер ишлемишзава. Райондин УСХДИН идарадин везифа саки меслятар къалуруналди сергьятламиш жезва. Закондалди чаз, гьатта райондин администрациядин къуллугъчийризни кваз майишатдин крариз къаришмиш жедай ихтиярар авач, – лугьузва «Ахцегь район» муниципалитетдин хуьруьн майишатдин Управленидин (УСХ) начальник Арген Гьажиева. Къейдин, зулун магьсулрин бегьер кӀватӀ хъувунихъ галаз санал районда малдарри хъуьтӀуьн алафарни гьазурзава. Герек тир 25 агъзур тонндин чкадал гьелелиг 21740 тонн векъи алафар кӀватӀнава, адакай 740 тонн – самар. Алафар кӀватӀунин кӀвалах – кьвед лагьай сеферда векьер ягъун гьеле давам жезва. Гьа са вахтунда, къейд тавуна жедач, куьлуь карчин гьайванар патал хъуьтӀуьн къишлахрал, мублагьди хьайи шазан йисалай амукьнавайбур гьисаба кьун тавуртӀа, алафар гьазур туш. Адет тирвал, хипехъанар чпин гьайванар куьчар хъувурдалай кьулухъ и месэладин къайгъуда жеда, яни чарасуз кьадар векъи ва кфетлу алафар маса къачуда. Италияда Риомаджоре тӀвар алай лап гъвечӀи, амма фикир желбдай аламатдин шегьер ава. Ам шегьер я лугьузни жедач, уьлкведин агьалийри а чкадиз коммуна лугьузва. Риомаджоредин сад-садан кӀулавай кӀвалер, дараматар тик рагал экӀя хьанва. Раган а патахъ Лигурийский гьуьл гала. Дараматар къадим девирдинбур, амма гьамиша къати рангаринбур яз хуьзва. Ана юкьван асиррин ибадатхана, гъвечӀи тавханаяр, туьквенар ва кафеярни кардик ква. Итижлу делил ам я хьи, ана автомобилрин гьерекатдал къадагъа ала, гьавиляй гъвечӀи шегьерда са машинни аквадач. Гьеле XIII асирда грекрин зулумрихъай катай ксари бине кутур Риомаджоре Грециядин островрин адетдин хуьруьз ухшар я. ГуьтӀуь даркалри, ккӀари юкьван асиррин девирдикай хабар гузватӀани, ��лай вахтунда ана Италиядиз хас шад уьмуьрди агъавалзава. Риомаджореда 1485 кас яшамиш жезва. Патав гьуьл гвайвиляй агьалийрин асул тӀуьнни балугърикай ва гьуьлуьн маса суьрсетрикай ибарат я. Шегьердин кьилихъ галай тепейра агьалийри салан майваяр, гзафни-гзаф зейтун ва ципицӀар битмишарзава. Риомаджоре тӀебиатдал рикӀ алай инсанрин, туристрин фикир желбзавай гуьрчег, ажайиб чка я.
+1 сентябрь, 2021-йис. Газет гьафтеда садра акъатзава. Къимет 10 манат
+Гьуьрметлу аялар, муаллимар ва диде-бубаяр! Къе вири уьлкведа хьиз, чнани чирвилерин Югъ къейдзава, мубаракрай! КӀелунин цӀийи 2021-2022-йис лайихлудаказ къаршиламишун ва аялриз школайра тербия, чирвилер гудай къулай шартӀар яратмишун патал чна образованидин вири идараяр ремонтнава, Ахцегьа девирдин истемишунрив кьур аялрин цӀийи бахча кардик кутазва, цӀийи школа эцигзава, Луткунрин школа ишлемишиз вахкуз гьазурзава ва икӀ мад. Уьмуьрдин цуьквер, хушбахт гележег тир аялар патал чун мадни гзаф алахъда. КӀелунин цӀийи йисуз квез цӀийи агалкьунар, хуш сефер хьуй!
+Р.ГЬ.ГЬАМЗАЕВ,ХАТАСУЗВАЛ хуьнин рекьяй Ахцегь райадминистрациядин кьилин заместитель
+2005-йисан 21-июлдиз кьабулнавай «Россиядин «Аскервилин баркаллувилин йикъариз» талукь Федеральный Закондик дегишвилер кутунин гьакъиндай» 98-нумрадин ФЗ-ДАЛ асаслу яз, 3-сентябрь Россияда терроризмдихъ галаз женг чӀугуна рейсадвилин Югъ яз малумарнава. 2019-2023-йисара РФ-ДА терроризмдин идеологиядиз аксивалунин комплексдин план уьмуьрдиз куьчуьрмишун яз, агьалийрихъ, виридалайни вилик жегьилрихъ, терроризмдин идеологиядиз аксивалунин активни гражданвилин сенгер арадал гъунин мураддалди и юкъуз талукьарна райондин хуьрера, образованидин ва культурайрин идарайра, общественно-политический, культурадин ва спортдин серенжемар тухун. ГьакӀни террориствилин гьерекатрин къурбандар ва чпин къуллугъдин везифаяр тамамардайла телеф хьайи къайдаяр хуьдай органрин ва махсус къуллугърин къуллугъчияр рикӀел хкин.лумат авуна. Эхирдай алатай совещанидал гайи тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна.
+31-августдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада школаяр 1-сентябрдиз гьазур тирвилин, образованидин коллективра ковиддиз акси вакцинация авунин, Ахцегьа Ю.Герейханован, В.Эмирован, Къ.Межидован, Гъ.Султанован тӀварарихъ галай куьчеяр асфальтламишунин месэлаяр веревирдна. -Алай вахтунда районда 3742 кас вакцинироватнава (план 13 агъзуралай виниз я), запасда мад 1066 раб ава. Вакцинация тавунвай муаллимрив (абурун саки 80% рапар янва) тарсар гуз тадач. Исятда ЦРБ-ДИН «яру зонада» коронавирусдик азарлу 29 кас къатканва. Чкайрал фена, жемят вакцинироватун патал оперативный штабдин ва мобильный бригадайрин кӀвалах активламишнава, - кьилди къачуртӀа, къейдна райондин кьили. Вичин нубатда РУО-ДИН начальник Алмас Гьажиева малумарайвал, райондин вири школаяр кӀелунин цӀийи йисаз гьазур я.
+«…Эгер образованидин гьакъиндай халкьдин ва школайрин кьадардиз килигна веревирд ийиз хьайитӀа, лезгияр и барадай Европадин хейлин миллетрилай вилик акатда» П.К.УСЛАР
+Советрин девирда инкъилабдилай вилик Дагъустанда образование гунин дережа лап зайиф чкадал алайди, дагъвийрихъ чпин кхьинар ва эдебият авачирди яз гьисабзавай. Гьелбетда, ихьтин тестикьарунар гьакъикъатдихъ галаз кьазвачир. Гьеле агъзур йисар идалай вилик кардик кваз хьайи халкьдин педагогикадихъ инсандиз тайин чирвилер гун, ам яшайиш тухуниз гьазурун патал еке мумкинвилер авай. Урусрин чӀехи педагог К.Д.Ушинскийди къейднай: «Халкьдин сивин яратмишунра, иллаки махара халкьдин педагогвилин лап зурба акьул-камал ачухдиз малум жезва». Дагъустанда образование ви-лик финин кардиз ислам диндини тайин дережада виликди рум гана. Гьеле VII асирда – ислам дин арадал атай сифте вахтара – арабрин миссионер Масламадин (Абу Муслиман) тапшуругъдалди Ахцегьа хашпарайрин са гъвечӀи клисадин чкадал мискӀин эцигнай. Гуьгъуьнай, 10-эсирда,
+Алай йисан 25-августдиз онлайн къайдада кьиле фейи райондин муаллимрин совещанидал РУО-ДИН начальник А.А.ГЬАЖИЕВА авур доклад. Куьруь авуна гузва.
+Гьуьрметлу юлдашар, виридалайни вилик заз квез алукьзавай кӀелунин цӀийи йис мубаракзава! Къуй квехъ чандин мягькем сагъвал, чи обществодин гележег патал гзаф важиблу куь кӀвалахда еке агалкьунар хьурай! Алатай кӀелдай йисуз коронавирусдин пандемия чукӀунихъ галаз алакъалу яз яшар 65 йисалай виниз тир хейлин муаллимар самоизоляцияда авай. Аквадай гьаларай, чун гилани эпидемио-логиядин жигьетдай къурхулувал авай шартӀара кӀвалахуниз мажбур хьун мумкин я. Малум тирвал, алай вахтунда районда умуми образованидин 19, школадилай виликан образованидин 5, алава образованидин 8 идара ава. Алай йисан 1-январдилай Ахцегьа Х.А.Сарыджадин тӀварунихъ галай изобразительный искусстводин школани ачухнава. ЦӀи чи школайра 2850 аялди кӀелда. Абурукай 330 аял 1-классдин ученикар я. Им алатай йисуз чи школайриз сифте яз атай аялрин кьадардилай гзаф я. Райондин школадилай виликан идарайриз 300 лайни гзаф аялар къвезва. Гьайиф хьи, эхиримжи йисара бязи хуьрерин школайра аялрин кьадар яваш-яваш тӀимил жезва. Разивилелди къейдин, алай вахтунда чи районда школадилай виликан образованидин вири 5 идарани кӀелунин цӀийи йисаз гьазур я. Анра 590 аял тербияламишзава. Исятда Ахцегьа эцигнавай 60 аялдин чкадин садикни ишлемишиз вахкайла, и рекъем мадни артух жеда. Райондин школадилай виликан образованидин вири идарайра умуми образованидин махсус программаяр уьмуьрдиз куьчуьрмишзава. Школадилай виликан идарайрин педагогвилин кьилин везифа ФГОС-ДИН истемишунрихъ галаз кьадайвал, школадилай виликан о��разованидин программайрал амал авун я. И барадай «Жегьил космонавт» ва КьакӀарин хуьруьн «Орленок» аялрин бахчайра хъсан кӀвалах тухузва. Исятда образованидин идарайрин кӀвалах анра чирвилерин ери хкажунин, жегьил бажарагъар малумарунин мураддалди умуми образование модернизация авунихъ галаз алакъалу я. Педколлективдин кӀвалахдин менфятлувал кӀелунин йисан нетижайри, государстводин итоговый аттестацияди, аялри олимпиадайра ва яратмишунин конкурсра иштиракуни къалурзава.2020-2021-кӀелунин йисан нетижайрай чи районда 6,5 йисалай 18 йисал къведал яшара авай вири аялар школайриз къвезвай. Чи школаяр муаллимрални таъмин я. Амма, аквар гьаларай, лап и мукьва йисара чаз математикадин, физикадин, химиядин, биологиядин ва къецепатан чӀаларин муаллимрин игьтияж арадал къведа. КӀуьд ва цӀусад лагьай классра алай йисуз тухвай имтигьанрин нетижайри гьар са педколлективдин ва гьар са муаллимдин кӀвалахдин ери къалурзава. Алай йисуз чина вири саналди 243 выпускник ГИА-ДИЗ (ОГЭ-ДИЗ) ахъайна. Абурукай пуд аялдивай урус чӀалай ва математикадай имтигьанар вахкуз хьанач. ЦӀи ЕГЭ вахкузвайла, талукь тир къайдаяр хуьнал мягькем гуьзчивал тухун таъминарнавай. Алай йисуз чпи 11-класс куьтягьзавай 129-аял ЕГЭ-ДИЗ ахъайна. Абурукай 11 аялдивай урус чӀалай ва математикадай имтигьанар вахкуз хьанач. Чи пара выпускникри чпин хушуналди хкягъай обществознаниедай, биологиядай, физикадай, химиядай, тарихдай, информатикадай, ИКТДАЙ, литературадай, къецепатан чӀаларай имтигьанар вахкана. Эгер шазан йисан нетижайрив гекъигайтӀа, цӀи урус чӀалай умуми нетижа 9,11 баллдин, тарихдай – 3,22 баллдин артух хьана. Урус чӀалай 100 балл къачуналди районда лап хъсан нетижа 1-нумрадин АСОШ-ДИН выпускник Шамиль Палчаева къалурна. Гьа са вахтунда имтигьанрин нетижайрай малум хьайивал, юкьван балл профилдин математикадай –18,78 дан, химиядай – 0,48 дан, физикадай – 6,85 дан, къецепатан чӀалай – 43,25 дан, обществознаниедай – 13,62 дан ва биологиядай – 10,44 дан тӀимил хьана. Чи алава образованидин идарайри аялрин яратмишунин алакьунар арадал гъизва ва абур вилик тухузва. Алава образованидин хилерикай спортдин идараяр чна иллаки важиблу яз гьисабзава. КӀелунин цӀийи йисуз алава образованидин 3 идарада умуми чирвилерин 4 программадай кӀвалахда. ИкӀ, 1-нумрадин ДЮСШ-ДА «Футбол», ДДТ-ДА робототехника ва «Фортепиано», СЮН-ДА «Чими теплицаяр» программайрай машгъул жез эгечӀда. Алай вахтунда чи умуми образованидин 4 школади алава образованидин кӀвалах тухун патал лицензияр къачунва. Амай школайрани лицензияр къачунал машгъул я. Райондин умуми образованиедин идарайра вири саналди 547, школадилай виликан идарайра – 202 ва алава образованидин идарайра – 131 пешекарди кӀвалахзава. Алатай 2020-2021-кӀелунин йисуз 115 педагогди махсус курсара кӀелуналди чпин пешекарвилин дережа хкажна. Чна бажарагълу аялрихъ галаз кӀвалах ��ухунни рикӀелай ракъурзавач. Эхиримжи вахтара районда бажарагълу аялрин арада мукьвал-мукьвал олимпиадаяр, конкурсар, образование гунин «Люминари» центрда машгъул хьунар, гуманитарный ва цифровой жуьредин «Точка роста» центрда алава тарсар тешкилзава. Вири Россиядин школьникрин олимпиададин школадин паюна 5-11-классра кӀелзавай 1015 аялди иштиракна. Ана 452 аялдикай гъалибчияр ва призерар хьана. Олимпиададин муниципальный паюна 259 аялди иштиракна. Абурукай 32 кас гъалибчияр ва призерар хьана. Амма, гьайиф хьи, олимпиададин муниципальный паюна иштиракай хейлин аялрин чирвилерин дережа зайиф тир, республикадин паюна саки иштиракиз хьанач. Ида педагогри бажарагълу аялрихъ галаз тухузвай кӀвалах гужлу авун чарасуз тирдан гьакъиндай шагьидвалзава. «Дагъустандин муаллим – 2021» педагогвилин устадвилин республикадин конкурсдин муниципальный этапда (и серенжем алатай йисан декабрдиз 2-нумрадин АСОШ-ДА кьиле фена) чи райондин школайрин 8 муаллимди иштиракна. Ана Къурукаларин СОШ-ДИН сифтегьан классрин муаллим Жанна Гъаниева гъалиб хьана. И конкурсдин гъалибчийриз ва призерриз райондин образованидин Управленидин патай грамотаяр ва РД-ДИН лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримован тӀварунихъ галай «Просвещение» фондунин патай пулдин премиярни къиметлу пишкешар гана. Райондин школайрин муаллимри эхиримжи вахтара «Ватандин тарихдай вири Россиядин тест» международный акцияда, «Большой этнографический диктант», «Лезги чӀалал международный еке диктант» акцийра иштиракна. Алатай кӀелдай йисуз чаз образованидин Министерстводай 114280 манатдин къимет авай 485 ктаб атана. Алукьнавай кӀелдай йис патални ктабар заказнава. Къенин йикъалди чун ктабралди 84 процентдин таъмин я. Шаз 1-нумрадин АСОШ-ДИН бинедал цифровой, тӀебии илимрин ва гуманитарный хилерай кӀвалах тухудай «Точка роста» центр ахъайна. ЦӀи, Хуьруьгрин ва КьакӀарин СОШ-РА биологиядай, химиядай ва физикадай илимдин кӀвалах тухудай и жуьредин центраяр ачухда. Исятда анриз алай аямдин тадаракар: интерактивный доска, компьютерар, 3D принтер, медицинадин рекьяй куьмек гудай макетар, шахматар ва маса шейэр хканва. Райондин образованидин Управлениди вичин кӀвалах райондин администрациядихъ галаз сих алакъада аваз тухузва. Школадин автобусриз, аялар школадиз гъуниз, школаяр цӀийи кӀелдай йисаз ва цӀаяр хъийидай сезондиз гьазуруниз, абур пожаррикай ва терроризмдин хаталувиликай хуьниз, ктабралди таъминаруниз чна кьетӀен дикъет гузва. КӀелунинни тербиядин кӀвалах авай гьалдиз талукь месэлаяр райондин регьберрин ва чи гьар йикъан гуьзчивилик ква. Алай йисан 3-июндиз райондин администрацияди акъудай 58-р-нумрадин распоряженидин бинедаллаз арадал гъанвай комиссияди райондин образованиедин идараяр кӀвалахдиз гьазур тирвилин гьакъиндай акт кьабулна ва адал къул чӀугуна. ИкӀ, райондин образованидин вир�� идараяр кӀелунин цӀийи йисуз кӀвалахуниз гьазур я. Ида чи кӀвалахдин менфятлувал хкаж хьуниз хъсан таъсирдайдал шак алач. адан чкадал вичихъ минара ва медресени галай Жуьмя мискӀин хкажна. МискӀин ва медресе, ислам диндин асул лишанар хьиз, дагъвийрин чирвал, меденият, савадлувал вилик тухудай чешмейриз элкъвенвай. Медресеяр куьтягьнавай жаванри чкадин алимривай чирвилер къачузвай. Абуру гьакӀ эхиримжибурун теклифралди исламдин дуьньядин машгьур илимдин меркезризни физвай. Анра гьар жуьре рекьерай чирвилер къачур дагъвияр ватандиз хквезвай ва ана медресейра кӀвалахзавай. ИкӀ, Ахцегьрихъ галаз санал ЦӀахуррин хуьрни Кефер патан Кавказда ислам дин чукӀурунин чӀехи меркездиз элкъвена. Дагъустандин машгьур тарихчи Амри Шихсаидован делилралди, ЦӀахура гьеле 1075-йисуз чкадин мискӀиндин патав Кавказда сифтеди тир университетдин жуьредин медресе ахъайна. Ам вич Европада виридалайни куьгьнеди яз гьисабзавай Италиядин Болонья шегьердин машгьур университетдилай гьеле 13 йисан фад ачухна. Сельжукрин визирь Низама АЛ-МУЛКАЛ-ГЬАСАН ибн Исгьакьан тапшуругъдалди Багъдатда кӀелнавай чкадин агьалийри ЦӀахура эцигай медресе Россиядин Федерациядин сергьятра виридалайни куьгьне высший учебный заведение яз гьисабиз жеда. Ана «Компендий Музани», «Имам АЛ-ШАФИИДИН ктаб» лезги чӀалаз таржума авуна ва абурай ахтармишунар кьиле тухузвай. Вири и делилри чахъ гьеле Кавказдин Албания уьлкведин вахтарилай инихъ образование, кхьинар ва эдебият авайди тестикьарзава. МискӀинрин патав гвай гзаф кьадар медресейра алимрини устазри кӀвалахуни, абурухъ галай ктабханайрини гъилин кхьинрин фондари чахъ жаванриз савадлувал гунин тайин къурулуш хьайиди къалурзава. Фикира садра, алатай XX асирдин 30-йисаралди Ахцегьа 20 кьван мискӀинар авай. Абурукай гзафбурухъ чпин медресеярни галай. Лап зурба арифдар Мирзе али АЛЬ-АХТЫДИ вичин багъда хсуси пулдин такьатрихъ эцигай медресе (исятда 3-нумрадин школа) вири мусурманвилин рагъэкъечӀдай пата «Илимрин храм» кхьиз машгьур тир. Диндин къуллугъчийрихъ галаз санал ана гьакӀ илимдин гьар жуьре хилерай кьакьан савадлувал авай пешекарарни гьазурзавай. Дагъустан Россиядин къурулушдик экечӀай 1813-йисалай дагъвийрин савадлувал хкажунин карда цӀийи девир алукьзава. 1837-йисан 16-ноябрдиз Дербентда Дагъустанда урусрин сифтегьан кӀелдай заведение – 30 кас патал тир уездный училище ачухна. 1870-йисан 26-мартдиз халкьдин просвещенидин министр Д.А.Толстоя Россиядин маса халкьариз образование гуниз талукь серенжемрин гьакъиндай къайдаяр тестикьарна. Чи халкьдин руьгьдин девлетлу ирс, медресейрин кӀвалахдин тежриба, агьалияр чирвилер къачуз ва урусрин кӀвенкӀвечи культурадик шерик жез чалишмиш хьун фикирда кьуналди, пачагьдин гьукуматди Дагъустанда сифте яз ахцегьви аялриз урус чӀалай ва маса илимрай чирвилер гун патал аквадай хьтин с��ренжемар кьабулзава. ИкӀ, гьеле 1859-йисуз Ахцегьрин къеледин гарнизондин духтур Лебедева ина са гъвечӀи школа ачухзава. Лебедев урусатдиз хъфиникди къеледин школа агал хьанай. ЯтӀани ада хъсан нетижаярни арадал гъизва: 1861-йисуз Ахцегьа Дагъустанда хуьруьн чкада сифте яз светский школа – «са классдин сифтегьан училище» официальныйдаказ кардик акатзава. Самур дереда вичин сенгерар мягькемаруникай фикирзавай пачагьдин гьукуматди и месэладиз кьетӀен итиж ийизвай. И школа ачухуниз талукь яз Дагъустандин областдин губернатордиз кхьей официальный рапортда кьиблепатан Дагъустандин военный начальник, генералмайор Л.Меликова къейднай: «1861-йисан 26-сентябрдиз Ахцегьа чкадин агьалийриз урус ва татар чӀалар чирун патал виче 44 чка авай халкьдин школа ачухна. Аниз кьабулнавай аялрихъ чирвилер къачунин рекьяй хъсан алакьунар ава. И идара ачухуникай гележегда хийир жедайдал шак алач. Школа хуьн патал округдин управлениди кӀватӀзавай жермедин пулар СЕРФЗАВА».(КЬАТӀ ама)
+17-19-сентябрдин сечкияр - им алай йисуз уьлкведа политикадин манадин лап еке ва важиблу вакъиа я. Сечкийрилай виликан кампания къизгъин хьанвай и йикъара чун Ахцегь районэгьлийрин патай «Сад тир Россия» партиядай РДДИН Халкьдин Собранидиз (7-созыв) депутатвиле кандидат, чи баркаллу ватанэгьли Алиханов Мегьамед Магьмудовичахъ галаз гуьруьшмиш хьана. РД-ДИН милли политикадин ва диндин месэлайрин рекьяй Министерствода уьлкедин кьуд патаз чкӀанвай чи ватанэгьлийрихъ галаз алакъаяр хуьнин ведомствойрин арадин Советдин председателвилин везифаяр тамамарзавай ам парабуруз вичин инсанвилин къени къилихралдини пешекарвилинни карчивилин кьакьан ерийралди чида.
+КУЬРУЬ КЪЕЙД. Ахцегьви М.М.Алиханов 1978-йисуз Дербентда дидедиз хьана. Шегьердин школа ва педколлеж, Махачкъалада теологиядинни халкьарин алакъайрин институтда экономикадин факультет, Халкьдин майишатдин ва госкъуллугъдин рекьяй РФ-ДИН Президентдин патав гвай Россиядин академияда (РАНХИГС) «Государственное и муниципальное управление» факультет агалкьунралди акьалтӀарна. Зегьметдин рекьин тежрибадикай лагьайтӀа, ада муаллимвиле, «Махачкъаладин аэропорт» ОАО-ДИН начальникдин заместителвиле, «Президентдин комплекс» общепитдин руководителвиле кӀвалахна. 2018-йисалай РД-ДА милли политикадин ва диндин месэлайрин Министерствода ватанэгьлийрихъ галаз алакъаяр хуьнин межведомственный Советдин председателвилин везифаяр тамамарзава. ТуькӀвей хизандин кьил тир адаз пуд велед ва хтулар ава. - Мегьамед Магьмудович, ваз сечкийрин Ахцегь участокдай «ЕР» политпартиядин сиягьдик кваз РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат жез кӀан хьунин сир вуч я?
+- Депутатвилиз зун сифте яз къвезва. «Сад тир Россия» - им чи уьлкведа вичин гъиле гьукум, ихтиярар авай кьетӀен къуват я. Жуван халкьдин векил яз политикадиз, яни депутатвиле кам къачуниз заз жуван къуллугъдин буржийрини юлдашри рум гана. Министерствода жуван къуллугъдин рекьяй чун (илимдин, духовенстводин, спортдин, машгьур общественникрин векилрин десте) уьлкведин кьуд пата къекъвез (эхиримжи зур йисуз чна саки вири Россия кӀвачелай авуна), анра Дагъустандин милли тешкилатрин кӀвалахрихъ, чи баркаллу ватанэгьлийрихъ галаз гуьруьш жез, абурухъ галаз диндин, эдебахлакьдин, ватанпересвилин, халкьарин арадин дуствилин алакъаяр мягькемарунин, армиядин жергейра къуллугъзавай чи жегьилри чпи-чеб лайихлудаказ тухунин месэлаяр веревирдзава, герек дуьшуьшра дуьз рехъ-хвал къалурзава, республикадин патай алакьдай куьмек теклифзава. Месела, и мукьва чун ХАНТЫМАНСИЙСК автономный ОКРУГАПОКАЧИ шегьердиз фена. Вири 18 агъзур нефес авай и гъвечӀи шегьерда са Хуьруьгай вишелай артух хизанар ава. КӀвалахдихъ къекъвез бубадин къулавай къакъатай парабур гьана бинелу я. Хъсан карчи Идрис Ражабов кьиле акъвазнавай «Хрюг» обществоди ана лезги чӀал ва милли адетар хунин, жуванбуруз куьмекунин месэлайра еке кӀвалах тухузва. Лезгийрин, дагъустанвийрин гьа ихьтин обществояр пара маса регионрани ава. Авайвал лагьайтӀа, гьанра алакьунар авай чи бязи ватанэгьлийрин теклифдалди за къе сечкийра иштиракзава, гьикӀ хьи патара авай чи баркаллу карчиярни алимар желбуналди завай жуван хайи райондиз, республикадиз куьмекиз жеда.
+- Сечкийрилай виликан ви программадик гьихьтин фикирар, крар ква?
+- Заз жуван хсуси программа авач ва, месела, пака, рехъ-хвал туькӀуьрда, хъвадай целди таъминарда лугьуз, зун бизнесменмеценат туш кьван, алакь тийидай хиве кьунарни за ийизвач. Умумидаказ лагьайтӀа, Россия, Дагъустан вилик тухунин рекье РФ-ДИН Президент В.Путинан, регионда С.Меликован регьбервилик кваз тестикьарнавай «Сад тир Россия» политпартиядин программадиз зун шерик я. Депутат хьайитӀа, заз жуван мурад-метлеб районэгьлийрин сагъламвал, яшайишдин агьваллувал, гьар садан хушбахтвал ва абурун умуми ватан Дагъустан, Россия къуватлу, гьахълу, хъсан гележег авай мягькем уьлкве, общество яз вилик тухунай аквазва. И рекье жуван вири къуватарни танишвилер кутуна, хайи ватандиз куьмекиз гьазур патара авай чи ватанпересар желбуналди (и жигьетдай абурухъ галаз меслят хьанва) Ахцегь райондин яшайишдинни экономикадин месэлаяр гьялуна чкадин властриз куьмекиз, алава «ЕР» партиядин такьатар-мумкинвилер желбиз зун гьазур я.
+- Мегьамед Магьмудович, и йикъара вун хуьрера къекъвез, пара районэгьлийрихъ галаз гуьруьш-таниш хьанва. Районда авай гьаларикай, гьялиз тахьана амай месэлайрикай куьрелди вуч лугьуз жеда?
+- Дугъриданни, са куьруь вахтунда зун райондин руководстводихъ, Ахцегьрин, КьакӀарин, Луткунрин, Хуьруьгрин, Цуругърин, Калукрин хуьрерин агьалийрихъ галаз гуьруьш хъана. РикӀик шадвал акатзавай кар ам я хьи, гьакъикъатдани, эхиримжи вахтара ина райадминистрациядин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз хъсанвилихъ са кьадар дегишвилер жезва: ял ядай паркар туькӀуьрнава, Ахцегьа вацӀун къерехар мягькемарзава, зурба спорткомплекс, цӀийи садик, школа эцигзава, ЦРБ-ДИН дарамат, Луткунрин школа бегьемар хъийизва, рекьер туькӀуьрзава ва икӀ мад. Гьа са вахтунда чкайрал жемятдихъ галаз гуьруьшра малум хьайивал, гьеле гьялиз тахьанвай месэлаярни пара ама. Кьилди къачуртӀа, инсанри газификациядин (райондин пара хуьрериз тӀебии газдин турба чӀугунвач, газозаправочный станцийриз лицензияр тахьуникди инсанривай гьатта газдин баллонар ацӀуриз жезвач), хъвадай михьи цин, майишатрин къенепатан рекьеринни хуларин патахъай пара шикаятарзава. Районда гъилиз мажиб къвери кӀвалах тахьуникди, гьайиф хьи, пара жегьилар патарихъ алатиз, чи дагълух амай хуьрерни къакъатзава. Цуругъа, Луткуна клубар (СДК), Калука аялрин бахча герекзава ва икӀ мад. Аллагьдиз шукур хьуй, цӀи чаз емишрин бул бегьер ава, амма инсанриз ам низ ва гьикӀ маса гудатӀа чизвач. Хипехъанвилин суьрсет – сар, хамар, ингье 30 йис я, гьакӀа гадарзава. Хуьруьн майишатдин суьрсет гьялдай са гъвечӀи цех, виликрай хьиз, сар, хамар, журар кӀватӀдай са заготбаза кьван Самур дереда къени авач ва икӀ мад. И месэлаяр республикадин ва федеральный махсус программайра иштиракуналди, винидихъ лагьайвал, чпихъ пулдин мумкинвилер авай жумарт, ватанперес ватандашар желбуналди гьялиз жеда. Эхь, гьа ихьтин месэлайра ацалтдай четинвилер алудиз зун, пака депутат яз, райондин руководстводиз хъсан куьмекчи я. Гьавиляй за жемятдивай и сечкийра активныйдаказ иштиракун ва «Сад тир Россия» партиядиз сесер гун тӀалабзава.
+- Мегьамед Магьмудович, квез чидатӀа, вичин вахтунда Махачкъала шегьердин администрациядик кваз «Ахты» тӀвар алай культурно-благотворительное общество кардик квай. Вичин гъвечӀи ватандихъни ватанэгьлийрихъ рикӀ кузвай халис ватанперес, бажарагълу журналист ва общественный деятель Герейхан Палчаев (1932-2010, рагьмет хьуй) кьиле аваз и обществоди, фикир сад тир лайихлу ахцегьвийрин десте тешкилна хьиз, районэгьлияр хъсан крарал тупламишун патал еке кӀвалах тухвана. Гуьгъуьнай ам рагьметдиз финикди «Ахты» обществони туьхвена. Куь къуватралди ам цӀийи кьилелай тешкил хъийиз хьанайтӀа хъсан тир.
+- Лап хъсан фикир я. Рагьметлуда «Это вам, земляки!» тӀвар алаз вижевай ктабни акъудна жемятдиз пайнай. Ахцегьрин виликан машгьурвал арадиз хкунин, инсанрин арада хатур-гьурмет артухарунин, хийир-шийирда сада-садан гъил кьунин, халкьдин яшайишдин важиблу месэлайрай проектар уьмуьрдиз куьчуьрмишунин карда ихьтин обществодихъ, гьакъикъатдани, зурба метлеб ава. Аллагьдин куьмекдалди чна и обществодал чан хкида ва вични Герейхан Палчаеван тӀварунихъ ягъун кутугнава.
+Марьям Къазибегова. АРА-БИР шиирар ракъуриз, «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядихъ галаз адан яратмишунин алакъа гьеле фадлай авай. Яшар 80 йисалай алатнавай гьевескар бажарагълу шаир шаз гатуз вичин яратмишунрин «Зи чубарук» ктаб акъатайдалай кьулдухъ хайи районда, гьакӀ Дагъустандани машгьур хьана. Иштягь недайла къведа лугьурвал, эхиримжи вахтунда ада вичин къелемдиз мукьвалмукьвал къилав гузва. Марьям Къазибеговадин эсерриз къимет гуналди, ингье гила чи машгьур публицист ва таржумачи Максим Алимова «Зи чубарук» кӀватӀалда гьатнавай ва бязи цӀийи шиирар таржума авуналди, Махачкъалада «Мавел» чапханада лезги-урус чӀаларал «Руьгьдин хирер», «Душевные раны» тӀвар алаз кутугай кӀалубрин ва мана-метлебдин ктаб акъуднава. Адаз сифте гаф журна-лист, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Дашдемир Шерифалиева кхьенва. И мукьва шаир яшлу дишегь-лидал кьил чӀугваз ва адаз яратмишунрин нубатдин агалкьун мубаракиз вичин мукьва-кьилиярни дустар кӀватӀ хьанвай (шикилда). Зун шаир туш, гьевескар я, Кхьизвайди дердияр я. Уьмуьр дегиш жедач завай, Заз чида, им гьавай кар я. Не поэт я, а любитель, Горечь жизни – мой учитель. Жизни суть не изменить, Хоть пишите, хоть кричите.
+Зун чуьллерин девриш хьана, Къамаривди вердиш хьана, Балайрикай фикирдай кьван Бейнини кваз дегиш хьана. Гуьнедавай кьакьан дагълар, Михьи хьана емиш багълар. Вучиз вун къе захъ галамач? Гьинава ви хиве кьунар? РикӀин винел чӀулав булут, РикӀин къене марф къвазава. Дерт низ лгьун, канва хьи зун, Мецел дертлу гаф къвезава. Аллагьди заз гайи бахтар Ажайиббур хьанава хьи. Зи вилерин уьцӀуь накъвар Куьтягь тежер сел хьанва хьи. Гъурун кӀамун есирдаваз Жегьил уьмуьр акъатна зи. Зи рикӀикай хабар кьадай Стха захъай галатна хьи.
+Жибинда пул, кӀаник машин, Намусдикай хабар амач. КӀевевайла гъил кьаз хьайи Инсанар гьич кваз кьазамач. Тахай дидед гъилик квайла Зун виридаз амбал хьана. Крар вири дуьз хьайила, Зун абуруз завал хьана. За садазни агь ийидач, Аллагьдиз кар аквазава. Рази я зун гайи йикъал, Фуни къафун авазава. Кесиб я лугьуз садазни За гъил яргъи авурди туш. Сагъ чан хьунухь гьам бес я заз, Суфра гьич буш жериди туш. Бес хьурай куь азгъунвилер, Им чаз мугьман дуьнья я хьи. Бес тавуртӀа куь писвилер, Эхирдай пашман жеда хьи. Гьарам пулар гъиз недай кьван Я уьмуьр, вун вуч фад физва? РикӀ – зайиф я, мез лал хуьзва. Гьахъ амачирди чаз чизва, Девранзава гьахъсуз касди. Физ кичӀезва дуьзгуьн рекьиз, Гьакь кьит тирди чизва рикӀиз, Къвазнава зун тахсир квачиз, Мецевайди лугьуз тежез. Хан регьимлу хьана кӀанда, БАГЪ-БУСТАНДАЛ хкведа чан, Халкьдин тереф хвена кӀанда, Акъатдайвал вилерай гъам. О жизнь моя, спешишь куда ты? Язык я вынуждена прятать, Ведь знаю – не найду я правды В том мире, где гуляет ложь. Открыты все пути богатым, В дефиците честь и святость. Я без вины тут виновата, Цена словам правдивым – грош. Начальнику быть добрым надо, Тогда цвести селу и саду. Такая нам нужна награда, Чтоб день из сердца выгнал ночь.
+Са сеферда Мугьаммад Пайгъамбардин (с.а.с.) патав Абдулагьил Ансари атана, вичин ахвар ахъайна.– Я Расулаллагь, зун ахварай аватдалди зи къаншардиз са кас атана. Ада АЛЛАГЬУ-АКБАР, Аллагьуакбар лугьуз, та ахирдал кьван азан кӀелна. Гьазрат Гьумара гьа и арада патавай «Зазни гьа жуьре ахвар акуна, я Расулаллагь», – лагьана. Абурун гафарилай кьулухъ Пайгъамбарди (с.а.с.) Жабраил малаикдивай «Муэдзин никай ийида?», – лагьана жузуна. Жабраила (а.с.) ихьтин жаваб гана: «Са чӀулав кас ава, адан тӀвар Билал я. Малаикрин арада ам гуьрчегди я. Аллагьдизни ам пара хуш я». Ихтилат никай къвезватӀа гъавурда гьатай Мугьаммад Пайгъамбарди (с.а.с.) Билалаз эверна, адаз азан чирна. Ахпа адав мискӀиндин патав сифте яз азан гуз туна. Им нисинин вахт тир. Анлай инихъ азан кӀелун адет – суннат хьана. Ибн Аббасавай ван хьайи ихьтин са риваятни ава: Са юкъуз чи Пайгъамбар (с.а.с.) Умму Саламан кӀвале ацукьнавай. Зунни Расул (с.а.с.) акунихъ тамарзлу тир. КӀвализ фейила акуна хьи, Гьазрет Алини адахъ галаз ацукьнавай. Инал Гьазрет Билални атана. И чӀавуз Расул (с.а.с.) шехьна. Адахъ галаз чунни шехьна. Гьазрет Алиди «Я Расулуллагь, вун вучиз шехьна?» – хабар кьуна. Ада: «Эгер зи уьмметдиз муэдзинар вуч ксар ятӀа чир хьанайтӀа, абуруз чилерал кьарай хкведачир, гьамиша мискӀинра жедай», – лагьана.– Я Расулаллагь, муэдзинар вуч ксар я? – хабар кьуна Гьазрет Алиди. – Муэдзинди «Аллагьу-Акбар!» лагьайла, гьакь тир играми АЛЛАГЬТААЛАДИН капӀ важиб я, куьне дуьньядин вири кӀвалахар акъвазара, капӀ ийиз гьазур хьухь, капӀ ийиз вач. Гьакь тир Аллагь-Таалади вири цавариз, чилериз а келима лугьуз ихтияр ганва. «Ашгьаду анна Мугьаммадан-Расулаллагь» лагьайла, Пайгъамбарри, мурсалри (пӀирери) Мугьаммад (с.а.с.) эхиримжи пайгъамбар тирди тестикьарзава. «Гьаййа гьаляль салат» лагьайла, – им шариат гьакь я, куьнени тестикь ая лагьай чӀал я. Муэдзинди «Аллагьу-Акбар, Аллагьу-Акбар» лагьайла, кӀвалах хъувун гьарам я. Муэдзинди «Ля илягьа илляллагь» лагьайла, и аманат цаваричилери кьабул авуна. Куьнени кьабул ая, – мана ава. Гьар юкъуз яргъалди къекъуьн инсандин уьмуьр яргъи ийидай виридалайни регьят къайда яз гьисабзава. Ихьтин фикирдал Америкадин кардиологиядин ассоциациядин пешекарар атана. Алимри 10 ва адалай гзаф декьикьайра датӀана къекъвезвай 60 йисалай виниз яшара авай саки 17 агъзур касдин сагъламвилиз авур таъсирдиз къимет гана. Камарин кьадар махсус фитнес-приложенийрин куьмекдалди тайинарна. Пешекарри серенжемда хушуналди иштиракайбур кьейи дуьшуьшар ругуд йисан муддатда вилив хвена. Нетижада малум хьайивал, гьар юкъуз сейрдиз экъечӀ тавурбурув гекъигайла, муькуьбурун кьиникьин дережа 28 процентдин агъуз хьана.
+Грекринни римлуйрин жуьреда кьуршахар кьунай и мукьва Къазанда кьиле фейи лап къуватлубурун спартакиадада спортдин и жуьредай халкьарин арадин мастер, ахцегьви Анвар Аллагьярова (яш��р – 21 йис, заланвал – 60 кг.) къизилдин медаль къазанмишна. Мубаракрай! Чи мурад ахцегьви жегьил пагьливан Анваракай олимпиададин чемпион хьун я.
+Алай вахтунда уьлкведин Яракьлу Къуватри Донбасс хуьнин, Украина миллетбазрикайни фашистрикай азад авунин мураддалди кьиле тухузвай дяведин махсус серенжемда РФ-ДИН гзаф халкьарин векилрихъ галаз санал лезги рухвайрини активныйдаказ иштиракзава. Вичин вахтунда немсерин фашистрихъ галаз женг чӀугур чи баркаллу бубайрин кар лайихлудаказ давамарзавай (гьа чӀавуз фашистрин тум, гьайиф хьи, дибдай акъудиз хьаначир) абуру къе чпин ватанпересвилин буржи кьиле тухуна кьегьалвилинни жуьрэтлувилин чешнеяр къалурзава. Чи дамах тир абурун жергеда вичин ери-бине Ахцегь райондин Ухулрин хуьряй тир гвардиядин старший сержант Къазиагьмедов Артурни ава. И мукьва адан дидебубадин тӀварцӀел 27777-нумрадин дяведин частунин танкарин батальондин командирдин заместитель, гвардиядин капитан М.Степановалай Чухсагъулвилин чар хтана.
+«Евпаториядин мотострелковый дивизиядин гвардиядин машгьур 42-батальондин танкарин 1-ротадин 2-взводдин танкунин командир, старший сержант Артур Къазиагьмедова гьа сифте йикъалай вич тербиялу, кар алакьдай дирибаш аскер яз къалурнава. Вичел тапшурмишай гьар са кар энгел тавуна дуьздаказ тамамарун, юлдашриз куьмекун викӀегь дагъвидиз хас лишанрикай сад я. Дяведин ученийра кьетӀен дирибашвал ва вини дережадин пешекарвал къалурунай ам командованиедин патай са шумудра Чухсагъулвилин чарариз лайихлу хьанва»
+,- къейднава а чарче. Алай вахтунда Артура къуллугъзавай частуни Украинада кьиле физвай дяведин къизгъин вакъиайра иштиракзава. Душмандихъ галаз женгина нубатдин кьегьалвал къалурунай ам Россиядин Президент Владимир Путинан 2022-йисан 21-июлдин Указдалди Жукован медалдиз лайихлу хьанва. «Мубаракрай! Чандин сагъвал, Ватан хуьнин рекье мадни еке агалкьунар хьурай! Гъалибвал къазанмишна, сагъ-саламатдиз хизандиз хтурай! Амин!» - тӀалабзава чна, ватандашри.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ И мукьва, 25 - августдиз, Ахцегь райондин Хуьруьгрин СДКДИН залда (Ахцегьа РДК-ДА ремонтзава) райондин муаллимрин совещание кьиле фена. Адан кӀвалахда райондин руководстводин, общественный тешкилатрин векилри, кьиле директорар аваз образованидин идарайрин коллективри иштиракана. Мярекат кьиле тухузвайди тир РУО-ДИН методкабинетдин заведиш Заира МутӀалибовади залдавайбур тебрикна ва совещание ачухун, гьакӀ муаллимриз кӀелунин цӀийи йис мубаракун патал сифте гаф вичи алай вахтунда Ахцегь муниципалитетдин кьилин везифаяр тамамарзавай Вадим Абдулхаликьович Агъасиеваз гана.
+Ада вичин докладда къейд авурвал, РФ-ДИН Президент В.В.Путинан 2020-йисан 21-июлдин 474-нумрадин Къарарда чи уьлкве 2030-йисалди стратегиядин жигьетдай вилик тухунин кьилин терефар тайинарнава. Ана къалурнавай асул месэлайрикай сад – умуми образованидин еридин жигьетдай Россиядин Федерация дуьньядин лап вилик квай 10 уьлкведин жергеда гьатун я. И карда эвелимживал кар алай пуд месэладиз гузва – муаллим, технологияр ва инфраструктура. Райондин образованидин къурулушда педагогвилин 527 къуллугъчи ава. Школаяр муаллимвилин кадрийралди комплектламиш ятӀани, тамамвилелди таъмин туш: урус чӀаланни литературадин, математикадинни информатикадин, химиядин ва инглис чӀалан муаллимрин игьтияж ава. Хейлин педагогар пенсиядин ва пенсиядив агакьзавай яшара авайбур я. Гьавиляй чи вилик школадиз жегьил пешекарар желбунин месэла ква. РФ-ДИН Президент Владимир Путина лагьайвал, «Образованидин мягькем къурулуш кар алакьдай бажарагълу муаллимрин къуватралди арадал къведа. Ахьтин пешекарар са-сад хкягъиз, хвена кӀанда». И жигьетдай лазим тир предметрай гележегдин хъсан педагогар чи выпускникрин арадай хкягъиз гьазурун важиблу я. Къе девирдин истемишунрив кьур ерилу образование тешкилунин асул шартӀ аялриз дурумлу чирвилер гунин цӀийи, яни рекъемрин технологияр ишлемишунихъ, хуьруьн школайра рекъемрин ва гуманитарный образованидин центраяр – «Точки роста» (образование хкажунин пунктар) арадал гъунихъ галаз алакъалу я. ИкӀ, республикада гьахьтин 167 пункт кардик ква. 2021-йисан сентябрдилай абур Ахцегьрин 1 ва 2-нумрайрин, Хуьруьгрин ва КьакӀарин хуьрерин СОШ-РАНИ тешкилнава. «Гележегдин муаллим» проектдин сергьятраваз пешекарвилин цӀийи стандартрал элячӀун фикирдиз къачунва. Ида чи муаллимрин саки са пай чпин пешекарвилин дережа хкажунал, абур аттестациядин цӀийи къайдайрал элячӀунал, яни муаллим герек авачир гьахъ-гьисабрикай, формализмдикай азадунал гъида. Гьелбетда, образованидин ери хкажунин кӀвалах аялар ватанпересвилин, яни хайи чӀалаз, милли тарихдиз, культурадин ивирриз гьуьрметунин тербиядик кутазвай алава образование квачиз тамамди жедач… Эхирдай Вадим Абдулхаликьовича мад сеферда муаллимриз кӀелунин цӀийи йис рикӀин сидкьидай мубаракна, абуруз чандин сагъвал, муаллимвилин четин ва акьалтӀай намуслу рекье пешекарвилин агалкьунар тӀалабна. Йисан эхирда гьукуматдин имтигьтанрай хъсан нетижаяр къазанмишун патал муаллимризни аялрин диде-бубайриз йисан сифтедилай эгечӀна гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугуниз, образованидин месэлайрив акьалтӀай жавабдарвилелди эгечӀуниз эверна. КӀелунин цӀийи йисаз талукь яз экрандилай РФ-ДИН просвещениедин Министр Сергей Кравцован видеоэвергуниз дикъет гайидалай ва РФ-ДИННИ РД-ДИН гимнрихъ кӀвачел акъвазна яб акалайдалай кьулухъ микрофондихъ «Чирвилерни тербия гунин цӀийи еридихъ» месэладай совещанидин кьилин доклад гваз (агъадихъ куьрелди кьилди гузва) райондин образованидин управленидин начальник Алмас Гьажиев экъечӀна. Докладдин винел райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилов (ада школайра насигьатчивал, яни тежрибалу муаллимри жегьилар чпин меслят-гуьзчивилик кутунин къайда арадал хкунин, школайра тербиядинни чирвилер гунин кӀвалах активламишунин мураддалди диде-бубайрин комитетар цӀийи кьилелай хкягъун теклифна), муаллимрин профсоюздин комитетдин председатель Хайируллагь Алиев ва предметрин методикадай виликамаз гьазурнавай темайрай Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин тежрибалу муаллим, районда сифтегьан классрин методобъединенидин руководитель Сефият Къалабегова, Хуьруьгрин юкьван чирвилерин школадин директордин заместитель Сейфуллагь Назаров, Калукрин хуьруьн школадин директордин заместитель Раиса Мегьамедова ва маса юлдашар рахана.
+И мукьва лап къуватлу спортсменрин арада тухвай спортакиадада Дагъустандин атлетри вири саналди 41 медаль къазанмишна. Чи спортсменри и акъажунра азаддиз, грекринни римлуйрин жуьреда кьуршахар кьунай,боксдай, фехтованиедай, дзюдодай, тхэквондодай, самбодай къизилдин 13, гимишдин 13 ва буьруьнждин 15 медаль къазанмишна.
+Чирвилерни тербия гунин цӀийи еридихъ
+(Райондин муаллимрин августдин совещаниедал РУО-ДИН начальник А.А.ГЬАЖИЕВА авур докладдай)
+Гьуьрметлу юлдашар! Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, заз квез кӀелунин цӀийи йис рикӀин сидкьидай мубарак ийиз кӀанзава. Къуй квехъ вичихъ чи уьлкведин гележег патал важиблу метлеб авай, эсиллагь регьатди тушир кӀвалахда еке агалкьунар ва чандин мягькем сагъвал хьурай. Къе чун ина райондин образованиедин идарайрин алатай кӀелдай йисан кӀвалахдин нетижаяр кьун ва алукьзавай кӀелдай йисан асул рекьер тайинарун патал кӀватӀ хьанва. Образование вилик тухун чи уьлкведа государстводин политикадин асул хилерикай сад я. Агалкьзавай несилдиз дерин чирвилер ва ахлакьлу тербия гун патал чи уьлкведа чарасуз вири шартӀар яратмишзава. Чи райондани и месэла гьар йикъан дикъетдик ква. Алай вахтунда Ахцегь райондин образованиедин къурулушдик умуми образованиедин 19, школадилай виликан образованиедин 5 ва алава образованиедин 9 идара акатзава. Са кьадар вахт идалай вилик районда «Футболдин школа» – алава образованиедин идарани ачухнава. Мукьвара «Ласточка» аялрин бахча ва виче 120 аялдин чка авай цӀийи школани ахъайдайвал я. Малум тирвал, образование гунин сифте кӀар школадилай виликан образованиедин идараяр яз гьисабзава. Исятда районда школадилай виликан образованиедин вад идара кардик ква. Районда школадилай виликан яшарин 2420 аялдикай 590 аялрин бахчайриз къвезва. «Ласточка» аялрин бахча кардик акатайла аниз 60 аял кьабулиз жеда. Тайинарнавай стандартрихъ галаз кьадайвал, аялрин бахчайра школадилай виликан образованиедин программа уьмуьрдиз куьчуьрмишзава. Чи «Жегьил космонавт» аялрин бахчадин бинедал аялрин диде-бубайриз методикадин рекьяй куьмек гун патал консультацийрин центр ачухнава. ЯВАШ-ЯВАШ школадилай виликан чи идарайрин материалринни техникадин б��зани хъсан жезва. Школадилай виликан образованиедин гьял тахьанвай асул месэлайрикай сад чи хейлин хуьрера аялрин бахчаяр тахьун я. Райондин образованиедин управлениеди умуми образованиедиз гьамиша артухан дикъет гузва. Образование гунин ерилувал къалурзавай асул делилрикай сад яшар 6,5 йисалай эгечӀна 18 йисал къведалди тир аялар ва жаванар школайриз атун я. Къейдин, 2021-2022-кӀелдай йисан нетижайрай и рекъемди чи районда 100 процент тешкилзава. Алатай кӀелдай йисуз ГИА тухудайла имтигьандин вахтунда тайинарнавай къайдайрал амал авунал кӀевелай гуьзчивал тешкилна. ЦӀи 9-классрин 216 выпускник ГИА-ДИЗ (ОГЭ) ахъайнавай. ОГЭ чарасуз тир кьве тарсунай (урус чӀал ва математика) ва жува хкягъуналди кьве тарсунай вахкана. ОГЭ-ДИН нетижайрай чина 216 выпускникдикай 44-даз аттестатар ганач. Чпивай аттестатар вахчуз тахьай выпускникри ОГЭ сентябрдин вацра мад сеферда вахкун лазим я. ОГЭ-ДИН нетижайри къалурайвал, чи школайра 9-классрин ученикар гьукуматдин имтигьанриз гьазурун патал гьич са предметдайни лазим тир дережада кӀвалах тухванвач. Алай йисуз чи школайра 11-классар куьтягьзавай вири 112 выпускник ЕГЭ-ДИЗ ахъайнавай. Амма вучиз ятӀани ЕГЭ-ДАЛ аялрин кьадар 106 аялдилай тӀимил тир. Умуми юкьван образованиедин гьакъиндай аттестат 88 выпускникдиз гана. Ида ЕГЭ вахкайбурун умуми кьадардикай 83 процент тешкилзава. Алатай кӀелдай йисуз школа куьтягьай аялрикай 7 касди лап хъсан къиметар авай аттестатар вахчуна. Ида ЕГЭ вахкайбурун кьадардикай анжах 6,6 процент тешкилзава. Эгер чна райондин школайра шаз ва цӀи тухвай ЕГЭ-РИН нетижаяр гекъигун хьайитӀа, цӀи профилдин математикадай умуми нетижаяр 11,84, литературадай – 9, биологиядай – 2,13, обществознаниедай – 5,31, тарихдай – 9,95 баллдин хкаж хьана. Гьа са вахтунда умуми нетижаяр цӀи физикадай 1,38, химиядай – 9,95, урус чӀалай – 7,37, инглис чӀалай – 0,5 баллдин тӀимил хьана. Школайрин коллективрин кӀвалахдин ери къалурзавай важиблу крарикай сад аялрин алакьунар малумарунихъ ва вилик тухунихъ ракъурнавай серенжемар тешкилун я. Чи ИМЦ-ДИ школайрихъ галаз санал бажарагълу аялар малумарун, абурун тереф хуьн ва вилик финиз куьмек гун патал кӀвалах тешкиллудаказ кьиле тухузва. Бажарагълу аялрихъ галаз кӀвалах тухунин адетдин къайдайрикай яз кӀелунин предметдай олимпиадаяр, конкурсар тешкилун, «Люминари» образование гудай центрдиз лекцийриз ва тарсариз фин, «Точка роста» центрда гуманитар ва рекъемрин жуьредин алава тарсар тухун къалуриз жеда. Школьникри вири Россиядин олимпиадада иштиракун образованиедин хиле бажарагълу аялрихъ галаз кӀвалах тешкилунин асул серенжемрик акатзава. Чина олимпиададин школадин паюна 5-11-классра кӀелзавай 1183 аялди иштиракна, абурукай 499 кас Гьуьрметдин грамотайризни пишкешриз лайихлу хьана. Муниципальный этапда иштиракай 259 аялдикай 36 кас гъалибчияр ва призерар хьана. Школьникрин вири Росс��ядин олимпиададин муниципальный этапда Фиярин, Гъуьгъвезрин, Чеперин юкьван ва Гутумринни Ялахърин асул школайрин векилар квачиз умуми образованиедин 13 школадин ученикри иштиракна. Абурукай 8 ученик региональный дережадиз экъечӀна. ИкӀ, гьайиф хьи, олимпиададин иштиракчийривай кӀвалахрин кьакьан ери таъминариз хьанач. Ида чи аялар олимпиададиз зайифдаказ гьазур хьанвайдан ва чи муаллимри бажарагълу аялрихъ галаз без кьадар кӀвалах тухун тийизвайдан гьакъиндай шагьидвалзава. Школайрин администрацийри и кардиз дикъет гун чарасуз я. Чахъ бажарагълу аялар гзаф ава. КӀанзавайди абуруз чпин алакьунар мадни вилик тухуз куьмек гун я. Заз инал чи бязи аялрин агалкьунар къейд ийиз кӀанзава. ИкӀ, 1-нумрадин АСОШ-ДИН 10-классдин ученица Жаватова Сара Тимуровнадикай вири Россиядин школьникрин олимпиададин региондин паюна астрономиядай призер хьана. ГьакӀни чи ученикри математикадай П.Л.Чебышеван тӀварунихъ галай олимпиадада, 5-11-классрин ученикрин арада «Илимдиз кам» лишандик кваз тухвай олимпиададин 2-паюна иштиракна. 2021-2022-кӀелдай йисуз чи райондин школайрин ученикри «Большая перемена», «Я и Россия: мечты о будущем», «Пусть слово доброе душу разбудит», «Науки юношей питают», «Зеленая планета» вири Россиядин, «Без срока давности» сочиненийрин, жаван кӀелчийрин «Живая классика» конкурсра иштиракна. КьакӀарин хуьруьн СОШ-ДИН ученица Лейла Вагьабовади «Здоровье нашей планеты в наших руках» конкурсдин республикадин паюна 3-чка кьуна. Са кьве гаф заз чи школайрин материалринни техникадин базадикайни лугьуз кӀанзава. Алай йисуз Дагъустанда Россиядин Федерациядин «Образование вилик тухун» госпрограмма уьмуьрдиз куьчуьрмишун таъминарун патал РД-ДИН Минобрнаукади 14 серенжем кьиле тухузва. Абура чи райондин образованиедин идарайрини иштиракзава. Райондин вири школайра классдиз руководство гузвай муаллимриз и кардай гьар вацра пул гузва. Чи вири школайра 1-4-классрин ученикриз пулсуздаказ чими тӀуьнар гузва. Пуд школади (1-нумрадин АСОШ, Цуругърин ва КьакӀарин СОШ-АР) «Школайра образование цӀийикӀа туькӀуьрун» тӀвар алай программада иштиракзава. Адак неинки школайрин дараматар капитальныйдаказ ремонт авун, гьакӀ абур чирвилер ва тербия гунин такьатралди тадаракламишун, террориствилин гьерекатрикай хуьдай истемишунрал амал авун, ктабар цӀийи хъувун, педагогвилин къуллугъчийрин пешекарвилин дережа хкажун ква. Алай йисан 1-сентябрдилай Луткунрин хуьре виче 400 аялдивай кӀелиз жедай школадин цӀийи дарамат ишлемишиз вахкуда. Ида кӀвалахдин 3 сменадин къайда арадай акъуддай мумкинвал гузва. ЦӀийи и школа алай аямдин тадаракралди, агалкьзавай несилдиз чирвилер гун патал чарасуз вири шейэралди таъмин я. Чи кьве школада (1ва 2- нумрайрин АСОШ-АР) «Точка роста» рекъемрин ва гуманитар жуьрейрин образованиедин центраяр кардик ква. Муькуь кьве школада (Хуьру��грин ва КьакӀарин СОШ-АР) тӀебии илимрин жуьредин «Точка роста» образованиедин центраяр ачухнава. Райондин мад 5 школада тӀебии илимрин жуьредин «Точка роста» центраяр тешкилун патал гьазурлухвилин кӀвалахар тухузва. Гележегда ахьтин центраяр Цуругърин, Луткунрин, Калукрин, ЦӀийи-Усуррин, СОШ-РА ва Ахцегьрин ООШ-ДА тешкилдайвал я. Инал заз школайрин ва «Точка роста» центрайрин регьберрин дикъет неинки умуми образованиедин алава программаяр уьмуьрдиз куьчуьрмишдайла, образованиедин асул программайрай кӀвалахдайлани винидихъ къейднавай центрайрин мумкинвилер жезмай кьван менфятлудаказ ишлемишун чарасуз тирдал желб ийиз кӀанзава. Алай вахтунда чи образованидин идарайра жегьилар физкультурадал ва спортдал машгъул хьун патал хъсан шартӀар тешкилзава. Къенин йикъалди чи умуми образованиедин 19 идарадикай 15 идарада спортдин кьетӀен майданар кардик ква. Ругуд школада чпихъ тӀебии тушир векьни галай футболдин майданар ахъайнава. Алатай кӀелдай йисуз районда «школадин футболдин лигадин» къугъунрин школьный ва муниципальный паяр кьиле тухвана. Школадин паюнин къугъунра 488 ученикди иштиракна. «Школадин футболдин лига» къугъунрин муниципальный паюниз Ахцегьрин 1ва 2-нумрайрин АСОШ-РИН, Луткунрин, КьакӀарин, Смугъулрин ва Хуьруьгрин СОШ-РИН командаяр акъатна. Райондин образованиедин Управлениеди 2021-йисан 29-ноябрдиз акъудай 545-нумрадин ва 2022-йисан 21-мартдиз акъудай 554-нумрадин приказрин бинедаллаз вири Россиядин школьникрин акъажунар («Президентдин акъажунар») тухвана. И сифте паюна 1393 аялди, муниципальный паюна – 278 аялди иштиракна. Винидихъ къейднавай акъажунрин муниципальный паюна са шумуд школади (Ахцегьрин 1 ва 2-нумрайрин СОШ-РИ, Ахцегьрин ООШДИ, ЦӀийи-Усуррин, Луткунрин, КьакӀарин, Хуьруьгрин, Калукрин ва Цуругърин СОШРИ) иштиракна. Малум тирвал, аялри гатуз ял ягъунин асул жуьрейрик аялар гатун лагерра юкъуз хьун, абуру диде-бубайрихъ галаз санал ял ягъунин маса къайдаяр акатзава. Алай йисан гатуз районда умуми образованиедин 3 школадин бинедаллаз кардик кваз хьайи йикъан лагерра вири саналди 110 аялди ял яна. РУО-ДИ чи аялриз алава образование гунин месэлани дикъетдик кутунва. ЦӀинин 1-июлдин делилралди, районда 2711 аял алава образованиедин идарайриз къвезва (школадин яшарин вири аялрин 85%). Агалкьзавай несилдиз алава образование чна гьам алава образованиедин идарайрин куьмекдалди ва гьамни аялар школайра тешкилнавай кружокриз ва «Точка роста» центрайриз желб авуналди гузва. Районда кардик квай умуми образованиедин 19 идарада 276 кружокди кӀвалахзава. Анриз 2197 аял къвезва. Идалайни гъейри, чпи школайра 1-4-классар патал «Шахматар» проект кардик кутунва. Алава образованиедин идарайрин кӀвалахда кьилинди аялриз спортдин, художественный, техникадин, экологиядин ва биологиядин, туриствилинни край чирдай, яшайишдинни педагогвилин хилерай чирвилер гун я. Алатай кӀелдай йисуз «Гьар са аялдин агалкьун» федеральный проект ва «Образование» милли проект уьмуьрдиз куьчуьрмишун яз техникадин, тӀебии илимрин, физкультурадин ва спортдин, художественный (музыкадин) хилерай алава образование гунин цӀийи чкаяр тешкилнава. Сир туш хьи, агалкьзавай несилдиз дерин чирвилер гунин карда педагогвилин кадрийрин кӀвалахдихъ важиблу метлеб ава. Алай вахтунда чи школайра 527 муаллимди, алава образованиедин ва школадилай виликан идарайра 230 педагогвилин къуллугъчиди гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугвазва. Райондин образованиедин идарайрихъ галаз санал чи ИМЦ-ДИ муаллимрин пешекарвилин дережа хкажун патал аквадай хьтин кӀвалах кьиле тухузва. Шазан кӀелунин йисуз ирид муаллимди пешекарвилин дережа хкаждай курсара кӀелна. Идалайни гъейри, цӀинин 1-сентябрдилай 1 ва 5-классра цӀийи хъувунвай стандартрай кӀвалахиз эгечӀдай 185 муаллимди Минпросвещениедин Академиядин ва ДИРО-ДИН бинедал чпин пешекарвилин дережа хкажна. Алатай йисан декабрдиз 2-нумрадин АСОШ-ДИН бинедал кьиле тухвай «Дагъустандин йисан муаллим–2022» педагогвилин устадвилин республикадин конкурсдин муниципальный паюна райондин умуми образованиедин школайрин 8 муаллимди иштиракна. Ана 1-нумрадин АСОШ-ДИН сифтегьан классрин муаллим Резие Таргачева гъалиб хьана. И конкурсдин гъалибчийриз ва призерриз Магьмуд Абдулкеримован тӀварунихъ галай мергьаматлувилин «Просвещение» фондунин патай пулдин премияр ва къиметлу пишкешар, РУО-ДИН ва образованиедин къуллугъчийрин профсоюздин патай Гьуьрметдин грамотаяр гана. Чи школайрин муаллимри «Ватандин тарихдай вири Россиядин тест», «Этнографиядин чӀехи диктант», лезги чӀалал «Тотальный диктант», «Географиядин диктант», «Гъалибвилин диктант»–халкьарин арадин акцийра иштиракна. Алатай кӀелдай йисуз чав чпихъ са миллион манатдилайни гзаф къимет авай 3744 ктаб агакьна. Инал ихьтин кардикайни лугьуз кӀанзава: 2022-йисалай эгечӀна гьар са школади «АИС Книгозаказ» къайдада кӀвалахиз эгечӀда. Гележегда гьар са школади учебникрин патахъай вичиз авай игьтияж вичи тайинарда. И мураддалди школайри ктабрин чапханайрихъ галаз алакъа хуьн чарасуз жеда. КӀелдай цӀийи йис патал ктабар заказ авунин патахъай тамам жавабдарвал гила школайрин чпин хиве гьатзава. КӀелунин цӀийи йис патал чи райондин вири школайри ктабар заказнава. Умудлу я хьи, сентябрдилай эгечӀна абур чав агакьни ийида. РУО-ДИН гьар йикъан кӀвалах райондин администрациядин дикъетдик кваз ва адахъ галаз сих алакъада аваз кьиле физва. Гьуьрметлу юлдашар! Гила заз чи кӀвалахдин гележегдиз талукь яз кьве гаф лугьуз кӀанзава. 1-сентябрдилай эгечӀна 1-5-классар образование гунин цӀийи стандартрал – 3-несилдин ФГОС-ДАЛ элячӀзава. Чна чи школаяр ФГОС-2021-ДАЙ гьазурун патал хейлин серенжемар кьабулнава. Идалайни гъейри, цӀинин 1-сентябрдилай чи уьлкве��ин образованиедин хиле «Россиядин Минпросвещениедин школа» проект кардик акатзава. Яргъал девир патал тайинарнавай и проект чи уьлкведа образование гунин сад тир майдан арадал гъунин алат хьиз туькӀуьрнава. 1-сентябрдилай гьакӀ вири школайра «Важиблу крарикай суьгьбетар» тӀвар алаз тарсарилай къецепатан проект кардик кутада. Гележегда чи республикадин вири школайра кӀелдай цӀийи гьар са гьафте классдин сят тухунилай «Важиблу крарикай суьгьбетар» темадай башламишда. Жуван докладдин эхирдай заз а кар кьетӀендиз къейд ийиз кӀанзава хьи, чи муаллимрин пешекарвилин дережадилай общество экономикадинни яшайишдин ва руьгьдин жигьетдай вилик фин аслу я.
+Мурсалов Абдулла Мегьамедович (1926-2016) – тарихдин ва педагогикадин илимрин кандидат, профессор, ДГПИ (У)-ДА инглис чӀалан кафедрадин заведиш (1975-1995), 250 лай артух илимдин кӀвалахрин автор, СССР-ДИН высший школадин отличник, РД-ДИН лайихлу муаллим, РФ-ДИН социальный технологийрин ва чкадин самоуправленидин илимрин Академиядин гьакъикъи член. Ватандин ЧӀехи дяведин активный иштиракчи, немс, инглис, туьрк чӀалар чидай ветеран – контрразведчик. Камаллу агъсакъал алимди 2010-йисуз хайи гъвечӀи ватандикай вичин гъилелди кхьена, амма вучиз ятӀани раиж тахьана амукьай макъала и мукьва дуьшуьшдай хьиз чи гъиле гьатна. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдиз гьа авайвал урус чӀалалди гуналди чна рагьметлудан экуь къамат рикӀел хуьзва, адаз рагьмет гъизва. Авторди багъри ватандикайни ватандашрикай (гуя акьалтзавай несилдиз веси я!) еке кӀанивилелди ачухзавай рикӀин фикиррихъ галаз таниш хьайи, якъин, гьич са касни къайгъусуз амукьдач. Абур баркаллу ахцегьвийрин бубайрилай атанвай лап хъсан крар, адетар, къилихар хуьз алахъда.
+РД-ДА яшайишдин кӀвалерал 386 етим аял таъминарда. Идан гьакъиндай премьер-министр Абдулмуслим Абдулмуслимован регьбервилик кваз кьиле тухвай оперативный штабдин заседанидал Минобрнаукадин руководитель Ягья Бучаева лагьана. Министрдин гафаралди, 2022-йисуз 386 етим аял яшайишдин кӀвалерал таъминарун патал республикадин бюджетдай 773,2 миллион манат чара ийида. Къенин йикъалди етим аялриз яшайишдин кӀвалер къачун патал 386 муниципальный контрактдикай 177 кутӀуннава (209 объект вахчудайвал я). Етим аялар яшайишдин кӀвалерал таъминарунин серенжемар Махачкъала, Каспийск, Избербаш, Хасавюрт, Къизилюрт, Дербент, Къизляр шегьерра, Табасаран, Къули, Къизляр, Къазбек, Мегьарамдхуьруьн, Къарабудахкент, Дербент, Буйнакск ва Къизилюрт районра писдаказ кьиле тухузва. Эгер 2022 йисан 1-сентябрдалди къалурнавай такьатар харж тавуртӀа, абур вахчуда ва и кӀвалах хъсандиз кьилиз акъудзавай муниципалитетрив вахкуда.
+Дагъустанда алатай йисав гекъигайла рекьер ва муькъвер эцигуниз ва ремонт авуниз серфзавай пулдин такьатрин кьадар саки 20 процентдин артухарнава. Гъиле авай йисуз и мурадар патал 14 миллиард манат, гьа жергедай яз федеральный бюджетдай 1,2 миллиард манат харж авун фикирдиз къачунва. Къейдзавайвал, алай йисуз республикада 13 муьгъ ва саки 70 км рекьер кардик кутун, эцигун ва цӀийикӀа туькӀуьрун планламишнава. Идалайни гъейри, 5 муьгъ ва саки 650 км. рекьер капитальный ремонтда.
+Дагъустандин школайрин ва образованидин маса идарайрин патарив гвай 866 чка (переход) ва чилин винел алай яхдиз къекъведай 1729 чка (переход) милли цӀийи стандартрай туькӀуьрнава. Идан гьакъиндай РД-ДА къайдаяр хуьн таъминарунин рекьяй Координационный совещаниедин заседанидал РД-ДИН Кьилиз Дагъустандин транспортдин ва рекьерин майишатдин министр Жамбулат Салавова хабар гана. Къейднавай кӀвалах рекьерин гьерекатдин хатасузвал таъминарунин месэлайрай РФДИН Президентдин тапшуругъар тамамарунин сергьятра аваз кьиле тухузва. Яхдиз къекъведай алай аямдин переходар сифте нубатда школайрин ва кӀелдай маса заведенийрин вилик пайда хьун лазим я. «Мергьаматлу гъилер» тӀвар алай яшайишдин цӀийи технологиядин сергьятра аваз райондин КЦСОН-ДИН директордин везифаяр тамамарзавай Г.Зугьрабова идарадин пешекаррихъ галаз санал КьакӀарин, Хуьруьгрин ва Ахцегьрин хуьрера яшамиш жезвай Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчийрин хендедайрин кӀвалериз фена, абурал кьил чӀугуна. Абуру ВОВ-ДИН иштиракчийрин вири хендедайрив пишкешар вахкана. Къейдин, алай вахтунда Ахцегь районда ВОВ-ДИН ветеранрин 4 хендеда ама. Ветеранрал ва яшлу инсанрал кьил чӀугун чи буржи я, гьикӀ лагьайтӀа и ксари Ватандин вилик чпин буржи эхирдал кьван тамамарна. Чна абуруз вирибуруз «Сагърай» лугьун лазим я. *** РД-ДИН экономикадин Министерстводи чкадин инициативайрин тереф хуьнин программа кьилиз акъудунин сергьятра аваз Хинерин хуьре Ватандин ЧӀехи дяведа телеф хьайи аскерриз эцигнавай обелиск ремонтна бегьемарна. Монументдив фидай 155 кӀарцӀин гурарар туькӀуьрнава.
+Spase Travel туроператордин генеральный директор Артур Мурадяна и мукьвара къейд авурвал, Дагъустандихъ туризм вилик тухун патал еке мумкинвилер ава. Ина цӀийи мугьманханайрин комплекс эцигуни и кар анжах вилик ракъурда. Россиядин гьукумдарри гележегда Дагъустан Республикада Сочидин жуьредин гьуьлуьн цӀийи курорт эцигунин месэла веревирдзава. Гьеле Каспий гьуьлуьн къерехдал эцигунар кьиле тухудай майданни хкягънава. А.Мурадяна лугьузвайвал, эхиримжи кьве йисуз Дагъустандиз хейлин туристар атанва. И кар виридалайни вилик Республикадин гуьзел тӀебиатдихъ галаз алакъалу я. Алай вахтунда Дагъустанда Каспий гьуьлуьн къерехдал анжах кьве курорт ала. Амма, гьайиф хьи, чи уьлкведин агьалийри Каспий гуьле чуьхуьнагар авуниз лазим тир дикъет гузвач. Мурадяна гьакӀни чкадин гьукумдарри чиниз хъвезвай туристриз хуш рафтарвалзавайди малумарна. Къейдин, исятда Дагъустанда экскурсийрин гегьенш программаярни ава.
+ивидин гьерекат хкаж хьанвайла, 1 лимон ва 2 апельсин як регъведай машинкадай авадарда, ахпа аниз 0,5 л банкада авай куьлуь авунвай клюква ва шекердин песок алава хъувуна, йикъа 2 сеферда экуьнахъ ва нянихъ хуьрекдин са тӀуруна авайди ишлемишда.
+ивидин гьерекат агъуз аватна, къуватсуз хьанвайла, фу недалди вилик виртӀеда рганвай хуьрекдин са тӀуруна авай серг неда.
+кузвайла, еке тушир 2 картуф ракьай яна, миже хкудда. Ахпа адаз рганвай къайи са тӀимил яд яна, экуьнахъ, фу нез зур сят амаз, ичӀи рикӀелай хъвада. 10 юкъуз ихьтин миже ишлемишайтӀа, рикӀ кунин гелни амукьдач.
+Россия дуьньяда виридалайни чӀехи уьлкве я, адан майдан 17 075 400 квадратдин километрдиз барабар я. Санкт-Петербургда авай метро дуьньяда виридалайни деринди я. Россиядин мулкар, къерехар 12 гьуьлуь кьунва, и жигьетдай адаз тешпигьди мад дуьньядал алач. Москвадин Кремль дуньяда юкьван асиррин девирдин виридалайни чӀехи къеле я. Кремлдин цларин яргъивилел 2235 метр ала. Военныйрин кьадардал гьалтайла Россия, Китайдилай алатайла, кьвед лагьай чкадал ала. Россиядин виридалайни къадим шегьер Дербент я. Россиядиз 16 уьлкведихъ галаз часпарар ава: Норвегиядихъ, Финляндиядихъ, Эстониядихъ, Латвиядихъ, Украинадихъ, Литвадихъ, Польшадихъ, Белоруссиядихъ, Гуржистандихъ, Азербайжандихъ, Къазахстандихъ, Китайдихъ, Монголиядихъ, Кеферпатан Кореядихъ, Япониядихъ ва СШАДИХЪ. Ибурулайни гъейри, кьабул тавунвай, тестикь тахьанвай кьве уьлкведихъ галазни Россиядиз часпар ава: Кьиблепатан Осетиядихъ ва Абхазиядихъ.
+И мукьва Сербиядин Младеновац шегьерда грекринни римлуйрин жуьреда кьуршахар кьунай халкьарин арадин турнир кьиле фена. Ана чи ватанэгьли пагьливан Анвар Аллагьяровани (60 кг.) иштиракна. Турнирдин финалдиз экъечӀай ам финалдин бягьсина Ирандин пагьливанриз кумукьна. 2-чка кьур ам гимишдин медалдиз лайихлу хьана.
+Лугьун хьи, округдин начальникдин тапшуругъдалди школадиз асул гьисабдай агьваллу ва машгьур хизанрай аялар кьабулун лазим тир. Сифте кьиляй хсуси кӀвале ахъа авур школада анжах са муаллимди кӀвалахзавай. Гьа и йисуз ихьтин кьвед лагьай школа Кумухда, пуд лагьайди 11 йисалай Чири-Юртда ахъайна. 1914-1915-кӀелунин йисуз Самур округда 5 школа кардик квай: кьвед Ахцагьа, Хуьруьга, Фия ва Рутула – гьарна сад. Вири саналди и школайра саки 450 аялди кӀелзавай. ЦӀийи и школайрин муаллимарвиле Ахцегьрин кьве классдин училищедин выпускникри кӀвалахзавай. Абурукай бязибуру и чӀавуз Порт-Петровскдин училищедин патав гвай педагогвилин курсарни кӀел хъувунвай. Советрин властдин йисара районда образование мадни вилик фена. Куьруь са вахтунда округда 23 школа ачухна. 1913-йисав гекъигайла анра кӀелзавай аялрин кьадар 5 сеферда кьван хкаж хьана. 1927-1928-кӀелунин йисуз Ахцегьа официальныйдаказ 6 ва 7-классар арадал гъана. Гьа и кӀелунин йисуз Самурдин округда чпе 3 агъзуралайни гзаф аялри кӀелзавай 37 школа авай. Анра санлай 90 муаллимди кӀвалахзавай. 1928-1929-кӀелунин йисалай Ахцегьа виче 300 аялди чирвилер къачузвай кьвед лагьай дережадин школа кардик акатна. Ирид йисан образованидин гьакъиндай закон агалкьунралди уьмуьрдиз куьчуьрмишуни ва школайрин кьадар артух хьуни цӀийи истемишунарни арадал гъизва. Дяведилай гуьгъуьнин йисара Ахцегь районда школайрин кьадар хейлин артух хьана. 1956-1957-кӀелунин йисалай районда юкьван пуд, 7 йисан 12 ва сифтегьан 19 школади кӀвалахиз эгечӀна. Вири саналди анра 3500 аялдиз чирвилер ва тербия гузвай. 1961-йисуз Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин 100 йисан юбилей шад гьалара къейдна. Лишанлу и вакъиадиз талукь яз виче анин тарихдикай суьгьбетзавай «Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школа» (автор Шихзада Юсуфов) тӀвар алай ктабни акъуднай. Ахцегьа школа ачухун, неинки ахцегьвийрин, гьакӀ Кьиблепатан Дагъустандин агьалийрин уьмуьрдани, шаксуз, еке вакъиа тир. И школадин сифте муаллимар Жами Бабаев, латышрин писатель Эрнест Бирзниек-Упит, Гьасан Алкьадарский, Василий ва Мария Данченкояр, Ксения Брусилова ва Бадрудин Таирбегов тир. Школадин выпускникри чпин муаллимар тир Ленинан орденрин сагьиб Абдуллагь Акимован, «Яру пайдах» ордендин сагьиб Абдулжелил Идрисован, Самур округда сифте муаллим хьайи дагъви дишегьли Гуьлпери Жафаровадин, СССР-ДИН Верховный Советдин депутат хьайи Магьият Макатовадин, РД-ДИН лайихлу муаллимар тир Гьамдуллагь Пирсаидован, Назир Агьмедован, Аливерди Аливердиеван, Часият Гьажиевадин, Бейбала Жафарован, Селим Насирован, Сафидин Асварован, Зегьметдин Яру Пайдахдин ордендин сагьибар Вердихан Алиеван, Мустафа Эфендиеван, РСФСР-ДИН лайихлу муаллимар тир Халил Султанован, Султан Гьажиеван, Мамед Мамедован, Абдул Мурсалован, гьакӀни педагогвилин зегьметдин устадар хьайи ГЬАСАН-ЭФЕН-ДИ Эфендиеван, Нурудин Дагъларован, Буньямидин Къадирован, Садедин Мусаеван, Гьуьсейн Гашарован, Амруллагь Мирзоеван, Буньям Султанован, Насир Эюбован, Насир Юзбегован, Энвер Эфендиеван, Абдулкерим Кисриеван, Гьажикъули Букарован, Абдулгъани ва Муртузали Шагьмардановрин, Гуьльдерей Бабаевадин, Паки Агьмедовадин, Бежикъыз Палчаевадин, Нияз Мирзоеван, Мегьамед Гьемзебегован, Мария Мирзоевадин, Гьамия Къухмазовадин, Вера Лабыкинадин, Гьуьруьсултан Мусаевадин, Демир Гьасанован, Ирейгьан Палчаевадин, Фая Алимовадин ва хейлин масабурун тӀварар къени хушвилелди рикӀел хкизва. Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин выпускникрин арада пешекар революционерар хьайи Къазимегьамед Агъасиев, Мукьтадир Айдинбегов, Алимирзе Османов, Абдуселим Исмаилов, Юсуф Герейханов, Малик Гъаниев, общественный деятелар – Нажмудин Самурский, Мирзабег Ахундов, Абдусалам Айдинбегов, Советрин Союздин Игит Гьазрет Алиев, Социализмдин Зегьметдин Игит Саимат Ферзалиева, скульптор Аскар Сарыджа, милли театрдин бине эцигай Идрис Шамхалов, къизилдин мяденар ачухай Азиз Алискеров, Россиядин халкьдин артистка Рагьимат Гьажиева, Большой театрдин балерина Алла Жалилова, Дагъустандин халкьдин шаирар тир Хуьруьг Тагьир, Шагь-Эмир Мурадов, Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидов ва хейлин масабур авай. И школа себеб яз Ахцегьай 300 лайни гзаф алимар акъатна (Гьажибег Гьажибегов, Агьед Агъаев ва икӀ мад). Абуру гьам чи уьлкведин ва гьамни дуьньядин илим вилик тухуник еке пай кутуна. Школадин тарихда сифте къизилдин медаль къачур выпускник Суфьян Мусаев тир. Гуьгъуьнай адакай машгьур духтур ва Дагмедакадемиядин доцент хьана. Ахпа цӀудралди выпускникри и школа къизилдин медалралди куьтягьна.
+7-сентябрдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Вадим Агъасиева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада залдин дикъет районда коронавирусдин барадай эпидемгьаларал желбна. Ада малумарайвал, алай вахтунда районда тестикь хьанвай азарлу 26 касдикай 10 инфекциядин отделенидин «яру хиле» къаткурнава, азарлуйрихъ галаз алакъайра хьанвай 45 кас кьилди авунва. Районэгьлийрин 30,26% вакцинация авунва, атай 5408 вакцинадикай 1363 доза ама. Образованидин хилен вири работникриз рапар яна кӀанзава. Школайра кӀелунин цӀийи йис башламишуникай ихтилат кватайла ада туьнбуьгьдин къайдада къейдна хьи, «гьар жуьре себебрикди къенин йикъалди районда гьич са школадани сифтегьан классрин аялриз тӀуьнар ганвач, и татугайвилел энгел тавуна эхир эцигна кӀанда». Налогар кӀватӀунин, страховой взносрин ва транспортдин налогрин буржар вахкунин месэладай гаф муниципалитетдин экономикадин отделдин началникдин заместитель Рафик Эфендиева къачуна. - Республикадин «Мой Дагестан – мои дороги» программадай районда хуьрерин къенепатан рекьер къайдадиз хкун патал (подрядчик ООО “ДОРБОСТСЕРВИС”, руководитель Л.Н.Нагиев) 8 млн. 690 агъзур манат пул ахъайнава. Алай вахтунда абур Ахцегьа Герейханован тӀварунихъ галай куьчедин 780 метр мензил асфальтламишиз эгечӀнава. Гьа са вахтунда цӀи райондин рекьерин фондунай Ахцегьа Къ. Межидован куьчедин 1150 м., А.Байрамован куьчеда (цӀийи садикдал къведал 350 м.), Н.Самурскийдин, Алискерован тӀварарихъ галай куьчейрин участокра, гьакӀ Калука 500, Хуьруьга 620 метрдин участокра къир цун фикирдиз къачунва,- къейдна УСЕЗ-ДИН (эцигунрин сад тир заказчик) начальник Сердер Моллалива. Эхирдай Вадим Агъасиева алатай совещанидал гайи тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна ва йикъан месэлайрай идарайрин руководителризни СП-РИН кьилериз талукь тир цӀийи тапшуругъар гана.
+«…Эгер образованидин гьакъиндай халкьдин ва школайрин кьадардиз килигна веревирд ийиз хьайитӀа, лезгияр и барадай Европадин хейлин миллетрилай вилик акатда»
+- Гадаяр, ша чна пӀапӀрус чӀугун гадарин, – дустариз меслят къалурна Мусади.- Вучиз? – хабар кьуна Алиди.- Чандин сагъламвални мягькем жеда, вижеваз пулн�� жибинда амукьда.- ЯтӀа, чна ички хъунни гадарин ман, – меслят къалурна Велиди.- Вучиз? – хабар кьуна Алиди.- Генани пул кьенят жеда, – жаваб гана Велиди.- АкӀ ятӀа, чна пата-къерех-диз, мугьмандиз фин-хтунарни акъвазарин. Са харжни тахьана, вири пул жибинра амукьда, – секиндиз лагьана Алиди.- Квехъ вуч хьанва? Акьван пулар чна гьинизда? – гьарай акъатна Мусадай…
+Малум тирвал, дуьньядин Кьвед лагьай дяве 1939-йисан 1-сентябрдиз башламишна. Адак цӀай кутур уьлквеяр фашиствилин Германия, Италия ва милитариствилин Япония я. 1941-йисан 22-июндиз Германияди Советрин Союздал гьужумна. Гьавиляй чи уьлкве Германиядихъ галаз дяведик экечӀуниз мажбур хьана. А дяведа Советринни Германиядин фронтра са шумуд йисуз къизгъин женгер тухвайдалай кьулухъ Германия магълуб хьана. 1945-йисан апрелдин ва майдин варцара советрин кьушунри Берлиндин ва Прагадин операцийра немсерин чапхунчийрин кьушунрин эхиримжи дестеяр кукӀварна ва абур союзникрин кьушунрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. И чӀавуз Германияди рей гана. И тегьерда Европада дяве куьтягь хьана. Амма гьа и вахтунда яргъал тир рагъэкъечӀдай пата ва Тихий океанда Японияди США-ДИЗ, Великобританиядиз ва маса союзникриз акси яз женг тухун давамарзавай. 1945-йисан 26-июлдиз США-ДИ, Великобританияди ва Китайди Япониядивай адан кьушунри рей гун истемишна. Амма Японияди и кар инкарна. И чӀавуз виликан Советрин Союздин сергьятрив вичин бине Квантундин армияди тешкилзавай Япониядин кьушунрин еке десте акъвазнавай. Японияди вичин сергьятрив женгинин еке къуватар гъанвайвили, чи уьлкведин регьберри Япониядин сергьятрал гьеле 1941-йисалай женгинин хейлин къуватар кӀватӀнавай. 1945-йисан 9-августдин йифен сят 12 даз чи кьушунри уьлкведин сергьятрилай элечӀуналди, стратегиядин метлебдин Маньчжуриядин гьужумдин операция башламишна. И вахтунда 5000 километрдилайни гзаф яргъивал авай фронтра женгинин гьерекатар кьиле физвай. Чи кьушунрин еке дестейри душман-дал гьам чилелай, гьам гьавадай ва гьамни гьуьлелай гьужумна. Гьа и юкъуз США-ДИ вичихъ политикадин мурадар аваз Япониядин Нагасаки шегьердал атомный бомба гадарна. Амма идалай са шумуд югъ вилик, 6-августдиз, абуру Япониядин Хиросима шегьердални атомный бомба вегьенай. Гьа и йисан 10-августдиз Япониядиз акси дяведик Монголияни экечӀна. Советрин кьушунрин вири жуьрейрин саналди тир ва йигин гьерекатри бактериологиядин яракьар ишлемишунин барадай Япониядин планар чӀурна. Дуьньядин Кьвед лагьай дяве 1945-йисан 2-сентябрдин йикъан 9 даз (Токиодин вахтуналди) Америкадин Линкор «Миссурида», Япониядин императордин ва гьукуматдин векилри хьиз, Япониядин къецепатан крарин министр Мамору Сигемицуди ва и уьлкведин армиядин генеральный штабдин начальник, генерал Йосидзиро Умедзуди «Японияди са рахунни алачиз рей гунин гьакъиндай» акту-нал къул чӀугуналди куьтягь хьана. Дяведа СССР гъалиб хьун себеб яз Японияди Советрин Союздив Кьиблепатан Сахалин ва Курилрин островар вахкана. Къейдин, дуьньядин Кьвед лагьай дяве 1939-йисан 1-сентябрдилай 1945-йисан 2-сентябрдалди – 6 йисуз давам хьана. И вахтунда кьиле фейи ягъунра чпе 1,7 миллиард кас яшамиш жезвай 61 уьлкведи иштиракна. Женгинин гьерекатар 40 уьлкведин чилерал, гьакӀни гьуьлерал ва океанрал кьиле фена. Дуьньядин Кьвед лагьай дяве инсаниятдин тарихда виридалайни инсафсузди ва еке магьрумвилер галайди тир. А дяведа 55 миллиондилай гзаф инсанар телеф хьана. СССР-ДИН 27 миллион агьалийри ватандин азадвал патал чанар гана.
+И мукьва Дербентда Азадвилин майдан къулайдиз туькӀуьрунин рекьяй кӀвалахар тухузвайла, вичихъ тарихдин метлеб авай археологиядин комплекс жагъун хъувунва. Ам яру кирпичдикай эцигнавай кӀваликай (11-13-асирар) ва куьгьне цин проводдин амукьайрикай (6-асир) ибарат я. Идалайни гъейри, ина гьакӀ пичерин амукьаярни ава. Жагъун хъувунвай шейэрин гьакъиндай баянар гуналди, Дербентдин архитектурадин управленидин культурадин ирсинин отделдин начальник Тимур Гьарунова къейдзавайвал, алай вахтунда археологар жагъанвай шейэр ахтармишунал машгъул я. Дербент шегьердин администрацияди чарасуз ахтармишунар кьиле тухвайдалай кьулухъ культурадин ирс хьиз малумарун мумкин тир археологиядин и памятник реконструкция авунвай Азадвилин майдандик кваз музейдиз элкъуьрун ва талукь тирвал тадаракламишун фикирдиз къачунва. Къейдин, шегьердин Азадвилин майдандал кӀвалахар культурадин ирсиник акатзавай и чка хуьн таъминарунин серенжемрин сергьятра аваз кьиле тухузва. Абур гьеле алатай йисан октябрдин вацра Дагъустандин культурадин ирс хуьнин Агентстводихъ галаз гекъигнава.
+Герейханов Юсуф Cоветринни партийный руководитель, общественно-политический деятель тир. 1901-йисуз Ахцегьрин хуьре дидедиз хьайи Ю.Герейханов 13 йисалай хуьруьн ва КИСЛОВОД-СКДИН заргарвилин устӀарханайра, Бакуда авай буругърин мяденра кӀвалахуниз мажбур хьана. Фялейрин арада Юсуф цӀийи социальнополитический идеяйриз мукьва жезва. Инкъилабдин женгина иштирак авур ам Дагъустанда Советрин власть сифте эцигайбурукай сад хьана. Юсуф Тагьировича Москвада РагъэкъечӀдай патан зегьметчийрин Коммунистический университетда кӀелна. Ина ам къастунин кӀевивилелди, дерин чирвилералди ва тешкилатчивилин алакьунралди тафаватлу жезвай. КӀелунрилай кьулухъ Дагъустандиз хтай ада жавабдар къуллугърал кӀвалахна: партиядин Андийский райкомдин отделдин заведишвиле, Дагъустандин Огни шегьердин заводдин парткомдин секретарвиле, Дагпотребсоюздин председателвиле ва партиядин Кьасумхуьруьн райкомдин сад лагьай секретарвиле. Гьа и къуллугъдал 1930-йисуз Советриз акси бунтдин вахтунда Ю. Герейханов Советрин властдин душманри яна кьена. А вахтунда адан 29 йис тир. СтӀал Сулеймана Юсуф Тагьировичаз кьейидалай кьулухъ «Жуьрэтлу хва�� тӀвар алай шиир бахшна. Кьегьал хва Ю. Герейханован тӀварунихъ Кьасумхуьруьн (гилан Сулейман Стальский) районда тешкилнавай сифте совхоз яна. Ина виче партийный руководителдиз памятник эцигнавай Герейханов тӀвар алай еке поселок арадал атанва.
+Филдизни носорогдиз садахъайни кичӀе туш. Абуруз гьатта асланрини рехъ гузва.*** Зебраяр кьакьан векь, кул-кус авай чкада чпин душманрикай чуьнуьх жеда.*** Маймунриз квехъай кичӀе ятӀа чидани? Питон тӀвар алай еке иландихъай. Питон маймундал тепилмиш жезва ва вичин еб хьтин яргъи, гзаф гужлу жендекдивди абур баъмишзава, ахпа туькьуьмзава.*** Тропикрин вацӀарани вирера бегемотар, мадни абуруз лугьудайвал гиппопатамар гьалтда. Абурун сив лап чӀехиди ятӀани, бегемотрин ем анжах къацу векьер я.
+Вири Россиядин агьалийрин перепись сад тир статистикадин къайдадалди вири уьлкведа кьиле тухузвай важиблу серенжем я. Адан мурад демографидин, экономикадин ва яшайишдин рекьерай умумиламишнавай делилар кӀватӀун я. Чи уьлкведа агьалийрин перепись алай йисан 15-октябрдилай 14-ноябрдалди кьиле фида. Физ хквез четин чкайра и серенжем цӀинин 20-декабрдалди давамарда. 15-октябрдилай 8-ноябрдалди госкъуллугърин порталда агьалийривай чпивайни переписдин чарар ацӀуриз жеда. Къейдин, 16-августдиз РФ-ДИН Премьерминистр Михаил Мишустина и месэладиз талукь къарардални къул чӀугунва. ТӀебиатдин къулайсуз шартӀар авай чкайра гьеле алай йисан апрелдилай майдин юкьваралди 140 агъзур кас кьван инсанар гьисабна. Вири Россиядин агьалийрин переписдин сифтегьан нетижаяр 2022-йисан апрелдиз кьада. Эхиримжи нетижаяр лагьайтӀа, къведай йисан 4-кварталдиз официальныйдаказ чапда. Майдин вацра РФ-ДИН Президент Владимир Путина тухвай совещанидал РФ-ДИН Федерациядин Советдин вице-спикер, «Сад тир Россия» партиядин генсоветдин секретарь Андрей Турчака агьалийрин перепись октябрдин вацрал хутахун теклифна. Ада и кар сечкийрилай виликан кампания башламишунихъ галаз алакъалу авуна. Вирироссиядин агьалийрин перепись сифте яз гзаф каналар ишлемишунин къайдада тухуда. ИкӀ, Россиядин гьар са агьалидивай госкъуллугърин порталда вич ва вичин хизан гьисабуник кутаз жеда. Идалайни гъейри, инсанривай гьисабуник гьакӀ МФЦ-РА ва я стационардин переписдин участокра экечӀиз жеда. Гьа са вахтунда перепись тухунин адетдин къайдани амукьда. И чӀавуз инсанрин кӀвалерихъ саки 320 агъзур кас переписчикар къведа. Абуру чпин кӀвалахда электрондин планшетарни ишлемишда.
+Алай йисан 24-августдилай 5-сентябрдалди Токиода кьиле фейи Паралимпиададин къугъунра Россиядин хкянавай командади медалрин кьадардал атайла 4-чка кьуна. Россиядин спортсменри къизилдин 36, гимишдин 33 ва буьруьнждин 49 медаль къазанмишна. Спортдин и акъажунра виридалайни гзаф медалар Китайдин командади къазанмишна (9660-51). И рекьяй 2-чкадал Великобританиядин хкянавай команда ала (41-38-45). Пуд лагьай чка США-ДИН командади кьуна (3736-31). И гатун Паралимпиадада Россиядин спортсменри вири саналди 118 медаль къазанмишна. Лондонда кьиле фейи и жуьредин къугъунра чи командади 102 медаль къачунай. Идалайни гъейри, Токиодин Паралимпиадада чи уьлкведин векилри, Паралимпиадайра къазанмишай къизилдин медалрал атайла, чпин лап хъсан нетижа тикрар хъувуна.
+Алай йисан 24-августдиз Цуругърин хуьре агьалийрин сход кьиле фена. Анал цӀинин йисан алатнавай девирда Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МО-ДИН полициядин участковый А.Шарифован кӀвалахдин гьакъиндай гьахъгьисабдиз яб гана. И мярекатда «Цуругърин хуьр» СП-ДИН кьилин заместитель И.Мавлудова, УУПДИН ва ПДН-ДИН начальникдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай И.Жафарова иштиракна. Административный и участокда 2092 кас яшамиш жезва. 542 касдихъ транспортдин такьатар, 38 касдихъ яракьар ава. Гьар жуьре рекьерай профилактикадин учетда 12 кас ава. Абурукай сад яш тамам тахьанвай аял ва садни аялдин диде-буба я. И участокда шартӀуналди жазаламишнавай 2 кас, алкоголизмдик ва наркоманиядик начагъ тир 3 кас ва виликдай суддик акатай 3 кас ава. *** Гьа и жуьредин серенжем 26-августдиз КьакӀарин хуьрени кьиле фена. Анал полициядин къуллугъчи А.Сафербегова тухванвай кӀвалахдин гьакъиндай доклад авуна. Мярекатда «КьакӀарин хуьр» СП-ДИН кьил М.Гьуьсейнова, полициядин УУП-ДИН ва ПДН-ДИН начальникдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай И.Жафарова иштиракна. Административный участокда 2961 кас яшамиш жезва. Ина 77 касдихъ яракьар ава. Гьахъгьисабдин девирда полициядин къуллугъчияр ина 550 кӀвалин гьаятриз килигна, анра агьалийрин гьал-агьвал ахтармишна. Ина профилактикадин учетда 17 кас ава. Абурукай 7 виликдай суддик акатайбур, 2 кас административный гуьзчивилик квайбур, 3 – хизанда къал-макъалзавайбур, сад – шартӀуналди жазаламишнавайди, 4 кас психикадин рекьяй начагъбур ва 4 касни жагъурзавайбур я.***27-августдиз гьа ихьтин се-ренжем Луткунани хьана. Анал жемятди полициядин участковый Э.Къурбанован гьахъ-гьисабдиз яб гана. Мярекатда «сельсовет Луткунский» СП-ДИН кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай М.Сулейманова ва УУП-ДИННИ ПДН-ДИН начальникдин везифаяр тамамарзавай И.Жафарова иштиракна. Къейдин, и административный участокда вири саналди 2638 кас яшамиш жезва. ГЬАХЪ-ГЬИСАБДИН девирда полициядин векилар 563 кӀвалин гьаятдиз килигна. Луткуна 601 кас транспортдин такьатрин ва 48 кас яракьрин иесияр ава. Ина профи-лактикадин учетда 15 кас ава, 7 кас виликдай суддик акатайбур, 2 кас шартӀуналди жазаламишнавайбур, 2 – алкоголизмдик, 2 – психикадин рекьяй начагъбур, 2 – хизанда къал-макъалзавайбур, кьведни чеб жагъурзавайбур я.***28-августдиз Смугъулрин хуьрени сход кьиле фена. Анал доклад гваз полициядин участковый А.Моллалиев экъечӀна. Мярекатда «сельсовет Смугульский» СП-ДИН кьил А.Мегьдиева, УУП-ДИН ва ПДН-ДИН начальникдин везифаяр вахтуналди ��амамарзавай И.Жафарова иштиракна. И хуьре 1721 кас яшамиш жезва. ГЬАХЪ-ГЬИСАБДИН девирда полициядин къуллугъчияр 293 кӀвалин гьаятриз килигна. Ина 51 касдихъ яракьар ва 468 касдихъ транспортдин такьатар ава. Разивилелди къейдин, цӀинин алатнавай девирда и хуьре са тахсиркарвални хьанвач. Анжах 77 административный материал гьазурнава. Профилактикадин учетда 3 кас ава.*** Полициядин участковыйдин гьахъ-гьисабдиз яб гуниз талукь мярекат Фия 30 августдиз кьиле фена. Анал полициядин участковый инспектор М.Алишева доклад авуна. Мярекатда «Фиярин хуьр» СП-ДИН кьил М.Мамедалиева иштиракна. Фия исятда 3336 кас яшамиш жезва. Полициядин къуллугъчияр 487 кӀвалин гьаятдиз килигнава. И вахтунда абуру чпе инсанар яшамиш техжезмай 4 кӀвал малумарна. Хуьре 383 касдихъ транспортдин такьатар ва 70 касдихъ яракьар ава. Ина гьахъ-гьисабдин девирда са тахсиркарвални хьанвач, 81 административный материал гьазурнава. ШартӀуналди жазаламишнавай са кас профилактикадин учетда ава.*** Хуьруьгар райондин еке хуьрерикай сад я. Полициядин участковый А.Шарифова гьахъ-гьисаб авунин серенжем ина 25-августдиз кьиле тухвана. Ада «Хуьруьгрин хуьр» СП-ДИН кьил З.Сулейманова, УУП-ДИН ва ПДН-ДИН начальникдин врио И.Жафарова иштиракна. Къейдин, административный и участокда 2271 кас яшамиш жезва. 607 касдихъ транспортдин такьатар ва 55 касдихъ яракьар ава. ГЬАХЪ-ГЬИСАБДИН девирда и хуьре са тахсиркарвал ва административный къайдаяр чӀурунин 71 дуьшуьш хьана. Полициядин къуллугъчияр 570 кӀвалин гьаятдиз килигна. Ина профилактикадин учетда 16 кас ава, са кас административный гуьзчивилик ква, 7 кас виликдай суддик акатайбур я, кьве кас алкоголизмдик ва са касни психикадин азардик начагъ я, пуд касди хизанда къал-макъаларзава. Хуьре са кас шартӀуналди жазаламишнава ва садни ПДН-ДИН учетда ава. Разивилелди къейдин, хуьрера профилактикадин, яни мумкин тир тахсиркарвилерин вилик пад кьунин рекьяй кӀвалах тухузва. Учетда авай вири ксар полициядин участковый инспекторрин саки гьар йикъан гуьзчивилик ква. Гьавиляй общественный низамкъайда чӀурзавач, абур яшайишдин дуьз рекьел хквезва. .
+КЬИСАС ВАХЧУН ТАВУН ХЪСАН Я
+Гьар са мусурманди шариатдин къайдайрал амал тавуртӀа, адаз 72 жуьре гунагь жезва. Абурукай са шумуд гунагь туба тавунмаз ва гьакӀ инсанри чпи-чпелай гъил къачун тавунмаз Аллагьдини гъил къачун тийидайбур я. Ингье а гунагьар: капӀ тавун, инсан яна кьиникь, мусур-мандин мал къакъудун, чуьнуьхун, ичкидикай ва кьил элкъуьрдай ва маса шейэрикай менфят къачун, зинадиз фин, буфтан вегьин, гъейбет рахун (Къияматдин юкъуз гьахъгьисаб хъийидайла буфтан ва гъейбет авунвайбуру чпи-чпелай гъил къачур вядеда Аллагьдини абурун гунагьрилай гъил къачуда, тахьайтӀа ийизвай тубани абурун менфятдиз къведач). Инсан кьейиди къан хиве авайди яз гьисабзава. Лукьманал ГЬА-КИМА хиве къан авай садавай хабар кьуна: «Вун яни зи буба,хва, стха кьейиди?». «Эхь» – лагьана жаваб гана ада. – За писвилиз кьисас вахчузвайди туш, – лагьана ам вичин рекьиз фена. Им халис мусурмандиз хас тир лишанрикай сад я. Алай вахтунда чаз мукьвал-мукьвал са ни ятӀани бизнесменар, са тахсирни квачир инсанар ягъиз рекьизва лугьуз ван жезва. Им, гьелбетда, акьалтӀай вагьшивал я. Ахьтин гьерекатар Ислам динда кӀевелай къадагъа авунва. Аллагьди гъил къачун тийидай чӀехи гунагьрикай я ахьтин крар. Тапарар авун, сада вал тапшурмишнавай шейиникай са пай алудна вахгун, кьери цикай жува-жув хуьн тавунни гунагь я. Гьамиша тӀагьарат (целди чуьхуьн хъувун) гваз хьуни михьивал ва сагъламвал хуьдай мумкинвал гузва. Зинадин гунагьрикай рахайтӀа, алай вахтунда чаз таквазвайбурулай аквазвайбур гзаф я. Им, гьелбетда, Къияматдин югъ мукьув жезвайвилин лишанрикай сад я. Пайгъамбарди (с.а.с) лагьана: «Эгер са дишегьлиди вич масадбуруз хъсандиз акун патал алукӀна, рангар яна кӀваляй экъечӀайтӀа, ам зинаэгьли яз гьисабзава. И кар адавай анжах кӀвале вичин итимдиз хуш акун паталди ийиз жеда. Дишегьлидиз вичин кӀвале гъуьлуьн вилик винидихъ къейднавай крар ийидай ихтияр ава. Гьая авачирдахъ динни жедач».
+Араб чӀалан кхьинрин гуьрчег хатӀ (каллиграфия) изобразительный искусстводин сифте жуьрейрикай я. Ислам динда ада кьетӀен чка кьазва. Арабрин культурада ва я динда Аллагьдин ва Мегьамед Пайгъамбардин (с.а.с.) шикилар чӀугун еке гунагь ва къадагъа кар яз гьисабзава. Амма арабрин каллиграфияда гьарфарин куьмекдал инсандин ва чан алай маса шейэрин шикилар арадал гъидай ихтияр ава. Мусурманрин уьлквейра каллиграфиядиз еке гьуьрмет ийизва, вучиз лагьайтӀа Аллагьдин патай атай келимаяр адан куьмекдалди вири дуьньядиз чукӀурна. Дегь заманайрилай инихъ арабрин кхьинрин са шумуд жуьре хатӀ арадал атанва. Европадин кхьинрив гекъигайла, арабрин кхьинар эрчӀи патахъай чапла патахъ физва. Арабрин кхьинар вад жуьредикай ибарат жезва: насх, насталик, дивани, сулус, рукъ׳а. Виридалайни куьгьнеди куфадин (Куфа шегьер Иракда ава) хатӀ яз гьисабзава. Кьвед лагьай чкадал тик тушир, шуькӀуь цӀарарикай ва элкъвей жуьредин гьарфарикай ибарат «насх» хатӀ ала. Араб чӀалан вири ктабар гьа и хатӀунал чапзава. Амма бязи кхьинар регьятдаказ авун патал абуру рукъ
+а хатӀни ишлемишзава. А хатӀуна гьарфарин винел ва кӀаник эцигнавай лишанар цӀараралди къалурнава. Бязи хатӀар мискӀинар, кӀвалер ва гьакӀ шикилар чӀагурун патал ишлемишзава. Лугьун лазим я хьи, алай вахтунда каллиграфия исламдин искусствода фад вилик физвай ва гележег авай рекьерикай сад я. И йикъара Урусрин драмтеатрдин дараматда авай вакцинациядин пунктуна «Прививка авунай пишкеш» лишандик кваз Дагъустандин чпин яшар 60 йисалай виниз тир агьалияр патал тайинарнавай акция кьиле физва. Адан тешкилатчияр РД-ДИН цифровой рекьяй вилик тухунин Министерство ва алакъадин операторар я. ��кция 28-августдиз башламишнава. Адан сергьятра аваз вакцинаяр ягъай яшлубуруз недай шейэрин наборар гуда. Абур гьакӀ пулсуздаказ интернетдикни кутада ва гележегда ам ишлемишдай ихтиярни гуда. Идан гьакъиндай Дагъустандин цифровой жигьетдай вилик тухунин министрдин 1-заместитель Рамазан Абдуллаева малумарна
+1-сентябрдиз, чирвилерин Юкъуз, РД-ДИН Кьил Сергей Меликов Ахцегь районда хьана
+(Луткунрин школа ачухунин митингдал райондин кьил О.М.Абдулкеримован тебрик)
+Сифте нубатда ада вичин заместителар, РД-ДИН Гьукуматдин членарни галаз Луткунрин хуьре цӀийи школа ачухунин мярекатда иштиракна. Къейдин, и школа РФДИН «Образование вилик тухун» госпрограмма уьмуьрдиз куьчуьрмишунин сергьятра аваз эцигна. Ана 400 ученикдин чка ава. ЦӀийи школадин дарамат 5 корпусдикай ибарат я. Школада спортзал, пищеблок, актовый зал, библиотека, спортдин ачух майдан ава. Гьар са класс вичик интерактивный доска, акустикадин система, куьруь фокусдин проектор, моноблок ва компьютер акатзавай кӀелунин комплексдал тадаракламишнава. – Гьуьрметлу юлдашар, къе чна лишанлу вакъиада – вичихъ чарасуз тир вири кабинетар, агалкьзавай несилдиз чирвилер ва тербия гунин алай аямдин такьатар, классдилай къецепатан кӀвалах тухун патал къулай чкаярни галай 400 ученикдивай кӀелиз жедай цӀийи школа ахъаюниз талукь мярекатда иштиракзава. Зун а кардихъ кӀевелай инанмиш я хьи, ихьтин школа кардик акатуни гележегда райондин агьалийрихъ илимда, искусствода ва спортдин рекье агалкьунар хьуниз къуллугъда, – лагьана РДДИН кьил С.Меликова инал кӀватӀ хьанвайбурун вилик экъечӀна рахуналди ва цӀийи школа эцигунин кӀвалахда иштиракай вирибуруз вичин патай рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна. Региондин кьили гьакӀни 1-сентябрдиз Дагъустанда чпе 1206 ученикдиз чка авай мадни цӀийи 3 школа ахъайзавайди къейдна. Гьукуматдин гьар жуьре программайрин сергьятра аваз РД-ДА исятда 100 школадин, 50 далайни гзаф аялрин бахчайрин эцигунар кьиле физва. Абурукай 74 объект алай йисуз ишлемишиз вахкудайвал я. Идалайни гъейри, цӀи республикадин 191 школада, гьа жергедай яз Ахцегь райондин 3 школадани, 210 дарамат капитальныйдаказ ремонт хъувунва. Гуьгъуьнай Сергей Меликова муаллимризни чирвилерин Югъ мубаракна. Республикадин Кьили къейд авурвал, муаллимри аялриз чи тарих ва культура кӀанарзава, абуруз чпин алакьунарни бажарагъар вилик тухуз куьмек гузва.– Зун кӀевелай а кардихъ инанмиш я хьи, муаллимрин куьмекдалди чи аялри алай аямдин муракаб месэлайрай кьил акъудда. Школа куьтягьна абур хайи республикадин хушбахт гележег патал чи вилик акъвазнавай месэлаяр лайихлудаказ гьялунив эгечӀда. Куьн гьар са карда чи бубайрин ва чӀехи бубайрин баркаллу къазанмишунриз вафалу хьун чарасуз я. Къуй квехъ виридахъ чандин мягькем сагъвал ва уьмуьрда еке агалкьунар хьурай, – лагьана С.Меликова. Ахпа гаф «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова къачуна. – Малум тирвал, образованиедиз ийизвай инвестицияр чи гележегдиз ийизвай инвестицияр яз гьисабзава. Чирвилер къачун патал аялриз тешкилнавай шартӀарилай абурув ерилу образование агакьун хейлин дережада аслу я. Лап са тӀимил вахт идалай вилик Луткунрин хуьруьн аялри школадин куьгьне дараматда, пуд сменада кӀелзавай. Къе лагьайтӀа, ина цӀийи школа кардик акатнава. Гьам аялар ва гьамни муаллимар патал ина чарасуз тир вири шартӀар яратмишнава. Гуьгъуьнай инал чкадин аялрин музыкадин ансамблри чпин алакьунар къалурна. Мярекат шадвилин гьалара яру лентӀ атӀуналди куьтягь хьана. РД-ДИН Кьил Сергей Меликов чи республикадин Минобрнаукадин регьбер Я.Бучаев, РДДИН Минстройдин Кьил Артур Сулейманов, Республика рекъемрин жигьетдай вилик тухунин министр Юрий Гьамзатов, эцигунрин подрядчик ва школадин директор галаз школадин цӀийиз акъайнавай дараматдиз килигна. Региондин регьберди цӀийи школа мадни къулайдиз туькӀуьрунихъ ракъурнавай са жерге теклифар гана. Ада гьакӀ и школадин муаллимрихъ ва техперсоналдихъ галазни суьгьбетна.
+Дагъустандин Кьил С.Меликова Луткунрин школада ислягьвилин тарс тухвана
+Тарс ачухуналди, Дагъустандин регьберди кӀватӀ хьанвайбурун рикӀел исятда РФ-ДИН кьушунри Донбассда женгинин махсус операция кьиле тухузвайди, ана агъзурралди дагъустанвийри чпин намусдин буржи гьакъисагъвилелди тамамарзавайди, чун вири ислягьвал хуьн патал чалишмиш хьун важиблу тирди рикӀел хкана. – Чи хайи чилел ислягьвал хуьн патал чна вирибуру алахъунар сад авун чарасуз я. Им чи къенин тарсунин асул фикир жезва, – лагьана Сергей Меликова. Ада гьакӀни къейдна хьи, чӀехибурухъ галаз санал аялрини школадин уьмуьрда активвилелди иштирак авун чарасуз я. Аялрал са гьихьтин ятӀани фикирар илитӀун герек туш, абуруз чпиз гьакъикъатдани бегенмиш тир крарал машгъул жедай мумкинвал гана кӀанда. Шаксуз, аялрини школада тайин къайдайрал, тарсарин расписаниедал амал авун чарасуз я. Абуруз кӀелдай заве
+Дагъустанда кӀвачин къапарин производство артмишдай кьетӀен проект фикирдиз къачунва. Адан карханаяр, сифте нубатда, Махачкъалада, ахпа Каспийск, Буйнакск шегьерра эцигда. 6 миллиард манат инвестицияр желбуналди, 12 агъзур зегьметдин чкаяр яратмишзавай и проект алай вахтунда республикада лап кар алайди яз гьисабзава. Гьуьрметлу Сергей Алимович! Гьуьрметлу мугьманар, муаллимар, аялар ва абурун диде-бубаяр! Къе чи райондин тарихда лишанлу югъ я. Ина хьтин вакъиа таххьана са шумуд 10 йисар тир. Хъсандиз малум кар я хьи, образованидин хилез ийизвай инвестицияр – им чи гележегдиз ийизвай инвестицияр я. Чна чи аялри дерин чирвилер къачун патал гьихьтин шартӀар яратмишайтӀа, гьадалай образованиедин ерини аслу жеда. Лап са тӀимил вахт идалай вилик Луткунрин хуьруьн аялри вич гьеле яргъал тир 1928-йисуз эцигнавай, саки хаталу гьалдиз атанвай дараматда чирвилер къачузвай. Аялри пуд сменадин къайдада, хъуьтӀуьз «буржуйка» пичерин куьмекдалди чимизавай классра кӀелзавай. Амма къе луткунви аялрин вилик виче 400 ученик патал чка авай, тадаракламишнавай кабинетарни, библиотекани, спортдин ва актовый заларни, къулай столовыйни галай цӀийи школади ракӀарар ахъайнава. Ина гьам муаллимар ва гьамни аялар патал чарасуз вири шартӀар яратмишнава. За квез и вакъиа рикӀин сидкьидай мубаракзава. И жуьредин цӀийи идараяр ачухуни чи республика яшайишдинни экономикадин рекьяй агалкьунралди вилик физвайди къалурзава. Луткунрин хуьруьн цӀийи школа чирвилер гунин пуд сменадин режим арадай акъудунин программадай физва. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, заз цӀийи школа ахъаюник чпин алахъунрин ва зегьметдин еке пай кутур уьлкведин руководстводиз, РД-ДИН Кьил Сергей Алимович Меликоваз, Дагъустан Республикадин Гьукуматдин кьил Абдулмуслим Муьгьуьдинович Абдулмуслимоваз, РД-ДИН образованидин министр Ягья Гьамидович Бучаеваз, «Капитал» ООО-ДИН эцигунардай компаниядин регьберриз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумариз кӀанзава. Зун а кардихъ кӀевелай инанмиш я хьи, и школа гележегдани гьамиша лап хъсанбурун жергеда жеда. Адан педколлективди виликан йисара ина арадал атанвай хейлин хъсан адетар хуьда ва абур артухарда. Къуй куь школадин педколлективдихъ еке агалкьунар ва ученикрихъни дерин чирвилер къачунин карда къастунин кӀевивал хьурай! Гьуьрметлу райондин педагогар, чи школайрин ученикар ва абурун диде-бубаяр! 1-сентябрь, чирвилерин Югъ, чаз вирибуруз багьа ва мукьва сувар я. Адалай чирвилерин алемдиз тухузвай кьетӀен рехъ башламиш жезва. Школада дерин чирвилер къачун уьмуьрда гьар са касдихъ агалкьун хьунин бине я. Чун квевай школада дерин чирвилер къачуз хьун патал кӀевелай чалишмиш жезва. Къе Луткуна цӀийи школа ахъайнава. Гьа са вахтунда чна Ахцегьрин 1-нумрадин, КьакӀарин ва Цуругърин школаярни капитальныйдаказ ремонтнава. Алай йисан эхирдалди чна районда образованиедин мад кьве идара ачухун фикирдиз къачунва. Квез вирибуруз чирвилерин Югъ мубаракрай! Къуй алукьнавай кӀелдай цӀийи йис куьн патал бегьерлуди ва итижлуди хьурай!
+Сентябрдин эвелра Дагъустандин Кьил Сергей Меликова федеральный метлебдин культурадин ирсинин объект тир Ахцегьрин машгьур къеле хуьнин месэладай махсус совещание кьиле тухвана. Ам башламишдалди региондин регьберди вичи къеле кӀвачел ахкьулдунин чарасузвилел гегьенш общественностдин фикир желб авур ва талукь тир теклиф гваз экъечӀай РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Имам Яралиеваз чухсагъул лагьана. Сергей Меликова къейдна хьи, туриствилин жигъирри культурадин объектрин тарихдин къимет терг авуниз рехъ гана виже къведач. Эгер абуру халкь гележегда илимдин, культурадин ва руьгьдин рекьяй вилик финин бине, гележегдин несилар патал адан къимет хуьз куьмекзаватӀа, анжах и дуьшуьшда ихьтин имаратар туристар патал килигиз лайихлу чкаяр яз ишлемишиз жеда. «Ахцегьрин къеле, Хуьруьгрин хуьре авай Жуьмя мискӀиндин минара ва культурадин ирсинин хейлин маса объектар сифте нубатда илимдин кӀвалах патал бине хьун лазим я», – къейдна Сергей Меликова. Совещанидал рахай Дагъустандин культурадин ирс хуьнин рекьяй Агентстводин руководитель Махач Мусаева кӀватӀ хьанвайбуруз культурадин ирсинин объект авай гьалдикай, ам хуьнин къайдадикай ва алай аямдин шартӀара ам ишлемишунин мумкинвиликай малумат гана. Докладчиди къейд авурвал, культурадин ирсинин объект хуьн патал виридалайни хъсан шартӀ ам активвилелди кардик хьун я. Адан гафаралди, вичин саки 200 йисан тарихдин девирда Ахцегьрин къеледи важиблу военный объект, округдин администрация, дустагъ, образованидин идара, производстводин цехар яз къуллугъна. Ам садрани буш яз амукьзавачир, активвилелди ишлемишзавай ва «яшамиш жезвай». Гьа са вахтунда имаратдин сергьятра ам чукӀуниз таъсирзавай кӀвалах кьилиз акъудун къадагъа авунва. Инал къейд авурвал, памятник хуьн патал намуслу инвестор желб авунин гереквал ава. Ада проектдай реставрациядин кӀвалахар кьилиз акъуддай, талукь тир органрин гуьзчивилик кваз тарихдин и памятник алай аямдин шартӀара ишлемишун патал гьазурдай. Эхирдай Сергей Меликова лагьайвал, и месэлади галай-галайвилин гьерекатар истемишда. Ам чи дикъетдин юкьва жеда.денийра гаджетар ишлемишдай ихтиярни авач. Аялрин майилвилер гьевесламишунин месэладал акъвазуналди, республикадин регьберди факультативный ва кружокрин кӀвалах аялрихъ галаз гекъигна тешкилун теклифна. ЦӀийиз ахъайнавай школадихъ лагьайтӀа, и кар патал чарасуз тир вири шартӀарни тадаракар ава. Идалайни гъейри, С.Меликова аялар гьуьлел ва я алачухарни гваз дагълариз тухун тешкилунин мумкинвилелни дикъет желбна. Чпин нубатда, школьникри республикадин Кьилиз рикӀин сидкьидай чугъсагъул лагьана ва ада гайи цӀийи теклифар хушвилелди кьабулна.
+Хуьруьгрин хуьре авай Жуьмя мискӀиндин минара цӀийикӀа тукӀуьр хъийида
+1-сентябрдиз Ахцегь районда рабочий мугьманвиле хьайи вахтунда Дагъустандин Кьил Сергей Меликов Хуьруьгрин хуьре авай Жуьмя мискӀиндин минарадизни килигна. Вичин кьакьанвал 22 метрдиз барабар тир и минара 1637-1638-йисара чкадин диндин ва общественный деятель Баба Нуруллагьан пулдин такьатралди эцигайди я. 1966-йисуз хьайи зурба залзаладилай кьулухъ мискӀиндин минарадин цлара хъиткьерар арадал атана, абур къвердавай еке жезва. Инал Республикадин культурадин ирс хуьнин рекьяй Агентстводин регьбер Махач Мусаева малумарайвал, алай йисуз чпин идаради кьиле тухвай экспертизади къалурайвал, и хуьруьн мискӀиндин минарадин цла арадал атанвай хъиткьер зур йисан вахтунда яргъивилихъ метрни зуран ва гьяркьуьвилихъни, юкьван гьисабдалди, са сантимет��дин еке хьанва. Алай вахтунда Хуьруьгрин мискӀин хаталу гьалда авайди яз гьисабна, аниз инсанар ракъурзавач. Ада и объект энгел тавуна къайдадиз хкун чарасуз тирди къейдна. Сергей Меликова бегьерлудаказ кӀвалахунай ва арадал хкунин серенжемар гьазуруниз куьмек гунай Агентстводин регьбердиз чухсагъул малумарна. – Виридалайни вилик чна мискӀиндин минара чкӀунин хаталувал алудна кӀанда, ахпа тарихдин и памятник арадал хкун патал махсус компаниядин пешекарриз теклифда, – лагьана региондин кьили. Къейдин, Кьиблепатан Дагъустандин культовый архитектурадин чешне тир Хуьруьгрин Жуьмя мискӀиндин минара культурадин ирсинин федеральный метлебдин объект яз гьисабзава. Ам Росэменнидин балансдал ала. Кьиблепатан Дагъустанда рабочий мугьманвиле хьайи вахтунда Дагъустандин Кьилин Врио Сергей Меликов Хуьруьгрин хуьре авай образованиедин «Люминари» Центрдизни фена. И чкада Дмитрий Корюхинан регьбервилик кваз 120 аялдиз чирвилер гузва. Абур патал лап хъсан шартӀар тешкилнава. Аялрихъ ина чӀалар чирунал, спортдал машгъул жедай, илимда цӀийивилер чирдай, чпи итиж ийизвай вири месэлайрай чирвилер деринардай мумкинвилер ава. Ахцегьа РД-ДИН Кьил С.А.Меликов вич «Хуьрерин территорияр комплексныйдаказ вилик тухун» госпрограммадин сергьятра аваз башламишай 1500 кас гьакьдай спортдин гзаф хилерин комплексдин эцигунрихъ галазни таниш хьана. И объект 2022-йисан эхирдалди ишлемишиз вахкун планламишнавай. Амма эцигунрин ва къенепатан кӀвалахар кьиле тухунин зайиф еришри и комплекс тайинарнавай вахтунда ишлемишиз вахкуз хьун шаклувилик кутазва. Гьавиляй Сергей Меликова и месэла гьялун вичин гьар йикъан дикъетдик кутунва. Ада мукьвал-мукьвал эцигунрал кӀвалахар физвай гьал чирзава. Ахцегь райондиз атай вахтунда ада гьам заказчидин ва гьамни подрядчидин векилрихъ галаз суьгьбетарна ва и эцигунар жезмай кьван фад куьтягьарун патал са жерге цӀийи тапшуругъар гана. Идалай кьулухъ региондин кьил СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай 1-нумрадин АСОШ-ДИЗ фена ва Цуругърин хуьруьн юкьван школа капитальныйдаказ ремонтзавай гьалдихъ галаз таниш хьана. 1-нумрадин АСОШ 30-йисалайни вилик эцигнавайди я. Ана са сменада 720 аялдивай кӀелиз жеда. Амма алай вахтунда ина 760 аялди кӀелзава. Алай йисуз вичикай суьгьбет физвай школани республикадин маса саки 200 школадихъ галаз санал капитальныйдаказ ремонт авунин президентдин программадик акатнава. Бюджетдин пулдин такьатрин гьисабдай и школада къав дегишнава ва гьакӀ къенепатан ремонтдин кӀвалахар тамамарнава. Кьиле тухванвай кӀвалахрихъ галаз таниш хьайдалай кьулухъ РД-ДИН кьил С.Меликова электропроводка авай гьалдиз, патав гвай чил къулайдиз туькӀуьруниз ва школа террориствилин гьерекатрикай хуьниз талукь яз са жерге теклифар гана. Жавабдар ксарал лап куьруь вахтара кимивилер арадай ахкъудун тапшурмишна. Школадин класср�� Сергей Меликова ученикрихъ галазни суьгьбетарна. Ахцегьрин хуьре аялриз ерилу образование гун патал шартӀар тешкилунин рекьяй абурухъ авай фикирриз итиж авуна. И юкъуз вичел региондин регьберди кьил чӀугур Цуругърин хуьруьн юкьван школадани са корпусда ремонтдин кӀвалахар тухузва. Ина къав цӀийи хъийизва. Электропроводка дегишзава. Гьам къенепатай ва гьамни къецепатай цлар къайдадиз хкизва ва икӀ мад. Ина саки 90 процент кӀвалахар тамамарнава. Пешекаррин фикирдалди, школадин муькуь корпус къайдадиз хкиз тежедай гьалда ава. Гьавиляй Республикадин Кьил С.Меликова жавабдар органриз и хуьре кӀелдай цӀийи корпус эцигуниз талукь яз теклифар гьазурун тапшурмишна. Чкайрал фейидалай кьулукъ Дагъустандин Кьили Ахцегь райондин руководстводихъ галаз совещание кьиле тухвана. Анал ада яшайишдин идарайрин эцигунар ва абур ремонт авун тешкилдайла бязи кимивилериз рехъ гунай муниципальный къуллугъчийриз замечанияр авуна ва арадал атанвай гьалар энгел тавуна туькӀуьр хъувун патал тапшуругъар гана.
+Ахцегь райондин кьил Осман Абдулкеримов 2022-йисан дуьньядин кӀвенкӀвечивал патал гъалибчидихъ (азаддиз кьуршахар кьунай U-20), Ахцегьрин хуьруьн агьали Жабраил Гьажиевахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Гуьруьшда гьакӀ райондин депутатрин Собранидин председатель Абдулкерим Палчаева ва райондин кьилин заместитель Вадим Агъасиева иштиракна. Жабраилаз нубатдин гъалибвал мубарак авуналди, райондин кьили къейд авурвал, муниципалитетдин агьалийри адан агалкьунрал дамахзава ва гьамиша адахъ рикӀ кузва. Идалайни гъейри, ада а кардихъ инанмишвал къалурна хьи, Жабраилан кардиз вафалувили ва пешекарвили гележегдани Ахцегь райондин агалкьзавай несилдин сагълам уьмуьр арадал гъуниз куьмекда. Гуьруьшдин вахтунда адан иштиракчийри спортдикай, муниципалитетдин агалкьунрикай, къенин юкъуз жегьилрихъ авай итижрикай суьгьбетна. Гуьруьшдин эхирдай Осман Абдулкеримова спортсмендив Чухсагъулдин чар ва райондин администрациядин патай пишкеш вахкана.
+(кьилдин ксарин фагьумсуз тестикьарунрикай ва абур инкар авуникай)
+«Лезгинка»… Урус чӀалал рахазвай инсанрин алемда и гафунихъ галаз таниш тушир ксар тӀимил жагъида. Къуй гзафбурун кьил хореографиядин ва этнологиядин кьетӀенвилерай акъатнавач, амма абурукай гьар садан зегьинда тамашиз хуш, дирибаш кьуьлуьнин экуь къамат ава. Ада руьгь, гуьрчегвал ва кавказдин культурадин вичиз хас лишанар саднава. Гьеле 19-асирдин юкьвара и кьуьлуьни вири Россиядин империяда гегьенш машгьурвал къачуна. Гьа и девирдал Кавказдихъ галаз адан мукьвал танишвал, региондин чилер адан къурулушдик кутун, гьакӀни гзаф йисарин Кавказдин дяведин къизгъин вахт гьалтзавай эхир. Гьайиф хьи, и кьуьлуьнин кьетӀенвилин, адан тарихдин, гьа жергедай яз тӀвар арадал атунин, семантикадин дерин ахтармишунар лап тӀимил ава. ««Лезгинка» нин кьуьл я? ТӀварцӀин этимиология, кьуьл арадал атун ва адан хореографиядин тӀебиат» кьил гана (Антропологиядин вестник 47(3):155-168 2019-йис) Ильгьам Гьажимурадова кхьенвай макъалада «Лезгинкадин» тӀебиатдин, адан тарихдин ва ада тунвай лишандин коддин гъавурда тунин алахъун ава. Ам надир ва махсус кӀвалахрикай сад я. Авторди гьахълудаказ а кар къейдзава хьи, уруз чӀалан и гаф арадал атун (Кавказдин халкьари чпин кьуьлериз гьар жуьре тӀварар гузва) Кьиблепатан Дагъустандихъ, тайиндаказ лагьайтӀа – лезгийрин этнокультурадихъ галаз алакъалу я. Гьажимурадов вичин макъалада Кавказдин халкьарин кьуьлер ахтармишзавай искусствоведениедин доктор, Адыгеядин госуниверситетдин музыкадин теориядин, тарихдин ва музыкадин тербиядин методикадин кафедрадин профессор Анна Соколовадин фикиррал бинеламиш жезва. Кьилди къачуртӀа, «Циркумпонтийский лезгинка» кьил алаз кхьенвай адан макъалада къейдзавайвал, ««Лезгинка» арадал атунин чӀехи пай кьисаяр лезгийрин фольклордихъ галаз алакъалу я». Идалайни гъейри, Соколовади халкьдин «Шарвили» эпосда «Лезгинка» арадал атуникай кхьизва. Гила «Лезгинкадиз» гузвай энциклопедиядин тестикьарунриз килигин. Месела советрин чӀехи энциклопедияди агъадихъ галай баян гузва: «
+«Лезгинка» лезги халкьдин (Дагъустан АССР) кьуьл я. Ам вири Кавказ тирвал чкӀанва».
+Британиядин тӀвар-ван авай энциклопедия:
+««Лезгинка» Кавказдин лезги халкьди арадал гъанвай халкьдин кьуьл я».
+И кьуьлуьнин тӀвар арадал атунин маса логика фикирдиз гъун четин я. ГьикӀ лагьайтӀа, Россиядин тамашачидиз ам сифте яз лезгийрихъ аваз акуна ва и кьуьлуьниз талукь тир тӀварни гана. Гележегда лагьайтӀа, и тӀвар Кавказдин дибдин халкьарин кьуьлериз ухшамиш еке дестедиз гана. ЯтӀани малуматрин тамам азадвилин ва фикиррин ачухвилин алай девирда кьилдин авторри аламатдин ва фагьумсуз фикир лугьузва, гуя лезгийри «Лезгинкадал» кьуьлзавачир. Кьилди къачуртӀа, ихьтин «фикир» «ТВ БРИКС»-ДИН халкьарин арадин медиасетдин «Кьуьлерин чӀал» программадин 11-выпуск яратмишайбуру малумарна. Ам идалай вилик компаниядин официальный сайтда, гьакӀни Youtube ва Rutube тӀварар алай адан каналра тунвай. Видеодин 30-секундда передача тухузвай Александр Кононова лугьузва: «…Къе заз куьн «Лезгинкадихъ» галаз танишариз кӀанзава. И кьуьлуьникай гьар садаз ван хьанва. Амма гзафбуруз чидач хьи, лезгийри – Дагъустандин Кьиблепата яшамиш жезвай халкьди – «Лезгинкадал» садрани кьуьл авурди туш…» Гьуьжет алай ихьтин тестикьаруниз жаваб яз ада са чешмедални бинеламиш тахьана гъавурда тунвач. Ихьтин тезисдин фагьумсузвилиз, гьайиф хьи, передача яратмишайбуру фикир ганач. Гьатта «Лезгинка» тӀвар гьикӀ ятӀани кьуьлуьниз дуьшуьшдай ганвайди ва ам лезгийрихъ галаз алакъалу туширди гьисаба кьуртӀа, бес вучиз кьилди къачунвай Кавказдин халкьди вирибурулай тафаватлу яз «Лезгинкадал» кьуьлнач? «Лезгинка» и ��а я маса жуьреда Кавказдин вири маса халкьарихъ ава эхир. «Лезгийри «Лезгинкадал» садрани кьуьл авурди туш» тестикьарун эсиллагь гьакъикъатдив кьазвач. Им, месела, «Урусри садрани «Калинкадал» ва я «Барынядал» кьуьл авурди туш», «Чехри са сефердани «Полькадал» кьуьл авурди туш», «Полякри са сефердани «Мазуркадал» кьуьл авурди туш» гафарив гекъигиз жеда. Бахтунай хьиз, лезгийрин федеральный милли культурадин автономияди «ТВ БРИКС» -дин генеральный директор Жанна Толстиковадин тӀварунал официальный арза кхьейдалай кьулухъ къейднавай макъала гьам медиасетдин официальный сайтдилай ва гьамни адан амай вири интернет-ресурсрилай алудна. Идахъ галаз санал багъишламиш авунни тӀалабна. «ТВ БРИКС» -дин руководстводи гележегда тапан малумат чкӀунин вилик пад кьуналди, камаллувал ва пешекарвал къалурна. Акси дуьшуьшда им лезги халкьдин культурадин ирсинал хъен вегьин жедай. Умуд кутаз жеда хьи, Россиядин халкьарин культурадин ирсинихъ галаз алакъалу ихьтин жуьредин гъавурда авачир къундармайрин арзайрин кьадар гележегда къвердавай тӀимил жеда. И хиле авай гьалар хейлин хъсанаруниз «О нематериальном этнокультурном достоянии Российской Федерации» тӀвар алай Федеральный закон кьабулуни таъсирда. Гьа са вахтунда «рагъэкъечӀдай патан» культурадин еке таъсирдик акатнавай чи халкьдин адетрин, гьакъикъи хореографиядин ва музыкадин искусство чирунин, кӀвачел ахкъулдунин ва машгьур авунин рекьяй гележегдин кӀвалах кьиле тухунихъ акьалтӀай чӀехи метлеб ава.
+Нариман ГЬАЖИЕВ, РФ-ДИН журналистрин Союздин член,зегьметдин ветеран
+Алай йисан декабрдиз, вич къе амачтӀани, вири россиявийрин ва гьакӀ къе адан къваларив гвай суверенный (аслу тушир) уьлквейрин сад тир ватан яз хьайи СССР-ДИН 100 йис тамам жезва. Кагьулвал аватӀани ва официальный властди и вакъиа къейд тавуртӀани, прессада тарихдин и гьакъикъатдикай ихтилатар, рикӀел хкунар яваш-яваш пайда жезва. Гьеле гьар россиявидиз «СССР-ДИН виш йис» къейдзавай памятный (рикӀел хкунин) медаль теклифиз ва я пишкешиз гьазур хьанва. Тарих михьиз зигьиндайни кваз акъудна тергиз кӀанзавай шартӀара им пис кар жедачир. Къенин несилриз-жегьилриз, гьакӀ школьникриз СССР вич вуч лагьай гаф ятӀа, ам гьикӀ расшифроватзаватӀа (кӀелзаватӀа) бажагьат чида. Гьич тахьайтӀа гзафбуруз. Гьеле ам гьинай, гьикӀ арадал атайди ятӀа, адан тарих чир тахьуникай чун рахазвач. Вишни вад йис идалай вилик пачагьдин Россияда инкъилаб гъалиб хьана рабочийринни (фялейрин) лежберрин цӀийи уьлкве – РСФСР арадал къвезва (Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика). СССР уьлкведин къурулуш яз революция хьайи вад йисалай ахпа арадал къвезва. ГьикӀ лагьайтӀа, Россиядин пачагьдин империядик квай къерехда авай – Западдин, Кавказдин, Средний Азиядин халкьарин милли уьлквейра революционный гьерекатар-гьуьжетар, дявеяр давам жезмай, иллаки Западдихъ – Украинада белогвардейчийринни анархистрин, Кавказда мусаватистрин (Азербайджан), дашнакрин (Армения) – (чкадин контрреволюционный къуватар-партияр), эсерринни меньшевикрин (Грузия), басмачрин (ярумчух феодальный реакциядин къуватар) Средний Азия, бандитринни буржуазнореакционный къуватрин партийри ва маса гьахьтин тешкилатри Россиядин революция (инкъилаб) кьабулзавач, чпин майданра адан идеяяр, нетижаяр, кесиб кентчи халкьдин алахъунар тергиз ва бамишариз къати женгера гьатзава. СССР тӀимилбурулай башламиш жезва. Сифте адак кьуд союзный республика акатзава – РСФСР (Россия), УССР (Украина), БССР (Белоруссия), ЗСФСР (Азербайджан, Армения, Грузия). Гуьгъуьнин йисара уьзбекар, туркменар (1926-йис), ахпа азиатский амай халкьар (тажикар, къиргъизар, къазахар) кьилдин союзный республикаяр хьана СССР-ДИК экечӀзава. Анра виринра, гьелбетда, Россиядин куьмек галаз, халкьдин гьукум гъалиб жезва. Ватандин ЧӀехи дяведилай вилик йисара (1938-1940) румынрин гъиляй акъатна Молдавия, немсерин миллетчийрин таъсирдикай хкатай Прибалтикадин (Литва, Латвия, Эстония) пуд республикани СССР-ДИК ахкатзава. Тарихдин хейлин гъалатӀар гила малум жезва. Гьа дяведин вири йисара Прибалтикадин халкьарин миллетбазвилин (фашизмдин) руьгь санизни фенвачир. Советрин девирдани винелай шир янавайтӀани, къенин девирдани гьа фашизмдиз вафалувал, Россиядиз авай адават мадни къизгъин я. Гьа икӀ, Украинадин миллетчивилин, бендеровчийрин, Галичинадин лишанриз ва амалриз Советрин лидерар вилер мичӀна (акьална) килигиз хьана. Тарихдин гъалатӀар дуьз хъувун гьич регьят кар туш. Арадал яваш-яваш атайвал, гьа чӀуру крар, шулугъарни галаз, СССР садлагьана са юкъуз чкӀанвач. Ам дявеяр, ягъунар галаз чукӀурзава. Государстводин фундаментдин къванер явашяваш виликамаз акъудиз башламишзава. СССР чкӀайди 1991-йис яз гьисабзаватӀани, ам чукӀурун гьеле Горбачев властда амаз башламиш хьанва. Кьил кутурбур прибалтар я. Батмиш жезвай гимидай кьифер катдайвал, сифте катайбур гьабур хьана. 1988-йисуз и пуд республика чпин арада меслят хьана СССР-ДИН Верховный Советдин нубатдин сессиядал ачухдиз дипломатический демарш (акун алаз аксивал) малумарна чеб СССР-ДИКАЙ хкечӀзавайди хабар гузва. Абуру махсус декларацияр кьабулна суверенный (аслу тушир) чпин кьилдин уьлквеяр лишанламишзава. Амма ахьтин гьерекатралди и миллетривай СССР чукӀуриз хьанач. Гьакъикъатда ам чукӀурайди РСФСР вич я. Государствообразующий, виридалайни чӀехи, къваларив амай миллетрин республикаяр кӀватӀнавай республика яз ада вичи вичин суверенитет (аслу туширвал) малумарзава – никай ва я нилай аслу туширвал ятӀа чизвач – амай республикаяр вичикай гьарнихъ катарзава. Мумкин я, бязибуру и кар гуьзетни ийизвай, абуруз къалурай и рехъ бегенмишни хьана. Кавказдин республикайра миллетчи лидерар пайда жезва, чпин су��еренитетар малумарна пуд цӀийи уьлкве арадал къвезва – Азербайджан, (Муталибов), Грузия (Гамсахурдиа), Армения (Тер-Петросян). Гуьзетзавайвал, абуруз Россиядикай са кӀусни хушни авач, гьадакай яргъа жез алахънава, чеб цуьк акъуднавай цӀийи, аслу тушир, вири булвилелди авай уьлквеяр жеда лугьуз эйфорияда авай. Средний Азиядин республикайрани гьа ихьтин гьерекатар-гьалар арадал къвезва, гьа инрани виридахъ чеб кьилди хьайила вири крар къулай жеда лугьудай фикиррин есирда аваз хвешивилера авай. Амма лап фад кьилер чкадал хтана чеб эхкъечӀиз тежедай дерин фурариз аватнавайдан гъавурда акьазва. Гьа Россияда хьиз тарашунар, къакъудунар, чуьнуьхар инрани гегьеншдиз чкӀизва. Приватизацияр, олигархар, цӀийи буржуяр виринра лап фад пайда жезва. Гьа са вахтунда цӀийи уьлквейрин кьилера авай лидерар лап фад текдиз, куьмек галачиз яшамиш хьун четин кар тирдан гъавурда акьазва. Абур санал кӀватӀ хъийидай са жуьредин система (тешкилат) герек тир. Гьа икӀ СНГ арадал къвезва (Содружество независимых государств). Ам СССР-ДИКАЙ гзаф яргъа я. В.Ленинан гафаралди лагьайтӀа, кам вилик, кьве кам кьулухъ хьана («Шаг вперед – два шага назад»). СССР – Советрин Союз сих са уьлкве тиртӀа, СНГ аник квай уьлквеяр сад садалай аслу тушир, садни садаз са рекьяйни мажбур тушир, гьардахъ вичин сергьятар, политика, идеология, кьушунар ва амай государстводин атрибутар лишанар авай уьлкеяр я. Анжах экономика виринра буржуазный (рынокдинди), къара жемят гьатнавай гьал виринра ухшамишди хьанвай.
+Дагъустанди школаяр патал тайинарнавай 55 автобус ва тади куьмекдин 21 автомобиль къачуна. Идан гьакъиндай экономика вилик тухунин дурумлувал таъминарунин рекьяй Оперштабдин заседанидин вахтунда РД-ДИН 1-вице-премьер Руслан Алиева хабар гана. РФ-ДИН Президентдин тапшуругъдалди тади куьмекдин автомобилар маса къачун патал 6 миллиард манат чара авунва, лагьана Алиева. Ада алава хъувурвал, республикади тади куьмекдин 21 машин къачунва. Абур муниципалитетрин гьакъикъи игьтияжар, агьалийрин кьадар гьисаба кьуналди, абурун арада пайда. «Идахъ галаз санал винидихъ къейднавай тапшуругъдин бинедаллаз Дагъустанди школаяр патал тайинарнавай 55 автобус къачуна. За а кардал фикир желбзава хьи, Дагъустандин вири пипӀера авай аялри хъсан шартӀара ерилу образование къачун лазим я», – къейдна Алиева.
+Дагъустан Республикадин Мегьарамдхуьруьн райондин Гъепцегьрин хуьре Жуьрэтлувилин ордендин сагьиб Росгвардиядин Махачкъаладин соединениедин жергедин аскер, вич аскервилин буржи тамамардайла игитвилелди телеф хьайи Дасим Муслимован къамат эбеди авунин рекьяй серенжем кьиле фена. Адан тӀварунихъ хуьре авай куьче янава. Серенжемда телеф хьанвайдан мукьва-кьилийри, къуллугъдин юлдашри, чкадин администрациядин, военный комиссариатдин векилри ва хуьруьнэгьлийри иштиракна. Командованиедин ва вири личный ��оставдин тӀварунихъай телеф хьанвай аскердин мукьва-кьилийриз соединениедин офицер, майор Евгений Ставьяненкоди башсагълугъвал гана. «Дасим куьруь, амма лайихлу уьмуьр яшамиш хьана. Ам къе чи патав гвач лагьана чна гзаф гьайиф чӀугвазва. Ам гьамиша юлдашрин куьмекдиз къвез гьазур намуслу инсан ва умудлу дуст тир. Чна вирибуру адал дамахзава. Гьикьван вахт алатайтӀани, чна адан игитвал ва адан тӀвар рикӀелай ракъурдач», – лагьана офицерди. Телеф хьанвайдан мукьва-кьилийри игитдин тӀвар эбеди авуниз талукь къарар кьабулунай муниципальный райондин руководстводиз чухсагъул лагьана. Серенжем мемориальный къулунив цуьквер эцигуналди бегьем хьана. Идалай кьулухъ, кӀватӀ хьанвайбуру телеф хьанвайди са декьикьада кисна акъвазуналди рикӀел хкана. РикӀел хкин, Дасим Муслимова 2019-йисалай къайдаяр хуьдай кьушунра къуллугъзавай. Ам 2022-йисан февралдиз женгинин везифа тамамарзавайла телеф хьана. Россиядин Федерациядин Президентдин Указдалди махсус военный серенжем кьилиз акъудзавай вахтунда жуьрэтлувал ва игитвал къалурунай жергедин аскер Дасим Муслимов телеф хьайидалай кьулухъ Жуьрэтлувилин ордендиз лайихлу хьана. В связи с предстоящим началом отопительного сезона 2022-2023гг. поставщик газа в Дагестане напоминает о необходимости проведения каждым абонентом расчетов за потребленный природный газ. Потребителям, имеющим задолженность, необходимо срочно погасить её. Неоплата или неполная оплата потребленного газа в течение двух месяцев является основанием для приостановления газоснабжения. Сегодня удобно и просто заплатить за газ без комиссии и очередей можно в «Личном кабинете абонента» на сайте или скачав мобильную версию «Мой ГАЗ» на свой смартфон. В приложении «МОЙГАЗ» отражается история ваших платежей и накопленный долг. РД-ДИН экономикадин Министерстводи чкадин инициативайрин тереф хуьнин программа кьилиз акъудунин сергьятра аваз Хинерин хуьре Ватандин ЧӀехи дяведа телеф хьайи аскерриз эцигнавай обелиск ремонтна бегьемарна. Монументдив фидай 155 кӀарцӀин гурарар туькӀуьрнава.
+Эсил Ахцегь райондин Мичегьрин хуьряй тир Аллагьяр Дашдемирович Абдулгьалимов кьисметди Мегьарамдхуьруьн райондин Хутун-Къазмайрин хуьруьз акъудна. Ада Тагьирхуьруьн-Къазмайрин юкьван школа, ДГУДИН филологиядин факультет акьалтӀарна. Советрин Армиядин жергейра къуллугъна. Хтана, Каспийскдин “Дагдизель” заводда, гуьгъуьнлай Тагьирхуьруьн-Къазмайрин аялрин кӀвале тербиячивиле, 1976-йисалай инихъ саки къенин йикъаралди ХУТУНКЪАЗМАЙРИН юкьван школада муаллимвиле кӀвалахна. Адан эсерар “Жегьилрин сесер” (1983), “Къизилгуьлрин мани” (1986) умуми кӀватӀалриз акъатна. Вичин хсуси эсеррин “Вацран эквер”, “Зарлу гъетер”, “Умудлу сегьер”, “Ялавлу рикӀер” ктабар кӀелдайбурув агакьарна.2015-йисуз ам РФ-ДИН писателрин Союздин членвиле кьабулна. Аллагьяр Абдулгьа��имова, бубайрин ватан тир Ахцегьални Мичегьал ашукь касди, анра жезвай саки вири мярекатра иштиракзава. Чна юбилярдиз ва адан мукьва-кьилийриз агакьнавай дережаяр мубаракзава. Продается земельный участок площадью 1500 квадратных метров в районе «Кал». Отличное место для строительства жилого дома и ведения подсобного хозяйства: есть вода, дорога, «зеленка», доступ к электричеству и природному газу. Цена договорная, обращаться по телефону: 8-988-65459-49.
+Жегьилвилиз хас я вири хесетар, Гьам шадвилер, гьам кӀанивал, гьуьжетар. Яш хьайила, рикӀел хкиз ацукьда, ГьакӀ хьанай жал?! ТӀуб сара кьаз амукьда. Эхь, гьакӀ хьанай, къул чӀугвада дустуни, Серт балкӀандин кӀула авай вахтунин… Вахтар къведа кихлигда чун жегьилриз, Тикрарзавай гелер чун фей жигъиррин. РикӀеллама: февралдин варз аяз гвай, Тарцин хилер жакь-жакь ийиз рахазвай. Рушни гада бейхабар тир…ахвар тир, Заз акурди а жегьилрин гатфар тир. ДАР-ДАРИСКЪАЛ тек инсан фир муькъвел са Акъазнавай: алкӀана сив сивел са. Гьинва аяз? Теменрава чимивал, Бес им тушни уьмуьрда са жегьилвал?! ТӀебиатни муьтӀуьгъ хьанвай гьиссериз! Йигин вацӀни есирдавай сирерин. Муькъуьн кьиле акъвазнавай инсанар, ЧӀуриз такӀанз жегьилвилин лишанар…
+Хкаж жезва лацу лифер – Лезги чилин авазар. Ачух жезва къизилгуьллер – Руьгьдин гегьенш дарвазар… *** Куьдуьр ядай балкӀан хьиз, Валлагь, вунни тупал я. АкӀ жемир вун такӀан хьиз, Къадим хьанвач, тупӀал я… *** Пур янавай балкӀан хьиз, Вилералла чешмегар. Тахтунава аслан хьиз, Гъиляй чӀугваз теспягьар…*** Лезги мани, лезги аваз, Ракъин нур хьиз чукӀурай. МЕЛ-МЕЖЛИСРА хъуьрез, къугъваз, Гьиссер гуьл хьиз куькӀуьрай. *** Ингье хуьре мехъер ава: Ван алахъна зуьрнейрал. Далдамди хар къуриз цава, Ша лугьузва сегьнейрал.
+Дуьньядавай хъсанвилер, КӀанзава чаз вахъ хьана. Вун къекъвезвай рекьерани Даим цуькни рагъ хьана. И гатфарин гуьзел юкъуз, Теспача я архаяр. Ваз тебрикиз, сагълугъ лугьуз, Дуьзмишнава суфраяр. Къуй ви уьмуьр демина хьуй, Хзанрин вун кьилеваз. Виш йисара кефина хьуй, Такабур кьил виневаз.
+– G20 уьлквейрин здравоохраненидин министрри Россиядин "Спутник V" коронавирусдин вилик пад кьадай лап хъсан дарман-раб тирди хиве кьуна,- къейдна РФ-ДИН Минздравдин кьил Михаил Мурашкоди. Адан гафарай, эхиримжи цӀуд йисарин девирда им чи медицинадин илим вилик акатун тестикьарзавай делил я. И жигьетдай ада Москвадин руководстводиз ва зарарсуз, нетижалу чи вакцинадин клиникадин ахтармишунра иштиракай вири медикриз сагърай лагьана.
+1990-йисуз Ахцегьа 1-нумрадин АСОШ-ДИН 3 мертебадин цӀийи типовой дарамат эцигна. Дагъустанда сифтеди тир светский школадин ирс хуьзвай ам Дагъустандин халкьдин шаир СтӀал Сулейманан тӀварунихъ гала. ЦӀуд йис идалай вилик, 2011-йисуз, Ахцегьа 1-нумрадин АСОШ-ДИН 150 йисан юбилейдиз талукь шадвилин гурлу мярекатар кьиле фена. Алай вахтунда школада 800 аялди кӀелзава (2000-йисара ина 1300 аял авай). Школадин коллектив 175 касдикай ибарат я. Абурукай 128 кас муаллимар я (40 муаллимдиз высший, 65 даз пешекарвилин 1-категория ава). 1-нумрадин АСОШ-ДИН директордин везифаяр Сафинат Мамаевади тамамарзава. Агалкьзавай несилдиз дерин чирвилер ва ахлакьлу тербия гун район вири рекьерай агалкьунралди вилик финин бине я. Гьавиляй и кӀвалах алай аямдин истемишун-рихъ галаз кьадайвал тешкилиз алахъзава. Алай вахтунда районда образованидин 32 идара кардик ква. Абурукай 14 юкьван, 4 асул ва садни сифтегьан школаяр я. Идалайни гъейри, школадилай виликан обра-зованидин 5 идарадини кӀвалахзава. Школадилай виликан яшда авай 2420 аялдикай 590 бицӀек аялрин бахчайриз къвезва. Алай йисуз Ахцегьа 60 аялдин чка авай аялрин цӀийи бахча ишлемишиз вахкуда. Чи школайра вири саналди 2850 аялди кӀелзава (абурукай 330 1-классдин ученикар). Аялриз 900 кьван
+7-сентябрдиз «Ахцегь район» МР-ДИН 7-созывдин депутатрин Собранидин 11-заседание кьиле фена. Ам райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Сессиядал чкадин месэлаяр гьялун патал бязи хуьрериз райондин тереф хуьнин фондунай пулдин куьмек гунин месэлайриз килигна. ИкӀ, депутатри Хинерин хуьруьн школадин къав, Хуьруьгрин ва КьакӀарин школайрин котельнияр къайдадиз хкун, муниципалитетдин вири школайра пожаррин вилик пад кьадай алава серенжемар кьиле тухун патал пулдин такьатар чара авунин гьакъиндай къарар кьабулна. Идалайни гъейри, депутатрин заседанидал Мичегьрин хуьруьз цин провод тухуниз, цӀийи Усуррин хуьруьн цин провод, тӀебиатдин бедбахтвилин дуьшуьшдик вичиз еке зарар хьанвай Калукрин цин провод къайдадиз хкуниз, Хинерин хуьруьн администрациядин дарамат капитальныйдаказ ремонт авуниз, туризм вилик тухунин серенжемрин сергьятра аваз Гутумрин хуьре общественный санузел эцигуниз пулдин такьатар чара авунин патахъайни къарарар кьабулна. Заседанидал гьакӀ ««Ахцегь район» МР-ДИН сергьятра муниципальный чилел гуьзчивалунин гьакъиндай положение» ва ««Ахцегь район» МР-ДИН территориядал кьиле тухузвай муниципальный гуьзчивилин жуьрейрин перечень» тестикьарна. Инал гьакӀ тӀебиатдин бедбахтвилин дуьшуьшдик «Маза-Ахцегь» цин проводдиз хьанвай зарар арадай акъудунин ва «Ахцегь район» МР-ДИН резервдин фондунай «УЖКХ» МБУ-ДИЗ пулдин такьатар чара авуналди, муниципальный махсус техника ремонт авунин месэладизни дикъет гана.
+«Критика, самокритика авачир ва кьабул тийизвай общество виликди фидач»,- лагьанай вичин вахтунда дуьньядин пролетариатдин регьбер В.И.Ленина. Критика – синихун чаз гьикьван хуш туштӀани, гьакъикъатда, ам квачизни жедач. ИкӀ, чи газетдин алатай нумрада (№36) райондин школайра сифтегьан классрин аялриз гьафтеда тӀуьнар таганвайди къалурайдалай кьулухъ, малум хьайивал, месэла хъсанвилихъ дегиш хьана. Алай вахтунда райондин руководстводин гуьзчивилик кваз школайр�� аялриз чими тӀуьнар гунин месэла къайдадик ахкатнава.
+Хъсан адет хьанвайвал, 15-сентябрдиз чна Дагъустандин стха халкьарин садвилин Югъ къейдзава. Им са тарих, культура, кьисмет аваз агъзур йисара гьуьрметлудаказ санал яшамиш жезвай дагъустанвийрин виридалайни багьа сувар я. Ада чи халкьарин инсанпересвал, дуствал, мугьманпересвал, ватанпересвал, Россиядин куьлгедик кваз виликди фин лишанламишзава. Дагъустандин халкьарин садвилин Югъ 2011-йисалай эгечӀна гьар йисан 15-сентябрдиз къейдзавай республикадин сувар я. Ам Дагъустандин гзаф миллетрикай ибарат тир халкь сад ва тупламиш авунин мураддалди республикадин Президентди 2011-йисан 6-июлдиз кьабулнавай 104-нумрадин Указдин бинедаллаз ял ядай югъ яз тестикьарнава. И сувариз талукьарнавай вакъиаяр 1741-йисуз кьиле фена. XVIII асирдин юкьвара Ирандин чӀехи полководец НАДИР-ШАГЬА хъсандиз яракьламиш 100 агъзур аскердикай ибарат кьушунрин кьиле аваз Кавказдал гьужумна. Адахъ Дербентдай, Къайтагъдай ва Тарковский шамхалстводай, Мехтулинский ханлухдин меркез тир Дженгутайдилай ва маса патахъай ШАГЬ-ДАГЪДАЙ, МУГУ-ДАГЪДАЙ, Къази-Къумухдай ва Хунзахдай кьушунрин чӀехи 2 дестедалди финин ният авай. Нетижада адаз вири Дагъустан муьтӀуьгъариз кӀанзавай. Алакьнач. 300 йис идалай вилик чун, гьар жуьре чӀаларал рахазвай дагъвияр, сад хьана чапхунчийрин хура акъвазуналди Ватандин азадвални аслу туширвал хвена. Гуьгъуьнайни тарихдин вири четин вядейра чун сад-садаз куьмек хьана ва гьакӀ гележегдани жеда. Гьуьрметлу районэгьлияр! Дагъустандин халкьарин садвал лишанламишзавай и сувар квез рикӀин сидкьидай мубаракрай! Къуй чи кӀвалера ва Дагъустандин стха халкьарин арайра гьуьрмет, меслят, берекат, ислягьвал, зегьметдин агалкьунар артух хьурай!
+«…Эгер образованидин гьакъиндай халкьдин ва школайрин кьадардиз килигна веревирд ийиз хьайитӀа, лезгияр и барадай Европадин хейлин миллетрилай вилик акатда» П.К.УСЛАР
+РикӀел хкин, са кьадар вахт идалай вилик, июлдин вацра, чна республикадин манадин «МАГАРАМКЕНТУСУХЧАЙ-АХТЫ-РУТУЛ» автотрасса капитальныйдаказ ремонтунив эгечӀнавайдакай муштулухдин хабар ганай. Разивилелди лугьун, «Машинрин хатасуз ва ерилу рекьер
+республикадин милли программадай ООО «Фериде» карханади Докъузпара, Ахцегь райондин сергьятра кьиле тухвана ишлемишиз вахкун лазим тир 21 километрдин кӀвалахрин саки са пай бегьемарна, ингье, рекье асфальт тваз эгечӀнава. Къейдин, Самур дередин кьуд районда хуьруьн майишатдин производство артмишун, чкадин агьалийрин яшайишдинни экономикадин месэлаяр гьялун, туризмдин бизнесдин мумкинвилер ачухун, гьакӀ уьлкведин кьиблепатан сергьятдин дагълух заставайрихъ галаз умудлу алакъа хуьн патал машинрин и трассадихъ акьалтӀай еке метлеб ава. Гьавиляй эхиримжи вахтунда РД-ДИН руководстводи и месэладиз артух дикъет гузва. Ийизвай кӀвалахрин ери хъсан хьунин ��ураддалди месэла Ахцегь райондин руководстводин гуьзчивиликни ква. ИкӀ, 10-сентябрдиз Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримов ва депутатрин райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаев республикадин трассадин Ахцегь участок реконструкция ийизвай чкадал фена, устӀаррин гуьгьуьл къачуна, РД-ДИН «Дагавтодор» ГКУ-ДИН руководитель Ханмегьамед Рагьимовахъни эцигунрин подрядчик ООО «Фериде» карханадин векилрихъ галаз рахана. КӀвалахрин еридилай абур рази яз амукьна. - Эвелимжи нубатда, чун автотрассадин лап кукӀвар хьанвай 62-72 километрдин участок туькӀуьр хъувунилай эгечӀнава. Ерилудаказ асфальт цун патал чна рекьин чин къачуна, яд гьат тавунин мураддалди бязи чкайра лап яцӀу къат чиргъ-къум туна, аквазвайвал, рекьин гьяркьуь дуьз зул-полотно туькӀуьрзава. Гьа са вахтунда рехъ селлерикайни къаналрин цикай хуьдай имаратар ва ятар ахвахьдайвал къерехар туькӀуьрзава. Виридалайни зегьмет алай и крар чна саки бегьемарнава, гила асфальт цуз эгечӀнава. Бригадади экуьнлай няналди ял ядай югъни авачиз гьакъисагъ зегьмет къачунин себеб: чаз ери хуьн патал мекьер жедалди рекьин гьазур кьван мензилда асфальт цана къакъудиз кӀан хьун я, - ийизвай кӀвалахдихъ рикӀ кузвай тегьерда суьгьбетна Ханмегьамед Рагьимова.- Хуьруьн чкада рекьеринни транспортдин хъсан инфраструктура яратмишунихъ, шаксуз, еке метлеб ава. Ида жемятдин дуланажагъдин гьал-авал, ери хкажзава, хуьруьн майишатдин бегьер вахтунда ва пучвилер авачиз шегьерра муьштерийрив агакьаруниз, жегьилар хайи чкайра яшамиш жез амукьуниз таъсирзава. Гьукуматди и рехъ гъиляй вегьена къад йисалайни гзаф тир, гьавиляй жемятдин патай гьахълу наразивилерни авай. Разивилелди лугьун, рехъ туькӀуьр хъувунин мураддалди гьукумдаррин гьар жуьре дережайриз ракъурай чи чарар-цӀарар, авур кьван алахъунар, Аллагьдиз шукур хьуй, бада фенач. НЕ-ТИЖАДА цӀи чна республикадин ва райондин къенепатан хейлин рекьер асфальтламишзава. Гила районэгьлийриз анра къекъуьн, машинар гьалун лезет я. Анжах са шартӀ ава: рекьер чна жуван хсусибур хьиз хвена, яд тун тийиз алахъна, куьрелди къайгъударвална кӀанда. Чна чи патай районэгьлийриз яшайишдин къулайвилер, рекьерин хатасузвал таъминарун патал рекьер туькӀуьр хъувунин кӀвалах къведай йисузни давамарда,- чи суалдиз жаваб яз алава хъувуна «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.Абдулкеримова.
+Хуьруьн чкада яшайишдин къулай шартӀар яратмишун, гьелбетда, ана дуьзгуьн рекьер туькӀуьрунихъ галаз алакъалу я. «Ерисуз рекьери хуьруьн чкайра яшайиш виликди тухуниз еке кьецӀ гузва, гьавиляй уьлкведа сифте нубатда транспортдин сеть туькӀуьр хъувуна кӀанда», - лагьанай РФ-ДИН Президент Владимир Путина. И жигьетдай ахцегьвийриз шадвалдай себеб ава. Республикадин «Зи Дагъустан – зи рекьер» программадай ина шаз Ленинан ва Байрамован куьчеяр къайдадиз хкана, цӀи райцентрдин са жерге маса рекьер туькӀуьр хъийизва, анра къир цазва. Кьилди къачуртӀа, Ю. Герейханован куьчеда 730 метрдин ва В.Эмирован куьчедин 1-переулокда 280 метр мензилра къир цун патал 8 миллионни 690 агъзур манат пул серфнава, адакай миллион манатдихъ галаз – чкадин бюджетдай. Адалайни гъейри, Ахцегь муниципалитетдин рекьерин фондунай Къ. Межидован тӀварунихъ галай куьчедин 1150 метрдин (сметадин къимет 8362740 манат), А.Байрамован куьчедай цӀийи садикдихъ фидай переулокдин 300 метрдин, Н.Самурскийдин куьчедин 350 метрдин (кьимет – 1633900 манат), А.Алискерован куьчедин 160 метрдин (кьимет – 913790 манат) ва Калукрин хуьруьн кьилин кьуьчедин 500 метрдин (4008820 манат), гьакӀ Хуьруьга Мамед Гьажиеван куьчедин 480 метрдинни Молла Мегьамедан куьчеда 280 метрдин (5061780 манат) мензилра къир цун фикирдиз къачунва. Вучиз гьа и рекьерин участокар туькӀуьрзава лагьайтӀа, образованидин, медицинадин, алишверишдин идарайриз физвай абур иллаки важиблу я. КӀвалахрин заказчик Ахцегь райадминистрация яз, подрядчиквилин везифаяр тендер къачур ООО «Дорбостсервис» (начальник Нагъи Нагъиев) карханади тамамарзава. Кьве программадин кӀвалахарни са карханадин гъиле туна кьиле тухунихъ вичин хъсанвал ава: гуьзчивализ, истемишиз регьят я. Тежрибалу устӀарар авай, хъсан техника гвай, бязи четинвилеризни килиг тавуна, проектдинни сметадин документра къалурнавай вири кӀвалахар ерилудаказ, лайихлудаказ тамамарзавай ООО «Дорбостсервис» карханадин зегьметчи коллективдиз ва адан руководстводиз жемятди чухсагъул лугьузва. Къейдин, чпикай ихтилат физвай программайрай кьиле тухузвай кӀвалахар гъилевай вацран къене куьтягьна ишлемишиз вахкудайвал я. Ахцегьа цӀийи ЦРБ-ДИН патав, Ю.Герейханованни Гь.Алиеван тӀварарихъ галай кьуьчейрин къекъуьндал чи фикир анрал эгъуьннавай фурарал кӀвалахиз алай и мягьледин са десте итимрал желб хьана. Абуру чилин кӀаникай тухванвай хъвадай цин турбаяр сад садахъ галкӀур хъийизвай. - Чи куьчедани сувар жеда лугьурвал, эхирни чун чи мураддив агакьна, - са сивяй хьиз разивилелди лугьузва зегьметдин ветеранар тир Аслан Урдухановани (яргъал йисара Ахцегьрин тежрибадин станцияда, республикадин НИИ-ДА илимдин къуллугъчивиле кӀвалахай ам хуьруьн майишатдин илимрин кандидат я), Ариф Шагьмарданова, Мирзе Мирзоева. – Кар энгел тахьун патал, ингье, чна чалай алакьдай куьмекзава, пака асфальт кукӀвар тахвун патал чилик квай коммуникацияр цӀийи хъийизва. И куьче икӀ хъсандиз туькӀуьрунал, гьелбетда, чун, мягьледин жемят, пара шад я: марф къвайила цин легъверикайни кьарадикай, амай вахтунда фурарикайни руквадикай азад жеда. Хуьруьн къенепатан куьчейриз дикъет гунай чна райондин руководстводиз чухсагъул лугьузва. Ахцегьа виридалайни яргъиди тир Герейханован куьче кьиляй кьилиз гьа икӀ туькӀуьр хъувуна асфальтламишзавайтӀа мадни хъсан тир.- Алай вахтунда чна и рекьер асфальт тун патал гьазурзава: чин дуьз хъийизва, бязи чкаяр накьв-чиргъин хъивегьиз трамбоватзава, куьрелди, грунтдин кӀвалахар кьиле тухузва, - лугьузва муниципалитетдин сад тир эцигунрин заказчикдин Управленидин (УСЕЗ) начальник Сердер Моллалиева. - Хуьруьн дар, куьгьне рекьера им гьа са вахтунда вири инфраструктура къайдадиз хкунихъ галаз алакъалу я эхир. Гьа рекьерай фенвай цин, электричестводин, интернетдин, тӀебии газдин къурулушарни туькӀуьр хъувуна кӀанзава. Нефс къати яз, сергьятар чӀурнавай, рекьер дарнавай, куьчейризни дигазвай цин хулариз чиркин ятар авадарзавай, гьакӀ цлар чкӀанвай, иесисуздаказ гадарнавай, яни жемятдин патай кӀвалахдиз манийвилер жезвай хьтин дуьушуьшар ава. Гьавиляй Ахцегь райондин кьил Осман Магьмудовичан тапшуругъдалди и крарал райондин талукь тир вири къуллугъар желбнава. Гъиле кьунвай месэладин четинвилин ва важиблувилин гъавурда аваз, кӀвалахзавай устӀарризни фялейриз, чпин хушуналди алакьдай куьмек гузвай, абур кӀвалахдикай хкат тавун патал ва дагъви адетралди мугьманриз чкадал чай-фу теклифзавай ксарни ава, абур пара кьадар сагърай. Ихтилат кватай чкадал жемятдивай кӀевелай талабзава: гьуьрметлу юлдашар, республикадин программадик кваз общественный рехъ-хвал туькӀуьр хъувун, куьчеяр асфальтламишун хьтин халкьдин яшайишдин метлебдин важиблу месэладикай менфят къачуна хьиз, куь кӀвалерин виликай физвай машинрин рекьер са тӀимил кьван гегьеншариз алахъ (им еке суваб кар я), цин хуларни къаналар, чпин участокрин ва гьаятрин жугъунарни цлар гуьнгуьниз хкваш, къвалин ятар къавалай рекьел-асфальтдал аватдайвал ийимир, рекьера ятар тумир, цин хуларизни къаналриз чиркин ятар авадармир, яшайишдин амукьаяр (ТБО) гьинал хьайитӀани гадармир, рекьерин къерехрив эцигунрин материалар тамир, гьакӀани гуьтӀуь рекьерин къерехрив машинар яргъалди акъвазармир. Им куьне куьн патал, чи хуьруьн къамат хъсанарун, михьивал, общественный низам-къайда хуьн, са гафуналди, агьалийрин яшайишдин къулайвал патал ийизвай крар я.
+Вири халкьарин ва РФ-ДИН Яру ктабдик кутунвай гьайванрикай сад дагъдин гьер (архар) я. Адал “аргали” тӀварни ала. Абур тӀебиатдин къаравулда акъвазнавай тешкилатрин гуьзчивилик ква. И такабурлу гьайванар чи уьлкведа, Юкьван Азияда яшамиш жезва. ЧӀурун, дагъдин гьерерикай и жуьре виридалайни екеди яз гьисабзава. Заланвал 65-180 килограммдив агакьун мумкин я. Бедендин екевилизни рангуниз килигна, абур са шумуд жуьредиз пай жезва. Са бязи чешмейри тестикьарзавайвал, и жуьредикай виридалайни екеди Памирдин гьер я. Итижлу делил ам я хьи, гьам диши, гьамни эркек архаррал яргъи, тухлах (звар ганвай) крчар жезва. Крчар акьван екебур я хьи, бедендин заланвилин 13 процент гьабурукай ибарат я. Спиралдин къайдада элкъвенвай тухлах крчарин яргъивал 190 сантиметрдив агакьда. Гъуьрчехъанрин арада и гьерерин крчар машгьур, абурун къиметни екеди я. И гьайванар 12-18 йисуз кьван яшамиш жезва. Хаталувал гьиссай береда и гьерери пурх яда. И жуьредин гьайванар чи уьлкведин хейлин регионрин, гьа жергедай яз Дагъустандин дагъларани дуьшуьш жезва. Гатун вахтунда архарар лап кьакьанриз хкаж жеда, хъуьтӀуьз жив тӀимил авай чкайриз эвичӀда. Дагъдин гьерер тӀимил хьунин асул себеб гуьзчивал авачир гъуьрчехъанвал я. Идалайни гъейри, и гьайванар гьамиша яшамиш жезвай чкайрай инсанри абур йихтзава, анра кӀвалин гьайванар хуьзва. ТӀебиатда дагъдин гьерерал жанавурри, машахри ва маса вагьшийрини гьужумзава.
+Бурая монилиозная гниль – опасное карантинное заболевание плодовых культур, широко распространенное в европейских странах, в том числе граничащих с Россией. Гниль поражает свежие плоды и посадочный материал персика, нектарина, сливы, яблони, груши, айвы японской и обыкновенной, боярышника, мушмулы, земляники, ежевики. Отличается высокой степенью вредоносности, поражает все наземные органы растения. В условиях повышенной влажности при умеренных температурах воздуха споры гриба очень быстро распространяются. Один пораженный плод может заразить все деревья в окрестных садах. Может переживать длительные транспортировки и хранение даже при пониженных температурах. И йикъара РФ-ДИН хуьруьн майишатдин министрдин заместитель Оксана Лутан регьбервилик кваз региондин хуьруьн майишатдин Министерствода ВКС-ДИН къайдада совещание кьиле фена. Анал «Хуьрерин территорияр комплексный къайдада вилик тухун» государстводин программа уьмуьрдиз куьчуь-рмишунин месэлаяр веревирдна. И серенжемда «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримовани иштиракна. Совещанидин гьакъиндай баянар гуналди «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова къейд авурвал, теплицайрин ва фермервилин майишатар агалкьунралди вилик тухун себеб яз, Ахцегь район СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондихъ галаз санал федеральный и программада иштиракзавай республикадин кьве муниципалитетдикай сад я. Хуьруьн майишатдин ва промышленностдин хилера кардик квай ва мукьва йисара кардик кутун фикирдиз къачунвай инвестицийрин проектри: теплицаяр, салан майваяр ва емишар хуьдай гьамбарханаяр, маларин тевлеяр, сар гьялдай цех, емишар гьялдай гъвечӀи цех эцигуни чаз конкурсдин хкягъуна хъсан нетижаяр къазанмишдай мумкинвал гана. Инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, хуьруьн майишат вилик тухун райондин экономика вилик тухун, адан агьалийрин агьваллувал хкажун лагьай чӀал я. Чи вилик акъвазнавай асул месэлайрикай сад гьасилзавай хуьруьн майишатдин суьрсет вири терефриз менфятлудаказ маса гун патал къулай шартӀар тешкилун я. Заз райондин вири аграрийриз, кьилдин карчийриз, КФХ-РИН ва СПК-РИН регьберриз, цехрин кьиле авай ксариз гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугунай чухсагъул малумариз кӀанзава. Къейдин, вичикай суьгьбет физвай пр��грамма уьмуьрдиз куьчуьрмишунин сергьятра аваз муниципалитетдиз тади куьмекдин кьве машин, мобильный ФАП, школадин кьве цӀийи автобус чара авуна. ГьакӀ и программадай райцентрда 60 чкадин аялрин цӀийи бахчани эцигнава. Многофункциональный спортдин комплексдин эцигунар давам жезва. Идалайни гъейри, алай йисан июлдиз виче 120 аялдивай кӀелиз жедай школани эцигиз эгечӀнава. Къведай йисуз «Маза-Смугъул» цин провод тухун фикирдиз къачунва. Вири и чкаяр эцигуни муниципалитетда бейкарвал тӀимилардай, школадилай виликан идарайра чкаяр бес тахьунин месэла гьялдай, хуьре яшамиш хьун патал къулай шартӀар яратмишдай мумкинвал гуда. Идани, вичин нубатда, чина демографиядин гьалар хъсан хьуниз ва инсанар масанриз куьч хьун тӀимиларуниз къуллугъда.***
+К УЬРУЬ КЪЕЙД: Шерибан Юсуфовна Пашаева Ахцегьа дидедиз хьана. 1997-йисуз ада ДГУ-ДИН тарихдин факультетдин востоковеденидин отделение куьтягьна, ахпа РАН-ДИН ДНЦ-ДИН ИИАЭ-ДИН аспирантурани кӀелна. 2002-йисуз Ш.Пашаевади агалкьунралди илимрин кандидатвилин диссертация хвена. 2003-йисуз ада А.Р.Шихсаидован регьбервилик кваз вич Кавказдин дяведин тарихдиз ва халкьдин азадвилин гьерекатдин кьилин муьршиддин крариз талукьарнавай «Ярагъ Мегьамед ва Кавказдин муьридизм» тӀвар алай монография гьазурна, чапдай акъудна. Шерибан Юсуфовнадин винидихъ тӀвар кьунвай ва гуьгъуьнин вири илимдин кӀвалахрин регьбер Амри Ризаевич Шихсаидов тир. Ш.Пашаева А.Р.Шихсаидован тербиячи ва адан илимдин рекьин ирс давамарзавайди яз гьисабиз жеда. Ада муаллим яз республикадин гьар жуьре вузрани кӀвалахна. 2004-йисалай 2012-йисал къведалди Ш.Пашаевади Москвада халкьарин арадин туризмдин ва маса хилера вичин къуватар ахтармишна. Ада Кавказдиз талукь надир экспонатар жагъурунин рекьяй РагъэкъечӀдай патан музейдихъ ва РЭМ-ДИХЪ галаз кӀвалахзава. 2013-йисалай ам этно-графиядин месэлайрални машгъул жезва. Эхиримжи йисара Ш.Пашаевади лезгийрин гамар хурунин сеняткарвилин тарихдиз талукь монографиядин винел кӀвалахзава, лезги халкьдин квахьнавай сеняткарвилер ва адетар арадал хкун патал кӀевелай чалишмиш жезва. Агъадихъ чна куь фикирдиз чи милли сеняткарвилериз талукь адан макъала теклифзава, буюр.
+*** Малум тирвал, ахцегьвияр гьеле къадим заманайрилай инихъ халкьдин сеняткарвилерал машгъул жезвай. Мисал яз, ина дишегьлийри сун шейэр ва халичаяр хразвай, къизилдин ва гимишдин гъаларалди нехишар язавай, литер, магьут ва кӀвачин къапар расзавай. Ахцегьви итимрин асул сеняткарвилер кӀарасдал, къванцел, ракьал нехишар атӀун ва эцигунрал машгъул хьун тир. Ина вири сеняткарвилер несилрилай несилралди ирс яз къвезвай. Гамар хрунин ва ракь гьялунин сеняткарвилер иллаки вилик фенвай. Эхиримжидак са шумуд хел акатзавай. Абурукай яз, къизилдин, цурун ва буьруьнждин заргарвал, вичел нехишар атӀанвай яракьар, дишегьлийрин безегар, балкӀанрин винел вегьидай шейэр ва масабур гьазурун къалуриз жеда. Амма, гьайиф хьи, эхиримжи вахтара Дагъустанда лезгийривай чпин адетдин вири сеняткарвилер къакъатнава. Къейдин, алай вахтунда вири дуьньяда халкьдин адетдин сеняткарвилериз еке къимет гузва. Чун агъадихъ лезгийривай халкьдин адетдин сеняткарвилер къакъатунин себебар вуч ятӀа, чириз чалишмиш жеда. Заз чиз, идан себеб советрин девирда чи халкь яшамиш жезвай чкайра и кӀвалах дикъетдикай хкудун, Кубачида ва Кеферпатанни юкьван Дагъустандин маса чкайра ракь гьялдай художественный комбинатар кардик кутун я. Анра халкьдин гъилин-тупӀун сеняткарвилерин карханаяр ачухунихъ галаз санал абур авай чкайра школайрани ракь художественный къайдада гьялунай тарсар программайрик кутуна. Гьавиляй анра школаяр куьтягьай саки вири аялрикай ракь художественный къайдада гьялдай устӀарар жезвай. Гьакъикъатда им республикадин метлебдин программа тир. Мисал яз, Кубачидин комбинатда кӀвалахун социализмдин зегьметдихъ галаз барабарнавай. И кардай кубачивийриз мажиб, шабагьар ва пенсия гузвай. Хъсандиз кӀвалахунай абур гьакӀ гьевесламишни ийизвай. Анжах чпин къуватралди кубачивияр кӀвалахда ахьтин дережайрив агакьдачир. Кьиблепатан Дагъустандин еке гьич са хуьрени а чӀавуз ихьтин комбинат вучиз ачухначиртӀа?! КьетӀендиз къейд ийин, инкъилабдилай вилик Ахцегьар ва Кубачи хуьрер Дагъустанда сеняткарвилерин лап машгьур ва еке центраяр яз гьисабзавай. Идалайни гъейри, 20-асирдин эвелра Ахцегьрин артелар чпин кьадардал ва кӀвалахдин жуьреба-жуьревилел атайла Кубачидин карханайрилай хейлин винеда авай. Амма гуьгъуьнай и рекьяй гьалар михьиз дегиш хьанва. А чӀавуз Дагъустанда са халкьариз чпин сеняткарвилер вилик тухудай еке мумкинвилер гана. Гьукуматдин дережада абурун тереф хвена. Акси яз, масабуруз затӀни ганач. Ахцегьиз талукь яз, инанмишвилелди тестикьариз жеда хьи, чавай гьатта авай шейэрни къакъудна. ИкӀ, къад лагьай асирдин кьвед лагьай паюна Кьиблепатан Дагъустанди халкьдин сеняткарвилерин хиле вичихъ виликдай хьайи машгьурвал квадарна. А чӀавуз устӀарривай инкъилабдилай виликан девирда хьиз, кьилди кӀвалахиз жезмачир. ИкӀ ийиз хьайитӀа, абур дустагъзавай ва суьргуьндиз ракъурзавай. Абуруз советрин комбинатрик квачиз гимишдин, гьакӀ багьа ва ярумчух багьа ракьар гьялдай ихтияр гузвачир. Ихьтин шартӀара Кьиблепатан Дагъустанда заргарвилихъ ва ракь гьялунихъ галаз алакъалу вири сеняткарвилер аквадай гьалда зайиф хьана, къакъатунал атана. Гьеле чӀехи бубайрилай ирс яз атанвай заргарвилин пеше гадариз кӀан тахьай лап тӀимил устӀарар яшамиш хьун ва кӀвалахун патал уьлкведин маса регионриз куьч хьуниз мажбур жезвай. Гьайиф чӀугуналди къейдин, 20-асирдин кьвед лагьай паюна лезги хуьрера ракь художественный къайдада гьялдай устӀарар саки амукьнач. А чӀавуз Кьиблепатан Дагъустандин маса хуьрер х��из, Ахцегьарни халкьдин сеняткарвилер арадал хкунин рекьяй махсус программадик кутунач. Гьа и жуьредин гафар лезги хуьрера гамар хрунин месэладиз талукь язни лугьуз жеда. Инкъилабдилай виликан девирда лезги хуьрера хразвай гамар ва халичаяр гзаф чкайра машгьур тир. Алай вахтунда Кьиблепатан Дагъустанда лезгийрин милли вири сеняткарвилер арадал хкунихъ еке метлеб ава. Ида жемятдин агьваллувал хкажунизни хъсан патахъай таъсирдайдал шак алач.
+Шикилда: лезгийрин дишегьлийрин юкьва твадай чӀул (19-асир). И надир шей П.С.Гьамзатовадин тӀварунихъ галай Дагъустандин изобразительный искусстводин музейда ава. И чӀулунихъ лап гьяркьуь тукъа гала. Ам гьялнавай шуьшедин кӀусаралди, пуларалди ва нехишралди безетмишнава. Тукъадин юкьвал ракъинин шикил ала.
+∗Кьилин ва я рикӀин дамарар агаж хьанвайла, чӀухлумпӀар (калина) тӀуьн меслят къалурзава. Ада рикӀин кӀвалах къайдадик кутада. Мадни рикӀин кӀвалахдиз лимондикайни гзаф хийир ава. Гьавиляй эфирдин ягълудалди девлетлу тир лимондин чкал гьар юкъуз жакьун хийирлу Я.∗ПӀУЗАРАР, кьур акъатна, хъиткьиннавайла, йикъа 3-4 сеферда абурувай фан квас гуьцӀда. Квас гуьцӀай сифте йикъалай кьур акъатун алатда, пӀузарар хъуьтуьл ЖЕДА.∗АТЕРОСКЛЕРОЗДИН азар авайла, 40 г яру инжи векьин пешерал (клевер) 40 процентдин спирт илична, 10 суткада тада. Ахпа ам хъсандиз куьзна, нисинин фу недалди ва я ксудалди вилик чайдин кьве тӀуруна авайди ишлемишда.
+Шерибан ПАШАЕВА, тарихдин илимрин кандидат Халкьдин гъилин-тупӀун сеняткарвилери адан марифат, ацукьун-къарагъун хъсанарзава, яшайишдин агьваллувал хкажзава, устӀаррин, яни гъвечӀи карчивилин (бизнес) синиф-класс арадал гъизва. Ихьтин мягькем синиф лезгийриз авайди тир ва иллаки ада 17-19-асирра Ахцегьа цуьк акъудна. Инаг гилани чи халкьдин, гьайиф хьи, саки квахьнавай надир сеняткарвилерал чан хкун патал лап кутугай чка я. Эгер гъвечӀи, хъсан карханаярни устӀарханаяр ва чирвилерни вердишвилер гудай центраяр ачухайтӀа, инанмиш я, чи жемят ва гьадахъ галаз пака жегьиларни халкьдин сеняткарвилерал машгъул жез эхгечӀда. Пулдин такьатрихъ галаз алакъалу тир и месэла кӀвачел ахкьалдариз асант туш. Чи ватанперес, мергьяматлу, жумарт меценатрин куьмекдалди ам гьялиз жеридак чна умуд кутазва.
+8-сентябрдиз, 90 йисан яшда аваз, лезгийрин машгьур писатель, ДАССР-ДИН лайихлу муаллим, Ахцегь райондин сейли инсан, “ЦӀийи дуьнья” газетдин вафалу дустарикай ва мухбиррикай сад хьайи Назир Ширинбегович Мирзоев рагьметдиз фена. Чна адахъ яс чӀугвазва, хизанриз, мукьвакьилийриз сабурар гузва. Н.Ш.Мирзоев 1931-йисан 1-июлдиз Ахцегь райондин Смугъулрин хуьре дидедиз хьана. Ахцегьрин юкьван мектеб, Дагъустандин ва Осетиядин педагогвилин институтар акьалтӀарна, ада яргъал йисара хайи хуьре биологиядин муаллимвиле, школадин завучвиле кӀвалахна. Педагогвилин гьунарлу зегьметдай адаз “ДАССР-ДИН лайихлу муаллим” лагьай гьуьрметдин тӀвар, “Знак Почета” орден ва гзаф маса шабагьар гана. Писатель яз, адан гъиликай гьикаяйринни повестрин “Цуькверин ваза”, “Къизилдин хтар”, “Чухвай рикӀ”, “Цацар алай цуьк”, “Уьмуьр эбеди я”, “Ватандиз хъша”, “Кисай муьгьуьббат” ва маса ктабар хкатна. Абур чи мектебра, колледжра, вузра кӀелзава. Хейлин эсерар чи учебникрани хрестоматийра гьатнава. Н.Мирзоев Ахцегь районда ва вири Дагъустанда кьиле фейи эдебиятдинни медениятдин чӀехи метлеб авай вири мярекатрин иштиракчи, гьакъикъи насигьатчи, тербиячи тир. Писателдин ва педагог-насигьатчидин рикӀик хъийидай мадни гзаф крар квай. Гьайиф, залум ажалди а мумкинвал ганач. Писателдин, муаллимдин, мухбирдин, тербиячидин ирс несилрив гума. Чна рагьметлудан хизанриз, мукьва-кьилийриз, вири смугъулвийриз башсагълугъвал гузва. Назир Ширинбеговичан экуь къамат чи рикӀелай садрани алатдач.
+Ахцегь райондин РУКОВОДСТВО«ЦӀИЙИ дуьнья» газетдин редакциядин коллектив
+педработникри чирвилер ва тербия гузва. Абурун чӀехи пай чпихъ пешекарвилин хъсан гьазурвал авай муаллимар я. Къейдин, Ахцегьрин 1 ва 2-нумрайрин, Хуьруьгринни КьакӀарин хуьрерин школайрилай гъейри, райондин амай вири школаяр куьгьне ва къулайсуз дараматра ава. Алай вахтунда Луткуна вичи гьеле яргъал тир 1928-йисуз эцигнавай куьгьне школа (ана 360 аялди 3 сменада кӀелзава) эвезун патал 2018-йисалай эгечӀна эцигзавай 400 аял-чкадин типовой цӀийи школадин дарамат ишлемишиз вахкуз гьазурзава. 2018-йисуз республикадин «100 школа» проектдин сергьятраваз Ахцегьрин 1-нумрадин ва Къурукаларин школаяр капитальныйдаказ ремонтна, абурун материалринни техникадин базаяр мягькемарна. 2019-йисуз райондин ири мад 5 школа (2-нумрадин АСОШ, АООШ, КьакӀарин, Калукрин ва Смугъулрин СОШ-АР) и программадик акатна. Муькуь школаяр муниципалитетдин хсуси къуватралди къайдадиз хкана. 2012-йисалай райондин вири школаяр ФГОС-ДИН цӀийи программайрай тарсар гунал элячӀнава, абур учебникралди 80 % ва Интернетдик квай компьютерралди 76% таъмин я. Ученикрихъ образованидин алай аямдин технологийрикай менфят къачудай хъсан мумкинвал ава. Алай йисуз чи райондин школайрин вири 129 выпускникди гьукуматдин имтигьанар (ЕГЭ) вахкана, абурукай анжах 2 касдивай аттестатар къачуз хьанач. Шазан ЕГЭ-ДИН нетижайрив гекъигайла, цӀи чи выпускникри ЕГЭ вахкунин юкьван баллар урус чӀалай 9,11 дан, тарихдай 3,22 дан хкаж хьана. 1-нумрадин АСОШ-ДИН выпускник Шамиль Палчаева урус чӀалай гьатта 100 балл къачуна. Малум тирвал, Хуьруьгрин хуьре РД-ДИН лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримован тӀварунихъ галай просвещенидин мергьяматлувилин фондунин куьмекдалди ахъайнавай «Люминари» Центр кардик ква. Просвещенидин надир проект уьмуьрдиз куьчуьрмишунин мураддалди 2015-йисуз вичихъ 12 миллион манатдин къимет авай 2700 квадратдин метр чилин участокни галай 2 мертебадин дарамат къачу��а. Ам къайдадиз хкун ва тадаракламишун патал «Просвещение» фондуни 10 миллион манатдилайни гзаф пул чара авуна. «Люминари» Центр 2018-йисан 15-майдиз ачухна. Разивилелди лугьун, 3 мертебадин и Центрдихъ хсуси парк, телескопни авай обсерватория, милли дагъви кӀвал, мультимедийный тадаракарни галай 60 кас патал тайинарнавай интерактивный лекторий, амфитеатр, 500 лайни гзаф ктабар авай библиотека, аялриз алай аямдин истемишунрив кьур гегьенш чирвилер гун патал лап хъсандиз тадаракламиш лабораториярни кабинетар, художественный мастерской, музей ва фонтан гала. Къаварал чпин умуми къуват сятда 10,5 киловаттдиз барабар тир ракъинин 36 панель эцигнава. Са йикъан вахтунда ина юкьван гьисабдалди сятда 60 киловатт электроэнергия арадал къвезва. Гьаятда гарун генератор эцигнава. Адани алава яз сятда 6-10 киловатт электроэнергия гьасилзава. Им и тешкилатдин игьтияжар патал бес я. «Просвещение» мергьяматлувилин фондунин президент Магьмуд Абдулкеримован гафаралди, Люминари - им «экуьнин чешме» лагьай чӀал я. Чи мурад неинки чпихъ гьар жуьре рекьерай савадлувал авай инсанар тербияламишун, гьакӀ аялар элкъуьрна кьунвай дуьнья чириз ва ам хъсанариз вердишарун я. Чун а кардихъ кӀевелай инанмиш я хьи, гьар са аялдихъ чирвилер къачунин ва абур уьмуьрда ишлемишунин рекье еке мумкинвилер ава. Къейдин, Ахцегь муниципалитетдин кьил О.М.Абдулкеримован регьбервилик кваз цӀи, гатун каникулрин вахтунда, райондин вири школайрин дараматар кӀелунин цӀийи 2021-2022-йисаз ва вилик квай хъуьтӀуьн шартӀариз хъсандиз гьазур хьана, аялар тарсарив эхгечӀнава. Эхь, районда образование вилик финин 160 йисан тарихди дагъви аялри чирвилер къачуниз къвердавай гзаф итиж ийизвайди, абур урусрин ва дуьньядин культурадин кӀвенкӀвечи агалкьунриз шерик жезвайди къалурзава.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Са сеферда Молла Нисредина игьтияж аваз агьваллу къуншидивай пуд виш манат пул бурж къачуда. Са шумудра къведа къунши Молладин патав бурж хкӀанз, амма кесиб Молладивай сакӀани пул гьат хъийидач. Нубатдин сеферда рак гатаз атайла, папа Молладиз «вун кьечӀе чуьнуьх хьухь, и сеферда адахъ галаз зун рахада» лугьуда. Чуьнуьх жеда Молла кьечӀе.– Ша, ша, чан къунши, вуч ква ви рикӀик, – лагьана, папа адаз рак ахъайда.– Сагърай, зун нубатдин сеферда жуван пул истемишиз атанва. Гьикьван куьне зун инжиклу ийида, гьинва а гьарамзада? – хъел кваз кӀвалин юкьвал аватда девлетлу къунши.– ВУ-У-ВВ, абур вуч кутуг тавур гафар я. Аквазва хьи, Молла кӀвале авач. Гьа ви кардин патахъай фенва.– Вуч кардин?– Ви бурж вахкунин. Гатфарихъ хеб хкведай рекье цацар цазва. Са кьве йисалай а цацар экъечӀда, суьруьяр анай фейила сар амукьда. Абур чна кӀватӀ хъувуна, чуьхвена, базардал маса гуда, гъилиз атай вири пул кӀватӀна ви бурж вахкуда, – сабурлувилелди рахада дишегьли. И гафар ван хьайи къунши сифте туьнт жеда, ахпа еке хъвер акатна, кӀваляй эхкъечӀда.– Ви кар туькӀвена кьван, хъвер тийиз гила ваз вуч ава, ламари хьиз, кӀвалахзавайбур чун я, – бейкеф хьайи тегьерда адан гуьгъуьниз алава хъийида амалдар папа. Гьелбетда, им зарафатдин кьиса я, амма бурж гуж я. Буржарикай фагьумуниз лайихлу суьгьбетарни пара ава. Месела, са сеферда муъмин касдиз ахварай кечмиш хьанвай вичин дуст аквада. ГЬАЛ-КЕФ хабар кьурла, ада лугьуда хьи, «къуншидивай лигем бурж къачуна вахкуз рикӀелай фейи мунтар раб себеб яз зун къени Женнетдин ракӀарихъ галама».
+гьар са касди вич буржара гьатуникай хуьх, вучиз лагьайтӀа бурж – им юкъуз инсан алчахардай, йифиз адак къурхулувал кутадай ва мичӀи дуьньядани вичел сурун суал алай гуж я.
+Шаз «100 школа» программадай школадин са кьадар пенжерар, экв гудай тадаракар дегишарна ва классар цӀийи партайрални стулралди таъмин я. Химиядин кабинетдиз химический реакцияр арадал гъизвай приборар гъанва, пожарный сигнализация, къурхулувилин кнопка туькӀуьрна, «Точка роста» программадай кабинет тешкилна ва икӀ мад. ЦӀи, гатун вахтунда школада косметический ремонтдин кӀвалахар кьиле тухванва: дараматдин къеце ва къене патарин цлар асуннава, ширер янва, хъсан михьивилер авунва. Аялриз чими тӀуьнар гун патал вири шартӀар арадал гъанва, чими туалетар кардик ква. Дугъри я, тӀуьнар гудай чкадиз са кьадар мебель кими я. Спортзал къайдадиз хканватӀани, гьелелиг ана бес кьадар спортдин тадаракар авач. Школадин администрацияди коронавирусдиз акси серенжемар кьиле тухуниз, аялриз хсуси гигиенадин истемишунрал амалдай шартӀар яратмишуниз еке фикир гузва. Герек чкаяр дезинфекция авун патал датӀана антисептикар ишлемишзава, дегьлизринни классрин полрал йикъа кьведра ламу пек элязава, бес кьадарда медмаскаяр, бегьлеяр ава.– Исятда чи школада 760 аялди кӀелзава. Абурукай 85 аял 1-классрин ва 41 аялни 11-классрин ученикар я. Алатай йисав гекъигайла цӀи аялрин кьадар тӀимил хьанва. Лугьун лазим я хьи, 5-11-классрин ученикриз лезги чӀалай ва маса предметрай са кьадар ктабар бес жезвач. Са гафуналди, и школада аялриз хъсандиз кӀелдай вири шартӀар ава. КӀанзавайди гьа сифте йикъалай эгечӀна диде-бубайри чпин аялрин кӀелунал гуьзчивал тухун я. КӀелунин программа акьван четинди я хьи, диде-бубадин куьмек квачиз анжах са муаллимдивай классда (иллаки сифтегьан классра) аялрин чирвилер вини дережадив агакьариз жедач. Къейдин, цӀи Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин 160 йис тамам жезва. Чна и лишанлу вакъиадиз талукь яз жуьреба-жуьре серенжемар кьиле тухун фикирдиз къачунва, – лугьузва школадин директор Сафинат Мамаевади.
+Пайгъамбарди (с.а.с.) вичин гьадисрикай сада лугьузва: «Ни чин михьзаватӀа, къуй рацӀамрилай гатӀумрай. Ида кьилин тӀалар алудда. РацӀамар инсандин бедендал экъечӀнавай сифте чӀарар я». И гьадисда кьилин тӀалринни рацӀамрин арада авай алакъадикай лагьанва. И гьакъикъат Расулуллагьди (с.а.с.) 1400 йис идалай вилик, мусурман дин кӀвачел акъалтзавай сифте девирда ачухнай. А вахтунда, малум тирвал, и кар тестикьарун патал алай аямдин вилик фенвай медицинадин илим ва техника авачир. Пайгъамбардиз (с.а.с.) лагьайтӀа, и жуьредин гьакъикъатдикай хабар авай. Профессор Майоран «Эмбриология» учебникдай медицинадин вузра ва факультетра тарсар гузва. Гьа и учебникадин 207-чина ихьтин цӀарар ава: «Вич арадал къвезвай эвел кьиляй дидедин бедендик квай аялдиз (эмбриондиз) сифте нубат-да рацӀамар экъечӀзава». ИкӀ, чаз чир хьайивал, Пайгъамбар (с.а.с.) гьахъ я. Чирвилерихъ ялун, савадлувал къачун гьар са мусурмандин эвелимжи буржарикай сад я. Гьакъикъатдани, чирвилерихъ ялзавайдан кьилел, адал шад яз, малаикри чпин лувар ахъайзава. Нагагь чирвилер къачузвай кас, чирвилерин гуьгъуьна аваз рагьметдиз фейитӀа, ам шагьид яз гьисабзава. Чирвилер къачузвай вахтунда рагьметдиз фейи гьар вуж хьайитӀани, аданни Пайгъамбардин арада са тӀимил дережа амукьда.
+Алимри тестикьарнавайвал, коронавирусдин Индиядин «Дельта» штамм Британиядиндалай кьве сеферда гзаф хаталу хьун мумкин я. Идакай Англиядин жемиятдин здравоохраненидин къуллугъдин ва Кембридждин университетдин пешекарри хабар гана. Абурун ахтармишунрин нетижаяр “The Iancet” журналда чапнава. Пешекарри ковид акатнавай 43,3 агъзур кас ахтармишна.
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин алай йисан 8-сентябрдиз акъатай 36-нумрадин 1-чина чапнавай «Школа – вири крарин бине» тӀвар алай материалдин 4-абзацда
+кӀелна КӀАНДА.«ЦӀИЙИ дуьнья» газетдин редакциядин коллективди Эмирмегьамед, Арсен, Руслан Шерифалиевриз играми диде
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, абуруз ва рагьметлудан багърийризни мукьва-кьилийриз, башсагълугъвал гузва. Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй!
+Зумрият ДАВУДОВА И мукьва, кӀелунин цӀийи йисан вилик, чун Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадиз фена ва ина ремонтрин кӀвалахар ва тарсариз гьазурвал акунин бязи серенжемар кьиле тухузвай гьалдиз килигна.
+Дагъустандин халкьарин садвилин Югъ суварин къайдада къейдунихъ галаз алакъалу яз 15 - сентябрь кӀвалах тийизвайди яз малумарнава. Талукь тир Къарардал 1-сентябрдиз РД-ДИН Гьукуматдин Председатель Абдулмуслим Абдулмуслимова къул чӀугуна. И сувар Дагъустанда гьар йисуз 2011-йисалай инихъ къейдзава.
+Алай йисан 6-сентябрдиз муниципалитетдин администрацияда «Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собранидин 7-созывдин 21-заседание кьиле фена. Ам депутатрин райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаева ачухна ва ада кьилени тухвана. Заседанидин сергьятра аваз агъадихъ галай месэлайриз килигна:– юзуриз жедай ва тежедай эменнидин (Ахцегьрин хуьре авай 60 чкадин школадилай виликан яшда авай аялрин образованидин тешкилат) объектар «Ахцегь район» МР-ДИН хсусиятдиз кьабулун;– юзуриз жедай эменнидин объектар (Ахцегьрин хуьре авай модулдин туриствил��н информцентр) «Ахцегь район» МР-ДИН хсусиятдиз кьабулун;– «2022-йис ва 2023-2024-йисарин пландин девир патал «Ахцегь район» МР-ДИН бюджетдин гьакъиндай» 2022-йисан 9-августдиз кьабулнавай «Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собранидин къарардик (№ VII-СД-19-1) дегишвилер кухтун ва хейлин маса месэлаяр. КьакӀарин хуьруьн «Орленок» тӀвар алай аялрин бахчадиз афгъандин вакъиайрин иштиракчи Велиев Нияз Мегьамедвелиевичан тӀвар гуниз талукь месэладай КьакӀарин хуьруьн патай тир депутат Захархан Бабаев рахана. Депутатди хабар гайивал, Нияз Мегьамедвелиевич «Яру гъед» ордендин, «Жуьрэтлувиляй», «АСКЕР-ИНТЕРНАЦИОНАЛИСТДИЗ хъсанвал чидай афгъан халкьдин патай» медалрин ва юбилейдин хейлин маса шабагьрин сагьиб, гьакӀ Дагъустан Республикада ветеранрин афгъан гьерекатдин активный иштиракчи тир. Ахпа Абдул-Керим Палчаева депутатрин вилик «Ахцегь район» МР-ДИН контрольно-счетный комиссиядин председатель Ислам Бекерова хсуси гуьгьуьлдалди вичин векилвилер акъвазарзавайдан гьакъиндай месэла килигун патал гъана. Депутатар «Ахцегь район» МР-ДИН контрольно-счетный комиссиядин председателдин къуллугъдал Алмас Гьажиеван кандидатура тайинарунин месэладиз килигна. Килигнавай вири месэлайрай депутатрин райсобраниди рейсадвилелди рази жедай къарарар кьабулна. Гьа иналди депутатрин райсобранидин 21-заседаниди вичин кӀвалах куьтягьна. Мумкин я, фикир желбдай рейтингда Дагъустандин меркезди 1-чка кьуни Махачкъаладин гзаф агьалияр шадардач. «ЦИАН.АНАЛИТИКИ»-ДИН ахтармишуни къалурайвал, Махачкъалада яшайишдин кӀвалерин къиметар хкаж хьунин дережа Россиядин амай вири шегьеррив гекъигайла виридалайни кьакьанди я. И кар чирун патал гъилевай йисан январдилай августдал кьван девирдиз килигзавай. Гила Дагъустандин меркезда са квадратный метр яшайишдин кӀвалин къимет 77 агъзур манатдив агакьнава. Имни юкьван къимет я. Ам мадни кьакьанди ва я агъузди хьун мумкин я. Къимет яшайишдин кӀвал авай райондилай ва ам авай гьалдилай аслу я. Хъсан адет хьанвайвал, 15-сентябрдиз чна Дагъустандин стха халкьарин садвилин Югъ къейдзава. Им са тарих, культура, кьисмет аваз агъзур йисара гьуьрметлудаказ санал яшамиш жезвай дагъустанвийрин виридалайни багьа сувар я. Ада чи халкьарин инсанпересвал, дуствал, мугьманпересвал, ватанпересвал, Россиядин куьлгедик кваз виликди фин лишанламишзава. Дагъустандин халкьарин садвилин Югъ 2011-йисалай эгечӀна гьар йисан 15-сентябрдиз къейдзавай республикадин сувар я. Ам Дагъустандин гзаф миллетрикай ибарат тир халкь сад ва тупламиш авунин мураддалди республикадин Президентди 2011-йисан 6-июлдиз кьабулнавай 104-нумрадин Указдин бинедаллаз ял ядай югъ яз тестикьарнава. И сувариз талукьарнавай вакъиаяр яргъал 1741-йисуз кьиле фена. XVIII асирдин юкьвара Ирандин чӀехи полководец НАДИР-ШАГЬА хъсандиз яракьламиш 100 агъзур аскердикай ибарат кьушунрин кьиле аваз Кавказдал гьужумна. Адахъ Дербентдай, Къайтагъдай ва Тарковский шамхалстводай, Мехтулинский ханлухдин меркез тир Дженгутайдилай ва маса патахъай ШАГЬ-ДАГЪДАЙ, МУГУ-ДАГЪДАЙ, Къази-Къумухдай ва Хунзахдай кьушунрин чӀехи 2 дестедалди финин ният авай. Нетижада адаз вири Дагъустан муьтӀуьгъариз кӀанзавай. Алакьнач. 300 йис идалай вилик чун, гьар жуьре чӀаларал рахазвай дагъвияр, сад хьана чапхунчийрин хура акъвазуналди Ватандин азадвални аслу туширвал хвена. Гуьгъуьнайни тарихдин вири четин вядейра чун сад-садаз куьмек хьана ва гьакӀ гележегдани жеда. Гьуьрметлу районэгьлияр! Дагъустандин халкьарин садвал лишанламишзавай и сувар квез рикӀин сидкьидай мубаракрай! Къуй чи кӀвалера ва Дагъустандин стха халкьарин арайра гьуьрмет, меслят, берекат, ислягьвал, зегьметдин агалкьунар артух хьурай!
+И мукьвара Ахцегь райондин администрациядин актовый залда «Ахцегь район» МР-ДИН административный комиссиядин нубатдин заседание кьиле фена. Ам комиссиядин председателдин заместитель Али Исмаилова ачухна ва ада кьилени тухвана. Заседанидин вахтунда комиссиядин членар агьалияр къулай шартӀара яшамиш хьун таъминарунин рекьяй истемишунар ва хуьрерин территорияр аваданламишунин къайдаяр чӀурунай са жерге административный материалриз килигна. РикӀел хкин, РД-ДИН кодексдин бинедаллаз хуьрерин территорияр аваданламишунин къаядаяр ва санитарный законодательстводин истемишунар чӀурунай агьалияр агъзур манатдилай вад агъзур манатдал кьван жерме ийизва. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, Али Исмаилова агьалийривай хуьрерин территорияр аваданламишунин рекьяй къайдайрал амал авун, район михьи ва къайдалу гьалда хуьн тӀалабна.
+15 кас телеф хьана Армияда къуллугъдиз гьазурзава
+Кьве сеферда Советрин Союздин Игит Амет-Хан Султанан тӀварунихъ галай Махачкъаладин Халкьарин арадин аэропортуни 2022-йисан августдин кӀвалахдин нетижаяр кьуна. Гьа икӀ, тухванвай пассажиррин умуми кьадарди 308 315 кас тешкилна. Им алатай йисан талукь тир девирдив гекъигайла 46,2 процентдин гзаф я. Идан гьакъиндай аэропортунин пресс-къуллугъди хабар гана. 2022-йисан августдиз аэропортуни 2331 самолет цавуз хкаж хьун ва ина ацукьун таъминарна. Имни 2021-йисан талукь тир девирдив гекъигайла 35,9 процентдин гзаф я. Къенепатан маршрутрикай виридалайни машгьурбур агъадихъ галайбур тир: Москва, Санкт-Петербург, Сургут, Сочи, Екатеринбург, халкьарин арадинбурукай – Стамбул, Дубай, Анталия ва Ереван. 2022-йисан августдин нетижайрай Махачкъаладин аэропортуни тухузвай пассажиррин кьадар артух хьуник «Победа», «Аэрофлот», «Северный ветер» тӀварар алай авиакомпанийри чпин лайихлу пай кутуна. Чи аэропортуни вичин кӀвалахда маршрутрин сеть цӀийи терефралди артухарун давамарзава. И жигьетдай Махачкъаладин аэропорт гьам Кеферпатан Кавказдин федеральный округда ва гьамни санлай къачурла уьлкведа вирида��айни кьакьан нетижаяр къалурзавайбурукай сад я. РД-ДИН жегьилрин крарин рекьяй министр Камиль Саидова премьер Абдулмуслим Абдулмуслимован регьбервилик кваз Дагъустандин экономика дурумлудаказ вилик фин таъминарунин рекьяй оперштабдин заседанидин сергьятра аваз суьгьбет авурвал, Министерстводи жегьилар армияда къуллугъдиз гьазуруниз, абурун физический рекьяй лигимлувилиз кьетӀен фикир гузва. Идан гьакъиндай РД-ДИН Гьукуматдин Telegram каналди хабар гана. «Республикада гьар йисуз вирироссиядин аскервилинни спортдин «Победа» ва «Зарница» къугъунар кьиле тухузва. Абур галай-галайвал муниципальный, зональный, республикадин ва федеральный дережайра тешкилзава. Алай йисуз къугъунра саки 6 агъзур касди иштиракна. Идалайни гъейри, Буйнакск райондин аялрин сагъламардай лагеррин бинедал РД-ДИН Минобрнаукадихъ галаз санал гьар йисуз «Россиядиз къуллугъиз гьазур я» лишандик кваз призывдин яшдив агакь тавунвай жегьилар патал лагеррин смена кьиле тухузва. Образованидин программадик тактикадин, жергедин гьазурвилин, Дагъустандин ва Россиядин тарих чирунин рекьяй тарсар кутунва», – лагьана САИДОВА.2023-ЙИСУЗ Каспийдал гьуьлуьн цӀийи курорт пайда хьун мумкин я. РагъэкъечӀдай патан экономикадин форумдин сергьятра аваз журналистрихъ галаз кьиле фейи суьгьбетда Дагъустандин Кьил Сергей Меликова хабар гайивал, къведай йисуз Къаякент районда гьуьлуьн курортдин ва вирироссиядин аялрин центрдин эцигунар башламиш хьун мумкин я. Идан гьакъиндай РД-ДИН Кьилин Администрациядин Telegram каналди хабар гузва. «Чун гьакъикъатдани алай вахтунда Дагъустандин сергьятра, Каспий гьуьлуьн къерехдал цӀийи шегьер-курорт яратмишунин рекьяй теклифриз килигзава. Къе чун вичиз килигун теклифзавай проектдалди «Артек», «Орленок», «Океан» лагерриз ухшар вирироссиядин аялрин центр яратмишун фикирдиз къачунва», – къейдна туризмдай Госсоветдин заседанидиз гьазур хьунин рекьяй семинар-совещанидин нетижайрай региондин регьберди. РД-ДИН Кьилин гафаралди, объект бальнеологиядин, сагъламардай хел яз вилик тухун фикирдиз къачунва. Туризмдин маса жуьрейрал машгъул хьун патал мадни объектар яратмишун мумкин я. Транспортдикай ва логистикадикай менфят къачуз хьуни региондин тамашуниз лайихлу чкайриз машинра аваз фин патал гзаф мумкинвилер гузва.
+Алатай гьафтеда Дагъустандин рекьера 24 еке автоавария арадал атана. Абура 15 кас телеф хьана. Кьенвайбурун арада 2 аял ава, хабар гана региондин ГИБДДДИ. Къанни цӀерид касдиз, гьа жергедай яз 5 аялдиз, хасаратвилер хьана.
+«Халкьдин къилих-хесет кьуьлерай, руьгь музыкадай, яни мани-макьамдай чир жеда» лугьур дегь заманадин камалэгьлийрин ихтилат гьич инкариз тежерди я. МАНИ-МАКЬАМНИ кьуьл – им неинки инсандин руьгьдин гьал къалурунин искусстводин тегьер, гьакӀ халкьдин тарих суьретламишунин, тарихдиз вил вегьинин ва халкьдин уьмуьрдинни яратмишунин энциклопедиядин кьетӀен жуьре я. И фикирдин керчеквал бязи эпосрин мисалрайни тестикь жезва. Шарвилидин рикӀ кьуьлер авунал алай. Шарвили Яран суварин йифиз, ТӀурида Гъвейи кимин чӀехи майдандал туьнт кьуьлерин гьай-гьуйдинни макьамрин ван ацалднавай йифиз, дидедиз хьана. Халкьдин хабаррай, гьа чӀавуз цӀийиз дуьньядал акьалтай и куьрпе аялдин гужлу гьарайди гьа Гъвейи кимел кӀватӀ хьанвайбурун гьарай-эвер басмишна, абур кхурналда. Диде Гъедвацра, вичин зурба аялдин къати сес патаз акъатуникай кичела, чеб чуьнуьх жезвай магъарадин сив са шумуд къат литералди кӀевдай лугьуда. Агъзур йисарин къене дегиш жез, вич гила тӀимил малум хъжезвай а чкадиз ахцагьвийри «Шарвилидин кӀацӀ» лугьуда. Кьуьлиз такӀан, алакь тийидай лезги, дагъви, къавкъазви фикирдиз гъизни четин я. АРА-АРА чи аялар, чӀехибурулай чешне къачуз, гьабурун амалриз ухшамиш яз мехъерар-далдамар къугъваз аквада. Дугъри я, исятда са кьадар яшар хьанвай дишегьлийри итимрихъ галаз са артух туьнт кьуьлер хъийизмач. Виликрай гьахьтин дирибаш рушаризни дишегьлийриз хъсан кьуьлчи гадайрихъни итимрихъ галаз кьуьлуьнин майдандал бягьсиниз экъечӀун адетдин кар тир ва пара дуьшуьшра абурулай чпихъ галаз кьуьлзавай итимар лап гьелекизни алакьзавай. АТА-БУБАЙРИЛАЙ инихъ лезги, дагъви мехъеррин бязи кьетӀенвилер - кьуьлерин туьнт демерин акъажунар - къугъунар кьиле тухун, чӀехибурухъ галаз кьуьлерал жегьиларни аялар желбун - давам жезва. Якъин, гьа кьуьлеракъугъунра чи Шарвилидини лап гъвечӀи чӀавалай иштиракиз хьайивиляй къе халкьдин рикӀел ам зурба кьуьлчи - «импровизатор» хьиз алама. ДАЛДАМ-ЗУЬРНЕДИННИ тамашачийрин разивал малумарзавай уьфт-кап ягъунин ван кьилеллаз хкадарна ийизвай гьар кьуьлуьна ада кьуьлерин цӀийи-цӀийи жуьреяр - «па» ва акробатикадин надир уюнар къалурзава. Туьнт ва къешенг кьуьлералди жегьилри чпин дамах-гьайбат къалурунин адет зайиф хьанватӀани, ам чи арадай акъатнава лугьуз жедач. Виликрай хьиз, чпин кьуьлерин жуьреба-жуьревални къешенгвал артухаруналди мягьледа, хуьре «Виридалайни хъсан кьуьлчи» тӀвар къазанмишиз алахъзавай кьуьлчияр къени ава. Дагъвийрин арада кьетӀен гьуьрмет авунин лишанрикай сад тир ихьтин тӀвар, лугьун хьи, виликрай гьатта пагьливанвилин тӀварцӀиз барабар тир. Чандин мягькемвилинни спортдин жигьетдай тӀебии бажарагъ ва талукь тир гьазурвални алакьунар авачир касдикай бажагьат хъсан кьуьлчи жеда. Алай аямда муд-адет хьанвай жегьилрин кьуьлерни (гъилерални, кьилелни, далудални, руфунални, кӀапӀажулар хьиз, зирингдиз элкъвез ва сальтояр ийизвай) чандиз зайиф касдилай алакьдач. Вичихъ бедендинни руьгьдин зурба алакьунар авай Шарвили кьуьлуьниз, сифте нубатда, спортдинни медениятдин кьетӀен акъажунризни зирингвал артухардай алатдиз хьиз килигзава. Гьавиляй адан кьегьалвал, дирибашвал, женгерилай гъейри, гьакӀ кьуьлерани малум я. АкьалтӀай дикъетлувилелди, къизмишвилелди, лугьурвал, уьмуьрдинни кьиникьин сергьятдал алаз тамамарзавайвиляй адан кьуьлерай чаз пагьливандин мумкинвилерин аламатар аквазва. Кьуьлзавай макъамда вичел ахъайзавай хьелер ада гъилерив ва гьа гъилеринбур хьиз яргъи, ахъа, мягькем кӀвачерин тупӀаривни кьазва. КӀвачерин тупӀаралди къванер хкажзава, гапурдалдини чукӀулдалди кӀвалахзава. ВацӀарилайни кӀамарилай, кьве мертебадин кьакьан кӀвалерин къаварилайни айванрилай хкадар жез, кьуьлзава ада, тамашачияр алазни, алачизни, вучиз лагьайтӀа кьуьлуьнин искусстводин устадвал къалурунилай гъейри, им адаз уьмуьр кечирмишунин, бедендин энергия харжунин адетдин са жуьре я. Уьмуьрдин гьар йикъан дуьшуьшра адаз кьуьлдай са рехъ-багьна жагъизва. ИкӀ, бугь ягъиз, гьич садавайни секинариз тежез, вичин гъиляй вири ажуз хьанвай хаталу бугъа акурла, адан рабатвалун яшлубуру жегьил Шарвилидал тапшурмишзава. Пехъи бугъадин еке ва жидаяр хьтин хци крчарал хкадар хьана, пагьливанди адан крчарални далудал кьуьлзава. Чара атӀай къуватлу гьайвандиз ам вичелай гадариз кӀан хьунин вири чалишмишвилер файдасузбур я. Эхирки, лап такьатсуз ва гьелек хьайи гьайван умундиз ахцукьуниз мажбур я. Гьич садавайни вердишариз тежер хьтин серт балкӀан-таярни Шарвилиди вердишардай лугьуда. Пара вахтара Шарвилиди вичин къекъуьнни, кагьулардай хьтин гьязсуз кӀвалахни ам вахтунда ва гьевеслудаказ гъиляй фин патал кьуьлиз-кьуьлиз ийидай. Месела, налукар гуз тахьуникди ШАГЬ-БАНИДИН гуьзчивалдай къуллугъчийри, халкьдин ратунал ана кӀвалахзавай яцарни галаз къадагъа эцигна хьиз, жемят зурул турла, куьмекдиз Шарвили къвезва. Ада вичин гужлу кӀвачерик ругун залан тахтаяр кутӀунна, яргъи йифди къуьлуьн цуьлерал кьуьлиз, юг гатазва. Вердиш яцаралдини балкӀанралди гатазвай йигарар хьтин зегьметдин йиф Шарвилидиз акуна-такуна акъатна. Адан уьмуьрда кьуьлни кӀвалах саки какахьнавай лагьайтӀа жеда: кьуьлиз-кьуьлиз кӀвалахзава ва кӀвалахиз-кӀвалахиз кьуьлзава. Шарвилиди гьатта женгни кьуьлдай къайдада чӀугвазва. Месела чав ихьтин са кьиса агакьнава. ТӀурида КӀелез хивен къеледа чкадин жемятди элкъуьрна кьунвай ШАГЬ-БАНИДИН хциз куьмек яз, дагъларилай яна, персерин хъсандиз яракьлу аскер къвезвайдакай хабар хьайила, Шарвилиди, вичин къытышрин (викӀегь жегьилрин) уьмуьр хаталувилик кутун тавун патал фенд къурмишзава. Гутум дагъдин гирвед кукӀуквай кьацӀ хьиз хкис хьанвай къалин живед винел акьахна кьуьлиз, кӀаник квай гуьтӀуь жигъирдай цӀар атӀана физвай душмандал живед еке кӀватӀар авадариз, душмандин винел еке маргъалар - тӀебиатдин къурхулу бедбахтвилер арадал гъана. Нетижада душмандин аскеррин чӀехи пай, гьа маргъалрик акатна, рекьида ва тӀимил амукьаярни гьа атайвал кьулухъди катда. Шарвили душмандин винел гъалиб хьана ва я тӀебиат хуьнин, я тахьайтӀа зегьметд��н са игитвал къазанмишна хтай гьар сеферда тӀуривийри, халкьдин манияр лугьуналди, чиляй руг акъатдай кьуьлердай, кьуьлерин кьилин иштиракчини Шарвили тир. Вири дуьньяда машгьур бажарагълу кьуьлчи алим Магьмуд Эсенбаева лап хъсандиз лагьана: «Низ кьуьл кӀандачтӀа, гьадаз уьмуьрни кӀандач. Уьмуьрда гьарда вичелай алакьдайвал кьуьлзава». Вичин яратмишунрин уьмуьрда миллибурулай гъейри дуьньядин халкьарин гьатта гегьеншдиз машгьур тушир кьуьлерни чидай ва пара устадвилелди абур тамамардай Магьмуда лагьана хьи, «Лезгинкадилай» гуьзел, вичяй инсандин къилих-хесет ва алакъайрин зерифвал ачух жезваз, жуьтдаказ тамамарзавай маса кьуьл заз чидач. Гьа кьепӀинай экъечӀна рекьидалди кьуьл Шарвилидихъ галаз хьана. Кьуьлериз адан къизмиш ашкъи-гьевес аваз хьуникай душманри менфят къачуна, абуру, рикӀе чӀуру ният аваз, дуьзена пагьливан лап хаталу зарафатринни къугъунрин кьуьлерал желбзава. Тайин тир себебар аваз, гьабурун гафунал къугъунни ийизва Шарвили. Гуя Гъугъван къван Шарвилиди хуьзвай къеле я. Адан винел акьахнавай пагьливандал элкъвена кьуд патахъай I2 кас пахтачийрини шагь хуьзвай къуллугъчийри лап зарафатсуз гьужумарзава. КӀапӀажул хьиз, элкъвез кьуьлзавай ада гьа са вахтунда вичин гъилевай гъвечӀи ва чӀехи гапурралди (женгинани Шарвилидив гьар гъиле сад - гьамиша кьве гапур жедай) «дустарин» гъилевай кьван яракьар ягъиз акъудда. Гапуррин эвезда кӀарар гваз ийизвай и кьуьл-къугъун Ахцагь жегьилрин арада къени гьалт хъийизма. Гьахьтин «дустари» Шарвилидив, вацӀалай хкадарна хьиз, а патан кьере кӀвачел алачиз ва я са кӀвачел кьуьлиз тур, кузвай цивинрал ва я чинебадаказ чиле твадай хци къванерални жидайрал кьуьлиз тур дуьшуьшарни хьана. ЯтӀани, хаинрин хъилерай, вири мержерай (гьуьжетрай) пагьливан гьамиша гъалиб яз экъечӀдай.
+Абдулмуслим Абдулмуслимова вице-премьер Мурад Къазиеваз демографиядихъ галаз алакъалу яз пис жезвай гьаларин дерин анализ кьиле тухун ва энгелвал авачиз кьабулна кӀани серенжемрин талукь тир комплекс тестикьарун патал вичив вугун тапшурмишна. Идахъ галаз санал А.Абдулмуслимова къейд авурвал, республикада аялар кьинин кьадар артух хьанва. «БицӀекар гзаф рекьиз эгечӀнава. Им виже къведай кар туш. 2022-йисан январдиз-июндиз са йис жедалди яшда аваз кьенвай аялрин кьадарди 165 кас тешкилна. Алатай йисан талукь тир девирдив гекъигайла, и рекъем 156 даз барабар тир. Чан алаз ханвай агъзур аялдал гьалтзавай кьинин коэффициентни хкаж хьанва: 6,8 далай 7,9 промилледал кьван. Регистрация авунвай чара хьунрин кьадарни хкаж хьанва. Демографиядин асул нетижаяр агъуз аватуни яшайишдин политика тухунин рекьяй чпиз векилвилер ганвай властдин органрин кӀвалахдин агъуз тир менфятлувилин гьакъиндай шагьидвалзава. Эгер чина рухузвайдалай рекьизвайбурун кьадар гзаф жез эгечӀзаватӀа, агьалияр республикадай куьч жезватӀа, хизанар лагьайтӀа, чкӀизватӀа, демографиядин ва я яшайишдин политикадин гьакъиндай гьич рахунин гереквални авач. Гьавиляй за Мурад Низамиевичаз къейднавай гьар са терефдай дерин анализ гун ва зав тестикьарун патал энгелвал авачиз гьялна кӀанзавай серенжемрин талукь тир комплекс вугун тапшурмишзава», – лагьана премьерди.
+«Земский доктор» программадай кӀвалахун патал РД-ДИН хуьрериз 48 духтур фенва. РД-ДИН Минздравди хабар гузвайвал, сентябрь алукьдалди 48 пешекарди гъилевай йисуз «Земский доктор» программада иштиракун патал икьрарар кутӀуннава. Амма алатай йисара хьиз, цӀини программадин иштиракчийрин асул пай мукьвал тир вахтара абуру интернатурада ва ординатурада кӀелунар бегьемарайдалай кьулухъ атун гуьзлемишзава.
+тӀвар алай набататдиз бязи чкайра ламраяпар лугьуда (мать-и-мачеха). Ам вирибуруз таниш хъипи цуьк я. Набататдин цуькведихъни пешерихъ инсан сагъарунин къуват ава. Миже ва я гьалима хьтинди арадал гъуналдини, ламу ва кьуру жуьрейрани адакай дава-дармандин еринда менфят къачузва. И набататди инсанар гзаф азаррикай хуьзва. Дегь девирда жерягьри адакай инсандин нефес кьадай хьтин уьгьуь сагъарун патал махсус гьалима гьазурзавай. Набататдикай исятдани гегьеншдиз менфят къачузва. Ада инсанриз мекьи хьуникди арадал атай ва бронхит азарар сагъарунин карда куьмек гузва. ТӀенгир ргана арадал атай гьалимадин стӀалри гьар гьихьтин хьайитӀани тумавар сагъарда. Хук тӀазвайла, тӀенгирдин пешерикай гьазурнавай чими, ширин тушир чай гзаф хийирлу жеда. Хамунин азарар сагъардайла, ам буьвелрал, хирерал эцигзава. И набатат инсандин бедендиз герек витаминралди девлетлу я. Кьилди къачуртӀа, цуькведин пешерик гликозидар, рутинар, каротиноидар, флавоноидар, сапонинар ва масабур ква. ТӀенгир Евразияда, РагъэкъечӀдай патан Сибирда, Кеферпатан Африкада, Кеферпатан Америкада ва Юкьван Азиядинни Кьиблепатан Сибирдин дагълух чкайра экъечӀзава. Абур гзафнигзаф къалин чӀур (векь) квачир, яд квай чкайрин патарив, рекьерин къерехра жеда.
+Россиядиз акси пропагандадин йисари, чандиз къаст авунин рекьелди Запорожский ва Херсонский областрин вахтуналди тир администрацийрин кьилерик кичӀерар кутуни ва гьатта Украинадин Гьукуматдин вице-премьер Ирина Верещукан патай дустагъра тунин къурхуйри Донбассдин агьалийрин хиялриз таъсирнач. Яшайишдин маркетингдин Институтдин социологиядин ахтармишунрин делилралди, Запорожский ва Херсонский областрин чӀехи пай агьалияр неинки Россиядик экечӀуниз талукь референдумда иштиракиз гьазур я, гьакӀ 74 % Запорожьедин ва 61 % Херсонский областдин агьалийриз чпин чилер Россиядин къурулушда акваз кӀанзава. Гьа и темадай политикадин ва социологиядин ахтармишунрин Крым республикадин институтдин пешекаррини ахтармишунар кьиле тухвана. Абурун делилралди, Запорожский областдин 86 % ва Херсонский областдин 76 % агьалийриз чпин ��улкар Россиядин пай яз аквазва. Ахтармишунри гьакӀни къалурайвал, Запорожский областдин 88 % ва Херсонский областдин 84 % агьалийри Россиядин гражданвал къачунин мумкинвилиз рази жедай къимет гузва. И рекъемра са кьадар фаркьлувал ава, гьикӀ лагьайтӀа, бязи социологри анжах сес гуз гьазурбурун фикирар гьисаба кьазвай, муькуьбуру – вири хабар кьурбурун. Ахтармишунри къалурна хьи, Запорожский ва Херсонский областрин агьалийри Россиядин агьалидин паспорт къачунал дамахзава. Азаднавай территорийрин агьалияр патал чи уьлкведи чеб хуьз алакьдай къуватлу государство лишанламишзава. Амма гьатта ахтармишунар галачизни эгер Россиядин гуьзчивилик квай Украинадин территорийрихъ физвай рекьерай тир кадрийриз килигайтӀа, инсанрин фикирар чир жеда: Херсонский ва Запорожский областриз элкъвена хквезвай автомобилрин нубат (учир) километрийралди яргъи ХЬАНВА.«САД тир Россия» партиядин Генсоветдин секретарь, РФ-ДИН Федерациядин Советдин Председателдин 1-заместитель Андрей Турчака къейд авурвал, махсус военный серенжемдин сифте йикъарилай «Сад тир Россияди» и территорийра кӀвалахзава. Ина саки 40 гуманитарный центр ачухнава. «Чи волонтерри гьар юкъуз инсанрихъ галаз суьгьбетарзава. Ина социология герек туш, гьакӀ инсанрин вилериз килигун герек я – тӀебии яз абур гьазур я», – референдум кьиле тухунин патахъай баянар гана Андрей Турчака. Дагъустандин милли политикадин ва динрин крарин рекьяй министр Энрик Муслимова къейдна хьи, чӀехи пай агьалияр Киевдин зайиф, къайгъусуз ва вичин агьалийрив ажугълудаказ эгечӀзавай режимдин шартӀара яшамиш жез галатнава. «Донбассда дяведин мусибатар давам жез 8 йис я. Дяведин ва дуьньядикай кӀевнавай шартӀара яшамиш хьун эхиз жедай кар туш. Референдум кьиле тухунин гуьгьуьл, Херсонский ва Запорожский областрин чӀехи пай агьалияр Россиядин юрисдикциядал элячӀун абуруз чпин агьалияр хуьз алакьдай, эхирни инсанриз секинвал ва ислягьвал гудай къуватлу уьлкведин къурулушда яшамиш жез кӀан хьунин ва агьалияр адахъ инанмиш хьунин вижевай замин я. Абурухъ ихьтин гуьгьуьл авайди чеб Донбассдиз фейи ва инсанрихъ галаз суьгьбетар авур чи республикадин агьалийриз аквазвай. Абурун арада общественный тешкилатрин руководителар, Россиядин Федерациядин субъектра Дагъустандин Гьукуматдин векилар, СМИ ва хейлин масадбур авай», – лагьана Энрик Муслимова. ГКУ РД ЦЗН в МО «Ахтынский район» информирует всех безработных и не занятых граждан об имеющихся вакансиях на предприятиях в Сахалинской области по таким специальностям как фармацевт, технолог, инженертехнолог пищевой промышленности, командир воздушного судна, кадастровый инженер, микробиолог, главный технолог, управляющий отделением (фермой, сельско-хозяйственным участком)инженер по контрольно-измерительным приборам в автоматике. Заработная плата от 50000 - 122000 рублей.*** Имеются вакантные рабочие места в компании ООО «Татвойлок» (Республика Татарстан): помощника мастера; оператора чесального оборудования; свойлачивальщика; прессовщика-вулканизаторщика; разрабатывальщика отходов; валяльщика; насадчика обуви; оператора разрыхлительно-трепальной машины; слесаряремонтника. Заработная плата от 22500 до 27000р + 4% доплата + 10-15%. Желающих трудоустроиться просим обратиться в наш Центр занятости, по адресу:
+гстатдин делилрай, алай вахтунда Дагъустанда юкьван дережадин мажибди 31059,5 манат тешкилзава. 2020-йисан гьа и вахтунив гекъигайла, ам 6,4 % артух хьанва. Гьа са вахтунда 450 агъзуралай гзаф дагъустан-вияр кесибвилин цӀарцӀихъ галамукьзава. Абурун официальный къазанжи яшайишдин тӀимилдалай алатзавач. 2030-йисалди Дагъустанда кесибвилин дережа 7,3 % кьван агъузарун фикирдиз къачунва.
+Чи бажарагълу педагог, журналист, писатель, республикадин мергьяматлувилин общественный «Набат» (РБОО «Набат») тешкилатдин руководитель, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Азизханов Алюсет Межмединович Дагъустандин Гьукуматдин «Баркаллу зегьметдай» («За доблестный труд») медалдиз лайихлу хьанва. 15-сентябрдиз Дагъустандин халкьарин садвилин Йикъан суварин (ХVIII асирда дагъвийри чпин умуми къуватралди Надир шагь кукӀварунихъ галаз алакъалу и сувар 2011-йисалай кьиле тухузва) серенжемрин сергьятраваз адав и награда (шабагь) Дагъустандин регьбер Сергей Меликова вахгана. Нубатдин и агалкьун адаз Ахцегь райондин руководстводи, «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин коллективди, вири районэгьлийри рикӀин сидкьидай мубаракзава. Чна адаз чандин сагъвал, ва халкьдин, Ватандин къуллугъда мадни еке агалкьунар тӀалабзава. - Жуван зегьметдиз лайихлу къимет гун рикӀиз хуш жедай кар я,- лугьузва Алюсет Азизханова. - И награда – «Баркаллу зегьметдай» медаль - Дагъустандин халкьарин цӀийи суварин юкъуз шадвилин гьалара, вични республикадин кьил Сергей Алимович Меликован гъиляй къачун лишанлу я. Медалдиз лайихлу хьайибурун арада муаллимарни духтурар, эцигунардайбурни общественный деятелар,гьар жуьре пешейрин сагьибар авай. Гьелбетда, абур вири чи ватанэгьлийрин, республикадин абадвал патал тир гьакъисагъ зегьметди садзава. Хиве кьан, къад йисалайни артух вахтунда общественный мергьяматлувилин тешкилатдиз регьбервал гуз, яшайишдин четин шартӀара гьатай парабур кӀевяй акъудиз, абурун азадвални ихтиярар хуьз алакьай (и кардикай хъсандиз зи «На службе обществу» ктабда кхьенва) заз гьар журе наградаяр ава, амма им кьетӀенди я. Лугьун хьи, республика вилик тухунин бинеда гьамиша инсанрин баркаллу зегьмет ава. Сергей Алимовича медалдин вири сагьибар пара хушдиз тебрикна, абуруз чандин сагъвал, ислягьвал, республикадин ва уьлкведин аваданлувилин рекье мадни еке агалкьунар тӀалабна. Газетда рахадай мумкинвиликай менфят къачуналди, заз жуван патай республикадин милли политикадин Министерстводин, «Лезги газетдин» руководстводиз (абуруз зи кӀвалах акуна, къимет гана, гьукуматдин награда гун патал къалурна) ваз заз тебрикдин хуш гафар лугьузвай вирибуруз «Пара кьадар сагърай!» малумариз кӀанзава, алава хъувуна ада. Къейдин, А.М.Азизханов 1956-йисуз Ахцегь райондин Чеперин хуьре дидедиз хьана. Хайи хуьруьн мектеб, ДГПУ-ДИН филологиядин факультет (1978) агалкьунралди акьалтӀарна, зегьметдин рехъ хуьре урус чӀаланни литературадин муаллимвилелай, Ахцегь райондин «ЦӀийи дуь-нья» газетдин мухбирвилелай башламишна. 1990-2005-йисара ада «Дагъустан» ГТРК-ДИН редакторвиле, информациядин хилен заведишвиле кӀвалахна. 2000-йисуз Региондин мергьяматлувилин общественный «Набат» тешкилат арадал гъана хьиз, къенин йикъалди адан кьиле акъвазнава. Алюсет Азизханова Дагъустан Республикадин Общественный палатадин вири ирид созывдин-эверунин активный член яз, Общественный палатадин Председателдин 1-заместителвилин, Аппаратдин руководителвилин везифаяр тамамарна. Намуслу, гьакъисагъ зегьметдай РФДИН ва РД-ДИН Общественный палатайрин Гьуьрметдин грамотайриз, РФ-ДИН журналистрин Союздин Гьуьрметдин грамотадиз, ЮНЕСКО-ДИН ва журналистрин Союздин «Дагъустандин къизилдин къелем» премийрин лауреатвилиз лайихлу хьана. Адан зегьмет гьакӀ «Ватандин вилик лайихлувилерай» 2-дережадин ордендин медалдал, РД-ДИН Кьилин Гьуьрметдин грамотадал, «РД-ДИН культурадин лайихлу работник» гьуьндуьр тӀвар гунал къейднава. Алюсет Азизханован къелемдикай «Говорит Махачкала» (1997), «Испытание трагедией» (2003), «Уроки дружбы» (2007), «На службе обществу» (2020) ктабар ва гзаф кьадар публицистикадин материалар хкатнава.
+21-сентябрдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада залдавайбуруз, гьакӀ вири районэгьлийриз сечкийра активныйдаказ иштиракунай чухсагъул лагьана. - Сиягьда авай чи сечкичийрин 81 процент жемятди активныйдаказ иштиракуналди 78% сесер «Сад тир Россия» партиядиз гана. Им республикадин умуми дережадилай артух я. Чпин везифаяр тешкиллудаказ кьиле тухунай сечкийрин участокрин комиссийрин членриз, СП-РИН кьилериз, идарайрин руководителриз, СМИ-ДИН векилриз, гьакӀ сечкичийриз чухсагъул! Квез аквазва хьи, район аваданламишунин, жемятдин яшайишдин шартӀар хъсанарунин карда эхиримжи 3-4 йисуз чна гьикьван крар авунватӀа ва гъиле аватӀа. Мугьманри гьахълуз къейдзавайвал, Ахцегьар эцигунрин са чӀехи майдандиз элкъвенва. Алай вахтунда коронавирусдин пандемиядин гьаларизни килиг тавуна, Ахцегьа вацӀун кьерехар мягькемарзава, аялрин бахча, зурба спорткомплекс, ЦРБ-ДИН дараматар ишлемишиз вахкуз гьазурзава, девирдин истемишунрив кьур школа эцигзава, райцентрдин рекьер асфальтламишзава. Гила республикадин махсус программадай В.Эмирован багъда вичихъ михьдай имаратарни галай хъсан кафе, туалет (общественный къулай туалетар гьакӀ Х.Тагьиран багъдин патав ва «Набережный багъда» жеда) эцигиз, Цуругърин чарчардал (водопад) туристар патал ял ядай къулай чка туькӀуьриз эгечӀзава. Гьелбетда, ибур вири, лугьурвал, вич властдин «Сад тир Россия» политпартиядин регьбервилик кваз жезвай агалкьунар я. Осман Магьмудович гьакӀ цӀи Октябрдин вацра районда республикадин гьукумдаррин ва пара мугьманрин иштираквални аваз «Ахцегьрин ичер» сувар тухуз гьазур жезвайдакайни рахана. Налогар кӀватӀунин гьакъиндай гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальникдин заместитель Фариза Рашидовади къачуна: - Районда налогар кӀватӀунай кӀуьд вацран тапшуругъар эменнидай 75 ва чилин налогдай 77 процентдин кьилиз акъуднава, налогринбур тушир гьакъи – 38%. Районэгьлийрин кӀвачихъ галай транспортдин, чилин налогрин ва страховой взносрин гьакъиндай кӀватӀ хьанвай буржар яваш-яваш вахкузва... Ахпа муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиева залдавайбурун дикъет республикада ва районда коронавирусдин азардин вилик пад кьунин карда авай гьаларал желбна. Халкьдин сагъламвилин манадин и месэладай гаф Ахцегь ЦРБ-ДИН кьилин духтурдин заместитель Фарида Шагьмардановади къачуна.- Эхиримжи гьафтеда районда коронавирусдик азарлу 14 кас дуьздал акьалтна, чна сагъарзава. ЦРБДИН 12 койка-чкадин «яру зонада» 10 кас азарлуяр къаткурнава. Вири атанвай 5408 доза вакцинадикай гьелелиг 4452 доза ишлемишнава. Эхиримжи кьве гьафтеда чи мобильный бригадади, хуьрериз къвез, жемят гъавурдик кутаз ва рапар ягъиз хьуникди, районда вакцинация ийизвайбурун кьадар аквадайвал артух я,- малумарна духтурди. Эхирдай Осман Магьмудовича алатай совещанидал гайи вичин тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна ва веревирд авур бязи месэлайрай СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз цӀийи тапшуругъар гана. В соответствии с пунктом 1 статьи 70 Федерального закона «Об основных гарантиях избирательных прав и права на участие в референдуме граждан Российской Федерации» и п.1 статьи 81 Закона РФ «О муниципальных выборах в республике Дагестан», участковая избирательная комиссия
+Об определении общих результатов дополнительных выборов депутатов Собрания депутатов СП «село Фий» четвёртого созыва Малум тирвал, алай йисан 17-19-сентябрдиз РФ-ДИН ФС-ДИН Госдумадиз ва РД-ДИН Халкьдин Собранидиз депутатар хкягъунин рекьяй сечкияр кьиле фена. Абура сесер гунал патал сиягьрик кутунвай 84 % сечкичийри иштиракна.
+Сечкийрин вахтунда «Сад тир Россия» Вирироссиядин политпартиядиз 81,18 %, «Гьахълу Россия – ватанпересар – гьахъвал патал» партиядиз 5,56 %, ЛДПР-ДИЗ 2,4 %, «Партия роста» партиядиз – 1,05 % ва амай партийриз са процентдилай тӀимил сечкичийри сесер гана. Чи республикадин территориядал алай са мандатдин сечкидин округрикай рахайтӀа, 10-нумрадин Кеферпатан са мандатдин сечкидин округда – А.К.Гьажиеваз, ВПП «Сад тир Россия» (84,87 %), 11-нумрадин Центральный са мандатдин сечкидин округда – М.С.Гьажиеваз, ВПП «Сад тир Россия» (80,20 %), 12-нумрадин Кьиблепатан са мандатдин сечкидин округда – Ж.Н.Гьасановаз, ВПП «Сад тир Россия» (73,31 %) виридалайни гзаф сесер гана.
+Ахцегьрин ва Миграгърин халичаяр чпиз хас тир надир нехишралди, хурунин жуьрейралди ва ишлемишзавай рангаралди чара ийиз жеда. Халичаяр хурунин и кьве центрни сад-садахъ галаз сих алакъада авай. Миграгърин чӀичӀ авай халичайра нехишрик гзаф кьадар лацу ранг кутазвай. Халичайрин гьашияйрин (кайма) кьадар бязи вахтара гьатта 9 дав агакьзавай. Миграгърин халичаяр искусстводин гьакъикъи эсерар я. Гьам Ахцегьрин ва гьамни Миграгърин халичайрал алай нехишри абур хранвай дишегьлийрин еке устадвиликай ва халичаяр хурунин рекьяй и чкайра арадал атанвай кьетӀен адетрикай лугьузва. Къад лагьай асирдин 2-паюна Дагъустанда «Ахцах», «Ахцах марвар», «Миграгъ» чешнейрин чӀичӀ галай надир халичаяр хурун акъваз хьана. И карни лезгийрин халичаяр хурунин сеняткарвилиз гьукумдарри бес кьадарда фикир тагунихъ галаз алакъалу ийиз жеда. Са девирда лезгияр яшамиш жезвай чкайра авай халичаяр храдай фабрикайриз республикадин заказар эсиллагь гун хъувунач. Гуьгъуьнай а карханаяр Махачкъаладай атай буйругърин бинедаллаз агал хъувуна. Лезгийрин бязи гамар храдай фабрикайриз са ни ятӀани цӀай ягъай дуьшуьшарни хьана. Ихьтин крарилай кьулухъ абур къайдадизни хканач, агал хъувуна. Вири и жуьредин крари халичаяр хурунин рекьяй лезгийрин сеняткарвилиз чӀуру таъсирна ва и сеняткарвал несилрилай несилралди атунин лап важиблу адет квахьунал гъана. Лезгийрин халичаяр хурунин сеняткарвили гьатта 20-асирдин 2-паюнал къведалди Кавказда вичин кьетӀен чка кьазва. Лезги халичаяр Кавказдин маса халкьари хразвай вири шейэрилай екедаказ тафаватлу жезвай. Чи устӀарри гьам чӀичӀ галай ва гьамни галачир вини дережадин еридин халичаяр гьазурзавай. Виридалайни машгьур «Лезгийрин гъед» нехиш халичайрин вири жуьрейра ишлемишзавай. Лезгийрин халичайрин нехишар хъсан шикилралди, рангарин девлетлувилелди ва вичиз хас лишанар авай геометриядал тафаватлу жезвай. Дикъет гайитӀа, куьгьне нехишрай чи халкьдин вири тарих, генезисдин мана-метлебдин къадим кодар кьатӀуз жеда. Чи халкьдин халичаяр хурунин адетар Дагъустанда исятдани ама. Амма абур аквадай гьалда дегиш хьанва ва маса халкьарин нехишрик акатнава. Гьа са вахтунда Дагъустандин алай аямдин художникри цӀийи нехишарни арадал гъизва. Амма, чи фикирдалди, абурукай лезгийрин къадим халичайрик кваз хьайи метлебар хкатнава. Къад лагьай асирдин 2-паюна лезгийрин гамар храдай вири фабрикайриз республикадин патай еке куьмекдин игьтияж авай. Амма, гьайиф хьи, абурув а куьмек агакьнач. СССР чукӀуникдини Дагъустанда лезгийрин халичаяр хурунин сеняткарвилиз чӀуру таъсирнач. Чи хуьрера халичаяр хурунин сеняткарвал Махачкъаладин патай тажуб жедай рафтарвал себеб яз гьеле перестройкадилай вилик ва майишат кьиле тухунин базардин цӀийи алакъаяр кардик акатдалди зайиф хьана. Эгер чна лезгийрин гамар храдай фабрикайриз талукь документар тупӀалай авуртӀа, а кар малум жеда хьи, абур гьеле алатай асирдин 80-йисара куьруь са девирда сад-садан гуьгъуьналлаз агал хъувуна. ИкӀ, халичаяр хурунин рекьяй центр чи ерийрай масанихъ акъудна. Лезги районра халичаяр гьасилунин кӀвалах тамамвилелди акъваз хьуни чи халкьдин устадривай Кефердинни РагъэкъечӀдай патан Кавказда гъилелди халичаяр хурунин диб эцигайбур лагьай лайихлу статус къакъудна. Им алай вахтундани лезгийрин вири культурадин ва тарихдин лап важиблу месэлайрикай сад я. Халичаяр хурунин рекьяй устадар тир лезги дишегьлийри чеб Кавказдин, Европадин ва арабрин уьлквейра агалкьунралди маса гуз хьайи гуьрчег халичаяр хразвай. Абурукай яз чпихъ чӀичӀ авай ва авачир халичаяр, сумагар, рухар ва масабур къалуриз жеда. Бязи йисара лезгийрин халичаяр храдай устадри гьатта 15 агъзур квадратдин метр халичаяр ва 100 агъзур жуьт чуьвекар храз хьайиди я. Лезгийрин чӀичӀ галай халичаяр вири дуьньяда машгьур я. Гьеле пачагьдин Россиядин девирда лезгийрин мягькемдиз хранвай чӀичӀ галай халичаяр маса уьлквейрин савдагарри къачузвай ва абур экспортдиз ракъурзавай. Лезгийрин хейлин халичаяр США-ДИЗ тухвана. Абур исятдани Америкадин машгьур музейрин хсуси коллекцийра хуьзва. Лезгийрин халичаяр хуру-нин сеняткарвилин тарих чируни гзаф йисар истемишун мумкин я. И вахтундани чи гъиле и месэладиз талукь вири делилар гьатдатӀа лугьуз жедач. Эхь, чи халкьдин халичаяр хурунин сеняткарвилиз талукь делилар исятда квахьнава. Чи мурад халичаяр хурунин рекьяй лезгийрин гьакъикъи нехишар арадал хкун ва санлай къачурла чи халкьдин и жуьредин сеняткарвилин тарих ахтармишун я. Ида вири Дагъустан патал хъсан нетижаяр арадал гъидайдал шак алач. Малум тирвал, алай вахтунда вири дуьньяда инсанри чеб тӀебии рангаралди безетмишнавай ва тӀебии хаммалдикай гьазурнавай шейэр ашкъидалди къачузва. Идахъ галаз алакъалу яз тӀебии сун гъаларикай хранвай халичаяр гьасилун арадал хкун важиблу тирдал шак алач.
+Шикилда: Ахцегьрин халичаяр храдай артель (1950-йисарин эвел).
+Алай вахтунда чи республикадин агьалийрин гъиле 120 агъзуралай гзаф гражданвилин яракьар ава. Идакай Росгвардиядин РД-ДА авай лицензионно-разрешительный кӀвалахдин региондин управленидин Центрдин начальник, полициядин полковник Навруз Гьуьсейнова брифингдал малумарна. Анал килигай асул месэла «Яракьдин гьакъиндай» Федеральный закондик ва РФ-ДИН кьилдин законодательный актарик кутунвай дегишвилер я. Полициядин полковник Навруз Гьуьсейнова гележегда гъуьрчехъанвилин ва жува-жув хуьнин яракьар анжах чпин яшар 21 йисав агакьнавай ксариз гудайди къейдна. Ада гьакӀ яракь къачун патал чпелай судимость алуднавай ксариз талукь яз эцигнавай сергьятламишунризни баянар гана. Н.Гьуьсейнова къейд авурвал, яракьар чуьнуьхай ва я абур квахьай дуьшуьшра иесийри идакай Росгвардиядиз хабар гана кӀанда. Эгер и ва я маса касди вичив гвай яракь къайдаяр хуьдай органрин къуллугъчийрив ахтармишиз тазвачтӀа, адав гвай лицензия къуватдай вегьиз жеда. Алай вахтунда Росгвардиядин РД-ДА авай лицензионно-разрешительный кӀвалахдин хилера чпив яракь гвай 90 агъзур кас учетда ава. Брифингдин вахтунда полициядин полковник Н.Гьуьсейнова журналистри итиж ийизвай маса суалризни жавабар гана.
+17-19-сентябрдин йикъара уьлкведин вири пипӀера хьиз, чи райондани РФ-ДИН Федеральный Собранидин 8-созывдин Госдумадин депутатрин ва РД-ДИН Халкьдин Собранидин 7-созывдин депутатрин сечкияр кьиле фена. Жува сес гун ва «ЦӀийи дуьнья» газетдин мухбир яз районда сечкияр кьиле физвай гьалдиз талукь делилар кӀватӀун патал за и юкъуз сечкидин са шумуд участокдал кьил чӀугуна. Сифте къейдин, вири саналди Ахцегь районда сесер гунин 31 участок ахъайнавай. Абурукай 27 участок чи районда, кьвед Мегьарамдхуьруьн, сад Табасаран районра, садни Кочубейдин зонада хъуьтӀуьн къишлахрал ачухнавай. Коронавирусдин инфекция чукӀунихъ галаз алакъалу яз сечкияр кьиле физвай вахтунда вири участокра маскайрин режимдал амалзавай ва антисептикар ишлемишзавай. Сечкичияр чебни араяр (дистанция) хуьз алахъзавай. Малум хьайивал, сечкийрин сифте юкъуз 0108-нумрадин участокда сифте сес гайибурун арада райондин волонтеррин кьил ва культурадин Управленидин спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин отделдин начальник Айвар Насировни райондин Жегьилрин парламентдин председатель Рустам Шакиров авай. А.Насирова къейд авурвал, сечкийрин юкъуз сес гун яш тамам хьанвай гьар са касдин пак буржи я. ЦӀийиз хкягъзавай депутатрин корпусдин куьмекни галаз чна чи уьлкведин гележег, агьалийрин яшайиш хъсан, жегьилрин политика активламиш хьуник, кӀвалахдай чкаяр яратмишуник екедаказ умуд кутазва. Секиндиз сес гана эхкъечӀдайла, чал чи мягьледин яшлу дишегьли Эльмира Къурбанова гьалтна. – Сечкияр – им политикадин манадин важиблу серенжем я. Гъилевай кӀвалахни акъвазарна (ичер атӀузвай) атана сес гун, яни жуван хивевай гражданвилин буржи кьиле тухун за чарасуз кар яз гьисабзава. Эгер гьар сад «залай, зи сесинлай аслу вуч ава, кар гьикӀ хьайитӀани вичин тӀеквендай къвезвайди я» лагьана, къайгъусуздаказ ацукьайтӀа, чи общество хъсанвилихъ виликди фидач, – насигьатдин тегьерда лагьана ада. Куьрелди, районда сечкияр секин ва тешкиллу гьалара кьиле фена. Сечкийрин вири участокар 3 юкъузни сятдин 8 далай нянин 8 далди ачух тир. Анрал бязи политпартийрин гуьзчиярни (наблюдателар) алай. Сечкийрин вахтунда комиссийрин членар чкайрал физ, абуру яшлу, кефсуз инсанриз ва инвалидриз сечкийра иштиракдай мумкинвал гана. Сечкийрин кьиле физвай гьалдал райондин руководстводини гуьзчивал тухузвай.
+Алай вахтунда «Зи Дагъустан – зи рекьер» программадин сергьятра аваз райцентрда Юсуф Герейханован тӀварунихъ галай куьчедин 730 метр ва В.Эмирован тӀварунихъ галай переулокдин 280 метр мензил къайдадиз хкизва ва асфальтламишзава. И кӀвалахар подрядчик тир «Дорбостсервис» ООО-ДИ тамамарзава. Проектдин къимет 8 миллионни 300 агъзур манатдиз барабар я. Къейдин, и куьчеда райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакция, искусствойрин школа, 50-нумрадин пожарный часть ва «Солнышко» аялрин бахча ава. Идалайни гъейри, мукьвара ина ЦРБ-ДИН цӀийи комплексни кардик акатда. И куьче асфальт-ламишунив эгечӀунай Ахцегьрин хуьруьн агьалийрикай ибарат тир инициативадин дестеди райондин руководстводиз гзаф сагърай лугьузва ва ам тамамвилелди асфальтламишуник умуд кутазва. Инал ихьтин са кардикайни лугьун чарасуз я: Юсуф Герейханован тӀварунихъ галай куьчедин патав Ахцегьрин Къузай патан сурар гва. Инициативный дестеди анагни асфальтламишун патал пулдин такьатар кӀватӀун тешкилнава. «АХ-ЦЕГЬ район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова сурарин майдан къулайдиз туькӀуьрунин карда иштиракай Ахцегьрин хуьруьн агьалийриз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарна ва Аллагь рази жедай ихьтин крарин важиблувал къейдна.
+Россиядин ФМБА-ДИН (Федеральное медикобиологическое агентство) физикадинни химиядин институтдин пешекарри ковид азар квани-квачни 27 декьикьада чирдай махсус прибор арадал гъанва. Идакай “Новости” РИАДИЗ ФМБА-ДИН алимди хабар гана.
+Алатай 2020-йисуз вичин къанажагълу саки вири уьмуьрда Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школада лезги чӀалан ва литературадин муаллимвиле кӀвалахай рагьметлу Мирзоев Нияз Шайдабегович дидедиз хьайидалай инихъ виш йис тамам хьана. Гьавиляй чаз къе адан экуь къамат рикӀел хкиз кӀанзава. Ам 1920-йисан 9-майдиз Ахцегьа дидедиз хьана ва 1997-йисуз рагьметдиз фена. Ахцегьрин 1-нумрадин мектеб, Дербент шегьерда педагогвилин техникум куьтягьна, хайи ватандиз хтай адакай райондин аялрин КӀвалин директор хьана. Адалай кьулухъ, та пенсиядиз экъечӀдалди, Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван чирвилерин мектебда лезги чӀалан ва литературадин тежрибалу муаллим, республикадин дережадин методист-муаллим яз, ада дагъвийрин аялриз дерин чирвилер ва ахлакьлу тербия гана. Рагьметлу Н.Мирзоева «ЧӀал чи руьгьдин девлет я» лугьудай. Вичин вахтунда ам лезги чӀалан нугъатар ва диалектар ахтармишунин месэлайрални машгъул хьана. 1953-1954-йисара Нияз Мирзоеван са шумуд ктаб чапдай акъатна. Абурукай яз «Сифтегьан классар патал диктантрин кӀватӀал», «5-7-класссра лезги чӀалай чирвилер гунин къайдаяр», «Сифтегьан школаяр патал изложенийрин сборник» къалуриз жеда. Нияз муаллимдиз лезги чӀал гзаф кӀандай. Ам вичи тарс гайи аялриз дидед чӀалан къиметлувал ва важиблувал чирун патал кӀевелай алахъдай. Тежрибалу педагог гьар са тарсуниз мукьуфдивди гьазур жедай. Ада чӀалан къенивал ва культура хуьн адакай менфят къачузвайбурун лап важиблу везифа яз гьисабзавай. – Жуван хайи дидед чӀал чин тийизвайдакай ва чириз алахъ тийизвайдакай халис ватанперес жедач, ам жуван халкьдивай къакъатда. Са рахунин ваъ, кхьинин чӀални чирна кӀанда. Гафар «чурурна», лазим тир кӀалубра туна сивяй акъудна ва кхьена кӀанда, – тикрардай ада вичин аялриз. КӀвалахдин гзаф йисарин тежриба авай муаллим хьиз, ам гьакӀ къайгъудар бубани тир. Нияз Шайдабеговича вичин уьмуьрдин юлдашдихъ галаз санал веледризни чешнелу тербия гана, абур уьмуьрдин рекьел акъудна. Рагьметлу Нияз муаллим ада тарсар ва тербия гайибурун рикӀелай къени алатнавач. Парабуру халис ватанпересар яз халкьдин майишатдин гьар жуьре хилера гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугвазва. Абуру чпин муаллим гьуьрметдалди рикӀел хкизва ва адаз рагьмет гъизва.
+Гьуьрметлу ватанэгьлияр! Исятда чи уьлкве агьалийрин переписдиз гьазур жезва. Переписдин бланкра хайи чӀалаз талукь суал ажайиб тегьерда эцигнава. Дидед чӀалакай суалдиз жаваб гудайла гзаф дикъетлу хьухь. КӀевелай тӀалабзава: хайиди яз лезги чӀал къалура, гьатта квез лезги чӀалалди са гаф хьайитӀани чизватӀа. Урус чӀал алавади хьиз къалура. Вири и крар лезги халкьдин кьадардин процент тӀимиларун патал ийизвайди я. Ида чи статус агъузарзава. Ихьтин шартӀара чавай школаяр, лезги чӀал чирдай классар, ктабханаяр, вузар, театрар ва икӀ мад къакъатзава. ЧӀал амачтӀа, халкьни амукьдач. Жуван хайи чӀал хуьх.
+«Ахцегь район» МО-ДА авай ГКУ РД ЦЗН-ДИ бейкар агьалийриз агъадихъ галай карханайриз кӀвалахал теклифзава. Санкт-Петербург шегьерда авай «Судостроительный завод «Северная верфь»» ПАО-ДИЗ 361 кас газорезчикрин, электрогазосварщикрин, рубщикрин, маляррин, гимийрин изолировщикрин, гимийрин ракьун корпусрин сборщикрин, гимийрин гибщикрин, куьмекчи фялейрин игьтияж ава. Винидихъ къалурнавай пешейрай кӀвалахунай вацра 45 агъзуралай эгечӀна 85 агъзур манатдал къведалди мажиб гузва. «Норильскдин никель ГМК» ПАО-ДИ начальникриз, станочникриз, операторриз, слесарриз, водителриз, геологриз, инженерриз, электрогазосварщикриз, ашпазриз, уборщикриз, грузчикриз, сверловщикриз, токарриз, харат устӀарриз, буругъчийриз, облицовщикриз, машинистриз, стропальщикриз, лаборантриз ва масабуруз кӀвалахал теклифзава. И пешейрай вацра 33260 манатдилай 200 агъзур манатдал кьван мажиб гузва. Автомашинар акъуддай «Камаз» заводди чпин яшар 20 йисалай 63 йисал къведалди тир пеше квачир итимриз ина авай литейный, кузнечный, прессоворамный карханайриз кӀвалахал теклифзава. Анра йикъа 8 сятда кӀвалахиз хьайитӀа, вацра 50 агъзур манат, йикъа 12 сятда кӀвалахиз хьайитӀа, 70 агъзур ма��ат мажиб гуда. Дагъустандай Набережные Челны шегьердиз самолетда аваз фин, общежитиеда яшамиш хьун, чкадал кӀвалахал фин хтун пулсуз я. Къейднавай заводрин столовыйра нисинин тӀуьнай са касдиз 70 манат пул хгузва. Идалайни гъейри, кӀвалахзавай ксар гьакӀ тамам соцпакетрални таъминарзава. КӀвалахал къвезвай касдив паспорт ва зегьметдин книжка хьун чарасуз я. Карханадиз 500 касдин игьтияж ава. И кьадардикай 10 процент ксаривай чпин уьмуьрдин юлдашарни галаз къвез жеда. Абурни кӀвалахал таъминарда. Алава вири месэлайрай 8-909-314-69-99-нумрадин телефондай зенгна Багатыравай хабар кьаз жеда. Къейдин, Набережные Челны Татарстан Республикадин вичихъ лап хъсан инфраструктурани галай, йигин еришралди вилик физвай шегьер я.
+ПЕРЕПИСЬ: ЧӀАЛАЗ ДИКЪЕТ ЦЕ
+Гьи кас ятӀа чандикай бизар, Низ аватӀа синжид азар, Хъийида гьасятда сагъар, Виридан дарман я хьи, тӀач. Кьуд патаз чкӀида ви ни, Вун хъвайдан ргада иви, ЗатӀни кӀандач валай гъейри, Вун лап рикӀиз кӀан я хьи, тӀач. ТӀач хъвайидаз жедач мекьи, ЧӀарар жедач эсиллагь рехи, Уьмуьр жеда гзаф яргъи, Виридалай хъсан я хьи, тӀач. Сахсид курар ацӀурна битав. Винелайни вегьена сав. Пайна гице гьар сад садав, Лап еке игьсан я хьи, тӀач. Я як, я нек, маса затӀар, Герек къвезач жакьвадай сарар. Чинни тийиз недай кьадар, Вун кьуьзуьбурун чан я хьи, тӀач. ТӀач хьунухь я кӀвалин девлет, Дуьз авунал ала зегьмет, Ваз ганва къе еке къимет, Темпелриз масан я хьи, тӀач.
+Жамалдин САИДОВ, Хуьруьгрин СОШ-ДИН математикадин муаллим Са кьадар вахт идалай вилик чна пара гьуьрметзавай хъсан къилихрин инсан, вичиз ислам диндин чирвилер авай ва абур ашкъидалди жемятдиз, акьалтзавай несилриз пай авур хуьруьгви дишегьли Гьалимат Сулейманова рагьметдиз фена. Аллагьди вичиз женнет кьисметрай. Зун кӀевелай инанмиш я хьи, а кас чидай гьар сада къе адаз хийирдин дуьа ийизва. Чаз Гьалимат вах савадлу, диндал мягькем хъсан ксарин несилрикай яз чида. Адан буба, рагьметлу Абдурагьим даш, диндиз акси атеистрин девирда ислам диндин рехъ квадар тавуна, хуьруьн имамвал авур кас я. Халкьди адаз фекьи Абдурагьим лугьудай. Эвленмиш жезвайбур некягь авунин, кьейиди кучудунин, мавлидар авунин ва фекьивилин вири везифаяр ада намуслувилелди хейлин йисара Аллагь паталди кьиле тухвана. А девирда кардик квай чаз мукьвал мискӀин тек са Дербент шегьерда авай. Абдурагьим даш гьар жуьмядин капӀ ийиз Дербент шегьердиз физ хквезвай. Гьалимат халадин чӀехи буба Гьажи Ибрагьим эфенди, Малла Къасуман хва, XIX лагьай виш йисара чи хуьре пара зурба чир-вилер авай алим яз машгьур тир. Ада диндин рекьяй кхьей ктабар исятдани адан хтул Абдулмежид дашан кӀвале ама. Ада Алкьвадар Гьасан Эфендидихъ галаз санал чирвилер къачурди я ва абурун арада дуствилин алакъаярни авай. XX виш йисарин кьилера Къуба пата ислам дин зайиф хьанва лагьана, Гьажи Ибрагьим эфенди Алкьвадар Гьасан Эфендидин буйругъдал��и хизанни галаз гьа Къуба патаз куьч хьана. Ада дин мягькемар хъувун патал анин жемятдиз диндин чирвилер гуз, абур диндал хкиз, капӀ ийиз таз гзаф зегьметар чӀугуна. Адаз ана гьуьрмет авай ва адан чирвилеризни еке къимет гузвай.1909-йисуз Гьажи Ибрагьим эфенди рагьметдиз фена ва ам Къуба пата ИМАН-КУШ (Гьуьндуьз кӀеле, ПтӀитан хуьр) тӀварар алай хуьре кучуднава. Адан сурал исятдани инсанар зияратдал физва, адакай пӀир хьанва. Аллагьди вичиз рагьмет гурай! Вич хъсан ксарин хизандай яз, Гьалиматаз Аллагьди гана. Ам кьисмет хьайи кӀвалени суфий Ражаб бубадин пӀирен кӀвал авай. (Тарихдин илимрин доктор З.Закарьяева суфий Ражабакай ва адан сурал алай имаратдикай и мукьвара вичин ахтармишунрин еке макъалада гегьеншдиз кхьенва). Гьалимата гзаф йисара чпин кӀвале авай Суфий Ражабан макъамдихъ ва «Мукьалал» лугьудай чкада авай сурара суфий Ражаб кучуднавай имаратдихъ гелкъвез, михьивал ийиз ва гьар жуьмядиз пӀирен кӀвале экв куькӀуьриз, мавлидар, зикрияр ийиз, халкьдиз диндин чирвилер гуз, пара зегьметар чӀугуна. Аллагь вичелай рази хьуй, Аллагьди вичиз рагьмет гуй! Са сеферда Гьалимат ваха заз вичивай жеривал шиирар ва бейтер кхьенвай еке дафтар къалурнай. За адаз абур газетдиз чап ийин лагьайла, ам са патахъай рази тир, амма адаз вичин тӀвар кхьена кӀан хьанач. Гила ам рагьметдиз фейидалай кьулухъ заз абур куь фикирдиз гъиз кӀанзава. А шииррайбейтарай чаз адан Аллагьдихъ инанмишвал, рикӀин михьивал ва халкьдин гележег патал къайгъударвал аквазва.
+Чаз цаварлай атай Кьуръан. Хивевай ферз я гьар садан: Гьар са касди чирна хъсан, КӀела Кьуръан, кӀела Кьуръан. Текдиз эцигайла сура, Кьуръандикай юлдаш жеда, ДЕРТ-ГЬАЛДИКАЙ хабар кьада: Гьар са касди эцигна чан, КӀела Кьуръан, кӀела Кьуръан. ЧирайтӀа хци элифар, Ирид бубайриз жеда хабар, Аршдиз фида шад хабар: Гьар са касди жезмай кьван КӀела Кьуръан, кӀела Кьуръан Кьуръан кӀелур касдин кӀвализ, Малаикар кӀватӀ жез гьаниз, Нур аватда вичин чиниз: Гьар са касди эцигна чан, КӀела КЬУРЪАН-КӀЕЛА Кьуръан. Кьуръан рикӀ я ислам диндин, Мана ава адахъ дерин, Гьар са касди мецел ширин, Чирна хъсан, кӀела Кьуръан. Зарафатиз кӀанзамай кьван, Кьуръан саймаз кьазамай кьван, Эхир бейгьал жеда гьадан: Гьар са касди эцигна чан, КӀела Кьуръан, кӀела Кьуръан. Келимаяр я сад Аллагьдин, Акумир квез абур четин, Эхират патал гьарда вичин, Чирна хъсан, кӀела Кьуръан. Я сад Аллагь, Вун виридан къази я, Чун Ви лукӀар, На гайивилел рази я, Ваз шукур хьуй, лукӀариз рагьим ая, Гунагьрилай гъил къачу На, я Аллагь! Садбурукай шейхерни пӀирер жеда, Са инсанар малаикриз ухшар жеда, Чпин чина хушдаказ нурар жеда, Гьабурун дуьадик чунни кутур, я Аллагь! Гьарасатзал атай чӀавуз чун ялгъуз, Вакай куьмек, я Рабби, чаз гьа юкъуз, Суза ийиз, шафагьатдиз къахчу лугьуз, Чи тӀалабар кьабул ая, я Аллагь! Хуьх вуна чун тӀурфанрикай, къаяркай, А гужлу тир жегьенемзин цӀаяркай, ��и пай хкудмир Женнетдин паяркай, Гьар са чӀавуз Вакай куьмек, я Аллагь! Я сад Аллагь, Вакай куьмек, Са тӀалабун ава рикӀин: Рекьидалди ибадат кьисмет ая, Ви рагьимдикай хкудмир чун, я Аллагь! Я чан Аллагь, им зини Ви ара я. Ви рагьимар гьуьлерилай пара я. Минет я Ваз, чи дердиниз дава я, Имандал мягькем ая веледар, я Аллагь! Ваз шукур хьуй цавар, чилер халкьнавай, Рагъни вацӀар, зуьгьре гъетер халкьнавай, Ихтибарсуз инлай кьулухъ къвезавай, Замандивай хуьх Вуна чун, я Аллагь! МичӀи йифихъ экуь югъни галкӀурна, Иман шартӀар чаз дуьздаказ къалурна, Ви лукӀариз кьилиз тухун мажбурна, Чун паталди я илагьи, я Аллагь. КӀвачериз къуват, вилериз экв гана На, Гъилериз кӀвалах, рикӀиз хиял гъана На, Япариз ван, кьилиз акьул гана На, Чун паталди я илагьи, я Аллагь. Фагьум ая, дуьз рекьел ша, я инсан. Чир хьун патал куь гунагь, сувабрин сан, Сад Аллагьди халкьнава тараз-мизан, Чун паталди я илагьи, я Алллагь. Шагьадат келима, йикъа вад ферз капӀ хьана, Вири алем рузу галаз халкь хьана, Тарал емиш, чиле нямет гана На, Чун паталди, Ваз шукур хьуй, я Аллагь
+Гьар кьадамдиз суваб кхьиз, Сад Аллагьдиз шукур ийиз, ГЪВЕЧӀИ-ЧӀЕХИ ви къаншардиз, Къвезва суфи, Ражаб буба. Ви патавди атайла чун, Дерт ахъайиз гьарда вичин, Аллагьдикай жеда мумкин, Аманат я вун чаз буба. Килигзава ваз ялгъуз тар, Таркун пӀирер я ваз къаншар, ПӀирер, шейхер вав барабар, Женнетда хьуй Ражаб буба. Дердер, къамар пара я чаз, Гьал гьикӀ ятӀа аквазва ваз, ПАРА-ПАРА дерт авайдаз, Вун куьмек я суфи, Ражаб буба. Сурун азаб кӀевидаказ, Я чан Аллагь, такурай чаз. Къверивал хьуй иман гваз, Женнетдин ракӀарал хьуй суфи, Ражаб буба. Муъмин инсанриз вуна, Шафагьат гун тӀалабзава, Лайих хьайи жанатз-аба Алай суфи, Ражаб буба.
+Саламалек, чан уьмметар, Кьабула зун куь кӀвалера, Минет хьуй квез, аси жемир, Чка ая куь рикӀера. Йиса садра къвезвай мугьман, Къурбанд хьуй ваз зи ширин чан, Валай гьич затӀ авач масан, Ваз хвашкелди, чан Рамазан. Вун атунал шад я рикӀер, Экуь хьана мичӀи кӀвалер, Зикри ягъиз экуьн сегьер, Гьазур я чун ваз, Рамазан. Чаз Аллагьди гурай мензил, Вун рикӀеваз хуьдвайвал сив. Мягьшерда шад жедай гуьгьуьл, Вун шагьид яз, Рамазан. Ви сувабар еке дагъ я. Вун чидайдаз дуьнья багъ я. Вун са нур гудай чирагъ я. Къанни цӀуд йикъан варз, Рамазан. Вун я рабимдин къази, ТахьайтӀа вун чалай рази, МичӀи сура язух я чи, Куьмек це вуна чаз, Рамазан. Чи балайриз вакай куьмек Хьурай, я Аллагь, ваз я минет, Чна гузавай сэрни закат, Кьабул ая на, Рамазан.
+Галукьайла азандин ван, Вири халкьар жеда гьейран, Диндал вуна хкана чан, Муъминрин стха, Мугьарам Иниз ялиз, аниз ялиз, ЧӀуру мискӀин дуьзар хъийиз, Зегьмет къачуз вичи-вичиз, Мухацрин арха, Мугьарам. Аялриз чириз элифар, ЧӀехибуруз – шариат тарсар, Ви сувабриз авач кьадар, Чи буба, Гьажи Мугьарам Экуьнахъ лап фад мискӀиндиз Гьахьзава вун, малаик хьиз, Азан гана вири гьаниз, КӀватӀза на, Гьажи Мугьарам. Аялрик ашкъи кутуна, Абурун гъиле Кьуръан туна, Хуьрел еке абур хкана, Я кьегьал хва, Гьажи Мугьарам.
+Россиядин Федерациядин Президент Владимир Путинан Указдалди майор Энвер Набиеваз Украинада махсус военный серенжем кьиле тухузвай вахтунда аскервилин буржи тамамарунин карда къалурнавай жуьрэтлувиляй, викӀегьвиляй ва гьакъисагъвиляй РФ-ДИН виниз тир государстводин награда – Россиядин Игитвилин тӀвар ганва. Алай йисан 17-сентябрдиз, Каспийскдин 75 йисан шадвилин серенжемрин сергьятра аваз, шегьердин кьилин майдандал Дагъустандин Кьил Сергей Меликова Энвер Набиеваз уьлкведин виниз тир тӀвар гун мубаракна ва адав рикӀел аламукьдай пишкеш вахкана. «За адаз ва адахъ галаз санал чи хейлин гадайриз – каспийсквийриз, чпи Украинада махсус военный серенжемда активвилелди иштиракзавай, чи умуми кӀвал тир Россиядин милли итижар хуьнин рекьяй чпин аскервилин буржи жуьрэтлудаказ тамамарзавай чи республикадин шегьеррин ва хуьрерин агьалийриз чухсагъул лугьузва. Каспийскди ва вири Дагъустанди гъалибвал патал гзаф крар ийизва. Абуру дяведикай катнавайбур патал тоннралди гуманитарный куьмек рекье тунва. Гзаф кьадар инсанри Донбассдин агьалийрин куьмекдин гьакъиндай тӀалабуниз жаваб ганва. Чпи лайихлу инсан тербияламишай чи игитдин диде-бубадиз, уьмуьрдин рекье вичин тереф хвейи мукьва-кьилийриз къе чухсагъулвилин лап чими гафар лугьуз кӀанзава», – къейдна вичин рахунрин вахтунда Сергей Меликова.
+Каспийск шегьердин агьали тир Энвер Набиеван 34 йис я. Адан асул-бине Ахцегь райондин кьакьан дагъдин Чеперин хуьряй я. Энвер Набиев РагъэкъечӀдай патан военный округдин 36-общевойсковой армиядин 5-кьилдин гвардейский танкарин бригададин танкарин батальондин ротадин командир я. Адан аскервилин къуллугъдин умуми стаж 15,5 йисалай алатнава. 2010-йисуз Э.Набиева Къазандин высший танковый командный училище куьтягьна. Ам а вахтунда «Россиядин Федерациядин Яракьлу Къуватрин Жукован орден авай общевойсковой академия» тӀвар алай Пияда кьушунрин Военный кӀелунринни илимдин центрдин филиал тир. Майорвилин чин 2022-йисан мартдиз ганва. Э.Набиевахъ «Аскервилин къуллугъда тафаватлувиляй» 3-дережадин медаль ава (2018-йис). Къейдин, кӀвенкӀве сенгердал хьайи Энвер Набиева махсус военный серенжем кьиле тухуз эгечӀай лап гьа сифте йикъарилай Россиядин Игитвилиз кутугай пуд игитвал къалурна. Ада Бердянск шегьердай агалкьунралди экъечӀай колоннадиз пешекарвилелди руководство гана. Идалай кьулухъ, саки 50 неонацист есирда кьадай мумкинвал хьана. Маса дуьшуьшда гьужумдин операция тухузвайла ада и серенжемдин план туькӀуьрна. Нетижада 60 касди рей гана. Пуд лагьай игитвал ийизвай вахтунда майор Э.Набиева элкъуьрна кьунвай душмандин гьалкъадай разведкадин тамам десте акъудна. Женгинин вахтунда неонацистрин цӀай гузвай 4 чка, 3 БМП ва 2 танк тергна. Идани душман кьулухъ чӀугуниз мажбурна. Гьа и вахтунда разведдестедин аскерар хатасуз чкадиз ахкъуддай мумкинвал хьана. Энвер Набиеван игитвал ва викӀегьвал малум тахьана амукьнач. Ам Россиядин Игитвилин кьакьан тварцӀиз лайихлу хьанва! Гьайиф хьи, хирер тахьанани туш. Эхиримжи къизгъин женгина Набиеван далудал осколкайри гзаф кьадар хирер авуна. Алай вахтунда ам сагъар хъийизва.
+Дагъустандин халкьарин садвилин Йикъаз талукь яз, 15-сентябрдиз Ахцегь райондин культурадин, жегьилрин политикадин ва туризмдин рекьяй Управленидин (МКУ «УКСМПИТ») коллективди Махачкъаладин кьилин майдандал республикадин мярекатра активвилелди иштиракна.
+И мукьва Минскда азаддиз кьуршахар кьунай Александр Медведан призар патал тир чӀехи турнир кьиле фена. Ана Дагъустандин хкягъай командадик кваз иштиракай чи ватанэгьли Бегхан Мисриханова гьуьрметдин 3-чка кьуна. Чна чи ватанэгьли, баркаллу пагьливан Бегханаз вичин нубатдин агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава, спортдин рекье ва уьмуьрда адаз мадни еке агалкьунар тӀалабзава. Ви алакьунар, гьуьрметлу Бегхан, чи жегьилриз чешне жеридахъ чун инанмиш я.
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова Ахцегь райондин Чеперин хуьруьн агьали Энвер Набиеваз Россиядин Игитвилин тӀвар гун мубаракна: «Россиядин Федерациядин Игитвилин тӀвар гунихъ галаз алакъалу яз, зи рикӀин сидкьидай тир тебрикар кьабула! Къейд ийиз кӀанзава хьи, Энвер Набиев халис ватанперес, аскервилин буржидиз вафалу офицер, халис пешекар я. Адаз Россиядин Игитвилин тӀвар Украинада тухузвай махсус военный серенжемдин вахтунда вичин аскервилин буржи тамамардайла къалурай жуьрэтлувиляй, кьегьалвиляй ва гьакъисагъвиляй ганва. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди, заз Квехъ ва Куь хизандихъ уьмуьрда хъсанвилер, сагъламвал ва саламатвал хьунин келимаяр лугьуз кӀанзава».
+20-сентябрдиз райондин активдин нубатдин совещание, сифте гаф рахуналди ва йикъан месэлаяр раиж авуналди, депутатрин Ахцегь райондин Собранидин председатель Абдулкерим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар актуализироватунин (ОКС) месэладай малумат райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади авуна. – Гъилевай йисан кӀуьд вацран пландин нетижайрай районда эмменидай 105 % ва чилин налогдай 88 % пулдин такьатар кӀватӀнава, налограй виликан буржарин са кьадар пул хкьунва. Алай вахтунда райондин идарайрал 609 агъзур манат страховой взносрин буржар алама. Эхиримжи гьафтеда 24 агъзур манат пул транспортдин налогрин буржар вагкана, – кьилди къачуртӀа лагьана ада. Йикъан 2-месэладай – РФДИН «Электронный бюджет» бюджетдин къурулушдин сад тир порталдал талукь тир малуматар эцигунин гьакъиндай РД-ДИН Гьукуматди 2020-йисан 25-июлдиз кьабулай 01-2-10956/22 – нумрадин тапшуругъ кьиле тухузвай гьал – малумат райадминистрациядин финансрин Управленидин руководителдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Имамудин Исламова авуна. Ада СП-РИН кьилериз «Электронный бюджет» тешкилунин истемишунар лазим къайдада кьиле тухуниз, и карда бухгалтеррин кӀвалахдал гуьзчивалуниз эверна. Совещанидал гьакӀ школайра аялрин хатасузвал хуьнин, аялар герек учебникрал таъминарунин, хуьрера яргъал йисаралди ишлемиш тийиз авай объектарни иесисуз хьанвай яшайишдин куьгьне кӀвалер списатунин, яни кӀвачихъай галудунин, общественный чкайра сангигиенадин истемишунрал амал авунин ва зирзибилар тухунай УЖКХ-ДИН идарадиз вахт-вахтунда коммунальный пулар гунин месэлаяр веревирдна. Эхирдай Абдулкерим Нажмудиновича алатай совещанидин тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишна, СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз чпин къуллугърин везифайрив жавабдарвилелди эгечӀуниз эверна.
+Гьа къадим вахтарилай инихъ малум тир халкьдин макьам – кьуьлерикай («ЧӀух», «Хар», «Хъарс», «Вацран эквер», «Яран цӀаяр», «Кай шаламар», «Тек шаламар», «Айишатар», «кӀерецдал кьуьл» (ина ихтилат «Къванцин хвех» тӀвар алаз КӀелез хивин кукӀвал хьайи тӀуривийрин лап къадим къеледикай физва жеди), «Маргъалар», «Шимедал кьуьл», «КӀахарал кьуьл» (ихтилат Шарвилидин эхиримжи кьуьлуьникай физва), чубанрин кьуьл «Чумахъар», «Кавуднар») ва хейлин масабур инсанри Шарвили пагьливандин тӀварцӀихъ галаз алакъалу ийизва. И макьамрал хкадардай кьуьлердайла, Шарвилидин кӀвачер, далдамдин зарб ванцелайни вилик акатиз, циф хьиз аквадай. КьатӀузвайвал, гьар са кьуьлуьниз вичин мана-метлеб, вич ишлемишуниз кутугай чка-мярекат ава. Месела, «Чумахърин» мана ихьтинди я. Са гада чумахъ гваз чилел элкъвена чӀугунвай цӀарцӀин юкьва жеда ва амайбуру чпин чумахъралди адан дабанар ягъиз алахъда. Вичин дабанар хуьн патал ахьтин дирибаш кьуьлна кӀанзава хьи, герек юкьвавайда вичел тепилмиш жезвайбурун чумахъар, жуван чумахъдалди ягъиз, гъиляй акъудин. Са кьисада лугьузвайвал, халкьдин суьруьяр гьамиша хъсан яйлахра хуьзвайвиляй, Шарвилидал пехил чубанар сад хьана, ам жазаламишдай багьнадихъ къекъвез, туькӀуьрай кьуьл я. Абуру чпи теклифай и фендигар кьуьлуьнани халкьдиз эрзиман Шарвили гъалиб жеда ва адан чумахъ галукьай муькуь чубанар са шумуд юкъуз месе гьатда.
+Яран суварин гьай-гьуйдин йифиз Гъвейи кимин майдандал цӀун ялаврал элкъвез, хкадариз кьуьлдайла, «дустари» кӀарас башмакьар алай Шарвилидин кӀвачерик кӀахар вегьеда. Дугъри я, цӀудгъуьнна, алукьда пагьливан. Гьа и кар гуьзетзавай пехиларни хаинар, гапурар акъудна, гьар сад санихъай тепилмиш жеда яракьсуз пагьливандал, адаз кьил хкаждай мумкинвал тагуз. Адетдинди тушир и женгина Шарвили гъалиб жезватӀани, дабандин дерин хирерай иви авахьзавай ам, гьайиф хьи, къуватдай аватзава ва, гьа и гьалда аваз, ада, жемятдихъ элкъвена, вичин машгьур веси турдалай кьулухъ КӀелез хев галайвал кьил баштан хъийизва. Дарги мисалда лугьурвал, халис игитдин уьмуьр 25 йис я. Халкьдин сивин суьгьбетрай, Шарвили вичин пехил, хаин «дустарин» къурбанд хьана, 27 йисан яшдаваз хайи халкьдивай къакъатна. Налугьумир, кьуьлдалди вилик адаз, чинебадаказ цик кутуна, агъу ганвай. Шарвилидин вафалу дустар тир ХцӀуьула, ЧӀиракьура, ЦӀапӀура, Къванзакьа пагьливан хата - баладикай хуьн патал алахъунар ийизвайтӀани, пагьливанди вичи саймазвална. Сандухда туна хвейитӀани, кьадар-кьисметда кхьенвай кар кьилел къведа лугьуда. Муькуь патахъай, халкьдин бейнида Шарвили пагьливан кьенвач, я адан мейит акур касни авач... Дугъри я, Шарвили вични вири месэлайрин гъавурда авай. Адавай уьлкведин пачагьвилин тахтуна амукьнайтӀани жедай, амма ада вич и кар патал халкь тавунвайди яз гьиссзава. Хайи Ватан чапхунчи душманрикай азад хъувунин дяве ва гьадахъ галаз санал вичин женгинин кьегьалвилерни уьмуьрдин мана - метлеб кьилиз акъатнаваз гьисабзавай пагьливан вичиз адетдинди тушир сугъул-четин гьалда гьатзава. Душманри къундармишзавай фитнейрин гьерекатри Шарвилидин къуччагъвилерив ацӀай адетдин женгчи уьмуьр, адан рикӀ са жуьре аладар, итижлу ийизвайтӀани, гьелбетда, адан руьгь гьич тухарзавачир. Секин уьмуьрдив ерли вердиш тушир пагьливандиз вичин женгинин алакьунар къуьруь тахьун патал, са патахъай, а чӀуру къастар герекни тир. Ихьтин шартӀара камаллу агъсакъалрин чӀалазни килиг тийизвай Шарвили гуя кьасухдай вичин ажалдихъ къекъвезвай хьиз аквазва. ГьакӀ язни тир жеди, гьикӀ лагьайтӀа, гьам вичин ва гьам хайи халкьдинни Ватандин вилик ада буржи тамамарнаваз ГЬИССЗАВАЙ.«ДУЬШУЬШ - им чӀехи пачагь я» - лугьуда. Эгер и дуьшуьш хьаначиртӀа, чи пагьливан уьмуьрдин маса дуьшуьшди чинеба вилив хуьзвай жеди. ЧӀулав булутра кӀватӀ жезвай энергия гужлу цӀайлапанар ягъуналди секин жеривал, вич умун уьмуьр патал халкь тавунвай Шарвилидин кьадарсуз гужлу энергиядини къецел гадар хьун истемишзавай.
+Алай вахтунда Дагъустанда як гьялдай тамам циклдин кархана эцигунин рекьяй кӀвалахар башламишнава. И кархана Къизилюрт районда жеда. И объект эцигун патал винидихъ къейднавай райондин Кульзеб хуьре чилин пуд участок чара авунва. Абур «Дагмясо» ОООДИВ арендада вуганва. Къейдин, «Дагмясо» ООО-ДИН тешкилатчи яз «Дагъустан вилик тухунин корпорация» АО экъечӀзава. Гележегда «Дагмясо» як гьялдай карханада са сменада куьлуь карчин 700 гьайван ва ири карчин 50 гьайван тукӀвадайвал я. Ина гьам рекъирнавай ва гьамни тӀакьурнавай малдин ва гьерен як, колбасдин шейэр ва консервияр, медицинадин мурадар патал гьайванрин ратарин хаммал, хамар гьялун ва икӀ мад фикирдиз къачунва.
+КичӀевал ва къалабулух акатун.
+Бязи вахтара аялри кӀваливай къакъат авуникди къалабулухвал гьиссзава… Школадиз физвай сифте йикъара аял аниз рекье тунин тегьердал кьетӀен гуьзчивал тухвана кӀанда. «Гьелелиг хъсан сят хьурай, тарсар куьтягь хьайила, за вун хутахда» гафарин ван хьайи аялдин инанмишвал мягькем жеда. Идаз акси яз «КичӀе жемир, эгер герек хьайитӀа, зун са 10 декьикьадилай ви гуьгъуьниз къведа» гафари аял шаклувилик кутада. Зи танишда заз ихьтин са дуьшуьшдикай суьгьбетна. Яслидиз ва аялрин бахчадиз садрани тефей адан руша вич школада къулайсуздаказ гьиссзавай. Ада диде ахъайзавачир ва адавай вич гуьзетиз коридорда акъвазун тӀалабзавай. Ахпа аялди вич азарлу хьанва лугьуз кӀвале тунин патахъай минет ийиз эгечӀна… Эгер муаллим кар чидай, аялрив дикъетлудаказ эгечӀзавай кас туширтӀа, и дуьшуьш квелди куьтягь жедайтӀа, садазни чидачир. Адалай аял школадал ашукьариз алакьна. Алай вахтунда ам лап хъсандиз кӀелзавай аялрин жергеда ава. Квевай аялдиз адак къалабулух кутазвай гьаларай экъечӀунин карда куьмек гуз жеда (доскадив акъвазна жаваб гун ва я гуьзчивалдай кӀвалах). И мураддалди аялар кӀвале амаз гьазурна кӀанда. Еке тапшуругъар четинбур яз акун тавун патал абур тамамариз регьят куьлуьбуруз пай ая. «Завай вири жеда» лугьуз хьун патал аялдихъ вичихъ авай инанмишвал артухар ая.
+Бязи аялри чпиз дустар четиндаказ жагъурзава ва идакди школада чеб текбур яз гьиссзава. Эгер куь аял гьамиша текдаказ акъвазиз хьайитӀа, вич машгьурди яз къалурун патал вичив гвай «девлетар» масадбуруз пайзаватӀа ва я классдихъ галаз санал тахьун патал вич азарлу яз къалуриз хьайитӀа, квевай и кар кьатӀуз жеда. Дидебубайривай аялдиз вичи гележегда са классда кӀелдайбурухъ галаз танишаруналди дустар жагъуриз куьмек гуз жеда. Аялрин дуствилин тереф хуьх. Бязи аялри чеб дикъетдин юкьва амукь тийизвайвиляй школада теквал гьиссзава. И дуьшуьшда муаллимдивай куь аялди классдин серенжемра ва конкурсра иштиракун тӀалаба. Адавай тамамариз четинбур тушир са гьихьтин ятӀани тапшуругъарни гуз жеда, герек аялди вичин хсуси метлеблувал гьисс ийин.
+Ахьтин дуьшуьшар ава хьи, аялдиз школадиз физ кичӀе я, вучиз лагьайтӀа ам вичелай чӀехи ва къуватлу гадайри инжиклу ийизва. Ихьтин гьерекатриз аялдивай жаваб гун истемишуни бязи дуьшуьшра куьмекзавач. ГъвечӀи яшда авай школьникри чпин четинвилерикай чарасуз яз муаллимдиз ахъайна кӀанда. Юкьван школада аялар юлдашрихъ галаз санал хьана ва хулиганрин компанияр кӀватӀ жезвай чкайривай кьил къакъудна кӀанда. Аялдивай вичивай вични надинж аялрикай хуьз жеда. И мураддалди абуруз надинж аялрихъ галаз гьуьжетрикай кьил къакъудиз чира. Къуй куь аялдин парталар акьван къулайбур ва дамах гвайбур тахьурай. Школадиз фидайла адав багьа игрушкаяр ва школадиз талукь маса шейэр вугумир, гьикӀ лагьайтӀа и карди адан таяр-туьшерин фикир желбун мумкин я.
+Аялдин сагъламвилиз фикир це.
+Бязи вахтара аялдин четинвилер адан сагъламвилихъ, месэла, адан вилерин зайиф ишигъдихъ ва япариз хъсан ван тахьунихъ галаз алакъалу я. Муаллимри ва дидебубайри лагьайтӀа, и кардал ��ьатта са шакни гъизвач. Ихьтин аялри а кар гьиссзава хьи, гьикьван чалишмиш хьайитӀани, чпивай хъсандиз кӀелиз жедач. И кардикди абуруз школа къвердавай дакӀан жезва. Зи танишдан аялди гьамиша хъсандиз кӀелзавай ва ам сад лагьай партадихъ ацукьнавай. Амма вад лагьай классдиз акъатайла ва математикадин муаллим дегиш хьайила, ада аялар цӀийи жуьреда ацукьарна ва аял сифте сеферда яз эхиримжи партадихъ ацукьуниз мажбур хьана. Гьа и вахтунда адан вилерин ишигъни екедаказ агъуз аватна. Адавай доскадал кхьенвайди кӀелиз жезвачир. Эхирни предметдиз авай адан итиж квахьна. Гьа икӀ, сифте «пудар», ахпани «кьведар» пайда хьана. Са сеферда муаллимди туьнбуьгь авун яз ам сад лагьай партадихъ ацукьарна. И йикъалай вири дегиш хьана. Аялди тарсарай анжах «вадар» къазанмишзавай. Вилерин ишигъдиз талукь месэлаяр мукьвал-мукьвал дуьшуьш жезва. Эгер аялди кӀелзавай вахтунда са вил акалзаватӀа, ам ктабдиз кьадарсуз агъуз хьана килигзаватӀа, адан вилерикай цӀар квахьзаватӀа, аялдин кьил элкъвезватӀа, адан вилер квазватӀа, диде-бубайри и кардал фикир желбун ва ам духтурдин патав тухун лазим я. Бязи тарсарай агакь тийизвай ученикриз муаллимди лугьузвай гафарин ван писдаказ къвезва. Эгер куьне и кар кьатӀайтӀа, аялдин япар духтурдиз къалура. Гзаф дуьшуьшра пис сагъламвал авай аялрик еке къалабулух акатзава. Абурувай чпиз ганвай тапшуругъар тамамариз жезвач. Муаллимрин туьгьметризни абуру фикир гузвач. Ихьтин аялривай лап асант крарни рикӀел хуьз жезвач: жуван телефондин нумра, алфавит ва я чпиз кӀелай рассказ. Эгер аялдихъ ихьтин четинвилер аватӀа, ам энгел тавуна медицинадин рекьяй ахтармишна кӀанда.
+Муаллимрихъ галаз арадал къвезвай месэлаяр.
+Сир туш хьи, аялдин ва муаллимдин арада авай рафтарвилерилай хейлин дуьшуьшра аял санлай къачурла школадив эгечӀзавай тегьерни аслу я. Ингье гьавиляй муаллимдихъ галаз гьуьжетди аялдиз школа дакӀанар авун мумкин я. Ада муаллим «гьахъсузди» ва «ажугълуди» я лугьуз гьамиша шикаятзаватӀа, вуч ийин? Бязи вахтара и месэла гьялиз регьят я. Тарсарилай кьулухъ классдиз атана пудани санал суьгьбет ая. Маса дуьшуьшра мадни кьетӀи серенжемар кьабулун герек я, месэла, аял маса классда ва я гьатта маса школада тун. Тарсар гунин сифтегьан девирда муаллимдин кесерлувал акьван кьакьандин я хьи, аялди адан патай гьахъсузвал коллектив дегиш авунилай заландиз кьабулзава. РикӀел хуьн лазим я хьи, аялриз диде-бубаяр муаллимдиз акси гьикӀ акъвазар ийидатӀа чида. Гьавиляй, эгер куь аялди муаллимар вичив школада гьахъсуздаказ эгечӀзавайдакай суьгьбет ийиз хьайитӀа, адан вири гафар гьахълубур яз гьисабмир. Гьакъикъат чирун патал школадиз фена муаллимдихъ, классдин руководителдихъ ва я директордихъ галаз суьгьбет ая. Куь аялдиз вучиз школа кӀанзавачтӀа куьн гъавурда акьунмазди куьне, мумкин я, и месэла гьялунин рехъ жагъурда.
+Нариман ГЬАЖИЕВ, РФ-ДИН журналистрин Союздин член,зегьметдин ВЕТЕРАН(ЭВЕЛ 36-нумрада)
+ЯтӀани «На безводье и рак рыба» лугьудайвал, арадал атанвай гьа и тешкилатди кӀвалахна кӀанзавай. Амма ам бегьемди тушир, чкӀиз гьазур, аморфныйди (кьадай чка квачирди) хьана. Прибалтар абурун русофобиядин деринвал кьатӀай Европади вичин Союздиз (ЕС) кьабулзава. Бине эцигайбурукай сад тиртӀани, Украинади гьа сифтедилай СНГ-ДА иштирак авуникай, кӀвалахдикай кьил къакъудиз эгечӀна. Абуру тухузвай политика, идеология гьич амайбурухъ галаз кьадайди яз амукьнач – ина бандеровчийрини миллетчийри кьил хкажнавай, гьукум абурун гъиле гьатнавай. Грузияни къелет чпинди тиртӀани, 2008-йисан вакъиайрилай кьулухъ СНГ-ДИХЪ галаз алакъайра амукьзавач. Гьа икӀ, и вад республика (пуд Прибалтар, Украина, Грузия) русофобия яракьда кьуна вири Европадин хордик экечӀна, риторикадай (рахунар) зегьер авахьиз, Россиядин аксина сад ва тупламиш хьана, адал чпин ажугъдин чиркер экъичиз эгечӀна. Ихьтин шартӀара Россиядиз къваларив ва мукьварив гвайбурукай далда, куьмек, пад кьун герек тир. СНГ-ДИК къе 9 уьлкве кума – кьвед Кавказда, вад Средний Азияда, Россия ва Белоруссия. Эгер дуьз алакъаяр туькӀуьрна, фагьумлу политика тухвайтӀа, имни гъвечӀи къуват туш. Ачух дяведа, адаз еке зиянар гайитӀани, Россиядал садавайни тӀем акъулдиз жедач. Адан кьилел къвезвай дуьшуьшрин, адаз жезвай зиянрин чешме гьамиша Россиядин вичин къене ава, гьадан вичин политикадин гъалатӀар я. Уьлкведин къецепатан политика бегьерсузди, дипломатиядин кӀвалах зайифди, дуьзен нетижайрал тегъизвайди хьанва. АРА-АРА телевизоррай СНГ-ДИН лидерар санал кӀватӀ жез, са гьихьтин ятӀани ихтилатар ийиз, документар туькӀуьриз къалуриз жеда. Арадал вуч къвезватӀа лугьун четин я. Ихьтин кьериз-цӀаруз кӀватӀ хьунрин бегьерлувал екеди жедач, гьар терефдиз менфятлу нетижаяр анжах яракьда кьунвай политикади, гьар йикъан кӀвалахди, стратегический планри гъида. Россияди СНГ-ДА гьич вичин лидервал малумарзавач, ахьтин ролдихъ ам галтугни ийиз аквазвач. Еке гъалатӀ я «Чун дуст уьлквейрин къенепатан крариз садрани къаришма жедач» лагьанвай Россиядин дипломатиядин лозунг ягъалмишди я. Суверенитетдиз къаришма жемир, анжах жуван политика, жуван таъсирлувал, итижар гьамиша рикӀел хьана кӀанда. Эгер гьа сифтедилай Россияди Украинадихъ галаз дерин ва акьуллу алакъаяр тешкилна сифте президент Л.Кравчукан рахунрин, амалрин вилик пад кьунайтӀа, гуьгъуьнин президент Л.Кучмадин риторикадиз дуьз къимет гана, гуьгъуьнлай 280 дав агакьна пассажирар авай Россиядин самолет яна гадарайла адаз лайихлу векъи къимет гана ам жавабдарвилиз чӀугунайтӀа, гуьгъуьнлай В.Ющенкодин бандеровчийринни миллетчивилин итижар хуьзвай политикадиз тӀвар кьуна къимет гана вилик пад кьунайтӀа, къе Украинада авай гьалар тахьун мумкин тир. Кьушунар гваз финикай рахазвач, Россиядиз майилвал авай къенепатан къуватар фашистрин лукӀвиле татуна ишлемишнайтӀа, хъсан нетижаяр арадал къведай. Киевда ацукьнавай Россиядин посольство квел машгъул тиртӀа гьич лугьуз жезвач. США-ДИН посольство квел машгъул ятӀа аквазвачирни? Абуру чуьнуьхни ийизвачир! Ваъ, Россиядин дипломатия секин я, къенепатан крариз къаришма тахьунал кӀевиз акъвазнава, гьа политика ачухдиз ваз аксиди ва душманвал къалурзавайди ятӀани. Ингье, гила емишар кӀватӀ хъия. Гьеле им эхир туш. Йисан сифте кьилера хьайи Къазахстандин вакъиайрини гзаф фикирар, суалар арадал гъизва. Мад гьинай пад акъатдатӀа лугьуз хиялар къвезва. Ибур Россиядал къецепатан душманри ачухдиз авунвай гьужумар я, чебни, гьисаба, лап кӀвале – Россияда хьанвайбур яз кьабулиз жезва. Уьлкведин хатасузвал лап чӀуру сергьятрал гъанва. Россия Западдин къати гьужумдик кватӀани, ам тек амач. Украинадин вакъиайрихъ галаз алакъалу яз Россиядин пад кьун Западный полушарияда авай Венесуэлади, Кубади, Никарагуади, Бразилияди, Аргентинади, Мексикади ва масабуруни малумарнава. Китайдихъни вичин ачух позиция ава. СНГ-ДА активныйвал авачтӀани, кисна ацукьнавач. Белоруссия гьич, ам вични сад хьана пехъивилиз кьил янавай Европадин гьужумдик ква. ЯВАШ-ЯВАШ ванер Къазахстандай, Киргизиядайни къвезва. Содружестводин уьлквейрин лидеррик са артух тахсирни кутаз жезвач. Тежедай кар кӀан хьун дуьз туш. Гзаф дуьшуьшра гьабурни чпин политический крара гьакъикъатди сергьятламишзава, международный сообществодин вилик гьабурухъни мажбурнамаяр ава. Амма асул месэлайра (уьлквейрин хатасузвал) компромиссар (рази хьунар) виже къведач. Авахьзавай ци хъуьтуьл накьвадал эцигнавай цлан пун фад къакъудна ам ацукьарда. Кьиле авайбур, чуьнуьхарна девлетлу хьанвайбур ва маса русофобар гьич, саки вири виликан республикайрикай хъхьанвай уьлквейрин кенчи кесиб халкьди СССР-ДИН вахтар вилерал нагъв алаз рикӀел хкизва, ам чкӀунал пашманвалзава. Хейлинбуру къе хиве кьазвайвал, чпин уьлквейри суверенитетар (аслу туширвал) малумарайла чеб рази ва шад тир лугьузва. Анжах лап фад чеб гъалатӀ тирдан гъавурда акьунва. Гьа са вахтунда Россиядин чпиз далу гунал, куьмек тавунал, акваакваз чеб масадбурун ихтиярда, аслувиле, таъсирдик кутунал тажубвалзава. Абуру Россиядин патай инвестицияр, бизнесдин куьмек, иштиракчивал чпиз хийир крарани малум туширди кьатӀанва. Вахтуни гзаф крар дегишарда. Авай гьалара уьлквеяр сад садаз мукьва хьунилай, яргъа ва сад садакай чара жезвай лишанар гзаф я. Азербайжанда США-ДИН, Туьркиядин, Россиядиз душмандиз хьиз килигзавай Европадин бязи уьлквейрин бизнес сихдиз гьахьнава. Ида Россия кӀан хьунин гьиссер, иллаки гьа Россия вич а патал акъвазна са карни тавурла, гужлу ва артухардач.
+(КьатӀ ама) М.НАРИМАНОВ, журналист- педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник– Зи рушаз сакӀани школадиз физ кӀанзавач. Им анжах сад лагьай класс я эхир, гележегда гьикӀ жеда? – вичин дердийрикай суьгьбетна заз са танишда. – И кардин вилик пад гьикӀ кьадатӀа, заз чидач… Гьакъикъатдани, гзаф аялар школадиз ашкъи авачиз физва. Эгер аялдихъ гуьгьуьлар авачтӀа, ам адетдиндалай фад галатзаватӀа, школадикай кагьулдаказ рахазватӀа, диде-бубайри и кардиз фикир гун лазим я. Аялриз школадиз физ кӀан тахьунихъ са жерге себебар ава. Агъадихъ галай меслятар кьилиз акъудуни квез и месэла алудиз куьмекда.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Футбол – им виридалайни машгьур ва халкьди виридалайни гзаф итиж ийизвай командадин спортдин жуьре я. Эхиримжи вахтунда Ахцегьа девирдин истемишунрив кьур футболдин чӀехи майдан ва хуьрера школайрин базайрин бинедаллаз гъвечӀи футболдин хъсан майданар кардик акатуникди районда футболдиз итиж ийизвай аялрин кьадар хейлин артух я. И кар кьатӀуналди, «Ахцегь район» муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован къарардалди 2022-йисан 1-сентябрдилай районда «Ахцагь» стадиондин бинедал футбодин махсус школа ахъайнава. Дагъустанда сифте яз тешкилнавай, вични райондин бюджетдай финансламишзавай спортдин кьетӀен школа районэгьлийри пара хушдиз кьабулнава. ДИДЕ-БУБАЙРИ чпин аялар куьчедин таъсирдикай хкатун ва муаллимрин гуьзчивилик квай сагъламбур хьун патал разивилелди аник кутазва.
+Ина парталар дегишардай кӀвал, чӀимел ва я мекьи вахтунда футболдин теориядай чирвилер къачудай махсус класс ва герек маса чкаяр ава, чарасуз тир душдин гьамам туькӀуьрна бегьемарзава. Жегьил футболистар акъажунриз тухун патал 18-20 чкадин автобусдин игьтияж ава. Футболдин школадиз спонсорвилин куьмекар гун ва ам руьгьдин жигьетдай хуьн хушуналди чи баркаллу ватанэгьли, машгьур футболист Мегьамед Алишева вичин хивез къачунва. Директорвилин везифаяр «Ахцагь» командадин кьилин тренер Камил Гьажиевал тапашурмишнава. Алай вахтунда директор ва адан куьмекчи Гьажимурад Парпачев тешкиллувилин кӀвалахрал, кьилди къачуртӀа, алава образованидин цӀийи школадиз аялар желбунал, чпиз махсус образование авай муаллимар – тренерар кьабулунал ва спортдин дестеяр тешкилунал машгъул я. Школада вири 8 тренер ва 18 десте, яни футболдин талукь тир хъсан майдан авай гьар са хуьре 2 десте жеда. Девирдин истемишунрив кьур хъсан майданар анжах кьакьан дагъларин шартӀарин Гутумар, Хинер, Фияр, Чепер ва Ялахър квачиз амай вири хуьрера ава. Тарифлу 8 майдандикай кьуд (Ахцегьрин 1-нумрадин школада, Къурукалал ва кьвед Луткуна) гъилевай йисуз ачухнава. Алай вахтунда райондин руководстводин тапшуругъдалди футболдин вири дестеяр талукь тир спортинвентардалди таъминарзава. Районда футболдин школа кардик хьуни, гьелбетда, чкайрал футболдин майданар лазим тирвал хуьниз ва ишлемишуниз таъсирда. – Футболдин спортшкола кардик акатуникди районда спортдин и жуьре йигин камаралди вилик фидайдал, иллаки жегьилрихъ футболдай агалкьунар жеридал шак алач. Исятда чна туькӀуьрзавай махсус программадай аялриз футбол къугъваз чирунилай алава, кьетӀен дикъет абур спортдин, чандин сагъламвилин ва ватанпересвилин тербиядин месэлайрайни ачух ва дирибашбур хьуниз гузва. Тренировкайра – тарсара аялри чпи-чеб тухунал, абурун хатасузвал таъминарунал кьетӀен гуьзчивалзава. КӀвалахдив эгечӀай саки кьве гьафтедин мудатда чна, школайра къекъвез ва аялрин муаллимрихъни диде-бубайрихъ галаз рахаз, агъзурав агакьна аялрикай 200 аял хкяна кьабулнава, школада вири 260-280 аял жеда. Тарсар 1-октябрдилай тамамвилелди чпин къуватда гьатда. 25-сентябрдилай чна районда аялрин футболдин лига тешкилна кӀвалахзава. Адан сифте турнир – школьникрин чемпионат 30-сентябрдиз тешкилда, – суьгьбетна чаз спортшколадин директор Камил Гьажиева.
+Дагъустандин стха халкьарин садвилин Йикъан серенжемрин сергьятраваз райондин культурадин, жегьилрин политикадин ва туризмдин рекьяй Управленидин (МКУ «УКСМПИТ») гьевескар артистрин коллективди Хуьруьгрин хуьруьн культурадин КӀвалин залда ватанпересвилин тематикадин программадикай ибарат чӀехи концерт тешкилна. Концертдиз хуьруьнэгьлийрилай гъейри, паталай атанвай туристарни килигна. «Халкьдин итижлу адетар, парталар, манияр, кьуьлер – са чӀалал вичяй лезги халкьдин девлетлу культура аквазвай концерт чи рикӀел яргъалди аламукьдай лишанлуди хьана», – разивилелди къейдзавай мугьманри.14-16-сентябрдин йикъара чи халкьарин садвилин Йикъаз талукь мярекатар райондин школайринни библиотекайрин ва бязи идарайрин коллективрани хьана.
+Алимри Самурдин милли паркуна «Шалбуздагъ» кьакьан дагълух кластердин чилерал Дагъустандин чӀурун цӀегьрен популяция авай гьал чирунин рекьяй кӀвалахар куьтягьарнава. Алимрихъ галаз санал и гьайванрин гьахъ-гьисаб тухунин кӀвалахдал гьакӀ милли паркдин инспекторарни желбнавай. Гуьзчивилин кӀвалах тешкилун патал абуру биноклийрикай, фотокамерайрикай ва квадрокоптеррикайни менфят къачуна. Чпин кӀвалахдин вахтунда пешекарри Усугъчай, Мазачай, Зуранчай ва Фийчай вацӀарин дереяр ахтармишна. И участокра абуру вири саналди агъзуралай гзаф дагъустандин чӀурун цӀегьер гьисабдиз къачуна. ЧӀурун цӀегьерихъ галаз санал гьакӀ север, сикӀер ва жанавурарни гьисабзавай. Чпи кӀватӀнавай делилриз анализ гайидалай кьулухъ пешекарри винидихъ къейднавай вири жуьре гьайванрин популяцияр авай гьалдиз талукь къимет гуда. Къейдин, «Самурский» милли парк РФ-ДИН Гьукуматдин Къарардалди Ахцегь, Дербент, Докъузпара ва Мегьарамдхуьруьн районрин чилерал 2019-йисан 25-декабрдиз тешкилна. Паркунин мулкарик кьве кластер акатзава: «Дельта Самура» ва кьакьан дагълух «Шалбуздагъ». Милли паркдин умуми майданри 48273 гектар тешкилзава. Кьакьан дагълух «Шалбуздагъ» кластер Кавказдин Кьилин кьаскьандин Кеферпатан чиник ква. Къурушрин хуьруьн мукьварив инсанриз гьатта Индиядин дикобраз гьайванни кваз акур дуьшуьшар ава. Ам, мумкин я, иниз Закавказьедай къвезвайди я.
+Сельсовет Ахтынский» СПДИН кьилин тапшуругъдалди, КӀелез хивел, Шарвилидиз лишанлу гуьмбет яз хкажнавай ротондадал, районэгьлийризни мугьманриз ял ядай къулай шартӀар яратмишун патал хъсан куьсрияр эцигнава. – Чи макьсад райцентрдал абур гъун, халкьдин милли культурадихъни тарихдихъ галаз алакъалу имаратар ва общественный чкаяр къайдада аваз хуьн я. Квез анжах са тӀалабун ава, гьуьрметлубур: мугьманар къвезвай общественный чкаяр, иллаки лезги халкьдин игитвилин «Шарвили» эпосдихъ галаз алакъалу КӀелез хевни адан имаратар къайгъударвилелди хуьх, чиркинармир. Им чи абур, намусдин кар я, акьалтзавай несилриз гузвай тарс-чешне я, – лугьузва Ахцегьрин хуьруьн кавха Мурад Эфендиева.
+ГЬАР ЖУЬМЯДИН ЮКЪУЗ – КИНО!
+28-сентябрдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собранидин председатель Абдулкерим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Налогар кӀватӀунин, страховой взносрин ва транспортдин налогрин буржар вахкунин месэладай ада гаф муниципалитетдин экономикадин отделдин начальникдин заместитель Фариза Рашидовадиз гана. Ада къейд авурвал, районда налогар кӀватӀунай 9 вацран тапшуругъар эменнидай 78, чилин налогдай 82 процентдин кьилиз акъуднава ва эхиримжи гьафтеда 71 агъзур манат транспортдин налогдин бурж вахканва. Йикъан 2-месэладай, яни районда коронавирусдин эпидемгьаларин гьакъиндай гаф Ахцегь ЦРБ-ДИН кьилин духтурдин заместитель Фарида Шагьмардановади къачуна:- Эхиримжи гьафтеда районда коронавирусдин 19 дуьшуьшазарлу ава: 10 Ахцегьай, 5 Гутумай, амайбур са-сад маса хуьрерай. Абурукай 7 тестикь хьанвай ковиддин ва амайбур пневмониядинбур (вилик квай гьафтедив гекъигайла, 5 дуьшуьшдин гзаф) я. Ковид госпиталдин 13 койкадикай 7 буш я. Райондиз гъанвай 6680 доза вакцинадикай 4654 доза ишлемишнава. Алай вахтунда ЦРБ-ДИН мобильный дестеди, чкайрал физ, районэгьлийриз рапар ягъунин кӀвалах давамарзава. Ковиддин азар пара хаталу ва фендигарди тирди ва адан вилик пад кьун патал вирибуру рапар ягъун ва Роспотребнадзордин истемишунрал кӀевелай амал авун герек тирди рикӀивай аннамишна кӀанда. УЖКХ-ДИН начальник Шамсуллагь Азизова залдавайбурун дикъет яшайишдин амукьаяр (ТБО) тухунин месэладал желбна. Кьилди къачуртӀа, ам райондин идарайрин коллективри зирзибилар тухунай пул тагузвайдакай (герек кьадардин анжах 20-25% ганва) рахана.- Зирзибилрикай михьунин ва абур тухунин гьакъиндай шаз районда гьихьтин татугай гьалар арадал атанвайтӀа виридаз чида. Эхирки, региональный опера-тордивай вичин везифаяр кьеле тухуз тежезвайди акурла, чна еке зегьметдивди лицензия къачуна ва месэла райондин УЖК-ДАЛ тапшурмишна. Са куьруь вахтунда район зирзибилрикай михьи хъувур абур пара кьадар сагърай! Къе паталай къвезвайбуру Ахцегьар хъсан михьи тирди къейдзава. Гила кӀвалахзавай ксариз зегьметдин гьакъи гун тавун жемятдин, иллаки мажибдал алай къуллугъчийрин патай еке батӀулвал я. Закондалди, кӀвале пропискада авай кьванбурун патахъай къвезвай пул гана кӀанда, - таъкимарна райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаева. Райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилова совещанидин трибунадихъай гайи меслят-теклиф залдавайбуру разивилелди кьабулна.- Гьуьрметлу юлдашар, цӀи октябрдин вацра чна кьиле тухузвай «Ахцегьрин ичер» суварин серенжемрикай сад яз, заз «Ичерин савкьат» тӀвар алай мергьяматлувилин акция малумариз кӀанзава. Аллагьдиз шукур хьуй, цӀи чаз емишрин тарифлу бегьер хьанва, бязибурувай адан стӀун рабатвализ жезвач. Рази тир инсанривай гьардавай сад-кьве ящик ерилу ичер кӀватӀна хьиз, абур пар чӀугвадай «Газель» машинраваз Дербентдин ва Махачкъаладин детдомризни интернатриз садакьа яз тухун. Веревирдзавай месэлайрай чпин фикирар Хрюгрин ва Цуругърин СП-РИН администрацийрин кьилер Загьидин Сулейманова, Шимсидин Мерданова, РУОДИН начальник Алмас Гьажиева ва маса юлдашри лагьана. Эхирдай А.Н.Палчаева совещанидин йикъан месэлайрай идарайрин руководителризни СП-РИН кьилериз талукь тир тапшуругъар гана ва, районэгьлийриз муштулухдин хабар яз, Ахцегьар аваданламишунин мураддалди, ял ядай «Набережный» цӀийи багъдин патав ачух чӀехи спорткомплекс эцигун фикирдиз къачунвайдакай лагьана. Волейболдин, баскетболдин тадаракламиш хъсан майданар ва звердай рехъни галай спортдин гзаф функцийрин имарат эцигунив къведай йисуз эгечӀдайвал я.
+«Россиядин чӀехи пай жемят савадсуз амай кьван гагьда искусствойрикай чаз виридалайни важиблуди кино я», - лагьанай 1922-йисуз В.И.Ленина. А чӀавалай инихъ 100 йис алатна, жемят савадлу хьанватӀани, къени кино вичиз халкьди виридалайни артух майилвал ийизвай искусстводин жуьре яз амукьзава. Гьакъикъатдани, кино – им инсаниятдин лап зурба яратмишунрикай сад я. Яшарин, образованидин, культурадин тафаватлувилериз килиг тавуна, чаз хъсан кинодиз тамашиз кӀанда. Вучиз лагьайтӀа, киноди виче литература, живопись, хореография, музыка, фотоискусство – вири садна хьиз, чун яратмишунин ажайиб алемда твазва. Советрин девирда, рикӀел алама, чи яргъал дагълух хуьрерани кваз гьафтеда садракьведра СДК-РИН залра кинояр къалурдай. Месела, Ахцегьа Малик Гъаниеван тӀварунихъ галай РДК-ДИН, Мукьтадиран тӀварунихъ галай клубдин залра ва, гьавадиз килигна, В.Эмирован багъдин ачух залда гьар йикъан нянихъ чӀехибуруз ва гьяддин йикъара нисинихъ аялриз талукь тир кинояр къалурзавай. Иллаки Индиядин ва бязи маса хъсан кинофильмаяр хьайила, инсанри билетар виликамаз къачуз, залра гьатта кӀвачел акъваздай чкаяр амукьдачир. Гуьгъуьнай 1990-йисара сад тир уьлкве чкӀана, базардин алакъаяр ва гьадахъ галаз санал маса уьлквейрай къвезвай ихтиярсуз кинояр къалурзавай видеосалонарни видеомагнитофонар пайда хьуникди чӀехи залар агал хьана. Жемят отечественный, яни ватандин ерилу кинопродукциядин тербиядикайни хкатна. Месэладин важиблувал аннамишуналди, РФ-ДИН Президент В.В.Путинан къарардалди (10-октябрь, №503) 2016-йис уьлкведа «Россиядин кинодин Йис» яз малумарна. Ватандин кинематография мягькемарунин, ватанпересвилинни эдебахлакьдин таблигъатдин жуван кинофильмаяр яратмишунин мураддалди комплексный госпрограммани кьабулна. Дугъри я, гьа макъамда чӀехи шегьерра са кьадар кинозалар ачух хъувуна, амма гъвечӀи шегьерривни чун авай хьтин чкайрив, гьайиф хьи, а программа агакьнач. Алай макъамда инсанар, дугъриданни, къулай залрин чӀехи экранрилай къалурзавай вини дереждадин еридин кинойрихъ цӀигел я. Гьавиляй Ахцегь муниципалитетдин регьбер О.М.Абдулкеримова кьил кутуналди ва гьадан тапшуругъдалди жегьилриз ял ялдай къулай шартӀар яратмишун патал Ахцегьа «Кинодин йиф» тӀвар алаз халкьдин кинотеатрдин махсус проект кардик кутунва. Проектдин руководитель райондин культурадин Управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманов яз, сифте кинофильм «ЧӀулав минара» 24-сентябрдин няниз В.Эмирован тӀварунихъ галай багъдин ачух залда къалурна. Кинодилай вилик тамашачийриз (кӀватӀ хьанвайбурун вишелай артух жегьилар тир) сагълам яшайишдин ва терроризмдинни экстремизмдин вилик пад кьадай манайрин документальный лента къалурна. Разивилелди къейдин, гила ахцегьвийривай гьар гьафтеда жуьмядин йикъан нянин ругудаз ина кинофильмайрин алемдиз физ жеда. Сифте кино – тежриба кинопроектордин куьмекдалди тиртӀа, хиве кьазвайвал, мукьвал гележегда районэгьлийриз девирдин истемишунрив кьур 3D форматдин кинойриз килигдай мумкинвал жеда. И кар патал райондин руководство РДК-ДИН зал туькӀуьр хъувунин ва талукь тир техника къачунин къайгъудик ква. Пара кьадар сагърай!
+Алай йисан 17-майдиз «XX виш йисарин Гомер», Дагъустандин халкьдин шаир СтӀал Сулейман дидедиз хьайидалай инихъ 95 йис тамам жезва.1962-йисан гатфариз зунни учитель Балабегов Исгьадин аялар галаз шаирдин музейдиз экскурсиядиз фенай. Музейдин сифте кӀвале хуьзвай шейэри революциядилай виликди ашукьдин уьмуьр гьихьтин четинди хьанатӀа къалурзава. Инай чаз Сулеймана ишлемишай гзаф шейэр: парталар, кӀвалахдин алатар, куьгьне гичин, маса къаб-къажах, ракьукай раснавай куьгьне чайдан акуна.- Чайдан дахди Самаркандда кӀвалахна хкведайла вичив гваз хкайди тир, - лагьана чаз музейдин директор тир шаирдин хва Мирзеюсуфа. Кьвед ва пуд лагьай кӀвалера авай документри, шикилри, экпонатри советрин властдин йисара шаирдин уьмуьр ва яратмишдай кӀвалах гьихьтинди хьанатӀа къалурзава. Дагъустандин машгьур писатель, лакви Эфенди Капиеванни Сулейманан дуствал гзаф чӀехиди тир. 1933-йисалай башламишна Эффенди Капиева Дагъустандин писателрин Союз тешкилун патал кӀвалахна. Ам СтӀал Сулейманахъ галазни гьа и йисуз таниш хьана.1934-йисан гатфарин эхирда Махачкъалада Дагъустандин писателрин сад лагьай съезд физвай. Къецел датӀана марф къвазвай. Перерив хьайила, съезддин делегатарва мугьманар ракӀарив агис хьанвай. Делегатрикай сада марфадилай наразивал авунай: «Я кас, вучзавайди я исятда марфадикай» - лагьанай а касди. СтӀал Сулейманан кьиле маса фикирар авай, адан рикӀел датӀана халкь, хуьруьнбур алай, марфадизни ада жемят патал авай хийирдиз килигна къимет гузвай. «Къуй къурай! Чи хуьре исятда тумар кутуна куьтягьнава. Марф лап герекзава» - лагьана шаирди. Э.Капиеваз гьасятда ам Сулейман тирди чир хьанвай.1935-йисуз Эфенди Капиев сифте яз СтӀал Сулейманан кьилив, Агъа-СтӀалдал атана. Ада шаирдин «1-Май» шиир урус чӀалаз перевод авуна ва адан мецелай «Жувакай эхтилат» кхьена. И вахтунилай башламишна абурун еке дуствал арадал атана. Ингье цлак квай еке шикилдай чаз ацукьнавай Сулейманни Эфенди аквазва. Вичин гъилевай асадал хур вегьена, эрчӀи гъилин тӀуб хкажна Сулеймана Эфендидиз са вуч ятӀани лугьузва. Гъиле карандашни дафтар авай Капиева адахъ дикъетдивди яб акалзава. Маса шикил. Кьилел бармак алай кьуьзуь кас са гьиниз ятӀани килигзава. Адан патав тесек алаз ацукьнавай кас, куьзуьдан жаваб гуьзлемишзавайди хьиз, адаз килигиз акъвазнава. Абур сада садахъ галаз суьгьбетзавай Горькийни Сулейман я. Ина чна Нажмудин Самурскийди Сулейманаз кхьенвай чарни кӀелна. А чарче икӀ кхьенва: «Масан тир Сулейман! Ваз чӀехи награда тир Ленинан орден гудайла, вун рахун мумкин тир гафар перевод авун патал юл. Капиев ви патав ракъурун вуна завай тӀалабначтӀани, за и кар кьатӀун лазим я ва ингье адаз Пятигорскдай эвернава ва ам за ви патав Москвадиз рекье твазва. Эгер вун рахун хьайитӀа, ада ви рахунар перевод ийиз куьмек гуда…». Ви Нажмудин, 1936-йис, 3-март. Кьуд лагьай кӀвале Сулейман яшамиш хьайила авай шейэр гьа авайвал тунвай… ЧӀехи шаирдиз аялар гзаф кӀандай. Вичин хайи хуьр тир Агъа-СтӀалрин аялриз Сулеймана шиир кӀелзавайди къалурзавай шикилдин кӀаник икӀ кхьенвай:
+Бахтавар хьуй бубадин югъ, Акьуллу велед хьайитӀа. Битмиш ийиз лагьай къуллугъ, Вич гьахьтин ферлид хьайитӀа.
+Музейдин кӀвалера авай экспонатриз тамашайла литературадин девлетлу ирс тунвай кӀани шаирдин къамат ачухдиз аквада. Ам халкьдин рикӀера гьамишалугъ яз амукьда.
+Шерибан ПАШАЕВА,ТАРИХДИН илимрин кандидат
+Виликдай гьар са лезгидиз гьеле аял чӀавалай чи халкьдин надир милли сеняткарвилер таниш тир. А вахтунда лезги хуьрера кӀвалерин цлар ва чил милли нехишар алай халичайралди безетмишдай. КӀвалин вири аваданлух, гьакӀ инсанрин пек-партал, кӀвачин къапар, безегар, гапурар ва чукӀулар, гъаларалди ягъай нехишралди чӀугунвай шейэр – вири чкадин устӀарханайра гьазурзавай. КӀарасдал нехишар атӀун, яракьар, халичаяр ва парчаяр гьазурун виликдай лезгийрин виридаз машгьур милли сеняткарвилер тир. Амма, гьайиф хьи, чи халкьдин алай аямдин жегьилриз ибурукай са затӀни чизвач. Идан кьилин себеб милли сеняткарвилер несилрилай несилралди атун тамамвилелди акъваз хьун я. Вири и крар советрин девирда лезгийрилай чпелай аслу тушир себебралди арадал атана. Къейдин, халкьдин милли сеняткарвилер промышленностдихъ ва я коммерциядихъ галаз гекъигун дуьз къведач. Ам халкьдин руьгьдин уьмуьрдин са хел ва адан культурадин зурба къат я. Халкьдин культурадик чарасуз яз милли сеняткарвилер хьун лазим я. Абур галачиз халкьдин, лугьудайвал, вичин чин, имидж ва руьгь квахьда. Чи халкьдин милли сеняткарвилерикай иллаки лезгийрин халичаяр хурунин искусство машгьур я. Чи халкьдин векилар тир устад дишегьлийри храз хьайи халичайрихъ исятдани хъсан къимет ава. Гьа са вахтунда чна алай аямдин еридиз зайиф шейэр вилик кутуна, чи милли жавагьирар рикӀелай ракъурзава. Ватандин ЧӀехи дяведилай гуьгъуьнин йисара гьам Дагъустанда ва гьамни Азербайжанда яшамиш жезвай лезгийри гьар жуьре себебралди милли сеняткарвилин декоративно-прикладной искусстводин шейэр мад гьасил хъувунач. Идалайни гъейри, чпихъ авай надир милли гам-халича, куьгьне шейэр – антиквариат, абурун гьакъикъи къиметлувал чин тийиз, паталай къвезвай савдагарриз маса гуз хьана. Советрин девирдилай гуьгъуьнин йисара чи халкьдин векилри милли сеняткарвилерал машгъул хьун бинесуздаказ менфят авачир кар яз гьисабзавай. Гьакъикъатда лагьайтӀа, милли сеняткарвилерал машгъул хьун хийирлу кӀвалах я. Виликдай чпихъ гьатта милли сеняткарвилер авачиз гуьгъуьнай и месэладал машгъул хьайи халкьари абурун куьмекдалди чпин агьваллувал хейлин хъсанарна. Идалайни алава, абуру чпиз халкьарин арадин имидж-гьуьрмет арадал гъана ва и кардикай хийирарни къачуна. Къе лезгийри энгел тавуна бубайрин девирдилай чахъ аваз хьайи сеняткарвилер гъиле хкьун чарасуз я. Алай вахтунда вири дуьньяда инсанди вичин гъилин зегьметдалди арадал гъизвай шейэриз иллаки еке къимет ава. Фабрикайра гьазурзавай шейэр са акьван ерилубур яз гьисабзавач. Мисал яз, Европада саки вири кӀвалерин интерьердай куьгьне ва я алай аямдин устӀарри гъилелди гьазурнавай шейэр аквада. Чеб экономикадин рекьяй иллаки вилик фенвай вири уьлквейра гьа икӀ я. Исятда чна гьар са лезги, чи халкьдин гьар са хизан ва тухум а кардин гъавурда тун лазим я хьи, декоративно-прикладной искусстводин гъилин зегьметдин и ва я маса жуьредал машгъул хьуни хейлин маса пешейрилай гзаф менфят гузва. Инал ихьтин са кардикайни лугьун чарасуз я: СССР-ДА хьиз, алай вахтунда Россиядани халкьдин художественный сеняткарвилер вилик тухуниз еке фикир гузва. Халкьдин художественный сеняткарвилер арадал хкунин, хуьнин ва вилик тухунин рекьяй государстводин политикадин хилер 1999-йисан 6-январдиз кьабулнавай «Халкьдин художественный сеняткарвилерин гьакъиндай» Федеральный Законди тайинарзава. Чи уьлкведа халкьдин милли сеняткарвилери арадал гъизвай шейэр къиметлу тирди хъсандиз аннамишзава. Милли сеняткарвилерикай веревирдер ийидайла, гьар са лезгиди а кар хъсандиз кьатӀана кӀанда хьи, суьгьбет гьакӀ кӀвале ишлемишдай шейэрикай ва я безегрикай ваъ, чи милли кьетӀенвилер къалурзавай вичин жуьредин яржарикай физва. Эсиллагь артуханвал квачиз лугьуз жеда хьи, им этносдин хъсандиз вилик фенвай культурадин бине ва халкьарин лап девлетлу адетар чирунин хъсан жуьрейрикай сад я. Гьавиляй халкьдин сеняткарвилер хуьн ва вилик тухун чи уьлкведа государстводин дережадин лап важиблу месэлайрикай сад яз гьисабзава. РФ-ДИН промышленностдин ва алишверишдин Министерстводин делилралди, исятда халкьдин художественный сеняткарвилерин хиле Россиядин 64 регионда авай саки 250 карханади кӀвалахзава. Абуру 15 жуьре продукция гьасилзава. Вири саналди и хиле 30 агъзуралай гзаф инсанри зегьмет чӀугвазва. РФ-ДИН хейлин субъектра халкьдин художественный сеняткарвилер хуьнин ва вилик тухунин са мураддин яргъал вахтунин программаяр кьабулна кардик кутунва. Халкьдин хейлин сеняткарвилер Роспатентда къейднава ва чи уьлкведин законрал асаслу яз хуьзва. Уьлкведин Федерациядин Советди, Минэкономразвитияди, Роспатентди ва «Россиядин халкьдин художественный сеняткарвилер» Ассоциацияди халкьдин художественный сеняткарвилер хуьн ва мадни вилик тухун государстводин метлебдин лап важиблу месэлайрикай сад яз ГЬИСАБЗАВА.«ПРОМЫШЛЕННОСТЬ вилик тухун ва адан ери хкажун» программадин сергьятра аваз халкьдин сеняткарвилерин шейэр гьасилунин тереф хуьн патал алай вахтунда государстводи Россиядин 34 субъектда авай чпи халкьдин художественный сенят-карвилерин рекьяй кӀвалахзавай 80 тешкилатдиз субсидияр ахъаюн фикирдиз къачунва. Абур чпиз федеральный бюджетдин такьатрин гьисабдай куьмек гузвай тешкилатрин сиягьдик кутунва. Ида абуруз неинки чпи ийизвай гьар жуьре харжийрин са пай арадал хкидай, гьакӀ шейэр маса гунин рекьяйни кӀвалахар тешкилдай мумкинвал гуда. Къейдин, 2017-йисуз халкьдин художественный сеняткарвилерин хилен тереф хуьн яз, гьукуматди 450 миллион манат, 2018-йисуз лагьайтӀа, 615 миллион манат пул ахъайна. Эхиримжи вахтара и хилез ахъайзавай пулдин кьадар йисандавай йисуз артух жезва. Халкьдин художественный сеняткарвилер хуьн патал Россиядин Минпромторгди исятда мадни са жерге серенжемар кьабулун фикирдиз къачунва. Ихьтин шартӀара къе лезгийрин гьар са хизандивай халкьдин художественный сеняткарвилерал машгъул тир хизандин кархана ачухиз ва государстводин патай куьмек агакьуник умуд кутаз жеда. Эхиримжи йисара государстводи халкьдин сеняткарвилерин шейэр гьасилзавай карханайра кӀвалахзавайбур патал бюджетдилай алава фондариз ракъурзавай пулар гьар йисуз артухарзава. Идалайни гъейри, къе государстводи халкьдин художественный сеняткарвилерин шейэр гьасилзавайбуруз преференциярни гузва. Гьам Дагъустан Республикада ва гьамни Россиядин Федерациядин маса субъектра асул дикъет анра халкьдин художественный сеняткарвилерин махсус Центраяр тешкилуниз гузва. И жуьредин тешкилатра областрин халкьдин художественный сеняткарвилерин устадрин гьар йисан конкурсар тухуда, халкьдин художественный сеняткарвилерин шейэрин презентациядин каталогар чапдай акъудда, регионрин ва регионрин арадин хилен форумар ва квахьнавай милли сеняткарвилер арадал хкунин рекьяй кӀвалахар тешкилда, областрин музейра ва культурадин маса идарайра экспозицияр ва алишверишдин точкаяр арадал гъуниз куьмек гуда, халкьдин художественный сеняткарвилер регионрин образование гунин стандартрик кутада.
+Халича «Лезги гъед». И нехишди дуьньяда машгьур лезги халичайрин жуьре лишанламишзава.
+Герек атана, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин архивдиз тӀуб гудайла, чи дикъет 1964-йисан 17-майдиз акъатай газетдин 3-чина чапнавай са макъаладал желб хьана. Авторди, Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван чирвилерин мектебда дидед чӀаланни литературадин тарсар гузвай бажарагълу муаллим-методист Нияз Шайдабегович Мирзоева, Дагъустандин халкьдин шаир СтӀал Сулейманан 95 йисан юбилейдиз талукь яз (цӀи, 2021-йисуз, ам дидедиз хьайидалай инихъ 152 йис я) «Дагъларин уьлкведин чӀехи шаир» макъала кхьенвай. Ана вични Балабегов Исгьадин муаллим (Ватандин ЧӀехи дяведин активный иштиракчи яз, ада мектебда физкультурадин ва жегьилар армиядин жергейриз гьазурунин рекьяй тарсар гузвай) чӀехи шаирдин хайи хуьруьз – Агъа СтӀалрал, кӀвализ-музейдиз финикай суьгьбетзава. Рагьмет хьурай чпиз! Ахцегьрин 1-нумрадин школадин 160 йисан юбилейдиз талукь яз, чна и макъала, ингье, 57 йисалай гьа авайвал тикрар хъийизва, буюр.
+Чи уьлкведа алай йисан 1-сентябрдилай мединисузвилихъ ва савадсузвилихъ галаз женг чӀугвадай цӀийи алат – жегьилар патал «Пушкинан карта» кардик акатда. «Пушкинан карта» вич анжах жегьилар культурадин серенжемриз фин патал билетар къачудайла ишлемишиз жедай банкдин махсус карта я. Ихьтин картадал алай пул культурадин серенжемриз серфзава. 2021-йисан 30-августдиз Пушкинан тӀварунихъ галай изобразительный искусстводин Государстводин музейда «Пушкинан карта» проектдин презентация кьиле фена.30-июндиз РФ-ДИН Президентдихъ галаз «прямой линиядин» вахтунда уьлкведин Президент Владимир Путина малумарайвал, чна чи Гьукуматдихъ галаз и месэла веревирд ийиз са шумуд варз я. «Пушкинан карта» проект кардик акатайдалай инихъ алатнавай вахтунда ам 25 агъзур дагъустанвиди къачунва. Идакай РД-ДИН культурадин Министерстводин пресс-къуллугъди хабар гузва. И программадин сергьятра аваз лакрин Э.Капиеван тӀварунихъ галай м��здрамтеатрдин ва Дагъустандин операдинни балетдин театрди къалурай сифте тамашайриз килигиз хейлин жегьилар атана. Гележегда чпив «Пушкинан карта» гвай ксарин кьадар артух хьун гуьзлемишзава. Карта регистрация авунни са акьван четин туш. Ам гваз культурадин хейлин серенжемра иштиракиз жеда. РД-ДИН культурадин Министерстводи къейдзавайвал, «Пушкинан карта» программадай и йикъара «Тартюф», «Легендарный комдив» ва «Аршин мал алан» тамашаяр къалурна.
+(Frankliniella occidentalis Perg.) и персиковой плодожорки (Carposina niponensis Wlsingham). За нарушение ФЗ №206 "О карантине растений" владельцы грузов привлечены к административной ответственности по ст.10.2 КОАП РФ «Нарушение правил ввоза и вывоза подкарантинной продукции». В отношении растениеводческой продукции принято решение о возврате грузов в страны экспортеры. РД-ДИН Минэкономразвитиеди «СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОЕ развитие горных территорий Республики Дагестан» госпрограммадин бинедаллаз субсидияр чара авун патал кандидатар хкягъунин арзаяр кьабулзава. Къейдин, субсидияр чпи республикадин дагълух чкайра кӀвалахзавай юридический ксариз ва кьилдин карчийриз гузва. Чара ийизвай пулдин такьатар карчийри промышленный ва недай-хъвадай шейэр гьасилун патал тадаракар, теплицаяр, салан майваяр ва емишар хуьдай гьамбарханаяр эцигуна ийизвай харжийрин са пай арадал хкун патал гузва. Алай йисуз и программадик грантралди куьмекунин цӀийи жуьре кутунва. Гила карчийриз интенсивный жуьредин багълар кутун патални субсидияр чара ийида. Винидихъ къейднавай месэладай арзаяр 2021-йисан 15-ноябрдалди РДДИН Минэкономразвитиеда ва я РД-ДИН МФЦ-ДАЙ госкъуллугърин Сад тир порталдин куьмекдалди электронный къайдада кьабулзава. Программа уьмуьрдиз куьчуьрмишунин мурад дагълух чкайрин мумкинвилер активвилелди ишлемишун, анра бизнес вилик фин гьевесламишун, инвестицийрин проектар кьиле тухунин тереф хуьн ва республикадин дагълух зонадин хуьрерай агьалияр масанрихъ финин кьадар тӀимиларун я. Къейдин, Дагъустандин чилерин 44 % майданар дагълари кьунва. Анра агьалияр яшамиш жезвай 1186 чка ава. Дагълух майданрин чилер 3290,2 агъзур гектардиз барабар я. И кьадардикай 48,8 % майданар хуьруьн майишатдин игьтияжар, 9,8 % чилер тамарин фонд я. Дагълух территорийра 702 хуьруьн майишатдин тешкилат, 5,7 агъзур лежбервилин (фермервилин) майишатар, гьакӀни 205 агъзуралай гзаф хсуси майишатар ава. Ана хуьруьн майишатдин хиле 185 агъзуралай гзаф инсанри кӀвалахзава.
+Малум тирвал, Ахцегь райондин экономикадин бине хуьруьн майишатди тешкилзава. Заводар, фабрикаяр авачир ина жемят ата-бубайрилай инихъ хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилунал машгьул я. Ингье, зулун и йикъара жемятди чпин майишатра гатун зегьметдин бегьерар кӀват хъийизва. И мукьва чун райондин УСХДИН начальник Арген Гьажиевахъ галаз гуьруьшмиш хьана ва адавай чи майишатра кӀвалахар гьикӀ кьиле физватӀа хабар кьуна. Ада къейд авурвал, алай вахтунда чи майишатра магьсулар кӀватӀунин ва алафар гьазурунин кӀвалахар давам жезва. Техил кӀватӀунал махсус техника желбнава. Еридиз килигна техил жуьреба-жуьре шешелра твазва. Къведай йисан бегьер патал райондин майишатри 65 гектардин майданра зулун магьсулар цанва. И кар патал вахтундамаз чил, тумар гьазурна. Гьелелиг райондин зегьметчийри 480 гектардай шефтелар, хутар, пӀинияр кӀватӀ хъувунва, гила ичер кӀватӀ хъийизва. Идалайни гъейри, 700 гектардай картуфар, 570 гектардай маса салан майвайрин хъсан бегьер ава. Санлай къачурла, салан майвайрин гьелелиг кӀватӀнавай бегьерди 365 центнер тешкилзава. Бегьер вахчунин карда хейлин инсанри активнидаказ иштиракзава. Райондин экономика ва хуьруьн майишат вилик тухуниз ва ам мадни нетижалу хьунин месэладиз муниципалитетдин руководстводи кьетӀен фикир гузва. И кардай чна адаз чухсагъул малумарзава.
+Алай йисан 10-октябрдиз «Лезги диктант» тӀвар алай халкьарин арадин просветителвилин акция кьиле фида. И югъ халкьдин календарда сувар хьиз, лезги чӀалан Югъ хьиз гьатнава. Ада лезги чӀал, культура вилик тухуниз къуллугъзава. ИкӀ, 2019-йисуз тухвай диктант Дагъустандин халкьдин шаир СтӀал Сулейманан 150 йис тамам хьуниз талукьарна. Са йис гуьгъуьнай, 2020-йисуз тухвай диктант и серенжемрин тешкилатчийри лезгийрин милли издание тир «Лезги газетдин» 100 йис тамам хьуниз талукьарна. ЦӀинин ихьтин серенжем Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидован 110 йис тамам хьуниз талукьарнава. 2019 ва 2020-йисара тухвай Лезги диктант эхиримжи йисара чи халкьдин тарихда лап еке общественный, чирвилерин ва хайи чӀал хуьнин проектдиз элкъвена. Ада, эгер чна алахъунар сад авун хьайитӀа, чалай гзаф крар алакьдайди къалурна. Вичикай инал суьгьбет физвай серенжемда ашкъи авай нивай хьайитӀани иштиракиз жеда. И кар патал адав интернетдик квай электрондин тадарак (компьютер, планшет, смартфон) хьун ва сайтдиз экъечӀна регистрация авун (и мукьвара ачухда) бес я. Диктант гьина кхьидатӀа, ам гьикӀ кьиле фидатӀа, адан нетижаяр гьина чапдатӀа чна хабар хгуда. Идахъ галаз санал лезги диктант Кьиблепатан Дагъустандин муниципальный районрин школайрани кьиле фида. И вахтунда коронавирусдиз акси вири къайдайрал кӀевелай амал авун чарасуз я. Тешкиллувилин комитетди ашкъи авай вирибуруз «Лезги диктант» серенжемда активвилелди иштиракуниз эверзава. Чна и акцияда Россиядин, СНГ-ДИН ва маса уьлквейра авай лезги халкьдин векилри, виликан йисара хьиз, активвилелди иштиракуник умуд кутазва.
+Я акьван кӀевиди, я гзаф хъуьтуьлди тушир, ягълу гзаф квай, хуш ни галай, тӀимил ширинвал квай хьтин таза ниси виридалайни хъсанди яз гьисабзава. Ам икӀ гьазурда: нек ргада, къурна, тӀимил чим кумаз, мая яда, нек кӀеви хьайила, кьел вегьена, мегьедик хуькуьрда, цӀвегь хкудда, ахпа мегь турбада туна, винелай са тӀимил кьелни кӀвахна, къван ва я маса залан са затӀ эцигна, тада. ЦӀвегь тамамвилелди хкатай ниси тӀуьниз ишлемишда. Эгер ниси уьцӀуьди хьана кӀанзавачтӀа, адаз кьвед ва пуд лагьай сеферда кьел вегьена виже къведач. Нисиди руфун, ратар ва дуркӀунар мягькемарда. Яргъалди цӀуруриз жезватӀани, бедендин вири органрив агакьзава. Ниси кӀерецдин хвехверихъ галаз тӀуьни бедендиз ацӀайвал (полнота) гуда, хам хъуьтуьларда. Хурудихъ аял галай дидеди ниси ргар це туна тӀуьртӀа, нек гзаф жеда. Къайи тӀебятдин инсанриз таза ниси зиян я: иштягь тӀимиларда ва я квахьда. УьцӀуь нисиди иштягь ачухарда, ратар мягькемарда. Гьа са вахтунда яд кӀан жеда, хамуник квал кутада, бязи органра къванер арадал гъида. И ва маса нукьсанар кӀерецдин хвехвер тӀуьналди квадариз жеда. Лап куьгьне, чӀур хьанвай нисидик зегьерлу затӀар жеда. Ахьтинди тӀуьн хьайитӀа, къайи тӀебятдин ксари — кӀерецдин хвехвер, туьнтбуру яр-емиш, цуру продуктар хтӀуьн лазим я. ЦӀвегь хкуд тавунвай мегьеди (ахтарма) ахварал финиз куьмекда, ам цӀаяр къведайла, верем азар квайла, руфун тӀазвайла, хъсан я. Гьа са вахтунда ам къайи тӀебятдин инсанриз зиян я: жуьреба-жуьре азарар, бедендин органра къванер арадал гъида.
+0,5 килограмм салан майваяр ва емишар ишлемишайтӀа, рикӀин азарар арадал атун 20 процентдин тӀимил жеда.∗
+мукьвал-мукьвал ишлемишун рикӀ патал хаталу я. Малдин, лапагдин ва вакӀан мазу якӀук рикӀин азарар ва дамаррин атеросклероз арадал гъидай жуьреба-жуьре ягълуяр гзаф ква. Мазу як гьафтеда кьве сеферда тӀимил кьадарда аваз тӀуьн меслят къалурзава.∗
+киста авайла, къацу чай хийирлу я. Чайдин са тӀурунавай къацу чайдал 1,2 стаканда авай ргазвай яд илична, 5 декьикьа тада. Ахпа ам куьзна, 1,2 чайдин тӀурунавай имбир ва стакандин кьатӀаз ругунвай нек хъияна, экуьнахъ ичӀи рикӀелай фу нез 20 декьикьа амайла ва ксудалди вилик виртӀедихъ галаз хъвада. Сагъарунин вахт ругуд варз я.∗
+къуват зайиф хьанвайла, иштягь авачирла, хуьрекдин кьве тӀуруна авай регъвенвай турп хуьрекдин са тӀуруна авай цихъ галаз 5-7 йикъан вахтунда ишлемишун меслят къалурзава.∗
+виниз яшар хьанвай инсанри, хуьрек гьазурдайла, оливкадин ягълу ишлемишиз хьайитӀа, абурун 41 процентдиз инсульт хьунин къурхулувал жедач.∗
+гьисабдалди, ивидин давление агъузардай дарманар иллаки йифиз, ксудалди вилик ишлемишун лазим я. ГьикӀ лагьайтӀа, ада инфаркт, инсульт хьун 20 процентдин тӀимиларда. Адет яз, дамаррин азаррихъ галаз алакъалу дуьшуьшар экуьнин сятдин 6-7 даз кьилел къведа.∗
+акатнавайла, гьар 30 декьикьадилай кудай циз 3-4 хупӀ авун меслят къалурзава.∗
+чӀаха-чӀахар (шпоры) алайла, гуьлуьтриз яру истивут вегьена къекъведа.∗
+экуьнахъ ичӀи рикӀелай 10-12 миндалдин хвехвер ишлемишайтӀа, куьн гьар гьихьтин хьайитӀани аллергиядикай азад жеда.∗
+тӀазвайла, вирт, кьери горчица, кьел, сода (вири сад хьтин паяр) сад-садак какадарна, тӀазвай чкайривай гуьцӀна, винела�� жуна алчукна, экуьналди тада. Ахпа чими целди чуьхуьн хъийида. Ихьтин кьуд процедура авун меслят къалурзава.∗
+жунадин са кӀусуник са силих серг кутуна, япа эцигайтӀа, тӀал фад секин жеда.
+Коммунальный къуллугърай МФЦ-ДИН терминалрай пул гун къулай ва умудлу кар я. МФЦ-ДИН идарада авай терминалрин куьмекдалди газ, экв ишлемишунай, зирзибилар хутахунай ва маса къуллугърай гузвай пул лап фад ягъиз жеда. И кӀвалах гьар са касдивай вичивай ва я МФЦ-ДИН «Зи документар» хилен пешекардин куьмекдалди ийиз жеда. И операция кьиле тухун гзаф регьят я: сифтедай сиягьдай пул гунин герек пункт ахку. Ахпа экрандал акъатнавай пенжерда лицевой счетдин номер, счетчикдин къалурунарни кхьихь; куьн буржлу тир кьадар пул гана, «Оплатить» гаф кхьенвай кнопкадал тӀуб илиса. Платеждин терминалдай коммунальный къуллугърай пул гузвайла, комиссия къачузвач. Эгер чарасузвал аваз хьайитӀа, квевай квел алай буржунин са пай пул гуз жеда. Терминалрай неинки са коммунальный къуллугърай гьакӀ вири жуьрейрин налогар, ГИБДД-ДИН жермеяр, госпошлинаяр ва бязи маса пулар гудай мумкинвал ава.
+Аллагь-Таалади Адам Пайгъамбар (а.с.) накьвадикай халкь авурдалай гуьгъуьниз адан руьгьдиз Адаман (а.с.) бедендиз гьахь лагьана эмирна. Руьгь адан бедендиз гьахьна, амма садлагьана эхкъечӀна хьиз лагьана: «Я Рабби, анаг гзаф мичӀи ва дар, къулайсуз чка я». Аллагь- Таалади «Гьаниз гьахь хъия, а кас дуьньядал яшамиш жедай кьван вахтунда ам ви чка я», – лагьана. Руьгь мад аниз гьахьайла сифте адан вилериз экв атана. Туьтуьниз гьахьайла ада тиргь яна. Идалай гуьгъуьниз Аллагь-Таалади Адамаз (а.с.) вичин жасад къалурна. Адам Пайгъамбар (а.с.) вич-вичиз килигайла сифте беден накьвадинди тир. Руьгь винидилай агъадал фидай вахтунда бедендал як къвез башламишна. Халикьди лагьана: «Эй, За халкьнавай лукӀар! Куь эвел за накьвадикай халкьна, куьн накьвадик хъфида ва куь бедендикай накьв хъижеда. Гьавиляй садани такабурвал авун герек туш». Аллагь-Таалади мадни къейднава: «Такабурвал эхиратдин цӀай я, такабурвал авай касдиз Женнет аквадач». Сифте инсанар халкьдай вахтунда малаикри лагьана: «Я Рабби, и кар мийир, абуру вирибуру ви эмирар кьилиз акъуддач, Жегьеннемдиз къведайбур гзаф жеда». АЛЛАГЬТААЛАДИ а кар ийидани ийидачни заз хъсан чида лагьана. И чӀавуз малаикар цаварал алай Байтул-Магьмур мискӀиндихъай ирид сеферда гелкъвена. Гьаждал фейила Каабадихъай ирид сеферда гелкъуьн гьа вахтунилай арадал атанвайди я. Каабадилай гъейри, амай пӀирерихъ гелкъуьн къадагъа я. Аллагь-Таалади Жабраил малаикдив вугана пуд шей рекъе туна. Ада Адам Пайгъамбар (а.с.) патал акьул, гьая ва иман гъана. Жабраил малаикди адаз и шейэрикай са затӀ кьабула лагьана. Адам Пайгъамбарди (а.с.) къейдна: «Аллагь-Таалади лагьайвал, акьул авай чкада иманни, гьаяни жеда, гьавиляй за акьул хкягъзава». Адам Пайгъамбарди (а.с.) вичин хва Шитраз вад кар ве��и авуна: 1. И фана (пуч жедай) дуньядихъ инанмиш тахьун. 2. Тапарар тавун. 3. Вуч кӀвалах ийиз хьайитӀани хъсандиз фикир авун. 4. Сабур хуьн. 5. ЧӀехидал меслят гъун.
+Кьилди къачуртӀа, зегьметдин ветеранриз агъадихъ къейднавай кьезилвилер талукь я:∗коммунальный къуллугърай гузвай гьакъидин кьезилвилер;∗кӀвалахал алай зегьметдин ветерандивай вичин рикӀиз мус кӀан хьайитӀа, гьа чӀавуз рухсат къачуз хьун;∗гьукуматдин стоматологиядин поликлиникайра гьавая протез туькӀуьриз хьун;∗муниципальный азарханайрин къуллугърикай пулсуздаказ менфят къачун. Зегьметдин ветеран лагьай тӀвар къачун патал МФЦ-ДИЗ арза гузвай касдив вичин паспорт, зегьметдин книжка, са шикил (3х4 кӀалубдин) ва орденралди, медалралди къейднавайвилин гьакъиндай шагьидвалзавай чарар-цӀарар хьун чарасуз я. Республикадин МФЦ-ДИН идаради къейдзавайвал, зегьметдин ветеран лагьай тӀвар 25 йисан девирда кӀвалахнавай ксариз гузва, амма бязи шартӀара идалай тӀимил йисара зегьмет чӀугунвайбурувайни къачуз жезва. Бес кьадар стаждилай гъейри, зегьметкешдихъ федеральный госведомствойри ганвай тафаватлувилин лишанар – шабагьар – Йикъа анжах кьведра хъвер авуналди ивидин давление агъуз ийиз жеда.– Дишегьлидин рикӀи итимдин рикӀелай фад-фад кӀвалахзава.– Дишегьлийри итимрилай тахминан кьве сеферда гзаф вилери лупӀ-лупӀ ийизва.– Инсан рахун патал 72 жакӀум кардик кутун лазим я.– 60 йисан яшдив агакьайла чӀехи пай инсанрин дад чирдай рецепторрин саки са пай амукьзавач.– Дуьньяда виридалайни гзаф авай галукьдай азар – сарар кутӀун я.– Чи беденда авай виридалайни кӀеви затӀ – сарарин винел патан цӀалцӀам къат (эмаль) я.– Инсанди вичин вири уьмуьрда акьван цуькӀуьн арадал гъизва хьи, адалди кьве чӀехи гьавиз (бассейн) ацӀуриз жедай.– Инсандин виливай 10 миллион рангарин тавар чара ийиз жеда.– Инсанди 2-10 секунд ара гуз вилери лупӀ-лупӀ ийизва.– Вилин сетчатка вич ибарат хьунин четинвилиз килигна, 10 миллиард компьютерный операциядиз барабар я.– Япар вири уьмуьрда чӀехи жезва (яни япарин кӀвенкӀвер).– Нагагь куьне лап гзаф нез хьайитӀа, куь япариз ван хьун зайиф жеда.– Инсандин тӀуб вири уьмуьрда 25 миллион сеферда акӀаж жезва.– Йикъа са пачка пӀапӀрусар чӀугун йиса фенжандин са паюна авай шкьакь (смола) хъуниз барабар я.– 30 йис хьайидалай кьулухъ инсандин беден гъвечӀи жез башламишзава.– Гъилерин тупӀарал алай кикер кӀвачерал алайбурулай тахминан кьуд сеферда фад чӀехи жезва.– Вилер ахъаз тирш ягъиз жедач.– Эгер ратарин вири бактерияр кӀватӀайтӀа, абурай къагьведин фенжан ацӀуриз жеда.– Инсандин дуркӀун са миллиондилай артух лап бицӀи луьлейрикай (трубочки) ибарат я. А луьлеяр (кьве дуркӀундин) сад-садал эхцигайла 65 километрдин мензилдив агакьзава.– Инсанди вичин вири уьмуьрда 450 килограмм ивидин яру телояр арадал гъизва.– Инсан тӀуьн галачиз 30-40 юкъуз, яд галачиз 3-5 суткада, гьава галачиз 3-6 декьикьада яшамиш жеда.– Инсанди нефесдихъ галаз акъудзавай гьавадик углекислый газ атмосферада авайдалай 100 сеферда гзаф ква.– Хуквадин мижедивай ракьун пулар цӀуруриз жеда, эгер абур адетдин цӀурурай къаришмадикай авунвайбур яз хьайитӀа.– Инсандин вири уьмуьрда чӀарар юкьван гьалда 950 километрдиз яргъи жезва.– Инсандин бедендин виридалайни залан пай – хам я. ЧӀехи инсандин хамунай 2,7 кг. къвезва.– Инсандин бедендин къене патан виридалайни залан пай – лекь я, адан заланвал 1,5 кг. я.– Гекъигун патал – рикӀин заланвал юкьван гьалда 325 грамм я.∗
+Гьашаратар ерли авачир Антарктидадилай гъейри, амай вири чкайра ветӀер яшамиш ЖЕЗВА.∗ЗЕГЬЕМЛУ уьлквейра ветӀер пис азарар санай масаниз тухудай зиянкарар я, инсанар авай чкайриз абуру гьатта кьиникьал гъидай къиздирмадин жуьрени тухун мумкин я. Гьавиляй чими уьлквейра и гьашаратри къурхулувал арадал ГЪИЗВА.∗АЛАЙ вахтунда ветӀерин жуьреяр 3600 кьван аваз гьисабзава. “Карамор” тӀвар алай ветӀерин жуьре виридалайни екеди я. Абурун яргъивал 10 сантиметрдиз барабар Я.∗АДЕТДИН ветӀерин бедендин яргъивилел 12 миллиметр жеда.∗12 градусдилай тӀимил чими гьавада ветӀери лув гудач — абур патал ихьтин гьава мекьиди Я.∗ЧЕБ арадал атай чкадивай ветӀер тек-туьк дуьшуьшра яргъариз (са шумуд километрдин) АКЪАТДА.∗ВЕТӀЕРИЗ сарар АВА.∗ЭРКЕК ветӀер 2 гьафтедилай артух яшамиш жезвач, гьа са вахтунда диши ветӀер вацралайни гзаф вахтунда яшамиш хьун мумкин Я.∗ВЕТӀЕРИ неинки инсанар, гьакӀ гьайванарни инжиклу ИЙИЗВА.∗СИНГАПУРДА ветӀер михьиз тергиз АЛАКЬНАВА.∗ВЕТӀЕРИ гзафни-гзаф гьекь алай инсанар КӀАСДА.∗БЯЗИ къушари ва хур галчӀуриз фидай гьайванри нен тийизвайтӀа, ветӀерин кьадар мадни гзаф ЖЕДАЙ.∗ВЕТӀЕРИН бязи жуьреяр хъуьтӀуьн береда муркӀадин яцӀара амукьзава ва, бедендиз са зарарни тахьана, гатфарихъ авагъна, анай ЭХКЪЕЧӀЗАВА.∗СА бязи чешмейри тестикьарзавайвал, иви хъвазвай ветӀер анжах дишибур я. Эркекбуру анжах набататрин мижеяр ИШЛЕМИШЗАВА.∗ЭГЕР гатун парталар алаз инсан тайгада ва я тундрада ветӀерин гьужумдик акатайтӀа, са шумуд сятдин къене инсандин ивидин са пай квахьун ва ам кьиникьал атун мумкин я.
+Гьемдуллагь БАБАЕВ,«БУБАДИН веси» ктабдай
+ГъвечӀи Мадинади къадал кьван гьисабар чидач лугьуз гьазурлухвилин классдиз гьахьзавай Назлудал хъуьруьнарда.– Буба чан, Назлу кубут я гьа, адаз гьич къадал кьванни гьисабиз чидач. Ам школадиз гьикӀ гьахьзава? – лагьана Мадинади вичин бубадивай хабар кьада. Бубади рушаз жаваб гуда: – Я бала, ам школадиз гьахьайла адаз вири гьисабар чир жеда. Кьве йисалай ахпа вунни школадиз гьахьдай вахт къведа. Назлудал хъуьруьнариз, лагь кван садра, ваз шумудал кьван гьисабар чида?– Миллиондал кьван! – сад лагьана жаваб гуда Мадинади. Са геренда кисна ва ахпа: – Гьатта миллиондилайни артух гьисабиз жеда, анжах мез галатда, – лагьана жаваб хугуда ада. – О-ГЬО-О!.. Ихьт��н зурба руш, садахъни авай туш!.. Баркалла хьуй ваз, чан зи къизил къуш! – лагьана жаваб хугуда бубади рушаз. Са сеферда кьвед лагьай классдиз акъатнавай Камила вичин дидедивай хабар кьада: – Диде чан, ваз чиз хъипер кесибар яни девлетлуяр? Дидеди гьикӀ жаваб гудатӀа чин тийиз икӀ лугьуда:– Абурук чан хва, кесибарни ква девлетлуярни.– Дуьз туш, вавай жаваб гуз хьанач, – лагьана Камила. – Абур вири девлетлуяр я.– ГьикӀ? – лагьана, тажублу хьана диде.– Инсандиз девлетлу хьун патал кӀанзавайди булдал тӀуьнхъун, пек-партал, пул яни? Амма хъипериз лазимди тек са яд я. Ядни абурухъ кӀани кьван авазва. Яд хьайила тӀуьн-хъунни абуруз бул я, пек-партални абуруз лазим туш, – лагьана Камила. Са сеферда вад йиса авай Камалавай пичинал алай чайник хада. И кар акур дидеди адаз гьарагъар гуз башламишда.– Икьван саймазвалдай адет яни, къене авай рикӀ хьтин чайник хана, вахъ вилер авачирни, гила чна чайдин разма квел къахчуда?... – лугьуз гададал тепилмиш жеда. Камала секиндиз дидедиз икӀ лугьуда:– Я чан диде, вун икьван сабурсуз вучиз хьанва, къуншияр кӀвачел акъуддай кьван гьарайэвер тавуртӀа жедачни? Чайник сагъ амайди вуч я, галатнавайди анжах са кӀуф я!– Зун вуна къапарай акъудзава, гада! КӀвализ мугьман атай чӀавуз, кӀуф галачир чайникдай чай гьикӀ хъвада?!
+Къенин юкъуз чи уьлкведа зегьметдин ветеранриз эвездин жуьреба-жуьре такьатар гузва, гьукуматдин патай куьмек яз, яшайишдин жигьетдай кьезилвилерни тайинарнава.
+РФ-ДИН Президент В.В.Путина уьлкведа тамам тушир мобилизация малумарунихъ галаз алакъалу яз, чкайрал махсус оперштабар тешкилна талукь кӀвалах активламишнава. ИкӀ, Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз ва Ахцегь, Рутул, Докъузпара районрин военный комиссар Рафик Мегьамедован, хатасузвал хуьнин рекьяй райадминистрациядин кьилин заместитель Роберт Гьамзаеван, райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаеван, РФ-ДИН МВД-ДИН «Ахтынский» отделдин начальник Эльдар Ибрагьимован, гьакӀ СП-РИН кьилерин иштираквал аваз райадминистрацияда гьар юкъуз мобилизациядин комиссиядин оперативный заседанияр эверзава. Абурал тамам тушир мобилизациядин гьакъиндай арадал къвезвай месэлаяр гьялзава, кьилин фикир жемят уьлкведа арадал атанвай гьаларин гъавурдик дуьздаказ кутуниз гузва. Тамам тушир мобилизациядин Указ тамамарун яз, Ахцегь РВК-ДИ чи Ватандин азадвални аслу туширвал хуьз гьазур са шумуд десте гьазурна рекье тунва ва и кар гьар юкъуз давамарзава. Ватан хуьз физвай кьегьалар диде-бубайрилайни мукьва-кьилийрилай гъейри, райондин руководстводи ва общественный тешкилатрин векилри руьгьламишдай келимайралди рекье твазва. Военный комиссар, подполковник Рафик Мегьамедова къейд авурвал, армиядин жергейриз, сифте нубатда, чпи яракьлу къуватра иштиракна запасдавай, женгеррин тежриба авай, яни душмандин хура акъвазуниз гьа��ур ва, гьелбетда, медкомиссиядай акъатзавай ксариз эверзава. И месэлада чаз иллаки хуьрерин администрацийрин ва участковый полицейскийрин куьмек важиблу я. Женгерик экечӀдалди мобилизоватнавайбур учебкайра гьазурзава, абуруз контрактникрин талукь тир статус гузва…– Асул гьисабдай, повестка къвезвай жегьилар къе дуьньядин гьаларин ва чи уьлкве гьатнавай четинвилин гъавурда хъсандиз ава ва Ватан хуьнин пак буржи кьиле тухуз гьазур я. Бязибур, гьатта чпин хушуналди къвез, чеб твах лугьуз, амайбурни ругьламишзава. Гьа са вахтунда, гьайиф хьи, кьил къакъудзавай ксарни ава. Ахьтинбурухъ галаз чна гъавурдик кутунин кӀвалах тухузва, сифте сеферда административный жерме илитӀзава. Кьасухдай армиядикай РФ-ДИН Конституциядин 58-статьяда къейднава хьи, Ватан хуьн гьар са гражданиндин пак буржи ва намусдин кар я ва гьар са гражданинди, федеральный закондив кьурвал, уьлкведин Яракьлу Къуватра къуллугъна кӀанда. Чи девирда США-ДИН футфадалди Европадин, НАТОДИН саки вири уьлквеяр Россия чукӀурунин ва адан девлетар къакъудунин, халкьдин са пай тергна ва амайбур лукӀвиле тунин къаст аваз тепилмиш хьанвайла, халкь нубатдин сеферда Ватан хуьнин пак дяведиз къарагъуниз мажбур я. И жигьетдай месэла аннамишуналди, Ахцегь райондин руководстводи, жемятди РФ-ДИН Президент Владимир Путинан ва ада кьабулнавай тамам тушир мобилизациядин Указдин тереф хуьзва.
+Ватандин ЧӀехи дяведин, 1941-йисан июндиз художник Ираклий Тоидзеди яратмишай «РОДИНА-МАТЬ зовёт!» плакат-эверунин мана-метлеб исятда иллаки важиблу я. Ватандин ЧӀехи дяведин йисара хьиз, Ватан кӀеве гьатнавай алай девирдани дидедин умумиламиш къаматди вичин рухвайриз Ватан хуьниз эверзава.
+27-сентябрдиз райондин активдин нубатдин совещание, Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова кьиле тухвана. Налогар кӀватӀунин месэладай малумат райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади авуна.– Гъилевай йисан кӀуьд вацран пландин нетижайрай районда эмменидай 105 % ва чилин налогдай 89 % пулдин такьатар кӀватӀнава. Эхиримжи гьафтеда 14 агъзур манат пул транспортдин налогрин бурж вахкана. Страховой взносрин буржар вахтунда вахкунин жигьетдай СП-РИН ва райондин идарайрин руководителриз талукь тир чарар рекье тунва, – кьилди къачуртӀа лагьана ада. Йикъан 2-месэладай Осман Магьмудовича образованидин Управленидин ва школайрин директоррин дикъет районда образованидин идарайра рехъ ганвай кимивилер арадай ахкъудунин ва аялриз чирвилер гунин ери хъсанарунин месэлайрал желбна. Муаллимар кьабулун ва абур сятералди дуьз таъминарун, гьазурлухвилин паспортар туькӀуьрун, бухгалтеррин жавабдарвал артухарун, школайра аялрин хатасузвал таъминарун, муаллимрин гегьенш конференциядиз гьазурвилер акун, футболдин школадин кӀвалах тешкилун, школаяр хъуьтӀуьз кудай кӀарас-цӀивиндал таъминарун хьтин важиблу месэлайрив кьетӀендиз эгечӀун истемишна. Районда тамам тушир мобилизация кьиле финикай гаф райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаева къачуна. – Вири хъсандиз гъавурда акьуна кӀанда хьи, алай вахтунда РагъакӀидай патан уьлквейрин сад тир къуватри вегьена, чун Ватан хуьнин дяведик экечӀуниз мажбур хьайила, РФДИН Президентди 1941-йисалай кьулухъ сифте яз тамам тушир мобилизация малумарнава. Санлай къачурла, Яракьлу къуватрин жергейриз чи жегьилар рикӀе душман кукӀварунин, Ватан хуьнин къаст аваз къвезва, баркалла! Четин макъамда РВК-ДИЗ куьмекна, Ватан хуьз къарагъна кӀани чкадал, гьайиф хьи, чи арайра армиядикай ачухдаказ кьил къакъудзавайбурни ава. Дяведин шартӀара им уголовный еке тахсиркарвал тирди ва закондалди 10 йисан дустагъ къвезвайди абуру аннамишзавач жеди. Гьавиляй къе чи вилик жемят дуьз гъавурдик кутунин, школайра ватанпересвилин тербия хъсанарунин месэла акъвазнава.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Вичин чирвал, тежриба маса инсанриз гузвай муаллимвилин пеше вири девирра лап сейли (почётный) ва четинди тир. Л.Н.Толстоя лагьайвал, «хъсан муаллимдиз кьве ери чарасуз я – еке чирвилерни еке рикӀ». Эхь, гьа ихьтин кас – чӀехи гьарфунилай тир халис муаллим, халкьдин кьетӀен эменни (достояние) я къе вичикай ихтилат физвай Мирза Къанатилович Манатилов. Вичин пешедиз вафалу, бажарагълу муаллимди и мукьва вичин 75 йисан юбилей къейдна. Мубаракрай! Алукьзавай муаллимрин Йикъаз (5-октябрь) талукь яз, чна Мирзе муаллимдикай очерк гузва.
+«УЧИТЕЛЬ-МЕТОДИСТ», «РФ-ДИН пешекарвилин юкьван образованидин лайихлу работник», «РД-ДИН образованидин отличник», «РД-ДИН лайихлу муаллим» – гьуьрметдин тӀварарин ва Дербент шегьердин руководстводин, республикадин образованидин Министерстводин са жерге грамотайрин сагьиб Мирза Къанатиловича дуьз 16 йисуз Дербент шегьердин са школада ва ахпа 30 йисуз Дербентдин педколледжда математикадин тарсар гана. И девирда ада вишералди жегьилриз математика кӀанарна, са шумуд несил жегьил муаллимар гьазурна, обществода лайихлу гел туна. Муаллимди и рекье вичин виридалайни еке шабагь, лайихлувал выпускникрин агалкьунар ва педколлективдинни халкьдин арада къазанмишнавай гьуьрмет яз гьисабзава. Дуьньяда дуьшуьшдин са карни авач, вири къанун-къайдайрив кьурвал я ва гьар са инсандизни вичин кьадар-кьисмет ава. Мирза Манатиловаз тайин везифа математикадин муаллимвал хьана. И предметдиз адан майилвал гьеле Ахцегьрин 2-нумрадин юкьван школадин сифтегьан классра малум хьана. И кардиз адан сифте муаллим Умагьан Гьашаровади ва гуьгъуьнай ахцегьви зурба математик, Ленинан ордендин сагьиб Алиев Бейдуллагь муаллимди таъсирна. «Хъсан муаллимдиз вичи вуч гузватӀа (предмет) ва низ гузватӀа, абур гьакьван пара кӀан жеда», - лугьудай ада муаллимвилин пеше хкягъиз кӀани аялриз. Агалкьунар вири тарсарай авайтӀани, Бейдуллагь муаллимдин тарсариз гада суварик хьиз фидай, гьакьван гьейранарнавай ам рекъемрин алемди. Къадимлу дарамат адан хандакӀрин мягькемвилелай, хъсан пешекар муаллимдин гьакъисагъ зегьметдилай аслу я лугьуда. И жигьетдай Мирзадин бахтуни гъана. Математикадай – Алиев Бейдуллагь, урус чӀаланни литературадин тарсарай – Гьажиев Мухтар, къецепатан чӀаларай – школадин директор ва вичиз лап хъсандиз немс, инглис, туьрк чӀалар чидай дяведин ветеран-контрразведчик Мурсалов Абдул, физкультурадай – волейболдай Россиядин хкягъай командадик акатай сифте дагъустанви Мурсалов Навруз муаллимар хьтин зурба пешекаррин гъилик акатай, иллаки математикадайни физикадай райондинни республикадин олимпиадайра иштиракиз хьайи зигьинлу гадади школа саки вири предметрай лап хъсан къиметар аваз куьтягьна. Гуьгъуьнай вуздани ада Сарухан Агъаханов, Сиражутдин Мейланов, Мурад Мегьдиев, Татьяна Савина хьтин зурба педагогривай – алимривай чирвилерни тежриба къачуна. – Заз чидайвал, аял чӀавалай математикадиз зи зигьин ачухуниз кимин шахматрини еке таъсирна. Чи девирда гъвечӀичӀехи – вири жемят, гила хьиз, мобильный телефонрикни телевизоррик (абур авачир) ккӀанвачир. Азад вахтунда аялар дирибаш къугъунрал (калтугнар, чин хьунар, туп, ленкер, лёнкаяр, кӀалумар, кӀинтӀ лашар…) ва чӀехибур кимерал шахматар, тӀамаяр, шеш-беш къугъунал, гьакӀ хуьруьн яшайишдинни инсанрин эдеб-ахлакьдин суьгьбетрал машгъул тир. Мумкинвал хьанмазни зун чи мягьледин кимел шахматар къугъвазвай итимрин кьилив фидай. Шахматриз зи майилвал рагьметлу Абдул Ибрагьимова ачухна. Ам Ахцегьрин Гуьнепатан кимин чемпион тир, закай адан ученик хьана, – рикӀел хкизва Мирза муаллимди. И машгъулат гележегда Мирзадин кьетӀен «хоббидиз», саки 2-пешекарвилиз элкъвена. 2005-йисуз ада кьил кутуналди Дербентдин 19-нумрадин школада шахматрин школа тешкилна ва адаз регьбервал гана. Хъсан агалкьунрини чпи-чеб гуьзетиз тунач. Месела, адан гъилик хьайи Руьгьен Алиевадикай 10 йисан яшдаваз шахматрай Россиядин чемпион хьана, алай вахтунда ада М.Ломоносован тӀварунихъ галай МГУ-ДА шахматрин клубдиз регьбервал гузва. Маса ученик Абдул Нурачева гьеле ирид йисаваз республикадин чемпионатра гъалибвилер къазанмишна, СКФО-ДИН чемпионатда иштиракна, исятда Москвадин вузда кӀелиз, гьа са вахтунда шахматрин тренервални ийизва… Гьайиф хьи, Мирза Къанатиловича тешкилай шахматрин клуб вич кардик кваз хьайи 10 йисалай агална. Муаллимди им еке гъалатӀ яз гьисабзава ва и акьуллу къугъун гьатта школадин программадик кутун теклифзава. Мирза Манатилов 1947-йисуз Ахцегьа Мукьтадиран тӀварунихъ галай колхоздин (гуьгъуьнай машгьур «Заря» совхоз) фяле Къанатилан зегьметкеш чӀехи хизанда (абур 10 аял авай, ругуд стхани кьуд вах, Мирза кьвед лагьай гада тир) Игит диде Назханумаз хьана. 1964-йисуз школа, 1969-йисуз ДГУ-ДА математикадин факу��ьтет чешнелудаказ куьтягьна. Шахматрай республикадин вузрин арадин акъажунра гъалибвилин чкаяр кьазвай, кьве сеферда Россияда студентрин илимрин кӀвалахрин конкурсра иштиракнавай бажарагълу студентдиз ректоратдин илимдин комиссиядал М.Ломоносован тӀварунихъ галай МГУ- дин аспирантурада кӀел давамарунин кьилди направление ганвай. Амма яшайишдин бязи себебрикди адавай, гьайиф хьи, и мумкинвал ишлемишиз хьанач. Гьа са вахтунда Аллагьдин патай пай ганвай хъсан муаллим жагъай дербентви аялрин бахтуни гъана. – Вич вири илимрин пачагь, бине яз гьисабзавай математика гзаф аялриз кӀандач, зайифдаказ чида,- суьгьбетзава муаллимди. – Эгер адан къайдаяр, кьетӀенвилер асантдиз гъавурда акьадай чӀалалди ва гьар садахъ галаз рахадай тегьер жагъурна ахъайиз, къалуриз хьайитӀа, математикадин гъавурда акьан тийидай, и илим чир тежедай аял авач жеди. Чна, муаллимри, аялриз гьакӀ са чӀал, литература, физика, математика чирун тӀимил я, гьабурун куьмекдалди уьмуьр чирна, абур чӀехи уьмуьрдиз гьазурна кӀанзава. За гьисабзавайвал, аялдиз тербия, чирвал гунин виридалайни хъсан къайда муаллимдин хсуси чешне я. Жувазни адет тирвал, за гьар са аялдивай, иллаки хизанра чеб тек аялар тир кстах гадайривай, йикъан распорядок туькӀуьрна, адал амал авун, кьилди къачуртӀа, чпин кӀвачин къапар чпи михьун, сятдин пудалай вадалди кӀвале тарсар чирун, къе жедай кӀвалах пакадал тевин ва икӀ мад истемишзавай. Жуван чирвал, тежриба аялриз герек тирди аннамишна, гьар са тарсуниз виликамаз хъсан гьазурвал акуна фин, тарсуна аялар чирвилерал желбиз, математика кӀанариз алахъун – им заз лезет я. Классда аялрин арада кӀани-дакӀан тун, абурукай таб авун муаллимдин виридалайни пис къилихрикай я. Муаллимдин таб-гьилле, чирвал, гуьгьуьл-гьал аялри гьасятда гьиссзава. Ийизвай хъсанвал, мергьаматлувални абурун рикӀелай гьич алатдач. Пешекарвилин гьа ихьтин къанунрал бинеламиш, герек чкадал кьетӀиз истемишдай, вири месэлайра дуьзвал, низам-къайда кӀани, гьа са вахтунда секин, мергьяматлу къилихрин, гьар са аялдин рикӀиз «куьлег» жагъидай Мирза Къанатилович гзаф аялриз неинки хъсан муаллим, гьакӀ чеб уьмуьрдиз гьазурзавай камаллу чӀехи дуст-насигьатчи хьана. Муаллимвилин 46 йисан тежрибада гьич са аялдихъ ва студентдихъ галазни адан къал-макъал тахьун тебрикуниз лайихлу я. Адан гъиликай-тербиядикай хкатай гзафбур къени гьакӀ чпин муаллимдал кьил чӀугваз, адавай меслят-насигьат къачуз къвезва. Эхь, гьа им я муаллимдин чӀехи агалкьун, бахт. И жигьетдай Мирза Къанатиловичан муалливилин кьисмет, гьакъикъатдани, бахтлуди я. Адаз къени чпин муаллим рикӀелай алуд тийизвай гзаф ученикар, выпускникар ава. Виридалайни пара кӀаниди 1978-йисуз сифте яз ахъагъай 10 «б» класс я. Ина кьве медалист (а вахтунда гьич тежер хьтин кар!) авай ва классдин саки вири аяларни вузрик экечӀна, асул гьисабдай – техникадинбурук. И классдин десте ада хайи гъвечӀи ватан тир Ахцегьиз экскурсиядиз гъана, вичин чӀехи хизандихъ, Ахцегьрин тамашуниз лайихлу тир чкайрихъ галаз танишарна…
+– Муаллимвилин агалкьунрин сир вуч я? – хабар кьазва чна Мирза Къанатиловичавай.
+– Гьар са муаллимдиз вичин кӀвалахдин, аялрихъ галаз рафтарвилерин къайда ава. Зун муаллимвилин везифайрив гьевеслудаказ, жуван зегьметдикай лезет хкудиз жеривал, нетижаяр аквадайвал кьиле тухуз эгечӀзава. Кьилинди, герек аял тарсуна ви гъавурда акьан, анжах гьа вахтунда чирвилер гунуг-къачун кутугайвал кьиле физва. Гьелбетда, аялдин хизандихъ, диде-бубадихъ галаз хуш рафтарвилерин сих алакъа авачиз агалкьунар къазанмишиз жедач. Хизанда кӀелдай къулай шартӀар авачир, дидебубади аялдин патахъай жавабдарвал гьисс тийизвай дуьшуьшра муаллимди гьабурухъ галазни талукь тир кӀвалах тухвана кӀанда.
+– Алай вахтунда обществода муаллимвилин пешедиз, гьайиф хьи, лайихлу гьуьрмет-къимет авач. Эгер уьмуьрдин чарх кьулухъ элхкъуьриз жедайтӀа, вуна мад муаллимвал хкядайни?
+– Гьелбетда, – гьич фикирни тавуна жаваб гузва ада. – Мад школадиз фидай, вучиз лагьайтӀа анжах гьа ина ваз ви гележег аквазва, гьар са цӀийи несил виликандалай хъсанди хьуниз таъсириз жезва. Педколледжда жуван кӀвалахдикай рахайтӀа, чун хъсан генофонд патал алахъзава: хъсан муаллимар – чи хъсан гележег, хъсан выпускникар – чи къулай, таъмин кьуьзуьвал я эхир. Эхь, гьайиф хьи, Россиядин обществода муаллимвилиз гьуьрмет зайиф хьанва. Им са мажибдин, жегьилриз педвузриз физ кӀан тахьунин месэлада авач. Гьайиф жезвай кар – чаз къени уьлкведа тайин са идеология хьанвач, агъзур йисаралди тестикь тир «муаллим – аял – диде-буба» алакъа дегишарзава; адетдин школадин къайда чаз акси уьлквейрай къачуз эвезуналди къе аялар литературадин, тарихдин текстер кӀелуникай къакъатнава; рекъемрин къайдадин чирвилерин гьалара школада муаллимдин кесерлу гафунилай-тарсунилай Интернет вилик акатзава ва икӀ мад. Куьрелди, школади аялдиз тербия, чирвилер гунин, акьулбалугъвилин аттестат къачунин вичин кьетӀен статус квадарзава. Ихьтин шартӀара аялдин, цӀийи несилдин гележег патал хизандин жавабдарвал иллаки хкаж жезва.– Мирза Къанатиловичахъ галаз зун гьеле 5-классда кӀелзаваз таниш хьана ва школадин лап хъсан рикӀел хкунарни гьадахъ галаз алакъалу я, - суьгьбетзава «Дербентдин хабарар» газетдин кьилин редактор Наида Башировади. – Ада заз математика ваъ (и жигьетдай зи чӀехи вахан бахтуни гъана), шахматрин тарсар гузвай. Адан гъилик кваз зани стхади (чун кьветхверар я) шахматрай шегьердин школайрин арадин турнирда иштиракна. Шегьердин ва республикадин школьникрин арадин турнирда гъалибилер къазанмишай чун Мирза Къанатиловича Вирироссиядин акъажунриз гьазурна. Россиядин турнир кьиле фейи Рязань шегьердиз чахъ галаз ам вични фенай. Лугьун, гьа Мирза ��уаллимни шахматар себеб яз зунни стха республикадин вири шегьерра, гьатта уьлкведин меркез Москвадани хьана. Гьамиша чав сабурлудаказ фикириз таз, шахматрин четин задачаяр гьялуна адетдинбур тушир уламар акваз куьмекиз чи тренерни галай. Гележегда чаз вичикай яшамиш жезни куьмек хьайи и акьуллу къугъун чирунай Мирза Къанатиловичаз «Пара кьадар сагърай!» лугьузва. Адан кӀвалахдин юлдашар ва гьар жуьре йисара тербия, тарс гайи аялар – Дербентдин нотариус Муминат Мегьамедова, карчияр тир Айна Рагьимова, Видади Мамедов, Дербентдин 12-нумрадин аялрин бахчадин заведиш Севиль Пашабегова, Дербентдин педколлеж кьуьтягьна, къе шегьерда дуьньядин культурайрин гимназияда математикадин муаллим Диана Абдулкеримова ва гзаф масабур Мирза Къанатиловичан инсанпересвилин ерийрикай ва адан муаллимвилин къайдайрикай еке гьуьрметдивди рахазва. Чпикай ватанперес халис инсанар, вини дережадин пешекарар авур адаз рикӀин сидкьидай гьуьрметзава. – Элкъвена куьчуьрмишнавай уьмуьрдиз килигна фикир гайила, зун бахтлу кас я, вучиз лагьайтӀа за жуван уьмуьрдин чӀехи пай вахтунда рикӀ алай пешедай намуслудаказ кӀвалахна, ватандиз ва чпи хкянавай пешедиз вафалу вишералди инсанар тербияламишна. Нетижалудаказ кьиле фейи гьар са тарс, математикадин олимпиадайрани шахматрин турнирра аялрин агалкьунар шадвилин себебар хьана, жегьилрин хсуси сирерни яшайишдин четинвилер зал ихтибарна, абур дуьз рекьел акьулдиз алакьунал шадвална… Умудлу я, за аялрин уьмуьрда хъсан гел туна ва гьавиляй къе яшлу къилихъ лайихлудаказ къекъвез, ял ягъиз, нефес къачуз регьят я, – суьгьбет давамарзава муаллимди. Къе лайихлу пенсияда авай (дугъри я, ял ягъизватӀани, адан кьилив вичин виликан ученикри, гилан диде-бубайри, чпин аялар математикадай имтигьанриз гьазурунин алава тарсар гун патал гъизва, «ваъ» лугьузвач, чандин сагъламвили мумкинвал гузвай кьван гагьда аялриз математика чирзава). Мирза муаллим бахтлу буба ва чӀехи буба я. Анжах са эксиквал ава: уьмуьрдин вафалу юлдаш Салихова Индира Мегьамедсалиховна, гьайиф хьи, галамач. РД-ДИН
+лайихлу муаллим, филологиядин илимрин кандидат, Дербентдин педколледжда урус чӀаланни литературадин кафедрадин заведиш хьайи ам 2017 - йисуз рагьметдиз фена. Кьилинди, адаз намуслу, къайгъудар веледар, хтуларптулар ава. ЧӀехи хва Марата Дербентдин ГНИ-ДА, Низама карчи яз, Назима (ихтилат кватай чкадал къейдин, 7-11 - классра кӀелзаваз ам шахматрай Дагъустандин чемпион, саки вири предметрай шегьердинни республикадин олимпиадайрин гъалибчи тир ва 1999-йисуз Дербентда анжах гьада школа къизилдин медалдал акьалтӀарна) Москвада адвокатвиле гьакъисагъвилелди кӀвалахзава. Гьабуруз тербия гуз, гьабурун агалкьунрал шадвализ, Дербент шегьердин, Ахцегь райондин общественный крарикай хкечӀ тийиз (са лишан: Ахцегьа «Шарвили» эпосдин вири суварра иштиракнава) акти��ный уьмуьр тухузва Мирза муаллимди. Баркалла!
+Нариман ГЬАЖИЕВ, РФ-ДИН журналистрин Союздин член, зегьметдин ВЕТЕРАН(ЭВЕЛ 36-38-нумрайра)
+ГъвечӀи Молдовада къара жемятдин патай Россиядиз еке майилвал ава. Халкь шегьерар акъвазрай, хуьрерани урус чӀалал рахазва, бизнесдин рекламайра гьа чӀал ишлемишзама. И уьлкве экономикадин, идеологиядин рекьяй гужлудаказ Румыниядин ва гьакӀ вири Западдин Россиядиз акси гьужумдик ква. Россия кисна паталай килигзава. Саксонламиш авун патал ингилис чӀал илитӀзава, ам чирун гегьеншарзава, вири жуьредин куьмекар – пособияр, учебникар, самоучителар гъана ацӀурнава – вири чпин патай. Гьа са вахтунда урус чӀалан тарсар, курсар къвердавай тӀимил жезва, чебни пулдихъ тухузва. Ина Россиядихъ галаз культурадин, гуманитарный рекьерай са жуьредин алакъаярни авач. ИкӀ давам хьайитӀа са кьадар вахтарилай жегьилриз ва амай молдаванриз Россия тӀвар алай уьлкве авайдини чир таххьун мумкин я. Западди и карда алахъунар гзаф ийизва. Юкьван Азиядин республикаяр гьелелиг Россиядихъ галаз дуствилин алакъайра аватӀани, экономикадин, идеологиядин ва гьакӀ политикадин рекьяй Китайдилай, США-ДИЛАЙ ва Европадин маса уьлквейрилай аслувиле ава ва абурун таъсирдик ква. Китайдин бизнес виринра ава, и уьлквеяр саки вири Китайдиз буржлу я. Еке инвестицияр, харжияр авунва, абур вахчуз тежедайдини чизва. Гьавиляй кӀанзни-дакӀанз аслувиле гьатзава. Им СССР туш виридан буржарилай гъил къачуна багъишдай. Китайдин бизнесди чкадин рабочий къуват ишлемишзавайди туш, чпинбур гъизва, харжзавай пул гьабуруз гузва. Китайдин экспансия (гьахьун) къвердавай артух жезва. Са тӀимил вахтарилай чкадин агьалияр себеб яз Китайдин агьалияр мадни гзаф хьун мумкин я. Им Россиядиз ина чка амач лагьай чӀал жезва. Гьа тегьерда ина вири Западдин, эвелимжи США-ДИН бизнесни гьахьзава. Кар са бизнесдал куьтягь жезвач, абуру чпин идеология – гзаф вахтара Россиядиз акси – чукӀурзава, деринарзава. Чпин къанунар, къайдаяр, ивирар, стандартар илитӀзава. Анин уьлквеяр Россиядикай яргъа авунин вири серенжемар кьиле тухузва. Саки вири СНГ-ДИК квай, гьакӀ квачирбурани кириллица латиницадал (алфавит вучиз дегишарзаватӀа садан кьилизни атай суал яни?) алудзава. Анжах Россиядикай яргъа хьун патал. Саки гзаф четинвилер авайтӀани, сад хьана и кардал элячӀнава. Вучиз? Себебрин дувулар деринрава. США галукьай чка вич бомба хьиз хъиткьинзавайди я. Адан буьркьуь адават, каннибализмдин иштягьар сергьятсузбур, куьтягь тежезвайбур я. Абуру и кар чуьнуьхни ийизвач – Россия тергун, гьич тахьайтӀа даимлух яз муьтӀуьгъвиле тун, чпин кӀвачерик кутун кьилин мурад я. Адет яз, а крар абуру гьамиша чарабурун гъилерал ийизва. Украинада США-ДИН химический ва биологический яракьрин чешнеяр гьазурзавай лабораторияр малум хьанва, документар са хийирни авачтӀани, Россиядин оборонадин Министерствод�� вири дуьньядиз раижнава. Гьа ихьтин лабораторияр Харьковда, Киевда, Одессада, Львовда ва масанра авайди малум хьанва. Ихьтин хаталу тежрибаяр США-ДИ садрани чпин сергьятра тухузвач. Вучиз лагьайтӀа, абур гзаф хаталу я – вирусарни бактерияр гуьзчивиликай хкатайтӀа, нетижаяр мусибатдинбур жеда. 30 дав агакьна ихьтин лабораторияр, мумкин я, мадни гзаф хьун, дуьньяда чкӀанвайди малум я. Украинадилай гъейри, ахьтин чкаяр Грузияда ва Къазахстандани ава. Гьеле Азербайжанда, Арменияда ава лугьузвай хабарарни пайда жезва. Фикир це садра и объектар вири СССР-ДИН сергьятра, Россиядин къваларив ва мукьварив гва. Ибур вири Россиядиз акси яз ийизвай гьерекатар тирдал садни шаклу туш. Америкадин пешекарри славян халкьарин ДНК-ДИН чешнеяр кӀватӀна абурун генетический коддал тежрибаяр тухуз, гьазурзавай вирусри гьа кодрин носителар (иесияр) эвелимжи тергдайвал я. Гьазурнавай хаталу азаррин вирусар ва микробар Россияда чукӀурун патал кьуьд ва я гад акъудиз чи уьлкведиз сезонриз хквезвай къушарни кваз ишлемишиз гьазур хьанва. Тежрибаярни абуру тухузва. Абур гегьеншар авунин ва маса рекьер акунин къайгъуйрик ква. Россия вири патарихъай зегьерлу пропаганда чукӀурзавай, чпин душманвал ва адават чуьнуьх тийизвай уьлквейрин гьалкъада ава. Западдин хейлин уьлквеяр чеб асирра гзаф рекьерай США-ДИЛАЙ вилик квайтӀани, къе гьа США-ДИН чпиз ганвай вассалвилин ролдихъ галаз рази хьанвай. Агъа патал Россиядиз акси США-ДИН проектда гьатай бандеровчийринни миллетчийрин гъилевай Украина; хейлин йисара Россияда фу тӀуьна вучиз ятӀани и уьлкве дакӀан хьанвай ва чпин чилел Америкадин яракьдинни аскердин кӀвач хьунал шадвалзавай гуржияр, Востокдихъни я дуст, я душман тушир, вични США-ДИН вилик кьил агъузна са кӀвачел акъвазиз гьазур куьгьне самурайский руьгь квадар тавунвай милитаристский Япония ала. Кьибледихъни кьибле ятӀани чими туш. Ина далу ягъиз, идара ийиз тежезвай, адетдин къанунрал амал тийизвай Афгъанистан ава. Ибур вири чпивай вуч гуьзетиз жедатӀа лугьуз тежезвай агрессивный (хаталу) къуватар я. Умуд кутаз жезмайди са СНГ, Советрин девирда са хизанда хьайи стха республикаяр – къенин аслу тушир уьлквеяр я. Гьа аслу тушир уьлквеяр тирвиляй чпи-чпин къецепатан политика тайинарзава. Россиядин роль зайиф, интересар малум, куьмекиз гьазурвал тахьайла, а политикади гьинихъ ян гудатӀа лугьуз четин я. ТӀебиатда вакуумди (бушвал) эхдач лугьудайвал, политикадани гьакӀ я, гьасятда абуруз куьмекар, меслятар гудайбур пара жеда. Средний Азиядин республикаяр США-ДИН, вири Западдин гьам экономикадин, политикадин, гьамни идеологиядин гьужумдик ква. Эхиримжи мурад – Россиядикай яргъаз авун, таъсирдикай хкудун, алакьайтӀа арада кьих-къал туна сад садаз аксивилера тун я. Гьавиляй и уьлквейра кӀвалахуни Россиядивай дурумлувал, фагьумлувал, сабурлувал, стратегиядин акьуллувал ис��емишзава. Средний Азиядин республикаяр, иллаки уьзбекар, тажикар, гьакӀ амайбурни яргъал асирра арадал атанвай дувулар деринравай цивилизацийрин несилар я. Абурухъ зурба культура, адетар, уьмуьрдин къайдаяр авай миллетар я. Гьабур гьисаба кьуна, Россиядин миллетдин къилихрал, культурадин чешнейрал алава ва девлетлу хъувуна кӀвалах тешкилна кӀанда. Зегьметчи халкь инрани кӀеве ава, жегьилриз кӀвалах, виридахъ кӀелдай мумкинвал авач. Гьавиляй абур гьарнихъ катзава, гзафбур Россиядиз, гьакӀ Европадихъ физвайбурни тӀимил туш. И карни фикирда кьуна куьмекна кӀанда. Урус чӀалан, культурадин дережа ва таъсир инра винеда хьун лазим я. Яргъалай килигиз буш гафарал ваъ, кардал, куьмекдал, чешнейрал, амай вири такьатрал. Чи девирда пака гьина гьихьтин гьалар арадал къведатӀа лугьуз хьун мумкин туш. Винелай секин саки Россиядин патав гвай Къазахстанда хьайи вакъиаяр ни гуьзлемишнавай? Фикир це – садлагьана республикайрикай сада, я са шумуда США-ДИН яракьар, аскерар пайда жеда (Украинада хьиз) ва я тажикрал «Талибанди» гьужумда. Ибур Россиядиз герек яни? Нивай тестикьариз жеда ибур тежедай крар яз? Вилик пад кьун гьамиша акьуллу политика, гьерекат я. Россия гьужумдик ква, ам къвердавай гужлу ва дерин жезва, вучиз лагьайтӀа гьужумда авайбуру Россиядин вилик чпин ажузвални усалвал чпи гьиссзава. Россия тек туш, адан гьахълувал тестикьарзавай государствойрин регьберар тӀимил авач. Амма Россия вич гьамиша мукъаятвиле, нин патай хьайитӀани гуьзет тавунвай душманвилин камуниз жаваб гуз гьазурвиле аваз хьана кӀанда. США пехъи хьанва, Европани, вичиз виликдай хас са лишанни амачиз, ктӀанва. Пехъи кцӀин кӀас гун хаталу тирвал, ктӀизвай Европадин зегьерлу ни (пропагандани гьерекатар) гьадалайни хаталу я. Амма виридалай токсичный (хаталу-зегьерлу) кобра – пятая колонна – епина туна, жулавар куьруьз кьуна гуьзчивиле туна кӀанда. Михьиз тергиз хьанайтӀа, мадни хъсан тир. Россия гзаф хатайрикайни азабрикай, вацӀарикайни цӀаярикай хкатнавай Феникс я. Чилин шардал ам даимлух яз жеда. И кар гьакӀ са кӀан хьуни ваъ, гьамиша адан къайгъуда хьуни гуда!
+Региондин аграрийри зулун магьсулар кӀватӀ хъувунин кӀвалах бегьемарнава, хабар гана информагентстводиз Дагъустандин Минсельхозпроддин пресс-къуллугъди. Гъилевай йисуз санал кӀватӀ хъийизвай техилдин кьадарди 228 агъзур тонн тешкилна. Имни 2021-йисав гекъигайла 7,9 процентдин гзаф я. Идахъ галаз санал, гьар са гектардай бегьерлувал йисан вахтунда 24,8 центнердин хкаж хьана. Чешмедин малуматдалди, муниципалитетрин арада техилдин виридалайни еке бегьер Хасавюрт районда кӀватӀнава – саки 43 агъзур тонн. Адалай гуьгъуьнал Къарабудахкент (31 агъзур тонндилай гзаф), Къизляр (25,5 агъзур тонн) ва Ногъай (22,5 агъзур тонн) районар ала. Бегьерлувилин рекьяй виридалайни хъсан нетижаяр Буйнакск районда къазанмишнава (гектардай 33,6 центнер). Хъсан нетижаяр гьакӀ Къизляр (гектардай 29,7 центнер), Бабаюрт ва Къарабудахкент (гектардай 28,9 центнер) районра къазанмишнава. Ведомстводи къейдзавайвал, республикада зулун магьсулри къурагьвилин шартӀара дурумлу бегьерар къачуниз кьетӀен фикир гузва. ИкӀ, месела, Буйнакск райондин «Гьажимурзаев» КФХ-ДА 450 гектардин майданрай дугун тийизвай шартӀара гьар са гектардай юкьван гьисабдалди 55 центнер техил вахчунва. Имни республикада юкьван бегьерлувилив гекъигайла, саки 2 сеферда гзаф я. Ихьтин нетижа алай аямдин агротехнологияр кардик кутунин куьмекдалди къачудай мумкинвал хьанва. Республикадин хуьруьн майишатдин министрдин сад лагьай заместитель Шарип Шарипован гафаралди, къе ведомстводин пешекарри маса регионрин ва майишатрин тежриба чирзава ва чпин вилик республикадин лежбервиле кӀвенкӀвечи тежриба ишлемишунин везифа эцигнава. кьил къакъудзавайбурулай уголовный дело къарагъарна, 10 йисалди дустагъдай ихтияр ава. Гьелелиг чаз ахьтин дуьшуьшар авач. Вири хъсандиз гъавурда акьуна кӀанда хьи, чун Россиядин гражданар яз, Ватан душмандин къурхулувилик акатай вахтунда ам хуьниз мажбур я. Вичин кӀвал, хизан – Ватан хуьн гьар са итимдин пак буржи тирди аннамишна кӀанда. И жигьетдай заз СП-РИН кьилериз жемятдихъ, армиядин жергейриз эверзавай жегьилар авай хизанрихъ галаз гъавурдик кутунин кӀвалах активламишуниз, селигъалудаказ тухуниз, яшайишдин месэлайра мумкин тир куьмекуниз эвериз кӀанзава, – лагьана Рафик Гъажиагъаевича. Къейдин, тамам тушир мобилизациядин вири месэлайрин гьакъиндай уьлкведа кардик квай «горячий линиядин» телефондин 122-нумрадай ва «ОБЪЯСНЯЕМ.РФ» сайтдай гьакъикъи малуматар къачуз жеда. Алай вахтунда чун ахтармиш тавуна чкӀизвай гьар жуьре малуматрихъ инанмиш тахьана, официальный чешмейрин чӀалахъ хьана кӀанда.
+Шериф Шагьмарданович Шагьмарданов лезгийрин машгьур художник, скульптор, Россиядин художествойрин академиядин член-корреспондент, Россиядин образованидин академиядин (Санкт-Петербург шегьер) Смольный институтдин искусствойрин кафедрадин профессор я. Идахъ галаз санал, ам зегьметда къазанмишнавай виниз тир агалкьунрай Дагъустан АССР-ДИН искусствойрин лайихлу деятель (1985), Россиядин Федерациядин лайихлу художник (2011), Дагъустан Республикадин халкьдин художник (2017) лагьай гьуьрметдин тӀварариз лайихлу хьанва. Шериф Шагьмарданов 1947-йисан 5-октябрдиз Ахцегьрин хуьре, женгера иштиракиз Берлиндал кьван фейи, са жерге орденрин сагьиб ва Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчи, РД-ДИН лайихлу муаллим, вичи Дагъустандин зооветеринариядин техникумда саки 30 йисуз директорвиле кӀвалахай Шагьмардан Шагьмарданован (1917-1994) хизанда дидедиз хьана. Ахцегьрин школада кӀелайдалай кьулухъ ада 1972-йисуз И.Е.Репинан тӀварунихъ галай живописдин, скульптурадин ва архитектурадин институт агалкьунралди куьтягьна (А.А.Мыльникован устӀархана), художник-педагог яз Махачкъалада кӀвалахна. 1975-йисалай адакай СССР-ДИН художникрин Союздин член, Санкт-Петербургдин художникрин Союздин член, Халкьарин арадин искусствойрин академиядин алимрин советдин член хьана. Адан сифте кӀвалахрикай яз Даггосуниверситетдин актовый залда авай «Илимдин алемда» тӀвар алай шикил ва Дербент шегьердин кьилин майдандал эцигнавай мозаикадин шикил къалуриз жеда. И кӀвалахри Ш.Шагьмардановаз Гьамзат ЦӀадасадин тӀварунихъ галай премиядин лауреатвилин тӀвар къачудай мумкинвал гана. Алай вахтунда РАО-ДИН Смольный институтдин искусствойрин кафедрадин заведиш тир ада академический живописдай, академический шикилдай, композициядай тарсар гузва. Металлдал (ракьал) алай «Дагъустанди – БАМ-ДИЗ» тӀвар алай скульптурадин композиция Байкалдинни Амурдин магистралдин Кунерма станциядин вокзалдин дараматдал эцигнава. Шериф Шагьмарданов 20 далай артух монументальный кӀвалахрин автор я. Абурун жергеда балкӀандал алай «Ватан хвейиди» (Махачкъала шегьер) памятник къалуриз жеда. И памятникди чпи Ватан хуьнин кардиз уьмуьр бахш авур игитрин къамат лишанламишзава. Монумент Россиядин виридалайни хъсан эсеррин къизилдин фондуна гьатнава. Эхиримжи йисара Шериф Шагьмарданович Дербент шегьерда балкӀандал алай «Миротворец» памятник, гьакӀни И.И.Бецкийдиз, «Святой Татианадиз» бахшнавай памятникар яратмишунал машгъул я. Ам республикадин, вирисоюздин, Россиядин ва Къецепатан уьлквейрин выставкайрин иштиракчи я. Ш.Шагьмарданован кӀвалахар Россиядин, Европадин уьлквейрин ва США-ДИН хсуси галереяйра ва кӀватӀалра ава. Машгьур художникдин ва скульптордин бегьерлу зегьметдиз Гьукуматди лайихлу къиметни ганва. ИкӀ, активный яратмишунрин кӀвалахдай ва кьиле тухванвай хсуси выставкайрай адаз Дагъустандин Гьамзат ЦӀадасадин тӀварунихъ галай госпремия (1978), Дагъустан АССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамота (1979) ганва. Монументальный са жерге эсеррай ам Дагъустан АССР-ДИН искусствойрин лайихлу деятель (1985) лагьай тӀварцӀиз лайихлу хьана. Шериф Шагьмардановичаз гьакӀ СССР-ДИН художникрин Союздин Гьуьрметдин грамота (1986), «Ватан хвейиди» памятникдай Имам Шамилан тӀварунихъ галай къизилдин еке медаль (2006), Россиядин художествойрин Академиядин къизилдин медаль (2009), Санкт-Петербург шегьердин художникрин Союздин юбилейдиз талукь къизилдин медаль (2010), монументально-скульптурный надир композицияр ва Дербент шегьерда «Миротворец» тӀвар алай монументальный комплекс, гьакӀни «Кавказда образование ва ислягьвал» проект яратмишунай «Юнеско-Аполлондин алай аямдин скульптура» тӀвар алай Халкьарин арадин конкурсдин лауреатвилин тӀвар гана (2011). Ш.Шагьмарданов «Рыцарь чести» тӀвар алай Халкьарин арадин къизилдин ордендин сагьибни я (2019). Къейд ийин, САНКТПЕТЕРБУРГДА яшамиш жезватӀани, Шериф Шагьмарданов��ча вичин гъвечӀи ватандихъ галаз алакъаяр атӀузвач. Ам мумкинвал хьанмазди хайи Ахцегьрин хуьруьз хквезва, вични буш гъилер гваз ваъ. ИкӀ, гьар йисан гатуз лезгийрин игитвилин «Шарвили» эпосдин сувар къейдзавай вахтунда Шериф Шагьмарданов Ахцегьа аквада. Эхиримжи сеферда иниз хтай чӀавуз ада Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадиз вичи гьазурнавай СтӀал Сулейманан бюст пишкеш яз гана. ГьикӀ лагьайтӀа и школа тӀвар-ван авай шаирдин тӀварунихъ гала. Идахъ галаз санал, алай йисан гатуз Шериф Шагьмардановича Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован тӀварунихъ галай паркда игитдиз эцигнавай памятникни къайдадиз хкана. Ихьтин мисалар мадни гъиз жеда. Чна, райондин руководстводин, вири агьалийрин ва чи газетдин редакциядин тӀварунихъай Шериф Шагьмарданович Шагьмардановаз 75 йисан юбилей рикӀин сидкьидай мубаракзава ва адахъ чандин мягькем сагъвал, кӀвалахда мадни виниз тир агалкьунар ва уьмуьрда таъминвал хьана кӀанзава. И мукьвара «Росгеолфонд» ФГБУ-ДИН яшлу ва кесерлу къуллугъчийрикай сад тир чи ватанэгьли алим Вадим Азизович Алискеров рагьметдиз фена. Ам 1935-йисуз Москвада, Магаданда къизилдин мяденар жагъурай, гьялай ва вичин тӀварунихъ ана «Алискерово» шегьер галай машгьур геолог Азиз Алискерован хизанда дидедиз хьана. 1960-йисуз Москвадин М.И.Калининан тӀварунихъ галай рангунин металлрин ва къизилдин институт куьтягьайдалай кьулухъ ада 1975-йисалди СССР-ДИН геологиядин Министерстводин 1-Главкдин Чуьлдин экспедицияда кӀвалахна. Ина ам техник-геологвилин кӀвалахдилай старший геологдин къуллугъдал кьван зегьметдин рехъ фена. Ахпа В.Алискеров геолого-разведочный партиядин начальниквиле тайинарна. Адаз гьакӀ экспедициядин кьилин инженервиле кӀвалахунни кьисмет хьана. 1975-йисуз «ВИЭМС» ФГУПДА кӀвалахай девирда ада агъадихъ галай къуллугъар кьуна: НОТ-ДИН ва УПГР-ДИН Центрдин начальник, илимдин старший къуллугъчи, сектордин ва отделдин заведиш. И къуллугърал ада геолого-разведкада зегьмет ва производство тешкилунин къурулушар гьялна ва яратмишна, къуллугъчийрин зегьмет материальный жигьетдай гьевесламишунин, яшайишдин ва кадрийрин месэлаяр гьялунин карда активвилелди иштиракна.1990-йисалай Вадим Азизович «ВИЭМС» ФГУП-ДИН алим-секретарь, 1992-йисалай Россиядин Федерациядин Гьукуматдин къвалав гвай геологиядин ва чилин къатарик квай менфятлу шейэр ишлемишунин рекьяй комитетдин илимдинни техникадин прогрессдин, илимдин ахтармишунар кьиле тухунин отделдин начальникдин заместитель тир. Идалай гуьгъуьнин йисара ада «ВИЭМС» ФГУП-ДА илимдин рекьяй директордин заместителвиле кӀвалахна. «Росгеолфонд» ФГБУ-ДА Вадим Азизовича 2010-йисалай кӀвалахна ва ам алим-секретардин, кьилин геологдин заместителдин къуллугърал хьана. Кьакьан пешекарвиляй, кьетӀен метлебдин важиблу везифаяр энгелвал авачиз ва вахтунда тамамарунай ам карханадин ва винеда авай органрин руководствойрин патай са шумуд сеферда гьевесламишнай. 2017-йисуз Вадим Алискеров цӀийиз яратмишнавай геологиядин информациядин отделдин кьиле акъвазна. Ада цӀийи отделдин кӀвалахдиз кар алакьунивди руководство гана. Пенсиядиз экъечӀайдалай кьулухъ Вадим Азизовича отделдихъ галаз карчивилин алакъаяр хуьзвай. Ада отделдин вилик акъвазнавай месэлайрай мукьвал-мукьвал меслятар гузвай. КӀвалахзавай вири йисара Вадим Алискерова вич кьакьан дережадин эксперт яз къалурна. Ада вичин девлетлу тежриба жегьил пешекарриз жумартвилелди пайзавай. Абурукай хейлинбуру алай вахтунда геологиядин хиле чӀехи къуллугъар кьунва. Вадим Азизович гьамиша зегьметдин низамдин кьакьан дережадал тафаватлу жезвай ва ада вич кьиле авай коллективда дуьзгуьн марифатдин гьалар хуьзвай. Геологиядин хиле гзаф йисарин бегьерлу ва намуслу зегьметдай, Россиядин минералринни хаммалдин база вилик тухуник еке хсуси пай кутунай Вадим Алискеров «Россиядин Федерациядин лайихлу геолог» лагьай гьуьрметдин тӀварцӀиз лайихлу хьанай. Адаз «Знак Почета» орден, «Хам чилер илемишуник кутунай», «Зегьметдин кьегьалвиляй», «Чилин къатар ахтармишуна лайихлувилерай», «Москвадин 850 йис рикӀел хуьн яз» медалар, «Чилин къатар ахтармишдай отличник», «Дагъдин геологиядин къуллугъдин 300 йис» лишанар ганва. Вадим Алискеров гзаф сеферра «Росгеолфонд» ФГБУ-ДИН ва Россиядин Федерациядин тӀебиатдин ресурсрин ва экологиядин министерстводин грамотайриз лайихлу хьанай. Вадим Азизович Алискерован экуь къамат адахъ галаз санал кӀвалахай ва гьакӀ ам чиз хьайи инсанрин рикӀера гьамишалугъ яз амукьда. Чна рагьметлудан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+РД-ДИН Гьукуматди 2021-йисан 1-ноябрдиз акъудай 300-нумрадин Къарардал асаслу яз, алай йисан 7-сентябрдилай 14-октябрдалди РД-ДИН карчивилин ва инвестицийрин Агентстводи выставкайринни ярмайкайрин серенжемра иштиракунихъ галаз алакъалу харжийрин са пай арадал хкун патал юкьван ва гъвечӀи карчивилин субъектриз субсидияр ахъаюнин мураддалди арзаяр кьабулзава. Са касдиз субсидия ада арза вугудалди са йис вилик регистрациядин взносриз, выставкадин майданар ва тадаракар арендада кьуниз серфнавай пулдин такьатрин 70 процентдин кьадарда аваз, амма 500 агъзур манатдилай артух тушиз гузва.
+Дагъустанда милли проектдай тамара цӀай хкадардай техника маса къачун патал саки 6 миллион манат чара ийида. Гьа икӀ, январдин 20 даз, Дагъустандин меркезда «РФ-ДИН Кьиблепатан ва СКФОДИН субъектри тамун алакъайрин рекьяй вахканвай векилвилер тамамарунин менфятлувал: 2021-йисан нетижаяр ва 2022-йис патал вилик акъвазнавай везифаяр» месэладай тамун майишатдин Федеральный агентстводин чкадал фена тухвай совещание кьиле фена. Алатай йисуз Даглесхозди кьиле тухванвай кӀвалахдиз къимет гуналди, РД-ДИН Гьукуматдин Председателдин заместитель Абдулмуслим Абдулмуслимова къейдна хьи, санлай къачурла республикадин тамухъанри вилик эцигнавай везифаяр кьилиз акъудна. Идалайни гъейри, ада алава хъувурвал, алай йисуз «Экология» тӀвар алай милли проектдин сергьятра аваз тамара цӀаяр кьуниз акси техника ва тадаракар маса къачун патал федеральный бюджетдай 6 миллионни 726 агъзур манатдин кьадарда такьатар чара авун фикирдиз къачунва.
+Республикада Расул Гьамзатован 100 йисан юбилей къейд авуниз талукь яз гьазурзавай пландин бинедаллаз, 8,5 миллиард манатдин къимет авай 70 далай виниз мярекатар тухудайвал я. Тайинарнавайвал, юбилейдихъ галаз алакъалу мярекатар кьиле тухун патал 8,8 миллиард манат герек къведа. Идакай 5,2 миллиард – федеральный бюджетдай, 2,9 миллиард – республикадин, 7 миллион манат – чкадин бюджетрай ва 650 миллион манат бюджетдинбур тушир фондарай. Гьукуматдин пресскъуллугъди хабар гайивал, пландик Расул Гьамзатован тӀварунихъ галай проспектни ремонт авун кутунва. И кар патал федеральный центрадивай 650 миллион манат тӀалабдайвал я.
+Алай вахтунда республикада арадал атанвай эпидемгьаларихъ галаз алакъалу яз Дагъустанда 12544 школьник дистанционный къайдада чирвилер къачунал алуднава. Идакай РД-ДИН образованидин ва илимдин Министерстводин пресс-къуллугъдин делилрин бинедаллаз «Мирмол» сетдин изданиди хабар гузва. Информационный порталдин делилралди, карантиндал ва дистанционный къайдада кӀвалахунал 978 кьван муаллимар ва 2289 кас педагогвилин къуллугъчияр алуднава.
+2021-йисуз республикадин промышленный производстводин индексди 109,5 % тешкилна. Идан гьакъиндай INSTAGRAM-ДА авай вичин чина РД-ДИН Гьукуматдин Председателдин 1-заместитель Батыр Эмеева хабар гана. «Ихьтин нетижаяр федеральный къурулушрихъ, гьа жергедай яз, Россиядин Миноборонадин ва ОПК-ДИН карханайрихъ галаз саналди тир кӀвалахдин гьисабдай къазанмишнава», – къейдна РДДИН Гьукуматдин Председателдин 1-заместителди. Къейднавайвал, оборонзаказдин кьадар 7,3 миллиард манатдив къведалди артух хьанва. Имни 2020-йисав гекъигайла 40 процентдин гзаф я. Зегьметдин бегьерлувал хкаж хьунин виридалайни кьакьан нетижаяр «Концерн КЭМЗ» ОАО-ДИН ва «Завод Дагдизель» ОАО-ДИН карханайрихъ ава. Идалайни гъей-ри, алатай йисуз республикада кӀвачин къапарин кьве фабрика, шейэр твадай къапар гьазурунин рекьяй кархана ачухна. Абурун куьмекдалди 185 кӀвалахдай чка яратмишнава. И проектар кьилиз акъудуниз 580 миллион манат СЕРФНА.«АЧУХ хьанвай кӀвачин къапарин цӀийи фабрикайри къалурзавайвал, Дагъустандин кӀвачин къапарихъ гьам республикадин къенепата ва гьамни адан къецепата игьтияж ава. Гъилевай йисуз кӀвачин къапар гьасилдай мадни 4 фабрика ачухун гуьзлемишзава», – алава хъувуна Батыр Эмеева. Идалайни гъейри, къейд авурвал, «Салаватстекло Каспий» ООО-ДИН карханайра 2021-йисуз производств��дин кьадарди саки 4 миллиард манат тешкилна. Завод Россиядин территорияда лап алай аямдин шуьшейрин карханайрикай сад я. РД-ДИН Кьил Сергей Меликова Кьилин Администрациядин ва Гьукуматдин цӀийи хъувунвай къурулуш тестикьарнава. Адан бинедаллаз Дагъустан Республикадин информационный политикадин рекьяй Управление информационный политикадин ва пресс-къуллугъдин Управленидиз элкъуьрдайвал я. Къуллугъдин рекьяй пресс-къуллугъдин руководитель Управленидин начальникдин заместителни жеда. Подразделенидин кьиле Дагъустан Республикадин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин руководителдин заместитель – Дагъустан Республикадин Кьилин информационный политикадин ва пресс-къуллугъдин начальник жеда. Гьа икӀ, республикадин Кьилин Указдалди Дагъустан Республикадин Кьилин куьмекчийрин ва меслятчийрин Аппарат тешкилун фикирдиз къачунва. Ада здравоохраненидин, яшайишдин рекьяй вилик финин, культурадин, жегьилрин политикадин, гьакӀни къайдаяр хуьдай органрин хилера месэлаяр гьялунин карда менфятлувал хкажунин рекьяй алахъунар сад ийида. Идалайни гъейри, Администрациядин къурулушда Дагъустан Республикада наркотикриз акси комиссиядин аппарат яратмишзава. Республикадин Халкьдин Собранида РД-ДИН Кьилин тамам ихтиярар ганвай векилдин институтни тестикьарнава. Тамам ихтиярар ганвай векилди РД-ДИН Кьили законодательный инициативадин рекьяй ихтиярар кьилиз акъудун таъминаруна, гьакӀни бюджетдин процессда бязи векилвилер кьилиз акъудуна иштиракда. Ада вичин къуллугъдин везифаяр кьилиз акъудун таъминарун патал Администрациядин къурулушда махсус подразделение яратмиш-зава – тамам ихтиярар ганвай векилдин Секретариат. Гьа са вахтунда Дагъустан Республикадин Гьукуматдин мониторингдин ва милли проектар кьилиз акъудунин анализдин отдел яратмишзава («Проектрин офис»). Ада республикада милли проектар кьилиз акъудунин гьакъиндай вири малуматриз анализ гуда ва и кӀвалах умумиламишун таъминарда, абур уьмуьрдиз куьчуьрмишунин нетижайрин гьакъиндай Гьукуматдин руководство хабардарда. ЦӀийи подразделенидин ерида Дагъустан Республикадин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин общественный проектрин Отдел яратмишунин къарар кьабулнава. Къейднавай отделди метлеблу общественный инициативаяр ва республикадин умуми серенжемар кьилиз акъудун таъминарда. Идалайни гъейри, Дагъустан Республикадин Кьилин КОНТРОЛЬНО-ФИНАНСОВЫЙ Управление Дагъустан Республикадин Кьилин Контрольный Управленидиз элкъуьрнава. РД-ДИН Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин къайдаяр хуьзвай органрихъ галаз алакъалувал хуьзвай Отдел гражданвилин оборонадин ва къайдаяр хуьзвай органрихъ галаз алакъа хуьнин рекьяй РД-ДИН Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин Отделдиз элкъуьрнава.
+Исятда чпик коронавирусдин инфекция акатнавай инсанрин кьадар садлагьана артух хьанва. Идахъ галаз алакъалу яз «Ахцегь район» МР-ДИН кьал Осман Абдулкеримован тапшу-ругъдалди 23-январдиз 1-нумрадин АСОШ-ДИН дараматра дезинфекция кьиле тухвана. Идалайни гъейри, и школада температурадал гуьзчивал тухунин кӀвалахни кардик кухтунва, аялар нефес къачудай органар хуьдай махсус тадаракралди таъминарнава.
+Дагъустанда медицинадин мурадар патал жими кислород гьасилунин рекьяй сифте завод эцигзава. 2021-йисуз цӀийи коронавирусдин инфекцияди арадал гъанвай азарлуйрин кьадар артух хьунихъ ва эпидемиологиядин гьаларихъ галаз алакъалу яз, Дагъустанда медицинадин кислороддихъ авай игьтияж артух хьанва. Проект кьилиз акъудуни (заводдихъ суткада 4,8 тонн жими кислород гьасилдай къуват ава) Дагъустан Республикадин территорияда коронавирусдин инфекция чкӀанвай шартӀара вич гьасилунихъ важиблувал авай суьрсетдин кьадар артухардай мумкинвал гуда. Проектдин тереф Россиядин Минпромторгдин кудайданни энергетикадин комплекс патал машиностроенидин Департаментди хвенва. Проектдик кьил кутунвайда промышленность вилик тухунин Фондунай 80,7 миллион манатдин кьадарда пул бурж къачуна. Республикадин Гьукуматди медицинадин газар гьасилун, хуьн ва маса гун патал «Трастфарма» ООО-ДИ Россиядин Минпромторгдай лицензия къачунин карда куьмекар гузва. Алай вахтунда тадаракар эцигун патал гъвечӀи май-дан гьазур я. Идалайни гъейри, инвестордихъ галаз санал гьава пайдай тадарак яратмишун патал Кумторкала райондин Тюбе хуьре чилин участок хкязава. Дагъустандин Кьил Сергей Меликован тапшуругъдалди Гьукуматди тягач ва цистерна – ярумчух прицеп маса къачун патал МЧС-ДИЗ резервдин фондунай 31 миллион манат чара авунин гьакъиндай къарар кьабулна. Маса къачузвай техника медицинадин кислород санай масаниз тухун патал тайинарнава. Къенин йикъалди махсус техника маса къачунва. СКФОДИН территорияда ихьтин анжах кьве машин ава. Абурукай сад Дагъустандиз чара авунва.
+Чна вирида са мус ятӀани школада кӀелайди я ва чи рикӀел а кар хъсандиз алама хьи, диде-бубадиз школадиз эверунихъай чаз гзаф кичӀезвай. Абуруни чавай чеб масадбурун вилик къулайсуз гьалара тун тавун истемишдай. Са гьихьтин ятӀани беябурчивилин крарикай чун гьеле рахадач. Къе лагьайтӀа, чаз чка-чкада аквазвайвал, дидебубайри чпин аялдиз дикъетдивди яб гузва, гьа аялдин вилик муаллимдин гьерекатар пислемишзава. Бязи дуьшуьшра абур муаллимдихъ галаз гьатта гьуьжетризни физва. Ида а кардал гъизва хьи, аялди вичин тереф хуьзвайди лап фад гьиссзава. Муаллимрин гьерекатрин ва гафарин метлеб агъуз аватзава ва абурухъ галаз гьар гьи дуьшуьшда хьайитӀани гьуьжетарзава. Къейднавай месэлада анжах са тереф кьаз жеда ва ам гьар са диде-бубадив агакьарун важиблу я. Гьа икӀ,
+эгер диде-бубайрин патай муаллимдиз гьуьрмет авачтӀа, са аялдини вичин муаллимдиз гьуьрметдач!
+Гьавиляй диде-бубаяр муаллимрив дикъетлудаказ эгечӀунихъ акьалтӀай чӀехи метлеб ава. Герек аялдин вилера муаллимдин кесерлувал дегиш тежедайди яз жен. Гьар са муаллимди аялдихъ галаз сад-садан гъавурда акьадайвилин гьалар арадал гъун лазим я. Эхирдин нетижада гьам и ва гьамни муькуь терефдихъ анжах са умуми мурад ава: аялар лайихлу инсанар яз тербияламишун ва абуруз мягькем чирвилер гун! Аялри муаллимриз вучиз гьуьрметзавач? И карда вуж тахсирлу я ва вуч ийин? Мумкин я, квез са мус ятӀани ихьтин гафарин ван хьана: «Жегьилар чӀур хьанва», «Чи вахтара ихьтин крар авачир», «Аялри чӀехибуруз эсиллагь гьуьрметзавач», «Зи ученикри зун са затӀунайни кьазвач». Куьн ихьтин месэлайрихъ галаз таниш ятӀа, вуч ийин? И кар патал гьуьрмет вуч затӀ ятӀа веревирдна кӀанда. Ам вучиз лайихлудаказ къазанмишун лазим я ва вучиз ученикри муаллимриз гьуьрмет тавур дуьшуьшар амукьзава? Гьуьрмет анжах кьве терефдинди жеда. Маса касдин намусдик хкӀадай крар авуна виже къведач. Гьуьрмет гъутаралди, къурхуйралди, кичӀерар кутуналдини «къакъудиз» жедач. Къурхуяр гуналди кичӀевал, тӀал, дакӀанвал, айибвал арадал гъиз жеда, амма гьуьрмет – ваъ. Анжах кьве терефдини барабарвал хуьналди, хсуси фикирар гьисаба кьуналди и кар къазанмишиз жеда. Муаллимдин везифа ученикар чирвилер къачунин карда гьевесламишун я. Ученикар бейкефар авуналди, авур чӀуру крарай жазаламишуналди, абуруз сес хкажуналди, бязи муаллимри аялрин патай ажугълувал арадал гъизва. Идани гьуьрмет авуниз рехъ ачухзавач, акси яз, кичӀевилел, дакӀанвилел, нифретдал гъизва. Ученикрин ван текъвезвай, класс «хуьз» тежезвай муаллимди вичиз аялри ийизвай гьуьрмет фад квадарда. Гьавиляй ада классдихъ галаз кӀвалахдал датӀана зегьмет чӀугуна кӀанда. Муаллимди аялриз хиве кьур крар кьилиз акъудун лазим я. Акси дуьшуьшда абуру тапарар рикӀелай ракъурдач. Бязи муаллимри «За лагьайвал жеда, вучиз лагьайтӀа зун ина кьилинди я» лугьуда. Ученикрин винел анжах жува-жув хкажуналди классдихъ галаз рафтарвал тайинарун менфятсуз кар я. Амма им жува-жув аялрихъ галаз таяр-туьшерихъ галаз хьиз тухвана кӀанда лагьай чӀал туш. Гьар гьикӀ ятӀани, муаллимди ученикрихъ галаз алакъайра сенгер хуьн важиблу я. Герек атай дуьшуьшра жуван гъалатӀарни хиве кьуна кӀанда. Ихьтин дуьзенивилиз ва викӀегьвилиз ученикри, иллаки жаванри, къимет гуда. Идалайни гъейри, абуру а кар кьатӀуда хьи, чпизни гъалатӀар ийидай ихтияр ава ва и кардай абур пислемишдач, къиметдай вегьидач, абуруз намусдик хкӀадай гафар лугьудач. Педагогрилай вири крар аслу яни? Гьелбетда, ваъ. Чахъ четин аялар, къайдасуз гьалара авай хизанар тӀимил авач. Абуруз «гьуьрмет» лагьай гаф фантастикадин хиляй я. Садахъни хизанда адет хьанвай тербия гунин тегьер дибдай дегишардай къуват авач. Амма чавай гьар са аялдин кимивилерал кӀвалахиз, адан лайихлувилер хкажиз, тереф хуьз, гьевесламишиз, авур чӀуру крарай къвезвай талукь тир жаза гуз жеда. Педагогвилин кӀвалахда ишлемишзавай «къизилдин къайда» ава: истемишунар ва гуьзлемишзавай нетижаяр барабарбур жен. Вири крар асантбур я: чна чпи гьуьрмет багъишзава, ученикриз, инсанриз хьиз, къимет гузва. Идани гуьзлемишзавай нетижаяр арадал гъида. Кьилинди ам я хьи, чна чи винел кӀвалахзава!
+Алай вахтунда коронавирусдиз талукь яз чи республикада гьалар къизгъинбур яз амукьзава. Пешекарри гила цӀийи омикрон штамм чукӀунихъ галаз алакъалу яз, и азардик начагъбурун кьадар артух хьун мумкин я лугьузва. Омикрондин кьетӀенвал ам я хьи, ада инсандин жигерриз ва бронхайриз фад чӀуру таъсирзава. Идахъ галаз алакъалу яз чна, хаталу и инфекциядин вилик пад кьадай серенжемрал кӀевелай амал авун чарасуз я. ВОЗ-ДИН пешекарри къейдзавайвал, алатай гьафтеда дуьньяда 15 миллиондилайни гзаф инсанрик коронавирус акатнава. Роспотребнадзорди хабар гузвайвал, эхиримжи вахтара чи республикада чпик коронавирус акатнавай 169 кас малум хьанва. РД-ДИН Минздравди къейдзавайвал, Дагъустанда коронавирус акатай 83 кас сагъар хъувунва, 7 кас рагьметдиз фенва. Хаталу и инфекциядиз акси яз 930430 касдиз вакцина янава.
+Малум тирвал, дуьньядин вири пипӀера хьиз, чи уьлкведани коронавирусдин инфекция чкӀана хейлин вахт я. Гила адан цӀийи, хаталу штамм-омикрон пайда хьанва. Амма гзаф инсанрик секинсузвал адаз акси рапар ягъуни кутазва. И мукьва чун Ахцегьрин хуьруьн агьали Марьям Абубакаровадихъ галаз гуьруьшмиш хьана ва вакцинациядиз талукь яз адав са шумуд суал вугана. –
+Куьне коронавирусдиз акси раб янавани?
+– Эхь. И раб ягъун инсанар и хаталу инфекциядикай хуьдай умудлу рехъ я. Сифтедай за и месэла артух кваз кьазвачир, амма яшар жеридавай артухан заланвални хьанва, гьакӀ давление гьамиша винеда ава. Зун хьтин инсанар патал коронавирус иллаки хаталу я. И азардик начагъ хьана артухан азабар къачудайдалай раб ягъун хъсан я.
+– Куь хизандин членар, мукьва-кьилияр ва танишар коронавирусдиз акси раб ягъуниз гьикӀ килигзава?
+– Гьелбетда, заз чидайбурукай и азардик начагъ хьайибурни авачиз туш. Гьавиляй зи аялри, чпин кӀвалахзавай чкайра гьамиша инсанрихъ галаз алакъада авайвиляй, гьакӀ зи уьмуьрдин юлдашди ва амай мукьва-кьилийри рапар янава.
+– Раб ягъайдалай кьулухъ кефияр гьикӀ я?
+– КЬВЕД-ПУД юкъуз зун са тӀимил кефсуз хьана, температура 37 градусдилай алатнавай. Исятда гьал хъсан хьанва. Амма гьар са касдин организм са жуьре я. Вакцина ягъайла садбуру чеб хъсандиз гьиссзава. Гьелбетда, за хатасузвилин къайдайрални кӀевелай амалзава: туьквендиз ва масанриз фидайла маска алукӀзава, пара ксар авай чкайрикай яргъа жезва, мукьвал-мукьвал гъилер чуьхуьзва ва икӀ мад. Амма гьар гьикӀ ятӀани раб ягъун саламатвал я. Гьавиляй за квез виридаз коронавирусдиз акси раб ягъун меслятзава.
+Эхиримжи гьафтеда Ахцегь районда инсанрик коронавирус акатай 7 ва вирусдин пневмония акатай 12 дуьшуьш хьанва. Эгер алатай гьафтедин нетижадив гекъигайтӀа, и гьафтеда чина коронавирусдин азар акатнавай ксарин кьадар артух хьанва. Алатай 2021-йисан 27-июлдилай районда ковиддин госпиталди вичин кӀвалахни башламиш хъувунва. И карни коронавирусдин инфекция чукӀунихъ галаз алакъалу я. Алай вахтунда ковиддин отделение (15 койка) ЦРБ-ДИН инфекциядин отделенида ава. Ана юкьван дережа-дин залан гьалда авай азарлуяр сагъарзава. Исятда арадал алай 15 койкадикай 11 койкадал азарлуяр ала. Ида 73,3 % тешкилзава. Йисан эвелдилай эгечӀна чина 3021 касдиз ковиддин тестирование тухванва (1999 ПЦР+1022 экспресс диагностика), гьафтедин къене чна 868 ва эхиримжи суткада – 124 биопробаяр къачунва. ЦӀийи коронавирусдин инфекциядиз акси вакцинация участокдин духтур-терапевт – Саният Мусаевна Урдухановадин гуьзчивилик кваз галай-галайвал кьиле тухузва. Эхиримжи вахтуналди чаз 13328 доза вакцинаяр атанва. Вири саналди 10 910 касдиз вакцина янава (сифте компонент). И кьадарди чпиз вакцина ягъун лазим тир 18042 касдикай 60,5 % тешкилзава. Чав агакьнавай вакцинадин кьадардикай ида 81,9 % тешкилзава. Вакцинадин кьвед лагьай компонент 7863 касдиз янава, 1615 касдиз вакцина ягъун патал «СПУТНИК-ЛАЙТ» ишлемишнава, 252 касдиз ревакцинация авунва, 2418 доза вакцина ама. Алай йисан 18-январдилай 25-январдалди районда 660 касдиз вакцина янава. Абурукай 312 кас Ахцегьай ва амайбур райондин хуьрерай я. ЦРБ медицинадин маскайралди, халатралди, респираторралди ва маса тадаракралди тамамвилелди таъмин я.
+М.НАРИМАНОВ,ЖУРНАЛИСТ-ПЕДАГОГ, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Эхиримжи вахтара гьам федеральный ва гьамни региональный дережада муаллимдин дережа хкажун, обществода метлеблу и пешедин кесерлувал артухарун патал чалишмишвилер ийизва. Чи республикадани и месэладиз кьетӀен фикир гузва. Амма и рекьяй кьиле тухузвай кӀвалахда гзаф кьадар четинвилер амукьзава. Абурун чӀехи пай диде-бубайрин сообществодин вилера муаллимдин кесерлувал квахьунихъ галаз алакъалу я.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Малум тирвал, муькъверин машгьур устӀа рагьметлу Идриса 1936-йисуз, чкадин жемятдиз вичин патай савкьат яз, Ахцегьа чарх алай зурба муьгъ эцигна. Гьа чӀавалай инихъ, гьич садра кьванни ремонт тавуна, надир имаратди са нукьсанни квачиз халкьдиз къуллугъзава. Милли тарихдинни архитектурадин памятник яз адал, Ахцегьрин кьетӀен къамат яратмишзавай гуьзел имаратдал, ингье 80 йисалай гзаф я, районэгьлийрини мугьманри гьейранвалзава. УстӀарди кӀвалахдин гьакъи къачузвачир, анжах йикъа са касди адаз ва 3-4 кас фялейриз тӀуьн гузвай. Муьгъ къадимлу хьун патал устӀа Идриса пара мукьуфдивди къванер хкягъиз, хкӀатӀиз, явашдаказ кӀвалахдай лугьуда.– Я устӀа, икӀ явашдказ эцигиз хьайитӀа, шумуд йис кӀанда ваз и муьгъ бегьемарун патал? – хабар кьада адавай Мирзабег лугьудай са агьваллу ва пара мискьин ахце��ьвиди. – Ваз кичӀе жемир, Мирзабег, чун ви кӀвализ фу нез кьведра къведач, – туьгьметдин куьруь жаваб гана адаз месэладин гъавурда гьатай устӀарди. Эхь, агьваллу ксар гьамиша авайди тир, исятда абурун кьадар мадни пара хьанва. Абурукай анжах лап тӀимилбуру чпин тӀвар-кар амукьун, хайи ватан аваданламишун, чпиз ва диде-бубадиз инсанри рагьмет гъун патал муьгъ, рехъ-хвал, булах туькӀуьрзава. Вичин гъилералди гьалал зегьметдин фу незвай устӀа Идрис агьваллу кас туширтӀани, руьгьдин жигьетдай девлетлу ва жумарт рикӀ авай адаз къени вирида рагьмет гъизва.
+лацу кьил чичӀек михьна, як регъведай машиндай авадарда. Ахпа ам жунадал эцигна, 2 сятда туьд кутӀунда ва винелайни чими шарфунал кӀевирда. И жуьредин дарман ишлемишайла, азарлудаз тамам са йисуз туьтуьнин азарди азаб хгудач.
+са стакан спирт, зур стакан кӀерецрин арайра авай лепеяр, чӀижерин куьнуьйрин тӀеквера жедай 50 г. шкьакь (прополис) – ибур вири сад-садак какадарда. Арадал атай къаришма кьве вацран вахтунда йикъа пудра гьар сеферда 10-13 стӀал ишлемишда.
+са тӀурунавай чӀулав смородинадин пешерал (куьлуь авуна) зур литр ргазвай яд илична, 2 сятда турдалай кьулухъ, куьзда. 4-5 юкъуз йикъа садра зур стакан гьалима хъвада.
+чӀулав смородинадин 100 г. пешер, цацун таран 50 г. пешер, сирендин 50 г. цуьквер чеб-чпик какадарна, са стакан яд илична, 30 декьикьада тада. Хьайи къаришма тӀуьн недалди хъвада.
+пешери нефес къачудай органар михьи ийида. Хуьрекдин са тӀурунавай дамардин пешерал са стакан ргазвай яд илична 15 декьикьада тада, ахпа ам куьзна, йикъа пуд сеферда 1,3 стакандавайди хъвада.
+руфуник квай ял хкудда, тӀал секинарда, тӀуьр хуьрек иливаруниз ва бедендик квай артухан кьеж хкудиз куьмек гуда.
+чередадин хъач, чӀутран цуьквер, инийрин цуьквер, гьажибугъдадин чӀарар, пустырникдин хъач (вири сад хьтин паяр) сад-садак какадарна, хуьрекдин са тӀурунавай къаришмадал са стакан ргазвай яд илична, 3 сятда тада. Ахпа ам куьзна, 1,4-1,3 стакандавайди йикъа пуд сеферда ишлемишда.
+агъадихъ галай рецептдикай менфят къачуда: 300 г. медицинадин спирт, 10 мг. камфорный спирт, гьакьванни йод, 10 таблетка аналгин вири садсадак какадарна, тӀазвай жалгъайривай гуьцӀда.
+авайбуруз ихьтин рецептди куьмек гуда: 10 г. девясилдин дувулрал 100 г. эрекь илична пуд гьафтеда мичӀи къайи
+ГКУ РД «ППС РД»-ДИ кьиле тухвай «Лап хъсан пожарный часть» тӀвар алай конкурсда чи райондин 50-нумрадин пожарный частуни алатай йисан кӀвалахдин нетижайрай 1-чка кьуна ва тафаватлу хьайи инин вири къуллугъчийриз РД-ДИН МЧС-ДИН министр Н.М.Къазимегьамедова гьуьрметдин шабагьар гана. Идалайни гъейри, райондин пожарный частунин къуллугъчи А.Жалилова ГКУ РД «ППС РД»-ДИ тешкилай «Лап хъсан пожарник» тӀвар алай конкурсда 1-чка кьуна. Райондин пожарный часть патал им еке агалкьун я. Чи коллективдиз чи кӀвалахдиз кьакьан къимет гунай РД-ДИН МЧС-ДИН министр, генерал-майор Н.М.К��азимегьамедоваз, ГКУ РД «ППС РД»-ДИН регьбер Д.Г.Маллаеваз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумариз кӀанзава!
+чкада эцигда. Ахпа йикъа 2 сеферда хуьрекдин са тӀурунавайди ишлемишда. Ихьтин дарманди хам михьи ийида.
+къуватсуз хьанвайла, кьурурнавай емишрикай куьмек жеда:200 г. кьурурнавай машмашрин патар, гьакьванни инжирар ва цилер авачир чӀулав хутар вири куьлуь авуна, сад-садак какадарда (як регъведай машиндай авадарна виже къведач), чукӀулдал куьлуь авунвай 25 кӀерецдин хехвер алава хъийида. И къаришма хъсандиз агалнавай шуьшедин къапуна аваз холодильникда хуьда. Гьар юкъуз хуьрекдин са тӀурунавайди ишлемишда.
+жунадин 2-3 къат водороддин перекисдай кьежирна, 15-20 декьикьада гардандин патавай кьулан тарцел эцигда. Кьилин тӀал фад секин жеда.
+хъсан хьун патал, 3-4 газардикай хкуднавай мижедик чайдин са тӀурунавай къаймах акадарна, гьафтеда 3-4 сеферда, фу тӀуьрдалай кьулухъ ишлемишда.
+И мукьвара чи районда школьникрин арада шашкайрай кӀвенкӀвечивал патал акъажунар кьиле фена. Абура сад лагьай доскадал 1-чкадиз М.Гьажиев лайихлу хьана. Кьвед ва пуд лагьай чкаяр, талукь тирвал, А.Асварова ва И.Жабраилова кьуна. Кьвед лагьай доскадал 1, 2 ва 3-чкайриз талукь тирвал, Къ.Абубукаров, А.Себзалиев ва У.Селимов лайихлу хьана. Пуд лагьай доскадал (рушарин арада) 1-чка С.Гьабибулаевади кьуна. Кьвед ва пуд лагьай чкайриз С.Эскерханова ва Ф.Гьасанова лайихлу хьана. Акъажунрин гъалибчийриз ва призерриз кубокар ва грамотаяр гана.
+Ахцегь район Дагъустанда виридалайни гзаф туристар къвезвай чкадиз элкъвенва, хабар гузва Минтуризмди. Алай вахтунда гьам хъуьтӀуьн ва гьамни гатун туриствилин сезонриз республикадиз къвезвай туристар патал виридалайни гзаф рикӀ алай чкаяр Дербент, СУ-ЛАКДИН каньон, САРЫ-КУМ бархан, Гуниб, Хунзах, Шамильский, Ахцегь ва Дахадаев районрин этнокультурадин ва тӀебиатдин объектар я. Къейднавай муниципалитетра кьилдин объектриз къвезвай туристрин кьадар, 2020-йисав гекъигайла, 40 далай 60 процентдал кьван артух хьана.
+∗ Чпин бедендин екевилиз килигайла, виридалайни гзаф заланвал авай къуш кьукь (дудак) я.∗ Винел патан акунар лепе алай циз ухшар туьтуькъушар 20 йисуз кьван яшамиш жезва. Вири жуьредин туьтуькъушрикай абур виридалайни гзаф йигинвал авайбурни я.∗ Девекъуш, киви, додо, пингвин, казуар — ибурувай лув гуз жезвач.∗ Виридалайни чӀехи къуш девекъуш я. Адан кьакьанвал 2 метрдилайни артух жеда.∗ Гьар са къушран кӀуфун кӀалуб ада тӀебиатда незвай емдив кьурди я.∗ Къенин юкъуз инсанриз дуьньяда яшамиш жезвай 10694 жуьредин къушар малум я.∗ Дуьньяда лувар квачир анжах са къуш ава — киви.∗ Къушариз гьекь акъатдач.∗ Дуьньяда виридалайни гъвечӀи кака колибри къушранди я.∗ Къушарин кӀарабрилай абурун цӀакулар залан я.∗ Вири дуьньяда зегьерлу къушарин ругуд жуьре ава.∗ Колибридивай кьулухъдини лув гуз жеда.∗ Виридалайни гзаф йигинвал авай къуш сапс��н (картарин жинсиникай тир къуш) я.∗ Чинеругдин вилериз инсандинбурулай 8 сеферда хъсан аквазва.∗ Филиппинрин сергьятра лекьериз еке къимет гузва, гьавиляй абур кьейидаз 12 йисуз дустагъда ацукьарунин жаза гузва.
+Алай вахтунда, гьикьван гьайиф къведай кар ятӀани, чпихъ рахунрин жигьетдай нукьсанар авай школадилай виликан яшдин аялрин кьадар артух жезва. Къейдин, нукьсанар гьам рахун ибарат тир сесериз, гьамни рахунар арадал гъизвай къурулушдиз талукь жезва. И жуьредин татугай гьалар арадал атунин себебар гьар жуьрединбур я. Райондин реабилитационный Центрдин логопед Ф.Таргачевади рахунин жигьетдай нукьсанар авай аялрихъ галаз тайин мураддихъ ракъурнавай кӀвалах тухузва. И карди арадал хъсан нетижаярни гъизва. *** И идарадин воспитатель Р.Агъабалаевади начагъ аялрихъ галаз «Блины» темадай тарс тухвана. Ада аялриз недай и шей чурунин сирерикай суьгьбетна, гьакӀ абуруз блинаяр чрадай ва стол къурмишдай тегьер къалурна. И мукьва РЦДПОВ-ДА январдин вацра чпив яшайишдин къуллугъар агакьарун лазим тир ксар ва абурун векилар кьабулна. Инин пешекар А.Гьабибуллаевади начагъ аялрин диде-бубаяр и идарадин къенепатан къайдайрихъ галаз танишарна ва чарасуз документар гьазурна. Идалайни гъейри, Центрдин пешекарри гьакӀ аялар медицинадин жигьетдайни ахтармишна. Базарда авачир вуч ава лугьуз, сада гатфариз салан кӀвалахар авунач. Гила гатуз къекъвезва, ргадай гьажикӀадин кьве таза кӀаш це ман лугьуз.– Фена базардай вучиз къачузвач? Ана авачир вуч ава? – адан рикӀел хкана къуншиди вичин гафар. Кьве кӀашни гана, мад сеферда хълагьна: – Базардиз алад!***– Я Лутубег, мад вадакай – сад? Вуна, гьикӀ хьайитӀани, алцурарзавайди садазни сир туш. Виридалайни вуж алцурарун регьят я?– ЮУ-УЪ! Гьелбетда, жувахъ агъана, жувал ихтибарзавайди! Гуьгьуьл кьун, тариф авун бес я, япар хкаж, вилер агаж хьана, кӀвачерик ярхни жез гьазур жеда ам! Тарифди руьгьдай вири хъуьтуьларда!
+И мукьва чи райондин добровольчество вилик тухунин ресурсный Центрда «Чи райондин 2021-йисан лап хъсан спортсмен» конкурсдин гъалибчийриз шабагьар гуниз талукьарнавай мярекат кьиле фена. Ада раймуниципалитетдин кьилин заместитель В.Агъасиева, райондин пресс-къуллугъдин руководитель С.Сулейманова, жегьилрин парламентдин председатель Р.Шакирова, УКСМПВАТ МКУ-ДИН къвалав гвай спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин отделдин начальник А.Насирова, Санкт-Петербург шегьердин лезги диаспорадин руководитель А.Шихзадаева ва масадбуру иштиракна. Шаз иллаки хъсан нетижаяр къазанмишай чи райондин спортсменрин арада А.Гудаева, кьезил атлетика, Э.Шагьмарданован тӀварунихъ галай ДЮСШ, Ахцегьрин хуьр, тренер А.Г.Палчаев; Ш.Шагьэмиров, армрестлинг ва футбол, Э.Шагьмарданован тӀварунихъ галай ДЮСШ, Гъуьгъвезрин хуьр, тренерар Э.К.Алискендаров ва Х.Г.Букаров; С.Шагьбанов, грэпплинг, Э.Шагьмарданован тӀваруних�� галай ДЮСШ, ЦӀийи Усуррин хуьр, тренер Э.К.Экберов; Э.Крымов, армрестлинг, Э.Шагьмарданован тӀварунихъ галай ДЮСШ, Гъуьгъвезрин хуьр, тренер И.И.Шагьэмиров; Д.Исейханов, «Приз зрительских симпатий» номинациядай гъалибчи, азаддиз кьуршахар кьун, Э.Шагьмарданован тӀварунихъ галай ДЮСШ, Ахцегьрин хуьр, тренер З.М.Гъаниев авай. Конкурсда гъалиб хьайи вирибуруз спонсордин патай 5 агъзур манат пулар ва рикӀел аламукьдай пишкешар гана. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, абурун хизанриз ва мукьвакьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай чпиз! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Балалиев Камалдиназ играми буба ва амай мукьва-кьилийриз пара кӀани
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Яшайишдин важиблу объектрин хатасузвал таъминарин
+Алай йисан 23-январдиз райадминистрацияда кьиле фейи райондин активдин совещаниедал «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Д.Шерифалиева авур гьахъ-гьисабдай.
+Ахцегь райондин жемиятдинни сиясатдин «ЦӀийи дуьнья» газет 1928-йисан июлдилай акъатзава. Ам учредитель тир «Ахцегь район» МР-ДИН администрацияди тестикьарнавай Уставдин бинедаллаз кардик ква. Газет чкадал гьазурзава. Анжах ам чап Дербент шегьердин типографияда ийизва. Издание гьафтеда садра акъатзава. Йисан вахтунда А3 форматдин кьуд чин авай 52 нумра акъудзава. Макъалаяр лезги чӀалал ва герек атай дуьшуьшра урус чӀалал чапзава. Газет медиарынокда 2008-йисан мартдилай кардик ква. Газетдин электронный версия райадминистрациядин официальный сайтда ( ва газетдин «Ахты-News» сетевой изданиеда ава. Газетдин бине кутурди ва адан сад лагьай редактор лезгийрин милли журналистикадин бине эцигай, Советрин Дагъустандин сифте алим-филолог, зари, публицист Гьажибег Гьажибегов я. «ЦӀийи дуьнья» – им лезгийрин милли журналистикадин бине кутур лезги халкьдин виридалайни яшлу ва сифте газет я. Алай йисан 21-июлдиз чна адан 95 йисан юбилей къейдзава. «ЦӀийи дуьнья» макъалайрин манадин ва еридин, гьакӀни художественный рекьяй туькӀуьр хьунин ва полиграфиядин жигьетдай тамамарунин карда республикадин виридалайни хъсан газетрикай сад я. Адан тиражди къе 1500 экземпляр тешкилзава. Подписчикар асул гьисабдай райондин территорияда авай образованидин, культурадин, гьар жуьре идарайрин коллективар я. Райондин руководстводин куьмек ва ада чи тереф хуьн галачиз, гьелбетда, ихьтин подписка тешкилун жедай кар тушир. И кардай чна райондин руководстводиз еке чухсагъул лугьузва. Почтадай газет зур йисуз кхьинин къиметди 286 манат тешкилзава, редакциядай газет кхьин 200 манатдай акъваззава. Ам Россиядин почтадай, «Дагпечатдин» киоскдай ва редакциядай чукӀурзава. Газетдин гьар са нумрадин чарасуз экземпляр чна РДДИН Кьилин пресс-къуллугъдиз, РД-ДИН печатдин ва информациядин Министерстводиз, РД-ДИН Роскомнадзордиз, РД-ДИН центральный госархивдин малуматринни аналитикадин отделдиз, республикадин милли библиотекадиз, гьакӀни «Россиядин ктабрин палата» тӀвар алай ИТАР-ТАССДИН милли фондохранилищедин филиалдиз рекье твазва. Алай аямдин шартӀара редакцияди дидед чӀал хуьн, гьакӀни райондин территорияда сад тир информациядин пространство вилик тухун вичин кьилин везифайрикай сад яз гьисабзава. И кар патал законар акъуддай ва исполнительный властдин, чкадин самоуправленидин органрин кӀвалах вахт-вахтунда ачухарзава, официальный малуматар чапзава: нормативно-правовой актар ва масабур. Йисан вахтунда газетдин нумрайра агъзурдалай гзаф материалар ва 300 далай гзаф шикилар чапнава. Абурун жергедай макъалаяр, корреспонденцияр, интервьюяр, зарисовкаяр, репортажар, хабар кьунар, цӀийивилериз талукь гъвечӀи макъалаяр ва икӀ мад къалуриз жеда. Газетдиз ганвай шикилрай районда машгьур инсанар ва агъайни зегьметчияр, жегьилар ва ветеранар, гьар жуьре пешейрин инсанар, хайи крайдин килигиз лайихлу чкаяр ва тӀебиатдин гуьрчег чкаяр аквазва. И материалар гун патал чна, гьелбетда, райондин идарайринни карханайрин коллективрихъ, общественный тешкилатрихъ галаз сих алакъаяр хуьзва ва районэгьлийрин уьмуьрдин серенжемра иштиракзава. «ЦӀийи дуьнья» газетдин макъалайра чи кӀелзавайбурук къалабулух кутазвай вири темаяр ачухарзава. И вахтунда хуьруьн майишатдихъ, образованидин, культурадин хилерихъ, хайи крайдин тарихдихъ, дидед чӀал хуьнихъ, яшайишдин (социальный) политикадихъ, экологиядихъ галаз алакъалу месэлайриз кьетӀен фикир гузва. 2022-йисуз чапнавай гзаф кьадар макъалаяр жегьилриз ватанпересвилин тербия гуниз талукьарнавай. Идахъ галаз санал спортдин вакъиаяр ачухарзавай, агьалийрин хатасузвал, абур ковиддикай хуьн таъминарунихъ рекье тунвай макъалаяр чапзавай. И кар патал газетдин чинра агъадихъ галай рубрикаяр кардик квай: «Кьилин цӀийивал», «Багъманчийриз хийирлу меслятар», «Газет – кӀелдайди – газет», «Гьуьрметдин доска», «Аялриз дидед чӀал чира», «Чун террордиз акси я», «Коронавирусдин профилактика», «Рекъемрин чӀалалди», «Абур чи чешне, чи дамах я», «Им чир хьун итижлу я», «Журналистдин къейдер», «Поэзиядин чин» ва масабур. Гьелбетда, ихьтин еке кьадар макъалаяр чи кӀелзавайбурун куьмек галачиз гьазурун жедай кар тушир. Газетдин редакция – им авторрихъ, тешкилатрихъ ва идарайрихъ галаз гзаф кьадар алакъаяр авай еке организм Я.«ЦӀИЙИ дуьнья» газетдин редакциядин штат 12 касдикай ибарат я. Абурукай анжах 5 кас яратмишдай работникар я (кьилин редактор ва программист-верстальщикни кваз). Редакциядин яратмишдай коллективди журналистрин виликан несилрин виридалайни хъсан адетар давамарзава ва ам республикадин районрин виридалайни хъсан газетрикай сад тир «ЦӀийи дуьнья» газетдин марка (ери) хуьнин кьетӀивилив ацӀанва. Гьа икӀ, редакция вичин къуватриз килигна вилик эцигнавай месэла – райондин жемиятдинни сиясатдин газет ерилуди хьун – кьилиз акъудиз чалишмиш жезва. Эхиримжи йисара редакция материалралдини техникадал таъмин хьун хейлин хъсан хьанва. Оргтехникадин рекьяйни кьетӀен месэлаяр авач. Гьа са вахтунда чахъ гьеле гьялиз тахьанвай месэлаярни амукьзава. Гьа икӀ, редакциядин дарамат аварийный гьалда ава. Редакциядин коллектив тадаракламиш тавунвай кьве кабинетда дарискьалвиле ава. Чахъ офисдин мебель авач (алатай асирдин 1970-80-йисарин куьгьне инвентарь ишлемишзава). Ремонт тавун себеб яз ам маса къачудай мумкинвални авач. Къаравулчиярни кьилдин кӀваликай магьрум я. Редакциядин территория аваданламишнавач. Эхиримжи 37 йисуз авторвилин гонорарни амач. Идани штатдик квачир мухбирар желбунин кӀвалах четинарзава. Умудлу я хьи, газетдин юбилейдалди учредитель яз райондин руководстводи и месэлайриз кьетӀен фикир гуда ва абур дуьз патахъ гьялда. 25-январдиз РД-ДИН Кьил Сергей Меликова «прямой эфирда» дагъустанвийрин суалриз жавабар гуда. Исятда агьалийрин патай яшайишдин гьар жуьре месэлайриз талукь кьве агъзуралай гзаф суалар атанва. – Зун а кардин хъсандиз гъавурда ава хьи, инсанри экономикадиз, ЖКХ-ДИЗ, рекьериз, яшайишдин хилез, СВО-ДИН иштиракчийрин хизанриз куьмек авуниз талукь гзаф суалар вугуда. Зун абуруз вирибуруз объективнидаказ жавабар гуз гьазур я, – малумарна Дагъустан Республикадин Кьил С.Меликова. Региондин регьбердиз «горячий линиядай» +7 (8722) 98-90-74-нумрадай зенгна суалар вугуз жеда. Суалар гьакӀ VOPROSMELIKOVU.RU порталдайни ракъуриз жеда. Трансляция республикадин телеканалра ва Сергей Меликован кьилдин телеграмканалда «прямой эфирда» жеда.
+23-январдиз райадминистрациядин залда райондин активдин нубатдин совещание хьана. Сифте гаф рахуналди ва йикъан месэлаяр раиж авуналди, ам депутатрин райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаева ачухна ва кьиле тухвана. Сифте месэладай гаф республикадин МВД-ДИН «Ахтынский» ОВД-ДА участковый полицейскийрин ва ПДН-ДИН отделдин начальник Играм Жафароваз гана. – Эхиримжи вахтунда райондин са бязи идарайрани карханайра общественный хатасузвал таъминарунин гьалар ахтармишна малум хьайивал, – къейдна ада, – электросетрин карханада (РЭС) видеокамераяр авач, йифен вахтунда объектдин майдан ишигълаван туш. Гьа ихьтин нукьсанар райбольницадин (ЦРБ) территориядани жагъана. «Мацар-Ахцегь» хъвадай цин трубопроводдин кьилин имаратни жугъунра тун тавуна хаталу гьалда ава. Гьа и ва чна талукь тир представленияр кхьена къалурнавай яшайишдин бязи маса важиблу объектрин хатасузвал таъминарунин, анра къаравулрин кӀвалахдал гуьзчивал артухарунин гьакъиндай месэлаяр энгел тавуна гьялун чарасуз я… Йикъан кьвед лагьай месэладай – райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин 2022-йисан кӀвалахдин гьакъиндай гьахъ-гьисаб – гаф и газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиева къачуна. Адан рахунар чна газетдин и чина кьилди гузва. Совещанидал гьакӀ райондин образованидин, культурадин ва яшайишдин хилериз талукь бязи месэлайризни килигна.
+Дагъустан Республикадин ОМС-ДИН территориальный фондуни республикадин медицинадин идарайри тадаракар маса къачун патал 335 миллион манатдилай гзаф пул рекье туна. Фондунин такьатрин гьисабдай республикадин 26 медицинадин тешкилат патал чпихъ 335 миллион манатдилай гзаф умуми къимет авай 93 уьлчме медицинадин тадаракар маса къачунва. Идан гьакъиндай информагентстводиз ведомстводин пресс-къуллугъди хабар гана. Фондунин делилралди, Дагъустандин хурун хирургиядин Центрди абдоминальный операцияр кьиле тухун патал кьакьан технологиядин эндовидеоскопический комплекс (17,8 млн. манат), Каспийск шегьердин центральный больницади – рекъемрин маммограф (26 млн. манат), Хасавюртдин Перинатальный центрди – 12 уьлчме тадаракар (25,3 млн. манат, абурун жергеда ИВЛ-ДИН багьа аппаратар ва цӀийиз ханвай аялар патал инкубаторар ава), шегьердин клинический больницади 4 уьлчме алай аямдин лабораториядин тадаракар (37 млн. манат) маса къачунва. Республикадин аялрин стоматологиядин поликлиника патал 8 уьлчме тадаракар, гьа жергедай яз рентгендин томографиядин панорамный аппарат (6,7 млн. манат) маса къачунва. Республикадин медицинадин тади куьмекдин клинический больница патал маса къачунвай эхиримжи тадаракрикай яз санай масаниз физ жедай ва вичихъ умуми тайинвал авай рекъемрин флюороскопиядин ва рентгендин къурулуш (16,8 млн. манат) къалуриз жеда. Нормаламишнавай страховой запасрин такьатрин гьисабдай тадаракар неинки медицинадин ири идарайри, гьакӀ 1-дережадин больницайрини маса къачуна. ИкӀ, Кьиблепатан Сухокумдин ЦГБ-ДИВ рентгенодиагностикадин тадарак (11,7 млн. манат), Къизлярдин ЦГБ-ДИВ экспертдин классдин УЗИ-ДИН аппарат (11,8 млн. манат), Ногъайдин ЦРБ-ДИВ видеоэндоскопический къурулуш (5,4 млн. манат) агакьна. «Къе региондин медицинадин тешкилатар алай аямдин стандартриз жаваб гузвай багьа тадаракралди таъминарзава. Идани ОМС-ДИН территориальный программадин сергьятра аваз Дагъустанда диагностикадин ери ва медицинадин куьмекдикай инсанривай менфят къачуз хьунин мумкинвал хкажзава. И кӀвалах къведай йисузни давамар хъувун фикирдиз къачунва», – лагьана ОМС-ДИН территориальный Фондунин директор Агьмед Гудова.
+Эхь, фадлай вил алай экв-ток Мичегьа хьана. Гьакъикъатда гьадакди 1978-йисуз жемят са жуьре секин хьана, хуьр амукьна. Гила мичегьвийриз эрзиман мад са мурад, истемишун амай – машиндин рехъ. Месэладин четинвал – Ахцегь вацӀалай чапла патаз, яни хуьр квай гуьнедиз элячӀдай яргъи муьгъ вегьин тир. И карни Мустафа бубади «валай гъейри мад садалайни алакьдач, чан х��а, чунни ви далудихъ жеда» лагьана, совхоздин директордин хиве твада. А чӀавуз машиндин рекьикай магьрум мичегьвийринни хълавийрин амай хизанрикайни са-са хизан дуьзенриз куьч хъижезвай. Совхоздин и участокдин хъсан малдарар гъиляй ахъа тавунин ва дагълух хуьрер хуьнин метлебдалди совхоздин директорди Мичегьрин кимел собрание кӀватӀна. – Куьн санизни хъфимир, юлдашар, са тӀимил сабур хуьх. Электрик экв гъайивал, за квез Ахцегь вацӀалай хуьруьз пар чӀугвар машинар элячӀиз жери канатдин муьгъни туькӀуьрда, гьатта «Хьыры» яйлахдизни кваз машиндин рехъ акъудда, – лугьуда абуруз.– Ваъ, таб я. Шумуд йис я райондин гьакимри чаз рехъ хиве кьаз, вирибуру кьуру гафаралди тухарзава, – лугьуз, акси экъечӀдайбурни хьана. Авадандал, Каспийск шегьерда чилин участокар къачунвай бязибурук гьатта хуьруьн камаллу агъсакъалрин гафарни акатзавачир.– Нагагь за хиве кьазвай кӀвалах тавуртӀа, куьне зи тӀвар эцигна кицӀ хуьх, – хъел атана Къардашаз ва гьа юкъуз ам муькъуьн проект ягъиз эгечӀна. Кьилинди, эцигунрин кар алай материал – металл (даяхар яз чиле акӀурун патал ракьун мягькем трубаяр, 1800 метр яцӀу тросс) а макъамда Хинерин «Къизил дереда» кӀвалахзавай геологоразведкадин карханадин кьилин инженер каракуьреви Рамидинан куьмекдалди гьанай жагъанай. Муькъуьн устӀарарни Къардашан хтулар – Гьалимни Жаруллагь тир. Куьрелди, са йисан вахтуналди совхоздин гьисабдай, чкадин жемятдин ва райондин руководстводин куьмекралди Кьиблепатан Дагъустанда вичиз къени тешпигь авачир хьтин надир муьгъ арадиз атана. Вичел 8 пролёт (ракьун трубайрин дестекрин араяр), 170 метрдин яргъивал, 4 метрдин гьяркьуьвал алай, 10 жерге троссар акъажна чӀугунвай мягькем имарат, гьакъикъатдани тарифуниз лайихлу я. Гьатта пар чӀугвадай машинар, тракторарни физ, ингье 34 йис я, ада халкьдиз къуллугъзава. Хсуси проектдай Ахцегь вацӀалай Мичегьиз машинар элячӀиз жери канатдин мягькем муьгъ туькӀуьрунин гьакъисагъ зегьметдай 1990-йисуз КПСС-ДИН Ахцегь райкомдин 1-секретарь Н.Гь.Гьажиеван къул алаз Къ. Гь. Мамалиеваз ва муькъвел еке зегьмет чӀугур Мустафа бубадин хва Э.М.Исмаиловаз Гьуьрметдин грамотаяр ганай. Дугъри я, 1990-йисалай Тельманан тӀварунихъ галай колхоздин (2000-йисалай адакай «Миджахский» СПК хьана) председатель Исмаилов Эльманан гуьзчивилик квай ам ара-ара гуьнгуьниз хкизва. Эхь, и муьгъ себеб хьана къе Мичегьрин хуьр ама, амма эквни рехъ тахьай Хълар хуьз хьанач, тамам харапӀайриз элкъвена.*** Муьгъ эцигна, ишлемишиз вахкана. Гила, жемятдиз хиве кьурвал, хуьруьн «Хьыры» яйлахдиз 9,5 километрдин рехъ акъудна кӀанзавай. Кьилин себеб – районда лап аваданлу, хатасуз яйлахрикай сад тир ана совхоздин МТФ эцигунин къаст авай. Идалайни гъейри, и яйлахдин кьилихъай «Саиматан майдан» лугьур участокдин жигъирдай «ЦӀийи хуьр» лугьур чкадизни (са мус ятӀани гадарнавай хуьр аваз хьайи анаг кьуд-вад касдивайни кьаз тежедай хьтин зурба виш йисарин шамагъаш тарарин тамалди тафаватлу я) регьятдиз фидай мумкинвал жезвай. ТахьайтӀа аниз Хинерин рекьин «Зангал» участокдин тик ва лап хаталу кӀамай сятералди хкаж хьана кӀанзавай. Яргъал, хевлет чка тирвиляй инсандин кӀвач хкӀан тийизвай анаг гьавиляй чи патара дуьшуьш жезвай кьван саки вагьши вири гьайванар акваз жедай тӀебии кьетӀен заповедник я.1988-йисан август тир. Рехъ авунин ният аваз совхоздин директор вичин тежрибалу бульдозерист Мегьамедов Абас ва Хине Геологоразведкадин экспедициядин столовойдин заведиш ва гьа са вахтунда майишатдин хипехъанвилин бригададин арендатор, хуьруьн гележегдихъ рикӀ кузвай Исмаилов Элманни (ада вацра 15 юкъуз столовойда, 15 юкъуз чубанвиле кӀвалахзавай) галаз дагъдиз фида. Дагъдин кукӀва, Хъларин хуьруьн къаншарда экӀя хьанвай гегьенш яйлахриз машиндин рехъ авунин план-проект туькӀуьрда. Авайвал лагьайтӀа, им кьилиз акъудиз жери кар я лагьана гзафбур, гьатта райондин руководствони инанмиш тушир. «Анрик чи бубайрин куьгьне сурар ква, кягъун гунагь я» лугьуз, акси экъечӀай са кьве касни хьана. Амма, «Фидай яцран пеле капашар твамир» мисалдалди ва, муькуь патахъай, Къардашан фикирда гьатай кар ада кьилиз акъуддайдахъ инанмиш яз жеди, садани манийвалнач.– Тиквал кватӀани, накьвад чкаяр я, ахьтин четинвал аквазвач. Эгер къыхан са кӀунтӀ алудиз хьайитӀа, дуьз са вацран къене завай дагъдин кукӀвал кьван 9,5 километрдин рехъ туькӀуьриз жеда, – инанмишвилелди лагьана Абаса. Энгел тавуна кардив эгечӀдай ва герек атайтӀа, совхоздин тракторист Рамазанни желбдай меслят хьана. Пакад юкъуз «С-100» бульдозер гьална, ам кӀвалахдив эгечӀна. Дагъдин накьвадинни шимедин участокрай бубайрин гъелцин куьгьне рехъ кьуна, гужлу тракторди хъсандиз кӀвалахзавай. Кьве гьафтед къене рекьин саки чӀехи пай хьана. Амма рагун кӀунтӀав агакьайла трактордивай гуж акьулдиз хъхьанач. Анаг анжах хъиткьинарунин къайдада алудна кӀанзавай. И месэладин патахъай Къардаш Гьарунович куьмек кӀанз райондин доручастокдин начальник Тажибов Тариэлан кьилив къведа. Бахтунай хьиз, гьа вахтунда начальникдин кабинетда икьрардалди Бакудай атанвай хъиткьинардайбурун махсус бригададин векилар авай. Малум хьайивал, Ухулрин хуьруьз рехъ тухун патал гъанвай пешекарриз чпиз тайинарнавай кӀвалах авурдалай кьулухъ 500 килограмм динамит амукьнавай. Документра ишлемишнаваз къалурнавай взрывчатка гадариз ва я хутахиз жедач кьван, ам ишлемишдай са чка къалурун патал атанвай пешекарриз. «Куьн сад-садал вуч хъсан ацалтначни! Таниш хьуь, чи мугьманар, Бакудай атанвай гьуьрметлу осетин стхаяр, четин рекьер туькӀуьрдай зурба устадар я. Рахух, дуьз къведайвал меслят ая», – танишарда абур Тариэла.
+(КьатӀ ама) Алай йисан 16-январдиз кьиле фейи райондин активдин нубатдин совещанидал «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин къвалав гвай административный комиссиядин жавабдар секретарь Ф.МАГЬМУДОВА авур гьахъ-гьисабдин доклад (куьруь авуна гузва).
+«Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин къвалав гвай административный комиссия ««Ахцегь район» МР-ДИН административный комиссиядин гьакъиндай» 2020-йисан 4-февралдиз «Ахцегь район» МР-ДИН кьили кьабулнавай 40-нумрадин къарардалди яратмишнава. Ам вичин векилвилерин сергьятра аваз административный къайдаяр чӀурунин делойриз килигзава. И вахтунда комиссияди «Дагъустан Республикадин административный комиссийрин гьакъиндай» 2006-йисан 8-декабрдиз РД-ДИ кьабулнавай 73-нумрадин Закон, административный комиссийрин гьакъиндай 2015-йисан 13-январдиз Дагъустан Республикади кьабулнавай 10-нумрадин кодекс ва «Ахцегь район» МР-ДИН административный комиссийрин гьакъиндай положение бинедиз къачузва. Райадминистрациядин къвалав 7 касдикай ибарат административный комиссия кардик ква. Адан председатель Агъасиев Вадим Абдулхаликьович, заместитель Али Мусаевич Исмаилов, жавабдар секретарни Магьмудов Фиридин Жабраилович Я.«АХЦЕГЬ район» МР-ДИ 2021-йисан 3-февралдиз кьабулнавай 19-нумрадин къарардалди чиркин ятар вацӀарин ва къаналрин кӀамариз ихтиярсуздаказ ахъаюнин рекьяй делилар винел акьулдун патал ведомствойрин уртах комиссия яратмишнай. 2022-йисан вахтунда «Ахцегь район» МР-ДИН административный комиссияди полициядин участковыйрихъ, РД-ДИН Ахцегь районда авай Роспотребнадзордин ва УЖКХ-ДИН къуллугъчийрихъ галаз райондин территорийра санитариядин къайдайрал амал авунин рекьяй хуьрериз 10 далай артух рейдар кьиле тухвана. И вахтунда санитариядин законодательство чӀурай дуьшуьшар, зирзибил гадарнавай чкаяр, вацӀариз ва къаналриз чиркин ятар ихтиярсуздаказ ахъаюнин, Ахцегьрин хуьре Герейханован ва Перинован тӀварарихъ галай куьчейра приусадебный участокар дугун патал хъвадай яд ихтиярсуздаказ ишлемишай делилар винел акьулдна. Гьа идаз ухшамиш гьалар Цуругърин, Хуьруьгрин, КьакӀарин ва Луткунрин хуьрерани ава. Хъвадай яд маса мурадар патал ишлемишуниз талукь месэла «Ахцегь район» МР-ДИН къвалав гвай УЖКХ-ДИ вичин гуьзчивилик кутунва. Санитариядин къайдаяр чӀурунай полициядин участковый векилри РФ-ДИН КОАП-ДИН 8.2 статьядай 30 далай артух административный протоколар туькӀуьрнава. ГьикӀ лагьайтӀа, чаз протоколар кхьидай ихтияр авачир. Къайдаяр чӀурай вирибуруз административный жуьредин серенжемар кьабулнава. Хуьрерин территорияр санитариядин жигьетдай ахтармишунин рекьяй 2022-йисан 30-июндиз кьабулнавай пландин бинедаллаз «Ахцегь район» МР-ДИН административный комиссияди гьар вацра Ахцегьрин, Луткунрин, КьакӀарин, Хуьруьгрин, Цуругърин ва Калукрин хуьрерин территорийра санитариядин къайдайрал амал ийизвай гьал ахтармишунин рекьяй рейдер кьиле тухузвай. Абурун вахтунда инра санитариядин къайдайрал амал тийизвай дуьшуьшар винел акьулдна. Гьа икӀ инра зирзибил ихтияр авачир чкайриз гадарзава ва республикадин, гьакӀни хуьрерин къенепатан рекьера дугунрин яд гьатзава. Идан себебни дугунрин къаналар гатфарин вахтунда михь тавун тир. И рекьяй КьакӀарин ва Луткунрин хуьрерин территорийра иллаки пис гьалар авай. Инра дугунардай вири яд республикадин метлебдин рекье гьатзавай. Цуругърин, КьакӀарин, Хуьруьгрин ва Калукрин хуьрера лагьайтӀа, Самур вацӀун кӀамара зирзибил ихтияр авачир чкайриз гадарнава. Идахъ галаз санал, зирзибил ихтиярсуздаказ гадарнавай чкаяр Ахцегьрин ва Луткунрин хуьрерин территорийрани винел акьулдна. Хуьрерин администрацийрин вири кьилериз винел акьулднавай къайдасузвилерай предписанияр ганва. Саналди тир алахъунралди Ахцегьрин, Луткунрин, КьакӀарин, Калукрин, Хуьруьгрин, Цуругърин хуьрерин кьилери ва УЖКХ-ДИ къейднавай предписанияр кьилиз акъуднава. «Ахцегь район» МР-ДИ кьил кутуналди лагьайтӀа, 2022-йисуз зирзибил ихтиярсуздаказ гадарнавай чкаяр терг авунин рекьяй са шумуд субботник тешкилна ва и месэлада къайда туна. РикӀел хкиз кӀанзава хьи, закондалди зирзибил ихтиярсуздаказ гадарнавай чкаяр а участокрин иесияр вужар ятӀа, гьабур тергуниз мажбур я. Региональный операторриз (УЖКХ) ихьтин чка авайди малум хьайила, ам иесидиз уведомление рекье туниз мажбур я. Эгер са вацран вахтунда иесиди зирзибил гадарнавай чка терг тавуртӀа, и кӀвалах региональный операторди (УЖКХ-ДИ) кьилиз акъудун лазим я ва ада иесидив счет вахкуда. И кардал чкайрал алай хуьрерин администрацийрин кьилери чпин къвалав гвай административный комиссийрихъ галаз санал гуьзчивал тухвана кӀанда. Административный къайдасузвилерин профилактикадин ва абурун вилик пад кьунин мураддалди комиссияди агьалийрихъ ва къайдаяр чӀурзавайбурухъ галаз вахтвахтунда профилактикадин кӀвалах кьиле тухузва. И кӀвалахдин сергьятра аваз хуьрерин администрацийрин кьилери агьалийри зирзибил ихтиярсуздаказ гадарзавай чкайрал видеокамераяр эцигнава. 2022-йисуз «Ахцегь район» МРДИН административный комиссиядив агьалийрин патай 6 арза агакьна. Абуруз вирибуруз чкайрал фена килигна, герекбуруз лагьайтӀа, юридический куьмек гана. ГЬАХЪ-ГЬИСАБДИН девирда «Ахцегь район» МР-ДИН административный комиссиядив «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН патай 3.13 статьядай са протокол агакьна (агьалияр къулайдаказ яшамиш хьунин шартӀар таъминарунин ва хкажунин, муниципальный образованидин территориядин эстетикадин гьал хуьнин ва хъсанарунин рекьяй истемишунар чӀурун). Нетижада тахсирлудал жерме илитӀнава ва талукь тир къарар а жерме вахчун патал ССПДИЗ (суддин приставрин къуллугъ) рекье тунва. Амай хуьрерин администрацийрилай протоколар АГАКЬНАЧ.«СЕЛЬСОВЕТ Ахтынский» СПДИН административный комиссиядив Ахцегьрин хуьруьн агьалийрилай виридалайни гзаф арзаяр агакьна. Абуруз вахтунда килигна ва ��алукь тир жавабарни гана. Кьиле тухузвай вири кӀвалах интернетдин социальный сетра туна. Агьалийрив герек тир малуматар СМИ-РИН такьатрай агакьарна…
+ЦӀийи Гъуьгъвезани хъсан спорткомплекс жеда
+Исамудин ШАГЬЭМИРОВ, ЦӀийи Гъуьгъвезрин хуьр
+ЦӀийи Гъуьгъвезрин хуьре жемятди ял ядай багъ ва спортдин комплекс эцигун патал чил тайинарна, кӀвалахрив эгечӀнава. Волейболдин, футболдин талукь тир майданарни акатзавай ам хуьруьн жегьилар культурадин ва спортдин месэлайрал желбиз жери надир центрдиз элкъведа. Комплексдин майдан жугъунра твадай материалар къачун патал райондин бюджетдай 310 млн. манат пул чара авунва. Хуьруьн жегьилрини чеб алакьдай вири жуьредин куьмекар гуз гьазур тирди малумарнава. Эцигунар гъилевай йисан октябрдиз куьтягьна ишлемишиз вахкудайвал я.
+Зи рагьметлу буба, вичин ерибине кьакьан дагълух Хинерин хуьряй тир Гьайдар Исламович Сурхаев 1923-йисан 1-январдиз дуьньядал атана. И мукьвара ам дидедиз хьайидалай инихъ 100 йис тамам хьана. Вичин уьмуьр лайихлудаказ кечирмишай ам рагьметдиз фена хейлин йисар я. Гь.Сурхаев Ватандин ЧӀехи дяведин активни иштиракчи тир. За зи бубадал гьамиша дамахзавайди я. ДИДЕ-БУБАДИЗ чна гьам чан аламаз, гьамни абур кечмиш хьайила кьулухъ дериндай гьуьрметун чарасуз я. Халкьдихъ диде-бубадин лайихлувилер къейдзавай ва абур гьич садрани дикъетдикай хкуд тавуниз эверзавай мисалар тӀимил авач. Дидедиз ва бубадиз гьуьрмет авун гьар са веледдин пак буржи тирди Ислам диндани кьетӀендиз къейдзава. «Женнет дидедин ва бубадин кӀвачерик ква» лугьудай мисал гьакъикъатдани дерин манадинди я. И жуьредин мисалар цӀудралди гъиз жеда.1941-1945-йисарин залум дяведин девирда зи бубади – Гь.Сурхаева 1942-йисан февралдилай 120 миллиметрдин калибрдин минометрин батальондин 12-отделениедин составда аваз Курск шегьер, Керчдин пролив душмандикай азад авун патал кьиле фейи инсафсуз хейлин женгера жуьрэтлувилелди иштиракна. Адахъ сержантвилин чин авай. Дяведа чапла патан гъилел залан хирер хьайи Гь.Сурхаев кьвед лагьай группадин инвалид яз 1943-йисан 19-мартдиз кӀвализ рахкъурна. Бубадихъ женгинин хейлин наградаярни авай. Абурукай яз «Жуьрэтлувиляй», «Ватандин ЧӀехи дяведа Германиядин винел Гъалибвал къачунай» 20, 30, 40, 50, 60 ва 70 йисарин юбилейриз ганвай медалар къалуриз жеда. Дяведилай гуьгъуьнин йисарани Гьайдар Сурхаева гьар жуьре идарайра гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугуналди, жемятдин патай гьуьрмет къазанмишна. Вичин уьмуьрдин юлдашдихъ галаз санал ада веледриз тербия гана, абур уьмуьрдин дуьз рекьел акъулдна. Ада дяведин ва зегьметдин ветеран яз, агалкьзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гунин кӀвалахни садрани рикӀелай ракъурайди туш. Ватандин ЧӀехи дяведин йисара советрин халкьди ва къудратлу Яру Армияди къаст ва алахъунар сад авуналди, чи играми Ватандал бейхабардиз гьужум авур пехъи душмандиз – немсерин чапх��нчийриз барбатӀ жедай ягъунар кьуна, ЧӀехи Гъалибвал къазанмишна. А чӀавуз чи кьушунри неинки са чи уьлкве, гьакӀ Европадин хейлин уьлквеярни фашизмдин лукӀвиле гьатунин къурхулувиликай къутармишна. Гьавиляй чун чи бубайрин ва чӀехи бубайрин женгинин баркаллу крар рикӀел хуьниз ва абуруз дериндай вафалу хьуниз буржлу я. Алай вахтунда РФ-ДИН Яракьлу Къуватри Украина фагьумсуз, нягьс ниятар авай миллетчийрикайни, дявекаррикай азад авун патал СВО (женгинин махсус операция) кьиле тухузва. Исятдани чи халкьди ва армияди, Ватандин ЧӀехи дяведин йисара хьиз, чпин мягькем садвал ва тупламишвал къалурзава. ЧӀехи Россиядин вири халкь хьиз, зунни а кардихъ кӀевелай инанмиш я хьи, чи кар гьахълуди я ва чун гъалибни жеда! Чи армиядин баркаллу крарни къазанмишунар, адан игитвилерни гъалибвилер къе чпи Ватан хуьзвайбур патал хъсан чешне я.
+Са кьадар вахт идалай вилик райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядиз Ахцегьрин хуьруьн агьали Эльдигар Сурхаев мугьман хьана. Адав вичин рагьметлу бубадин – дяведин ва зегьметдин ветеран Гьайдар Сурхаеван уьмуьрдин ва женгинин рекьикай кхьенвай макъала гвай. Хци и йикъара вичин буба хайидалай инихъ 100 йис тамам хьанвайди лагьана ва чавай а материал газетда чапун тӀалабна. Агъадихъ ам куь фикирдиз теклифзава.
+малдин чӀулав лекь – са кг., пуд чичӀек, са газар, гъуьр –хуьрекдин пуд тур, кьел, чӀулав истивут, серг, набататдин ягълу – 2,3 хуьрекдин тӀуруна авайди.
+Малдин лекь чуьхвена, винел алай перде алудна, гъвечӀи кӀусар авуна, як регъведай машиндай яда. Регъвенвай фаршдик теркадай яна куьлуь авунвай газар, блендерда куьлуь авунвай чичӀек, гъуьр, кьел, чӀулав истивут, серг, гъери какадарда. Ифирнавай тавада, винел къалпагъ эцигна, кьве падни чрада.
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Гьуьрметлу муаллимар! За жуван, райондин руководстводин ва депутатрин Собранидин патай квез пешекарвилин сувар – муаллимрин Югъ рикӀин сидкьидай мубаракзава! Дуьньяда виридалайни важиблу ва ислягь пешедин иесияр тир куь гъиле инсан тербияламишунин жавабдарвал ава. Куьне аялриз чирвилер гунилай алава, абур жавабдар чӀехи уьмуьрдиз гьазурзава. И четин карда къуй квез чандин сагъвал хьурай! Ученикри чпин агалкьунралди куь рикӀер шад авурай!
+28-сентябрдиз Махачкъаладин «Россия зи тарих я» тарихдин паркда РД-ДИН Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликован регьбервилик кваз «Дагъустан Республика экономикадин ва яшайишдин рекьяй вилик тухун» месэладай республикадин конференция кьиле фена. И серенжемдин сергьятра аваз Дагъустан 2024-йисал ва 2030-йисан пландин девирдал кьван экономикадин ва яшайишдин рекьяй вилик тухунин Стратегиядин проектдин асул поло-женияр презентация авуна. А конференциядин кӀвалахда «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримовани иштиракна. И серенжемдин гьакъиндай баянар гуналди, Осман Магьмудович Абдулкеримова къейдна: «Шаксуз, и документди чи регион экономикадин ва яшайишдин рекьяй вилик тухунин асул хилер ва ериш тайинарзава. Серенжемдин вахтунда РД-ДИН Кьилин врио Сергей Алимович Меликова къейд авурвал, чна кьабулзавай къарарар и жуьредин стратегиядин метлебдин федеральный документрихъ ва умуми милли метлебдин планрихъ, гьакӀ республикадин игьтияжрихъни мумкинвилерихъ галаз кьазвайбур хьун чарасуз я. Тайинарнавай чӀехи крар планламишунин месэлайрив вири терефар гекъигуналди эгечӀуни чаз региондин важиблу месэлаяр галай-галайвал гьялдай ва бюджет менфятлудаказ пайдай мумкинвал гуда. Стратегиядин рекьяй вилик тухунин и жуьредин проект Ахцегь райондани туькӀуьрзава. Чна чи мумкинвилер фикирда кьуналди район вилик тухунин ериш артухарун патал жезмай кьван чалишмишвалда, гьакӀ кӀвалахдин цӀийи хилеризни фикир гуда, важиблу ва еке проектар уьмуьрдиз куьчуьрмишда. И вахтунда чна гъвечӀи ва юкьван карчивал, туриствилинни рекреационный комплекс, гьакӀ хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилунин кластер артмишунизни кьетӀен фикир гуда», – алава хъувуна райондин регьберди.
+Даш АЛИЕВ 5-октябрдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МРДИН кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада залдавайбуруз (муаллимрин йикъаз талукь яз эверна, образованидин хилен работникар пара авай), гьабурун чина райондин вири муаллимриз пешекарвилин суварин Югъ мубаракна. Налогар кӀватӀунин гьакъиндай ада гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальникдин заместитель Рафик Эфендиеваз гана.– Налогар кӀватӀунай кӀуьд вацран тапшуругъар эменнидай 36,2 ва чилин налогдай 63,3 процентдин кьилиз акъуднава, налогринбур тушир гьакъи – 22,3%. Нетижаяр алатай гьафтединдалай хейлин тӀимил хьунин себеб налогрин законодательство дегиш хьунихъ галаз алакъалу я: вацран нетижайрай чилин ва эмменидин налогрин артухан пулар транспортдин налогдин гьакъиндай хкьунва, -лагьана АДА.«АХТЫНСКАЯ ЦРБ» ГБУ-ДИН кьилин духтур Митгьадин Мурсалова районда коронавирусдин азардин вилик пад кьунин гьакъиндай авай гьаларикай малумат авуна.– Аллагьдиз шукур, эхиримжи гьафтеда гьалар хейлин хъсан хьанва: малум хьайи 9 дуьшуьшдикай анжах кьве касдиз коронавирус ва иридаз пневмония тестикь я. Рапар ягъунин чарасузвилин гьакъиндай жемятдихъ галаз таблигьатдин кӀвалах активламишун герек я. Алай вахтунда 4890 кас районэгьлияр вакцинация авунва. Абурук азар акатайтӀани, ам асантдиз, саки кӀвачин кьилел алатзава. Амбулаторно, яни кӀвалера сагъарзавайбур (и кар гьарда вичи-вичиз ваъ, анжах духтурдин кьетӀен гуьзчивилик авуна кӀанда) гьукуматди пулсуз дарманралди тамамвилелди таъминарзава. ИкӀ, герек дарманар къачун патал Дагъустандиз федеральный бюджетдай 2 миллиард манат пул ганва ва са миллиард манатни республикадин бюджетдай алава хъувунва, - ихтилатна кьилин духтурди. – Хъсан адет хьанвайвал, гьар бегьерлу йисан 15-октябрдиз чна районда «Ахцегьрин ичерин Югъ» сувар кьиле тухузва. Сувари райондиз туристар желбуниз (и жигьетдай чаз еке мумкинвилер ава), ахцегьрин ичер бренд яз машгьуруниз ва жемятдиз и юкъуз мугьманрихъ галаз къулайдиз ял ягъуниз хъсан таъсирзава. Тестикьарнавай махсус планграфикдив кьурвал, 15-октябрдин жуьмя йикъан экуьнахъ 9-даз Ахцегьа, обелискдин патав, мугьманар кьабулда. Ахпа, Ленинан куьчеда гьар жуьре выставкайриз тамашайдалай кьулухъ, суварин кьилин серенжемар (чи хуьрерин кьилди-кьилди майданрал фин, официальный рахунар, концерт…) В.Эмирован тӀварунихъ галай багъда тешкилда. Ана гьар са СП-ДИЗ вичин майдан, алачух ачухарун патал чка тайинарнава, – къейдна райадминистрациядин кьилин заместитель Вадим Агъасиева. «Коронавирусдин пандемиядихъ галаз алакъалу яз, гьайиф хьи, цӀи чавай районда «Шарвили» эпосдин суварни кваз кьиле тухуз хьанач. Са тӀимил мумкинвал хьанмазди, ингье, ичерин сувар тухузва. И кар са тӀвар паталди ваъ, хъсан гьазурвал аваз чешнелудаказ авуна кӀанда. Суварик республикадин руководстводай, хуьруьн майишатдин, туризмдин Министерствойрай теклифна къведай мугьманри, симинин пагьливанри, чи машгьур манидарри иштиракда. Абуруз гьар са хуьруьн майдандал (анал хуьруьн тарих, культура, гъилин-тупӀун сеняткарвилер, кухня къалурзавай шейэ-экспонатар жен) халкьдин милли парталар алай са итимдини дишегьлиди чпин хуьруьн кьетӀенвилерикай суьгьбетда. Суварин кьилин метлебрикай сад иниз туристар желбун я. Гьавиляй къведай йисуз чна Ахцегьай Кьурагьиз (Грарин хуьруьн дередай яна) 16 километрдин машиндин хъсан рехъ туькӀуьрун фикирдиз къачунва», – алава хъувуна райондин регьберди. Эхирдай Осман Магьмудовича совещанидал теклифнавай муаллимриз ва абурун чина райондин образованидин хилен вири къуллугъчийриз муаллимрин Югъ рикӀин сидкьидай мубаракна, аялриз тарс ва тербия гунин карда тафаватлу са жерге муаллимризни аялрин бахчайрин тербиячийриз Ахцегь муниципалитетдин патай Гьуьрметдин грамотаярни цуькверин кӀунчӀар гана.
+Алай йисан 30-сентябрдиз Махачкъалада РД-ДИН 7-созывдин Халкьдин Собранидин сифте заседание кьиле фена. Анал чи республикадин Парламентдин председателвиле Заур Аскендеров хкягъна. Залда авай 87 кас парламентарийрикай адан кандидатура патал 82 касди сесер гана. Анал гьакӀ чи машгьур карчи, политикадин ва общественный деятель Сулейман Керимов Дагъустандин патай сенаторвиле хкягъна. Адан кандидатура патал 85 депутатди сесер гана, акси сесер авачир. Къейдин, вилик квай юкъуз Махачкъалада РД-ДИН 7-созывдин Халкьдин Собранида «Сад тир Россия» фракциядин тешкиллувилин заседание кьиле фена. Адан сергьятра аваз, партияд��н Уставдихъ галаз кьадайвал, чинеба сесер гуналди фракциядин регьбервиле Заур Аскендеров хкягъна. Гьа инал Заур Аскендерован кандидатура РД-ДИН 7-созывдин Халкьдин Собранидин председателвилин къуллугъдал хкягъун патал теклифна. И къарар «Сад тир Россия» партиядин Генсоветди тестикьарна.
+Шерибан ПАШАЕВА,ТАРИХДИН илимрин КАНДИДАТ(ЭВЕЛ 39-нумрада)
+Кьиблепатан Дагъустанда, кьилди къачун хьайитӀа, лезги районра, халкьдин художественный сеняткарвилерин месэлайрал машгъул хьанвай махсус са Центрни авач. Заз чи вири районрин кьилерив ихьтин суал вугуз кӀанзава: и кардин себеб вуч я? Винидихъ къейднавай месэлайрал машгъул хьун чи вири районра авай культурадин отделрин, управленийрин везифайрик акатзава. Алай аямдин шартӀара вири кӀвалахар чкайрал тешкилунилай эгечӀун лазим я. Чна чи халкьдин квахьнавай гъилин-тупӀун, художественный сеняткарвилер арадал хкун патал алахъунар жезмай кьван артухарна кӀанда. Государстводи и рекьяй чаз гузвай мумкинвилер гъиляй акъудун халкьдин вилик тахсиркарвал жеда. Халкьдин художественный сеняткарвилер вилик тухунин мад са важиблу рехъ – им чи милли устӀарри гьазурзавай шейэр маса гун тешкилун я. Государстводи исятда чпе фадлай инихъ халкьдин сеняткарвилер авай чкайра туриствилин махсус комплексар арадал гъунизни куьмек гузва. Герек туристрихъ ва хуьрериз къвезвай маса мугьманрихъ милли сеняткарвилерал машгъул устӀарри гьазурнавай шейэр къачудай мумкинвал жен. Алай вахтунда телевидениедин куьмекдалди Россияда халкьдин художественный гьар жуьре сеняткарвилер машгьурзава. И жуьредин шейэр гьазурзавай вири карханайриз ва устӀарриз чпин гъиликай хкатнавай затӀар гьар жуьре выставкайра ва ярмаркайра къалурдай мумкинвал гузва. Хейлин карханайриз халкьдин сеняткарвилерал машгъул жезвайвилин гьакъиндай статус гузва. Къейднавай хьтин карханайривай РФ-ДИН Минпромторгдин, Минэкономразвитиядин, уьлкведин промышленность вилик тухунин фондунин гьисабдай умуми федеральный метлебдин кьезилвилерикай менфят къачуз жеда. Милли сеняткарвилин шейэр гьазурзавай карханайриз Дагъустан Республикадани налогрин рекьяй региондин бязи кьезилвилер ава. Преференцияр (яни Гьукуматдин патай артухан кьезилвилер) и хел патал кадрияр гьазурунин кӀвалахриз ва туьквенар ачухуниз талукь жезва. Алай вахтунда аялар милли сеняткарвилерал машгъул хьунал желбун иллаки важиблу я. Дагъустандин маса халкьари и кардиз иллаки еке фикир гузва. И мураддалди Россиядин Минпромторгди «Халкьдин художественный сеняткарвилер. Россиядин эменни» тӀвар алаз школьникар патал тир федеральный метлебдин образованидин программа туькӀуьрнава. Адан асул мурад агалкьзавай несил милли сеняткарвилерин ивиррив мукьва авун я. РФ-ДИН вири республикайрихъ и жуьредин чпин хсуси программаяр арадал гъидай ва абур майдандиз акъуддай мумкинвилер ава. �� кар чи лезги халкь патал иллаки важиблу жезва. ГьикӀ лагьайтӀа, алай вахтунда чи милли сеняткарвилин искусстводин вири хилера устадвилин сирер квахьзава, несилрилай несилрал къвезвай цӀиргъ кьатӀ хьанва. Чи школайра ва колледжра кӀвалахзавай муаллимри ихьтин татугайвилер арадай акъудуниз кьетӀен фикир гун чарасуз я. Къейдин, маса халкьари ихьтин месэлаяр хуьруьн школайрин куьмекдалди гьялзава. Анра школайрин программайрик милли сеняткарвилерай алава тарсар кутунва. Аялри гьеле 1-классдилай эгечӀна художественный шейэр гьазурзава. Абурукай лап хъсанбур выставкайриз ракъурзава ва маса гузва. Бязи маса халкьар яшамиш жезвай чкайра хуьруьн школайра гамар хурунай, парчайрал нехишар акъудунай, ракь ва кӀарас художественный къайдада гьялунай ва маса рекьерай жегьилриз алава тарсар гузва. Вири ихьтин месэлаяр гьялунал чкадин администрацияр машгъул я. Разивилелди къейдин, алай вахтунда чи уьлкведа вири республикайра ва регионра виликан несилрилай ирс яз атанвай милли художественный сеняткарвилер вилик тухуниз куьмекар гузва. Месэладик кьил кутун гьеле фадлай инихъ агъадилай винелди къвезва. Лап мукьвал гележегда регионра халкьдин художественный сеняткарвилерал машгъул хьун менфятлу бизнесдиз элкъуьн лазим я. Вучиз лагьайтӀа, исятда государстводи и месэладин тереф хуьниз гьакьван еке фикир гузва. Алай йисан июлдилай эгечӀна милли сеняткарвилер вилик тухунин рекьяй региондин метлебдин программани кардик акатнава. Адал асаслу яз, милли сеняткарвилерал машгъул тир устӀарриз налогрин рекьяй кьезилвилер ва пулдин куьмекар гузва. И программадин кьилин месэлайрикай сад устӀарар юридический лицояр хьиз регистрация авуниз ва абуру гьазурзавай шейэр милли художественный сеняткарвилерин Федеральный реестрдик кутуниз куьмек авун я. И серенжемди, вичин нубатда, и рекье кӀвалахзавай устӀарриз алава мумкинвилер ачухзава. Исятда милли сеняткарвилин хилера кӀвалахзавай карчийриз са жерге кьезилвилер ава. Абурукай яз, чпи налогар гунин патентный ва кьезиларнавай къайдадикай менфят къачузвай цӀийиз регистрация авунвай карчияр 2021-2023-йисара налогрикай тамамвилелди азад авун, ракь, кӀарас ва маса шейэр гьялунал машгъул карчийриз «къазанжияр» режимдай ставкаяр 4 процентдал кьван ва «къазанжиярхаржияр» режимдай 10 процентдал къведалди тӀимиларун къалуриз жеда. Исятда Дагъустан Республикада чпин асул везифайрик милли сеняткарвилерал машгъул тир карханайриз куьмек гун акатзавай государстводин хейлин идараяр арадал гъанва. Инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, лезгийриз и рекьяй, гьайиф хьи, са затӀни авач. Эгер чун къайгъудик тахьайтӀа, паталай атана садани чи халкьдин адетдин сеняткарвилер кӀвачел ахкьулдиз эгечӀдач. И месэлада Кьиблепатан Дагъустандин вири районри къуватар сад авун, чи халкьдин милли сеняткарвилер арадал хкун патал сад тир милли стратегия туькӀуьрун чарасуз я. Зи фикирдалди, чи халкьдин чпиз и месэла талукь тир ксари ва къуллугъчийри милли культура ва искусство вилик тухуник, лезги халкьдин яратмишдай мумкинвилер ар-тмишуник чпин алахъунрин пай кутуни арадал анжах хъсан нетижаяр гъида. Алай вахтунда чи халкьдин вилик акъвазнавай асул месэлайрикай сад советрин ва адалайни виликан девиррин халичаяр хуьн патал гьар йикъан алахъунар авун я. Абур гьи рекьяй къачуртӀани гзаф къиметлу шейэр, антиквариат я. Абурун къимет йикъандавай юкъуз хкаж жезва. Лезги халкьдин художественный сеняткарвилерал машгъул устадри гьазурнавай шейэр, искусстводин гьакъикъи эсерар хьиз, Россиядин лап хъсан музейрин – Государстводин Эрмитаждин, А.С.Пушкинан тӀварунихъ галай Государстводин музейдин, Урусрин Государстводин музейдин, РагъэкъечӀдай патан Государстводин музейдин, ДМИИ-ДИН, Тахо-Годидин тӀварунихъ галай государстводин музейдин ва хейлин масабурун коллекцийра хуьзва. Лезгийрин машгьур халичайрикай рахайтӀа, абур дуьньядин лап хъсан коллекцийра ава. Къейдин, къецепатан уьлквейрин музейра хуьзвай халичайрал «Лезги» лагьай тӀвар алама. Гьайиф хьи, Кьиблепатан Дагъустанда виликдай хьиз исятдани антиквариат тир лезгийрин халичаяр фабрикайра гьазурнавай синтетикадинбурухъ галаз дегишарзавай туьквенар кардик ква. Ихьтин кутуг тавур кардал бязи лезгияр чебни машгъул жезва. Абуру масанрай къвезвай алверчийриз чпе гьеле куьгьне халичаяр амай хуьрер жагъуриз ва дилерриз антиквариатдин метлебдин халичаяр кӀватӀиз куьмек гузва. Исятда ихьтин кӀвалах тухузвай туьквенар Дербентда, Мегьарамдхуьре ва еке маса хуьрера кардик ква. Малум тирвал, чи милли халичаяр Ирандай ва Туьркиядай гъанвай ужуз синтетикадихъ галаз дегишунал эхиримжи кьве йисуз
+тӀвар алай машгьур алишверишдин ресурс активвилелди машгъул жезва. Чкадин администрацийри ва гьукумдарри и месэладиз бес кьадар фикир тагуникай менфят къачуналди, Кьиблепатан Дагъустандай халичайрин хейлин шейэр масанрихъ тухузва. «Халичаяр хурунин искусство вилик тухун» хьтин гафарикай далда кьуна лутувилин къайда кардик кутунва. Чи халкьдин векилри а кар аннамишун лазим я хьи, гъилелди хранвай лап куьгьне ва чиркин гъвечӀи халичадихъни исятда къимет ава. Эгер художественный къиметлувилин сенгердилай килигиз хьайитӀа, чи кӀвале авай сун гъаларикай гъилелди хранвай куьгьне ва гъвечӀи халича фабрикайра хранвай цӀийи 10 халичадихъ галазни гекъигиз жедач. Лезгийри халичаяр хурун техйиз саки 50 йис я. Чна бязи вахтара лап ужуздаказ маса гузвай халичайрин эвездайни чахъ гьелелиг са затӀни авач. Чун патал неинки чи милли халичаяр хуьн, гьакӀ абур хурунин сеняткарвал арадал хкунни гзаф важиблу я. И мураддив агакьун патал чна халичаяр хурунин устадвал арадал хкана ам несилрилай несилралди фидай шартӀар тешкилна кӀанда. Герек виринра гъилелд�� халичаяр храдай цехар ва и сеняткарвал чирдай махсус центраяр ачухин ва гьасилзавай халичайрихъ кьакьан ери хьунал гуьзчивал тухун. Чи милли халичайрихъ кьакьан къимет гана абур маса къачудай муьштериярни гьамиша жедайди я.
+ПЕШЕКАР-РЕСТАВРАТОРАР Ахцегь районда авай 19-асирдин къеле туьхкӀуьр хъувунин проект гьазурунив эгечӀдайвал я. Идакай проект туькӀуьрунин вахтар къалур тавуна, республикадин культурадин ирс хуьнин рекьяй агентстводин (Дагнаследие) пресс-къуллугъди хабар гана. Ахцегьрин къеле авай гьалди гьам Дагнаследиедик ва гьамни райондин общественностдик гьеле фадлай инихъ секинсузвал кутазва. «Дагъустандин Кьилин врио Сергей Меликован тапшуругъдалди и мукьва Ахцегь районда авай вич федеральный метлебдин культурадин ирсиник акатзавай 19-асирдин къеледин гьал Дагнаследиедин къуллугъчийри ахтармишна. Къеледин къав ва килисадин цлар чкӀанвайди акур абуру чпин секинсузвал малумарна. Районда тешкилнавай «Ахцегьрин къеле» фондуниз лап и мукьвара и памятник туьхкӀуьр хъувун ва ишлемишун патал проект заказ ийиз кӀанзава», – лугьузва пресс-къуллугъда. Къейдзавайвал, къеледик акатзавай дараматар ва имаратар чкӀизва. «Дагнаследиеди Россиядин законрал асаслу яз, культурадин ирсинин и дарамат хуьнин рекьяй серенжемар кьабулун чарасуз тирдан гьакъиндай «Урусрин миграция» тӀвар алай агьалийриз яшайишдин ва ихтияррин рекьяй куьмек гудай мергья-матлувилин фондуниз са шумудра талукь тир чарар ракъурна. Амма и рекьяй са серенжемни кьабулнач. Дагнаследиедиз культурадин ирсиник акатзавай и дарамат хуьн патал кӀвалахар тухуниз ихтиярар гузвай чарар атанач», – алава хъийизва агентстводин пресс-къуллугъда.
+Индияда авай яшлу заргар Бхомрадж Сониди Кьуръандин са аят къизилдалди туькӀуьрна. Пайгъамбарди (с.а.с.) «ЙАСИН» сура Кьуръандин рикӀ я лугьузва. Ражастан штатдин Бикакер шегьерда яшамиш жезвай маса устӀарди «Йасин» сура къизилдалди кхьенва. Пешекарвилин еке тежриба авай и заргар динэгьли я ва вични гьамиша са вуч ятӀани кьетӀендаказ ийиз алахъзава. ИкӀ, «Йасин» кхьин патал адаз 30 грамм къизил герек атана. И кар ада са йисан вахтунда тамамарна.
+1934-йис Ахцегьрин гамар храдай артелдин коллектив
+Психологрин фикирдалди, арадал атанвай гьалдикай аялдиз чир жедай ихтияр ава, амни амайбур вири хьиз гьа хизандай я хьи. Кьилинди – артухан малуматралди адаз гуж тагана, гьич са вядедани жуван къалабулух къалур тавуна, аксина, гьа месэла гьялун патал гьихьтин рекьер аватӀа, абурукай лагьана кӀанда. Пешекарри аялдиз сифте жаваб рикӀел гъидай суалар гун меслят къалурзава. Месела: «Вуна гьикӀ фикирзава, чавай вучиз вуна тӀалабай къугъвадай затӀ (игрушка) къачуз хьанач?», «Вуна фикир ганани, чна исятда нянин тӀуьн гьамиша кӀвале незва, амма виликдай чун мукьвал-мукьвал кафедиз физвай?». Хизанда пулунин четинвилер – тӀал алай месэла я, гьавиляй аял��ихъ галаз рахун патал дуьз вахт хкяна кӀанда, иллаки ам гъвечӀиди яз хьайитӀа. Адахъ галаз шикилар ягъ ва я къугъугъ, къуй ада вич бушдиз ва къулайдиз гьиссрай. Адахъ галаз жезмай кьван гьакӀан регьят чӀалал рахух, гъавурда акьадай мисалар гъваш: «Исятда чна тух жедайвал тӀуьн ва алукӀун важиблу я, и кар патал чун са кьадар вахтунда кафедиз фидач ва къугъвадай затӀар къачудач». Чарасуз аялдин рикӀел хкваш пулсуз рикӀ аладардай затӀар авайди. Аялрин клубдиз фидай мумкинвал авач – паркда къекъвейтӀа жеда. Отпускдиз физ жезвач, амма санал тамуз фена цӀун патав ацукьиз, алачухда йиф ийиз, вацӀай балугъар кьаз ял ядай йикъар акъудайтӀа жеда. Къугъвадай затӀар туьквендай къачун чарасуз туш – кӀвале авай затӀарикай жуван гъилералди са затӀ гьазуриз алахъда. Руьгьдин терефни рикӀелай ракъурмир. Мугьаммад Пайгъамбарни (с.а.с.) адан асгьабар гьикӀ яшамиш хьанайтӀа вири бегьемдиз ахъая. Сабур авунай Аллагь-Таалади гьихьтин суваб гудатӀа абурун рикӀел хкваш. Машгьур хизандин психолог Санама Хафиза четинвилерал гьалтнавайди са куь хизан туширди аялар гъавурда тун меслят къалурзава. Дяведи чукӀурнавай чкайра яшамиш жезвай, мектебдиз физ тежезвай, тухдалди недай мумкинвал авачир аялрин уьмуьрдикай санал ацукьна видеойриз ва шикилриз килиг. «Пулунин четинвилери хизанда садакай садаз даях жезвайди гьиссиз куьмекзава. Четин гьалди чаз виридаз аялриз чпиз авай шейэрай шукур ийиз чирдай, чпи-чпиз фикирна машгъулатар жагъурдай, сада-садаз куьмек гудай ва кьенят ийидай мумкинвал гузва», – нетижа кьазва Хафиза.
+Саният УРДУХАНОВА, Ахцегь ЦРБ-ДИН поликлиникадин заведиш, РД-ДИН лайихлу духтур
+Пешекарри гьеле фадлай инихъ тестикьарзавайвал, бедендин артухан заланвили инсандин сагъламвилиз чӀуру таъсирзава. Гьавиляй чпихъ артухан заланвал авай инсанар яхун хьун патал чалишмиш хьана кӀанда. И кар къазанмишунин мураддалди агъадихъ чна гузвай меслятрал амал ая. Фу (иллаки лацуди) гренкайралди ва я силин сухарикралди эвез ая, мукьвал-мукьвал помидоррин шире хъухъ, недайла тарелкадал адетдин порциядин са пай эцигиз чалишмишвал ая. Десерт таза емишралди ва салан майвайралди эвез ая. ТӀимил менфятлувал авай тӀуьнар гьазуриз чалишмиш хьухь. Куьк инсанар патал и ва я маса затӀ къизилверекьдик кутуна чурунни менфятлу я. Садлагьана квез гишин хьайи вахтунда емишар ва салан майваяр нез алахъа. АРА-АРА тӀуьнрик балугъ, пахлаяр ва ихьтин маса шейэр кутур. Яхун жез кӀанзавайбурувай вегетарианвилин тӀуьнарни гьазуриз жеда. Дуьдгъвер ва маса ягълуяр ишлемишун тӀимилара. Балугъ ва салан майваяр пароваркада ва я махсус сковородкада гьазура. Гьафтеда са сеферда разгрузочный югъ тайинара. Эгер квез недай чӀаварин арада гишин хьайитӀа, чай ва я кофе хъухъ. Абурук квай кофеинди иштягь агъузарзава. Яхун жез кӀанзавайбур патал гьикьван абуру гзаф гьерекат авуртӀа, гьакьван хъсан я. Я��унвал кӀубанвилин чешме тирди рикӀелай ракъурмир.
+Акьул пулунихъ къачуз жедач. Акьуллубур – жеда. Такабурлувал квадарай инсан яд фейи ракь хьиз я – акатайда патахъарда. Эвел регъуьвал квахьда, ахпа шалвар. Пул гьамиша ам авачирбуру негьзава. Сифте за эрекь авай птулкадин кьил алудна, ахпа эрекь авай птулкади – зи кьил. Яргъалди анжах яхун гьерер амукьда. Ахмакьвилиз тфу гумир – ахмакьвал гзафбуру яд хъвазвай булах я. Дишегьлияр чи кьвед лагьай пай ятӀа, ам чи хъсан пай я. Дишегьлийрик нукьсанар ква, амма абурун лайихлувилерин кьадар артух я. ЦӀай чилел жеда, гум – цава. Дуьньяда кӀанивал амай кьван такӀанвални амукьда. КӀанивал даим я. Яшар пулунилай са карда тафаватлу я: пул гьикьван гзаф хьайитӀа, гьакьван чаз шад жезва, яшар гьикьван гзаф хьайитӀа, гьакьван – пашман. Бармакри чеб алукӀдай кьилер чпи хкядайтӀа, белки зазни абур са шумуд жедай.
+Дагъустандин лайихлу артистка Цуьквер Мамедова дидедиз хьайидалай инихъ 70 йис тамам жезва. Мубаракрай! Ахцегь райондин культурадин хиле манидарвиле кӀвалахиз хьайи 50 йисалай гзаф девирда касди гьакъикъатдани коллективдин ва районэгьлийрин арада кьетӀен гьуьрмет къазанмишнава. РикӀик гъалаба, ватанпересвилин гьиссер кутазвай адан чи халкьдин манийрихъ къайгъусузвилелди яб акализ жедач. Гьавиляй Цуькверан манийрал рикӀ алайбурун кьадар къвердавай пара я. Ам 1951-йисан 9-октябрдиз Ахцегьа, Мирзе муаллимдин 10 аял авай зегьметкеш чӀехи хизанда дидедиз хьана. «Зи чӀехи буба Зални муаллим ва таъсирлу сес авай манидар, ашукь тир. АЛЛАГЬТААЛАДИ гьадакай илгьам-пай ганва жеда заз. Манияр за жуваз жув чир хьайидалай кьулухъ лугьузва. Виридалайни пара зи рикӀ лезги халкьдин куьгьне манийрал ала. Репертуардик гьакӀ чи композиторри Етим Эминан, Хуьруьг Тагьиран, Шагь-Эмир Мурадован, Алирза Саидован, Чепер Касбубадин, Ибрагьим Гьуьсейнован, Шихнесир Къафланован, Юсуф Мамедован чӀалариз кхьенвай маниярни ква. Халис манидар са хуьрел, райондал сергьятламиш жедач. Чи Дагъустан бинелу пара халкьарин ватан я, гьавиляй герек атай чӀавуз табасаран, дарги, кьумукь, азербайжан, урус, гьатта уьзбек, къазах, туьрк, тажик, молдаван чӀаларални манияр лугьузва за», – суьгьбетзава Цуьквер Мамедовади.70 йисан юбилей мубарак авуналди, чна Цуьквер Мамедовадиз чандин сагъвал, яргъи уьмуьр ва манидарвилин искусстводин рекьяй вичин тежриба жегьил манидарриз гудай мумкинвал хьун тӀалабзава.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Хуьруьн къерехдив гвай са кӀвале нянихъ гъуьлни паб кьилел верч алай аш нез ацукьнай. Гьа и арада сада рак гатада.– Зун къекъвераг туш, кӀеве гьатнавай бенде я. Кьве юкъуз фу тӀуьнвач. Аллагьдин хатурдай рекьин мугьмандиз илифдай чка къалура, са кьас фу це, – чин чӀулаварна лугьуда ада рак ачухай сусаз.– Рак акьала, акатай вуж хьайитӀани мес-тӀуьн тӀалабиз къвез, им карвансарай, духан туш хьи, – рак гатайдан ван хьайила алай чкадилай сес хкажда итимди. ВАХТАР-ЙИСАР алатда. Аллагьдин кьадар-кьисметар я кьван, авай-авачир гъиляй акъатна, кӀвал-хизан чкӀана, лап саилвилин гьалдиз къведа и кас. Мажбур жеда ам кьил хуьн патал хуьрба-хуьр, кӀвалба-кӀвал къекъуьниз. Нянихъ са хуьре ада, дуьшуьшдай хьиз, вичин вили кьур са кӀвалин рак гатада. Иесийри а макъамда нянин чӀавун фу незвай.– Фена килиг, паб, ам вуж ятӀа. Ша илиф лагь суфрадихъ, – буюрмишда итимди.– Рекьевай са кесиб касдиз недай фу кӀанзава, кӀвализ къвезвач, – хтана хълагьда папа.– Инал алай нисини фу, гьа рганвай верчни са суфрадик кутуна це, гьадан кьисмет я, гьалал хьуй, хизандилай садакьа хьуй. Чна картуфар ргада, – мергьяматлувалда касди. Ва папани адан тапшуругъ кьилиз тухуда.– Я итим, ваз вуч хьанатӀа чидани? Аламат! Фу кӀанз атай къекъвераг зи виликан гъуьл Муса тир. Заз гуьгъуьнай чир хъхьана. Ваз чидани, са вахтунда чун адахъ галаз гьа икӀ фу нез ацукьнавайла, са бендеди фу кӀанз чи кӀвалин рак гатанай. Амма вичикай масадаз хийир хкат тийидай кас тир Мусади ганачир, къени рикӀелай алатзавач, – тамам тажуб хьанвай дишегьли.– Чида, паб, чида. А макъамда куь кӀвалин рак гатай гишин мугьман зун тир, – секиндаказ лагьайла, паб вич-вичелай фена. И кьисадин манаяр: дагъ дагъдал дуьшуьш жедач, инсан инсандал дуьшуьш хъижеда; писвилиз писвал – парабурулай алакьда, амма писвилиз хъсанвал авун анжах кьегьал ксариз хас я.
+Агьалийрин перепись статистикри гьар 10 йисалай садра кьиле тухузвай уьлкведин вири агьалийрин кьетӀен анкетирование я. Россияда перепись кьиле тухунал Росстат машгъул жезва. Агьалийрин ва яшайишдин фондунин перепись кьиле тухунихъ государстводин идара авунин карда важиблу метлеб ава. Переписдин нетижаяр агьалийрин арада яшайишдин къулайвилер пайдайла, госкъуллугъар ийидайла, миллетрин дережада векилвилер гудайла барабарвал хуьн патал, гьакӀни уьлкведин гьар жуьре регионриз ва районриз образованидин, гьакӀ сагъламвал хуьнин мурадриз пулдин такьатар гудайла ва халкьдин яшайишдин метлебдиз ишлемишзава. Гьуьрметлу Ахцегь райондин агьалияр, алай йисан 15-октяб-рдилай 14-ноябрдалди чи уьлкведа вири Россиядин агьалийрин нубатдин перепись кьиле фида. Ада пуд жуьреда иштирак ийиз жеда. Мисал яз, и ва я маса кас-дивай Госуслугайрин порталда кьилдиндаказ анкета ацӀуриз, переписчикдин суалриз кӀвале жавабар гуз, гьакӀни вичин кӀвалин мукьув гвай переписдин участокдиз физ жеда. Куьне переписда иштиракунин гьи къайда хкягъайтӀани, чир хьухь: переписда иштирак авун – им куьне обществодин еке ва умуми кардик, инсанрин хушбахт гележег арадал гъуник кутазвай пай я! Переписдин вахтунда кӀватӀзавай вири малуматар конфиденциальный я ва умудлудаказ хуьзва. Жавабар анжах куь гафарал бинеламиш хьана кхьизва, гьавиляй авайвал лугьуз алахъ. И чӀавуз са жуьрединни документар къалурунин чарасузвал авач.
+(Ал��й йисан 15-октябрдилай 14-ноябрдалди чи уьлкведа вири Россиядин агьалийрин перепись кьиле фида).
+Садлагьана кӀвалах квахьун, мажиб тӀимил хьун, рикӀелни алачир харжар хьун – гьар са хизан ихьтин месэлайрихъ галаз дуьшуьш хьун мумкин я. ДИДЕ-БУБАДИЗ пулунин четинвилер авайди аялриз чир хьун герек яни? КичӀе тежедайвал, арадал атай крарин гъавурда абур гьикӀ твада?
+Дуьньяда авай хейлин шейэр чпин якъинвал, инсандиз чарасуз гереквал, субутар авунин чарасузвал авачирбур я: ватан, тӀвар, намус, ирс ва икӀ мад. Абурун жергеда лайихлу чка кьазвайди жуван хайи дидед чӀал я. И шейэрин важиблувал, абур вилин нинеяр хьиз хуьнин мажбурвал гьар садаз аял чӀавалай вадра вад хьиз, рикӀелай тефидайвал чирна кӀанда. И карда виридалайни вилик хизандин ва мектебдин жавабдарвал ква. Ахпа чӀал чирунин, адан хас тир лишанар, къайдаяр-къанунар хуьнин везифаяр зарийрин, шаиррин, журналистрин, махсус пешекар алимрин хиве гьатзава. Им виридаз ашкара, гьуьжет алачир месела я. ИкӀ ятӀани, газетра, ктабра пешекаррини, гьевескаррини чӀалан меселаяр, адан гележег ва къе авай гьал веревирд авун патал къизгъин «женгер» тухузва. Са патахъай, им хъсан кар я, муькуь патахъай, бязи дуьшуьшра и женгерин иштиракчийри чпин квазвай мецер чухвазвай хьиз аквазва. На лугьуди абуруз нетижадилай иштираквал важиблу я. ЧӀалан месела, аквазвай кьван регьятди туш. Яб це, вуч лугьузватӀа ЮНЕСКО тӀвар алай вири дуьньядин халкьарин арада илимдин, медениятдин ва чирвилерин месэлаяр гьялзавай тешкилатди. Дуьньяда алай чӀавуз 6000 чӀал ава. Абурукай 80 % михьиз квахьунин хаталувал ава, вучиз лагьайтӀа гьар 15 йикъалай са чӀал «рекьизва». ЮНЕСКО-ДИН ахтармишунралди са 100 йисалай чилел вад вишелай пуд агъзурдалди чӀалар амукьда. Иниз килигна, гьар миллетди жуван чӀал мукьва жезвай «ажалдикай» хуьн патал вири жуьредин таъсирлу такьатар ишлемишна кӀанда. Амма им акӀ лагьай чӀал туш, гьарай ацалтна гьава къарсурун герек я. Гьайифвилелди ихьтин са гьал къейдин. Са бязи лезги чӀалан терефдаррин кӀвалера квез аквада хьи, неинки гъвечӀи хтулар, аялар, гьатта абурун дидеярни бубаяр чеб чпихъ галаз урус чӀалал рахазва. Ахпа абуру «Лезги газетдизни» Интернетдиз чӀалан тереф хуьзвай макъалаярни кхьида. И арада заз вилералди акур, гзаф рикӀ шадарай са дуьшуьшдикай талгьана жедач. Яргъал тир Голландия тӀвар алай гьукуматда фадлай са лезги хизан яшамиш жезва – Мисрихановар: Тимур ва Гуьлжагьан чпин хва, свас ва хтуларни галаз. Абур гьар йисуз чеб яшамиш жезвай ДаркӀушрин хуьруьз хквезва. Са сеферда кьисмет хьана, зун абурун кӀвализ мугьман хьана. Зи рикӀ шад авурди чӀехибурухъ галаз хтанвай гъвечӀи хтул тир. Голландияда яшамиш жезвай аялар хъсандиз лезги чӀалал рахазвай. И кардин себеб, зи фикирдалди, Гуьлжагьан вах вич лезги чӀалан къадир авай, шиирар кхьинал машгъул кас хьун я. Ада вичин са шиирда икӀ лугьузва:
+Хайи чӀал я гъавурда зун турди маса чӀаларин, Тафаватвал къалурайди писни хъсан гьаларин. ЧӀал гума зав, амачтӀани заз чӀал чирай диде зи, За хуьзва ам мукъаятдиз, туна чими рикӀе зи.
+Мад са дуьшуьш. Са тӀимил вахт инлай вилик вирус галукьна зун духтурханадиз акъатна. Ина са палатада чун вад кас, Дагъустандин 4 миллетдин векилар авай. Абурукай са азарлу хъфена, адан чкадал масад атана. Ам са хъсан акунар, буй-бухах авай итим тир. Таниш хьун патал чна цӀийиз атайдав «Вун гьинай я?» лагьана вугай суалдиз ада «Зун Каспийск шегьердай» – жаваб гана. Чна давамна: «Вун хайи ватан гьим я?». Жаваб атана: «Дербентдай». Чна гузвай суалрин кьилин метлеб им гьи миллетдин векил ятӀа чирун тир. Амма и касди вичин тум-кьил ашкара авунач. Са арадлай идаз зенг атана, ам телефондай са нихъ галаз ятӀани лезги чӀалал рахана. Гуьгъуьнай заз чир хьана им Белиждай тирди. ЧӀехи гьайифдалди фикирна за: «И касдиз вучиз регъуь ва кичӀе ятӀа, вич лезги тирди лугьуз?». ИкӀ хьайила, гьуьрметлу лезги стхаярни вахар, чӀалакай рахун тӀимил я, чӀалал рахана кӀанда. РикӀел хкин бубайрин мисал: «Дана епинамаз, аял кьепӀинамаз». Гьа кьепӀинамайла башламишна кӀанда аялдив хайи чӀалал рахаз, манияр лугьуз. Маса мисалди лугьузвайвал, кукӀунар куьтягь хьайила кьулухъ гъутар юзуруник хийир квач. Зи фикирар-хиялар за агъадихъ гузвай шиирдани къалурнава.
+Гьуьрметлу районэгьлияр, 10-октябрдиз, лезги чӀалан сувариндаз элкъвенвай и юкъуз, гила 3-сеферда яз чна халкьарин арадин дидед чӀал хуьнин «Лезги диктант» акция кьиле тухузва. ЦӀи Дагъустандин Халкьдин писатель Къияс Межидован 110 йисан юбилейдиз талукьарнавай и серенжемда (виликанбур С.Сулейманан 150 ва республикадин «Лезги газетдин» 100 йисан юбилейриз бахшнавай) хайи чӀалан къадир авай гьар са касдивай, вич чи уьлкведин гьина аваз хьайитӀани, интернетдик квай компьютердин, планшетдин ва я смартфондин куьмекдалди иштиракиз жеда. Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ
+Инсаниятдин виридалайни зурба яратмишун чӀал я, дидед чӀал! Дидед чӀала халкьдин генетикадин диб, халкьдин ва чӀалан сирлу код ава. ЧӀала чи тарих, адетар, культура хуьзвайвиляй чӀал хуьнилай еке ватанпересвал авач. «Диде», «ватан» гафар хьиз, «халкь» «чӀални» чна синонимар хьиз ишлемишзава. Гьавиляй «чӀал амай кьван гагьда халкь ама» лугьур камаллу мисал ава. ЧӀал – им чан алай шей я. Чан алай гьар са шейинив хьиз, адавни чун къайгъударвилелди эгечӀун лазим я. ТахьайтӀа, герек амачир куьгьне алат хьиз, ам муьрхъуь кьада, къуьруь жеда ва нетижада халкьдиз къуллугъунин рекьяй вичин хиве авай везифаяр кьиле тухуз хъижедач. АкӀ тахьун патал халкьдин культурадин асул хел яз, вичи чи милли культура арадал гъизвай кьилин алат тир дидид чӀалаз гьуьрмет авун - адал рахун, кхьин чи буржи. Гьар са цивилизациядиз, гьукуматдиз, халкьдиз, чӀалаз, лугьурвал, вичин гатфар, гад, зул - цуьк акъудзавай ва ахладарзавай вахтар ава. Дуьньяди�� лап куьгьнебурукай сад тир лезги чӀал патал чидач алайди адан гьи вахт-дережа ятӀа: са патахъай, лезги чӀалан илим, литература вилик физва. Муькуь патахъай, чаз, лезги чӀалан векилриз, гьатта регьберриз, интеллигенциядизни, вучиз ятӀани, хайи дидед чӀалал рахаз регъуь я. Лезгидал рахун парабуру инсандин авамвиляйни савадсузвиляй гьисабзава. Гьатта чи хуьрерани лезги чӀалан, литературадин, культурадин мярекатарни кваз урус чӀалалди кьиле тухузва. Им гьихьтин тарс-тербия хьуй чна жегьилриз гузвай?! Им урус чӀалаз аксивилин фикир туш. Дидед чӀалахъ галаз санал, гьелбетда, иллаки чиди хьтин республикада халкьарин арадин рафтарвилеринди тир чи уьлкведин урус чӀални (адаз кьвед лагьай дидед чӀал гьавайда лугьузвач), алакьайтӀа маса чӀаларни чарасуз чирна кӀанда. Кьве гаф лезги литературадин чӀалакайни лугьун. Заз чиз, чи чӀалан диалектрани нугъатра авай кьван вири гафар кӀватӀна веревирд ийидай, сафунай ядай, абурун винел илимдинни ахтармишунрин кӀвалах кьиле тухудай вахт алукьнава. Вучиз лагьайтӀа, чӀалан гьар са гаф дуьшуьшдай ваъ, халкьдин агъзур йисарин фагьум-фикирдалди эволюциядин къайдада арадиз атанвай къиметлу уьлчме я, ва чӀалан гьар са уьлчмедиз тайин чкани акуна кӀанда. Анжах гьа тегьерда чарасузвал авачиз кьабулнавай ва гьатнавай чара гафар хсусибурал эвезиз, литературадин къайдаламиш михьи чӀал арадиз гъиз жеда. Сир туш хьи, месела, Ахцегь, Къуба диалектрин бинелу лезги пара гафарни дурумлу ибараяр исятда чи литературадин чӀалак акатнавач. Чи чӀехи бубайри агъзур йисарин къене хвена къе чав агакьарнавай чӀалан девлет гележегдин несилрив лайихлудаказ вахгун, шаксуз, чи виридан буржи я. Жуван ихтилат заз Расул Гьамзатован - вичин вири яратмишунар дидед чӀалалди кхьей дуьньядин дережадин шаирдин - метлеблу гафаралди куьтягьиз кӀанзава: «Эгер зи дидед чӀал пака квахьдатӀа, зун къе рекьиз гьазур я». Яшамишрай лезги халкь ва чӀал!
+Заз чидайвал, са кар кьунвач гьисаба, Хайи югъ я хциз чӀал чир хьайи югъ. ЧӀал авачир дуьнья тушни харапӀа?! Гаф акъатай югъ я на тум цайи югъ. ЧӀал чидайла дипломни вахъ къекъведа, ЭгечӀда вун симинални кьуьлериз, Дяведайни гъалиб хьана хкведа, Цанни цада чан-рикӀ ийиз чилериз. ЧӀалан вилик къизил вуч я къиметдиз? ЧӀалан вилик ирид цавни даяз я. ЧӀал мандат я, зи хва, гьар са миллетдин, Ам дуьньядиз экъечӀзавай дарваз я. Муьгьуьббатдин муькъвер, селди тухванвай, ЧӀала бирдан садахъ гилиг хъийида, Хажалатди кана жигер кьуранвай Бендедизни чӀала дарман ийида. ЧӀала гагь-гагь кӀевда сивер тупарин, Къанлуярни хъийида, хва, баришугъ. Гьисаба кьун тавуртӀа чӀал тупӀарин, Гьар са халкьдин чӀал я вичиз ярашугъ. ЧӀала гъетер кьуна чилел авудда, Ачухда ви вилик дуьнья, ктаб хьиз. ЧӀала Эмин чи рикӀерив агудна, Вири дердер алудзавай запаб хьиз. Гафар жеда ви рикӀ чпиз ачух тир, Галукьунни чехирди хьиз пияндай. Вичин чуьнгуьр хкажайла ашукьди, Чахмахди хьиз цӀелхем гъидай ви чандай. Жумарт жеда гафар чил хьиз гуржийрин, Гуьрчег жеда урус там хьиз нисинихъ, Гагь туьнт жеда абур кьуьл хьиз лезгийрин, Гагьни секин, дидеяр хьиз кьепӀинихъ. Гафар жеда инсанар хьиз уьтквембур, Ви душмандал фидай хура хур туна, Гафар жеда гъетер хьиз чеб зегьембур, ЧкӀидайбур заманайра нур туна. ЧӀалан сирер, зи хва, чирна куьтягь жеч, Куьтягь тежер саягъ сирер инсандин, ЧӀал авай халкь суьргуьндани куьлягь жеч, Куьз лагьайтӀа чӀал куьлег я Ватандин.
+Лезги чӀалан язух жезва заз, Адан кьилел къвезвайбур акваз. Бубайрилай сагъдиз чал атай, Дидед чӀалан квахьнава са пай. Чара гафар акьахиз кӀула, Лезги чӀалан гьахьнава кьула. КукупӀри хьиз, акъудиз мукай, Хайи чӀалар ийизва кукӀвар. Низ гьарайда, агакьарда сес, Вуж я чӀалан жавабдар иес? Алим яни, шаир яни, лагь, Пачагь яни, тахьайтӀа Аллагь? Раб хкудиз, кутаз чӀалак риб, Акун тийиз буш жезвайди диб. Рахух эвел лезгидал кӀвале, Ахпа киме, межлисда, меле. Тарифдайла, вуч ширин я мез, Шаирринни манидаррин сес. Тарифуналди экъечӀдайтӀа къуьл, Уьфтер ягъиз, ийидай хьи КЬУЬЛ.«ЧӀАЛ девлет я, чӀал я чи дамах», – Гафарикай авунва пайдах. Шегьердавай лезгийриз – ма ваз, Дидед чӀалал регъуьда рахаз. ЧӀалаз герек къведач гьуьжетар, Гьуьжетри гьич гъидач ДЕВЛЕТАР.«ГЬАЛВА» – лагьай ширин жедач сив Къамчи такур дири жедач шив. Экуь хьана кӀандатӀа йифиз, Гьарда са шем куькӀуьрда вичиз. Эгер багьа ятӀа дидед чӀал, Чарабурув хъуьрез тамир ЧАЛ.(«ХЦИХЪ галаз суьгьбет» лирикадин поэмадай са чӀук)
+Гьуьрметлу муаллимар! Гьар йисан 5-октябрдиз чна Россияда муаллимрин пешекарвилин сувар къейдзава. Муаллимвилин зегьмет гьакъикъатдани виридалайни четин, мергьяматлу ва жавабдарди я. Аялриз дурумлу чирвилер гунихъ галаз санал, уьлкведин кьисмет гьялзавай ватанперес, викӀегь несилар тербияламишзавай куьн пара кьадар сагърай! Анжах рикӀин сидкьидай аялар пара кӀани касдивай школада кӀвалахиз жеда. Кьил агъузна икрамзава чна куь зегьметдиз! «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.АБДУЛКЕРИМОВ Депутатрин райсобраниедин председатель А-К.Н.ПАЛЧАЕВ
+Документрилай къулар чӀугвадалди, Россиядин Президент Владимир Путин Госдумадин депутатрин, Россиядин Федерациядин сенаторрин, субъектрин кьилерин, гьакӀни уьлкведин вири агьалийрин ва цӀийиз кьабулнавай регионрин агьалийрин вилик важиблудаказ рахана. «Инсанри чпин хкягъун кьилиз акъуднава. Инанмиш я хьи, Федеральный Собраниди Россиядиз кьуд цӀийи регион, Россиядин Федерацияда кьуд цӀийи субъект арадал атунин ва кьабулунин гьакъиндай конституциядин законрин тереф хуьда, гьикӀ лагьайтӀа им миллионралди инсанрин къаст я. Имни, гьелбетда, ООН-ДИН Уставдин 1-статьяда къейднавай абурун къакъудиз тежедай ихтияр я. Ана халкьарин ихтияррин ва абуру чпин кьисмет гьялунин къастунин гьакъиндай ачухдиз лагьанва», – къейдна Владимир Путина Россиядин къуру��ушдик экечӀунин месэладай идалай вилик Донецкдин ва Луганскдин Халкьдин Республикайра, гьакӀни Запорожский ва Херсонский областра кьиле тухванвай референдумрин нетижайрин гьакъиндай лугьуналди. Идалай вилик Украинадик кваз хьайи кьуд региондин агьалийрин лап чӀехи паюни Россиядик экечӀунин патахъай сес гана. «Донецкдин ва Луганскдин Халкьдин Республикайрин, Запорожье ва Херсон областрин миллионралди агьалийрин хкягъунихъ чи умуми кьисмет ва агъзур йисарин тарих гала. И руьгьдин алакъа инсанри чпин аялриз ва хтулриз ирс яз тазвай. Вири имтигьанриз килиг тавуна абуру Россиядиз муьгьуьббат йисарай тухвана. Чи рикӀера авай ихьтин гьисс садавайни терг ийиз жедач», – лагьана Президентди. Владимир Путина цӀийи субъектрин тереф вири патарихъай хуьдайдакай лагьана. Гьа жергедай яз рахун агьалийрин хатасузвал таъминарунин ва инфраструктура кӀвачел ахкьулдунин гьакъиндайни физва. «Донецкдин ва Луганскдин Халкьдин Республикайра Херсонда ва Запорожьеда яшамиш жезвай инсанрикай чи агьалияр жезва. Гьамишалугъ яз! Чна чи вири хуьрер ва шегьерар кӀвачел ахкьулдда», – къейдна уьлкведин кьили. Идахъ галаз санал ада лагьайвал, Россия Украинадихъ галаз рахунар кьиле тухуз гьазур я. «Чна Киевдиз рахунар кьиле тухуниз эверзава, амма и кар халкьдин хкягъуниз талукь жедач, Россияди халкь маса гудач», – лагьана Президентди. Вичин рахунрин вахтунда Владимир Путина Украинада нацизмдихъ галаз женгина чанар къурбанд авурбурун, гьа жергедай яз дагъустанви десантник, Россиядин Игит Нурмегьамед Гьажимегьамедован экуь къамат са декьикьада кисна акъвазуналди рикӀел хкана. «Чна 2014-йисуз Украинада неонациствилин госпереворотдихъ галаз рази тахьай, дидед чӀалал рахадай, жуван культура, адетар, дин, яшамиш жедай ихтияр патал телеф хьайи «урус гатфарин» игитар гьамиша рикӀел хуьда. Абур Донбассдин аскерар, «Одессадин Хатындин» азият чӀугурбур, Киевдин режимди авунвай инсансуз терактрин къурбандар, гуьгьуьллубур ва ополченцияр, ислягь агьалияр, аялар, дишегьлияр, кьуьзуьбур, урусар, украинвияр, гьар жуьре маса миллетрин инсанар я. Абур вири махсус военный серенжемрин вахтунда игитвилелди телеф хьайи чи аскерар ва офицерар я. Абур Игитар я, чӀехи Россиядин Игитар», – къейдна государстводин Кьили. Тарихдин документрал къулар чӀугурдалай кьулухъ Россиядин Федерация мадни кьуд субъектдал гегьенш хъхьана. Дагъустандин Кьили и вакъиадиз ихьтин баян гана: «Россия мадни еке, мадни къуватлу хьанва! Эхирни ДНР-ДИН, ЛНР-ДИН, Херсонский ва Запорожский областрин агьалийривай секиндаказ ксуз жеда. Гила абур вири дуьньяда вич гьисаба авай уьлкведин къаюмвилик ква. Гила абуруз урус чӀалал рахаз мад кичӀе жедач. Абуру чпин мукьва-кьилийрин ва багърийрин уьмуьр патал къурхулувал гьиссдач ва гила хьайитӀани инсанар Киевдин режимдин истисмардикай хкатда. Россиядин вири халкьар хьиз, дагъустанвиярни куь хкягъунив гьуьрметлудаказ эгечӀзава. Буюр, кӀвализ хъша!». Къейдин, 2-октябрдиз РФ-ДИН Конституционный судди, 3 ва 4-октябрдиз лагьайтӀа, РФ-ДИН Госдумади, Федеральный Собраниеди Россияда кьуд цӀийи регион, Россиядин Федерациядин кьуд цӀийи субъект тешкилунин гьакъиндай къараррин тереф рейсадвилелди хвена.
+Алай йисан 30-сентябрдиз Кремлдин Георгиевский залда тарихдин вакъиа кьиле фена – Россиядин къурулушдиз цӀийи территорияр: Донецкдин Халкьдин Республика, Луганскдин Халкьдин Республика, Запорожский область ва Херсонский область кьабулунин гьакъиндай икьраррал къулар чӀугуна. Мярекатда Дагъустандин Кьил Сергей Меликовани иштиракна. Рашид МУРСАЛОВ
+И мукьвара «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз муниципалитетда тамам тушир мобилизация тешкилунин месэлайрай штабдин заседание кьиле фена. Адан кӀвалахда къенепатан политикадин ва чкадин самоуправленидин рекьяй РД-ДИН Кьилин Управленидин отделдин начальник Ренат Мегьамедова, Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районрин военный комиссар Рафик Мегьамедова, Ахцегь райондин хуьрерин кьилери ва къайдаяр хуьдай органрин векилри иштиракна. Штабдин заседание башламишдалди Осман Абдулкеримова кьиле тухузвай тамам тушир мобилизациядикай агьалийрив гьакъикъи малуматар агакьарунин, арадал къвезвай вири месэлаяр алудунин мураддалди властдин органри сих алакъада аваз кӀвалахунин гереквилел кӀватӀ хьанвайбурун фикир желбна. Идахъ галаз санал, ада къейд авурвал, тамам тушир мобилизациядин кӀвалах кьиле физвай гьал адан хсуси гуьзчивилик ква. Ахпа военный комиссар Рафик Мегьамедова кьиле тухванвай кӀвалахдин гьакъиндай гьахъгьисаб авуна. Вичин докладда военный ведомстводин руководителди са жерге агьалияр повесткадай военкоматдиз атун тавуникай хабар гана. Ада къейдна хьи, ихьтин агьалийриз талукь яз, Россиядин законодательстводихъ галаз кьадайвал, серенжемар кьабулда. Чпин нубатда, райондин хуьрерин кьилери гзаф дуьшуьшра армиядиз фена кӀани жегьилар неинки муниципалитетдин, гьакӀ республикадин къецепатани жезвайдан патахъай гьайиф чӀугуна. Идахъ галаз алакъалу яз, ихьтин агьалийрив повестка вугудай мумкинвал жезвач. И месэладай раймуниципалитетдин кьили хуьрерин кьилериз ихьтин ксарихъ галаз телефондай ва я абурун мукьвакьилийрихъ галаз алакъа хуьнин, абурухъ галаз гъавурдик кутунин кӀвалах тухунин тапшуругъ гана. Заседанидин нетижайрай мобилизациядин кӀвалах гужлу авунин рекьяй алава серенжемрин план туькӀуьрна.
+4-октябрдиз райондин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. Налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар (ОКС) актуализироватунин месэладай гаф муниципалитетдин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади къачуна. Ада къейд авурвал, сентябрдин вацран делилрай, налогар кӀватӀунин планар эменни-малдай 29,7 % ва чилин налогдай 71% тамамарнава. Буржарай хкьунвай такьатарни кваз (цӀи вири саналди 1 миллионни 24 агъзур манат пул хкьунва), талукь тирвал, и рекъемри 83%, 95,3% тешкилзава. ЯтӀани 2 миллионни 353 агъзур манат эменнидин ва 420 агъзур чилин налогрин буржар алама. 1044 объект райондин базадилай чеб амачирбур яз гьисабна ахлуднава... Райондин регьберди совещанидин иштиракчийрин дикъет иллаки кьетӀендиз районда кьиле физвай тамам тушир мобилизациядин месэладал желбна. Ада Ватан хуьнин метлебдин и кӀвалах вахтунда ва нетижалудаказ кьиле тухун патал общественный тешкилатриз – агъсакъалрин, ветеранрин, дишегьлийрин советриз, жегьилрин парламентдиз, «Дяведин стхавал» тешкилатдиз халкьдин арада ватанпересвилин тербиядин кӀвалах активламишуниз эверна. «Чаз районда дяведин пуд игит – Валентин Эмиров, Гьазрет Алиев, гила дяведин серенжемда тафаватлу хьанвай игит Энвер Набиев ва женгинин орденар къачунвай кьегьал рухваяр ава» - гьабурун чешнейралди жегьилар тербияламишуниз эверна райондин кьили. Совещанидал гьакӀ школайра аялрин хатасузвал таъминарунин ва школаяр хъуьтӀуьн шартӀариз гьазурунин, футболдай райондин школьникрин лигадин сифте акъажунар тешкилунин, зирзибил кӀватӀиз тухунай УЖКХ-ДИН идарадиз пул ягъунин ва гьакӀ са жерге маса месэлайризни килигна.
+Искусствоведри гьисабзавайвал, кьуьлер - ибур инсандин стилламишнавай яшайишдинзегьметдин, гъуьрч авунин, женг чӀугунин, маса гьерекатрин тешпигь ва я тӀебиатдин гьаларинни къушар-гьайванрин къилихрилайни амалрилай чешне къачуна яратмишзавай кьетӀен жуьре эсерар я. Куьгьне кьуьлери халкьарин гьакъикъи уьмуьр, къамат, адетар, тӀебиатдиз тешпигьвал суьретламишзава. Къадим грекрин театрда (ам «Тео», яни «Гъуц» гафуникай арадиз атанва) гъуцарин уьмуьрдин неинки аквадай ва беденди гьиссдай вакъиаярни крар, гьатта гъуцарин уьмуьрдихъ галаз алакъалу руьгьдин гьаларни кваз кьуьлералди къалурзавай. Чи улу-бубайри чпин яшайиш кьиле тухунин жуьрейрикай сад гъуьрчехъанвал тирди аннамишайтӀа, чун «Лезгинка» кьуьлуьнин манадин гъавурда гьатзава. И кьуьлуьник цӀийиз экечӀзавай кас такабурлудаказ акъваззавай тегьердиз килиг садра. Шаксуз, им къадим гъуьрчехъанрин кьуьл тирди гьатта пешекар тушир касдини кьатӀуда. Чапла гъил, гъуд кьуна, къуьн авайвал къвалахъди акъажзава. Кьилни са патахъ элкъуьрна, гъуд авайвал дикъетлудаказ яргъаз килигзава. ЭрчӀи гъил, гъуд ченед кӀаник жеривал, кьуьнтез янва. Адет яз, «Лезгинкадин» сифте паюна кьуьлчиди, кӀвачин тупӀарал акъвазна, гьевеслуз ва гьа са вахтунда мукъаятлудаказ виликкьулухъ куьлуь камар къачузва. Гуя амукьзавайди анжах адан гъилера чӀемерукни хьел хтун я – чи вилик гьакъикъи гъуьрчехъан ква. Гъуьрч кхунар тавун патал ада кӀвачин тупӀарал целай физвай хьтин цӀалц��ам юзун давамарзава. И гьайбатлу кьуьл, белки, гьеле чӀемерук-хьел ишлемишзавай дегь заманада арадал атана жеди ва ахпа, гьар са маса девирдиз хас дегишвилер акатиз, хъсан дережадихъ дегиш хьана. Кардин гьакъиндай кьуьлчийрин яракьлу парталрини шагьидвалзава. Дикъет гун, «Лезгинка» кьуьлуьна дишегьли итимдин къарадик ква ва ам итимдин (гъуьрчехъандин) хурукай хкечӀиз алахъзава. Итижлу я, кьуьлуьна дишегьлиди вичин гъилерни итимди хьиз ваъ, кьве патахъ ахъайна кьазва. Адан къешенг, суьгьуьрдин хьтин юмшагъ къекъуьнар цава лув гузвай къушаринбуруз ва я такабурлу миргинбуруз ухшар я. «Лезгинкадин» 2-пай Кавказдин дагъви вири халкариз хас зиринг кьуьл я. Чна фикирзавайвал, адан мана-метлеб гъуьрч ягъунин азгарвал я. Гъуьрч гъиле гьатунал рази касди дамахдивди вичин шадвал, къуччагъвал зарб кьуьл авуналди малумарзава ва кьуьлуьнин гьерекатра и кар гьикӀ кьиле фенатӀа, лишанралдини уюнралди жемятдиз къалурзава. Амма чна и кьуьлуьниз мумкин тир маса баян хьунни инкарзавач. Куьгьне заманадин инсанар, малум тирвал, чеб-чпихъ галаз са артух алакъаяр авачир ва гьар жуьре себебрикди пара дуьшуьшра душманвилин гьаларани яшамиш жезвай. Гьавиляй гъуьрчехъанни ва гьа са вахтунда вич масадан гъурч – къурбанд хьунин къурхулувални авайвиляй ам гьамиша яракь гваз къекъуьниз мажбур тир. ИкӀ, чпи-чпел «гъуьрч авун» мумкин тир хаталу шартӀара кӀанз-такӀанз инсанрин руьгь, дирибашвал, жуьрэтлувал артух жезва, гапур, патронташ гваз къекъуьн дагъви халкьарин парталрин чарасуз лишандиз элкъвезва. «Лезгинка» кьуьл акъажунрин тегьерда кьве касди тамамарунин адетни гьанай атанва жеди. Сада садалай артух яз руьгьдинни бедендин алакьунар, яракьарни къалханар квай гьатта женгинин бягьсериз ухшар уюнар къалуриз алахъза. Гьар жуьре кьуьлерин сегьнеяр, лугьун хьи, чи эпосдин кьилин игит Шарвилидин репертуардани пара ава. Месела, «Гъугъан къван» кьисада Шарвилиди вичин таяр-туьшерихъ галаз ийизвай кьуьл. Ина душманри къеледал хабарсуз гьужум авунин ва ам душманрикай хуьнин шикил къалурзава. Кьве гъиле кьве гапур авай Шарвили зурба къванцин винел ала. Адаз аксибур, садсадан къуьнерал хкаж хьана, чпин гапурралди Шарвили яна чилел вегьез алахънава. КичӀевал тийижир пагьливанди лагьайтӀа, вичин хас йигинвилелди душманрин гьужумриз жаваб гуз, женгина винел пад къачузва. Кьисада ахъайзавайвал, гуя гьакъикъатдани пагьливандин кьилел атай и зарафатсуз вакъиадин бягьсина ада къугъунинни кьуьлуьнин тегьерда гъалибвал къачузва. САД-САДАН къуьнерал акьахна тамамарзавай ухшамиш сегьнеяр аджар, абхаз ва Кавказдин маса халкьарин кьуьлерин репертуаррани ава. АкӀ я хьи, гьа кьуьлерай чаз яргъал алатай заманайрин инсанри, месела, мамонтрални филерал гъуьрч авунин вакъиайрин ухшар къвезва. Бажарагълу музыкантрини кьуьлчийри къундармишна, дебда гьатнавай кьуьлерани бязи вахтара, инсанар михьиз чпел чӀугуна, машгъулардай къуват ава. Амма абуруз, кьуру цӀерцӀерин фад кьуна ахлахьдай цӀун ялав хьиз, инсанрин рикӀелайни фад ахлатун хас я. Лугьун хьи, ХIХ-ХХ асирра муд тир «Мазурка», «Полька», «Танго», «Вальс», «РОКОН-РОЛ» … кьуьлер къе межлисрани тамамарзава кьван. Гьа са вахтунда са чӀавузни куьгьне тежедай куьгьне кьуьлерихъ, чпик девирдиз, чкадиз талукь кьилди гъвечӀи дегишвилер акатзаватӀани, инсанар гьамиша тамарзлу я. И жигьетдай Кавказдин халкьарин кьуьлериз классикадинбур лугьуз жеда. Музыкадин, кьилди элементрин, везиндин, тӀварцӀин гьакъиндай чаравилер аватӀани, сифте яз и туьнт кьуьлер аквазвай чара касдин вилерай абур вири «Лезгинкаяр» я. Гьеле Кавказдин халкьаринбур квачиз анжах «Лезги лезгинкаяр» са жерге (Айиштар, Кавха, Авар кавха, Хинер кавха, Яхулар, Рутулар, Хуьруьгрин макьам, Кавуднар, ЧӀых, Хар, Хъарс) аватӀани, тӀебии я, анжах са лезгийриз и дагъви кьуьлуьнин жанрдин иесивал ийидай ихтияр авач. Я ам арадал атунин карда хсуси пай квайдакай кисна къерех жери ихтиярни, гьелбетда, авач. Асиррин къене и туьнт кьуьлуьнин жанр, стиль, везин Кавказдин стха халкьарин хизанда «битмиш жез», къе чаз аквазвай къайда- кӀалубдиз атанва. Бес вучиз адал «Лезгинка» твар акьалтнава? Чна фикирзавайвал, им дуьшуьшдин кар туш. Инсандивай вичивай вич, чӀарарилай кьуна, хкажиз тежервал, кӀан хьуналдини и кьуьлуьниз чавай чи халкьдин тӀвар гуз жедачир. Я ганайтӀани, ам амай вирибуру кьабулдачир. Авай малуматрай, и тӀвар бинедилай гуржийри гана ва ХVII-ХVIII асирра Кавказда, Тифлисда пайда хьайи урусрини кьабулна, машгьурна. Вучиз гуржийри лагьайтӀа, Кавказдин маса халкьарилай тафаватлу яз, абурузни фадлай «ЛекӀури» (дуьм дуьз манада Лезги кьуьл), вични Лезги халкьдин куьгьне кьуьлерин авазрин репертуардиз хас туьнт кьуьл ава. Халкьдин лап къадим музалатар тир зуьрнедалдини далдамдалди тамамарзавай везинлу, зарб макьамдин, инсандин руьгь - гьевес хкажадай хьтин кьуьл. Макьамарни, гьерекатарни чеб-чпиз лап ухшамиш тирвиляй «ЛекӀури» кьуьлуьнин бинеда гьатнавайди «Лезги кьуьлуьнин» са жуьре я лугьуз жеда. Вичел инсанрин арада раиж тир тайин тӀвар алайвиляй гуржийриз адаз цӀийи тӀвар хгунин лазимвал акунач. «Лазги» кьуьлуьн макьам гьакӀ иранвийризни ава (Я.А.Яралиев, «Алупанская письменность и лезгинский язык», Махачкъала, I995-ЙИС, 42-стр). А макъамда гуржийри
+вири дагъустанвияр фикирдаваз ишлемишзавайт\ани, «Лезгинка» лап бинедилай хсуси лезги кьуьл-макьам я лагьана тестикьаризни жеда. Гуьгъуьнлай, иллаки урус чӀалан таъсирдик кваз, Дагъустандин, гьатта Кавказдин халкьарин везинлу, зарб вири кьуьлерал умумиламиш манадин «Лезгинка» тӀвар акьалтна. ХХ асирдин 50-йисара СССРДИН халкьдин артист, бажарагълу балетмейстер, профессор Игорь Моисееван ученик тир зурба солист ва тешкилатчи Танхо Израилован регьбервилик кваз Дагъустанда Гьук��матдинди тир «Лезгинка» кьуьлерин ансамбль арадиз атана. Тарихдин гьахълувал патал вичин руьгьдин мягькемвал, месэладин гъавурдик квайвал къалуруналди, Дагъустан Республикадин руководстводин вилик и ансамблдал «Лезгинка» тӀвар хьун герек тирвилин фикир хуьз алакьай Танхо Израиловаз баркалла! Къе «Лезгинка» ансамбль себеб яз дуьньяда парабуруз Кавказда лезги халкь авайдакай хабар хьунал чна дамахзава. Гьа са вахтунда, лезгияр яз, чавай, гьайиф хьи, чи кьуьл аквазакваз къакъатзава. Авар, дарги, къумукь, чечен ва маса халкьарин тӀварар алай «Лезгинкаярни» пайда хьанва. «Лезгинка» ансамблдин коллективдикни чи халкьдин векилрикай, белки, сад-кьве кас куматӀа, хъсан я. ИкӀ давам хьайитӀа, «Лезгинка» кьуьлуьни ва тӀварцӀи вичин тарихдин мана-метлеб квадарун мумкин я. Аллагьди яргъазрай! Гьелбетда, баркаллу бубайрин, Шарвили пагьливандин кьуьлерин искусство икӀ зайифарун гьич кьабулиз тежер хьтин, гележегдин несилри багъишламиш тийир хьтин беябурчивилин кар я. И нукьсан, энгел тавуна, туькӀуьр хъийидай вахт алукьнава. Вири дуьньяда адет тирвал, кьуьлерин искусстводал чи аялар гъвечӀи чӀавалай махсус мектебрик кутуналди желбун герек я. Вучиз лагьайтӀа, халис «Лезгинкадин» бязи уюнрин истемишунар гьатта спортдин хаталу жуьреяр кьван четин я ва кьуьлзавайдални талукь тир зегьмет акьалтазва. Иниз килигна, хъсан кьуьлчиярни, пагьливанар хьиз, агъзурдакай са кас хкатзава. Субут хьанвай гьакъикъат я: эгер са уьлкведин ва я са халкьдин арада спортдин са жуьре машгьур ятӀа, гьа халкьдин векилрикай спортдин гьа жуьредай зурба спортcменарни хкатда. ИкӀ, Дагъустандин саки гьар са хуьре, шегьерда гегьенш хьанвай спортшколайра аялар гъвечӀи чӀавалай азаддиз кьуршахар кьунал гьевеслу тирвиляй ина талукь тир агалкьунарни арадал атанва. Якъин, и тежриба чаз чи халкьдин «Лезгинка» кьуьл хуьнин кардани хъсан чешне я
+1. Жуван аял жув хьтинди ва я жуваз кӀанзавай хьтинди хьун гуьзетмир. Адаз вун хьтинди ваъ, жув хьтинди жез куьмек це.2. Вичиз авунвай вири крарай куьне аялдивай гьакъи истемиш ийимир. Вуна адаз уьмуьр ганва, сагърай лугьун яз ада ваз вуч хгуда? Ада масадаз уьмуьр гуда, адани – пуд лагьайдаз. Имни чухсагъулвилин элкъуьн тийидай закон я. 3. Кьуьзуь хьайила туькьуьл фу тӀуьн тавун патал аялдилай жуван бейкефвилер ва ажугъар аладармир. ГьикӀ лагьайтӀа, вуна вуч цайитӀа, гьам экъечӀда.4. Аялдин дердийриз винедай килигмир. Уьмуьр гьар садаз вичин къуватриз килигна ганва. Инанмиш хьухь, аялдиз ам валай тӀимил залан туш. Мумкин я, адаз ам валайни заланди я, гьикӀ лагьайтӀа, аялдихъ тежриба авач.5. Аялдин намусдик хкуьрмир! 6. РикӀелай ракъурмир, инсандин виридалайни важиблу гуьруьшмишвилер – им аялрихъ галаз адан гуьруьшар я. Абурал жезмай кьван гзаф фикир желб ая, вучиз лагьайтӀа, аялдин патай вуч гуьзет ийидатӀа, чаз садрани чир жедач.7. Жуван аял патал са вуч ятӀ��ни кьилиз акъудиз алакьзавачтӀа, жуваз азаб гумир. Эгер алакьзаватӀа, амма ийизвачтӀа, азаб це. РикӀел хуьх, эгер вири авунвачтӀа, куьне аял патал бес кьадар крар кьилиз акъуднавач.8. Аял ви вири уьмуьрдал агъавалзавай зулумкар (тиран) туш. Ам неинки ви бедендин ва ивидин пай я, гьакӀ уьмуьрди виче яратмишунрин цӀай хуьн ва вилик тухун патал ганвай багьа къаб (чаша) я. Уьмуьрди ваз аялдин яратмишунрин цӀай хуьдай ва вилик тухудай мумкинвал ганва. Им дидедин ва бубадин гьакъикъи, азад муьгьуьббат я.9. Чарадан аял кӀан жез чир хьухь. Жуван аялдиз дакӀан крар чарадазни садрани ийимир.10. Гьихьтинди ятӀани (бажарагъсузди, крар туькӀуьн тийидайди, чӀехи хьанвайди), жуван аял кӀан хьухь. Адахъ галаз хушбеш авуналди, шадвал ая, вучиз лагьайтӀа аял – им гьелелиг вахъ галамай сувар я.
+Россиядин Президент Владимир Путина зулун призывдин гьакъиндай Указдал къул чӀугунва. Адан бинедаллаз 2022-йисан 1-ноябрдилай 31-декабрдалди 120 агъзур касдиз армиядин жергейриз эверда. Указ правовой информациядин порталда чапнава. Къейд ийин, гъилевай йисуз призыв адетдиндалай са вацран геж башламишда. И вахтунда РФ-ДИН Миноборонадин Кьил Сергей Шойгуди лагьайвал, срочникар махсус военный серенжем кьиле тухузвай зонадиз рекье твадач. Гьа са вахтунда къейдна кӀанда хьи, 2021-йисан зулув гекъигайла призывникрин кьадар тӀимил жеда. РикӀел хкин, а вахтунда армиядиз 127,5 агъзур касдиз эвернай. Алай йисуз 1-апрелдилай 15-июлдал кьван гатфарин призывдин вахтунда и рекъемди 134,5 агъзур кас тешкилзавай.
+Дагъустанда некӀединни товарный фермаяр эцигун патал тахминан 800 миллион манат рекье твада. Кьилди къачуртӀа, республикадин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай районда емдал алай 400 кал патал тайинарнавай роботламишнавай некӀединни товарный ферма цӀийикӀа туькӀуьр хъийизва, хабар гана информагентстводиз региондин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин Министерстводин пресс-къуллугъди. 2024-йисуз проектдин къуватлувилел элячӀайла, 2022-2023-йисара кьилиз акъуддай инвестпроект патал вири саналди тахминан 800 миллион манат харжун фикирдиз къачунва. Къейдзавайвал, проектди 65 кӀвалахдай чка яратмишда. Идахъ галаз санал, региондин саднавай бюджетдиз йисан вахтунда агакьзавай налогрин кьадарди 20 миллион манат тешкилда.
+Хсуси куьмекчи майишат тухузвай ксаривай кьезилвилин шартӀаралди 5 процентдал кьван ставкадай, гьа жергедай яз, инвестициядин мурадар патал, кредит къачуз жеда, хабар гана Россиядин премьерминистр Михаил Мишустина. Кабминдин кьилин гафаралди властри заемщикрин жергедик чпи тамамарзавай кӀвалахдай вахт-вахтунда налог гузвай хсуси куьмекчи майишатрин иесияр кутунва. Мишустина къейдна хьи, и къарар хуьре гъвечӀи бизнесдин тереф хуьнихъ галаз алакъалу я. Нетижада премьердин гафаралди, чпин хсуси кӀвалахрал машгъул хуьрерин агьалийриз неинки чеб недай суьрсетдални таъминардай, гьакӀ хуьруьн майишатдин суьрсет гьялунин рекьяй чпин производство гегьеншардай мумкинвал жеда. И серенжемарни Россиядин суьрсетдин хатасузвилиз талукь месэлаяр менфятлудаказ гьялун патал чарасуз я.
+Зул, октябрь. Ахцегь районда бегьер кӀватӀ хъувунин азгар вахт. Ина райондин вири жуьре майишатра чпин вири саналди 955,5 гектардин майданрин багъларикай гьелелиг 394 гектардай (абурукай анжах 53 га багълар къене цил авай емишринбур я) емишар кӀватӀ хъувунва. Бегьерлувал – гьар са гектардай, умуми гьисабуналди, 86 центнер. Ичер, чуьхверрилай тафаватлу яз (цӀи бегьерлу йис тушир), къайси, машмаш, шефтелри хъсан бегьер гана. Амма хуьдай, гьялдай ва маса гудай (хъсан дуьшуьшда тухвана ужуз къиметрай алверчийрив вахгузва) шартӀар авачирвиляй багъманчийривай чпин зегьметдиз килигай менфят къачуз жезвач. Салан майваяр районда вири саналди 710 гектарда цанвай. Адакай кӀватӀ хъувунвай 510 гектардай (гьар са гадай 216 центнер) ерилу бегьер къачунва. Келемар гила кӀватӀ хъийида. Кьвед лагьай фу тир картуфрикай рахайтӀа, цанвай 750 гектардикай 550 гектар кӀватӀ хъувунва, бегьерлувал – гьар са гектардай 216 центнер. Кьве гаф магьсулдарвиликай рахан. Магьсулдарар Мегьарамдхуьруьн райондин зонада цанар цунив, чил гьялунив эгечӀнава. Къведай йисан бегьер патал зулун тумар цун планламишнавай 550 гектардикай гьелелиг анжах 60 гектарда чил къарагъарнава. Цадай тумуналди 80 процентдин таъмин я, вични цӀинин йисан бегьердикай (550 гектардин майданрай санлай 750 тонн техил къачуна) хкудна гьазурнава. Районда хуьруьн майишатдин менфятлу хилерикай сад малдарвални хипехъанвал я. Статистикадин 2022-йисан 1-январдин делилралди, районда 11556 къарамал (абурукай 9079 ацазвай калер) ва 67580 куьлуь карчин гьайванар (55652 диде хипер) ава. Абурукай са вацралай, тахминан, 31 агъзуралай артух куьлуь карчин гьайванар Кочубейдин ва 27 агъзуралай артух гьайванар Дербентдин зонадин хъуьтӀуьн къишлахрал куьчарда. Амайбур чкайрал гуьнейрив ва я масанриз тухвана хуьзва. Къейдин, куьчери хипехъанвиле лап хцидаказ вилик акъвазнавай четин месэлайрикай сад – им чи майишатриз хипер хуьдай къишлахар тахьун я. Гьавиляй эхиримжи гзаф йисара райондин общественный 16 майишат чпин гьайванар, чилер кьунвайбуруз арендадин еке кири гуз, Дербент райондин зонада хуьниз мажбур я. Тажубдин кар ам я хьи, гьукуматдин хсусият тир къишлахрин чилер чпиз хипер авачир районринни майишатрин кӀвачихъ галкӀурнава, амма гьакъикъатда гьайванар авайбурун ваъ. Абуруни, им гуя чпин хсусият я лугьуз, а чилерал ачухдаказ «спекуляция» ийизва. Нетижада чи майишатривай анра я чубанризни абурун хизанриз зегьметдин къулай шартӀар яратмишиз (чил види туш кьван, пака ахъа тахвун мумкин я), я хипехъанвал артмишиз жезвач. Чара атӀанвай хипехъанри райондин ва республикадин руководстводивай арадал атанвай и татугай гьалдай кьил акъудун кӀевелай тӀалабзава. Уь��кведа дяведин махсус серенжемар кьиле физвай, РФ-ДИН Президент Владимир Путина уьлкведа суьрсетдин таъминвилин месэладиз кьетӀен фикир гузвай шартӀара чкайрал хипехъанвал артмишуниз манийвал гузвай месэлаяр гьялун важиблу я.
+РД-ДИН Минстройди Дагъустандиз 20 миллиард манатдилай гзаф пулдин такьатар желбнава. Гьа икӀ, Дагъустан Республикадин эцигунрин, архитектурадин ва яшайишдинни коммунальный майишатдин Министерстводи милли проектра, федеральный ва государстводин программайра нетижалудаказ иштиракзава. Идан гьакъиндай, ведомстводин пресс-къуллугъди хабар гузва. ИкӀ, гьеле алай йис патал РФДИН «Кеферпатан Кавказдин федеральный округ вилик фин» госпрограммадин сергьятра аваз Дагъустандиз ЖКХ-ДИН 8 объект патал федеральный бюджетдин такьатрин гьисабдай бюджетдин аралух трансфертар чара авунва. Идалайни гъейри, и программадик эцигна бегьемар тавунвай коммунальный инфраструктурадин метлеблу мадни ругуд объект (михьдай имаратар) кутун патал кӀвалах кьиле тухузва. Абурухъ вири саналди саки 7 миллиард манатдин къимет ава. Гьа са вахтунда «Михьи яд» тӀвар алай федеральный проект кьилиз акъудунин сергьятра аваз РД-ДИН Минстройди чпихъ 1,5 миллиард манатдин къимет авай целди таъминардай 8 объект эцигунин кӀвалахар кьиле тухузва. Министр Артур Сулейманова къейд авурвал, регионди винидихъ къалурнавай программада гележегдани иштиракун фикирдиз къачунва. «Республикадин ири шегьерар тир Махачкъала, Каспийск, Избербаш, Хасавюрт, Къизилюрт хъвадай целди таъминардай 18 объект эцигунин рекьяй теклифар гьазурнава», – лагьана ада. 2022-2024-йисарин девир патал инфраструктурадин менюдин механизмайрин сергьятра аваз магистралдин ЧИРКЕЙМАХАЧКЪАЛА-КАСПИЙСК водовод проектламишун ва эцигун патал Дагъустандиз 10,5 миллиард манат желбнава. Идахъ галаз санал, 2024-2025-йисара Къарабудахкент район вири патарихъай вилик тухунин программадин сергьятра аваз инженериядин инфраструктура эцигун патал адаз 3,6 миллиард манат чара авунва. ЖКХ-ДИН къурулуш цӀийикӀа тӀуькӀуьр хъувун патал федеральный бюджетдай региондин эцигунрин, архитектурадин ва яшайишдинни коммунальный майишатдин Министерстводи вири саналди 20 миллиард манатдилай артух пулдин такьатар желбнава.
+Дагъустанди 2023-йисан бегьер патал зулун тумар цунин рекьяй кӀвалахдин еришар йигинарзава. Гъилевай йисуз республикада 96 агъзур гектардин майданра зулун магьсулар цун фикирдиз къачунва. Абурукай саки 70 % майданар зулун къуьлуьни, 25 % зулун муха, 4 % тритикаледи ва 1 % силини тешкилда. Россиядин РД-ДА авай Россельхозцентрдин Управленидин пресс-къуллугъди информагентстводиз хабар гайивал, гьар йисан тежрибади къалурзавайвал, республикадин аграрийри тумар цадайла зулун магьсулрин районироватнавай саки 40 сортунин культураяр цазва. Вири саналди 22,1 агъзур тонн тумарин игьтияж ава. Дагъустанда авай Россельхозцентрдин филиалди ахтармишнавай тумарин саки 93 процент ерилубур яз гьисабнава ва абур зулун тумар цун патал ишлемишун теклифнава. Идахъ галаз санал зулун магьсулриз къимет гунин рекьяй кӀвалах бегьемарнава. Сортарин ерияр тайинарунин рекьяй вири саналди райондин отделрин 23 пункт – апробатор кардик кутунва. Абуру гьар йисуз саки 12 агъзур гектардин майданра цадай сортунин тумарин ери тестикьарунин рекьяй кӀвалах кьиле тухузва. Абурук асул гьисабдай къуьл, мух, дуьгуь ва инжи векь акатзава.
+РФ-ДИН Госдумадин депутат Хизри Абакарова рикӀел хкайвал, Дагъустандин патай сенатор Сулейман Керимова Кеферпатан Кавказда виридалайни екеди тир Махачкъалада жедай Мугьаммад Пайгъамбардин (с.а.с.) тӀварунихъ галай мискӀин эцигна бегьемарун патал 750 миллион манат чара авунин гаф ганай. Ингье 30-сентябрдиз ада Дагъустандин Муфтиятдиз сифте пай яз 750 миллион манат рекье туна. Мукьвал тир йикъара пулдин такьатрин кьвед лагьай пайни агакьда. Инанмиш я хьи, мискӀиндин эцигунар куьруь вахтара бегьем жеда. Адакай Дагъустандин, гьакӀни вири Россиядин мусурманар желбдай центр жеда! «Къуй Аллагьди Сулейманан вири мергьяматлу крар кьабулрай ва Аллагь адалай ва вичин мукьва-кьилийрилай рази хьурай!», – кхьена парламентарийди.
+Хкемрин муьгъ туькӀуьр хъувуна, сагърай!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Муьгъ! Им атабубайрилай инихъ инсанар са нихъ ва я квехъ галаз хьайитӀани алакъаламишзавай, физвай рекьин лап четин чка-улам кьезиларзавай гуьзел имарат, пак тир кьетӀен лишан я. Гьавиляй муьгъ эцигун, туькӀуьр хъувун гзаф суваб, амма чӀурун гьакьван гунагь кар яз гьисабзава.
+Ахцегьа Самур вацӀалай элячӀна Хкемрин хуьруьз физвай муьгъ инсанрин къайгъусузвили чӀурна. 20 тонндилай артух заланвилин автотранспорт элячӀун сергьятламишнавай махсус лишан алатӀани, эхиримжи вахтунда, адалай гьатта 50-60 тонн заланвилин пар авай «Камазарни» (а патай накьв, хъвадай «Аран ятар», шлакоблокар гъизвай) элячӀунин себебрикди муькъуьн кӀарасдин чин лап къекъерай акъатна, гена хъсан хьана адан къадимлу даяхри дурумна. Муькъвелай гьатта яхдиз физни хаталу тирди акур инсанар шикаятра гьатна. Муьгъ ремонтдай вахт хьунизни килигна (эхиримжи сеферда ам 1998-йисуз къайдадиз хкана), Ахцегь райондин руководстводи РД-ДИН Гьукуматдин талукь тир идарайриз арзе-ферзе авуна. Аллагьдиз шукур хьуй, халкьдин яшайишдин манадин кьетӀен объект энгел тавуна ремонтдайвал хьана. ГКУ «Дагестан автодор» идаради подрядчик тир ООО «Рустрой-99» карханадихъ галаз икьрар кутӀуналди ремонтдин кӀвалахрив эгечӀна. Къимет, тахминан, 2 миллион манат я. – Ремонтрин кӀвалахрик чун 19-сентябрдиз экечӀна, - суьгьбетзава ина ремонтдин кӀвалахар кьиле тухузвай «Ахтынский ДЭП4» АО-ДИН гендиректор Ринадин Азизагъаева. – Эвелимжи нубатда, хуьруьз рехъ агал тавунин мураддалди чна дагъдин этегдивай тухванвай газопроводдин рехъ трактордал��и михьи хъувуна, ам кардик кутуна. Муькъвел авунвай кӀвалахрикай рахайтӀа, адан чин акъудна, дестекарни кваз михьна, муькъуьн кьве кьилени ракьунни бетондин махсус (переходный) плитаяр туна, яргъвилихъни гьяркьуьвилихъ вегьенвай мягькем балкаяр дегишарна, абурун винелай ва машиндин чархар фидайвал тахтаяр (вири кӀарасар гидроизоляция ийизва) яна, чахчахар цӀийи хъувуна ва икӀ мад. Ремонтдин вири кӀвалахар, планламишнавайвал, 1-октябрдиз бегьемарна хьиз, муьгъ ишлемишиз вахкуда. Лугьун хьи, муьгъ ремонтунин жавабдар вири кӀвалахар Ринадин Азизагъаеван гуьзчивилик кваз вичихъ 45 йисан тежриба авай мастер Руслан Газалиеван бригадади гьакъисагъвилелди тамамарзава. Бригадирди чпин кӀвалахдин везифайрив намуслувилелди эгечӀзавай устӀарарни фялеяр тир Паша Къужаеван, Насир Жалилован, Гьемзебег Мирзабегован, Рауф Парпачеван, Икрам Агьмедован, гьакӀ Ринатан, Нариманан тӀварар кьуналди абуруз газетдай чухсагъул лугьун тӀалабна. Алай вахтунда муьгъ ремонтдилай кьулухъ АЧУХНАВА.«ЖЕМЯТДИЗ ва ГИБДД-ДИН къуллугъчийриз ийидай анжах са тӀалабун ава: муьгъ хуьн, адалай 20-25 тонндилай артух заланвал авай пар чӀугвадай машинар гьал тавун, грузоподъёмность 20 тонн къалурнавай лишандал амал авун. Муькъвелай 50-60 тонндин заланвал авай машинар гьялун – им куьне квез къастуналди ийизвай хьтин еке тахсиркарвал я. ПДН-ДИН къуллугъчийри «Подросток» операциядин сергьятра аваз къайдаяр чӀурзавай яш тамам тахьанвайбур, гьакӀни абур тахсиркаррин жергейриз желбзавай ксар винел акьулдунин серенжемар кьиле тухун тешкилнава. И мураддалди образованидин идарайрин руководителрихъ, жегьилрин общественный объединенийрихъ ва тешкилатрихъ галаз гуьруьшмишвилер кьиле тухузва. И вахтунда жаванрин арада тахсиркарвилерин вилик пад кьунин мураддалди саналди тир профилактикадин серенжемар гьялунин ва кьилиз акъудунин рекьяй месэлайриз килигзава. Эхиримжи варцара жаванрин арада наркоманиядин, алкоголизмдин, тенбек чӀугунин профилактикадин рекьяй райондин кӀелдай идарайра лекцияр, суьгьбетар кьиле тухванва. Кьилди къачуртӀа, яш тамам тахьанвайбурун патай тахсиркарвилерин вилик пад кьунин мураддалди – 7 сеферда лекцияр, суьгьбетар тешкилнава, жегьилар ва яш тамам тахьанвайбур кӀватӀ жезвай 3 чка, 14 туьквен, 1 базар ва гьакӀ маса чкаяр ахтармишнава. Идахъ галаз санал, чпихъ зегьметдал таъминарунин, пеше жагъурунин, Ахцегь райондин исполнительный органрин патай яшайишдинни правовой куьмекдин игьтияж авай яш тамам тахьанвайбур винел акьулдуналди, райондин яшайишдин ва хатасузвал хуьнин гьалар ВЕРЕВИРДНА.«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН яш тамам тахьанвайбурун крарин ва абурун ихтиярар хуьнин рекьяй комиссиядихъ галаз санал Россиядин «Ахтынский» МО МВДДИН делилрихъ галаз кьадайвал, яшайишдин рекьяй хаталу гьалара авай яш тамам тахьанвайбурун ва абурун хизанрин профилактикадин ��ьал ахтармишна. Адан нетижайрай учетда авай яш тамам тахьанвайбурун патай мумкин тир тахсиркарвилерин профилактикадиз талукь яз алава серенжемар кьабулнава. Гуьзчивилик квачир жаванар кӀватӀ жезвай чкайрин сиягь туькӀуьрнава, гьакӀни операция кьиле тухузвай девирда жаванар кӀватӀ жезвай алава чкаярни тайинарнава. Учетда авай яш тамам тахьанвайбурун, абурун диде-бубайрин ва я законлу маса векилрин сиягьриз мад сеферда кихлигнава. ГьикӀ лагьайтӀа, къейднавай операция кьиле тухузвай вахтунда абур ахтармишунин чарасузвал авай. «Подросток – 2022» МКПОДИН сергьятра аваз кьиле тухузвай кӀвалах давам жезва.
+РФ-ДИН оборонадин Министерстводи тамам тушир мобилизациядин сергьятра аваз чпиз армиядин жергейриз эвер тагудай къуллугъчийрин сиягь чапнава. Ихьтинбурун жергедик чпихъ высший образование авай агъадихъ галай къуллугъчияр акатзава:– информтехнологийрин хиле кӀвалахзавай, чпи IT-КЪАРАРАР гьялуна, вилик тухуна, кардик кутуна ва информациядин инфраструктурадин кӀвалах таъминаруна иштиракзавай аккредитоватнавай тешкилатрин къуллугъчияр;– чеб умумидаказ ишлемишзавай алакъадин такьатрин ва линиядин, делилар гьялдай центрайрин, алакъадин имаратрин кӀвалахдин хатасузвал таъминаруна иштиракзавай россиядин алакъадин операторар;– информациядин ва алакъадин хилерин къурулуш арадал гъизвай тешкилатрин сад садалай аслу ксар, редакцийрин ва я регистрация авунвай СМИ-РИН издателрин, телеканал тухузвайбурун учредителар ва СМИ-РИН продукция гьасилуна ва чукӀуруна иштиракзавайбур;– пул гудай милли къурулушдин ва финансрин рынокдин инфраструктурадин дурумлувал таъминарзавай, банкрин ликвидностдал идара ийизвай тешкилатар.
+Чна гьеле хабар гайивал, алай йисан 15-октябрдиз райцентрда «Ахцегьрин ичерин Югъ» сувар кьиле фида. Мубаракрай! И йикъан экуьнахъ сятдин кӀуьдаз Ахцегьа, обелискдин патав, мугьманар кьабулда. Чна ашкъи авай вирибуруз суварик теклифзава.
+ЮНЕСКО-ДИН Генеральный конференциядин 1999-йисан 26-октябрдин къарардалди, 10-октябрь дуьньядин Халкьарин арадин дидед чӀал хуьнин Югъ яз малумарна. Дагъустанда и югъ чи халкьарин культурадинни чӀаларин сувар хьиз къейдзава. Суварин серенжемрин сергьятра аваз чна, лезгийри, ингье гила пуд лагьай сеферда яз «Лезги диктант» акция кьиле тухузва, вични цӀи Къияс Межидован 110 йисан юбилейдиз талукьарнава. Сифте диктант 2019-йисуз СтӀал Сулейманан 150 йисан ва 2020-йисуз республикадин «Лезги газетдин» 100 йисан юбилейриз БАХШНАЙ.«ДАГЪУСТАНДИН Халкьдин писатель» тӀварцӀиз, «Гьуьрметдин знак» ордендиз ва медалриз лайихлу хьайи Къияс Межидов иллаки тӀебиатдал, инсанрал рикӀ алай, къени къилихрин ватанперес тир. «Къашкъа духтур», «Дагъларин деринрин булахар», «Хайи чилин таватар» романрин ва гзаф кьадар повестринни гьикаяйрин автор, ам 1911-йисан 12-мартдиз Ахцегьа дидедиз хьана, 1974-йисуз кечмиш хьана, ��айи ватанда кучуднава. Заридин тӀвар халкьдин рикӀера эбеди авун яз, Ахцегьа адан сурал вичи гьеле чан аламаз гьазурай гуьмбет эцигнава, кӀвале музей туькӀуьрнава ва хайи ватанда адан тӀварунихъ куьче гала. ЧӀалакай рахайтӀа, инсаниятдин виридалайни зурба яратмишун чӀал я, дидед чӀал! Дидед чӀала халкьдин генетикадин диб, халкьдин ва чӀалан сирлу код ава. ЧӀала чи тарих, адетар, культура хуьзвайвиляй чӀал хуьнилай еке ватанпересвал авач. Гьавиляй «чӀал дидеди, Ватан бубади хуьзва», «чӀал амай кьван гагьда халкь ама» лугьур камаллу мисалар ава. ЧӀал – им чан алай шей я. Чан алай гьар са шейинив хьиз, адавни чун къайгъударвилелди эгечӀун лазим я. ТахьайтӀа, герек амачир куьгьне алат хьиз, ам муьрхъуь кьада, къуьруь жеда ва нетижада халкьдиз къуллугъунин рекьяй вичин хиве авай везифаяр кьиле тухуз хъижедач. АкӀ тахьун патал халкьдин культурадин асул хел яз, вичи чи милли культура арадал гъизвай кьилин алат тир дидед чӀалаз гьуьрмет авун, адал рахун, кхьин гьар са лезгидин буржи я. Чаз, лезги чӀалан векилриз, гьатта регьберриз, интеллигенциядизни, вучиз ятӀани, хайи дидед чӀалал рахаз регъуь я. Лезгидал рахун парабуру инсандин авамвиляйни савадсузвиляй гьисабзава. Гьатта чи хуьрерани лезги чӀалан, литературадин, культурадин мярекатарни кваз, гьайиф хьи, урус чӀалалди кьиле тухузва. Чи ата бубайри агъзур йисарин къене хвена къе чав агакьарнавай чӀалан девлет гележегдин несилрив лайихлудаказ вахгун, шаксуз, чи виридан буржи Я.ЧӀАЛАКАЙ ихтилат заз Расул Гьамзатован - вичин вири яратмишунар дидед чӀалалди кхьей дуьньядин дережадин шаирдин - метлеблу гафаралди куьтягьиз кӀанзава: «Эгер зи дидед чӀал пака квахьдатӀа, зун къе рекьиз гьазур я». Яшамишрай лезги чӀал!
+12-октябрдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримва кьиле тухвана. Налогар кӀватӀунин гьакъиндай гаф ада райадминистрациядин экономикадин хилен кьилин пешекар Фариза Рашидовадиз гана.– Налогар кӀватӀунай йисан тапшуругъар къенин йикъан делилралди, эменнидай 64% (1437581 манат), чилин налогдай 38% (683766 манат) ва налогринбур тушир гьакъи 22 процентдин (145765 манат) кьилиз акъуднава. 1 миллионни 780 агъзур манат транспортдин ва 23232 манат страховой взносрин буржар вахганва..., – лагьана ада. Ахцегь ЦРБ-ДИН кьилин духтур Митгьадин Мурсалова районда коронавирусдин гьаларин гьакъиндай къейд авурвал, эхиримжи гьафтеда анжах 7 дуьшуьш малум я, абурукай 3 кас «яру зонада» сагъарзава. Районэгьлийриз рапар ягъун давам жезва: 7808 доза вакцина атанва, 5476 касдиз (асул гьисабдай къуллугъчийриз) рапар янава. Гила план-графикдиз бинедаллаз ва СП-РИН кьилерин куьмекдалди амай жемятдиз рапар язава. Райадминистрациядин кьилин заместитель Вадим Агъасиев 15-октябрдиз кьиле тухузвай «Ахцегьрин ичерин Югъ» сувариз гьазурвал акунин месэладал акъвазна. – СП-РИ са ичер ваъ, хуьре вуч гьасилзаватӀа, хуьруьнэгьлийри квелди дамахзаватӀа, гьа шейэр чпин майданрал гъурай, маса гузни жеда…, – башламишна ада вичин рахунар. «Ичерин бренд арадал гъунилай алава, чи мурад райондиз туристар желбун я. И кар патал чаз вири мумкинвилер ава. Чи райондин чан алай ва гадарнавай хуьрериз, гьакӀ Кьурагьиз, Эренлардал, Къурушдал яхдиз ва балкӀанраллаз фидай туристрин маршрутар акъудиз жеда. СП-РИН майданрал чпин хуьрерин тарих, культура къалуриз милли парталар алай итимни дишегьли хьана кӀанда», – алава хъувуна райондин кьил Осман Магьмудовича. Совещанидал гьакӀ чпин къуллугърай малуматар гваз районда газовый къуллугъдин кьилин мастер Малик Эфендиев, Ахцегь, Рутул, Докъузпара районрин РВК-ДИН комиссар Рафик Мегьамедов ва маса юлдашар рахана.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Фикирдиз къачурвал, 10-октябрдиз, Дагъустандин халкьарин меденият, милли чӀалар хуьнин юкъуз, Ахцегь райондин кьилин библиотекадин кӀелдайбурун залда Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидован 110 йисан юбилейдиз талукь яз дидед чӀал хуьнин «Лезги диктант» акция тешкилна. Залдавайбуруз (ам райондин администрциядин ва культурадин хилен къуллугъчийрив сиве-сивди ацӀанвай) диктант яз, райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Д.Ш.Шерифалиева «Яшамишрай лезги чӀал» тӀвар алай вичин текст кӀелна. Диктантдилай вилик ада лезги чӀалан девлетдикай ва ам хуьнин важиблувиликай итижлу суьгьбетна. Гуьгъуьнай, кьиле райондин культурадин управленидин начальник Къистер Гъаниевани аваз диктантдин иштиракчияр рагьметлу писатель Къияс Межидован кӀвализмузейдиз фена, чӀалан мярекат гьана давамарна. Кьилинди, абур Санкт-Петербургда авай чи ватанэгьлийрихъ галаз ачух эфирдизалакъадиз экъечӀуналди мярекат умуми къайдадин пара итижлуди хьана. Къейдин, кьиле машгьур публицист Низамидин Къаинбегов, Дагъустандин лайихлу художник Октай Алирзаев ва са жерге маса ватанпересарни аваз абуру гьанани хъсан тешкиллувал аваз «Лезги диктант» акция тухузвай. (Шикилра: С-Петербургда лезги чӀалан мярекатдин иштиракчияр; Ахцегьа диктант кхьизва).
+Лезги гамар хурун кӀвачел ахкьулдунин кар, милли проект хьиз, 2020-йисан эвелра фикирда кьунвай. Идалай кьулухъ чна адан винел кӀвалахзава. Тарихчи яз, за Дагъустанда халкьдин сенятрин тарихдиз талукь тир вири крар чирзава. Кьилди къачуртӀа, халкьдин сенятрин тарихди ва Дагъустандин лезги районра, гьакӀни Азербайжандин Кеферпата советрин гамарин фабрикайри еке итиж арадал гъизва. Идалайни гъейри, зун гамарин квадарнавай нехишар арадал хкунал машгъул жезва. И мураддалди, лезги халичайрин гележегдин каталог патал къадим заманадин нехишар кӀватӀзава. И кардихъ кьетӀен важиблувал ава, гьикӀ лагьайтӀа советрин вахтунда лезги гамарин нехишар чирзавачир. Идаз акси яз, абур анжах умумиламишзавай ва тӀварар дегишзавай. Жуван госкъурулуш тахьуни лезгийриз сенятар чирдай ва вилик тухудай, чӀехи Россиядин маса халкьариз хьиз, милли сенятрин брендар регистрация ийидай мумкинвал ганач. Идан нетижада «текдаказ амукьай ва гадарнавай 100 йисалай» чна халкьдин гъилин-тупӀун сеняткарвилерин вири хилер квадарнава. Абурукай лезги гамар хурун чи халкьдин таж я, ва и сенят Кавказда виридалайни къадимлуди я. Лезгияр Кавказда сумагрин гамарин сенят арадал гъайи халкь я. Гьавиляй гамар хурун квадарна виже къведач. Ахтармишунрин нетижада зун гамар хуруна авай экономикадин гьаларин ва ам лезгийрин арада кӀвачел ахкьулдунин, вилик тухунин гележегдин гъавурда акьуна. За жуван алатай макъалайра кхьейвал, гамар хурун кӀвачел ахкьулдунин месэла советрин девирда ам несилрилай несилралди фин кьатӀ хьун себеб яз эглеш хьанва. Имни гьар гьи сенятдин хьайитӀани кар алай кьилин къуват я. Гьавиляй зун ахьтин фикирдал атана хьи, сифте нубатда, аялриз гъвечӀи яшдилай эгечӀна талукь тир чирвилер гунив эхгечӀна кӀанда. И кӀвалахни гамар храдай карханаяр яратмишунихъ галаз санал кьилиз акъудиз жеда. И кар патал кьетӀен программа герек я. Лезги гамар хурун кӀвачел ахкьулдунин милли проектдал са шумуд кас желбнава. Вири абур чпихъ гамар хурунин рекьяй еке тежриба авай пешекар устадар я. Абур гьакӀ къадим заманадин халичаяр цӀийи хъувунал, купӀардай ва декоративный халичайрал нехишар авунал машгъул я. Проектдикай вичикай са тӀимил суьгьбет ийидалди, заз куьн адан технический директор Бесира Мусаевадихъ галаз танишариз кӀанзава
+(шикилда ада цӀийи халичадин чешне туькӀуьрзава).
+Проектда ада техникадин терефдиз руководство гузва. Ам гамар хурунин рекьяй 50 йисан кӀвалахдин стаж авай кьакьан дережадин пешекар я ва адахъ гамар храдай цехар яратмишунин рекьяйни коммерциядин тежриба ава. Бесира Мусаевади 2004-йисуз Кьиблепатан Дагъустандин лезги са шумуд хуьре – Миграгъа, Зизика ва Хивда гамар храдай 3 цех ачухна. И тежрибадикай куьрелди суьгьбет ийин. Лезгийрин арада гамар хурун текдаказ ва жуван хсуси такьатрихъ кӀвачел ахкьулдиз кӀан хьайи назик дишегьлиди а вахтунда тамам игитвал къалурна. Адакай гзафбуруз исятдани чизвач. За и кар вучиз кьилиз акъатначтӀа суьгьбетда. И дишегьлиди вири 3 цехни ремонтна ва инра кӀвалахун патал вири шартӀар яратмишна. Ада чӀехи кьадарралди Бакудай ерилу гамунин гъалар хкизвай, технический шикилар туькӀуьрзавай, цехра авай ксариз кӀвалах гузвай. Ихьтин четин кӀвалах гъиле кьун патал и дишегьлиди вучиз жуьрэт авуна? Кар ана ава хьи, Бесира Мусаевади, устад-муаллим яз, Туьркияда гзаф йисара кӀвалахна, девлетлу тежриба кӀватӀна. Туьркверин терефди теклифуналди, ада и уьлкведин аялриз лезгийрин адетдин технологиядай сумагар храз чирзавай ва тежрибалу устадар патал мастер-классар гузвай. Гьа ина ада туьрквери лезги сумагдиз ийизвай итиж кьатӀана. Абуруз и техника чпизни чириз кӀанзавай. Рос��иядиз хтуналди, Бесира Мусаевади Кьиблепатан Дагъустанда гамар храдай цехар арадал хкун ва жуван халкьдиз квадарнавай надир сенят цӀийи кьилелай хкажунин карда куьмекар гун кьетӀна. И мурадар кьилиз акъудун патал еке кредитар къачуна. Ада лезги гам хурун кӀвачел ахкьулдунин рекьяй вичин алахъунар Хив хуьруьн лезги устадрилай башламишна. Ина ада гамарин фабрикадин гадарнавай цех арендадиз къачуна. Бесирадин гафаралди, ам фабрикадин директордихъ галаз икьрар хьайивал, (2004-йисуз инин директовриле Р.Мегьамедалиева кӀвалахзавай) ам адан крариз къаришмиш жедач, вичизни анжах цехдин арендадай пул гуда. Б.Мусаевади гамар хурунин рекьяй лезги устадар жагъурна, абурухъ галаз икьрарар кутӀунна, цехар ремонтна, абур чимивилел таъминарна. Б.Мусаевади устӀарар материалралди, техникадин шикилралди ва герек тир вири маса шейэралди таъминарзавай. КӀвалах хъсандиз башламишна, сифте халичаяр агалкьунралди маса гузни хьана. Ихьтин агалкьунар акур Хивдин гамарин фабрикадин директорди бирдан ина кӀвалахзавайбуруз зегьметдин гьакъи, виликамаз меслят хьайивал, арада масад авачиз ваъ, анжах вичелай гун истемишиз эгечӀна. Герек ада устадриз вичин гьисабунралди процентар кьуналди дуллух пайин. Гамар храдайбур рази хьанач. Абуру Бесира Мусаевадивай, меслят хьанвайвал, арада масад авачиз зегьметдин гьакъи къачун истемишна. Бесира четин гьалара гьатна. Хивдин фабрикадин директорди кьетӀидаказ процентар истемишзавай. Гамарин устадриз ихьтин шартӀаралди кӀвалахиз кӀан хьанач ва вири кӀвалах и себебдалди акъвазна. Бесира Мусаевади Хивдин кархана патал серф авур кьван вири харжияр ва зегьметар бада фена. Кьвед лагьай цех ада Миграгъа ачухна. Миграгъар вижевай чка я. Ам виликан девирда лезгийрин гамар хурунин меркезрикай сад тир. Сифте вахтунда цехдиз гзаф инсанар атана – 50 кас. Вири абур гамар хурунин рекьяй тежрибалу устӀарар тир. Абурухъ галаз цехда секиндаказ кӀвалахунин ва гьазур хьанвай халичаяр тайинарнавай вахтара вахкунин гьакъиндай икьрар кутӀунна. Герек тир вири материалар абуруз цехдиз гъизвай. Идалайни гъейри, Бесира Мусаевади цехда ремонтдин кӀвалахар кьилиз акъудна ва ина зегьметдин къулай шартӀар яратмишна. Амма гила ина маса месэла арадал атана. Кар ана ава хьи, Миграгъа хуьруьн вири агьалийри гатфарихъ келемар цазвай ва зулун геждалди абур и кардал машгъул тир. Бесира Мусаевадин гафаралди, вичивай Миграгъа гьамишалугъ яшамиш тежезвайвиликай ва кӀвалахрал гуьзчивал тухузвачирвиликай менфят къачуналди, гамар храдайбур кӀвалахдин графикар чӀуриз, чпин хушуналди хуьруьн майишатдин кӀвалахрал физ башламишна. И кар себеб яз, халичаяр вахкунин меслят хьанвай вахтар чӀур жез эгечӀна. Виликамаз зегьметдин гьакъи къачунвай заказарни абуру вахтунда кьилиз акъудзавачир. Инсанрихъ я жавабдарвал, я тешкиллувал амукьнач. Гьа икӀ, Миграгърин цехни а��ал хьана. И сефердани зиянар Б.Мусаевади вичин хивез къачуна. Бесира Мусаевадин пуд лагьай алахъун Зизик хуьре хьана. Ам Кьасумхуьруьн администрациядихъ галаз цех арендада къачунин икьрар хьана. Вири виликанбур хьиз, инани гадарнавай цех къайдадиз хкана. Ада кӀвалах тийиз гзаф йисар тир. Ина ремонтдин кӀвалахар кьилиз акъудна, дарамат чими авун патал пичер эцигна, гьар жуьре шейэр гъана, инаг техникадин шикилралди таъминарна. Сифте инани цехдиз гзаф устадар атана ва абур еке гьевесдивди гамар храз эгечӀна. Сифте килигайла вири хъсан тир. Амма са кьадар вахтундилай цехдин къаравулчидихъ галаз алакъалу месэлаяр арадал атана. Кар ана ава хьи, ада цехда авай вири шейэр ва цех вични саки вичин хсусият яз гьисабзавай. Ада кӀвалахдиз манийвалзавай, гьар жуьре себебралди датӀана къал-макъалар акъудзавай. Амма виридалайни аламат жедай кар ам тир хьи, маса гузвай халичайрилай къаравулчиди вичиз процентар истемишиз эгечӀна. Ада а кардикай даях кьазвай хьи, гуя цех вичин ихтиярда ава, чкадин властдин органра виринра адан мукьва-кьилияр ава. Гьавиляй вичиз процентар гун тавуртӀа, четинвилер арадал къведа лугьуз, ада къурхуяр гузвай. Бесира Мусаевади адан акси румариз дурум гана ва къаравулчидиз процентар гуникай отказна. Амма са кьадар вахтундилай са ни ятӀани Зизикда тапан хабарар чукӀурна, гуя гамар храдай цехда кӀвалахзавай вирибуруз бейкарвиляй гузвай чпин пособияр мад хгудач. И хабар Кьасумхуьруьн администрациядай къвезвай ва ада вири кар патал гзаф пис роль къугъвана. Нетижада цехдиз кӀвалахиз шадвилелди атай устадрик къалабулух акатна ва абуру бейкарвиляй гузвай чпин пособияр квахьуникай багьна кьуна, кӀвалахдикай кьил къакъудиз эгечӀна. Устадрин дуллухар и пособийрилай хейлин гзаф тиртӀани, дишегьлийри сад-садан гуьгъуьналлаз цехра ийизвай кӀвалах тазвай. Нетижада цех агалуниз мажбур хьана. Алава хъийин, 2021-йисан августдиз чна – Ш.Пашаевади, Б.Мусаевади, Ф. ва З.Асалиевайри Зизикрин хуьре авай цехдал кьил чӀугуна. Ина авай гьалар перишанбур тир: ханвай гуьзер, цлара хъиткьерар, ктӀанвай кӀарасдин полар. Са залда гамар храдай 15 станок, муькуь залда муьрхъуь кьунвай ва чпи ремонт истемишзавай 16 станок авай. Гьа икӀ вири чкӀанвай гьалдиз атанвай. Квез аквазвайвал, вири пуд дуьшуьшдани месэлаяр къенепатай эгечӀзавай ва абуру вири кӀвалах тахьай мисал ийизвай. Чна куьрелди квез Бесира Мусаевади Кьиблепатан Дагъустанда 2004-йисуз гамар храдай цехар кардик кутунин алахъунрин гьакъиндай суьгьбетна. Гьавиляй чна маса рекьяй фин кьетӀна – кьилдин ксарин ваъ, сад тир ва хъсандиз тешкилнавай къурулушдин рекьяй. Вири ибурукай чна квез гележегдин макъалайра суьгьбетда. Идахъ галаз санал Бесира Мусаевадихъ Азербайжанда кӀвалахдин еке тежриба ава. Ина адахъ гзаф йисара Къусар шегьерда гамар храдай цех авай. Адакайни чна къведай сеферда суьгьбетда. Къусар – им кьилдин ва гзаф важиблу тема я. Кьиблепатан лезгийрин арада (Къуба ва Къебеле) гамар хурунин хел зайиф хьун кьилдин макъалада ачухун кутугнава. ГьикӀ лагьайтӀа, абур виликдай Россиядин империяда гамарин суьрсет виридалайни гзаф гьасилзавайбурун жергеда авай.
+Гьемдуллагь БАБАЕВ,ЗЕГЬМЕТДИН ветеран, РД-ДИН культурадин лайихлу работник
+Алимри тестикьарзавайвал, эгер и ва я маса халкьдин чӀал амукь тавуртӀа, адавай чӀехи бубайрилай атанвай культурадин надир кьетӀенвилер, адетар ва ивирарни къакъатда. ЧӀал лагьайтӀа, халкьдин асул ивиррикай сад я. 21-асирдин эхирда дуьньядал алай чӀаларин саки са пай квахьун мумкин я. И барадай гъвечӀи халкьарин чӀалар иллаки еке четинвилерал расалмиш жезва. Ихьтин гьаларихъ галаз, гьелбетда, разивал ийиз жедач. Бязи чӀалар квахьунин вилик пад кьун патал чи уьлкведа федеральный дережада тайин мураддин кӀвалах тухузва. Кьилди къачун хьайитӀа, уьлкведин Конституциядик чӀалар хуьнихъ ракъурнавай алаваярни кухтунва. Малум тирвал, урус чӀал чи уьлкведа государстводин чӀал я. Идахъ галаз санал РФ-ДА милли республикайрин чӀалар ва адетар хуьнизни гьар йикъан дикъет гузва. Къейдин, исятда уьлкведин гъвечӀи халкьарин хайи чӀалар хуьнин рекьяй серенжемар кьабулуник уьлкведин регионарни активнидаказ экечӀнава. Чарасузвални авачиз туш. ГьикӀ лагьайтӀа, къе гъвечӀи халкьарин чӀалар квахьуниз таъсирзавай хейлин себебар арадал атанва. Инсанрив гьеле гъвечӀи чӀавалай, лугьудайвал, «информациядин сел» агакьзава. Гьам аялрин ва гьамни чӀехибурун гъилера мобильный телефонар ава, чи яшайишда интернетди мягькем чка кьунва, телевизордикайни чна гьар йикъан уьмуьрда гегьеншдиз менфят къачузва, школайра тарсарни асул гьисабдай маса чӀалал тухузва ва икӀ мад. Ихьтин шартӀара чна чи хайиди тир лезги чӀал хуьнни садрани рикӀелай алудна жедач. Амма и важиблу месэладиз вирида ийизвай рафтарвал сад хьтинди туш. Виридалай гьайиф чӀугвадай кар ам я хьи, чи халкьдин бязи векилри, эхиримжи вахтара чпин лап гъвечӀи, лугьун хьи, сифте чӀал акъатзавай аялриз хайи чӀал ваъ, урус чӀал чирзава. Са рахунни алач, чаз вирибуруз хайи чӀал хьиз, урус чӀални чир хьун чарасуз я. Амма, эвелимжи нубатда жуван дидед чӀал чирна кӀанда эхир. Инал заз чи уьмуьрдай анжах са мисал гъиз кӀанзава. Са кьадар вахт идалай вилик, гатун чими са юкъуз зун жуван бустанда майишатдин кеспийрал машгъул тир. Куьчедай къугъунарзавай аялрин ванер къвезвай. Са шумуд санал къугъвазвай аялрин арада урус чӀалал рахазвайбурни авай. За сифтедай «гатун вахт я, урус чӀалал рахазвай аялар» шегьеррай чпин мукьва-кьилийрин патав мугьманвилиз хтанвайбур хьун мумкин я лагьана, фикирна. Са тӀимил вахт арадай фейила, за урусдал рахазвай аялар вужар ятӀа чирун кьетӀна. КилигайтӀа, абур чи са къуншидин аялар яз хьана. Гила цӀийиз школадиз физвай аялар урусдал рахаз акуни, дуьз лагьайтӀа, ��ун тажубарна. Абурун диде ва буба жувал гьалтайла за абурувай винидихъ суьгьбет физвай месэладин патахъай хабар кьуна ва жуван дидед чӀал чир тавуна, маса чӀалаз артух фикир гун дуьз туширди лагьана. Амма абур зи гафарихъ галаз рази хьанач. Чпин фикирар тестикьариз алахъна. Къейдин, чпин гьеле школадиз тефенвай аялар урус чӀалал рахаз вердишарзавай «къайгъудар» бязи диде-бубаяр чеб гьатта кьилин образованиени авачир инсанар я. Абурузни чпиз, зун инанмиш я, урус чӀал хъсандиз чизвайди туш. Гьуьрметлу диде-бубаяр! Урус халкьдихъ «Гьар са кардихъ вичин вахт авайди я» лугьудай маналу ибара ава. Ам аялриз чӀал чирунин месэладизни талукь жезва. Куьне куь аялриз сифте хъсандиз дидед чӀал чира. ЧӀехи хьана мектебдиз фейила абуруз урус чӀални чир жеда. Инал ихьтин са кардикайни лугьуз кӀанзава: низ вичин дидед чӀал хъсандиз чидатӀа, адаз урус чӀални, адет яз, хъсандиз чир жеда.
+ОНД И ПР №14 ПО МАГАРАМКЕНТСКОМУ, АХТЫНСКОМУ, ДОКУЗПАРИНСКОМУ И РУТУЛЬСКОМУ РАЙОНАМ УНД И ПР ГУ МЧС РОССИИПОРД М.НАРИМАНОВ Кьисметди чи гзаф районэгьлияр виликан СССР-ДИН гьар жуьре республикайриз акъуднава. Имни кӀвалахдай чкаяр бес тахьунихъ галаз алакъалу я. Хейлинбур гьа инра бинеламишни хьанва. Вичин ери-бине Ахцегьрин хуьряй тир ва алай вахтунда вич Баку шегьерда яшамиш жезвай хирург-офтальмолог Марият Мамедовна Султанова гьа ихьтинбурукай сад я. И мукьвара ам вичин гъвечӀи ватан тир Ахцегьрин хуьруьз хтанвай.
+Марият Мамедовна Султанова 1976-йисуз аскервилин къуллугъчидин хизанда дидедиз хьана. Ам «Вилерин азарар» пешедай медицинадин илимрин кандидат, духтур-офтальмолог, микрохирург, дакриолог, косметический хирург я. Мариятан буба рагьметлу Мамед Юсуфович Султановни духтур-офтальмолог, медицинадин илимрин доктор, профессор, медицинадин къуллугъдин подполковник, отставкада авай полковник тир. Ада вишералди аскерриз агалкьунралди вилерал операцияр кьиле тухвана, абур жергедиз хкана. Марият духтур 1993-йисуз Баку шегьерда авай Н.Нариманован тӀварунихъ галай Азгосмединститутдин педиатриядин факультетдик экечӀна ва ада инаг 1999-йисуз агалкьунралди куьтягьна. 1999-2000-йисара Марият духтурди Баку шегьердин 3-нумрадин аялрин клинический больницада интернатурада кӀелна. 2000-йисалай алай вахтуналди ада А.Алиеван тӀварунихъ галай духтуррин пешекарвал хкаждай Азербайжандин госинститутдин офтальмологиядин кафедрада духтур-офтальмологвиле кӀвалахзава. 2005-йисуз М.Султановади «Аялрин яшда слезоотведениедин органрин патологиядин кьетӀенвилер» темадай илимдин кӀвалах кхьена. 2012-йисуз лагьайтӀаё «Офтальмология» пешедай медицинадин илимрин кандидатвилин тӀвар къачун патал винидихъ къалурнавай темадай агалкьунралди диссертация хвена. Марият духтур илимдин 42 макъаладин автор я. Абурукай 21 диссертациядин кӀвалахдин темадиз талукьбур я. Ада илимдин 12 кӀвалах къецепатан уьлквейрин печатда чапнава (Россия, Украина, Молдова, Австрия, Греция, Туьркия). Тарифлу делил ам я хьи, Марият Мамедовна 2 изобретенидин автор, 6 изобретенидин соавтор я. Ада са шумуд сеферда Азербайжанда, Россияда, Туьркияда, Австрияда, Украинада, Бельгияда ва маса уьлквейра офтальмологиядай кьиле тухузвай конференцийрин ва конгрессрин кӀвалахра иштиракна. Ада инриз стендрин ва сивин докладар рекье туна. 2008-йисуз М.Султановади Азербайжандин офтальмологиядин НИИ-ДА «Катарактадин факоэмульсификацияр» тӀвар алай курсар куьтягьна. 2009-2012-йисара М.Султановади Зальцбург шегьерда (Австрия) офтальмологиядин рекьяй кьиле тухвай семинаррин кӀвалахда активвилелди иштиракна. 2011-йисуз «Трансканаликулярная лазерная эндоскопическая дакриоцисториностомия» темадай Анталия шегьерда (Туьркия) кьиле фейи духтуррин пешекарвал хкаждай курсар бегьемарна. 2013-йисуз «Ботулинотерапия», «Контурный пластика», «Мезотерапия», «Биоревитализация» темайрай Киев шегьерда (Украина) курсар бегьемарна. 2014-йисуз Россияда «Трансканаликулярная лазерная эндоскопическая дакриоцисториностомия», «Диагностика, консервативное и хирургическое лечение патологии органа зрения у детей» темайрай Уфа шегьерда духтуррин пешекарвал хкаждай курсар бегьемарна. Гьайиф хьи, коронавирусдин пандемия себеб яз, Россиядинни Азербайжандин сергьят агалнава. Кьве уьлкведин сергьятдилай алудзавайди анжах халкьдин майишатдин метлеб авай парар я. Ихьтин шартӀара Бакудинни Москвадин алакъа хуьзвайди анжах гьавадин транспорт я. Имни, гьелбетда, еке харжийрихъ галаз алакъалу я. Амма абурузни килиг тавуна, Марият духтур и йикъара, чна винидихъ лагьайвал, вичин гъвечӀи ватан тир Ахцегьиз хтанвай. Ам хайи чилел тамам кьве гьафтеда хьана. Къейд ийин, Марият духтур гьеле Бакуда амаз адаз азарлуйрин патай гзаф кьадар зенгер къвезвай. Ингье гьавиляй ам Ахцегьиз хтун абур патал халис савкьват хьана. ГьикӀ лагьайтӀа, ам инсанри сабурсуздаказ гуьзетзавай. Ахцегьа хьайи вири вахтунда адан патав азарлуяр атун тавур са югъни хьанач. Духтурдин патав гьатта къуншидал алай хуьрерайни азарлуяр къвезвай. Вахтунин кьитвилизни килиг тавуна, ада, садазни ваъ талгьана, вири кьабулна. Тарифлу делил ам я хьи, Марият духтурди кьабулай са азарлудивайни, вичин рагьметлу бубади хьиз, пулдин такьатар ва маса шейэр тӀалабнач. М.Султановадин патав иллаки райцентрдай гзаф кьадар азарлуяр атана. Абурун жергеда Самур ва Сегьерназ Султановар, Жасмина Генжалиева, Султанат Алимова, Рукъуят Юзбегова, Мислимат Мурсалова, Низам Насруллаев, ФатӀимат Султанова, Фатима Мамедова, и цӀарарин автор ва хейлин масабур авай. Духтурди виридаз чпихъ авай азардин рекьяй рази жедай меслятар гана, очкийрин рецептар кхьена, вилера цадай стӀалар тайинарна ва операцияр галай азарлуйриз мумкинвал хьанмазди чкадал атун теклифна. Кьилдин ксариз лагьайтӀа, стационарда къаткунин теклиф гана. Вири азарлуйри ва абурун мукьва-кьилийри Марият духтурдиз рикӀин сидкьидай алхишзавай ва адахъ чандин сагъвал хьун тӀалабзавай. Чунни и гафарик шерик жезва. Къуй Марият Мамедовнадихъ чандин сагъвал, уьмуьрдин таъминвал ва чилел виридалайни инсанпересвилинди тир духтурвилин пешеда мадни акун алай агалкьунар хьурай!
+Аскервиле къуллугъун сагълам гьар са жегьил гададин пак буржи я. РФ-ДИН Конституциядихъ, 1998-йисан 28-мартдиз кьабулай 53-нумрадин Федеральный закондихъ, Россиядин Президентдин Указдихъ ва уьлкведин Оборонадин Министрдин приказдихъ галаз кьадайвал, алай вахтунда РФ-ДА агьалийриз аскервилин къуллугъдал эверунин нубатдин кӀвалах башламишнава. Призывдин комиссияди вичин кӀвалах 1-октябрдилай эгечӀна 30-декабрдалди давамарда. Призывдин комиссиядик райондин муниципалитетдин администрациядин, РУО-ДИН, райондин къенепатан крарин отделдин, ЦЗН-ДИН, жегьилрин крарин ва спортдин отделдин, агъсакъалрин ва аскервиле къуллугъзавайбурун бубайрин Советрин, аялринни жаванрин аскервилинни ватанпересвилин «Юнармия» гьерекатдин штабдин векилар ква. Аскервиле къуллугъиз сифте нубатда чпихъ кьилин образование авай, военкоматри ракъуруналди ДОСААФ-ДИН автошколаяр куьтягьнавай сагълам жегьилар ракъурда. Тешкилунин экстерриториальный къайдадал амал авуналди чи призывникар уьлкведин вири регионриз рекье твада. Аскервилин къуллугъдал фин патал командайрик кутунвай жаванар Махачкъалада авай республикадин сборный пунктуниз ракъурда. Ана абуруз аскервилин пек-парталарни гуда. Алай вахтунда гьар са призывник патал виче адан хсуси делилар къалурнавай электрондин карта гьазурзава. ЦӀинин йисан зулун призывдин вахтунда чинай 70 кас кьван жегьилар армиядин жергейриз ракъурда. "Аскервилин мажбурнамадин ва аскервилин къуллугъдин гьакъиндай" РФ-ДИН Федеральный закондин 24-статьядин бинедаллаз призывникдиз хизандин ва сагъламвилин гьалдиз килигна, эгер ада са гьина ятӀани кӀел ийиз хьайитӀа, аскервиле къуллугъуникай азадзавай тайин вахт хгузва. Коронавирусдин инфекция чукӀунихъ галаз алакъалу яз жегьилриз аскервилин къуллугъдал эверунин серенжемар кьиле тухудайла маскайрикай ва бегьлейрикай менфят къачунни рикӀелай ракъурна жедач. Призывникар аскервиле къуллугъдай чкайрив агакьдалди абурув чеб хаталу и азардикай хуьдай шейэр хьун лазим я. Чи районда аскервилин къуллугъдин чкадал альтернативадин гражданвилин къуллугъ ийиз кӀанзавайбур авач. Къейдин, чи райондин военный комиссариатди гьар йисуз контрактдин бинедаллаз аскервиле къуллугъун патал 50 кас кьван жегьилар хкязава. Аскервиле къуллугъун – им бязибур патал цӀийи дустар жагъурдай, цӀийи пеше чирдай мумкинвал я. Бязибуруз лагьайтӀа, аскервиле къуллугъун вири уьмуьрдин кардиз элкъвезва. Ватан хуьн чпин пеше яз хкязавай ксариз виринра гьамиша дериндай гьуьрметзавайди я. Абур, шаксуз и кардиз лайихлуни я. Гьуьрметлу призывникар, чна куьне къуллугъдай аскервилин частарин командиррин патай анжах чухсагъулдин ва тарифдин чарар гуьзлемишзава! Квез хъсан рехъ хьурай!
+- Бисмиллягьи рагьманни рагьим. Пака, 6-октябрдиз, мусурманрин пак Рабби уль-авваль варз алукьзава. Исламдин (лунный) календардин пуд лагьайди тир и варз лап метлеблу ва хийирлубурукай сад я. ГьикӀ хьи, и вацран 12-юкъуз, ислендиз, АЛЛАГЬ-ТААЛАДИ (шукур хьуй Вичиз) дуьньядал вич виридалайни хъсан инсан тир Мегьамед пайгъамбар (с.а.с.) яратмишна ва гьа и вацра Ам экуь дуьньядилай хутахна. «Чна вун дуьньяйриз регьим яз рекье тунва», - лагьанва пак Кьуръанда. Пайгъамбар жедалди дуьньядал кьур акьалтна, бегьер-берекат квахьна, инсанар еке азиятрик, гьелеквилик квай. Пайгъамбардихъ (с.а.с.) галаз хъуьтуьл марфар - мублагьвилер хтана, гьа йифиз Аравиядин гьа вилаятда 40 эркек аял хана ва инсанриз са жерге маса мажузатар-аламатар акуна. Куьрелди, Мегьамед пайгъамбар (с.а.с.) чилел атунин гьуьрметдай, шадлухдай вири тӀебиатдиз, алемриз, дуьньядиз хвеши хьана, абур цӀийи-цицӀи хъхьана. Рабби уль-аваль варз - им Мегьамед пайгъамбар (с.а.с.) дидедиз хьунин шадлухдай къурмишзавай мавлидринди яз гьисабзава. Дугъри я, сифтедай Пайгъамбарди (с.а.с.) вичини адан юлдашри-асгьабри мавлидар авун адет тушир. Гуьгъуьнай алимри им мусурман дин мягькемарзавай, Пайгъамбар (с.а.с.) рикӀел хкизвай, адан хуш къилихрикай рахадай, инсанриз ам пара кӀанарзавай, гьар йикъан куьтягь тежер кат-калтугунрикай са геренда азад хьана, Аллагьдиз ибадат ийидай, дуьньядин гьаларикай фикирдай, диндин чирвилер къачудай, инсанри са суфрадихъ ацуьна фу недай, каш-мекь ийидай хийирлу мяркекат тирди тестикьарна, тухуз эгечӀна. Аламатдин кар я, фад алатай гьа яргъал вахтара (1400 йис вилик) Пайгъамбардиз (с.а.с.) шерикзавайбуруни асгьабри туькӀуьриз, лугьуз хьайи бейтер, салаватар, назмаяр ва мавлид тухунин къайдаяр чи рагьметлу бубайри хвена, чав агакьарнава. Бязи са халкьари абур чпин чӀалариз элкъуьризни эзберзава. Къе чи буржини абур гьа авайвал несилриз тун я. ИкӀ мусурман уммат сад ва диндал мягькем жезва. И вацра чаз гьар юкъуз мавлидар ава (Аллагьди кьабул авурай). Анрал хизан, мукьва-кьилиярни къуншияр берекатлу са суфрадихъ кӀватӀ жезва. Пайгъамбардин (с.а.с.) уьмуьрдикайни крарикай рахазва, Адан тарифарзава. Жегьилриз капӀ ийиз чирзава, диндин, эдебахлакьдин тербиядин насигьатар гузва.
+Гьакъикъатдани, Аллагьди ва Адан малаикри Пайгъамбардиз (с.а.с.) хийир-дуьа ийизва. Я инанмишбур! Куьнени вирида санал ам хушвилелди тебрик ая, хийир-дуьа ая», -лугьузва АЛЛАГЬ-ТААЛАДИ.
+Вуч завал я атанвайди, Садан кьилни акъат тийир. Вуч завал я чаз ганвайди, ШайтӀандилайни алчах тир. Ковид лугьудай зегьримар, Инсандин кьил атанвай нез. Галукьайла ийида цӀар, Къачуз тежез вавай нефес. Я хийир жезмач, я шийир, Лап к��арабда кичӀ ацукьна. Квахьнава ийир-тийир, Пагь атӀана чун амукьна. Палатаяр ацӀанва КЪЕ,«ЯРУ зонаяр» ачухна. Вакцинани ягьа куьне, Регьятвиликай умудна. Аллагьдик чи умудар кваз, Белки икӀ чаз дарман хьайтӀа. КОВИД-ЗЕГЬЕР алатна фаз, Мад чун чаз мугьман хъхьайтӀа.
+Квахьайла гьалаллу мал, Гьалтайла вич масадал, Хуьз хьайла кӀвале тӀунал, ИкӀ хьайла вучда вуна? Больницадиз фейи чӀавуз, ТӀарзвай на чка къалуз, Гъил кьада: пул це лугьуз, ИкӀ хьайла вучда вуна? Пенсия хкажна манат, Багьа из гъуьр – пуд манат. Пулдихъ тахьайла къамат, ИкӀ хьайла вучда вуна? Гьар нямет авуна битмиш, Гьамбардал кӀватӀна емиш, Базарда тавур саймиш, ИкӀ хьайла вучда вуна? Кьуранва лугьуз ви къуьл, Къуншиди кутурла вил, Кьве чин алаз кьурла гъил, ИкӀ хьайла вучда вуна? ЭкъечӀайла паб йифиз, Экуьнахъ хтайла кӀвализ, Виридалай вич уьзягъдиз, ИкӀ хьайла вучда вуна?
+Ирид чӀурал элкъведай, Вахтар авай яман тир. Тик синерай экъечӀдай, Зирек жегьил-жаван тир. Вахтар физва фад вилик, Кьулухъ туна жегьилвал. ЧӀулав чӀар кумач кьилик, РикӀе ава кагьулвал. Са карни текъвез гъиляй, Сагъламвални зайиф жез, Агъзур хиял физ рикӀяй, Ийфен ахвар тӀимил жез. Уьмуьр физва виликди, Чанда амаз шад гьевес. Элкъуьр жедач кьулухъди, Ви гьарайдин къведач сес. Дуьньядин туш аламат, Чи жегьилвал чаз хьайи. Инсандин я аманат, Уьмуьр яшамиш хьайи.
+Экуьнахъ гьар сегьердиз Зун дагъларив рахазва. Ачух жез дагъдин кӀукӀвар, Лацу маргъал цӀразава. Ачух я дагъдиз рекьер, Бубайри кӀвач эцигай. Серинрив гума живер, Гьеле хъуьтӀуьз ацукьай. Ачух я дерин кӀамар, Гьарнай булах авахьиз. Рагъул я бегьем ятар, Самур вацӀук акахьиз. Ашукь я зун дагъларал, Руьгьдик лувар кутазвай. Ана ава дидедин чӀал, Лезгидалди рахазвай. Цуьк акъудай яйлахда КӀанда ксуз, ацукьиз. Чим гудай куь къужахда КӀанда гьамиша амукьиз. АтӀудач квехъай зи вил, Хайи дагълар кьакьан тир. Дамахда вал за, лезги чил, Къагьриманрин макан тир.
+Гьар инсандихъ дуьньядал и Гьардахъ вичихъ дерт ава са, А дердер арадал къвери Уьмуьрдин себеб ава са. Хъверни ида рикӀеваз дерт, Перишанвал къалурдач гьич, Гьар са кардал жеда ам мерд, Дарих инсан лугьудач вич. Эбеди туш дуьньядал чун, Кьуран тийир авач цуьквер, Масадакай чӀурукӀа рахун, Куьз герек я пехилвилер?! Вилера гьатда хъен гъамун, Дерт течиз икӀ амукьдач вун. И дуьньядал дертлу тахьун – Аллагьди чаз еке пай гун.
+Акурла заз бубайрин ким, РикӀе гьатда ракъинин чим. Сирдин дуст тир хайи хуьруьн, Хабардар вич гьар са кардин. КӀватӀал жедай вири санал Чи бубаяр галаз кавал. Гьар са меслят ийиз гьанал, Чирдай хуьруьн гьални агьвал. Хьана шадвал, мелни-мехъер, Жедай кимик зарафат, хъвер, Чи кьегьалри ийир кьуьлер, Чанда аваз ашкъи, сирер. ТӀимил хьанач пашманвилер, Дяведин акуна дердер. Эхна вири цӀаяр, мекьер Яратмишна цӀийи цуьквер. Багьа я заз ви гьар са къван, Руьгьер рахар къведай чаз ван, Дегиш хьайтӀан девир гьикьван, Амукьда ким ��� бубайрин тан.
+КӀваляй фад экъечӀдайла, Кимелай элечӀдайла, Салам гуз рахадайла, Чинал хъвер алаз хьурай. Яргъай дустар акурла, Балайрикай жузурла. Саламат я лугьурла, Чинал хъвер алаз хьурай. КӀвалахиз авай чӀавуз, Тирла вун бегьем ялгъуз, ЧӀимел квай серин юкъуз, Чинал хъвер алаз хьурай. Авуна са арифдарвал, Хуьдайла на инсанвал, Лугьудайла авайвал, Чинал хъвер алаз хьурай. Гад, гатфар мелер хьурай, Шадвилер мехъер хьурай, Гьар са кар иер хьурай, Чинал хъвер алаз хьурай!
+Метлебдиз, манадиз кьеривилин нукьсан бязи ораторри яргъияр авуналди алудда.
+ТӀимил гафаралди гзафдакай лугьун – им чӀехи акьулдин тафаватлу лишан я; акьулсузди гзаф рахада, амма са затӀни лугьуз жедач.
+КичӀевиляй ва я регъуьвиляй кисна акъвазайтӀа, рикӀе далдаламиш хьанвай гаф яргъалди гьакӀ (къах хьана) амукьардавай зайиф жеда.
+Акьуллуданни сефигьдин арада авай тафават тек сад я: сифтегьанда гьамиша фагьум-фикирда, ахпа кьериз-цӀаруз хьиз лугьуда, кӀамашда фагьумфикирдач, лархна лагьана тада.
+Гафуни фикир къалурда: фикир гъавурда акьан тийидайди ятӀа, гафни гьахьтинди я.
+ВацӀ гурлу я, ятар рагъул, Авахьиз физ, я лап бул, Чархун муькъуьн кӀаникай, Чи мугьманрин виликай. Адан къати сесини Самур дере къачунва, Экуьн ярар – ракъинив Нурламишиз гатӀунва. Чи булахрин Самур вацӀ, Каспи гьуьлуьн дам я вун Акахьзавай вак Ахцегь вацӀ Чи дарман, дамах я вун.
+И мукьвара, 5-октябрдиз, са межлисдал чун Ахцегьрин ЖумямискӀиндин имам, райондин имамрин Советдин председатель, гьажи Абдулашим Абдулгьашумовахъ галаз гуьруьш хьайила (анал Гьажи Абдулкерим Абдулкеримов, карчи Руслан Сулейманов ва маса юлдашар алай), ихтилат чи газетдикай, адан куьмекдалди жегьилриз диндин, эдеб-ахлакьдин тербия гунин месэладикай кватна. «Дугъриданни, эхиримжи вахтунда «ЦӀийи дуьнья» газетдин тиражни еке хьанва ва ана чи халкьдин яшайишдин, тарихдин, культурадин, тербиядин важиблу месэлайрай чпел фикир желбдай куьруь-куьруь макъалаярни ава. Гьавиляй къе чи газетдиз парабуру итиж ийизва. Месела, «Имамдин гаф-вяз» рубрикадик кваз жедачни гьафтеда садра чазни халкьдихъ галаз газетдай рахадай мумкинвал гайитӀа», - теклифна Гьажи Абдулашима. И хъсан теклиф разивилелди кьабулуналди, ингье, чна гьа рубрикадик кваз имамдин сифте гаф-вяз гузва, буюр.
+Ватан хуьн итимдин буржи я!
+Ватан хуьнал тупламиш жен!
+Даш АЛИЕВ Алай вахтунда чи уьлкведин, обществодин вилик акъвазнавай лап важиблу месэла, гьелбетда, Ватан хуьнинди я. Уьлкведин регьберри Ватандин ЧӀехи дяведин йисара хьиз, чи винел яракьлу пехъи душман атанвайдакай лугьузва, Ватан хуьниз эверзава, тамам тушир мобилизация малумарнава. 6-октябрдиз мобилизация тешкилунин месэлайрай «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз районда мобилизациядин комиссиядин оперативный нубатдин гегьенш заседание кьиле фена.
+Адан кӀвалахда районда мобилизация��ин месэлайрай РД-ДИН Гьукуматдин кьилин векил, куратор Ренат Мегьамедова, Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районрин военный комиссар Рафик Мегьамедова, хатасузвал хуьнин рекьяй райадминистрациядин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева, райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаева, РФ-ДИН МВД-ДИН «Ахтынский» отделдин начальник Эльдар Ибрагьимова, прокурор Тимур Мегьамедова, СП-РИН кьилери, общественный тешкилатрин ва чкадин СМИ-ДИН векилри иштиракна. Районда тамам тушир мобилизациядин комиссиядин председатель Осман Магьмудовича къейд авурвал, Ватандин ЧӀехи дяведилай инихъ сифте яз тухуниз мажбур и жавабдар месэлада сифте йикъара, гьелбетда, гъалатӀарни кимивилер хьана, абур туькӀуьр хъувуна, пландин серенжемар гила лазим тирвал тамамарзава. Яракьлу къуватриз чи викӀегь рухвайрин са шумуд десте рекье тунва ва и кӀвалах давам жезва. И жигьетдай тафаватлу жезвай Ахцегьрин, Хуьруьгрин, КьакӀарин, Ялахърин СП-РИН кьилериз баркалла. Гьа са вахтунда гьар жуьре багьнайралди Калукрин, Луткунрин, Хинерин, Гутумрин, Фиярин хуьрера мобилизациядин кӀвалах гьелелиг зайиф я. Ватан хуьн итимдин эвелимжи буржи, чаз бубайрилай атанвай пак веси тирди рикӀелай алудна виже къведач. Итимар фронтдиз фенвай хизанрин къайгъу чӀугун, игьтияж авайбуруз вири жуьредин куьмекар гун, армиядиз тухузвайбур алукӀдай махсус пек-парталдалди таъминарун чна чи хивез къачунва. И мураддалди гьар са хуьре махсус сиягьар туькӀуьрзава, районэгьли агьваллу карчийрихъ галаз алакъаламиш жезва, талукь тир серенжемар кьабулзава. ИкӀ, фронтдиз итим фенвай гьар са хизандиз райбюджетдилай алава такьатрин чешмейрай вацра 10 агъзур манат пул гудай меслят хьанва. Чи баркаллу карчияр – меценатар тир Жамал Пашаева четин макъамда Ватандиз куьмекун яз, райондай мобилизациядик квайбур патал дяведин 500 партални бронежилет къачузва, Абдулселим Палчаева вичин патай 1 миллион манат пул ганва. Дяведа иштиракзавай аскеррин хизанриз куьмекун патал районда махсус фонд тешкилдай (чи гьар са хуьре адан жавабдар къуллугъчияр тайинарда) ният ава… Роберт Гьамзаева алава хъувурвал, армиядиз физвай чи гадайри чеб къулайдиз гьиссун, абур масабурулай усал тахьун
+Россиядин Игит – хайи хуьре
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Шикилар – Юсиф САРКАРОВАНБУР2022-ЙИСАН 8-октябрь. Россиядин Игит Энвер Набиев хайи хуьруьз – гъвечӀи Ватандиз хтай и югъ чепивийрин рикӀел гьамишалугъ яз аламукьда. Ам къаршиламишиз хуьруьн патав гвай «Сирар» майдан жемятдив ацӀанва. Абурун арада хуьруьн ва райондин руководстводин, общественный тешкилатрин, СМИ-ДИН векилар, СП-РИН кьилер, патарай хтанвай мугьманар аквазва. САДА-САДАЗ лезги хциз РФ-ДИН Президент Владимир Путинан Указдалди игитвилин тӀвар гун, дяведин къизгъин цӀаярай акъатна, ам сагъ - саламатдиз хайи хуьруьз хтун мубаракзава…
+Къейдин, Ватандин ЧӀехи дяведилай кьулухъ им Ахцегь ��айондай Ватан хуьнин женгера къизилдин гъед, Игитвилин гьуьндуьр тӀвар къазанмишнавай сифте кас я: Валентин Эмиров, Гьазрет Алиев ва гила Энвер Набиев! Муькуь патахъай, лезги халкьдин векилрикай ам РФ-ДИН Гьукуматдин патай женгинин лап виниз тир шабагь авай пуд лагьай кас хьана. Сифтебур: Хунзах погранотряддин «Мокок» заставадин начальник Радим Халикьов (1970-2003), Кьасумхуьруьн тамун инспектор Зейнудин Батманов (1967-2015). Гьа са вахтунда Энвер Набиев Донбассда Украинадин нацистрихъни фашистрихъ галаз тухузвай женгинин операцияда Россиядин Игитвилин тӀварцӀиз лайихлу хьанвай пуд лагьай дагъустанви я. Сифте кьвед – старший лейтенант Нурмегьамед Гьажимегьамедовни (кьейидалай кьулухъ гана) генерал-майор Эседулла Абачев. Ватан патал чанар къурбанд ийизвайбур халкьдин рикӀе эбеди я, абуруз рагьмет хьуй, Энвер Набиев Аллагьди хуьрай! Адакай машгьур генерал хьана, чна суварин къайдада къаршиламишдай югъ акурай, Амин! Ингье, агъадихъай милли парталар алай зиринг атлуяр вилик кваз машинрин цӀиргъ хкаж хьана. ЗУЬРНЕ-ДАЛДАМДИН ван акъатна. Машинрай жегьилрихъ галаз вичел дяведин тушир адетдин партал алай, чина милли хъвер авай агъайни жегьил итим, женгинин гвардиядин викӀегь майор эвичӀзава. «Ассаламу алейкум, стхаяр» лагьана, ада са-садан гъил кьазва. Дяведин Игит нисини фу, ширинлухар авай сини гвай пионерри къаршиламишзава, сада игитдин кӀвачерив гьер тукӀвазва. «Ватан хуьнин женгера кьетӀен кьегьалвилерай Игитвилин тӀвар къачуна хайи хуьруьз – гъвечӀи ватандиз хтанвай, багърийрал
+Тамам тушир мобилизациядин сергьятра аваз аскервилин къуллугъдиз чӀурукӀа эвернавай агьалияр патал кудай линия кардик кутунва. Агьалийривай 8 (8722) 55-75-93 ва я 8 (8722) 55-75-98-нумрайрин телефондай зенг авуналди, аскервилин къуллугъдиз чӀурукӀа эвер ганвайвилин гьакъиндай хабар гуз жеда. Идалайни гъейри, «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин приемныйда авай 8 (8722) 55-75-97-нумрадин телефондайни и месэладай хабар кьаз жеда. Кудай линияди пакаман сятдин 8:30 далай нянин сятдин 17:00 дал кьван кӀвалахзава. 11-октябрдиз райондин активдин нубатдин совещание, сифте гаф рахуналди ва йикъан месэлаяр раиж авуналди Ахцегь муниципалитетдин кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Вадим Агъасиева ачухна ва кьиле тухвана. Налогар кӀватӀунин месэладай малумат райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади авуна.– Гъилевай йисан 1-октябрдин гьакъикъи делилрай районда налогар кӀватӀунин пландин нетижаяр: эменнидай 75 % ва чилин налогдай 86 % пулдин такьатар кӀватӀнава. Буржарикай рахайтӀа, абур яваш-яваш вахгузватӀани, эменни малдай – 414 агъзур манат, чилин налогдай - 2 миллионни 227 агъзур манат ва транспортдин налогдай – 22 миллион манат пул бурж алама. Районда тамам тушир мобилизациядин кӀвалах давам жезвайдакай ва алай вахтунда уьлкведин Яракьлу Къуватрин жергейриз фенвай жегьилрин хизанар къаюмвилик кутунин, жемятдин арада ватанпересвилин тербия активламишунин гьакъиндай ихтилат райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаева авуна. «Армиядиз фенвай рухвайрин хизанрин гъил кьунин мурадметлебдалди чна районда мергьяматлувилин фонд тешкилна. Къуллугъдик кваз гъилиз мажиб къвезвай гьар сада аниз вичин са йикъан пул ягъун теклифзава», – алава хъувуна ада. Тамам тушир мобилизациядин месэладай РД-ДИН Гьукуматдин векил яз райондиз ракъурнавай Ренат Мегьамедова СПРИН кьилериз мобилизациядик акатнавай ксарин хизанриз фена, абурун гьал-агьвал, кими-эксик ахтармишна, алакьдай куьмекун ва чкадал гьялиз тежезвай месэлайрай райондин ва республикадин руководство хабардарун теклифна. Совещанидал гьакӀ школайра аялрин хатасузвал таъминарунин, школаяр хъуьтӀуьн шартӀариз гьазурунин, чӀехи классрин аялрихъ галаз ватанпересвилин тербиядин серенжемар тешкилунин месэлайризни килигна. Эхирдай алатай совещанидин тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишна.
+Ватан хуьн итимдин буржи я!
+патал дяведин пек-парталдалди, герек маса шейэралди тадаракламишун, кӀваликай абурун рикӀ динж хьун къе чи активвилелай аслу я. Хуьрерин администрацийрин (СП) кьилери Ватан хуьз армиядин жергейра авай гадайрин хизанриз физ, абурун гьал-агьвал, кеми-эксик чирун, хатур къачун, герек куьмек теклифун лазим я. РВК-ДИН комиссар, подполковник Рафик Мегьамедова залдавайбурун дикъет тамам тушир мобилизациядин серенжемда гьалтзавай бязи четинвилерал желбна. Ада мобилизация гьеле давам жезвайдакай, военнообязанныйриз гьихьтин дуьшуьшра аскервилиз эверзавачтӀа, абур отсрочкадик акатзаватӀа баянар гана. Алава яз, алай вахтунда зулун срочный, яни са йисан призывдин кампанияни башламишнавайдакай ва абур дяведин вакъиайрик акат тийидайдакай лагьана. Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районра тамам тушир мобилизацидин гьакъиндай РВК-ДИН вилик эцигнавай месэла тамамвилелди кьиле тухудайди хиве кьуна ва и карда адаз чкадин администрацийри, къайдаяр хуьзвай органри, гьакӀ общественный тешкилатри уьлкведа арадал атанвай гьаларин гьакъиндай инсанар дуьздаказ гъавурдик кутуна куьмекзавайди къейдна. Чи районра мобилизациядин гьакъиндай РД-ДИН Кьилин ва Гьукуматдин векил-куратор Ренат Мегьамедова лагьайвал, «районда мобилизациядин месэлада чкадин властринни, военкоматдинни, къайдаяр хуьдай органрин, ругьанийрин арада авай алакъалувили зун хушдиз тажубарна. Гьавиляй санлай къачурла ва маса районрив гекъигайла, ина еке четинвилер аквазвач. Кьилинди, тамам тушир мобилизациядин кӀвалах зайифар тавуна давамарна кӀанда. Украина багьна кьуналди СШАДИ, НАТО-ДИК квай уьлквейрин альянсди чахъ галаз чӀехи дяве фад, гьеле СССР чкӀуриз башламишайдалай инихъ ийизвай, амма эхиримжи 8 йисуз ам лап къати хьана. Мобилизациядин вахтунда, гьелбетда, вирибуруз, иллаки РВК-ДИН къуллугъчийриз четин я. Гьавиляй обществодин сагълам вири къватар садна, садасадаз куьмекун, инал лагьайвал, армиядин жергейриз фенвай чи кьегьалрин хизанар къаюмвилик кутун важиблу я. - Ибур зарафатдин крар туш, алай вахтунда уьлкведа НАТОДИН блокдихъ галаз халисан дяве къвезва. Уьлкве чукӀурунин, адан азадвални аслу туширвал ва девлетар къакъудунин, жемят къирмишунин, лукӀвиле тунин чӀулав къаст авай инсафсуз дяве. Ватан къурхулувилик акатнавайла халкьар тупламиш хьана ам хвена кӀанда. Ихьтин вахтунда армиядикай кьил къакъудзавайбуруз, дишегьлийрин кьулухъ чуьнуьх жезвайбуруз (гьайиф хьи, чи арайра гьахьтин зайифбурни ава) халисан итимар лугьуз жедач. Ватан хуьнин карда гьарда вичелай алакьдай куьмекна кӀанда, инсанар месэладин гъавурда дуьздаказ туна кӀанда, – алава хъувуна райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаева. Вичикай ихтилат физвай месэладай чпин фикирар ва Ватан хуьз эверунин теклифар гваз анал райондин общественный палатадин председатель Али Исмаилов, районда республикадин Муфтиятдин просвещенидин отделдин руководитель Узаир Шамилов ва маса юлдашар рахана.
+Россиядин Игит – хайи хуьре
+кьил чӀугвазвай Энвер стахадиз баркалла! Хайи хуьруьн, райондин, Каспийск шегьердин, Дагъустандин, вири лезги халкьдин тӀвар хкажнавай вун чи дамах я. Чун вири ви далудихъ гала, герек атайтӀа гъиле яракь аваз душмандин хура акъвазиз гьазур я…» –тебрикдин хуш келимаяр лугьузва инал Чеперин школадин муаллим-завуч Аликбер Уружева. Ингье, Энвер Набиев хуьрева, кимел агъсакъалрихъ галаз гуьруьш жезва, абурун тебрикарни насигьатар кьабулзава. Ахпа япара РФ-ДИН гимдин ван аваз Ахцегь депутатрин райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаевахъ галаз ада хуьруьн обелискдал цуьквер эцигзава, 1941-1945-йисара Ватандин ЧӀехи дяведа иштиракай чепивияр рикӀел хуьн яз, жемят са декьикьада кисна акъваззава. Ватан хвена хтанвай Игит хва къаршиламишунин кьилин серенжем хуьруьн клубда давам жезва. Зал мукьва йисара таххьай тегьерда сиве-сивди инсанрив ацӀанва, абуру кӀвачел акъвазна гурлу капаралди чпин иит тебрикзава. Устад тамада, хуьруьн школадин муаллим Гуьлагьмедов Ярагьмеда, тарихдин мана-метлебдин мярекат ачухунин гаф рахуналди, трибунадихъ Ахцегь райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаеваз теклифзава.– Ахцегь район вири хилерай бажарагълу викӀегь рухвайралдини рушаралди тафаватлу я. Чаз абурун жергеда Ватандин ЧӀехи дяведин кьве ва зегьметдин са игит авай. Гила цӀийи тарихда Ватан хуьнин пак буржи тамамарунин къуллугъда душмандихъ галаз къати женгера кьетӀен жуьрэтлувилин, кьегьалвилин чешнеяр къалурунай Энвераз Россиядин Президентдин Указдалди Игитвилин тӀвар гун (ам низ хьайитӀани гузвач гьа!) чна тебрикзава. Ам чи райондин, вири лезги халкьдин кьилин винизвал, чи дамах я. Кьиле США аваз НАТО-ДИН вири уьлквеяр чал тепилмиш хьанвай, уьлкведа тамам тушир мобилизация малумарнавай четин шартӀара халис итимар Ватан хуьз къарагънавайла чи хва хурудал къизилдин гъед алаз хтун иллаки важиблу ва лишанлу я. Ада вичин чешнедалди чи жегьилар, армиядиз къвезвай гадаяр руьгьламишзава. Алай вахтунда вишералди районэгьлийри чи уьлкведик ахкатнавай Донбасс, Луганск, Запорожье, Херсондин область цӀийиз пайда хьанвай фашистрикайни террористрикай уьтквемвилелди азадзава. Гьабурни, Иншаллагь, хурудал женгинин орденарни медалар алаз хкведа. И йикъара чна Энвер Альбертович Ахцегьа райондин дережада лайихлудаказ къаршиламишда, – килимайралди Абдулкерим Нажмудиновича вичин, Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован ва вири районэгьлийрин патай Энвераз игитвилин тӀвар ва чепивийриз Россиядин Игит мубаракна, женгинин ва ислягь уьмуьрда даз мадни еке агалкьунар хьун тӀалабна.– Набиеврин тухумдай тӀварван авай бажарагълу ксар – алимар, муаллимар, инженерар, пагьливанар, карчияр пара акъатна, гьатта генерал Рамзес Набиевни (1969-2019) хьана, – трибунадихъ Чеперин хуьруьн администрациядин кьил Багъир Забитов гала. – Гьавиляй Энвер стха Россиядин Игит яз хтана, гуя хайи халкьдин вилик гьахъ-гьисаб ийиз акъвазун дуьшуьшдин кар туш. Ам акваз чи рикӀ шадвилинни ватанпересвилин гьиссерив ацӀузва. Алай вахтунда гъиле яракь аваз армиядиз физвайбур вири игитар я. Лазим атайтӀа, Ватандин ЧӀехи дяведа Гитлеран чапхунчийрин винел гъалибвал къазанмишай баркаллу бубайрин весийралди тербияламиш хьанвай чун садни кьулухъ акъваздач. Энвер чаз чешне я. Душмандихъ галаз къати женгина ам, гьелбетда, «Игит жеда» фикир аваз ваъ, рикӀе Ватан хуьнин, женгинин юлдашар къутармишунин къаст аваз асландиз элкъвенвай…, – таъсирлу рахунрилай кьулухъ ада Игитдиз лайихлу пишкеш яз гапур ва хуьре кӀвал эцигун патал чилин участок гана. Вичин патай харж эцигна и мярекат тешкилнавай жумарт карчи Сагьраб Шириноваз ва кӀватӀ хьанвай вири хуьруьнвийризни мугьманриз сагърай лагьана. Чеперин хуьруьн школадин директор Зумруд Забитовади Набиеврин баркаллу тухумдикай ихтилат авуналди школадин коллективдин патай Энвер Набиеваз, Игит хва тербияламишай буба Альбертаз, диде Сунадиз ва мукьва-кьилийриз игитвилин тӀвар мубаракна. «Чи накьан ученикар къе, гьайиф хьи, дяведин цӀаяра гьатнава. Ватан къурхулувилик акатнавайла вишев агакьна чепиви жегьилри чи яракьлу къуватра къуллугъзава. Гьайиф хьи, телефвилерни ава, рагьметлу Мегьамед Велиханован къамат чи рикӀера гьамишалугъ амукьда. Къуй мад чаз чӀулав хабарар таххьурай. Вири жегьилар гъалибвал гваз сагъ-саламатдиз хтана, гьа икӀ шадвилелди къаршиламишдай йикъар акурай!», - алава хъийизва школадин директорди. – Зи хва, чун – вири мугьманар икӀ хъсандиз къаршиламишунай куьн пара кьадар сагърай. Энверакай РФ-ДИН Игит хьун са диде-бубадин ваъ, гьелбетда, адаз та��с, тербия гайи муаллимрин, парабурун, вири Дагъустандин лайихлувал я ва гила гьабурун кьегьал хвани я. Чаз игитар мадни жеридахъ ва абур гъалибвал гваз сагъ-саламатдиз чпин хизанриз хквердахъ зун инанмиш я, - лугьузва Энверан буба Альберт Набиева Гьевескар шаир Севинжи Муртазалиевади вичин гафар-рикӀин фикирар игитдиз шиирралди малумарзава:
+Баркалла ваз, чан хва Энвер, Ачух хьуй ваз вири рекьер, Вун себеб яз мад са сефер Машгьур хьанва къе хуьр Чепер РикӀел хуьх на бубад ватан, Чепез хъша, багьа мугьман! Дидед чӀални кӀан хьухь жуван,
+Чир хьуй элдиз ви лезгивал,
+Дамахдайвал лезгийри вал. Машгьур я Энвер виридаз Уьлкве ава вакай рахаз, Шаирарни къелемар гваз, Шиир кхьиз гьазур я ваз.
+Трибунадихъай Энвер Альбертович тебрикунин, адаз Игитвилин тӀвар мубаракунин хуш келимаяр гваз и мярекатдин тешкилатчи, вичи хайи хуьр газламишнавай, жемятдихъ рикӀ кузвай, чин ачух, гъил ачух зурба ватанперес Сагьраб Ширинов, хуьруьн тарихда хъсан гел тунвай Нурагьмедов Разимегьамед, зегьметдин ветеранар тир Энвер Къурбанов, Насрулаев Мирвет муаллим, районда дишегьлийрин Советдин председатель, манидар Таира Мегьарамова (ада урус чӀалал лагьай «Хотят ли русские войны» мани залди гурлу капаралди кьабулна) ва масабур рахана. Трибунадихъ и мярекатдин «тахсиркар», РФ-ДИН Игит Энвер Набиеваз теклифун залди кӀвачел къарагъна, гурлу капар ягъуналди тебрикна. Ингье ада вуч лагьанатӀа:– Гьуьрметлу, хуьруьнвияр, мугьманар. Заз ихьтин гьуьрмет авунай куьн пара кьадар сагърай! Намус, Ватан хуьнин буржи, жуьрэтлувал, викӀегьвал, кьегьалвал – келимаяр чаз къе цӀийибур туш, абур вири алатай асиррай бубайрилай атанвайбур я. Школадани хизандани чун чи рагьметлу бубайрини чӀехи бубайри Ватандин ЧӀехи дяведа чпин чанар къурбанд авуналди Ватан хуьнин тарсаралди тербияламиш хьана. Бубади гъвечӀи чӀавалай чаз, аялриз, дяведин четин йисара чепивийри фронтда ва адан далу пата – дагълух хуьре ийиз хьайи кьегьалвилерикай суьгьбетдай. Гуьгъуьнай Россиядин «Восток» дестедик кваз Украинадин дяведа хьайила (наградайрикай фикир къведач), жуван къуллугъдин везифаяр намуслудаказ кьиле тухуз алахъна. Месела, Урусатда са ни ятӀани «ингье, дагъустанвидиз кичӀе хьана», Дагъустанда – «лезги руьгьдиз ажуз я», гьакӀ лезгийрин арада - «чепивиди вичин хуьр беябурна» хьтин гафар лугьун рикӀивай кьабулиз хьанач. Садазни чакай, лезгийрикай чӀуру фикирдай мумкинвал ганач. Гзафбуру заз «вуна лезги халкьдин кьил хкажна» лугьузва. За и кардиз гьич садрани фикир гайиди туш. Анжах накь, Махачкъалада гзаф миллетрин векилрин арадаваз, абуру «Сагърай лезгияр!» лугьуз гьараяр авурла за кьатӀана. Чун ислягь зегьметдани, женгинани, гьар са карда викӀегь, вилик хьана кӀанда. Сагърай лезгияр! Клубдин мярекат Гьуьлагьмедов Ярагьмеда залдавайбуруз РФ-ДИН Игит Энвер Набиев лайихлудаказ къаршиламишунин серенжемра активныйдаказ иштиракунай пара кьадар сагърай лагьана ва Игит къаршиламишунин межлисдин кьвед лагьай пай мискӀинда мавлиддин къайдада кьиле тухузвайдакай малумаруналди, жемятдиз мискӀиндиз атун теклифна. Ина Мегьамед пайгъамбар (С.А.С) дидедиз хьанвай Рабиуль авваль вацра, Пайгъамбардин тӀварунихъ, муьгьлетдиз хтанвай чи Игитдилай, хуьрелай, райондилай душмандихъ галаз дяведавай вири районэгьлийрилай кьунвай чӀехи мавлид гана. Кьуръандин аятар, мавлиддин адетдин назмаярни камаллу насигьатар-гьадисар Ахцегь районда РД-ДИН Муфтиятдин векил Уьзаир гьажи Шамилова, Цуругърин хуьруьн имам Гьуьснуьдин гьажи Ашуралиева ва масабуру кӀелна. Межлис адан вири иштиракчияр тӀямлу тӀуьнрал къунагъламишуналди давам хьана. Лугьун хьи, Россиядин кьисмет гьялзавай четин макъамда ихьтин ватанпересвилин ва Аллагь рикӀел гъунин, инсанар гунагьрикай къерехунин, абур диндал, имандал мягькемарунин мураддин мярекатар кьиле тухун иллаки важиблу я.
+РД-ДИН Халкьдин Собранидин къвалав тамам тушир мобилизациядин месэлайрай штаб яратмишнава. Адан председатель Заур Аскендеров дагъустанвийрин вилик эвер гун гваз ЭКЪЕЧӀНА:«ГЬУЬРМЕТЛУ дагъустанвияр! Тамам тушир мобилизациядин серенжемар кьиле тухузвайла чпин ихтиярар чӀурзавайвилин гьакъиндай агьалияр гьар жуьре идарайриз шикаятар гваз финин дуьшуьшар артух хьунихъ галаз алакъалу яз, за РД-ДИН Халкьдин Собранидин къвалав агьалийриз и месэлайрай куьмек гунин рекьяй штаб яратмишуниз талукь къарар кьабулнава. Депутатриз чпи векилвалзавай шегьерра ва районра хьунин, повесткаяр къачунвай ксариз вири жуьредин герек куьмекар авунин тапшуругъ ганва. Тамам тушир мобилизациядин сергьятра аваз РФ-ДИН Президентдин Указди тайинарнавай призывдиз талукь истемишунар Дагъустан Республикада ян тагана кьилиз акъудна кӀанда. Квел расалмиш жезвай къайдаяр чӀурунин гьакъиндай арзайриз талукь месэладай квевай РД-ДИН Халкьдин Собранидин официальный сайтдин электронный приёмныдай ва я пакаман сятдин 9:00 далай нянин сятдин 20:00 дал кьван 8 (8722) 67-33-25-нумрадин телефондай хабар кьаз жеда. Куь арзайриз сифте нубатда килигда ва абурай герек тир вири серенжемар кьабулда. Эгер гъалатӀдиз рехъ ганватӀа, ам дуьзар хъувуна кӀанда». «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.Абдулкеримован тапшуругъдалди, муаллимдин Йикъан гьуьрметдай Ахцегь райондай тир чпи Махачкъала шегьердин вузра кӀелзавай студентрин гуьруьш тешкилна. РД-ДИН СП-ДИН актовый залда Россиядин гимийрин яракьрин тӀвар-ван авай конструктор, академик Шамиль Алиева суьгьбет кьиле тухвана. Залда саки 50 кас кӀватӀ хьанвай. Серенжем «Ахцегь район» МР-ДИН образованидин управленидин начальник Халидин Эльдарова кьиле тухвана. Ада вичин яратмишунрин рекьин, илимдин кӀвалахдин
+Ахпа серенжемдал гаф Хуьруьгрин хуьруьн школадин директор Мамед Агьмедоваз гана. Ада Ш.Алиеван ученик, торпедайрин яракьрин инженер-конструктор Мамед Гьажиевакай суьгьбетна. Дагъустан Республикадин руководство, кьиле РФ-ДИН ВМФ-ДИН Главнокомандующий, флотдин адмирал В.Куроедов авай Кеферпатан флотдин делегация кьве сеферда Ахцегь райондиз ва Хуьруьгрин хуьруьн школадиз атанай. Гуьруьшдин эхирдай Шамиль Алиева нетижалу суьгьбет тешкилунай О.Абдулкеримоваз чухсагъул лагьана.
+И мукьвара Ахцегьа дяведин махсус операциядай рухсатдиз хтанвай стхаяр тир Замедин ва Велимет Абдуллаевар къаршиламишна. Абурун пуд лагьай стха Шихмурадани Донбасс хуьнин женгера иштиракзава. Районда «Боевое братство» тешкилатдин руководитель Руслан Сулейманова тешкилай гуьруьшда – митингда зегьметдин ва дяведин вакъиайрин ветеранар тир Мамед Агьмедова, Мегьамед Ибрагьимова, Эмиржан ТӀалибова, Эльбрус Гьарунова ва гзаф масабуру иштиракна. Тебрикдин гаф лугьуналди, гуьруьш Руслан Сулейманова ачухна ва дяведин четин шартӀара Ватан хуьнин буржи намуслувилелди кьиле тухузвай викӀегь стхайриз «Женгинин стхавал» тешкилатдин ва вири районэгьлийрин патай сагърай лагьана. «Неинки дяведа гъиле яракь аваз, гьакӀ рухсатдаваз хайи ватандиз хтана, куьне жегьилрин арада кьиле тухузвай абур гъавурдик кутунин, ватанпересвилин таблигъатдин кӀвалахни душмандихъ галаз женгинив барабар важиблуди я», - къейдна ада вичин рахунра ва ватан хуьнин къуллугъда агалкьунар къазанмишуналди сагъ-саламатдиз хтун тӀалабна. Хуьруьгрин хуьруьн школадин директор, тарихдин илимрин кандидат Мамед Агьмедова кӀватӀ хьанвайбуруз ДНР-ДИННИ ЛНР-ДИН регьберри чпин регионар Украинадин нацистрикай хуьн патал РФДИН Президент Владимир Путинавай куьмек тӀалабунин себебрикай ва абур Украинадин нацистрин аксина дяведин махсус операция кьиле тухуниз мажбур хьуникай суьгьбетна. Эхирдай митингдин иштиракчийри, Ватандин ЧӀехи дяведа телеф хьайи районэгьлияр рикӀел хкунин лишан яз, Ахцегьа обелискдал цуьквер эцигна.
+Рашид МУРСАЛОВ, РД-ДИН культурадинлайихлу работник
+Дагъустандин халкьдин образованидин отличник, муаллим-методист, зегьметдин ветеран, вичин ерибине Ялахърин хуьряй тир, яргъал йисара Каспийск шегьердин 8-нумрадин юкьван школада муаллимвиле кӀвалахай Назиля Абасовна Ильясова Граждан дяведин ветеран Мурсалов Абас Мурсаловичан руш я. Ахцегьа «Женгинин стхавал» ветеранрин Вирироссиядин общественный тешкилатдин райондин отделение кардик квайди чир хьайила, ам аниз мугьман ва адан регьбер Руслан Сулеймановахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Педагогвилин зегьметдин ветеран и дишегьлиди Р.Сулеймановал хайи бубадин уьмуьрдин рекьикай вичин гъилералди кхьенвай хейлин делиларни агакьарна. Агъадихъ чаз абур куь фикирдиз теклиф ийиз кӀанзава. Ялахърин хуьруьн агьали Мурсалов Абас Мурсалович паспортдин делилрин бинедаллаз 1900-йисуз дидедиз хьана. ЦӀуругуд йиса авай жаван яз ам Бакудиз фена ва ана Нобелан нафтӀадин мяденра фялевал ийиз эгечӀна. Ина адакай «Бакудин фялейрин партиядин» член хьана. 1917-йисалай бубади инкъилабдин гьерекатда иштиракиз эгечӀна. Бакуда ада гьакӀ 3 классдин образованиени къачуна. 1919-1921-йисара бубади Граждан дяведани иштиракна. Граждан дяведилай гуьгъуьниз ам вич хьтин са десте жаванарни галаз дяве себеб яз чкӀанвай имаратар арадал хкун патал Махачкъала шегьердиз рекье туна. Ина ам 1933-йисалди хьана. Ахпа партияди зи буба А.Мурсалов Хивда кардик квай тамун майишатдин идарадин директордин заместителвилин къуллугъдал ракъурна. Ана ада 1939-йисалди кӀвалахна. Ватандин ЧӀехи дяведин йисара ам Самурдин кьаскьан хуьн патал партизанрин дестедин начальниквиле тайинарна. Зи бубадин рикӀ «Правда» ва «Известия» газетар кӀелунал гзаф алай. 1955-йисуз партияди ам чи хуьруьн «Дагъустан» тӀвар алай гзаф кесиб колхоздин председателвиле тайинарна. Гьелбетда, ада вичин гьакъисагъ алахъунралди колхоздин экономикадин гьал хейлин хъсанарна. И чӀавуз колхозди Азербайжандин Мугъандин чуьлдай хъуьтӀуьн къишлахар къачуна. И йисара чи кӀвализ гьакӀ гуьзлемиш тавур бедбахтвални атана. Са сеферда колхоздин правленидин нубатдин заседанидилай гуьгъуьниз йифен вахтунда кӀвализ хквезвайла, бейхабар дагьардиз аватуникди бубадин кӀвач хана. И чӀавуз ам саки кьве йисуз месел алкӀана. 1960-йисалай эгечӀна кӀекӀецар гваз хьайи ам активвилелди чӀижерхъанвилелни машгъул жезвай. Набут хьанвайтӀани, чи бубади вичин хизан лайихлудаказ хвена. Ада чирвилериз еке къимет гудай. Гьавиляй адан вири аялри кьилин образование къачуна. Заз инал ихьтин са карни къейд ийиз кӀанзава. 1933-йисалай эгечӀна 1955-йисал къведалди чи бубади лесхоздин директорвилин везифаярни тамамарна. Гьа са вахтунда чи кӀвалин чиле тахтаяр авачир. Рагьметлу дидеди чи кӀвалин чилер кьарадай асундай. 1972-йисуз буба рагьметдиз фейидалай кьулухъ зи стха Мурсала кӀвалерин полдиз тахтаяр яна. Яргъал тир 1969-йисуз зун школада кӀвалахун патал хайи хуьруьз хтанай. И чӀавуз ада заз: «Чан руш, ваз вуч аватӀа чидани, чи уьлкве – Советрин Союз фадгеж чкӀидайди я» лагьанай. – Вуна акӀ вучиз лугьузва, я буба?, – хабар кьуна за адавай. – Вучиз лагьайтӀа, алай вахтунда хейлин инсанар партиядин жергейриз уьлкведиз ва халкьдиз гьакъисагъвилелди къуллугъун патал ваъ, анжах чпин менфят ахтармишна гьахьзава, – жаваб гана ада. Ахьтинбурун нагьакьан гьерекатри чи уьлкведин гележегдиз пис таъсирда. 1964-йисуз хуьре школада кӀелзавайла, зун райондин край чирдай музейдиз мугьман хьанай, – лагьанай ада. А чӀавуз заз ана зи бубадин шикилни авайди сифте яз акунай. А шикилдин кӀаник зи буба 1919-1921-йисарин Граждан дяведин иштиракчи ва гуьгъуьнай 1941-1954-йисара Самурдин кьаскьан хуьзвай партизанрин дестедин начальник хьайиди кхьенвай. И дуьшуьшдилай кьулухъ хейлин йисар арадай фейила, 2018-йисуз зун жуван хтуларни галаз мад сеферда чи райондин музейдиз фена. Бубадин шикил ана ама. Анжах адан кӀаникай ам Граждан дяведин иштиракчи тирди къалурнава. Гьа са вахтунда, вучиз ятӀани, вичин вахтунда ам Самурдин кьаскьан хуьзвай партизанрин дестедин начальник хьайиди къейднавач. «Ахцегь райондин машгьур инсанар» тӀвар алай ктабдани зи рагьметлу бубадин шикил ва адакай бязи къейдер ава. Амма адан тӀварцӀин чкадал масадан тӀвар кхьенва. И жуьредин гъалатӀар туькӀуьр хъувунайтӀа хъсан тир. Къейдин, «Женгинин стхавал» ВООВ-ДИН райотделенидин председатель Р.Сулейманова Назиля Абасовнадиз ва адан стха Рагьимбегаз чухсагъул малумарна ва Граждан дяведин ветеран Мурсалов Абас Мурсаловичаз талукь тир делилар туькӀуьр хъувунин къайгъудик экечӀдайди хиве кьуна.
+Аялдиз хурудай нек гунин хийирдикай
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Дяве! Адалай къурхулу, са тахсирни квачир инсанар телефзавай, каш-мекь твазвай, халкьар бедбахтвилерални мусибатрал гъизвай пис гаф, затӀ авач. Немсерин фашизмдихъ галаз Ватандин ЧӀехи дяведа (1941-1945 йисар) 27 миллион кас ватандашар къурбандна гъалибвал къазанмишай чи халкьдиз и кар иллаки хъсандиз чида, дяве кӀандач. Амма хабарни авачиз вун рекьиз, уьлкведин азадвални аслу туширвал къакъудиз, девлетар чапхуниз кӀанз душман ви кӀвалин варарал атанвайла, жуван хизан, хайи чил – Ватан хуьниз чун мажбур я.
+Тарих тикрар жеда лугьурвал, 80 йис вилик хьиз, ингье, гилани ДИДЕ-ВАТАНДИ чаз вич хуьниз эверзава. Халкь Ватан хуьниз къарагъзава. Россия тергна, адан девлетар къакъудунин, халкьар кьена, амайбур чпиз лукӀвиле тунин къаст аваз США-ДИ Украинадикай багьна кьуна, РагъакӀидай патай ульквеярни галаз Россиядал вегьенва. Гьакъикъатда, къе чна чи азадвал патал дявекар НАТО блокдихъ галаз женг чӀугвазва. Сифтедай дяведин махсус серенжем хьиз эгечӀай ам, аквазва хьи, хайи Ватан хуьнин, яни Отечественный дяведиз элкъвезва. Къуватлу, фендигар душмандин хура акъвазун патал улкведин Президент В.В.Путина тамам тушир мобилизация малумаранава… И мукьва Ахцегь райондин пенсионеррин Союздин председатель, райондин АНО «Возрождение» фондунин президент, зегьметдин ветеран Мамалиев Къардаш Гьарунович «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядиз мугьман хьана, Ватан хуьникай ихтилат кватайла, ингье ада вуч лагьанатӀа:- Ватан кӀеве гьатай макъамда ам вичин рухвайри техвейла ни хуьда? Телевизордай къалурзавай крар, цӀийиз пайда хьанвай фашистрини нацистри Донбассда жемятдин ва есирда гьатзавай чи гадайрин кьилел гъизвай къазаяр акурла, валлагь, 81 йисан яшдизни килиг тавуна, хушуналди арза кхьена (отставкада авай капитан я кьван; зи чӀехи кьве стха Ватандин ЧӀехи дяведа телеф хьана), душмандин хура акъвазнавай чи жегьилрин куьмекдиз физ кӀанзава. Чна, дагълух атӀугъай шартӀара бубайрин пак весийралди тербияламиш жемятди, агъзур йисарин къене чапхунчи пара душманрихъ галаз къати женгера хайи чӀал, ��уьр, ватан хуьз, ватанпересвилин, женгчивилин ерияр хвена, ватанпересвал чи ивидик ква. Кьиникьикай кичӀе хьана кӀандач, инсан кьиникьиз халкьнава. Ватан патал чан гайиди шагьид я. Ахмакь кьиникь хаталу я. Килиг садра, йиса агъзурралди жегьилар автоаварийра рекьизва... Ватан хуьз эверай вахтунда къе бязибуру дяведин къуллугъдикай кьил къакъудзава лагьана ван хьайила, зи чанди цӀай кьазва. Къе маса вахт я. Уьлкведал нубатдин сеферда яракьлу душман атанва. КӀеве гьатнавайла бес жуван диде-буба, хизан хуьдачни? Гьа ихьтин четин макъамда чир жезвайди я вуж вуж ятӀа. И мукьва хуьруьн кимел сад терхеба рахазвай. - Вуна лугьузвай гафар дуьзбур яни? – сабур хуьз хьанач завай.- Эхь, - жаваб гана ада. - АкӀ хьайила, лагь чаз къе ихьтин чӀавуз ви хва гьинватӀа, вуна вучиз хъвазватӀа? Масадакай, дуьньядин гьаларикай чиз-течиз рахалди вилик жува жув дуьзгуьндиз твах, хизандин къайгъу чӀугу…, – феначни зи сив. Дяведин вахтунда тестикь тушир чӀуру малуматар чукӀурзавай провокаторарни паникёрар душмандин хийирдиз кӀвалахзавай хаинар яз кьаз цлав акъвазарзавай, суьргуьнзавай. Гила тамам тушир мобилизациядин вахтунда аскервилиз эверайла тефин ачух хаинвал я. Россиядин и кьил а кьил авачир гегьенш, баркаван чуьллер, тамар, девлетар, тӀебиатдин гевгьер тир Кавказ акваз, пехилвализ, ва абур къакъудиз кӀанз кьиле США аваз Европадин уьлквеяр гьамиша алахънавайди я. Бубайри хвена, абуру чазни Урусатдик квай чи сад тир Ватан хуьн веси авунва. И кар патал чи яракьлу къуватрани вуж хьайитӀани ваъ, чпиз дяведин тежриба, пешекарвал авай викӀегь ксар герек я. Амайбуру лагьайтӀа (мягькем далупад галачир фронт жедач кьван), гьарда вичин зегьметдин чкадал гьакъисагъ зегьмет чӀугуналди Ватан хвена кӀанда…,– ватанпересвилин хъсан тарс гана чаз камаллу агъсакъалди.
+Квехъ бицӀек хьана! И вакъиади гзаф шадвилер ва, идахъ галаз санал, гзаф къайгъуярни гъида. Куь кӀанивал, чимивал ва къайгъударвал аялдиз иллаки адан уьмуьрдин сифте йисуз герек я. Кьилинди лагьайтӀа, адаз хурудай нек гун чарасуз я. Хурудай нек гунин артуханвал квекай ибарат я? Дишегьлидин некӀедихъ надир ерияр ава. Абурукай хейлинбур промышленностди акъудзавай аялрин къаришмайрихъ жезвач. Сифтени сифте им аялдин бедендин клеткайрин къурулуш тайинарзавай белокриз талукь я. Дидедин некӀеда аялдиз недай шейэрикай менфят къачуз куьмекзавай саки 70 фермент ава. ТӀебии тушир къаришмайрилай тафаватлу яз абурук аял чӀехи хьуниз, ам вилик финиз, нервийрин къурулушдиз, хуьрекдин кӀвализ ва ратариз, гьакӀни маса органриз таъсирзавай шейэр ква. Гьа икӀ, хурудай нек гузвай аялрин бедендин вири къурулушар дуьздаказ кардик хьунин бинеяр арадал къвезва. Эхиримжи йисара къейднавайвал, тӀебии тушир некӀедал алай бицӀекрихъ артухан заланвал ва я абур куьк жезва. Идан бинеда некӀедин къаришмайра энергиядин асул чешмеда ягълуяр тахьун ава. Дидедин некӀедик, къаришмайрив гекъигайла, кьелер пуд сеферда тӀимил ква. Имни акӀ лагьай чӀал я хьи, вичин уьмуьрдин сифте варцара аял тӀимил кьел квай тӀуьн кьабулуник вердиш жезва. Дидедин некӀедихъ галаз адав чпикай регьятдаказ менфят къачуз жедай ягълуяр агакьзава. Гьа са вахтунда абурухъ ивидин дамаррай холестериндин бляшкаяр акъуддай надир алакьун ава. Идани гележегда атеросклероздин ва рикӀин ишемиядин азардин вилик пад кьадай мумкинвал гузва. Аялдин хуьрекдин кӀвалинни ратарин кьетӀенвилер себеб яз, адавай калин некӀедин белокрикай ва къаришмайрикай тамамвилелди менфят къачуз жезвач. Нетижада аялдихъ экссудативный диатез ва тӀуьнрин аллергиядин маса лишанар пайда жезва. Калин некӀедикай аялди анжах 5-10 % ракьукай менфят къачузва. Идани бицӀекдин ивида гемоглобин агъуз аватунал гъун мумкин я. Аял патал тӀебии тӀуьн гун – им гьеле физический зегьметни я. Гьавиляй ада къилихар арадал атуниз таъсирзава, къастунин кӀевивал, зегьмет чӀугунин хесет арадал гъизва. Идалайни гъейри, хурудай нек гуни дидедин ва бицӀекдин арада авай кьетӀен алакъаяр мягькемарзава. Гьа икӀ, дидедин нек тӀебиатди вичи яратмишнавай надир суьрсет я. Адахъ бицӀекдин уьмуьр ва сагъламвал таъминардай, ам инфекциядикай хуьдай, гьар жуьре азаррин вилик пад кьадай (аллергия, куьк хьун, шекердин диабет ва икӀ мад) алакьун ава. Дидедин некӀедин белокрин артуханвал ам я хьи, бицӀекди абур регьятдаказ иливарзава ва и хийирлу затӀарикай менфят къачузва. Идалайни гъейри, дидедин некӀеда ягълуяр цӀурурзавай махсус фермент – липаза ава. Дидедин некӀедин углеводар асул гьисабдай некӀедин шекерда – лактозада ава. Адахъ аялдин ратара хийирлу микрофлора (бифидобактерияр) вилик тухудай ва патогенный флора чӀехи хьун акъвазардай таъсир ава. Гьа икӀ, ада аялдин беден хуьдай мумкинвал гузва. Кальций ва фосфор хурудин некӀеда чпикай регьятдаказ менфят къачуз жедай жуьреда ава. Абуру аялдин кӀарабар чӀехи хьун ва вилик фин таъминарзава. Гьавиляй дидедин нек къачузвай аялар тӀебии тушир къаришмайрал чӀехи ийизвайбурулай хейлин тӀимил дуьшуьшра рахитдик азарлу жезва. Дидедин некӀеда ракь, цур, цинк, кальций хьтин важиблу минеральный шейэр ава. Абур аялдин сагъламвал патал чарасуз я. Дидедин некӀедин надир ерийрин жергеда чпи инфекциядикай хуьзвай махсус иммунологически активный шейэр ава. ТӀебии тушир къаришмайрилай тафаватлу мадни са артуханвал ам я хьи, дидедин некӀеда аялдин нервийрин психологиядин рекьяй вилик финиз таъсирзавай махсус гормонар ава. Хурудай нек гудай вахтунда дидедихъ галаз бицӀекдин сих алакъадин рази жедай гуьгьуьлар арадал къвезва, аял секин хьун таъминарзава. Къейдзавайвал, дидедин некӀедал чӀехи авунвай аялар мягькем психикадал тафаватлу жезва. Абур инсанрихъ галаз ашкъидалди алакъайриз физва, мукьва-кьилийрални абурун рикӀ гзаф ала. Ингье гьав��ляй вичин уьмуьрдин сифте ругуд вацра аялдиз чарасуз яз хурудай нек гана кӀанда. Хурудай нек гун неинки хийирлу, гьакӀ къулайни я. Дидедин нек гьамиша михьиди, хатасузди, тазади, герек тир температура авайди я. Пакамахъ са тӀимил артух ксайтӀа, йифиз лагьайтӀа, аял жуван месик къачуртӀа жеда. Хурудай нек гуни хизандин бюджетни кьенятзава. Аялдиз гун патал къаришмаяр, мижеяр, соскаяр, гъвечӀи шуьшеяр къачунин гереквал жезвач. Электроэнергияни ва дидедин вахтни кьенят жезва. Аялриз 12 варз тамам жедалди ва гьадалайни гзаф вахтунда нек гун меслятзава. Хурудай нек аялдин кьве йис тамам жедалди ва идалай гзаф яшда авайлани гун давамариз жеда.
+• Бедендик хамунин азар акатна, квал кваз хъуьр вегьез хьайитӀа, ихьтин дармандикай хийир жеда. Дигмиш хьанвай шабалатар куьлуь авуна, шуьшедин къапунин пудай са паюниз вегьена, эрекь ИЛИЧДА.И къаришма квал квай чкайривай гуьцӀда ва вич-вичиз кьурадалди тада. И кар гьафтеда 2-3 сеферда авун меслят къалурзава.• ГЪИЛ-КӀВАЧ уьтуьди ва я маса шейэри канваз хьайитӀа, 50 грамм спиртдиз регъвенвай са таблетка аспирин вегьена хкуьрда, ахпа адай жуна кьежирна са вад-цӀуд декьикьада канвай чкадал эцигда. Ада тӀал секинарда ва пих акъатиз тадач.
+Ич. Им дуьньяда виридалайни машгьур, чандиз хийирлу, вичел темягь фидай, махарикни риваятрик квай гуьзел емиш я. Адаз Женнетдин емиш гьавайда лугьузвач. Гьавиляй кьетӀен гьуьрметунин лишан яз, дуьньядин пара халкьари ичериз суварар бахшзава. Артухлама, и надир емишди инсандин чандин сагъламвални жегьилвал, тӀебиатдин девлетни жумартвал, яшайишдинни экономикадин агьваллувал лишанламишзава эхир. Къейдин, Ахцегьа ичер-чуьхверинни маса емишрин чешнелу багълар гьеле 17 асирдилай кутаз хьана. 20 асирдин дяведин ва адалай гуьгъуьнин четин йисара ичин багъларин куьмекдалди ахцегьвияр кашай акъатна, Ахцегь ичерин бренд арадал атана... Разивилелди лугьун, районда «Ахцегьрин ичерин югъ» су-вар «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.Абдулкеримова кьил кутуналди 2015-йисалай кьиле тухузва, дугъри я, анжах бегьерлу йисара. Маншаллагь, цӀи Ахцегьа ичерин зурба бегьер битмиш хьанва. Аллагьди гунугин, тӀебиатдин къулай шартӀарин ва, гьелбетда, жемятдин зегьметкешвилин нетижа тир бе-рекатлу бегьердин шадлухдай ва ДАССР-ДИН 100 йисан юбилейдин мярекатрин сергьятра аваз 15-октябрдиз нубатдин сеферда «Ахцегь ичерин сувар» гурлудаказ ва пара мугьманрин иштираквал аваз кьиле фена. И кардиз «гатун» хуш гьавадини себебкарвал авуна. Райондин руководстводин гуьзчивилик кваз сувариз виликамаз лап вини дережадин гьазурвал акунвай. Ленинан тӀварунихъ галай куьче, В.Эмирован багъ тамашуниз лайихлу шикилралдини чӀехи баннерралди, аялрин яратмишунин КӀвалин, художественный школадин, чкадин ва республикадин художникрин яратмишунрин выставкайралди безетмишнавай. Амма суварин кьилин лишан, гьелбетда, Ахцегьрин атирлу ичер тир. Ина махсус выставкайра багъманчийри суварин иштиракчийриз чкадин 30 далай артух сортарин ичер къалурзавай ва теклифзавай. Амма ичерин выставкайрин акьалтӀай вини дережа – лишан Ватандин ЧӀехи дяведин игит-лётчик Валентин Эмирован памятникдин вилик квай майдан-дал ичералди «100 лет ДАССР» кхьенвай ичерин зурба пано хьана. Парабуруз чидач жеди, Ахцегьрин ичерин кьетӀенвал неинки са тӀеамдалди, кьилинди, экологиядин жигьетдай михьивилелди тафаватлу я. Ахцегь район – им алай вахтунда ядохимикатар ишлемиш тавуна хъсан ичер жезвай, мумкин я, Россияда сад лагьай чка я жеди. Вичикай ихтилат физвай багъда райондин СП-РИН гьар са майдан на лугьуди гьа хуьруьн тарих, меденият, бубайрилай атанвай надир сеняткарвилерни машгъулатар, къадим адетар къалурзавай са зурба сегьне-тамаша я. Санал зуьрне-далдам, санал ашукьрин акъажунар алай, санал симинин пагьливан руш (Цуругърин майдан, Эмирсултанов Загьиран гуьзчивилик кваз адан руш Анжела) къугъвазвай (ва икӀ мад) анрал мугьманризни суварин иштиракчийриз неинки са ичерни маса емишар, гьакӀ хуьруьн майишатда гьасилзавай вири няметар: гьар жуьре гьазурнавай якӀар, вирт, ниси, дуьдгъвер, фу теклифзавай. Берекатлу суфрайрихъни столрихъ ацукьарна, абуруз сумаваррин атирлу чаярни ширнияр, шиш-кабаб ва милли кухнядин гьар жуьре тӀуьнар гузвай. И кардал иллаки Урусатдай атанвай туристар тажуб хьанвай. «Пулсуздаказ тух жедалди дадлу тӀуьн-хъун гузвай, дагълух хуьрерин
+Малум тирвал, и мукьва райцентрда «Ахцегьрин ичерин сувар» кьиле фена. «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримован теклифдалди ада Россельхозбанкдин векилрини иштиракна. Россельхозбанкдин павильондин вилик симинин пагьливанар экъечӀдай майдан туькӀуьрнавай. Анал викӀегь гимнасткади вичин алакьунар къалурна. И чкадал кьил чӀугур райондин регьбер Осман Абдулкеримова Россельхозбанкди агьалийриз ва карханайриз датӀана куьмек гузвайди къейдна. Ада гележегдани чун и банкдихъ галаз санал кӀвалахиз гьазур тирди лагьана.
+14-октябрдиз Дагъустан Республикадин хкянавай кьил Сергей Меликов къуллугъдал атунин шадвилин серенжем кьиле фена. Ада РФ-ДИН ФС-ДИН Федерациядин Советдин Председателдин Сад лагьай заместитель Андрей Яцкина, Кеферпатан Кавказдин федеральный округда РФ-ДИН Президентдин Тамам ихтиярар ганвай векил Юрий Чайкади, Кеферпатан Кавказдин республикайрин кьилери ва маса официальный ксари иштиракна. Дагъустандин парламентдин спикер Заур Аскендерова къейдна хьи, РД-ДИН Халкьдин Собранидин Къарардихъ галаз кьадайвал, субъектдин цӀийи руководителди вичин везифаяр 5 йисан муддатда тамамарда. Серенжемдин сергьятра аваз, адет хьанвайвал, Дагъустандин цӀийиз хкянавай кьили кьин кьун (присяга) кьабулна. Юрий Чайкади Сергей Меликоваз Дагъустандин Кьилин къуллугъдал хкягъун ва адаз Россиядин Президентди, республикадин Халкьдин Собраниди авунвай кьакьан ихтибарвал мубаракна. «Им лагьай чӀал я хьи, куьне РД-ДИН Кьилин везифаяр тамамар авур алатай йис регионда авай гьалар дериндай чирун, исполнительный властдин органри маса къурулушрихъ галаз алакъалувал хуьн таъминарун, тӀал алай месэлаяр чирун патал ишлемишна. Кьилин мурад – им гьар са инсандин бажарагъ винел акьулддай шартӀар яратмишун ва Дагъустан Республикада уьмуьрдин ери хкажун я. И кар патал региондихъ вири мумкинвилер ава. Инанмиш я хьи, куь уьмуьрдин девлетлу, гьакӀни пешекарвилин тежрибади вилик эцигнавай месэлаяр кьилиз акъудунин карда куьмекда», – лагьана Юрий Чайкади ва инанмишар авурвал, Сергей Меликовавай СКФО-ДА Россиядин Президентдин Тамам ихтиярар авай векил яз вичин куьмекдикни, гьакӀни округда федеральный органрин властдин куьмекдикни умуд кутаз жеда. РФ-ДИН Федерациядин СО-ВЕТДИН Председатель Валентина Матвиенкодин тӀварунихъай тебрикар Андрей Яцкина кӀелна. «Региондиз регьбервал гуниз куьн тежрибалу тешкилатчи, госкъуллугъдин гьар жуьре хилера кӀвалахдин тежриба авай халис пешекар хьиз атана. Жавабдарвилелди, кьетӀивилелди, хсуси жуьрэтлувилелди кӀвалах тухуналди ва Дагъустан Республикадин тӀал алай месэлаяр дериндай чир хьуналди, квелай са куьруь вахтунда республикадин экономикадин ва яшайишдин хилер вилик тухун йигинарун патал хейлин крар кьилиз акъудиз алакьна», – къейдна вичин тебрикда Матвиенкоди. Рамзан Кадырова Сергей Меликовахъ кьакьан къуллугъдал агалкьунар хьун вичин мурад тирди лагьана. «Инанмиш я, региондин руководителдал атайла Дагъустандин вири халкьдин бахтуни гъана. Вичин нубатда, Сергей Алимовичававай вири патарихъай гуьзел республикадин регьбервиле хьунал шадвал ийиз жеда. Низ ва гьикӀ пайиз кӀан хьайитӀани, чун гьамиша санал алай ва гележегдани жеда, чпихъ умуми тарих ва культура авай стхавилин халкьар яз амукьда. Заз рикӀин сидкьидай Дагъустандин халкьдихъ хушбахтвал ва агьваллу уьмуьр хьана кӀанзава», – лагьана Чечня Республикадин Кьили. Тебрикдин рахунар гваз инал гьакӀ Кеферпатан Кавказдин республикайрин маса регьберарни экъечӀна. Серенжемдин эхирдай Сергей Меликова къейдна хьи, Дагъустан Республикадин Кьилин къуллугъдал хьун вич патал чӀехи гьуьрмет ва кьакьан жавабдарвал я. «Гьа ихьтин фикир гваз зун трибунадихъ атана. Инанмиш я, къе и залда авай вирибуру, гьа жергедай яз зи кандидатурадиз сес гайи Халкьдин Собранидин депутатри, гьа ихьтин гьиссер бинедиз къачунва. Ихтияр це Россиядин Федерациядин Президент Владимир Владимирович Путиназ, СКФОДА Тамам ихтиярар ганвай векил Юрий Яковлевич Чайкадиз, «Сад тир Россия» партиядин Генеральный советдиз, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутатриз, сенаторриз, Госдумадин депутатриз, вири дагъустанвийриз заз авунвай ихтибардай рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьудай. Куьне зак кутунвай умудар кьилиз акъудун патал за мумкин тир вири крар ийида», – лагьана Дагъустандин Кьили ва серенжемдал атанвай стхавилин республикайрин регьберриз, уьлкведин маса регионрай тир делегацийриз чухсагъул лагьана.
+Гила чун проектдал хквен. Лезги гамар хурун кӀвачел ахкьулдунин чи милли проектда Бесира Мусаевади, проектдин технический директор яз, кьилин роль къугъвазва. Техникадин терефрихъ ина акьалтӀай важиблувал ава. Технический директорди гьихьтин тадаракар, материалар герек ятӀа, техникадин гьихьтин шикилрай гамар хурун герек ятӀа тайинарзава. Проектда кьве тереф ава: чирвилер гун ва производство. Абур сад-садахъ галаз алакъада ава. Проектдик вичихъ видеотарсар галай лезги гам хурунин техникадай методикадин курс гьялунин месэла ква. Производствода къачунвай вердишвилер мягькемарунин мураддалди кӀелнавайбуру лап куьруь вахтара кӀвалахун лазим тирди фикирда кьуналди, чна кӀарасрин гъвечӀи станокриз пулдин такьатар харж тавуна, гьасятда заводрин пешекарвилин станокар маса къачун кьетӀна. И месэлани технический директорди гьялзава. Проект кьилиз акъудунин рекьяй чна жуван сифте камар мумкинвал авай виринрай гьар жуьре размердин гамар храдай, чебни заводра акъуднавай станокар маса къачунилай башламишун кьетӀна. Ихьтин станокар советрин девирдин гамарин фабрикайрилай кьулухъ амукьнава. Бесира Мусаевади абур виридалайни хъсанбур яз гьисабзава, вучиз лагьайтӀа абурухъ халича дуьзарзавай ва акъажзавай механикадин «крутилка» ава. Чпин екевилизни килиг тавуна, металлдикай туькӀуьрнавай заводдин станокри гам храдайбурун зегьмет хейлин кьезиларзава ва идан нетижада халичадин дуьз чин гузва. Мад станокрин са жуьредивайни пешекарвилин производствода металлдикай туькӀуьрнавай заводрин станокрихъ галаз бягьс чӀугваз жезвач. Алай гатуз (2021) чна республикадин Табасаран ва Хив районра заводри гьасилнавай гамар храдай пешекарвилин тадаракар маса къачунин алахъунар авуна. Чна тамам вири йисуз и кардал кӀвалахзавай. Гьа икӀ, чна талукь тир складар жагъурна. Инра гьеле советрин девирда агалзавай гамарин фабрикайрай тир гамар храдай станокар хуьзвай. Чна абурукай гьи станокар чкадинбуру маса вахчунватӀа ва гьибур государстводин балансдал амукьзаватӀа чирна. Чи бахтуни гъана, эхирни чна заводрин гзаф кьадар станокрин хсуси иесияр жагъурна. Гьа са вахтунда чаз чи къайгъуйрикай хабар авай са инсандин патай проект патал талукь тир кьадар станокар маса къачунин мураддалди пулдин такьатар чара авунин теклиф атана. Имни чун патал а вахтунда еке шадвал тир. Эсиллагь эвезсуз (безвозмездный) бинедаллаз и касди вичин патай чаз маса къачун патал гамар храдай 50 станокдин пул гун теклифна. Амма и вахтунда чна и станокрин иесийривай абур маса гун патал разивал къачунвачир. Гьавиляй абурухъ галаз икьрар хьун патал чна мадни зур йис серфна. Рахунар гзаф заландаказ кьиле физвай. ��буру чпин хийирдиз маса заказчикрин патай заказ гуьзетзавай. Нетижада 2021-йисан гатун эхирда чаз чкадал атана пул гунин ва станокар вахчунин теклиф атана. Амма и чӀавуз пул гун хиве кьур касди вичин гаф хвенач, яни ада тапарарна. Ада жаваб гайивал, чаз куьмек гатфарихъ гун хиве кьуна, гила лагьайтӀа, гад я ва гьалар дегиш хьанва. Станокар маса къачунин мумкинвал гъиляй акъуд тавун патал ва куьмекдик умуд кваз чун жуван проектдин гьакъиндай патан инсанриз суьгьбетар авуниз, абуруз жуван планар ва фикирар ачухариз, халкьдин проектдиз темягьсуздаказ куьмекдай меценат жагъуруниз мажбур хьана. Чпиз проектдиз итиж авай нин патав фенатӀани, абуру чаз проектдин гьакъиндай тамамвилелди суьгьбет авун тӀалабзавай ва чав гзаф кьадар суалар вугузвай. И ксарин гафаралди, абуруз вири проектдихъ галаз таниш хьайидалай кьулухъ ам кьилиз акъудунин карда куьмек гудани ва я гудачни къарар акъудиз кӀанзавай. Рахунрилай ва чи планар чирунилай гъейри (куьне станокрикай вучда? куьне абур гьиниз тухуда? абурухъ галаз вуч ийида? эгер куьмек гайитӀа, халичайрин къимет гьикьван жеда ва абуру производстводилай шумуд процент къачуда? ва икӀ мад), чаз садани са куьналдини куьмекнач. Финансистри халкьдин сенят кӀвачел ахкьулдуниз ваъ, абуруз и кардай лап фад еке къазанжи атунин кардиз итиж ийизва. Халича храна, ам маса гун патал сенят кӀвачел ахкьулдун – им тамам еке кӀвалах я. Станокар лагьайтӀа, анжах халичаяр гьасилдай тадаракар я, абуру чпичпелай халичаяр храдач кьван. И кардин гъавурда финансистар авач ва абуруз и кар итижлуни туш. Дуьз лагьайтӀа, чаз чи зегьметдин хабарни авачир маса нетижаярни акуна: проектдай тир чирвилер гунин ва производство тешкилунин гьакъиндай чи фикиррин ван СтӀал Сулейманан райондин ва Дербент шегьердин бязи инсанриз атана. Абуру чи фикирар бинедиз къачуна. Чаз чизвайвал, исятда Ортосталдин школадин классрикай сада ремонт кьиле физва. Ина аялриз гамар хурунин сенят чирун фикирдиз къачунва. Гележегда сувениррин туьквенар патал куьлуь халичайрин шейэр хурунин производство кардик кутада. Идалайни гъейри, Дербентда кӀевнавай халичайрин цехрикай сад кӀвачел ахкьулдунин алахъунар ийизва. И кар алай гатуз Загьидин Асалиевани кьилиз акъудун теклифзавай. Ам чи терефдал алай, проектдиз вичелай алакьдай куьмек гузвай кас я. Гьар гьи дуьшуьшда хьайитӀани, чун а кардал шад я хьи, халичаяр гьасилунин гьерекат яваш еришринди ятӀани, амма ам башламишнава. И вахтунда чна ягъалмиш тахьун ва гъалатӀдин рекьяй фин тавун патал саналди кӀвалахна кӀанда. Чаз а кар кьетӀендаказ къейд ийиз кӀанзава хьи, сад лагьайди, чи проект умуми миллетдинди я. Адахъ тайин тир хуьруьхъ ва я райондихъ галаз са гьихьтин ятӀани алакъа авач. Ам коммерциядинди туш ва адан мурад къазанжи къачунни туш. Им халкьдин проект я. Адан халкьдинвал квекай ибарат я? Чна виринра тарсар гудай ку��сар (классар) тешкилун ва абур гамарин кьилин са тешкилатда сад авун фикирдиз къачунва. Герек вири месэлаяр (чирвилер гунин, халичаяр хурунин методикаяр гьялунин, технический шикилар яратмишунин, производстводин, гьазурнавай халичаяр маса гунин, выставкаяр ва презентацияр тешкилунин месэлайрай лезги гам храдайбуруз къаюмвалдай) лезги гам храдайбурун милли сад тир къурулушдик кваз вилик тухун. И къурулушди, сифте нубатда, виринра виниз тир дережада сенят кӀвачел ахкьулдунин, Кавказда гамар хурунин рекьяй квадарнавай кӀвенкӀвечивал жуваз хкунин, милли культурадин и сенятдин куьмекдалди дуьньяда лезги халкьдин кесерлувал хкажунин мурад эцигнава. Ахпа жуван милли бренддик, конкуренциядиз жаваб гуз жедай гамарин продукция бинедиз къачуна, халичайрин коммерция вилик тухуда. Анжах гьа и жуьреда чаз квадарнавай сенят кӀвачел ахкьулддай ва вири сагълам яратмишунрин халкьдин къуватриз уьмуьр гудай мумкинвал жеда. Са къазанжийриз фикир гуникай хийир жедач. Эгер вичихъ финансар авай гьар са инсандиз умуми кардиз куьмекдай гуьгьуьл авачиз вичи-вичиз производство тешкилиз кӀан хьайитӀа, месэладив комплексныйдаказ ва пешекарвилелди эгечӀ тавунмаз гъиле кьунвай кардихъ агалкьун жедач. Са пуларивайни буш чкадал гам хурунин сенят кӀвачел ахкьулдунин ва вилик тухунин карда куьмек гуз жедач. И кар патал гам храдай устадар, и сенят несилрилай несилралди фин, кардиз авай итиж, бажарагъ, чирвилер ва пешекарвилин тежриба герек я. Кьилинди ам я хьи, гамар хурунин сенятдал рикӀ тахьайтӀа, кар чкадилай юзадач. Гьавиляй проект кьилиз акъудун патал, вич гьикьван важиблу ятӀани, пул и карда кьилинди туш. КӀанзавайди и сенятдал рикӀ алай инсанар я. Абурувай проектда саналди кӀвалахиз, чирвилер гуз, милли нехишар регистрация ийиз жеда. Эгер ихьтин инсанар тахьайтӀа, арадал са затӀни къведач. Ихьтин проектда сифте чкадал бажарагъ, тежриба, пешекарвал ала. Ингье милли сергьятра гамар хурун гележегда кӀвачел ахкьулдунин пуд «кит». Анжах идалай кьулухъ инвестор ва финансар важиблу я. Гьавиляй, гьуьрметлу лезги ватанперес карчиярни финансистар, чна квез пешекар гамар хурунин проектдин меценатарвиле экъечӀуниз эверзава. Чпихъ мумкинвилер авай вирибуру жуван халкьдиз куьмек це! Къазанжияр патал ваъ, миллет кӀвачел ахкьулдун патал. Ида квез къазанжияр къачунилай хейлин гзаф хийир гуда. Чна вири районриз лезги гамар хурун кӀвачел ахкьулдунин умуми миллетдин проектда иштиракуниз эвер гузва. Чун сад тир къуват хьана, саналди вилик фена кӀанда. Проект ашкъи авай вирибурувай иштирак ийиз жедай ачухди я. Чна винидихъ къейд авурвал, лап сифте кам – им аялриз ва жаванриз чирвилер гун я. И кар патал махсус пособияр, ктабар ва онлайн видеотарсар герек я, яни – тамам пешекарвилелди чирвилер гудай программа. Вирибурувай цехриз къвез, устадри гамар храдай жуьредиз килигиз жедач. Шегьерра, поселокра, хуьрера авай гзаф аялар ихьтин мумкинвилерикай магьрум я. Идахъ галаз санал, виринра гамар хурун машгьур авун герек я. Адан къиметлувилин ва чи уьмуьрда гереквилин кар экономикадин менфятлувиле ава. Маса тереф: юридический гьазурвал, халкьдин сенятар хуьн ва вилик тухун патал федеральный ва республикадин вири законар савадлудаказ ишлемишун. Са шумуд гаф производстводин гьакъиндайни лугьун. Чна, советрин девирдив гекъигайла, эсиллагь маса производстводин къурулуш фикирдиз къачузва. Жуван хсуси рехъ кьун патал за гьар жуьре уьлквейрин гамар хурунин производствода дуьньядин тежриба дериндай чирзава. Тежриба гьам экономикадин, гьамни идеологиядин кӀвалахриз талукь я. Чешне яз чна Иранда авай хизанрин цехрин, яни екебур тушир производствойрин сетрин тежриба къачун кьетӀна. Инра са тухумдин векилри кӀвалахзава. Виридахъ чпин везифаяр ава, абур вири кӀвалахзавайбурун арада дуьмдуьздаказ пайнава. Аялриз лап гъвечӀи яшдилай эгечӀна сенятдин чирвилер гузва. Саки вири чпин кӀвалахдал ашукь я. Технологияни еридин рекьяй масад я. Абуру гамар лап тӀимил алатрин кьадар ишлемишуналди гъилелди гьазурнавай ва тӀебии ранг янавай гамунин гъаларал хразва. Фабрикайри гьасилнавай гамунин гъалар гъилелди гьазурнавайбурулай тафаватлу жезва. Сифте чна гьазур ва чпиз ранг янавай гамунин гъалар Ирандай маса къачуна гъида. Гьа са вахтунда сар гьялунин ва гамунин гъалар гъилелди гьазурунин рекьяй цехар яратмишун фикирдиз къачунва. И кӀвалахар кӀвале кьилиз акъудайтӀани жеда. Месела, гъалар кӀвале гъилелди гьазурна абур цехдиз вахкудай мумкинвал ава. Гьа икӀ, сенятдиз гьар жуьре яшара авай агьалиярни желбиз жеда. Гележегда чна чпи гъалариз ранг ягъунин кӀвалахар ийида. И кар патал чпихъ гамариз ранг ядай алакьунар авай жуван химикар-технологар гьазурна кӀанда. И жуьредин материал за бес кьадарда кӀватӀнава. Аквазвайвал, проект вири терефрай гьайбатлуди я. Чна адал кӀвалахиз кьве йис хьанва ва и кар давам жезва. Амма проектдин асул скелет гьазур я. Чаз идан нетижада вуч къачуз кӀанзаватӀа чида. Амай вири крар гьалариз килигна дегиш хьун мумкин я. Чун а кардихъ умудлу я хьи, гележегда чна и проект РДДИН халкьдин сенятрин комитетдиз килигун патал рекье твада. За и макъалада чи проектдин гьакъиндай куьрелди суьгьбетна. Эгер итиж арадал атайтӀа, чна ам мадни гегьеншдиз ачухарда. Са гьихьтин ятӀани районра, хуьрера и проектда иштиракиз гуьгьуьл авайбур ва абурухъ теклифар аваз хьайитӀа, чун вирибур патал ачух я ва абуру лагьай гафар бинедиз къачуз, инсанриз яб гуз гьазур я. Чаз вирибур чи кьатӀунра дегишвилер тунин гереквилин гъавурда тваз кӀанзава. Чун гьар са кӀвализ саламатвал гъизвай гзаф гуьрчег адетрин сенят арадал хкунин чарасузвилин гъавурда акьуна кӀанзава. Кьилинди ам я хьи, и вахтунилай чи лезги культура арадал хтунин кӀвалах башламишда. ��на гьелелиг анжах гамар хурунал фикир желбзава. ГьикӀ лагьайтӀа, гамар хурун чи халкьдин кьилел алай вичин жуьредин таж я. Лезгияр вири дуьньяда неинки алимралди ва камаллу инсанралди, карчийралди ва спортсменралди, гьакӀ вичин халичайралдини гзаф машгьур я. Гьа лезги халичайри чи халкь вири дуьньяда тӀвар-ван авайди авуна. Им, гьакъикъатдани, чи сифте сенят ва халкьдин культура я. Ша чна ам вири къуватралди арадал хкин.
+– Пешекарвилин кьилин кӀвалахдилай алава, парабуруз чпин рикӀ ккӀанвай машгъулатарни ава кьван, зи машгъулат-хобби гъвечӀи чӀавалай дагъда-чӀура къвекъвез, чпикай инсанрин сагъламвилиз хийир авай векьер-кьалар чирун, кӀватӀун ва гьабуралди инсанрин гьар жуьре азарар сагъариз алахъун я, - разивилелди суьгьбетдик экечӀзава Сулейман стха. – Элкъуьрна кьунвай чи дагълух гуьзел тӀебиат, набататринни гьайванрин алемар заз ни кӀанарна лагьайтӀа, рагьметлу Сулейман бубадини диде Теллихана. «Хрюгский» совхоздин МТФ-ДА нисияр ийидай устад яз, бубади зун, гьеле 6 йиса авай аял яз, гьар гатун каникулриз вичихъ галаз яйлахриз тухудай, элкъвена кьунвай тӀебиатдикай, адан девлетрикай суьгьбетардай, чубанрихъни дояркайрихъ галаз танишардай. Чан алай ва алачир тӀебиатдал ашукь тир абуру заз чи яйлахрин вири уьруьшар, чайдин векьер тир иферилай (тмин), гьелбе цуькверилайни (зверобой) къара чупалай (душица)
+башламишна, афарик ва камбардик кутадай чпиз чидай кьван хъчар, абурун тӀварарни лишанар чирна. РикӀел алама, дагъларин надир набататрин пара сирер заз Ибрагьимов Рамазан халуди (ам совхоздин тежрибалу чубан тир) ачухна. Ахпа, диде-бубадини чубанри гайи чирвилер тӀимил акуна, зун явашяваш и кардал рикӀивал машгъул хьана, хуьруьн майишатдин институтдик экечӀна, дарман векьерин энциклопедияр тупӀалай ийиз эгечӀна.
+– ГьакӀ хьайила, фармацевтвилин пеше кьун тавуна, вуна ветеринарвилин рехъ вучиз хкяна?
+- Хиве кьан, гьахьтин фикирни авай. Амма, квез чида хьи, мединститутдик экечӀун асант туш: чирвилерилай алава хъсан далу, ацӀай жибин кӀанда. Куьрелди, бубадин теклифдалди закай гьайванрин духтур хьана. Сиве мез авачир гьайванриз куьмекун, заз чиз, виридалайни еке суваб я. За квез лугьун, тежрибади къалурзавайвал, гьайванрин тӀал-квал алудиз жери хъсан ветеринардивай инсанар сагъаризни жеда, амма инсанрин духтурдилай гьайванриз куьмекиз алакьдач.
+– Зун гъавурда акьазвайвал, жерягь яз ви патав куьмек кӀанз азарлуярни къвезвай гьал я.
+- Эхь, за абур дарман набататралди сагъарзава. Амма жува гьазурзавай набататрин дарманар теклифдалди вилик, гьелбетда, зун адан гьалдиз, анализриз, духтурри тайинарнавай диагноздиз килигзава. Дарман набататрин махсус энциклопедиядай жувахъ авай векьерин рецептар-дозаяр тайинарна хьиз, анжах ахпа инанмишвилелди сагъарунив эгечӀзава. Жуван тарифун заз хуш кар туш, эхиримжи 20 йисан къене залай парабуруз куьмекиз ��лакьна. Гьа са вахтунда пис нетижа хьайи ва я наразивилин шикаят гваз хтай гьелелиг са дуьшуьшни авач. Куьмек кӀанз жуван тӀварцӀел къвезвай вирибуруз за хушдалди ва гьакъисуздаказ къуллугъзава.
+– Загьидин стха, чи патара дарман гьихьтин набататар ава ва абур куьне мус ва гьикӀ кӀватӀзава?
+– Чи багъларани никӀера, эчӀелар хьиз экъечӀиз, чна тергзавай пара набататар (паркьулдин пеш - лопух, некӀед хъач – одуванчик, хирен пеш – василёк горный …) гьакъикъатда иммунитет мягькемарзавай хъсан дарманар я. Зи ахтармишунрай, чи патан дагълух яйлахрани чӀурара емишринбурни (инияр, мертвер, вакӀан кӀирияр, манукӀар-черника) кваз, тахминан, 186 жуьре дарман набататар ава. Абурук чеб яру ктабда гьатнавай надирбурни ква: ялта кӀарас – жостер прижатый, мачвор - астрагал шерстисто цветковый ва масабур. Чпик хийирлу шейэр пара кумукьун патал гьар са набатат кӀватӀдай, кьуру ийидай хъсан вахтар чир хьана ва вилив хвена кӀанда. Месела, набататрин дувулар анжах гатфарин кьиляйни зулун эхирда, яни ишлемиш кумачирла кӀватӀна кӀанда, бязи набататар цуькведаваз кӀватӀда. Ихьтин малуматар за дарман набататрин энциклопедийрай къачузва. Нагагь инра жемятдивай дарман набататар маса къачудай са кархана ачухнайтӀа, менфятлу и кардал парабур машгъул жедай. Ихьтин теклифдин делилламиш чар за РД-ДИН Кьил Владимир Васильеваз рекье тунай, амма са жавабни хтанач.
+– Загьидин стха, суьгьбетдин эхирдай вавай чи газет кӀелзавайбурухъ, жемятдихъ элкъвена вуч мурад-теклиф лугьуз жеда?
+- Гьуьрметлу ватанэгьлияр, чандин сагъламвилелай багьа затӀ дуьньяда авач жеди. Сагъсуз касдиз гьич са куьнини лезет гудач. Сагъламвал жезмай кьван гъвечӀи, жегьил чӀавалай хвена кӀанда. Сир туш хьи, алай вахтунда чи аптекайра авай дарманрин (къерехдин, яни побочный пис таъсирдикай гьеле рахадач) 65 % къалпбур я. Гьавиляй абур ва синтетический витаминар ваъ, жезмай кьван жув яшамиш жезвай чкадин емишарни салан майваяр ва дарман векьер-кьалар ишлемишиз алахъ. Фикира, месела, чи малариз деведин цацарни къумлух чуьллерин векьер гайитӀа гьикӀ жеда. Океанрилай алудна гъизвай емишарни чаз гьакӀ я. Гатфарихъ йикъа мичин са афар нез хьайитӀа, хъсан иммунитетни, бедендин сагъламвални жеда. В соответствии с Федеральным законом от 06.12.2011 № 402-ФЗ «О бухгалтерском учете», руководствуясь приказами Минфина России от 13.06.1995 № 49 «Об утверждении методических указаний по инвентаризации имущества и финансовых обязательств» и от 1.12.2010 № 157н «Об утверждении единого плана счетов бухгалтерского учета для органов государственной власти (государственных органов), органов местного самоуправления, органов управления государственными внебюджетными фондами, государственных академий наук, государственных (муниципальных) учреждений и Инструкции по его применению» и в целях обеспечения достоверных данных бухгалтерского учета и годовой отчетности администрации, подведомственных организаций (учреждений) и сельских поселений муниципального района, администрация МР «Ахтынский район»
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Хуьруьгрин хуьруьн кавха («сельсовет Хрюгский» СП-ДИН кьил), вичихъ галаз салам-калам авай Загьидин Сулейманов гьайванрин духтур, хайи тӀебиатдал рикӀ алай гьевескар эколог тирди чаз чизвай, амма дарман набататар кӀватӀунал машгъул ва гьабурун хсуси рецептралди инсанрин гьар жуьре азарар сагъарзавай жерягь тирди чаз и мукьва ван хьана. Яргъал техвена, чун гуьруьшмиш хьана.
+культурадихъ галаз шерик жедай мумкинвал авай им са ичерин ваъ, халис гастрономический фестиваль я», - гьейранвилелди лугьузвай абуру. Сятдин цӀусадаз кьиле райондин руководство аваз багьа мугьманар – РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министрдин заместитель Зураб Куччаев, къунши районрин кьилер, республикадин Халкьдин Собранидин депутатар, зегьметдин ветеранар жемятди дагъви адетралди хушдиз къаршиламишна. Ахпа, виликамаз тайинарнавайвал, абуруз Ленинан куьчеда, Ахцегьрин машгьур музейда ва суварин кьилин серенжемар тешкилнавай В.Эмирован багъда выставкайрални майданрал сейир авуна. Нисинин сятдин кьвед. В.Эмирован багъ милли манимакьамдинни жемятдин шадвилерин ванер какахьнавай, шишкабабринни сумаваррин гум акьалтнавай ачух са зурба ресторандиз элкъвенва. Сегьнедин вилик стулрал буш чка амач. Са герендилай кьилин сегьнедилай суварин официальный пай ачухзавай тамадайрин (Сулейман Сулейманованни Жамиля Саидовадин) ванер акъатна… Микрофондихъ Ахцегь райондин регьбер Осман Абдулкеримов гала. Мугьманар рикӀин сидкьидай тебрикуналди ва жемятдиз сувар мубаракуналди, ингье, ада вуч лагьанатӀа: - Гьуьрметлу юлдашар! Чи багъманчи бубайриз гьуьрметун, абурун баркаллу кар-рехъ лайихлудаказ давамарун яз арадал гъанвай сувар – им чи хуьруьн майишатдин агалкьунар къалурдай, багъманчивилин суьрсет гьасилзавайбур гьевесламишдай, багъманчивилин виликан машгьурвал арадал хкидай кьетӀен майдан я. Ахцегь район – им республикадиз, вири уьлкведиз зурба алимар, пешекарар гайи кьетӀен макан я. Советрин девирда багъманчивилин общественный майишатрин бине Жаруллагь Абдурагьманов, Гьажимурад Къилинжев, Букар Къуьлиев, Азиз Шефиев хьтин устадри кутуналди, Ахцегьар вичин ичералди вири уьлкведиз машгьурна. Дагъустандин хуьруьн майишатдин илимдинни ахтармишунрин институтдин бине кутур ва яргъал йисара адан директорвал авур чи ватанэгьли Фрид Кисриеван къуватралди Самур дереда дагъдин кетерин тегьердин багъманчивал, «Ранет Ахтынский» ичерин, гьакӀ ВДНХ-ДИН выставкайриз акъатай келемрин машгьур сортар, лезги жинсинин хипер арадал атана. Абурун рехъ Зегьметдин Игит Саимат Ферзалиевади, Ленинан ордендин сагьиб Гьажимегьамед Пашаева, Зегьметдин Яру Пайдахдин орденрин сагьиб Агъаверди Агъаев��, «Баркаллу зегьметдай» орденриз лайихлу хьайи Беглерхан Мисриханова, Межид Межидова, Октябрдин революциядин ва Халкьарин дуствилин орденар къачур Зейнал Эфендиева, «Знак Почёта» орден авай Играм Къурбанова ва маса багъманчийри давамарна. Ина жемят асул гьисабдай хуьруьн майишатдин производстводал (85,5%) - багъманчивилел, малдарвилелни хипехъанвилел машгъул Я.ЭХИРИМЖИ йисара районда 100 гектардилай артух цӀийи багълар кутунва. Гъилевай йисуз районда ЛПХ-ЯРНИ кваз 2 миллиард манатдилай артух къиметдин суьрсет гьасилнава. Разивилелди къейдин, къе районда активнидаказ цӀийи кӀвалер ва яшайишдин объектар – рекьер, садикар, ял ядай багълар, школаяр, больница, спорткомплекс эцигзава, «Маза-Смугул» хъвадай цин цӀийи трубопровод тухузва. Теплицаяр ва фермервилин майишатар артмишуникди Ахцегь районди республикада кьведакай сад яз «Хуьруьн территорияр комплексныйдаказ вилик тухун» федеральный программада иштиракзава.– Салам алейкум, гьуьрметлу районэгьлияр! За жуван ва республикадин руководстводин патай квез и сувар рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй квез чандин сагъвал ва хуьруьн майишатдин производствода мадни еке агалкьунар хьурай! – трибунадихъ тебрикдин гаф гваз РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министрдин за-меститель Зураб Куччаев экъечӀна. – 300 касдив агакьна зурба алимар акъатнавай Ахцегьар вичел дамахуниз лайихлу кьетӀен чка я. Гьа ина арадал гъайи «Ранет Ахтынский» сортунин ичери 1960-йисара Парижда кьиле фейи виридуьньядин емишрин конкурсда къизилдин медаль къазанмишна. Амма виридалайни зурба агалкьун ина ичерни хуьруьн майишатдин маса суьрсет туш, гьелбетда, абур гьасилзавай зегьметкеш гъилер – инсанар я. Район гьахьтин ксаралди девлетлу тирди къе дагълух хуьрерин чпиз хас тир кьетӀен лишанралдини адетралди тафаватлу майданри къалурна. Гъавурда акьурвал, суварин кьилин мурад-метлебрикай сад вилик фенвай технологийрин къайдада Ахцегьрин машгьур багълар арадал хкун ва зегьметчияр багъманчивилел гьевесламишун я. Къуй куьн куь мурадрихъ агалкьрай. Чна республикадин хуьруьн майишатдин Министерстводин патай квез алакьдай куьмекда. – Гьуьрметлу районэгьлияр ва мугьманар, – лагьана Ахцегь райондин патай РД-ДИН Халкьдин Собранидиз цӀийиз хкянавай депутат Мегьамед Алиханова. – Ахцегьар ва санлай район пешекар багъманчийрални чешнелу емиш багъларал машгьур чка я. Советрин девирдин колхозарни совхозар чкӀуникди, гьайиф хьи, багъманчивилин хел зайиф хьана, адан менфятлувал квахьна. Аквазва хьи, райондин руководстводи ихьтин суварин куьмекдалди жемят багъманчивилин зегьметдал гьевесламишзава, багъманчивилин хъсан адетар, чкадин ичерин куьгьне сортар хуьзва. Ахцегь ичерин бренд арадал хкиз, район туриствилин меркездиз элкъуьриз алахънава. И мурад кьилиз акъуддай ина хъсан мумкинвилерни ава. Гъиле кьунвай кар базардин экономикадин цӀийи шартӀара вилик фин патал, гьелбетда, властдин органринни бизнесдин карчивилин ачух алакъа активламишна кӀанда. Жемятдиз девирдин шартӀарив кьур интенсивный къайдайрин цӀийи багълар кутаз куьмекунилай алава, емишар хуьдай, абур чкадал гьялдай цехар эцигунин чарасузвал ава. Жегьилар хуьруьн чкада хизан хуьз жедай зегьметдал таъминардай и месэладин патахъай райондин руководстводихъ галаз меслят хьанва. «Ахцегьрин ичерин Югъ» сувар кьиле тухунай ва райондин виликан машгьурвал арадал хкун патал ийизвай алахъунрай Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Магьмудовичаз баркалла. Трибунадихъай тебрикдин келимаяр гваз гьакӀ Рутул райондин кьил Ибрагьим Ибрагьимов, Докъузпара райондин кьил Мегьамед Шамилов ва маса мугьманар рахана. Рахунрилай кьулухъ Осман Абдулкеримова «Лап хъсан майдан ва бубайрин ичерин сортар хуьн» номинацийрай конкурсрин нетижаяр кьуна (1, 2 ва 3-чкайриз, талукь тирвал, Ахцегьрин, Фиярин ва Смугъулрин хуьрерин майданар лайихлу хьана) ва хуьруьн майишатдин производствода яргъал йисара намуслудаказ кӀвалахунай са жерге кӀвенкӀвечийриз Ахцегь муниципалитетдин Гьуьрметдин грамотаяр гана. Абурун жергеда Акбар Сулейманов - «Арт и К» СПК-ДИН председатель, Луткун; Гьейбет Ризаев – «Берекет» СПКДИН председатель, Чепер; Максим Рамазанов – КФХ-ДИН председатель, Гутумар; Юледин Гьашумов – КФХ-ДИН председатель, Хинер; Баламет Агьмедов – «Заря» СПКДИН чубан; Аким Ризаев – Фатагьован тӀварунихъ галай СПК-ДИН председатель, Чепер; Мурад Девлетханов – ЛПХ, куьнуьчи, Ахцегь. ГьакӀ яргъал йисара хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилунал машгъул тир Луткунрин КФХ-ДИН кьил Даир Агьмедовав, Луткунрин «ЛМК» ООО-ДИН кьилин технолог Мегьамедхан Алисултановав, Фиярин хуьруьн Энгельсан тӀварунихъ галай СПК-ДИН чубан Мусаиб Байрамалиевав, Хинерин хуьруьн «Восход» СПК-ДИН председатель Мамед Магьмудовав, Ахцегьа чпин ЛПХ-РИН куьнуьчияр тир Мегьамедвели Гъаниевавни Велимегьамед Нурмегьамедовав зегьметдин хъсан агалкьунрай РД-ДИН хуьруьн майишатдин Министерстводин Гьуьрметдин грамотаяр вахкана. Ахцегьрин ичерин сувар адан иштиракчийриз райондин гьевескар артистрин чӀехи концерт гуналди ва яргъалди чӀугур тӀуьнхъунралдини шадвилералди давам хьана. Концертдин программада Ахцегь РДК-ДИН фольклордин «ТӀури» ансамблдин чӀехи коллективди, Рагьимат Гьажиевадин тӀварунихъ галай музшколадин халкьдин алатрин оркестрди, республикадин "Каспий" кьуьлерин ансамблди иштиракна. Тамашачийрин гуьгьуьлар гьакӀ чкадин манидар Таира Муспагьовади, мугьманар яз атанвай лезгийрин бажарагълу манидарар-гъетер тир Фаризат Зейналовади, Диляра Надыровади, Беримбег Гьуьсейханова, Дагъустандин халкьдин артистка Рукъият Гьамзатовади шадарна. Эхь, и юкъуз ахцегьвийри хъсандиз ял яна, пакад йикъан пакамахъ абур ичерин бул бегьер кӀватӀ хъийиз мад багълариз чкӀана.
+Алай йисан 14-октябрдиз 84 йисан яшда аваз лезгийрин машгьур алим, публицист, общественно-политический деятель Гьажи Асланович Абдурагьимов чавай гьамишалугъ яз къакъатна. Гьажи Асланович физикадинни математикадин илимрин доктор (1987), ДГПУ-ДИН физикадин теориядин ва технический дисциплинайрин кафедрадин профессор, физикадин хиляй ири пешекар тир. Адахъ юлдашрин-алимрин арада лайихлу гьуьрмет ва кесерлувал авай. Гьажи Асланович 1936-йисан 1-декабрдиз Ахцегь райондин Хкемрин хуьре дидедиз хьана. Ада Дагъустандин госуниверситетдин физикадинни математикадин факультет куьтягьна. Вичин зегьметдин рехъ Гьажи Аслановича Дагъустандин Госпедуниверситетда физикадин тарсарин муаллимвилелай башламишна. Гьа ина ада кандидатвилин (1967) ва докторвилин диссертацияр (1987) хвена ва профессорвилин тӀвар къачуна. 1973-1989-йисарин девирда Гьажи Аслановича физикадин теориядин кафедрадиз регьбервал гана. 2007-2017-йисара психофизикадин ва микроэлектроникадин нанотехнологийрин НИИ-ДИН директорвиле хьайи ада аспирантриз регьбервал гузвай. Гь.Абдурагьимов физикадай 100 далай гзаф илимдин кӀвалахрин автор тир. Вичин ватанэгьлийриз ам гьакӀ этнографиядин, мифологиядин, фольклордин, культурадин, лезги халкьдин чӀалан, этнополитикадин хилерани активный кӀвалахдай машгьур я. 90-йисара ам лезги халкьдин «Садвал» гьерекатдин кьиле акъвазайбурукай сад тир. Ам 1995-йисуз чапдай акъатай «Кавказдин Албания – Лезгистан: тарих ва алай аям» тӀвар алай кьисайрик квай хьтин монографиядин автор тир. И ктабди лезгийри хайи тарихдиз, культурадиз ва чӀалаз ийизвай итиж арадал хкана. Ам себеб яз, алай аямдин лезги халкьарин атабубайри бинеламишай къадим уьлкве тир Кавказдин Албаниядин тарих машгьур хьана. Идалай гуьгъуьниз, Абдурагьимова мадни са шумуд илимдин кӀвалах чапдай акъудна, кьилди къачуртӀа, «Передний Азиядин лезги ва къадим заманадин цивилизацияр», «Дербентдиз 10 агъзур йисалай гзаф» ва хейлин масабур. Абуру лезги обществода кьетӀен итиж арадал гъана. Чна Гьажи Асланович Абдурагьимован багърийриз ва мукьва-кьилийриз рикӀин сидкьидай башсагълугъвал гузва. Адан экуь къамат гьамишалугъ яз чи рикӀера амукьда. Рагьмет хьурай вичиз!
+«Ахцегь район» МР-ДИН администрация Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакция
+Тамам тушир мобилизациядик акатнавай дагъустанвийрин хизанрикай гьар сада 100 агъзур манат пул къачуда. «За чкайрал алай вири муниципалитетрин кьилеривай ва военкомривай низ гун лазим ятӀа, абурув пулар вахтунда агакьдайвал, кӀвалах тешкилун тӀалабзава. За гьеле виликдай лагьайвал, гъиле яракь аваз чи гадайри Ватан хуьзвай кьван абурун хизанар куьмек авачиз амукьдач. Са сеферда гузвай пул – им абурун тереф хуьдай жуьрейрикай сад я», – лагьана Дагъустан Республикадин Кьил С.А.Меликова.
+Д.ШЕРИФАЛИЕВ Жемятдин хсуси майишатар (ЛПХ). Ахцегь районда абур 11 агъзуралай артух ава. Хуьруьн майишатдин суьрсет ина асул гьисабдай ЛПХ - ра гьасилзава эхир: (малдарвилинбур – 85%, набататчивилинбур – 95%). Республикадин дережадин хуьруьн майишатдин производстводин суьрсетдин 85 процентдилай артух ЛПХ-РАЛ гьалтзава. Лап чӀехи пай хсуси майишатар яшайишдин кӀвалерин вилик квай гъвечӀи участокринбур ятӀани, гьелбетда, КФХ-РИЗНИ СПК-РИЗ барабар чӀехи майишатарни ава. Къулай чилерал мишекъат дагълух чкада карчивал гегьеншардай мумкинвал тахьуникди бязибуру, маса районра чилер кирида кьаз, чпин кӀвалах артмишзава. Месела, кьакӀуви Гьуьсейнова Мегьарамдхуьруьн районда 53 гектардин чилел вичин ИП ачухна багъманчивал ийизва, кьилди карчи (ИП) хиниви Э.Сурхаева Бабаюрт районда 90 гетардин чил кирида кьуна хипер хуьзва ва икӀ мад.
+И мукьва, 9-октябрдиз, яни уьлкведа хуьруьн майишатдин къуллугъчийрин Юкъуз, чун – райондин хуьруьн майишатдин управленидин начальник Арген Гьажиев, УСХ - дин къуллугъчияр тир Адилхан Агьмедов, Леонард Атлуев, Ханлар Рамазанов Мегьарамдхуьруьн райондин ЦӀийи хуьруьн участокда малдарвилел машгъул хуьруьгви Рамазанов Максиман хсуси майишатдиз мугьман хьана. ИчӀи гъилеривни ваъ, яргъал йисара АПК-ДИН (агропромышленный комплекс) хиле гьакъисагъ зегьмет чӀугунай РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин Министерстводин патай, Министр Б.Батталован къул ва муьгьуьр алаз ганвай Гьуьрметдин грамота вичин иесидив – Рамазанов Максим Мегьамедшеривовичав вахгуз. И ЛПХ районда мягькембурукай сад я. Агалкьунралди кӀвалахзавай Максим Мегьамедшерифович, адан уьмуьрдин юлдаш Муминат, хва Идаят ина зегьметкеш, инсандиз чпелай алакьдай куьмекиз кӀани карчи инсанар яз чида, гьавиляй халкьдин арада гьуьрметни ава. Абурувай, заказар гуз, чкадин жемятди экологиядин жигьетдай михьи ниси, чӀем, як къачузва. – Хуьруьга хъуьтӀуьз малар хуьдай шартӀар тахьуникди 2019-йисуз зун жуван хизанни, майишат гваз иниз атана, 49 йисан мудатдалди саки 45 гектардин чил кирида (аренда) кьуна, кардив эгечӀна. Сифте вахтунда, гьелбетда, патал чкада са кьадар четин тир, жувахъ малдарвилин са артухан тежрибани авачир. Ахпа, зегьметди бегьер гъида лугьурвал, кар вилик фена. Алай вахтунда ина чахъ гъвечӀи-чӀехи вири санал чкадин жинсинин 90 мал ава, абурукай 25 ацазвай калер я. Гьар са кали йиса, юкьван гьисабдалди, 2500 кг. нек гузва…, – суьгьбет ийиз-ийиз, малдарди чун вичин майишатдихъ – фермадихъ, гьайванрихъ, чӀурарихъ галаз мукьувай танишарзава. Къейдин, советрин девирда и мулкара Мегьарамдхуьруьн райондин «Комсомольский» тӀвар алаз малдарвилинни набататчивилин гужлу совхоз кардик кваз, ана ЦӀийи хуьруьн ва Буткъазмаяр хуьрерин жемятри (асул гьисабдай абур алатай асирдин юкьвара Ахцегь райондин Мацарин, Фиярин, Ухулрин хуьрерай куьч хьайибур я) кӀвалахзавай. Девир дегиш хьана, гила вири чилер хсусиятда ава. Ажеб тир абур вири чи суьгьбе��чиди хьиз, къадирлувилелди ишлемишзавайтӀа. Ихтилатрик кваз вилик калер акъатна. – Ибур 1-октябрдиз Гъуьгъвезрин дагъдин чӀурай (ана чаз 1260 гектардин яйлах ава) хканва. Фикирдик чи шартӀара чеб хъсандиз къалурзавай швицкий жинсинин малар кутун ква, – суьгьбет давамарзава ада.
+– Максим стха, хъсан я, гьайванриз хъуьтӀуьн емдин къайгъу акваз хьанвани ? – хабар кьазва чна.
+– Эхь, гьелбетда. Жуван участокдай 8000 туьк, саки 160 тонн ерилу векьер, 500 туьк самар ва ярма патал 20 тонн кьван къуьл кӀватӀнава. Алафрин гьакъиндай масадалай аслу тахьун патал ина чна 25 гектарда юнжа векь ва 12 гектарда къуьл цанвай эхир.
+– Къе парабуруз чилел кӀвалахна фу нез кӀан тийиз, жегьилар хуьрерай шегьерриз катзавайла, вири хизан, мукьва-кьилияр сад хьана малдарвал артмишзавай квез баркалла. Хсуси еке майишатдай кьил акъудиз пара четин яни, ваз ни куьмекзава?
+– «Инсан гьина ханатӀа, гьана герек атана» лугьуда урусри. Зунни гзаф йисара Урусатда, шегьерра яшамиш хьана. Авайвал лугьун, виридалайни хайи ватан, чил ширин я. Гьавиляй гила хтана, чилел кӀвалахзава. Фу, михьи як, нек, ниси, чӀем нез вирибуруз кӀанда, амма абур гьасилиз ваъ. Четин я лугьуз за ийимир, вуна ийимир, бес недай суьрсет ни гьазурда. Къе парабуру дагъдин хуьре яшамиш жез са кал, дана хуьн тавунал зун тажуб я. Михьи суьрсет тӀуьн – им инсандин чандин сагъламвилин замин я. Им хуьруьн чкада жуван хизан хуьнин лайихлу жуьре я. Эхь, хсуси чӀехи майишат кутаз жуьрэт авун, ам жуван гъилералди идара авун четин я. Четинвал галачир регьятвал авач. Пакамлай няналди гъилер къакъажна зегьмет чӀугвазвайвиляй хизанни гьар са куьналди таъмин я ва артухан суьрсет базардин къиметрай маса гузва. Зегьметкеш гъилерикай рахайтӀа, заз жуван хизандилай алава, мукьва-кьилийрини куьмекзава. Нетижада зазни хъсан я, гьабурузни.
+– Ви майишатдин менфятлувиликай вуч лугьуз жеда, къачузвай зегьметдиз килигай гелир авани?
+– Менфятсуз тиртӀа за кӀвалахдачир. Чили, гьайванри чпел къачузвай гьакъисагъ зегьмет гьамиша кьве къатда вахгудайди я, шикаятдай кар авач. Тайиндиз лагьайтӀа, жувалай алакь тийизвай пара крар (цан цун, бегьер кӀватӀ хъувун, векьерин туьквер кутӀун, …), гьакъидихъ масабуру ийизва, пара харжияр техникадиз, ГСМ-ДИЗ акъатзава ва икӀ мад. Куьрелди, жува-жувни, кӀвалахиз кӀанзавай масабурни хуьн жезва. Гьукуматдин патай кьезил шартӀарин кредит хьанайтӀа (гьеле заз Гьукуматдин са манат пулни акунвайди туш), ферма механизмламишдай, хуьруьн майишатдин махсус техника маса къачудай, хуьзвай гьайванрин кьадар артухардай, жинс ва бегьерлувал хъсанардай. Куьрелди, ЛПХ мягькем КФХ - диз элкъуьрдай. Эхь, урусриз «Садав туьрез гва, иридав – тӀур» лугьур хъсан мисал ава. ГьакӀ рахадайбурни тӀурар гвайбур пара хьанвай девирда чи суьгьбетдин игит, ЛПХ-ДИН къайгъудар Максим Рамазанов туьрез гвайбурукай сад я. Гьахьтин зегьметкеш, кьегьал (гьарда вичин чкадал гьакъисагъ, намуслу зегьмет чӀугун еке кьегьалвал я!) ксар себеб яз къе чи суфрадал малдарвилин михьи суьрсет ала.
+Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликован тапшуругъдалди региондин Гьукуматди чеб алай вахтунда тамам тушир мобилизациядин сергьятра аваз Россиядин Федерациядин Яракьлу Къуватра аскервилин къуллугъдал алай, гьакӀни алай йисан 24-февралдилай башламишна гуьгьуьллу бинейрал махсус аскервилин серенжемда иштиракзавай ва я иштиракай агьалийрин хизанриз са сеферда пулдин куьмек гун яз 350 миллион манатдин кьадарда аваз пулдин такьатар чара авунва.
+Дагъустан Республикади техилдин культураяр гьасилун ва маса гун патал аграрийри авунвай харжийрин тайин тир пай арадал хкун патал алава яз 24 миллион манат къачуда. Ихьтин буйругъдал Россиядин Гьукуматдин Председатель Михаил Мишустина къул чӀугунва. Такьатар РФ-ДИН Гьукуматдин резервный фондунай чара авунва ва абур региондиз рекье твада. Дагъустандин властри, чпин нубатда, и пул чкадин хуьруьн майишатдин компанийриз чара ийида. Нетижада аграрийриз къуьл, мух, сил ва гьажибугъда гьасилун ва маса гун патал ийизвай чпин харжийрин 50 % арадал хкидай мумкинвал жеда. 2022-йисуз техилдин культураяр гьасилун ва маса гун патал аграрийрин харжийрин тайин тир пай финансламишун патал федеральный бюджетдай 10 миллиард манат рекье тунай. Россиядин Гьукуматдин резервный фондуникай алава такьатрин чешме хьана. Пулдин такьатар чара авунин месэладиз 29-сентябрдиз кьиле фейи РФ-ДИН Гьукуматдин заседанидал килигнай. «Чна а кардик умуд кутазва хьи, ихьтин къарарди агропромышленный комплексдиз гележегдани лап хъсан нетижаяр къалурдай ва агьалийриз чи уьлкведи гьасилнавай недай ерилу суьрсет маса къачудай мумкинвал гуда», – къейдна Михаил Мишустина.
+Гьар са халкьдин тарихда Ватан патал хейлин баркалла алай крар авур, амма гегьенш къатарин арада вичин тӀвар артух машгьур тушир кьегьал рухваяр ава. Лезги халкьдин тарихда ахьтинбурукай сад Гьажибегов Гьажибег Агьмедханович я. Ам 1902-йисан 11-мартдиз Ахцегьрин хуьре, кеспи ийиз Бакудиз физ-хквезвай лежбердин хизанда дидедиз хьана. 1912-йисуз бубади ам Ахцегьрин къеледа авай светский кьве синифдин мектебдик кутуна. Амма 1917-йисуз, дидени, бубани рагьметдиз фейила, кӀелунихъ гудай гьакъи тахьун себеб яз, Гьажибег школа гадаруниз мажбур хьана. Жегьилди, батраквал ийиз, кьил хуьз башламишна. Амма хци кьатӀунар авай гададин мурад кӀелунар давамарун тир. И макьсаддалди 1920-йисуз ам са жерге хуьруьнвийрихъ галаз Дагъустандин виликан меркез тир Темир-Хан-Шурадиз рекье гьатзава. Муракаб йисар тир абур Дагъустанда, кьуд пата ягъун-кьиникь, тараш-талан тир авайди. ЯтӀани Гьажибег сергердан хьанач: большевикрин партиядин жергейрик экечӀна, инкъилабдин гьерекатра иштиракна. Гьа йисуз Москвадин фялейриз пишкешар гваз физвай “Яру поезд” хуьзвайбурун дестедик кваз меркездиз фейи ахцегьви гада кьулухъ хтанач, кӀелунар давамарун патал Москвада акъвазна. Сифте Шаркь патан зегьметчийрин университетда, ахпани Свердлован тӀварцӀихъ галай, уьлкведа сад лагьай партийный школада чирвилер къачуна. 1926-йисуз Кьиблепатан илимдинни ахтармишунрин институтдин аспирантурадик экечӀна. Ина Гьажибегова чӀаларин илимдин рекьяй дерин чирвилер къачуна, латин гьарфарин бинедаллаз лезги алфавит арадал гъунин кӀвалахдив эгечӀна ва ам кьилизни акъудна. Ам гьа девирда чи халкь патал лап важиблу вакъиа тир.1923-йисуз партиядин Дагобкомди “О языке и национализации советского аппарата” лугьудай къарар кьабулнавай. Ана Дагъустандин халкьар патал сад тир туьрк чӀал арадал гъун герек тирди тестикьарнавай. Партияди къалурнавай и рекьихъ пара терефдарарни авай, гьа жергедай яз лезгийрин арадани: гьа девирдин чи интеллигенциядин саки вири векилар Бакудихъ галаз алакъаяр авайбур тир эхир. Муькуь патахъай, а девирда партиядин рекьиз акси фин хатасуз карни тушир. ЯтӀани Дагъустандин халкьарин арада чкадин чӀаларал кхьинар арадал гъунин, партиядин таблигъат, чкадин чӀалар бинедиз къачуна, кьиле тухунин терефдарарни авай. Ахьтинбурукай сад Гьажибег Гьажибеговни тир. Гьеле 1925-йисуз, гьа чӀавуз Москвада кӀелзавай са жерге лезги студентарни галаз, ада милли кӀватӀал тешкилнавай. Кружокдин членри чпин кӀвалахда хайи чӀал ахтармишуниз ва вилик тухудай рекьер жагъуруниз, лезгийрин сивин яратмишунар, шаиррин эсерар кӀватӀуниз кьилин фикир гузвай. Абурун алахъунар себеб яз, 1927-йисуз “Лезги шаиррин шиирар” тӀвар алаз Етим Эминан, СтӀал Сулейманан, кьасумхуьруьнви Гьажидин хва Султанан ва масабурун эсеррин ктаб чапдай акъатнай. Ам лезги литературадин эсерар авай басмадин сад лагьай ктаб тир. Чпи ийизвай кӀвалахдикай кружокдин регьбер Гьажибег Гьажибегова гьа йисара ДАГЦИК-ДИН председатель Нажмудин Самурскийдиз са шумуд чарни кхьенай. Абурукай сада ихьтин гафарни авай:
+“…КӀвалах чна гаталди гизлидаказ тухуда, гаталай кьулухъ ачухдаказ ва еке ашкъидалди давамарда”.
+И чар 1937-йисуз ам кхьейданни ва къачурданни уьмуьрра чӀулав тагъмадиз элкъвенай: миллетбазвилин тахсир илитӀна, абур кьведни дустагънай. Меркезда чирвилер къачуна, Дагъустандиз хтай жегьил алимди вичин фикирар кьилиз акъудиз башламишнай. Вичиз хас тир къайдада –къастуналди ва галатун тийижиз, сифтегьан лезги газет “ЦӀийи дуьнья”, лезги литературадин журнал “Яру гъед”, сиясатдин журнал “Коммунист маариф” арадал гъанай ва абуруз регьбервалнай. Етим Эминан ва СтӀал Сулейманан хкягъай эсеррин ктабар, лезги жегьил шаиррин “Сифте камар” кӀватӀал гьазурнай ва чапдай акъуднай. Школайра кӀелзавай аялар патал лезги чӀалан сифтегьан ктабар кхьенай. А йисара Гьажибег Гьажибегова Дагъустандин эдебиятдин уьмуьрдани иштиракзавай. Етим Эминан яратмишунрихъ вири Да��ъустандин дережада къиметлувал авайди субутзавай, СтӀал Сулейман Дагъустандин советрин литературадин бине кутур шаир тирди тестикьарзавай хейлин макъалаяр акъуднай алимди республикадин газетризни журналриз. СтӀал Сулейманахъ галаз ада инсанвилин барадай бубадихъ хьиз, яратмишунрал гьалтайла, чӀехи шаирдихъ хьиз рафтарвал хуьзвай. Наталья Капиевади вичин “МИХЬИ-МИХЬЕЛАЙ кечирмишай уьмуьр” ктабда рикӀел хкизвайвал, ада саки йифера ксун тийиз, СтӀал Сулейманан мецелай шаирдин шиирар кхьиз хьанай. Урус чӀалаз элкъуьрун патал Сулейманан саки вири шиирар цӀарба-цӀар таржума авурдини Гьажибег Гьажибегов тирди садазни сир туш. ТӀебиатдин къанун я: гьар са экуьнихъ вичин хъенарни жеда. Исятдани куьтягь тахьанвай, Сулейманан шаирвилин дережа агъузариз алахънавай, “ам шаир ваъ, ашукь тир” лугьудай къундарма тестикьунриз сифте яз акси акъвазай касни Гьажибег Гьажибегов тир.1937-йисуз, Гьажибегов Гьажибег дустагънава лагьай хабар агакьайла, начагъдиз месе авай Сулейман буба, садазни яб тагана, халкьдин душман я лагьана дустагънавай Гьажибег “азад ийиз” Махачкъаладиз фенай. Амма кьилиз акъатначир шаирдин мурад. Гуьгьуьлар михьиз хана, хуьруьз хтай са тӀимил вахтунилай ам рагьметдиз фенай. Гьажибег Гьажибегов лезгийрин арада сифтегьан драматургни тирди рикӀелай ракъурна жедач: ада 1928-йисуз “Адетрин къармахра” ва 1931-йисуз “Колхоз” пьесаярни теснифнай. Республикадин гьукумдаррини гьа йисара жегьил алимдин чирвилериз ва алакьунриз кутугай къимет гузвай: ам Милли медениятдин институтдин директордин заместителдин къуллугъдал тайинарнавай, гьа са вахтунда ада гьа институтдин чӀаларин сектордизни регьбервал гузвай. 1936-йисуз, Дагъустанда сад лагьайди яз педагогикадин илимрин кандидатвилин дережа къачурла, адакай институтдин директорни хьанай. Амма, гьайиф хьи, алатай асирдин 30-йисарин эхирра, уьлкведа репрессийрин девир алукьайла, советрин гьукуматдиз акси миллетбазвилин фикирар гвай “троцкист” я лагьана, къанни цӀувад йиса авай жегьил алим кьунай. Уьмуьрдин юлдаш Зулейха Султанова комсомолдай, кӀелзавай пединститутдай, гьатта кӀвалерайни кваз акъудна, чукурнай. Бакудиз катуниз мажбур хьанай кесиб дишегьли. Гьажибег Гьажибеговаз муьжуьд йисан кар атӀанай. 1941-йисан январдин вацра Коми АССР-ДИН Кожва поселокдин дустагъханада чи халкьдин баркаллу хва къанчанах рецидивистри яна кьенай.1959-йисан 18-майдиз СКВОДИН военный трибуналди Гьажибег Гьажибегов са тахсирни квачирди яз гьисабнай, адан михьи тварцӀел законсуз вегьей чӀулав леке алуднай. Вичиз ватандин накьварик фаракъат хьун кьисметначтӀани, адан руьгьдин ялавди хайи халкьдин гьар са дердидар ватанэгьлидиз чим гузва.
+Майрудин БАБАХАНОВ, Дагъустандин халкьдин шаир
+Квез я гафар, рикӀин къеняй текъвезвай, Гьар ахьтин гаф хаинвал я жув патал. ПӀузар квез я, акъваз тийиз хъуьрезвай, АтӀуй мезни, элкъвезвай тек къув патал. Гъилни гъил туш, садаз кьванни затӀ тагай. Бахт пайзавач-на уьмуьр гьакӀ пучзава. Гьич садрани аял кьуна тӀан тагай, Хурарикай назик хьана вучзава?! Далу квез я, кьулухъ сергьят галачтӀа, КӀан ятӀа вич, паласа кьван, фирягь хьуй. Ажуз жеда инсан ватан авачтӀа, КӀантӀа вич лукӀ, кӀандатӀа вич пачагь хьуй. КӀвачерни хуй кьведни метӀен къекъуьндай, ТухваначтӀа садра кьванни сефердиз. Вилер квез я, гьич са рушни яшинда, КъалурначтӀа ракъинилай иердиз.
+Лугьуз жедач, кьейитӀани денбеден, Жуван веси виликамаз тазва за: Хайи чилиз къурбанд хьурай зи беден, Руьгьни хайи халкьдиз хиве кьазва за. Сад тир хциз амукьрай зи къени тӀвар, Рушаризни – шиирравай цӀун ялав, КӀани ярдиз, тахьуй вичин рикӀиз тӀар, Весият я – сурун чка зи къвалав. Дустариз за тазва рикӀел хкунар Кеферикай, чна санал чӀугур кьван. Душманризни – пехилвилин рахунар, Рушарикай зи къужахда акур кьван. Хъвадайбуруз – гьар жуьре туьнт чехирар,
+атирар! МетӀел кьадай хтуларни - бубайриз, Чеб ва чпиз кӀани сусар – субайриз! Чубарукар багъиш хьурай гатфариз, Зулуз – цифер, хъуьтӀуьз – живер къалин тир. Бул бегьерар - гатун адлу марфариз, Гьар стӀалдиз - вичихъ цӀигел къуьлуьн цӀир. Ракъиниз - чиг, рюмкайраваз цуькверин, Тарариз – бахт, сегьне жедай нуькӀверин! Цавуз – гъетер, цавар тирвал чкӀана, Булахриз – яд, чӀутхваррай къвез АЦӀАНА.…ЖУВАХЪ икьван затӀар авай дуьньядай, Ахмакь яни, зун вучиз фад хъфирай? Са виш йисуз мадни камар хъияда, Весияр къуй зи душманри кхьирай.
+Хайи чил, заз, тӀалабда, къуват це, Дурум гудай кьисметдин жукӀумриз. Нефскаррин нефс нифретдай ният це, Къуй негь хьурай муьтӀуьгъбур курумриз. Сабурни це, хъел-кьисасмагълубдай, Къирмишдай ивидин къизмишвал. Къенивал це, танишар тажубдай, Ханвал кӀандач, багъиша девришвал. Умуд це заз даим вахъ агъадай, Тежервал чи арада шаклувал. За дуьньядал виридан арадай Кьабулзава тек са ви паклувал. Михьи ая мурадар, хьайитӀа, Фикирриз це Шалбуздин кьакьанвал. Гьикьван на заз кӀанивал гайитӀа, Са кӀус кьванни тӀимил це такӀанвал. Бахт багъиша гьарайдиз гьай жедай, Вил галамаз хъфидай виринрай. Бедендикай чан алай цӀай жедай, АцӀурдайвал сур ахпа бипӀинрай. Лугьумир хьи, гьисабиз кьадалди, ТӀалабайла сад-кьвед бес хьаначни? За, гьеле жув метӀелни кьадалди, ТахьайтӀа ваз бубани ганачни?
+Я хва текьей якӀун тике. Ви гьунарни чӀехи я кьван: ЮГЪДИ-ЙИФДИ мичӀи йикье. На ийида эхи гьикьван? Акатайда ягъиз тергер, Виридаз вун хьанва лишан. Я хва текьей ширин шекер, Я хва текьей туькьуьл явшан. Мурз илитӀдай, мурк тиртӀа, вал, Яд иличдай, цӀай тиртӀа, вал: Я хва текьей тӀалдин чувал, Дуьшуьш хьанай вучиз вун зал? Гъейрибурухъ ишехьдай кьван, Кьурурна хьи вуна зи чан. Я хва текьей сефил кфил, Я хва текьей чӀигъи чӀагъан. Ни эцигна вун зи хура, Сятиналлай хъиткьин хьтин? Ийида зи гуьнуькъара На са юкъуз секин хьтин…
+«Шалбуздагъдин аваза��» фестиваль кьиле фена
+Алай йисан 13-октябрдиз Хуьруьгрин хуьруьн культурадин КӀвале умумидагъустандин «Шалбуздагъдин авазар» тӀвар алай фестиваль кьиле фена. Серенжемдин тешкилатчияр РД-ДИН культурадин Министерство, РД-ДИН МК-ДИН халкьдин яратмишунрин КӀвал, Ахцегь райондин «УКСМПИТ» МКУ-ДИН управление тир. Фестивалдин мурад халкьдин музыкадин яратмишунар ва Дагъустандин халкьарин адетрин культура хуьн ва машгьур авун, культурадин идарайрин кӀвалах активламишун, халкьдин куьгьне манияр лугьудай, кьуьлер ийидай, милли алатрал авазар тамамардай бажарагълу ксар, халкьдин сенятрин устӀарар винел акьулдун я. Музыкадин суварин иштиракчияр яз, Ахцегь, Докъузпара, Мегьарамдхуьр, Рутул, СтӀал Сулейманан районрин яратмишунрин коллективар экъечӀна. Серенжем Ахцегь райондин «УК СМПИТ» МКУ-ДИН начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова кьиле тухвана. Фестивалдал тебрикдин рахунар гваз райондин «УКСМПИТ» МКУ-ДИН начальник Къизтер Гъаниева экъечӀна. Ада вичин рахунра серенжемдин иштиракчийриз чухсагъул малумарна, вири иштиракчийрихъ агалкьунар ва саламатвал хьун вичин мурад тирди лагьана. Сегьнедал сифте Ахцегь райондин музыкадинни фольклордин «ТӀури» ансамбль экъечӀна. Ада милли манияр ва кьуьлер вини дережада аваз тамамарна. Ахпа, сада-сад эвез авуналди, къуншидал алай районрин музыкадин коллективар экъечӀиз башламишна. Фестивалдин вири иштиракчияр РД-ДИН культурадин Министерстводин, республикадин халкьдин яратмишунрин КӀвалин Дипломралди ва «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин патай рикӀел аламукьдай пишкешралди къейдна.
+Нариман ГЬАЖИЕВ, РФ-ДИН журналистрин Союздин член, зегьметдин ветеран
+И мукьвара Россиядин телевидениедай Советрин Союздин девирда уьлкведа кардик хьайи ва вичи агалкьзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гуна еке роль къугъвай Ленинан пионервилин тешкилат арадал атана 100 йисан юбилей жезвайдакай хабар гана. Йисан эвел кьилерай, рикӀел аламатӀа, гьа и тегьерда СССР арадал атана 100 йис тамам жезвайдакайни малумарнай. Къейдин, а вядеда СССР цӀийи кьилелай арадал хтунин ва я хкунин къалабулух садакни акатнач, гьа режимдин душманарни кваз. Ахьтин фикирни садан кьилиз атанач, вучиз лагьайтӀа ам тежедай кар тир. Гьавиляй Россиядин лап идейный либераларни кваз вири секин тир. Анжах и сеферда хейлинбурук зурзун акатна – власть гъилевайбурукай садан кьилиз тайин фикир атана пионеррин тешкилат арадал хкайтӀа, ахпа вучда? Халкьарин, общественностдин бязи векилрин кьиле ихьтин фикирар къе пайда хьанвач, пионеррин ва комсомолдин тешкилатар кардик хьуни хийирдилай гъейри, са хатани гъизвайди туш. ЯтӀани ваъ, гьахьтин фикирни кваз кьатӀна кӀанда. Гьавиляй телевидениедай и гафар лагьайдалай кьулухъ анжах са йиф алатнамазди властда ацукьнавай чӀехи либералрикай сад тир Президентдин пресс-секретарь Д.Пескова Россия��ин халкь тади гьалда секинар хъувуна: «Юбилей жезватӀани, и тешкилат арадал хкун тежедай, гьич фикирдикни квачир кар я». Дугъриданни, куьз герек ава пионеррин тешкилат? Абур чеб чпин ихтиярда хьана куьчейрани, вилер зайифариз суткайралди зегьер чукӀурзавай душманрин гъилевай соцсетра хьун са низ ятӀани хуш я. Имни Россиядин неолибералрин алемдин цӀийи са адет я. Адетар вири уьлквейрихъ, вири халкьарихъ ава, анжах гзаф дуьшуьшра гьар са халкьдихъ гьа вичиз хас адетарни жеда. Немсер, месела, гьамиша дяведиз гьазур миллет я, и кар абурулай алакьни ийизва; прибалтар тӀуьр къапуна кьацӀурдайбур я, хъсанписвални садрани чир хьайибур туш, гьуьрметдизни къаст хъийида, миллетдин руьгьдин умумивал малум хьанвай саксонциярни польский шляхтар деринриз аватнавай русофобарни юдофобар я. Чпин сенятни пехилвал, халкьарин арайра къал-фитне тваз чеб чпел гьалдарун я, чпизни чпелай гъейри, вири дуьнья дакӀан я. Скандинавар акьулдиз кьери, фикирар даяз халкьар я. Мекьи широтайра яшамиш жезвайвиляй кьилиз атай са акьуллу фикирни ам чрана чкадив агакьдалди геж жезва, гьавиляй абуру къачузвай камар, ийизвай гьерекатар гьамиша чпизни зиянлу я. Са гафуналди, адетар виридахъ ава, анжах чи ихтилат Россиядин адетрикай я, абурун кьадарни тӀимилни туш, бязибур садахъни авачир аламатдинбурни я. Уьмуьрдихъ хьиз адетрихъни тарих ава, бязибуру гьа тарихда роковой (кьисметдин) роль къугъвазва. Россиядин тарихда большевикри 1917-йисуз авур Октябрдин инкъилаб шак алачир делил я. ГьакӀ пачагь 2-Николай тахтунай гадарайбурни гьа большевикар тирди малум я. Анжах гьакъикъат икӀ туш. Ам алдатмшна маса гайибур гьа вични къваларив гвай итибарда авайбур ва армиядин Генеральный штаб тир. Дуьньядин сад лагьай дяве физва, пачагь вични воля (къаст) авачир зайиф лидер хьана, ада ахтармиш тийиз низ хьайитӀани ихтибардай. Властдин крар, секинсуз, къалабулух квай уьлкве туна ам фронтда авай ставкада ацукьзава. Уьлкве идара авун пачагь вични хушунал везифайрикай къерех хьуникди талукь тушир ксарин гъиле гьатзава. Гьа фронтдани пачагьдин къваларив хаинвилер малум жезва. Пачагьдин паб Мария Федоровнади ам маса гузвай фикирар авачиртӀани, вичин кузен (имидин хва), Россиядихъ галаз дяведа авай Германиядин Канцлер Вильгельмаз кхьизвай дугъри чарара Россиядин Генеральный штабдин планрикай, пачагьдин фикиррикай-планрикай хабарар гуз хьана. Пачагьдин зайиф роль, адан ихтибарлувал фад кьатӀанвай Россиядин либеральный чиновникрини кадетри армиядин Генштабдин куьмекни галаз ам алцурзава, адав вичин хушунал императорвилин везифайрикай азад авунин арзе кхьиз тазва. Россияда гьукум либеральный демократрин Керенский кьиле авай вахтуналди тир Гьукуматдин гъиле гьатзава. Пачагь дустагъда твазва, уьлкведин адетрин гелеваз хизанни галаз адан кьилел вуч атанатӀа чаз тарихдай хъсандиз чизва.
+«Регьимлу гъилер» яшайишдинни инновациядин технологиядин сергьятра аваз и йикъара КЦСОН-ДИН директордин везифаяр тамамарзавай Гь.Зугьрабова ОССО-ДИН пешекарарни галаз Ахцегьа, Хуьруьга ва КьакӀа яшамиш жезвай Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчийрин хендедайрал кьил чӀугуна. И вахтунда дяведин иштиракчийрин хендедайриз пишкешрин наборар (кӀватӀалар) гана. Къейдин, алай вахтунда чи районда Ватандин ЧӀехи дяведин ветеранрин анжах кьуд хендеда ама.
+Исамедин ШАГЬЭМИРОВ, ЦӀийи Гъуьгъвезрин хуьруьн тренер
+ЦӀийи Гъуьгъвезрин хуьре вичик хуьруьн цӀийи парк, волейболдин, мини-футболдин ва футболдин майданар акатзавай еке мензил жугъунда тунин рекьяй кӀвалахар тухуз башламишнава. Къейдин, вири и чкаяр жугъунра тун патал материалар къачудай пул райондин депутатрин Собранидин къарардалди гьеле августдин вацра 310 агъзур манатдин кьадарда аваз райбюджетдай чара авунай. Чна къулайдиз туькӀуьрунин вири кӀвалахар алай вацра куьтягьна жугъунламишнавай чкайрин къерехрай кӀерецдин ва тутун жалгъаяр акӀурда. Зун кӀевелай а кардихъ инанмиш я хьи, жалгъаяр къачунин ва абур акӀурунин кӀвалахра хейлин гъуьгъвезвийри иштиракда. Дуьшуьшдикай менфят къачуналди заз Гъуьгъвезрин хуьруьн спортсменрин тӀварунихъай и менфятлу карда иштиракзавай вирибуруз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумариз кӀанзава.
+Шимсидин Арухов «Ахцегь район» МР-ДИН территорияда экстремизмдин ва терроризмдин вилик пад кьунин рекьяй серенжемар кьилиз акъудзавай вахтунда чӀугунвай намуслу ва бегьерлу зегьметдай, гьакӀни активный общественный кӀвалах тухунай чухсагъулдин чарчиз лайихлу хьанва. Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин Председатель Заур Аскендерован къул алай чухсагъулдин чар адав 11-октябрдиз Дагъустан Республикадин Кьилин куьмекчи, Кьиблепатан территориальный округда авай РД-ДИН АТК-ДИН аппаратдин векил Тимур Зербалиева вахкана. Ада гьакӀ Ш.Аруховахъ чандин мягькем сагъвал, яргъал йисарин уьмуьр ва хизандин саламатвал хьун вичин мурад тирди лагьана.
+Къазалийрин ГЬАСАН, Хуьруьгрин хуьр
+ЯхцӀурни вад лагьай йис Алатнава рикӀелай, Фашизм мад арадал гъиз Алахънава кӀевелай. Фашистар- террористар ЭкъечӀзава тамарай, Къарагъзава бандерар Украинадин чилелай. ТуькӀуьрнава къе Беслан Донбассдикай бандерри, Муканал тергда душман Россиядин аскерри. Шумудра сад хьайи халкь Азадвилин женг чӀугур, Мадни къе сад хьухь, зи халкь, Чи садвилин хкажна тур. Нурмегьамед хьтин лекьер Гзаф ава дагълара, Абурун игитвилер Амукьда чи рикӀера. Аллагьдал аманат хьуй Женгеравай рухваяр, Квез Аллагьди сабур гуй, Вил рекьевай дидеяр.
+Гъавурда якь, дустар, дуьз За кхьизвай цӀарарин, Гьакьвал кӀанда зи рикӀиз Инсанрин вири крарин. Шекердилай ширин мез, Зегьердилай туькьуьл жез, ФитӀнедин геле къекъвез, Гунагьрин сагьиб жез. САДАЗ-САД акван тийиз, Салам гуз рахан тийиз, Эвертиз мугьманвилиз, Элкъвена ду��манвилиз. Къуншидай акъудиз пад, Ширинлуз муьфте кӀараб, КӀвал чӀуриз ийиз запаб, Къарардиз тагуз жаваб. Гьакьван кӀанда зи рикӀиз, Гъавурда якь, дустар, дуьз. Дуьньядилай хьайтӀа физ, Фин, дустар, ният михьиз.
+Шад уьмуьрдин йикъар физва, Хуш бахтунин йисар физва, Вахтуни чаз яшар гъизва, Гьайиф лугьуз, вахтар физва. Чун кьведни тир лацу лифер,
+Гьар югъ тир чаз шадвал, мехъер, Гьайиф лугьуз, вахтар физва. Гатфар къвезва кьуьд алатиз, Лацу маргъал яна кьилиз, Рехивал зи кӀандач рикӀиз, Гьайиф лугьуз, вахтар физва. Дуьньядлай физва кьуьзуьбур, Чал рикӀ алай чун хвейибур, Насигьат чӀал чаз гайибур, Гьайиф лугьуз, вахтар физва. Амач хъуьтӀер живер авай, Йикъар амач чина хъвер авай, Кимер амач мехъер авай, Гьайиф лугьуз, вахтар физва. МасакӀа тир чи жегьил вахт, Къайгъу тӀимил, гъилера – захт. Гуьгьуьлар шад, ачух тир БАХТ(РИКӀЕ аваз алатай вахт) Гьайиф лугьуз, вахтар физва.
+Лезги чӀалал кхьидайбур, Манияр лугьудайбур, Лезги чилиз нур гузвайбур, Лугьун за квез баркалла! Лезги садвал кӀанибур, Лезги чӀалал къенибур, Хайи ватан хвейибур, Лугьун за квез маншаллагь! Вине кьазвай лезгивал, Хуьзвай чӀалан гуьзгуьвал, Квадар тийиз гуьзчивал, Лугьун за квез баркалла! Чи рикӀ кузвай Лезгистан Мадни хьурай авадан, Чи рухвайриз къагьриман, Лугьун за квез маншаллагь!
+«Мерседес» багьа машин, Бак ацӀай кудай бензин, Пулунив ацӀай жибин ХьанайтӀа, кӀандай рикӀиз. Са гуьзел руш лап иер, Москвада авай кӀвалер, Доллардал ийиз алвер ХьанайтӀа, кӀандай рикӀиз. Лап багьа тир телефон, ЦӀийиз акъатай «Айфон», Ам заз багъишдай пахан ХьанайтӀа, кӀандай рикӀиз. Якни, чӀемни ниси, Амай затӀарни вири, Гелкъведай са хъсан къари ХьанайтӀа, кӀандай рикӀиз. Къаткана чими месик, Хъуьтуьл ястух кваз кьилик, Гьазур иситӀа вилик, ХьанайтӀа, кӀандай рикӀиз.
+Дагъустандин госуниверситет Россиядин лап хъсан вузрин жергеда гьатнава (ТОП-30). Россиядин онлайн-рекрутингдин виридалайни ири платформа тир жегьилрин терефди ва hh.ru ахтармишунрин къуллугъди 2022-йисуз Россиядин виридалайни хъсан вузрин рейтинг къалурзава. Виридалайни игьтияжлу ва агалкьунар авай пешекарар гьазурзавай уьлкведин лап хъсан 5 вуздик НИУ ВШЭ, РАНХИГС, «Синергия» университет, СПБПУ ва М.В.Ломоносован тӀварунихъ галай МГУ акатнава. Идан гьакъиндай, hh.ru пресскъуллугъди хабар гана. Кеферпатан Кавказдин вузрин арада уьлкведин виридалайни хъсан вузрин рейтингдик гьа са вахтунда 9 кӀелдай заведение акатна. Виридалайни кьакьан сенгер Дагъустандин государстводин университетди кьуна. Ам уьлкведин лап хъсан вузрин жергедик (ТОП-30) акатна ва рейтингда 24чка кьуна. Ада меркездин ва регионрин вузри иштиракзавай. Къанни цӀипуд лагьай чкадал Грозныйдин М.Д.Миллионшикован тӀварунихъ галай государстводин нафтӀадин технический институт ала, 55-чкадиз Кеферпатан Кавказдин федеральный университет (Ставрополь) лайихлу хьана.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Гьар са девирда вичин игитар ава – хайи Ватан, халкь кӀевевай чӀавуз, чандилайни гъил къачуна, адан таъсиб хуьзвай, гъиле яракь аваз женгиниз къарагъзавай кьегьал рухваярни рушар! Халкьдин уьмуьрда абуру кьетӀен гел тазва, тарихдин цӀийи чинар кхьизва, чпин чешнедалди инсанар руьгьламишзава. Гьавиляй инсанриз чпин игитар, кьегьал рухваяр чир хьун ва цӀийи несилар патал абурун тӀварар эбеди авун важиблу я. И жигьетдай 23-октябрдин гуьлуьшан югъ Ахцегь районэгьлийрин уьмуьрда тарихдин вакъиадинди хьана: шадвилин гьалара Россиядин Игит Энвер Набиев къаршиламишна!
+Пакаман сятдин кӀуьд. Райондин сергьят, Гъурун кӀамун майдан Игитдин шикилар алай баннерралди ва Россиядинни Дагъустандин пайдахралди безетмишнава. Гьавада ватанпересвилин манийри лепе гузва. Чинра шадвал-хъвер, гъилера цуьквер авай инсанри сада-садаз Донбассда (СВО) Россиядин Игитвилин дережа къазанмишнавай хва хайи Ватандиз хутун мубаракзава. Садлагьана зуьрне далдамдин ва жемятди капар ягъунин ванер акъатна. Абуру и тегьерда машиндай хурудал къизилдин гъед алаз эвичӀзавай Россиядин Игит Энвер Альбертович Набиев ва адахъ галай юлдашар къаршиламишзава. Райондин руководство, Ахцегь погранчастунин векилар, халкьдин милли парталар алай гуьзел рушар, адет тирвал, кьелни фу гваз багьа мугьманрин вилик экъечӀзава. Райондин искусствойрин школадин аялри, культурадин управленидин гьевескар артистри, ашукьри чпин шадвилин гьиссер туьнт кьуьлералдини манийралди малумарзава. Шадвилин кьуьлерик жемятдивайни экечӀ тавуна акъвазиз жезвач. Гьа и арада райондин агъсакъалрин Советдин председатель Къеземет Къеземетовани дяведин ветеранрин Советдин председатель Нажмудин Гудаева Игитдин кьилел хъицикьдин лацу папах алукӀзава, къуьнерихъ лацу япужи акалзава ва гъилени кьегьалдиз лайихлу пишкеш яз, дагъви гапур твазва. ИкӀ, сифте гуьруьшдилай кьулухъ машинрин яргъи цӀиргъ райцентр галайваз рекье гьатзава. Ватандин ЧӀехи дяведа телеф хьайи ахцегьвийрин гьуьрметдай хкажнавай обелиск! Эбеди рикӀел хуьн яз инал гьамишалугъ цӀай куькӀвенва, юнармейцийри вахта хуьзва. Мад инал, Ватандин ЧӀехи дяведа чи азадвални аслу туширвал патал немсерин фашистрихъ галаз женгера жегьил чанар къурбанд авур кьегьалрин гуьмбетдал, акъваз тавуна жедач хьи. Цуьквер эцигна, са декьикьада кисна акъвазна, сергьятчи автоматчикрин дестеди цавуз салют гана – икӀ чпин гьуьрмет къалурайдалай кьулухъ мярекатдин иштиракчияр Ленинан шегьредилай кьил къачузвай куьчед cивел акъваззава. Инал Энвер Набиеван имид хва, рагьметлу генерал Набиев Рамзес Къудратовичан тӀварунихъ
+23-октябрдиз Ахцегьа хуьруьгви арабист-алим Гьажикеремалидин тӀварунихъ галай медресе ачухна. Медреседин дарамат эцигунин ва ам тадаракламишунин вири харжияр хушуналди адан хва, Тюмень шегьерда кӀвалахзавай бажарагълу карчи-меценат Мукаил Мегьамедова ��ичел къачуна. Алай вахтунда медресадиз 150 дав агакьна аялар къвезва. Абуруз Ширинбег Мирзоева, Мегьамед Эмирбегова, Мегьамедвели Гьажиева ва маса муаллимри диндин тарсар гузва. (Гегьенш материал газетдин къведай нумрадай кӀела).
+куьче ягъизва кьван. Тебрикдин сифте гаф рахуналди, митинг Ахцегьрин 3-нумрадин школадин директор Мейрам Рамазановади ачухзава ва сифте гаф рагьметлудан бубадиз гузва.- 1958-йисуз Ахцегьрин школа акьалтӀар авур заз ина ярар-дустар, мукьва-кьилияр пара ава. Зи рухвайрин тӀварар эбеди ийизвай райондин администрация, депутатрин Собрание, Ахцегьрин вири жемят пара кьадар сагърай. Рамзесакай рахайтӀа, ам гьеле 17 йисни тахьанмаз Киевдин высший военный училищедик экечӀна. Вичин уьмуьрдин 50 йисакай 33 йис гьа и девирда Россиядин къаришмишвал аваз кьиле фейи дяведин вири вакъиайрин иштиракчи яз яракьлу къуватра къуллугъиз акъудна. Генералвилин чинни адаз Донбассдин вакъиайрик кваз гана. Адан са стха алай вахтунда ФСБДИН полковник, муькуь стха ВАИ-ДИН офицер я, зи хтулди Украинадин дяведин махсус операцияда къуллугъзава, – къейдна ада. Дяведин генерал Рамзес Набиев рикӀел хкизвай куьруь рахунрилай кьулухъ адан шикил ва тӀвар атӀанвай мармардин кьул буба Къудрат Набиева, Россиядин Игит Энвер Набиева ва Ахцегь райадминистрациядин кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Вадим Агъасиева ачухзава. Россиядин Игит къаршиламишунин вакъиадин кьилин серенжемар Советрин Союздин Игит лётчик Валентин Эмирован тӀварунихъ галай ял ядай багъда кьиле тухузва. Райондин руководстводин, СП-РИН кьилерин, зегьметдин ва дяведин гьар жуьре вакъиайрин ветеранрин ва общественный тешкилатрин векилрин чӀехи дестедаваз атанвай Игитди Валентин Эмирован памятникдив цуьквер эцигзава, жемятдихъ галаз рикӀел аламукьдай шикилар язава… Сятдин цӀусад. Эмирован багъдин ачух зал-сегьне ватанпересвилин кьетӀен суварин къайдада безетмишнава. Ина Игитдал вил алаз вишералди инсанар кӀватӀ хьанва, Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчи СССРДИН Игит Гьазрет Алиевалай инихъ райондай дяведин Игит ахкъатнавач эхир. Ина мярекат устадвилелди кьиле тухузвайбур тир Фикрет Башировани Эльвира Абдулкеримовади шадвилин собрание ачухун патал трибунадихъ райадминистрациядин кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Вадим Абдулхаликьович Агъасиеваз теклифзава.– Ассаламу алейкум, гьуьрметлу ахцегьвияр, мугьманар! Къе чна Ватандин ЧӀехи дяве гъалибвилелди бегьем хьайи 77 йисалай СССР-ДИН Игит лётчик Валентин Эмирован багъда халкьдин вилик кьетӀен гьуьрметдалди Россиядин Игит танкист Энвер Набиев тебрикунин межлис кьиле тухун лишанлу кар я. За жуван, райондин кьил Осман Абдулкеримован ва вири районэгьлийрин патай и вакъиа квез рикӀин сидкьидай мубаракзава, – башламишна ада вичин рахунар. – Дамахдивди къейдин, гила Ахцегь районда Ватан хуьнин женгинин 3 игит ава: Валентин Эмиров, Гьазрет Алиев, Энвер Набиев! Игитвилин тӀвар ва къизилдин гъед – медаль ада, гвардиядин майор, кьисайрик квай хьтин танкист Энвера гьар са жуьрэтлувиляй къизилдин гъед лайихлу тир зурба 3 кьегьалвал авуникди къазанмишна, баркалла! Алай вахтунда Ахцегь райондай вишералди кьегьал рухвайри Донбассда Ватан хуьнин женгера аваз къуллугъзава. Дяведи игитар хазва, гьа са вахтунда, гьайиф хьи, телефвилерни ава. ИкӀ, и мукьва иниз вичи Ватан патал чан гайи женгинин жегьил уьтквем лейтенант, «Женгинин жуьрэтлувиляй» ордендин сагьиб Тамерлан Ильясов хкана, кучудна. Къуй вичиз рагьмет хьуй, чаз мад телефвилер таххьурай. Ватан хуьз яракьлу къуватра къуллугъзавай вири рухваяр хурудал орденарни медалар алаз сагъ-саламатдиз чпин хизанриз хтурай! Эхь, игитвал, жуьрэтлувал, хайи халкь ва Ватан патал чан къурбанд ийиз гьазурвал чаз бубайрилай атанвай къилих яз дагъвийрин ивида ава. Гьа и кар себеб яз душманрин хура дурум гуз, чун виш, агъзур йисаралди азадвиле яшамиш жезва. Энвер Набиев хьтин кьегьал хва тербияламишунай заз чухсагъулвилин кьетӀен гафар адан диде-буба Альберт ва Суна Набиевриз лугьуз кӀанзава. Къуй квехъ чандин сагъвал, рикӀин динжвал, Ватан хуьзвай куь кьегьал рухваяр сагъ-саламат хьуй! Ахцегь РДК-ДИН гьевескар артистар тир Эмирсултан Бигеева «Россия» ва Фикрет Баширова «Офицеры» манияр тамамарайдалай кьулухъ гаф РФ-ДИН Игит, гвардиядин майор Энвер Набиеваз гузва: – Вири халкь кӀват хьана, зун ихьтин чӀехи гьуьрметдивди къаршиламишунай, Ватан хуьнин зегьметдиз кьетӀен къимет гунай райондин руководство, вири жемят гзаф кьадар сагърай! И йикъара Москвада аваз, гьанани районэгьлийрин, лезгийрин чӀехи диаспоради зун пара хъсандиз тебрикна. Лугьун хьи, Ахцегь районди ватанпересвилин межлисар кьиле тухунин, игитар къаршиламишун чешне къалурна. Гъиле яракь аваз Ватан хуьнин женгеравай чи вири рухваяр игитар я. Къуй, я Аллагь, вири сагъ-саламатдиз хтана, абур багърийри гьа и ихьтин шад гьалара къаршиламишдай йикъар акурай! Эхь, дяведа кьиникьарни ава. Амма Ватан патал чан гузвай кьегьалар халкьдин бейнида гьамишалугъ амукьда. Хиве кьазва хьи, чна абурулай кьисас вахчуда. Алай вахтунда дяведа авай къуллугъчийрин ва абурун хизанрин патахъай лугьун, и четин вахтунда абур гьакъикъатдани гьукуматдин ва адетдин инсанрин къайгъударвилихъ, регьимлу, хъсан гафунихъ муьгьтеж я. Ихьтин куьмекди фронтдавай аскеррин рикӀ кӀваликай, хизандикай секинарзава, чпихъ далу галайди гьиссзавай абур мадни къуватлу ва душман кукӀварунал руьгьламиш жезва, – лагьана ада. Ингье микрофондихъ депутатрин Ахцегь райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаев гала. Ада райсобранидин 6-октябрдин къарардалди (№VII-CД-21-9) РФ-ДИН Игит Энвер Набиев «Ахцегь райондин сейли гражданин» тӀварцӀиз лайихлу авунвайди малумарзава ва тебрикунин хуш келимайрихъ галаз санал адаз ��понсорар тир Палчаевринни Пашаеврин хизанрин патай пишкеш яз кьве миллион манат пул гузва. Жемятдик ватанпересвилин руьгь кутазвай мани-макьамрин арада трибунадихъ тебрикдин хуш келимаяр гваз Ахцегьрин 1-нумрадин школадин муаллим, гьевескар шаир Жамиля Гьажиева (агъадихъ адан шиир гузва), гьа и школадин 11-классдин ученица Жанна Абдурагьманова, райондин изобразительный искусствойрин школадин директор, Карачаево-Черкессиядин лайихлу художник Мегьамедзериф Гьажиев (ада вичин ва школадин коллективдин патай рикӀел аламукьдай ядигарар яз ракьун гъвечӀи танк-макет ва муаллимринни аялрин гъилин шикилрин альбом гана) ва маса юлдашар рахана.
+Гьукуматдин чӀехи шабагь Кьисмет хьана, Игит, ваз. Нур гуз хурал Къизилдин Гъед Чи дамах я, лайих я ваз! Жегьил майор, вафалу хва, Вун дестедин кьил хьана, Чи душманрин – миллетбазрин Уьмуьрдин эхир хьана. Ватан патал викӀегьвилер Энвер Набиеван гзаф я. Кьегьал хциз икрам авун Чи гьар садан дамах я!
+Райондин культурадин КӀвалин манидар Назлу Шагьбановади «Зи хайи Ватан», РД-ДИН лайихлу артистар тир Зульфия Велиевади «Зи Кавказ», Рубаба Къурбановади «Дагъвияр», Саид Эскерханова «Игитриз аферин!», райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Мегьарамовади «Дуьнья» ва Фаргьад Гьашумова «Сагърай, лезгияр!» манийралди тамашачийрин гуьгьуьлар шадарна. Шадвилин мярекатар кьиле РФ-ДИН Игит Энвер Набиев ва райондин руководство аваз Ахцегьрин тарихдин музейда (ина, Ватандин ЧӀехи дяведин залда, СВОДИН иштиракчийриз талукь экспозиция ачухнава) сиягьат авуналди ва гьа и юкъуз ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДА кьиле тухуз хьайи диндин межлисда – мавлидда иштиракуналди давам хьана. - Чи уьлкведин винел кьиле США-ДИН фендигар империалистар аваз НАТО-ДИН чапхунчияр атана Ватан кӀеве гьатнавайла ам хуьз къарагъзавай чи рухваяр вири кьегьалар я. Гьабурун жергедай яз дяведа ватанпересвилин, жуьрэтлувилин чешнеяр къалурна, Игитвилин тӀвар къазанмишна хтанвай Энвер Набиеваз баркалла! Адаз ва адан чина дяведин иштиракчи чи вири кьегьалриз куьмек яз чна Аллагьдивай абуруз женгеррай гъалибвилелди ва сагъсаламатдиз акъатна чпин хизанриз хтун, дяве фад куьтягь хьана, дуьньяда ислягьвили цуьк акъудун тӀалабунин дуьа ийизва. Чаз играми Мегьамед пайгъамбар (с.а.с.) хайи пак Рабиуль авваль вацра кьиле тухузвай райондин чӀехи мавлидни чна гьа и мурад-метлебдиз бахшнава. Аллагьди кьабулрай, аминь! – дуьа ийизва Дербентдин БАБУЛЬАБВАБ мискӀиндин имам, шейх Исамуддин эфендиди (ам кьиле аваз анай динэгьли алимрин са десте атанвай) ва Ахцегьрин ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДИН имам, райондин имамрин Советдин председатель Абдулашим гьажи Абдулгьашумова.
+Нариман ГЬАЖИЕВ, РФ-ДИН журналистрин Союздин член, зегьметдин ВЕТЕРАН(ЭВЕЛ 42-нумрада)
+Уьлкведа башламишай гражданвилин дяведин нетижаярни шадардайбур хьанач. Россиядин элитадикай ибарат белогвардейцийрин кьуд йисуз давам хьайи женг файдасузди жезва. Нетижада пачагьдин армиядин верхушка (кьилевайбур) – генералитет, чӀехи офицерар, интеллигенциядин чӀехи пай, графар, князар, чӀехи титулар авай чиновникар чпин хушуналди хайи уьлкве негьна, гзаф кьадарра Западдихъ катзава. Гележегда лап тӀимилбур квачиз садни абур чпин кьисметдал рази тушир. Ватандикай хкатун, къариблухда хьун залан кар я. Элкъвена хтайбурни хьана, анжах ахьтинбур тӀимил тир. Эмигрантрикай хейлинбур Западдин разведкайрин таъсирдик акатна, чпин итижар патал абуру Россиядин аксина ишлемишиз хьана. Эмиграцияда амукьайбурукай чеб Россияда авачтӀани ватандихъ рикӀ кузвай, ватанпересвилин гьиссерал алайбур тӀимил тушир. Катай либеральный элита квачизни Россия кӀвачел ахкьалтзава, Советрин Союз кесерлувал ва гьуьрмет авай къудратлу уьлкведиз элкъвезва. Анжах адан крест (кьисмет) садрани кьезилди хьанач, гележегда кьилел къведай дуьшуьшрин, вакъиайрин бине, себебар гьамиша гьа вичин ичердай (къенепатай) акъатиз хьана. Алай йисан декабрдиз СССР-ДИН (ам амайтӀа) 100 йисан юбилей жезва. Ам амачизни 30 йисар хъхьанва. Асир алатнава, шумуд несилар дегиш хьанва, анжах адан метлебдикай, тарихда чкадикай, инсанрин, уьлкведин уьмуьрда, кьисметда адан ролдикай гьуьжетар къенин юкъузни куьтягь хьанвач. Гьуьжетра авай терефарни сад садаз душмандин вилерай килигзава. Гьа имни Россиядин менталитетдин, адетрин чӀехи къилихрикай, лишанрикай сад я. Граждан дяве куьтягь жезва, чина цӀийи уьмуьрдин бинеяр кутаз эгечӀзава. И чӀавуз кьилин роль къугъвай вакъиаяр – НЭП, индустриализация, коллективизация, электрификация, пятилеткадин (вад йисан) планар, культурно-технический ва культурно-идеологический революция хьана. Къад йисни адатнач – Россия мад дяведин цӀаяра гьатзава. Адахъ душманар, гьа виликдай хьиз, гилани гзаф ава. Эвелимжи гьакьван Россиядин либералриз хуш Европа, кьилени садрани чи уьлкведиз чпин адават чуьнуьх тийизвай саксонский миллет аваз. Гьабурун алахъунрал, фитнейрал Гитлер дяве гваз Россиядал гьужумдиз атанай. Анжах Советрин Союз идеологиядал, халкьдин садвилел, ватанпересвилин гьиссерал мягькем хьана, цӀийи несилди, саналди вири халкьди уьлкведин регьберриз еке ихтибарлувал къалурзава, азиятарни заланвилер вири эхзава, гьавиляй дяведа ам гъалибни жезва.
+Дяведин хирер яваш-яваш сагъ хъижезва, уьлкве кӀвачел ахкьалтзава, Советрин Союз зурба уьлкведиз элкъвезва, пехилбурни дакӀанбур тӀимил туширтӀани, дустар, гьуьрметзавайбур мадни пара жезва. Илим, техника, технологияр вилик физва, космосдиз сифте экъечӀзава, вацрал махсус аппарат «Луноход» ацукьарзава. Искусство кьакьан дережайриз хкаж жезва, Россиядин балет, оперный эсерар вири дуьньяда машгьур ва хушвилелди кьабулзавайбур хьанва. Советрин спорстменар хъсанбурукай хъсанбурун жергеда ава, уьлкве гегьенш камаралди вилик физва, халкь шад, яратмишунрин зегьметдал машгъул ва советрин идеологиядал рази я:
+– кхьизва советрин са шаирди вичин машгьур эсерда. Ибур вири винел паталай килигайла аквазвай шикилар я. Гьа са вахтунда таквазвай, деринра авай, иллаки властдин къурулушра жезвай бязи гьалар, гьакъикъат къалабулух кутазвайбур жезва. Сталинан девирда власть ва адан роль мягькемди тир. Ам кьейидалай кьулухъ чи либералриз хуш ва гьамиша тарифзавай Хрущеван «оттепель» – яни низ вуч кӀандатӀани авун – башламишзава, уьлкведин фундаментда гьа уьлкве вич чукӀурзавай зегьерлу квак гьатзава. Чизвайбуруз чизва, лугьуз садазни кӀанзавач – гьинлайгьанлай репликаяр (ихтилатар) пайда жезва – СССР чукӀурунин эвел эцигайди Н.Хрущев тир. Эвелимжи ада официальныйдаказ туштӀани, бандеровчияр реанимироватзава (чан хкизва). Им рахунин оборот ва я Хрущев кьацӀуриз алахъун туш. Тарихдин документрал тестикь жезвай делил я. И кардин бине СССР-ДИН Верховный Советдин 1955-йисуз бинесуздаказ кьабулай агъзурралди УПА-ДИН (Украинская повстанческая армия) аскерар, фашистар, бандеровчияр, нацистар, Вермахтдин къуллугърал хьайи карателар, надзирателар, агъзурралди инсанар телефай бандитар, уголовникар, амай криминальный элементар дустагърай ахкъудай Указди эцигнава. Гьа и эзбернавай криминалитет Советрин уьмуьрдиз, властдин къурулушриз, партийный тешкилатриз гьахьзава. Мад гьа Хрущева къецепатан уьлквейра чуьнуьх хьанвай бандеровчияр, власовцияр, полицаяр, «Лесные братья» – коллаборационистар СССР-ДИЗ хтуниз мумкинвал гузва. Анжах 1955-1958-йисара са Украинадиз ахьтинбур 25 агъзур кас хквезва, 7 агъзур кас са Львовский областдиз. 1970-йисара Львовщинадиз хтай ихьтинбурун кьадар 50 агъзур касдив агакьна. Чпикайни гзафбурукай США-ДИН, Британиядин, ФРГ-ДИН махсус къуллугърин агентар хьанвай. И карди садакни къалабулух кутазвачир.1956-йисуз Украинадин КП-ДИН ЦК-ДИН 2-секретарь Н.Подгорныйди КПСС-ДИН ЦК-ДИЗ докладной записка (чар) ракъурзава. Ада кхьизвайвал, дустагърай республикадиз 40 агъзур миллетчияр, гьабурун жергедай яз са шумуд оуновский (ОУН – организация украинских националистов) ва церковно-сектантский подпольедин главарар (кьилевайбур) хтанвайдакай ва абуру чпи-чебни дуьз тухун тийизвайдакай хабар гузвай. Н.Хрущеван амнистиядал УПА-ДИН эхиримжи лидер Василий Кук, Шухевичан преемник (чкадал атайди) дустагъдай азад хъийизва. Ам дустагъда ацукьайди анжах 5 йис хьана. Киевдиз хтанмазди ам Украинадин центральный государственный тарихдин архивда ва УССР-ДИН илимрин академиядин тарихдин институтда къуллугъдал эцигзава. Гьа советрин девирдилай башламишна ада ина Украинадин цӀийи тарих туькӀуьриз эгечӀзава. Россиядин тарихчийри тестикьзавайвал, 1955-1959-йисара Украинадин партийный, общественный ва майишатдин идарайра кӀвалахзавайбурун пудай са пай (1/3) амнистироватнавай миллетчиярни бандеровчия�� тир. Львовский обкомда ва райкомра 30 процентдилай виниз дустагърай хтанвай бандеровчийри кӀвалахзавай. Волынский, ИВАНО-ФРАНКОВСКИЙ, Тернопольский обкомра абурун кьадарди 35 процентдилай 50 процентдал кьван тешкилзавай. Бандеровчийризни амай нацистриз партийный ва государстводин органриз гьахьиз регьят Н.Хрущева Украинадин компартиядин ЦК-ДИН сад лагьай секретарвиле вич ачухдиз миллетчи тир Петр Шелест эцигайла жезва. Адан девирда, 1970-йисара, дустагъдай ахкъуднавай, гележегда аслу тушир Украинадин сифте президент хьайи Леонид Кравчука Украинадин партиядин ЦК-ДИН аппаратда вичин карьера (кӀвалах) башламишзава. Ада вичи гьеле аял вахтара Западный Украинадин тамара чуьнуьх хьанвай бандеровчийриз продуктар тухунал чӀехи хьайилани дамахзавайвал чуьнуьхзавачир. Россиядин спецоперацияда адан аксина къенин Украинада женг тухузвай нацистарни бандеровчияр гьа советрин девирда легализовать хъхьанвай бандитрин невеяр я. Винелай къалурзавачиртӀани, амнистиядик азад хъхьанвай садани я чпин идеология, чӀуру фикирар, советрин власть дакӀан хьун дегишарнавачир. Уьлкве къарсурзавай гьалар авайди са Украина тушир. Партийный организацийра бюрократия дерин жезва, иллаки милли союзный республикайра партийный верхушка (кьилевайбур) цӀийи нуворишриз элкъвезва, чинебан доходар пара, коррупция дерин жез эгечӀзава, властда клановость, хала-хатурвал гьатзава, карьеризм адетдин кар жезва. Властдин кьилелай эгечӀна амай звенойрани халкьдикай тапарар авун, статистикадин ва амай гьахъ-гьисабра припискаяр (авачир делилар гун) къайда хьанвай. Абуру ва гьа ихьтин маса гъалатӀри уьлкведин кьисмет гьа тайиннавай чкадал гъизва – ам чкӀизва.
+Революциядилай кьулухъ власть къачур большевикри пачагьдин девирдин вири крар инкар ва государстводин диб фундаментдал кьван чукӀуриз эгечӀна, гуя уьлкведихъ герек крар, са рекьяйни агалкьунар, къазанмишунар хьанач. Гележегда уьлкведиз зиян гайи гзаф гъалатӀар ахъайна. Адетрин инерция гужлуди я. СССР чкӀана цӀийи Россияди тарих вири тикрар хъийизва, малум жезва – пачагьдин девирда хъсан тир, советрин уьмуьр, адан къанун-къайдаяр инкарзава, гуя са экуь кар, агалкьун, гьахълувал СССР-ДИХЪ хьайиди туш. Къе Россиядин ораторри-либералри рикӀин сидкьидай критика ийизвай Прибалтрин, Украинадин, Грузиядин декоммунизация ва амай акси амалар чи уьлкведи вичи сифте башламишайбур я, активнидаказ десоветизация кьиле физва, шегьеррин, майданрин, куьчейрин, метлеблу объектрин тӀварар дегишарна куьтягь хьанва. Килигзава мад вуч чукӀуриз, масакӀа ийиз жедатӀа лугьуз. Ватандин тарих гьамиша критикадик ква, ам вични инкарзава.
+Гьам кӀвалин, гьам чуьлдин уьрдегар жуьреба-жуьребур ава. Абурун як кфетлу, менфятлу я. Амай паярилай лувар руфуна регьятдиз цӀуруриз жеда. Уьрдегдин якӀу инсандин бедендик куьквал кутада, дуркӀунрал пи акьалтд��, и карди абурун гьал хъсанарда ва бедендин къуватар мягькемарда. Уьрдегдин лекьини, иллаки лувари иви, рикӀин кӀвалах хъсанарда, сес михьи ийида. Уьрдегдин къенерин пидин ягълу, хъуцӀур виридалайни хъсанди яз гьисабзава. Вири чкайриз регьятдиз кужум хьуналди, ада беден мягькемарзава. Уьрдегдинбурулай вечрен какаяр хъсан я лугьуда. Амма уьрдегдинбуру яхун инсанрал як акьалтуниз, гьакӀни уьгьуьяр квайла ва хура тӀалар авайла, куьмекда. Уьрдегрин дуркӀунар геждалди ргадатӀани, хуквадиз, ратариз хъсан я — абур мягькемарда. Уьрдегдин як хуквада цӀуруриз тӀимил четин я, и нукьсан ам сиркедихъ, хуьрекриз дад гъун патал алава хъийидай маса шейэрихъ (месела, пурнийрихъ, петрушкадихъ) галаз ишлемишуналди арадай акъудиз жеда. ЧӀемедал чурун, къавурмишун патал уьрдегдин къене чичӀекар, петрушка, кӀешниш-шивит твада. Шурпа, бузбаш ийидайла, уьрдегдин къен чичӀекрив, кӀешнишрив, сельдерейрив ацӀурда, сад-кьве силих сергни твада; харар, нахутӀар квай це ругуртӀа, мадни хъсан я. ЯкӀухъ галай махсус ни галатун патал яргъалди ргада. Ихьтин ни чӀурун уьрдегдин якӀухъ гзаф жеда. КӀвалин уьрдегрин як еридизни хъсан яз гьисабзава.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 285,84 манат я. Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 200 манатдай кхьиз жеда. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» кхьиниз эверзава.
+Жавандихъ галаз алакъайра кьилинди адахъ галаз араяр ва ихтибарлувилин рафтарвилер хуьн я. Куьн аялдин къайгъуйрин яцӀа жез чалишмиш хьухь (тарсар, машгъулатар, дустар, сейиррин чкаяр), амма герек авачир суалар вугуз силис кьамир. Куьрелди, куьлуь гуьзчивиликай кьил къакъудур. РикӀел хуьх, кьвед-пуд йисан вахтунда жаван патал диде-бубайрилай адан дустарин кесерлувал артух жеда. Бейкеф хьунин гереквал авач. Са тӀимил эхи ая, ихьтин гьалар алатда. Аялдихъ галаз мукьвал-мукьвал рахух ва санал хьухь. Умуми крарал машгъул хьунни менфятлу я. Шаксуз, аял кьабулун – им куьне аял гуьрчегди, акьуллуди яз гьисабун ваъ, ам авайвиляй пара кӀанда лагьай чӀал я. Жавандин кьилдин гьерекатрилай наразивал малумариз жеда, амма санлай къачурла аялдилай вичелай ваъ. Аялдин гьерекатар пислемишиз жеда, амма адан гьиссер ваъ. Камаллу диде-бубайрин таъсирлу (суьгьурдин) гафар ибур я: «Зун ви гъавурда ава. Ваз пис тирди заз аквазва (бейкеф хьанва, хажалат чӀугвазва, кичӀе я, вун ажугълу хьанва ва икӀ мад)». Куьн куь аялдив агат ая, ам мукьвал-мукьвал къужахламиша. Куьне анжах аялдивай вичин къуватралди тамамариз тежедай крар жуван хивез къачу. Амай крар адаз масадалай аслу тушиз кьилиз акъуддай мумкинвал це. Аялдиз вичин пис гьерекатрин чӀуру нетижаяр аквадай мумкинвал це. ИкӀ хьайила адаз вичин гьерекатрин патахъай жаваб гуз чир жеда. МУКЬВАЛ-МУКЬВАЛ аялдин тарифар ая. Туьгьметрилай тарифри гзаф хийир гуда. Жаван маса аялрив гекъигмир. Ида аялдин патай анжах ажугълувал арадал гъида. Аялдин гьалда ва ада вич тухуна садлагьана жезвай гьихьтин хьайитӀани дегишвилер дикъетсуздаказ тамир. Мумкин я, куь аялдиз пешекаррин куьмек герек я (духтурдин, психологдин, психиатрдин). Къайдаяр (сергьятвилер, истемишунар, къадагъаяр) гьар са аялдин уьмуьрда хьун лазим я. Къайдаяр, къадагъаяр кьадарсуз гзаф хьана виже къведач, чебни диде-бубайри чпи-чпихъ галаз меслятнавайбур хьана кӀанда. Хъел атанвай, ажугълу хьанвай вахтунда «тербиядал» машгъул жемир. Хъсандакай магьрум авуналди, надинж аял туьнбуьгьарун герек я, амма адаз писди авун герек туш. Кьилинди ам я хьи, аялдиз чир хьун лазим я: вичиз вуч хьайитӀани, адавай куь куьмек тӀалабиз жеда. РикӀел хуьх: санал эхнавай хъсан гьиссер – им аялдихъ галаз куь уьмуьрдин «къизилдин фонд» я! Жавандихъ галаз гьикӀ рахада? Гьатта четин гьаларани векъивилиз, намусдик хкуьруниз, ажугълувилиз рехъ гана виже къведач. Йикъа са шумудра тикрарзавай «Завай вун эхи ийиз жезвач», «Вуна зи чан акъудна», «Захъ къуватар амач», «Зун вакай икрагь хьанва» гафар лугьуникай хийир авач. Гьатта ибурулайни векъи гафарикай чун рахадач. Асантдаказ лагьайтӀа, аялдиз ихьтин гафарин ван хкведач. Кардин арада ада куьн гзаф важиблу крарилай масанихъ алудзава лагьана аялдихъ галаз векъидаказ рахамир. Масадахъ галаз рахун акъвазариз жезвачтӀа, аялдивай багъишламишун тӀалаба, амма гуьгъуьнай адахъ галаз чарасуз яз суьгьбет хъия. Эгер гьич тахьайтӀа, са шумуд декьикьада маса кардал машгъул жедай мумкинвал аватӀа, жуван къайгъуяр вахтуналди туна аял саймиш ая. Къуй ада куь патай вичиз гузвай дикъет ва итиж гьисс авурай. Рахазвай вахтунда гъилер юзурун, мимика, рахунрин тегьер (тон) важиблу я. Аялди абуруз гафарилай артух фикир гуда. Вири ибуру наразивал, туьнтвал, сабурсузвал къалурна виже къведач. Рахазвай вахтунда аял гьевесламиш ая, квез ада лугьузвай вири гафар итижлу ва важиблу тирди къалура. Жуван аялдиз гьакӀ тӀвар патал гьуьрметлувал ва масадан дердийрикай хабар хьун къалурмир. Лап куьруь вахтунда ада квелай чешне къачуз башламишда ва куьн масадав эгечӀзавай тегьер сифте нубатда куь дуьшуьшдани давамарда. Векъидаказ рахамир ва эдебсуз гафар лугьумир. Акси дуьшуьшда куь хесет куь аялди кьада. Чара инсанрикай писдаказ ва гьуьрметсуздаказ рахамир. Эгер куьне и карда куь аялдиз чешне къалурайтӀа, ада лап мукьвал вахтара квез талукь язни ихьтин гафар лугьудайди гуьзет ая. Маса инсанрив эдеблудаказ эгечӀ. Им куь аял патал мергьяматлувилин ва инсанвилин хъсан тарс я. Жуван аял алай чкадал са нивай ятӀани багъишламишун тӀалабиз кичӀе жемир. И вахтунда куьне са затӀни квадарзавач, акси яз, аялдин патай гьуьрмет къазанмишзава. Гьатта квез эсиллагь кӀанзавачирлани, рикӀин ачухвал, хуш къилихар къалура. Гьа ихьтин ерияр жуван аялдикни кутур. РикӀел хуьх, инсанрихъ галаз жува-жув тухунин тегьер – им гьар садан гьакъикъи къамат ��ъалурзавай гуьзгуь я.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Ахцегьрин гур базардиз чпин суьрсет гваз атанвай ялахъвийрин балкӀанар кутӀунвай чкадилай квахьда. Къазидин кьилив атана, абуру гьинлай ва гьикӀ чпин балкӀанар квахьнатӀа хьайихьайивал ахъайда. Ялахъвийриз дикъетдивди яб гана хьиз, Къази Ибрамхалил столовойдиз къведа. КилигайтӀа, ина кьве хиневиди са пипӀе ацукьна фу незва, цлавай лашар пуд акъвазарнава. Угърийри фу тӀуьна куьтягьдалди касди чуькьни авунач, а патал вичини са истикан чай хъвана. Ахпа гьуьрметдивди салам гана, абурун патав ацукьна, секиндиз ва гьа са вахтунда муьтӀуьгъардай тегьерда рахана.– Ядаяр, квехъ галай муькуь юлдаш тӀая? – лагьана, хабар кьуна.– Вуч юлдаш, чун кьвед я, маса кас галач, – тапарариз кӀан жеда абуруз.– Бес лашар пуд хьайила, куьн кьвед вучиз ава? Яргъияр герек авач. Тадиз хъфена балкӀанар хкана, къе нянихъ иесидив вахце!, – буйругъда. Акси дуьшуьшда беябурчивилелди балкӀанарни вахчудайди, кьве къатда жермени илитӀдайди таъкимарна. Гьакъикъатдани, абурухъ галай сад, гъилевай лаш дустарив туна, вич балкӀанар гваз хуьруьз кат хъувунвай. Чара амукь тавур угърийри чпин тахсир хиве кьуна хьиз, гьа юкъуз балкӀанар чкадал хкида. Ихтилат кватай чкадал къейдин, а макъамда вири Самур округда тахсиркарвилерин вилик пад кьун патал авайди кавхани къази ва гьабурун кьвед-пуд гъилибан къуллугъчи тир. Абуруз неинки са Ахцегьа, гьакӀ округдин сергьятрани саки вири инсанар ва абурулай нилай вуч алакьдатӀани, алакьдачтӀа чидай. Пара тахсиркарвилерни ада вичи, винидихъ мисалрай аквазвайвал, кьетӀен жуьреда чимиз-чимиз дуьздал акъуддай. Исятда, месела, флан касди садан демекдай верчер чуьнуьхнава лагьана арза авуртӀа, «кьуна гъваш ам, гадара подвалдиз» буйругъ гана, са тахсирни квачир кас беябурун, адаз азабар гун мумкин я. Къайдаяр хуьнин кӀвалахдин мурад-метлеб рекьелай алатай инсан кӀевиз жазаламишунай ваъ, ам гьалал зегьметдин рекьеваз тербияламишунай, дуьз рекьел хкунай акуна кӀанда. Гьайиф, исятда пара дуьшуьшра акӀ жезвач.
+Россиядин Президентдин тапшуругъдалди «Дагъустан Республикадин умуми образованидин идарайрин дараматар капремонт авун» госпрограммадин региондин проект туькӀуьрнава. Ам 2022-йисалай 2026-йисал къведалди девирда уьмуьрдиз куьчуьрмишда. И месэладиз 9 миллиард манатдилайни гзаф пул ахъайда. РД-ДИН образованидин ва илимдин Министерстводин делилралди, чи республикада чпи капремонт истемишзавай 600 кьван школаяр ава. Алай вахтунда РД-ДИН Минобрнаукади мукьвал тир кьве йисуз пул ахъаюн патал арзаяр кьабулнава. Республикадин муниципалитетри 254 школадиз талукь 4,7 миллиард манатдин къимет авай сметадин документар гьазурнава ва 2022 ва 2023-йисар патал РД-ДАЙ РФ-ДИН Минпросвещенидиз ракъурнавай заявкадик кутунва.
+Дагъустандин Кьил Сергей Меликова республикадин агьалийриз Дагъустандин культурадин ва чӀаларин югъ мубаракна. «И гуьзел сувари чаз вирибуруз жуван дувулар чир хьун, чешмейрин гъавурда акьун, хайи чилин ва Ватандин тарих кӀан хьун, дидед чӀалал дамах авун гьикьван важиблу ятӀа рикӀел хкизва. Им чи атабубайрин руьгьдин ирс я. Ада несилар, Дагъустандин гзаф миллетрикай ибарат тир халкь сад ийизвай мягькем алакъа таъминарзава. «ЧӀалар инсанрихъ гьар жуьрединбур хьун мумкин я, кӀанзавайди абурун рикӀер сад хьун я», – лагьана чи чӀехи шаир Расул Гьамзатова. Ада вичин яратмишунрин вири уьмуьрда дидед чӀалар чирунин важиблувал, Ватандин халис ватанпересар тербияламишунин карда абурун къиметлувал къейдна. Дагъустандин халкьарин чӀалар хуьн, чирун ва абур галай-галайвал вилик тухун властдин органрин ва общественностдин кӀвалахдин асул терефрикай сад я. Къе чи умуми алахъунрилай дидед чӀалар хуьн, агалкьзавай несилдиз ахлакьдин тербия гун аслу я. Дагъустандин фольклордин куьтягь тежедай девлетлувал, чӀехи классикрин эсерар бинедиз къачуналди, чна чӀалан савадлувилин ва сивин рахунрин культурадин умуми дережа хкажунин месэлаяр гьялна кӀанда. Инанмиш я хьи, саналди тир алахъунралди чалай чи республикадин чӀаларин ва культурадин девлетлувал хуьз алакьда. И кардикай даях кьуналди, чна чи гзаф миллетрикай ибарат тир уьлкведин жегьил агьалияр тербияламишна, абуруз образование гун лазим я. Къуй квехъ ислягьвал, саламатвал, Дагъустанди ва вири Россияди цуьк акъудун патал хъсан вири крара агалкьунар хьурай», – лугьузва тебрикда. Къейдин, культурадин ва чӀаларин югъ – 21-октябрь – Дагъустанда цӀи пуд лагьай сеферда къейдна. Дагъустандин общественностдин фикир дидед чӀалар хуьнин ва вилик тухунин, тарих, адетар, культура чирунин месэлайрихъ рекье тунвай гьар йисан сувар тайинарунин фикир са шумуд сеферда Дагъустан Республикадин милли политикадин Министерстводин Экспертный советдал гьялнай. РД-ДИН милли политикадин министрдин везифаяр тамамарзавай Татьяна Гамалеян гафаралди, суварин тӀварцӀи республика патал адетдин поликультурностдин фикир лишанламишзава. Гьа са вахтунда ада Дагъустандин халкьарин тарихдин садвал къалурзава. Республикада РД-ДИН Миннацдин теклифдалди, Дагъустандин культурадин ва чӀаларин Югъ сувар яз къейд авунин сергьятра аваз республикада «Дагъустандин халкьарин чӀаларал тотальный диктант» тӀвар алай акция кьиле тухуз им пуд лагьай йис я. Ада Даггоспедуниверситетдин, Даггосуниверситетдин ва муниципалитетрин гъвечӀи майданрал чпи-чеб ахтармишиз, чеб хайи дидед чӀалариз гьикьван мукьвал ятӀа чириз кӀанзавай гьевескарар кӀватӀзава. Дагъустандин халкьарин чӀаларал диктантдин иштиракчийрин кьадар йисандавай-йисуз артух жезва. Идани дагъустанвийри дидед чӀалар чируниз ва санлай девлетлу Дагъустандин культурадиз ийизвай итиж хкаж хьанвайвилин гьакъиндай шагьидвалзава. Дагъустандин культурадин ва чӀаларин йикъан вилик республикадин шегьерра ва районра чирвилер хкаждай суьгьбетар, республикадин машгьур лингвистрихъ галаз гуьруьшмишвилер, литературадинни музыкадин вечерар, кӀелзавайбурун конкурсар, шикилрин выставкаяр, Дагъустандин зарийрин ктабрин выставкаяр кьиле тухузва.
+26-октябрдиз райадминистрациядин активдин нубатдин совещание хьана. Сифте гаф рахуналди, ам Ахцегь раймуниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан важиблу месэлайрив эгечӀдалди вилик ада кьиле УЖКХ-ДИН начальник Шамсуллагь Азизов аваз и карханадин са жерге пешекаррив (А.Эфендиевав, сварщик А.Султановав, слесарар тир Ж. Сулеймановав, Ж.Агъаевав) райондин руководстводин патай Чухсагъулвилин чарар вахкана. Экономикадин отделдин кьилин пешекар Фариза Рашидовади къейд авурвал, къенин йикъалди районда налогрин 10 вацран пландин тапшуругъар эменнидай 40, чилин налогдай 66 ва налогринбур тушир гьакъияр 22 процентдин тамамарнава. 10 вацран къене са миллионни 836 агъзур манат пул транспортдин налогдин бурж вахканва, судариз исковый арзайралди 153 агъзур манат страховой взносрин пул списатна. Ахцегь ЦРБ-ДИН кьилин духтур-дин заместитель Фарида Шагьмардановади районда коронавирусдин жигьетдай авай эпидемгьаларай малумат авуна. «Эхиримжи гьафтеда эпидемгьалар хци жезва: 18 кас азарлуяр ава, парабур кӀвалера кьилди авунва. Гьавиляй вакцинациядин мобильный бригадаяр хуьрера къекъвез, чкайрал жемят гъавурдик кутунин, рапар ягъунин кӀвалах активламишзава. И карда чаз СП-РИН кьилерин патай куьмек артухарнайтӀа хъсан тир», - къейдна ада. Вичин нубатда райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиева 2022-йисан 1-пай патал подпискадин кампания башламишнавайдакай ва и жигьетдай сифте нубатда «ЦӀийи дуьнья», «Лезги газет» ва «Дагъустандин правда» газетар кхьин лазим тирдакай лагьана. Эхирдай райондин регьберди алатай совещанидал гайи вичин тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна ва СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз цӀийи тапшуругъар гана.
+Дагъустан Республикадин Кьилин тапшуругъдалди ва идара авунин муниципальный центрайрин менфятлувал хкажунин рекьяй серенжемар кьилиз акъудунин мураддалди Дагъустан Республикадин Минцифрадин министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Тамерлан Буганов Ахцегь ва Мегьарамдхуьруьн районра рабочий мугьманвиле хьана. «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримовахъ (гуьруьшдал гьакӀ Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханов алай) ва «Мегьарамдхуьруьн район» МР-ДИН кьил Фарид Агьмедовахъ галаз гуьруьшрин сергьятра аваз «Инцидент Менеджмент» къурулушди регистрация авунвай районрин виридалайни гзаф ва мукьвал-мукьвал ацалтзавай тӀал алай месэлаяр гьялна. «Ахцегь район» МР-ДИН администрацияди хабар гузвайвал, килигнавай месэлайрин асул пай агьалияр целди таъминаруниз талук�� я. «Мегьарамдхуьруьн район» МР-ДИН администрацияди, вичин нубатда, хабар гайивал, шикаятар жемят электроэнергиядал ерилудаказ таъминарунин ва цин месэлайриз талукь я. Гуьруьшрин вахтунда элкъвей алакъадин платформадин хсуси кабинетар регистрация авунин месэлайрай, гьакӀни районрин админи-страцийрин ва къаюмвилик квай идарайрин официальный сайтра виджетар тунин рекьяй консультацияр гана. Тамерлан Буганова гьакӀ дистанционный жуьреда Вирироссиядин агьалийрин перепись «Госуслуги» порталдай кьиле тухунин мумкинвилиз дикъет гана ва ада и месэла гегьеншдиз СМИРА ачухаруниз эверна.
+И мукьва (17-сентябрдиз) РДДИН Гьукуматдин Кьилин заместитель Манвел Мажонца Дагъустандин Минэнергода Италиядин «Idroenergia SLR» компаниядин векилрихъ галаз совещание тухвана. Адан кӀвалахда Дагъустандин ЖКХ-ДИН ва энергетикадин министр Ризван Мурадова, ВИЭ вилик тухунин рекьяй проектрин офисдин регьбер Артур Алибегова иштиракна. Гуьруьшмишвилин вахтунда РД-ДИН яргъал, дагълух районра гъвечӀи гидроэлектростанцияр эцигунин инвестицийрин проектар уьмуьрдиз куьчуьрмишунин месэлаяр веревирдна. 2019-йисалай эгечӀна Италиядин «IDROЕNERGIA» компания Россиядин «ECOENERGY» компаниядихъ галаз санал Кеферпатан Кавказда, гьа жергедай яз Дагъустандани гъвечӀи ГЭС-АР эцигунин рекьяй инвестициядин проектар уьмуьрдиз куьчуьрмишунин мумкинвилериз килигзава. Алай вахтунда Дагъустанда чпихъ вири саналди 6 МВТ-ДИВ къведалди къуват авай гъвечӀи 6 ГЭС эцигун фикирдиз къачунва. И объектар 2023-2024-йисара ишлемишиз вахкудайвал я. И кардиз 1,2 миллиард манат инвестицияр ракъурда. Винидихъ къейднавай компания исятда сифте нубатдин проектар гьазурунив эгечӀнава. Манвел Маржонца къейдзавайвал, и проект уьмуьрдиз куьчуьрмишуни яргъал, дагълух районрин агьалияр электроэнергиядин умудлу чешмейралди таъминардай ва сетра электроэнергия квахьун тӀимилардай мумкинвал гуда. Къейдин, и проект экологиядин жигьетдайни хатасузди я. Алай вахтунда инсанри электроэнергиядикай къвердавай гзаф менфят къачузва. Гьа са вахтунда Дагъустан уьлкведин электроэнергия бес тежезвай регионрик акатзава. Дагълух районра гъвечӀи ГЭС-АР эцигуни анрин агьалияр электроэнергиядал таъминаруниз хъсан патахъай таъсирда. Гидроэнергетикадин месэлайрал машгъул тир Италиядин «Idroenergia SLR» компания 2005-йисуз кардик акатна. Ам дуьньядин гьар жуьре уьлквейра гъвечӀи ГЭС-АР эцигуниз инвестицияр ахъаюнал ва гуьгъуьнай а гидроэлектростанцияр ишлемишун тешкилунал машгъул жезва. И компаниядихъ Италияда, Чилида, Албанияда, Румынияда, Украинада ва Грузияда чпин къуват 0,1 дилай 20 МВТ-ДИВ агакьзавай 20 далай гзаф ГЭС-АР ава.
+Президент Владимир Путина Россияда covid19-ди арадал гъанвай гьалар себеб яз, 30-октябрдилай 7-ноябрдал кьван зегьметдин гьакъи хуьналди кӀвалах тийидай йикъар яз малумарунин гьакъиндай Татьяна Голиковадин теклифдин тереф хвена. И вахтунда регионрин регьберриз тайинарнавай вахт гуьзет тавуналди, сергьятвилерин къайда вахтундилай вилик кардик кутадай ихтияр ганва. Эгер чарасузвал хьайитӀа, ял ядай йикъар 7-числодилай кьулухъни давамарайтӀа жеда, алава хъувуна Путина.«За регионра юлдашрин фикир желбзава: са дуьшуьшдани арадал атанвай гьалар чӀурукӀа, яни гьакъикъатдив кьан тийизвайвал къалур тийин. Къенин гьалда им хаталуни я, жавабдарсузни», – къейдна уьлкведин Кьили гьукуматдихъ галаз кьиле тухвай видеосовещанидал. Идалайни гъейри, уьлкведин Президентди бизнес хуьнин рекьяй теклифдин терефни хвена. И месэла гваз Гьукуматдин председателдин 1-заместитель Андрей Белоусов экъечӀна. Ада чпиз зиянар хьанвай хилера (асул гьисабдай, гъвечӀи ва юкьван карханаяр) гьар са къуллугъчидал МРОТ-ДИН кьадарда гьалтдайвал са сеферда гузвай грантар гун теклифна. Кабминдин гьисабунралди, и кар патал 27 миллиард манат герек къведа. Эхиримжи йикъара Россияди кьиникьрин ва коронавирус акатай цӀийи дуьшуьшрин кьадаррай цӀийи антирекордар къалурзавай. Эхиримжи суткадин вахтунда уьлкведа covid-19 акатай 1028 азарлу кечмиш хьана, и азар акатайбурун кьадар лагьайтӀа, 34073 касдиз барабар я. Вилик квай йикъара Москвадин властри цӀийи сергьятвилер кардик кутуна: вакцинация тавунвай яшлу инсанар 3 вацран вахтуналди кӀвалин режимдал элячӀзава. КӀвалах гузвайбур рапар ягъун тавунвай 30 процентдилай тӀимил тушиз къуллугъчияр кӀвале кӀвалахунал алудуниз мажбур я. Сад лагьай январдалди къуллугърин хилен 80 процентдилай тӀимил тушиз къуллугъчийриз рапар ягъун лазим я. Вакцинация и хаталу азардикай хуьнин виридалайни умудлу къайда яз амукьзава. Минздравдин кьил Михаил Мурашкоди къейд авурвал, коронавирус акатай заландиз азарлубурун саки 0,03 % чпиз рапар янавайбур я. Амма стационарра авай чӀехи пай азарлуйриз рапар янавач. Сентябрдин эхирда ВОЗ-ДИ SARSCOV-2-ДИК кьиникьар хьун профилактикадин иммунизациядикай отказ авунихъ галаз алакъалу ийизва. Джонс Хопкинсан Университетдин гьисабунралди, дуьньяда пандемиядин эвелдилай саки 241 миллион касдик SARS-COV-2 акатна. Саки 5 миллион кас къутармишиз хьанач. США-ДА, Индияда, Бразилияда ва Великобританияда виридалайни четин гьалар арадал атанва. Россияди и сиягьда 5-чка кьунва.
+2022-йис патал республикадин бюджетдин гьакъиндай закондин Проектда зегьметдин гьакъидин фонд артухарун патал алава яз, 5,5 миллиард манат къалурнава. Идан гьакъиндай РД-ДИН Гьукуматда совещанидал республикадин финансрин министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Юнус Саадуева хабар гана. Къалурнавай такьатрикай 3 миллиардни 18 миллион манат 2022-йисуз «майский» Указрин бинедаллаз образованидин, здравоохраненидин, культурадин ва яшайишдин рекьяй къуллугъдай хилерин къуллугъчийрин зегьметдин гьакъи хкажун патал рекье твада. Гьа са вахтунда МРОТ артухарун яз ам 2022-йисан 1-январдилай 12792 далай 13617 манатдал кьван хкажун къалурнава. Идалайни гъейри, министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайдан гафаралди, пулдин такьатар Россиядин Президентдин «майский» Указрик акат тавур къуллугъчийрин зегьметдин гьакъи индексация авуниз рекье твада. Къейдин, республикадин бюджетдин гьакъиндай закондин эхирдин проект РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутатри декабрдиз кьабулда
+Вилик квай йикъара Ахцегь райондин администрацияда 2024-йисал къведалди школайрин спорт вилик тухунин программа кьилиз акъудунин месэлайрай совещание кьиле фена. Ам РФ-ДИН Минспортди ва Минпросвещениди тестикьарна. Серенжемда «Ахцегь район» МРДИН кьил Осман Абдулкеримова, Ахцегь райондин депутатрин Собранидин председатель Абдул-Керим Палчаева, райондин кьилин заместитель Вадим Агъасиева ва футболдай тренерри иштиракна. Совещанидин вахтунда Осман Абдулкеримова муниципалитетда футболдин спортшкола яратмишунин проект ачухарна. Школа 2022-йисуз яратмишда. Адан асул мурад райондин жегьилрин арада футбол вилик тухун ва машгьур авун жеда. Вичин нубатда, «Ахцах» тӀвар алай футболдин клубдин президент Мегьамед Алишева райондин руководстводиз муниципалитетдин тренерар тежриба къачун патал Дагъустандин пешекарвилин клубриз рекье тунин теклиф гана. Ада абурун арада Легион Динамо, ФК Динамо, Анжи Махачкала ва Локомотив клубар къейдна. Алишева а кардик умуд кутуна хьи, къейднавай клубра тренерри къиметлу тежриба къачуда ва ам практикада ишлемишда. Идалайни гъейри, инал къейд авурвал, тренеррин кӀвалахдин дережа хкажун патал ихьтин кӀвалах гьар йисуз кьилиз акъудна кӀанда. Осман Абдулкеримова къейднавай теклифдин тереф хвена ва ам кьилиз акъудунин карда куьмекар гудайди хиве кьуна.
+Дагъустанда цӀийи коронавирусдин инфекция чукӀунин хаталувал авайвилихъ галаз алакъалу яз республикадин налоговый органра налогар гузвайбур кьабулунин кӀвалах вахтуналди акъвазарнава. РФ-ДА авай РД-ДИН УФНС-ДИ информагентстводиз хабар гайивал, и кӀвалах алай йисан 1-ноябрдилай 3-ноябрдал кьван давам жеда. Къейдзавайвал, къалурнавай девирда вири документар, гьа жергедай яз, налогриз талукь ва бухгалтеррин гьахъ-гьисабар, налогар гузвайбурун патай чарарал кхьенвай субсидияр къачуниз талукь арзаяр РД-ДИН налоговый инспекцийрин ва входной зонада авай боксдай кьабулда. Арадал къвезвай мумкин тир месэлаяр дистанционный жуьреда гьялун патал документрал (гзаф кьадар документар рекье твазвай дуьшуьшда конвертрал) телефондин нумра къалурун меслятзава. Алай йисан 21-октябрдиз 93 йисан яшда аваз луткунви камаллу агъсакъал, Зегьметдин Яру пайдахдин кьве ордендинни са жерге медалрин ва «Ахцегь район» муниципалитетдин кьилин Гьуьрметдин грамотадин сагьиб Мегьамедагъа Рамазанович Султанов кечмиш хьана. Ам 1928-йисуз Луткунрин хуьре, зегьметкеш чӀехи хизанда дидедиз хьана.1939-йисуз Луткунрин хуьруьн сифтегьан школа акьалтӀарна, ада Ахцегьрин школа-интернатда кӀел давам хъувуна. 1948-1950-йисара хуьруьн изба-читальнидин заведиш хьана.1950-52-йисара М.Султанова Буйнакск шегьерда багъманчивилин кьве йисан курсар кӀелна. Ахпа армийрин жергейра къул-лугъна ва 1954-йисалай ада Луткуна Калининан тӀварунихъ галай колхоздин, гуьгъуьнай «Луткунский» совхоздин регьбервал авуна. 1960-63-йисара совпартшколада кӀелна ва 1979-йисалди Луткунрин Ленинан тӀварунихъ галай совхоздин регьбервилин къуллугъ давамарна. 1979-йисалай та лайихлу пенсиядиз экъечӀай 1988-йисалди М.Султанова гьа майишатда инженер-гидромелиораторвилин везифаяр намуслувилелди тамамарна. Чна Мегьамедагъа Рамазанович Султанован багърийриз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Адан экуь къамат гьамишалугъ яз чи рикӀера амукьда. Рагьмет хьурай вичиз!
+«Сельсовет Луткунский» СП-ДИН кьил Амирхан РАГЬИМОВ Луткунрин хуьруьн жемят Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакция
+ГАГЬ-ГАГЬ уьмуьрда чал рухвайри бубайрин пешеяр ва уьмуьрдин рехъ давамарзавай дуьшуьшарни гьалтзава. Къенин зи суьгьбетдин игитарни пешеди ва бязи вахтара кӀвалахзавай чкади садзава. Гьа икӀ, вири галайгалайвал. Алибег Гьажиагъаевич Алибегов 1936-йисан 21-июндиз Ахцегь райондин кьакьан дагълух Ялахърин хуьре дидедиз хьана. И хуьр райцентрдикай 20 километрдин яргъаз хкатна, Кьурагь ва Рутул районрин сергьятрал ала. Адан патав Хуьруьгрин, Цуругърин, КьакӀарин, Гъуьгъвезрин, Ашарин ва маса хуьрер гва. Ялахъвияр вири вахтара къванцин хъсан устӀарар, художникар, чубанар ва чӀижерхъанар тир. Абуру чпин хуьряй акъатнавай музыкантрал, манидаррал, гъилин-тупӀун пешеяр квай устӀаррал дамахзавайди я. Амма А.Алибегова маса, лугьудайвал, шегьердин пеше хкяна. Ялахърин хуьруьн тамам тушир юкьван школа куьтягьайла, ам Дербент шегьердиз атана, ракьун рекьин училищедик экечӀна ва 1953-йисуз анаг вагонриз килигдайдан пеше къачуналди куьтягьна. Саки 40 йисан девирда, та пенсиядиз экъечӀдалди ада Дербентдин ВЧДДА вагонриз килигдай слесарвиле кӀвалахна. Адахъ вичи кӀвалахай карханадин руководстводин патай ганвай хейлин шабагьар ава. Яргъал йисарин гьакъисагъ зегьметдай адаз «Зегьметдин ветеран» тӀварни ганва. Алатай асирдин 60-80-йисара ам шегьердин «Коммунизмдин пайдах» (гилан «Дербентдин хабарар») газетдин штатдик квачир корреспондент тир. Алибег Гьажиагъаевич кӀвалахдикай азад вахтунда хъуьчӀез фотоаппаратни вегьена ракьун рекьин узелдин карханайра къекъвез, зегьметдин кӀвенкӀвечийрин шикилар ягъиз ва абурукай макъалаяр кхьиз жедай. Адан макъалаяр гьакӀ республикадин «Дагъустандин правда», «Коммунист» (гилан «Лезги газет»), транспортдин хилен центральный изданияр тир «Гудок» ва «Звезда» газетрани чапзавай. Къейдин, виликан йисара чеб а чӀаван важиблу месэлайриз талукьарнавай и фотокорреспондентдин материалар, адет яз, газетрин сад лагьай чинра чапдай. И карди гьам кӀелзавайбурун, гьамни кӀвалахдин юлдашрин арада адан кесерлувал хкажзавай. Уьмуьрлух ракьун рекьин карханайра кӀвалахай ва советрин са шумуд печатдин изданиедин фяле корреспондент яз хьайи Алибег Алибегов гьеле 2013-йисуз рагьметдиз фена. Ада вичелай кьулухъ хъсан рикӀел хкунар, гьар жуьре газетра чапнавай итижлу макъалаяр ва тербиялу веледар туна. Къе адан кар хци – Адиширин Алибегова давамарзава. Сад лагьайди, Адиширина 2009-йисалай эгечӀна Дербент станциядин локомотивдин деподин котельныйдин операторвиле кӀвалахзава. Кьвед лагьайди, вичин вахтунда Алибега шегьердин образованидин Управленидин къвалав гвай жегьил техникрин станцияда «Кар алакьдай гъилер» кружок тухузвай. Адан хци лагьайтӀа, ана «Техническое моделирование» кружокдиз руководство гана. Пуд лагьайди, бубади хциз фотошикилар ягъиз чирна. Кьуд лагьайдини, Адиширинани, бубади хьиз, макъалаяр кхьизва. Адан гъиликай хкатай шейэр «Дербентские новости», «Учитель Дагестана» газетра ва «Школа и производство» журналда чапна. Адиширин Алибегов 1968-йисан 28-майдиз Дербент шегьерда дидедиз хьана. Ина 18-нумрадин юкьван школада кӀелзавай вахтунда ам школадин цлан газетдин редколлегиядин член тир. Советрин Армиядин жергейра къуллугъзавайла, ада женгинин листокар акъудзавай. А.Алибегова 1992-йисуз Ростов шегьерда кинотехникум куьтягьна. Идалай кьулухъ, ада 15 йисуз образованидин хиле кӀвалахна. Ам Россиядин журналистрин Союздин член я. Адиширина «Ялахъви» тахалус эцигна шиирарни кхьизва. Алай вахтунда ам ракьун рекьин «Семафор» газетдин (виликан «Сапсан») эдебиятдин чинин редактор я. Идалайни гъейри, ада «Железнодорожник» тӀвар алай музейдин кӀвалахдани активвилелди иштиракзава. Ам гьакӀ гила кьвед лагьай девирда сечкидин участокдин комиссиядин вичихъ кар кьетӀ ийидай сес авай членни я. Адиширина 2021-йисуз кьиле фейи лезги прессадин сифте фестивалдани иштиракна. Адаз Дербент ва Дагъустандин Огни шегьеррин библиотекайра, школайра ва музейра кьиле фейи литературадин хейлин серенжемриз теклифзавай. Гьакъисагъ зегьметдай ва активни общественный кӀвалах тухунай А.Алибеговаз Россиядин ракьун рекьерин Гьуьрметдин грамотани ганва. Адахъ гьар жуьре шабагьар, гьа жергедай яз, Россиядин государстводин статистикадин Федеральный къуллугъдин медални ава. Жегьил ва бажарагълу шаир, публицист ва журналист Адиширин Ялахъвиди къе РД-ДИН халкьдин шаир, Дагъустандин писателрин Союздин Дербентдин (региондин) отделенидин председатель Кичибег Мусаевахъ, лезги писателрин Союздин председатель Абил Межидовахъ, литераторрин халкьарин арадин Союздин президент Тагьир Салегьахъ ва масабурухъ галаз яратмишунин сих алакъаяр хуьзва. Адиширин Ялахъви кьве сборникдин автор я. Сифтеди адан вичин хайиди тир Ялахърин хуьруьз бахшнава. Хъсандиз чӀагурнавай и брошюрада гьакӀ Ялахърин хуьруьн куьруь тарих ганва, асул гьисабдай Дербентда, Белиж поселокда ва Хазар хуьре яшамиш жезвай ялахъвийрин телефонрин нумраяр ва адресар къалурнава. А.Ялахъвидин «Фикирар» тӀвар алай кьвед лагьай ктаб 2020-йисуз чапдай акъатна. Ам лирикадин шииррикай ва алай аямдин чи уьмуьрдиз талукь камаллу гафарикай ибарат я. А ктабда чапнавай шиирар асул гьисабдай вич гуьзел тӀебиатралди тафаватлу жезвай гзаф миллетрикай ибарат тир Дагъустандиз, къадим Дербент шегьердиз, рехи Каспийдиз, муаллимриз, духтурриз, дишегьлийриз, ракьун рекьин къуллугъчийриз талукьарнава. И кӀватӀалдиз за са кьадар вахт идалай вилик рецензияни кхьейди я. Са тӀимил вахт идалай вилик «Семафор» тӀвар алай газетди вичин 10 йисан юбилей къейдна. Адиширин Ялахъви печатдин и изданидин къуллугъчи я. Газетдин юбилейдихъ галаз алакъалу яз, адаз СКЖД-ДИН Профсоюздин руководстводин патай Чухсагъулдин чар ва пулдин премия гана. За адаз и лишанлу вакъиа рикӀин сидкьидай мубаракзава ва адахъ гележегда гьам журналистикада ва гьамни шииратда еке агалкьунар хьун тӀалабзава.
+Коронавирусдин пандемиядиз ва и азар артух хьуниз килиг тавуна, республикадин больницадин тади медицинадин куьмекдин духтурри сагъарунин инновационный къайдайрикай менфят къачун давамарзава. Республикадин Минздравдин пресс-къуллугъди информагентстводиз хабар гайивал, абуру уьлкведа сифтебурукай яз цӀийи къайда ишлемишнава. Ада руфунал операция тавуна азарлу къванерикай азаддай мумкинвал гузва. Гила медикрин ихтиярда лап алай аямдин эндоскоп ава. Ада са чкани атӀун тавуна ва гьалар пис тахьана лап четин чкайрайни ири къванер акъуддай мумкинвал гуда. Сифте кьве операция Москвадай теклифнавай профессор, Н.И.Пирогован тӀварунихъ галай РНИМУ-ДИН оперативный эндоскопиядин лабораториядин илимдин кьилин къуллугъчи Станислав Будзинскийдин регьбервилик кваз кьиле тухвана. «Чна Кеферпатан вири Кавказ патал операциядин цӀийи жуьре къалурун фикирдиз къачунвай – электрогидравлический лито-трепсиядин куьмекдалди туькьуьлдин рекьера ири къванер кукӀварун. Амма Россияда сифте яз, операция мадни итижлудаказ кьиле фена, вучиз лагьайтӀа чна эндоскопдин куьмекдалди неинки туькьуьлдин рекьера къванер кукӀварна, гьакӀ и кар туькьуьл авай куркӀурдани кьилиз акъудна», – суьгьбетна профессорди. – Къейднавай эндоскоп – им яргъи шуькӀуь зонд я. Адан эхирдал рекъемрин камера ала. Адавай хамунай тӀеквенар акъуд тавуна бедендин герек чкайриз гьахьиз жеда. Инструмент сивяй ракъурзава. ТӀебии рекьерай ам ЖКТ-ДИЗ физва ва 12-перст-ный ратунив агакьзава. Идалай кьулухъ, ам азаддаказ туькьуьл акъудзавай рекьерив агакьзава. «ЦӀийи къайдади ачух хирер хьунин вилик пад кьадай мумкинвал гузва. Осложненияр хьунин къурхулувални лап гъвечӀиди я, – гъавурда туна чун РКБСМ-ДИН духтур-эндоскопист, РД-ДИН эндоскопистрин ва гастроэнтерологрин обществодин председатель Адам Хайруллаева.«Шаксуз, им эндоскопиядин къуллугъда еке агалкьун я», – къейдна духтурди. Ада алава хъувурвал, ихьтин операцияр кьиле тухун больницадин духтурар патал адетдиз элкъвезва. ГьакӀни, адан гафаралди, алай вахтунда РКБСМП-ДИН эндоскопический отделение регионда кьилинбурукай сад я. Ина сагъарунин лап алай аямдин ва инновационный къайдаяр ишлемишзава. Идалайни гъейри, медикри эндоскопиядин рекьяй Россиядин Первенстводин иштиракчияр хьун фикирдиз къачунва. Ина абуру тамашачийриз ва жюридиз клиникадин итижлу дуьшуьш къалурда.
+И мукьвара “Мавел” чапханади чи машгьур хва, РФ-ДИН яракьлу къуватрин ва МЧС-ДИН полковник – гвардейчи, Чернобылдин Игит Нисрет Сейфуллагьович Исмаилован “Офицердин кхьинар” тӀвар алай цӀийи ктаб кӀелдайбурув агакьарна. Шак алачиз, автор патал им нубатдин кьетӀен кам, тебрикдай кар я.15-октябрдиз “Лезги газетдин” редакциядин конференцийрин залда а ктабдихъ галаз таниш хьунин мярекат кьиле фена. Иниз Ниcрет Сейфуллагьовичан кхьинрал ашукь гзаф ксар атанвай. Виридалайни артух – автордин хуьруьнвияр, Махачкъала, Каспийск шегьерра ва масанра яшамиш жезвай фийивияр. Квекай я офицердин кхьинар? Ктабдин кьили къалурзавайвал, ам, алай вахтунда отставкада аваз, ял язавай полковникди вичин женгеринни къуллугърин рекьерикай ийизвай къейдер, рикӀел хкунар – мемуарар хьун мумкин я. Чун рахазвай кӀвалахдин са пай кхьинар, дугъриданни, гьа рекьериз талукьбур я. Амма машгьур командир, виликдай акъуднавай “Зи вахтунда”, “Ава дагълара ихьтин хуьр – Фий” ктабрилай тафаватлу яз, эхиримжи вахтунда кӀелдайбуруз багъишнавай кьве ктабда (“Илиф, дустар!” ва “Офицердин кхьинар”) виливни хуьн тавур цӀийи терефдихъай ачух хьанва. Сад лагьайди, абур лезги чӀалал кхьенва. Кьвед лагьайди, абур шииррикай ибарат я! Тажуб куь ийизва лагьайтӀа, фийиви офицердин уьмуьрдин чӀехи пай чи уьлкведин яргъал пипӀера женгеринни жегьил аскерар тербияламишунин, Ватандин ва инсанрин хатасузвал хуьнин рекьера акъатнава. Яни ам, вичин хайи Фиярин хуьруьн нугъатдивай хьиз, лезги чӀалавайни къакъатнавай. Амма ада гьа яргъарани неинки хуьруьн нугъат, гьакӀ литературадин нормайрин лезги чӀални хвенва! Хайи чӀалал фагьум-фикирзава. Вичин гьиссер къаматра, къешенг шикилра, сеслу цӀарара твазва. Ашукь Шириналай гуьгъуьниз ада Фиярин хуьруьз вичин мани лагьанва! Гьа и карди тӀварар кьунвай ктабрал кӀелзавайбурун фикирни желбзава. Мярекатдин иштиракчийри: ам ачухай ва кьиле тухвай чи газетдин кьилин редактор, шаир ва публицист Мегьамед Ибрагьимова, ктабриз редакторвал авунвай шаир ва ПУБЛИЦИСТ,“ЛЕЗГИ газетдин” литературадин отделдин редактор Мердали Жалилова, кӀелчияр тир Буллух Умудалиева, Суьгьбет Хуршидова, Къафар Ризаева, Тарлан Мамедова, Велихан Велиханова, Ализаде Агъа��иринова, Явер Рашидова, масабуруни Нисрет Сейфуллагьовичан яратмишунриз виниз тир къимет гана. Адан шииррин чӀалан михьивал, художественный такьатар хкягъунин дуьзвал, гьикаятдин эсеррин тамамвал, къарагъарнавай месэлайрин важиблувал къейдна. Автордиз мадни цӀийи агалкьунар хьун алхишна. Мярекатдин кьвед лагьай пай Нисрет Сейфуллагьович Исмаиловав чи республикадин жемиятдин тешкилатрин (Махачкъала шегьердин яшлубурун Советдин, генерал-полковник М.Танкаеван тӀварунихъ галай жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин Фондунин, Имам Шамилан тӀварунихъ галай Фондунин) саналди тир къарардалди ганвай “Дагъустандин Игит” тӀвар алай орден вахкуниз талукьарна. ЦӀийи шабагьдин сагьиб тебрикиз винидихъ тӀварар кьунвай тешкилатрин чӀехи векилар: юстициядин генераллейтенант, Дагъустандин Игит Т.Т.Бижамов, общественно-политический деятель, РФ-ДИН Госдумадин депутатдин куьмекчи Гь.-Гь.Б.Абдулжелилов, къенепатан кьушунрин отставкада авай полковник Ф.А.Абдусаламов, школадин директор Гь.М.Давыдов, РД-ДИН МЧС-ДИН векил – инсанар къутармишдайди З.Н.Никомегьамедов, ДГТУ-ДИН профессор, цӀийи затӀарал чан гъизвай алим, “Чун яргъалди яшамиш жез халкьнава” ктабдин автор П.И. Исаев ва масабур рахана. Эхирдай Нисрет Сейфуллагьовича вичин яратмишунриз ва жегьилар тербияламишунин рекье къачунвай камариз чӀехи къимет гунай гьам чи общественный тешкилатрин сагьибриз, гьам республикадин руководстводиз, “Лезги газетдин” редакциядин коллективдиз, атанвай вири мугьманриз сагърай лагьана. Мярекатдикай “Вахтар ва инсанар” программадин журналистри махсус лент гьазурнава, ам телеканалдай къалурда.
+Тамам пуд виш йисуз уьлкве идара авур Романоврин династия (тухум) пачагь кьвед лагьай Николаян девирдал куьтягь жезва. Россияда октябрдин революция хьана, империя чкӀана. Дуьньяда са затӀни даим жезвайди туш. Эвел аваз арадал атай гьар са затӀунихъ, кардихъ эхирни, шаксуз, гала. Инсаниятдин тарихда империяр (чӀехи уьлквеяр) гзаф хьана. Мецел алай гзаф машгьурбурун арада куьгьне (до н.э.) девирда хьайи Персидский, Римский, гуьгъуьнлай Османский, Британский, гьа жергедай яз Российский империя ава. Россияда революциядин нетижада политикадин цӀийи жуьредин къурулушдин уьлкве арадал атана. Кьиле большевикар аваз Россияда революционерри власть къачуна цӀийи уьмуьр туькӀуьриз башламишна. Уьлкве идара авунин, теория практикадиз (крариз) элкъуьрунин тежриба садахъни авачир. Гьавиляй цӀийи властдихъ гъалатӀарни жезва. Революцияр дуьньядин тарихда пара хьана, абурухъ къурбандарни – гзаф дуьшуьшра герек авачирбурни – гзаф жезва. Россиядин революцияни ина тафаватлуди хьанач. Зулумди зулум арадал гъизва, кьисасдини кьисас. В.Ульянов (Ленин), шаксуз, еке авторитет авай зурба теоретик тир, амма уьлкве идара авунин тежриба гьадахъни авачир. Уьлкве вични чкӀана бейгьалда авай. Кьуд йисуз Дуьньядин сад лагьай дяведа (1914-1918-йисар) иштиракай Россияда кьуд йисуз гьакӀ стхади стха рекьиз хьайи Гражданвилин дявени (1918-1922-йисар) кьиле физва. Халкьдин майишат чукӀурунилай гъейри, и вакъиайри инсанрин ажугълувилер, аксивилер деринда твазва, герек авачир зулумар артух жезва. Къенин юкъузни гьуьжет алай еке месэла большевикри пачагь 2 лагьай Николай хизанни галаз Сибирдихъ акъудна, хизандизни инсаф тавуна (чӀехи пай аялар – рушар), зулумдик терг авун еке гъалатӀ тир. Гьич тахьайтӀа хизандик са тахсирни квач эхир! Са кардани, са касдизни абурун патай писвал авунин, зиян гунин чешнеяр авач. Абурук квай чӀехи тахсир пачагьдин хизан хьун я. Ида абур зулумдик тергдай бине гузвач эхир! Нетижа анжах белогвардейцийрин ажугълувал, жавабдин зулумлувал артухарун хьана. В.Ленина властда кӀвалахай девир куьруьди хьана. Гьа и вахтундани адалай хейлин крар алакьзава. И рекьяй чавай эвелимжи 1918-йисуз, Россия патал заланди ва гьахъсузди тиртӀани, Германиядихъ галаз кутӀур (дяведай экъечӀай) Брестский ислягьвилин гьакъиндай икьрар къалуриз жеда. Уьлкведин майишатдик са тӀимил хьайитӀани юзун-гьерекат кухтур НЭП (новая экономическая политика) кьабулунни важиблу серенжем тир. Амни яргъал фенач. Залан азардин нетижада саки 1922-йисалай В.И.Ленин уьлкведиз регьбервал гуникай къерех жезва. Куьруь уьмьрди адаз вичин фикирар, мурадар кьилиз акъуддай мумкин-вал гузвач. Амма адан теориядин ирсини неинки са Россиядин, гьакӀ дуьньядин халкьаризни еке таъсирна ва гилани адан метлеб квахьнавач. Инсаниятдин тарихда И.Ньютонан гравитациядин гьакъиндай закондихъ, А.Эйнштейнан относительностдин теориядихъ ва масабурухъ галаз санал марксизмдин ва ленинизмдин социалистический идеологияни, мичӀи чкада экв къалурзавай чирагъ хьиз, инсанрин рикӀера эбеди яз амукьда. Ленин гзафбуруз – иллаки Россияда авайбуруз дакӀан я. Къе адан душманарни дакӀанбур гзаф хьанва, абуру адакай тийизвай кас, талгьузвай ихтилат авач. ИлитӀзавай тахсирарни гъалатӀар тӀимил ваъ, гзаф жезва, ам тарихдай анихъ акъвазрай, инсанрин зигьиндайни акъудиз чалишмиш хьанва. Амма гьикьван лилипутар Гулливер (пагьливан) ярхариз алахъайтӀани, абурувай са затӀни жедач. Ленинан ирс, тӀварни галаз, эбеди яз инсаниятдин тарихда жеда. И.Джугашвили (Сталин) 1922-йисалай СССР-ДИН компартиядин ЦК-ДИН генеральный секретарь хьана. Уьлкведиз руководство гун, вири цӀийи кьилелай башламишун гьадан хиве гьатзава. Кьве дяведин (8 йис) нетижада Россия чкӀана харапӀайриз ухшамиш хьанва, халкьдин майишат тертибдай акъатнава, уьлкведа тӀегъуьнди (холера, тиф), гьар жуьре вирусрин азарри инсанар телефзава, каш, кӀвалах тийизвай промышленность, бейгьалда авай хуьруьн майишат – ибур Россиядин гьар йикъан гьакъикъат хьанва. ЦӀийи революционный властдин вилик гзаф залан везифаяр акъвазнава. Контрреволюция эхирдал кьван терг хьанвач, политический интригаяр (къал-макъал тун), заказдал инсанар яна кьиникьар, идеологический, экономический заговорар (чинебан союзар) датӀана кардик ква; гьамиша чархара лашар тваз гьазур «пятая колонна» (къецепатан агентар), РагъакӀидай патан капиталист уьлквейри вири патарихъай блокадада (гьалкъада) тун, санкцияр, шпионар, агентар – ибур вири сад хьана цӀийи властдин, режимдин аксина кӀвалахзавай къуватар тир. Къад йисалай тӀимил вахтунда уьлкведа гьалар дегиш жезва. Пландин бинедаллаз гьар вад йисалай (пятилеткаяр) цӀийи серенжемар тайинариз уьлкведа зурба промышленный революция кьиле физва. Индустриализациядин нетижада чи уьлкведа майишатдин вири хилериз талукь заводар, фабрикаяр, маса карханаяр гьерекатдик акатзава. Хуьруьн майишатда коллективизациядин программадик кваз колхозар, совхозар, гьабуруз технический рекьяй куьмек яз гзаф кьадарда МТС-АР ва маса жуьредин артелрин карханаяр арадал къвезва. Идеологиядин фронтдани агалкьунар малум жезва, куьруь са вахтунда куьгьне режимдилай атанвай халкьдин савадсузвал тергзава. Советрин цӀийи интеллигенцияди мировой (дуьньядин) дережадин литературадин эсерар, сегьнейрин тамашаяр яратмишзава ва искусстводин амай вири хилерай акун алай агалкьунар ва нетижаяр къазанмишзава. Илим вилик физва, уьлкведа электрификация гегьенш жезва. Советрин Союздихъ галаз дипломатвилин алакъаяр туькӀуьриз алахънавай уьлквеяр къвердавай артух жезва. Адан идеологиядин таъсир, чешне капиталист уьлквейриз хуш туштӀани, кьабулзавайбур, дуствал малумарзавайбур гзаф хьанва. Уьлкведа хьанвай дегишвилер, агалкьунар, къазанмишунар тестикьун яз 1936-йисуз Советрин Союздин цӀийи Конституция кьабулзава. И агалкьунри, нетижайри Западдиз секинвал гузвач, абуруз чпин къуншидал политикадин цӀийи режимдин социалистический уьлкве арадал атун анихъ акъвазрай, ам къвердавай мягькем хьун гьич бегенмиш туш. Адан чешне-таъсир чпиз акси патахъ тирди абуру фадлай кьатӀанва. Гьавиляй абур кисна ацукьнавач, аксивилин, адан вилик пад кьунин серенжемар гьазуруник ва кьабулуник фадлай экечӀнава. Кьисметдикай хкечӀ жедач, вахт гьахьтинди хьана. Европада фадлай милитаризмламиш (яракьламиш) хьанвай Гитлеран фашиствилин режимди кьил хкажзава. Ада вичин фикирар чуьнуьхни ийизвач, адан план пуд лагьай рейх туькӀуьрна, дуьньядал вичин агъавал малумарун я. И фикирар кьиле тухуна адаз са манийвални аваз аквазвач. Европадин лидерриз и гьакъикъат ашкара я, абуруз Гитлеран чапхунчи планрикай бегьем къурхуни ава. Гьар сад вичин хам хуьнин къайгъуйрик эгечӀунилай гъейри, абур вири сад хьана, кьилел кьве чин алай хам акъалжна, Гитлеран вилик ялтах амалар ийиз, чпин дуствал малумариз Германия Советрин Союздал гьалдарунин къайгъуйрик экечӀнава. Гитлерахъ абур галачизни вичин планар ава. Дуьньядин сад лагьай дяведи�� нетижайрал фадлай нарази Германияди сифте гьа Европа къачуна муьтӀуьгъарзава, ахпа ам Россия галайвал къвезва. И дяведикай гзаф кхьенва, адан нетижаярни дуьньяда малум я. Саки 4 йисуз кьиле фейи вичиз тешпигь авачир зулумрин дяве Советрин Союз гъалиб, Германия магълуб хьуналди куьтягь жезва. И дяведин себебрикай, нетижайрикай, вуж гъалиб хьана, тахсирлуди гьим тир лугьудай суалар ва гьуьжетар, къе 80 йисар алатнаватӀани, куьтягь хьанвач. Гилан несилри бязи чкайра тарих чпиз кӀанивал къекъуьриз, дегишариз гьарда вичин хийирдиз ишлемишиз эгечӀнава. Амма садавайни инкар тежезвай гьакъикъат сад я – гьа дяве куьтягь хьун малумарайдалай кьулухъ чи уьлкведин аксина дяве са юкъузни акъвазнавач. Ам къени давам жезва. Запад, кьиле США аваз вири Европа, СССР-ДИН, гила Россиядин аксина женгина ава. А женгина гьуьжетни гьамиша Советрин Союздин, Сталинан ролдикай физва, абур инкар ийизва. Запад, Россиядин амай душманар анихъ акъвазрай, алчахвилиз кьил янавай Россиядин бязи тарихчиярни, экспертарни ва маса «вири чидайбур» и тестикьунрихъ галаз шерик я. Абуруз ватандин абур, къамат маса гун кепекдайни туш, кепекдихъ абуру душманрин вилик вири эцигда. Абурун намус, гъейрат вич кепек хьанва.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Ахцегьа Ильяс лугьудай са агьваллу кас хьана. Чи кӀвал алай чкани «Ильясан вир» лугьуз, гьадан юрдар тир. Гьафтеда садра, гьар гьяддин юкъуз, ам вичин гъилибанни галаз Ахцегьрин гур базардиз къведай. Лап игьтияж авай хьтин са кесиб кас акуна, адан кӀвалихъ са чувал гъуьр ва я са гьер тухун тапшурмишдай. «Эгер хабар кьуртӀа, зи тӀвар кьаз тахьуй. За къачуна ракъурнавайди чир хьайитӀа, кимел зун алай чкадал адавай рахаз жедач», – лугьудай. Мусурман диндани «герек эрчӀи гъили гузвай садакьа чапла гъилиз чир тежен» лугьузва. Кесиб касди тӀалабдайла гайи ваъ, ваз адан игьтияжлу гьал акуна куьмек яз гайи садакьадин дережа артух я. Садакьа гьакӀ хъсан крар авуналдини, гишиндаз тӀуьн, чуплахдаз пек-партал гуналдини, рекьин мугьмандиз ксудай чка теклифуналдини гуз жеда. Абурулай виридалайни регьят садакьа-куьмек, гьелбетда, пул гун я. Парабуру гьакӀ авунни ийизва, амма а пул нагьакьан крара ишлемишун мумкин тирдакай ва гьа вахтунда адан гьа пис крара садакьа гузвай касни шерик жезвайдакай чна фикирзавач. Алай вахтунда, Аллагьдиз шукур хьурай, фахъ къекъвезвай саилар амач. Девир мублагь хьана, садакьа низ гудатӀа чизвач. ДИДЕ-БУБАДИН нафакьадикай хкатнавай, гьа са вахтунда вичин къазанмишун авачир студентриз гайитӀа хъсан я. Чирвилер къачунин рекье авай игьтияжлу, кесиб жегьилрин гъил кьазвай садакьа кьабул я.
+100 йис идалай вилик, 1921-йисан 26-сентябрдиз, духтур Гудаев Шуай Амрагьовичан хизанда хва Мегьамед дидедиз хьана. ГъвечӀи чӀавалай дирибаш, зигьинлу, ам пагьливан хьиз чӀехи хьана. Немсерин вашистри хабарсуз СССР-ДАЛ вегьейла, ватан хуьн патал ам хушуналди СА-ДИН жергейриз фена. Ватандин ЧӀехи дяведин активный иштиракчи тир ада Кеферпатан Кавказ, Украина, Молдавия, Румыния, Венгрия, Чехословакия азад авунин ва гуьгъуьнай Сахалин остров, Маньчжурия Япониядин чапхунчийрикай азад авунин женгера иштиракна. Ам «Женгинин лайихлувилерай», «Германиядин винел гъалибвал къачунай», «Япониядин винел гъалибвал къачунай» ва женгерин маса медалриз лайихлу хьана. Мегьамед Шуаевичаз гьакӀ Советрин уьлкведин ва Европадин шегьерар азад авунай, Днепр ва Дунай вацӀарилай элячӀунай, Прага къачунай И.В.Сталинан буйругъдалди 15 далай гзаф чухсагъулар малумарнай. Армиядай хтай 1946-йисан мартдиз М.Ш.Гудаева Дагсельхозинститутдин ветеринариядин факультетда кӀелунар давамарна ва 1948-йисуз ада инаг агалкьунралди акьалтӀарна. Далудихъ дяведин ва зегьметдин девлетлу тежриба галай пешекардал Ахцегь районда регьбервал гудай гьар жуьре къуллугъар (райондин ветеринариядин къуллугъдин, хуьруьн майишатдин управленидин кьиле акъвазна, Ахцегь райисполкомдин председателдин заместителвиле кӀвалахна) ихтибарна. Жавабдар и къуллугъар адалай чешнеллудаказ бажармишиз алакьна. Хуьруьн майишат вилик тухунин карда лайихлувилерай, райондин ва республикадин общественный малдарвал сагъламарунин агалкьунрай адан зегьмет са шумуд сеферда Дагъустан АССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамотайралди къейднай. 1960-йисуз адаз «Дагъустан АССР-ДИН ветеринариядин лайихлу духтур» лагьай гьуьрметдин тӀвар гана. 1965-йисан ноябрдиз Мегьамед Шуаевич РСФСР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Указдалди «РСФСР-ДИН ветеринариядин лайихлу духтур» лагьай гьуьрметдин тӀварцӀиз лайихлу хьана. 1966-йисан мартдиз лагьайтӀа, адан зегьмет СССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Указдалди «За трудовую доблесть» медалдалди къейдна. Идалай гуьгъуьниз, ам Дагъустан АССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин Указдалди «Республикадин вилик лайихлувилерай» медалдиз лайихлу хьана.2011-йисан 5-июлдиз, саки 90 йисан яшда аваз, кӀвачел алаз, Мегьамед Шуаевич рагьметдиз фена. Вичин яргъал уьмуьрда ам азарлу хьанач. Ада са жуьредин дарманарни эсиллагь ишлемишзавачир ва масабурузни и кар меслятзавай. Йисар физ алатзаватӀани, адан ватанэгьлийри Мегьамед Шуаевичан баркаллу крар рикӀел хуьзва.
+Алайди зулун вахт я. Гьаваярни къвез-къвез серин жезва. И чӀавуз кӀвалера чими авун патал инсанри пичер ва ихьтин маса тадаракар ишлемишзава. Гьайиф хьи, чна пожаррин ва угардин газдал зегьерламиш хьунин дуьшуьшрин вилик пад кьунин мураддалди кӀвалах тухузватӀани, йисан мекьи девирда пожаррин ва угардин газдал зегьерламиш хьунихъ галаз алакъалу бедбахтвилин дуьшуьшрин кьадар аквадайвал артух жезва. Газдин цӀу арадал гъизвай зегьерламишдай шейэрихъ ни жезвач. Гьавиляй гьавада абурун кьадар анжах махсус тадаракрин куьмекдалди чириз жеда. Кузвай шейэрин таъсирдик зегьерламиш хьунин сифте лишанрик кьилин тӀал, кьил элкъуьн, япара ван гьатун, вилерал накъвар атун, сивихъ кягъун, кьуру уьгьуь акатун, нефес къачуз четин хьун ва масабур акатзава. Исятда гзафбурун кӀвалера чимивал таъминарун патал газдин тадаракар ишлемишзаватӀани, хъуьтӀуьз кӀвалера пичер кузвайбурни тӀимил авач. Гьар гьина хьайитӀани ишлемишзавай пичер хъиткьерар авачир къайдадик квайбур хьун чарасуз я. ЦӀаяр хъийидай сезондин вилик гурмагъдин гьал ахтармишунни важиблу кар жезва. Чимивал патал гьам газдин тадаракар ва гьамни пичер ишлемишзавай вири чкайра дараматра ара-ара гьава къекъуьрунини цӀаяр акатунин вилик пад кьуниз къуллугъзава. Пичина цӀай хъувунвайла, адан заслонка ахъай авунни садрани рикӀелай ракъурмир. Газдин ва кӀарас кудай пичер къайдадикай хкатай вахтунда абур туькӀуьр хъувун патал чпихъ махсус чирвилер ва вердишвилер авай пешекарриз теклифна кӀанда. Винидихъ къейднавай къайдайрал амал авуни чаз чими ва къулай кьуьд куьчуьрмишдай мумкинвал гуда.
+ДакӀардай къвезвай ракъинин нурари кӀвалин чилел къизилдин рекьер кутунвай. Дидеди вичин гъвечӀи хва Руслан ксанвай кӀвалин рак ахъайна, аниз явашдиз камар вегьена.- Руслан, Руслан, къарагъ, чан хва! - милаимдиз лагьана вичин къе пуд йис хьанвай бицӀеказ дишегьлиди ва адаз темен гана. Къе адан хцин хайи югъ тир. Руслан лагьайтӀа, вич ахварай аватнаватӀани, ксанвай амалар ийиз, чинеба, вилерикай дидедиз килигиз, адахъ галаз къугъунарзавай, налу-гьуди им ахварик кума. И къугъун гьар экуьнахъ тикрар жедай.- Къе вун хайи югъ я, ву-у-в, ви рикӀелай алатнани? За ваз накь лагьайди туширни: цӀийи югъ хьайила, ви хайи югъ жеда, чна ам къейдда, ваз савкьватар гуда. Амма сивел хъвер алай бицӀека вилер ахъайзавачир.- ЦӀийи югъни хьанва, къарагъ, зи кьегьал, мубаракрай ваз! Вун фад-фад чӀехи хьурай! Дидедиз чизвай – мад хцивай эх хъижедачирди, ада исятда вилер ахъайдайди. ГъвечӀи Руслана явашдаказ яргъандикай гъилер яргъи авуна, дидедин гардан кьуна, вичив игисна. Дидеди хцин хъуьхъвериз гьасятда теменар гана, аялдиз чан-рикӀ авуна…
+Са сеферда вагьши гьайванри маймун чпин регьбервиле хкяна. Йикъарикай са юкъуз маймундин патав сикӀ атана, адаз: – Гила вун чи регьбер я, гьавиляй заз ваз са хатур ийиз кӀанзава: тама зав хазина жагъанва, ша, чкадал фена за ваз ам къалурда, лагьана. И гафар ван хьайила, маймун гзаф шад хьана ва ам сикӀрен гуьгъуьна аваз фена. Амалдар сикӀре маймун ракьаррин патав гъана: «Ингье, хазина ина ава, ам вахчу, заз валай вилик адав кягъиз кӀан хьанач», – лагьана ада. Маймунди фагьумсузвилелди ракьара гъил турла, ам ана гьатна. Гьа и арада сикӀре тамуз зверна, инал ана авай вири гьайванар гъана, абуруз маймун къалурна. – Куьне квез гьихьтин регьбер хкянаватӀа килиг, – лагьана ада! Аквазвани, адахъ эсиллагь акьул авач, ам лап регьятдиз ракьара гьатнава.
+Малум тирв��л, цӀаяр акатунин дуьшуьшар себеб яз инсанриз еке материальный зарарар жезва. Ихьтин вахтара гьатта абурун сагъламвал ва уьмуьр хаталувилик акатай дуьшуьшарни авачиз туш. Пожаррин вилик пад кьадай серенжемрал амал авун виридалайни умудлу кар я. Эгер квез са гьина ятӀани пожар хьанвайди чир хьайитӀа, идакай телефондай 101-нумрадиз зенгна пожарникриз хабар це. ЦӀаяр акатунин дуьшуьшрин вилик пад кьун патал кӀвалерин ва маса дараматрин патарив гвай кьуру векьериз цӀай ягъун, абурун мукьув цӀаяр хъувун кӀевелай къадагъа я. Кьуру векьериз ва маса зир-зибилриз абур са хатасуз чкадал тухвана, инсандин гуьзчивилик кваз цӀай яна кӀанда. Хуьрерин куьчеяр, тешкилатринни карханайрин, кӀвалерин гьаятар вахт-вахтунда кьуру векьерикай, пешерикай михьун чарасуз я. САД-САДАН мукьув гвай гьар жуьре дараматрин арайра цӀай акатдай шейэр эцигун, анра транспортрин такьатар акъвазарун пожарриз акси къайдаяр векъидаказ чӀурун жезва. И ва я маса чкадал пожар арадал атай чӀавуз махсус техника гьич са манийвални авачиз анив гьализ хьуни цӀай фад хкадардай мумкинвал гудайди рикӀелай ракъурмир. Яшайишдин кӀвалера, общежитийра чпе фад цӀай акатдай шейэр хуьн хаталу я. ЦӀаяр кьуниз акси къайдайрал амал авуни куь яшайишдин саламатвал таъминардайди гьамиша рикӀел хуьх.
+Гьукуматдин идарайри, меценатри ва кьилдин ксари мергьяматлувилин акцияр, адет яз, суварин йикъара тешкилда. Етим аялар, ялгъуз яшлубур, азарлуяр, игьтияж авай хизанар агъмишда, абуруз савкьватар гуда. Амма чи дуьшуьш кьетӀенди я, вучиз лагьайтӀа ам «Ахцегьрин ичерин Югъ» суварин серенжемрин сергьятра аваз гуьзлемиш тавур тегьерда арадал атана. Лагьана кӀанда, тӀебиатдин къулайсуз шартӀар себеб яз, шаз Ахцегьа жуваз недай ичерни хьанач, ичерив вердиш жемят са кило 60-70 манатдай базардай къачуниз мажбур тир. ЦӀи, Аллагьдиз шукур хьуй, гьич мукьва йисара тахьай хьтин бегьер ава, гьавиляй суварни кьиле тухвана, савкьватарни пайзава. «Жуван мал-девлетдилай садакьа гун хъсан кар я кьван, ша чна и суварин серенжемрик кваз жемятдивай гьардавай садкьве ящик хъсан ичер кӀватӀна, республикадин интернатризни аялрин ва яшлубурун кӀвалериз ракъурин. Им чи патай мергьяматлувилин суваб кар, гьакӀ Ахцегьрин ичерин бренд машгьурунни жеда», - лагьана су-варин оргкомитетдал райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилова. Хъсан теклиф «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова, гьакӀ оргкомитетдин вири членри разивилелди кьабулна ва администрациядин нубатдин совещанидал райондин актив ва чкадин СМИ-ДИН такьатрин куьмекдалди вири районэгьлияр хабардарна. Саки гьа йикъалай башламишна инсанри чпин хушуналди гьарда сад-кьве ящик ичер гъиз, райадминистрациядин гараж ацӀурна. И карда иллаки райондин волонтёрри, жегьилрин парламентдин членри чпин активвал къалурна, сагърай! Ингье, «Ахцегьрин ичерин Югъ» сувар алатайдалай кьулухъ, 19-октябрдиз, пар чӀугвадай «Газель» сифте машин ичер Али Исмаилован гуьзчивилик кваз (адахъ райондин СМИ-ДИН векиларни галай), виликамаз меслят хьайивал, Къарабудагъкент райондиз тухвана. Ана Ахцегьрин векилар райондин Общественный палатадин ва агъсакъалрин Советдин председатель Абдулгьамид Мамагишиева ва маса юлдашри хушдиз къаршиламишна. Абурун теклифдалди, ихьтин савкьват Къарабудагъкентда республикадин сергьятламиш мумкинвилерин аялрин 18-нумрадин махсус школа-интернатдиз (ГКОУ РД «КСКОШИ»), набут аялар ва жегьилар сагъар хъийидай Центрдиз (РЦДИП) ва аялрин бахчайриз пайна. Мергьяматлувилин акциядин гьакъиндай чухсагъул малумарунин гъвечӀи мярекат республикадин 18-нумрадин махсус школа-интернатда кьиле фена. Мярекатда кьиле Къарабудагъкент райондин кьилин заместитель, райондин бубайрин Советдин председатель Жамалутдин Жамалутдинов аваз районда яшайишдин политикадин хилен начальник, дишегьлийрин Советдин председатель Гуьльжагьан Темировади, культурадин хилен начальник Наида Мурзаевади, набут аялар сагъар хъийидай Центрдин директор Ака Исрапилова, школа-интернатдин руководитель Гуьляйбат Абулайшевади ва адан коллективди иштиракна. Анал Ахцегь райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилова райондин кьил Осман Магьмудовичан, райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаеван, гьакӀ вири районэгьлийрин патай чими саламар агакьаруналди къейдна хьи, «Ахцегь районэгьлийрин патай куь аялриз ичерин савкьват рикӀин сидкьдай я. Мергьяматлувилин и акциядикай, гуя багьна кьуналди чна неинки набут аялрин хатур къачузва (къуй и ичерикай набут аялриз дарман хьуй!), кьилинди, Дагъустандин стха халкьарин алакъаяр мягькемарзава. Гьа и йикъара Ахцегьрин тӀямлу ичер чна Дербент ва Махачкъала шегьерра набут аялрин ва яшлубурун КӀвалеривни агакьарда. Чна кьил кутуна тухузвай мергьяматлувилин и акциядикай чешне хьана, чи тежриба республикадин маса районризни чкӀидайдак умуд кутазва». Ичерин савкьват хушвилелди кьабулуналди, Къарабудагъкент райондин патай чухсагъулвилин гафар райондин кьилин заместитель Жамалутдин Жамалутдиновани Общественный палатадин председатель Абдулгьамид Мамагишиева лагьана. «Яргъал тир чи район, сагъсуз аялар рикӀел атана, абурун хатур къачузвай къуй квез чандин сагъвал хьурай. Ахцегьрин емиш багълар мадни абад, бегьерлу, берекатлу хьурай! Гележегда Ахцегь ва Къарабудагъкент районрин арайрин хуш алакъаяр экономикадин, яшайишдин, культурадин хилерайни чна активламишда», - къейдна абуру. Ахпа школа-интернатдин руководитель Гуьляйбат Абулайшевади кӀелун, ял ягъун, халкьдин гъилин-тупӀун сеняткарвилерални искусстводин месэлайрал машгъуларун патал ана набут аялриз яратмишнавай къулайвилерихъ галаз ва, гьелбетда, сергьятламиш мумкинвилерин аялрихъни абурун муаллимрихъ г��лаз чун танишарна. Малум хьайивал, ина Дагъустандин пара пипӀерай атана тербия къачузвай, сагъарзавай 122 аял ава. Яшайишдин шартӀарал (тӀуьнрал, ксудай чкайрал, гузвай чирвилерал ва пешекарвилин вердишвилерал) аялар чебни ва абурун диде-бубаярни (ина чаз гьабурун фикир чирдай мумкинвални хьана) гзаф рази тир. Пара диде-бубайри гьар гьафтеда киш-гьяддин йикъара чпин аялар кӀвалериз хутахизхкизва…
+«Жегьре лентӀ» - им дишегьлийрин хурун рак азардихъ галаз женг чӀугвазвай программадин тереф хуьзвай тешкилатринни кьилди ксарин халкьарин арадин лишан я. Халкьарин арадин ва вири Россиядин и акциядиз гила дагъустанвийрини шериквалзава. 23-октябрдиз, кишдин юкъуз, и акциядин серенжемар неинки са Махачкъаладин, гьакӀ вири республикада шегьерринни райцентрайрин больницайра тешкилна. Республикадин аялрин купулар хкуддай «Ахты» санаторийда и акциядиз талукь тир мярекат Ахцегь ЦРБ-ДИН духтуррин иштираквални аваз са югъ вилик, 22-октябрдиз кьиле тухвана. Санаторийдин залда и идарадин къуллугъчи дишегьлийрилай алава, Ахцегьрин ва Къурукаларин хуьрерин дишегьлийрини иштиракзавай. Мярекат, адан мана-метлеб ачухуналди ва мугьманар хушдиз тебрикуналди, санаторийдин кьилин духтур Жамиля Зейналовади ачухна. Ахпа Ахцегь ЦРБ-ДИН гинеколог Фатима Мисиевади, педиатр Махтум Асаевади ва санаторийдин медсестраяр тир Лейла Бабаевадини Анеля Назировади кӀватӀ хьанвайбуруз докладар кӀелна, ачух рикӀин суьгьбетарна. - ЦӀи и мярекат чна дуьз вад лагьай сеферда кьиле тухузва, - суьгьбетзава Жамиля Зейналовади. – «Жегьре лентӀ» лишанди общественностдин дикъет дишегьлийриз ара-ара жезвай акьалтӀай хаталу буьвел (опухоль) азардал желбзава. Чи мярекатдин ва санлай «Жегьре лентӀ» акциядин кьилин макьсад хаталу азардин вилик пад кьун ва я лап сифте кьиляй ам малумарна хьиз, сагъар хъувун патал дишегьлияр хурун рак азардикай хъсандиз хабардар авун я. И жигьетдай дишегьлийриз чпихъ гелкъвез ва азар чпи-чпиз чириз жеривал абуруз чирвилер гун, вердишвилер кутун важиблу я. Хурун ракдин пис азар вахтунда тайинарун, яни диагностика авун патал и йикъара Республикадин перинатальный, онкологиядин центрайрин ва ЦРБ-РА махсус хилерин ракӀарар ачух я. Гьакъисуз ийизвай диагностикадик маммография ва маммолог духтурди меслятар - консультация гун акатзава. Четин тушир и процедурайри дишегьли кьиникьал гъидай и азардикай хуьзва. Хурун железайрин пис буьвел-рак вахтунда малум хьуникди дишегьли адакай тамамвилелди сагъариз жезва. Мярекат дишегьлийри ширинлуйрихъ галаз чай хъуналди ва духтуррин меслятрихъ яб акалуналди бегьем хьана.
+Эй инсанар, писвал мийир, САДА-САДАЗ гьуьрмет ая! Эхиратда жеда хийир Имандикай суьгьбет ая. Гьич са затӀни и дуьньядай Тухуз жедач – рикӀел хкваш. Гаф лугьумир хатур хадай Хъсан гафар мецел гъваш. Дуьнья я им са вад йикъан, Хъсан кардал агатин чун. Чи яшайиш жеда масан – Пис кардивай къакъатин чун!
+Лезги халкьдин аслу туширвал патал ялавлу инкъилабчи
+Къази-Мегьамед Агъасиев (1882-1918) лезгийрин сифте социал демократвилин партия (Бакуда РСДРП(Б)-ДИКАЙ хкатнавай хел) яратмишайди ва адаз регьбервал гайиди я. Адан тӀварунихъ галаз виликан Россиядин империядин (Бакудин ва Елисаветпольский Губерниядин Кеферпатан паюнин, Дагъустандин областдин кьиблепатан паюнин Къубадин уезд) лезги халкьдин этносдин территорийра РСФСР-ДИН къурулушда аваз лезгийрин советрин автономия яратмишунин политикадин еке метлебдин алахъун (попытка) алакъалу я. Къази-Мегьамед Агъасиев Гьажи-Давудалай кьулухъ лезги халкьдин кьвед лагьай метлебдин сиясатдин деятель я. Ада лезги халкьдин аслу туширвал къазанмишун вичин инкъилабдин кӀвалахдин эхиримжи мурад яз эцигна. Гьа и метлеб лезгийрин милли социал-демократвилин «Фарук» партиядин асулди тир. Им Россиядин къурулушда аваз лезги халкьдин милли аслу туширвилин мурад я. И кар 1918-йисуз къазанмишдай мумкинвал ганач, амма ам гьелени лезги халкьдин уьмуьрдин кьилин политикадин метлеб я.
+«Уьмуьрда жуван ихтиярар гьамиша хуьх! Гьатта ваз са затӀни кьисмет тахьайтӀани, вавай вун намусдин вилик жавабдикай къутармишиз жеда» (
+Социализмдин цӀийи уьлкведа лезги халкьдин аслу туширвал патал ихтияр (и кар патал лезги халкь кӀвачел ахкьулдунин гьакъиндай хиялар авур инкъилабчи Къази-Мегьамед Агъасиева женг чӀугунай) лезги маса инкъилабчийри ва Къ.Агъасиева вичини советрин халкьарин стхавилин хизанда барабар ихтиярар аваз вилик финихъ галаз алакъалу ийизвай. Амма и мурад 1918-йисуз туьркверин оккупацияди ва лезги халкьдин чилерин чӀехи паюнал пантюркиствилин майдан яратмишуни кьилиз акъуддай мумкинвал ганач.
+2022-йисуз Къази-Мегьамед Агъасиеван 140 йис тамам хьанва. И халкьдин регьбер ва игит инсан гьеле советрин девирда гьахъсуздаказ рикӀелай ракъурнавай. Алай вахтундани и кар давам жезва. Гьа са вахтунда чир хьун лазим я хьи, ада лезгийрин «Фарук» тӀвар алай сифте сиясатдин партия яратмишна ва лезги халкь патал вичин чан гана. Чун и гьахъсузвал туьхкӀуьр хъувуниз мажбур я. КЪАЗИМЕГЬАМЕД Агъасиев 1904-1918-йисарин Кавказдин машгьур кас, большевик ва инкъилабчи, идея авай социал-демократ, халкьдин регьбер, вичин халкьдин экуь гележег патал женгчи тир. Ада чи хайи чил туьркверин интервентрикай хуьналди вичин чан гана. 1918-йисан 19-сентябрдиз ам туьркверин военный ставкадин къарардалди Куьре округдин Кьасумхуьре гуьллеламишна. Къази-Мегьамедан кӀвалахда виридалайни важиблуди ада тарихда сифте яз лезги халкьдин милли партия яратмишун хьана. Гележегда ам РСДРП(Б)-ДИН къурулушда десте яз арадал атана. Лезгийрин милли социал-демократвилин партия яз «Фарук» инкъилабчияр тир Къази-Мегьамед Агъасиева ва Мукьтадир Айдинбегова 1907-йисуз РСДРП(Б)-ДИН Бакудин комитетдин къвалав яратмишнай. «Фарук» па��тиядин штаб-квартира Баку шегьерда авай. Къад лагьай асирдин эвелра адан чӀехи пай лезги фялейрикай ва интеллигенциядикай ибарат тир. Партиядин асул кӀвалах лезги халкьдин Бакудин ва Елисаветпольский губернийрин ва Россиядин империядин Дагъустандин областдин Кьиблепатан паюна авай этнозонада гегьенш хьана. Лезги халкь сиясатдин рекьяй савадлу авун ва лезгийрин арада социализмдин (марксизмдин) фикирар таблигъат авун «Фарук» партияди вичин кьилин кар яз гьисабзавай. «Фарук» партия арадал атун ва вилик фин Баку шегьерда кьиле фена. Ам а йисара лезги халкьдин культурадин меркез тир. Месэла, лезгийрин сифте театрни Баку шегьерда яратмишнавай. Ам тешкилайбур Къази-Мегьамедан хайи Самур округдин Ахцагьрин хуьруьн инсанар тир. Баку шегьерда лезги театр лезги интеллигенция ва виридалайни савадлу инсанар кӀватӀ жедай чкадиз элкъвена. Лезгийрин сиясатдин «Фарук» сифте партиядин штаб-квартирадикайни гьа ихьтин чка хьана. Партиядин лишан «Гьахълувилин женгчи» тир (араб чӀалай таржума авурла гьахълуди). Им милли социал-демократвилин десте тир. Ада вичин мурад лезги халкь яшамиш жезвай территорияда гьахълу советрин къурулуш тестикьарун ва инкъилабди гъалибвал къачурдалай кьулухъ РСФСР-ДИН къурулушда аваз лезгийрин автономия яратмишун яз гьисабзавай. Партиядин кӀвалахда кьве девир авай. Сад лагьай – асул девир савадлувал гунин сиясатдин кӀвалахдихъ галаз алакъалу тир ва ам 1907-1917-йисарал гьалтна. «Фарукдин» кӀвалахдин кьвед лагьай девир 1918-йисаз (январь-декабрь) талукьди хьана. И девирда лезги халкьди Кавказдиз сухулмиш хьанвай туьркверин армиядихъ галаз партизанвилин дяве тухузвай. Партиядин кьвед лагьай девир февралдин инкъилабдилай кьулухъ РСФСР-ДА лезги халкьдин милли аслу туширвилин чалишмишвилихъ галаз сихдаказ алакъалу тир. 1918-йисан майдиз-сентяб
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Чна райондин руководстводин, райсобранидин депутатрин патай квез Россиядин халкьдин садвилин югъ рикӀин сидкьидай мубаракзава. Садвили ва тупламишвили чи халкьдиз са шумудра тарихдин четин уламрай агалкьунралди экъечӀдай мумкинвал гана. Инанмиш я хьи, чи уьлкведин халкьарин садвили ва дуствили алай аямдани чи обществодин вилик акъвазнавай важиблу месэлаяр галай-галайвал гьялдай мумкинвал гуда. Къуй квехъ виридахъ чандин мягькем сагъвал, уьмуьрдин хушбахтвал, чи Ватандин – чӀехи Россиядин хушбахт гележег патал чӀугвазвай зегьметда еке агалкьунар хьурай!
+Лезги халкьдин аслу туширвал патал ялавлу инкъилабчи
+рдиз туьркверин оккупацияди и мурадар кьатӀна ва 19-сентябрдиз лезги партизанвилин гьерекатдин регьбер Къази-Мегьамед Агъасиев телефна. «Фарук» партия кардик кваз хьайи вири девирда Къази-Мегьамед Агъасиеван женгинин юлдашвиле Мукьтадир Айдинбегов экъечӀна. Къази-Мегьамед яна кьейидалай кьулухъ ам яргъалди яшамиш хъхьанач ва гьамни туьркверин оккупантри жазаламишна кьена. Кьве лезги инкъилабчини халкьдин рекье викӀегьдаказ телеф хьана. Къази-Мегьамед Гьажи-Давудалай кьулухъ лезги халкьдин тарихда кьвед лагьай тӀвар-ван авай кас я. Ам чи халкьдин лап хъсан гележег патал женгчи яз экъечӀна. Имни гьар са лезгидиз чир хьун лазим я. Къази-Мегьамедан кӀвалахда большевиствилин терефдилай гъейри, лезги халкь патал мадни важиблу са вуч ятӀани ава. И кар Къази-Мегьамед Агъасиеван биограф, Дагъустандин тӀвар-ван авай алим, вичи инкъилабчидин биографиядай илимдин кьве кӀвалах чапдай акъудай профессор Эмиров Нурмегьамед Пираметовичан дикъетдикай хкатна. Ада кхьей Къази-Мегьамедан биографиядай сад лагьай ктаб 1940-йисуз чапдай акъатна. Кьвед лагьай ктабдиз 1957-йисуз дуьнья акуна. Кьве сеферда чапнавай и ктабдилай гъейри, Къази-Мегьамед Агъасиеван биография мад садрани ахтармиш хъувунач. Советрин девирдин вири ктабра баянар гудайла анжах тек садди тир Н.П.Эмирован ктабдикай менфят къачузва. Къази-Мегьамед Агъасиеван къиметлувал ам я хьи, большевиствилин кӀвалахдилай гъейри, ада лезги республика яратмишунин проект вилик эцигна. ИНКЪИЛАБЧИ-МАРКСИСТДИН фикирдалди ам РСФСР-ДИН къурулушда советрин автономиядин жуьреда кардик жедай. Завай гьеле инкъилабчидин яратмишунрихъ галаз алакъалу архивдин хсуси материалар са гьина ятӀани аматӀа, гьелелиг тайинариз хьанач. Ам яна кьейидалай кьулухъ кьилдин ксарихъ галаз чарчин алакъаяр, важиблу чарар, дневникар, Бакуда «Фарук» партиядин документар гел галачиз квахьна, сад-кьвед амукьна хьайитӀани, анжах лап гъвечӀи кьадарра. Къази-Мегьамеда РСДРП(Б)-ДА милли кьилдин хел яратмишунин делилди ачухдаказ а кар къалурзава хьи, адахъ милли жуьредин сиясатдин тайин тир мурадар авай. Большевикри Бакудин коммунада лезгийрин кьилдин хел яратмишнавайди гьисаба кьунин делилди а кардин гьакъиндай шагьидвалзава хьи, Къази-Мегьамедан ихьтин планар абуру хъсанбур яз гьисабзавай. Эгер лезгийрин ва талышрин кьиле тефей советрин автономийрикай рахайтӀа, малум жезвайвал, гьеле 1917-йисуз, туьркверин интервенция гьеле авачирла, Кьиблединни рагъэкъечӀдай патан Кавказда дибдин ва виридалайни ири кьве халкь авай. Кьадардал гьалтайла абур регионда виридалайни гзаф авай. Абурни лезгиярни талышар тир, чебни милли аслу туширвал патал ина сифте кандидатар тир. Вири крар хъсандиз кьиле физвай дуьшуьшда большевикрилай РСФСР-ДИН къурулушда аваз лезгийрин ва талышрин милли республикаяр яратмишиз жедай. Сад лагьай республикадик виликан Бакудин, Елисаветпольский губернийрин ва Дагъустандин областдин Кьиблепатан дибдин дагълух халкьар, са этносдин тарихдин, культурадин, менталитетдин халкьар, кьвед лагьай талышдин республикадик лагьайтӀа, талышар ва абуруз мукьва Иран чӀалал рахазвай татар, дагълух чувудар, Закавказьедин туьрквер ва лезгийривни дагълух халкьарив гекъигайла чеб чпиз ��арихдин рекьяй мукьвал тир амай халкьар акатдай. Гьакъикъатда, стхавилин ихьтин кьве республика яратмишун и четин регионда гьар жуьре этносрин халкьар барабардаказ вилик фин патал вижевай жуьре жедай. Идалайни гъейри, и карди этнополитикадин гьалар къайдаламишдай, инин гележегда этносдиз талукь гьуьжетрин вилик пад кьадай мумкинвал гудай. Амма Кавказдин политикадин аренада хабарни авачиз къецепатан игрок пайда хьана. Ада вичин хсуси миллетчивилин планар фикирдиз къачунвай. И месэладихъ гьихьтин къимет аватӀа, адаз метлеб авачир. Нетижада тарих маса терефдихъ элкъвена.
+Гьа икӀ, мумкин тир, лезгийрин ва талышрин советрин республикайрин чкадал «Кавказда пантюркизмдин майдан» пайда хьана – туьрк чӀалан оттоманский нугъат авай туьркверин республика, чкадин дибдин халкьарин дустагъ. И республикади анжах са Туьркиядин геостратегиядин планриз, итижриз ва мурадриз жаваб гузвай.
+Советрин социализм анжах адан винел пад тир, адан манади лагьайтӀа, социализмдин фикирриз ва коммунизмдин интернационализмдиз эсиллагь жаваб гузвачир. Гафунин вири манада лугьуз жеда хьи, 1918-йисуз пантюркизм винелай Азербайжандин советрин социалистический республикадиз элкъвена. Ина советрин законри ва конституциядин къалурунри кӀвалахзавачир. Гьакъикъатда республикада туьркверихъ маса халкьарал, туьрк чӀалахъ маса чӀаларал атайла артуханвал авайвилин фикир кьилиз акъудзавай, тӀебии тушир рекьелди туьрк агьалийрин кьадар артухарзавай, дибдин халкьариз талукь яз шовиниствилин ва истисмарвилин политика (сиясат) кьилиз акъудзавай ва абур ассимилироватзавай, халкьаривай вири ихтиярар, тарих, культура къакъудзавай. 1918-йисуз Апшерондин полуостровдал вичин майдан (плацдарм) яратмишунин патахъай туьркверин план чукӀурдай мумкинвал гьеле амай. И йисуз ихьтин фикирар кьилиз акъудуниз Бакудин коммунадин милли инкъилабдин къуватри (лезгийри, талышри ва масабуру) манийвалзавай. Абурун мурад неинки Советрин власть тайинарун, гьакӀ советрин халкьарин ихтияррин гьакъиндай Сталинан декларациядин бинедаллаз чпин халкьарин аслу туширвал къачун ва абуруз талукь яз тарихдин гьахълувал арадал хкун тир. Гьавиляй Кьиблединни РагъэкъечӀдай патан Кавказдин региондиз сухулмиш хьуналди, туьрквери сифте нубатда чпин чилерал хсуси республикаяр яратмишдай ниятар авай ксар физический рекьяй тергунин мураддалди абур винел акьулдзавай. Туьркверихъ идаз акси планар авай. Туьркверин интервентриз акси яз инкъилабчи Къази-Мегьамед Агъасиеван мурадар масадбур тирвиляй ам пантюркистрин гуьллеламишдай сиягьда сифтеди тир. Виринра адан гуьгъуьна къекъвезвай. Лезги инкъилабчиди гьеле Россиядин империяда, чпин милли идеология гваз пантюркистар-мусаватистар Апшерондин полуостровдал пайда жедалди хейлин вахт амаз тешкиллувилин кӀвалах кьиле тухузвай. Лезгийрин инкъилабчийри 1904-й��салай 1917-йисал кьван РагъэкъечӀдай патан Кавказда Советрин власть тайинарун патал кӀвалахзавай. 1917-йисан 13-ноябрдиз вичик инкъилабчи Къази-Мегьамед Агъасиев акатай Бакудин большевикрин комитетди кьил кутуналди, Закавказьеда сифте яз Апшерондин полуостровдал Советрин власть тайинарунин гьакъиндай къарар акъудна. 25-апрелдиз Бакудин Советдин заседанидал Бакудин СНК тешкилнай. Адакай Апшерондал пролетариатдин (фялейрин) диктатурадин орган хьана. Амма туьркверин миллетчияр полуостровдал чпин мумкинвилер гъиляй ахъайдай къайгъуда авачир. Февралдин инкъилабдилай кьулухъ кьве варз алатнамазди абур виликан Россиядин Кавказда пайда хьана. Туьркверин аскерар мусаватиствилин республика яратмишунив эгечӀна. Гуьгъуьнай ам Азербайжан ССРДИЗ элкъуьрна. Эгер РСДРП(Б)-ДИН лезгийрин милли десте гьеле 1907-йисуз арадал атанайтӀа, вичин бинеда асул кьве фикир – туьркверин миллетчивал ва Азербайжан Республика яратмишунин проект авай «Туьркверин федералистрин партия» («Мусават») анжах 1917-йисуз февралдин революциядилай кьулухъ Баку шегьерда туьркверин миллетчийри тереф хуьналди яратмишнай. Бес «Мусават» партия яратмишнамазди Бакуда РСДРП(Б)-ДИН къвалав гвай лезгийрин «Фарук» партиядин кӀвалах 10 йис алатайдалай кьулухъ гьикӀ акъвазна. Гьа «Мусават» пайда хьанмазди лезгийрин социал демократвилин партия чкӀунал гъана. Имни «Фарукдин» кьиле акъвазнавай ксар яна кьинихъ галаз алакъалу тир. «Фарук» партиядин жергейра хьайи Нажмудин Самурскийдивай адан кьилин руководителар киникьалди жазаламишайдалай кьулухъ вичин кӀвалах давамариз хьанач, гьикӀ лагьайтӀа, 1918-йисалай кьулухъ пантюркистрин къуватри адаз манийвилер гузвай. Гьуьжет алач хьи, лезгийрин автономиядин фикир чукӀунин асул себеб туьркверин аскерар Кавказдиз сухулмиш хьунихъ ва лезгийрин сиясатдин деятелар тир Къази-Мегьамед Агъасиев ва Мукьтадир Айдинбегов кьена жазаламишунихъ галаз алакъалу тир. 1918-йисан апрелдин юкьвара туьрквер сухулмиш хьайидалай кьулухъ Кавказда мусибатдин вакъиаяр кьиле фена. И карди регион стхади стха рекьидай граждан дяведиз чӀугуна, гьакӀни гележегда Къарабахдин дяведин бине кутуна. Алай вахтунда Туьркияди и чуьруькда иштиракзава ва алай аямдин Азербайжан яракьламишзава ва адаз дяведа куьмекар гузва. Туьркверин оккупантар Кавказда Германиядинни Туьркверин кьушунрин верховный главнокомандующий ЭНВЕР-ПАШАДИН стха НУРИ-ПАШАДИН тапшуругъдалди кардик квай. Вичиз Германияди яракьар гузвай туьркверин армиядал халкьдин къатар алдатмишунин мураддалди «Кавказда мусурманрин армия» тӀвар эцигнавай. Туьрквери исламдикай далда кьазвай, гьакъикъатда лагьайтӀа, абурухъ анжах миллетчивилин, пантюркиствилин мурадар авай. Туьрквериз Кавказдин дибдин халкьарикай садрани чпиз барабар терефдарар аквазвачир. Абуру а халкьар анжах вассалар яз гьисабзавай.
+«…Интерв��нтри чеб Кавказда кьунвай уьлкведа хьиз тухвана, ина колонийрин лукӀвилин ва террордин къайда кардик кутуна. Абуру ракьун рехъ, порт, банк, почта, телеграф, суд чапхунна, инрай чӀулав нафт, сар ва маса девлетар хутахиз эгечӀна.»
+(Дагъустанда Советрин власть тайинарун патал женг. Документрин ва материалрин кӀватӀал. 1917-1921-йисар, М., 1958. 17-чин). Туьркверин аскеррин зулумкарвал ва инсафсузвал тек са лезгийри эхнач. Абуруз виридалайни гзаф зиянар хьана, гьикӀ лагьайтӀа, лезгийрин вири этнотерритория, гьакӀни Юкьван Дагъустандин са кьадар пай, кьилди къачуртӀа, Къазикъумухдин ва ЦӀудахардин хуьрер туьркверин чапхундик акатна. Идан гьакъиндай, 1918-йисан сентябрдиз-декабрдиз чапдай акъатай «Дагъустан» газетдин макъалайра хабар гузва.
+«Туьрквери инкъилабдин элементрин эменни къакъудзава лугьуз округрин агьалийрин шейэр санихъай санихъ тарашиз эгечӀна. …Туьркверин офицерри дагъвияр са себебни авачиз гатазвай, халкьдивай абурал гьалтзавай вичи шейэр къакъудзавай. Анжах са Къазикъумухдин округдал 150000 къизилдин манатрин кьадарда контрибуция эцигнавай. Гьа и округда туьркверин каймакамди (полковникди) дустагъдиз 80 далай гзаф инсанар гадарна. Дучи, Убра, ЦӀудахар ва маса хуьрерай тир дагъвияр асмишнавай. Оккупантри чпичеб тухузвай тегьерди дагъвияр ажугъламишзавай. Дагъустандин агьалийри туьркверин авантюристар гьихьтинбур ятӀа фад кьатӀана. Дагъвияр «Дагъвийринни туьркверин» армиядиз гужуналди мобилизация авунин рекьяй туьркверин башибузукьрин алахъуни абурун патай иллаки еке ажугълувал арадал гъана. Туьрквери гьасятда чпин регьберривай кьушунар гъун истемишна. Агьалийри идаз кьетӀидаказ аксивална. Туьрквер чпин жандармерия галаз саки гьар са хуьр женг чӀугуналди къачуниз мажбур хьана.»
+(«Дагъустан» газет, №№13, 15. 1918-йисан 15-декабрь). Архивдин документар туьркверин армиядик экечӀуникай кьил къакъудун ва абурун зулумкар цӀийи къайдайриз муьтӀуьгъ тахьун себеб яз лезгияр ва дагълух маса халкьар зулумкарвилелди жазаламишай дуьшуьшрив ацӀанва. Эгер рикӀиз кӀан хьайитӀа, 1918-йисуз Дагъустан туьрквери кьуникай тамам ктаб кхьейтӀа жеда. Аламатдин кар ам я хьи, ихьтин ктабар чахъ авач. Гьавиляй жуван фикирар деллиламишун патал жуьреба-жуьре чешмеяр ишлемишуниз мажбур жезва: «Германиядинни туьркверин оккупантрив Дагъустандин дагъвияр, кьилдин хуьрер квачиз, лап писдаказ эгечӀзавай. Гьавиляй туьрквери муьтӀуьгъ тахьанвай дагъвийрихъ галаз женг чӀугун патал къелейра махсус комендатураяр яратмишна. Чпиз къуллугъуникай кьил къакъудзавайбур туьрквери асмишзавай…» (ЦГАОР, ф.3718, оп.2, ед.хр.45, л.25.97.98.99.100. Гьа ина, оп.2, ед.хр.45, л.22). 1918-йисан туьркверин интервенциядиз талукь яз, советрин девирдин Дагъустандин тарихдин ктабра мукьвал-мукьвал ихьтин цӀарар гьалтда:
+«Са диндал алай туьрквери чпиз хсуси государство яратмишиз куьмек гуда лагьай дагъвийри�� яргъал вахтунда аваз хьайи умудар яваш-яваш чкӀизвай».
+Туьрквери 1918-йисуз неинки куьмекнач, абурухъ эсиллагь идаз акси фикирар авай. Ингье гьавиляй абуру РСФСРДИН къурулушда аваз лезги инкъилабчийри лезги республика яратмишунин гьакъиндай абурун вири алахъунар чукӀурна. Лезги халкьдин регьберар лагьайтӀа, абуру виринра физический рекьяй тергзавай.
+«…Дербентдин кьиле Г.Мурсалов авай коммунистрин дестеди лезги зегьметчийрин арада туьрквериз акси агитация кьиле тухузвай ва абуру зегьметчийриз интервентрин аксина женгиниз къарагъуниз эверзавай. И десте (Г.Мурсаловни кваз) интервентри гуьллеламишнай
+Туьрквери армиядиз лезгийрин умуми мобилизация малумарнавай. И кардикай кьил къакъудзавай лезгияр гьа чкадал яна рекьизвай. Гьа ихьтин гьалар Къубадин уезддани авай. Ина туьркверин армиядин жергейрик экечӀуникай кьил къакъудзавай лезгияр массовый къайдада ягъиз рекьизвай. Туьркверин армияда къуллугъуникай кьил къакъудунай «каймак» лугьудайда, яни Куьре округдин вичи-вич малумарнавай губернатор ТАКЮДИН-БЕЙДИ къуллугъдикай кьил къакъудзавай вирибур асмишунин буйругъ гана. Чкадин агьалийрик кичӀерар кутунин мураддалди энгел тавуна Бут хуьряй (Буткент) ва Вини-Ярагъ (Ашага-Ярагъ) хуьрерай жегьил лезгияр тир Гъени ва Али виридаз аквадайвал асмишна. Ихьтин кьиникьар, гатунар, чкадин агьалийрин намусдик ва лайихлувилик хуькуьрунар округда гзаф кьадар хьана. А девирдин документра ва архивра идан гьакъиндай вири делилар ава. Инкъилабдин а йикъарин тарих ахьтинди я хьи, Кавказдин кьисмет Кавказда ва Кавказдин халкьари ваъ, гьатта Москвадани гьялзавачир, адан кьисмет Стамбулда младотуьрквери тайинарзавай. Абуру гъавурда такьадай тегьерда Кавказдин кьисмет гьялунин ихтияр бинесуздаказ чпин хивез къачунвай. Ихьтин ихтиярни Туьркиядихъ садрани хьайиди туш. Заз а кардал фикир желб ийиз кӀанзава хьи, Кеферпатан Кавказдин дагъвийрин аслу тушир республика яратмишунин гьакъиндай тӀвар-ван авай манифест 1918-йисан эхирда са гьина ятӀани Кавказда ваъ, Стамбулда чапнавай. Ина туьрквери «жибиндин» Дагълух гьукумат тешкилнавай. Ам туьрквериз къулай тир чкадин халкьарин векилрикай ибарат тир. Абуруз ихьтин «саналди кӀвалахунин» къиметдин гъавурда авай. Дагълух уьлкведин малумарнавай «аслу туширвал», гьакӀ тӀвар патал тир. Гьакъикъатда чилер туьрквери идара ийизвай. И вахтунда Кеферпатан Кавказ жезмай кьван къайдадикай хкудунин, вирибур вирибурухъ галаз хъел авунин, гъвечӀи чуьруькриз, граждан дяведиз рехъ гунин везифа вилик эцигнавай. Ихьтин шартӀара туьрквериз Кавказ чапхуниз ва туьркверик кухтаз регьят жедай. Имни младотуьркверин ва пантюркистрин эхирдин мурад тир. Туьркверин интервентри
+«халкьдин къатар алдатмишун патал дагъвийриз чпин «мейилвал» гегьеншдиз машгьурзавай. Абуру Тифлисда марионеткайрин «дагълух гьукумат» тешкилна. Адан ��ъурулушда Кавказдин дагъвийрин Союздин виликан членар тир Конев, Бамматов, Цаликов, Гьайдаров авай. Ада дагълух вири халкьариз чпин таъсир чукӀурунин чалишмишвал авуна. И гьукуматди ЧӀулав гьуьлелай Каспий гьуьлел кьван экӀя хьанвай дагълух уьлкве яратмишуникай хияларзавай. Туьркверин чапхунчийри адахъ галаз икьрар (соглашение) кутӀунна. Адан бинедаллаз туьркверин кьушунар и «гьукуматдин» армия яз малумарнавай»
+Гьакъисагъ зегьметди хъсан нетижаяр гуда
+Нариман ГЬАЖИЕВ, РФ-ДИН журналистрин Союздин член,зегьметдин ВЕТЕРАН(ЭВЕЛ 42-43-нумрайра)
+Яракьда Россия дакӀан Западдин идеалар кьуна, абурун идеология пропаганда ийизва, гуя россиявийрин уьмуьр анжах Европадихъ галаз мукьва ва дуствиле хьайитӀа, хъсан жеда. Абурун теклифдал тарихдин ктабра Ватандин ЧӀехи дяведин вакъиайрикай, гьа дяведикай вичикай дегишарна, чӀурукӀа лап куьруь делилар гузва. Еке хатадик Урусатдин советрин литература акатнава, аялриз школайра кӀелун патал советриз акси писателар, шаирар теклифзава, агалкьзавай несил советрин девирдиз акси руьгьдал алаз тербияламишунив эгечӀнава. Десоветизация пропаганда авуна кӀвенкӀве жергейра яратмишунин интеллигенция, артистар, музыкальный попса, кинематографни кваз ава. Тажуб жедай кар ам я хьи, советрин девир негьзавайбурун жергеда гьа советрин властдихъ галаз дуствиле хьайи, советрин шабагьрин иесияр тир писателар тӀимил авач. Абурукай оборотенар (хам, чин дегишдайбур) хьанва. А.Солженицына, В.Некрасова ва я Е.Евтушенкоди чи уьлкведин режим дакӀан чпин гьиссер чуьнуьхнач. Аксивал къалур тавур Войновича, Астафьева бязи масабурни галаз къе урусрин ва советрин государственность вич инкарзава, яни герек авачир, тахьана кӀанзавай гьакъикъат яз гьисабзава. Ачухдиз санални садани лугьузвачтӀани, виридаз чир хьун лазим я, дяведа Ленинград немсерив вахгана кӀанзавайди тир гафар сифте лагьай кас советрин писатель Виктор Астафьев я. Гуьгъуьнай адан терефдаррин сесерни пайда жезва. Ада Гитлерни Сталин са жергеда авайбур яз малумарнава. Ихьтин идеология гвай лицемерный (кьве чин алай) деятелар авай уьлкве чукӀун тажуб жедай кар туш.*** Пачагь 1-Петра Европадиз пенжер (дакӀар) акъудна лугьузвай ихтилат фадлай чизвай ва вичихъ бине авайди я. Европа Урусатдилай фад уях хьанвай, уьмуьрдин, культурадин, илимдин, идеологиядин рекьерай ам вилик фенвай ва еке агалкьунарни къазанмишнавай. Вич руьгьдай реформатор пачагь яз Петрди Россиядин уьмуьрдиз, яшайишдиз хейлин цӀийивилер гъизва, илим вилик финизни куьмек жезва. И кардихъ гележегда маса терефни хьана. Европади Россия кваз такьаз, адаз винедай килигиз, инин халкь савадсуз, авам, вагьши варварар яз гьисабзавайтӀани, чиниз абурун пешекарар, алимар ва гьакӀ дуьшуьшдикай менфят къачуз кӀанзавай авантюристар, контрабандистар ва ахьтин масабурни къвез эгечӀна. Ахьтинбур иллаки императрица Елизавета Петровнадин ва гуьгъуьнлай императрица II Екатеринадин девирра гзаф атана. Гьавиляй Россиядин илимрин академийра, университетра ва маса кар алай чкайра къецепатан уьлквейрин алимри, пешекарри вири жилавар чпин гъиле кьуна кӀвалахзавай. Абуру чкадин алимриз, кар алакьдай пешекарриз рехъ тагуз, вилик пад кӀевиз, анжах чпинбур вилик кутаз хьана. Урусатдин самоучкайрин, алимрин идеяяр чуьнуьхай дуьшуьшарни жезвай. Тарихда и кар эхиз тахьай М.Ломоносован бунт малум я. Ада Россиядин илимрин Академиядин сессиядал иностранный алимар, абурун пехилвилин усал крар малумарна вичи абурукай вуч фикирзаватӀа вири лагьана. Еке къал-макъал къарагъна, масанрай чиниз атанвай алимар дериндай бейкеф ва ажугълу хьана чи алимдин кьилел чӀулав цифер кӀватӀ хьана. Императрица Елизаветади Ломоносов хатадикайни жазадикай къутармишзава. Гьелбетда, Европадин адетри россиявийрин уьмуьрда еке роль къугъвана. Идахъ гележегда маса нетижаярни жез эгечӀна. Западдал кьару хьанвай аристократризни интеллигенциядиз жуван халкь бегенмиш яз амукьзавач, адаз гьа Западдин вилерай килигиз, абурун мецелай къимет гуз эгечӀзава. Гьа чӀавуз башламишай ва несилрилай несилриз фейи Западдин вилик юкь агъузун адетдиз элкъвена даимлухди хьанва. ХVII асирдин эхирдилай эгечӀна вири ХIХ асирда Европадин вилик юкь какурун (унижение), анихъ къанихдиз майилвал авун Россиядин высший обществодин кьилин къайда жезва. Европади вун негьзава – вуна адаз икрам. И кар аквазвай ва ам дакӀан прогрессивный векилар Россияда гзаф ава. Ихьтин шартӀара урусрин машгьур шаирди ихьтин цӀарар кхьенай:
+Советрин девирда и адет зайиф жезвайди хьиз аквазвай, вучиз лагьайтӀа адахъ бине, адал амалзавай аристократарни дворянар амачир, халкь цӀийи уьмуьр туькӀуьрунал машгъул тир, цӀийи девирдихъ, экуь гележегдихъ абур инанмиш я, умуд кваз гьанихъ гьерекатзава. Тарихдихъ гьар жуьредин чешнеяр жеда, абурухъ тикрар хъижедай адетни ава. Алатай асирдин къад лагьай йисара Россиядин интеллигенциядин лап хъсан векилар гьа гьамиша вил галаз хьайи Западдихъ катна. И чӀавуз гьеле граждан дяве куьтягь хьанвачир. Гила гьа граждан дяве эвеззавай Россиядин спецоперация мажбур хьана башламишнава. Чаз вуч аквазва? Тикрар хъхьай тарих. Россиядин обществодин ватан дакӀанбур – либеральный пай гьа Западдихъ ахмиш хъижезва. Адет адет яз амукьзава. 16 агъзур кас россиявияр вири туна Западдихъ катзава. Себеб? Малумарзавайвал, абур спецоперациядихъ галаз рази туш, Путиназ акси кам яз гьисабзава. Гзафбуруз Украинадин нацистринни бандеровчийрин гьайиф, язух къвезва. Им сифте жезвай кар туш. РикӀел аламатӀа гьа и себебдал 2014-йисуз Крым Россиядин къурулушдиз хтайла Россиядай Андрей Макаревич, Лия Ахеджакова, Ксения Собчак чеб хьтин масадбурни галаз (обществода тӀварар малум субъектар я) «Руки прочь от Украины, Крым – это Украина» лу��ьуз, протестар (аксивилер) гваз экъечӀнай. Гьахьтин ихтилатар гила катнавайбурувни гва. Анжах абурук кесиб жемятдин векилар садни квач. Вири Россияда къазанмишнавай, кӀватӀнавай девлет гвай доллардин миллионерар я. Британиядин аналитический са агентстводи малумарзавайвал, Россиядай 15 агъзур миллионер и мукьвара мад катиз гьазур хьанва. Катдайбур катрай, белки гьава ина са тӀимил михьи хьайитӀа.
+Алатай йисуз зи чӀехи буба рагьметдиз фена. Идакди зун гзаф дарих хьанва. Ам лайихлу багъманчи ва агроном тир. ЧӀехи буба рагьметдиз фейидалай кьулухъ чи багъдин гьални перишан жез эгечӀна. За адалай чаз ирс яз атанвай багъ къутармишун ва чӀехи бубадин крар давамарун кьетӀна. Чи багъ рагьметлу зи чӀехи бубади гьеле яргъал тир 1949-йисуз кутурди я. Ана ичин яхцӀурни вад, чуьхверрин цӀуругуд, пӀинидин кьве ва хутарин цӀикьвед тар ава. Тарарин жергейрин арайра кьве метр, тарарин чпин арайра 1,5 метр мензил тунва. Идалайни гъейри, чи багъда гьакӀ къебришрин (смородинадин), некъийрин ва чумалрин тарарни кул-кусар ава. Вири саналди ана вишелай гзаф тарар цанва. Чи багъда авай гзаф ичер ва чуьхверар куьгьне сортаринбур я. Багъдихъ гелкъуьн патал за чи хуьруьнви тежрибалу багъманчияр тир А.Дагъларовавай, К.Малалиевавай ва С.Малалиевавай къиметлу меслятар ва теклифар къачузва. Абуру заз лагьайвал, тарар хуьн патал абур прививкайрин куьмекдалди жегьил хъувун чарасуз я. Зи дидеди Ф.Г.Кисриеван тӀварунихъ галай райондин жегьил натуралистрин станцияда кӀвалахзава, пешедал атайла ам биолог я. За адавай заз тарар гьикӀ прививка ийидатӀа къалурун ва чирун тӀалабна. Чи багъ са акьван екеди туш. Заз лагьайтӀа, ана авай емишрин жуьрейрин кьадар артухариз кӀанзава. Герек зи багъда гьар са тарал са шумуд жуьре емишар битмиш жен. И мураддалди за прививкаяр авун патал черенокар гьазурна кӀанзавай. Сифтебур чна ичин тарал гьазурун кьетӀна. Чи багъда кьве жинсинин чуьхверар ава: сад Лимонная тӀвар алай гатунди, муькуьди – Пасс Красан зулунди. Черенокар чна чи багъда авай «Наполеон», «Пепин шафранный», «Антоновка», «Белый налив», «Ранет» хьтин сортарилай къачун кьетӀна. Гьазурай черенокар чна кӀвалин шартӀара яд авай ведрода эцигна. ГьикӀ лагьайтӀа, тӀур кутуни хъсан нетижаяр гун патал черенокрик хъсандиз кьеж хьун лазим я. Абурухъ 8-10 сантиметрдилай тушиз яргъивал хьана кӀанда. ШуькӀуь ва патахъ черенокар ишлемишунни хъсан туш. ТӀур кутадайла заз секатор, хци чукӀул, бегьлеяр, изолента ва багъдин вар хьтин шейэр герек атана. КӀвалах башламишдалди вилик тӀур кутазва чка пекиналди руквадикай михьна. Тарар ахтармишуналди, гьакӀ хкягънавай черенокар кутадай къулай чкаярни жагъурна. Кьиле тухвай прививка зулунди я. Вири саналди чна ахтармишунин 10 прививка авуна. Виликамаз хъсан гьазурвал акуна кӀвалах мукьуфдивди кьиле тухвана. Тамамарай кӀвалахдал гуьзчивал тухуналди зун а кардин г��авурда гьатна хьи, авур прививкайрин са пай ккӀана. Чна авур прививкайрин са пай кукӀун тавунин асул себебар тӀебиатдин шартӀар, гьаваяр садлагьана мекьи ва я чими хьун ва и рекьяй чахъ бес кьадар тежриба тахьун я. Винидихъ къейднавай хьтин чи алахъунар себеб яз, емишдин багъдин гьал акваз-акваз хъсанвилихъ дегиш хьана. Гила заз зи багъда авай емишрин жинсер чи райондин вири багълара экъечӀун патал чалишмиш жедай ният ава. Райондин жегьил натуралистрин станциядин муаллимар тир Б.Шириновадихъ ва Г.Велихановадихъ галаз санал чна «Ахцегь райондин емишрин куьгьне сортар» плакатни акъуднава. Алай вахтунда зи руководитель Г.Макатовадихъ, муаллимар тир Б.Шириновадихъни Г.Велихановадихъ ва «Гележегдин планета» агроэкологиядин педобъединениедин муаллим А.Абдулкеримовахъ галаз санал чна «Ахцегь райондин емишрин куьгьне сортар» атлас тешкилунал кӀвалахзава. ГКУ РД ЦЗН в МО «Ахтынскийрайон» сообщает, что в ПАО «КАМАЗ» и в Республике Татарстан сложилась в целом сложная ситуация по наличию персонала в регионе. Образовался большой дефицит рабочей силы. В связи с этим ПАО «КАМАЗ» оказывает содействие в подборе и направлении персонала для работы на своих заводах. В свою очередь ПАО «КАМАЗ» готово предложить рабочие места с достойными условиями труда и заработной платы на заводах. За работниками без соответствующей квалификации будет закреплен наставник для обучения безопасным приемам труда и ознакомления с оборудованием. Рабочему персоналу из Республики Дагестан ПАО «КАМАЗ» обеспечит за свой счет перелет группами до города, проживание, ежедневную доставку на работу и обратно, компенсацию питания, достойный уровень заработной платы и условия труда. Потребность в работниках: слесарь-ремонтник, токарь, инженер-технолог, электрогазосварщик, водители автомобилей категории С, Е, маляры, обрубщик, заточник, испытатель двигателей, кузнец-штамповщик, транспортировщик, термист и т.д. Желающих получить более подробную информацию с целью трудоустройства в Республике Татарстан просим обратиться в районный Центр занятости по адресу:
+Ирандин Фирузабад шегьерда свас вичин мехъерик телеф хьана. “The Sun” изданиди хабар гузвайвал, кьиникьин себеб бедбахтвилин дуьшуьш я. Махваш Лехеян 24 йис тир. Мехъер къизгъин тир арада мугьманрикай сада гъуьрчехъандин тфенгдай гуьллеяр ахъайна. Абурукай сад сусан кьилихъ галукьна. Махваш Лехей тади гьалда азарханадиз агакьарнатӀани, духтурривай адаз куьмекиз хьанач. Тфенгдай ягъайди чамран имидин гада тир. Дуьшуьшдилай гуьгъуьниз катай ам, са кьадар вахт арадай фейила, чкадин къанункъайда хуьдай органрин векилри кьуна. Малум хьайивал, адаз тфенгдай ягъиз ерли чизвачир.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 285,84 манат я. Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 200 манатдай кхьиз жеда. Играми районэгьлияр! Чна квез хайи ��ЦӀийи дуьнья» кхьиниз эверзава.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ И мукьвара, 23-октябрдиз, Ахцегьа динэгьлийри вич фадлай гуьзетзавай вакъиа хьана: шадвилин гьалара медресе ахъайна. Ахцегьа автостанциядин патавай къванцин кьве мертебадин цӀийи дарамат маса къачуна ва ам вижевайдаказ тадаракламишунин вири харжияр Тюмень шегьерда кӀвалахзавай чи бажарагълу хуьруьгви, карчи-меценат Мукаил Мегьамедова хушуналди вичин хивез кьабулна, баркалла! Гьавиляй, райондин имамрин Советдин меслятдалди медресе Мукаилан чӀехи буба, пуд сеферда Меккедиз фена, гьана ферикъатнавай рагьметлу арабист-алим Гьажикеремалидин тӀварунихъ янава. Медресе ачухунин мярекатда Дербентдин «БАБ-УЛЬ–АБВАБ» диндин тешкилатдин регьбер (вичин муаллим шейх Хурик Сиражутдин эфендидихъ галаз санал шегьерда ислам диндин центр-университет тешкилна ва 2011-йисуз ам яна кьейидалай кьулухъ адан кьиле акъвазна), ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДИН имам, Кьиблепатан Дагъустанда агъзурралди мюридрин руьгьдин муаллим, шейх Исамудин эфендиди, райондин имамрин Советдин председатель, Ахцегьрин ЖУЬМЯ-МИСКӀИНДИН имам Абдулашим гьажи Абдулгьашумова, Хуьруьгрин школадин директор, тарихдин илимрин кандидат Мамед Агьмедова ва гзаф масабуру иштиракна.
+Районэгьлийриз къе диндин чирвилерин идара-медресе хьун – им чи муъмин бубайрин, кьилди къачуртӀа, зурба камалэгьли алим Ахцегь Мирза Али къазидин машгьур медреседин адетар давамарунин лишан я. РикӀел хкин, ада ХIХ асирда вичин хсуси харжидихъ хсуси чилел эцигай мискӀиндинни медреседин дараматра (вичин вахтунда вири мусурман алемда машгьур хьайи адал «Илимрин мескен» тӀвар акьалтна) алай вахтунда Ахцегьрин 3-нумрадин школа кардик ква. Кьве мертебадин цӀийи, гуьзел дарамат аялриз диндин чирвилер, ацукьун-къарагъун, эдеб-ахлакь чирун патал вири шартӀар фикирда кьуна туькӀуьрнава: гадайриз ва рушариз девирдин истемишунрив кьурвал тадаракламишнавай кьилди-кьилди классар, ктабхана, муаллимрин кабинет, кухня, фу недай кӀвал ва герек маса чкаяр ава. - Зи рагьметлу буба Хуьруьгай ва диде Рутулай я, эвелимжи нубатда, гьабуруз гьуьрметунин лишан яз за жувахъ гьахьтин такьат-мумкинвал авайла Ахцегьа ва Рутула мискӀинар эцигзава, мергьяматлувилин крара иштиракзава, – лугьузва 1983-йисалай РагъакӀидай патан Сибирдин Тюмень областда эцигунардай кархандин гендиректорвиле кӀвалахзавай карчи Мукаил Мегьамедова. – Чаз аквазвайвал, алай вахтунда жегьилар телевизординни айфондин таъсирдик-члада гьатна чӀур жезва: тахсиркарвилериз кьил язава, хизанар чкӀизва, хайи хуьрер къакъатзава ва икӀ мад. Савадсуз тир, диде-бубадиз, дидед чӀалаз гьуьрмет тийизвай, Аллагьдихъай кичӀе тушир касди вуч хьайитӀани ийизва. И тӀегъуьндин вилик пад кьун патал, инсандин вири писвилеринни гъалатӀрин себеб авамвал, диндин чирвилерикай магьрумвал я кьван, чна медреса ачухзава. Республикада медресеяр гзаф ава. Араб чӀал, Кьуръан кӀелиз чирзавай адетдинбурулай тафаватлу яз, ина аялриз дидед чӀал, чи халкьдин милли культура, тарих, адетар, ацукьун-къарагъун, намус-гьая чирзава. Бязибуру фикирзавайвал, ина чна фекьияр гьазурзавач; мурад-метлеб акьалтзавай несил рагьметлу бубайрилай атанвай адетдин ислам чизвай муъмин ксар яз тербияламишун я. Алава яз, чи аялриз хъсан чирвилер аваз уьлкведин кесерлу вузрик экечӀдай мумкинвал хьун патал репетиторвилин курсар ачухунни фикирдик ква. Гьавиляй медреседиз светский школадин тежрибалу муаллимарни желбда.– Мукаил стхадин гафар дуьзбур я. Анжах рикӀ михьи, гъил ачух касдилай алакьда адан крар. Чи хуьре Самур вацӀал алай муьгъ реконструкция хъувуна ачухдай межлисдал ахцегьви устӀар Абдула лагьай гафар рикӀел алама: «ГЬАЛ-АГЬВАЛ авай ксар пара я, анжах жуьрэтлу еке рикӀ авай касдилай гуз алакьда муьгъ эцигунин садакьа». –ЧӀехи стха яз, гьар сеферда зал меслят гъиз, ада мергьяматлувилин хъсан крар вич авай Тюмендани, Ахцегь ва Рутул районрин хуьрерани ийизва. Гьелбетда, за ихьтин стхадал дамахзава, – алава хъийизва Дагъустандин лайихлу муаллим, 24 йисуз Хуьруьгрин школадин директорвал авур зегьметдин ветеран Гьажимегьамед Мегьамедова. – Илим, Кьуръан, шариат авачир инсан мусурман туш. Гьа ибур гузвай чка медресе я. Ахцегьа медреса эцигун рикӀел атана, ам кьилиз акъуднавай Мукаил стха сагърай! Къуй адаз Аллагьди ислам диндиз, вичин халкьдиз вафалудаказ къуллугъдай къуваттакьат артухарай, диде-бубадин сурар Аллагьди Женнет багъдиз элкъуьр авурай! Ахцегь районэгьлийриз лугьуз кӀанзава: гьуьрметлубур, гила квез чкадал диндин чирвилер къачудай хъсан мумкинвал хьанвайла, рекье тур иниз куь аялар, куьнни ша Кьуръан чириз. Аллагьдиз виридалайни пара кӀаниди ва жемиятдиз, уьмметдиз менфятлуди Кьуръан кӀелзавай ва Ам масадаз кӀелиз чирзавай кас я…, – кьилди къачуртӀа, лагьана Исамудин эфенди Саидова. Медресе ачухуниз талукь дуьаяр, зикр авурдалай кьулухъ мярекатдин иштиракчияр медреседин классрихъ, тарс-тербия гун-къачун патал муаллимризни аялриз яратмишнавай къулай шартӀарихъ галаз мукьувай таниш хьана. Разивилелди къейдин, алай вахтунда медресе вичин везифаяр кьиле тухунив эгечӀнава. Иниз 150 дав агакьна аялар къвезва. Гадайриз Ширинбег гьажи Мирзоева, Мегьамед Эмирбегова, Мегьамедвели Гьажиева ва рушариз Мадина Мирзоевадини Фатима Мегьамедалиевади диндин тарсар гузва. Нянихъ ина Кьуръан кӀелиз чириз кӀанз къвезвай чӀехи яшдин инсанарни аквада.
+Ахцегь райондин Фиярин хуьряй тир жегьил аскер Мегьарамов Сегьерхан Сергьетовича Донбассда Украинадин цӀийи миллетчийрихъни фашистрихъ галаз дяведа (СВО) сифте йикъалай иштиракзава. Волноваха, Попасное шегьерар азад хъувунин къати женгера къалурай викӀегьвилерай дагъви тупчи (артиллерист) РФ-ДИН оборонадин Министерстводин 2022-йисан 28-июндин къарардалди «За бо��вые отличия» медалдиз лайихлу хьанва. Алай вахтунда кьегьал дагъви женгинин хер сагъар хъийиз Ростовдин госпиталда ава. – Духтурар гзаф сагърай, абуру зун вахтунда кӀвачел ахкьалдарзава, хире вичикай саки хабар хгузвач. Са тӀимил ял яна, дустарин патав фронтдиз хъфида. «Кар тавунмаз, душман текьенмаз алатдач» лугьур хъсан мисал ава. НАТО-ДИН уьлквейрин куьмекфутфатик кваз винел атанвай пехъи душман анжах чи умуми къуватралди тергиз жеда. Гьавиляй гъиле-кӀваче звар, къене рикӀ-руьгь авай викӀегь гадайриз за Ватан хуьзвайбурун жергейриз, яни чи куьмекдиз атун теклифзава, - лугьузва ада телефондай. Чи мурад-къаст сад я: къуй, я Аллагь, дяве фад ва гъалибвилелди куьтягь хьана, чи рухваяр хурудал орденарни медалар алаз сагъ-саламатдиз хтурай, Амин!
+Алай йисан 28-30-октябрдиз Каспийск шегьердин Али Алиеван тӀварунихъ галай спортдин Дворецда ам рикӀел хкун яз азаддиз кьуршахар кьунай гила 52-сеферда Халкьарин арадин турнир кьиле фена. И акъажунра Россиядин гьар жуьре регионрай ва РФДИН мукьварив гвай уьлквейрай атанвай 200 кьван пагьливанди иштиракна. Ина заланвилин 10 категорияда гъалибчияр ва призерар тайинарна. Пудкъанни цӀекӀуьд килограмм заланвал авай спортсменрин арада чи ватанэгьли Бегхан Мисриханова вич гьасирдал экъечӀай пуд бягьсинани гъалибвилер къазанмишна финалдиз экъечӀна. Финалдин бягьсина ам чи республикадай тир пагьливан А.Гьажимегьамедоваз очкойрай кумукьна ва гимишдин медалдиз лайихлу хьана.
+Гьар са къуллугъдин нетижада гузвай документ МФЦ-ДИН идарада хуьнин тайин муддат ава. А вахт куьтягь жедалди агьалиди вахчун тавуртӀа, документ элкъвена талукь органдив ахгакьарзава ва я тергзава. Гьикьван чӀавалди хуьзва МФЦ-ДА документар?
+– туькӀуьрайдалай кьулухъ са вацран муддатда.
+– МФЦ-ДИВ ахгакьай макъамдилай са вацран муддатда.
+Хсусият регистрация авурдалай кьулухъ документар
+– МФЦ-ДИВ ахгакьайдалай кьулухъ са вацран муддатда.
+– МФЦ-ДИВ ахгакьайдалай кьулухъ са вацран муддатда.
+И мукьвара чав шад хабар агакьна. Ахцегьрин хуьруьн агьали Анвар Аллагьяровакай 23 йисан яшда авай жегьилрин арада греко-римский жуьреда кьуршахар кьунай дуьньядин кӀвенкӀвечивал патал акъажунрин гъалибчи хьана. Россиядин хкянавай командадин пагьливан финалдин бягьсина 60 килограммдин заланвилин категориядай Ирандин спортсмен Мегьди Мохсенежадахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Чи ватанэгьли 7:1 гьисабдалди адан винел гъалиб хьана. И йикъара Белградда (Сербия) кьиле фейи дуьньядин U-23 чемпионатда лезги пагьливанди гъалибвилин 5 гуьруьш кьиле тухвана. Ада абурукай 3 вахтундилай вилик 38:1 гьисабдалди бегьемарна. Чна Анвараз и метлеблу гъалибвал рикӀин сидкьидай мубаракзава. Адахъ чандин сагъвал ва цӀийи гъалибвилер хьурай!
+Райондин кьил Осман Абдулкеримова «Ахцегь район» МР-ДИН администрацияда милли проектар кьилиз акъудзавай гьал ахтармишуниз талукь ме��элайрай совещание кьиле тухвана. Къурулушдин подразделенийрин руководителрихъ галаз 2021-2022-йисара кьилиз акъудун патал фикирдиз къачунвай ремонтдинни эцигунрин кӀвалахрин месэлаяр веревирдна. ИкӀ, образованидин идараяр цӀийи хъувунин сергьятра аваз агъадихъ галай кӀвалахар кьилиз акъудзава ва я кьилиз акъудун фикирдиз къачунва: Хуьруьгрин ва КьакӀарин хуьрерин школайра «Точка роста» тӀвар алай гуманитарный ва технический образованидин Центраяр яратмишун; Чеперин, Ялахърин, Гутумрин ва Фиярин хуьрерин школайра видеокамераяр эцигун; Чеперин ва Ялахърин школайрин территорияр жугъундалди кӀевун; Хуьруьгрин ва КьакӀарин хуьрерин школайра котельныяр ремонт авун ва пичер-котелар дегишар авун; Ахцегьрин ва Луткунрин хуь-рера музыкальный школаяр ремонт авун; КьакӀарин, Хкемрин хуьрерин школайра ва Луткунрин хуьруьн музыкальный школада къавар ремонт авун; Цуругърин, КьакӀарин ва Хуьруьгрин хуьрерин школайра медицинадин кабинетар яратмишун;образованидин ва школадилай виликан яшда авай аялрин идарайра цӀаяр кьунриз акси гьавизар эцигун ва хейлин мад. Ктабар бес тахьунин месэла гьялун патал раймуниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова образованидин управленидин начальник Алмас Гьажиевал энгелвал авачиз ктабар паюнин рекьяй теклифар гьазурун, гьакӀни классрин доскаяр маса къачун фикирда кьун тапшурмишна. Совещанидал эцигунрин ва сад тир заказчикдин Управленидин аппаратдин ихтиярда авай месэлайриз кьетӀен фикир ганва. Абуруз килигунин сергьятра аваз агъадихъ галай объектрал эцигунрин кӀвалахар кьиле физвай гьал ахтармишна: Ахцегьрин хуьре гзаф везифаяр тамамарзавай спорткомплекс;райцентрдин 60 чкадин аялрин бахча; Ахцегьрин хуьре эцигзавай цӀийи центральный больница; Луткунрин хуьруьн 400 ученикдин чкадин школа; Ахцегьрин хуьруьн 120 чкадин школа; Самур вацӀун дереда къерехар мягькемарун. Ахцегь райондин кьилиз «Ахцегь – Хуьруьг – Рутул» ва «Ахцегь – Къурукал – Смугъул» участокар газифицироватунин, Гъалиб Султанован, Арсен Байрамован, Юсуф Герейханован, Валентин Эмирован ва Къияс Межидован тӀварарихъ галай куьчейра, Калукрин ва Хуьруьгрин хуьрерин кьилин куьчейра къир цунин кӀвалахар кьиле физвай гьалдин гьакъиндай малуматар гана. Инал хабар гайивал, Ахцегьрин ва Хуьруьгрин хуьрера общественный туалетар эцигунин рекьяй кӀвалахар эхирдиз къвезва. «Сельсовет Ахтынский» СП-ДИН кьил Мурад Эфендиеваз ва УСЕЗ-ДИН начальник Сердер Моллалиеваз Ахцегьрин хуьруьн Жуьмя мискӀиндиз физвай рехъ аваданламишунин рекьяй проектно-сметный документация ва чпин теклифар гьазурун тапшурмишнава.
+9-ноябрдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание хьана. Сифте гаф рахуналди ва йикъан месэлаяр раиж авуналди, ам райадминистрациядин кьилин заместитель Вадим Агъасиева ачухна ва кьиле тухвана. Налогар кӀватӀунай малумат авун патал ада гаф экономикадин ва чилеринни эменни-малдин алакъайрин хилен кьилин пешекар Фариза Рашидовадиз гана. - Налогар кӀватӀунай райондин кӀуьд вацран тапшуругъар казначействодин делилрай эменнидай 11,5 ва чилин налогдай 62 процентдин, гьакъикъатда, талукь тирвал, 63 ва 65 процентдин тамамарнава. Эхиримжи гьафтеда 96 агъзур манат транспортдин налогдин бурж вахканва. Страховой взносрин буржар ахлудунин гьакъиндай идарайрин руководителри судариз исковый арзаяр ракъурнава, - лагьана ада. Районда коронавирусдин азардин вилик пад кьунин гьакъиндай авай гьаларикай малумат «Ахтынская ЦРБ» ГБУ-ДИН кьилин духтурдин заместитель Фарида Шагьмардановади авуна.- Эхиримжи гьафтеда районда эпидемгьалар хъсанвилихъ дегиш жезва: 15 кас азарлуяр авайтӀа, гила анжах 9 дуьшуьш регистрация авунва, абурукай 7 кас тестикь хьанвай азарлуяр. Больницадин «яру зонадин» 13 койкадикай 9 дал азарлуяр ала. Чаз вакцинадин вири 7928 доза атанва ва алай вахтунда районда 5885 касдиз рапар янва. Ида пландин 33 процент тешкилзава. Райцентрдилай тафаватлу яз, хуьрерин агьалийрин арада вакцинация зайифдаказ кьиле физва. Гьавиляй, чкайрал фена, хуьрерин жемят вакцинироватун патал оперативный штабдин ва мобильный бригадайрин кӀвалах активламишнава. Мад сеферда тагъкимарин, акьалтӀай хаталу и азардин вилик пад кьадай рапар ягъуникай кьил къакъудун – им инсанар гъавурдик тахьун, чи хийирдихъ галачирбуру Интернетдин сайтра кьасухдай чкӀурзавай къалп малуматрихъ яб акалун я. Пандемиядин арадал атанвай къурхулу шартӀара раб яна жува-жув хуьнилай хъсан рехъ авач, -лагьана Фарида духтурди. Вичин нубатда райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиев 2022-йис патал газетар кхьинин месэладал акъвазна.- СП-РИН кьилеривни вири идарайрин руководителрив га-зетар кхьинин планар ва къиметар алай чарар – уведомленияр агакьарнаватӀани, гьелелиг районда подпискадин кампания лап зайифдаказ кьиле физва. Умудлу я хьи, чи къенин совещанидилай кьулухъ гьалар хъсанвилихъ дегиш жеда. Гьуьрметлу юлдашар, зун инал лезги изданийрикай, кьилди къачуртӀа, чи «ЦӀийи дуьнья» газетдикай рахада. Лезги изданийри чаз дидед чӀал, бубайрин баркаллу адетар, милли тарих ва культура чириз ва хуьз куьмекзава. Гьавиляй абур гьар са лезги хизандин суфрадал хьун, абурун куьмекдалди аялриз дидед чӀалал рахаз, кхьиз, чирун девирдин истемишун я. Гьелбетда, газет-журнал кхьин мажбуридаказ ваъ, гьар са касдин рикӀин буйругъдалди авуна кӀанзавай намусдин кар я. ГьакӀ жеридак чна умуд КУТАЗВА.«ЦӀИЙИ дуьнья» газетдикай рахайтӀа, ингье, 93 йис я ада чи халкьдиз намуслувилелди къуллугъзава. Райондин яшайишдинни экономикадин гьар жуьре месэлайрилай алава, халкьдин тӀвалквал алай важиблу месэлаярни къарагъарзава. Чун датӀана ам мадни нетижалу ийиз алахънава. И карда куьнени куьмек авуртӀа, менфятлу теклифар гайитӀа, редакциядиз чкайрилай макъалаяр ракъурайтӀа, кьилинди, подписка авуртӀа, мадни хъсан я. Виликрай пенсияр почтарин отделенийрай гузвайла, чи подписчикрин саки са пай пенсионерар тир. Гила чпин хушуналди почтадин отделдиз фена газет кхьизвай агъсакъалрин кьадар лап тӀимил я. Алай вахтунда асул гьисабдай газет кхьизвайбур куьн - къуллугъчияр я, пара кьадар сагърай! Гьа са вахтунда заз къе насигьатчи пенсионеррихъ, туьквенчийрихъни карчийрихъ элкъена эвериз кӀанзава: гьуьрметлу юлдашар, чи райондин «ЦӀийи дуьнья» газет кхьихь! 2022-йисан 1-пай патал адан къимет почтадай 262 (йиса 523,36) манат ятӀа, редакциядай ва «Дагпечатдин» киоскдай квевай ам 200 манатдай кхьиз жеда. «Лезги газет»: почтадай - 480 (йиса 874), киоскдай – 228 (йиса 456) манат. «ЦӀийи дуьнья» газет редакциядин лицевой счетдиз (реквизитар агъадихъ гузва) пул ягъуналди кхьейтӀа хъсан я.
+Тажуб жедай кар я: къе мектебра чаз къадим римлуйринни грекрин тарих чирзава, вучиз ятӀани, жуванди ваъ, налугьуди ам чаз авач. Вири девирра душманар ам чавай къакъудиз алахъна, дугъри я, пара крар абурулай алакьна, амма дидед чӀал квадариз хьанач. Дуьньяда инсаниятдин виридалайни зурба яратмишун, халкьдин кьилин лишанкуьлег дидед чӀал я эхир. И кар чиз, несилри ам хвена. ЧӀала чи тарих, меденият, адетар хуьзвайвиляй, виче халкьдин генетикадин диб, хайи чӀалан сирлу код авайвиляй ам яратмишизни, гьакӀ тергизни гьакьван четин я. Гьа са вахтунда къаст эцигна алахъайтӀа, чӀалан илимдин куьмекдалди халкьдин тарихдин ва медениятдин гзаф месэлаяр, вакъиаяр арадал хкиз ЖЕДА.«МОСКВАДА яшамиш жезвай чи баркаллу ватанэгьли алим Шамил Халилов и кардал машгъул я, ва лезги чӀалан куьмекдалди ада гьатта къадим урартрин клинописарни кваз кӀелзава» лагьана шад хабар агакьайла, чун, энгел тавуна, адахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Куьнни танишарин, гьуьрметлу кӀелчияр. Къуй чи чӀалан девлет, аламатар, абур асиррин деринрай винел ахкьулдзавай чи халкьдин ватанперес, кьегьал рухваяр вирибуруз ашкара хьурай!
+Ялаватрин (кавхайрин) сихилдикай тир Халилов Шамил (псевдоним «Шамил Ялават») 1976-йисуз Ахцегь райондин Гъуьгъвезрин хуьре, зегьметкеш медени хизанда дидедиз хьана. Хуьруьн клубдин заведующий буба Рустама зигьинлу гада гъвечӀи чӀавалай хайи тӀебиатдал, халкьдин сивин яратмишунрал, ктабар кӀелунал, хуьруьн ва халкьдин тарихдин месэлайра тӀуб экъуьрунал рикӀ алаз тербияламишна. 1984-йисуз вири хуьруьхъ галаз Халиловрин хизанни (а вахтунда Шамилан анжах 7 йис тир) Мегьарамдхуьруьн райондин мулкара кутур ЦӀийи Гъуьгъвезрин хуьруьз куьч хьана. Хуьруьн школа, Дербентдин педколледж агалкьунралди акьалтӀар авур жегьилди вичин пешекарвилин рехъ школада дидед чӀаланни литературадин тарсар гунилай эгечӀна. Ахпа, лугьурвал, уьмуьрдин гурарай винелди фена: Советрин Армиядин жергейра къуллугъна, Махачкъалада ДГПУ-ДИН математикадин факультет, Астрахандин университет, аспирантура акьалтӀарна. 2010-йисуз педагогикадин илимрин кандидатвилин диссертация хвена. Педагог, тарихчи, шаир ва лингвист яз, алай вахтунда Шамила Москвадин Госуниверситетда (МГУ) высший математикадин кафедрадин доцент яз тарсар гузва (умуми педстаж – 23 йис). Ялавлу ватанперес тир ам, эхиримжи вахтунда чи хийирдихъ галачирбурун хура акъвазна, къадим урартрин клинописрин текстерин сирерай кьил акъудунал, абур лезги чӀалал кӀелунал машгъул я. Агалкьунарни ава: «Кавказская Албания ва Урарту къадим уьлквейрин графика» месэладай докторвилин кӀвалах кхьизва. Маншаллагь!
+- Шамил стха, чаз ван хьайивал, куьне чи ватанэгьли Максимов Ризван Мусаевичахъ галаз санал Москвада «Конгресс кавказо-албанских народов» тӀвар алаз Вирироссиядин общественный гьерекат (ВОД ККАН) тешкилнава. Адан мурадметлеб вуч я?
+И месэладин гьакъиндай захъ галаз алакъадиз экъечӀна, суьгьбет авунай пара кьадар сагърай. Куьне тӀвар кьур ва вичин ери-бине Рутул райондин БычӀар (Хинерин патав гвай Борч) хуьряй тир Ризван стха – самбодай, дзюдодай спортдин мастер, Тула шегьерда дагъустанвийрин диаспорадин кьил, меценат, зурба ватанперес – гьа тешкилатдин президент я. Урартрин месэлайрал илимдин къайдада машгъул жез ада заз куьмекзава. Эвелимжи нубатда, чна КАВКАЗ-АЛПАН халкьарин чи конгрессдин патай лезги халкьдив чими саламар агакьарзава. Урусатда аватӀани, чи вири гьерекатар хайи чил, хуьр, дере, лезги халкь патал я. Чи Конгрессдин метлеб адак квай алпан миллетрин (лезги, агъул, рутул, цӀахур, табасаран) къадим тарих, чӀал, меденият, адетар рикӀел хкун, чирун, гьакӀ илим, спорт вилик тухун, аялар ватанперсвилин руьгьдаллаз тербиямишун я. Алай вахтунда чна Россиядин 30 субъектдин диаспораяр санал кӀватӀнава. Мурад – вири 85 субъектда авай алпан миллерин векилар сад авун, абуруз чпин тарих, чӀал чириз куьмекун я. Фикирдик, месела, мукьва вахтунда Ахцегь ва чи маса районрин куьгьне хуьрера аялри гатуз ял ядай лагерар ва гъвечи турбазаяр эцигун, анра аялар дидед чӀалал, хайи тӀебиатдал рикӀ алаз, чавай квахьзавай милли сеняткарвилериз шерик яз тербияламишун ква.
+- Куьне Урартрин тарихдикай, кхьинрикай илимдин макъалаяр кхьизва. И месэлаяр лезги халкьдин тарихдиз гьикӀ талукь я, абурухъ галаз чи гьихьтин алакъа ава?
+Чи дувулриз, яни асиррин деринравай тарихдиз, надир чӀалаз дикъет гайитӀа, сих алакъа авайди аквада. Гьавиляй кьве йис я зун Къадим Урартрин (Уьритрин) уьлкведин месэлайрал, кьилди къачуртӀа, абурун квагаркхьинар (клинописар) кӀелунал, и жигьетдай жагъизвай цӀийи делиларни чирвилер чапдиз акъудунал рикӀивай машгъул яз. Сифте кьве гаф Урартрин тарихдикай лугьун.
+Урарту (УРАТРИ(Н) - шаррвалаг (пачагьлух) чи девирдал-эрадал къведалди ХIII-VI асирра хьана. Гилан Армениядин, Туьркиядин, кеферпатанни рагъэкӀидай патан Ирандинни Нахичевандин чилерал бинелами�� хьайи и вилаят Вилик квай (передний) Азиядин пачагьлугърин арада лап кьилин чка кьазвай гужлу уьлкве тир. Чи девирдал къведалди VI асирда скифринни киммерийвийрин таъсирдик зайиф хьана чкӀай адан чкадал гуьгъуьнай чи улу-бубайрин ватан Кавказская Албания уьлкве арадал атана. Уритрин кьилин шегьер Тушпа гилан Туьркиядин Ван вирин патав гва. Уритвийри патарив гвай вири халкьар чпин капак - пахтадик кутуна хьиз, зурба шаррвалаг (империя) арадал гъанвай. Са вахтара абурун пахтадик Колхида, Хетрин, Ашуррин (Ассирия) шаррвалагарни акатзавай. Урартрин шарриз (пачагьриз) шаррин шар (шахиншах – царь царей), алуси шарр (Великий царь), шурие шарр (царь Вселенной) лугьузвай. Куьрелди, илимдин ахтармишунра бирдан зун ахьтин зурба нетижадал-ачухунал атана хьи, РагъэкъечӀдай патан Кавказдин чӀаларин нахринни лезгийрин хилек акатзавай Урартрин чӀал – им са шакни авачиз михьи лезги чӀал я, къадим лезги чӀал! Вични Ахцегьрин, гегьенш манада лезги чӀалан Самур дередин диалект-нугъват. Нахринни лезгийрин чӀаларинбурулай гъейри адак маса гафар саки квач. Къе завай тайиндиз лугьуз жеда хьи, лезги шаррин-пачагьрин гел-вектор Урарту – Алпан – Ахцагь дере тирвал фенва. Амма, чи милли тарихдин, чӀалан, медениятдин гьакъиндай ихтиярар чна гьар жуьре себебрикди, гьайиф хьи, удинриз, эрменийриз, туьрквериз, гуржийриз ва масабуруз ганва.
+- Гьакъикъатдани, им чӀалан ва тарихдин илимар патал фикир желбдай цӀийивал я. И кар квелди делилламишиз, тестикьариз жеда?
+- Гъавурда акьазвайвал, вавай гьа Урартрин клинописар кӀелиз жезва, тушни?
+- Эхь. Урартри чпелай кьулухъ 400 далай пара кхьинар тунва: кьилди къванерал, цларар, шлемрал, къалханрал ва икӀ мад. Месела Урартрин Ирпуни къеледин бинедай жагъай клинописар эхиримжи 100 йисуз С.А.Старостин, И.М.Дьяконов, Г.А.Меликишвили, Р.Г.Пиотровский хьтин машгьур алим-лингвистри ахтармишна, амма садавайни къванерал атӀанвай кхьинрин мана ачухариз хьанач. И ахтармишунал яргъалди машгъул хьайи эрмени, гуржи алимривай, абур кӀел авунатӀани, къадим урартвийриз къванерин куьмекдалди несилрив вуч фикирхабар агакьириз кӀанзавайтӀа чириз хьанач. Эрменийри, анжах са «Ирпуни» гаф Эребунидихъ, яни Еревандин виликан тӀварцӀихъ галаз алакъаламишзава. Гьа имни дуьз туш, вучиз лагьайтӀа Ирпуни къеле Урартрин Аргишти пачагьди чи девирдал къведалди 782-йисуз эцигна, Эребуни – Ереван, алимри гьисабзавайвал, анжах чи асирдин 609-йисуз арадал атана. За лагьайтӀа, жуван патай са алава, къундармани тавуна, гьа тӀварар кьур алимрин дешефровкайрихъ галаз кӀвалахзава. Урартрин клинописар, гьакӀни Кавказдин Албаниядин кхьинар лезги чӀалалди кӀелзава. Кьуру гафар тахьун патал Ирпуни къеледин цларин дибдай гьатнавай клинописрин (шикилда) са текст кӀелин.
+«Ил Алдинин (бог) алсуишини (чӀехивили) Шарр Аргиштизи Шарр Менуа хенизи (хици) Ин Шарргал бадуси (кӀеле) ицигиз туни, Теруби (тир галай). Ире пуни (Яру пуна) ти ини (тӀвар гана) Биайнуен (чеб урартар) массина Лулуина (чара пад) пахта айида. Шарр Аргишти Менуан хва е Курр (государство) Биайну е Алуси (столица) – Тушпаа е.» Гилан лезги чӀалалди икӀ кӀелиз ЖЕДА:«ГЪУЦАЛДИДИН чӀехивили Шарр Аргиштиди Шарр Минан хци И Шаррдин кӀелеицигиз туна, Тир галай. ЯРУ-ПУНА тӀвар гана. Уратрин массина (хийирдиз) Лулуина (чара пад) пахта айида (лукӀвилик кутада). Шарр - Аргишти Менуан хва я Гьукумат - Уратри (Урарту) я Кьилин шегьер – Тушпа я»- Сагърай, Шамил стха, гьакъикъатдани, вуна ийизвайди чи халкьдин тарихдин метлебдин зурба кӀвалах я. Илимдин ахтармишунрин ва ватанпересвилин и карда ваз манийвалзавайбур авач гьа?
+- Тама чакъал кими жедач кьван, ава, гьелбетда. «Вун и рекьяй пешекар туш. Им эрменийрин чилелай жагъанвай тарихдин артефактар, эрменийрин медениятдин ирс я, чи крариз къаришмиш межер» лугьуз, ачух къурхуяр гузвайбурни ава. Амма ахьтинбурухъ галаз зи суьгьбет куьруьди я: «Хъсан я, эгер куь тарих ятӀа, кӀела, лагь вуч кхьенватӀа». Анжах гуя чпин ата-бубайри къванерал атӀанвай кхьинрин гъавурда абур акьазвач. Гьайиф къвезвай кар ам я хьи, чархара тӀвалар твазвай жуванбурни ава. За жуван кӀвалах са куьнизни килиг тавуна давамарзава. Жуван халкьдин тарихдиз, медениятдиз гьич садавни кӀур гуз тадач!
+урартрин кхьинар – лезги чӀалалди
+дашдемир Шерифалиев Кавказдин Албания (Алпан) пачагьлугъдин лап чӀехи тайифайрилай (албаны, гаргары, леги, кассы (кас), касрилай Каспи гьуьлуьн тӀварни хьана) атана, европеоидный расадик, нахринни дагъустандин чӀаларин хизандин лезги хилек акатзавай лезгияр Кавказдин лап бинелу, къадим ва чӀехи халкьарикай сад я. Адаз агъзур йисарин девирда къенепатан ва къецепатан гзаф кьадар душманрихъни чапхунчийрихъ (римлуйрихъ, персерихъ, арабрихъ…) галаз къати бягьсера хуьз алакьна, къе чав агакьарнавай девлетлу чӀал, меденият, бубайрилай атанвай баркаллу адетар ава. Эхь, гьелбетда, къадимлу, дерин тарихни ава. Амма, гьайиф хьи, ам чаз саки чизвач, КВАХЬЗАВА.«ЖУВАН халкьдин тарихдиз, медениятдиз гьич садавни кӀур гуз тадач!» Шамил ХАЛИЛОВ
+Шерибан ПАШАЕВА,ТАРИХДИН илимрин кандидат
+Кьиблепатан Дагъустандикай гьарамзадаярни арачияр ва антиквариат маса къачузвайбур патал кӀвалахдин асул майдан хьанва. И кар иллаки халичаяр санай масаниз тухуниз талукь я. Чкадин агьалияр алдатмишуналди, абуру чи хуьрерай халичаяр кӀватӀзава ва маса къачунай гьатта пулни теклифзавач. Адан эвездай куьгьне халичаяр фабрикайрин синтетикадихъ дегишарун тӀалабзава. Абурухъни са къиметни авач ва гьакъикъатда им зирзибил я. Кьиблепатан Дагъустандин гъилин кӀвалахрин халичаяр маса гунин рекьяй сайтрихъ РФ-ДА туьквенрин тамам сеть ава. Советрин ва советрилай виликан девирдин гъилин кӀвалахдин халичаяр машинрин производстводин синтетикадихъ дегишарунин рекьяй гьатта чинебан арачий��ин дестеяр кардик ква. Гьакъикъатда халичайрин еке гьарамзадавал (афера) арадал къвезва. Ихьтин ксари гуя чпи халичайрин культура арадал хкуниз ва вилик тухуниз таъсирзава лугьузва. Чпин кутуг тавур кӀвалахдилай вил алудун патал абуру чпин гьар са камуниз мукьуфдивди фикир гузва. Месэла, Кьиблепатан Дагъустандин адетдин халичаяр маса гунин рекьяй антикварный сайтрин векилри ва иесийри мукьвал-мукьвал республикадин гьар жуьре выставкайра иштиракзава, гьина, мус ва гьихьтин серенжем кьиле физватӀа ахтармишзава. Сайтрал алай халичайрихъ туькӀуьрнавай къундармаяр ава. Абуру ахьтин фикирдал гъизва хьи, маса къачунвай халича арадал атунин тарихдин гьакъиндай, ам храй устадрикай гьакъикъи делилар авач. Гьакъикъатда лагьайтӀа, абуру дерин фикир-фагьум тийизвай инсанрин жибинар михьуналди, Кьиблепатан Дагъустан патал гзаф кутуг тавур ва пис бизнес кьилиз акъудзава. Гила мад Кьиблепатан Дагъустанда жуван къадим заманадин куьгьне са халичани амукьдач. Гьатта исятдани чи хуьрерин пара мискӀинра къадим заманадин халис сумагар ва халичаяр жагъуриз жедач. Виринра, асул гьисабдай, чилел алайди фабрикайри гьасилнавай синтетика я. Суал арадал къвезва: бес вуч ийин? Вучиз Кьиблепатан Дагъустандикай халичайрин ихьтин гьарамзадаяр патал кьезил «гъуьрч» хьанва? Вучиз бязи сайтри чкадин адетрин халичайрин культурадин амукьайрал ачухдаказ ва секиндаказ къазанмишзава? Гьакъикъатда ихьтин гьалар Кеферпатан Кавказдин мад санани авач. Кеферпатан Кавказдин са республикадини садрани чпин чкайра адетдин сенятрин антикварный са шейни гзаф кьадарра маса къачуниз рехъ гудач. Чкадин агьалийри ва властри и кардиз рехъ гун тийидайвиляй анра ихьтин гьерекатар кьилиз акъудиз жедач. Къуншидал алай Азербайжандикай рахайтӀа, ана властри вири крарин патахъай гьеле фадлай къайгъу чӀугунва. Антиквариат, яни милли медениятдин надир шейэр хутахуниз талукь яз, государстводи къадагъа эцигнава. Им иллаки 1960-йисалай вилик хранвай гъилин кӀвалахдин халичайриз талукь я. Гьакъикъатда лагьайтӀа, Азербайжандай гьатта 2000-йисалди хранвай са халичани хутахдай мумкинвал эсиллагь авач. ГьикӀ лагьайтӀа, гьасятда закондихъ галаз алакъалу месэлаяр арадал къвезва ва хейлин чарар-цӀарар ацӀуруниз мажбур жеда. Гьавиляй халича маса къачузвайди ам гадарна катда. Кьилинди ам я хьи, Азербайжанда са дуьшуьшдани халичаяр гзаф кьадарра масаниз акъуддай са мумкинвални авач. Текбир дуьшуьшра 1960-йисалай чӀехи яшда авай халича Азербайжандай анжах налог гайидалай кьулухъ ва халичадин иесидин сертификат къалурайдалай кьулухъ масаниз тухуз жеда. Кьиблепатан Дагъустанда лагьайтӀа, гзаф кьадарралди дилерар ва официальный антикварный сайтрай халичаяр маса къачузвайбур азаддаказ къекъвезва ва абуру чкадин халичаяр фабрикайри гьасилнавай ужуз халичайрихъ дегишзава. Гьарамзадайри, регъуьни тах��ана, чпин сайтра Кьиблепатан Дагъустандай тир и ва я маса халичаяр маса къачунал дамахзава, гуя им игитвал я. Амма и вахтунда чкадин агьалийривай кутугай пул гана халичаяр маса къачузвачирдакай абур кисзава. Гьар са халича абурун гъиле гьакъикъатда гьикӀ гьатнатӀа, гьа кар сир яз хуьзва, вучиз лагьайтӀа им тахсиркарвал я. Гъилелди хранвай адетдин халичаяр цӀийи синтетикадал дегишзавай туьквенар гьатта Кьиблепатан Дагъустандин районрин центрайрани кардик ква. Амма абурун кӀвалах акъвазарун патал садани са серенжемни кьабулзавач. Жуван кӀвалера, хуьрера, районра виликан халичайрин культурадин амукьаяр къайгъударвилелди садани хуьн тийизвайла гамарин производство арадал хкунин кӀвалахдикай вуч лугьуз жеда? Гьайиф хьи, антикварный ресурсрин иесияр ачухдаказ кардик хьунихъ тайин тир себеб ава, вучиз лагьайтӀа абурухъ республикадин властдин органра чпин тереф хуьзвай инсанар, яни алакъаяр ава. Абуруни, регъуьни тахьана, азаддаказ Кьиблепатан Дагъустандин халичайрин культурадин ирс яваш-яваш къакъуддай мумкинвал гузва. И пашман тарихдин эвел вичин дувулралди 20-асирдин кьвед лагьай паюниз физва. И вахтунда Дагъустандин вири районра, иллаки Кьиблепатан Дагъустандани къунши союзный республикайрай тир гзаф кьадар халичаяр маса къачузвайбур кардик квай. Абуру югъ-йиф талгьана виринрай къадим заманадин халичаяр жагъурзавай ва агьалийривай кепекрихъ маса къачузвай. Ахпа и халичаяр регьятдаказ нин тӀварунихъ хьайитӀани язавай. Кьиблепатан Дагъустандин лезги районрай халичайрин антиквариат виридалайни гзаф тухвай девир 90-йисарал гьалтна. И вахтунда лезги халкьдин халичайрин ирсинай виридалайни къиметлу ва къадим заманада гьасилнавай суьрсет чӀехи кьадарра масанриз хутахна. Советрин девирдин амай-амачир халичаяр (абур икьван чӀавалди кӀвалера чпин тухумдин а устадар рикӀел хуьн яз аламатдин жуьреда хвенвай) масанриз акъудунин тахсиркарвал гилани давам жезва. Чпин адетдин халичайрин культурадикай тамамвилелди къерех хьанвай жегьил несилри бадейрин халичаяр регьятдаказ патаз маса гузва, синтетикадинбурухъ галаз дегишзава. Идан мурад рушариз жигьизар яз, цӀийи халичаяр кутун я. «Жигьизар яз куьгьне халичаяр гун кутугнавач эхир» – гьисабзава абуру. Гьакъикъатда лагьайтӀа, гьа куьгьне адетдин халичайрихъ, абур гьихьтин куьгьне гьалда аватӀани, гзаф еке къимет ава. ЦӀийи синтетика лагьайтӀа, бадайрин халичайрин патав зирзибил я ва адахъ са къиметни авач. Ингье гьавиляй жигьизар патал куьгьне адетдин бадейрин халичаяр вугун виридалайни кутугай кар жедай. Бес чна и кар мус аннамишда?
+20-асирдин эвелра хранвай къадим заманадин лезги халича я, ам Махачкъалада ава. Амма халича вич 300 агъзур манатдихъ маса гузвай даргийрив гва. Имни зарафат туш. Даргийриз лезги сумагдин къиметлувал лап хъсандиз чида ва ада ам гьавайда вахкудач. Адаз и халича 300 ��гъзур манатдихъ маса гуз кӀанзавай, амма гьелелиг адавай и кар кьилиз акъудиз хьанвач. Идалайни гъейри, ада вичи тестикьарзавайвал, халичадин 200 йис я. Гила лезгийри ва даргийри халичайриз ийизвай рафтарвал гекъига. Тафаватлувал лап чӀехиди я. Лезгийри и халича фадлай маса ганвай ва я ам цӀийи синтетикадихъ дегишарнавай. Заз гьакӀ чпихъ куьгьне лезги халичаяр авай Дженгутайдай тир къумукьар чида. Абуру, гуя и халича чпин баде – аварви дишегьлиди хранвайди я лугьуз, ам чпин тӀварунихъ ягъиз гьуьжетарзава. Гьа икӀ абуру халичадин эхирдин къимет яз 180 агъзур манат тайинарнава. Чпин адетдин ирсиниз талукь вири месэлайра гьелелиг лезгияр, гьайиф хьи, авамар яз ама.
+Гьисабзавайвал, Сталина гъалибвал инсанрин гьисабдай, яни пучвилер, язух текъвез, пара авуна къачунва. Телеф хьайибурун кьадар 20-30 миллиондив агакьна лугьузва, дуьз рекъем садавни гвач. Гьарда вичин сивел атайвал лугьузва. Вири санал и дяведа 50 миллион кас телеф хьанвайди яз малумарнава. Шак алач, СССР-ДИН къурбандар виридалай пара я – дяве гьадан сергьятра кьиле фенва эхир! Архиврин делилри тестикьзавайвал, женгера Советрин Армиядин телефвилер 12-13 миллион кас яз малум я, амай кьиникьар вири ислягь (дяведа авачир) инсанринбур я. Оккупацияда хьайи чкайра бомбайрин, снарядрин кӀаник акатайбур, Германиядиз тухванвайбур, фашистский концлагерра телеф хьайибур. Пуч хьанвай аялрин, кьуьзуьбурун гьисаб кьадарсуз гзаф я. Дяведа Сталинан ролдикай гзаф гьуьжетар ава, ам инкариз алахънавайбур тӀимил авач. Амма гзаф чешмейри, шагьидри тестикьзавайвал, адан руководство, иштираквал авачиз са операцияни хьанвач. Москвадин кӀаник хьайи, Сталинграддин, Курско-Орловский, Берлиндин операцияр – ибур вири гьа жергедай я. Абурун нетижаяр себеб яз дяведа гъалибвални чна къазанмишна. Гьа дяведин девирда, адалай кьулухъни Сталинан роль ва кесерлувал дуьньядин общественностди са шакни алачирди яз кьабулнава. Вичин уьмьрдин эхирдалди адан оппонент хьайи У.Черчилла адан адресдиз гьуьрметлу гафар лагьанва. СШАДИН президент Ф.Рузвельтани, дяведин кинохроникайрай аквазвайвал, Сталиназ гьамиша гьуьрметдай, адан теклифрихъ дикъетдивди яб акалдай. Анжах Россиядин либералриз, бязи тарихчийриз, буржуйламиш хьанвай къенин интеллигенциядин бязи векилриз ам бегенмиш туш, дакӀан я. Репрессийрик гзаф инсанар телефай (50 млн – писатель Солженицына гьисабзавайвал, 75 млн. тарихчи Медведева тестикьарзавайвал) ам жаллатӀ ва тиран тир. Асирра авамвиле хьайи Россия савадламишна дуьньядин дережадин ядерный уьлкве авун, садавайни акъвазариз тахьай фашизмдал гъалибвал къачун садазни я акваз, я хиве кьаз кӀанзавач. Дяведилай кьулухъ ам тӀимил яшамиш хъхьанватӀани, куьруь са вахтунда чкӀанвай экономикадал чан хкиз алакьна. Халкь ва адан агьвал патал рикӀ кузвай, вичи уьмуьрда кьунвай идеалриз гьамиша вафалу яз амукьна; гьа са вах��унда адан аскетизм, агъайнивал, дамах гвачирвал, нефс тахьун, девлетдихъ галтуг тавун (къенин лидеррихъ галаз гекъига!) чпиз тешпигь авачирбур хьана. Уьлкведин мягькемвилин, геополитический, экономический месэлайра Россиядин интересар хуьна ам гьулдандилай мягькем тир, садавайни адан аксина гаф лугьуз жедачир, я ада а кар кьабулни ийидачир. Уьлквейрин лидерриз адан хесет хъсандиз чидай, гьавиляй гзафбуруз ам дакӀан тир, къурху квай, амма гьуьрметни ийидай. Сталиназ вичин уьмуьрдин эхир мукьув хьанвайди чизвай, кьейида-лай кьулухъ кьилел къведай крарни сир ваъ, аксина аян тир, вичин гъалатӀарни адаз чизвай, садрани инкар ийизни алахънач. Писатель И.Стаднюка вичин «Война» тӀвар алай ктабда Сталинан гафар рикӀел хкизва: «Чахъ гъалатӀар тимил хьанач, невейри кьейидалай кьулухъ вири тахсирар зал илитӀда, зи сурал гзаф руквар, чиркер вегьида, амма тарихдин гарари абур гьарнихъ чукӀур хъувуна михьни хъийида…» – лагьанай ада.1953-йисан 5-мартдиз ам рекьизва, амма и кьиникьа еке сир ава. МалумарнавачтӀани, ам агъуламишна кьенва. И кар якъин чидай кьве шагьиддикай прессада кхьинарни хьанва. Абурукай сад гзаф йисара Сталинан соратник хьайи, вичин уьмуьрдин эхирдалди адаз вафалувал хвейи Л.М.Каганович, муькуьдини Л.Бериядин хва Серго Берия (буба яна кьейидалай кьулухъ ам мажбур хьана вичин тӀвар, фамилия, отчествони кваз дегишарна Украинада яшамиш жезвай) я. Сталин кьейила адан хва Василий ам агъуламишнава лугьуз виринра малумариз эгечӀна. Хрущева ам тадиз психбольницада кӀевзава. Аквазвайвал, ам агъуламишайбур гьадан вичин соратникар – политический оппонентар тир. Виридалай вилик шак Хрущевални Бериядал къвезва, Маленковазни им сир тушир, мумкин я, ихьтинбур партиядин руководствода мадни авай. Пачагьар, уьлквейрин регьберар оппонентри агъу гана кьейи дуьшуьшар дуьньядин тарихда лап фад девиррилай инихъ малум я. Анжах Россиядин уьмьрдиз ихьтин къаст хас туш лугьузвай тестикьун ава. Гуя ина яна, бамишна, хъиткьинариз рекьизва. Амма им акӀ туш. Александр Невский Ордадай зегьерламиш хьана кӀвализ (Россиядиз) хтай са тӀимил йикъарилай рекьизва. Сад лагьай Петр 1725-йисан январдиз кьве сеферда агъуламишна рекьизва. Ингье гила Сталин. Ихьтин чешнеяр чи тарихда мадни тахьана жеч.
+Властдиз Никита Хрущев къвезва. Сталинан соратникрин жергеда авайтӀани, политический руководствода сад лагьай кас хьуниз ам лайихлу тушир – савадлувал бес жезвачир, амбициярни авачиз тушир, уьлкведа хьайи политический репрессийрихъ галаз адан тӀвар, гьерекатар мукьувай алакъалу тир. Амма гьа сифте йикъарилай ам гьевесдалди кӀвалахдив эгечӀзава. Ада вичин политический оппонентар, вичиз властда хаталу хьун мумкин тир партработникар ва вичин гунагьар чизвай вири шагьидар гьарнихъ чукӀурзава, хсуси власть мягькемарзава. ЭВЕЛНИ-ЭВЕЛ ада вичикай вири чизвай Л.Берия яна тергзава. Уьмуьр давам жезва. Виликан лидердин девирда советрин технический, интеллектуальный (алимар) къуватри, вири халкьдин зегьметди еке нетижаяр арадал гъизва. Советрин Союз ядерный уьлкве яз, гила виридалай вилик космосдиз экъечӀай уьлкведиз элкъвезва. 1957-йисуз сифте спутник, 1961-йисуз Ю.Гагарин, гуьгъуьнай галаз-галаз космосдиз цӀийи космонавтар физва. Сифте яз Вацрал космосдин аппарат ацукьун, адан далу патан шикилар ягъун, Марсдал спутникар ракъурун ва маса хейлин еке агалкьунар Хрущеван девирда хьанвайбур тир.
+РД-ДИН Гьукуматди Дагъустандин муниципалитетра яшайишдин кӀвалерин са квадратдин метрдин юкьван къимет тестикьарнава. Талукь тир къарардал премьер-министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Абдулпатах Амирханова къул чӀугуна. Базардин юкьван къимет етим аялар яшамиш жедай кӀвалерал таъминарун патал чкадин бюджетриз чара ийизвай субвенцийрин кьадар тайинарун патал ишлемишзава. Къарарда алай йисан 3-кварталдин къиметар гьатнава. Документдин бинедаллаз яшайишдин кӀвалин виридалайни багьа квадратдин метр Махачкъалада ава – 60180 манат. Адан гуьгъуьнал сиягьда Каспийск – 60000 манат, Къизилюрт – 50888, Дербент – 49700, Избербаш – 48520 ва Хасавюрт – 48202 манат ава.
+РАБИ-УЛЬ-АВВАЛЬ мусурманрин календарда лап важиблубурукай, истеклубурукай сад я, вучиз лагьайтӀа и вацра Аллагьдин эхиримжи пайгъамбар Мегьамед (с.а.с.) дуьньядиз атана. И шадлухдай 29-октябрдиз Ахцегьрин машгьур мискӀинда Жуьмядин кӀап авурдалай кьулухъ мавлид хьана. Мярекатда чкадин агьалийрилай гъейри, чи райондин ва къунши районрин имамри иштиракна. Межлис, адет тирвал, мугьманар тебрикуналди ва дуьа кӀелуналди Жуьмя мискӀиндин имам, райондин имамрин Советдин председатель Абдулашим Гьажи Абдулгьашумова ачухна ва кьиле тухвана. Мавлиддин дуьайринни назмайрин арада имамри Мегьамед пайгъамбардин (с.а.с.) уьмуьрдикай, ада вичи-вич инсанрихъ галаз тухвай къайдайрикайни тарифлу къилихрикай, алимрин дережадикай итижлу суьгьбетар авуна, салаватар гъана, зикрияр авуна, кӀватӀ хьанвайбуруз эдеб-ахлакьдин насигьатар гана.- Эмина дидедин къене гьеле сифте нур пайда хьайидакай хабар хьайила, Иблисдай къурхулувилин гьарай акъатна. Аллагь-Таалади Мегьамед пайгъамбар (с.а.с.) виридалайни хъсан, гуьрчег, гьуьрметлу, кесерлу кас яз халкьна ва михьи, хийирлу дин гваз чилел чаз ракъурайла, Женнетдин къапуяр ачух хьана, дуьньяда хъсанвилихъ еке дегишвилер арадал атана. Гьакъикъатда, чи пайгъамбар (с.а.с.) хайи югъ гьатта мусурман вири суварилай багьа я, вучиз лагьайтӀа гьа пайгъамбар себеб яз арадал атанва вири суварарни хъсанвилер. Мегьамед пайгъамбар (с.а.с.) хьаначиртӀа, Адахъ галаз алакъалу амай крарни, гьатта АЛЛАГЬ-ТААЛАДИ Кьуръан ракъурунни жедачир. Гьавиляй къе чун дуьньяда виридалайни машгьур (США-ДИН машгьур астрофизик Майкл Хартан «100 самых влиятельных людей в истории» ктабда сифте чкадал м��сурманрин пайгъамбар Мегьамед ала), акьалтӀай намуслу, эдеблу кас тир ва вичин гьа ихьтин къилихралдини хсуси чешнедалди инсанар дуьз рекьел гъизвай пайгъамбардин тӀварцӀел кӀватӀ хьанва. Пайгъамбар кӀан хьунин, адан рекьяй финин виридалайни еке суваб Ла илагьа иллалагь лугьун я. Алимрин дережадикай лагьайтӀа, абур пайгъамбардин рехъ давамарзавай ксар я. Аллагьдин патай йикъа чилел 1000 регьим къвезватӀа, адакай 999 алимриз, анжах сад амай вирибуруз жезва…, - асантдиз гъавурда акьадай тегьерда Абдулашим Гьажиди пайгъамбардин къени къилихрикайни уьмуьрдин рекьикай суьгьбетна.
+Абуру чпиз хас ерияр, таъсир пуд йисуз кьван хуьда. Эферри беден мягькемарда, тӀуьр шейэрик хъсан лишанар кутада, нефес кьадай азар (астма) сагъарун патал хийирлу я, иштягь ачухарда, тӀуьрди цӀуруриз куьмекда. Эферрихъай гьакӀ ни чӀугуртӀани, ратариз хийирлу я лугьуда. Сивихъ атун квадарда. Эферар незвай шейэрихъ галаз санал ишлемишуни беден мягькемарда, адаз ацӀайвал гуда. Кефияр чӀурузвайла, рикӀин кӀвалах къайдадикай хкатнавайлани, менфятлу я. Руфунин азарар хкудда, иллаки — виртӀедихъ галаз санал тӀуьртӀа. Эферар сиркеда туна хьайи гьалима хъвайитӀа, руфунин тӀал атӀуда, ана шарар аваз хьайитӀа, абур рекьида. Садра ишлемишунин кьадар 8-9 грамм я. Эферрикай жигерриз са тӀимил зиян ава лугьуда. И нукьсан виртӀеди арадай акъудда.* Туьтуькъушар инсанри вердишарнавай экзотикадин виридалайни гуьрчег къушарикай я. Абуру чпин акьулдалди инсанар тажубарзава.* Туьтуькъушар жуьреба-жуьребур жеда. “Ара” тӀвар алайди виридалайни екеди я.* Туьтуькъушар сифте яз акур европавияр Александр Макендонскийдин (Индиядин мулкарал гьужум авур) аскерар я.* Туьтуькъушривай жуьребажуьре ванер акъудиз жеда: инсандин, кӀвалера ишлемишзавай приборрин ва икӀ мад. Ванер абуру сивин куьмекдалди акъудзава, къушариз ванцин пердеяр авач.* “Гиацинтдин ара” тӀвар алай туьтуькъуш дуьньяда виридалайни екеди яз гьисабзава. И жуьредин туьтуькъушдин бедендин яргъивал метрдив агакьунни мумкин я. Гьа са вахтунда абурун заланвал 1,5-2 килограмм жеда. И жуьредин туьтуькъушар алай вахтунда терг хьунин сергьятдив агакьнава, гьавиляй абур Яру ктабдик кутунва.* Какаду кьилел кукӀуш алай туьтуькъуш я.* Туьтуькъушрин жуьрейрикай виридалайни акьуллуди ва фад вердиш жедайди жако я. Пешекарри тестикьарзавайвал, жакойрилай 2 агъзур гаф кьван сивяй акъудиз алакьнавай дуьшуьшар малум я.* Туьтуькъушар яргъалди яшамиш жедай къушар я. ГъвечӀи жуьреяр вини кьил 25 йисуз кьван яшамиш жезва, чӀехибур 70 йисуз. Са бязи чешмейра гьатта 100 йисуз кьван яшамиш хьунни мумкин тирди тестикьарзава.* Виридалайни екеди туштӀани, какапо виридалайни залан туьтуькъуш я. Адаз типӀрен туьтуькъуш лугьузва.* Россиядиз туьтуькъушар сифте яз XV асирда гъана.* Асул гьисабдай абурун ем набататрин тумарикай, емишрикай, мижейрикай, гьашаратрикай ва гъвечӀи гьайванрикай ибарат я.
+Алай йисан 4-ноябрдиз райадминистрациядин актовый залда раймуниципалитетдин территориядал цӀийи коронавирусдин инфекция чукӀунин вилик пад кьунин рекьяй оперативный штабдин нубатдин заседание кьиле фена. Ам «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Р.Гьамзаева ачухна ва кьиле тухвана. Ада инал коронавирусдин инфекциядиз талукь яз чи районда дурумсуз гьалар авайди къейдна ва вирибуруз чпин сагъламвилив жавабдарвилелди эгечӀуниз, вакцинаяр ягъуниз ва Роспотребнадзордин истемишунрал кӀевелай амал авуниз эверна. Заседанидал гьялзавай месэладиз талукь темадай доклад гваз Роспотребнадзордин Управленидин территориальный отделдин регьбер А.Касимов экъечӀна. Ада къейд авурвал, исятда чи районда чпик коронавирусдин инфекция акатнавайбурун кьадар артух жезва. ИкӀ, 25-октябрдилай 31-октябрдалди районда инсанрик коронавирусдин инфекция акатай 15 дуьшуьш хьанва. И кьадардикай 10 дуьшуьш Ахцегьа къейднава. Ада коллективдин иммунитет арадал гъун патал коронавирусдиз акси вакцина ягъунин еришар йигинарун чарасуз тирдакайни лагьана. А.Касимова хабар гайивал, гила инсанар суьрсетдинбур тушир шейэр маса гузвай туьквенриз, алишверишдин центрайриз, кинотеатрриз, гуьрчегвилин салонриз ва общественный тӀуьнрин карханайриз ахъаюн патал абуру QR-КОД къалурун чарасуз жезва. Инал гьакӀ Ахцегьрин ЦРБ-ДИН кьилин духтурдин заместитель Ф.Шагьмардановани экъечӀна рахана. Ада чина гриппдиз акси прививкаяр ягъунин кӀвалах кьиле физвай гьалдикай суьгьбетна. ЦРБ-ДИН делилралди, алай вахтунда чи районда вад агъзурни ирид вишелайни гзаф инсанриз гриппдиз акси прививка авунва. Духтурди лагьайвал, грипп акатунин рекьяй хаталувилик аялар, медицинадин къуллугъчияр, муаллимар, алишверишдин хиле кӀвалахзавайбур ва транспортдин такьатар идара ийизвайбур, кӀвачел залан дишегьлияр, чпихъ соматический азарар авай инсанар ква. И чкадал Ф.Шагьмардановади гъавурда турвал, гриппдиз акси яз ийизвай гьи прививкади хьайитӀани, инсандин иммунитет мягькемарзава. Ида, вичин нубатда, адаз инфекциядихъ галаз женг чӀугваз куьмекзава. РД-ДА авай Кьилин Госсандухтур Николай Павлован теклифдалди, алай вахтунда Дагъустан Республикадин территорияда бязи культурадин, спортдин ва коммерциядин объектриз фин патал QR-КОДАР галай-галайвал кардик кутунин месэла гьялзава. Гележегдин сергьятвилер агъадихъ галай чкайриз талукь жеда:– театрриз, кинотеатрриз, концертрин залриз;– физкультурадин, спортдин, выставкайрин, гъавурдик кутунин ва бязи культурадин серенжемриз;– мугьманханайрин къуллугъар кьилиз акъудзавай тешкилатриз, санаторно-курортный идарайриз;– алишверишдин, алишверишдинни машгъулардай центрайриз (комплексриз), саки 400 квадратдин метрдин майданар авай нен тийидай товарар маса гузвай алишверишдин зал галай розничный алишверишдин объектрин дарам��триз;– общественный тӀуьнрин заведенийриз;– спортдин, физкультурадин сагъламардай центрайриз, сирнавдай гьавизриз, фитнес-залриз, аквапаркриз, гуьрчегвилин салонриз, косметикадин, массажрин ва спа-салонриз, гьамамриз ва саунайриз. Фикирзавайвал, 18 йисалай гзаф яш хьанвай ксаривай къейднавай объектриз анжах QR-КОДАР къалурайдалай кьулухъ физ жеда. Абурув агъадихъ галай документрикайни сад хьун лазим я:– вакцинациядин гьакъиндай сертификат (йисан вахтунда кардик жеда);– отрицательный ПЦР-ТЕСТДИН гьакъиндай справка (72 сятда кардик жеда);– эхиримжи 6 вацран вахтунда цӀийи коронавирусдин инфекция акатайвал тестикьарзавай справка (6 вацран вахтуналди кардик жеда). Алава хъийин, QR-КОД «Госуслуги» порталдал хьун лазим я. Ина фамилия ва инициалар, хайи вахт, паспорт къалурзавайдан серия ва адан нумрадин эхиримжи пуд рекъем хьана кӀанда. Ам гьи жуьреда хьайитӀани къалуриз жеда. Документдин иеси смартфондин камера ва я маса алат туьшарайла чир жеда. QR-КОДАР ишлемишуниз талукь сергьятвилер оптово-розничный рынокриз ва гъвечӀи квадратурадин розничный алишверишдин объектриз талукь жедач. ЦӀийи къайдаяр 28 ва 30-октябрдилай кардик ква.
+Райондин культурадин управленидин къуллугъчийри Эскендеров Бейдуллагьаз играми диде
+кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. рагьмет хьурай вичиз!
+Лезги халкьдин аслу туширвал патал ялавлу инкъилабчи
+1917-1918-йисара Кеферпатан Кавказда граждан дяве гьакъикъатда большевикри ваъ, туьрквери къурмишна. Абурун далуйрихъ Сад лагьай Дуьньядин дяведа виликан терефдарар (союзникар) яз хьайи немсер ва ингилисар акъвазнавай.
+«Константинополда США-ДИН генеральный консул Ревандаля Париждин ислягь конференциядин Америкадин делегациядиз кхьейвал, туьркверин империядин месэладин тайин тир пай яз Кавказ гьихьтин хьайитӀани мандатрин схемадик кутун патал кьетӀивал авуна кӀанда. Герек и мандат чна чпи къачун. Закавказье гзаф девлетлу уьлкве я. Амма къецепатан уьлквейрин регьбервал галачиз адавай вичи-вич идара ийиз жедач…»
+(А.Березкин. США – Советрин Россиядин аксина военный интервенциядин активный тешкилатчи ва иштиракчи. 19181920. М., 1952, 165-чин). Кавказда и ва я маса «демократвилин» республикаяр малумарунин, сиясатдин вири къарарар дибдин халкьари ваъ, туьрквери акъудзавай. Туьркверини хсуси мурадра жезвай дегишвилерилай аслу яз и къарарар лап фад дегишзавай. 1918-йисуз туьркверин аксина лезги чилел вуж экъечӀна? Ихьтин жуьрэтлу халкьдин женгчи Къази-Мегьамед Агъасиев тир. Бакуда мусаватистар туьрквер атуниз гьазур жезвай. 1918-йисан 30-мартдиз советриз акси мусаватистрин бунт къарагъна. Ам Бакудин коммунадин Бакудин советдин – комитетдин яракьлу къуватралди пуьрчуькьарна. Бакудин коммуна 1918-йисан гатфарихъ ва гатуз Бакуда ва Кубадин, Шемахадин, Ленкорандин, Сальяндин, Жеватдин ва Бакудин вилика�� губерниядин маса уездра тестикьарнавай Советрин властдикай ибарат тир. Инкъилабчи Къази-Мегьамед Агъасиев Бакудин коммунадин член тир. 1918-йисуз ада и коммунадин кӀвалахдик еке пай кутуна. Бакудин коммунадихъ 10 агъзур касдикай ибарат тир кьушунни авай. И кьушун эрменийрин ва гуржийрин 7 агъзур векилдикай, амай 3 агъзур лагьайтӀа, лезгийрикай, талышрикай, татрикай, дагълух чувудрикай ибарат тир. Апшерондин полуостровдал алай сифте советрин кьушунда са миллетдихъни артуханвал авачир. Адаз кьушун анжах тӀвар патал лугьуз жедай. Ам анжах кьецӀил гьевеслувилел хуьзвай. И вахтунда Бакудин къерехда бинеламиш хьанвай писдаказ яракьламиш тир фялейри, сеняткарри ва лежберри шегьер хъсандиз яракьламиш хьанвай туьркверин чапхунчийрикай хуьзвай. Дурумлудаказ женг чӀугуниз килиг тавуна лежберрикай ва фялейрикай кӀватӀнавай Бакудин коммунадин кьушунривай Баку хуьз хьанач. ГьикӀ лагьайтӀа, туьркверин армиядин яракьрин ери ва вичин кьадар хейлин артухди тир.
+1918-йисан 15-сентябрдиз туьркверин ва мусаватистрин артуханвал авай къуватар шегьердиз сухулмиш хьана. Абуру ина эрменийрин геноцид къурмишна ва Бакудин 30 агъзур ислягь агьали тукӀунна. Абурун арада гзаф лезгияр, грекар, удинар, урусар ва маса халкьар авай. 1918-ЙИСУЗ ЛЕЗГИ ЧИЛЕР ТУЬРКВЕРИ КЬУН. 1918-ЙИСУЗ ТУЬРКВЕРИН ОККУПАНТРИН АКСИНА ЛЕЗГИЙРИН ПАРТИЗАНВИ ЛИН ДЯВЕ
+Баку кьурдалай кьулухъ туьркверин кьушунар акъвазнач ва абуру чпин гьужум давамарна. Каспийдин къваларив гвай вири Дагъустан кьуналди, абуру Терский Советрин республикадиз къурхулувал яратмишна. Большевикри энгелвал тавуна контргьужум яратмишзавай. Виликан Дагъустандин областдин Кьиблепатан паюна 1918-йисуз туьрквери и чилер кьунихъ галаз алакъалу яз, вуч арадал атанатӀа, тарихчийри гьелени дерин анализ ганвач. Архивдин документар лезгийри туьркверин армиядик экечӀуникай кьил къакъуд авур ва цӀийи зулумкар къайдайриз муьтӀуьгъ тахьунай абурун винел зулумкарвилер авур дуьшуьшрив ацӀанва. КӀан хьанайтӀа, 1918-йисуз Дагъустан туьрквери кьуникай тамам ктаб кхьенайтӀа жедай. Аламатдин кар ам я хьи, ихьтин ктабар чахъ авач. Гьавиляй жуван делилар са квел ятӀани бинеламишун патал виринрай маса чешмейрикай менфят къачуниз мажбур жезва. Гьеле 1918-йисан апрелдиз Бакудин Советдин 26 векилдин жергеда аваз, Г.Стуруадин регьбервилик квай красногвардейчийрин отряддихъ галаз санал Къази-Мегьамед Дербентдиз рекье гьатзава.
+«25-апрелдиз К.Стуруадин, М.Ефремован ва К.Агъасиеван регьбервилик квай советрин кьушунри Дербент кьуна»
+(Дагъустанда Советрин власть тайинарун патал женг. Документрин ва материалрин кӀватӀал. 1917-1921-йисар, М., 1958, 98-99-чинар; Дагъустандин тарихдай очеркар, т.1-2, Махачкъала, 1957, 46-чин). Ина ам халкьдин комиссаррин госсоветдин членвиле, исполкомдин председателдин заместителвиле ва фялейрин, лежберрин ва красноармейчийрин депутатрин к��ллегиядин отделдин заведишвиле, шегьердин инкъилабдин оборонадин комитетдин членвиле хкяна. Ахпа адакай Дербентдин большевикрин тешкилатдин председатель, гьа ина РСДРП(Б)-ДИН Бакудин Комитетдин векил хьана. Къази-Мегьамеда туьркверин оккупантриз халкьдин партизанвилин гужлу аксивал тешки
+Зулун призывдин сергьятра аваз армиядин жергейриз 3,5 агъзур дагъустанви къуллугъиз рекье гьатда. Ноябрдин эвелра аваррин «Гьакъикъат» газетдин редакцияда Дагъустан Республикадин военный комиссар Дайтбег Мустафаевахъ галаз прессконференция кьиле фена. Серенжемдал Россиядин Федерациядин Яракьлу Къуватрин жергейриз къуллугъиз фин патал зулун призыв кьиле физвай гьалдиз талукь месэлаяр веревирдна. Идан гьакъиндай «Мирмол» сетдин изданиеди хабар гузва. ПРЕСС-КОНФЕРЕНЦИЯДАЛ Д.Мустафаева къейдна хьи, 1-ноябрдилай Россиядин агьалияр аскервилин къуллугъдиз тухуз башламишнава. Гъилевай йисуз призывдик уьлкведин 120 агъзур агьали акатда. Имни алатай йисан зулув гекъигайла, 7,5 агъзур касдин тӀимил я. «Призывдин серенжемар тухунин вахтар октябрдилай ноябрдал хутахун тамам тушир мобилизация себеб яз военный комиссариатрин къуллугъчийрихъ гзаф кӀвалах хьунихъ галаз алакъалу я», – лагьана региондин военный комиссарди. Жегьил инсанривай ва абурун диде-бубайривай чпи итиж ийизвай месэлайрай кардик квай электронный приемныйдай хабар кьаз жеда: Дагъустан Республикадин военный комиссариат – 8 (872) 263-88-86.
+Алай вахтунда республикадин метлебдин «Мегьарамдхуьр-Ахцегь-Рутул» авторекьин 8-16-километрдин участокда ремонтдин кӀвалахар кьиле физва. И рекьи винидихъ къейднавай 3 райондин хуьрерин арада транспортдин алакъа хуьдай ва «Кавказ» Р-217 федеральный рекьиз экъечӀдай мумкинвал гузва. И кардихъ а районар экономикадин ва яшайишдин рекьяй вилик тухуна важиблу метлеб ава. Ремонт авунихъ галаз санал и рекье гьакӀ гьерекатдин хатасузвал таъминарун патал серенжемарни кьабулда: сигналдин столбикарни, рекьерин лишанарни эцигда ва чарасуз чкайрилай горизонтальный къайдада лишанар кхьида.
+Лезги халкьдин аслу туширвал патал ялавлу инкъилабчи
+лунин мураддалди Куьре округда инкъилабчийриз-нелегалриз буйругъар гузвай.
+1918-йисуз гьалар дибдай дегиш хьана. Советрин власть тайинарунин чкадал лезги халкь туьркверин интервентрикай лап чарасуздаказ хуьнин гереквал хьана. ГьикӀ лагьайтӀа, абур чкадин агьалийрив лап писдаказ эгечӀзавай. Туьрквери Кьиблепатан Дагъустандин территория гьакъикъатда Туьркиядин вилаят яз малумарна.
+Халкьдин азадвилин гьерекат тешкилунин пак тир карда Къази-Мегьамедаз адан женгинин юлдашри еке куьмек гана. А вахтунда ам Советрин власть тайинарун патал гьакӀан большевикрин женг ваъ, туьркверин оккупациядикай лезги халкь хуьнин азадвилин гьерекат тир. КЪАЗИМЕГЬАМЕДАН юлдашри партизанвилин гьерекат тешкилунин рекьяй вилик эцигнавай везифа��р тамамарзавай. Дербентда КЪАЗИМЕГЬАМЕД Агъасиевахъ галаз санал тӀварван авай инкъилабчияр тир С.Стуруади, Г.Канделакиди, Д.Пугина, Г.Тагъи-Задеди, А.Эрлиха, К.Мамедбегова, гьакӀни Дербент райондай Гьасан Нурметова, Табасаран райондай Тарикъуьли Юзбегова, Самур округдай С.Сулейманова, Куьре округдай Абдул-Самед Мурсалова кӀвалахзавай. Гьа ихьтин акьалтӀай четин шартӀара Къази-Мегьамеда вичин сиясатдин алакьунар ва галатун тийижир халкьдин женгчидин къилихар къалурна. Ада Бакудин коммунадин виридалайни четин ва хаталу тапшуругъар тамамарзавай, душмандин вилик садрани рей гузвачир, кичӀевал къалурзавачир, чин жезвачир. Ам халис стратег, жуьрэтлу аскер ва гьихьтин шартӀара хьайитӀани вижевай руководитель тир. Дербентдин советдин председатель яз ада Дагъустанда туьркверин чапхунчийрин аксина вич кьиле аваз женгинин чӀехи пай серенжемар кьиле тухвана. Дербентда большевиствилин комитетдин руководитель (гьакъикъатда шегьердин кьил) яз Къази-Мегьамеда вахтар кабинетда акъудзавачир ва буйругъар гунал сергьятламиш жезвачир. Идаз акси яз, ада вичини женгинин серенжемра иштиракзавай. Гафунин вири манада лугьуз жеда хьи, ам халис полководец тир.
+Бейхабардаказ цӀайлапан хьиз, ам вичин женгинин отрядни галаз туьрквери эсиллагь гуьзет тийизвай чкайрал пайда жезвай ва вичин вилик эцигнавай вири везифаяр тамамарайдалай кьулухъ гел галачиз квахьзавай. Виринрай адаз туьркверилай абуру чкадин агьалияр истисмардик кутунва, агьалияр муьтӀуьгъ тахьунай яна рекьизва лугьуз шикаятар къвезвай. Къази-Мегьамеда са затӀни дикъетдикай хкудзавачир ва ам инсанриз куьмек гуз, абур хуьз, жаллатӀар жазаламишиз чалишмиш жезвай. Инсанризни чпин аскер кӀандай, адан тӀваруни лагьайтӀа, гапурди хьиз ванзавай. ТУЬРКВЕРИ ЛЕЗГИ ХАЛКЬДИН ЛИДЕР ЯНА КЬИНИКЬ«ТУЬРКВЕРИ виринра ислягь агьалийрин аксина ивидин террордиз рехъ ачухна. Дербентдин багълара интервентри туьркверин аскеррин командованидиз муьтӀуьгъ тахьай 245 дагъви гуьллеламишна»
+(СГА ДАССР, ф 175-р, оп.3, ед.хр.22, хр.22, л.1). «Огни» поселокдай экъечӀзавай чкадал туьркверин контрразведкадай тир бандитри чпин гъилера гьатай 3 дагъви-лезги гуьллеламишна, Мамедкала станциядал лагьайтӀа, 4 дагъви-лезги инсафсузвилелди кьена. Абурув анжах жибиндин чукӀулар (ништӀерар) жагъурун себеб яз туьркверин аксина гьерекатар ийизва лугьуз тахсир кутуна («Дагъустан» газет, №5, 1918-йисан 17-ноябрь). Регион кьуналди, туьрквери сифтенисифте Къази-Мегьамед Агъасиев жагъуриз эгечӀна. Ам гьакӀ большевикрин чиновник ваъ, халкьдин халис регьбер тирди чиз ва агьалийри ам маса тагудайдан гъавурда авай туьрквери амалдар план къурмишна. Гьихьтин хьайитӀани, гьатта ватанпересвилин гьаларани чеб регьятдаказ маса къачуз жедай хаинар жагъида. Вири месэла анжах къиметда ава. Туьркверин оккупантри инкъилабчидихъ еке пул гузвайди малумарна. Ихьтин алчахарни жагъана.
+«Дагълух хаинри тереф хуьналди, туьркверин башибузукьар Дагъустанда чпин къайдаяр тайинариз чалишмиш хьана. Абуру ам тарагъашралди ацӀурна, агьалиярни тарашиз гьелек хьанвай. Абуру тӀвар-ван авай большевикар вагьшивилелди яна кьена: Дербентдин уезддин комиссар К.Агъасиев, агитаторар тир Г.Мурсалов, Рагьманов ва Дагъустандин хейлин маса жуьрэтлу рухваяр. Амма Дагъустандин зегьметчийри чпел туьркверин чапхунчийрин чукӀулри илитӀнавай авантюристрин гапӀалдин и «гьукумат» гьисаба кьазвачир ва абурун аксина кьетӀи женг чӀугвазвай.»
+(ИИЯЛДИН илимдин къейдер. Том 8. ТЕХН.РЕДАКТОР Э.С.Геллер, Махачкъала, 1960, с.13). Кирида кьунвай жаллатӀ К.Омарова вичин бандитрин десте галаз Къази-Мегьамед Агъасиев кьуна. Къандалра тунвай, азиятри гьелекнавай ам Кьасумхуьруьз гъана ва «Каймакам» лугьудай Куьре округдин туьркверин губернатор ТАКЮДИН-БЕЙДИВ вахкана. Гьа инал туьрквери тамам тамаша къурмишна. Агьалияр восстаниедиз экъечӀун ва туьркверин аскеррин комендатура тергун мумкин тирдан лап хъсандиз гъавурда авай абуру халкьдин регьбер ачухдаказ яна рекьида лагьана малумарнач ва адал «шариатвилин суд» ийидайдан гьакъиндай малумарна. Гуя шариатвилин судди адан кьисмет гьялда, туьрквер лагьайтӀа, са куьникни квач. АкӀ акъатзавай хьи, лезги халкьди и касдин кьисмет вичи гьялда ва ада шариатвилин суддин къарарни вичи тамамарда. Гуьзетиз хьайивал, шариатвилин суд агалнавайди хьана. Адал туьрквери чпиз майилвалзавай ва виликамаз мукьуфдивди хкянавай ксарилай гъейри, мад садазни къведай ихтияр авачир. Агалнавай «шариатвилин судди» Къази-Мегьамед Агъасиеваз кьиникьин жаза гана. И къарарни агьалийрикай чуьнуьхна ва абуруз малумарнач. Кьасумхуьруьн ва Куьре округдин агьалийриз къарардин гьакъиндай са затӀни чизвач. Туьркверин вилик везифа акъвазна: кьиникьин жаза акӀ кьилиз акъудин, герек чкадин халкь алдатмишна абуруз КЪАЗИМЕГЬАМЕД азад ийидай са мумкинвални амукь тийин. Кьиникьин жаза ганвай халкьдин регьбер мукьуфдивди хуьзвай. А кардал фикир желбна кӀанда хьи, вири крар лезгийрин чпин – миллетдин хаинрин, округда, туьркверин аскеррин командованиеди чпиз пул ганвай тумухъанрин гъилералди кьилиз акъудзавай. Хаин Ханбут Ханмегьамедова гуя Къази-Мегьамед хайи Ахцагьрин хуьруьз тухузва лагьана ам са манийвални авачиз Кьасум хуьряй акъудун теклифна. Адан агьалийри а вахтунда гзаф къизгъин йикъар кечирмишзавай. Физвай рекье лагьайтӀа, хаин Ханбута «катиз кӀанзавай вахтунда» Къази-Мегьамед яна кьинин теклиф гана. Халкьдивай Къази-Мегьамед жаллатӀривай къакъудиз ва къутармишиз жедай. Эгер адаз гьакъикъат чидайтӀа ва ам сад хьанайтӀа, жемятдивай туьркверин интервентар чпин хуьрерай регьятдаказ чукӀуризни жедай. Халкьдин гьа ихьтин садвилиз туьрквериз рехъ гуз кӀанзавачир. Абуру лезгияр гьар жуьре патарихъ чӀугуна, чпин вири плана�� абурун гъилералди кьилиз акъудзавай миллетрин хаинар жагъана. Гьа икӀ алчах план кьилиз акъудна. Пакамахъ фад гъилер кутӀунна ва кӀвачерал къандалар алаз Къази-Мегьамед яхдиз ва аскеррин гуьзчивилик кваз Кьасумхуьряй Кьурагь галай терефдихъ тухузвай. Гьакъикъатда ам эсиллагь маса пата авай Ахцагьрин хуьруьз тухуда лагьана малумарнавай. Къази-Мегьамедаз ибур вичин уьмуьрдин эхиримжи легьзеяр тирди чир тахьана тушир. Вичин уьмуьрдин эхиримжи декьикьайра элкъуьрна кьунвай яракьламиш хьанвай атлуйрин гуьзчивилик кваз физвайла, адахъ гьихьтин гьиссер авайтӀа лугьуз четин я. Вич патал вири гайи халкьдини адан тереф хвенач… Са 150 метрдиз ам яхдиз, иви авахьзавай кӀвачер са гужуналди юзуриз фена… Туьркверин пантюркистрин буйругъдалди 1918-йисан октябрдин циф авай пакамахъ виликан пачагьдин урядник Нежветдинова, белогвардейчи къаравулар тир Алимирзе Мегьамедова, Шихжамалова ва чи миллетдин маса хаинри къандалра тунвай чпин ватанэгьли Къази-Мегьамед Кьасумхуьруьн дустагъдай яна кьиникьиз тухвана. Вири и инсанар чкадинбур тир. Абурувай чпин ватанэгьли яна кьиникьикай кьил къакъуднайтӀани жедай, амма авунач. Идаз акси яз, душманриз ялтахвалзавай ва чеб пантюркистрин гьихьтин хьайитӀани инсафсуз буйругъар тамамариз гьазур тирди къалурзавай. ЖаллатӀри элкъуьрна кьунвай Къази-Мегьамед са гужуналди Хандин муькъвелай кьулухъ авай тикдай экъечӀна ва Алидхуьр (Аликент) хуьруьн къаншарда авай саки дуьз рекьел акъатна. Ам къандалра авай кӀвачер са гужуналди юзуриз, кьакьандиз хкажнавай кьил, ивидай ктаднавай чин, вагьшивилелди гатанвай беден гваз физвай. Лап залан хирер хьанвай, къандалра тунвай,
+дагъдин лекь! Адан иви авахьзавай кӀвачерал алай къандалри гьар са кам къачудайла ванзавай… Къази-Мегьамедан чиниз килигиз жуьрэт тийиз къанлу Нежветдинов КЪАЗИМЕГЬАМЕДАВ кьулухъай агатна ва къанлуди адан тегъв тфенгдай яна. Къази-Мегьамед гьасятда алукьна ярх хьана. Вири атлуяр тадиз балкӀанрилай эвичӀна ва абуру гьа акатайвал Къази-Мегьамед тфенграй ягъиз эгечӀна. Бандит Шихжамалова лагьайтӀа, Къази-Мегьамед галаз-галаз гапурдал ягъизвай. Къанлуйри кьенвай беден тфенграй ва гапурдал ягъун давамарзавай. Вири бедендал гапурдин ва гуьллейрин хирер алай. Гьа икӀ, халкьдин игит, ялавлу инкъилабчи, Бакуда ва Дагъустанда большевикрин бажарагълу сифте руководителрикай сад, Бакудин большевикрин комитетдин къвалав гвай Россиядин большевикрин СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТВИЛИН Рабочий Партиядин къурулушдик акатай чи халкьдин тарихда сифтеди тир лезгийрин «Фарук» партиядин дегиш тежезвай тешкилатчи ва руководитель Къази-Мегьамед Агъасиев телеф хьана. Къази-Мегьамед Агъасиев гьамишалугъ яз инкъилабдин руьгь, виридалайни хъсан фикирриз инанмишвал авай халкьдин зигьинда гьатнавай игит я. Вири четинвилериз ва татугайвилериз килиг тавуна, ам абурулай халис дагъви ��а аскер хьиз дурумлудаказ элячӀзавай. И руьгь чи халкьда гьелени амукьзава. Дагъустандин Халкьдин писатель Къияс Межидова вичин «Дагълара тунвай рикӀ» романда хейлин йисарилай Къази-Мегьамед Агъасиеван къаматдикай къейднава.
+Апшерондин полуостровдал Советрин власть тайинарун патал гзаф крар авур лезги халкьдин чӀехи хва, ялавлу инкъилабчи рикӀел хуьн яз Гьажикъабул (Аджикабул) тӀвар алай аскеррин гъвечӀи шегьердал Къази-Мегьамед лагьай тӀвар эцигнавай. Советрин девирда ина чи уьлкведин авиабаза бинеламиш хьанвай. Къейднавай вакъиа 1939-йисан 24-январдиз кьиле фена ва шегьердал Къази-Мегьамед лагьай тӀвар эцигна. Гьа и юкъуз центр Къази-Мегьамед шегьер яз Кази-Магомедский район тешкилна. 1990-йисуз Азербайжандин Гьукумди шегьердилай кьисайрик квай хьтин инкъилабчидин тӀвар алудна. Гьа икӀ, зур эсирдин вахтунда вири Союзда машгьур тир Къази-Мегьамед лагьай тӀвар алай Авиашегьердин тӀвар дегишна. Германия ва адан союзникар (терефдарар) Дуьньядин Сад лагьай дяведа магълуб хьайидалай ва Мудросский меслятвилин икьрар кутӀунайдалай кьулухъ (1918-йисан 30-октябрь) туьркверин кьушунар Бакудай эхкъечӀна. 13-ноябрдиз Великобританияди ва Францияди Россия чпин итижриз килигна паюнин гьакъиндай виликан икьрар тестикьарна ва 17-ноябрдиз генерал Томсонан регьбервилик квай ингилисрин 39-пияда кьушунрин бригада Франциядин, Италиядин, США-ДИН векиларни галаз Бакудиз гьахьна. Туьркверин армия эхкъечӀайдалай кьулухъ лезгияр ва региондин маса дагълух халкьар патал гьалар эсиллагь хъсан патахъ дегиш хьанач. Идаз акси яз, советрин девирда ина авай гьалар йисандавай йисуз пис патахъ дегиш жез эгечӀна: лезгийрин, талышрин ва дагълух вири халкьарин этноцид башламишна. 1918-йисуз большевикри мумкинвал гуникди туьрквери яратмишнавай государственность тестикь хьанвай. 1907-йисалай Къази-Мегьамед Агъасиева яратмишнавай ва ада регьбервал гузвай лезгийрин милли социал-демократвилин «Фарук» партияди вичин вилик неинки вири лезги территорийра инкъилабдин гьерекат гегьеншарунин, гьакӀ лезгияр социализмдин пайдахдик сад авунин мурад эцигзавай. Амма тек са социализмдин советрин къурулуш туькӀуьрун патал ваъ, гьа са вахтунда гележегда лезгийрин автономия яратмишун патал. И кар патал халкьдиз чирвилер гун ва ам сиясатдин рекьяй мягькемарун лазим тир. Социализм машгьур авунин, большевиствилин чинебан литература, РСДРП(Б)-ДИН ЦК-ДИН, Кавказдин союзный ва Бакудин РСДРП(Б)-ДИН комитетрин листовкаяр чукӀурунихъ галаз алакъалу яз тухванвай менфятлу инкъилабдин кӀвалахдин нетижада 1905-йисан гатуз Лекияда лежбервилин гьерекатди гегьеншвал къачуна. Къази-Мегьамеда мукьуфдивди кьиле тухвай кӀвалахди а кардал гъана хьи, ада яратмишнавай ва регьбервал гузвай РСДРП(Б)-ДИН хел тир лезгийрин «Фарук» партияди Бакуда 1907-1918-йисара кьилин роль къугъвана ва вичин патав неинки лезгияр, гьакӀ ингилойвияр, джарвияр, белоканар, вайнахар, грекар сад авуна. Вичин гележегдин кӀвалах кьиле тухуналди, «Фарукдиз» Баку шегьердин сиясатдин кьилин партийрикай сад жедай ва Баку, я тушни Дербент меркез яз РСФСР-ДА лезгийрин автономиядин республика яратмишун патал кӀвалах кьиле тухудай мумкинвал авай. Эгер туьркверин оккупация хьаначиртӀа ва 1918-йисуз пантюркистрин республика яратмишначиртӀа, гьа идав къвенни ийизвай. Къази-Мегьамедан чӀехи бажарагъ, экуь акьул, кӀвенкӀвечивилин ерияр ада вичивай уьмуьр къакъуд авур женгиниз бахшна. Ида адан хайи халкьдин гьалар неинки хъсанарнач, гьатта лезгийрин кьисмет гьа цӀийи советрин девирда мадни писди хьана. ГьикӀ лагьайтӀа, лезгияр лайихлу уьмуьр ва вилик фин патал чпин ихтияррикай магьрум хьана. Социализмдин цӀийи уьлкведа лезги халкьдин аслу туширвал патал ихтияр (и кар патал лезги халкь кӀвачел ахкьулдунин гьакъиндай хиялар авур инкъилабчи Къази-Мегьамед Агъасиева женг чӀугунай) лезги маса инкъилабчийри ва Къ.Агъасиева вичини советрин халкьарин стхавилин хизанда барабар ихтиярар аваз вилик финихъ галаз алакъалу ийизвай. Амма и мурад 1918-йисуз туьркверин оккупацияди ва лезги халкьдин чилерин чӀехи паюнал пантюркиствилин майдан яратмишуни кьилиз акъуддай мумкинвал ганач...
+Мердали ЖАЛИЛОВ Ихьтин вир авайди чи девирдин кӀелзавайбуруз бажагьат чида. Амма а вир чи меркезда ава. Вичизни бязибуру “Вузовское озеро” (“Вуздин вир”) лугьузва. Ам Хуьруьн майишатдин академиядин дарамат алай Анжи-Арка дагъдин (М.Гьажиеван куьче) вилик ква. Анай чи меркездин агьалийрив хъвадай михьи яд агакьзава. Инизни яд Октябрдин революциядин къаналдай (Сулак вацӀай къачуна) къвезва, саки 100 километрдин МЕНЗИЛДАЙ.“КОР”
+гаф ван тахьайди авач жеди. И къаналди Сулакдин яд чи меркездилай гъейри, Каспийск шегьердив, масанривни агакьарзава. Къизилюрт, Къумторкъала районра, Махачкъаладинни Каспийскдин патарив агъзурралди гектарра чилерни дигизва. Анра гьикьван цӀийи хуьрер, поселокар арадал атанва! Эгер са 100 йисан кьулухъ вил вегьейтӀа, и чилерал яшайишдин ахьтин ужагъар, чӀехи шегьерар (Махачкъаладилай гъейри) алачирди чир жеда. Каспий гьуьлуьн гарари гатазвай и майданар къумлухрини уьленри кьунвай, инсанриз хаталу гзаф азарар туьретмишзавай ветӀеринни тӀветӀерин ва я гъуьлягъринни акьрабрин майданар тир. КОР-ДИ а майданрал чан гъана! Адан яд Видадидин виризни атана! Вуж я Видади? Вучиз чна яд хъвазвай вирел адан тӀвар атана? Вучиз гила “Вузовское” лугьузва? И суалриз жавабар чаз чи меркездин тарихдиз талукь бязи документра, чи республикадин чилер гьялунин рекьяй картайра, бязи ктабрани газетра къекъвейтӀа, жагъида. Виридалайни артух и суалриз жавабар машгьур журналист, публицист ва писатель
+кхьей “Таниш хьухь: Пир-Али ЭМИРОВ”ВА “РикӀе экуь мурадар амаз” (Видади Эмировакай) макъалайри гузва. Абур кьилдин кта�� язни акъатна. “Кьве стхадикай повесть”
+- гъвечӀи стха. Кьведни къадим Ахцегьа дидедиз хьайибур, гьам революциядилай виликан ва гьамни Октябрдин революциядилай гуьгъуьниз Дагъустандин хуьруьн майишат, агъур промышленность, транспорт, эцигунрин хел вилик финик чпин еке пай кутур инженерар - техникар - алимар - тешкилатчияр. Зи ихтилат КОР арадал гъайи инженер
+я. И кардани чаз винидихъ тӀварар кьунвай макъалайри ва маса документри куьмек гузва.
+Д.Н. Агьмедова къейднавайвал, алатай асирдин 20-йисара “И касдин тӀвар чкадин, центральный ва гьатта къецепатан уьлквейрин изданийрин чинрилайни мукьва-мукьвал аквадай. Адан тӀвар жуьреба-жуьре собранийрални митинграл гьуьрметдивди эзбердай, Дагъустандин халкьдин лап хъсан векилрин жергеда аваз кьадай... Вичин баркаллу крарай ам Советрин гьукуматдин кьилин наградадиз - РСФСР-ДИН Зегьметдин Яру пайдах ордендиз лайихлу хьайи сифтегьан дагъвийрин жергеда хьун дуьшуьшдин кар туш. Октябрдин революциядин тӀварунихъ галай къанал тухунай, Дагъустандин вилик адан лайихлувилер гьисаба кьун яз, гьукуматдин къарардалди къаналдин агъа кьиле, Анжи-Арка дагъдин вилик арадал гъанвай вириз Эмирован тӀвар гана. Адаз “Эмирован вир”, “Озеро Эмирова” лугьузвай. Гуьгъуьнлай В.Эмировак бинесуздаказ тахсирар кутурла, вирин тӀвар дегишарна ва адаз “Вуздин вир” лугьуз хьана...”
+Ингье квез еке тӀвараринни еке крарин сагьибрин кьисметар. Видади Эмирован - инженердин - техникдин - алимдин регьбервилик кваз туькӀуьрай къаналди гила саки виш йисуз чаз, Дагъустандин агьваллувилиз къуллугъзава. Каспий гьуьлуьн патарив гвай кьураматар бул бегьеррин (ципицӀар, емишар, майваяр, техилар битмишарзавай) майданриз элкъуьрнава. Ина цӀийи-цӀийи несилри уьмуьр, асайиш тешкилзава... Амма и крариз себеб хьайи касдин тӀвар, гьайиф хьи, кьазвач... Ихьтин гьахъсузвал? Адалатсузвал, инсансузвал?!. Видади Эмиров Дагъустандиз 1921-йисуз, саки 22 йисан девирда Бакудани Астраханда, Батумида ва масанра гьуьлуьн портар эцигиз, цӀийи къаналар тухуз кӀвалахайдалай кьулухъ, гьакьван савадлу, кардиз вафалу, гзаф чкайра машгьур хьанвай пешекар, зурба алакьунар авай тешкилатчи яз, хтана. И чӀавуз адан 51 йис тир. Дагъустандин экономикадикайни, Порт-Петровскдин (Гила - Махачкъала) портунин гьалдикайни адаз хъсандиз чизвай. ГьикӀ хьи, В.Эмиров гьеле пачагьдин Урусатдин девирда Ятарин транспортдин управленидин тапшуругъдалди Каспий гьуьлуьн вири портарин гьал гуьзчивилик кутунвайбурукай сад тир.* * * Видади Эмирова, вичин чӀехи стхади хьиз, Санкт-Петербургда пачагь I Александран тӀварунихъ галай ракьун рекьерин инженерар гьазурдай институт акьалтӀарна (1899-йис). Гьа вахтарилай ада Каспий ва ЧӀулав гьуьлерин, Волга вацӀун портар цӀийи хъийиз ва я цӀийибур эцигиз кӀвалахна. Адан тӀвар, Россияда хьиз, Туьркияда, Иранда, Европада машгьур хьана. Къецепатан уьлквейр��н гзаф гьакимри ва карчийри адаз чпин патав атун, чпиз къуллугъун теклифайдини къейднава тӀвар кьунвай чешмейра. Амма Видадиди Ватан гадарнач! Анжах Советрин Автономия ганвай Дагъустандиз хтайвалди, ина вич цӀийи гьукумдин векилри кьабулайвиликай В.Эмирова икӀ рикӀел хкизва:
+“Хтана са тӀимил вахтни арадай тефенмаз, зун Дагъустандин ревкомдин председатель Коркмасован патав фена. Ада зун хъсандиз кьабулна. Ревкомдин Экономический советдин патав зи регьбервилик кваз Технический комитет (Техком) тешкилна... Техникадихъ галаз алакъалу вири месэлаяр Ревкомдив ва Экосдив агакьардалди вилик сифте Техкомда веревирдзавай...”
+Им икӀ лагьай гаф я хьи, Видади Эмирова Советрин Дагъустандин чилел сифте яз эцигиз хьайи вири чӀехи объектрин, гьа жергедай яз КОР-ДИННИ, технический гьисабунар кьаз, абур кардик кутаз, регьбервал гана. Кьиле В.Эмиров авай Техкомди республикадин консервиярдай, хамар гьялдай ва маса карханаяр гуьнгуьна хтунин, статистикадин материалар кӀватӀунин, абур кардик кутунин месэлайризни регьбервал гана. Виридалайни кьилинди ва гьакьван муракабди, четинвилералди кьиле фейиди КОР тухун, Сулакдин яд Махачкъаладив агакьарун хьайиди къейднава вичин кхьинра чӀехи инженерди. КОР тухунин кӀвалахар чи республикада садани вилив хуьн тавур тегьерда (я Россияда, я къецепата), гьакьван фад ва ашкъилувилелди кьиле фена. Адаз “халкьдин чӀехи эцигун” лугьузва. ГьикӀ хьи, ам дагъвийри, са жуьрединни техника авачиз, лопаткайринни кацайрин куьмекдалди, чпин кьецӀил гъилералди тухвана. Гьакьван гзаф накьвар, къванер, эгъуьниз, къерехдиз акъудна, чӀехи цлар эцигна, муькъвер, шлюзар туькӀуьрна. Им, дугъриданни, фялейринни лежберрин, акьалтӀай кесибрин тереф хвейи цӀийи гьукумди - Советрин Автономияди руьгьламишнавай халкьди къалурай садвал, кьегьалвал, ашкъилувал хьана! И ашкъилувилел гьейранвал ийиз, иниз М.И.Калинин, К.Е.Ворошилов, С.М.Буденный ва маса ксар - РСФСР-ДИН ва СССРДИН гьукуматдин чӀехи векилар атайдини тарихда гьатнава.1921-йисуз эгъуьниз эгечӀай чӀехи къанал 1923-йисуз куьтягьна, Сулакдин яд чи меркездив агакьна. Дагъустандиз гьа чӀавуз чи государстводин а чӀаван чӀехи сад лагьай награда - Зегьметдин Яру пайдах орден ганай. Къаналди 30 агъзур гектардилайни виниз чилер цик кутадай, абур кьелерикай михьдай, уьленар кьурурдай мумкинвал гана... Сулакдин яд Махачкъаладив агакьариз инсанар гьеле ХIХ асирдани са шумудра алахъайди тарихда гьатнава. Амма ШАМХАЛТЕРМЕНДИН ягъвалай инихъди гъиз хьаначир. ЦӀуд йисаралди чӀугур зегьметар бада фенай. Технический гьисабунар дуьз жезвачир. Видади Эмирова а гьисабунар устадвилелди кьиле тухвана. Куьгьне къаналдин са шумуд къекъуьн дегишарна, Шамхал-Термендин ягъвани къаналдин кӀан ва къвалар саки километрни зуран мензилда, 500 агъзур кубометрдин кьван кьадарда аваз, накьвар ва къванер масанихъ акъудуналди, деринарна. Яд вич-вичелай авахьдайвал авуна. В.Эмирова рикӀел хкизвайвал, и крарин къимет КОР-ДИН вири кӀвалахрин са паюниз барабар тир. ЯтӀани халкьди зайифвал къалурнач!.. Машгьур журналист, публицист
+“Халкьдин гьукумди ва азад зегьметди махарик жедай хьтин аламат арадал гъана. Лап са куьруь вахтунда и кьил а кьил таквадай чуьлдилай вили рангунин жанлу дамар чӀугуна. Иниз мугьман хьайи М.И.Калининни К.Е.Ворошилов тажуб хьана амукьнай. Абуру дагъустанвийрин и зегьмет зурба Нил вацӀ муьтӀуьгъарай Египетдин агьалийрин гьунардив гекъигнай”.
+(ТӀвар кьунвай ктабдин 268-чин).* * * Видади Эмировахъ гьунарар гзаф хьайиди хьиз, гьайиф хьи, адаз кьецӀ гуз алахъай чӀулав къуватарни гзаф авай. Абурун чӀулав гъибетралди Дагъустандин лап гуьркем рухвайрикай сад неинки вичин еке ва жавабдар кӀвалахривай, гьакӀ уьмуьрдивайни авуна. Дагъустанни ахьтин хцикай магьрум хьана... Гьа жазайрин нетижа яз, В.Эмиров 1942-йисуз рагьметдиз фена. Вучда, чи тарихда ихьтин кьисметар тӀимил гьалтзавач. Амма халкьди вичин хва рикӀелай алуднавач. Стхаяр тир Эмировриз талукьарна, 2003-йисуз Ахцегьа кьиле тухвай шадвилин чӀехи мярекатра иштиракдай мумкинвал чазни хьанай. Сад лагьайди, ина машгьур рухваяр дидедиз хьайи кӀвалерин цлал рикӀел хуьнин плита (кьул) алкӀурна; абурун тӀварунихъ райцентрадин чӀехи цӀийи куьчейрикай сад яна; Ахцегь райадминистрациядин залда жемиятдин чӀехи собрание эвер гана; писатель ва публицист Дж.Н.Агьмедован “Кьве стхадикай повесть” ктаб чапдай акъудиз такьатар чара авуна; хейлин маса серенжемарни кьиле тухванай. Гьа чӀавузни, гуьгъуьнлайни гзаф мярекатрал “Вуздин вириз” адан гьакъикъи регьбердин - Видади Эмирован тӀвар хгун истемишзавай къарарар кьабулна. Амма чи гьукумдин сагьибар и месэлайривай, гьамиша хьиз, вучиз ятӀани, яргъа я. Яд хъвазва гьа виряй, яд гузва чилериз, магьалриз гьа къаналдай. Гьа са вахтунда а вирни, къанални арадал гъайи касдин тӀвар вучиз ятӀани кьаз кӀанзавач. Ихьтин адалатсузвилел эхир эцигдай вахт фадлай алукьнава! Стхаяр тир Эмировар рикӀел хкунин межлисдал, Ахцегьа, жуван гьейранвал за ихьтин цӀараралди къалурнай:
+Цаварилай циф алатна, Чилерилай йиф алатна, Зи рикӀин гьайиф алатна, Эмировар акурла. Самур вацӀуз сел хтана, Чи дагълариз кьел хтана, Чи кимерал эл хтана, Эмировар акурла. Икрамда за ихьтин чилиз, Гьар са кимиз, гьар са кӀвализ, Кьил жезва зи гена виниз, Эмировар акурла! Аферин квез, азиз дустар! Гьар са хва я са арифдар! За мад ва мад куь тарифда, Эмировар акурла!..
+И кар за гилани ийизва. Тарифзава Эмироврин, дамахзава абурун гьунаррал...
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 285,84 манат я. Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 200 манатдай кхьиз жеда.
+Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» кхьиниз эверзава.
+Нариман ГЬАЖИЕВ, РФ-ДИН журналистрин Союздин член, зегьметдин ВЕТЕРАН(ЭВЕЛ 42-44-нумрайра)
+Абур ва амай хейлин гьахьтинбур тахьайтӀани ина къазанмишиз мугьманвиле авайбур тир. Абурун хизанараялар, дачаяр, виллаяр, яхтаяр, амай вири вуч аватӀани фадлай къецепатан уьлквейра динж хьанвайбур я. Долларрин депозитарни гьа Европадин банкара фадлай ава. Санкцияр себеб яз квахьиз кичӀела, абурун аявал хъийиз хъфенвайбур я лугьузва. Абур хкведачиртӀа хъсан тир, анжах абур хкведа – мад пул къазанмиш хъийиз. Россиядини абур, шаксуз, хушвилелди кьабулни хъийида. Вучда кьван?! Адет я. Гьавиляй Россиядал абурни къвезвач. Россия парадоксрин маканни я, жуван тарихдизни гьуьрметзавач. Ам чӀурна терсеба къалурзавайбуруз, ам арадал гъайибур зигьиндайни кваз акъудиз алахънавайбуруз кар алай манийвал гузвач. Буш гафар, файдасуз хиве кьунар гзаф хьанва. Россиядин уьмуьр вич вири тарихда садрани кьезилди ва я регьятди хьанач. Адан кьисмет мусибатдинди (заланди) яз гьисабзава. Залан ирс, кесиб халкь, Дуьньядин кьве ва кьве – Ватандин ЧӀехи, Граждан дявеяр хьун, миллионралди телеф хьанвай инсанар. Революция (1917-йис) ва контрреволюция (1991-йис) гъалиб хьун. 70 йисуз социализмда хьана элкъвена капитализмдиз хъфин гьеле са уьлкведин тарихдани хьанвай, я жедай кар туш. Россияда жеда. Адан аура вич сирлуди яз къалуриз алахънавайбурни авачиз туш.
+Советрин девирдин шаир А.Блоказ Россиядин язух къвезва, адахъ галаз суьгьбетзава, адан гуьзелвилерни къейдзава:
+Россиядиз вирида къастарзава, анжах вичи вирибуруз куьмекзава. Тарихчийри тестикьзавай делил я: Россиядихъ галаз хьанвай дявейра (абурни тӀимил туш) есирвиле гьатай урус аскерар кьунвайбуру абур инсафсуздаказ зулумрик тергзава (чи тарихчийрив вири рекъемар гва), Россияди вичи кьунвай душманрин аскерриз яшамиш жедай мумкинвилер гузва, чина амукьиз кӀан хьайибуруз уьмуьр туькӀуьриз куьмекарзава, хъфиз кӀанибур ачух хъийизва. Саки вири дявейрилай кьулухъ гьа икӀ хьанва. Имни асирра давам жезвай менталитетдин адет я. Вичиз къастар авурбурулай кьисас къахчудай къайда ина авач.
+Россиядин вилик жавабар гана кӀанзавай суалар пара ква, адахъ къе ориентирар амач, идеология вичи тергнава, вуч ийидатӀа, нихъ галаз дуст жедатӀа чизмач. Россия гьиниз физватӀа, гьиниз фин лазим ятӀа малум туш. Советрин девирда гьар са пионердиз, комсомолецдиз уьлкве физвай рехъ чизвай, адахъ инанмиш тир, къе са академикдивайни чун гьиниз физватӀа лугьуз жезвач. Идеология авачир уьлкве руль чӀур хьана гьуьле цин лепейрал алай луткведиз ухшамиш я. И жигьетдай кар кьетӀ ийидай серенжемар кьабулун чарасуз я. Латынь чӀалай атанвай илимдин термин ава – точка бифуркации. Мисал яз – са пагьливан рехъ пуд патахъ пай жезвай чкадал алай къванцин вилик ква. Къванцел кхьенва: налево пойдешь – богатым будешь, направо – женатым будешь, прямо – убитым будешь. Россия гьа ихьтин чкадал ала. Хкяна кӀанзава. 1917-йисуз хкяна – дуьз хьанач, 1991-йисуз тикрар хъувуна – мадни пис хьана, текьена къакъатна. ГъалатӀрин тарсарикай менфят къачуна кӀанда. Украинада кьиле тухузвай спецоперация нубатдин имтигьан хьанва, и уламдилай гъалатӀар тавуна элячӀун еке лайихлувал я, вучиз лагьайтӀа чпин вилик эцигнавай месэлаяр, мурадар кьилиз акъат тавуни США, вири Европа ажугълу ва пехъи авунва, абур Россия гьич фикирдизни текъведай хьтин провокацийриз ракъуриз алахъда. Мукъаят хьун чарасуз я. Россиядин вилик квай бифуркациядин точка къарар кьабулун истемишзавайди я, анжах а точка мягькемди туш, цӀалцӀамди я, гъвечӀи гъалатӀрини арадал гуьзет тавунвай пис нетижаяр гъун мумкин я. Россиядихъ абур дуьз ишлемишайтӀа ва и кар алакьайтӀа, мумкинвилер гзаф ава. Кьилинди гегьенш майданарни чилин девлетар туш. Абурни чарасуз ятӀани, руьгь сагъ, ватанперес, инсанперес Россиядин халкь виридалайни важиблу я. Ада яракьда кьунвай ва гьуьрметзавай инсанпересвилин ивирар асирра лигим хьана имтигьанрай акъатнава: кьакьан марифат, эдеб, мердвал, кӀевевайдаз куьмекиз гьазурвал, чарадан тӀал жуванди хьиз кьабулун, таб, фитне тавун, масадаз зиян тагун. Западный алемда гендерный вакханалияр (тегьерсузвилер) ргазвай шартӀара мягькемдиз михьивилин ва эдебдин даях хьун. Виридалай еке ивирар: хизан, гъуьл-паб, аялар ва абурун гележег, гъвечӀидаз куьмекун, чӀехидаз гьуьрметун тарихдин деринрай, бубайрилай атанвай дибдин къилихар яз хуьн. Кьилинди саксонский миллет гьамиша ви душман тирди рикӀел хьун, адан лукӀвиле гьатнавай, марифат квахьнавай, кьиле клоунарни иудаяр гьатнавай Европадикай садрани я дуст, я куьмек тежедайди чир хьун я. Европа деградацияда ава, гьикьван адан апологетриз (терефдарриз) хиве кьаз кӀанзавачтӀани, адан эхир мукьвал атанва, адахъ амайди са инерция я. Фикирдиз шикил къвезва: бесполый, человекоподобныяр яшамиш жезвай еке резервация. Россиядихъ садрани дустар хьаначтӀани, адахъ вичиз къе майилвал авай Латиндин Америкадин, Африкадин, Азиядин ва Ближний Востокдин бязи уьлквеяр мукьва авуна, абурун кьиле акъвазна цӀийи мировой центр, США-ДИЛАЙНИ амайбурулай аслу тушир вичин алем, цивилизация туькӀуьриз жедай мумкинвал ава. Им бифуркациядин лайихлу нетижа жедай. РФ-ДИН Президент В.Путина тамам тушир мобилизациядин сергьятра аваз эвер ганвайбурун карчивилин кӀвалахар ихтибарлу ксарив вугудай ихтияррин гьакъиндай къанундал къул чӀугуна. Идакай “Новости” РИА-ДИ хабар ГУЗВА.“САД тир Россия” партиядин генсоветдин секретарь А.Турчака къейд авурвал, кардик квай къанунди военный къуллугъдал алайбуруз карчивилел машгъул хьун ва я тешкилат аваз хьун къадагъа ийизва. Гьавиляй мобилизациядик акатайбур тади гьалара бизнес агалуниз мажбур жезвай. ЦӀийи къанунди лагьайтӀа, бизнесдин сагьибди СВО-ДА иштиракзавай муддатда адан крар вахтуналди ихтибарлу касдиз идара ийидай ихтияр гузва.24-октябрдиз РФ-ДИН оборонадин министерстводи малумарай делилралди, махсус серенжем кьиле тухунив эгечӀайдалай инихъ Россиядин Яракьлу Къуватри Украинадин 325 самолет ва 162 вертолет, зенитный ракетайрин 383 комплекс, пилот галачиз лув гудай 2326 аппарат, 6020 танк ва дяведин маса машинар, РСЗО-ДИН 874 машин, артиллериядин ва маса 3521 яракь, военный махсус 6741 автомашин тергна.
+Дагъустанда «Доброволец года» конкурс кьиле физва. Къейднавай республикадин конкурсда иштиракун патал РД-ДИН Минмолодежди арзаяр кьабулиз башламишнавайдан гьакъиндай малумарнава. Конкурсдин мурад алай аямдин обществода добровольчестводин культура вилик тухун, волонтервилин хиле общество патал метлеблу проектар ва лидерар винел акьулдун ва гьевесламишун я. Идан гьакъиндай «Дагъустан» РИА-ДИН сайтди хабар гузва. Ведомстводин пресс-къуллугъдин делилралди, конкурсда РД-ДИН территорияда яшамиш жезвай, чпин яшарни 10 йис ва гьадалайни гзаф тир Россиядин агьалийривай иштиракиз жеда. Кьилди къачуртӀа, конкурсдик агъадихъ галай номинацияр акатзава: квахьнавай инсанар жагъурдай ЧС хилен доброволец (гуьгьуьллуди), яшайишдин (социальный) доброволец, гражданвилинни ватанпересвилин тербия гудай доброволец, доброволец-эколог, культурадин доброволец, жегьил доброволец, доброволец-медик, доброволецнасигьатчи. Арзаяр 20-ноябрдалди агъадихъ галай адресдиз рекье тваз жеда:
+Дагъустанди алай йисан ноябрдин сувариз талукь яз санаторийрин машгьурвилин рекьяй Кеферпатан Кавказдин федеральный округда (СКФО) 2-чка кьуна. Ихьтин делилар «САНАТОРИИ-РОССИИ.РФ» тӀвар алай бронированиедин порталди гъизва. Ада 2022-йисан ноябрдин суварик ял ягъун патал машгьурвилин рекьяй Россиядин регионрин рейтинг туькӀуьрна. Порталдин делилралди, ноябрдин суварин йикъара санаторийрин машгьурвилин рекьяй Кеферпатан Кавказдин федеральный округда сифтегьан пудан жергедик алай йисуз Ставрополье, Дагъустан ва Кабардино-Балкария акатнава. Къейдзавайвал, республикада суткада кьве касди ял ягъуниз серфзавай пулдин кьадарди юкьван гьисабдалди 10,5 агъзур манат тешкилна. Идак яшамиш хьун, тӀуьнар авун ва сагъламардай процедураяр акатзава. Гекъигун патал: ноябрдин суварин йикъара Сочидин санаторийрани курортра ял ягъун суткада кьве касдиз юкьван гьисабдалди 11 агъзур манатдай акъваззава, Ставрополдин крайда – 11,4 агъзур манатдай, Башкортостанда – 8,2 агъзур манатдай.
+РД-ДИН хуьруьн майишатдин Министерстводин «Хуьрерин территорияр дурумлудаказ вилик тухун» программа уьмуьрдиз куьчуьрмишунин серенжемрин сергьятра аваз Къурукалал футбол къугъвадай майдан эцигдайвал я. И кардиз 2 миллионни 300 агъзур манатдилай гзаф пул ахъайда. Кьиле тухвай аукциондин нетижадин бинедаллаз эцигунин кӀвалахар чкадин «Айиша» тӀвар алай компанияди тамамарда. Къейдин, икьван чӀавалди и жуьредин спортдин майданар Ахцегьрин, Цуругърин ва Смугъулрин хуьрера эцигнава.
+МУШТУЛУХ! КЪУРУКАЛАЛ ФУТБОЛДИН МАЙДАН ЖЕДА
+Са кьадар вахт идалай вилик Дагъустандин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин сад лагьай заместитель Шарип Шарипов «Джурмут-1» СПК-ДИН гьайванар куькардай майдандин кӀвалахдихъ галаз таниш хьана. Къейдин, Тляратадин племхоз – «Джурмут-1» СПК малдарвиле цӀийи жуьредин технологияр кар-дик кутунин рекьяй кӀвенкӀвечи жергейра ава. Ада жинсинин кӀвалах тухунай Вирироссиядин и месэлайрал машгъул тир НИИДИХЪ галаз сих алакъайра аваз кӀвалахзава. Илимдин а идарадин пешекарар къейднавай майишатдиз мукьвал-мукьвал мугьман жезва ва абуру малдарриз кӀвалахда аквадай хьтин куьмек гузва. Вичикай инал суьгьбет физвай майишатдин гьайванар куькардай майдандал саки агъзур кьван лапагар хуьзва. Абурун арада гьам Дагъустандин дагълух жинсинин ва гьамни маса жинсерин гьайванар ава. И майдандихъ махсус кӀвалах тухузвай лабораторияни гала. Лапагар хуьн патал ина чарасуз тир вири шартӀар тешкилнава. Зооветеринариядин истемишунрал кӀевелай амалзава. Къе, Дагъустанда гьасилзавай гьерен якӀуз авай игьтияж артух хьанвай шартӀара, гьайванрин бегьерлувал хкаждай цӀийи къайдаяр жагъурун чарасуз я. И рекьяй уьлкведин машгьур алимрихъ галаз санал кӀвалахуни хъсан нетижаярни арадал гъизва. Ш.Шарипова къейд авурвал, исятда чи вилик акъвазнавай асул месэлайрикай сад вири хуьруьн майишатдин хилен менфятлувал хкажун я. Малдарвал лагьайтӀа, адет яз, республикадин АПК-ДИН, иллаки дагълух районрин майишатрин асул хел я. Алай вахтунда гьерен як гьасилунал атайла, Дагъустан чи уьлкведа виридалай вилик ква. Мисал яз, алатай йисуз чи республикада 31,4 агъзур тонн гьерен як гьасилна. Ида шаз Россияда гьасилай гьерен якӀун кьадардикай 14,6 % ва СКФО-ДА гьасилайдан 49,8 % тешкилзава. И рекьяй Дагъустандин гуьгъуьнал Калмыкия Республика (25,2 агъзур тонн) ва Ставрополдин край (15,1 агъзур тонн) ала. И мукьва «Ахцегь район» МРДИН кьил Осман Абдулкеримов ЦРБ-ДИН участокдин духтуррихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Ада и вахтунда коронавирусдин инфекция чкӀанвай шартӀара духтурривай хуьрерин агьалийрик къейднавай азар акатунин вилик пад кьунин месэлайриз гьар йикъан дикъет гун тӀалабна. Къейдин, аялрикни COVID-19 азар акатайла, ам заландиз кьиле физва. Яшлу инсанрик ва чпин иммунитет зайифбурукни коронавирус фад акатун мумкин я. Инсандик тумавар акатун коронавирусдин инфекциядин цӀийи лишан яз гьисабзава. Эгер виликдай и жуьредин азарлуйрихъ пневмония 7-юкъуз арадал къвезвайтӀа, исятда ам инсан начагъ хьайи 3-юкъузни малум хьун мумкин я. Идалайни гъейри, коронавирусдин инфекция акатнавай инсанрин туьд тӀазвай, бедендин температура хкаж жезвай, кьил элкъвезвай, маса ниэр къуьн техйизвай вахтарни ава. Хаталу и инфекция чукӀунин вилик пад кьун патал Россияда инсанриз махсус вакцинаяр ягъунин кӀвалах гегьенш хьанва. Коронавирусдиз акси вакцина инсанр��з пулсуздаказ ва чпин гуьгьуьллувилин бинедаллаз язава. Алай вахтунда чи уьлкведа коронавирусдиз акси 5 вакцина регистрация авунва. Чи районда авай агьалийриз вакцина ядай пунктуниз «Спутник V», «Спутник Лайт» ва «ЭПИВАККОРОНА» вакцинаяр хканва.
+16-ноябрдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. -Йикъан кьилин месэла районда коронавирусдин вилик пад кьунинди я,- гафарилай башламишна ада вичин рахунар. Ахпа къейд авурвал, залум тӀугъвалдин вилик пад кьун патал гила алава кьетӀи серенжемар кьабулуниз мажбур жезва. Эвелимжи нубатда, СП-РА тӀугъвалдихъ галаз женг чӀугвадай штабрин комиссияр тешкилна хьиз, абур коммерциядин вири точкайра къекъвез, туьквенрин иесийривни анра кӀвалахзавайбурув рапар ягъиз туна кӀанда. Рапар ягъ тавунвай иесийрин туьквенар са гьафтедилай агалда. Кьвед лагьайди, хуьрера агьалийрин (яш тамам тахьанвайбур квачиз) сиягьар туькӀуьрна, кӀвалба-кӀвал къекъвез, жемятдихъ галаз гъавурдик кутунин кӀвалах тухун важиблу я. Ихьтин таблигьат школайра ва аялрин бахчайра диде-бубайрин умуми собранийрани тешкилунин чарасузвал ава. Гила, квез чида хьи, раб янвайди тестикьарзавай QR-КОД къалур тавунмаз чи уьлкведа ва республикада общественный пара чкайриз къведай ихтияр авач. Гьавиляй чавни вирибурув гьа документ хьана кӀанда. Вири и крар чна гьа и гьафтеда кьиле тухванвайдан гьакъиндай къведай гьафтедин ислен юкъуз герек райадминистрация хабардар ийин. Акси дуьшуьшда чун гьатта район агалуниз мажбур жеда, - кьилди къачуртӀа лагьана райондин кьили. Районда коронавирусдин эпидемгьаларин гьакъиндай Ахцегь ЦРБ-ДИН кьилин духтурдин заместитель Фарида Шагьмардановади алава хъувурвал, коронавирусдин азар уьлкведа 2024-йисалди амукьда. Гьавиляй, фад-геж, рапар вирида яда. Вахтунда ягъайтӀа хъсан я, вучиз лагьайтӀа азар акатайтӀани, ам кьезилдиз алатда. И азардик рекьизвайбур (гьайиф хьи, и мукьва районда 6 кас кьенва), асул гьисабдай, рапар ягъ тавунвайбур я. Эхиримжи гьафтеда районда азар квай 10 кас малум я ва ковиддин «яру зонадиз» 7 кас аватнава… И месэладай районда Роспотребнадзордин кьилин духтур Арсен Касимовани гаф къачуна: - Идарайрин руководителри чпин хсуси чешнедалди ва гъавурдик кутунин гафуналди жемят чӀалал гъана кӀанда. Къуншидаллай Докъузпарада жемятдин 80%, Рутула 65% вакцинация авунватӀа, Ахцегь районда и рекъемди анжах 35,58% тешкилзава. Месела, Фиярин, Луткунрин, Къурукаларин, Гутумрин, Хинерин ва Калукрин хуьрера - анжах 11-14%. Исятда идарайрин руководителриз вакцинация тавунвайбур кӀвалахал кьабул тийидай, къайдаяр хуьдай органриз еке штрафар ядай ихтирар ганва…, -таъкимарна ада. Совещанидал гьакӀ налогар кӀватӀунин, страховой взносрин, транспортдин налогрин буржар вахгунин, зирзибилар тухунай гьакъи гунин, гьакӀ важиблу бязи маса месэлайризни килигна. 13-ноябрдиз Махачкъаладин «Уйташ» аэропортуна РД-ДИН образованидин ва илимдин Министерстводин делегацияди Al & Data куьмекдалди яшайишдин еке месэлаяр гьялунин рекьяй Халкьарин арадин конкурсдин гъалибчи Саид Азизов къаршиламишна. Къейдин, Саидан ерибине чи райондин КьакӀарин хуьряй я. Алай вахтунда Каспийскда яшамиш жезвай ада шегьердин 2-нумрадин школада кӀелзава. С.Азизован регьбервилик квай командади биши ва лал инсанар патал тайинарнавай IT проект презентация авуна ва 2000 кас конкурентрин арада гъалибвал къазанмишна. Чак Ахцегь райондин векилрин и жуьредин агалкьунри еке дамах кутазва. Абуру чи районда виликан вахтара хьайи чӀехи алимрин баркаллу адетар лайихлудаказ давамарзава. Чна Саидаз, адан командадиз ва и баркаллу карда куьмекар гайи вирибуруз и агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава. Чун кӀевелай а кардихъ инанмиш я хьи, эгер гьеле школада амаз адахъ информациядин технологийрин хиле ихьтин агалкьун хьанватӀа, гележегда ада чун мадни еке сенгерар муьтӀуьгъаруналди шадарда. Чаз Саидахъ гележегдани гьар са карда агалкьунар, вичихъ ва вичин мумкинвилерихъ мягькем инанмишвал хьана кӀанзава.
+И мукьва РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин заместитель Эмин Шайгьгьасанов нек гьасилунал машгъул тир хуьруьн майишатдин карханайрин регьберрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. И серенжем Россиядин Минсельхоздай чкайрал нек гьасилунал машгъул карханайриз куьмекуниз талукь РФ-ДИН Гьукуматдин къарардин проект агакьарун себеб яз тешкилайди я. Ана къейднавайвал, гележегда хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбуруз (ЛПХРИН иесияр квачиз) алай йисуз векьер, сенаж, силос, шротар, емдин техил (гьажибугъда, къуьл, гергер, мух), малар патал комбикормаяр, чугъундуррин жом ва я патока, гранулайра тунвай векьин гъуьр, белокринни витаминринни минералрин концентратар ва икӀ мад къачуниз серфнавай пуларин 50 процентдин кьадарда субсидияр гудайвал я
+РагъэкъечӀдай патан Кавказдин халкьарин тарихда тӀвар-ван авай ксарикай сад я. ЧӀехи арифдар, регьбер, магьир сиясатчи, РагъэкъечӀдай патан Кавказдин халкьарин азадвилин женгина кьисайрик квай хьтин регьбер, Ширванда теократический уьлкведин кьил, диндин, азадвилин ва ахлакьдин тереф галатун тийижиз хвейиди – алай аямдин несилриз ам тарихдин деринрай гьа ихьтин кас яз атанва. Гьажи Давуд 1680-йисуз лезгийрин Джабали хуьре (Дедели, гила АР-ДИН Къачмаз район) Ширвандин Муьшкуьр областда дидедиз хьана. Эсирралди куьчери хипехъанвилел машгъул хьайи Самурдин лезгийрихъ Шабранда, Муьшкуьрда, Маскутда (5-18-асирра лезгияр яшамиш хьайи тарихдин областар) куьчери малдаврилин чпин чилер авай. Агьваллудаказ яшамиш жезвай уьзденар тир Давудбеган диде-бубайрин бине Чеперин хуьряй тир (гилан Ахцегь район). Бажарагълу гада аял вахтарилай хци зигьиндалди ва кьетӀен викӀегьвилелди тафаватлу жезвай. Ада хъсан образование къачуна. Хайи лезги чӀалалай гъейри, адаз лап хъсандиз араб, туьрк ва перс чӀалар чидай. Меккадиз гьяждиз фейидалай кьулухъ ада Гьажидин тӀвар къачуна ва са кьадар вахтундилай адакай Лезгистанда ва Ширванда имам хьана. Исламдай дерин чирвилер авай Гьажи Давуд алим хьиз машгьур тир. 18-асирдин эвелра Кавказда, лезги халкьар санал яшамиш жезвай чилерал, халкьдин азадвилин гьерекат гегьенш хьана. Ам «Суннитар чеб истисмардик кутунвай шиитрикай азад авун» лишандик кваз кьиле фена. Кесиб халкь налогар артухаруни мадни гзаф кӀевера тунвай. Идалайни алава яз, 1705-1707-йисара къызылбашвийри – шиитри суннитрин аксина террор тухузвай. Ихьтин шартӀара халкьдин наразивал къвердавай гзаф жезвай ва ам яракьламиш восстанидиз элкъвена. Дагъвийри Шемаха кьуна ва абуру Ширвандин беглербег ХАСАН-АЛИ-ХАНАН резиденция барбатӀна, вични яна кьена. Восстание Табасарандиз, Самур дередиз, Ширвандиз ва Шекидизни чкӀана. Четин и девирда Лезгистандин суннитрин динэгьлийрин кьил яз Гьажи Давуд восстанидин кьиле акъвазна. Адалай восстанидиз экъечӀнавай кьилди дестеяр сад ийиз ва бязи дагълух феодалар тир Али-Султан ЦӀахурский, АГЬМЕД-ХАН Къайтагский, 1-СУРХАЙ-ХАН Газикъумухский вичин терефдал гъиз алакьна. 1711-йисуз Гьажи Давуда Къуба пачагьлугъдин меркез Шабран ва Худат хьтин Ширвандин чӀехи шегьерар кьуна. Вичин терефдал алайбурун кьушунрихъ галаз сад хьуналди, Гьажи Давуда зулухъ Шемаха элкъуьрна кьуна, амма кӀеви аксивал себеб яз, ам кьулухъ чӀугуниз мажбур хьана. 1712-йисан гатфарихъ Гьажи Давудан ва 1-СУРХАЙ-ХАНДИН саднавай яракьламиш дестеяр Шемахадив агакьна. Шемахадин беглербег ГЬАСАН-ХАН вичин кьушунни галаз гьужумдиз фена. Адан мурад ачух женгина бунтчияр кукӀварун тир. Шегьердин мукьув хьайи къизгъин женгина сефевидрин кьушунар тамамвилелди магълуб хьана. Персринни къызылбашрин кьушунрин са кьадар пай а женгинин чуьлда терг хьана, муькуьди лагьайтӀа, катна. Беглербег вични телеф хьана. Кьулухъ чӀугвазвайбурун гуьгъуьна авай бунтчияр шегьердиз сухулмиш хьана. Шемахада авай урус савдагарризни зиянар хьана. Чпин нубатда, сефевидский властрини къвердавай къизгъин жезвай восстание бамишарун патал серенжемар кьабулзавай. 1719-йисан эхирда абурулай гьатта Гьажи Давуд кьаз ва ам Дербентдин дустагъда тваз алакьна. Са тӀимил вахтундилай ам инай катна. Гьажи Давудан сефевидриз акси таблигьатди вичин нетижаяр гъана. Чпин старшинаяр кьиле аваз Куьрадай, Табасарандай, Самурдин дередай, ЦӀахурдай, Жаробелокандай, Шекидай, Бардыдай ва са жерге маса чкайрай отрядар атана. 1720-йисан июндиз Гьажи Давудан кьушунди Шабрандал гьужум авуналди ам кьуна. Июлдиз Худат къачуна. И агалкьунар хьайи са кьадар вахтундилай Гьажи Давудан патав чпин отрядарни галаз АГЬМЕД-ХАН Къайтагъский ва 1-СУРХАЙ-ХАН Газикъумухский къвезва. Августдиз абурун саднавай кьушунри пуд лагьай сеферда Шемаха элкъуьрна кьуна. Амма шегьердиз абурувай гьахьиз хьанач. 1720-йисан эхирда сефевидриз акси яз, РагъэкъечӀдай патан Кавказдин чӀехи пай восстанидиз экъечӀнавай. Персрин кьушунар ва къызылбашар Шемахада, Бакуда ва Дербентда кӀевнавай. ЦӀийи шартӀара, Сефевидрин уьлкведа кризис яцӀа гьатнавайла, кьунвай хуьрер жував тадай ва чкайрал жуван гьукумдин къурулушар тайинардай мумкинвал хьана. Кавказда Россиядин итиждикай хабар аваз Гьажи Давуда 1-Петрдивай куьмек тӀалабун кьетӀна. 1721-йисан апрелдилай ам са шумуд сеферда Астраханда авай урусрин властдин векилрин патав тӀалабунар гваз фена. Астрахандин губернатор А.П.Волынскийдин куьмекчи И.В.Кикиназ кхьенвай чарче Гьажи Давуда урусрин савдагарриз вичин мулкарал ипекдихъ дегишуналди кьуркьушум ва ракь гъидай ихтияр гун тӀалабзавай. Жаваб яз Волынскийди Гьажи Давудаз чар кхьена ва ада ина урусрин ватандашвал кьабулунин гуьгьуьл авани ва я авачни хабар кьазвай. Идалай кьулухъ ада 1-Петрдиз кхьена:
+«Заз акӀ я хьи, ДАВУД-БЕГ «Лезгийрин иеси» са куьнизни еримиш туш. Ада заз жаваб гана хьи, вичи, гьелбетда, квез къуллугъда. Амма куьне адаз жуван кьушунар ва бес кьадар тупар (пушкаяр) рекье туртӀа, ада персривай шегьерар къакъудда, герекбур вичиз тада (Дербент ва Шемаха), амайбур квев вахкуда: Кура вацӀун муькуь терефдай Испагьандал кьван. Абур адан гъилера садрани жедач. Гьа икӀ адаз куь зегьмет ва вичин хийир хьана кӀанда».
+Амма урус гьукуматди куьмек ганач. 1721-йисан 10-августдиз Гьажи Давуда 1-СУРХАЙ-ХАН Газикъумухскийдихъ, Али-Султан ЦӀахурскийдихъ, Ибрагьим Куткашенскийдихъ, къайтагъвийрихъ ва маса союзникрихъ галаз санал Ширванда сефевидрин кьилин шегьер Шемаха мад сеферда элкъуьрна кьуна. 25-августдиз абур шегьердиз сухулмиш хьана. Есирда кьур Ширвандин беглербег ХУСЕЙН-ХАНДИЗ кьиникьин жаза гана. Шемаха кьунвайвилин гьакъиндай хабар сефевидрин меркез тир Исфахандив агакьна. Амма шагь Солтан Гьуьсейнавай халкьдин наразивилер гегьенш жезвай, майишат гъиляй вегьенвай шартӀара таъсирлу са серенжемни кьабулиз хьанач.1721-йисан зулухъ Гьажи Давуда Кура вацӀалай элячӀдай чкадал Эривандин ва Генджадин беглербегрин 30 агъзур касдикай ибарат кьушун кукӀварна. И гъалибвилелай кьулухъ ада Кавказдин Албаниядин къадим меркез Барда (Партав) кьуна. Россиядин патай куьмек агакь тавур Гьажи Давуда 1-СУРХАЙ-ХАН Газикъумухскийдихъ галаз, арада Крымдин пачагь аваз, туьркиядин Султандихъ галаз рахунар башламишна. 1722-йисан гатфарихъ Гьажи Давуда Генджа элкъуьрна кьуна. Шегьердин куьмекдиз пачагь 6-Картли Вахтанг атана. Адан тереф Россияди хуьзвай. И кардикай хабар авай Гьажи Давуда 6-Вахтанган кьушунрихъ галаз женгиникай кьил къакъудна ва 12 йикъалай Генджадай экъечӀна. 6-Вахтанг Шемахадиз финин патахъай шагьдин патай са шумуд сеферда буйругъар авайтӀани, ам адан гуьгъуьна гьа��нач. Шемахадикай Гьажи Давудан уьлкведин меркез хьанвай.1722-йисан 31-декабрдиз туьркверин султанди Гьажи Давуд Крымдин пачагьдин ихтиярар авай хьтин Османрин ватандашвилиз кьабулна. Адаз пачагьдин титул ва Ширвандал, Шекидал, Лезгистандал ва Дагъустандал власть гана. 1723-йисан гатфарихъ Гьажи Давуда, Али-Султан ЦӀахурскийди, АГЬМЕД-ХАН Къайтагъскийди, Адиль-Гирей Тарковскийди ва джарвийри пачагь 6-Картли Вахтангахъ галаз душманвиле хьайи Кахетиядин пачагь 2-Константинан (МАГЬМАД-КЪУЛИ-ХАН) тереф хвена. 4-майдиз союзникри (са терефдал алайбуру) Картлидин меркез Тифлис кьуна ва шегьердай 60 агъзур туман пул къачуна. Гьа и вахтунда вичиз Ширвандани Шекида власть кӀанзавай 1-Сурхайхан Газикъумухский, арада АДИЛЬГИРЕЙ Тарковский аваз, 1722-йисан 12-декабрдилай Россиядихъ галаз рахунрик экечӀна. 1723-йисалай абуру, мулкарал гьужумар ийиз, Гьажи Давудахъ галаз дяве башламишна.
+Китайдихъ галаз алакъаяр чӀур жезватӀани, уьлкве Индиядиз мукьва жезва. Адан музыкадин ва кинематографиядин искусство советрин халкьари хушвилелди кьабулзава. Амма санлай къачурла Н.Хрущева уьлкведин экономикадиз, политический кесерлувилиз еке зиянар гана, дуьньяда секинсузвал туна, Россиядал западдин гъезеблувал артух хьана. Талакьдай крар хиве кьаз, кьиле тефидай идеяяр малумариз гзаф рахадай ам. Советрин халкьариз ада 20-асирдин 80-йисара (къад йисалай) коммунизм хьун хиве кьунвай. США-ДИЗ официальный мугьманвиле фена хтайдалай кьулухъ ам чи уьлкведин мекьи чкайрани гьажибугъдаяр цаз эгечӀна, уьлкведа суьрсетдин (недай-хъвадай шейэрин) кьитвал арадал гъана, туьквенра а чӀавуз фахъ галай учирар яргъи хьанвай. Политический уьмуьрдани Хрущева еке гъалатӀар ахъайзава. Партиядиз акси группаяр (дестеяр) малумариз вичиз акси куьгьне, тежрибалу къуллугъчияр (Молотов, Каганович ва масабур) кӀвалахдилай чукурзава. 1956-йисуз партиядин 20-съезддал, ада анжах вичин инициативадал Сталинан культ личности малумарай доклад авуна, уьлкведин политический диберни кваз къарсурна, соцлагерда паяр хьунин гьалар арадал гъана. Гьа идалай башламишна Сталинан оппонентриз, адан душманриз, ам дакӀан ва пехилбуруз гьадан сурал чиркер, амай кьацӀай затӀар вегьидай шегьре рехъ ачух хьана. Адан тӀвар такьун къени давам жезма. Гьа 1956-йисуз Венгриядин контрреволюциядин бунт советрин танкарал пуьрчуькьарна. И кар себеб яз Европа ва вири Запад Советрин Союздал ажугълу ва гъезеблу жезва. Дуьньяда кьве военно-политический блокдин, США-ДИННИ Советрин Союздин военный аксивилер, сада-садаз къурхуяр гун деринда гьатзава, яракьламиш хьун кьве терефдини артух ва гужлу ийизва. Бязи дуьшуьшра хаталу гьалар арадал къвезвай. 1962-йисуз Берлинда ФРГ-ДИННИ ГДР-ДИН сергьятар мягькемариз цал эцигайла, гьа и сергьятдал са шумуд юкъуз Западдин патай США-ДИН, Востокдин патай СССР-ДИН танкари тупарин луьлеяр сада-садан къаншардиз туькӀуьрна, сада-садан нервияр ахтармишна. Пуд юкъуз гьа икӀ давам хьана. Дяве лап мукьвал хьанвай. Сифте советрин танкар кьулухъ къекъечӀна, са тӀимил вахт алатнамазди США-ДИНБУРНИ кьулухъ хъфена. 1962-йисан Карибский кризис мадни деринди ва хаталуди хьана – ина танкар ваъ, баллистический ядерный ракетаяр стартдал гьазур хьана буйругъ гуьзетзавай.1956-йисуз Хрущев дяведин нетижада Сталина Япониядивай вахчунвай Курильский островрикай кьвед гьа японвийриз багъиш хъийиз гьазур хьанвай. Японвийрин иштягьар еке тир, США-ДИН футфани авай. Амма и фикирни кьиле тефена амукьна. Виридалай еке, хаталу, къенин юкъузни эхо хьиз, чи япара ван авай гъалатӀ, фа-гьумсуз кар ада 1954-йисуз ийизва. Вичин хсуси мулк хьиз, са бинени, я чарасузвал авачиз, законсуздаказ, садални алукь тавуна Крым (вири полуостров) Украинадиз багъишзава. Гьа чӀавуз эцигай «бомба» гила «хъиткьиннава». Чун вири и кардин шагьидар хьанва. Ибур вири 10 йисуз властда ацукьна Никита Хрущева невейриз, уьлкведин гележегдиз тунвай политический капитал я. Халкьдин арада адаз гьуьрмет, авторитет садрани хьайиди туш. Гзафбуру ам клоун хьиз кьабулзавай, адакай вичиз лайихлу анекдотарни тӀимил авачир. Ам уьлкведин политический руководстводизни бизар хьанвай, адан бязи волюнтариствилин (масабур гьисаба авачир) гьерекатри уьлкве хаталу сергьятрал гъиз акурла, ам вичин соратникри (кӀвалахдин юлдашри) къуллугъдилай алудна пенсиядиз ракъурзава. Ам акъудай жуьрени бегьем тамаша я. ЯтӀани Россиядин либералриз, псевдодемократический интеллигенциядин бязи векилриз ам бегенмиш я. Чкадал атай цӀийи лидер Л.И.Брежнев зегьметдихъ галаз таниш, партийный кӀвалахдин тежриба авай, Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчи, регионра – Украинада (са областдин), Молдавияда, Къазахстанда партийный организацийрин руководствода кӀвалахнавай кас тир. Советрин халкьари адак еке умудар кутазвай. 18 йисуз гьамни уьлкведин руководствода жезва. Адан девирдиз гила «Застойный период» лугьузва. Им адаз Россиядин неолибералри багъишнавай тӀвар я. Туьквенра колбаса тахьун абурувай гилани эхиз жезвач. Гьа ихьтин кьитвилери абурун вилера советрин девирдин вири дуьньядиз машгьур агалкьунар кӀевзава. Геополитический месэлайра СССР-ДИН роль екеди хьанвай, ам гужлу, кесер авай, дуьньяда гзаф политический месэлаяр гьалдайла гьадан иштираквал аваз, гьадан фикирарни гьисаба кьазвай дуьньядин дережадин уьлкведиз элкъвенвай. Гьамиша военный ва политический, идеологический гьуьжетра ва аксивилера авай США-ДИХЪ галазни алакъаяр са жуьреда гуьнгуьна хутаз жезва. 1972-йисуз СШАДИН президент Никсон Москвадиз (Карибский кризисдилай кьулухъ сифте яз) атун, Л.Брежневахъ галаз тухвай рахунар дуьньяда са кьадар вахтунда хатасузвал арадал гъайи вакъиа хьана. И кардиз 1975-йисуз тешкилуна ва кьиле тухуна СССРДИ еке роль къугъвай Хельсинкидин международный конференциядини еке таъсирна. Ибуру дуьньяда уьлкведин авторитет хкажзава. Герек авачир вакъиаярни чи тарихда тахьана амукьнач. 1968-йисуз Чехословакияда хьайи вакъиаяр Западди еке аксивилел кьабулзава, рахунар пара хьана, санкцияр ва маса къадагъаяр арадал атана. 1979-йисуз Афгъанистандиз чи кьушунар ракъурунни гъалатӀ тир. ЦӀуд йисуз дяведа 15 агъзурдалай виниз чи аскерар телеф хьана, Западдин ажугъ ва гъезеблувал мадни артух жезва. 1980-йисуз Москвада еке умудар ва гьазурвилер аваз тухвай гатун Олимпиададиз бойкот малумарзава, Европадин ва хейлин маса уьлквейрин делегацияр – спортсменар иниз атанач. Имни герек авачир кар хьана.
+«Зи халкьдикай ягьанатар ийизвайбурунхура зун гапур хьана акӀида!» Гьажи ДАВУД Д.ШЕРИФАЛИЕВ М.НАРИМАНОВ Халкьдин тереф хвейи Шарвили – им эпосдин игит я. Амма Гьажи Давуд хьтин тарихдин личность мад лезги чили, миллетди хганач. 18-асирдин сифте паюна РагъэкъечӀдай патан Кавказдин халкьарин азадвилин женгинин кьиле акъвазай адалай вири лезгияр сад авуналди, къызылбашвияр кукӀвариз ва Кавказдин Албания куьгьне сергьятра арадал хкиз алакьна. Хейлинбуру чпин чӀал, культура рикӀелай ракъурзавай, тарихдин дувулар квадарзавай алай девирда халкьдихъ тарихдин къанажагъ арадал хкунин игьтияж ава
+ДГТУ-ДА «Цвазвай шейэрин технология ва дизайн» образование гудай Центр ачухзава. Адан асул мурад ашкъи авайбуруз махсус курсара дерзичивилин пешедай чирвилер гун ва кьезил промышленностдин хиле кӀвалахзавай ксарин пешекарвилин дережа хкажун я. Образование гудай Центрда парталар хкӀатӀунай, цунай ва абурун дизайндай чирвилер ва вердишвилер гун патал вири шартӀар яратмишнава. Ина материалринни техникадин хъсан базани ава. Центрда кӀелзавайбуруз модели-рованиедай, парчаяр хкягъунай, парталрин лекалаяр туькӀуьрунай ва маса рекьерай чарасуз чирвилер гуда. Чирвилер гун тешкилунин рекьяй жавабдар кас «Цвазвай шейэрин технология ва дизайн» образование гудай Центрдин директор Нургьамид Мегьамедович Заирханов я. Чи адрес: 367026, Махачкъала шегьер, Имам Шамилан тӀварунихъ галай проспект, 70, алай аямдин Информациядин технологийрин Центр. Телефон: 8-928-551-12-00, электронный почта:
+Ийизвай гьар са кардихъ, къачузвай гьар са камунихъ вичин себеб ава, адан метлебдин дериндиз килигна кӀанда.
+Гьикьван иер я чи заман: Къуьрез нуькер хьанва аслан!
+Инсандиз, жуваз фу гузвай пешедилай гъейри, руьгьдин тӀуьнни герек я.
+Вирт гудай чӀижрехъни зегьерлу мизмиз ава.
+Гуьгьуьл шадардай, руьгь хкаждай музыкади, дарманди хьиз, начагъ инсандиз сагъ жез куьмекзава.
+Кесибвилерикай виридакай анжах руьгьдин кесибвал айибвал я.
+Фу тӀуьн патал дасмалчивал къилих туш.
+ЧӀарарин рехивиляй камаллувилин дережа чириз хьанайтӀа, вуч хъсан тир.
+Хуьре чӀехи хьана, кьисметди жуьребажуьре шегьерриз акъуднавай, чпи багъри накьвадихъ ялзавай, ватандин мублагьвиликайни абадвиликай фикирзавай ксарикай чав мукьвал-мукьвал хабарар агакьзава. И макъалада заз гьахьтинбурукай сад тир, Томскдин областдин Стрежевой шегьерда кардик квай “Стрежевское вышкомонтажное управление” эцигунрин ва промышленный ТЕШКИЛАТДИН(ООО)ГЕНЕРАЛЬНЫЙДИРЕКТОР,МЕЦЕНАТ Бейбулат Айдунович Алихановакай, ада вичин хивез къачунвай мергьяматлу кардикай куьруь ихтилат ийиз кӀанзава. Ам 1975-йисан 9-майдиз Ахцегь райондин Цуругърин хуьре дидедиз хьана. Хайи хуьруьн мектебда 8-класс куьтягьайдалай кьулухъ Белиждин 8-нумрадин СПТУ-ДА кӀелна. Гуьгъуьнлай яракьлу къуватрин жергейра къуллугъ кьилиз акъудна, гьа са вахтунда Пермь шегьердин военный кьилин училищедикни экечӀна. Къуллугъ ва кӀелунар акьалтӀарай жегьил Дагъустандиз хтана, эвленмиш хьана. Дербент шегьерда эцигунрин ва эцигунрин материалрин бизнесдал машгъул хьана. Кьисметди ам 1999-йисуз уьлкведин кефер патаз акъудна. Ина ватанэгьлиди эцигунрин “Центр” тешкилатда прорабвиле кӀвалахна. Алакьунар ва тежриба къалурай пешекардиз “СНПС” (Сибнефтепроводстрой) ООО-ДИН директордин заместителвилин къуллугъ теклифна ва ина кӀвалах давамарна.2007-йисуз Б. Алиханова Томскдин областдин Стрежевой шегьерда “Стрежевское вышкомонтажное управление” эцигунрин ва промышленный тешкилат арадал гъана ва а чӀавалай инихъ нафтӀадин турбайриз, буругъриз талукь эцигунрин хиле кӀвалахзава. Адан карханада алай вахтунда уьлкведин жуьреба-жуьре регионрай 120 далай виниз ксари кӀвалахзава. Компания эцигунра ишлемишзавай металлдин материалрин монтаждал, гьакӀни Роснефть, Газпромнефть, Лукойл, БКЕ-ЕВРАЗИЯ тешкилатар патал буругърин материалар монтаж ва демонтаж авунал машгъул я. Чаз малум хьайивал, Цуругърин хуьруьн мискӀин цӀийи хъувунин месэла Бейбулат Алиханова вичин хивез къачунва. Алай вахтунда мискӀиндин къав саки акьалтӀарнава, къе-пака къенепатан кӀвалахривни эгечӀдайвал я. И кар тамамдиз кьилиз акъудун патал Бейбулата 3 миллион манатдив агакьна такьатар чара ИЙИЗВА.“ЖУВАН ватан кӀан хьун, дувулар рикӀелай алуд тавун, Аллагьдихъ инанмиш хьун гьар са мусурмандин асул лишан я. Къени фикирралди гьар сада хийирлу кардик са “стӀал” кьван вичин пай кутуртӀа, нетижада “гьуьл” арадал къведа. Жуван халкьдиз бахтаварвал ва къулайвал хьун зи мурад я”, – лугьузва ватанэгьлиди. Б.Алиханован хизанда кьве велед чӀехи хьанва: хци СМГУ-ДА кӀелзава, руша – САМГТУ-ДА. Халкь, Ватан патал баркаллу цуругъвидин фикирдик мадни бязи крар ква. Къуй ватанэгьлидин къени мурадар, къастар вири кьилиз акъатрай!
+Фикир желбдай и кьиса Сирияда тӀвар-ван авай духтур Закиран кьилел атай дуьшуьшдиз талукьди я. Юкьван школа хъсан къиметралди куьтягьай Закир кӀелиз къунши шегьердин медицинадин университетдиз гьахьна. Адан дидени буба девлетлу ксар тушир. Гьавиляй ада вичи кӀелзава лагьана абур кӀеве гьат тавун патал ял ядай йикъара базарда куьлуь шейэр маса гуналди пул къазанмишзавай. Гьяддин са юкъуз ам вичин шейэрни гваз базардиз фида. Югъ чӀимелди ва гар квайди тирвили базарда инсанар лап тӀимил авай. Лугьун лазим я хьи, яргъи юкъуз адавай са затӀни маса гуз хьанач. Адаз гзаф гишин хьанвай, амма жибинда кепекни пул авачир. Вич яшамиш жезвай кӀвалени фу авачирди чиз, ада йиф гишила акъуд тавунин дердинай, гьакӀ вичел алай каш алудун патал базардин къвалав гвай са кӀвалин рак, са кап фу тӀалабун мажбур яз, гатада. Рак гуьрчег, чина экв авай са дишегьлиди ачухна. А дишегьли акур ам са легьзеда мез кьуртӀ авунвайди хьиз фикирдик акатна. Ада а дишегьлиди вичикай «Килиг садра, жегьил ятӀани, гиламаз къекъверагвал ийизва» лагьай фикир тавун патал, икӀ лагьана:– Заз яд кӀан хьанва, за квевай са истикан яд гун тӀалабзава. И рикӀиз чими дишегьлидиз аквадай гьалда адаз гишин тирди чир хьана, чинал хъвер алаз кӀвализ хъфена ва са истикан некни гъвечӀи лаваш гваз хтана. Ада гайи емдал тух хьайи Закира икӀ лагьана:– Ихьтин регьимлу кардай за квев гьикӀ хъсанвал агакьар хъийида? Эгер квехъ ийидай са кӀвалах аватӀа лагь кван, за ийида. Амма ада Закиран гафариз ихьтин жаваб гана: – Ваъ, са затӀни герек авач. Хушбахт хьурай. Зи бадеди лагьанай: «Ийизвай хъсанвал хъсанвилин гьуьрметдай ая, ам куь патав гзаф сеферда артухни алаз элкъвена хкведа». И регьимлу дишегьлидиз сагърай лагьана ам кӀвализ хъфида. Амма ада лагьай гафари на лугьуди Закиран рикӀин къене гелер тунва. Университет хъсан къиметралди акьалтӀарна диплом къахчурдалай кьулухъ ам вичин хайи хуьруьз хъфида ва ана больницада кьилин духтурвиле кӀвалахал акъвазда. Операцийрин куьгьне къайдаяр кьиле тухун тамам хъсанарунин нетижада адан патав маса шегьеррайни азарлуяр ракъуриз эгечӀна. Уьмуьр вичин къайдада аваз физвай: эвленмишни хьана, балаярни хьана. Са сеферда поликлиникадиз, а духтурди кӀел авур шегьердай са яшлу дишегьли гъана. ПАЦИЕНТ-КАДИН азардин тарих (история болезни) чирдайла, адан рикӀел вичиз истикан нек гайи гуьзел дишегьли хтана. Ам и дишегьли авай палатадиз фена. Адан къвалав ацукьна адавай азардикай хабар кьадалди, ам гъавурда акьуна хьи, им гьа регьимлу, вич истикан некӀедалди къунагъламиш авур дишегьли тирди. Амма ада вич вуж ятӀа лагьанач ва вичиз авур хъсанвални рикӀел хканач. А дишегьли вич ахьтин гьалда авай хьи, гьатта адавай къекъвезни жезвачир. Закира анжах вичи вичив фикирна: «Зун адавай кӀвачел къахрагъ хьун патал вири къуватар эцигуниз мажбур я». Гьакъикъатда, операция хъсандиз кьиле фена. Сагъарунин курс алатайла, вацран къене яваш-яваш ам кӀвачел ахкьалтна ва къекъвез башламишна. Гила сагъ хъхьана больницадай эхкъечӀдай югъ атана. Лугьун лазим я хьи, и больницада инсанар пулдихъ сагъарзавай. Операциядихъни дарманрихъ гьардахъ вичин къимет авай. Вичиз авунвай медицинадин куьмекдай пул гун гьар са азарлудан буржи тир. И дишегьли больницадай ахкъудзавай юкъуз Закира чар къачуна ва анал адаз авур куьмекдин къимет кхьена. Бегьем адавай гуз тежер хьтин еке къимет акъатна. Чарчин эхирда ада еке гьарфаралди са ихтилат кхьена ва вични а дишегьли рекье хтун патал къецел экъечӀна. Къиметар алай чар адав вугудайла и дишегьлидин гъилерик зурзун акатна. Чар гъиле къачуна ам кӀелиз эгечӀна. Дугъриданни, къимет пара екеди тир. Чарчин кӀане кхьенвай ихтилат кӀел авурдалай кьулухъ, ам вилерал накъвар алаз Закиран гарданра гьатна. Кхьенвай гафар ихьтинбур тир: «Гуьзел, чина экв авай ханум, ви сагъарунин пул вуна гьеле фадлай истикан некӀедалди ганвайди я». Къейдин, Аллагь-Таалади лагьанва: «Ни, лап куьлуь, зерредиз барабар кьван хъсанвал ва я гьакӀ писвал авуртӀа, ам ахквада адаз» («Тот, кто сделал добро весом в мельчайшую частицу, увидит его. И тот, кто сделал зло весом в мельчайшую частицу, увидит его»). Чилер цавар халкьнавай Халикьди гьар са касдиз 3 твар (зерно) ганва. Сад – хъсан крарин твар, кьвед лагьайди – гунагь крарин, пуд лагьайдини – буш твар. Эгер куьне куьн хъсан крар ийиз, Аллагьдихъай кичӀе яз ва муъминдаказ тухвайтӀа, шадвилин нетижа къазанмишда. Эгер гунагь крар авуна рикӀ чиркин ниятралди ва амалралди ацӀур авуртӀа, куь гележегдани квез аквадайбур хажалатарни азиятар я. Амма, эгер куьне квез Аллагь-Таалади ганвай уьмур бушдаказ ва менфятсуздаказ тухвайтӀа, са тӀимил вахтунилай пашманвилин нетижа акурла хажалат чӀугваз эгечӀда.
+Ватандиз вафалувилелди къуллугъ ийин!
+СтӀал Сулейманан райондин администрацияда Россиядин региональный властдин, хуьруьн майишатдин «Полоса» карханадин ва кар алай кӀелдай заведенийрин векилар муниципалитетдин школьникрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Серенжемда Дагъустандин Гьукуматдин Председателдин заместитель Нариман Абдулмуталибова, РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин сад лагьай заместитель Шарип Шарипова, СтӀал Сулейманан райондин кьил Саид Темирханова, Дагъустандин государственный аграрный университетдин ректор Зайдин Жамбулатова ва масабуру иштиракна. Гуьруьшдин вахтунда Саид Темирханова къейдна хьи, «Полоса» ООО майдандиз акъатуникди райондин хуьруьн майишатдин хел вилик физ башламишна. Идалайни гъейри, гьайбатлу проектдин куьмекдалди муниципалитетди республикада сифтебурукай яз «Хуьруьн территорияр вири патарихъай вилик тухун» федеральный госпрограммада иштиракиз эгечӀна. Адан бинедаллаз районда кӀелдай са шумуд идара, целди ва газдал таъминардай объектар эцигнава. Шарип Шарипова неинки республикадин, гьакӀ Россиядин вири Кьиблепатан хуьруьн майишат вилик тухуна «Полоса» ООО-ДИН роль КЪЕЙДНА.«КЪЕ «Полоса» ООО-ДИ кутунвай багъларин майданри саки 1,6 агъзур гектар тешкилзава. Алай йисан зулуз кутунвай багъларни гьисаба кьурла, и майданар 2,6 агъзур гектардив агакьда. Адакай са��и 2 агъзур гектар Европада виридалайни ириди тир тек са фундукрин багъдал гьалтда. Аквадай гьаларай СтӀал Сулейманан районда багъманчивал ва агротехнологияр вилик тухудай Центр арадал атанва. Гила чна адаз талукь яз чарар-цӀарар гьазурна кӀанда, герек иниз тежриба къачуз къвез кӀанз гуьгьуьл авайбурувай гележегда чпин территорийрани и тежрибайрикай менфят къачуз жен», – лагьана министрдин сад лагьай заместителди. Нариман Абдулмуталибова райондин кӀелзавайбуруз АПК-ДИН хиле кӀвалахдин артуханвилерикай суьгьбетна. Кьилди къачуртӀа, адан гафаралди, АПК-ДИН кьилин карханайра, са жерге маса хилерив гекъигайла, зегьметдин гьакъидин дережа кьакьанди я. Идахъ галаз санал, Дагъустандин вице-премьерди региондин хуьруьн майишатдин агалкьунрин гьакъиндайни рикӀел хкана. «Чи АПК вилик физва. Месэла, чахъ малдарвиле хъсан нетижаяр ава – Дагъустандин гьерен якӀукай республикадин бренд хьанва. Чахъ дуьгуьчивилени агалкьунар ава. Багъманчивилихъни хъсан гележег ава: гьа «Полоса» ООО-ДИ промышленный сергьятра багъманчивал вилик тухузва. Гьавиляй и хилез производстводин ва суьрсет гьялунин вири девирра пешекарар герек я», – лагьана РДДИН Гьукуматдин зампредди. Серенжемдин сергьятра аваз гуьруьшдин иштиракчияр «Полоса» ООО-ДИН багъларихъ галаз таниш хьана. Багълариз килигзавай вахтунда Дагъустандин Минсельхозпроддин руководителдин сад лагьай заместителди къейдна хьи, ихьтин гьайбатлу проектри чпихъ гьазурвал авай кадрияр истемишзава. Алай вахтунда компанияди Россиядин ва къецепатан уьлквейрин пешекарар желбуналди, уьлкведин аграрный кьилин вузрихъ галаз санал багъманчивал ва кӀвенкӀвечи аграрный технологияр вилик тухунин Центр яратмишзава.
+2022-йисан 30-сентябрдиз Россиядин Федерациядин Президент В.В.Путина акъудай 691-нумрадин Указдихъ галаз кьадайвал, цӀинин 1-ноябрдилай чи уьлкведа жаван гадайриз аскервилин къуллугъдал эвер гунин зулун призыв башламишнава. Алай йисан зулуз аскервиле къуллугъиз 120 агъзур кас ракъурда. КьетӀендиз къейдин, вилик квай призывдин кампания исятда чи кьушунри Украинада кьиле тухузвай махсус военный операциядихъ галаз эсиллагь алакъалу туш. Призывдин серенжемар пландин бинедаллаз, Россиядин Федерациядин законрал асаслу яз, тайинарнавай вахтара кьиле фида. Алай йисан 1-ноябрдиз Ахцегь райондин администрацияда вич гьар гьафтеда тухузвай раймуниципалитетдин активдин нубатдин совещанидал инал кӀватӀ хьанвайбурухъ элкъвена Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районрин военный комиссар Рафик Мегьамедов рахана. Ада малумарайвал, вири Россияда хьиз, чи райондани 1-ноябрдилай зулун призыв башламишнава. Идахъ галаз санал, ада райондин хуьрерин кьилериз призывникрихъ ва абурун диде-бубайрихъ галаз гъавурдик кутунин кӀвалах, гележегдин аскерар призывдин медкомиссиядал атунал гуьзчивал тухуниз эверна. Армиядин жергейриз 18 йисалай 27 йисал къведалди яшда авай, запасда авачир ва аскервилин къуллугъдиз эвер гуник акатзавай жаванар ракъурзава. РикӀел хкин, алай йисан 28-октябрдиз РФ-ДИН Оборонадин Министр Сергей Шойгуди Россиядин Президент В.В.Путиназ тамам тушир мобилизациядин сергьятра аваз агьалийриз аскервилин къуллугъдиз эвер гун куьтягь хьанвайдан гьакъиндай малумарна. Призывникрин чӀехи пай кӀелдай соединенийриз ва аскервилин частариз ракъурда. Анра абуру 5 вацрав къведалди вахтунда алай аямдин военный техника чирда ва военно-учетный пешеяр къачуда. КӀел куьтягь хьайидалай кьулухъ абур алай аямдин яракьар ва женгинин техника ишлемишун патал гьар жуьре кьушунриз ракъурда. Амай вири призывникар чпин образованидин дережадиз, пешекарвилиз, сагъламвилин гьалдиз ва марифатдинни психологиядин ерийриз килигна аскервилин къуллугърал эцигда. Аскервиле 12 вацра къуллугъай гадаяр чеб яшамиш жезвай чкайриз рахкъурда. Исятда военный вири комиссариатра дарманрин ва медицинадин тадаракрин чарасуз запасар гьазурнава. Складра недай суьрсет ва аскерриз чарасуз маса шейэрни ава. Аскервилин къуллугъдал ракъурдалди вилик призывникриз гьар юкъуз алукӀдай махсус пекпартални гуда. ВМФ-ДА къуллугъзавайбуруз чӀулав, ВКС-ДА ва ВДВ-ДА къуллугъдайбуруз вили, СВ-ДА ва кьушунрин маса жуьрейра къуллугъдайбуруз защитный рангунин парталар чара ийида. Идалайни гъейри, РФ-ДИН Яракьлу Къуватрин жергейриз ракъурзавай аскерриз банкдин ва персональный электрондин картаяр чара ийида. Сборный пунктара аскервилин къуллугъдал эвер ганвай жаванар ва абур армиядиз тухун патал атанвай аскервилин частарин векилар коронавирусдин инфекция кватӀа чирун патал ахтармишда.
+Алай йисан ноябрдин ва декабрдин варцара туристри ял ягъун патал хъсан чкайрин кӀвенкӀве жергейра Сочи, Санкт-Петербург ва Москва шегьерар ава. И рекьяй къулай чкайрик гьакӀни Ставрополдин край, Свердловский область, Дагъустан ва Беларусь Республика акатзава. Мисал яз, Махачкъалада кьве йиф акъудун чи республикадин мугьмандиз 2679 манатдай акъвазда. И тегьерда Дагъустанди ял ягъун патал машгьур ерийрин арада кӀуьд лагьай чка кьазва.
+Алай йисан 11-ноябрдиз «Ахцегь район» МРДИН кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Вадим Агъасиеван регьбервилик кваз муниципалитетдин тешкилатра ва идарайра кьетӀен гьаларин вилик пад кьунин рекьяй алава серенжемар кьабулуниз талукь месэлайрай совещание кьиле фена. Ада къайдаяр хуьдай органрин векилри, тешкилатрин ва идарайрин руководителри иштиракна. Йикъан повесткадин сад лагьай месэладай Россиядин «Ахтынский» МО МВД-ДИН полициядин начальник Вадим Алиев рахана. Ада къейд авурвал, эхиримжи кьве йисуз чи уьлкведин образованидин идараяр къвердавай гзаф тахсиркарвилерин гьужумрик акатзава. Украинада махсус военный серенжем кьиле тухузвай вахтунда и кар иллаки ачухдиз малум ХЬАНА.«��РАДАЛ атанвай гьалариз анализ гуналди, ахьтин нетижа хкудиз жеда хьи, къенин юкъуз райондин образованидин идарайра кьетӀен гьаларин вилик пад кьунин рекьяй кьабулзавай серенжемар акьван менфятлубур жезвач», – малумарна В.Алиева. Вичин рахунрин сергьятра аваз полициядин начальникди и рекьяй кьиле тухузвай кӀвалахдикай кӀватӀ хьанвайбур хабардарна. Ада образованидин тешкилатрин руководителривай хатасузвилиз къурху гузвай гьатта куьлуь дуьшуьшрикайни полициядин территориальный отделдиз энгелвал авачиз хабар гун тӀалабна. Совещание образованидиз талукь са жерге маса месэлаяр гьялунал давам хьана.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ И мукьвара райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядиз Дагъустандин пешекарвилин образованидин идара (ПОУ) «Колледж ГО и ЧС» - дин директор, экономикадин илимрин кандидат, профессор, А.С.Макаренкодин ордендин ва «РФ-ДИН 2010 - йисан лап хъсан муаллим» лишандин сагьиб, Ахцегьрин езне Хизриев Имамудин Татамовичан тӀварцӀелай итижлу чар ва документальный кинофильм атана. Ватандин ЧӀехи дяведа фашизмдин Германиядихъ галаз женг чӀугур чи бубайрин игитвилер, хайи Ватандин азадвални аслу туширвал патал жегьил чанар къурбандна ЧӀехи Гъалибвал къазанмишай абур эбеди рикӀера хуьн ва чпин чешнейралди акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишун лазим тирди тестикьарзавай материалри чун къайгъусуз тунач. Украинада цӀийи кьилелай кьил хкажнавай фашизмдихъ галаз женг чӀугвазвай алай девирда талукь тир таблигьат гегьеншарун иллаки важиблу яз акуна, макъала гьазурна, ам кӀелдайбуруз теклифзава.
+1944-йисан 3-декабрдиз «Красный Крым» газетда (гила а газетдин редакция амач) итижлу са макъала акъатна, ана икӀ кхьенвай: «Яру Армиядин кьушунри Севастополь азад хъийизвай женгерин йикъара Дагъустан АССР-ДИН Лак райондин К.Марксан тӀварунихъ галай колхозда игит-шегьер кӀвачел ахкьалдарунин мураддин кьетӀен фонд тешкилунин гьерекат гатӀунна. Колхоздин председатель Мегьамед Абакарова вичин хсуси зегьметдалди кӀватӀнавай 30000 манат пул душманди саки чкӀурнавай Севастополь туькӀуьр хъувуниз яна. Адан кьил кутуниз амай колхозчийрини къуват гана ва Севастополдиз куьмекунин теклиф гваз абур Дагъустандин вири зегьметчийрихъ элкъвена. Нетижада са шумуд вацран къене дагъвийри 4,5 миллион манатдилай артух пул кӀватӀна ва алава яз герек тадаракрив, эцигунрин материалрив, гьакӀ недай суьрсетдив ацӀай 12 вагон гьазурна. Дагъустандин зегьметчийрин патай савкьват вахкун патал 1-декабрдиз вичин къурулушдик К.Марксан тӀварунихъ галай колхоздин председатель Мегьамед Абакаров, ВКП (б) - дин Дагъустандин обкомдин тешкиллувилин отделдин заведиш С.М.Айдинбегов комсомолдин Буйнакск райкомдин секретарь Умарагьмат Гьажиева, Махачкъаладин электромастерскойрин портунин начальник И.Ф.Компайниченко, республикада ВОВ-ДИН тарихдин комиссиядин жавабдар секретарь А.Т.Путерброт квай делегация Севастополдиз атана». А чӀавуз, 1944-йисуз, Дагъустандин делегация дуьз ирид юкъуз шегьерэгьлийриз мугьман хьана. ЧӀулав гьуьлуьн флотдин флагман «Севастополь» линкорда адан экипаждихъ, шегьер хуьнин женгерин иштиракчи матросрихъ галаз гуьруьшмиш хьана, тарихдин вакъиаяр кьиле фейи чкайрал (мыс Херсонес, Балаклава, Сапундагъ, Малахов курган…) кьил чӀугуна. Чи девирда, 2022-йисан 19-августдиз, гьа вакъиайрилай инихъ 78 йис алатайла, Дагъустандин ветеранрин десте мад сеферда игитшегьер Севастополда шегьерэгьлийрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. И сеферда делегациядик РД-ДИН лайихлу муаллим, жегьилрин лайихлу насигьатчи, Буйнакскда Советрин Союздин Игит Юсуп Акаеван тӀварунихъ галай дяведин баркаллувилин музейдин илимдин руководитель Абдулла Мегьамедов, образованидин коммерциядинди тушир «Академия гражданской защиты и медицинских катастроф» ва пешекарвилин юкьван чирвилерин «Колледж ГО ЧС» идарайрин руководитель, Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчидин, гьакӀ 1944-йисуз Дагъустандин делегациядин кваз Севастополдиз фейи Умарагьмат Гьажиевадин хва Имамутдин Хизриев, делегациядин сиягьатдикай кино туькӀуьрай журналист-кинооператор Арип Арипов квай. Ватанпересвилин и кьетӀен мярекатдик кьил кутур ва адан спонсорвал авур Имамутдин Татамович юлдашрихъ галаз 78 йисалай Севастополда вичин бубади (дагъви сержант, артиллериядин расчётдин командир тир) женгера иштиракай ва гуьгъуьнай диде хьайи чкайра къекъвена. Шегьерда сиягьат Севастополдин ветеранрин КӀвалелай гатӀумна. И. Хизриева ветеранрин КӀвализ 1944-йисан 5-декабрдин «Слава Севастополя» газетдин копия (оригинал ада диде рикӀел хуьнин аманат яз кӀвале хуьзва) ва хсуси гъилин «Крымская весна» ктаб-буклет гана. Талукь тир шикилралди безетмишнавай ана куьрелди Крым, Севастополь азад хъувунин женгер ва абура, гьакӀ дяведилай кьулухъ Севастополь туькӀуьр хъувунин карда вичин диде-бубадин шериквал къалурнава. Делегациядин руководитель Абдулла Мегьамедова ветеранрин КӀвализ пишкеш яз «ДАГЕСТАНЦЫ-МОРЯКИ на флотах и флотилиях в Великую Отечественную войну» – вичин ктаб багъишна. Гзаф хушдиз кьабулна, къунагъламишна абур севастополвийри: шегьердин тамашуниз лайихлу чкайрихъ, Севастополь хуьнин женгерин иштиракчи ветеранрихъ, дяведин вакъиайрихъ галаз алакъалу тарихдин памятникрихъ галаз танишарна, жегьилрихъ галаз итижлу гуьруьшар тешкилна. Вири и крарикай бажарагълу журналист-кинооператор Арип Арипова документальный ватанпересвилин манадин вижевай фильм яратмишна.- Зи рагьметлу буба Хизриев Татам Ильясович, Кеферпатан Кавказдин саки вири шегьерарни хуьрер фашистрикай азад хъувунин женгерин иштиракчи, 1922-йисан 20-мартдиз Нижнее Казанище хуьре дидедиз хьана, – кӀанивилелди суьгьбетзава хци вичин бубадикай. – 1941-йисуз чкадин мектеб куьтягьайдалай кьулухъ «Красный октябрь» колхозда фялевална ва са йисалай Советрин Армиядин жергейриз тухвана, Моздокда 316 – стрелковый полкуниз акъатна. Кеферпатан Кавказ азад хъувунин женгера къалурай кьегьалвилерай командованиеди ам 1943 - йисуз «Отличный артиллерист» лишандалди тафаватлу авуна. Гьа йисан 3-октябрдиз Тамань полуостров патал четин ягъунра кӀвачел хер хьайи дагъви сержант Сочи шегьердин дяведин госпиталда къаткурна. Хер акьван заланди тир хьи, 6 вацран къене кӀвачел 4 операция авуна, гена кӀвач атӀудайвал хьанач. Дяведилай кьулухъ ада хайи колхозда счетовод, бухгалтер яз кӀвалах давамарна. Дяведа къалурай жуьрэтлувилерай ам «Яру гъед», Ватандин ЧӀехи дяведин 1 ва 2-дережайрин орденар, «Кавказ хуьнай», «1941-1945-йисарин Ватандин ЧӀехи дяведа Германиядин винел Гъалибвал къазанмишунай», Жукован медалриз лайихлу хьана. Ам 86 йисан яшдаваз 2008 - йисан 29 - апрелдиз рагьметдиз фена. Рагьметлу диде Умарагьмат Гьажиевадин тӀварцӀихъ Буйнакск шегьерда зи къаюмвилик квай хатасузвал хуьнин колледж гала. – И
+мамудин Татамович, фикир гайила, алай макъамда вуна авунвай кӀвалах: дагъвийрин нуфузлу дестедихъ галаз Крымдиз фена, диде-бубайрин женгинин рехъ, абурун баркаллу крар рикӀел хкун, абурун чешнейралди акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишзавай документальный кино туькӀуьрун – гьакъикъатдани метлеблуди я, пара кьадар сагърай! – жаваб гана чна адан чарчиз телефондай.
+– Инсанди гьялна кӀанзавай виридалайни еке месэла – им валай халкь патал хийирлу са вуч ятӀани ийиз алакьна лагьана, вичиз-вичин къадирлувилин, метлеблувилин, хсуси дамахдин гьисс къазанмишиз алакьун я. И жигьетдай зун бахтлу кас я, вучиз лагьайтӀа обществодин метлебдин гьар са кардив эгечӀна, ам гьялиз алакьайла заз гьахьтин гьиссер ава. Ингье, и сефердани ният авур кар: диде-буба рикӀел хуьн, абурун чешнейралди жегьилар дуьздаказ тербияламишун, халкьарин дуствилин алакъаяр мягькемариз алахъун – кьилиз акъудиз хьуни зак гьахьтин сагълам гьиссерин лезет кутазва, – насигьатдин тарс гузва тежрибалу муаллимди. 2022-йисуз СтӀал Сулейманан районда авай ва вич кьунвай майданриз килигайла Россияда виридалайни екеди тир фундукрин багъ 2000 гектардал кьван артух жеда. Имни алатай йисав гекъигайла кьве сеферда гзаф я. Пешекарар желбун патал карханадин бинедал багъманчивал ва кӀвенкӀвечи аграрный технологияр вилик тухудай центр яратмишун фикирдиз къачунва. Идан гьакъиндай, региондин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин Министерстводин пресс-къуллугъди хабар ГАНА.«КЪЕ «Полоса» ООО-ДИ кутунвай багъларин майданри саки 1,6 агъзур гектардин майданар кьунва. Алай йисан зулуз кутунвай багъларни гьисаба кьурла, и рекьемди 2,6 агъзур гектар тешкилда. Абурукай 2 агъзур гектардилай артух майданар тек са фундукрин багъдал гьалтда», – къейдна РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин сад лагьай заместитель Шарип Шарипова. Адан гафаралди, ихьтин гьайбатлу проектар кьилиз акъудун патал махсус кадрияр герек я. Карханадин директорди пешекарриз чирвилер гун патал Россиядин кьилин вузрихъ галаз икьрарар кутӀун фикирдиз къачунва. Идалайни гъейри, аграрный хилен пешекарар чирвилерин дережа хкажун патал стипендияр тайинаруналди, къецепатан уьлквейриз практикадиз ва кӀелунриз рекье твадайвал я. Дагъустандин СтӀал Сулейманан районда фундукрин багълар кутаз 2019-йисан зулуз эгечӀнай. И вахтунда сифте 150 гектарда фундукрин багъ кутунай. 2021-йисуз багъди кьунвай майданар 1 агъзур гектардал кьван гегьеншарнай. Фундукрилай гъейри, «Полоса» ООО ичер, чуьхверар, пӀинияр, хутар, уьзуьмар, хурма, киви, анарар, кӀерецар, бадамар ва шабалатар битмишарунал ва хуьнал машгъул жезва.
+Дагъустандин малдарри ири ва куьлуь карчин гьайванар, гьакӀни балкӀанар гатун уьруьшрай хъуьтӀуьн къишлахрал куьчарунин кӀвалах башламишнава, хабар гана информагентстводиз региондин Минсельхозпроддин пресс-къуллугъди. Ведомстводин делилралди, 2022-2023-йисарин девирда хъуьтӀуьн къишлахрал вири саналди куьлуь карчин 1 миллионни 500 агъзур гьайван, гьа жергедай яз, 400 агъзур гьайван автотранспортдал, ири карчин 200 агъзур гьайван ва 2,5 агъзур балкӀан куьчарун фикирдиз къачунва. Къенин йикъалди жуван къуватралди саки 434 агъзур куьлуь карчин гьайванар куьчарнава. Абурукай 116 агъзурни 675 гьайван автотранспортдал тухванва, гьа жергедай яз, ири карчин 8,8 агъзур гьайван ва 80 балкӀан. Куьлуь карчин чӀехи пай гьайванар Кочубейдин зонадиз куьчарнава – 192 агъзурни 337 гьайван, Бабаюртдин зонадиз – 107 агъзурни 910, Къизилюрт зонадиз – 56 агъзурни 590, Дербентдин зонадизни – 1,5 агъзур куьлуь карчин гьайванар. Аграрный ведомстводин векилдин гафаралди, алатай 2021-йисуз хьиз, гьаваяр гьайванар куьчарун патал къулайбур я, къишлахрин гьал лагьайтӀа, писди туш ва гьайванри саламатдиз кьуьд акъудуник умуд кутаз жеда. ХъуьтӀуьн девир патал алафар гьазуруникай лугьуналди, региондин Минсельхозди хабар гайивал, алай йисуз къалин марфар кьунихъ галаз алакъалу яз, бес кьадар ерилу алафар гьазурдай мумкинвал хьанва. Къейдзавайвал, алафар агалкьунралди гьазурунин рекьяй Къизляр, Хасавюрт, Бабаюрт ва Тарумовский районрин майишатар тафаватлу жезва. • ЦӀун ялавар чарар вегьена чуьнуьхариз жедач!• Лампади кӀвал экуь ийида, ктабри – рикӀ.• Рагъ я абур гъайиди цавал,• КӀвалин абур – гъвечӀи аял.• Инсандин чин экуь вахтунда аквада, къилих – мичӀи вахтунда.• КӀанивал авай кума женнетдин багъдихъ галаз дегишариз жедач.• Бахтуни вичихъ галаз маса бахтар гъидач, амма бахтсузвал садрани кьилди къведач.• Са гъвечӀи сабурсузвили чӀехи мурадар чукӀурда.• Вуна садан япал лагьай гаф агъзур терефдихъ фида.• Чи мурадар аялар хьиз я, абуру шадар авун патал хъсандиз гелкъуьн герек я.• Къван хь��ин рикӀ авайдаз масадан рикӀикай хабар жедач.• Писвилиз хъсанвилелди жаваб гуз чир хьун чӀехи устадвал я.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 285,84 манат я. Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 200 манатдай кхьиз жеда.
+Играми районэгьлияр! Чна квез хайи «ЦӀийи дуьнья» кхьиниз эверзава.
+Къайдайрал амал авун чарасуз я
+Алай вахтунда зул тамамвилелди вичин ихтиярда гьатнава. Йикъар къвердавай куьруь ва гьаваярни серин жезва. Инсанри гьеле фадлай инихъ чпин кӀвалера чими хьун патал пичера цӀай хъийиз эгечӀнава. Къейдин, хейлин районэгьлийри тӀебии газдикай менфят къачузватӀани, кӀвалера пичер кузвай агьалийрин кьадарни гзаф я. ЦӀу инсанар гьамиша вичив мукъаятвилелди къакъутун истемишзава. Зулунни хъуьтӀуьн девирда кӀвалера цӀай кьунар арадал атунин асул себебрикай сад пичер ишлемишзавайла, цӀаяр кьуниз акси къайдайрал амал тавун я. ИкӀ, гзаф дуьшуьшра пожарар пичер кьадарсуз ифирайла, кирпичрин пичера хъиткьерар хьайила, цӀай хъувун патал чпи фад цӀай кьадай къаришмаяр ишлемишайла, цӀай хъувунвай ва я руьхъ авадардай чкадай чилел цӀегьенар аватайла арадал къвезва. ЦӀаяр хъийидай девирда агъадихъ галай истемишунрал кӀевелай амал авун чарасуз я. Пичер ва чимивал гудай маса тадаракар фад цӀай кьадай шейэрикай пожарриз акси разделкайралди (отступкайралди) чара авуна кӀанда. ЦӀаяр хъийидай девир эгечӀдалди вилик пичинин гурмагъдин къайдалувал ахтармишун чарасуз я. И чӀавуз гьакӀ, кирпичдин пичера арадал атанвай хъиткьерар накьвадинни къумадин къаришмадалди ахцӀурна, гурмагъдай тӀарунар акъудна, чердакдик квай ва адалайни винеда авай гурмагъ асунун рикӀелай ракъурна жедач. ХъуьтӀуьн вахтунда пуд вацралай са сефердилай тӀимил тушиз пичерин гурмагъар тӀарундикай михьун лазим я. Винидихъ къалурнавай меслятрал амал авуни квез кьуьд чими ва къулай гьалара акъуддай мумкинвал гуда.
+2022-йисан 9 вацран нетижайрай Дагъустандин Сберда къуллугърикай менфят къачузвай ксари ачухнавай вкладрин кьадар 50 процентдин артух хьанва. Алатай йисан талукь тир девирдив гекъигайла, вкладрин кьадар пуд сеферда гзаф я. Дагъустандин чӀехи пай агьалийри Сберда вкладар дистанционныйдаказ ачухнава. ОНЛАЙН-ДЕПОЗИТРИН кьадар 63 процентдиз барабар я. «Сберда вкладар эцигун пул хуьдай вижевай жуьре я. Идахъ галаз санал, йисан вахтунда 7,7 % къазанжи къачудай мумкинвални жезва. Чи вкладрин жуьрейри гьар са касдиз вич патал къулай вклад жагъурдай, кӀваляй экъечӀ тавуна СБЕРБАНК Онлайн приложенидин куьмекдалди депозит ачухдай мумкинвал гузва. Сберда вклад чпи кӀватӀнавай пул долларра хуьзвай ксаривайни ачухиз жеда. Гила абур «ЦӀийи мумкинвилер» вкладдин куьмекдалди манатриз ва китайдин юанриз элкъуьриз (конвертироватиз) жеда», – лагьана Дагъустандин Сбербанкдин отделенидин управляющий Евгений Морозова. «ЦӀийи мумкинвилер» вкладдай манатрин ставка пулдин кьадардилай ва ам эцигзавай вахтунилай аслу я ва ада йисан вахтунда 7,44 % тешкилзава. Юанра ам сад хьтинди я – йиса 0,2 %. Процентар гьар вацра винел къвезва. Вклад 3, 6 ва я 12 вацран вахтуналди ачухиз жеда.
+Гужуналди Ислам илитӀун чи диндин манадиз акси я. Вичин диндин бинеяр кӀевелай кьиле тухузвай мусурманриз ахьтин крар кутугнавач. Къуръандин аятри, Пайгъамбардин (салам ва салават хьуй адал) гафари гужуналди Ислам илитӀун дуьз туширди субутзава. Амма жуваз кӀани дин хкягъунин азадвал, Исламда гьеле Къуръан атай сифте йикъарилай тешкил хьанва. Михьивал имандин са пай я. Бисмиллагьу Аллагьу Акбар талгьана тукӀур гьайвандин як тӀуьн гьарам я. Виридалайни еке душман нефс я. Адам бубади вичин хциз вад веси авуна: сад лагьайди
+фана дуьньядихъ, кьвед лагьайди
+папан чӀалахъ инанмиш тахьун, пуд лагьайди
+вуч ийирвал хьайитӀани, эхирдиз килигун, кьуд лагьайди
+вуна вуч ийизватӀани фагьум авун, вад лагьайди
+са кар тамамардайла валай яшлудал алукь авун.
+Дидевилин капиталдин такьатрин гьисабдай аялдин образованидин гьакъи гуз жедани?
+Дагъустандин кьилин МФЦДИН идарадин пешекарри малумарайвал, дидевилин капиталдин такьатрин гьисабдай хизанда авай гьар са аялдин образованидин гьакъи гуз жеда. Кьилин шартӀ ам я хьи, дидевилин капиталдин сертификат стхадин ва я вахан кӀвачихъ галайди хьун лазим я. Къейдзавайвал, дидевилин капиталдин такьатар хсуси ва я кьабулнавай веледдиз чирвилер гунин рекье ишлемишиз жеда. ГьакӀни капиталдин такьатар са шумуд аялдиз пайиз жеда.
+– капиталдин такьатар мектебда, вузда ва я колледжда чирвилер къачуниз серф авун патал сертификат ганвай аял хьайидалай кьулухъ пуд йис гуьзетна кӀанда;– яслидин ва я аялрин бахчадин гьакъи гун патал капиталдин такьатар сертификат къачурдалай кьулухъ гьасятда ишлемишиз жеда;– образованидин идарада чирвилер къачуз эгечӀай вахтунда веледдин яш 25 йисалай виниз тахьун шартӀ я.
+“Форма №8” аялдихъ прописка ава лагьана тестикьарзавай шагьадатнамадиз лугьузва. Ам ихьтин дуьшуьшра герек жеда:
+– эгер аял ва адан диде-буба уьлкведин маса региондиз куьч жез хьайитӀа;– яшайишдин пособие къачун патал:– эгер диде-бубади цӀийи кӀвал къачуртӀа, регистрация ийидай вахтунда;– чкадин поликлиникада медицинадин рекьяй куьмек къачудайла;– аял бахчадиз ва я чирвилер гудай идарадиз тайинардайла;– дидевилин капиталдин сертификат къачун чарасуз тирла;– аялар авай диде-бубаяр чара жедайла.
+“Форма №8” шагьадатнама агьалийри гзафни-гзаф МФЦ-ДИН идарайрай къачузва. Ам къачудайла, диде-бубадив паспортар ва аял хайивилин гьакъиндай шагьадатнама хьун герек я. Вад йикъалай документ гьазур жеда.
+, са тӀимил кьел хуькуьрна, хъвайитӀа, адаратар хъсан михьи ийида
+Гьавиляй ам тӀуьр шейинилай зегьерламиш хьанвайлани ишлемишун меслят къалурзава.–
+са пакетда авай кьел це цӀурурда, ахпа а къаришмада дасмал кьежирна, юкьвал эцигна, чими шарфуналди кутӀунда. Дасмал чими хьайила, мад кьежирна, юкьвал эцигда. Са шумуд юкъуз гьа икӀ авурдалай гуьгъуьниз кӀвачерин дакӀун алатда.–
+Жалгъайракпулар ва подаградин азар авайла
+, хуьрекдин са тӀуруна авай верхьи тарарин пешерал са истикан яру чехир илична, зайиф цӀал 10 декьикьада ругуна, са суткада тада. Ахпа ам куьзна, йикъа кьве сеферда, экуьнахъ ва нянихъ, тӀазвай чкайривай гуьцӀда. Сагъарунин таъсир гужлу хьун патал тӀазвай жалгъаяр чимиз хуьн лазим я.–
+агъадихъ галай рецептди хъсан куьмек гуда: хуьрекдин са тӀуруна авай куьлуь авунвай сельдерейдин дувулрал 1,5 л ргазвай яд илична, 4 сятда хъсандиз кӀевирна тада. Ахпа ам куьзна, йикъа 3-4 сеферда хуьрекдин са тӀуруна авайди ишлемишда.
+Малум тирвал, 2020-йисуз “Лезги газетдин” 100 йис тамам хьана. Амма коронавирусдин тӀугъвалдихъ галаз алакъалу яз, лишанлу и вакъиадиз талукьарнавай мярекат шаз тухуз хьаначир ва газетдин редколлегияди юбилейдин межлис цӀи тешкилдай къарар кьабулнай. Гьа икӀ, 27-ноябрдиз, йикъан сятдин 2 даз, Махачкъалада, жуьмя-мискӀиндин къаншарда авай тарихдин “Урусат — зи тарих” паркунин дараматда, “Лезги газетдин” 100 йис тамам хьуниз талукьарнавай мярекат кьиле фида.
+23-ноябрдиз райондин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан кьилин месэла яз, ада залдавайбурун дикъет районда коронавирусдин гьакъиндай авай гьаларал ва тӀугъвалдин вилик пад кьун патал вакцинациядин чарасузвилел желбна.– Исятда чна, бязибуру, ревакцинация ийидай вахт я, амма акьалтӀай важиблу и месэладикай, вучиз ятӀани, участокрин духтурар рахазвач, парабуру гьатта сифте рапарни янавач. Им рази тежедай гьалар я. Чкайрал жемят вакцинация авунин кӀвалах гьикӀ кьиле физватӀа къалурзавай гьахъ-гьисабдин сиягьар СП-РИН кьилери гьар гьафтеда райадминистрациядиз гана кӀанда…, – тапшуругъар гана райондин кьили.– Алатай гьафтеда ковиддик азарлу анжах 5 кас малум я (вилик квай гьафтеда 10 авай), бязибуру чпи-чеб кӀвалера ва шегьерра сагъарзава. Гьафтеда чна 230 касдиз рапар янава, районда вири 6800 кас, 34,9% вакцинация авунва. Рапар ягъун патал мобильный кьве бригада кардик ква. Абурувай чпин кӀвалах нетижалудаказ кьиле тухуз хьун патал СП-РИН администрацийрин патай куьмек артухарун герек я, - къейдна Ахцегь ЦРБ-ДИН кьилин духтурдин заместитель Фарида Шагьмардановади. Налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар (ОКС) актуализироватунин месэладай гаф муниципалитетдин экономикадин от-делдин начальник Фатима Агьмедовади къачуна. – Санлай къачурла, - къейдна ада, - хуьрерин администрацийри эменни-малдин ва чилин налогар саки ацӀурнава, амма а пулар ГНИ-ДА транспортдин налогрин буржарай хкьазва. Гьавиляй налограй йисан планар тамамвилелди ацӀурун патал чна эменни-малдай 890 агъзур ва чилин налог 1 миллион м��натдилай артух пул кӀватӀ хъувуна кӀанзава. Районда 2022-йис патал СМИ-ДИН такьатрин подписка кьиле физвай гьалдин патахъай малумат райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиева авуна. Ада къейд авурвал, газетар кхьинин месэла эхиримжи йикъара активламиш хьанва. Къенин йикъалди районда гьелелиг 330 экземпляр «ЦӀийи дуьнья», 196 «Лезги газет» ва анжах 7 «Дагъустандин правда» газетар кхьенва. «Лезги газет», «ЦӀийи дуьнья» газетар, «Самур», «Кард», «Дагъви дишегьли» журналар ва гьабурухъ галаз хайи чӀал, бубайрин хъсан адетар, милли тарих хуьн патал абурукай сад-кьвед хьайитӀани чи кӀвалера хьун чарасуз я. Ахцегьа «Роспечатдин» киоск кардик кутуникди абурун къиметарни лап ужуз хьанва. Эхирдай Осман Магьмудовича совещанидин кӀвалахдин нетижаяр кьуна, алатай совещанидал гайи тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна ва СПРИН кьилеризни райондин идарайрин руководителриз веревирд авур месэлайрин гьакъиндай талукь тир цӀийи тапшуругъар гана.
+Владимир Владимирович, квев эхиримжи суал Саид Азизоваз вугудай мумкинвал гун тӀалабзава. Амни чи иштиракчи, гьакӀни гъалибчи, вичел «Гараж маса гуда» тӀвар алай командайрикай садан иштиракчи я. Ада сифтебурукай яз, вичин къарарар раиж авуна. Саид Дагъустандин Каспийск шегьердай я. Ам чкадин 2-нумрадин юкьван умуми образованидин школадин 11-классдин ученик я. Аквадай гьаларай, Каспийскда ихьтин хъсан, чпини гъалибвилер къазанмишзавай аялар тербияламишзавай
+вижевай муаллимар ава. Саид, буюр, квез гаф гузва.
+: И чӀаван хийирар! Чи екеди тушир шегьерда, месэла, Севастополда хьиз, «Кванториум» ва «Технолидерар» тӀвар алай образованидин тешкилатар авач, IT хиле ва робототехникада акъажунар кьиле тухузвач. Им гзаф гьайиф чӀугваз тадай делил я. Заз чида хьи, Куь буйругъдалди Сочида «Сириус» тӀвар алай вижевай кӀелунрин центр яратмишнава. Ингье зи суал: екебур тушир шегьерра ихьтин кӀелунрин центраяр яратмишун фикирдиз къачунвани, я тушни белки са гьихьтин ятӀани сад тир онлайн-ресурс яратмишин? Ихьтин центрайра гуьгьуьл авай гьар садавай тамамвилелди пулсуздаказ тӀебии тушир интеллектдин программированидин бинеяр чириз жедай.
+«Кванториумриз» талукь яз лугьун кӀанзава хьи, гьакъикъатдани ихьтин къурулушрин сеть вилик физва. Чна гележегдани и кӀвалах кьилиз акъудда. Гьайиф хьи, чна сифтенисифте вич гьялун асантди тушир месэла кьилиз акъудна кӀанда. Гьа икӀ чна вири школаяр, хуьрер, гьа жергедай яз гъвечӀибурни, вичихъ йигинвал авай интернетдал таъминарна кӀанда. Ам галачиз куьне кьилиз акъудзавай кӀвалахар тамамариз жедач. Им сифте месэла я ва уьлкве ам гьялунал са рахун алачиз машгъул жеда. Чахъ тайин тир план ава. Мумкин я квезни адакай хабар ава. Чна йисариз килигна чи вири школаяр йигин интернетдал таъминарда. Вични яргъал тир гележегда ваъ, гьа цӀинин ва къведай йисуз, та 2024-йисалди. Гьа��ъикъатда, чна и кӀвалах мукьвал тир 2-3 йисан вахтунда бегьемарун лазим я. Виридалайни еке кам лагьайтӀа, чна алай 2021-йисуз къачуна бегьемарда. Амма куьн гьахъ я. Шаксуз, и месэла гьялзавайла чна и кӀвалах тешкиллувилин жигьетдай гьикӀ таъминардатӀа, жегьил инсанар чӀехи классрин аялар патал чпин рикӀ алай кардал, кьакьан технологийрал, тӀебии тушир интеллектдал машгъул жедай мумкинвал гьикӀ яратмишдатӀа фикирна кӀанда. Идалайни башкъа, чна суьгьбетдин эвелда лагьанай – гьатта гъвечӀи классра кӀелзавай школьникрини чӀехи яшда авай инсанри тажубвалзавай нетижаяр къалурзава. Чна рахун алачиз гележегдани и программа вилик тухуда. Эгер Каспийскдикай рахайтӀа, и шегьер гзаф хъсан я, ша чун адакай кьилди рахан. Чна къейднавай месэла лап мукьвал тир гележегда гьялуниз Дагъустан лайихлу я…
+М.НАРИМАНОВ Каспийскдин 2-нумрадин школадин 11-классдин ученик Саид Азизовакай тӀебии тушир интеллектдай ва AI Journey делилрин анализдай халкьарин арадин конкурсдин гъалибчи хьана. Бишибур патал программадин демоверсия тир адан кӀвалах гьа ихьтин 2000 кӀвалахрин арада виридалайни хъсанди яз хьана. Саида вичин командадихъ галаз санал са миллион манат пишкешдиз лайихлу хьана. ТӀебии тушир интеллектдин ва AI JOURNEY-ДИН делилрин анализдин рекьяй вич 2021-йисан вири вахтунда кьиле фейи халкьарин арадин конкурс гила бегьем хьана. 10-12-ноябрдиз конкурсдин сергьятра аваз са майдандал халкьарин арадин тешкилатрин, бизнесдин, илимдин сообществодин ва техникадин пешекарар гуьруьшмиш хьана. Конкурс Сбербанк ПАО-ДИ ИИ-ДИН Альянсдихъ галаз санал Россияда илимдин ва технологийрин Йисан сергьятра аваз кьиле тухвана. ТӀебии тушир интеллектдай кьиле тухвай конференцияда Россиядин Президент Владимир Путина иштиракна. Ина ада конкурсдин гъалибчи, Каспийскдай тир 11-классдин ученик Саид Азизовахъ галаз суьгьбетна.
+Инсанрихъ нукьсанар жеда, Брежневахъни абур авачиз тушир. Адаз вичиз гьуьрметун, пишкешар, наградаяр гун хуш тир. Бине авазни-авачизни адаз Советрин Союздин ва Социализмдин Зегьметдин Игитвилин ругуд орден ганвай, ибурухъ галаз Маршалвилин звание (тӀварни). Эхиримжи вахтара сагъламвални зайиф хьанваз ам рахадайла, хъсан аквадачир. И кар ада вичини гьиссзавай, адаз кӀвалахдилайни элячӀиз кӀан жезва, духтуррини и кар меслятзавай, амма адан политический соратникри ам ачухзавач. Зайиф хьанвай Генсек абуруз чеб патал герек тир. Гьадан тӀвар кьаз уьлкве чпиз кӀанивал, чидайвал идара ийиз хьана абуру. Гьавиляй уьлкведин экономикадани пис патахъ дегишвилер жез эгечӀна. 1982-йисуз ам рекьизва. Бязи мецел хци аналитикри, журналистри зарафат кваз лугьудай: «Брежнева уьлкве гьи гьалда аваз кьабулнатӀа, гьакӀ туна хъфена, яни са дегишвални, агалкьунар адахъ хьанач». ИкӀ лугьун дуьз тушир. Шак алач, нукьсанар, кимивилер адахъ авачиз тушир. Гьа виридан мецел алай дефицитни (шейэрин кьитвал) у��лкведа гегьенш тир. Ибур экономикадин, политикадин гъалатӀар хьана. И кардиз Западдини еке куьмекна. Амма СССР вирида вичикай вил кягъзавай, аксина гаф лугьуз тежедай зурба ядерный уьлкве тир. Дуьньядин империализмдин аксина адан военный потенциал (къуват ва мумкинвилер) зурба делил тир. Дуьньядин цӀийи дяве тахьунин себебни гьа им хьана. Илимдин, техникадин, культурадин, искусстводин, космос ахтармишунин, армия мягькемар авунин ва амай вири рекьерин агалкьунар советрин гьа и девирдал гьалтзава. Халкьдихъ идея, гележегдихъ инанмишвал авай, закон, къайда, марифат пайгардик квай. Л.Брежнев и дуьньядай хъфин са артух ван алачиз кьиле фена. Сталин кьейила уьлкве шехьзавайтӀа, гила секин тир. Инсанар адакай са тӀимил галатнавай. Уьлкведа дегишвилерин руьгь, абурун гереквал гьавада къекъвезвай, инсанар са куьк ятӀани умуд кваз гележегдиз килигзавай.
+Гила ЦК-ДИН Генсеквиле гьа Брежневан соратник, саналди фадлай кӀвалахзавай Юрий Андропов хкязава. Хейлин йисара КГБ-ДИН регьбервиле кӀвалахай адаз гзафбурун, гьа жергедай руководителрин гъалатӀар, нукьсанар хъсандиз чизвай. Дуьньядин политический климатдихъни галаз ам таниш тир. Уьлкведи физвай курс (политика) давамзава, амма экономикада дегишвилер чарасузди тирди ада гьиссзавай. Виридалай вилик эхиримжи вахтара зайиф хьанвай зегьметдин низам мягькемариз эгечӀна, гуьзчивал артухарна, кӀвалахдин вахтунда карсуз куьчейра къекъвезвайбурун кьадар тӀимил хьана, къадакьар тӀарамна, и кар темпелбуру фад кьатӀузва, гуьзчивал артух ва мягькемди жезва. Экономикада дегишвилер ва цӀийивилер тунин серенжемар кьабулунив эгечӀзава. Амма кьисмет масакӀа жезва. Ам властда са йисалайни тӀимил вахтунда хьана, гьадан чӀехи паюнани ам больницада жезва. 1984-йисуз са карни ийиз акакь тавуна ам рагьметдиз фена. К.Черненко кьиле хьайиди уьлкведин властда вакуум (бушвал) авай са гъвечӀи девир хьана. Ам мус атана, гьикӀ хъфена са артух инсанрин рикӀелни аламач. Са кьведпудра телеэкранра зайиф, кӀвачерал са гужунал акъваззавай, бегьем рахазни тежезмай Генсек пайда жезва. Гьич хъсан шикилар тушир абур. Ам къуллугъдал хкядайла заландиз начагъ тир, властдани адан уьмуьр йисалайни тӀимил хьана. Я адан девирда хьайи са дегишвални – я пис, я хъсанвилихъ чи тарихда малум туш. ЦӀийи къуллугъдал йисни тахьанмаз амни рагьметдиз физва. Пуд йисан къене чи уьлкведа а чӀавуз пуд Генеральный секретарь рекьизва. Им гьич хъсан лишан тушир. Ам гьакӀ тирди лап фад малум жезва.
+Болгариядин ясновидящая (гележегда кьиле къведай крар чизвайди) Вангадихъ гзафбур инанмиш я. Гуя ада лагьайвал жезва. Чидач ада лагьанани лагьаначни – тамам тестикьиз жезвач, амма ихтилат гьа девирда инсанрин сивера аваз малум тир – яни ада лагьанва: «Россиядин (а вядеда Советрин Союз) руководстводин кьилиз пелел иблисдин леке (лишан) алай кас атана, ада уьлкве чукӀурда, бедбахтвилер арадал гъида…». М.Горбачев КПСС-ДИН ЦКДИН Генеральный секретарвиле хкягъайла и кар разивилелди кьабулайбур тӀимил авачир. Яшар хьанвай политический деятелар уьлкведин руководствода яргъалди жез, абурун гьерекатарни зайиф, халкьдин гьални агъадал жез акурла гзафбуруз и гьакъикъат бегенмиш тушир. Жегьил Генсекди хъсан патахъ дегишвилер, цӀийивилер твада лагьана гзафбурун умудар квай. Амма власть нин гъиле гьатнаватӀа садазни чизвачир. Адан сифте камаризни аксивал авачир. Руководствода авай яшар хьанвай хейлин партработникар ада пенсиядиз ракъурзава. Кадрияр цӀийи ийиз эгечӀна. СССР-ДИН Совминдин Председателдин сад лагьай заместителвиле Азербайжандай Гь.Алиев гъизва, СССР-ДИН къецепатан крарин министрвиле гуржи, русофоб Э.Шеварднадзе тайинарзава. ЦК-ДИН идеологиядин рекьяй секретарвиле ачух антисоветчик, тарихчи, академик Яковлев хкязава ва гьахьтин маса хейлин дегишвилер твазва. Вични рахаз ашкъи авай, чар гвачиз рахаз чидай, вичиз вич бегенмиш, вич властда гьатун анжах вичин лайихвал яз гьисабзавай кас хьана ам. 1987-йисалай «Перестройка, гласность, новое мышление» лозунгар гваз башламишна адан реформаяр. Чаз ада вичин цӀийивилер уьлкведиз зиян гун патал кьасухдай твазвайбур тир лугьуз кӀанзавач. Ам къурулушдин продукт тир. Социализмдин къурулушдиз аксивал адахъ авачир. Амма мисал ава: «Дурак (ахмакь, кӀамаш) душмандилай хаталу я». Ада яваш-яваш СССРДИН фундаментдин са-са къван акъудиз эгечӀна. Советар (системадин бине) цӀийикӀа туькӀуьрна кӀанда лагьана малумарзава. ГьикӀ авун лазим ятӀа адаз вичизни чизвачир.
+1722-1723-йисарин эхирда Гьажи Давудан алахъунралди арадал атай дагълух феодалрин мулкдаррин сефевидриз акси коалиция чкӀана. Ири феодалрикай адан тереф хуьн давамарзавайди анжах Али-Султан ЦӀахурский тир. 1724-йисан 12-июндиз Стамбулда (Константинополь) Закавказье Россиядин ва Османрин империядин арада пайзавай икърардал къулар чӀугуна. Османрин империяди Каспийдин къваларив гвай вилаятар Россиядинбур тирди тестикьарзавай, вучиз лагьайтӀа абур Россиядив Иранди гуьгьуьллудаказ вахканвай. Россияди вири амай Закавказье Османрин империядинди яз тестикьарзавай. Икьрарда Ширвандин гьакъиндай месэлади важиблу чка кьазвай. Ам Гьажи Давуд кьиле авай пачагьлугъ хьун лазим тир, вични Османрин империядилай аслуди. Кьве империядини Гьажи Давуда яратмишнавай уьлкве кьилдин пачагьлугъ яз, адаз къенепатан автономия гуналди тестикьарна. Вичин гьукумдик вири Ширван, гьа жергедай яз урусрин гуьзчивилик кваз хьайи Дербент ва Баку шегьерар кутаз алахъай Гьажи Давуда икьрардин шартӀар гьисаба кьазвачир ва ам адаз акси экъечӀзавай. 1725-йисуз САРЫ-МУСТАФА-ПАШАДИН регьбервилик квай туьркверин кьушун, Россиядихъ галаз кутӀуннавай виликан йисан икьрардин шартӀариз килиг тавуна, Ширвандиз гьахьна. Амма Гьажи Давуд адан винел Кура ва��Ӏун патав гъалиб хьана. Гьажи Давудан къецепатан сиясатдин кӀвалах и девирда къуншидал алай уьлквейрин чапхунчивилин алахъунар негь авунихъ ва аслу туширвал къачунихъ рекье тунвай. Туьрквер ам вири серенжемралди чпин хсуси итижар патал ишлемишиз алахънавай. Россияни адаз душманвилин вилерай килигзавай. Дагъустандин феодалрин патай вичин тереф хуьн квадарнавай Гьажи Давуд текдаказ амукьна. Амма ихьтин шартӀарани ада аслу тушир сиясат тухун давамарзавай. Вичин вири гьерекатра Гьажи Давудан тереф чӀехи пай агьалийри хуьзвай, вични неинки лезгийри, гьакӀни РагъэкъечӀдай патан Кавказдин суннитрин маса халкьарини. Амма дяведи чукӀурнавай уьлкведа инсанар къекъверагвиле гьатнавай шартӀара агьалийрин патай тереф хуьн сергьятсузди жедачир. Гьажи Давуд идан гъавурда авай, ва халкьдин залан гьалар кьезиларун патал ада мумкин тир вири чараяр аквазвай. И кар патал уьлкведин экономика арадал хкунин лазимвал авай. Адан бине ипек гьасилуни тешкилзавай. Гьавиляй ипекдин мануфактураяр, алишвериш арадал хкизвай. Амма уьлкве кӀвачел ахкьулдунин рекьяй чеб гьялун асант тушир четинвилерал расалмиш хьана. Каспий гьуьлуьн РагъэкъечӀдай пата авай Ширвандин районар важиблу алишвериш-динни экономикадин центраяр тир Баку ва Дербент, гьакӀни фалди девлетлу Муьшкуьрдин ва Шабрандин вилаятарни галаз Россиядин кьушунри кьунвай. Уьлкве экономикадин жигьетдай кӀвачел ахкьулдуниз Туьркиядин гьамишан кьуьруькри ва Дагъустандин бязи феодалрин патай гьужумри манийвалзавай. Ширвандин экономика кӀвачел ахкьулдунихъ галаз санал Гьажи Давуда уьлкведа вичин сиясатдин таъсир мягькемарунин гьакъиндайни къайгъу чӀугвазвай. Суннизм государстводин дин яз малумарнавай. Уьлкведин цӀийи къурулушар яратмишунин рекьяйни серенжемар кьабулзавай. Россияди вичи кьунвай Каспийдин къвалав гвай мензилра ачухдаказ суннитриз акси политика тухузвай. Ам Бакудай, Дербентдай, Муьшкуьрдай, Сальяндай ва Россиядик акат хъувур Ширвандин маса вилаятрай тир суннитрин агьалияр чукӀурунихъ рекье тунвай. Суннитар Гьажи Давудан ихтиярда авай Ширвандин Рагъакъидай пата авай къенепатан районриз хъфизвай. Чпин нубатда, шиитри ва эрменийри Ширвандин пачагьлугъ тазвай ва абур Россияди кьунвай районриз куьч жезвай. 1727-йисуз Гьажи Давуда кьвед лагьай сеферда Россиядихъ галаз рахунар башламишна. Амма урусри и сефердани Туьркиядихъ галаз икьрар чӀуриз кӀанзавач лугьуз, адан тереф хвенач. Са тӀимил вахтундилай генерал Румянцеван регьбервилик квай урусрин кьушунри гьужум авуникди Тенге (Сабрум) къеле кьуна. Адан бине гьеле 1720-йисуз Белбеле вацӀун къерехдал, Каспий гьуьлуьвай 40 версинин яргъа Гьажи Давуда кутунай. Къеле хуьниз регьбервал Гьажи Давудан хва СУЛЕЙМАН-БЕКДИ гана. Гьа и йисуз шах 2-Тахмаспа арада Мугъандин султан аваз Гьажи Давудаз вичин терефдал элячӀунин теклиф гана. Гьажи Давудаз ихьтин ксарин игьтияж авайтӀани, ада шагьдиз разисуз жаваб гана.1728-йисан майдиз туьркверин султанди Гьажи Давудаз Генджадиз рахунар ийиз атун теклифна. Гьажи Давуда и теклиф кьабулна ва ам иниз хизандихъ галаз санал (4 хва, 2 стха ва вичин куьмекчияр) атана. Амма адан аслу туширвилихъ алахъуни ва вичел ихтибар ийиз тахьуни туьркверин властрик къурху кутазвай. Гьавиляй Генджадив агакьнамазди ам кьуна ва 5-октябрдиз хизандихъ ва куьмекчийрихъ галаз санал Туьркиядиз тухвана. Адан чкадал Гьажи Давудан виликан терефдар Сурхайхан тестикьарна, адани вичин по-литика дуьздаказ тухуз тахьайвиляй ивидай ктад хьанвай НАДИР-ШАГЬ майдандиз акъудна. Гьажи Давуд сифте Родосдиз суьргуьнна (Эгейский гьуьле авай остров, Греция), ахпа Гелиболдиз (Туьркияда авай шегьер) ва Средиземный гьуьле авай Кипр островдиз рекье туна. Ам тахминан 1735-йисуз кечмиш хьана. Гьажи Давудан къамат фольклорда ва литературада ачухарнава. 2016-йисуз Махачкъалада «Лотос» издательствода «Гьажи Давуд» кьил алаз Музаффар Меликмамедован ктаб чапдай акъатна. Вичин кӀвалахда авторди 764 чешме, 18-20-асиррин авторри ганвай делилар, 840 архивдин документар ишлемишнава. Абуру шагьидвалзавайвал, халкьдин игит ва терефдар Гьажи Давудан тереф агьалийрин гегьенш къатари хуьзвай. Ам чи вилик жуван халкьдин азадвал ва бахтлувал патал женгина вичин уьмуьр викӀегьдаказ къурбанд авур кас яз акъваззава. Гьажи Давудан терефдар Чеперин хуьряй тир Навруза вичин шииррикай сада ам викӀегь ва вичин кардиз вафалу кас, чӀехи алим, «исламдин аслан» яз къалурнава ва ам яргъал тир Кипр островдиз суьргуьн авунин патахъай дериндай хажалат чӀугвазва... Къейд авурвал, чи девирдани зарийри адаз чпин яратмишунар бахшзава. Мисал яз, куь дикъетдиз Шамил Ялаватан «Шейх Гьажи Давудаз» шиир гъин.
+Жив цӀрадач, рагъ татанмаз, Шам цӀрадач, цӀай тахьанмаз. Лезги халкьдин гъам цӀранач, Гьажи Давуд, вун татанмаз. Кавказдин шейх, тӀвар виневай, Лезги, яхул сад авур хва. Са ширр тир вун, тур гъилевай, Лезги чилер кӀватӀ хъувур хва. Муьшкуьр, Шабран, Шамах, Ширван Чи рамагрин кӀурук хьанай Лезги гапур, хуьцуь гьулдан, Мидегъайрин хуруз фенай. Гьажи Давуд, маса ганай Вун туьркери, тав къакъудна. Ви чил, пуна, бада къанай, Уьмуьрдин чагъ, чӀав какъудна. Халкьдин кьиле хьайи Давуд, Вун лезгийрин рикӀе ама. Лезги шаррвал хьайи Давуд, Ви тӀвар къени вине ама.
+Рагнеда РАМАЛДАНОВА И йикъара Сербиядин меркез Белградда кьуршахар кьунай (иник азаддаказ, грекринни римлуйрин жуьреда ва дишегьлийри кьуршахар кьун акатзава) 23 йисал къведалди яшара авай жегьилрин арада дуьньядин кӀвенкӀвечивал патал акъажунар кьиле фена. Россиядин хкянавай командади и акъажунра хъсан нетижаяр – заланвилин 30 категориядай санлай 22 медаль къазанмишна. Шад жедай кар мадни ам я хьи, уьлкведин хкянавай командадин киседиз грекринни римлуйрин жуьреда кьуршахар кьунай къизилдин ме��аль гъайибурукай сад чи машгьур ватандаш Анвар Аллагьяров я. Ада 60 килограммдал къведалди заланвал авайбурун арада къизилдин медаль – дуьньядин чемпионвилин чӀул къазанмишна. Аферин!
+Къейд авун лазим я хьи, финалдиз акъатдалди Анвара вичин къаршидиз экъечӀай са спортсмендизни гьич са баллни къазанмишдай мумкинвал ганач. Гьа гьисабдай яз ярумчух финалда Туьркиядай тир Керем Камалахъ галаз кьиле фейи бягьс 9:0 гьисабдалди акьалтӀна. Финалда чи кьегьалдиз иранви Мегьди Могьсен Неджадахъ галаз вичин къуватар ахтармишун кьисмет хьана. Ахтармишна – иранвидихъ галаз бягьс 7:1 гьисабдалди акьалтӀна. ИкӀ, Анвар Аллагьярова кесерлу и акъажунра (38:1 гьисабдалди) вири санлай 5 бягьс кьиле тухвана. Абурукай 3 лагьайтӀа, вахт амаз акьалтӀарна. РикӀел хкин: алай йисан сентябрдиз Сербиядин Младеновац шегьерда (ам Белграддин округдик акатзава) грекринни римлуйрин жуьреда кьуршахар кьунай международный турнирда А.Аллагьярова 60 килограммдал къведалди заланвал авай спортсменрин арада гимишдин медаль къазанмишнай. Им лагьайтӀа, чи ватандашдиз дуьньядин кесерлу майданда вичин устадвал къалурдай мумкинвал гузва лагьай чӀал тир. Ингье и йикъара а мумкинвиликай ада бегьерлудаказ менфят къачуна – жегьилрин арада дуьньядин чемпионвилин тӀвар къазанмишуналди чи халкьдин руьгь хкажна. Адалай вилик, алай йисан майдиз, Кеферпатан Македониядин меркез Скопье шегьерда 23 йисал къведалди яш хьанвай спортсменрин арада грекринни римлуйрин жуьреда кьуршахар кьунай кьиле фейи Европадин кӀвенкӀвечивал патал акъажунрани Анвар Аллагьярова (60 килограммдин заланвал авайбурун арада) къизилдин медаль къазанмишнай. Финалда адаз И.Курочкин 9:0 гьисабдалди кумукьнай. Къейд авун лазим я хьи, А.Аллагьярова кӀвенкӀвечивал патал и акъажунрани вичин къаршидиз экъечӀай са спортсмендизни гьич са баллни къазанмишдай мумкинвал ганач. Чи ватандашди вири санлай кьиле тухвай бягьсер 25:0 гьисабдалди, кьве бягьсни вахт куьтягь жедалди акьалтӀарнай. Анвар Аллагьяров 2000-йисуз Ахцегьа дидедиз хьана. Буба Эдикан теклифдалди хайи хуьре А.Гъаниеван тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДА, гуьгъуьнлай Махачкъалада грекринни римлуйрин жуьреда кьуршахар кьунал машгъул хьана. Эхиримжи йисара ада Москвадин областдин Химки шегьердин хкянавай командадик кваз вичин устадвал къалурзава. Нубатдин агалкьун тебрик авунихъ галаз сад хьиз, чна Анварахъ чандин мягькем сагъвал, руьгьдин мадни еке къуватар ва гележегда ам Олимпиададин чемпионвилин дережадиз хкаж хьун алхишзава!
+ДУХТУР-ЭНДОКРИНОЛОГ В.Бондаренкоди меслят къалурзавайвал, «Е» витамин кьабулун патал токоферола квай няметар тӀуьн герек я. Адан гафаралди, чӀехи инсанди са йикъан къене 10-15 миллиграмм “Е” витамин кьабулна кӀанзава. Витаминар аптекайрани маса гузва. Бондаренкодин фикирдалди, аптекайрай абур анжах пешекаррин теклифдалди маса къачун ва ишлемишун герек я. Духтурди “Е” витаминдалди девлетлу салан майвайрин тӀварар кьуна: картуф, газар, успагьан (шпинат), чугъундур, буран ва келем. Ибурулайни гъейри, ада кӀирияр, пӀинияр ва маса кулкусрин емишар тӀуьн хийирлу яз гьисабзава.
+Мугьаммад Пайгъамбарди (с.а.с.) вичин асгьабриз лагьана: «дугъриданни, еке бедбахтвал кьилел атайла сабур (Аллагьдин тӀварарикай сад я) авурдаз зурба суваб жезва. Вичиз кӀани инсанар Аллагьди ахтармишзава. Четин вахтунда вичин разивал къалурзавай касдилай Аллагь нарази жеда». Бедбахтвилерикай авай хийир:- гунагьрилай гъил къачун;- жуван тахсирар хиве кьун ва жува-жуваз туьгьмет авун;- Аллагь-Тааладихъ галаз алакъа кӀеви хьун;- бедбахтвилик квай инсанар рикӀел атун ва абуру гьиссзавай азабар гьиссун;- жуваз кхьенвай кьадар-къисметдихъ авай вири хъсан, пис кӀвалахар Аллагьдин патай тирдан гьакъиндай авай инанмишвал кӀеви хьун. Бедбахтвилер кьилел атайла инсанар пуд жуьредиз пай жезва:- Сад лагьайбур Аллагьдин къадар-къисметдилай наразивал къалурзавайбур. Абур бедбахтвилерикай авай менфятдикай магьрум жезва, анжах гунагьар къазанмишзава.- Кьвед лагьайбур Аллагьдикай хъсан фикир ийизвай ва бедбахтвилер хьайила сабур ийизвайбур я. Ихьтин инсанрин гунагьрилай Аллагьди гъил къачузва.- Пуд лагьайбур Аллагьди кхьенвай кьадар къисметдилай рази яз бедбахтвал кьабулзавай, ам кьилел атана лугьуз шукур ийизвайбур я. Им гьакӀ сабур авунилайни вине авай, гзаф суваб жезвай дережа я. Бедбахтвал кьилел атайтӀа (адакай чун Аллагьди хуьрай) жув тухудай къайда:- вири Аллагь-Тааладин патай тирди инанмиш авун ва ада вуч авуртӀани зун рази я лугьун;- авур кьван гунагьрин гьакъиндай туба авун, сабур авурла гузвай еке суваб рикӀел хуьн; Бедбахтвал кьилел атайла сабур хуьз регьят жедайвал кьуд кар авун лазим я:- Аллагьдиз дуьа, капӀ авун;- кесиб инсанриз садакьа гун;- Къуръан кӀелун. Бязи инсанри бедбахтвилел чпин наразивал къалурзавай гафар лугьузва. Мисал яз, «И кар вуч патал зи кьилел атана? Я Аллагь зи тахсир вуч я?» ва масабур. Ихьтин гафар лугьун еке гунагь я, гьатта абур сивяй акъудай инсан диндай акъатун мумкин я. Динсуз инсан лагьайтӀа, гьамишалугъ Жегьеннемда куда. Утерянный аттестат об окончании 9 класса Билбильской общеобразовательной школы Магарамкентского района, выданный в 2007 году на имя
+14 йис тамам хьайила ватандашриз гузвай сад лагьай паспорт гила и идарайрай къачуз жеда. “Мои документы” центрадиз 14 йис тамам хьайидалай кьулухъ 90 йикъан къене арза вугуз жеда. Эгер 14 йис жез са югъ амаз хьайитӀани, талукь яшдив агакь тавунмаз, арза вугуз жедач.14 йис тамам хьайила, МФЦДАЙ паспорт къачун патал ихьтин документар герек я:∗диде-бубайрин паспортар (абурукай сад галаз хьун чарасуз я);∗дидедиз хьайивилин гьакъиндай шагьадатнама (ламинировать тавунвай);∗шикил;∗300 манат госпошлина (ам МФЦ-ДА гуз жеда);∗кӀвалин ктаб (домовая книга), форма 3, форма 8 (ибурукай са документ). Эгер дидедиз хьайивилин гьакъиндай шагьадатнама ламинировать авунватӀа, ам МФЦ-ДА цӀийи кьилелай вахчуна кӀан жеда. Къейд ийин, винидихъ вичикай раханвай арза Госкъуллугърин порталдай вугудай мумкинвал авач.
+Багъда авай тарар неинки са гатфарихъ, гьакӀ зулухъ ва хъуьтӀуьзни обрезка ийиз жеда. И вахтунда хилер атӀана хирер хьанвай чкайриз махсус къаришма ва я шир хъияна кӀанда. Акси дуьшуьшда анай тарцик гьар жуьре инфекцияр акатун мумкин я. ХъуьтӀуьн вахтунда тарарилай гьар жуьре зиянкаррин мукар ва мумияламиш хьанвай емишар кӀватӀунни хъсан я. Зиянкаррин мукар чеб хушрувди кьуна куьрс хьанвай пешериз ухшар жеда. Абурун къене зулухъ геж какадай акъатнавай гъвечӀи куквар ва маса гьашаратар хьун мумкин я. Эгер абур кӀватӀ тавун хьайитӀа, гатфарихъ зиянкарар фад чкӀида ва тарци акъуднавай тӀурар саки тергда. Зиянкар гьашаратрин мукар секатор-штангадал атӀана, са ведродиз вегьена, цӀай яна кана кӀанда. Эгер мукьуфдивди килигайтӀа, чаз емишрин тарарилай гьар жуьре екевалзавай, чӀулав ва махъван рангунин мумияламиш хьанвай емишар аквада. Абур арадал атунин асул себеб тарцик парша ва ихьтин хаталу маса азарар акатун я. Абур йисаралди тарцикай куьрс хьана адан бегьерлувилиз зарар гудай вахтарни ава. Гьавиляй абурни ахтӀана, кана тергун чарасуз я. ХъуьтӀуьн вахтунда тарарик фитерни кутаз жеда. Абурукни гьар жуьре зиянкар гьашаратар хьун мумкин я. Мекьи вахтунда тарарик кутунвай фитерик квай зиянлу гьашаратар, адет яз, рекьизва. Амма ида миянардай шейинин менфятлувал зайифар-
+завач. Зулун ва хъуьтӀуьн вахтунда багъда нуькӀверин муквар куьрсар авунни менфятлу кар я. ГьикӀ лагьайтӀа, абура ацукьай нуькӀвери гьаваяр чими хьайила, багъда хейлин зиянкар гьашаратар тергда. И вахтунда тарар химиядин такьатралди гьялунин чарасузвални амукьдач.
+Зулун призывдиз талукь месэлаяр веревирдна
+Дагъустандин Кьил Сергей Меликова Россиядин Игит Энвер Набиевав аскервилин буржи тамамардайла къалурнавай жуьрэтлувиляй ва игитвиляй «Дагъустан Республикадин вилик лайихлувилерай» орден вахканва. Энвер Набиев Украинада женгинин везифаяр тамамардайла къалурнавай жуьрэтлувиляй, кьегьалвиляй ва гьакъисагъвиляй РФ-ДИН Президентдин Указдалди уьлкведин
+Алай йисан 15-ноябрдиз «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Вадим Агъасиеван регьбервилик кваз хуьрерин поселенийрин кьилерихъ ва военно-учетный столрин пешекаррихъ галаз зулун призывдин кампаниядиз талукь нубатдин заседание кьиле фена. Адан кӀвалахда райондин Собранидин председатель Абдул-Керим Палчаева, РД-ДИН Кьилин Управленидин къенепатан политикадин ва чкадин самоуправленидин отделдин начальник Ренат Мегьамедова, райондин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева, Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районрин военный комиссар Рафик Мегьамедова, Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МО-ДИН начальник Эльдар Ибрагьимова иштиракна. Совещанидин иштиракчияр тебрик авурдалай кьулухъ В.Агъасиева рахун патал гаф муниципалитетдин военный комиссар Р.Мегьамедоваз гана. Вичин рахунра ада малумарайвал, призывникар военкоматдиз атун таъминарунин месэлада гьалар хъсанарун чарасуз я. Призывникар военкоматдиз атун таъминарун патал абур хабардарунин кӀвалах зайифдиз тухванва. Чпин нубатда, и чкадал рахай хуьрерин поселенийрин кьилери къейд авурвал, хейлин дуьшуьшра призывникрив повесткаяр вугунин кӀвалах абур хуьре тахьуни, бязи вахтара лагьайтӀа, гьатта республикадайни экъечӀна яргъариз фини четинарзава. Идаз талукь яз военный комиссар Р.Мегьамедова лагьайвал, ихьтин дуьшуьшра призывникриз мобильный алакъадин ва я абурун мукьва-кьилийрин куьмекдалди хабар гун чарасуз я. И ва маса призывникди военкоматдиз атуникай кьил къакъудиз хьайитӀа, адалай талукь тир акт кхьена кӀанда. Совещанидал экъечӀна рахай райсобранидин председатель А-К. Палчаева хуьрерин поселенийрин кьилериз ва военно-учетный столрин къуллугъчийриз чпин кӀвалах активламишуниз ва муниципалитетда зулун призывдин кампания агалкьунралди кьиле финик чпин алахъунрин пай кутуниз эверна. Къейдин, алай йисан 28-октябрдиз РФ-ДИН оборонадин министр С.Шойгуди Россиядин Президент В.В.Путиназ ярумчух мобилизациядин сергьятра аваз аскервилин къуллугъдал эвер ганвай агьалияр махсус операция кьиле физвай чкадиз ракъурун куьтягь хьанвайдан гьакъиндай хабар гана. Россиядин Генштабди малумарайвал, зулун призывдик кваз армиядиз ракъурнавай аскерри-срочникри исятда Украинада кьиле физвай махсус женгинин операцияда иштиракдач.
+Йисан эвелдилай республикади Россиядин базардиз 5000 тонндилай гзаф емишринни салан майвайрин продукция рекье тунва, хабар гузва Россельхознадзордин Управленидин пресс-къуллугъди. «Алатнавай девирда Дагъустандай саки 4000 тонн салан майваяр, агъзур тонндилай гзаф емишарни некъияр тухванва. Республикада битмишарнавай суьрсет Москва шегьердиз, гьакӀ Амурский, Кировский, Ленинградский, Московский, Ростовский, Свердловский, Тюменский областриз, Красноярский, Пермский, Ставропольский крайриз, Ханты-Мансийский автономный областдиз рекье тунва», – лугьузва малуматда. Идахъ галаз санал, Управленидин пешекарри, къаюмвилик квай территорийра карантиндин фитосанитарный гьалдин сергьятра аваз, карантиндин объектрин чешмеяр винел акьулднава. Имни емишринни салан майвайрин культурайриз хас я. Идахъ галаз алакъалу яз, Дагъустанда саки 21 агъзур гектардин майданра карантиндин фитосанитарный къайда кардик кутунва. Къейдзавайвал, карантиндин сертификат гвачиз карантиндин фитосанитарный зонадай суьрсет акъудун РФ-ДИН законодательстводин истемишунар чӀурун яз гьисабзава. РикӀел хкин, алай йисан эвелдилай Россельхознадзордин Управлениди вири саналди республикадин территорияда саки агъзур тонн карантиндин суьрсет ахтармишнава.
+Россиядин Президент В.В.Путина чпи алай вахтунда Украинада кьиле тухузвай женгинин махсус операцияда гуьгьуьллудаказ иштиракзавай ксариз женгинин гьерекатрин ветеранрин (ва набутдин) статус гунин гьакъиндай закондал кьул чӀугунва. Къейдин, женгинин гьерекатрин ветеранвилин статус къачудай ихтияр чпи 24 февралдилай ЛНР-ДА ва ДНР-ДА, 30-сентябрдилай Херсонский ва Запорожский областра махсус операцияда иштиракзавай ксариз ава. СВО-ДИН зонада хирер, контузия ва сагъламвилиз маса хасаратвилер хьайибур женгинин гьерекатрин инвалидар яз гьисабда.
+Обществодин къулайвал кӀватӀзавай налогрилай аслу я
+22-ноябрдиз райондин активдин нубатдин совещание, сифте гаф рахуналди ва Йикъан месэлаяр раиж авуналди, Ахцегь муниципалитетдин кьилин заместитель Роберт Гьамзаева ачухна ва кьиле тухвана. Налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар актуализироватунин (ОКС) месэладай малумат авун патал ада гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальникдин заместитель Фариза Рашидовадиз гана.– Къенин йикъалди районда налогар кӀватӀунин пландин нетижаяр: эмменидай 26 % (буржарай хкьун тавунвай такьатар квачиз – 86%) ва чилин налогдай 67 % (86%) пулдин такьатар кӀватӀнава. Буржарикай рахайтӀа, абур явашяваш вахгузва. Кьилди къачуртӀа, эхиримжи гьафтеда 34 агъзур манат транспортдин налогдин бурж вахканва, гъилевай йисан кӀуьд вацран мудатда – 6 миллионни 283 агъзур манат, – къейдна ада. Йикъан кьвед лагьай месэладай гаф муниципалитетдин финансрин управленидин начальникдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Имамудин Исламова къачуна. Ада залдавайбурун фикир райондин идарайра РФ-ДИН «Электронный бюджет» къурулушдин сад тир портал тешкилунин ва ана вахт-вахтунда талукь тир малуматар гунин гьакъиндай РД-ДИН Гьукуматдин 2022-йисан 25-июлдиз кьабулай 01-2-10956/22-нумрадин тапшуругъ кьиле тухузвай гьалдал желбна. «И мукьва махсус мониторингдин нетижайри къалурайвал, Ухулрин, Чеперин, Фиярин ва Ялахърин хуьрер квачиз амай СПРИ и кӀвалах тешкилнава», – лагьана финансистди. Ада райондин идараяр инвентаризация кьиле тухуниз гьазур хьун лазим тирдан гьакъиндайни малумат гана. Совешанидал гьакӀ школайра аялрин хатасузвал таъминарунин, школаяр хъуьтӀуьн шартӀариз гьазурунин, тарификацияр къайдадиз хкунин, чӀехи классрин аялрихъ галаз ватанпересвилин тербиядин серенжемар тешкилунин месэлайризни килигна. Эхирдай Роберт Гьамзаева райадминистрациядин алатай совещанидин тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишна.
+М.НАРИМАНОВ, журналист-педагог, РД-ДИН культурадинлайихлу работник Агалкьзавай несилдиз тербия гунин асантди тушир кӀвалахда са мус ятӀани вирида гъалатӀриз рехъ гайиди я. Ингье абурукай 10 гъалатӀ.
+Сад лагьай гъалатӀ – мад пара кӀан жедач лагьана хиве кьун. «Эгер вакай заз бегенмиш жедайди тахьайтӀа, заз вун мад кӀан хъижедач».
+Куь гьи тӀалабунин патахъай хьайитӀани, аялри вучиз мукьвал-мукьвал гьуьжетарда? Белки, абуру и кар чаз хъилерай ийизва, бес вуч ийин? Абуруз акьуллу хьуниз эвердани? Аялриз чӀехибуру лугьузвай гафарин ван къвезвач эхир. Къурху гудани? И кардини мад таъсир хъийизмач. Ихьтин дуьшуьшра гзафбуру вичин жуьредин козырной карта ишлемишзава: «Мад дидедиз вун кӀан хъижедач». И гафар чакай гзафбуру мукьвал-мукьвал тикрарзава.
+Жуван бицӀек мад кӀан хъижедач лугьуз гаф гун тербиядин лап къуватлу такьатрикай сад я. Адет яз, и къурхулувал кьилиз акъатзавач. Аялри лагьайтӀа, фашалвал лап хъсандиз гьиссда. Са сеферда алдатмишуналди, куьне яргъал вахтуналди аялдин патай ихтибар квадарун мумкин я – бицӀекди куьн тапарар ийидай инсанар хьиз кьабулда. Гьавиляй икӀ лагьайтӀа хейлин хъсан я: «Заз вун гьикӀ хьайитӀани кӀан жеда, амма вуна вун тухузвай тегьер заз бегенмиш туш».
+Кьвед лагьай гъалатӀ – къайгъусузвал. «Ваз вуч кандатӀани ая, заз къайгъу туш».
+Гьуьжетар ийиз, нервияр чӀуриз, бицӀекдиз са вуч ятӀани субутариз чандал вучиз гуж акъулдда? Аялдиз вичин месэлаяр вичиз гьялиз чир хьана кӀанда. Куьрелди, аял чӀехи яшдин уьмуьрдиз гьазурна кӀанда. Къуй адакай фад масадалай аслу туширди хьурай, чун лагьайтӀа, секинвиле турай.
+Вич квел машгъул ятӀа квез къайгъу тахьун аялдиз садрани къалурун герек туш. Куь къайгъусузвал гьисс авунмазди ада ам гьикьван «гьакъикъиди» ятӀа ахтармишиз эгечӀда. Гзаф дуьшуьшра аялди и къайгъусузвал нагьакьан крар авуналди ахтармишда. Ада куьне чӀуру крарай вичиз туьгьмет ийидани ва я ийидачни гуьзетда. Гьавиляй гьакӀ тӀвар патал къайгъусузвал къалур ийидайдалай аялдихъ галаз дуствилин алакъаяр тайинар ийиз чалишмиш хьун хъсан я. Им аялди вич тухузвай тегьердилай куьн эсиллагь рази тушир дуьшуьшдизни талукь я. Месела, икӀ лагьайтӀа жеда: «Ваз чидани, и месэлада зун вахъ галаз эсиллагь рази туш. Амма заз ваз куьмек гуз кӀанзава, гьикӀ лагьайтӀа, заз вун пара кӀанда. Ваз мус герек хьайитӀани, завай меслят къачуртӀа жеда».
+Пуд лагьай гъалатӀ – кьадарсуз кӀеви истемишунар авун. «Вуна за лагьай крар авун лазим я, вучиз лагьайтӀа зун кӀвале кьилин кас я».
+Аялри рахун алачиз чӀехибурухъ яб акална кӀанда. Им тербия гуна виридалайни важиблу къайда я. Артухан рахунриз яб гана виже къведач. Аялдин 6 йис тамам хьанвани, я тахьайтӀа 16 йис, и кар важиблу туш. Яни аялриз кьезилвилер гана хала-хатурвилер авуна виже къведач. Акси дуьшуьшда абур кьамал ацукьда.
+Аялри са вуч ятӀани вучиз ийизватӀа, а кардин гъавурда абур чарасуз яз акьун лазим я. Кьадарсуз кӀеви истемишунар ийидай тербиядин къайдайрин гъавурда аял гзаф дуьшуьшра акьадач. Адаз ам вердишвилер (дрессировка) хьиз аквада. Чун патав гвайла аялди тапшурмишнавай вири крар рахун алачиз тамамарда, амма патавай къекъечӀнамазди вир�� къадагъаяр адан рикӀелай фида. КӀеви истемишунрилай инанмишвал хъсан я. Гереквал аваз хьайитӀа, икӀ лугьуз жеда: «Исятда вуна за лугьузвайвал ийида, нянихъ лагьайтӀа, чна вири месэлаяр секиндаказ гьялда».
+Кьуд лагьай гъалатӀ – аялар кстахарна кӀанда. «Аквадай гьаларай, за и кӀвалах вичи кьилиз акъудда. Зи аялдихъ ам тамамардай къуватар гьеле авач».
+Чун чи аялдиз вири крар ийиз гьазур я. ГьикӀ лагьайтӀа адаз гьамиша виридалайни хъсан шейэр къачуна кӀанда эхир. Аялвал лап куьруь девир я, ингье гьавиляй ам гуьзелди хьана кӀанда. Чахъ бицӀекар вири четинвилерикай ва хуш текъведай крарикай хуьдай къуватар ава. Аялдин гьи гуьгьуьл хьайитӀани кьилиз акъудиз гьамиша хуш я.
+Кстахарнавай аялриз уьмуьрда гзаф четин жеда. Авай са аял гьамиша диде-бубадин кӀанивилик хвена виже къведач. Гележегда и карди гзаф кьадар месэлайрал гъун мумкин я. Инанмиш хьухь, диде-бубайри аялдин рекьелай гьатта гъвечӀи къванни алудуникди ада вич бахтлуди яз гьиссдач. Идаз акси яз аялди вич куьмексузди ва текди яз кьатӀуда. «И кар жува тамамариз чалишмиш хьухь. Эгер тахьайтӀа, за ваз ашкъидалди куьмек гуда» – ингье рушав ва я гададив камаллудаказ эгечӀзавай жуьрейрикай сад.
+Вад лагьай гъалатӀ – илитӀнавай роль. «Зи аял зи виридалайни хъсан дуст я».
+Аял чи уьмуьрда кьилинди я. Ам ахьтин гъавурдик квайди я хьи, адахъ галаз вири крарикай рахаз жеда. Халис чӀехиди хьиз, ам чи гъавурда акьазва.
+Чпин диде-бубайриз бегенмиш хьун патал аялар вири кӀвалахар тамамариз гьазур я. ДИДЕ-БУБА и дуьньяда абур патал виридалайни кьилин инсанар я эхир. Аялар гьатта чпин итижрикай таяр-туьшерихъ галаз рахун тавуна чӀехибурун асантбур тушир дердийриз гьахьиз гьазур я. Амма и вахтунда абурун хсуси дердияр гьял тахьана амукьзава.
+Ругуд лагьай гъалатӀ – пулдинди. «Гзаф пул – хъсан тербия».
+Пулдин такьатрин дарвал авайвиляй чавай жуван аял гьатта кстахаризни жезвач. Гьавиляй адаз кӀани шейэр къачун тавуниз, аялдал куьгьне парталар алукӀуниз мажбур жезва ва икӀ мад. Гафуналди, чахъ гзаф пул авайтӀа, чакай идалай хъсан диде-буба жедай.
+КӀанивал пулдихъ маса къачуз жедач. Гьакъикъат гьа ихьтинди я. Гзаф дуьшуьшра пулдин кьитвал авай хизанри чпин аялрихъ са куьнин патахъайни дарвал тахьун патал вири чараяр аквазва. Амма аялдин бязи игьтияжар ва гуьгьуьлар кьилиз акъудиз жезвач лагьана куьне намусдин азабар эхун лазим туш. Гьакъикъатда кӀанивал, кинер, саналди тир къугъунар ва санал азад вахт кечирмишун аял патал куь пулдин киседилай хейлин важиблу я. Эгер вири патарихъай килигайтӀа, аял пулди ваъ, ам куьн патал
+Ирид лагьай гъалатӀ – кьадарсуз еке планар. «Зи аял музыкадал, шикилар чӀугунал, спортдал машгъул жеда. За адав вичин мумкинвилер квадариз тадач».
+Хейлин чӀехибурухъ аял вахтара халкьдин гьар жуьре алатрал къугъваз чирунин ва я хъсан спортсмен хьунин мурадар авай, амма абурухъ ихьтин мумкинвил��р авачир. Ингье гила дидебубайрин кьилин мурад аялриз виридалайни хъсан образование гун я. Аялриз и кар кӀанзавани ва я кӀанзавачни им важиблу туш. Вахт алатайла, абуру чӀехибурун чалишмишвилериз къимет гуда.
+Гьайиф хьи, бязи вахтара аялри диде-бубайрин алахъунриз къимет гудач. ЧӀехибурун хиялра авай вижевай гележег аялрихъ талукь тир кеспидал машгъул жедай ашкъи эсиллагь тахьуникди чкӀизва. ГъвечӀи яшда авайла аялди чӀехибуруз яб гузва, ахпа лагьайтӀа, абурун кӀанивилин къефесдай экъечӀунин мураддалди аялди вичелай алакьдай вири жуьрейралди разисузвал малумариз эгечӀзава. Гьавиляй аялдиз герек ва менфят авай кӀвалахар тапшурмишдайла адаз хсуси крар патал са тӀимил вахт тазни рикӀелай ракъурмир.
+Муьжуьд лагьай гъалатӀ – кьадарсуз тӀимил кинер. «Теменар ва маса назиквилер аял патал акьван важиблу туш».
+Хейлин чӀехибуру гьисабзавайвал, аялвилин яшда кинери гележегда гьаяйрин ориентацияда четин месэладал гъун мумкин я. Куьрелди, са къужахламишунарни теменар герек туш – идалай герек крар гзаф ава.
+Гьи яшда аваз хьайитӀани, аялриз кинер кӀанда. И вахтунда абуру чеб кӀанибур хьиз гьиссда ва аялрихъ чпин къуватрин инанмишвал артухарда. Амма рикӀел хуьх, чӀехи пай дуьшуьшра кинер аялдиз вичиз кӀан хьун лазим я. Аялрал жуван кӀанивал активвилелди илитӀмир. И карди ам квевай къерех авун мумкин я.
+КӀуьд лагьай гъалатӀ – куь гуьгьуьл. «Ихтияр авани ва я авачни? Им гуьгьуьлдилай аслу я».
+Гзаф дуьшуьшра кӀвалахда татугайвилер, хизанда пис рафтарвилер авайла, чӀехибуру чпин хъел аялрилай алудзава. Хейлинбур инанмиш я хьи, и кардихъ са хаталувални авач. Ахпа аялдиз атун теклифун ва фадлай хиве кьунвай игрушка маса къачун бес я. ИкӀ вири крар туькӀуьда.
+ДИДЕ-БУБАЙРИ аялриз абурун хъсан крари чеб шадарзавайди ва писбуру пашманарзавайди къалурун лазим я. Идани уьмуьрдин ивиррин дурумлувал авайвилин гьакъиндай аялрин зигьин (сознание) яратмишзава. ЧӀехибуру къе чпин эгоизм ва гуьгьуьл себеб яз аялдиз са вуч ятӀани ийидай ихтияр гузватӀа, пака лагьайтӀа, гьа и кӀвалах къадагъа ийизватӀа, ам анжах са кардин гъавурда акьада: за вуч ийизватӀани метлеб авач, кьилинди дидедихъ хъсан гуьгьуьл хьун я. Амма квевай жув дегишариз тежезвайди гьисс авуртӀа, виликамаз аялдихъ галаз икьрар (меслят) хьайитӀа хъсан я: «Гьа икӀ, захъ хъсан гуьгьуьл авайла, ваз кӀандай вири крар ийидай ихтияр жедач. Пис гуьгьуьл аваз хьайитӀа, залай гъил къачуз (кӀевивал тийиз) чалишмиш хьухь».
+ЦӀуд лагьай гъалатӀ – аял тербияламишун патал кьадарсуз тӀимил вахт хьун. «Гьайиф хьи, вун патал захъ эсиллагь вахт авач».
+Гзаф диде-бубайрихъ кӀвалахдал къайгъуяр къалин я. Амма абур чпин азад гьар са декьикьа аялрихъ галаз кечирмишиз чалишмиш жезва: бицӀекар аялрин бахчадиз ва школадиз тухузва, аялар патал тӀуьнар гьазурзава, абурун парталар чуьхуьзва, аялриз герек вири шейэр маса къачузва. Аялар чеб а кардин гъавурда акьун лазим я хьи, диде-бубайрихъ чпихъ галаз къугъвадай ва я абур са квел ятӀани машгъулардай вахт авач.
+Гзаф дуьшуьшра чӀехибуру асант гьакъикъат рикӀелай ракъурзава – эгер аял ханатӀа, ам патал вахтни жагъурна кӀанда. Эгер аялдиз гьамиша чӀехибурун патай вич патал вахт авач лугьуз ван къвезватӀа, ада чара инсанрикай вичиз мукьвабур жагъурда. Гьатта куь югъ декьикьайриз пайнаваз хьайитӀани, нянихъ гьич тахьайтӀа са зур сятда аялдин кроватдин патав ацукь, адахъ галаз суьгьбет ая, аялдиз мах кӀела. Ам патал куь саймишвал иллаки важиблу я… виниз тир государстводин наградадиз лайихлу хьанвай 4 дагъустанвидикай сад я. Шабагь вахкунин серенжемдал игитдин буба, уьмуьрдин юлдаш ва чпи бубадал гзаф дамахзавай адан аялар – Айна ва Амир алай. РикӀел хкин, Энвер Набиева СВО-ДА сифте йикъалай иштиракзава. И вахтунда ам са шумуд сеферда тафаватлуни хьанва. Майорди маршдал кьилин дозордиз регьбервал гузвай. Ада са шумуд сеферда чуьнуьх хьанвай душмандиз ягъунар кьуна. И женгина аскерри 3 БМП ва ВСУ-ДИН 50 дав агакьна боевикар тергна. Маса женгина Набиеван подразделение чинеба рехъ атӀана акъвазнавай душмандин цӀун хура гьатна. Асул къуватар агакьдалди офицерди 5 суткадин вахтуналди оборонадиз агалкьунралди регьбервал ва диверсийрин дестейрин гьужумриз рум гана. Мадни ругуд йикъалай бронедестедин жергеда аваз 6 танкни 3 БМП тайинарнавай райондиз фена ва ина душмандиз цӀай гун тешкилна. Нетижада душмандин диверсияр тухузвай 6 десте тергна. Маса райондиз экъечӀайдалай кьулухъ Набиевав чи кьушунрин разведдесте элкъуьрна кьунва лагьай хабар агакьна. Танкарин взводдин кьиле акъвазуналди, офицер женгинин гьерекатар кьиле тухузвай райондиз рекье гьатна. Женгиник экечӀуналди, взводди цӀай гудай ва чеб мягькемарнавай 4 чка, 2 танк ва 3 БМП тергна. Идани душман кьулухъ чӀугуниз мажбурна. Идакай менфят къачуналди, танкистри разведдестедин хсуси состав, хер алай ва телеф хьанвай юлдашар саламат чкадиз акъудна. РФ-ДИН Игитдин кьакьан лайихлувилер къейд авур Сергей Меликова кӀватӀ хьанвайбурун фикир хизандин важиблу ролдал желбна. Хизанди тереф хуьникди женгинин чуьлда игитдиз адакай куьмек жезвай. Сифте нубатда, Сергей Меликова Энвер Набиеван диде-бубадиз халис игит тербияламишунай, гьакӀни женгинин везифаяр тамамардай девирда хцин тереф хвейи абуруз чухсагъул лагьана. РФ-ДИН Игитдихъ вичихъ элкъуьналди, Сергей Меликова къейдна: «Чи вирибурун патай ваз еке чухсагъул. Мумкин я, ваз виридалайни багьа гафар чеб чан аламаз ва сагъламбур яз кӀвализ хтанвай ви аскеррин ва табийвиле авайбурун патай ван хьана. Абурукай са ни ятӀани къени чпин везифаяр тамамарун давамарзава. Ватан патал чан гайибур лагьайтӀа, гьайиф хьи, чи рикӀера гьамишалугъ яз амукьда». Идалайни гъейри, Сергей Меликова гуьруьшда иштиракай Каспийск шегьердин депутатрин Собранидин председатель Абдулвагьид Жаватоваз ада фронтда авай аскерар герек тир вири шейэрал таъминарунин рекьяй кӀвалахда активвилелди иштиракунай кьетӀен чухсагъул лагьана.
+ГАЗЕТ КХЬИЗ БАШЛАМИШНАВА Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 285,84 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 200 манатдай
+Законсуз гъуьрч авунай – жавабдарвилиз
+Кьабулзавай серенжемриз килиг тавуна цӀийи коронавирусдин инфекция агьалияр патал хаталуди яз амукьзава. Ингье гьавиляй чи медикри COVID-19-ДИХЪ галаз женгина цӀийи къайдаяр ишлемишуналди, чи агьалияр и хаталу азардикай хуьн патал вири жуьредин алахъунар ийизва. Вирусдиз акси кьилин яракь лагьайтӀа вакцина я. Ада са шумуд сеферда вичин ментфятлувал субутарнава. Хейлин пешекарри и тӀегъуьндал дурумлу ва саналди тир иммунитет хьуналди гъалибвал къачуз жеда гьавайда лугьузвачир. И карни кьве жуьреда къазанмишиз жезвай: я вири азарлу хьана сагъ хъхьун, я рапар ягъун. Чакай чӀехи паюни рапар ягъун кьетӀна. Малум хьайивал, абуру дуьз рехъ хкяна. Чи уьлкведин дарманрин менфятлувиликай а чӀавузни ва къени лап кьакьан дережада рахазва. Коронавирусдал ва адан чӀуру нетижайрал са сеферда хьайитӀани, расалмиш хьайи касди адакай чарасуз яз вичи-вич хуьн патал менфят къачуда. Инсанар гзаф кӀватӀ жезвай чкайрикай жезмай кьван кьил къакъудун, хсуси гигиенадин къайдайрал амал авун, гуьгьуьлар чӀур хьайила кӀвале амукьун ва гьасятда духтурдин патав фин чарасуз тирдини рикӀелай ракъурна виже къведач. – Къе Россияда коронавирусдин инфекциядин вилик пад кьун патал бес кьадар вакцинаяр ава, – лугьузва уьлкведин здравоохраненидин министр Михаил Мурашкади. Ада агьалийриз COVID-19-ДИЗ акси ревакцинация авуниз эвер гана. И вахтунда ада къейдна хьи, рапар ягъуни инсанрин уьмуьр ва сагъламвал къутармишдай мумкинвал гузва. РикӀел хкин, идалай вилик чи уьлкведин Кьил Владимир Путина рапар ягъун тикрар авунин гьакъиндай Самарский областдин губернатор Дмитрий Азарован эвер гунин тереф хвена.*** Каспийскдин агьали Нурудин Камилова са варз идалай вилик мад сеферда рапар яна ва ватанэгьлийризни вичелай чешне къачуниз эверзава. – Пандемиядин эвелдилай зун а кардихъ инанмиш тир хьи, чун уьмуьрдин адетдин къайдадив анжах рапар ягъунин рекьелди эхгечӀда. Зи бубади мукьвал-мукьвал суьгьбет ийиз хьайивал, Советрин Союзда хаталу азаррихъ галаз женг чӀугвазвай. И вахтунда кьилин яракь, адан гафаралди, гьамиша вакцина тир. Гьавиляй за Россияда вичин вакцина мус яратмишдатӀа лугьуз сабурсуздаказ гуьзлемишзавай ва заз жув ва мукьва-кьилияр жезмай кьван фад и тӀегъуьндикай хуьз кӀанзавай. Сифте пандемиядин вахтунда вуч жезвайтӀа чаз виридаз акуна. А чӀавуз хейлин азарлубур ва кьейибур хьана. Аллагьдиз шукур, виридалайни четин вахтар кьулухъ галама. Къе за ва зи хизанди чун и хаталу азардикай умудлудаказ хвенвайбур яз гьиссзава. Идалай��и гъейри, зи диде-бубади ва уьмуьрдин юлдашдин диде-бубадини мад сеферда рапар янава, – суьгьбетна Нурудин Камилова.*** Гьа са вахтунда са жерге уьлквейра коронавирусдин омикронштаммдин цӀийи подвариант пайда хьунин гьакъиндай хабар гузва. – Азияда виликамаз авунвай лабораториядин ахтармишунри къалурзавайвал, BQ.1-ДИН подвариантдихъ иммунный къурулушдикай къекъечӀдай алакьун ава. Гьавиляй адаз талукь яз чна гьамиша уяхвал хвена кӀанда, – къейдзава азаррин вилик пад кьунин ва гуьзчивилин Европадин центрдин экспертри.– Уьлквейри и азар акатунин рекъемриз анализ гун давамарна кӀанда. И кар чпин яшар 65 йис ва гьадалайни гзаф хьанвай инсанриз иллаки талукь я. Госпитализациядин ва азарлуяр интенсивный терапиядин отделенийра къаткунин, гьакӀни абур кьейи дуьшуьшарни дикъетдин юкьва хвена кӀанда, – лугьузва центрдин руководитель А.Аммона. Адан гафаралди, COVID-19-ДИЗ акси рапар ягъун важиблу кар яз амукьзава. Им сифте нубатда и залан азардиз дурум гуз четин жезвай 60 йис ва гьадалайни гзаф яшар хьанвай, зайиф иммунитет ва маса азарар авай инсанриз ва гъилел-кӀвачел залан дишегьлийриз талукь я. Алава хъийин, Виридуьньядин здравоохранениедин тешкилатди омикрон-штаммдин саки 300 подвариант ахтармишзава. – Гьар гьафтеда вири дуьньяда коронавирусдин азар акатай миллионралди дуьшуьшрикай хабар гузва. Амма вирус чукӀунал гуьзчивал агъуз аватнава. Тестар къвердавай тӀимил кьиле тухузва. Гьавиляй вакцинация (рапар ягъун) коронавирусдихъ галаз женгина гьамиша менфятлу къайда тир ва исятдани яз амукьзава, – къейдна ВОЗ-ДИН эксперт Мария ван Керкховеди.
+Шиш рагарай экъечӀдай вун, Дагъларилай элячӀдай вун. Гур зикридик экечӀдай вун, Зияратда Вагъуф буба. Аллагьди гайи бахт авай ваз, Цава лув гур вахт авай ваз. Ибадат ийир тахт авай ваз, Чан играми, Вагъуф буба. Гъиле аса, къуьнуьхъ валчагъ, КӀвачин жедай тиртӀан начагъ. Шалбуз дагъдиз фидайла сагъ, Чан играми, Вагъуф буба. Гатун цӀикӀиз вун аквадай, КӀвачерик жив кваз хкведай. Шад суьгьбетиз, шад рахадай, Чан играми, Вагъуф буба. Чир жедай ваз писни хъсан, Дуьшуьш хьана акур инсан. КьатӀудай на гьар са нукьсан, Чан играми, Вагъуф буба. Шейх Юсуфахъ галаз санал, Вахъ дердинин сирер жедай. Куьн илифай гьар са кӀвале, Шад межлис, мехъер жедай. Ви зиярат я чаз масан, Гьар са муъмин я ваз мугьман. Ви туьтуья я чаз дарман, Чан играми, Вагъуф буба. РД-ДА авай МВД-ДИН пресскъуллугъди хабар гайивал, Ахцегь райондин агьали кьунва. Ам Дагъустандин чӀурун цӀегьерал законсуздаказ гъуьрч авунал машгъул жезвай. Чешмедин малуматдалди, ада ноябрдин эвелра Хинерин хуьруьн къерехра чӀурун цӀегьерал законсуз гъуьрч ийизвай. Ада ганвай зиянди 360 агъзур манат тешкилна. Малум хьанвайвал, 64 йисан яшда авай гъуьрчехъандивай полицейскийри гьайванрин жендекар, гъуьрчехъанрин карабин ва патрумар къакъуднава. Къейд ийин, Дагъустандин чӀурун цӀегьерал азад гъуьрч закондалди къадагъа авунва.
+И йикъара Италиядин меркезда “Меслят хьунин рахунриз эхь, яракьар ракъуруниз ваъ!” лишандик кваз агъзурралди агьалийрин иштираквал авай серенжем кьиле фена. Идакай “Российская газета” телеграм-каналди хабар гузва. Къейдзавайвал, Римдин агьалияр Украинадиз яракьар ракъуруниз кӀевелай акси я. Наразивал малумарзавайбурун серенжемда 100 агъзур кьван ксари иштиракна. Гьа ихьтин серенжемар Италиядин 100 далай гзаф маса шегьеррани тешкилна.
+Яргъалди тазвай як чуьхвена виже къведач, ам фад ктӀида. ВакӀан якӀухъ лап фад маса шейэрин ни агалтда, гьавиляй ам гуьзгуьдин ва я шир алай къапуна твада, винелай къалпагъ гьалдна, къайи чкада ва я холодильникда эцигда.*** Жегьил гьайвандин як экуь яру рангунинди, пи лагьайтӀа, лацуди ва я са тӀимил хъипивал алайди, кьуьзуь гьайвандин як – мичӀи яру рангунинди, пи хъипиди жеда.*** МуркӀади кьунвай як це авагъарна виже къведач. Адан винелай са тӀимил къайи яд илична, 2-3 сятда къалпагъ алай къапуна твада.*** Сиркедай ва я уькӀуь цяй кьежирнавай дасмалдик кутуна, як къайи чкада эцигайтӀа, (эгер холодильник авачиз хьайитӀа), ам гьафтедилайни гзаф вахтунда хуьз жеда. Сиркедин чкадал кӀвегь ишлемишайтӀани пис туш.
+Ахцегь районда чпел баркалла алай лайихлу дишегьлияр – дидеяр гзаф ава ва абурул чна дамахзава. Жегьил, пара аялар авай хизанриз, ялгъуз дидейриз куьмекиз чун алахъзава. Садикрани школайра аялриз чирвал ва тербия къачудай къулай шартӀар яратмишзава. Хизанда къулан чимивал хуьзвай гьуьрметлу дишегьлияр! Квез дидейрин сувар мубаракрай! Аялар хвена кӀвачел акьулдунин, абур Ватандиз вафалу инсанар яз тербияламишунин четин ва жавабдар зегьметдай куьн пара кьадар САГЪРАЙ!«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН кьил О.М.АБДУЛКЕРИМОВ Райсобранидин председатель А-К.Н.ПАЛЧАЕВ
+Гьуьрметдин мугьманар яз, вечерда РД-ДИН информациядин ва печатдин министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Умаросман Гьажиева, РД-ДИН милли политикадин ва диндин крарин рекьяй министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Энрик Муслимова, РД-ДИН чилин ва эменнидин алакъайрин рекьяй министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Заур Эминова, РД-ДИН госзакупкайрин рекьяй Комитетдин председателдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Жафар Гьажибегова, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутатар тир Анатолий Къарибова, Ильман Алипулатова, Самир Абдулхаликьова иштиракна. Серенжемда гьакӀ Ахцегь, Мегьарамдхуьруьн, СтӀал Сулейманан, Кьурагь, Рутул районрин, кьиле театрдин директор Динара Эминова аваз Лезгийрин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай госмуздрамтеатрдин, общественностдин, илимдин, яратмишдай интеллигенциядин, СМИ-РИН векилри ва гьакӀни масабуру иштиракна. Вечердин мугьманрин вилик тебрикдин гаф гваз «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимов экъечӀна. «Им гьакӀан юбилей ваъ, ам лезги халкьдин уьмуьрд�� еке вакъиа я. ГьикӀ лагьайтӀа, газет гьамиша адан информациядин кьилин рупор тир. Заз и вакъиадин шадвал чахъ галаз пайиз атанвай вирибуруз чухсагъул лугьуз кӀанзава», – лагьана ада. М.Ибрагьимова гьакӀ газет вилик финин асул девиррикай суьгьбетна. Яргъал тир 1920-йисуз ам «Советдин Дагъустан» тӀвар алаз акъатзавай. Гьуьгъуьнай адал «Дагъви кесибар», «ЦӀийи дуьнья», «Социализмдин пайдах», «Коммунист» тӀварар алай. Вичин алай аямдин тӀвар газетди 1991-йисуз къачуна. Газет кардик хьайи вири йисара адан кьилин редакторарвиле 11 касди кӀвалахна. 2017-йисалай газетдиз регьбервал Мегьамед Ибрагьимова гузва. «Эхиримжи йисара вичин тираждиз килигайла газетди милли СМИ-РИН арада кӀвенкӀвечи чка кьазва. Къе адан тираж 6000 экземплярдиз барабар я. Гьа са вахтунда печатдин версиядихъ галаз санал чна электронный версияни вилик тухузва. Лезги газетдихъ вичин сайт, гьакӀни социальный сетра чинар ава. Ада са шумуд проект кьилиз акъудзава. Абурун арада лезги чӀалал аялар патал «Лезги ктабар» ава. Газетди дидед чӀал чир хьунай олимпиадаяр, диндин конкурсар кьиле тухузва. Къведай йисуз чаз чи газет кӀелзавайбурун арада гъвечӀи гьяждиз фин патал путевка къугъваз кӀанзава», – къейдна газетдин агалкьунрикай Ибрагьимова. Коллегайриз юбилей РД-ДИН инфомациядин ва печатдин министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Умаросман Гьажиева мубаракна: «Им гьакъикъатдани еке сувар я. Къе лезги халкьдихъ газетдин куьмекдалди вичин фикирар ва гьиссер ачухардай, халкьдин тарихдикай ва регьберрикай суьгьбетдай, газетдин чинра агалкьунрикай ва гьялна кӀанзавай месэлайрикай суьгьбетдай мумкинвал ава. Лезги газет – им чпин кӀвалахдал ашукь ва чпин халкьдин абадвал патал кӀвалахзавай пешекаррин коллектив я. Къе «Лезги газет» 100 йисан сергьятдилай алатнавай чи изданийрин жергедик акатзава. Им печатдин издание патал кутугай яш я. Къейд ийиз кӀанзава хьи, Дагъустандин халкьарикай гьар садаз дидед чӀалал макъалаяр чапдай ва кӀелдай мумкинвал ава. Чна газетар ва журналар 14 чӀалал чапзава. Заз милли газетрин тереф хуьзвай, абуруз куьмекдин гъил яргъи ийизвай вирибуруз чухсагъул лугьуз кӀанзава». Тебрикдин хуш келимаяр гваз шадвилин мярекатдал РД-ДИН милли политикадин ва диндин крарин рекьяй министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Энрик Муслимов, Дагъустандин журналистрин Союздин председатель Али Камалов, РДДИН Халкьдин Собранидин депутат Ильман Алипулатов, республикадин СМИ-РИН редакторар ва масабур экъечӀна рахана. Къейдин, вечердал газетдиз ва лезги халкьдиз талукьарнавай выставкаяр, культурадин программа къалурнавай. Лезгийрин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай госмуздрамтеатрди Дагъустандин шииратдин классик Етим Эминан уьмуьрдиз талукьарнавай тамашадай чӀук къалурна. Лезги театрдин манидар ва актриса Фаризат Зейналовади газетдин юбилейдиз теснифнавай мани та��амарна. Ашукь Шемшира «Лезги газетдин» гьуьрметдай шиир кӀелна ва вичин манияр тамамарна.
+Газетдин тарихдай. «Лезги га-зетди» вичин сифте камар туьрк чӀалалди акъудзавай «Шура Дагъустан» («Советрин Дагъустан») газетдилай къачунай. 1922-1924-йисара Ахцегьа туьрк чӀалалди «Жегьил самурви», «Самурдин кесибар» газетарни акъуднай. КӀелдайбурухъ галаз газет хайи дидед чӀалалди анжах 1928-йисуз «рахаз» башламишнай. ЧӀал акъатай аялдиз тӀварни ганай – «ЦӀийи дуьнья». 21-июлдиз акъудай сад лагьай нумрада Ахцегь Гьажидин «Дагъустан» шиирдай са чӀук чапнай. Ана ихьтин цӀарарни авай: Гьар са хуьре ая мектеб, Чазни чир хьуй ильми-эдеб, КӀел тавурзи е хьи са хеб, КӀел ая гьил(?) дад, Дагъустан.«ЦӀийи дуьньядин» 1-нумра Буйнакск шегьердин типографияда акъуднай. Газетдин редакция Махачкъалада, Бассейная куьчедин 10-нумрадин кӀвалера – «Дагалфавитдин» (Дагъустандин цӀийи алфавитдин ЦК-ДИН) дараматда авай. Газетдин редактор Гьажибег Гьажибегов тир. ЦӀийи газет халкьдин арада гзаф машгьур хьанай. Чкайрал 60 дав агакьна штатдик квачир мухбирар, вичихъни 4 агъзурдив агакьна тираж авай ам 1930-йисуз гьафтеда кьве сеферда, 1931-йисуз пуд сеферда акъатзавай. КӀелзавайбур тир Саид Рамазанова, Пулата, «Муарифчиди» рикӀин сидкьидай чпин фикирар лагьанай: «ЦӀийи дуьнья» газет чаз якӀалайни, недай фалайни герек я. И кардал гзаф шад хьана, чна газет даим авун тӀалабни ИЙИЗВА…«ЦӀИЙИ дуьнья» газетди халкь-диз кӀел-кхьин чирунин жигьетдай зурба кӀвалах тухвана. Газетдин чинар тарс гудай ктабдиз элкъвена лагьайтӀани жеда. Муаллимри газетдикай мектебра ва ликбезра тарсар тухун патал гегьеншдиз менфят къачунай.1932-йисуз «ЦӀийи дуьнья» Махачкъаладай Ахцегьиз хутахнай. И кар себеб яз лезги халкь тамам 13 йисуз республикадин газетдикай магьрум хьанай. Вучиз а чӀавуз анжах лезгийринни даргийрин республикадин газетар агалнайтӀа, къени садавайни кьил акъудиз хьанвач.1928-йисуз Гьажибег ГЬАЖИБЕ-ГОВА «ЦӀийи дуьнья» газет, 1931-йисуз партиядин Дагобкомдинни Наркомпросдин орган тир «Коммунист муариф», 1932-йисуз Дагъустандин пролетаррин писателрин ассоциациядин орган тир «Яру гъед» журналар лезги кӀелдайбурув агакьарнай. 1936-йисуз лагьайтӀа, Гьажибег Гьажибегов Дагъустандин илимдин ахтармишунардай Милли культурайрин институтдин директорвиле тайинарнай. Лезги чӀалалди кӀел-кхьин тешкилуниз вичин вири уьмуьр бахшай зурба алим Гьажибег Агьмедханович Гьажибегован кьилел къазаяр гъанай. «Халкьдин душман» лагьана лекеламишай адаз 8 йисан дустагъ атӀанай. 39 йисан яшда авай ам 1941-йисан 5-январдиз Коми АССР-ДИН Печора станциядал алай дустагърин лагерда кечмиш хьанай. Гьажибег Гьажибегов телеф хьайи кьве йисалай, Ватандин ЧӀехи дяве къатидаказ кьиле физвай 1943-йисуз, лезгийрин республиканский газет мад арадал хкана. Вичизни «Социализмдин пайдах» тӀвар гана. Зияудин Эфендиев адан кьилин редакторвиле, ��буталиб Абилов жавабдар секретарвиле тайинарнай. Редакцияда Исмаил Вагьабова, Назир Агьмедова, Сейфуллагь Шихалиева кӀвалахзавай. Са йисалай Исмаил Вагьабовакай кьилин редактор, Къази Къазиевакай адан заместитель, Назир Агьмедовакай жавабдар секретарь хьанай. Чпин гъиле ихтиярар гьатай бязи башибузукьри чи республикадин милли печатдин винел тухун тавур жуьредин тежрибаяр хьанач. 1951-йисуз милли чӀаларалди акъудзавай вири республиканский газетар урус чӀалалди акъудзавай «Дагъустандин правда» газетдин дубляжриз элкъуьрнай. Милли газетрин журналистар «Дагъустандин правда» газетдин гьар са нумрадиз акъудзавай материалар дидед чӀалариз таржума ийиз дубляжриз гуниз мажбур хьанай. Гьа икӀ, ругуд йисан вахтунда. Анжах 1957-йисуз и кардал эхир эцигнай. Мад милли журналистар чпин газетриз макъалаяр гьазурунив эхгечӀнай. Та 1991-йисал къведалди ам «Коммунист» тӀвар алаз акъудна. Анлай инихъ адакай хайи халкьдин тӀвар алай «Лезги газет» хьанва.
+27-ноябрдиз Махачкъалада республикадин милли «Лезги газетдин» 100 йис тамам хьуниз талукьарнавай юбилейдин вечер кьиле фена. Серенжем «Россия – зи тарих» тӀвар алай Тарихдин паркдин дараматда тешкилнавай.
+Ноябрдин юкьвара «Люминари» тӀвар алай просвещенидин Центрда «Жегьилриз ватанпересвилин ва руьгьдинни ахлакьдин тербия гунин месэлаяр» темадай элкъвей стол кьиле фена. Серенжем тешкилунин ва кьиле тухунин жавабдарвал Э.Шагьмарданован тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДИН тренер-муаллим Исамедин Шагьэмирова вичин хивез къачуна. Серенжемда спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин отделдин пешекарри, А.Гъаниеван ва Э.Шагьмарданован тӀварарихъ галай ДЮСШ-РИН тренерри, жегьилрин парламентдин активистри, муфтиятдин просвещенидин отделдин векилри ва Ахцегь райондин спортсменри иштиракна. Элкъвей столдин вахтунда адан иштиракчияр чпин докладар, серенжемдал килигзавай месэладай суалар ва теклифар гваз экъечӀна. Абуру гьакӀ спортдин ва образованидин хилерайни месэлаяр къарагъарна. Идахъ галаз санал, онлайн форматда серенжемдик жегьилрин крарин рекьяй Министерстводин профилактикадин программайрин отделдин начальник Фарман Меликовни экечӀна. Ада ДАГЪУ-СТАН Республикадин территорияда кьиле тухузвай профилактикадин кӀвалахдин гьакъиндай суьгьбетна ва чеб жегьилрин вири проектрин ва теклифрин тереф хуьз гьазур тирди лагьана. ЦӀийи Гъуьгъвезрин хуьруьн школада армрестлингдин бине кутур Исамедин Шагьэмирова кьиле фейи серенжемдиз ингье гьихьтин баянар ГАНАТӀА:«ЗА Кьиблепатан Дагъустанда кьиле тухузвай турнирра иштиракуналди, чи аялриз тербия гуниз талукь яз жуван фикирарни лагьана. ИкӀ, алай йисуз Кьурагьрин къугъунра анжах ЦӀийи Гъуьгъвезрин хуьруьн спортсменри иштиракнатӀа, Мегьамед Ярагъидин тӀварунихъ галай турнирдиз Ахцегь райондай вад тренер ва 25 спортсмендикай ибарат команда атанвай! Эгер к��ь командади гьар вацра гьич тахьайтӀа са турнирда иштиракзаватӀа, куьне абур патал машгьур спортсменрихъ галаз мастер-классар ва я юлдашвилин гуьруьшмишвилер кьиле тухузватӀа, зун инанмиш я хьи, ихьтин хуьре жегьилриз тербия гунин месэлаяр лазим тир дережада жеда!».
+Дагъустандин малдарри 2021-йисуз къецепатан уьлквейриз куьлуь карч алай 35 агъзур гьайван рекье твадайвал я. РД-ДИН Гьукуматдин Председателдин заместителдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Абдулмуслим Абдулмуслимова суьгьбет авурвал, Дагъустандин малдарри гъилевай йисуз экспортдиз 30-35 агъзур гьер рекье твада. Суьруьяр Азербайжандив ва Грузиядив агакьарда. «Чи гьерен якӀухъ маса уьлквейрин базарра игьтияж ава. 2019-йисуз чна анжах Ирандиз 8 агъзур тонндилай гзаф як рекье туна. Гьа са вахтунда и кӀвалах Грузиядиз, Азербайжандиз ва маса уьлквейризни талукь яз кьилиз акъудна. Эхиримжи йис-йисни зуран вахтунда и кӀвалах акъваз хьана. Исятда чна Азербайжандиз 15-20 агъзур ва Грузиядиз саки 10 агъзур гьайван авудун фикирдиз къачунва», – лагьана Абдулмуслимова. Адан гафаралди, гьайванар ноябрдин ва я декабрдин эхирда рекье твада. И вахтунда ада кьетӀендаказ къейд авурвал, маса уьлквейриз рекье туникди республикадин къенепата гьерен якӀун къиметар артух ЖЕДАЧ.«КЪЕ Дагъустанда гьерен якӀун юкьван къиметди килограммдай 320-350 манат тешкилзава. Къимет виниз хкаж тахьун патал чна суьрсетдин хатасузвилин рекьяй серенжемар кьабулзава. Кьилди къачуртӀа, чна гьамишан бинедаллаз ярмаркаяр кьиле тухузва. Ина хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбурувай арада масад авачиз чпин продукция маса гуз жеда», – гъавурда туна Абдулмуслимова. Дагъустандин минсельхозпроддин делилралди, регионда хиперин суьруьйра саки 4,5 миллион гьайван ава. Гьар йисуз Дагъустанда 40 агъзур тонндив агакьна гьерен як, саки 15 агъзур тонн сар ва 115 тонн хипен ниси гьасилзава.
+Тарихда Россияда алкоголизмдиз акси реформаяр, серенжемар са шумудра ийиз эгечӀнай, садрани абурухъ гуьзетзавай нетижаяр хьанач. Халкьдин менталитет дегиш жедач эхир. Горбачевни гьа и рекьел элячӀзава, амма адан алкоголизмдиз акси реформа уьлкве патал катастрофа (мусибат) хьана. А чӀавуз шейэрин дефицит (кьитвал) артух жез башламишна. Са куьруь девирда туьквенрай шекер-песок квахьна, къадагъада гьатнавай ички хейлин багьа жезва. Виликдай туьквендай пуд манатдай гузвай ички гила инсанри мичӀи пипӀеривай, хсуси кӀвалерин пенжеррай 15 манатдай къачузвай. Частный (хсуси) алвер, алверчивал ачух ва гужлу жезва. Туьквенрин дезгеяр акваз-акваз буш хьана, сигаретарни кваз списокрай гуз эгечӀна. Уьлкведин къенепатан гьал, халкьдин гуьгьуьлар чӀур, властдиз адан аксивал, ажугълувал хейлин артух хьана. М.Горбачева вичин курс давамарзава. Визитар гваз дуьньядани къекъвез эгечӀна ам, ада ийизвай гьерекатрин нетижайрин гъавурда акьунвай Западдин лидерри ам хушвилелди кьабулзава, къашкъунар ягъиз, вичин тарифариз эгечӀна. Политический мышление (фикир авун) даяз, амбицияр авай касни хьана ам фад Британиядин премьер-министр М.Тэтчеран, США-ДИН президент Р.Рейганан таъсирдик акатзава. Абуру вич сивел хъвер алаз, далудилай кап алтадиз кьабулайла, Горбачеваз вири рикӀивай жезва, адан самолюбиедиз (жуваз жув бегенмиш хьун) чимивал гузва. Гила ада абуру къалурзавай рекье, абурун таъсирдик кваз кӀвалахзава. Эгер ам са тӀимил хьайитӀани тарихдихъ галаз таниш тиртӀа, адаз саксонский миллетдиз Россия садрани кӀан тахьайди, гьамиша адаз душманвилелди зиянар гуз хьайиди чир жедай. Ам вичи вичин метлеблувал гьисс авуни, адаз еке къимет гуни буьркьуь авунвай. Уьлкве чикӀизвайди кьатӀай къенепатан душманар, режим дакӀанбур, гьар жуьредин рекьерай оппонентар, пачагьлугъдин девирдин апологетар, куьлуь луту-путу, азгъун нефсер авайбур, чуьнуьхрал рикӀ алайбур, амай вири криминал илис хьана ацукьнавай кьечӀерай, пипӀерай, тӀеквенрай уях хьана экъечӀзава ва чпин къайгъуйрик экечӀзава. Уьлкве чукӀурунин еришар йигин жезва, центробежный (гьарнихъ катдай) къуватар худда гьатзава, милли (союзный) республикайра чкадин властда авай лидеррин кьилериз сепаратиствилин (чинебан) фикирар къвезва. Абурун иштягьарни ачух жезва. Прибалтри (Литва, Латвия, Эстония) тадиз чпин суверенитетар малумарна, Союздай катзава. Ачухдиз сепаратиствилин гьерекатар Кавказдин майданрани кардик акатзава. Стхавилел са уьлкведа яшамиш жезвайбуру чпи-чеб телефиз эгечӀна. Сумгаитдин вакъиаяр, Къарабахда хьайи дяве ва маса регионра хьанвай шулугъар гьа а жергедай тир. Гьа ихьтин гьал уьлкведа туна, Горбачев са затӀни тахьанвайди хьиз, пара кӀани Раисани (паб) галаз ял ягъиз фена Форосда (Крымдин курорт) ацукьзава. Аявал тежезмай уьлкведай катнавайди хьиз кьил къумадик чуьнуьхдай страус гьа им я. И чикӀизвай уьлкведин аявал хъувунин, ам терг хьуникай къутармишунин фикирар аваз ЦКДИН Политбюродин бязи членри ГКЧП (госкомитет по чрезвычайному положению) тешкилзава. Горбачев гьукумдивай къерехнавайди яз малумарзава. Вичин составдик уьлкведа кар алай къуллугъар гвай Оборонадин министр, КГБ-ДИН а чӀаван регьбер ва маса жавабдар къуллугърал алайбур квайтӀани, и комитет са куьнизни лайихлуди, я кар алакьдайди хьанач. Власть чпин гъиле авайтӀани, гъилер, пӀузарар зурзаз, пресс-конференциядал, халкьдин вилик экъечӀна чпин ажузвал, кичӀевал вири дуьньядиз малумарна абуру. Гьавиляй абур лап фад зирекбуру чукӀурна дустагърани ацукьарна. Хейлинбуру Горбачевавай багъишламишун тӀалаб хъувуна. ГКЧП къенин Россиядин либералрин, буржуазламиш хьанвай интеллигенциядин, властда авай гзаф чиновникрин, гьакӀ властдин вичин вилера террористар, госпереворот ийиз кӀан хьайибур яз гьисабзава, гьакӀ малумарзава. Амма садани фикирдиз гъизвач, я гъизни кӀанзавач – абур властда тахьайтӀани авай, кьилин фикирни абурун акваз-акваз чикӀизвай уьлкве мусибатдикай къутармишун тир. Абур са кӀус викӀегь, жуьрэтлу хьана, кичӀе тахьана гъалиб хьанайтӀа, уьлкве чкӀидачир, вилик фидай маса рекьерни жагъурдай. Горбачев властда амукьзава – им кьисметдин къарар тир. Ам СССР-ДИН тарихда сифте Президентни (гьакӀ эхиримжидини) хьана. Адан президентвал лап куьруьди хьанатӀани, законсузди (нелигитимный) тир. Вучиз лагьайтӀа эвелимжи ам Россиядин тарихда, гьа советрин девирдани садрани ишлемишай гаф-къуллугъдин тӀвар тушир. Къецепатай, СШАДАЙ къачунвай слоган жезвай. Муькуь патахъайни, президент (государстводин кьил) са залда ацукьнавай делегатри ваъ, сечкияр тухвана вири халкьди хкязавай къуллугъчи тир. Горбачеван нубатдин кам зарарлуди – вири социализмдин къурулуш чукӀурайди хьана. Германиядинни саксонцийрин суьгьуьрда гьатнавай ада Рейганан буш гафарихъ инанмиш хьана, са политический актни, НАТО востокдихъ гегьенш жедач лагьай я юридический са документни туькӀуьр тавуна, Берлин кьве патал чара ийизвай цал чукӀурна, ГДР ФРГ-ДИВ вахгана са уьлкве – Германия хъувуниз разивал гузва. Варшавский Договор тешкилатни чкӀана. Германияда авай СССР-ДИН военный контингент ахкъуддайла уьлкведиз са хийирни авачиз миллионрин къиметар авай военный, технический, яшайишдин ва маса метлебдин хейлин дараматар гьакӀ гадарна. И чӀавуз тарашай эменнидин къимет са шумуд миллионрилай алатнава.
+Дагъустандин Гьукуматдин Председателдин заместителдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Абдулмуслим Абдулмуслимов Гуниб райондин «Согратль» агрофирмадин куьчери малдарвилин чилерал фена. Идан гьакъиндай региондин Минсельхозпроддин пресс-къуллугъди хабар гана. Адахъ РД-ДИН Федеральный аграрный илимдин центрдин малдарвилин отделдин заведующий Абдусалам Хажаков ва агрофирмадин руководитель Абдурагьман Чураев галай. Абдулмуслим Абдулмуслимова куьлуь карчин гьайванрин суьруьяр авай гьал ахтармишна, гьакӀни ам майишатда кардик квай гъилелди тумламишдай пунктунин кӀвалахдихъ галаз таниш хьана. Къейдин, «Согратль» агрофирмадин бинедал алай РД-ДИН ФАНЦ-ДИ Дагъустандин хиперин дагъдин жинсинин якӀун ва сун ерияр хъсанарунин рекьяй кӀвалах кьиле тухузва. И кар патал «Россиядин якӀун меринос» тӀвар алай жинсинин гьерер ишлемишзава. Абдусалам Хажакован гафаралди и кӀвалахдин сифтегьан нетижаяр умуд кутадайбур я. «Исятда мериносрин гзаф шуькӀуь сарихъ игьтияж ава. Гьавиляй чна 2018-йисалай инихъ Дагъустандин дагълух жинсинин хиперин сун ва, гьелбетда, якӀун ерияр хъсанарунин рекьяй кӀвалах кьиле тухузва. Алай вахтунда чна и важиблу кар давамарзава. Нетижайрини чеб гуьзлемишиз тазвач», – лагьана алимди. Абдулмуслим Абдулмуслимова гьакӀни къейд авурвал, эхиримжи са шумуд йисуз селекциядинни жинсинин кӀвалах активвилелди кьиле тухузва. «Согратль» агрофирмада ахтармишунрин вахтунда къачунвай нетижаяр вири республикада чукӀурда. «Чахъ сад ва кьвед лагьай несилрин гьайванар ава. Абурун сар, какахьнавай несилдин як ахтармишунин рекьяй кӀвалах кьилиз акъудзава. Чаз аквазвайвал, абурухъ Дагъустандин дагъдин жинсинин хиперилай хъсан ерияр ава. И кӀвалахдин нетижаяр хипехъанвилин маса майишатрани раиж ийида», – къейдна региондин вицепремьердин везифаяр вахтуналди тамамарзавайда.
+Пегьризчи Михаил Гинзбурга ковиддик начагъ хьайидалай кьулухъ сагъламвал гуьнгуьна хтунин карда менфятлу няметрин тӀварар кьуна. Адан фикирдалди, D витамин квай суьрсетри хъсандиз куьмек гуда. “Сифте нубатда D витаминдалди балугъар девлетлу я, месела, скумбрия ва сельдь. ГьакӀни хамзарар, мереяр, брусника хийирлу я”, – гъавурда туна пешекарди. – Идалайни гъейри, недай затӀарик фу, чӀахар, хвехвер ва некӀедин цуру суьрсетар хьун лазим я.
+Мукьвара лезги халкьдин уьмуьрда мад са лишанлу вакъиа кьиле фена: алай вахтунда касни амачир Магьмудхуьруьн (Мегьарамдхуьруьн район) мулкарал лезгийрин машгьур алим, динэгьли, шейх Ярагъ Мегьамедан муаллим Ахцегь Мугьарам эфендидин сур жагъанва. Алим, динэгьли, шаир Ахцегь Мугьарам эфендидин хайи хуьр Хъутунхъар я. Чи йикъарал агакьнавай делилри шагьидвалзавайвал, адаз хъсандиз араб ва туьрк чӀаларал рахаз, кхьиз чидай. Вичин вахтунда Мугьарам эфенди Магьмудхуьруьз куьч хьана ва ина мусурманрин мектеб-медреса кардик кутуна. Малум тирвал, ам хуьруьн майишатдин кӀвалахар кьиле тухудайла цӀайлапанди яна кьена. Алим машгьур арифдар Алкьвадар Гьасан эфендидин чӀехи бубайрикай ва шейх Ярагъ Мегьамедан муаллим, иранбуба тир. Адан хва Селим АЛ-КУРИ АЛ-МАГЬМУДИДИ медресада тарсар гана. Магьмудхуьруьз махсус сиягьат авуник кьил кутурди ахцегьви Дагъустандин Муфтиятдин къуллугъчи Гьуьснуьдин Ашуралиев я. Адан гафаралди, марифатдин ва илимдин кӀвалахра адаз тарихдин илимрин доктор, профессор Замир Закарияевакай еке куьмек ЖЕЗВА.«ЗА гьамиша Замир Шагьбановичахъ галаз меслятар ийизва. Ада Кьиблепатан Дагъустандин тарих ахтармишуник еке пай кутазва. Санал чна хъсан нетижаяр къазанмишайдак за еке умудар кутазва», – лугьузва ада. Ахцегь Мугьарам эфендидикай, адан гъилик чирвилер къачур инсанрикай, алимдин ктабханадикай делилар лап тӀимил ава. Адакай бязи малуматар Алкьвадар Гьасанан ва Дургелидай тир Назиран кӀвалахра ава. Абуру хабар гузвайвал, Мугьарам эфенди II Сурхай хандин девирда яшамиш хьана, адан тӀалабуналди алим Магьмудхуьруьз куьч хьана. Ина ада тарсар гана ва цӀайлапанди ягъуникди ам рагьметдиз фена. Ам гьа и хуьре кучукнава.– Мугьарам эфендидин уьмуьрдикай цӀийи делилар кӀватӀун патал чна Магьмудхуьруьз махсус сиягьат тешкилна, – лугьузва Гь.Ашуралиева. – Чун аниз ЦӀийи Усур, Гъуьгъвез, ЦӀелегуьн, куьгьне ЦӀелегуьн хуьрерай яна ФЕНА.«ГЬАЙИФ къведай кар ам я хьи, и мулкара авай хуьрер харапӀайриз элкъвенва, сагъдиз амай кӀвалерин кьадар лап тӀимил я. Асул гьисабдай, кӀвалерин цлар самунни накьвадин кирпичрикай эцигнава, гьавиляй цлар михьиз чкӀанва. Хейлин чкаяр таму кьунва. И чкайрихъ галаз мукьувай таниш тир кас галачиз виликдай гьинал вуч алайтӀа тайинариз четин я. Чи тӀалабуналди, чкадин гадайри чаз Магьмудхуьруьн бинеяр къалурна. Чаз ина са акьван чӀехи тушир дараматдин къандах жагъана. Мумкин я, анал виликдай мискӀин алай. Сифте хуьр, ахпа сурар экӀя хьанва. Чапла патахъай виридалайни куьгьне сурар ава. Кар анал ала хьи, сурар экӀя хьанвай мулкара тарар, кул-кусар экъечӀнава, гзаф къванер чилин кӀаник акатнава, гьавиляй абурал алай кхьинар кӀелун четин месэладиз элкъвезва. Мугьарам эфендидин сур жагъуриз тамам са сят хьана. Адан сурун къванцин патав «Алибишеран патай гуьмбет» кхьинар атӀанвай цӀийи къван гва. Яни чкадин агьалийриз Мугьарам эфендидин сур алай чка чизвай ва гилани рикӀел алама. Къейд ийин хьи, Магьмудхуьруьн агьалийрин несилар ЦӀелегуьн ва Советский хуьрериз куьч хьанва. За сурун патав цӀийи къван хъиянавай Алибишер вуж ятӀа тайинарна. Мугьарам эфендидин уьмуьрдикай цӀийи делилар ашкара авун патал чун адахъ галаз аквада лагьана икьрар хьанва. Гьич тахьайтӀа, алимдин ктабханадиз талукь материалар гьатдайдак чна умудар кутазва. Белки, Мугьарам эфендидин ктабар ЦӀелегуьндал, Советский хуьре бязибурун кӀвалерани ава жеди. Мугьарам эфендидин ирс чирунин кӀвалахар республикада коронавирусдихъ галаз алакъалу яз арадал атанвай гьалар куьтягь хьайидалай кьулухъ давамариз жеда. Гьайиф хьи, алимдин сурун эвел къванцел атӀанвай кхьинар кӀелдай гьалда амачир. Марфарикни ракъарик абур чӀур хьанва. Белки, са ни ятӀани кхьинар кӀелиз жезмай девирда къванцин шикилар яна жеди. Мумкин я, ахьтин шикилар кьилдин ксарин архивра аваз хьун. Гьелелиг чавай машгьур алим хайи, кьейи йисар тайинариз хьанвач», – къейдзава Гьуьснуьдин Ашуралиева. Профессор Замир Закарияеван фикирдалди, Мугьарам эфендидин хцин сурни гьа и хуьре хьун мумкин я. Вичин девирда гьамни чӀехи алимрикай сад хьанатӀани, чи йикъарал къведалди адакай тӀимил-шимил делилар агакьнава. Адан тӀвар Селим эфенди ТИР.«МУГЬАРАМ эфендидин сурун патав какур хьанвай еке къван (гуьмбет) гва. Чна а къванцин шикилар яна. Гьайиф хьи, адал атӀанвай кхьинрин чӀехи пайни терг хьанва. И сурарин патав чин пад кӀаник хьанвай мад са къван гва. Гележегда чаз а чка эгъуьнна, къванцин чин пад винел ийиз кӀанзава. Мумкин я, адал атӀанвай кхьинар сагъ-саламатдиз амукьун. И кар анжах чкадин агьалийрин, Магьмудхуьруьн ирссагьибрин ихтиярралди авуна кӀанда», – лугьузва Гьуьснуьдин Ашуралиева.
+Агьмед МАГЬМУДОВ Лезгийрин тарихда кӀел тавунвай чинар гьеле пара ама. Сур чӀаварин сирерай кьил акъудунал машгъул жезвай алимри, пешекарри абурун винел кӀвалахзава, цӀийи делилар, ��Ӏварар, чкаяр винел акъудзава. Абурукай гзафбур чи газетдани чапзава. Мисал яз, Замир Закарияеван, Бедирхан Эскендерован, Мансур Куьревидин ва маса авторрин тарихдиз талукь макъалаяр кӀелзавайбуру хушдаказ кьабулзава.
+Малум тирвал, цӀуд йис идалай вилик, 2011-йисан зулухъ, малум тушир тахсиркарри Табасаран райондин Хурик хуьруьз атана, амалдарвилел тӀарикъатдин машгьур шейх, устаддин кӀвализ гьахьна, бейхабар чандиз къаст авуна ам кьена. РД-ДИН Духовный Управленидин алимрин Советдин член, Дербентда авай шейх Абдулла Эфендидин тӀварунихъ галай Исламский университетдин регьбер, Табасаран райондин Хурикрин хуьруьн имам ва Кьиблепатан Дагъустандин са шумуд райондин, гьа жергедай яз чи Ахцегь райондин мискӀинрин имамрин меслятчи, тарикъатдин рекьин регьбер, устад, шейх Гьажи Сиражуддин эфенди Ханмегьамедович Исрафилован чандиз къаст авуна лагьай чӀулав хабар кьуд патаз чкӀана. И карди чи виридан рикӀер къарсурна. Чун серсер хьана, гьайиф чӀугваз амукьна. Гуьгъуьнлай ашкара хьайивал, С.Исрафилован кӀвале кас авачир вахт ахтармишна, кьве кас (жегьилар) устаддин кӀвалерин варарин вилик атана адаз эвер гана. Адет хьанвайвал, Сиражуддин устаддин кьилив гьар юкъуз хейлин чкайрай са къатда мугьманар къвезвайди тир. И сефердани вичин кьилив атанвай жегьилриз ада хушвилелди кӀвализ хкаж хьун теклифна. Гурарай винелди экъечӀзавай вахтунда вичин кьулухъ галай ягьсузрикай сада ам хъуьчӀуькай чинеба тапанчи хкудна тегъуьхъай хабарсуз яна. Ахпа къанлуяр там галай патахъ катна. Аквадай гьаларай, устаддал гъил хкажайбур «михьи исламдикай» далда кьуна къецепатан уьлквейрин махсус къуллугърин футфадалди чи республикада гьалар къизгъинарун патал чалишмиш хьанвай дестейрин векилар я. Вагьабистрин дестейрин кьиле акъвазнавайбуру рекьелай алудиз жегьилар тамариз чӀугвазвай тегьер чаз виридаз малум я. И кардихъ, зи фикирдалди, себебар тӀимил авач. Сад лагьайди чина исятда хейлин жегьилар бейкарар я. КӀвалахдик квачир кас кӀанзни-дакӀанз чӀуру рекье гьатзава. Кьвед лагьайди, чи гзаф жаванар диндин бязи месэлайрай дуьз гъавурда тахьуни абур алцурзава. Рагьметлу устадди лагьайвал, гьина савадсузвал аватӀа, гьана бедбахтвилин рекьер ачух жеда. Чун вири са Аллагьди халкьнавай уьммет я. Футфачивал себеб яз са гунагьни квачирбурун ивияр экъичиз тазвайбур анжах къанлуйрив гекъигиз жеда. Эхиратдин югъ атайла футфачийрин намусдал чӀулав леке жеда. Устадди чаз вичел чан аламайла «Гьич са диндани гуж-гъалиб авуниз рехъ гузвайди туш» лугьудай. Малум тирвал, чи уьлкведа дин государстводикай чара я. Дин гуж-гъалиб авуниз эвер гуникайни яргъаз хьана кӀанда. Амма квез вагьабизмдин бине эцигай Мегьамед ибн Абдель Вагьаба гьикӀ лугьузвайтӀа чидани? «Вуж чи обществодик экечӀнавачтӀа, ам кафир я. И фикирдал татайди яна рекьидай ихтияр ава. Адан малдевлет къакъудиз, тарашиз��и жеда» къейднай са сеферда ада. Бес им чи пак Каламдизни Аллагьдиз акси хьунухь тушни? Малум тирвал, сад тир Аллагьди инсанриз меслятвилелди, ислягьвилелди яшамиш хьуниз эверзава. Буьркьуьдаказ, савадсуздаказ ибадат авуниз Исламда чка авач. Расулуллагьди (с.а.с.) вичин девирда «Ахьтин вахт къведа хьи, мусурман уьммет 73 чкадал пай жеда. Абурукай тек сад дуьз рехъ я» лагьанай. Дуьньяда са миллиарддилай артух мусурманар ава. Абурукай лап чӀехи паюни вагьабитрин ва экстремистрин тереф хуьн тийидайди якъин я. Диндин душманрихъ кьантӀар жедач. Эхирни абур чеб чпиз акси хъижеда. ГьикӀ лагьайтӀа, абуру кьейи сурани, суд дувандин юкъузни Аллагьдин вилик жаваб гана кӀан жеда. Аллагь Тааладин эмирдиз, пайгъамбардин (с.а.с.) къалурунриз, шариатдиз акси хьун, Каламдин аятар таржумада дегишарун чӀехи гунагьрин жергедай я. Идахъ галаз сад хьиз, Ислам динда инсандин чандиз къаст авунни Аллагь Тааладин вилик ийизвай чӀехи гунагьрикай яз гьисабзава. Кьуръандин 4-сурадин 93-аятда икӀ кхьенва: «Нагагь сада чиз чиз инанмиш кас яна кьейитӀа, адав агакьдай жаза вич эбеди яз амукьдай жегьеннем я. Аллагь Таала ада авур нагьакь кардал ажугъламиш жеда, ам лянетламишда». Гьа са вахтунда и кар вири инсаният телеф авур хьтин гунагьдиз барабар жезва. ГьикӀ лагьайтӀа, инсаният са хизан хьиз я. Гьавиляй са хизандай са кас яна кьиникь вири хизан санлай терг авуниз барабар я. Аллагьсуз фасикьри са тахсирни квачир муъминар секин тазвач. Гьа идалди дин исламдиз кьецӀ гузва. Футфачивилел эхир эцигиз кӀанзавач. Са чӀавузни дин ислам агъуз ават тийидайди ашкара я. Акси яз тарикъатдин рехъ гвайбур къвердавай вилик физвайдал са шакни алач. Сиражуддин шейх эфендидихъ (рагьметар хьурай вичиз) цӀудралди вичи тербия ганвай тарикъатдин мута-алимарни, устадарни жаванар ава. Са кас адетдин диндин жергедай акъатайтӀа, 10 кас чпин рикӀин буйругъдалди Аллагьдин тарикъатдин мягькем рехъ гвай викӀегь ксарин жергейриз хквезва. Им акӀ лагьай чӀал я хьи, диндин рекье авай ксариз тек са Аллагьдихъай кичӀе я, вагьабитрихъай ваъ. Шукур хьайи Аллагь Таалади лугьузва хьи, куьне заз ибадатзавай муъминрихъ галаз дяве ийизватӀа, куь къалумда зун акъвазда. Куь суд дуван за тамамарда. ГЪИЛЕ-ГЪИЛДИ Аллагьди абуруз жазани хгузва эхир. Куьрелди, жегьилриз чир хьун чарасуз я хьи, къенин юкъуз «дяведин жигьаддиз» эверзавайбур чеб гьам сад Аллагьдин, гьамни чи халкьдин душманар я. Ахьтин ксарикай чун Аллагьди яргъазрай. Гьич са вахтундани чун ягъалмиш хьана виже къведач. Аллагьдин рекьяй акъатнавайди цавукай ва чиликай хкатнавай кас я. Ам цикай хкатай балугъ хьиз чабаламишиз амукьда. Я Аллагь, вуна чаз хийирлу уьмуьр, чандин сагъвал це. Къуй дуьнья ислягь, чи балаярни амала салягь, вафалубур хьурай! Амин! Чна мискӀинра ибадатзавай муъмин стхайринни муъминат вахарин мецелай чи играми устад Сиражуддин шейх эфендидиз сансуракь авачир кьван рагьметар хьуй лугьузва. Къуй адаз Женнет кьисмет хьурай. *** Сиражуддин шейх эфендидал гъил хкажай ягъидикай шиир кхьин тавуна акъвазиз хьанач завай.
+Аллагьдин рехъ чир хьанач ваз, Къурху тахьай иблис-къанмаз. Къалп ниятдин сир рикӀеваз, Къалхмиш хьайи кур, ярамаз. Устаддал гьикӀ атана гъил? Буьркьуь хьуй ви экуь кьве вил. МичӀи хьуй цав, кӀеви хьуй чил, Вафасуз напак, ярамаз. Малаикдин къачуна къан, Уьлкведиз яс чукӀурна ван. Жегьеннемдиз фий ви ширин чан, Имансуз, ферсуз, ярамаз. Тапанчи кьур гъил хьурай кӀар, Уьмуьрлух ви рикӀ хьурай тӀар. Сурун лакьан хьурай ваз дар, Камалсуз, алчах, ярамаз. Алимдал ви гъил атана, Дуван хьуй ви кьил атӀана. Малкамутди чил атӀана, ЦӀивиндин цӀуз фий, ярамаз. Аси хьана вун Аллагьдиз, Пак Каламдиз, дин исламдиз. Пайгъамбардиз (с.а.с.), чи устаддиз, Виждансуз, ягьсуз, ярамаз. Галукьда вахъ халкьдин къиргъиш, Инсаф тахьай я къаралмиш. ГьикӀ атана лагь ваз къимиш? КӀвализ атай къалп, ярамаз. Лянет хьуй ваз икьван ягьсуз, Къанлу я вун вагьши жасус. Сеф хьуй беден гуьллед атӀуз, Къачагърин къачагъ, ярамаз. Жагъана ваз къведай рехъ, там, Я камалсуз, келлегуьз лам. Кьуд чкадлай хана ви кьам, Ялвар ийиз хьуй, ярамаз. Иблисдивай къачуна тарс, Вун гьа тама куьрс хьуй кӀарас. Беден гъуьр хьуй, рикӀ кьаса-кьас, Алчахрин алчах, ярамаз. Шерик галаз гьахьна кӀвализ, Кьведни фий куьн дерин гьуьлуьз. Куь планар фидач кьилиз, Динсузар я куьн, ярамаз. Я иеси кьей иесисуз, Гьарезда хьай къанажагъсуз. ЦӀайлапанди ярай ви кус, Тум хкатрай ви, ярамаз. Ирид арха жегьеннемэгьли, МичӀи хьуй ваз дуьнья вири. Напак я вун акьул кьери, Вагьши къаралмиш, ярамаз. Вилера къан авай Иблис, Гьарасатда хьуй ви межлис. Куьтягь тахьуй гьич ви силис, Жегьеннемдин цӀа куз, ярамаз. *** Дин исламдин чӀехи устад, Нур тир ам чи, бахтни макьсад. Дерт хьана чаз чӀугваз мидад, Гьар инсандиз тир вич панагь. Чи рикӀ, жигер, шейх эфенди, Алим тир пак женнетэгьли. Ваз къаст авур хаин, ягъи, Лянетламиш хьуй я Аллагь!
+Алайди зулун вахт я. Кьуьдни яргъал алач. Йисан мекьи вахтунда вирибуру кӀвалера чимивал гудай тадаракрикай менфят къачузва. И вахтунда тайин къайдайрал амал авуни пожаррин вилик пад кьадай мумкинвал гуда. Амма а къайдаяр вирида кваз кьазвач. ИкӀ, бязи кӀвалерин гурмагъра хъиткьерар жезва. Пичин вилик махсус ракьун листер эцигзавач. Чпик фад цӀай акатдай перегородкаяр ва ихьтин маса чкаяр хатасуз авуниз бес кьадар фикир гузвач. Хейлин чкайра пожарар электроприборар ишлемишунин къайдайрал амал тавун себеб яз арадал къвезва. Чпе цӀай кузвай пичер гуьзчивал алачиз тун гзаф хаталу я. Абурал гуьзчивалун гъвечӀи аялрал тапшурмишунни герек авай кар туш. Кудай шейэр пичинин вилик квай ракьал эцигун, и кар патал тайин тавунвай пичера къванци цӀивин ва газ кун кӀевелай къадагъа я. Эгер куь кӀвале пожар арадал атайтӀа ва я гум гьатайтӀа, «101» ва я «112»-нумрадин телефондай зенгна и ка��дикай пожарникриз хабар це. И чӀавуз куь кӀвалин адресни абуруз дуьздаказ лагь. Мукъаятвал саламатвилин замин тирди садрани рикӀелай алудмир. И мукьва Костромада азаддиз кьуршахар кьунай и шегьердин кӀвенкӀвечивал патал акъажунар кьиле фена. Ана иштиракай вичин ери-бине Ахцегьай тир Ренат Аликъулиева 70 килограммдин заланвал авай пагьливанрин арада 1-чка кьуна. Мубаракрай!
+Аскервиле къуллугъун вирибуруз талукь я
+РД-ДИН Кьил Сергей Меликован гафаралди, мукьва-кьиливилин алакъайрилай аслу тушиз сагълам вири гадайри армиядин жергейра къуллугъун чарасуз я. Чи республикадин Кьили вичин телеграм-каналда къейд авунвайвал, кьилдин чиновникрин гадаяр зулун призывдин кампаниядин сергьятра аваз аскервилин къуллугъдал эвер гайила чкадал атанвач. – Аквазвайвал, чи бязи жаванри аскервилин къуллугъдикай кьил къакъудун патал чалишмишвалзава. Эгер садбур патал армияда къуллугъ авун мажбури кар ятӀа, чпин диде-бубаяр хъсан къуллугърал алай жаванриз и рекьяй са гьихьтин ятӀани кьезилвилер хьун лазим туш. Зи, генерал-полковникдин, мукьвабуру аскервиле къуллугъзавайла, куьбур и кардикай вучиз къерех хьун лазим я?, – лагьана С.Меликова. Региондин регьберди РДДИН Гьукуматдин вице-премьер Р.Жафароваз талукь тир сиягьдик квай гьар са касдихъ аскервилин къуллугъуникай вахтуналди азад ийидай бинелу себебар авани авачни чирун тапшурмишна. – За вири дережайрин чиновникрин рикӀел а кар хкизва хьи, эгер куьне куь гадаяр армиядин жергейра къуллугъуникай къакъудун патал чалишмишвилер ийизватӀа, куьн хьтин ксар властдин органра хьун лазим туш, – лагьана С.Меликова. Ада гьакӀни алава хъувуна хьи, гьич са касдини къуллугъдикай менфят къачуналди вичи-вич обществодикай къерех авун лазим туш.
+Дидейрин Йикъан суварин вилик квай йикъара «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримов ва депутатрин райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаев чими гьалара муниципалитетдин мобилизоватнавай агьалийрин мукьвакьилийрихъ ва багърийрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Тебрикдин гаф рахуналди, гуьруьш райондин культурадин ва спортдин Управленидин руководитель Къизтер Гъаниевади ачухна. Сифте нубатда, ада вири дишегьлийриз алукьзавай дидейрин Югъ мубаракна ва абурухъ чандин сагъвал, къуватар, сабурлувал ва кьилел ислягь цав хьун вичин мурад тирди лагьана. Ахпа райондин кьил Осман Абдулкеримова алукьзавай дидейрин Йикъаз талукь яз, аскеррин диде-бубайриз ва абурун уьмуьрдин юлдашриз тебрикдин рахунар АВУНА.«КУЬНЕ къе вахт жагъурна и серенжемдал атунал зун гзаф шад я. Лагьана кӀанда хьи, диде хьун виридалайни четин кӀвалах я. Гьа дидеди вичин хце дуьзенивал, жуьрэтлувал, мергьяматлувал, жавабдарвал хьтин ерияр тербияламишзава эхир. И юкъуз заз рикӀин сидкьидай абурухъ ва абурун багърийрихъ саламатвал, кьилел ачух цав, чинални гьамиша хъвер хьана кӀанзава. Заз лугьуз кӀанзава хьи, зун вич ва райсобранидин председатель Абдул-Керим Нажмудинович гьар гьафтеда чи гадайрихъ галаз алакъаламиш жезва. Ана вуч вакъиаяр кьиле физватӀа чизвай чун вири патарихъай абурун тереф хуьз чалишмиш жезва. «Дидедин патай посылка» акциядин сергьятра аваз, чи хуьруьнэгьлийрин саналди тир кӀвалахдин нетижада чалай суьрсет кӀватӀзавай пунктуниз 3 гуманитарный пар рекье тваз алакьна. Инанмишвиледди лугьуз жеда хьи, и посылкаяр чи гадайрив агакьнава» – къейдна вичин рахунра райондин кьили. Ахпа культурадин работникар тир Исмаил Ризаханова ва Эмирсултан Бегеева «Дидедин вилер» ва «Диде чан» манияр тамамарна. Серенжем давамаруналди, халкьдин яратмишунар вилик тухунин ва хуьнин кардик еке пай кутунай ва дидейрин Йикъан суварихъ галаз алакъалу яз райондин кьили Таира Муспагьовадив, Рубаба Къурбановадив ва Зульфият Велиевадив чухсагъулвилин чарар вахкана. Серенжемдин сергьятра аваз райондин кьили нубатдин сеферда аскеррин дидейривай абурун вилик акъвазнавай четин месэлайрикай хабар кьуна ва къейдна хьи, райондин руководство гьамиша абуруз алакьдай куьмек гуз гьазур я. Месела, кӀарасар гъун, алава медицинадин ахтармишунай экъечӀиз куьмек гун ва хейлин маса къайгъуяр. Идалайни гъейри, вирироссиядин «Чун санал» акциядин волонтеррин муниципальный штабди хизанриз майишатдин кӀвалахар кьиле тухуз куьмекзава. Чпин нубатда, аскеррин багърийри ва мукьва-кьилийри райондин кьилиз и асантди тушир вахтунда чпиз дикъет гунай ва тереф хуьнай чухсагъулвилин гафар лагьана. Серенжем Ахцегь райондин культурадин Управленидин артистрин экъечӀунралди давам хьана. ВЦИОМ-ДИН эхиримжи хабар кьунрин нетижайри къалурайвал, РФ-ДИН Президент В.В.Путиназ 78,7 % россиявийри ихтибарзава, уьлкведин 75 % агьалийри адан кӀвалахдин къайдадин тереф хуьзва. «Ибур лап кьакьан рекъемар я. Ида а кардикай лугьузва хьи, ада менфятлувилелди кӀвалахзава, кьилиндини ада вичин везифаяр инсанрин игьтияжар фикирда кьуна кьиле тухузва», – лагьана уьлкведин Президентдин пресс-секретарь Д.Пескова. Адан гафаралди, В.Путин патал жемятди адан тереф хуьн виридалайни важиблу кар я. Уьлкведин Президентди вичин вири къарарар инсанрин майилар фикирда кьуна кьабулзава.
+29-ноябрдиз райондин активдин нубатдин совещание «Ахцегь район» муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиеван регьбервилик кваз кьиле фена. Налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар (ОКС) актуализироватунин месэладай гаф муниципалитетдин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади къачуна. Ада къейд авурвал, гъилевай йисан цӀусад вацра районда налогар кӀватӀунин планар эменни-малдай 1453,51агъзур манат (79 %) ва чилин налогдай 2543,6 агъзур манат (71%) пул кӀватӀнава. Буржар вахкузватӀани (икӀ, 2022-йисуз эменнидин ва чилин налогрин буржарин саки 50% вахканва), 1-ноябрдин делилрай, эменнималдин налогрин 401,18 агъзур манатдин, чилин налогрин 2289,7 агъзур манатдин ва 21354,0 агъзур манат транспортдин налогрин буржар алама. Совещанидал къарагъарай кьвед лагьай месэладай – 2023-йисан сифте пай патал газетар, журналар кхьин кьиле физвай гьалдикай – малумат райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиева авуна. Ада къейд авурвал, алай вахтунда «ЦӀийи дуьнья» газет 500 экземплярдив агакьна (план – 1450), республикадин «Лезги газет» 300 экземплярдилай алатна (план – 800) ва «Дагъустандин правда» 17 экземпляр (план – 50) подписка авунва. Гзаф идарайрин коллективра газетар кхьин давам жезва, гьелелиг кьилиз акъатна гьахъ-гьисаб хкьунвач. Гьар йисуз райондин руководстводин тапшуругъдалди газет-журнал кхьизвайбур асул гьисабдай гьукуматдин идарайрин къуллугъчияр, муаллимар ва духтурар я. Виликрай, пенсияр почтайрин отделенийрин гъиле авай макъамда, газетар кхьизвай ва кӀелзавайбурун са пай пенсионерар тир. Гилани пенсионерри, гьакӀ карчийри (районда санлай са шумуд виш карчиярни туьквенрин точкаяр ава) дидед чӀалал акъатзавай милли газет, журнал кхьиз хьанайтӀа, чи милли изданийрин тиражар кьве сеферда артух жедай. Аннамишна кӀанда хьи, «ЦӀийи дуьнья», «Лезги газет» газетри ва «Самур», «Кард», «Дагъви дишегьли» журналри чи жемятдив гьар жуьре малуматарни литературадин эсерар агакьарунихъ галаз санал, кьилинди, дидед чӀал хуьзва. КӀвале гьар юкъуз столдал лезги изданияр аквазвай, хизанда лезги чӀалал рахазвай аялриз жуван чӀални кӀан ва чир жеда. Гьавиляй чна ««ЦӀийи дуьнья», «Лезги газет» – гьар са хизандиз!» лозунг кьилиз акъудуниз эверзава. Совещанидал гьакӀ школайра аялрин хатасузвал таъминарунин ва школаяр хъуьтӀуьн шартӀариз гьазурунин ва важиблу са жерге маса месэлайризни килигна. Эхирдай Вадим Абдулхаликьовича алатай гьафтедин совещанидал СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз гайи тапшуругъар кьилиз акъудзавай гьал ахтармишна.
+3-декабрдиз Махачкъалада, Дуствилин КӀвалин актовый залда РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва гьялдай промышленностдин къуллугъчийрин Йикъаз талукьарнавай концерт кьиле фида. Агропромышленный хилен идарайрин къуллугъчийрин, региондин агьалийрин ва адан мугьманрин вилик РД-ДИН яратмишунин лап хъсан коллективарни машгьур манидарар экъечӀда. И юкъуз РД-ДИН Кьил Сергей Меликован тапшуругъдалди Махачкъаладин кьилин майдандал хуьруьн майишатдин еке ярмарка, гьакӀ хуьруьн майишатдин хейлин маса серенжемарни кьиле фида. Суварин серенжемрин сергьятра аваз муниципалитетрин агалкьунрин выставкаяр, халкьдин художественный сеняткарвилерай мастер-классар тешкилда.
+24-ноябрдиз 7-созывдин райсобранидин нубатдинди тушир 23-заседание кьиле фена. Ам депутатрин райсобранидин председателдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Агьмед Дагъларова ачухна ва кьиле тухвана. Заседанидал депутатар 2025-йис ва 2024-2025-йисарин пл��ндин девир патал «Ахцегь район» МР-ДИН бюджетдин проектдиз килигна. И месэладай «Ахцегь район» МР-ДИН финансрин управленидин бюджетдин отделдин начальник И.Ибрагьимов экъечӀна рахана…
+«Чкадин инициативаяр» программа кьилиз акъудунин сергьятра аваз Ахцегь районда «Жегьил космонавт» тӀвар алай аялрин бахчадин капитальный ремонт кьиле тухузва. И проект кьилиз акъудуниз саки 25 миллион манат чара авунва. Къенин йикъалди объектдал винел патан кӀвалахар бегьемарнава. Капитальный ремонтдин сергьятра аваз ина бугъадал чимдай цӀийи къурулуш тухуда, вентиляциядин ва хейлин маса кӀвалахар тамамарда. «Регионстрой» ООО-ДИН пудратдин тешкилатдин векилдин гафаралди, объект алай йисан эхирдалди ишлемишуниз вахкун фикирдиз къачунва. Имни акӀ лагьай чӀал я хьи, цӀийи йисуз бицӀекривай цӀийи хъувунвай ва чпин рикӀ алай аялрин бахчадиз мадни физ жеда.
+Алай йисан 3-декабрь Халкьарин арадин набутдин югъ я. Идахъ галаз алакъалу яз, РД-ДИН образованидин ва илимдин Министерстводи райондин образованидин управленидив виче и лишанлу йикъаз талукь яз акция кьиле тухунин гьакъиндай тапшуругъ авай чар агакьарна. Адан бинедаллаз чна алай йисан ноябрдин вацра райондин образованидин идарайра набутдин йикъаз талукь акция тухвана. Адан мурад набутрин ва яшайишдин рекьяй дарвиле авай агьалийрин месэлайрал обществодин фикир желбун тир. Къейднавай месэла республикадин Гьукуматдин Председателдин заместителдин гуьзчивилик квайвиляй райондин образованидин управлениди набутрин къайгъуяр гележегдани дикъетдин юкьва хуьда.
+Нариман ИБРАГЬИМОВ Лезги чӀала виридаз малум ибара ава: хъсан кас. Халкьдин арадани тикрарзавай гафар ава: “Ам хъсан касдин пӀир я, ам хъсан касдин булах я…” Эхь, гьа икӀ инсанри хъсан ксарин сурарал пӀирер хкажзавай, абуру туькӀуьрай булахар тӀварарихъ язавай, хъсан ксарин крарни, тӀварарни, яргъалди рикӀел хуьдайвал, несилрилай несилрал агакьардайвал.
+Хъсан ксар чи кӀвалера, хуьрера гьамиша хьана. Абурухъ инсандин руьгьдиз нур, экв гудай, къени крариз рехъ ачухдай къуват, гьевес жеда. Гьа ихьтинбурук, чаз малум тирвал, акатзавай ксар Ахцегь райондани гзаф ава. Ахцегь райондин дагълара, ажайиб ва гуьрчег тӀебиатдин къужахда экӀя хьанвай Чеперин хуьр машгьурбурун жергейра авайди я. И гьуьндуьрвални адаз Цуькверин сувари, зегьметчи инсанри — хипехъанри, лежберри, ашукьри, государстводин, культурадин, искусстводин деятелри, устадри гъанва. ТӀварар кьуртӀа, сиягь яргъиди жеда. Хуьруьнвийри, районэгьлийри гьуьрметлувилелди, хушвилелди рикӀел хкизвай баркаллу инсанрин арада пара къени, регьимлу, мергьяматлу кас тир Мегьамед-Эминов Салигьни ава. Ам 1924-йисуз Чеперин хуьре кесиб лежбер Абдурагьманан хизанда дидедиз хьана. Аялдин кьисметдиз тазазмаз чӀулав хал яна. Са йисни тахьанвай Салигь дахдикай магьрум хьана. Им хизан патал еке дерт тиртӀани, уь��уьр давамарна кӀанзавай. Бубадин везифаярни хиве гьатай Гуьлуьзар дидеди, гьикьван четинвилер, азабар акьалтнатӀани, аялар кашакай хвена. Дагълара советрин гьукумдин цӀийи къурулушар кардик кутазвай къизгъин, четин вахт тиртӀани, балайриз уьмуьрдин рехъ хкядай ва анай уьтквемвилелди вилик фидай мумкинвилер арадал гъана. Инсандин рехъ. Эвел лап шуькӀуь жигъирдилай башламиш жезвай, ахпа, инсандин алакьунриз, къанажагъдиз, намусдиз, камаллувилиз, къени крариз килигна, шегьредиз элкъуьн мумкин тир рехъ. Мадни лагьайтӀа, уьмуьрдин азабриз дурум гуз тахьана, инсанвилин ерияр квадарна, жемиятдиз акси гьерекатрин гуьгъуьна гьатна, ктӀай ятар авай уьленриз акъатна куьтягь жезвай рехъ. Са кар ашкара я, гьар инсанди вичи вичин уьмуьрдин рехъ хкязава, кутазва ва ам жемят, халкь патал менфятлуди, хийирлуди хьун адалай вичелай аслуни я. Салигь Мегьамед-Эминов гъвечӀи чӀавалай вичин жигъир шегьредиз элкъуьриз алахъна. И кар адалай алакьни авуна. Кьилел буба аламачир жаванди школада хъсандиз кӀелна. 1938-йисуз ам Дербентдин педучилищедиз, урус чӀалан муаллимар гьазурзавай цӀуд вацран курсариз рекье туна. Кьве йисни алатнач, Советрин жегьил уьлкведал Гитлеран Германияди вегьена, виридалайни инсансуз, инсафсуз, миллионралди инсанар телеф авур дяведик цӀай кутуна. Адан ялавар, къукърумар дагъларивни агакьна. И четин вахтунда савадлувилин гурарай са шумуд кӀарцӀиз хкаж хьанвай гада Ахцегь райондин финансрин отделдиз налогар кӀватӀдай агентвиле кьабулна. Ватандин, партиядин эвер гун сад тир: Гъалибвал, фронт патал зегьмет чӀугун, адаз куьмек гун. Налогар кӀватӀунни регьят кар тушир. Хуьрерин саки вири хизанар кесибар, чпин кьил са бубат акъудзавайбур тир. Налогар гуникай кьил къакъудзавайбур авачир, амма гзаф вахтара лежбердиз, хипехъандиз, малдардиз, итимар, рухваяр фронтда авай хизанриз кӀваляй гудай затӀ гьатдачир. Гьа ихьтин гьалара жегьилди инсанрин кефи тахадайвал кӀвалахна, налог гуз жедай вахтар тайинариз, мад ва мад сеферда абурун патав хъфиз хьана. Гьа са вахтунда Салигьа Чеперин Карл Марксан тӀварунихъ галай колхоздин комсомолдин организациядин секретардин везифаярни тамамарзавай. Райондин кьилевайбуру кӀвачерал кьезил, зирек, гайи тапшуругъ лазим тирвал ва вахтунда кьилиз акъудзавай жегьил чӀехи краризни гьазурзавай. Вичин кӀвалахни хъсандиз ийизвай адал РОВД-ДА секретарь-счетоводдин везифаярни ихтибарна. Вахт ахьтинди тир хьи, итимар гуьгьуьллувилелди фашистри кӀеве тунвай Ватан хуьз физвай, вири идарайриз пешекарар бес жезвачир. Гьавиляй чкадал алай савадлу ксар са шумуд кӀвалах авуниз мажбур жезвай. 1945-йисан октябрдилай Мегьамед-Эминова ДАССР-ДИН финансрин министерстводин контролер-ревизор яз Ахцегь районда кӀвалахна. Ахпа адакай райондин финансрин отделдин участокдин инспектор, са йисалай налогрин старший инспектор хьана. Къуллуг��риз килигайвал, везифаярни, жавабдарвални артух жезвай. Жегьил итимди усалвал хиве кьунач. Вичелай аслу гьар са кар дуьзвилелди, къанун-къайдадалди кьиле тухвана. Кардин гъавурда гьатнавай, финансрин, налогрин месэлайрай регьятдиз кьил акъудиз жезвай чепиви 1951-йисуз Ахцегь райондин финансрин отделдин заведующийвиле тайинарна. И жавабдар къуллугъдиз коммунист, лектор, райкомдин член, халкьдин контролдин комитетдин член, са шумуд сеферда райсоветдин депутат хьайи Салигь Абдурагьмановича вичин уьмуьрдин 35 йис гана. Са рехнени квачиз райондиз, халкьдиз, республикадиз къуллугъна. Лугьун лазим я хьи, чаз уьмуьрдин тежрибадай аквазвайвал, финансрихъ галаз алакъалу къуллугърал инсанар гзаф йисара кӀвалахал аламукьзавайди туш. Гьукуматдин пулар, вичин бубадин киседай къачузвай хьиз, харжда, ахпа къуллугъдикайни азад жеда, дустагъ лугьудай чкадизни аватда. Салигь Абдурагьмановича вири йисара михьивилелди кӀвалахна. Адаз Ахцегь райкомдин сад лагьай секретарар хьайи Гуьлселем Гьамидовади, Абдулкъафар Агьмедова, Къенбер Къенберова, Нариман Гьажиева, кьвед лагьай секретарь Касбуба Азизханова, ДАССР-ДИН финансрин министр Даниял Закержаева, Ленинан кьве ордендин сагьиб, СССР-ДИН Верховный Советдин депутат хьайи Межмедин Ризаева, КГБ-ДИН республикадин управленидин къуллугъчияр тир Забитов Мегьамеда, Девришбегов СултӀанагьмеда рикӀивай гьуьрметдай. Даниял Закержаеван гафаралди, “Мегьамед-Эминов Салигь Дагъустанда садавни гекъигиз тежер хьтин финансист” тир. Салигь Абдурагьманович гьар са касдин гъавурда акьадай инсан тир. Адан и терефдикай чепиви агъсакъал Ризаев Агьмеда икӀ ихтилатнай: “Салигь халу пара къени, ачух, жумарт рикӀ авай, гъилелай жемятдиз фу гайи кас тир. Райондин центрадиз хуьрерай ва гьакӀ райондиз меркездай къвезвай агьалийризни мугьманриз адан хизандин суфрадихъ ацукьдай, са истикан чай хъвадай, ризкьидиз бисмиллагь ийидай мумкинвал хьана. Дяведин ва дяведилай гуьгъуьнин четин, каш авай йисара цӀудралди хуьруьнвийрив, районэгьлийрив адан куьмек агакьайди я. Ада кӀвалахдин гьар юкъуз, жуьреба-жуьре дердияр аваз, вичин патав къвезвай цӀудралди инсанар кьабулдай. Абурухъ дикъетдивди яб акалдай, кар туькӀуьр тавуна, садни рахкъурдачир. Гъилни кьадай, меслятни гудай, «за ракъурнавайди я» лагьана, идарайрин чӀехибурун патав кесиб инсанар рекье твадай, герек чар-документ дуьздаказ гьазуриз куьмекдай. Хуьрериз хъфидай мумкинвал тахьайбур вичин кӀвализ хутахдай, бязи чӀавара вичин къуллугъдин автомашинда акьадарна рахкъурдай. Салигь халу халис камалэгьли, насигьатчи тир. Адан патав, меслят кӀанз, адан фикир чириз, райондин лап чӀехи регьберарни фидай. Ада вири районэгьлийрин патай гьуьрмет къазанмишна. Гьикьван хъсан тир гьахьтин михьи, намуслу инсанар, ватанпересар чи арайра гзаф хьанайтӀа”. Къанундалди тестикьар тавунвай ���адет” авайди я. ЦӀийи чӀехида гьасятда къуллугърал, иллаки финансрихъ галаз алакъалубурал, вичин инсанар эцигда. Салигь Абдурагьмановичак хуькуьрдай, ам къуллугъдикай азаддай жуьрэт райкомдин са секретардихъни хьанач. Сад лагьайди, ам вичин чкадал алай. Кьвед лагьайди, адахъ еке тежриба ва райондин халкьдин майишатдин вири хилерай чирвилер авай. Пуд лагьайди, Салигь Абдурагьмановича райондиз бюджетдай ахъайзавай пулар ишлемишзавай къайдадал датӀана гуьзчивалзавай. Кьуд лагьайди, Мегьамед-Эминов виридаз намуслувилелди, дуьзвилелди, райондин абадвал патал зегьмет чӀугвазвай пешекар тирди чизвай. Вад лагьайдини, адаз республикадин руководителрини лап хъсан коммунистдиз, финансистдиз хьиз гьуьрметзавай. Салигь Абдурагьмановича вичин хизандал, цуьквер хьтин вад рушал дамахдай, кьарувалдай. Ада абуруз кьилин образование къачудай, общество патал менфятлу пешекарар, намуслу инсанар жедай мумкинвал гана. Государстводин, халкьдин итижар хвейи, хийирлу крарин сагьиб хьайи ва жавабдар къуллугърал гьакъисагъвилелди зегьмет чӀугур Мегьамед-Эминовав гьукуматдин патайни дуьзгуьн савкьатар, премияр, шабагьар агакьна: “Сейливилин лишан” орден, “Гьакъисагъ зегьметдай”, “Зегьметдин ветеран” медалар, “Соцсоревнованидин гъалибчи”, “РСФСР-ДИН финансрин кӀвалахда хъсанди” лишанар, “ДАССР-ДИН лайихлу экономист” гьуьрметдин тӀвар, ДАССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин, СССР-ДИН финансрин министерстводин гьуьрметдин грамотаяр… С.Мегьамед-Эминова уьмуьрда лайихлу рехъ хкяна. Ада район, республика, чи халкь патал авур менфятлу крар гзаф я. Гьавиляй ам къе чидай кьван вирида хушвилелди рикӀел хкизва.
+Ахтынский М.А.ЭФЕНДИЕВ
+ГАЗЕТ КХЬИЗ БАШЛАМИШНАВА Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 285,84 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 200 манатдай
+Футболдай «Школадин лигадин» акъажунар
+Ноябрдин 22-26-йикъара Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школадин спортбазадин бинедаллаз райондин школайрин 5-8-классрин аялрин арада мини-футболдай «Школадин лигадин» акъажунар кьиле фена. Къейдин, Россиядин футболдин Союзди (РФС) кьил кутур и проектдиз РФ-ДИН спортдин Министерстводи, РД-ДИН образованидинни илимдин Министерстводи ва республикадин футболдин Федерацияди къуват гана, гила республикадин школайра кьиле тухузва. Жегьилринни школьникрин арада футбол гегьеншарунин, абурун беден ва руьгь мягькемарунин, яшайишдин сагълам къайда тешкилунин мураддин важиблу серенжем футболдин «Ахцагь» ДЮСШ-ДИН муаллимрин куьмекдалди районда образованидин Управлениди (РУО) кьиле тухвана. Акъажунра кьуд школадай (Ахцегьрин 1, 2-нумрайрин, Луткунрин ва КьакӀарин хуьрерин СОШ-АР) 150 далай артух аялри иштиракна. Къугъунрилай вилик мярекатдин митинг, сифте гаф рахуналди, райондин культурадин Управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова ачухна в�� ада микрофондихъ райондин образованидин Управленидин начальник Халидин Эльдароваз теклифна.– Эхиримжи йисара РД-ДИН руководстводи чкайрал спорт, адан виридалайни массовый жуьре тир футбол вилик тухудай мумкинвилер жагъуруниз кьетӀен фикир гузва. Дуьзни я, вучиз лагьайтӀа спорт – им чандин сагъламвилин, дуствилин алакъаяр хуьнин замин я. «Ахцегь район» муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован ва депутатрин райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз эхиримжи кьвед-пуд йисан вахтунда ина футболдин типовой 8 майдан кардик кутунва, футболдин ДЮСШ тешкилнава, фикирдик девирдин истемишунрив кьур кӀуьд лагьай майдан арадал гъун ква. «Школадин лигадин» акъажунри чаз зигьин, бажарагъ авай зирек гадаяр хкядай мумкинвал гузва. Гележегда абуруз чна Дагъустандин ва Россиядин футболдин школайрани академийра чпин алакьунар къалурдай мумкинвал гуда..., – лагьана РУО-ДИН начальникди. Акъажунрин иштиракчийрин адресдиз тебрикдин ва насигьатдин хуш келимаяр гваз инал РУО-ДИН инспектор Малик Эмиров, кьезил атлетикадай РФ-ДИН спортдин мастер, футболдин школадин тренер Нурудин Багъиров, футболдин ДЮСШ-ДИН директор Камиль Гьажиев, районда физкультурадинни спортдин хилен начальник Айвар Насиров рахана. Райондин искусствойрин школадин хореографиядин коллективди чпин кьуьлералди жегьил футболистрин гуьгьуьлар хкажна. Дуьз вад юкъуз давам хьайи акъажунар чпел хейлин тамашачиярни желб авур итижлубур хьана. Нетижада 5-классрикай гъалибвилин 1,2 ва 3-чкаяр, талукь тирвал, Лукунрин, Ахцегьрин 1-нумрадин ва КьакӀарин юкьван чирвилерин школайрин командайри кьуна. 6-классрикай Ахцегьрин 2-нумрадин, КьакӀарин ва Луткунрин школаяр, 7-классрикай Ахцегьрин 2, 1-школаяр ва Луткунрин СОШ, 8-классрикай Ахцегьрин 1-нумрадин, Луткунрин ва КьакӀарин школаяр тафаватлу хьана. 1, 2 ва 3-чкаяр кьур вири командаяр РУО-ДИН патай Гьуьрметдин грамотайризни кубокриз лайихлу хьана. 1-чкаяр кьур кьуд командади гила Мегьарамдхуьре акъажунрин зонадин паюна иштиракда.
+Сагъарунин мураддалди и набататдин (беневша, фиалка) цуькверни пешер ишлемишда. Абуру сафра, цихъ къарихвал, рикӀи фад-фад кӀвалахун, кьилин тӀал алудда, дакӀунвай чкаяр хъуьтуьларда, гьакӀни нер эвичӀдайла, уьгьуьяр квайла, хурал, туьтуьнал чиргъ алай хьиз гьиссзавайла, сталжем хьанвайла, куьмекда. МУЛД-ЦУЬКВЕДИ руфуниз, чӀулав лекьиниз, цуьлездиз, дуркӀунар тӀазвайла, хъсандиз таъсирда. Таза цуькверихъ ни акалуни ахварин хиялдиз фидай хьтин секинвал гуда, абур тӀуьни зегьерриз аксивалда. Чимивиликди кьил тӀа хьайила, кьилел, пелел тӀушуннавай цуьквер эцигда, гьакӀни – ифин алай дакӀунвай чкайрал, хирерал-кьацӀарални. Кьадардилай гзаф ишлемишуни рикӀ зайифарда, руфуник ял, заланвал акатнавайди гьиссда. Бязибуру и нукьсанар кьурай цуькверивай я лугьуда. Беневша къенез ишлемишунин кьадар – 10 грамм, адан гьалима 15-20 грамм я. Гьалима гьазурдайла, мулд-цуьквер яргъалди ругуна виже къведач, гьикӀ хьи, абурун сагъарунин ери квахьда. Сагъарун патал къенепатаз ишлемишдайла, цуькверилай абурун гьалима хъсан яз гьисабзава: руфуниз гьам регьят я, ратаривни фад агакьда.
+О РВИ-ДИК ва гриппдик азарлу хьайи дуьшуьшрин кьадар артух хьуникди Дагъустан Республикадин 42 школада ва аялрин 3 бахчада карантиндин жуьредин сергьятламишдай серенжемар кардик кутунва. Идан гьакъиндай РДДИН здравоохраненидин министр Татьяна Беляевади хабар гана. И вахтунда ада къейд авурвал, республикада респираторный азарар акатун 37 процентдин артух хьанва. 7-14 йисан яшда авай дестеда и рекъемди 45 % тешкилна. Амма кьве дуьшуьшдани азар акатунин эпидемиядин сергьят хкаж хьанвач. Идахъ галаз санал ада лагьайвал, алай вахтунда Дагъустанда аялрик ОРВИ акатунин залан дуьшуьшар малум туш. Ахтармишдайла, абуруз гьакӀ COVID-19 азардиз талукь диагностикани кьиле тухузва.
+Адет хьанвай къайдада лишанлу лентӀ атӀайдалай кьулухъ иштиракчийри жегьилрин мергьяматлу крарин центрдин залда чкаяр кьуна. Рахун патал сифте гаф
+къачуна:- Гьуьрметлу мугьманар, шадвилин мярекатдин иштиракчияр! Къе зун ва райондин жегьилар патал лап шад йикъарикай сад я. КЬВЕД-ПУД варз вилик Ахцегь райондин жегьилриз чпин кьилди къулай кӀвал жеда лагьана чна садани фикирнавачир. Чун сад хьана алахъайтӀа, алакь тийир са карни авач. Бажарагълу, мергьяматлу жегьилрин куьмекдалди Ахцегь район яшайишдин ва экономикадин жигьетдай вилик тухуниз, Ахцегьрин виликан машгьурвал арадал хкуниз и центрдикай куьмек жеда. Вахт йигиндиз физва ва эхиримжи йисара район гьар са патахъай хъсанвилихъ дегиш жезва, чна жегьилриз райондин общественный крара активныйдаказ иштиракдай, чпин мумкинвилер ачухардай мумкинвилер гузва. И центр-кӀвал абурун мурадризни мумкинвилериз рум гудай кьетӀен чка я. Райондин жегьилрин месэлайриз дикъет гуналди, ина махсус центр ачухунай республикада жегьилрин крарин рекьяй министр Камил Рамазанов, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханов пара кьадар сагърай! Гила чи жегьилриз республикадин ва уьлкведин майданра Ахцегь райондин тӀвар, таъсиб лайихлудаказ хуьдай мумкинвилер ачух жеридак чи умуд ква. Чна чи патай абуруз алакьдай вири жуьредин куьмекар гуда…, - гафарилай кьулухъ райондин регьберди Камил Саидоваз ва Мегьамед Алихановаз республикада жегьилрин волонтёрвал вилик тухунай ва Ахцегь райондин жегьилриз куьмекар гунай муниципалитетдин патай Чухсагъулвилин чарар гана.- Къе сифте яз Ахцегьиз атана, ина жегьилрин кӀвал-центр ачухдай мумкинвал хьунал зун пара шад я, - ихтилатна
+республикада жегьилрин крарин рекьяй министр Камил Саидова
+. - Икьван чӀавалди чун «онлайн» къайдада алакъада авай. Дагъустанда волонтёрство кардик квай 2010-йисалай чи тешкилатар вири муниципалитетра, вузрани сузра, гьатта бязи школайрани ава: пандемиядин четин шартӀара волонтёрвал, кӀевевайбуруз хушу-налди куьмекун (им дагъвийрин ивидик квай къилих я) адетдин кардиз элкъвена. Амма Ахцегьа ачухнавай центр кьетӀенди я. Чкадин жегьилрин ихтиярда гегьенш, къулай кӀвал тунай, герек тир вири куьмекар хиве кьунай райондин руководство сагърай. Жегьилрин мумкинвилер ачухарун, игьтияж авайбурун гъил кьадай программаяр уьмуьрдиз куьчуьрмишишун патал гуьгьуьллувал, яни добровольчество артмишдай ресурсрин центр герек оргтехникадалди тадаракламишиз, жегьилриз гьар жуьре форумра иштиракиз чна куьмекда. Гьелбетда, жуван вахт ва такьатар серфна, гуь-гьуьллувилелди масадан куьмекдиз къвез нилай хьайтӀани алакьдач. И кар патал тербиялу, регьимлу михьи рикӀ авай халис ватанперес хьана кӀанда. Аллагьдиз шукур, ахьтинбур чаз пара ава. Чи волонтёррин мергьяматлувилин гьар йикъан кӀвалах активламишун патал чи жергейриз жезмай кьван гьахьтин жегьилар желбун важиблу я… Ахпа ада РД-ДИН жегьилрин крарин Министерстводин патай райондин активный са жерге жегьилриз: М.Селимхановаз, Гь.Гьамзабеговаз, М.Менафоваз, А.Насироваз, Ф.Башироваз, Р.Шакироваз, Н.Юзбеговаз, С.Муртузалиеваз Чухсагъулвилин чарар гана.
+къейд авурвал, Ахцегьа жегьилрин, волонтёррин мумкинвилерин центр ачухуналди, райондин ва республикадин руководстводи чи жегьилривай мергьяматлувилин, чирвилер къачунин, пеше хкягъунин ва нетижада район экономикадинни культурадин жигьетдай вилик тухунин месэлайра агалкьунар гуьзетзава. И рекье куь сифте кьил кутунриз, гьелбетда, чна къуват гуда. Къвезвай йис республикадин регьбер Сергей Меликова образованидинди яз малумарнава. И жигьетдай и центр лап вахтунда кардик кутунвай хъсан майдан я.- Ахцегьрин жегьилрин центр гила чи уьлкведин 85 субъектдин волонтёррин сад тир къурулушдик акатда. Чна квез, гьуьрметлу жегьил волонтёрар, (республикада 100 агъзуралай гзаф волонтёрар ава) общественный крарин гьар жуьре рекьерай чирвилер къачуз куьмекда. Чна волонтёрвилин, яни обществодиз ва игьтияж авайбуруз экологиядин, культурадин, яшай-ишдин, медицинадин, образованидин, хатасузвал хуьнин ва бязи маса хилерай чирвилерни тежриба гузва ва кӀвалахда куьмекзава. Гила квез республикадин ва уьлкведин чирвилерин центрайра ва жегьилрин форумра иштиракдай, жуван программаяр туькӀуьрдай, пулдин грантар къачудай, Пушкинский картадай республикадин ва федеральный музейрикайни культурадин метлебдин серенжемрикай менфят къачудай мумкинвал ава. Анжах виликамаз чун заявкадалди хабардарна кӀанда. Рекьерин вири харжияр чна чал къачузва, - лагьана вичин нубатда
+республикада «Гуьгьуьллувилин крарик кьил кутун гегьеншардай центр» ДРОО-ДИН руководителдин заместитель Рашид Абдуллаева
+. Мярекат, чай ва ширинлухар алай столрихъ ацукьна, райондин жегьилринни муниципалитетдин кьилин ва а��анвай багьа мугьманрин арада суал-жавабдин тегьерда ачух рикӀин мажбурвилелди тушир тегьердин суьгьбетда давам хьана. Месела, райондин жегьилрин кра-рин рекьяй пешекар Айвар Насирован суалдиз жаваб яз, жегьилрин крарин рекьяй РД-ДИН министр Камил Саидова лагьайвал, алукьзавай 2022-йисуз Ахцегь районда республикадин жегьилрин махсус форум тешкилда. Эхирдай Осман Абдулкеримова райондин экономика ва жемятдин яшайиш хъсанарунин карда нетижалудаказ санал кӀвалахунай ва акьалтзавай несил мергьяматлувилин краралди тербияламишунай жегьилрин крарин рекьяй РД-ДИН министр Камил Саидоваз, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алихановаз чухсагъул малумарна.
+7-декабрдиз райондин активдин нубатдин совещание, йикъан месэлаяр раиж авуналди ва сифте гаф рахуналди, Ахцегь муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиева ачухна ва кьиле тухвана. Налогар кӀватӀунин месэладай ада гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовадиз гана. Ада къейдна хьи, гъилевай йисан 11 вацран делилралди, районда налогар кӀватӀунин тапшуругъар эменнидай 11 ва чилин налогдай 38,1 процентдин кьилиз акъуднава, налогринбур тушир гьакъи – 31,2%. Гьакъикъатда налогрин планар вири СП-РА ацӀурнава, анжах са миллионни 800 агъзур манат пул СП-РИН счётрилай транспортдин налогрин буржарай хкьунва. Нагагь йисан кьиляй чал 22 миллион манатдилай артух транспортдин налогрин буржар алайтӀа, гила 19 млн. манат алама. Эхиримжи вахтунда сударин къарарралди райондин идарайрилай 200 агъзур манат социальный взносрин буржарин пулар ахлуднава.2022-йисан подпискадин гьакъиндай малумат «ЦӀийи дуьнья» газетдин редактор Дашдемир Шерифалиева авуна. «Къенин йикъалди райондин идарайрин коллективри санлай 1140 экземпляр «ЦӀийи дуьнья» (план 1500 я), 547 «Лезги газет» (план 700) ва 39 «Дагъустандин правда» (план 50) газетар кхьенва. Ахцегьа, Х.Тагьиран тӀварунихъ галай паркда кардик кутунвай «Роспечатдин» киоскда газетринни журналрин къиметар ужуз хьуникди парабуру абур гьанай кхьизва. Подпискадин месэладив лап жавабдарвилелди эгечӀнавай идарайрикай сад ЦРБ я. Ина кьилин духтур Митгьедин Мурсалован гуьзчивилик кваз 155 «ЦӀийи дуьнья», 102 «Лезги газет» ва 5 «Дагправда» йисанбур кхьенва, саграй! Подпискадин кӀвалах давам жезва», - лагьана ада. Совещанидал гьакӀ районда коронавирусдин гьакъиндай авай гьаларин ва азардин вилик пад кьун патал рапар ягъунин, эпидемкъуллугъди кьиле тухузвай серенжемрал амал авунин месэлайрал акъвазна. Эхирдай Вадим Агъасиева алатай совещанидин тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишна, СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз чпин къуллугърин везифайрив жавабдарвилелди эгечӀуниз эверна.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ 3-декабрдиз, волонтёррин Халкьарин арадин йикъан вилик, Ахцегьа метлеблу вакъиа хьана: РФ-ДИН «Яшайишдин активвал», «Образование» милли пр��ектрин сергьятраваз жегьил натуралистрин станциядин дараматда «Алакьдай хъсанвал ая!» лишандик кваз волонтёрвилиз куьмекдай ресурсрин-мумкинвилерин центр ачухна. Шадвилин мярекатда Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова, РД-ДА жегьилрин крарин рекьяй министр Камил Саидова, РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханова, республикада «Гуьгьуьллувилин крарик кьил кутун гегьеншардай центр» ДРОО-ДИН руководителдин заместитель Рашид Абдуллаева, кьиле райондин жегьилрин парламентдин председатель Рустам Шакиров авай жегьилрин дестеди ва гзаф масабуру иштиракна. Тамадавал райондин культурадин управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова авуна. Къейдин, РД-ДИН жегьилрин крарин рекьяй Министерстводи им республикада кардик кутунвай кьуд лагьай центр я. Ихьтин дикъетдиз райондин жегьилар республикадин «Хъсан крарин регион» конкурсда гъалибвал къачуналди лайихлу хьана.
+Республикадин аграрийри элитный сортарин тумар гегьеншдиз ишлемишзава. Вири саналди 95 агъзур гектардин майданра тумар цун фикирдиз къачунва. Месела, Казбек райондин «Дуствал» СПК-ДА 420 гектарда тумар цанва. Абурукай 342 гектарда зулун магьсулар (Ставрополь Нива сорт), мух лагьайтӀа, 78 гектарда цанва (Кузен сорт). «Яру Октябрь» СПК-ДА тумар саки 450 гектарда цанва. «Хубар» СПК-ДА лагьайтӀа, 16 гектарда лап хъсан еридин тумар цанва. Россельхозцентрдин пешекарри цазвай тумарин еридал гуьзчивалзава, гьакӀни зиянкарриз ва азарриз акси дарманар ишлемишунин рекьяй аграрийриз меслятар гузва.
+Маврди вичин кӀвалах авуна экъечӀна. Къе Горбачев пенсионер я. ГьакӀан пенсионер ваъ. Ам Западдиз, гьакӀ Россиядин либералризни цӀийи буржуйриз еке гьуьрметда ава, адан тарифар, лайихвилер эзберун куьтягь жезвач. Вичин тежрибадикай, агалкьунрикай лекцияр кӀелиз ам дуьньяда къекъвезва, виринра гьуьрметдивди кьабулзава, адан лекцийрин гонорарар академикринбурулай винедай я. Ам гишила амукь тавурай лагьана Западди (Сороса) миллион долларрин Горбачеван фонд тешкилнава. Немсери адаз «Почетный немец» тӀвар ганва. Нобелевский комитетди чебни гьина авайди рикӀел хкун патал адаз «Премия мира» (ислягьвилин премия) ганва. Горбачеваз, гуьгъуьнлай США-ДИН президент хьайи Б.Обамадиз и гьуьрметдин премия вучиз ганватӀа, вуч хъсанвал абуру дуьньядиз, адан хатасузвилиз авунватӀа садавайни лугьуз жедач. Западдин лицемервилин цинизмдихъ (кьве чин хьун) гьич сергьятар амач. Нобелевский лугьудай гаф, гьадан премияр, абурун вири гьерекатарни галаз виляй аватнава. Вафалу Россиядин невейрини ам рикӀелай алудзавач, адакай кино акъудунин къайгъуйрик экечӀнава, ролра къугъвадай артистарни машгьурбурукай хкянава, вичини разивал ганва лугьуда. АРА-БИР меслятар, теклифар гваз телеэкранрани пайда жеда. Мумкин я, гележегда адаз А.Невскийдиз, 1-Петрдиз хьиз, памятникарни эцигда. Гьа ихьтин Россия хьанва къенинди – душманарни хаинар гьуьрметда, ватанпересар – зегьметда ва зиллетда гьатнава. СССР-ДИН гробдиз (гулуниз) эхиримжи мих Борис Ельцина яна. Ам властдиз атун уьлкведиз библейский апокалипсис хьана. Залзалади хьиз къарсурна бегьем хирде хьанвай уьлкве-дарамат ада бинедал кьван чукӀурна харапӀадиз элкъуьрна. А.Чубайсни Е.Гайдар ва гьахьтин масабур галаз уьлкведа михьиз тарашдин рехъ ачухна ада. ЯГЪУНАР-КЬИНИКЬАР, къакъудунар, приватизацияр, ваучеризацияр, залоговый аукционар, рейдервилин къакъудунар Россиядин гьакъикъат хьана а девирда. Олигархрин класс арадал къвезва. Ибурни гьеле гьич. Уьлкведин зурба потенциал авай промышленность: заводар, фабрикаяр, военный, технический, сирлу, космический объектарни кваз маса уьквейрин векилрин, абурун гъилибанрин ихтиярда гьатна, виринрай кьил акъудиз эгечӀна. Герек кьван затӀар Западдихъ хутахна. Ельцинан президентвилин администрацияда, гьакӀ чи уьлкведин Гьукуматдани США-ДИН меслятчияр Россиядин чиновникрилай тӀимил тушир. Бориса пачагьвал авунин еке вакъиаяр – жуван уьлкведин парламентдиз (400 касдилай виниз депутатар ацукьнавай чкадиз) танкарин тупарай гуьлле гун ва Белоруссиядин Беловежский пущада (тама) славянский пуд иудади СССР эхирдал кьван чукӀурайди тестикьарна, США-ДИН президентдиз муштулух гун хьана. Вич коммунистрин режимдин «нямет» яз жемятдин вилик партбилетдиз цӀай ягъун, гуьгъуьнлай Америкадин сенаторрин вилик шад ва уьзуьагъдаказ вичи коммунизмдин идея инсанрин кьилерайни кваз эбеди тергнава лагьана конгрессменрин гурлу капар ягъун къазанмишай речь адан политикадин карьерадин эхиримжи ва кьилин нетижа хьана. Гьа ихьтин уьлкведиз цӀай яна кайи Нерон (Ельцин) къенин Россиядиз парани кӀанда, истеклу я, гьуьрметдани ава. Ам кьенватӀани, гилани властда, ана адан идеяяр яшамиш жезма. Гьадан тӀварунихъ Екатеринбургда эцигнавай зурба ЕЛЬЦИН-ЦЕНТР адан невеяр, буржуяр, амай вири девлетлуяр – капиталистар кеф чӀугваз, тӀуьнархъунар ийиз, ял ягъиз кӀватӀ жезвай «Меккедиз» элкъвенва. ЦӀийи буржуйрини чпин игитар рикӀелай ракъурзавач. Ельцинан девирдин залан ирс идалди куьтягь хьанвач. Горбачев перестройкадив эгечӀдайла, адахъ са жуьрединни план авачиртӀа, гьич тахьайтӀа капитализмдихъ хъфин адан фикирра авачир – Ельцин властдиз атанмазди вуч авун лазим ятӀа адаз чизвай. Куьмекчиярни меслятчияр адахъ пара авай. Абур зегьерлу идеология яракьда кьуна, инсанрин зигьин (память), халкьдин генетический код (бине) дегишариз эгечӀна. Советрин девирдихъ галаз алакъалу, ам рикӀел хуьниз куьмекзавай са лишанни тамукьун патал памятникар чукӀуриз, шегьеррин, лишанлу объектрин, массовый жуьреда (гзаф) куьчейрин, паркарин, мемориалрин тӀварар дегишиз эгечӀна, хсуси урус чӀални («великий и могучий») кваз еке хатадик акатна. Къе Украинада кьиле физвай – чи политикри ашкъид��вди критика ийизвай «Украинизация» ва амай амалар сифте Россияда хьана, гьадалай чешне къачуна гила ана кьиле тухузвайбур я. Масадакай рахаз эгечӀдалди жув жуваз гуьзгуьдай килигайтӀа хъсан я. Россия кӀевера гьатай дуьшуьшар тарихда тӀимил авач, лап заланбур урусринни французрин (1812-йис) ва советринни немсерин (1941-1945-йисар) кьве Отечественный (Ватандин ЧӀехи) дяве хьана. Гьа ибурулайни заланди ва зиянлуди Горбачеванни Ельцинан контрреволюция (1987-1999-йисар) хьана. Гьар сеферда феникс (рекьин тийидай махарик квай къуш) руькъведикай къахрагъзава.
+Дибдал кьван чкӀана, чилел ярх хьанвай, садазни гьисаба амачир, кваз тахкьазмай Россия уьлкведин цӀийи лидер В.Путина яваш-яваш кӀвачел къахрагъарзава, адан чалишмишвилер гзаф я, нетижаярни арадал къвезва. Россия дуьньядин уьлкведин дережадиз хтанва. Адан армия, яракьрин потенциал (мумкинвилер) зурбабурукай сад хъхьанва. Халкьдиз, иллаки кӀеве авайбуруз куьмекар авунин рекьени чалишмишвилерзава. Экономикани, кӀанивал жезвачтӀани, са жуьреда гуьнгуьна гьат хъийизва. Халкьдихъ галаз гьамиша алакъада ава, гьадахъ яб акалзава, ватанпересвал ва халкьдин садвал мягькемарзавай гьар жуьредин традицияр (адетар) рикӀел хкиз, ишлемишиз чалишмишвилера ава. Конституциядик бязи цӀийивилер ва дегишвилер кутунва. Гзафбур декларативныйбур ятӀани, кьвед чарасуз герекбур хьанва: госсергьятар паяр тавун ва анжах итимдикайни дишегьлидикай ибарат хизандин модель (жуьре) мягькемарун. Им иллаки метлеблу я, тахьайтӀа, гьа Западда хьиз, Россиядани гей-парадар, гомофилрин, гермафродитрин (къизогъланар), трансгендеррин (са полдай масадаз фин) къекъуьнар пайда жедай, хизанрани родитель №1, родитель №2 хъижедай. Ихьтин крарин вилик пад вахтунда кьуна.
+РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин заместитель Эмин Шайхгьасанова республикада ири карч алай гьайванар хуьнал ва нек гьасилунал машгъул тешкилатрин руководителрихъ галаз гуьруьш кьиле тухвана. Ам ири карч алай гьайванар артмишунал ва хуьнал, гьакӀни нек гьасилунал машгъул ксариз такьатар чара авунин рекьяй Россиядин Минсельхоздай РФ-ДИН Гьукуматдин къарардин проект агакьунихъ галаз алакъалу яз тешкилнавай. Эмин Шайхгьасанова къейд авурвал, Дагъустанда ири карч алай гьайванрин нехирар 907 агъзур малдикай ибарат я. Хуьруьн майишатдин тешкилатра, КФХ-РА ва хсуси карчийрин гьаятра 175 агъзур гьайван хуьзва. Абуруз виридаз куьмек къачудай ихтияр ава. Субсидияр алай йисуз чпи авунвай харжийрин 50 процентдин кьадарда хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбуруз чара авун фикирда кьунва (хсуси куьмекчи майишатдал машгъул агьалийрилай гъейри). Чара ийизвай пулдин такьатрихъ абуру емдин техил (къуьл, мух, гергер, гьажибугъда), алафар, сенаж, силос, ири карч алай гьайванар патал комбикормаяр, гранулироватнавай векьин гъуьр, белокринни витаминрин минеральный конце��тратар маса къачуда.
+Виликдай аялар 37 градусдин чими авунвай це чуьхуьдай, гила лагьайтӀа, абур куьрпе яшдилай эгечӀна лигимарун патал 33-34 градусдин ва гьадалайни тӀимил температура авай це чуьхуьзва. Советрин Союзда аялриз калин нек ва мижеяр гузвай. Исятда чпик герек тир вири витаминар квай некӀедин къаришмаяр ава. Виликдай таза аял мягькемдаказ пекерик кутуна кӀаниди чидай. Амма куьне фикир це: чилин винел вичин шарагдиз юзадай мумкинвал тагузвай чан алай са шейни авани? Идазни килиг тавуна «интернетрай тир куь ахмакь рахунриз» яб тагана баде, гьелбетда, вичин адетдин рекьяй фида. Бес вуч ийин? Квез исятда уьмуьр хейлин дегиш хьанвайдан ва виликдай дуьз акур крарихъ гила метлеб амачирдан гьакъиндай муькуь тереф гъавурда тваз кичӀе жемир. Куьне шартӀ эциг: эгер бадедиз аялдихъ гелкъуьнин карда иштиракиз кӀанзаватӀа, ада и кар цӀийи къайдайралди кьилиз акъудна кӀанда. Къанни цӀуд йис идалай вилик кьабулай тербия гунин къайдаяр алай аямдинбурулай хейлин тафаватлу жезва. Гилан бадеяр ва чӀехи бубаяр аялар тирла кӀеви шартӀара хуьзвай. Абуру чпин аялар хайила, виринра ахьтин фикир авай хьи, вердиш тахьун патал аял гъилерал къачуна виже къведач. Куьрпе дикъетсуздаказ туна кӀанда: гьараяр авуна ам эхирни секин жеда. Ингье гьавиляй абуру гьелени бицӀекдихъ галаз алакъайра чимивилин ва кӀанивилин важиблувилин метлеб аннамишзавач. ИкӀ тахьун патал диде-бубайри адан уьмуьрда иштиракиз чпин аялдихъ галаз алакъада авай вирибуруз гьасятда къайдаяр тайинарайтӀа хъсан я. Абур гъавурда акьадайбур ва чпел вирида амал авуна кӀанибур хьана кӀанда. Бадейрихъ са гунагь ава: абуру чпин хтулар кефи хан тийиз хуьзва, яни кстахарзава. Месела, аял чӀехи жезвай хизанда адан гьар са члендин хиве нянин тӀуьнрилай кьулухъ вичин къаб-къажах вичи кӀватӀ хъувунин везифа хьун мумкин я. Амма гзаф дуьшуьшра бадедин патав гвай аялдивай и кар истемишдач. ЧӀехибур вири крар чпи кьилиз акъудиз гьазур я. Гьа икӀ бицӀек зидвилера (диссонансда) гьатзава ва вичи-вич гьикӀ тухун лазим ятӀа, ам гъавурда акьазвач. ГьикӀ лагьайтӀа, вич патал метлеблу ксари адавай гьар жуьре крар истемишзава. Ихьтин шартӀара вуч авуна кӀанда? ДИДЕ-БУБАЙРИ аялрихъ галаз алакъайра ихтияр гузвай ва къадагъаяр эцигзавай крарин гьакъиндай бадеяр хабардар авун важиблу я. Эгер абур ихьтин фикиррихъ галаз рази туштӀа, бадейриз талукь тир газетрин макъалаяр, кесерлу авторрин ктабар къалурна кӀанда. Герек абуруз икӀ вучиз авуна кӀанзаватӀа субут ийин. Идахъ вичин нетижа хьун лазим я, вучиз лагьайтӀа бадедизни бицӀек адан диде-бубадилай тӀимил кӀандач эхир. Аял чӀехи ийиз куьмек гудайла, бадеди вичиз хабарни авачиз куь хсуси хизандин уьмуьрдал фикир желбун мумкин я. Ада вири крариз итиж ийиз башламишзава: хуьрек гьазурун, суьрсет маса къачун, вахт куьчуьрмишун. Ада дидеди кьадарсуз гзаф кӀвалахзава ва аялдихъ галаз тӀимил вахт куьчуьрмишзава лугьуз вичин наразивал къалурун мумкин я: «Куьне ктабар кӀел тавуна къугъунар вучиз ийизва?». Бес вуч ийин? Куьне жуваз сергьятар тайинариз чира. ЦӀийи хизан яратмишзавайла жуван дидедиз ва къаридиз кьилиз акъудиз жедай крарин ва къайгъуйрин сергьят эциг. ТахьайтӀа квез герек авазни, авачизни яшайишдин меслятар гзаф арадал къведа. Адет яз, чӀехи несилдихъ аялар тербияламишунин карда жуван фикир ава. Гзаф дуьшуьшра чӀехибуру хтуларни алаз ам ачухарда. Куьне жува-жувак ихьтин гьаларикай фикир ая: аялри надинж амаларзава, диде абур секинариз алахъзава ва чӀурукӀа тухунай ада аялар ширинлухрикай магьрум авунин къурху гузва. Гьа и вахтунда дидединни аялрин арада вичин баянар гваз баде акъваззава: «Куьне дидедиз яб гумир! ЧӀурукӀа тухумир, ахпа куьн морожнияр къачуз фида». Гьа икӀ диде-бубадин кесерлувал квахьзава: аялриз абуруз туьгьметар ийизвайди аквазва ва гьавиляй абурун гафарихъ къиметни жезвач. Гьа икӀ ихьтин месэла къвердавай хци жезва. Куьн икьрар хьун лазим я хьи, чӀехибуруз туьгьметар ва абурулай наразивилер аял алачир чкадал авуна кӀанда. Вахтунин кьитвилиз килигна бязи диде-бубайри чпин аялар яргъал вахтуналди бадедин патав тазва. Абуру акӀ фикирзава хьи, бадедихъ галаз аялриз хъсан жеда. Амма чӀехибуру чеб тухузвай тегьердиз килигна аялри абурулай чешне къачузва. Эгер дидеди ва бубади кӀалахдин къизгъинвал себеб яз бицӀек бадедив тазватӀа, ам патал гьа кӀвалахдикай вичиз виридалайни мукьва инсанар такунин себеб жезва. Идалайни башкъа, эгер чӀехибуру чеб кӀевиз галатзава лугьуз шикаятар ийиз хьайитӀа, аялдиз вичизни зегьмет чӀугваз кӀан жедач. Ибур хъсан гьалар туш. СИФТЕНИ-СИФТЕ жуван рабочий график са мураддихъ рекье тваз ва жезмай кьван мукьвал-мукьвал аялрин патав жез чалишмиш хьухь. Йикъан вахтунда куьн авачирла бадедивай хтулдихъ галаз ацукьун тӀалабиз жеда. Амма мумкинвал хьанмазди аял кӀвализ хутахна кӀанда. Эгер бицӀек диде-бубадихъ галаз чӀехи жез хьайитӀа, вахт алатайла адан кьиле абурун къизгъин кӀвалахдин ва идалай кьулухъ жедай шадвилин гуьруьшдин арада авай алакъа тайин жеда. Амма диде-буба тӀимил акваз аялди бадедихъ ва чӀехи бубадихъ галаз гзаф вахт куьчуьрмишзаватӀа, ада вич диде-буба патал залан пар хьиз гьиссда. Аялдихъ гелкъуьнин карди гьамиша жавабдар къарарар кьабулун истемишда. Эгер абур диде-бубади кьабул тавуртӀа, и кар бадеди гъиле кьазва. Адан тербия лагьайтӀа, патологиядив гекъигиз жедай кьадарсуз еке къайгъударвилелди тафаватлу жезва. Чир хьана кӀанда хьи, диде-бубайри аялдин сагъламвилин гьакъиндай къайгъударвал тамамвилелди чпин хивез къачун лазим я. Эгер куьне са вуч ятӀани тавун тӀалабзаватӀа (тӀуьн тагун, парталар алукӀ тавун, шейэр маса къачун тавун), куьне герек вири шейэр чпи вугана кӀанда. Баде аялдал парталар алукӀиз гьазур ятӀа, ада вуч алукӀдатӀа лагь. Гь�� и тегьерда маса къайгъуярни кьилиз акъудур. Аялдал кьадарсуз гзаф къаюмвал авунни герек авай кар туш. Бадеди вичин хтулдал чими гьаваяр авайлани са шумуд къат парталар алукӀун мумкин я. Сейирдизни аял катиз ва вичивай адав агакьариз тежез кичӀезвайвиляй, бадеди хтул тухузвач ва я адан чкадал са гьихьтин ятӀани кӀвалин везифаяр тамамарзавач. Гьелбетда, адаз аялдиз куьмекар гуз кӀанзава. Амма идакди дидебубаяр патал цӀийи месэлаяр арадал къвезва. Ихьтин шартӀара абурун аялдиз чӀехи жез хейлин четин я эхир. Куьне чӀехибуруз вахт куьчуьрмишун патал жуван кӀвализ атун теклиф ая. Къуй абуруз паталай аялди кӀвале вичи-вич тухузвай тегьер, абурун хиве авай везифаяр чир хьурай. Ахпа квевай бадедивай ва я чӀехи бубадивай чпин кӀвалени и къайдайрал амал авун тӀалабиз жеда. Ахтармишунри къалурзавайвал, диде-бубайрин патав яшамиш жезвай аялрив гекъигайла бадейрин ва чӀехи бубайрин гьамишан къаюмвилик квай гзаф аялар кьадардилай артух куьк хьунин къурхулувал ава. Мергьяматлувал авай яшлу инсанри гзаф вахтара кстах аялриз кӀанивал ийида. Абуруз чизва: чпи кстахвилер авунмазди ва вилерилай накъвар ахъайнамазди абуруз кӀвале къадагъа авунвай тӀуьнар гуда. Гьавиляй чӀехибуруз артухан заланвал авай аялрихъ хьун мумкин тир азарар чир хьана кӀанда (аллергия, диабет, рикӀин кӀвалах къайдадикай хкатун, астма). РикӀел хуьх: алай аямдин дуьньяда сагъламвилиз къурху каш чӀугуни ваъ, калорийрин артуханвили гузва. Аял кӀан хьуникди бадеди адан рикӀе акьур герексуз вуч тӀалабун хьайитӀани кьилиз акъудзава. Гьавиляй баде аялдихъ галаз масакӀа рафтарвал авун патал адав эгечӀзавай тегьер дегишариз чалишмиш хьана кӀанда. Жегьил диде-бубайри бадедиз гузвай дикъет артухаруникди адахъ галаз гьар йикъан алакъаяр хвена кӀанда. Вич кӀанзавайди акуни бадедиз вичин хтулдихъ галаз фикир-фагьум авуна вахт куьчуьрмишиз куьмекда. ЧӀехи пай пенсионеркайри хтулриз тербия гунин месэлайра чпин гъавурдик квайвал гьиссда. Ихьтин гьалара жегьил хизанди жезмай кьван мукьвал-мукьвал чпин дидедиз ва я къаридиз къимет гузвайди, абурун уьмуьрдин тежрибадиз гьуьрмет ийизвайди тестикьарна кӀанда. Бадедин артухан къаюмвилин вилик пад кьаз кӀан хьуникди адакай тамамвилелди къерех жемир. Квез гьихьтин куьмек герек ятӀа тайинар авурдалай кьулухъ адавай ам тӀалаба. И вахтунда куьмекдай бадедиз чухсагъул лугьузни рикӀелай ракъурмир. Бадеди, дидеди хьиз, вичин аял чӀехи хьун четиндаказ кьабулзава. Гьавиляй гзаф дуьшуьшра абуруз гьамишан гуьзчивилик ва критикадик а кар кьатӀуз кӀанзавач хьи, чпин руш ва я хва чӀехи хьанва ва абурувай къарарар чпивай кьабулиз, гьакӀни жуван уьмуьрдал идара ийиз жезва. Бес рафтарвилерин гьи жуьре хъсанди я? Гьа икӀ, дуствилин алакъаяр гьамиша тебрикзава. ЧӀехи несилдихъ азад вахт гзаф ава ва адавай хтулрихъ галаз саналди тир ял ягъун итижлудаказ тешкилиз жед��. Аялар чпин рикӀ алай кеспидал ашукьар авуртӀани хъсан я. Месела, эгер бадедин рикӀ бустанда кӀвалахунал алатӀа, адавай хтулар вичихъ галаз тухвана абур зегьметдив вердишариз жеда. Эгер чӀехи бубадин рикӀ автомобилрал алатӀа, ада и кеспидал аялрин патайни итиж арадал гъун хъсан кар я. И жуьреда азад вахт куьчуьрмишуни аялрин кьатӀунар артухарзава ва чӀехибурухъ галаз авай рафтарвилер мягькемарзава. Эгер чӀехи несилдиз хтулрин психологиядин гьал гьакъикъатдани важиблу ятӀа, чӀехибуру гьуьжетар арадал атун тавун патал вири жуьредин алахъунар авуна кӀанда. Идалайни гъейри, аялар вири патарихъай вилик фин ва абурухъ уьмуьрда агалкьунар хьун патал агалкьзавай несилдиз къулай шартӀар яратмишунихъни еке метлеб ава…
+са гъвечӀи турбада аваз кьел холодильникдин морозильникда къурда. Ахпа ам кьилин кукӀвал эцигна, вилер акьална, цӀудалай садал къведалди гьисабда. Са шумуд декьикьадилай кьилин тӀал секин жеда.*
+ва кьил гижи тахьун патал, кьурурнавай жикӀияр куьлуь авуна, зур литрдин банка ацӀурда, винелай пудан кьве паюниз эрекь илична, гьар юкъуз юзуриз кьве гьафтедин вахтунда мичӀи чкада хуьда. Ахпа ам куьзна, шекердин са кӀусунал 20 стӀал вегьена ишлемишда.*
+тӀимил хьана, иммунитет агъуз аватна, инсанди вич зайифдаказ гьиссдайла, агъадихъ галай рецептдикай менфят къачуда: 1 кг клюквадал, 1 кг кӀусарнавай ичерал, 2 истиканда авай кӀерецдин куьлуь авунвай хвехверал 2,5 кг песокдикайни са истиканда авай цикай гьазурнавай шире илична, 5 декьикьада ргада. Гьар экуьнахъ фу недалди вилик хуьрекдин са тӀуруна авайди чими цихъ галаз хъвада. Са гьафтедилай куьне бедендин къуват артух, гуьгьуьл ачух хьанвайди гьиссда.*
+авай гзафбуруз картуфдикай хийир жедайди чидач. Картуфдин чкалрик гзаф кьадар калий ва чи бедендиз бес тежезвай жуьребажуьре хийирлу маса шейэрни гзаф ква. Гьелбетда, картуфар жува битмишарнавай химикатар квачирбур хьун лазим я. Адакай дарман икӀ гьазурда: чуьхвена михьи авунвай 4-5 картуфдин чкалрал 0,5 л яд илична, 15 декьикьада ргада. Ахпа ам куьзна, къурна, фу недалди вилик са истикандин кьатӀа авайди хъвада. Ихьтин къаришмади дамарра ивидин гьерекат агъузарда ва рикӀин кӀвалахни хъсанарда.
+М.НАРИМАНОВ,ЖУРНАЛИСТ-ПЕДАГОГ, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Жегьил хизанда аял пайда хьайила, гзаф бадейри бицӀекрихъ гелкъуьна ва тербияламишуна чпин куьмек теклифиз эгечӀда. Амма, гьайиф хьи, абуру кӀвалахдал фидалди чпиз аялрин дидейри ва бубайри гузвай меслятрал тек-бир дуьшуьшра амалзава. И себебдикди гзаф вахтара гьуьжетар арадал къвезва.
+Духтурвилин сенят дуьньяда лап къадим ва эвелимжибурукай сад я. Адав вири девирра кьетӀен гьуьрметдивди эгечӀзавай. Эгер адетдин инсанди са кас дуьшуьшдай хьиз къутармишайтӀа, адаз игитдиз хьиз килигиз, тебрикда, наградаяр гуда. Амма духтурдиз инсандиз куьмекун, ам сагъарун, къутармишун гьар йикъан адетд��н кар я. Гиппократан кьинез вафалу, гъилер ва намус михьи гьахьтин духтур герек макъамда вал ацалтун инсандин бахт я. И сеферда, Аллагьдиз шукур хьуй, зи бахтуни гъана. ТахьанайтӀа вил амачиз амукьдай. Багъда кӀвалахдайла вилиз хасарат хьана, тади гузвай. Гьар вацран эхиримжи гьяд юкъуз Ахцегьа медицинадин «Самур» комплексдиз Махачкъаладай И.Ш.Исмаилован тӀварунихъ галай «Медицинадин вилик фенвай технологийрин центрдай» пешекар къвезвайди чиз, зун гьадан патав фена. Сад лагьай мертебадин дегьлизда, офтальмологиядин кабинетдихъ 4-5 кас азарлуяр мадни галай. Нубат атайла, юкьван буйдин, ачух чинал мили хъвер алай жегьил духтурди зун хушдиз кьабулна. Дикъетдивди яб гана, вилер ахтармишна. «Хъсан хьана вун вахтунда атана. Вилин сетчатка къазунва. Пака, гьяддиз, Махачкъалада чи клиникади квалахзавач. Ислендин сятдин кӀуьдаз зи кьилив ша, лазердин операциядин чарасузвал ава. Гьакьван чӀавалди кӀелдай, гьатта телевизордиз килигдай ихтиярни авач, чин винелна къатук, ял ягъа жуваз», - лагьана, ада талукь тир справка кхьена. Куьрелди, духтурди лагьайвал авуна, ада лазердин операция лап хъсандиз кьиле тухвана. СтӀун повязкани эциг тавуна, дарманар-вилин стӀалар кхьена, талукь тир теклифар-назначенияр авуна, гьа юкъуз кӀвализ аххъайна. Са вацралай ахтармиш хъувурла, вил хъсан хъхьанвай, амма са тӀимил амай квахьиз. КӀусни дамах, такарбурлувал гвачир бажарагълу офтальмохирург духтурдин кӀвалах-хъсанвал рикӀелай алудиз жедани кьван, за адаз жуван ва, малум хьайивал, адан кьезил гъиликай куьмек хьайи цӀудралди Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районэгьлияр-пациентрин мецелай чухсагъул малумариз кӀанзава. Сагърай вун, Шамиль Мегьамедович, чӀехи гьарфунилай тир инсанвилин къени къилихрай, духтурвилин виниз тир пешекарвиляй, масадан дердидикай къайгъу чӀугунай. КӀВАЧЕЛ-ГЪИЛЕЛ кьезил, кар алакьдай бажарагълу пешекар, чкадал жемятдиз куьмек жери вилерин хъсан духтур алачиз акурла, вацра садра кьван хуьруьн чкадиз къвез, инсанриз куьмекун – им еке шадвал, Аллагьдин патай гунуг я. Къуй ваз чандин сагъвал, яргъи ва хушбахт уьмуьр ва халкьдиз медицинадин рекьяй къуллугъунин карда лезет гурай. Амин! Чухсагъулвилин хуш келимаяр чаз гьакӀ Ахцегьа медицинадин «Самур» центр эцигна кардик кутунвай кьегьал хва Жигерхан Сулеймановаз ва Махачкъаладай бажарагълу духтурдиз теклифнавай «Самур» медцентрдин кьилин духтур Гуьльнара Магьмудовадизни лугьуз кӀанзава. Куьруь къейд. Вичикай ихтилат физвай тарифлу офтальмолог духтур Абдуллаев Шамиль Мегьамедович 1982-йисуз Махачкъалада, зегьметкеш медени хизанда (буба полициядин отставкада авай полковник я) дидедиз хьана, ери-бине Хив райондин Кулик хуьряй я. 1999-йисуз Махачкъаладин 30-нумрадин школа, 2005-йисуз Дагмедакадемия агалкьунралди акьалтӀарна. Махачкъалада вилерин азаррин клиникада интернатура кӀелай 2006-йисалай Махачкъалада «Медицинадин вилик фенвай технологийрин центрда» кӀвалахзава. Медицинадин курсара «Лазерная хирургия флуоресцентная ангиография» методикадай пешекарвилин дережа хкажайвилин сертификат къачунвай вини дережадин квалификациядин жегьил духтурдал эхиримжи йисара лазердин офтальмохирургиядин отделениедин заведишвилин жавабдар къуллугъ ихтибарнава. - Ахцегьа, санлай Самур дереда жемятдиз офтальмолог духтурдин игьтияж ава лагьана, цӀийиз ачухнавай «Самур» медкомплексдиз теклифайла, завай «ваъ» лугьуз хьанач. Ингье, саки 5 йис я, за гьар вацран эхиримжи гьяд юкъуз (масакӀа жезвач) жуван алатарни гваз атана, ана пакаман сятдин муьжуьдалай эгечӀна, яргъи югъди азарлуяр кьабулзава. Парабуруз гьа чкадал куьмекзава ва 40 далай артух азарлуйриз, Махачкъаладин клиникадиз теклифиз, вилерал лазердин гьар жуьре операцияр авунва. Ахцегьа гьуьрметлудаказ кьабулзавай тегьердал ва азарлуяр кьабулун патал яратмишнавай къулай шартӀарал зун рази я, пара кьадар сагърай!, – лугьузва духтурди.
+- Шамиль Мегьамедович, вилерин духтур яз, ваз чи жемятдихъ элкъвена лугьудай гаф-теклиф аватӀа, буюр.
+- АЛЛАГЬ-ТААЛАДИН инсандиз вичин беден аманат яз ганва, гьавиляй хасарат тахьун патал адав игьтиятлудаказ эгечӀна, хвена кӀанда. Гележег хатабаладикай хуьдай, азаррин вилик пад кьадай медицинадинди я. Инсанри чпи-чеб гьикьван тӀебиатдив кьадайвал яшамиш жез, уьмуьрдин сагълам къайда тухвайтӀа, гьакьван абур сагълам жеда, духтуррин куьмек герек къведач. Им сад. Кьвед лагьайди, чи дагъвийрик са хесет ква: са гьихьтин ятӀани хасаратвал (месела, вилериз), кефсузвал хьайила, вич-вичелай хъсан хъижеда лугьуз ацукьда. Им еке гъалатӀ, ягъалмишвал я. Кефсуз хьайила ва я кьилел са дуьшуьш атайла, духтурдин кьилив вахтунда атана кӀанда.
+- Ял ядай юкъуз хушуналди яргъал мнзилдиз къвез, чи жемятдиз куьмек ийизвай ва духтурвилин хъсан насигьтат-меслятрай вун пара кьадар сагърай, гьуьрметлу духтур!
+Гатфарин вахт. Дагъдин гирведилай элячӀна, Шекидихъай яйлахриз суьруьяр хкведайла, ахцегьви Султанов СултӀанмежидан гьаятда дуьшуьшдай хьиз са хеб гьатда. Иеси хкведатӀа лугьуз, вил алаз акъвазай кьве йикъалай бугъаз тек гьайван ада вичин дуст чубан Асадал тапшурмишда.– Чан дуст, мад ваз чида хьи, зун хиперин кар чидай кас туш. Кьисметди ганвай и са хеб жуван суьруьдик кутур ман, – тавакъу ийида.– Башуьсте, дуст кас. Гьам патал за ви кефи хадани, – рази жеда чубан. Са йисалай нубатдин сеферда хеб куьчар хъувурла, Асада СултӀанмежидаз «Яда, атана жуван хипен рабатвал хъия, ада кьветхверар ханва» лугьуда. Амма СултӀанмежида «Чан дуст, гьелелиг са йисуз вав гамукьрай, исятда заз абурун къайгъу чӀугвадай мажал авач», – жаваб гуда. Гьа икӀ, гьар сеферда Шекидихъай хтайла, теклифиз – «ваъ» лугьуз, акуна-такуна, 4-5 йис алатда. Эхирни зарафатсуз туьнт жеда Асад вичин муьфтехур дустунин амалрал.– Яда, ви са хипекай 70 гьайван хьанва, завай мад хуьз хъижезвач, къе жуван гьайванрин аявал хъувуртӀа хъувуна, тахьайтӀа за жуваз чирвал ийида, – кьетӀивилелди исетмишда чубанди нубатдин сеферда яйлахдиз хтайла.– Хъсан я, пака за абур ви суьруьдикай хкудда, – меслят жеда дустар. Дустарин арадин итижлу сав-дадикай хабар авай са къуншиди гьа и юкъуз Асад гъавурдик кутада.– Яда, цавай аватна сиве гьатай са хипекай 70 гьайвандин тамам суьруь гьакӀа вахкуз вун ахмакь хьанвани? Ада харж авур пул, чандал акьулдур гуж авани? Ваъ. Куь арада икьрардин са чар-цӀар кьванни авани, авач. Гьавиляй, вакай зун хьайитӀа, валлагь-биллагь, гьич садни вахкудач. Ви зегьметдин гьайванар ваз гьалал я.– ГьакӀ жедани, я стха, за хуьда лагьана хиве кьун хьана эхир, – кьве рикӀин жеда дуьзенивал гвай чубан. Амма къуншиди ам вичин гьахъвилихъ инанмишарна, гьайванар вахкун тийидайвал жеда. Месэла икӀ гуьзет тавур патахъ дегиш хьана акур СултӀанмежида гафарал чӀалав къвен тийизвай вичин дуст суддив вугуда. Гьелбетда, къазидини Асад гьакьарна. Чанда ажугъ аваз кӀвализ хъфида СултӀанмежид. ПАБ-АЯЛДИЗНИ сеперар гана, фуф ягъиз, яргъи дегьлизда къекъведа ам вуч ийидатӀа чин тийиз.– Я стха, гьикӀ хьана ви суддуван, – туьнт къилихрин чӀехи стхадин мецикай кичӀе тиртӀани, хабар такьуна акъвазиз жедач Юсуфбегавай.– СакӀани, гьа атайвал хъфена, – себ кваз наразивилин жаваб гана СултӀанмежида. Эхь, пара кӀан хьайила, тӀимилни, тӀимил кӀан хьайила цӀимилни жагъидач. Гьар са куьниз вичин кьадар-дережа ава, – лугьудай бубайрин гьахълу келимайрал амал тавуни кьилел хата-бала ГЪИДА.∗КУВЕЙТ Азиядин девлетлу, амма гъвечӀи уьлкве Я.∗ИРАК, Саудовский Аравия Кувейтдин сергьятрив гвай къунши уьлквеяр Я.∗КУВЕЙТДА официальный чӀалар кьвед ава: араб ва ИНГИЛИС.∗“КУВЕЙТДИН динар” и государстводин пул я. Ам дуьньяда виридалайни багьа пул (валюта) яз ГЬИСАБЗАВА.∗И уьлкведиз жезвай хийирдин 95 процент маса гьукуматриз нафт маса гуни ТЕШКИЛЗАВА.∗И уьлкведа сиясатдин партияр авач, къанундалди къадагъа Я.∗КУВЕЙТДА эмир (регьбер) вирибурун иштираквал авай сечкийрин куьмекдалди ХКЯЗАВА.∗И уьлкведин агъа кӀанин пенсиядин кьадар 3 агъзур доллар Я.∗КУВЕЙТВИЙРИ тӀуьниз гзафни-гзаф гьуьлуьн суьрсетар ИШЛЕМИШДА.∗ИНА ички маса гун ва я хъун къадагъа я, уьлкведа ислам-дин къанунрал АМАЛЗАВА.∗КУВЕЙТДИН агьалияр патал медицинани образование пулсуз Я.∗КУВЕЙТДИН халкьдикай 70 процент масанрай куьч хьанвайбур Я.∗ИНА аялриз 26 йис тамам жедалди пособияр ГУЗВА.∗КУВЕЙТДИН ватандашвал къачун саки намумкин кар Я.∗ЭГЕР чкадин духтурривай начагъ кас сагъариз жезвачтӀа, ам маса уьлкведиз ракъурзава. Гьа са вахтунда вири харжияр гьукуматди вичин хивез КЪАЧУЗВА.∗КУВЕЙТДА коммунальный къуллугърин гьакъи гьукуматди ГУЗВА.∗ЭВЛЕНМИШ жезвай жегьилриз и уьлкведа гьукуматдин патай са шумуд агъзур доллар пишкеш яз ГУЗВА.∗КУВЕЙТДА ракьун рекьер ерли АВАЧ.∗ИНА кьуд миллионни зуралай гзаф агьалияр яшамиш жезва.
+Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханова и мукьва чи райондин образованидин 11 идарадиз школадин доскаяр пишкешна. Вичин сечкийрилай виликан программадин сергьятра аваз ада райондин кьилдин школайриз ва алава образованидин идарайриз гун хиве кьур цӀийи доскаяр ракъурна. Райондин образованидин 11 идаради гьеле цӀийи 20 доскадикай менфят къачуз эгечӀнава. Чна, райондин образованидин идарайрин регьберри, агалкьзавай несилдин патахъай къайгъу чӀугунай Мегьамед Магьмудовичаз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарзава.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+- ШейтӀандиз кичӀе я Иблисдихъай.- ГьикӀа?! Жеч яда! Абур кьведни сад я КЬВАН!-ТУ-УШ! ШейтӀан, вичин шейтӀанвал авуна – алдатмишна, вичин кар туькӀвена, алатда, элясда, Иблисди, тавламишни авурла, гьеле кьулухъай хъуьрез, масани хгуда.***- Яда, вун гьакьван яцӀу хьанвани, хва текьейди, вуна, вав рахадайла, чин анихъ ийиз жавабар гуз, гьисаба амачни чун?- ЯтӀа, вири хьиз, ара-къайда хуьз акъвазна, рахух ман! Ваз ким дар хьанвани, фуф ацалтна, кӀуф зи чинал эциг тавуртӀа, ваз дуьньяда авай тӀугъвалрикай хабар авайди тушни?! Гьакьван гьафил жедан итим?!
+«Сад тир Россиядин» 21 йис: партиядин итижар инсанрин итижар я!
+Райондин кьиле акъвазна чӀугур гьакъисагъ зегьметдай адаз сагърай лагьана
+Алай йисан 1-декабрдиз «Сад тир Россия» Вирироссиядин политический партия тешкилайдалай инихъ 21 йис тамам хьана. Идахъ галаз алакъалу яз партиядин вири общественный приемныйра агьалияр кьабулунин рекьяй Декадаяр кьиле тухуда. Москва шегьердин Думадин «Сад тир Россия» фракциядин членар тир депутатри къейд авурвал, и партия уьлкведа политикадин кьилин къуват жезва ва РФ-ДИН миллионралди агьалийри адан тереф ХУЬЗВА.«САД тир Россия» РФ-ДА, шаксуз, политикадин рекьяй лидер я! Партиядин 21 йисан тарих – им вири Россиядин тарих я: адан кӀвалахдин кьилин хилер чи уьлкве арадал хкун ва мягькем хьун, алай аямдин политикадин системадин ва Россиядин парламентаризмдин бине арадал атун я. «Сад тир Россияди» Россиядин миллионралди агьалияр: жегьилар ва ветеранар, алимар ва духтурар, рабочий пешейрин инсанар ва яратмишдай интеллигенция, карчияр, гражданвилин активистар саднава. Вичикай инал суьгьбет физвай партиядин мурадар уьлкведин гьар са агьали патал важиблубур ва гъавурда акьадайбур я. Абур чи милли лидер – Россиядин Президент Владимир Путина тайинарнава. Абурукай кьилинбур инсанрин таъмин дуланажагъ ва чи уьлкведин хизанрин агьваллувал хъсанарун я. И партиядин вири къарарар ва инициативаяр гьакъикъатдани халкьдин патахъай къайгъударвалзавайбур я. Абурукай яз социальный метлебдин бюджет, россиявийрин гьакъиндай къайгъударвал авун ва абурун тереф хуьн, вилик тухунин милли проектар къалуриз жеда. Са жизвини артухан��ал квачиз тестикьариз жеда хьи, партиядин итижар инсанрин итижар я. Инанмиш я хьи, «Сад тир Россия» политикадин партиядин яратмишдай зурба къуватди уьлкведин абадвилиз къуллугъда. «Сад тир Россиядин» 21 йис тамам жезвай юкъуз «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядани агьалияр кьабулунин Декада кьиле фида. Агьалияр йикъан сятдин 14:00 далай 17:00 дал къведалди кьабулда.
+Дагъустан Республикадин военный комиссариатди хабар гузвайвал, Россиядин Президентди 2022-йисан 21-сентябрдиз акъудай Указдал асаслу яз, мобилизациядай чпиз аскервилин къуллугъдал эвер ганвай ксариз чарар ракъурун патал почтадин сад тир адрес кардик кутунва. ИкӀ, чарар ва чпин заланвал кьве килограммдив къведалди тир бандеролар «Россиядин почтадай» агъадихъ галай адресдиз ракъуриз жеда: 103400, Москва-400. И чӀавуз гьакӀ аскердин тӀвар, фамилия, бубадин тӀвар ва ада къуллугъзавай аскервилин часть къалурзава.
+6-декабрдиз райондин активдин нубатдин совещание, сифте гаф рахуналди, депутатрин Ахцегь райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаева ачухна. Ада хабар гайивал, Ахцегь райондин кьил Осман Магьмудович Абдулкеримов вичин хушуналди кӀвалахдилай элячӀнава. И месэладин гьакъиндай къе, 6-декабрдиз, эверай райсобранидин заседанидал ада вичин кьетӀи фикир раижна. «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин везифаяр вахтуналди, яни сечкияр тешкилдалди, Вадим Абдулхаликьович Агъасиева тамамарзава. Ахпа гаф О.М.Абдулкеримова къачуна.– Гьуьрметлу юлдашар, эхь, къе зун жуван хушуналди райондин кьилин везифайрикай къерех жезва. За жув бахтлу ксарикай сад яз гьисабзава, вучиз лагьайтӀа халкьди, республикадин руководстводи зал зурба тарих авай, гьар жуьре рекьерай лайихлу гзаф ксар акъатай, Советрин Союздин Игитар тир В.Эмированни Гь.Алиеван, зегьметдин Игит С.Ферзалиевадин, РФ-ДИН Игит Энвер Набиеван (вирибурун тӀварар кьадач) ватан Ахцегь район ихтибарна ва и ихтибардиз зун вафалу хьана. Куь куьмекдалди и четин макъакмда 9 йисан къене чалай алатай 30-40 йисуз тахьай хьтин еке крар бажармишиз алакьна: кар алакьдай пешекаррин команда яратмишна, цӀийи школаярни, аялрин бахчаярни, футболдин майданарни, гьатта Кьиблепатан Дагъустанда авачир хьтин зурба спорткомплексни эцигна, куьчеяр асфальтламишна, вири школаяр ва РДК-ДИН дарамат капитальныйдаказ ремонтна… Виридаз аквазва, зун михьидаказ ва намуслудаказ кӀвалахиз, Ахцегьрал виликан машгьурвал хкиз, ам шегьердиз ухшамишиз хъийиз алахъна. Авайвал лагьайтӀа, зи фикирдик кваз акакь тавур анжах са кар ама: Рутулай цӀийи водопровод гъана хьиз, Ахцегьар хъвадай михьи целди тамамвилелди таъминарун. Хиве кьазва хьи, гьа кардани за куьмек хъийида. Халкьдин яшайишдин метлебдин важиблу и вири месэлайра заз куьмекар гайи кьиле райсобранидин председатель АБДУЛКЕРИМ Нажмудинович аваз депутатрин корпус, Ахцегьрин ЖуьмямискӀиндин имам Гьажи Абдулашим, заз сифте йикъ��лай камаллу меслятчи хьайи Алмас Исмаилович, АНО «Возрождение» фондунин председатель Къардаш Гьарунович, агъсакъалрин Советдин председатель Къеземет Мирзаевич (вирибурун тӀварар кьадач) пара кьадар сагърай! Гьуьрметлубур, вичин вахтунда зун жуван хушуналди райондин кьилин четин ва жавабдар къуллугъдал атана ва къе жуван хушуналди, рикӀе буржи тамамариз алакьунин гьиссер аваз хъфизва. Санлай къачурла, Ахцегьар ва ахцегьвияр, гьакъикъатдани, гъавурдик квай, къанун-къайдадиз табий, авур хъсанвал чир жедай, медени, зегьметкеш жемят тирди заз тестикь хьана. Нагагь завай хьайи са къелет аватӀа, са нин ятӀани кефиник бинесуздаказ хкӀун хьанатӀа, гъил къачу. Осман Магьмудовичакай, адан 9 йисан кӀвалахдин нетижайрикай хуш келимаяр гваз трибунадихъ райондин агъсакъалрин Советдин председатель Къ.Къеземетов, искусствойрнин школадин директор М-З. Гьажиев, Ахцегьрин 3-школадин директор М.Рамазанова, райондин Общественный палатадин председатель А.Исмаилов, зегьметдин ветеран А.Шуаев, райондин дишегьлийрин Советдин председатель Т.Муспагьова, райондин культурадин Управленидин начальник Къ. Гъаниева ва маса юлдашар экъечӀна. Абуру чпин ва вири районэгьлийрин патай О.М.Абдулкеримоваз сагърай лагьана.
+Осман Магьмудович Абдулкеримов 1968-йисан 2-июндиз Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьре дидедиз хьана. 1985-йисуз ам Волгоград шегьердин хуьруьн майишатдин институтдик экечӀна. 1986-йисалай 1988-йисалди О.М.Абдулкеримова Советдин Армиядин жергейра къуллугъна. Ахпа ада институтда кӀелун давамарна. 1992-йисалай «Хрюгский» совхозда рабочийвиле кӀвалахиз эгечӀна. 1997-йисалай О.Абдулкеримовакай гьа и совхоздин директор хьана. 2002-2004-йисара ада «Хрюгский» СПК-ДИН председателвал авуна.2004-йисуз «финансар ва кредит» пешедай финансрин ва праводин Институт куьтягьайдалай кьулухъ О.М.Абдулкеримова РФ-ДИН МНС-ДИН РД-ДА авай 20-нумрадин районрин аралух инспекциядин буржар къайдаламишунин рекьяй отделдин начальникдин заместителвиле кӀвалахна. 2006-йисан июндилай адакай Россиядин ФНС-ДИН РД-ДА авай 1-нумрадин МРИ-ДИН руководителдин заместитель хьана. 2007-йисалай ам гьа и идарадин начальниквиле тайинарна.2007-йисуз О.М.Абдулкеримов «юриспруденция» пешедай Южный федеральный университетдик (Ростов шегьер) экечӀна. 2009-йисан майдин вацра ам Дагъустан Республикадин Гьукуматдин Кьилин куьмекчивиле тайинарна. 2013-йисан октябрдиз О.М.Абдулкеримов «Ахцегь район» МО-ДИН кьилин къуллугъдал хкягъна. Эвленмиш хьанва, ада кьве аялдиз тербия гузва.
+Ахцегьа – Гь.А.Гьажибегован тӀварунихъ галай конкурс
+Гъилевай йисуз чна лезгийрин машгьур алим (Дагъустанда филологиядин илимрин кандидатвилин дережа къазанмишай сифте кас), драматург ва общественный деятель Гьажибег Агьмедханович Гьажибегов дидедиз хьайидалай инихъ адан 120 йисан юбилей къейдзава (1902-1941). Латин гьарфарин бинедаллаз лезги алфавит ту��кӀуьрай, 1927-йисуз Москвада «Лезги шаиррин эсерар» тӀвар алаз лезги чӀалал сифте ктаб акъудай, 1928-йисуз сифте яз дидед чӀалал «ЦӀийи дуьнья» газет тешкилна, адан редактор хьайи баркаллу ахцегьвидин къамат чи рикӀера эбеди амукьда. Алимдин уьмуьрдинни яратмишунрин рехъ чирунин, жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин, абур дидед чӀаланни литературадин месэлайрал ва милли журналистикадал желбунин мураддалди 30-ноябрдиз Ахцегьрин В.Эмирован тӀварунихъ галай 2-нумрадин юкьван чирвилерин школада адан юбилейдиз талукь конкурс кьиле ФЕНА.«ГЬАЖИБЕГ Гьажибегов – лезги публицистикадин къагьриман!» девиз-лишандин конкурсдин тешкилатчияр Махачкъалада лезгийрин культурадинни просвещенидин Алкьвадар Гьасан Эфендидин тӀварунихъ галай Центр ва республикадин «Лезги газетдин» редакция яз, ам Ахцегь райондин образованидин Управленидин, «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин куьмекдалди хъсандиз бажармишна. Конкурсда райондин школайрин 9-11-классрин аялри (гьар са классдай – 1 аял, вири – 35) иштиракна. Жюридин председатель РУО-ДИН начальник Халидин Эльдаров, членар – «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиев, РУО-ДИН ИМЦ-ДИН начальник Заира МутӀалибова, ИМЦ-ДИН методист Ильмара Велиева. Аялар кӀвалахдив эгечӀдалди вилик (абуру Махачкъаладай ракъурнавай 25 суалдиз жаваб гана кӀанзавай) Гьажибег Гьажибеговакай ва конкурсдин шартӀарикай РУО-ДИН начальник, педагогвилин илимрин кандидат Халидин Эльдаров рахана. Манийвал тахьун патал кьилдикьилди ацукьнавай аялрилай конкурсдин тапшуругъар зур сятдин мудатда тамамариз алакьуналди, абуру чпиз милли публицистикадай хъсан чирвилер авайди къалурна. Нетижада гъалибвилин 1-чка Къурукаларин школадин 9-классдин ученица Ханум Эльдаровади, 2-чка Ахцегьрин 2-нумрадин школадин 11-классда кӀелзавай Милана Агьмадовади ва 3-чка Ахцегьрин 1-школадин 10-классда кӀелзавай Ханумсултан Генжалиевади кьуна. 1,2 ва 3-чкаяр кьур абур лезгийрин культурадинни просвещенидин Алкьвадар Гьасан Эфендидин тӀварунихъ галай Центрдин (директор М.И.Ибрагьимов) патай талукь тир дережадин дипломризни 7, 5 ва 3 агъзур манат пулдин пишкешриз лайихлу авуна.
+СКФУ-ДИН экспертрин дестеди Кеферпатан Кавказдин федеральный округдин, гьа жергедай яз Дагъустан Республикадин туриствилин индустриядин еке ахтармишун кьиле тухвана. Каспий гьуьлуьн къерехда авай цӀийи курортдикай региондин туриствилин хиле кьилинди жеда. Идан гьакъиндай Кеферпатан Кавказдин федеральный университетдин информациядин ва общественностдихъ галаз алакъайрин рекьяй Управлениди хабар гана. Гьа икӀ, СКФУ-ДИН маркетологрин рабочий дестеди РД-ДА туриствилин индустрия вири патарихъай ахтармишна. И вахтунда туриствилин ресурсриз ва игьтияжриз анализ гана, гьакӀни туризмдин ва мугьманпересвилин хилер вилик тухунин рекьер тайинарна. Экспертрин гьисабралди, Дагъустандихъ вири патарихъай къулай шартӀар, чими гьуьл, тӀебиатдин ва культурадинни тарихдин объектар ава. Абуру туризмдин вири жуьреяр вилик тухун патал инсанар чпел желбзава. Республикада тӀебии сагъламардай ва рекреационный ресурсар ава. Абурун бинедаллаз санаторно-курортный къурулуш яратмишнава. Дагъустанда 2022-йисан эхирдалди 434 санаторно-курортный идара ава. Абурукай «Дагъустан», «Каякент», «Каспий», «Къизилдин къумар», «Чайка», «Ахты», «Берикей» ва хейлин масабур виридалайни машгьурбур я. Акуша районда авай «Чиндирчеро» тӀвар алай дагъдин лыжайрин курортдихъ лап еке машгьурвал ава. Культурадинни ял ядай метлебдин идараяр 5 госмузейдикай, концертар гудай 11 залдикай ва 12 театрдикай ибарат я. Республикадин территорияда федеральный метлебдин культурадин ирсинин 1933 объект, региондин метлебдин тарихдин ва архитектурадин 4514 памятник ва тӀебиатдин 306 объект ава. – Дагъустан къенепатан туризмдин машгьур терефрикай сад я. 2022-йисуз ада 1,5 миллиондив агакьна туристар кьабулна. Пешекаррин фикирдалди, алай йисуз республикадиз саки 2 миллион турист къведа. Йисан вахтунда туриствилин операторрин кьадар саки 2 сеферда артух хьана. Идани республикадиз къвердавай гзаф туристар атуникай лугьузва, – баянар гана экспертрин рабочий дестедин руководитель, СКФУ-ДИН инновационный инженериядин ва мугьманпересвилин технологийрин факультетдин декан Елена Семеновади.– Туризмдин гьар жуьреяр вилик фин республикадин конкурентвилин артуханвал я. СКФУ-ДИН экспертри винел акьулд авурвал, ял ядай жуьреяр хкядайла, 41 % мугьманриз культурадинни чирвилер къачудай туризм, 18 процентдиз сагъламардай ва 38 % мугьманризни пляжрин ял ягъун бегенмиш я. Республикадин килигуниз лайихлу асул чкаяр агъадихъ галайбур я – Сулакдин каньон, Къарадахдин теснина (дар ара), Сары-Кум Бархан (къумадин тепе), «Нарын-Кала» къеле, Гамсутль, Кубачи хуьрер, экраноплан «Лунь». Регионда туризмдин культурадинни чирвилер къачудай маршрутрин умуми кьадарди 70 далай гзаф тешкилзава, – къейдна Елена Семеновади. Алай вахтунда республикада Каспий гьуьлуьн къерех вилик тухунин проектдикай туризмда асулди хьанва. 2022-йисан августдиз Ростуризмди Дагъустанда цӀийи курорт яратмишунин тапшуругъ гана. Вичин инфраструктурадин дережадиз килигайла ам Сочидив гекъигиз жеда. Проектдин бюджетни 5 миллиард доллардиз барабар я. СКФУ-ДА къейдна хьи, Дагъустандин туриствилинни рекреационный комплекс гележегда вилик тухун патал мугьманханаяр, рекьер, коммуникацияр эцигуниз хейлин инвестицияр герек я. Гьавиляй туризмдин ва ял ягъунин цӀийи жуьреяр ишлемишна кӀанда. Ингье абур: – туризмдин ва мугьманпересвилин хиле кӀвалахдай цӀийи чкаяр яратмишун;– республикадин экономикадиз инвестицияр желбун;– туризмдин сервисдин дережа хкажун ва ам кадрийралди таъминарун;– тарихдин архитектурадин сред�� арадал хкун. Алава хъийин, республикадин Минтуризмдин делилралди, 2018-йисуз Дагъустандиз 700 агъзур касдив агакьна туристар атана. 2019-йисуз абурун кьадарди 850 агъзур кас, 2020-йисуз 840 агъзур кас тешкилна, 2021-йисуз лагьайтӀа, республикадиз 1,1 миллион касдив агакьна туристар атана. Алай йисуз и рекъемди гьеле 1,5 миллион касдилай гзаф тешкилзава.
+Луткунрин хуьр, агьалийрин кьадардал атайла, Ахцегь районда кьвед лагьай хуьр я. Эхиримжи йисара ина хъсанвилихъ дегишвилер хьанва. Месала, шаз девирдин истемишунрив кьур мини-футболдин майдан ва ял ядай парк эцигна. Икьван чӀавалди, хуьруьн аялри 1928-йисуз эцигнавай куьгьне, дарискъал дараматда пуд сменада чирвилер къачузвайтӀа, алай йисан 1-сентябрдиз Луткунрин хуьре иллаки шадвилин мярекат кьиле фена. Республикадин «Образование вилик тухун» госпрограммадин сергьятраваз 400 ученикдин чка авай, 5 корпусдикай ибарат, школадин зурба дарамат эцигна. Гила ина гьам муаллимриз кӀвалахун ва гьам аялри дурумлу чирвилер къачун патал герек тир вири шартӀар яратмишнава. Школада исятда 340 аялди кӀелзава, ибурукай 45 аял цӀийиз кӀелиз чирзавай сад лагьай классдин ученикар я. Зун умудлу я хьи, чи хуьре школадин дарамат хьиз, бицӀекар патал аялрин бахчадин хъсан са дараматни эцигда. Къуй Луткунрин хуьре аялриз хъсан тербия ва ерилу чирвилер къачудай тарифлу шартӀар хьурай!
+Гьакъисагъ зегьметдиз – лайихлу къимет!
+Дагъустанди дуьгуьдин бегьерар кӀватӀ хъувунин рекьяй Россияда 2-чка кьунва. Мелиорация вилик тухуни хъсан бегьерар вахчуниз таъсирзава. Идан гьакъиндай РДДИН Гьукуматдин Председатель Абдулмуслим Абдулмуслимова Дагъустандин Кеферпатан зонада хуьруьн майишатдин производство вилик тухунин месэлайрай кьиле фейи совещанидин вахтунда лагьана. Ада гьакӀни къейдна хьи, уьлкведи куьмек гунин серенжемар себеб яз, 2013-йисалай регионда дуьгуьчивал кӀвачел ахкьалтиз башламишна. «Амма республикадин руководстводи 2019-йисуз РД-ДИН бюджетдай куьмек агакьарунин къарарди дуьгуьчивал вилик тухуниз виридалайни гзаф таъсирна. И вахтунда мелиорациядин комплекс вилик тухуниз 500 миллион манат чара авунай, 2020-йисуз лагьайтӀа, 300 миллион манат. И такьатрин асул пай (73 %) майишатрин къенепатан мелиорациядин сеть капитальный ремонтдай акъудуниз ва дуьгуьчивилин инженерный цӀийи къурулушар эцигуниз серфна. Вири саналди 10 агъзур гектардилай гзаф дуьгуьчивилин цӀийи инженерный къурулушар эцигнава ва саки 20 агъзур гектарда абур цӀийи хъувунва. Дуьгуьчивал вилик тухунин рекьяй кьиле тухузвай кӀвалахди республикадиз цазвай майданрин кьадар 30 агъзур гектардив агакьардай ва уьлкведа дуьгуьдин бегьерар кӀватӀ хъувунин рекьяй инанмишвилелди 2-чкадал экъечӀдай мумкинвал гана», – къейдна премьерди. ПАО «Курганский машиностроительный завод» один из лидеров оборонно-промышленного комплекса РФ. В условиях обострившейся политической обс��ановки, когда идет специальная военная операция, на предприятии ПАО "Курганмашзавод" сохраняется необходимость массового привлечения трудовых ресурсов. Сегодня в ПАО ощущается нехватка специалистов основного производства и вспомогательных служб. Компенсация жилья гарантируется, возможна работа вахтовым методом. Желающих получить более подробную информацию с целью трудоустройства в ПАО «Курганмашзавод» просим обратиться в наш Центр занятости по адресу:
+Ахцегьрин баркаван чили Ватандиз гзаф кьадар машгьур инсанар ганва. Лезгийрин машгьур художник, скульптор, Россиядин художествойрин академиядин членкорреспондент, Россиядин образованидин академиядин (САНКТПЕТЕРБУРГ шегьер) Смольный институтдин искусствойрин кафедрадин профессор Шериф Шагьмарданович Шагьмарданов абурукай сад я. Зегьметда къазанмишнавай виниз тир агалкьунрай ам Дагъустан АССР-ДИН искусствойрин лайихлу деятель (1985), Россиядин Федерациядин лайихлу художник (2011), Дагъустан Республикадин халкьдин художник (2017) лагьай гьуьрметдин тӀварариз лайихлу хьанва. Ингье гила ада нубатдин агалкьун къазанмишнава. Ш.Шагьмарданов Россиядин художествойрин академиядин президент З.К.Церетелидин, гьакӀ художествойрин академиядин членрин къулар алай Гьуьрметдин грамотадиз лайихлу хьанва. И шабагьдиз ам Россиядин культурадин ва искусстводин абадвал патал кьакьан бегьерлувал аваз зегьмет чӀугунай ва РФ-ДИН художествойрин академиядин вилик кьетӀен агалкьунрай лайихлу хьана. И лишанлу вакъиадиз талукь яз банкетни къурмишнавай. Кьилди къачуртӀа, Россиядин художествойрин академиядин президент З.К.Церетелиди ганвай Гьуьрметдин грамотада кхьенва: Играми Шериф Шагьмарданович! Россиядин художествойрин академиядин яратмишунрин вири коллективдин, Президиумдин ва живописдин Отделенидин ва кьилди жуван патай квез юбилей рикӀин сидкьидай мубаракрай. Куьн монументальный искусствода жув лап хъсандиз къалурнавай гзаф терефрин бажарагъ, вижевай художник я. Куьне яратмишунрин диапазондин гегьеншвал, жуван художниквилин итижрин ва мумкинвилерин гзаф терефар къалуруналди, живописдин, скульптурадин гьар жуьре жанрайра кӀвалахзава. Яратмишунрин кьатӀунрин кьетӀен кьилдинвили, милливили ва гьа са вахтунда алай аямдин къаматри, къенин йикъан еришар гьисс авуни куь кӀвалахриз тикрариз техжедай ва чпиз хас лишанар гузва. Куьн саки 20 монументальный кӀвалахдин, гьа жергедай яз Махачкъалада авай балкӀандал алай «Ватан хуьзвайди» памятникдин (ам Россиядин виридалайни хъсан эсеррин къизилдин фондуна гьатнава), Дербентда авай балкӀандал алай «Миротворец» памятникдин, «Хажалат чӀугвазвай диде» тӀвар алай мемориальный комплексдин, гьакӀни И.И.Бецкийдиз ва «Святой Татианадиз» эцигнавай памятникрин автор я. За квез, играми Шериф Шагьмарданович, зегьметда къазанмишнавай агалкьунар ва юбилей рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй кӀвалахда куь гьевеслувал ва шадвал артух хьурай. Къуй куь яратмишунар гележегдани гуьзелбур ва мергьяматлувал авайбур яз амукьрай. Куь уьмуьрда лагьайтӀа, гележегдани бахтлувал ва виридан патай гьуьрметлувал амукьрай. Чи ватанэгьли Шериф Шагьмардановичав лайихлу шабагь вахкунихъ галаз алакъалу яз, «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.Абдулкеримовани машгьур художникдиз и агалкьун мубаракнава. – Гьуьрметлу Шериф Шагьмарданович! За квез лайихлу шабагь гун рикӀин сидкьидай мубаракзава. Квез кьакьан пешекарвиляй, куьтягь тежедай гьевеслувиляй ва хкянавай кардиз вафалувиляй кьетӀен чухсагъулвилин гафар лугьуз кӀанзава. Куь гьамишан яратмишунрин жагъурун чи республикадин культурадин виридалайни хъсан адетар хуьнихъ ва артмишунихъ рекье тунва. Къуй квехъ пешекарвилин цӀийи гъалибвилер ва яратмишунрин гзаф йисар, куьтягь тежедай энергия, тайинарнавай планар кьилиз акъудунин карда агалкьунар хьурай! Квехъ ва Куь балайрихъ чандин сагъвал, хушбахтвал ва саламатвал хьурай! Гьуьрметдивди «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.Абдулкеримов, – къейднава райондин кьилин тебрикда. Чна райондин вири агьалийрин ва чи газетдин редакциядин къуллугъчийрин тӀварунихъай чи ватанэгьли Шериф Шагьмарданович Шагьмардановаз зегьметда къазанмишнавай нубатдин агалкьун ва юбилей рикӀин сидкьдай мубаракзава ва адахъ чандин мягькем сагъвал, кӀвалахда мадни виниз тир агалкьунар ва уьмуьрда таъминвал хьана кӀанзава.
+Китайдин “XPENG” тешкилатди туькӀуьрнавай лув гудай машин синагъдай акъуднавай видео интернетдин майданра пайда хьанва. Идакай “NEWATLAS” чешмеди хабар гана. Муьжуьд ротор алай улакь цавуз хкажна ва ада лув гунин тегьер къалурна. Синагъдай акъудунин серенжемдин вахтунда тешкилатдин инженерри машиндивай лув гуз ва хъуьтуьлдаказ чилел ахцукьиз жезвайди къалурна. Пешекарри двигателрикай сад къайдадикай хкатай дуьшуьшда кӀвалахдай тегьерни ахтармишна. Къейдзавайвал, автомобилдин заланвал 1936 килограммдиз барабар я. Адан кузов адетдин автомобилдинди я. Тешкилатдин векилри автомобилдивай гьикьван яргъаз лув гуз жедатӀа ва адахъ маса гьихьтин мумкинвилер аватӀа ихтилатнавач. И мукьвара, 29-ноябрдиз, «Женгинин стхавал» тешкилатдин Ахцегь райондин отделение кардик кваз са йис хьана. 2022-йисуз райондин «Женгинин стхавал» тешкилатдин райотделениеди сиясатдинни политикадин, гуманитарный куьмекдин ва шефвилин кӀвалахдин, яшайишдин ва правовой жигьетдай агьалийрин тереф хуьнин, тарихдин память рикӀел хуьнин рекьерай бегьерлу кӀвалах кьиле тухузвай. Райондин отделение ачухай са йисан вахтунда Дагъустандин женгинин стхавилин сайтда 50 далай гзаф макъалаяр чапнава. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин чинра лагьайтӀа, чи кӀвалахдин гьакъиндай 7 макъала чапнава. Чи райондин «Женгинин стхавилин» отделенидин членри районда ва республикад�� кьиле тухузвай серенжемра активвилелди иштиракна. За «Ахцегь район» МР-ДИН руководстводин вилик афгъан дяведин активный иштиракчи, вичихъ «Яру Гъед» орден авай Нияз Велиеван къамат эбеди авунин мураддалди, адан тӀвар КьакӀарин хуьруьн «Орленок» аялрин бахчадиз гунин месэла эцигна. Чна уьлкведин Президентди махсус военный серенжемдин ва тамам тушир военный мобилизациядин тереф тамамвилелди хуьзва. Къведай йисуз райондин отделениди агьалийрин арада кьиле тухузвай гъавурдик кутунин кӀвалахдин менфятлувал хкажна кӀанда. Им, сифте нубатда, ветеранрин ва жегьилрин арада кьиле тухузвай кӀвалахдиз талукь я. Чна чи уьлкведин политикадин тереф гележегдани хуьн ва инсанар адан гъавурда тун давамарда.
+Америкадин Ньюарк шегьерда яшамиш жезвай, 100 йис тамам хьанвай дишегьлиди вичин уьмуьрдин яргъивилин сир ачухна. «Newark Post» газетдин делилар “ЛЕНТА.РУ” сайтди раижна. Дишегьлиди къейдзавайвал, ам садрани ахлакьсуз ва пис крарал машгъул хьанач. “Сагъламвал хуьн патал за са гьихьтин ятӀани кьетӀен крар ийизвач. Вуч гьатзаватӀа, гьам незва за”, – лагьана яшлуда. Адан гафаралди, кьил какадардай тапшуругъар гьялунал машгъул хьуни адан къанажагъдин хцивал хуьзва.
+Ругуд варз патал почтадай газет кхьинин къимет 285,84 манат я.
+Редакциядай ва я киоскдай квевай чи газет 200 манатдай
+И йикъара чав чӀулав хабар агакьна. Кьудкъанни цӀипуд йисан яшда аваз вич Россиядин Федерациядин Зегьметдин Игит лагьай кьакьан тӀварцӀиз лайихлу хьайи РД-ДИН Госсоветдин гьуьрметлу председатель Мегьамедали Мегьамедович Мегьамедов рагьметдиз фена. Идахъ галаз алакъалу яз чна Мегьамедали Мегьамедовичан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, ам чидай ва ам кӀани вирибуруз рикӀин сидкьидай башсагълугъвал гузва. Камаллу ва зегьметдал рикӀ алай а касдин тӀвар чи рикӀера ва чи республикадин тарихда гьамишалугъ яз амукьда. Мегьамедали Мегьамедович Мегьамедова чи республикадиз эсиллагь регьятди тушир девирда руководство гана. Къейдин, адан еке камаллувал, тежрибалувал ва инсанвилин кьакьан маса ерияр себеб яз Дагъустанда ислягьвал ва меслятвал хуьз алакьна. Са кьадар вахт идалай вилик Каспийск шегьердин гьуьрметлу агьали, чи ватанэгьли Айишат Садикьовна Мусанабиева рагьметдиз фена. Ада вичин уьмуьр педагогвилин зегьметдиз бахшна. А.С.Мусанабиевадикай Каспийскдин 7-нумрадин СОШ-ДИН сифте директор хьана. Советрин девирда ам КПСС-ДИН обкомдин, окружкомдин, горкомрин ва райкомрин пленумрин членвиле, зегьметчийрин депутатрин Махачкъаладин, Каспийскдин, Ахцегьрин советрин депутатвиле хкягъна. А.Мусанабиева хейлин йисара Каспийск шегьердин дишегьлийрин Советдин президиумдин кьиле хьана. Ам гьакӀ Каспийск шегьердин агъсакъалрин советдин членни тир. А.С.Мусанабиевадихъ гьукуматдин наградаяр: «Знак почетадин» кьве орден, Ватандин ЧӀехи дяведин йисара гьакъисагъ зегьметдай медалар авай. А��аз ДАССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин гьурметдин грамотани ганвай. Айишат Садикьовнадин къилихриз масадан патахъай къайгъударвал авун, дуьзвал ва гражданвилин кьакьан сенгер хас тир. Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Айишат Садикьовнадин хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! –
+иммунитет хкажун патал гзаф хийирлу шей я
+Ада гьакӀни мекьивилин азаррикай хуьда, стрессар хьайи дуьшуьшра куьмекда, бедендик квай зарар гузвай шейэр хкудда, ратарин кӀвалах хъсанарда. Ам хамунин, жигеррин, туьтуьнин хтунин, цӀумаруфдин азарар патални гзаф хийирлу я. Ам икӀ гьазурда: 1/4 чайдин тӀуруна авай сенжефилдин регъвенвай дувулрал са истикан ргазвай яд илична, 10 декьикьада тада. Ахпа адак са тӀимил лимон ва вирт хуькуьрна, ишлемишда.–
+ва дамарра ивидин гьерекат хкаж хьанвайла, хуьрекдин кьве тӀуруна авай жумун пешерал, са истикан яд илична, 15 декьикьада цӀал эцигна ргада. Ам йикъа пуд сеферда, фу нез 30 декьикьа амайла, хуьрекдин са тӀуруна авайди ишлемишда.–
+Мадни дамарра ивидин гьерекат хкаж хьанвайла
+, келемдин пуд пеш, са кӀунчӀ петрушка, 4-5 газар, цилерикай михьнавай ичинин са пад куьлуь авуна, миже хкудна, са сеферда хъвада. Им йикъан кьадар я. Сагъарунин курс – 10-12 югъ.
+Гьемдуллагь БАБАЕВ, РД-ДИН культурадин лайихлу работникхалкьдин сиверай талбаярни алхишар квай тарихдин цӀарар кӀватӀ хъувуна кхьена
+(Советрин уьлкведин азгар вахтар)
+Булзава емиш гегьенш багълара,
+Лацан суьруьяр гуьзел дагълара,
+Гьавиляй тариф ава яргъара,
+Кьегьал рухваяр хьана чаз чешне!
+Нурлу я чи, гурлу я чи, Ватан Ахцегьар, Зегьметдалди, гьуьрметдалди масан Ахцегьар. Ачух я чаз берекатдин майдан, Ахцегьар, Сагъламвилиз, яшайишдиз девран
+Дадмишур касди тариф ийиз: - пагь!.. Самур вацӀун яд шуьрбет я валлагь, Дердериз дарман, уьмуьрдиз панагь!.. Дуьньядин винел тӀямлу-дадлу, Ихьтин емишар, нихъ хьанатӀа, лагь?!- Ягъи душманрин галукьна чахъ агь! Кьурана хьи чи дереяр, дагълар, БарбатӀ хьана гьакӀ, бегьерлу багълар! Ахцегьа ама бубайрин гьунар, Тешкил хъийизва Цуькверин сувар! Хкаж хьана пак чилерни цавар, Нурлу Ватандин гъалиб хъжед тӀвар!. Самур дередин гегьенш майданар!..***
+ТӀВАР-ВАН авай берекатлу ерияр. Мелни мехъер, техил-дене, ягълу-яван, малар-хипер, суьруьяр! КЕФ-КЕФИЕТ, бул берекат, кӀватӀиз девлет, авай гьуьрмет хуьруьн къене, хийирар! Дуланажагъ пак физвай вилик, гъамхажалат квачиз рикӀик! Къумбар тир, гьакӀ кефияр куьк! Зурама чун куьчарна хуьр Луткунрин ятахрал!.. Хана гуьгьуьл, хьана сефил, элкъуьрна кьил, магьрумна чун виждансузри, диде ватан, Ушурар!*** ЧӀемни ниси, къаймахни шур, Берекатлу хуьр тир Ушур, Бул суьруьяр, малар, хипер, Лепе гуз гьакӀ къуьлуьн никӀер, Гьар йисуз бул кӀватӀ хъиз бегьер, Зегьметчийрин шад яз рикӀер, Гъалибчияр Ушурар тир, шуру некӀер! Чи хайи хуьр!.. ***
+Гьуьгъвезар тир буьркьуь кӀекӀер!
+Саймаз кьадай зегьмет, бегьер!.. Инкар ийиз къулайвилер, Кур хьана хуьр, экуь рекьер, Телеф хьана малар-хипер, Гьатна хуьре гьарай-эвер! Фикир туна куьч хьана хуьр! Пашман хьана чебни эхир, ЦӀийи хъизва хуьре кӀвалер, Газ, фонарар, шегьре рекьер! Тешкил хъийиз, рикӀин гьиссер, Пак яйлахрин девлет, сирер!..***
+Хкаж хьанва хуьруьн гьунар, Чешне къалуз агалкьунар, Артухзава берекатар, Машгьур меценат себеб яз, Вилик физва, къвез-къвез юрдар, Лап шегьердиз хьанва ухшар! Гьар са кӀвалах тешкил ийиз, Халкьдин шадвал кьилин ийиз, Ава гьуьрмет, гузва къимет, Девлетханов Жигерханаз, Генг девлетар артух хьурай!
+Вири рекьер къени хьурай, Баркаван халкь, бахтавар яз, Самур дере экуь хьурай!..***
+Грар!.. Саламат хуьх куьне кӀарар!
+Цазвай никӀер: къуьлер, мухар, Якни бул тир, хуьзвай малар, КЪВЕЗ-КЪВЕЗ хъсан жезвай гьалар, Артух жезвай хуьруьн девлет, Хкаж жезвай чпин гьуьрмет! Ахтармишиз хьана хевлет, Угърийри кар акваз, гьелбет, ЯВАШ-ЯВАШ хана кӀарар, Иблисри хьиз тухуз парар, ТАРАШ-ТАЛАН тешкил хьана, Вири крар хешил хьана! Перестройка хьана себеб, Тарашчийрин кьилин метлеб, БарбатӀна хуьр, вири крар, Гьатна кӀула агъур парар, Терг хьана хуьр, хипер-малар, ЦАЗНИ-КЪАЛГЪАН хьана чӀурар!***
+Сифте цана бул келемар, Мягькем кьуна дагъни аран, Тешкилна гьакӀ багъни бустан, Малар - хпер, цӀийи кӀвалер, Югъ къандавай жез авадан, Сад - садалай хьана кӀубан, ЦӀийи хуьрел акъалтна чан! Кьегьалар я куьн, Хкемар, Берекатлу хьуй къелемар, Бул емишрин куь тӀямар, Теплицаяр, куь гьамамар, Артух хьуй куь мярекатар!, Мадни хкаж хьуй гьуьрметар!***
+ВикӀегь ксар я ялахъвияр!
+Абурун девлет яйлахарни ятахар я! Дояркаяр кьифле-кьифле, Зегьмет чӀугваз квачиз гьилле, Вири халкьдин рекье хьана, Чубанарни зарбачияр, Гьабурулайни кӀвенкӀве хьана, Артух ийиз хипер, малар, Дул къачудай меле хьана! Диде ватан, Ялахърин хуьр, Гьар йисуз гьакӀ абад ийиз, Техиларни цаз никӀера, Девлет патал сир сад ийиз, Гьавиляй абур кӀвенкӀве хьана! Якни, чӀемни, ниси, къаймах, Яшайишдал ийиз дамах, Вири санал хьана уртах, Даим шад яз, хуьре хьана! Гьич санизни куьч тахьана, Дуланажагъдин рекье хьана.
+Цуруз амач, виликдай хьиз, Цуругъар!
+Хуьруьн къене ахквазмач мад шулугъар, Къени ийиз никӀер, багълар, къурухар, Артух ийиз малар, хипер, булиз картуфар! Мергьяматлу кьиле тухуз гьакӀ къуллугъар, И жергедай физва вилик,чешне къалуз, чи жегьилар! КӀватӀиз девлет, шад яз, гьелбет, Хуьруьн къене хьана гьуьрмет, Пак муьгьуьббат, тешкил ийиз, Гур суварар эркин ийиз, Авадан хьуй,мублагь хьана Диде Ватан,
+Гьар са йисуз берекатар къурмиш
+ийиз, Даим кьакьан хьуй, Цуругъар! Мярекатар, агалкьунар, куь шадлухар!. Мадни вилик фий Цуругъар!
+26-январдиз раймуниципалитетдин администрацияда «Ахцегь район» МР-ДИН наркотикар ишлемишуниз аксивалунин комиссиядин заседание кьиле фена. Ам чи райондин регьбер, комиссиядин председатель Осман Абду��керимова ачухна ва кьиле тухвана. Заседанидин кӀвалахда райондин кьилин заместитель Р.Гьамзаева, ЦРБДИН кьилин духтур М.Мурсалова, Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МО-ДИН начальникдин заместитель И.Бекерова, РУО-ДИН начальник А.Гьажиева, культурадин, спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин Управленидин начальник Къ.Гъаниевади, райондин Общественный палатадин председатель А.Исмаилова, школайрин директорри, общественный тешкилатрин ва СМИ-ДИН векилри иштиракна. Райондин регьберди инал къейд авурвал, 2019-йисав гекъигайла шаз районда наркотик квай шейэр ишлемишунин ва абур чукӀурунин вилик пад кьунин рекьяй кӀвалах хейлин активламишнава. Наркотикар законсуздаказ чукӀурунин рекьяй 2019-йисуз чина 20 тахсиркарвал хьана. Шаз и жуьредин 11 тахсиркарвал къейдна. Мярекатдин вахтунда О.Абдулкеримова гьакӀ райондин талукь тир идарайри и рекьяй тухузвай кӀвалахдиз гьар йикъан дикъет гун чарасуз тирди лагьана. ИкӀ, аптекар ахтармишун патал рейдер тешкилна кӀанда. И месэла гьялуник школайрин администрацийривай ва динэгьлийривай чпин алахъунрин пай кутаз жеда. Заседанидал Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МО-ДИН начальникдин заместитель И.Бекерова доклад авуна. Алава доклад гваз ЦРБ-ДИН кьилин духтур М.Мурсалов экъечӀна. Образованидин ва культурадин Управленийрин начальникар тир А.Гьажиева ва Къ.Гъаниевади чеб кьиле авай коллективри жегьилри наркотикар ишлемишунин вилик пад кьун патал тухузвай серенжемрикай суьгьбетна. Заседанидин эхирдай комиссиядин членрин теклифрин бинедаллаз наркотикар ишлемишуниз аксивалунин рекьяй комиссиядин комплексдин пландин проект туькӀуьрна.
+РФ-ДИН Президент В.Путина Россиядин Дибдин закондик кухтунвай алавайри работодателар цӀийи йисан эвелдилай мажибар индексация авуниз мажбурнава. Мажибар хкажун уьлкведа инфляциядин дережадихъ галаз алакъалу авунва. ЦӀи чи уьлкведа инфляция 4,9 процентдиз барабар яз гьисабзава. Къуллугъчийрин мажибар индексация тавунай еке жермеяр илитӀдайвал я.
+2-февралдиз райондин активдин нубатдин совещание Ахцегь райадминистрациядин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада залдавайбур цӀийиз тайинарнавай къуллугъчийрихъ галаз танишарна. «Фиярин хуьруьн сагьибвилин везифаяр вахтуналди Мамедалиев Мансур Шахсуюновичал ихтибарнава, икьван чӀавалди и къуллугъ кьиле тухуз хьайи Азизов Шамсулла Исмиханович МБУ «УЖКХ»-ДИН начальниквиле ва Магьмудов Фиридин Жабраилович муниципалитетдин административный комиссиядин жавабдар секретарвиле тайинарнава», – лагьана ада ва тӀварар кьур ксариз цӀийи къуллугъар мубаракна, чпиз авунвай ихтибар чилел тевидайдахъ инанмишвална. – Налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар актуализироватунин месэладив цӀи чи хуьрерин администрацияр зайифдаказ эгечӀнава. Январдин вацран пландин тапшуругъар районда эменнидай 12,4 ва чилин налогдай 36,7 процентдин тамамарнава,- къейдна муниципалитетдин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади. Ахпа ада СП-РА ихтиярсуздаказ кӀвалер эцигзавайбурун гьакъиндай ва райондин экономикадин уьмуьрдин бязи месэлайрай малуматар гана. Ихтилат физвай месэлайрин важиблувилел залдавайбурун дикъет кьетӀендиз желб авунихъ галаз санал «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Абдулкеримова СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз тайин тир тапшуругъар гана: налогрин планар ацӀур тийизвай СП-РИН кьилери объяснительнияр кхьин; цин къенепатан къаналар ва территорияр зирзибилрикай михьун патал тешкилдай субботникдин кӀвалахрин планар туькӀуьрна вахгун; райондин хуьрериз туристар желбун патал анра тамашуниз лайихлу чкаяр гуьнгуьниз хкун, гьар са хуьре «этнодом» ва гьуьрметлу мугьманар патал махсус журнал кутун; пуд йисалай артух вахтунда ишлемиш тийиз гадарнавай чилин участокар чилел кӀвалахиз кӀанибуруз гун патал список туькӀуьрун… Вичин тапшуругъар тамамарунал ва совещанидал къарагъарай бязи маса месэлайрал райондин регьберди кьетӀен гуьзчивал тухудайди таъкимарна.
+Энергетикадин комплекс мадни хъсанарунин ва электроэнергия квахьунин вилик пад кьунин мураддалди чи районда электрикдин симер ва куьгьне хьанвай шалманар цӀийибуралди эвезда. Идалайни гъейри, «Акьуллу» ва балансовый счетчикар эцигда. Электроэнергия иллаки гзаф квахьзавай чкайра адан гьахъ-гьисаб тухудай 7242 тадарак кардик кутада. Абурун умуми къиметди 184,2 миллион манат тешкилда. 215 километрдин мензилда электролинияр дегишда. И кардиз 497 миллион манатдилайни гзаф пул чара авунва. Гьеле алатай йисан ноябрдилай башламишна чи районда винидихъ тӀвар кьунвай компаниядин Кабардино-Балкарияда, Осетияда ва Карачаево-Черкессияда авай филиалрин пешекарри кӀвалахзава. 21-январдалди цӀийи жуьредин 3474 счетчик эцигнава. 20-январдилай Ахцегьрин РЭС-ДИН 5 фидердал ремонтдин кӀвалахар башламишнава. Вири и серенжемри агьалияр электроэнергиядал таъминарунин ери хкаждай мумкинвал гуда. Ремонтдин кӀвалахар тамамарайдалай кьулухъ жемят электричестводал дурумлудаказ таъминардай шартӀар арадал къведа. «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова Сергей Поляковахъ галаз гуьруьшмишда къейд авурвал, райондин электрикдин симерин къурулуш куьгьне хьуни инсанар тайин къулайсузвилера твазва, электричество хкудунар ва аварийный гьалар мукьвал-мукьвал арадал къвезва. Райондин электросеть туькӀуьр хъувуни жемятдик еке шадвал кутунва. Электрикдин линияр цӀийи хъувуни неинки электроэнергия квахьун тӀимилардай, гьакӀ чи жемятдин кӀвалера авай эменни – телевизорар, холодильникар ва маса техника къайдадикай хкатунин дуьшуьшрин вилик пад кьадай мумкинвал гуда. Вичин нубатда Сергей Полякова къейд авурвал, къе «Россетар» еридин жигьетдай кӀвалахдин цӀийи дережадиз хкаж жезва. Энергетикадин комплекс мадни хъсана-рунилай гъейри, чи къурулушдик квай идарайрин материалринни техникадин базани мягькем жезва. Гуьруьшмишвилин вахтунда электроэнергиядин гьахъ-гьисаб тухудай цӀийи къурулушдин къулайвилерни веревирдна. ИкӀ, гьахъ-гьисабдин интеллектуальный къурулуш яргъал мензилда кардик жедай, симер галачир радиомодулралди таъминарнава. Ихьтин технологиядин куьмекдалди са станциядивай 10 километрдин мензилда чкӀанвай 1000 датчикдилай делилар кӀватӀиз жеда. И вахтунда счетар интернет-приложенида арадал къвезва. Абонентривай вири делилрал кӀвале «хсуси кабинетдай» гуьзчивал тухуз жеда. Инсанрив неинки чпин харжийрикай, гьакӀ сетдин напряженидикайни делилар агакьда. Электроэнергия квахьунал гуьзчивал тухун патал трансформаторрал балансдин счетчикар эцигда. – И жуьредин важиблу са цӀийивални жеда. Виликдай электросетдин кӀвалах къайдадикай хкатайла, абонентар и кардикай сетевой компаниядиз чпи хабар гуниз мажбур жезвай. Гила, цӀийи счетчикар эцигунихъ галаз алакъалу яз, диспетчердиз яргъай къайдадикай хкатнавай электролиниядин участокдикай хабар жезва ва ада чкадал ремонтникрин бригада ракъурзава, – къейдна Дмитрий Зверкова. Гуьруьшмишвилин эхирдай Сергей Поляков Ахцегь райондин агьалийрихъ ремонтдин кӀвалахар тухузвайла, электричество галудай дуьшуьшрин гъавурда акьунин тӀалабун гваз элкъвена. Абур куьтягь хьайила, вири районэгьлийрив ара атӀунар авачиз электроэнергия агакьда. Электроэнергия галудун фикирдиз къачунвай вахтара агьалияр СМИ-РИН куьмекдалди и кардикай хабардарда.
+ЧИ КОРР. И йикъара чи райондиз «Россети» ПАО-ДИН делегация мугьман хьана. Адак гьукумдин органрихъ ва гражданвилин обществодин институтрихъ галаз санал кӀвалахунин рекьяй «Россети Северный Кавказ» ПАО-ДИН генеральный директордин заместитель – Сергей Поляков ва къуллугъар вилик тухунин, абур уьмуьрдиз кечирмишунин рекьяй заместитель Дмитрий Зверков квай. Абур Ахцегь райондин регьбер Осман Абдулкеримовахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Къейдин, Ахцегь район виче электроэнергиядалди таъминардай къурулуш са йисан къене тамамвилелди цӀийи хъийидай региондин 8 муниципалитетдикай сад я.
+Вич фадлай таниш ахцегьви Магьмудов Надир бубадихъ галаз чун и мукьва Дербентдай хкведай рекье, ЦӀийи Макьарал дуьшуьш хьана. Ам а патал алай Советскийдал, вичин кӀвализ хквез рекьел, акъвазнавай. Патав машин акъвазарна, таниш ватанэгьлияр акур ам акьван шад хьана хьи, «Нисинин вахт я, къулал къе жува гьазурнавай хъсан къавурмани ала. КӀвализ илиф тавунмаз, валлагь, за куьн гьич санизни ахъа ийидач. Жуван рикӀиз хуш ватанэгьлийрихъ галаз ацукьна рахун-луькӀуьнихъ зи вил гала» лагьана, ада чун рикӀин сидкьидай кӀвализ теклифна. Хъфиз тади квайтӀани, яшлу итимдин кефи хаз хьанач, илифна. «Квез чидани, зун 33 йисан тежриба ав��й пешекар ашпаз я гьа…», - вичин уьмуьрдикай ихтилат ийиз-ийиз, ада селигъалувилелди тадиз суфра къурмишна. Малум хьайивал, Надир 1940-йисуз Ахцегьа зегьметкеш чӀехи хизанда дидедиз хьана. 1943-йисуз буба Магьмуд рагьметдиз фейила, адан 3 йис тир. САД-САДАЛАЙ гъвечӀи 7 аял ялгъуз диде Хануман гъилел аватна. Иллаки дяведин ва адалай гъуьгъуьнин четин йисара, гьелбетда, гзаф азият-зегьмет акьалтна дидедал текдиз аялар кӀвачел акьалдариз. 1954-йисуз Ахцегьрин 1-нумрадин мектебдин 8 класс куьтягьна, ам дидедихъ галаз Агъасиеван тӀварунихъ галай колхоздиз звеновод Мурсалова Келиматан гъилик кӀвалахал фена. Дуьз 11 йисуз колхоздин малар хуьз, лежбервал ийиз хьана. 1959-йисуз СА-ДИЗ тухудай комиссиядал «кӀвенкӀвечи лежбер гьелелиг колхоздин производствода амукьрай, ахпа, кӀвале яшлу, сагъсуз дидедихъ гелкъведай касни кӀанда эхир» лагьана (а макъамда стхаяр Майкоп, Тажир, Алимурад хуьре авачир, вахар тир Цуькверни Муьгьуьбат гъуьлуьк квай), Надир дидедихъ гелкъвез туна. Анжах диде рагьметдиз фейила кьулухъ, 1965-йисуз ам Махачкъалада кулинарный училищедик экечӀна. Зегьметдин стаждин 44 йисакай дуьз 33 йисуз ада ашпазвал, чӀехи пай береда кьилин ашпазвал (шеф повар) авуна. Са йисалай хьиз хуьрекар гьазурдай хъсан устӀар яз хтана, сифте 10 йисуз Ахцегьрин столовойда, ахпа 10 йисуз Баку шегьердин са ресторанда, эхимримжи йисара Дербент шегьердин ва Мегьарамдхуьруьн кафейра кӀвалахна.-… Бакуда гъилихъ гелир галай хъсан кӀвалах, инсанрин арада хатур-гьуьрметни аваз шаддиз яшамиш жезвай. Хъсандиз кфил, зуьрне, чӀагъан ягъиз чидай зун шад межлисрин рикӀ тир. Амма хизандин бязи месэлаяр себеб яз, шегьердин юкьвал алай кӀвал, кьве хва галай пабни туна, кьисметар я кьван, зун Дербентдиз хтана, цӀийи кьилелай кӀвал-югъ кухтуниз мажбур хьана. Гила, ингье, Мегьарамдхуьруьн райондин Советскийдал яшамиш жезва. И кӀвал саки яшлу кьилихъ жуван гъилералди эцигнавайди я, гьелелиг рикӀиз кӀанивал туькӀуьриз хьанвач. 80 йисан яшдилай алатна зайиф хьанвай залай гила алакьни хъийидач, авунвайди бес я. КӀандатӀа, жегьилри чпи-чпиз кӀанивал туькӀуьр хъувурай. - Надир буба, вуча, вун ина текдиз дуланмиш жезвани, амай хизанар гьинва?- Тек я лагьайтӀа жеда. Вад хвани са руш Москвада, гьардахъ вичин туькӀвей хизан, кӀвал-югъ аваз яшамиш жезва. Уьмуьрдин юлдаш кефсуз тирвиляй хъуьтӀуьз гьабурун патав гва, гатфарихъ хкведа. Заз, адетдин инсан я кьван, кьуьзуь кьилихъ хуьруьн чкадай экъечӀиз кӀандач. Гьатта вири ина туна (саки зур гектардин чил ава, жувалай кар ахлакьзавач, шегьердин шартӀара вердиш гадайризни чилел кӀвалахиз кӀандач), Ахцегьиз хъфена, амай кьас уьмуьр къайгъусуздаказ гьана ахкъудунихъ вил гала. Герек сур хайи ватанда жуван багърийрихъ галаз жеривал. Муькуь патахъай, зун кьетӀендиз са куьналдини тафаватлу тежезвай, мани-макьамдал, шадвилел, тӀуьн-хъунал рикӀ алай, бязи вахтара кагьул хьа��а, къе жери кар пакадал тадай адетдин инсан я. Кьулухъди вил вегьейла, жуван уьмуьрдал, Аллагьди гайи йикъал-кьисметдал пара рази я, шикаятдай кар авач. Са кӀвалахдихъайни кичӀе тушиз алакьдайвал гьалал зегьметдалди яшамиш хьана. Вири агалкьунар ва гъалатӀарни (къуй Аллагьди абурулай гъил къачурай) жуванбур я. 2000-йисалай инихъ пенсияда аваз, жуван сала-багъда кӀвалахна, инсанриз жувалай алакьдай куьмекарна. Гила ахьтин къуватарни амач, я дуьньядихъ вилни галамач. Дугъри я, анжах са кар ава: гьамиша хайи ватандихъ, дуьньядилай фейи жуван багърийрихъни бязи ярар-дустарихъ цӀигел я. Заз чида, вяде хьана кьейила кьулухъ, адетдин пара инсанар хьиз, зунни вири дуьньядин рикӀелай алатда. ТӀвар, хайи-кьейи йисар кхьенвай сурун къванни са кьадар бередилай, «мармар къванерин шегьерда» квахьна, невейриз жагъин хъийидач… Квехъ галаз ацукьайла, дугъриданни, рикӀиз регьят хьана. Э-ХЬ-ХЬХЬ, бесрай пашман фикирар, чан аламай кьван чӀавалди инсан шаддиз яшамиш хьана кӀанда. Квез чидани чувудри вуч лугьудатӀа: «хъсан фикир ая, хъсан жеда». – Гуьгьуьлар хкажун патал исятда за квез чи бубайрин авазрикай яда,- лагьана, агъсакъалди кьацӀалай (полка) кфил къачуна, лезетдивди бубайрин куьгьне авазар ягъиз башламишна. И вахтунда, якъин, адан рикӀелай вири дердер ва философвилин дерин фикирар алатнавай.
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримован тапшуругъдалди 27-январдиз адан заместитель Вадим Агъасиев ва куьмекчи Расим Османов Ялахъиз фена. Сифте абур и хуьруьн школадиз мугьман хьана. Къейдин, алатай йисуз ана капитальный ремонт кьиле тухвана: чимивал гудай къурулуш кардик кутуна, пенжерар ва ракӀарар дегишна. И кӀвалахар тамамаруниз 2 миллион манатдилайни гзаф пул серфна. Чкадал фейи райадминистрациядин векилри хуьруьн школада хъсанвилихъ аквадай хьтин дегишвилер хьанвайди къейдна. Гьа са вахтунда абуру школадин директордин дикъет туьхкӀуьр хъувун лазим тир куьлуь-шуьлуь крарал желбна. Ялахърин школадин муаллимрини чпиз гила везифаяр тамамариз хейлин къулай хьанвайди тестикьна. В.Агъасиева ва Р.Османова гьакӀ хуьруьн ФАП-ДАЛНИ кьил чӀугуна. Алатай йисуз ачухай аниз гила чарасуз тадаракарни хканва. Шазан декабрдилай Хуьруьгрин ва Ялахърин хуьрерин арада авай авторекьин кьилдин участокрани ремонтрин еке кӀвалахар тухуз эгечӀнава. И кардиз 15 миллион манатдилайни гзаф пул ахъайнава. Къейднавай рехъ республикадин метлебдинди я. Гьавиляй заказчик яз РД-ДИН транспортдин ва рекьерин майишатдин Министерство экъечӀзава. Рехъ къайдадиз хкунин кӀвалахар «Автомобилрин рекьерин Управление» карханади тамамарзава, ам гьяркьуьни хъийида.
+чилин налог – 127,5физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 67,3физический ксарин къазанжийрал вегьизвай налог – 27,1сад тир хуьруьн майишатдин налог – 12,5агьалийриз дотация – 2382,7 ВУС – 112,0налогринбур тушир доходар – 148,5
+Харжияр ��ири саналди – 3777,6«Хинерин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собраниедин председатель З.М.НУРАЛИЕВ
+2020-йисан 30-декабрдиз «Цуругърин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собраниедин заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз килигна.1. 2021-йис патал «Цуругърин хуьр» СП-ДИН бюджетдин гьакъиндай.2. 2020-йисан бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисаб.
+Заседанидал 2021-йис патал «Цуругърин хуьр» СП-ДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+Налограй къведай пулар – 406,9 Гьа жергедай яз:чилин налог – 223,2физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 122,4 НДФЛ – 38,3налогринбур тушир доходар – 23,0хуьрер хуьнин фонд – 2602,0 ВУС – 101,0
+Заседанидал 2020-йис патал бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисабдиз яб гана ва ам тестикьарна. Бюджетдик кутур доходар:
+Харжияр вири саналди – 3421,4; атана – 3416,4«Цуругърин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собраниедин председатель Ш.МЕРДАНОВ
+«Хинерин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собраниеди 2021-йис патал хуьруьн бюджет агъадихъ галай кьадарра аваз тайинарнава.
+Ц Iи хуьруьн ипотекадин мумкинвилерни гегьеншардайвал я. Кьилди къачуртӀа, гила кирида кьунвай чилел эцигунар ийиз кӀанзавай ксаривайни хуьруьн ипотекадикай менфят къачуз жеда. Хуьруьн ипотека — им чилин участок къачун ва анал кӀвал эцигун патал кьезиларна (процентдин кьадар йиса 0,1 далай 3 дал кьван) тайинарнавай кредит я. ТӀвар кьунвай ипотекадикай хуьруьн чкада ва я 30 агъзуралай гзаф ксар яшамиш тежезвай шегьерда чилериз ва кӀвалериз талукь яз менфят къачудай мумкинвал ава.
+И йикъара РД-ДИН Минздравда уьлкведин лап хъсан духтур хкягъунин 2020-йисан конкурсдин республикадин девирдин гъалибчийриз шабагьар гана. «Лап хъсан хирург» номинацияда республикадин клиникадин больницадин торакальный хирургиядин отделенидин заведиш Агьмед Халилов гъалиб хьанва. Къейдин, чи ватанэгьли духтурди вичикай инал суьгьбет физвай отделенидиз регьбервал гуз 13 йисалайни гзаф я. ЕРИ-БИНЕ Смугъулрин хуьряй тир А.Халилов дерин чирвилер авай пешекар ва къени къилихрин инсан я. Вичин кьилив атай ватанэгьлийриз адакай еке куьмек жезва, сагърай! Къуй адахъ гележегдани кӀвалахда еке агалкьунар ва уьмуьрдин хушбахтвал хьурай! ДГМУ-ДИН педиатриядин факультетдин 2-курсунин студентка, ахцегьви руш Айиша Гуьлметова РД-ДИН жегьилрин цӀийи тешкилатдин – РД-ДИН Общественный палатадин къвалав гвай жегьилрин Советдин членвиле хкянава. Чна адаз и агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава.
+И мукьва чи кӀвализ шегьердай са мукьва-кьили Ростовдай тир вичин дустни галаз мугьманвиле хтана. КӀвале са кьадар ял ягъайдалай кьулухъ пакад юкъуз за мугьманар Ахцегьрин лишанлу чкайриз килигиз тухвана. Чна райцентрадин паркарал, КӀелед хивел, гьамамрал, гьакӀ чи машгьур къеледал кьил чӀугуна. Къадим Ахцегьрин акунрал, эхиримжи йисара жезвай цӀийивилерал, жемятдин меденивилелни гьуьрметлувилел урус мугьман гьейран хьана. Ачух хьанва�� гуьгьуьлар къеледал фена, адан гьал акурла чӀур хьана. Гьайиф хьи, чаз анин къенез фидай мумкинвал хьанач. Варар агалнавай. Адан винелай цла тунвай тарихдин куьгьне къванцел и къеле 1839-йисуз, гьеле Россиядин пачагь сад лагьай Николаян девирда, Кавказдин корпусдин генерал Евгений Головина эцигнавайди къейднава. За мугьманриз къеледикай куьруь суьгьбет авуна. Заз а делилар гьинай чида лагьайтӀа, школада кӀелзавайла къеледал экскурсиядиз тухвана, тарихдин тарсар гайи Сельми муаллимди са кьадар делилар ахъайна. Къеле а чӀавуз пачагьдин Россиядин Кьибле патан важиблу форпост тир. Ина чилин кӀаникай фидай рекьерни авай. И чка пара вакъиайрин шагьид я. 1848-йисуз Шамилан къушунри Ахцегьрин къеледал гьужумна. И йисан 14-22 - августдиз инаг къачун патал къати женг кьиле фена. Амма Ахцегьрин къеле кӀевиз акъвазна. Адан гьяркьуь, зурба цларал гьа девирдилай инихъ тупаринни гуьллейрин гелер алама. Мугьманриз иллаки къеледин акунри еке тагъсирна. Алай вахтунда Россиядин метлебдин культурадин, тарихдин ва архитектурадин зурба и памятник иесисуз хьана, акваз-акваз чкӀизва. Чавай къеледин къенез физ хьаначтӀани, варарин арадай акурвал, гьайиф хьи, къеледин гьаят маларин яйлахдиз элкъвенва. Исятда уьлкведа туриствилин бизнес вилик тухуниз кьетӀен декъет гузвайла ихьтин надир чка гьакӀ гадарун дуьз яни бес? Чиниз эхиримжи вахтунда гзаф чкайрай мугьманар хквезва. Ахцегьрин виридалайни лишанлу чка тир къеле авай пис гьал акурла, абуру вуч фикир авун лазим я?! Вучиз чи къеле и гьалда ава? Ам ни хуьн лазим я? Тарихдин метлеб авай и дарамат чкайтӀа, гележегдин несилри чакай вуч фикирда? И суалриз жавабар жагъизвач. Куьрелди, урусрин «Ложка дегтя портит бочку меда» мисалда лагьайвал хьана : урус мугьман кефи хана къфена.
+Ахьтин вахтар жеда хьи, диде ва я буба къапарай акъатуникди абуру чара инсанар алаз аялдиз гьараярзава ва гьатта ам туьнбуьгьарзава. И вахтунда абуру патав гвай чара инсанрикай са артук фикирзавач. Амма аялди, гзаф дуьшуьшра вичи кьатӀунни тавуна чара инсанрин фикирар гьисаба кьазва. Виридаз аквадайвал туьнбуьгь авуни аялдин вич-вичихъ инанмишвал квадарзава. Адахъ айибдин кӀеви гьисс арадал къвезва. Аялдиз адакай азад жез гзаф четин жеда. Аял чӀавуз чаз акур вакъиайри чун тербиядин месэлайрив эгечӀзавай тегьердал вичин гел тазва. Амма им чна вирида чи диде-бубайрин гъалатӀар тикрар хъувун лазим я лагьай чӀал туш. Абурун тежрибадикай менфят къачун ва къведай несил гъалатӀарикай хуьн важиблу я. Месела, къе виридаз малум я хьи, аялрал гъил хкажунихъ анжах зиянлу нетижаяр жеда. Амма гьатта алай аямдин хейлин диде-бубайри и чӀуру адетдикай менфят къачузва. Абуру чпин хизанрани аялрив гьа и жуьреда эгечӀзавай лугьуз чеб гьахъвилиз акъудзава. Чна чи «ата-бубайрини» гьа икӀ авунай лугьуз чӀуру гьерекатар гьахъвилиз акъудун лазим туш. Идаз акси яз хъсан ва ахт��рмишнавай тежрибадикай менфят къачуна кӀанда. Эгер чна чи аял тек-бир дуьшуьшра къужахламишзаватӀа, ам хизандивай гуьгьуьлдин рекьяй (эмоционально) къакъатда. БицӀекдив къайгъусузвилелди эгечӀуникди ада маса инсанрихъ галазни гзаф дуьшуьшра гьа ихьтин рафтарвал ийида. Адаз масадаз ихтибар ийиз, дустар кьаз ва гележегда хизан кутаз четин жеда. Сир туш хьи, диде-бубайри аялри чпи-чеб тухунин чешнейрин бине кутазва. Эгер дишегьлияр уьмуьрдин сагълам къайда хуьз чашламиш жезватӀа, абурун аялар куьк хьунин къурхулувал 75 процентдин агъуз аватзава. Ахтармишзавайбуру тӀуьнрин дуьзгуьн рациондал амал авун, вахт-вахтунда спортдал машгьул хьун, бедендин адетдин заланвал хуьн, пӀапӀрус чӀугуникай ва эрекь ишлемишуникай къерек хьун хийирлу крар яз гьисабзава. Идалайни гъейри, эгер бубайри къугъунар тешкилуналди чпин бицӀекрихъ галаз гзаф вахт кечирмишзаватӀа, абурун аялар куьк хьунин мумкинвал 30 процентдин тӀимил жезва. ДИДЕ-БУБАЙРИ аялар бейкефаруни абуру тербия гунин къайдаяр кьабул тавунал гъун мумкин я. Им гьатта чӀехибур батӀул тушир вахтунизни талукь я. Эгер чи диде-бубаяр буйругъар гузвайбур тиртӀа, чна чи аялриз кьадарсуз гзаф азадвал гун ва гьар гьихьтин хьайитӀани сергьятвилер алудун мумкин я. И кардини бицӀекдиз акьван хъсан таъсирдач. ГьикӀ лагьайтӀа, ада вич гадарнавайди ва садазни герек авачирди яз гьисабда. Гзаф дуьшуьшра диде-бубайри чпин аялар кьетӀенбур ва надирбур яз гьисабда ва гьавиляй абур чпин веледрин хатур къачуз чалишмиш жеда. Амма амайбур патал абур анжах аялар я. Абур къайдасуз крар ийиз вирдиш хьайитӀа, ихьтин аялрикай чпихъ галаз алакъаяр хуьз четин эгоистар чӀехи жеда. Гуьзчивиликай хкатнавай аялрин умудар кӀваливай къерехда гзаф рекьерай атӀуда. Гьа са вахтунда абуруз ихьтин гьаларай гьикӀ экъечӀун лазим ятӀа чир жедач. Артухан къаюмвилик квай аял акьван кичӀевилин гьисс аваз чӀехи жеда хьи, адаз жавабдарвилин са кӀвалахни вичин хивез къачуз гуьгьуьл амукьдач. Адаз гьатта цӀийи инсанрихъ галаз таниш жезни я вичин цӀийи кар ачухизни кӀан жедач. Аялдиз тербия гузвайла ада жува-жув тухунин къайдаяр тайинарун чарасуз я. Гьа са вахтунда аял вичин мукьва- кьилийриз гьамиша ихтибар ийиз жедайдан гъавурда хьана кӀанда. Амма эгер диде-бубайри аялрин (иллаки жаванрин) гуьгьуьлрал (эмоцийрал) гуьзчивал ийизмачтӀа ва абуруз и кардихъай кичӀезватӀа, аялри чаз ийизвай ихтибарвал лап регьятдаказ квахьда. Идани хизандихъ галаз гуьгьуьлдин (эмоциональный) алакъаяр кьатӀ хьунал ва аялди вич хуьнин гьисс квахьунал гъида. Хизан абурун даях яз вири патарихъай чпин хатасузвал гьиссзавай аялар дурумлудаказ вилик физва ва сагъламбур яз чӀехи жезва. Аялри диде-бубайрин чешнедалди уьмуьрдин четинвилер алудиз чирзава. Бязи дуьшуьшра и четинвилер аялри чпи арадал гъизва. ЧӀехибуру аялрихъ галаз векъи рафтарвал авуни абур чпин ажугъдал ��дара авунин карда четинвилерихъ тухузва. Аялдихъ галаз гьуьжетарзавай дидедин таъсир иллаки екеди я, амма бубади вич тухузвай тегьердини вичин роль къугъвазва. Са месэла «кӀеви» авунин жуьрейрикай сад адакай къекъечӀун ва рикӀел хкун тавун я. Амма им акӀ лагьай чӀал туш хьи, вири месэлаяр чеб-чпелай къакъатда. ЧӀехи яшда авай гзаф инсанри гьа икӀ фикирни ийизва. ДИДЕ-БУБА аялдихъ галаз кӀевиз хъел хьайидалай кьулухъ ихтибарлувал арадал хкун патал абуру вири чалишмишвилер авуна кӀанда. И кар патал секин хьун ва жуван аялдиз гьуьрмет авун яз адахъ галаз барабардаказ рахун важиблу я. Сифте аялдиз вичиз яб гана кӀанда. Ахпа чӀехибуру аялдиз чпин рикӀин пашманвилерикай, чеб къапарай акъатунин себебрикай суьгьбет авун ва идалай кьулухъ жавандивай багъишламишун тӀалабун лазим я. Гьа икӀ абуру аялдиз чпикай цӀийи «душманар» тахьанвайди ва чӀехибуруз мад ихтибар хъувуртӀа жедайди къалурда.
+М.НАРИМАНОВ, журналист - педагог, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Аялар тербияламишзавайла гзафбуру гъалатӀриз рехъ гузва. Гьатта чӀехи яшдиз акъатайлани чавай чи гьерекатри гележегда гъвечӀи неселдиз гьихьтин таъсирдатӀа ва и гьерекатар паталай гьикӀ аквазватӀа гзаф дуьшуьшра лугьуз жедач. Амма тербия гунин хейлин къайдайри хийирдилай зарар гзаф гузва. ДИДЕ-БУБАЙРИ виридалайни гзаф гьихьтин гъалатӀриз рехъ гузва ва абуру квел гъизва?
+Гъуьлягъ вучиз медицинадин ярж яз гьисабзаватӀа, гзафбуруз итижлу хьун мумкин я. Гьакъикъатдани, гъуьлягъдин шикилдихъ галаз алакъалу медицинадин яржар гзаф ава. Мисал яз, къадим грекринни римлуйрин мифологияда медицинадин гъуц яз гьисабзавай Эскулапан (Асклепий) руш Гигияди (Гигиея) шикилда са гъиле фейжан кьунва, муькуь гъиле — гъуьлягъ. Итижлу делил я, инсаниятди гегьеншдиз ишлемишзавай “гигиена” гафунин метлеб Гигиядин тӀварцӀихъ галаз алакъалу я.
+Алай девирда медицинадин ярж яз гьисабзавай фейжанни гъуьлягъ XVI асирдиз Европада алим ва духтур Парацельс себеб яз арадал атана. XVIII асирдиз ам Россиядани ярж яз пайда хьана. Исятда аптекайра, медидарайра фейжандинни гъуьлягъдин шикилярж чал гьамиша дуьшуьш жезва. Бязи чешмейри къейдзавайвал, медицинада гъуьлягъдин зегьер ишлемишзавайвиляй ам здравоох-раненидин ярж яз малумарнаваз хьун мумкин я. Гьа са вахтунда эмблемайрал къалурзавай гъуьлягъ зегьер алачир руьц я. Эмблемадай аквазвай фейжан лагьайтӀа, ам зегьер авай къаб ва гьа са вахтунда чирвилер, камаллувал ва мидаим сагъвал аваз къалурзавай затӀ яз гьисабзава. Ихьтин риваятни малум я. Эскулап пачагь, кӀекӀецдикай даях кьуна, Минос пачагьдин патав фидай рекье адан кӀекӀецдал гъуьлягъ алчуд хьана. Эскулапа гъуьлягъ кьена. Гуьгъуьнлай сиве векь авай маса гъуьлягъ пайда хьана. Гъуьлягъди а векьин куьмекдалди муькуьди сагъар хъувуна. Эскулапаз и аламатдин векь жагъана ва адан куьмекдалди инсанар кӀвачел ахкьалдариз гатӀунна.
+Гъилевай йисан 9-февралдиз чи баркаллу ватандаш, бажарагълу художник-живописец ва педагог, САНКТПЕТЕРБУРГДИН ва РФ-ДИН художникрин Созрин член, Дагъустан Республикадин лайихлу художник Алирзаев Октай Алирзаевичан 60 йисан юбилей я. 1984-йисалай хизанни галаз уьлкведин кеферпатан меркезда яшамиш жез, Ленинград областдин культурадинни искусстводин колледжда тарсар гузвай ада коллективдин ва уьлкведин пешекар художникрин арада ви-чин алакьунралдини инсанвилин къилихралди кьетӀен гьуьрмет къазанмишнава. Йиса садра-кьведра Дагъустандиз, хайи гъвечӀи ватан тир Ахцегьиз хквез, хсуси яратмишунрин выставкаяр тешкилиз, чкадин художникар гьевеслу ийизва, абурун пешекарвилин дережа хкажзава. «ЦӀийи дуьнья» назетдин коллективди вири районэгьлийрин мецелай чи бажарагълу художникдиз 60 йисан юбилей рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй вахъ чандин сагъвал, хизандин хушбахтвал, яратмишунрин рекье дуьньядин дережадин агалкьунар хьурай!
+Играми газет кӀелзавайбур! Алай йисан январдин вацралай Ахцегьрин хуьре “Дагпечатдин” киоск кардик акатнава. Ам Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран тӀварунихъ галай паркуна эцигнава. Алай вахтунда киоскар Кьиблепатан Дагъустанда Ахцегьрилай гъейри, Белижда, Мегьарамдхуьре ва Кьасумхуьрел ала. Киоскар, сифте нубатда, жуьреба-жуьре газетар, журналар кхьидайла агьалийриз пулдал гьалтайла кьезил хьуй лагьана кардик кутунва. Мисал яз, 2021-йис патал “Лезги газет” кхьинин къимет почтадин алакъадин отделенийрай – 977, киоскрай – 456 манат тир. Алай йисан кьвед лагьай пай патал Ахцегь райондин агьалийривай киоскдай “Лезги газет” 228 манатдихъ кхьиз жеда. Киоскди ислен ва киш йикъара экуьнин сятдин 9-далай нисинин 12-далди, саласа, арбе, хемис, жуьмя йикъара экуьнин сятдин 9-далай нянин 6-далди кӀвалахзава. Гьяд ял ядай югъ я. “Лезги газетдин” цӀийи нумра киоскдив гьар гьафтедин жуьмядиз агакьзава.
+Чи райондин бейкар ксаривай, гьакӀ маса агьалийривай агъадихъ галай чкайриз фена кӀвалах ийиз жеда (анра яшамиш жедай чкаярни гузва). Вакансии в Пензенской области:
+И йикъара Дондал алай Ростов шегьерда грекринни римлуйрин жуьреда кьуршахар кьунай Россиядин чемпионат кьиле фена. Нетижада заланвилин 10 категориядай гъалибчияр раиж хьана. Олимпиададин къугъунрин вилик эхиримжибур тирвиляй и акъажунрихъ мадни еке кесерлувал, важиблувал авай… Акъажунра 60 килограммдал къведалди заланвал авайбурун арада гьасиррал чпин устадвал къалурай спортсменрин арада Москвадин областдин патай экъечӀнавай чи ватанэгьли, вичин ери-бине Ахцегь райондай тир Анвар Аллагьяровни авай. Вичихъ галаз бягьсиниз экъечӀай пуд касдал (Арут Саркисян – Краснодардин крайдай, Андрей Иванов – Мордовиядай, Ильясхан Исламов – Дагъустандай) гъалибвал къазанмишуналди, чи ватандаш ярумчух финалдиз акъатна. Ина ада дуьньядин, Европадин ва Европад��н къугъунрин кьве сеферда чемпион Степан Марянянахъ (Краснодардин край) галаз вичин къуватар ахтармишун лазим тир. Эхирдалди С.Марянянавай бягьсиниз дурум гуз хьанач, Анвар Аллагьярова 5:3 гьисабдалди гъалибвал къазанмишна. Амма финалдин бягьсина чи ватандаш Мордовиядай тир Сергей Емелиназ кумукьна, ам гимишдин медалдиз лайихлу хьана. РИКӀЕЛ ХКИН: 2019-йисан июлдиз Испаниядин Понтеведра шегьерда кьиле фейи Европадин кӀвенкӀвечивал патал акъажунрани А.Аллагьярова 2-чка кьунай. Гьа и йисуз Эстониядин меркез Таллинда хьайи дуьньядин кӀвенкӀвечивал патал акъажунра (финалда ам Азербайжиндин патай экъечӀнавай Заур Алиевахъ галаз «гуьруьшмиш хьанай») 55 килограммдин заланвал авайбурун арада инанмишвилелди гъалибвал къазанмишуналди, Анвар Аллагьяров къизилдин медалдиз лайихлу хьанай. 2020-йисуз Владимир шегьерда кьиле фейи Россиядин чемпионатда (21 йисал къведалди яшда авайбурун арада) чи ватандашди 1-чка кьунай.
+1997-йисуз 2-нумрадин АСОШ куьтягьайвилин гьакъиндай
+ганвай 0290212-нумрадин аттестат квахьнава.
+РФ-ДИН премьер-министр Михаил Мишустина региональный властривай медикриз вахтунда дуллухар гунал гуьзчивал тухун тӀалабна. «Абуруз дуллухар гунихъ галаз алакъалу са геж хьунризни рехъ гана виже къведач. За региональный властривай и кардал кӀеви гуьзчивал тухун тӀалабзава», – лагьана кабминдин руководителди Гьукуматдин заседанидал. Премьерди къейд авурвал, алай йисуз властри медицинадин идарайриз кӀвалахун патал цӀийи къуллугъчияр атун гуьзетзава: саки 11 агъзур духтур ва 13,5 агъзурдалай гзаф юкьван медицинадин КЪУЛЛУГЪЧИЯР.«АБУРУН зегьметдиз гьакъи гун патал ОМС-ДИН федеральный фондунин бюджетдиз 17 миллиардни 300 миллион манат рекье твада», – алава хъувуна РФ-ДИН Гьукуматдин Председателди. Мишустина къейд авурвал, пандемияди мад сеферда субут авурвал, духтуррин ва медсестрайрин, медицинадин маса персоналдин зегьмет виридалайни метлеблубурукай сад я.
+И мукьва чи баркаллу жегьил пагьливан Замир Шихамадовакай тхэквондодай Россиядин чемпион хьана (80 кг.). Идакди Замира гила Бразилияда кьиле фидай Сурдлимпийский къугъунра иштиракдай мумкинвал къазанмишна. Чи мурад Замиракай олимпиададин чемпион хьун я.
+Уьлкведин Гьукуматди Дагъустан Республикадиз поликлиникаяр хуьн патал саки 111,5 миллион манат чара авуна. Идан гьакъиндай РД-ДИН Кьилин Администрациядин Telegram соцсетда авай официальный каналда хабар гузва. Къейдин, Россиядин субъектри ОМС-ДИН къурулушдай кардик квай медицинадин госидараяр хуьн патал алава яз, саки 7,3 миллиард манат къачуда. Идан гьакъиндай РФ-ДИН Гьукуматдин Председатель Михаил Мишустина буйругъдал кьул чӀугуна. И такьатрикай Дагъустандиз 111,5 миллион манат чара ийида. Къейднавай къарар «Омикрон» тӀвар алай цӀийи коронавирусдин инфекциядин штамм чукӀунихъ галаз алакъалу яз кьабулнай. И карди и азардиз дурум гун патал алав�� ресурсар кӀватӀдай мумкинвал гуда.
+25-январдиз раймуниципалитетдин администрацияда «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Вадим Агъасиеван регьбервилик кваз «Сад тир Россия» Вирироссиядин политикадин партиядин Ахцегьрин чкадин отделенидин 33-конференция кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз КИЛИГНА:1.ГЬАХЪ-ГЬИСАБДИН девирда политсоветдин кӀвалахдин гьакъиндай ва «Сад тир Россия» партиядин Ахцегьрин чкадин отделенидин гьар йикъан МЕСЭЛАЯР.2.«САД тир Россия» Вирироссиядин политический партиядин Ахцегьрин чкадин отделенидин Секретарь хкягъунин ГЬАКЪИНДАЙ.3.«САД тир Россия» Вирироссиядин политический партиядин Ахцегьрин чкадин отделенидин политсовет хкягъунин ГЬАКЪИНДАЙ.4.ПАРТИЯДИН Ахцегьрин чкадин отделенидин чкадин контролдин комиссия хкягъунин гьакъиндай. Конференциядин 2-пункт тамамарун яз «Сад тир Россия» Вирироссиядин политический партиядин Ахцегьрин чкадин отделенидин секретарь хкягъун патал чинеба сес гудай бюллетендик агъадихъ галай кандидатураяр КУТУНА:1.АБДУЛКЕРИМОВ Осман Магьмудович;2.Мерданов Шимсидин Мегьамедкеримович. И тегьерда чинеба сесер гунин нетижада Вирироссиядин «Сад тир Россия» политический партиядин Ахцегьрин чкадин отделенидин секретарвиле саки рейсадвилелди
+Эгер куьне коронавирусдиз акси вакцина янаватӀа, и кар анжах тебрик ийиз жеда. Къейднавай вакцина ягъай вахтунда инсандихъ махсус антителаяр арадал къвезва. И карди коронавирус акатай дуьшуьшда инсандиз еке куьмекзава. Ахцегьрин ЦРБ-ДА чпиз коронавирусдиз акси вакцина ягъиз кӀанзавайбур кьабулзава. И кар авун патал гьар са кас вичин паспорт ва медицинадин полис гваз райбольницадин регистратурадиз атун лазим я. Раб ягъунин серенжемди квевай 15 декьикьадилай гзаф вахт къакъуддач. Ада куь иммунитетдиз гьикӀ таъсирнаватӀа чир авун патал гьам вакцина ядалди ва гьамни а кӀвалах авурдалай кьулухъ антителайрин анализ гуз жеда. Вичив вакцина ягъунин гьакъиндай сертификат гвай кас Россияда са чкадиз сиягьатдиз фейитӀа, кӀвалахдив эхгечӀдайла ада коронавирус квани квачни чирун патал тест гун герек къвезвач. Новая коронавирусная инфекция не щадит ни взрослых, ни детей. Этот вирус коварен, несмотря на успехи медицины и усилия врачей. От осложнений новой коронавирусной инфекции ежегодно в мире погибают люди, в том числе и в нашей республике. Особенно опасна эта инфекция для детей, пожилых людей и тех, кто страдает хроническими заболеваниями (болезнями сосудов и сердца, бронхиальной астмой, сахарным диабетом и т.д.), у которых болезнь протекает тяжелее и существует больший риск развития осложнений. Поэтому в первую очередь прививки нужны именно этой категории людей. По данным всемирной организации здравоохранения хорошей защитой от этого вируса является вакцинация, только массовая вакцинация может победить эту коварную болезнь. ВАЖНО! Только после врачебного осмотра нужно пройти вакцинацию, если врач определит, нет ли у вас противопоказаний. Привиться можно в поликлинике по месту жительства.
+2022-йисан ва 2023-2024-йисарин пландин девир патал райондин бюджетдин проект туькӀуьрдайла 2022-йисан 1-январдилай мажибдин агъа кӀанин кьадар 13890 манатдал кьван хкажуниз, гьакӀни бюджетдин хилен кьилдин категорийрин къуллугъчийриз мажибар хкажуниз ийизвай харжияр гьисаба кьунва. Абур чпиз РФ-ДИН Президентдин «майдин» Указар талукь жезвай къуллугъчияр – образованидин идарайра кӀвалахзавай муаллимар я. Идалайни гъейри, алай йисан 1-октябрдилай чпиз РФ-ДИН Президентдин «майдин» Указар талукь тежезвай къуллугъчийрин маса жуьрейризни мажибар 4 процентдин хкаждайвал я. Классдиз руководство гунай муаллимриз вацра 5 агъзур манат пул гудайвал я. ГъвечӀи классрин ученикриз пулсуздаказ чими тӀуьнар гун патал йикъа 60 манат пул чара ийида. Чпихъ набутвал авай аялриз пулсуздаказ йикъа кьве сеферда тӀуьн гун патал гьар юкъуз 137 манат ахъайда. Етим аялар кӀвалералди таъминарун патал чара ийизвай пулдин такьатарни кьве сеферда артухарнава. Идарайрин аралух комиссиядин гьахъ-гьисабдин делилралди, налограй ва НДФЛ дай райондиз 145755,0 агъзур манат тайинарнава. Чна бюджетдин проект НДФЛ дай Идарайрин аралух комиссияди тайинарнавайдалай 22 752,5 агъзур манатдин агъузарнава. Бюджетдин къазанжияр 665529,3 агъзур манатдиз ва харжияр 713701,1 агъзур манатдиз барабар я. Бюджетдин къазанжийрин пай хсуси къазанжийрикай – 150287,7 агъзур манат, дотациядикай – 95 370,0 агъзур манат, субсидиядикай – 19 580,2 агъзур манат ва субвенциядикай – 400291,3 агъзур манат ибарат я. Хсуси къазанжийрин къурулуш ихьтинди я: НДФЛ – 123002,5 агъзур манат ва я къазанжийрин умуми кьадардикай – 81,8 %. ЕСХН – 243,0 агъзур манат ва я 0,2 %. УСН – 5100,0 агъзур манат ва я 3,4 %. Госпошлина – 670,0 агъзур манат ва я 0,4 %. Налогринбур тушир къазанжияр – 4643,2 агъзур манат ва я 3,1 %. ГСМ-ДАЛ къвезвай акцизар – 16 629,0 агъзур манат ва я къазанжийрин умуми кьадардикай – 11,1 %. Дотация муниципальный райондиз финансрин куьмек гунин фондуникай ибарат я – 95 370,0 агъзур манат. Субсидияр алай аямдин шегьердин среда туькӀуьрунин муниципальный программайрин тереф хуьнин пулдин такьатрикай ибарат я – 1508,5 агъзур манат (Цуругърин парк), 1-4-классрин ученикар тӀуьнралди таъминаруниз – 14 131,7 агъзур манат ва набут аялриз пулсуздаказ кьве сеферда, гьа жергедай яз, чпи кӀвале чирвилер къачузвай набут аялриз тӀуьнар гуниз – 3939,8 агъзур манат. Вири саналди 19 580,1 агъзур манат. Субвенциядин кьадар 400291,3 агъзур манат я, гьа жергедай яз: умуми образованидин госстандарт – 280212,0 агъзур манат; школадилай виликан образованидин госстандарт – 44 752,0 агъзур манат; чкадин самоуправленидин органриз РДДИН хуьрериз дотация чара авунин рекьяй госвекилвилер гунай субвенция – 47682,0 агъзур манат. Архивдин фонд хуьниз – 263,6 агъзур манат, обр��зование гунин векилвилер тамамаруниз ва административный комиссиядин кӀвалах тешкилуниз ийизвай харжияр – 372,0 агъзур манат, яш тамам тахьанвайбурун крарин рекьяй комиссиядин кӀвалах тешкилуниз – 372,0 агъзур манат, къаюмвал авунин рекьяй кӀвалах тешкилуниз – 746,0 агъзур манат. Чпе военный комиссариатар авачир чкайра сифтегьан аскервилин учет кьиле тухун патал ийизвай харжияр – 1606,0 агъзур манат, федеральный сударин присяжный заседателарвиле кандидатрин списокар туькӀуьруниз – 38,9 агъзур манат; аялар ДДУРА хьунай диде-бубайри ийизвай харжийрин са пай арадал хкун патал серфзавай пулдин такьатар – 440,6 агъзур манат; етим аялриз гузвай пособие – 1763,0 агъзур манат; етим аялар яшайишдин кӀвалералди таъминаруниз – 2644,4 агъзур манат; муаллимриз классдин руководство тухунай гьар вацра гузвай пул патал – 19248,8 агъзур манат. Къазанжияр бюджетдин классификациядин разделрай ва подразделрай паюн: государстводин умуми месэлаяр – 34300,0; административный комиссия – 372,0; яш тамам тахьанвайбурун крарин рекьяй комиссия – 372,0; къаюмвал ва попечительство – 746,0; резервдин фонд – 8900,0; гьа жергедай яз материалрин запас – 1200,0; милли оборона (ВУС-РИН сод) – 1606,0; милли хатасузвал – 9328,0; милли экономика – 2447,0; яшайишдинни коммунальный майишат – 18924,0; образование – 564828,2 гьа жергедай яз школадилай виликан образование – 77 432,9; умуми образование – 380061,8; классдин руководство – 19 248,5; алава образование – 77 445,2; жегьилрин политика – 400,0; образованидин хиле маса месэлаяр – 10 239,8; культура – 35355,0: гьа жергедай яз библиотекаяр модернизация авуниз, ктабрин фондар арадал гъуниз – 150,0; яшайишдин политика – 5274,7; физкультура ва спорт – 600,0; периодический печать – 5358,0; присяжный заседателрин списокар туькӀуьруниз ийизвай харжияр – 38,9; алай аямдин шегьердин среда туькӀуьрунин муниципальный программа (Цуругърин парк) – 1508,6; терроризмдиз аксивалунин муниципальный программа – 60,0; наркотикар законсуздаказ ишлемишуниз аксивалунин муниципальный программа – 60,0; рекьерин гьерекатдин хатасузвал хкажун – 60,0; коррупциядихъ галаз женг чӀугун – 60,0; къенепатан буржуниз къуллугъуниз – 2051,0; хуьрериз пулдин куьмек гунин фонд – 380,0; хуьрерин бюджетриз дотация – 47682,0; харжияр вири саналди – 713882,9.
+Председательствующий заседания Собрания депутатов З.Х.ХАНБАБАЕВ Секретарь В.Э.ЭСКЕНДЕРОВА Алатай 2021-йисан 28-декабрдиз кьиле фейи райсобранидин сессиядал райондин финансрин управленидин бюджетдин отделдин начальник И.ИБРАГЬИМОВА «2022-йис ва 2023-2024-йисарин пландин девир патал «Ахцегь район» МР-ДИН бюджетдин гьакъиндай» темадай авур докладдай.
+Америкадин пегьризчийри дуьздал акъуднавайвал, кьурай чӀулав хутари ширинлухар кӀан хьунин гьевес агъузарзава. “ЛЕНТА.РУ” чешмеди хабар гузвайвал, алимрин ахтармишунрин нетижаяр илимдин журналда чапнава. Пешекаррин гафаралди, ахтармишунрин вахтунда кьурай чӀул��в хутар тӀуьр инсанри, муькуьбурув гекъигайла, гишинвал са акьван гьисснач. Пешекарри кьурай чӀулав хутар са кӀус каш кьин патал хъсан няметрикай яз гьисабзава. Алимди къейднавайвал, ширинлухрал рикӀ алайбурувай зарарлу десертар и няметдалди эвезиз жеда. Кьуранвай емиш халисан антиоксидантралди, витаминралди ва минералралди девлетлу я. Гьар са емишдик тахминан 3,5 грамм тӀебии шекер ква. Идалай вилик Америкадин алимри гьафтедин къене кьве сеферда балугъ тӀуьн еке менфят авай кар тирди лагьанай. Алимри тестикьарзавайвал, и няметар инсандин мефтӀ патал хийирлу я.
+На территории Республики Дагестан и в частности на территории нашего района в период с 11 декабря 2021 года по 30 ноября 2022 года проводится комплекс-ная проверка владельцев гражданского огнестрельного оружия. С учетом этого просим своевременно сдавать соответствующие документы на перерегистрацию разрешения хранения гражданского оружия. Также просим граждан в добровольном порядке сдать имеющееся незаконно хранящееся оружие, боеприпасы – взрывчатые вещества. Ставим вас в известность о том, что лицо, добровольно сдавшее тот или иной предмет, являющийся в гражданском обороте незаконным, освобождается от уголовной ответственности. Дагъустанда 2021-йисуз 50 километрдилай артух мензилда федеральный метлебдин трассаяр ремонтнава. Абурукай саки 20 километр – капитальныйдаказ. КӀвалахрин и жуьре Таловка – Тарумовка трассадин 16-километрдин участокда ва ЮЖНОСУХОКУМСКДИН патав гвай 80-88 километрдин авторекьин участокда тамамарнава. Къейднавай объектра куьгьне къир алудна цӀийиди цанва. Адан вине къат чиргъиндинни мастикадин асфальтобетондикай ибарат я. Ам адетдин асфальтдилай кьве сеферда артух вахтунда ишлемишиз жеда, вични тӀебиатдин къулайсуз гьалариз дурумлу я. Имни чи республикадин тӀебиатдин шартӀара иллаки важиблу я. Рекьин къерехар асфальтдинни бетондин гранулятдал ва къумадинни чиргъиндин къаришмадал мягькемарна. Авахьзавай ятариз рехъ ачухун ва рекьин саламатвал хуьн патал яд ахъайдай трубаяр дегишна. ЮЖНОСУХОКУМСКДА транспортдин кьве светофор эцигна, рехъ тамамвилелди электрикдин экуьналди таъминарна, чапла патахъ къекъуьн патал алава полоса, гьакӀни автопавильон ва тротуарар галай пассажирар транспортда акьахун ва эвичӀун патал тир чка туькӀуьрна. Идалайни гъейри, 2021-йисуз саки 30 километрдин мензилда федеральный метлебдин рекьер ремонтна: Кочубейдин патав 14 километр, Бабаюртдин мукьув 8 километр ва Махачкъаладин патав 7 километр. Капитальныйдаказ кьве муьгъ ремонтнава: Караногайский коллектордилай фенвай рекьин 275-километр ва Дербентдин къаналдилай фенвай «Кавказ» трассадин 939-километр. 19-километрдин мензилда авай «Кавказ» автотрассадин кьве участокда винел патан кӀвалахар кьиле тухванва. Гьа ихьтин кӀвалахар ХАСАВЮРТКЪИЗИЛЮРТ ва Авадан-Рубас трассадин участокрани кьилиз акъуднава. 2022-йисуз Хамзаюртдин патав авторекьин 9 километрдин участокда капитальный ремонтдин кӀвалахар бегьемарун фикирдиз къачунва. «Чи кьилин везифайрикай сад «Кавказ» трассада транспорт ахъайдай мумкинвал артухарун я. Имни гьерекат авунин 4 полоса кардик кутуналди кьилиз акъудда. Гъилевай йисуз чун саки 50 километрдин мензилда авай участокра и кӀвалахар кьилиз акъудунив эгечӀда. Къейднавай объектар 2023-йисан эхирдалди ишлемишуниз вахкуда», – лагьана Упрдор «Кавказ» ФКУ-ДИН начальник Александр Лукашука. Алава хъийин, алай вахтунда Хасавюртдин ва Дербентдин къерехрай физвай рекьер эцигун патал проектрин документация туькӀуьрзава. Идалайни гъейри, мукьвал тир кьве йисуз Р-217 «Кавказ» авторехъ тирвал авай 12 хуьре 30 километрдин мензилда тӀебии тушир электроэкуьнин линияр тухуда.
+тромбар хьунин хаталувал ава. Ам кьери авун патал виридалайни михьи яд ишлемишун менфятлу я. ГьакӀни иви кьери ийидай недай затӀар ишлемишна кӀанда. Абурук зейтундин, кушдин ягълуяр, ичерин сирке, чичӀек, серг, лимон, сенжефил, чугъундур, помидоррин миже акатзава.*
+, са истиканда авай рганвай циз чайдин са тӀуруна авай вирт ва кьве тӀуруна авай ичерин сирке яна, экуьнахъ ичӀи рикӀелай, фу нез са сят амайла, 10-12 юкъуз ишлемишда.*
+, са кьил серг регъвена, шуьшедин къапуниз вегьена, са истиканда авай михьи тавунвай набататдин ягълу илична, холодильникда эцигда. Ахпа чайдин са тӀуруна авай лимондин мижедик гьакьван гьазур хьанвай ягълу какадарна, йикъа пуд сеферда, фу нез 30 декьикьа амайла, ишлемишда. Ихьтин такьатди кьилин тӀал секинарда ва рикӀин агаж хьанвай дамарар ачухарда.
+И йикъара Красноярск шегьерда азаддиз кьуршахар кьунай Иван Ярыгин рикӀел хкуниз талукьарнавай халкьарин арадин турнир кьиле фена. Ана чи ватанэгьлияр тир Даурен Куругълиева, Шамиль Мамедова ва Рамазан Ферзалиева агалкьунралди иштиракна. Мубаракрай! Гьасиррал кьиле фейи къизгъин бягьсерал дагъустанвийри мукьуфдивди гуьзчивалзавай. Гьа са вахтунда чи баркаллу жегьил, луткунви Замир Шихамадовакай тхэквондодай РФ-ДИН чемпион хьанва. Гележегда ада Бразилияда тухудай Сурдлимпийский къугъунра иштиракдайвал я. Къуй квехъ гележегда мадни еке агалкьунар ва чандин мягькем сагъвал хьурай!– Куьне еке викӀегьвал ва жуьрэтлувал къалуруналди, акъажунра къизилдин 3 ва гимишдин 1 медаль къазанмишна. И еке агалкьун заз квез жуван ва Ахцегь райондин вири агьалийрин тӀварунихъай рикӀин сидкьидай мубарак ийиз кӀанзава. Куьн хьтин баркаллу рухвайри къазанмишзавай спортдин агалкьунар виридалайни вилик чи агалкьзавай несил патал хъсан чешне я, – пагьливанриз спортдин чӀехи агалкьунар рикӀин сидкьидай тебрикуналди къейдна «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Магьмудович Абдулкеримова.
+Малум тирвал, сагъламвал инсандин кьилин девлет я. Амма гьикьван гьайиф къведай кар ятӀани, бязи инсанрихъ аял чӀавалай эгечӀна сагъламвилин жигьетдай и ва я маса жуьредин нукьсанар жезва. Логопедрин асул везифа инсандин рахунрин нукьсанар туькӀуьр хъувун патал алахъун я. Лугьун лазим я хьи, бязи дидебубайривай чпин гъвечӀи аялрин рахунра авай нукьсанар вахтунда чириз жезвач. Гьавиляй диде-бубайри чпин аялдин 2-3 йис тамам хьайила, ам логопеддин патав гъун чарасуз я. ЦӀийиз чӀал акъатнавай куь аялдихъ шаклу са месэлани авачиз акваз хьайитӀани, ам пешекардин патав гъун рикӀелай ракъурна жедач. РЦДПОВ-ДА гъвечӀи аялар и идарадин пешекар – Фарида Исмаиловна Таргачевади кьабулзава.*** РЦДПОВ-ДИН психологди вичин гьар йикъан кӀвалахда аялар сагъарунин хейлин къайдайрикай менфят къачузва. ИкӀ, «Игротерапия» курсуна чна аялдин мефтӀ стимуляция авун патал бязи маса серенжемрихъ галаз гьакӀ махсус упражнениедикай – кьве гъилелдини шикилар чӀугуникай менфят къачузва. И жуьреда шикилар чӀугуни аялдин мефтӀедин нейронный алакъаяр мягькемарзава ва цӀийибур арадал гъизва. И вахтунда эрчӀи ва чапла патан гъилери саналди кӀвалахунал гуьзчивал тухун иллаки важиблу я. – Инсанрикай хъел къвемир, абурукай чӀурукӀа фикир ийимир. Куьне багъишнавай гьар са касди квез руьгьда кӀанивал гуда.– РикӀел хуьх: руьгь ва беден патал виридалайни хъсан дарман капӀ авун, сив хуьн ва зегьмет чӀугун я.– Руьгьдин гьал писди тирла, гзаф къекъвена кӀанда. Чуьлда, тама, цин патав къекъвейтӀа, мадни хъсан я. Ци куь перишанвал алудда ва фикирар секинарда.– Гьуьжетар ийимир. Гьардахъ вичин дуьзвал ва вичин бейкефвални ава.– Гъилери кӀвалахзавайла, нервийри ял язава. Кьили кӀвалахзавайла, беденди къуватар кӀватӀзава. ЦӀийи коронавирусдин инфекциядик начагъ жезвайбурун кьадар артух хьунихъ галаз алакъалу яз алай йисан 27-январдилай эгечӀна Дагъустанда мискӀинра диндиз ибадат авунар акъвазарзава. Чи республикадин кьилин санитарный духтур Николай Павлова и месэладиз талукь къарардал кьул чӀугунва. А документда къейдзавайвал, алай йисан 27-январдилай 1-апрелдалди РДДИН вири жуьре динрин тешкилатрин регьберри инсанар кӀватӀна диндин серенжемар кьиле тухун акъвазарун чарасуз я. МискӀинра, килисайра ва синагогайра тухузвай диндин серенжемар къалурун патал онлайн-трансляция кардик кутун теклифзава. Исятда мискӀинриз анжах са диндин къуллугъчийривай ва и объектар кардик хьун патал чарасуз тир ксаривай къвез жеда. Дагъустанда коронавирусдик ва ОРВИ-ДИК начагъбурун кьадар садлагьана гзаф хьунихъ галаз алакъалу яз вахтуналди мектебар агализ гатӀуннава. Алай вахтунда 12 500 аялди арада мензил аваз (дистанционно) чирвилер къачузва. Абуруз 3000 далай виниз муаллимри тарсар гузва. Мектебар 1-2 гьафтедин вахтуналди агалнавай муниципалитетрин арада Каспийск, Буйнакск, Къизилюрт шегьерар, Бабаюрт, Буйнакск, Тлярата, Новолак, Ногъай ва Ахцегь районар ава. Бязи чешмейри хабар гузвайвал, эгер республикада коро��авирусдихъ галаз алакъалу гьалар хъсан патахъ дегиш тахьайтӀа, маса муниципалитетрани мектебар агалун мумкин я. Дагъустандин меркезда авай мектебрин 90 классда кӀелзавай 2567 аялди арада мензил аваз чирвилер къачуда. Махачкъалада гьелелиг михьиз агалнавай мектебар авач.
+Вине авай кьил ягъиз тади ийида, агъада авай кьилелай кап алтадиз. Инсанри, чими хьайила, перемар хутӀунда, тарари – мекьи хьайила. ЧӀехи дапӀарни гъвечӀи куьлегдал ахъайда. Фитнедини, цӀай кьур кӀарасди хьиз, сифте куда, ахпа чӀулаварда. Инсандин виридалай чӀехи чирвал вич са мус ятӀани рекьидайди чир хьун я. ВацӀариз, кьил дагъда аватӀани, гьуьл арандай жагъида. Зун бахтлу хьун патал кӀаниди са шартӀ я – вун бахтсуз тахьун. Дишегьли гагь чуплах бахт я, гагь перемар алай бахтсузвал. Виридалай гуьрчег цуьквер рекьин къерехра жеда, чебни руг алаз.
+Гьемдуллагь БАБАЕВ,«БУБАДИН веси» ктабдай
+Са сеферда кьвед лагьай классдиз акъатнавай Камила вичин дидедивай хабар кьада: – Диде чан, ваз чиз хъипер кесибар яни девлетлуяр? Дидеди гьикӀ жаваб гудатӀа чин тийиз икӀ лугьуда:– Абурук чан хва, кесибарни ква девлетлуярни.– Дуьз туш, вавай жаваб гуз хьанач, – лагьана Камила. – Абур вири девлетлуяр я.– ГьикӀ? – лагьана, тажублу хьана диде.– Инсандиз девлетлу хьун патал кӀанзавайди булдал тӀуьнхъун, пек-партал, пул яни? Амма хъипериз лазимди тек са яд я. Ядни абурухъ кӀани кьван авазва. Яд хьайила тӀуьн-хъунни абуруз бул я, пек-партални абуруз лазим туш, – лагьана Камила. МефтӀедиз, рикӀиз, рикӀи фадфад кӀвалахдайла, экъуьчдайла, чӀулав лекьина кӀеви чкаяр ачухарун патал фисташка хийирлу я. И хвехвери бедендик ацӀайвал кутада, саралух квайла, куьмекда. Гзаф тӀуьн руфуниз зиян я. И нукьсан кьурай къайсиди квадарда.
+И емишар жедай тарар, кул-кусар вацӀун кьерера, яд авахьзавай кӀамарин, къубуйрин къерехра экъечӀда. Сибирдин ва маса регионрин бязи майишатра еке тварар гъидай хъсанарнавай сортаринбурни арадал гъанва. И емишрик менфятлу затӀар гзаф ква: А,С,Е,К,Р,В витаминар, гьакӀни ракь, марганец, бор, магний, молибден, кремний, кальций… Икьван гзаф надир затӀар (фитокомплекс) кваз хьуни инсандин жуьреба-жуьре азаррин хура акъвазиз хьунин (иммунитет), кӀвалах алакьунин бажарагъ артухарзава. САРАР-СУХВАР сагъбур яз амукьун патал куручӀривай цӀирицӀрин гъери гуьцӀун, сарар чуьхуьдайла, облепихадин шире квай паста ишлемишун теклифзава. Незвай хуьрекрик хважамжамдин вири ирид рангаринни затӀар хьайитӀа, хъсан я. МЕСЕЛА,БЕНЕВША рангунинбуру (ципицӀар, хутар, бадамжанар) дуркӀунрин кӀвалах хъсанарзава, рикӀ, дамарар, мягькемарзава; ярубуру (помидорар, къарпузар, грейпфрутар) урологиядин ва гинекологиядин азаррин вилик пад кьазва; къацубуру (чичӀек-хивецӀ, шивит) къуватар зайиф хьун квадарда; хъипибуру (гьажикӀа, гатун хали, истивут) вилериз акун хъсанарда; лацубуру (турп, серг) иммунитет, гуьгьуьлар хкажда. Туракь, партахалдин рангунин продуктрихъ, емишрихъ лагьайтӀа, хам ультрафиолетовый нурарикай хуьдай, бедендик квай дакӀунриз, карариз аксивалдай ерияр ава. ЦӀирицӀрин гъери хирериз, кайи чкайриз яда, ада гьакӀни чӀарарин пунар мягькемарда. ЦӀирицӀрин ширедин бинедаллаз хъсан хъвадай шейэрни гьазурзава.
+Имансуз хьунин себебар агъадихъ галайбур я: бегьемсуз инанмишвал; зайиф иман; гьар карда дугъри тахьун; гунагьар кваз такьун; няметриз шукур тавун; иман авачирдахъай кичӀе тахьун; нагьакь зулум авун; суннат патал ганвай азан кваз такьун; менфят авачир ихтилатрикай мез техуьн; пара дугъридаказ къалурун; тади ква лагьана йикъа вад кпӀунин шартӀар тамамар тавун; капӀ са алчах кар яз гьисабун; ички хъун; мусурмандиз азаб гун; вич авлия я лугьуз тапарар авун; вичиз вич бегенмиш хьун; вичиз илим пара чида лугьун; пехил хьун; устаддин шариатдин гафариз яб тагун; тапарар авун; гьарисвал ва къанихвал авун; вичи-вич Пайгъамбар я лугьуз хабар гун.*** Са касди Мугьаммад Пайгъамбардивай (с.а.с.) жузуна: «Я Расулуллагь, капӀ вуч затӀ я, адакай вуч хийир ава?». Расулуллагьди лагьана: «КапӀ Аллагь-Тааладиз гзаф хуш кар я. Ам Малаикрин лап багьади ва Пайгъамбаррин Суннат я. Марифатдин нур, имандин асул я. Дуьа кьабулдайди, амалрин эфзили я. КапӀ ризкьидин берекат, Ватандин къуват я. Чандин нур, чан къачудай Малаикдин шафагьат я. Сура чи рагъ я. Мункар ва Накирдиз жаваб я. КапӀ авурди къияматдин юкъуз мягьтел яз амукьдач. КапӀ женнетда кьилел алай таж я. Жегьеннемдинни ви арада авай перде я. СиратӀ муькъвелай алуддайди я. Женетдин куьлег ачухдайди я. Гьар са касди къастунин кӀевивилелди капӀ ая!
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри
+кечмиш хьуниз килигна, адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри
+кечмиш хьуниз килигна, адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Пулатов Мегьамедгьакъидиз уьмуьрдин юлдаш
+кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+- Корр. Абдулкерим Нажмудинович, базардин экономикадин шартӀара вири месэлаяр пулдихъ галаз алакъалу я кьван, гьавиляй сифте райондин бюджетдиз талукь суалдилай эгечӀин. 2021-йисуз райондин бюджет гьикьван тир ва ам тамамвилелди кьиле тухуз хьанани?
+- Эхь, 100% тамамарна. Гъилевай йисуз райондин бюджет 640 миллион манатдилай артух я. Чаз производстводин карханаяр авач кьван, бюджетдин 120 миллион манат хсуси доходри ва амайди дотацийри, субвенцийри, субсидийри кьазва. Къведай йисан бюджет гьеле кьабулнавач. Муаллимринни маса бюджетникрин мажибар хкажунихъ галаз алакъалу яз, ам цӀининдалай гзаф жеда.
+- Корр. 2021-йисуз районда республикадин ва федеральный инвестпрограммайрай гьихьтин кӀвалахар кьиле тухузва?
+- Райондин регьбер Осман Абдулкеримов кьиле аваз, месела, РД-ДИН «Хуьрерин территорияр комплексныйдаказ вилик тухун» программадай Ахцагьа 200 аялдин чка авай школа, 60 аял-чкадин бахча, Кьиблепатан Дагъустанда авачир хьтин зурба спорткомплекс, Самур вацӀун кьере габиондин бандар эцигзава. «Зи Дагъустан – зи рекьер» программадай райцентрдин, гьакӀ Калукрин, Хуьруьгрин хуьрерин рекьер гуьнгуьниз хкизва, абура къир, бетон цазва. ЦӀи Н.Самурскийдин куьче туькӀуьр хъувурвал, къведай йисуз Агъасиеван, С. Сулейманан тӀварарихъ галай куьгьне куьчейрани бетон, Къ. Межидован куьчеда къир цада. «Зи Дагъустан – шегьердин къулай чка» программадай район аваданламишзава. «Образование. Школаяр капитальныйдаказ ремонтун» тӀвар алай федеральный программадай 2022-йисуз Ахцагьрин 1-нумрадин, Цуругърин ва КьакӀарин школаяр ремонтунив эгечӀзава. Минсельхоздин «Хуьрерин территорияр дурумлудаказ вилик тухун» программадай къведай йисуз гьакӀ Ахцегьа ял ядай «Набережная» багъдин патав звердай рекьер ва спортдин маса имаратарни галай футболдин майдан, райадминистрациядин цӀийи дарамат (авайди хаталу гьалда ава) туькӀуьрун, «Чкадин месэлайрик кьил кутунин» программадай хуьрерин куьчеяр къайдадиз хкун, анра эквер тун патал чарар-цӀарар гьазурнава ва икӀ мад. Аквазвайвал, чун алахъзава, амма инсанриз чпин патав гвай хвал акъудиз (ятар куьчейра твазва), гьатта рекьелай къван ахлудиз кӀанзавач. ГъвечӀи куьчеяр, са агъсакъалди кьил кьуна, жемятдин мел-пигердалди туькӀуьр хъийиз жеда.
+- Корр. И йикъара гужлу гарарикди Ахцагьа, Смугъула, Чепе, Цуругъа ва маса хуьрерани са жерге хсуси майишатриз зарар хьанва. Абуруз эвездин куьмекар
+Конституциядин Югъ Россиядин государстводин метлеблу суварикай сад я. Ам чи уьлкведа гьар йисан 12-декабрдиз къейдзава. И юкъуз 1993-йисуз вири халкьди сес гуналди чи уьлкведа Россиядин Федерациядин Конституция кьабулнай. 1994-йисалай Россиядин Президентдин Указдин бинедаллаз 12-декабрдин югъ государстводин сувар яз малумарна. Конституция – уьлкведин дибдин закон – Россиядин къанунрин вири къурулушдин бине я ва ада маса законрин мана тайинарзава. Сифте Конституция кьабулайдалай кьулухъ документдик са жерге дегишвилер кутунай. Гьуьрметлу районэгьлияр! Квез РФ-ДИН Конституциядин югъ – уьлкведин лап важиблу суварикай сад рикӀин сидкьидай мубаракрай! 1993-йисан 12-декабрдиз цӀийи Конституция – дибдин Закон кьабулуникди чи халкьди демократиядин, уьлкве гьар са патахъай гужлу авунин рехъ хкяна, агьалийриз гражданвилин ва экономикадин азадвилер таъминарна. Къуй квехъ чандин сагъвал, хайи район, республика, уькве вилик тухунин карда агалкьунар хьурай!
+Декабрдин 9 даз РД-ДИН Халкьдин Собранидин депутат Мегьамед Алиханова Ахцегь районда агьалияр кьабулна. Региональный Собранидин депутатдивай куьмек тӀалабдай мумкинвиликай райондин 10 далай гзаф агьалийри менфят къачуна. Килигнавай темайрин арада хатасузвилин, аваданламишунин, туризм, культура вилик тухунин ва гьакӀни хсуси месэлаяр авай. ИкӀ, «Цуругърин хуьр» СП-ДИН кьил Шемсидин Мерданова хуьруьн культурадин КӀвал капитальный ремонтдин программадик кутунин рекьяй конкурсдин хкягъуна куьмек гун тӀалабна. «Сельсовет Луткунский» СПДИН кьил Амирхан Рагьимова ЦӀийи Усуррин ва Гъуьгъвезрин хуьрерин агьалияр патал иллаки важиблу месэла къарагъарна. Къейднавай месэладай 2015-йисалай кьиле тухванвай кӀвалахдин рекьяй экономикадин ва чилинни эменнидин алакъайрин отделдин начальник Фатима Агьмедовади гъавурда туна. Жегьилрин парламентдин членрихъ галаз суьгьбетда Мегьамед Алиханова къейдна хьи, агалкьзавай несилдихъ галаз ачух алакъайра хьуникди абуру жегьилрин кьатӀунар арадал гъуниз таъсирзава. Жегьилрин Ресурсный центр ачухун лагьайтӀа, и кӀвалахдин еришар йигинарун патал вижевай куьмек я. «Жегьилар общественный кӀвалахрал желбуналди, абур руьгьдин жигьетдай вилик финиз, спортдиз ва илимдиз мукьва авуникди чаз абур пис крарикай яргъаз ийидай мумкинвал гуда», – къейдна Алиханова. Агьалияр кьабулай юкъуз агакьай арзаяр Халкьдин Собранидин депутатди вичин гуьзчивилик кутунва. Идалайни гъейри, жуван арза Мегьамед Алиханован хсуси чинин чатдизни рекье тваз жеда:
+Дагъустанда багъманчивал артмиш жезва. ИкӀ, алай вахтунда авай 29 агъзур гектардикай 3 агъзур га интенсивныйбур я. ЦӀи анрай 193 агъзур тонн емишар кӀватӀ хъувунва. Дагъустандин Россельхозцентрдин пешекарри цӀийиз акӀурун патал гьазурнавай къелемрин ери ахтармишна малум хьайивал, хвехверинни емишрин 120 агъзур къелемар дагълух чи шартӀарив кьур лап хъсан еридинбур я.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ И мукьва, 3-декабрдиз, Ахцагь райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилован меслятдалди, райондин СМИ-ДИН такьатрин векилар (пресс-къуллугъдин руководитель Саида Даниялова, «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиев, чкадин телевиденидин (АТВ) руководитель Таира Мегьарамова) депутатрин райсобранидин председатель Абдулкерим Полчаевахъ галаз гуьруьш хьана. ПРЕСС-КОНФЕРЕНЦИЯДИН къайдада кьиле фейи мярекатда (ам, сифте гаф рахуналди, Али Исмаилова ачухна ва кьиле тухвана) районэгьлийрин яшайишдинни экономикадин месэлайрай А.Н.Полчаева журналистрин суалриз тамам жавабар гана. Чкадин СМИ-ДИН такьатрин векилрихъ галаз гуьруьш гьа са вахтунда дуьз эфирдани трансляция ийизвай ва жемятдизни чпин суалар вугудай мумкинвал авай. Даш АЛИЕВ
+14-декабрдиз райондин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан кьилин месэладай – районда эпидемгьаларин гьакъиндай - малумат авун патал ада гаф ЦРБ-ДИН кьилин ду��турдин заместитель Фарида Шагьмардановадиз гана.- Эхиримжи гьафтеда районда коронавирусдин тестикь хьанвай 6 дуьшуьш ва вирусдин пневмониядин 13 дуьшуьш ава. ЦРБ-ДИН инфекциядин хиле кардик квай ковидгоспиталдин 15 койкадикай 6 дал юкьван заланвилин азарлуяр сагъарзава. Алатай гьафтеда чна жемятдилай тестированидин 651 биопроб къачуна, вири санлай 21565 кас тестироватнава. СOVID-19-ДИН вилик пад кьадай вакцинация участокдин духтуртерапевт Саният Урдухановадин жавабдарвиликди кьиле тухузва. Къенин йикъалди райбольницадиз вакцинадин 12508 доза атанва ва 6895 даз рапар янава (38,2%), 217 кас ревакцинация авунва. ЧӀехи яшарин жемятдин 5496 ксариз (пландин 92,8%) гриппдиз акси рапарни янава. Алай вахтунда ЦРБ лазим тир дарманралдини таъмин я, - лагьана духтурди. Налогар кӀватӀунин месэладай ада гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовадиз гана. Ада къейд авурвал, гъилевай йисан 11 вацран делилралди, районда налогар кӀватӀунин тапшуругъар эменнидай 65 ва чилин налогдай 72 процентдин кьилиз акъуднава. Гьа са вахтунда миллионни 775 агъзур манат пул СП-РИН счётрилай транспортдин налогрин буржарай хкьунва. Сударин къарарралди райондин идарайрилай 200 агъзур манатдилай артух социальный взносрин буржарин пулар ахлуднава…2022-йисан подпискадин гьакъиндай «ЦӀийи дуьнья» газетдин редактор Дашдемир Шерифалиева къейд авурвал, райондин идарайрин коллективри санлай 1275 экземпляр «ЦӀийи дуьнья» (план 1500 я), 654 «Лезги газет» (план 1000) ва 53 «Дагъустандин правда» (план 50) газетар кхьенва. Подпискадин кӀвалах гьеле давам жезва. «Гьуьрметлу районэгьлияр, хайи дидед чӀалалди акъатзавай газет-журнал вахтунда кхьихь. Газетар кхьиналди чна жуван чӀал, тарих, адетар хуьзва…», - тавакъу авуна ада. Эхирдай райондин регьберди алатай совещанидин тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишна, СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз чпин къуллугърин везифайрив жавабдарвилелди эгечӀуниз эверна.
+- Чун и месэладин къайгъуда ава. И жигьетдай муниципалитетдин КЧС-ДИН заседание эверна. Республикадин МЧС-ДИН пешекар векилни галаз хьанвай зиянар ахтармишна, талукь тир актар-документар тукӀуьрна, РД-ДИН гьукумдарриз рекье тунва, килигин. Пара зиянар хьанвай кесиб хизанриз, нагагь чпин кӀвалериз «зелёнкаяр» аваз хьайитӀа, чна райондин игьтият патал тир резервный фондунай хьайитӀани куьмекарда.
+- Корр. Къе саки вирибурун кӀвалера цин булахар, гьамамар хьана, райцентрдин жемят хъвадай михьи целди таъминариз жезвач. И месэла гьялдай фикир авани?
+- Чи жемятдин сагъламвилин ва яшайишдин метлебдин лап важиблуди тир и месэладал чун рикӀивай алахънава. Кардик квай «Мацар-Ахцагь» цин трубопровод туькӀуьр хъувунихъ галаз санал къведай йисуз чун Аллагьдин куьмекдалди Рутулрин Лалаан дередай кьил къачудай «Рутул-Ахцагь» цӀийи проектдив (трубадин диаметр – 300 мм.) эгечӀда. И кар патал Рутул райондин руководстводихъ галаз икьрар хьанва, 11 млн. манат пул харжна проект туькӀуьрнава, эцигунрин кӀвалахар тамамардай пудратчи тайинарун патал алукьзавай цӀийи йисалай конкурс малумарда. Яд михьдай махсус имарат Цуругъа жеда. Алава яз, чна Ухулай гъидай цин проектни гьазурнава. Муькуь патахъай, эгер инсанри хъвадай яд дуьздаказ, кьенятлудаказ (яд кьенятун еке суваб я) ишлемишиз хьайитӀа, исятда авай ядни бес жеда. Хъвазвай целди салар дигизвай, кранар ачухна яд авадарзавай дуьшуьшар чаз пара ава.
+- Корр. Хъвадай яд ава, мадни гъизва, куьн сагърай! Ишлемишна чиркинзавай ятар ахвадардай канализациярни герек я эхир. Исятда дигидай цин хулерни къаналар ва куьчеяр канализацийриз элкъвенва. Парабуру чпин кӀвалерин патав чирхьин ятарин дерин фурар-сливар эгъуьнзаватӀани, чил кьацӀурунни къайдасузвал я, тӀебиатдиз зарар я.
+- И месэла лап еке харжийрихъ галаз алакъалу четинди ятӀани, девирди истемишзавай чарасузди я. Ам республикадин «Хуьрерин территорияр комплекснийдаказ вилик тухун» милли программадай гьялдай къаст аваз чна проектировщикрихъ галаз алакъаяр аквазва. Куьмекдай спонсордихъ галаз икьрар хьанва. Гъиле экспертизани галай гьазур проект хьайила рахаз, кар вилик тухуз регьят я. Гьазурлухвилин и кӀвалахрилай кьулухъ месэла чкадилай юзуриз регьят я.
+- Корр. Са бязи инсанри налогрин, ЖКХ-ДИН, кьилди къачуртӀа, ТБО тухунай пулар гуникай кьил къакъудзава…
+- Уьлкведин бюджетдин чӀехи пай налогрикай ибарат я.
+Налог– им гьукуматди обществодин хийирдиз физический ва юридический ксарилай тайин кьадарда мажбурвилелди къачузвай пул я. Адахъни здравоохранение, культура, образование, хатасузвал (оборона) хуьн хьтин яшайишдин важиблу месэлаяр гьялзава. Месела, эхиримжи 3 йис я, чи транспортдин налогрин пулар элкъвена чаз хквезва ва адахъ «Зи Дагъустан – зи рекьер» програмадай шаз Ленинан, Байрамован, А. Гьажидин куьчейра, цӀи Эмирован, Герейханован куьчейра къир цана. Район зирзибилрикай михьунай къачузвай пулдин патахъай рахайтӀа, чи жемят зирзибил тухунай, хъвадай ва дигидай цяй пул гуз гьеле хъсан вердиш туш. Райцентрдин ва чи хуьрерин куьчеяр шаз гьихьтин эйбежер гьалда авайтӀа рикӀел алама. Асул гьисабдай жемятди пул тагуз, региондин «Экологика» карханадивай кӀвалахиз хьанач. Чна чи къуватралди са шумудра михьи хъувуна. Гила месэла УЖКХ-ДАЛ тапшурмишнава. И кардал машгъул ксар чпин везифайрив намуслудаказ эгечӀунин нетижада къе кьуд пад михьи я. Жемятди чпин зирзибилар тухунин гьакъи тагайтӀа, гьатта фялейриз гудай, техника хуьдай, ГСМ маса къачудай пул тахьана, кӀвалах акъвазда. Дагъустанда ТБО тухунай лицензияр анжах чи кьуд рай-ондиз (Ахцагь, Дербент, Мегьарамдхуьруьн, С.Стальский) ава.
+- Корр. Районда культурадин идараяр, клубар авай гьал хъсанди туш. Абур гуьнгуьниз хкиз жезвачни?
+- Аллагьдин куьмекдалди къведай йисуз федер��льный программадай гузвай 20 миллион манат пул серфуналди чаз Смугъулрин, Луткунрин, Чеперин, Хинерин клубар ремонтунив эгечӀиз кӀанзава. И месэлада пара крар гьа СП-РИН администрацийрин активвилелай аслу я.
+- Корр. Ахцагьа 2009-йисалай эгечӀна эцигзавай ЦРБ-ДИН цӀийи комплекс яраб мус кардик акатдатӀа?
+- Чи арзайрин нетижада ва РД-ДИН кьил Сергей Меликован куьмекдалди (ада и месэла гьатта Россиядин Федерациядин Советдални къарагъарна), Аллагьдиз шукур хьуй, медкомплекс эцигна куьтягьнава, цӀи сентябрдиз ачухун лазим тир. Амма ам девирдин истемишунрив кьур медтехникадалди тадаракламишунихъ галаз алакъалу яз 2023-йисуз ачухна кардик кутадайвал я. Четин месэла ам хъсан пешекар духтурралди таъминарун я. И кардин патахъай чна гиламаз къайгъу чӀугуна кӀанда.
+- Корр. Абдулкерим Нажмудинович, эхиримжи вахтунда районда образованидин, медицинадин цӀийи идараяр, ял ядай паркар, спорткомплексар эцигзава, авай куьгьнебур гуьнгуьниз хкизва, сагърай! Гьелбетда, ибур вири важиблу, герек крар я. Амма инсанрин эвелимжи игьтияжар - руфунин тухвал, гъилиз мажиб къведай кӀвалахдал, яшайишдин къулай кӀвалерал таъминвал я эхир. Къе чи пара жегьилар кӀвалах кӀанз патарихъ алатзава. Гьич тахьайтӀа чкадин суьрсет – ичер ва я сар, хамар гьялдай гъвечӀи карханаяр хьанайтӀа хъсан тир.
+- Хуьруьн чкада ийидай кӀвалах авач лугьун дуьз туш: мал-хеб хуьз, багъманчивал, саларбанвал жедачни. Исятда Ахцагьа са шумуд эцигунар ава, анриз пешекарар, фялеяр кӀанзава, къвезвач. КӀвалахдай ксар паталай кьуниз мажбур жезва. Дугъри я, мажибар гъвечӀи я лугьуз, чи хъсан пешекарар ина акъваззавач, вири уьлкведиз чкӀанва. Хуьруьн чкада яшамиш жезвай парабурни зегьмет алачир пул кӀанибур я. Месела, эхиримжи са шумуд йис я, Ахцагьа нехирдив къведай кас жагъизвач. 100 мал хуьз хьайитӀа, вацра 5060 агъзур манат къазанмишиз жеда. Къведай йисуз Ахцагьа цӀийи школа, аялрин бахча ва спорткомплекс кардик кутуналди 40 касдиз кӀвалах жеда. Хуьруьн майишатдин суьрсет гьялдай карханайрикай рахайтӀа, Гьукуматдиз гьелелиг ахьтин программаяр авач ва хсуси инвесторризни, хам табагъуник квач лугьурвал, ахьтин крар менфятлу туш. Райондин руководстводиз ичер хуьдай холодильный камераяр – гьамбарханаяр эцигдай фикир ава.
+- Корр. Республикадин Балхар, Унцукуль, Кубачи ва Дагъустандин маса халкьарин чкаяр, производстводин комбинатар аваз, къе халкьдин гъилин-тупӀун художественный сеняткарвилерин цен-трайриз элкъвенва. Са вахтунда чазни абур вири авайди тир. Ахцагьа гамар, халичаяр храдай сеняткарвал арадал хкиз кӀанзава лагьай ван хьана.
+- Эхь, Ахцагьа гьеле 1909-йисуз халичаяр храдай махсус цех ва 1927-йисуз Дагъустанда сифте яз ковровый фабрика кардик акатна. Адан надир гамарни халичаяр вири уьлкведиз, гьатта адалай къецепатани машгьур хьана. Гила, гьайиф хьи, бубайрин и надир сеняткарвал тамамвилелди квахьзава. Чи б��ркаллу ватандаш, тарихчи алим Шерибан Пашаевадин кьил кутун-теклифдалди, чаз 2022-йисалай и месэладиз къуват гуз кӀанзава. Гьам талукь тир дараматдин, гьам спонсорвилин куьмекдин ва гьам арадал атун мумкин тир маса месэлаяр алудун патал чна алакьдай вири жуьредин куьмекарда.
+- Корр. Газетра, интернетда хабар гайивал, ухулвийриз, кьехуьлвийриз дагъда гадарнавай чпин бубайрин хуьрерал чан хкиз кӀанзава. Месэла гьи дережада ава?
+- Тебрикуниз лайихлу лап хъсан кар я. Райондин руководстводин патай са манийвални авач, артухлама, куьмекиз гьазур я. Ихтилат физвай хуьрерин жемятри чпин къуватралди рекьер туькӀуьр хъувунватӀани, кьил кьунвай ксарин патай са артух активвал авач. Ухулрин месэла асантди я: «Ухулрин хуьр» СП административный уьлчме яз, ана 200 далайни артух ксар чкадин пропискада ава, малдарвилин СПК тешкилна хьиз кӀвалахзава, яшайишдин 2-3 кӀвал туькӀуьр хъувунва, са кьве хизан яшамиш жезва. Ухулвиярни къурукалвияр сад хъхьана, администрациядин центр Къурукалал алаз «сельсовет Ухулский» СП тестикьардай документар (и жигьетдай 2016-йисан референдумдин Къарар ава) Республикадин Минюстда ава. Кьехуьлвийрин патахъай, гьакъикъатда чпин хуьр кухтаз кӀанзавайбуруз чна буюр лугьузва. Закондив кьурвал, гьелелиг 49 йисан мудатдалди арендада кьуна, кӀвалаха, яшамиш хьуьх. Ялцугъа, Маца инсанар яшамиш жезва хьи. Чаз хвеши я, герек куьмекарни хиве кьазва.
+- Корр. Ахцагь райондикай хкатна, Мегьарамдхуьруьн Чархи кӀам участокда арадал атанвай ЦӀийи Усурринни Гъуьгъвезрин хуьрерин кьисмет яргъал йисаралди гьял тахьана ама.
+- Месэла гьикьван четинди ятӀани, ам гьялна кӀанда. РикӀел хкин, алатай асирдин 60-70-йисара чи куьчери хипехъанвилин къишлахрал, анжах чубанрин кӀвалер ихтияр авай чкайрал, Луткунринни Хуьруьгрин администрацийрик акатзавай ва гьа са вахтунда чпиз хуьрерин статус авачир цӀийи чкаяр арадал атана. Анра чпин хсуси кӀвалер, чилер регистрация, прописка ийиз, налогар гуз ва яшайишдин маса месэлаяр гьялиз тежез, инсанар кӀеве ава. Чилин статус дегишарун патал чна пара алахъунар ийизва. Талукь тир вири документар РД-ДИН Гьукуматдин ва Мингосэменнидин кабинетра ава. Бюрократвилин манийвилер себеб яз месэла гьялна куьтягьзавач. ЦӀийи Усуррин хуьруьн месэла къведай йисуз гьялна къакъатун лазим я. Амма ЦӀийи Гъуьгъвезрин хуьруьн кар, вичин вахтунда ам документра Ахцагь райондин къеневаз къалурнавайвиляй четин я. Чна чалай аслу тир вири алахъунар ийизва, килигин.
+- Корр. Эхиримжи вахтунда Ахцагь райондиз туристар къвез башламишнава. Абуруз талукь тир шартӀар яратмишиз жезвани?
+- Туризм – им чаз гьеле хъсан таниш-вердиш тушир ва гьа са вахтунда райондин экономика, культура вилик тухун патал вичихъ еке мумкинвилер, хъсан гележег авай цӀийи хел я. Кьилди туристар чпин хушуналди къвезва, чкадин жемятдин ацукьун-къарагъунихъ, тамашуниз лайихлу чкайрих�� галаз таниш жез хъфизва. Мугьманперес чи халкьдилай абур пара рази я ва чпин фикирар, шикилар соцсетра эцигзава. Туристар желбун патал, эвелимжи нубатда, общественный чкайра сангигиенадин михьивал хвена кӀанда. Разивилелди къейдин, РД-ДИН туриствилин бинелу муьжуьд чкадик-точкадив Ахцагь район акатуни ва ина туриствилин информцентр (ана ял ядай, санитариядин, вайфайдин, халкьдин художественный сеняткарвилерин шейэрин зонаяр жеда) ачухиз кӀан хьуни районда туризмдин еке мукинвилерикай лугьузва. Гьавиляй чи фикирдик туриствилин бизнес кардик кутадай гегьенш программа тешкилун ква.
+- Корр. Туризмдикай ихтилат кватайла РФ-ДИН культурадинни тарихдин надир имарат тир Ахцагьрин урус къеледикайни рахан. Гьайиф хьи, ам чкӀизва.
+- Вуч лугьун, Росэменнидин хсусиятда авай, вич гьукуматдин хуьник-къаюмвилик квай и зурба къеле 2024-йисан апрелдалди «Русская миграция» обществодин арендада ава. Амма иесийри са къайгъударвални ийизвач, гьакӀа куьлег эляна тунва, чкӀирзава. Гьелбетда, икӀ туна виже къведач. Чи арзайриз жаваб яз, и мукьва Росэменни ва РФ-ДИН Культурадин наследие тешкилатрай комиссияр атана, тамашна, хъфена. Абуру са къайгъуяр авун лазим я. Чи фикир сад я: авайвал туна виже къведач, ам реставрироватунин чарасузвал ава. Гележегда къеледин дараматра ва чилел музейринни туриствилин чӀехи комплекс кардик кутун кутугнава.
+- Корр. Абдулкерим Нажмудинович, эхиримжи суал. Залум коронавирусдин лепедик акатай 2021-йис акъатна, цӀийи 2022-йис алукьзава, мубаракрай! 2021-йисан нетижайрилай куьн рази яни?
+- Рази я. Дугъриданни, коронавирусди тади гузвайтӀани, адан вилик пад кьунихъ галаз санал (районэгьлийрин саки 40% вакцинация авунва, и кар давам жезва), винидихъ къейд авурвал, халкьдин яшайишдин гьалар хъсанарунин, экономика вилик тухунин карда чна фикирдиз къачур хейлин месэлаяр уьмуьрдиз куьчуьрмишиз алакьна. Гьич тахьайтӀа 100 миллион манатдилай артух пул серфна хьиз, 7 школа капитальныйдаказ ремонтна. Чимдай къурулушар, пищеблокар, чими туалетарни авай анра гила аялриз кӀелдай къулай шартӀар хьанва. Къведай йисуз фикирдик квай са жерге месэлайрин (Ахцагьа администрациядин цӀийи дарамат, аялрин бахча эцигун, канализациядив эгечӀун…) гьазурвилер, чарар-цӀарар туькӀуьрун гъилевай йисуз авунва кьван. ЦӀийи йисуз абур гьялиз регьят жеда. Ибур, гьелбетда, чеб-чпелай арадиз къвезвай асант крар туш, кьиле Осман Абдулкеримов аваз райондин руководстводин, депутатрин райсобранидин алахъунрин нетижа я. Рехъ физвайда атӀуда кьван, чун санал акъвазнавач. Алукьзавай 2022-йисуз къуй чаз мадни цӀийи агалкьунар хьурай! Алукьзавай цӀийи йис мубаракрай!
+Эхирдай райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилова район аваданламишунин карда къачузвай зегьметдай райондин руководстводиз ва суалриз тамам жавабар гунай райсобранидин председатель Абдулкерим Полчаева�� сагърай лагьана.
+Руслан Сулейманов Ахцегьрин хуьре яшамиш жезва. Ам «Сад тир Россия» партиядин член, Россиядин ЖКХ-ДИН лайихлу работник, 1976-йисуз къуллугъдин везифаяр тамамардайла телеф хьайи Ватандин ЧӀехи дяведин ветерандин хва я. Вичин виликан пешедай ам районда ветеранрин месэлайрихъ, ветеранар сагъламарун тешкилун патал яшайишдин объектрихъ галаз таниш я. Гуьруьшдал Дагъустан Республикадин «Женгинин стхавал» отделенидин руководитель Мусашейх Салманова Руслан Сулеймановахъ галаз райондин музейда сергьятламишнавай дявейрин вири ветеранриз талу-кьарнавай раздел яратмишунин, тешкилатдин жергейриз цӀийи ветеранар желбунин месэлаяр гьялна. Чкадин отделенидин руководителдин важиблу везифайрикай сад и тешкилатдин къарарар тамамарун таъминарун, яшайишдин (социальный) база гегьеншаруниз куьмекар гун ва вилик акъвазнавай везифаяр гьялунал муниципалитетдин общественно-активный къуватар желбун я. Мусашейх Салманова ва Руслан Сулейманова муниципалитетдин исполнительный властдин органрихъ галаз чкадин отделенидин алакъалувилин, гьар жуьре терефрин кӀвалах тешкилунин ва маса месэлаяр веревирдна. «Женгинин стхавал» проектдин мурад Музеяр ачухуналди ва кардик кутуналди, экспозицияр ва санай масаниз фидай выставкаяр тешкилуналди агьалийрихъ гражданвилин сенгер арадал гъун, абур ватанпересвилин, ахлакьдин руьгьдаллаз тербияламишун, абурухъ жуван Ватандин патахъай кӀанивилин ва дамахдин гьиссер арадал гъун я. Проектдин везифаяр ихьтинбур я:– чи Ватандин тарих чирунал школьникар, жегьилар желбун, абур сергьятламишнавай (локальный) дявейрин ва женгинин чуьруькрин иштиракчийрин игитвилин чешнейрал тербияламишун, абурун игитвилин гьакъиндай тарихдин память рикӀел хуьн;– образованидин тешкилатра, къенепатан крарин органрин яш тамам тахьанвайбурун крарин рекьяй подразделенийра учетда авай яш тамам тахьанвай аялар яшайишдин (социальный) метлебдин кӀвалахрал желб авун;– экскурсийрин къуллугъ кьилиз акъудзавайла, аялрихъ хъсан итижар арадал гъунин ва жегьилар тербияламишунин карда хизандиз куьмек гун. Проект Музеяр яратмишунин ва чеб сергьятламишнавай (локальный) дявейра ва дяведин чуьруькра Советрин ва Россиядин аскеррин игитвилиз ва жуьрэтлувилиз талукьарнавай, чеб гьамиша кардик квай экспозицияр яратмишунин гьисабдай кьилиз акъудзава. «Женгинин стхавал» ВООВ-ДИХЪ кӀвалах кьиле тухудай 5 тереф ава. Гьар са терефдин сергьятра аваз вичин проектар кьилиз акъудзава. Ингье абур: 1. общественно-политический тереф; 2. жегьилриз ватанпересвилин тербия гун. 3. яшайишдин (социальный) ва правовой жигьетдай тереф хуьн; 4. гуманитарный куьмек ва шефвилин кӀвалах; 5. тарихдин память рикӀел хуьн.
+Америкадин духтурри-пегьризчийри меслят къалурзавайвал, яхун жез кӀанзавайбуру авокадо, ичер, брокколи ва чиа тӀуьн герек я. Неинки яхун хьунин, гьакӀ тӀуьр няметар иливарунин жигьетдайни и затӀари хийир гуда. Пешекаррин фикирар “She Finds” чешмеди раижнава. Идалай вилик Америкадин алимри яхун жез куьмекдай зулун майвайрикай лап хъсанбур буранни келем я лагьанай.
+Анжах къенин Россия буржуазно-капиталистический система (къурулуш) туькӀуьрунин рекье гьатнава. Адахъ гьахъ ва дуьзвал (справедливость), социальное равенство (барабарвал), дуствалстхавал, сада-садаз куьмекун ва икӀ мад садрани хьайи ва жедай лишанар туш. Капитализмдин «родимые пятна» санизни фенвач. Тарашунар къакъудунар кьадарсуз гегьенш, коррупция, силовой (къуватдин) ва надзорный (гуьзчивалзавай) органрин, госчиновникрин агъавал ва гъезеблувал тӀимил ваъ, пара, девлетлуйринни кесибрин арада авай фаркьлувал дерин жезва. Ибур Россиядин къенин уьмуьрдин гьакъикъат я. Гьа ибурун кьилел халкьдивай идеология къакъуднава, рехъ къалурзавай ва виликди ракъурзавай идея вич амач. Уьлкведи вуч туькӀуьрзаватӀа, ам гьиниз физватӀа, садавайни лугьуз жезвач. Культура еке гьужумдик ква, ам чукӀурун, адан адетар дегишарун къенин Россиядин уьмуьрда системадиз (къайдадиз) элкъвенва. Аквазвай гьаларай, властдини марифатдин, намусдин, эдеб-гьаядин къайдадин, социальный гьахълувилин месэлаяр вири культурадай къвезвайди, гьадал бинеламиш хьанвай адеткъайдаяр тирди гьиссзавайди хьиз аквазвач. Режиссер, актер, писатель Николай Губенкоди лагьайвал (рагьметдиз хъфенва), «ЦӀийи Россияди» малумарай (яракьда къачунвай) деидеологизация (идеология тергун) гьакӀан гъалатӀ ваъ, миллетдин садвал, сада-садаз куьмек гуз гьазурвал тергай зурба ва хаталу вирус хьана. Уьлкведин вири законодательство халкьдиз ваъ, анжах цӀийи нуворишризни олигархриз къуллугъун патал туькӀуьрнавайди хьанва. Амай вири социально-экономический, финансово-бюджетный ва налоговый политикани гьа икӀ кьиле тухузва. Ихьтин шартӀара властдиз халкьдин патай ихтибарлувал квахьзава, наразивилер, аксивилер артух жезва, ватанпересвал тапунди, буш гафарал тестикьзавайди хьанва. Жегьилрихъ иллаки идеясуз хьана кӀвалахдай, уьлкведиз къуллугъдай гьиссер амач. Пулдиз Аллагь лугьуз абур кепекдихъ галтугиз нефсинин есирда гьатнава. Гьа ихьтин гьал уьлкведал гъанватӀани, Европа ва вири Запад секин туш, душманвал, гъезеблувал, Россиядиз авай адават тӀимил жезвач. Русофобия Западный алемдин кьилин политика хьанва, уьлкве кӀусариз паярна, терг авунин къайгъудик ква.1945-йисуз, гьеле Дуьньядин кьвед лагьай дяве куьтягь тахьанмаз, США-ДИХЪ СССРДАЛ атомный бомбаяр вегьидай планар авай. Къе Америкадин политикри гьа вядедин фикирарпланар рикӀел хкиз лугьузва: «Трумэназ ядерный яракьдал Советрин Союз тергиз кӀанзавайтӀа, гила чна са гуьллени харж тавуна адан идеология тергна, уьлкве кукӀварна, муьтӀуьгъарнава». Трумэнан планди чаз радиацияди зегьерламишнавай хийир амачир майданар гудайтӀа, чи пл��нри Россия хаммалдин придатокдиз элкъуьрна (анжах хаммал гудай чкадиз) чи ихтиярда туна. Гьа икӀ, гьар жуьре рекьералди чпиз кӀанивал ийиз алахънава абур. Чи жегьилрал абуру чӀуру, чаз хас тушир идеяяр, фикирар, наркотикар, марифатсузвал, эдебсуз къайдаяр илитӀзава. Чи сергьятсуз ва девлетлу чилерин майданрални гьамиша абурун вил алама. Абуру галат тийиз Сибирь Россиядин гъиле хьун гьахъсузвал я лугьуз тикрарзава, иллаки а майданар Россиядивай идара ийиз, дуьз ишлемишиз тахьайла Сибирдал, адан девлетрал абурун вил гьамиша ала. РикӀел хкин, гьеле милитариствилин Япониядихъ, фашиствилин Германиядихъ гьа ихьтин мурадар-темягьар авай. Инал А.Пушкин рикӀел хквезва:
+Къузгъунрин хурук акатнавай Россия кӀвачел къахрагънава, вичин гележегдхъ физ алахънава ва адакай фикирзава. Амма гележег гьихьтинди жедатӀа садавайни лугьуз жезвач. Россиядин гележег мичӀи къалин циферик ква. Ам экуь ийизвай, рехъ къалурдай са чирагъни гьелелиг малум туш. Я халкьдихъни, иллаки жегьилрихъ, советрин девирдиз хас садвал, ватанпересвал, гележегдихъ инанмишвал, гьевесдалди анихъ еримиш авунин гьиссерни амач. Дуьньядани секинсузвал, халкьарин арада ихтибарсузвал пара хьанва. Россиядални гъезеблувал артух хьанва, кичӀерар, къурхуяр гунни тӀимил жезвач. Хатадай ва я са нин ятӀани гъалатӀдай, маньяк къаришмиш хьана, дяве хьайитӀа, россиявияр кьулухъ акъваздач. Ватан хуьз абур сад жеда, им абурун генетический кодда, несилрин ирсина авай къилих я, амма массовый (гзаф кьадарда) ватанпересвал гуьзетиз жедач. Капитан Гастелло, Александр Матросов, Зоя Космодемьянская ва гьабуруз ухшамишбур хъижедач. Ахьтин руьгь инсанрин зигьинда тергнава. Абуру нин девлетар, нин хсусият хуьн лазим я? И суал гзафбурун мецел ала. Властдин вилик еке везифаяр, жавабдарвал ква. Халкьдив идея вахгана, уьлкве физвай рекьин гележег тайинарна, ам экуь авуна халкьдиз къалурна кӀанда. Ишлемишзавай экономикадин модель (жуьре) дегишна, чарасуз герек реформаяр тухун тавуртӀа, агалкьунар гуьзетун файдасуз кар я.
+М.НАРИМАНОВ«ЖЕНГИНИН стхавал» – им сергьятламишнавай (локальный) дявейрин ва дяведин чуьруькрин Вирироссиядин ветеранрин тешкилат я. Адан жергейра гележегда армияда къуллугъна кӀанзавай, амма исятда Россиядин кьисмет къайгъусуз тушир хейлин жегьил инсанар ава. «Женгинин стхавал» тешкилатдин председатель Советрин Союздин Игит Борис Всеволодович Громов я. Дагъустан Республикадин «Женгинин стхавал» отделенида чкадин отделенияр гегьеншарунин рекьяй кӀвалах кьиле тухузва. И йикъара Кьиблепатан Дагъустандин Ахцегь районда нубатдин отделение тешкилна. Ахцегьрин чкадин отделенидин председателдин везифаяр Руслан Сулеймановал тапшурмишнава.
+Зейтундин чӀем 70 азардин дарман тирди ва адан къиметлувал
+ирид чкадал къалурнава. Имам КъуртӀубиди, Аллагьдин регьимдик хьурай вич, вичин тафсирда «АН-НУР» ��урадин 35-аятдиз баян гуналди кхьизва: «Ибн Аббаса, Аллагь рази хьурай вичелай, лагьана: «Зейтундин тарцик гзаф хийир ква, ам хуьрекриз дад атун патал вегьизва, адан чӀем бедендиз язава, ам лампайра кузва, адан гьар са паюна хийир ава, адан руьхъни ишлемишзава». 70 пайгъамбарди, абурукай тир
+а тарцик берекат хьун патал дуьа авуна, Мугьаммад Пайгъамбарди (с.а.с.) кьве сеферда Аллагьдиз дуьа авуна: «Я зи Халикь, Ваз шукур хьуй,.. зейтундин тарцел ва адан чӀемедал берекат рекье тур». (
+Имам Агьмад). Аркаман хва Загьида, Аллагь
+рази хьурай вичелай, агакьарна: «Пайгъамбарди (с.а.с.) чаз
+зейтундин чӀемедал сагъардайди къалурна» (Ат-Тирмизи, Агьмад, Ибн Мажа). Кайи чкайриз ягъай зейтундин чӀемеди ва къаришмади хъсан таъсирзава. Зейтундин пешерикай гьазурнавай гьалимади сивин къене ва пӀузаррал экъечӀай ирин квай хирериз, гьакӀни агъургъандин дерматитдиз куьмекзава. И набататдин емишрикай ва пешерикай гьазурнавай къаришмади
+сагъариз ва сарарал алай чирхь алудиз куьмекзава. Серкедихъ галаз какадарнавай а къришмади кьилелай чӀар фидайла куьмекзава, чӀарар чӀехи хьуниз, абур къалин хьуниз таъсирзава. Эгер а шире цӀегьери ва чӀехи буьвелри тунвай гелериз ягъайтӀа, абур алатда. Сагъ хъижеда. Мад куь фикирдиз гъин: дуьдгъвердик какадарнавай зейтундин регъвенвай цилери фад хадай кикериз куьмекззава. Зейтундин емишрикай гьазурнавай маринадди иштягь ачухзава ва къен кӀеви хьун алудзава. Кьадарди
+ай артух гьекь жедайла, набататдин гатанвай пешерин къаришма бедендиз яда. Япарин, нерин ва туьтерин азарар авайла, пешерикай хкуднавай шире виртӀедихъ галаз какадарна дарман хьиз ишлемишда. Зейтундин кӀарас кана гьазурнавай чӀем,
+кьилелай чӀар фидайла, гьар жуьредин грибокар, цӀарнах, хамун лекеяр, экзема ва кан авайла хъсан дарман хьиз ишлемишиз жеда. ЧӀарариз зейтундин чӀем ягъайтӀа, ада кан акъудзава, чӀарар чӀехи хьуниз куьмекзава абур авахьуниз манийвалзава. Зейтунди вилер тӀадайлани куьмекзава. Айишадилай, Аллагь рази хьурай вичелай, атанвай гьадисда лагьанва: «Ам хъухъ, ам бедендиз ягъ ва неризни са кьве стӀал ракъурайла нефес ачух жеда, ам берекатлу тарцикай хкатнавай пак тир, тарифлу дарман я». Гила куьне фикир це!.. Зейтундикай чилел алай ислягьвилин ва дуствилин ишарадикай чаз Аллагьди Пак тир Къуръанда лагьанва (мана): «Кьин хьуй инжилдал ва зайтундал, кьин хьуй Синай дагъдал ва и хатасуз шегьердал! Чна инсан виридалайни гуьзел къиметда аваз яратмишна, ахпа тек Аллагьдихъ инанмиш хьанвайбур ва хъсан крар авунвайбур квачиз, амайбур виридалайни агъада авай гьалда яни кьуьзуьвилин зайифвиле гьатзава. Аллагьдихъ инамиш хьанвайбуруз чӀехи пишкеш гьазурнава! Я динсуз, ихьтин лишанрилай кьулухъ, вун Дувандин югъ инкаруниз ни мажбурзава? Бес Шукур Аллагь къазийрикай виридалайни Адалатлуди тушни?»
+). Амиран хва Алкъамади, Аллагь рази хьурай вичелай, агакьарайвал, П��йгъамбрди
+лагьаналда: «Ингье квез зейтундин чӀем, ам бедендиз ягъ ва хъухъ, вучиз лагьайтӀа ада
+авайбуризни куьмекзава. (Ибн аль - Жаузи, Занби). Вахт алатирдавай зейтундин чӀемедин дармандин къуват гзаф жезва, ада беден зегьерламиш шейэрикай хуьзва, руфунин тӀалар авайла куьмекзава ва шарар акъудзава.
+, тарихрин ктабра кхьенва хьи: «Зейтундин чӀемеди хам хъуьтуьларунихъ галаз, шекердин азар квайбурузни куьмекзава Ам икӀ ишлемишзава: чӀехи кьве тӀурунавай чӀем экуьнахъ ва нянихъ хъвазва. Къен кӀеви хьайила чӀехи са тӀурунавай чӀем фу недалди, экуьнахъ ва нянихъ хъвайила (регьят жезва
+авайла ва иви тӀимил хьайила, ам аялрин бедендиз яда. Аялрин руфун тӀадайла, руфуниз чӀем яна, 5-10 декьикьада массаж ийида, лап хъсан куьмек жезва. Ада атеросклероздикай хуьзва, клеткайрин мембранаяр хъсанарзава. Альцгеймеран азардиз акси профилактикадин кӀалубра аваз хъсан таъсирзава ва икӀ мад.
+«Холецистит туькьуьлдин (чӀукӀ) куркурдин азар авай инсанар зейтундин чӀемедихъ галаз мукъаят хьана кӀанда, вучиз лагьайтӀа адаз и азар хци ийидай къуват ава».
+Англиядин ва Испаниядин алимри тухвай ахтармишунрин нетижайри къалурайвал, зейтундин чӀемеди ратунин рак арадал атуниникай хуьзва. ГьакӀни ахтармишунри къалурайвал зейтундин чӀем гзаф ишлемишзавай гьукуматра
+авай инсанрин кьадар, им тӀимил ишлемишзавай гьукуматрихъ галаз гекъигайла лап тӀимил я. Эгер чна гьар юкъуз шумуд стӀал хьайитӀани а чӀем хъвайитӀа, ада зигьин хъсанарда ва гьатта кьуьзуь вахтундани кьилин мефтӀеди хъсан кӀвалахда.
+Гьич са алим, гьич са устӀар, Вун хьтин затӀ жедач дуьзар. Шаксуз, я ам Аллагьд кьадар, Ваз гьа къамат гун, Кетин дагъ! УстӀард храй халича хьиз, Раган цӀарар я ви дуьм-дуьз. Тарихни вахъ ава, заз чиз, Аламат я вун, Кетин дагъ! Къуза къацу яйлах я ви, Гуьне къизил дамах я ви. Къванер мармар, чахмах я ви, Такабур я вун, Кетин дагъ! Гатуз гьава хьайла хъсан, Гьар йисуз зун я ваз мугьман. КӀуквал алай гъвечӀи майдан, Мурад я акун, Кетин дагъ!
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Герейхан, Фиридин, Гуьлме, Эюбхан Мисрихановриз играми диде
+кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+11-декабрь Халкьарин арадин дагъларин югъ я. И кьетӀен сувар ООН-ДИН Генеральный Ассамблеядин къарардалди 2003-йисан январдиз тайинарна. Чаз, дагъвийриз, и сувар иллаки гзаф талукь я ва дагълух гуьзел тӀебиат хуьнин, акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишун карда адакай менфят къачун лазим я. Дагъларин Йикъан шадлухдай 11-декабрдиз чи штатдик квачир мухбир, гьевескар эколог ва машгьур шикилчи Юсиф Саркаров такабурлу, гуьзел, вич Хеопсан пирамидадиз ухшар Кетин дагъдиз хкаж хьана, адан шикилар яна.
+Дамах ийиз къаматдал, Акъвазнава вун, Кетин дагъ. Лезги чилин къаравул я, Кьилел кӀватӀиз лацу агъ. Экуьн ярар – наз гваз къваз��а, Маякди хьиз, рехъ къалуриз, Чи миллет на ийиз синагъ (испытание) Такабурлу я вун, Кетин дагъ.
+Декабрдин 14 даз «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин актовый залда 7-эверунин депутатрин райсобранидин 13-заседание кьиле фена. Ам райондин Собранидин председатель Абдул-Керим Палчаева ачухна ва ада кьилени тухвана. Йикъан повесткадин асул месэладай – 2022-йис ва 2023-2024-йисарин пландин девир патал «Ахцегь район» МР-ДИН бюджет кьабулунин гьакъиндай райадминистрациядин финансрин управленидин бюджетдин отделдин начальник Ибрагьим Ибрагьимов экъечӀна рахана. Ада гьар са терефдиз талукь яз финансламишдай статьяйрин ва кьадаррин гьакъиндай лагьана. Ахцегь райондин бюджет сад лагьай кӀелуна рейсадвилелди кьабулна. Амма депутатри школаяр ва школадилай виликан яшда авай аялрин идараяр бес кьадар финансламиш тавунвайди къалурна. Идахъ галаз алакъалу яз райондин Собранидин председателди райфинуправленидин бюджетдин отделдин начальникдиз РД-ДИН финансрин Министерстводиз 2022-йис патал райондин бюджет алава яз финансламишунин гьакъиндай чар рекье тун тапшурмишна. «Футболдин школа «Ахцах»» тӀвар алай муниципальный казенный идара яратмишуниз талукь месэладай «Ахцегь район» МРДИН кьилин заместитель Вадим Агъасиев рахана. Вичин рахунра ада къейдна хьи, футболдин Школа яратмишуни гьар са аялдиз вахт-вахтунда спортдал машгъул жедай ва футболдиз мукьва жедай мумкинвал гуда. Са гьихьтин ятӀани себебралди спортдин школадик акат тавур аялриз школайра кьиле тухузвай акъажунра чеб къалурдай мумкинвал жеда. Ахпа абур гележегда региондин тренерриз-селекционерриз аквада. Къейднавай проект депутатри рейсадвилелди кьабулна. КФХ-РА, ИП-РИ, хсуси куьмекчи майишатра хуьруьн майишатдин гьайванар хуьнин къайдайрин гьакъиндай информация райадминистрациядин юрист Диана Пулатовади авуна. Идалайни гъейри, чпиз тӀебиатдин бедбахтвилерин нетижада хасаратвилер хьанвай райондин хуьрериз ва образованидин идарайриз СПЯР хуьнин райондин фондунай финансрин куьмек гуниз талукь месэладизни килигна. И рекьяй информация «Ахцегь район» МР-ДИН ГО ЧС-ДИН ва ЕДДС-ДИН Управленидин начальник Мегьамед Моллалиева авуна.
+18-декабрдиз, ял ядай кишдин юкъуз, РДДИН Гьукуматдин Председатель Абдулпатах Амирханов Ахцагь райондиз мугьман хьана. Ада вичихъ галаз атанвай жавабдар ксарни галаз (республикадин экономика ва территорияр вилик тухунин рекьяй министр Руслан Алиев, «Дагсельхозстрой» ГКУ-ДИН директор Мегьамед Юсупов, Гьукуматдин капитальный эцигунрин Управленидин (КУКС) начальник Мегьамед Азизов, Гьукуматдин Председателдин заместитель Абумуслим Абумуслимов ва масабур) эхиримжи вахтунда районда кьиле физвай эцигунрин гьал ахтармишна. Сифте нубатда абуру «Ахцагь район» МР-ДИН кьил ва адан заместителарни галаз райцентрда спорткомплексдин зурба эцигунрал кьил чӀугуна. «Хуьруьн территорияр комплексныйдааз вилик тухун» федеральный программадай эцигзавай и чӀехи объект 2020-йисан июндиз эцигиз эгечӀна ва гьа йисан эхирда ишлемишиз вахкун лазим тир. Заказчик: ГКУ «Дагсельхозстрой», застройщик: ЗАO «Амирус», проектдин къимет: 156 млн. манат я. Проектдив кьурвал хкажзавай кьве мертебадин зурба дараматда 1500 кас ацукьардай чкаяр ва махсус трибунаяр галай спортдин зал, тренажёррин кьилди зал, душар, буфет, герек маса кабинетар туькӀуьрзава. Вилик квай чилел (проектдин умуми майдан 3000 квадратдин метр)
+баскетболдинни волейболдин майданар, ял ядай парк жеда. Гуьзлемиш тавур себебрикди - зайиф финансированиедикди, эцигунрин материалрин къиметар хкаж хьуникди, пандемиядин шартӀара герек пешекарар тахьуникди эцигунар геже гьатна. Подрядчикри хиве кьазвайвал, гила чкадин пагьливанриз объектдин варар 2022-йисан 1-кварталдиз ачухда.
+Ахпа абур вич яргъал эцигунриз элкъвенвай Ахцагь ЦРБ-ДИН комплексдал фена. Къейдин, «Россиядин Кьиблепад» программадай гьеле 2009-йисуз башламишай и комплексдин эцигунар (подрядчик ООО «Елена», умуми кьимет, тахминан, 500 млн. манат) гьар жуьре себебрикди акъвазарна ва бегьемарна ишлемишиз вахгунин вахтар са шумудра дегишарна. Эхирки, объект вахгунин эхиримжи вахт 2021-йисан сентябрь тестикьарна. Дугъри я, алай вахтунда эцигунар бегьемарнава, анжах гьелелиг девирдин истемишунрив кьур багьа медтехникадалди тадаракламишиз тежезвайвиляй ам ишлемишиз вахгунин вахт 2023-йисал хъивегьнава. Республикадин нуфузлу делегацияди райцентрда 120 аялдиз кӀелдай чка аваз эцигзавай цӀийи школадизни дикъет гана. Подрядчикдин векилди къейд авурвал, цӀи гатуз башламишай объект вахтунда ва хъсан ери аваз эцигзава. ХъуьтӀуьн гьавади мумкинвал гайитӀа, кьве гьафтедин къене къавар бегьемарда. Къведай йисан кӀвалахрин пулни (объектдин къимет санлай 270 миллион манатдиз барабар я) программадик кутунва. Эцигунрин материалрин кьиметар багьа хьуникди школадин дарамат 2022-йисуз тамамвилелди ва ерилудаказ бегьемарна, ана 1-сентябрдиз аялар кьабулда. ЦӀи Ахцегьа «Хуьруьн территорияр комплексныйдаказ вилик тухун» программадай гьакӀ 60 чкадин аялрин бахчани эцигна, тадаракламишзава (къимет: 63 млн. манат). РД-ДИН Гьукуматдин делегацияди гьанални кьил чӀугуна, пешекаррихъни фялейрихъ галаз суьгьбетна. Районда девирдин вири истемишунриз жаваб гузвай са объект 2020-йисан апрелдиз эцигиз эгечӀна ва гъилевай йисан апрелдиз ишлемишиз вахкун лазим тир, гьайиф хьи, алакьнач. Гила гьамни къведай йисан кьиляй ачухдайвал я. Нуфузлу делегацияди инспектироват авур эцигунрин нубатдин майдан Луткунрин школадинди хьана. Аялри школайра пуд сменада чирвилер къачунин тежрибадай экъечӀунин «Развитие образования» госпрограммадин сергьятраваз хкажзавай и зурба проект – 400 аялдин чка авай пуд мертебадин гьайбатлу дарамат 2017-йисуз эцигиз башламишна. Амма са йисалай та цинин йисалди ана эцигунрин кӀвалахар акъваз хьана. Алай вахтунда ФГУП «ГВСУ № 4» ва ООО «Капитал» тӀвар алай подрядчикри эцигунринни монтажрин кӀвалахар активныйдаказ ва хъсан ери аваз тамамарзава. ЧУЬЛУЬ-КУЬЛУЬ кӀвалахар квачиз объект саки бегьем я. ЦӀийи школадиз къведай рехъни асфальтламишна хьиз, объект 2022-йисуз кардик кутада. «Ахцагь район» муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова районэгьлийрин яшайишдин шартӀар хъсанарун патал эхиримжи вахтунда кьиле тухузвай ва фикирдик квай крарихъ галаз РД-ДИН Гьукуматдин Председатель танишарна. Кьилди къачуртӀа, райондин руководстводин алахъунралди уьлкведин милли проектрин сергьятраваз ина цӀийи школа, ЦРБ, аялрин бахча газифицироватнава, анриз къвезвай рекьера къир цанва, лицензияр къачунин къайгъудик ква ва икӀ мад. РД-ДИН Гьукуматдин председатель Абдулпатах Амирханов ва адахъ галай юлдашар райондин экономика ва жемятдин яшайишдин шартӀар хъсанарунин жигьетдай ийизвай гьерекатрал рази яз амукьна ва ихьтин месэлайра гележегдани мумкин тир куьмек гудайди хиве кьуна. Санлай къачурла, эцигунрин кӀвалахрин еридални ам рази хьанатӀани, са жерге нукьсанар къахлурна ва яшайишдин важиблу объектар яргъал чӀугур эцигунриз элкъуьн тавун патал вири нукьсанар вахтунда ва ерилудаказ туькӀуьр хъувун истемишна.
+16-декабрь, сятдин цӀуд, Ахцагь райондин Хуьруьгрин хуьр, просвещенидин «Люминари» Центр. Ина заседанийрин зал райондин жегьилрив ацӀанва. Райадминистрациядин, къайдаяр хуьдай органрин, общественный тешкилатрин, СМИ-ДИН векиларни ава. «Терроризмдиз ваъ», «Терроризм вуч я?», «Ахцагь райондин жегьилар терроризмдиз акси я!» гафар-эверунар кхьенвай плакатрайни баннеррай, гьакӀ райондин изобразительный искусстводин школадин аялрин шикилрин выставкадай малум хьайивал, ина райадминистрациядин куьмекдик-гуьзчивилик кваз райондин Общественный палатади жегьилрин форум тешкилнава. Гуьзетзавай мугьманри президиумда чкаяр кьурдалай кьулухъ мярекатдин тамада, райондин общественный палатадин член,
+райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Мегьарамовади
+«Ахцагь райондин жегьилар терроризмдиз акси я» лишандик кваз тухузвай жегьилрин форум ачухзавайди малумарзава ва майдандиз Ахцагьрин 1-нумрадин школадин жегьилриз теклифна. Абуру Россиядин Игит Мегьамед Нурбагандовакай къалурай сегьнеди ва 1999-йисуз Дагъустандиз сухулмиш хьайи Хаттабанни Басаеван яракьламиш кӀеретӀрин хура дагъвияр викӀегьвилелди акъвазайвилин (гьа чӀавуз 1500 боевик тергнай) хроникадин материалри садни къайгъусуз тазвач. Мугьманар ва форумдин иштиракчияр тебрикуналди,
+къейд авурвал, терроризмдин вилик пад кьуниз талукьарнавай и мярекат акьалтӀай важиблуди я. Райондин кьилиз Осман Абдулкеримов атуникди чи Общественный палатадин, жегьилрин парламентдин, агъсакъалрин ва ветеранрин Советрин теш��илатрин кӀвалах аквадайвал активламиш хьанва. Къенин форумни чна райондин руководстводин куьмекдалди кьиле тухузва, пара кьадар сагърай! Рахун патал гаф РД-ДИН Кьилин куьмекчи, Кьиблепатан Дагъустанда республикадин АТК-ДИН аппаратдин векил-куратор, чи ватанэгьли Тимур Зербалиева къачузва.- Терроризм алай вахтунда дуьньяда инсаниятдин кьилин къурхуйрикай сад я. Им са гьихьтин ятӀани чӀуру мурадар гужуналди, зулумдалди кьилиз акъудунин политика я. Террориствилин актарин нетижада чпик са тахсирни квачир аялар, дишегьлияр, яшлубур зулумдик-азиятдик акатзава. И жигьетдай Дагъустанда гьалар гуьзчивилик кватӀани, секин я лугьуз жедач: цӀи Махачкъала шегьердин, Дербент ва Хасавюрт районрин сергьятра террориствилин чинебан дестейрин членар кьуна. Абурун фикирар къайдаяр хуьдай органрин, бубайрилай атанвай адетдин диндин, активист жегьилрин векилрал тепилмиш хьун я. Жегьилар дуьз рекьелай бязи Интернет сетри, хизандин тербиясузвили, яшайишдин, культурадин ва образованидин зайиф дережади алудзава. Адет яз, руьгьдиз зайиф, кар-кеспидив квачир ва чеб чпин мумкинвилерихъ инанмиш тушир авам жегьилар гьатзава террористрин члада. Терроризмдикай хуьдай кьве рехъ ава: МВД-ДИН, ФСБ-ДИН ва къенепатан хатасузвал хуьзвай маса органрин пешекарвилин дережа хкажун, я обществода терроризмдин фикирриз акси «иммунитет» арадал гъун. Кьве рехъни вилик тухвана кӀанда. Кьвед лагьай дуьшуьшда инсанрик кичӀ кутаз, абур вербоватиз, яни рекьяй акъудиз четин тирвиляй чна кьвед лагьай рекьиз артух фикир гузва. Чаз вирибуруз са душман ава – терроризм ва адан аксина обществодин сагълам вири къуватар садна кӀанда. Къенин мярекатди гьа и кардиз къуллугъзава. Общественный хатасузвал хуьнин рекьяй
+жегьилрин форумдин иштиракчияр вичин ва «Ахцагь район» муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован патай тебрикуналди, им акьалтзавай несил гъавурдик кутадай, ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишдай лап хъсан майдан-мумкинвал тирди къейдна. «Террористри чпин чиркин крар, игьтияжар халкь къурхулувилик кутуналди, чпин жергейриз жегьилар желбуналди таъминарзава. Абурун аксина гьар са рекьяй дуьз гъавурдик квай жегьилар акъвазариз жеда», - алава хъувуна ада. Микрофондихъ
+РД-ДИН лайихлу муаллим, мергьяматлувилин «Просвещение» фондунин Президент Магьмуд Абдулкеримов
+гала: - «Люминари» Центрда жегьилриз тарс-тербия гунин мярекатар пара жезва, амма терроризмдиз акси къенин форум кьетӀенди я. Чи Центрдин варар жегьилрин тербиядин мярекатар патал гьамиша ачух я, буюр. Адет яз, террористрин жергейра-члада гъавурдик квачир, чеб гьар жуьре себебрикди властрилай нарази, бейкеф жегьилар гьатзава. Аллагьдиз шукур хьуй, Кьиблепатан Дагъустандин районра гьалар са кьадар секин я. ЯтӀани и завалдин вилик пад кьунин кӀвалах зайифарна виже къведач. Акьалтзавай несилдин патахъай чун: диде-бубаяр, муаллимар, общественный тешкилатар жавабдарвиле ава…
+жегьилрин форумдин иштиракчийриз терроризмдин ва экстремизмдин тахсиркарвилерал фикир желб авунин, обществода чӀуру таблигьат тухунин, жегьилар вербоват авунин карда закондин вилик авай кьетӀи жавабдарвиликай суьгь-бетна. «Террористрин идеологар ксанвач. Анжах са 2021-йисуз Россияда абурулай 2500 далай артух жегьилар чпин жергейриз чӀугваз алакьна. Ахцагь районда террориствилин крариз эверунай чна 10 протокол кхьенва. Террористривай иллаки 18-25 йисан яшдавай ва чпиз дуьз тербия, образование авачир жегьилар регьятдиз чпин таъсирдик кутаз жеда. Гьавиляй абурухъ ва абурун диде-бубайрихъ галаз иллаки гзаф кӀвалахна кӀанда…», -лагьана офицерди. - Терроризм – им Аллагьди инсанрин кьилел абурун са гьихьтин ятӀани гунагьрай, тахсиркарвилерай гъанвай завал-бела я, – суьгьбетзава
+Ахцагьрин жуьмя мискӀиндин имам, райондин имамрин Советдин председатель Абдулашим Гьажи Абдулгьашумова.
+– Аллагьдиз шукур хьуй, ч ива къунши районра бубайрилай атанвай адетдин дуьз дин тухузвайвиляй, инсанар мискӀинриз къвез, капӀ-тӀеат ийиз эхгечӀнавайвиляй терроризмди чил кьунач, чалай завалар алудзава. Гьавиляй чӀехи-гъвечӀи чир хьунихъ, диде-бубадиз гьуьрметунихъ, исламдин ва имандин шартӀарал амал авунихъ, дуьз чирвилер къачунихъ еке метлеб ава. Са вахтунда чун диндин чирвилер къачуз яргъариз физвай. Гила чаз чкайрал хъсан алимар ава.- Къенин мярекатдилай зун пара рази я, вучиз лагьайтӀа ина жемят садзава, жегьилриз эдеб-ахлакьдин, дуьз ацукьиз-къарагъунин тербия гузва, абур Аллагьди негьнавай ксарикайни яргъаз къакъудзава. Эвелимжи нубатда, чна а кар хъсандиз аннамишна кӀанда хьи, аялдиз тербия хизандин къене, ахпа школада ва адалай къецепатай къвезва. Школа куьтягьайдалай кьулухъ дуьз тербия тахьанвай ва диндал мягькем тушир аялар пара дуьшуьшра Интернетдин таъсирдик, гьайиф хьи, чи гъиляй акъатзава. Терроризмдиз акси яз тухузвай жегьилрин форумдал гьакӀ
+Ахцагьрин тамам тушир умуми образованидин школадин директор Мейрам Рамазанова, райондин изобразительный искусстводин школадин директор Дагъустан ва КАРАЧАЕВОЧЕРКЕССИЯ Республикайрин лайихлу художник, искусстводин машгьур устад Мегьамедзериф Гьажиев
+ва маса ксар рахана. Мярекатдин сергьятраваз райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилова жегьилар чи бубайрин хъсан адетралди ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунай, абур милли культурадиз ва искусстводиз шерик авунай «Просвещение» фондунин Президент, РД-ДИН лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримоваз, ИЗО-ДИН школадин директор, Карачаево-Черкессиядин лайихлу художник Мегьамедзериф Гьажиеваз, ИЗО-ДИН школадин муаллим Гьажибег Алимоваз ва форумда иштиракай са десте аялриз Гьуьрметдин грамотаярни Чухсагъулвилин чарар гана. Жегьилрин форум талукь тир Резолюция кьабулун��лди (ам Ахцегьрин 2-школадин ученица Алина Гуьлметовади кӀелна), «Люминаридин» мугьманханада чай ва ширинлухар дадмишуналди давам хьана. Эхирдай райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилова жегьилрин форумдин иштиракчияр хушвилелди кьабулунай вичин ва форумдин вири иштиракчийрин патай «Люминари» Центрдин сагьиб Магьмуд муаллимдиз пара кьадар сагърай лагьана ва адаз Аллагьди чандин сагъвал, яргъи уьмуьр гун тӀалабна.
+Амрагьан хва Ямин Гьажи Мегьамедов Ахцегь райондин Луткунрин хуьряй я. Гьеле 7 йиса авай аял яз ам диндай чирвилер къачуз эгечӀна. А вахтара кардик квай гьукумди диндин месэлайрал къадагъа эцигнавай. Ихьтин шартӀара ачухдиз диндал амалдай, чирвилер къачудай мумкинвал авачир. Ямин Мегьамедова чинеба вичин чӀехи буба Гьашумовай исламдин дибар дуьз къайдада Кьуръан кӀелиз чирна. Хуьруьн мектеб вадар аваз куьтягьайдалай кьулухъ Ямина 7 йисуз Махачкъалада авай Дагъустандин имам АШ-ШАФИИДИН тӀварунихъ галай исламдин университетда кӀелна. Инаг хъсан къиметралди акьалтӀарайдалай кьулухъ чи ватанэгьли Медина шегьерда исламдин Международный университетдик экечӀна. Ямин Мегьамедов и университет вадрал акьалтӀарнавай сад лагьай дагъустанви я. Диндин рекьяй дерин чирвилер къачурдалай кьулухъ Ямин Мегьамедова Дагъустандин меркезда Жуьмя мискӀиндин имамдин везифаяр тамамарна. Гуьгъуьнлай Махачкъалада авай Дагъустандин имам АШ-ШАФИИДИН тӀварунихъ галай исламдин университетда кӀвалахна. Ямин Гьажи Мегьамедова тарихда сифте яз пак Кьуръандин аятрин манаяр араб чӀалай лезги чӀалаз элкъуьрна, кьилдин ктаб яз чапдай акъудна. Са кьадар вахт арадай фейила диндин рекьяй алимдин къелемдикай Пайгъамбардин (с.а.с.) уьмуьрдикай кхьенвай ктаб хкатна. 2021-йисуз Ямин Мегьамедова исламдин эдебар, ахлакьар ва дуьаяр авай ктаб чапдай акъудна. Алай вахтундани цӀийи ктабрин винел кӀвалахзава. Кьилди къачуртӀа, Кьуръандин тафсир лезги чӀалал элкъуьрунал машгъул я. Диндин муаллим Ямин Мегьамедова жемятдин уьмуьрдани иштиракзава. Ада Махачкъалада 2 мискӀин эцигунин кардикни вичин лайихлу пай кутунва. Чи халкьдин векилри республикадин меркезда авай имам АШ-ШАФИИДИН мискӀиндин патав медениятдинни марифатдин макан кардик кутун фикирдиз къачунва. И месэладин кьиле акъвазнавай стхайрикай сад Ямин Мегьамедов я. Къейд ийин, 2018-йисалай Ямин Гьажи Мегьамедова «Лезги газетда» диндин рубрика кьиле тухузва. Гьар са нумрадиз алимди исламдиз талукь макъалаяр гьазурзава. Лагьана кӀанда, и макъалайрин бинедаллаз гьар йисуз газет кӀелзавайбурун арада ислам диндай конкурс кьиле тухузва. И кардикни Ямин Мегьамедован лайихлу пай ква. И мукьва Ямин муаллим чи редакциядиз мугьман хьана. Чна алимдихъ галаз Кьуръандин манаяр лезги чӀалаз элкъуьрунин фикир сифте яз гьикӀ арадал атайди ятӀа, а ктабдиз дуьнья къалурун патал ни гьихьтин куьмекар ганатӀ��, ни гьихьтин зегьметар чӀугунатӀа, и ре-кье гьихьтин четинвилер ацалтнатӀа ва гьа Кьуръандин аятрин таржумайрин мана-метлебдикай, чӀалакай ва маса кьетӀенвилерикай суьгьбетна.
+– Кьуръандин манаяр чи хайи чӀалаз элкъуьрунин фикир сифте яз гьикӀ арадал атана ва и пак ктабдин манаяр Дагъустандин миллетрикай чпин чӀалариз элкъуьрнавайбур мад авани?
+– Гьелбетда, чун Жуьмядин кпӀуниз фейи вахтунда имамри Кьуръандин аятар кӀелиз маса чӀалариз таржума ийиз инсанрив агакьарзава. Вучиз лагьайтӀа Кьуръандин са шумуд аятда лагьанва: «Бес абуру Кьуръандин аятрал фикир-фагьум ийизвачни?». Яни Аллагь-Таалади Кьуръандин аятрал фикирун патал вичи эвер гузва. Кьуръандин гъавурда гьатун патал инсандиз араб чӀал чир хьана кӀанда, ам чин тийизвайбурув алим ксари таржума авуна агакьарун лазим я. Кьуръандин манаяр лезги ва маса чӀалариз таржума авунихъни вичин шартӀар ава. Гьадакай чна Кьуръандин таржумадин сифте гафуна кхьенва. Кьуръандин манаяр Дагъустандин маса чӀаларизни гьеле чалай вилик таржума авунвай. Чун и карда са тӀимил кьулухъ галамукьна. Маса халкьарихъ чирвилер авай алимар гзаф авайвиляй, абуру гьатта тафсирарни кваз таржума авунва. –
+Кьуръан лезги чӀалаз таржума авунин кӀвалах шумуд йисуз давам хьана?
+– Кьуръан таржума авун патал шариат ва лезги чӀал хъсандиз чир хьана кӀанда. И кӀвалах гьатта 10 йисуз давам хьана.
+– Таржума авурдалай кьулухъ, стилистикадин ва орфографиядин жигьетдай ахтармишна къимет гайи кас хьанани?
+– Мусурман уьмметдихъ Кьуръандин тафсирар гзаф ава. За Дагъустанда машгьур тафсир «Тафсир АЛЬ-ДЖАЛЯЛЯЙН», дуьньяда машгьур «Тафсир Ибн Касира», са десте алимри кхьенвай «Тафсир альмуяссар», 12 томдикай ибарат тир «Тафсир АТ-ТАХРИР ва АТ-ТАНВИР» ктабрикай менфят къачуна. Таржума авуна куьтягь хьайидалай кьулухъ чна ам ахтармишун патал лезги чӀалан ва диндин рекьяй пешекаррив вугана. Абуру вири гекъигна дуьзар хъувурдалай кьулухъ чапдай акъудна.
+– Бязи макъалаяр урус чӀалай лезги чӀалаз таржума ийидайла, гзаф дуьшуьшра урус гафар лезги чӀалаз элкъуьриз жедач, вучиз лагьайтӀа лезги чӀалан гафарганра ахьтин гафар авач. Араб чӀалай лезги чӀалаз элкъуьрдайла чи лезги чӀалан мумкинвилер гьихьтинбур я?
+– Сифте кьиляй четин хьана, гьелбетда, жуваз ахьтин тежрибани авачир. Амма са кьадар таржума авурдалай кьулухъ мез алатна, регьят хьана. За четин гафар сифте вири санал кхьена ахпа хуьрера авай агъсакъалривай, лезги чӀалан муаллимривай хабар кьаз хьана. Генани вири гафар жагъун тавурла за Кьуръанда авай гафар авайвал туна къвалавай баянар гана.
+– Таржума тамамдиз чапдай акъудунин ва диндин идарадин патай рецензияр кхьинин кӀвалах гьикӀ кьиле фена?
+– Лугьун лазим я хьи, Кьуръан таржума авунин метлеб чи лезги халкьдив ана квекай ихтилат къвезватӀа агакьарун я. Гзафбуруз Кьуръандин ван хьанва, амма ана квекай рахазватӀа, хабар авач. Куьне фикир ганватӀа, «Библия», «Таврат»
+Дуьньядин халкьарин арадин араб чӀалан Йикъан шадлухдай 18-декабрдиз Ахцагьрин машгьур музейда «Аллагьди хкягъай чӀал» лишандик кваз махсус выставка ачухна. Девлетлу экспозицияда ХVII-ХIХ асиррин гъилин хатӀарин Кьуръанар, чкадин алимри араб чӀалал кхьенвай илимдин кӀвалахар, къадим шикиларни документар, мусурман диндихъ ва адетрихъ галаз алакъалу лишанлу шейэр ва итижлу маса экспонатар авай. Выставка, адан иштиракчияр тебрикуналди, музейдин директор, РД-ДИН культурадин лайихлу работник Низами Дагъларова ачухна. Ахпа ада кӀватӀ хьанвайбуруз выставкадин бязи экспонатрикай суьгьбетна. «Чи музейда кьвед-пуд вишев агакьна араб чӀалан надир куьгьне ктабар ва документар ава. Абурукай бязибур, ингье, куь вилик гъанва. Къе квез абур гъиле кьадай, килигдай, чӀал чидай ксарин куьмекдалди квекай ятӀа чирдай хъсан мумкинвал ава. И материалри чеб ахтармишун гуьзетзава…», - лагьана ада ва рахун патал гаф райадминистрациядин кьилин заместитель Вадим Агъасиеваз гана.- Дуьньяда 250 далай артух уьлквеяр, 2000 миллет ва 7000 агъзуралай гзаф чӀалар ава. Аллагьди пак Кьуръандинди яз хкянавай араб чӀал ва кхьинар лап къадимлубурукай сад я. Алай вахтунда и чӀалал 400 миллион кас рахазва. 240 миллиондилай артух инсанриз дидедин хайиди тир и чӀал 22 уьлкведа жемятди чпин гьукуматдинди яз гьисабзава. Араб чӀалан, культурадин таъсир (месела, вири дуьньяда ишлемишзавай гьисабар арабринбур я) инсаниятдиз ахьтин зурбади я хьи, гьавиляй 1973-йисан 18-декабрдиз ООН-ДИН Генеральный Ассамблеяди ам официальныйдаказ ООН-ДИН 6-чӀал яз кьабулна ва 2012-йисалай и югъ араб чӀалан суваринди яз къейдзава,- лагьана ада. Араб чӀалан илимдал, каллиграфиядал машгъул, вичин кӀвале араб чӀалан гъилин хатӀарин девлетлу ктабхана кӀватӀнавай ва жегьилриз араб чӀалан ва мусурман диндин тарсар гузвай муаллим Ширинбеггьажи Мирзоева инсанрин садвал, илимлувал, тербиялувал ва диндал мягькемвал арадал гъунин карда араб чӀалан важиблувиликай гегьенш суьгьбетна. Куьгьне кӀвалера араб чӀалан чпиз фикир тагуз авай бубайрин ктабар, чарар-цӀарар абурай кьил акъудун патал вичиз ва я музейдиз хкун тавакъу авуна. - Дагъвияр, лезгияр патал араб чӀалахъ тарихдин иллаки еке метлеб ава. Гьеле VII – асирдин эхирдилай эгечӀна, араб чӀалан куьмекдалди чи чилел арабрин культура, адетар, ислам дин, гьар жуьре илимар атана. Чкадин халкьарин чӀалак ва культурадик какахьуналди къе чи кьетӀен культура арадал атанва...,-лагьана ада. Ахпа ада кӀватӀ хьанвайбуруз, кьилди къачуртӀа, пак Кьуръан арадал атуникай, яни АЛЛАГЬ-ТААЛАДИ кьилди-кьилди сураяр Мегьамед пайгъамбардиз (с.а.с.) ракъуруникай ва пайгъамбар рагьметдиз фейидалай кьулухъ сад лагьай халиф Абу Бакран, пайгъамбардин кхьинардай хсуси къуллугъчи Зейду ибн Сабитудин ва алимрин (чеб вири Аллагьдин рагьметдик кваз хьуй) Советдин куьмекдалди Кьуръандин пайипаяр хьана къванерал, кӀарабрал, хамарал алай аятар санал кӀватӀ хъувуна, Кьуръандин сифте ктаб арадал атуникай ва ам халифатдиз раиж авуникай итижлу суьгьбетна. Къейдин, музейда выставка са вацран вахтуналди давам жеда.
+Гуьзел ватан, зи хайи хуьр, Чи игитрин макан я вун, КӀелда валай гьамиш хийир, Шад межлисрин майдан я вун. Къадим я вун, лапни къадим, Ассирдин тарих авай, ЦӀани вацӀа хьана лигим, Чи бубайрин къилих авай. Гьеле девирра лап куьгьне Шумудни са хьана дяве. ЛукӀвал вуна кьунач хиве, Акъвазна вун лап яз къеле. Чи кьегьалри гана чанар, Къазанмишна тӀвар – уьзденар. Бубайри эцигна минар – Азадвилин лап чӀехи тӀвар. Мусурман диндихъ гана ян, Гьамишалугъ мягькемна тан, РикӀе аваз чи дин-ислам, Йикъа вадра гузва азан. Агъзуралай виниз яшар, А яшариз туш вун ухшар, Багълара къекъвезва рушар, На лугьуди, женнет къушар. И падни дагъ, а падни дагъ, Ацукьнава ийиз дамах, Дагълари вун кьунва къужах, Дидед бала кьадай саягъ. Ачух суфра, мугьман я бул, Чим гур рикӀиз бубадин къул, Берекатдин ава вахъ зул, Деринрава намус, дувул. Ви накьвадай физва Самур, Чи халкь кьвенал пайна акур, Адан хажалат, гъам чӀугур, Лезги Самур, къадим Самур. Йикъандавай жезва иер Шад межлисрин гегьенш кимер, Лезгинкадал идай кьуьлер, АцӀанва ваз жегьил цуьквер. Зи хайи хуьр, хайи Ватан, Хуьруьгар я авай тӀвар-ван, Алимралди зурба кьакьан, Са девирдан тахьай аскӀан. Багьа я заз вун, хайи хуьр, Хуш бахтунив ацӀанвай уьр, КӀелда валай гьамиш хийир, Югъди йифди ийиз зикир.
+Акъвазна зун мягьлед юкьвал, РикӀяй физва шумуд хиял, Мягьледавай къанни вад кӀвал, Кас амачиз хьанва усал. Девлетлу тир гьа чӀавуз кӀвал, ЭкъечӀдай гьайван, аял… Нагагь хьайтӀан къал-макъал, Пакад йикъуз жедай санал. Ацукьна хьиз кимин къванцел, Куьгьне вахтар хкизва рикӀел, Гуьрчек рушар къведай хьи цел, Ширин гафар алаз мецел. Мягьледа гум жедай хьран, Ни къвез жедай таза фуан, Хьран винел жедай чайдан, Яргъаз къведай дидейрин ван. КӀватӀал жедай нянин чӀавуз, Инсанар чеб тиртӀан ялгъуз, Шад тир вири мани лугьуз, Амукьдай варз къведал цавуз. Аялар жедай санал къугъваз, Гьуьжетар кьаз, кӀевиз рахаз, Харжаф тушир чӀехид алаз, КӀвале жедай нянин хьанмаз. Къанни вад кӀвал авай мягьле Са аялдиз хьанва мягьте Куьчедин лап вини кьиле Баде ава текдиз кӀвале. Вири затӀар ятӀан къе бул, Буш хьанва хуьрерин къул, Шад туш рикӀер, авач мачгъул Интернетди гузва акьул.
+Инсан тир вун хуш аквадай Буйдиз аскӀан, туп хьиз ацӀай Гьарна дустар булдиз авай Дуствилин шартӀ вине кьадай. КьуьчӀуьк жедай дафтарни ктаб, Гьар аялдиз гудай на яб, Чир жедай ваз авурди таб, КӀелиз тадай хьи на гьардав. Гьар лезгидихъ кудай ви рикӀ, Къуьн кутадай гьар дердидик, Алахъдай кар кутаз вилик, Чин ачух яз, хъвер кваз сивик. Гьалтай чӀавуз гудай куьмек, Камалдин гаф къведай герек, РикӀ ачух инсан тир, гьелбет, Халкьдин патай авай гьуьрмет. Вун хьт��нбур ава тӀимил, Жуванбурухъ кудай магьил, Хтулрини ханач гуьгьуьл, Вун рикӀел хквез, чун я сефил. Кьисмет хьанач и гафар луз, Къакъатна вун лап хабарсуз, Уьмуьрди чун ийизва лигим Рагьмет ваз, Гьамид муаллим. ва Аллагьди ракъурнавай маса ктабра гьар жуьре дегишвилер хьанва. Амма Кьуръандин 1400 йисалай гзаф ятӀани ана са дегишвални хьанвайди туш. Ам гьикӀ ракъурнаватӀа гьакӀ къияматдин югъ къведалди амукьда. Кьуръандин манаяр таржума авурдалай кьулухъ чун, гьелбетда, талукь тир идарайриз фена, абур ахтармишиз вугана. Абурув ктабар туна чун хтана, амма зур йисни алатна абуру чаз са жавабни ганач. Эхирни чун Москвадиз Урусатдин Муфтиятдиз фена. Абуруни чпивай а кӀвалах жедач лагьана, Россиядин илимрин Академиядин востоковеденидай профессор, араб чӀал хъсандиз чизвай чи лезги халкьдин векилдиз ракъурна. Ада са вацралай артух ахтармишайдалай кьулухъ Урусатдин Муфтиятдиз ам рахкъурна. Ахпа Муфтиятдинни илимрин Академиядин бинедаллаз чаз ихтияр гана.
+– Ямин муаллим, бязи инсанри Кьуръан маса чӀалаз элкъуьрдай ихтияр авай туш лугьузва. Диндин алим яз куьне и жигьетдай ахьтин инсанриз гьихьтин баянар гуда?
+– И кар рикӀик кваз зун эвелниэвел алимрин фикирдиз килигна. Абуру таржума авун-тавунин патахъай кхьенвай ктабар ава. Тайин шартӀар галаз, гьелбетда, ам таржума ийидай ихтияр ава. Мисал яз, са делил гъин. Чи Пайгъамбарди (с.а.с.) а вахтунда чарчел Кьуръандин аятар кхьена, абур асгьабрив вугана Римдин императордин патав ракъурзавай. Императорди таржумачийриз эверна, абур таржума ийиз вугузвай. Яни чи Пайгъамбардин (с.а.с.) уьмуьрда кхьенвай Кьуръандин аятар гьеле а вахтунда асгьабар алай чкадал таржума авунвайди я. Абурун мана-метлеб чир тахьайла инсанри бес гьикӀ аятрал фикир-фагьум ийида. Гьавиляй Аллагь-Тааладин калам инсанрив агакьарун гьар са кар чизвай алимдин везифа яз гьисабзава. Амма гьарфба-гьарф таржума ийидай ваъ, умуми мана гур ихтияр ава.
+– Кьуръандин манайрин лезги чӀалан таржума Мединадани чапдай акъуддай хабар ава. И кӀвалах гьикӀ кьиле фидатӀа?
+– Мединада Кьуръан акъуддай кархана ава. Ана авай гьукумдарди гьар йисуз Кьуръанар Гьяждиз атай инсанриз, мергьяматлувилин тешкилатриз гьавай садакьа яз гузва. Эхиримжи йисара абуру Кьуръандин манайрин таржумаяр дуьньядин чӀаларалди чапдай акъудиз башламишна. Идахъ галаз алакъалу яз, чна ана кӀелзавай студентривай чи лезги чӀалан таржумани гьаник кутунин гьакъиндай куьмек тӀалабна. Виликдай Гьяждал фенвай инсанри лугьузва хьи, Меккадин мискӀиндиз фейи вахтунда ана Кьуръанар эцигнавай хсуси полкаяр (кьацӀар) ава, анрал чи чӀалалай гъейри амай вири чӀаларин таржумаяр ала. Аллагьди гайитӀа къведай йисуз чи чӀалални ктабар гьанал акъатда.– Къейд ийиз кӀанзава хьи, пак Кьуръандин манайрин таржума лезги чӀалал «Лезги газетдин» редакциядай 1000 манатдай къачуз жеда. Ямин муаллимдин теклифда��ди Кьуръандин таржумаяр мискӀинрин ва медресайрин векилривай гьавая къачуз жеда. Идалайни гъейри, таржума авуник лайихлу пай кутунвай рагьметлу имам Тажидин Къазибегован ва Ямин муаллимдин «Мугьаммад Пайгъамбардин (с.а.с.) уьмуьрдин рехъ» тӀвар алай ктабни чи редакциядай 500 манатдихъ къачуз жеда. Мадни ихьтин са мисал гъин. Исятда гзаф жегьилри ихьтин эдебрал, ахлакьрал амал ийизвач. Чаз виридаз чизва хьи, диде-бубадин дережа динда хкажнава. Амма пара кьадар жегьилриз и кар чизвач, чпи-чеб векъидаказ тухузва, гьам неинки са диде-бубадихъ галаз, гьамни чпин уьмуьрдин юлдашрихъ, дустарихъ галазни. Гзаф жегьилри чуруни тазва, капӀни ийизва гьа са вахтунда хъвазвайбур, ички ишлемишзавайбур, пӀапӀрус чӀугвазвайбур, маса нагьакьан крар ийизвайбурни гьалтзава. –
+И рекьяй ихьтин жегьилриз куьне гьихьтин насигьат гуда?
+– Лугьун лазим я хьи, чи гзаф жегьилар эдебрин, ахлакьрин патахъай гуьгъуьна ама. ДИДЕ-БУБАДИН чӀалаз, эгер абуру Аллагьдиз акси крар ийиз хьайитӀа, килиг тийидай ихтияр ава. Абур мусурманар тушиз хьайитӀани диде-бубади лагьай амай вири крар кьилиз акъудна кӀанзава. Кьуръанда са шумуд аятда къалурнава: «Аллагь-Таалади лугьузва: «Аллагьдин гьахъдин къвалав диде-бубадин гьахъни эцигнава»». Им еке дережа авай кӀвалах я. Къияматдиз и кардиз екедаказ фикир гузва. Маса гьадисда къалурнава: «ЧӀехи гунагьар са шумуд ава. Абурукай сад Аллагьдиз ширк авун, кьвед лагьайди дидебубадин чӀалаз килиг тавун я». Жув жуван диде-бубадин чӀалаз килиг тавуртӀа, гьа касдиз вичизни вичин веледрин патайни асивал арадал къведа.
+– Манайрин таржумаяр ва ктабар кӀелдайла, гъилер чуь-хуьн къачун чарасуз кӀвалах яни?
+– Алимри лугьузвайвал, михьи Кьуръан гъиле къачудайла ва кӀелдайла гъилер чуьхуьн гваз кӀанда, Кьуръандилай гъейри маса таржумадин гафар ва я тафсирар аваз хьайитӀа, абур гъилер чуьхуьн гвачиз кӀелдай ихтиярни ава.
+– Куьне диндин алим яз, диндин рекьяй гзаф зегьмет чӀугвазва, жуьреба-жуьре ктабар хайи чӀалаз таржума ийизва, макъалаяр кхьизва, арадал атай суалриз диндин къанунрив кьадай жавабар гузва. Алай вахтунда куь гъиле гьихьтин кӀвалахар ава ва я куь планрик гьихьтин месэлаяр ква?
+– Чна таржумадин кӀвалах авуна куьтягь хьайидалай кьулухъ чаз инсанрин патай гьар жуьре фикирар атана. А таржумадин гзаф чкайрин гъавурда бязи инсанар гьатнавач. Идан себеб, абуруз лезги чӀал хъсандиз чир тахьун я. Гьавиляй, идахъ галаз алакъалу яз, чна Кьуръандин манайрин тафсир «Тафсир аль-муяссар» таржума авун фикирдиз къачуна. Гьа ктаб чна гъиле кьунва таржума ийиз. Ам пак Кьуръан таржума авунвай ктабдиз куьмекчи яз артух баянар гудай ктаб я. Адал кӀвалахун патал 2-3 йис герек жеда. Гьа ктаб арадал гъайидалай кьулухъ Кьуръандин манайрин таржумадин гъавурда гьат тавунвайбурувай адакай менфят къачуз жеда. Эгер чалай вилик авунвай таржума хьанайтӀа, заз гекъигиз, дуьзар хъийиз регьят жедай. Амма, гьайиф хьи, жагъанач. Жув сифте кас тирвили, заз четин хьана. Генани Аллагь-Тааладин патай кьисмет хьана и рехъ ачухна, зун адалай гьамиша рази я. Инлай кьулухъни маса касдиз таржума ийиз кӀан хьайитӀа, адавай за авур таржумадикай менфят къачуз жеда.
+– Ямин муаллим, пара инсанри суалар вугузва, Кьуръандин каламар авай газетриз, чарариз вуч авуртӀа хъсан я?
+– Кьуръандин аятар, гьадисар, макъалаяр авай ктабрихъ гелкъвена гьуьрметна кӀанда. Амма абур герек амачир вахтунда, кӀвачик квачир салаз, дагъдиз тухвана цӀай яна хкана, ахпа винелай накьв хъивена гьа чилик тун хъсан я. Играми ватанэгьлияр! Къе чи редакциядиз мугьман хьанвай кас диндин рекьяй алим, Кьуръандин манаяр лезги чӀалаз элкъуьрнавай Ямин Гьажи Мегьамедов тир. Чна авур ихтилатрикай квез менфят хкатдайдак чна еке умудар кутазва. Куь кӀвалера гьуьрмет, хатур, берекат артух хьурай. Аллагь рази хьурай квелай. Амин!
+Ачухвал, ашкаравал чӀалан, рахунин кьилин лайихлувал я.
+Акьул куьруь инсандин мез, адет яз, яргъиди жеда.
+Ачухдиз, масадаз таъсирдайвал лугьуз тежер са фикирни авайди туш. «РикӀе ава, амма акъудна лугьун патал гафар жагъизвач» лугьун – ибур гьакӀан буш ихтилатар я. Гафар гьамиша авайди я, анжах чи акьул, фагьум-фикир темпел, кагьул я.
+Кьиле фикирар пара ава, амма гуьзелдаказ рахаз, кутугай гафар жагъуриз алакь тийизвайвиляй а фикирар ачухариз жезвач лугьудайбур чеб чпин гъавурда акьаз вердиш туширбур я. Кисна яб гун, дамах, фурс гвачиз хьун суьгьбет авун, рахун патал пара кутугай ерияр я.
+Гьуьрметлу Ахцегь райондин агьалияр!
+За квез алукьзавай ЦӀийи 2022-йис рикӀин сидкьидай мубаракзава! ЦӀийи йис – им шадвал ва экуь умудрин вахт я. Адет яз, чна и йикъара неинки сада-садаз тебрикрин чими келимаяр лугьузва, гьакӀ кьилиз акъуднавай кӀвалахрин нетижаяр кьазва, гележег патал планар тайинарзава. Вири и крара чун дурумлу гьалар хьунихъ алахъуни, хайи чилел бахтлудаказ яшамиш жез хьунин мурадди, жуван бажарагъар ва мумкинвилер, пешекарвилин ва яратмишунрин алакьунар уьмуьрда кьиле тухуз хьуни садзава. За алатай йисуз Ахцегь райондин абадвал патал баркаллудаказ зегьмет чӀугур вирибуруз чухсагъул лугьузва. Абур гележегдани район вилик тухуник, адан тарихдик чпин пай кутаз гьазур я. Умуми мурадри ва везифайри вилик финиз таъсирзава эхир. Садвили ва битаввили, сада-садаз гьуьрмет авуни ва куьмекдиз къвез гьазур хьуни умуми агалкьунар къазанмишдай мумкинвал гузва. Ахцегь район цӀийи йисаз еке планар, умудар ва вичин къуватрихъ инанмишвал аваз гьахьзава. Адан агьалийрихъ яратмишдай ва руьгьдин чӀехи мумкинвилер ава эхир. Къуй чи райондихъ цӀийи йисуз дурумлувилин ва цуьк акъудунин гьалар, адан вири агьалийрихъ лагьайтӀа, бахтлувал, сагъвал ва саламатвал хьурай. ЦӀийи йисан сувари куь кӀвалер рикӀерин ва руьгьдин чимивилелди ацӀур авурай ва ада квез рикӀелай тефидай гьиссер гурай, гьар са хизандиз муьгьуьббат ва меслятвилин гьалар багъиш авурай! Къуй ЦӀийи йисуз куь эрзиман мурадар кьилиз акъатрай! Квехъ ислягьвал, таъминвал ва мягькем сагъламвал хьурай!
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.АБДУЛКЕРИМОВ23-ДЕКАБРДИЗ Хуьруьгрин хуьре кардик квай «Люминари» Центрда «Йисан муаллим – 2022» конкурсдин муниципальный этапдин нетижаяр кьуна. Ина кӀват хьанвайбурун вилик РД-ДИН лайихлу муаллим, мергьяматлувилин «Просвещение» фондунин президент Магьмуд Абдулжелилович Абдулкеримов тебрикдин гафар гваз экъечӀна. ИкӀ, и конкурсда 1-нумрадин АСОШ-ДИН сифтегьан классрин муаллим Резие Къазибеговна Таргачева 1-чкадиз лайихлу хьана, 2-чка НОШ-ДИН сифтегьан классрин муаллим Илина Агъаевна Мейлановади, 3-чкани 3-нумрадин АООШ-ДИН сифтегьан классрин муаллим Имара Абдулазимовна Шалбузовади кьуна. Мубаракрай! Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ
+Чи баркаллу мад са ватанэгьлидикай чир хьайила, шадвиляй за муштулухдин хабар, ингье, вирибурув агакьариз гьерекатна.
+– медицинадин къуллугъдин подполковник, фронтовик, медицинадин илимрин кандидат, РСФСР-ДИН лайихлу духтур, «Яру гъед», Ватандин ЧӀехи дяведин 1-дережадин орденрин, женгеринни ислягь зегьметдин са жерге медалрин, гьакӀ Ленинан кьве ордендин сагьиб тир маса касдухтур чаз чидач. Ам 1913-йисан 25-декабрдиз Самур округдин Хкемрин хуьре (Ахцегь район) машгьур малдар Абдуризакьан зегьметкеш чӀехи хизанда дидедиз хьана. 1929-йисуз, Ахцегьрин машгьур мектебдин 9 класс куьтягьна, зигьинлу, дирибаш гада кеспи ийиз физвай хуьруьнвийрихъ галаз Бакудиз акъатна. Ана кӀвалахни ийиз, кӀел давамариз алакьай жегьил гьикӀ ятӀани Урусатдиз акъатзава ва 1932-йисуз Саратов шегьердин медицинадин 2-институтдик экечӀна ва 1937-йисуз анаг Яру дипломдалди акьалтӀарзава. 1938-1939-йисара Азим Абдуризакьович (адаз Алиевич лугьудай) Москвадин меддесантдин дестедик кваз Монголияда венерический азаррин вилик пад кьун патал (а макъамда ана куьчери малдаррин 80% сифилисди кьунвай) рекье твазва. Ватандин ЧӀехи дяве эгечӀайла Джабиева, дяведин духтур яз, Дальний Востокдин Яру армияда къуллугъзавай. Ахпа фронтда, чуьлдин госпиталрин духтур, Сталинградский фронтдин госпиталдин кьилин духтур яз, низ чида, ада гьикьван аскерар къутармишна, кӀвачел ахкьалдарнатӀа. Духтурди тухузвай хсуси дневникдай малум жезвайвал, са юкъуз, сятдин пакаман пудаз, азарлуйрин палатадиз, залан хер алай вичин са командирдал кьил чӀугваз а чӀавуз генерал Василий Чуйков акъатна. Гьа чӀавуз дневникда къейднавайвал, Азим духтурди женгерин гьар жуьре хирер хьанвай 1800 аскер операция авунвай. Ватандин ЧӀехи дяве ада 1946-йисуз подполковникдин чиндаваз куьтягьна, отставкадиз экъечӀна.1948-1949-йисара Азим Абдуризакьовичал Киргизия ССР-ДИН здравоохраненидин министрдин заместителвилин, ахпа 8 йисуз Москвада РСФСР-ДИН здравоохраненидин Министерствода жавабдар къуллугъар ихтибарзава. 1958-йисуз ам Серноводск курортдин кьилин духтурвиле рекье твазва. Ахпа, 1960-1980-йисара Москвада здравоохраненидин Министерстводин къурулушда агалкьунралди кӀвалахзава, адакай дуьз 17 йисуз – машгьур Ленинские горки чкада «Дружба» клиникадин кьилин духтурвиле. СССР-ДИН Компартиядин, Гьукуматдин ва къецепатан уьлквейрин регьберрин сагъламвал мягькемарзавай а клиникада, дуьшуьшдай хьиз, вичин виликан таниш маршал В.А.Чуйковахъ галаз гуьруьш хъхьайла, ада ам вичин госдачадиз теклифна, къунагъламишнай. Лайихлу пенсиядиз экъечӀайдалай кьулухъ Азим Абдуризакьовича, 1939-йисалай Москва шегьердин пропискада хьайи баркаллу дагъвиди, Москвадин патав гвай райбольницадин кьилин духтурвал ийиз, ана чкадин жемятдин патай кьетӀен гьуьрмет къазанмишна. А.А.Джабиев 1992-йисан 5-январдиз рагьметдиз фена, Москвадин сурара кучуднава. Уьмуьрдин юлдаш Маргарита Михайловнадихъ (1930-2010) галаз абуру хушбахт, яргъи уьмуьр куьчуьрмишна, лайихлу веледар ва хтулар тербияламишна. Руш – Джабиева Аида Азимовна бубадин рекьяй фена, медицинадин илимрин докторвилин дережадив агакьна, яргъал йисара Москвада Россияда онкологиядин рекьяй виридалайни чӀехи центрда (РОНЦ РАМН им Н.Н. БЛОХИНАНАКАШИРКЕ) кьилин духтурвиле (2018-йисуз кечмиш хьана) кӀвалахна, хва Артур Азимовича (1956) Москвада Бауманан тӀварунихъ галай техуниверситет акьалтӀарна, къе чӀехи къуллугърал ала.
+Муаллимвилин, спортдин тренервилин баркаллу пешеяр хкянавай хейлин лезгийри уьлкведин жуьреба-жуьре пипӀера агалкьунралди кӀвалахзава. Пензадин областда яшамиш жезвай
+гъурбатда нуфуз ва гьуьрмет къазанмишнавай, вичин кеспидал рикӀ алаз кӀвалахзавай чи ватанэгьли я. Ам 1975-йисан 16-январдиз Ахцегь райондин Мацарин хуьре дидедиз хьана. 2003-йисалай ада Пензадин областдин Колышлей поселокда самбодай тренервиле кӀвалахзава. Пензадин госпединститут куьтягьай 2011-йисалай инихъ гьа са вахтунда мектебда физкультурадин муаллимвилени зегьмет чӀугвазва. Гьакъисагъвилелди кӀвалахзавай ватанэгьлиди вич еке алакьунар, тежриба авай пешекар, спортдин устад тирди фадлай успатнава. Идан гьакъиндай адаз ганвай кьван са жерге шабагьри шагьидвалзава. Жегьилриз тербия гунин, абур спортдал желб авунин карда къазанмишнавай агалкьунриз ки-лигна, чи ватанэгьлидиз Пензадин областдин образованидин, спортдин Министерствойри хейлин грамотаяр, чухсагъулдин чарар ганва. Дагъвидин зегьмет Россиядин образованидинни илимдин Министерстводи гьуьрметдин грамотадалди къейдна. Акьалтзавай несилрин арада сагълам уьмуьрдин таблигъат тухунин, спортни физкультура машгьур авунин кардай адаз областдин спортдин Министерстводи гимишдин лишан ва гьуьрметдин грамота гана. Мукьвара, муаллимрин суварин югъ къейд авур 5-октябрдиз, Вакъиф Къужаевахъ мад са агалкьун хьана – адав РФДИН тербиядинни марифатдин лайихлу къуллугъчидин ��абагь вахкана. Адан гъилик вердишвилер къачузвай жегьилрин арадай гзаф чемпионар, акъажунрин призерар акъатнава. Бязибурукай самбодай Россиядин мастерар хьанва. Вакъиф муаллимдин хизанда пуд велед ава. ЧӀехи хва бубадин геляй фенва – физкультурадин муаллимвиле ва самбодай тренервиле кӀвалахзава. Руш Камилла Пензадин областда заланвилин кьве дережадай самбодин чемпионка яз пуд лагьай йис я. Идалайни гъейри, Камилладикай грэпплингдай кьве сеферда областдин чемпионкани хьана. Алай йисан мартдиз аскервилин буржи тамамардайла телеф хьайибур рикӀел хкуниз талукьарна 7-сеферда самбодай кьиле фейи Россиядин акъажунра Камиллади 3-чка кьуна. Аквазвайвал, спортсменрикай ибарат хизан арадал атанва. Къуй вири ватанэгьлийрихъ гьар са карда агалкьунар хьурай! ГКУ РД ЦЗН в МО «Ахтынский район» информирует безработных и не занятых граждан о наличии потребности в кандидатах на замещение вакантных должностей в ООО «Кока-Кола ЭЙЧБИСИ Евразия». Требуются водители категории С; водители большегрузного транспорта категории С,Е; операторы производственной линии; операторы вспомогательного производства; Заработная плата от 42300 до 115000 рублей. Желающих переехать с целью трудоустройства за пределы Республики Дагестан просим обратиться в наш центр занятости по адресу:
+- Дах, «Дагестан без коррупции» лугьуз, передача ава. Коррупция вуч затӀ я? - Пулар гуз, я тахьайтӀа, халахатурралди кӀвалахар туькӀуьрун я, хва. Пара къадагъа алай крар я…- Я дах, акӀ хьайила вунни гьахьтинбурукай яни? Вунани зун, пуларни гана, цӀи гьикӀ хьайитӀани кӀелуник кутада лугьузва…*** ЧӀехи бубади бицӀи хтулдиз, хъсан-пис, вуч авуртӀани, «вакӀан хва», «я вакӀан хва!» лугьуз хьана. Аялди эхзавай ихьтин ягьанатар. Эхирни, ам сабурсуз хьана, аялдин сивяй акъатна: - Гьикьван лугьудайди-е «вакӀан хва, вакӀан хва!». Садра кьвани кицӀин хва лагь ман!...***- Вучиз сятдин кӀуьдаз къвезва кӀвалахал? Зегьметдин вахт пакаман сятдин муьжуьдалай я!- ВУ-У, чун гьамиша кӀуьдаз къвезвайди я!- ГЬАМИША-А?! – чӀехидан вилер экъис хьана.- ВУ-У, аламат! Бес ваз хабар авайди тушни? АкӀ ятӀа, чан чӀехиди, вун кӀуьдалайни кьулухъ къвезвай ман…***- Вуч перишан я, сикӀ, хьайитахьай авани?- А-АГЬ, - сефилдаказ кьил са патахъна, мурмур авуна сикӀре, - фу атӀудай хьтинди я зи.- ВУЧ-ВУ-УЧ?! Ви фу атӀуда-а?!- Эхь. Ихтибар алач. Кьве кӀвач квай сикӀер акъатнава, абуру завай тахьай аламатар къалурзава.*** Къуншийрикай ихтилат кватайла, лугьузва: - Зи къунши виридалайни хъсанди я, адаз зун гзаф кӀанда!- ГьикӀ, яда?! Квелди ам кьетӀен я?!- АДА-А, зун кӀанивиляй, вичин зирзибил гъиз, гьамиша зи жугъундин кӀаник гадарзава.*** Хуьруьнвиди лугьузва: - Яда, а ви стха – ичкибег, ам вуч затӀ я?! Сенфиз нянрихъ мугьман я лугьуз атана, кьуланфералди ацукьна къарагъ тийиз. Эхир, къарагъ ахлад лугьуниз мажбур хьана зун!- Къарагънани?- Эхь.- АкӀ ятӀа ам зи стха туш. Зи стха ацукь��йла, къарагъзамай туш вилик затӀ кумай кьван.
+“Lenovo” компанияди кьве экран алай цӀийи жуьредин ноутбук арадал гъидайвал я. Тешкилатдин векилдин малумат “ЛЕНТА.РУ” чешмеди раижнава. Къейдзавайвал, цӀийи моделдихъ 17 дюймдин асул дисплейдилай гъейри кьвед лагьайдини жеда. Кьвед лагьай экран клавиатурадин эрчӀи пата тайинардайвал я. Ам сенсор хьиз ишлемишиз хьун мумкин я. ТуькӀуьрзавайбуру гьелелиг тамам делилар малумарзавач. Пешекаррин фикирдалди, кьвед лагьай экран алава информация патал я. ЦӀийи компьютер 2022-йисуз пайда хьун вилив хуьзва.
+Алай йисан 23-декабрдиз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.Абдулкеримован председателвилик кваз раймуниципалитетдин терроризмдиз акси комиссиядин нубатдин заседание кьиле фена. Инал ЦӀийи йисан суварин серенжемриз гьазур жезвай ва абур кьиле тухудай девирда райондин территорияда хатасузвал ва къайдалувал таъминарунин, гьакӀни «Ахцегь район» МР-ДИН къвалав гвай терроризмдиз акси комиссиядин вич датӀана кардик квай дестедин профилактикадин кӀвалахдин нетижайриз талукь месэлаяр веревирдна. ЦӀийи йисан суварин йикъара райондин территорияда хатасузвал ва къайдалувал таъминарунин рекьяй кьабулзавай серенжемриз талукь яз кьиле тухузвай кӀвалахдин гьакъиндай райондин администрациядин кьилин заместитель В.Агъасиева ва Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МО-ДИН начальник В.Алиева информацияр авуна. Терроризмдин идеологиядиз аксивал авунин рекьяй датӀана кардик квай дестедин профилактикадин кӀвалахдин нетижайриз талукь месэладай информацияр райадминистрациядин кьилин заместитель Р.Гьамзаева ва Россиядин РД-ДА авай ФКУ УИИ УФСИН-ДИН Мегьарамдхуьруьн филиалдин старший инспектор Д.Ашурбегова авуна. Райондин агьалияр ара-атӀунар авачиз электроэнергиядал таъминарунин рекьяй кьабулзавай серенжемриз талукь месэладай кӀватӀ хьанвайбур Ахцегьрин РЭС-ДИН начальник М.Гьасанова хабардарна. Килигзавай месэлайрай тайин тир къарарар кьабулна, жавабдар ксариз терроризмдиз акси ва пожарный хатасузвилин серенжемар гужлу авунин, и ва я маса гуьзлемиш тавунвай гьаларин вилик пад кьунин, техникадин вири такьатар виниз тир гьазурвиле хуьнин рекьяй серенжемар кьабулуниз талукь тир тапшуругъар гана. Кьилди къачуртӀа, «Ахцегь район» МР-ДИН крар идара ийизвайди тир Р.Османовал алай йисан 31-декабрдилай 2022-йисан 10-январдалди райадминистрациядин жавабдар къуллугъчийрин дежурствояр тешкилун ва алай йисан 29-декабрдалди райадминистрациядин АТК-ДИН аппаратдив, ГО ЧС-ДИВ ва ЕДДС-ДИН Управленидив и къуллугъчийрин фамилияр ва телефонрин нумраяр авай график вахкун тапшурмишнава. Россиядин МВД-ДИН «Ахтынский» МО-ДИЗ ЦӀийи йисан суварин йикъара райондин территорияда общественный хатасузвал ва къайдалувал таъминарунин рекьяй алава серенжемар кьабулун, хуьрерин администрацийрихъ галаз санал пиротехникадин шейэр маса гузвай алишверишдин объектрин ахтармишунар кьиле тухун, агьалийриз сертифицироват тавунвай пиротехникадин шейэр маса гунин вилик пад кьунал гуьзчивал тухун теклифнава. Ахцегьрин РЭС-ДИН начальник Н.Гьасанова алай йисан 31-декабрдилай 2022-йисан 10-январдалди суткадин вири вахтунда РЭС-ДИН жавабдар къуллугъчийрин дежурствояр тешкилун лазим я. Адал ихьтин ксарин дежурствойрин график МР-ДИН АТК-ДИН аппаратдив алай йисан 29-декабрдалди вахкун тапшурмишнава. Идахъ галаз санал электропередачайрин линийрал мумкин тир аварийрин нетижаяр вахтунда арадай акъудунин мураддалди ада талукь тир техникадал таъмин аварийный бригада яратмишун лазим я. 50-нумрадин пожарный частунин начальник А.Агьмедовал ЦӀийи йисан суварин йикъара агьалияр массовый информациядин такьатрин куьмекдалди пожарный хатасузвилин серенжемрал амал авуникай хабардар авун тапшурмишнава. Райондин газдин къуллугъдихъ галаз санал агьалийри газдин чимдай тадаракар ишлемишдайла хатасузвилин серенжемрал амал авун теклифнава. Райондин массовый информациядин такьатри итиж ийизвай къурулушриз ЦӀийи йисан сувариз гьазур жезвай ва абур кьиле тухузвай девирда хатасузвал таъминарунихъ рекье тунвай серенжемрикай кхьинин рекьяй куьмекар гун теклифнава. Къейднавай къарар кьилиз акъудуниз талукь малумат 2022-йисан 25-январдалди раймуниципалитетдин къвалав гвай АТК-ДИН аппаратдив агакьарун лазим я. Ам тамамарунал гуьзчивал тухун лагьайтӀа, «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель, терроризмдиз акси комиссиядин аппаратдин руководитель Р.Гьамзаевал тапшурмишнава.
+Алава информация «Ахцегь район» МР-ДИН къвалав гвай АТК-ДИН официальный сайтда ава.
+15-декабрдиз РФ-ДИН Конституциядин Йикъаз талукь яз райондин Аскар-Сарыджадин тӀварунихъ галай изобразительный искусстводин школада «Париж – ахцагьвийрин вилералди» тӀвар алаз Дагъустан Республикадин ва Карачево-Черкессиядин лайихлу художник, и школадин директор, чи ватанэгьли Мегьамедзериф Гьажиеван кӀвалахрин выставка кьиле фена. Мегьамедзериф Гьажиева кьетӀен бажарагълувилелди яратмишнавай шикилрин суьгьуьрда гьатай чаз чунни са легьзеда, дугъриданни, гьа Парижда авай хьиз хьана. И чкадал райондин изобразительный искусстводин школадин директор Мегьамедзериф Гьажиев, райондин Общественный палатадин председатель Али Исмаилов, Ахцегьрин 2-нумрадин СОШ-ДИН ИЗО-ДИН муаллим Малик Мирзоев, райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьова, Дагъустан Республикадин лайихлу художник, инин муаллим Энвер Асалиев ва масабур рахана. – Школада кӀелзавай йисара зани ина шикилар чӀугунай чирвилер къачурди я. За и муаллимдиз къени дериндай гьуьрметзава. И выставка агалкьзавай несилриз зегьметкешвилин хъсан чешне яз къалуриз жеда, – лагьана А.Исмаилова. Ада гьакӀ М.Гьажиевахъ, школадин муаллимрихъ, ученикрихъ гележегдани еке агалкьунар хьун вичин мурад тирди къейдна. И выставка тешкилунай вичин ва райондин руководстводин патай изобразительный искусстводин школадин коллективдиз ва мярекатда иштиракзавай вирибуруз сагърай лагьана. – Гьуьрметлу юлдашар! За Мегьамедзериф муаллимдихъ галаз хейлин йисара художественный школада саналди кӀвалахайди я. И касди вичин уьмуьр яратмишуниз бахшнава. Шаксуз, выставкада эцигнавай шикилар бажарагълудаказ чӀугунва. Абуруз тамашиз гьакьван хуш я. Заз Мегьамедзериф муаллимдиз гъвечӀи ватандиз хтана и школа кӀвачел ахкьулдунай рикӀин сидкьидай чухсагъул лугьуз кӀанзава, – лагьана М.Мирзоева. Мярекатда гьакӀ изобразительный искусстводин школадин коллективди, ученикри ва теклифнавай маса ксари иштиракна. М.Гьажиеван руководстводик кваз гзаф аялри искусстводин рекьяй чирвилер къачузва. Адан ученикри гьар жуьре конкурсра гъалибвилерни къазанмишнава. Гьар жуьре рангарин гаммайралди чӀугунвай шикилри, на лугьуди, абуруз килигзавай гьар са кас Париждин ажайиб чкайриз тухузва. Серенжемдиз теклифнавай мугьманри абуруз кьакьан къимет гана. Мегьамедзериф Гьажиеван шикилри художникдин къенепатан алем дериндай ва тамамдиз къалурзава. Гьар са цӀийи кӀвалахда художникди вичин вилик колористикадин четин месэлаяр эцигзава. Мярекатдин вахтунда кӀвалахдин юлдашри, атанвай мугьманри М.Гьажиеваз авторвилин выставка ва хайи югъ рикӀин сидкьидай мубаракна. Эхирдай мярекатдин иштиракчияр выставкадихъ галаз мукьувай таниш хьана, абур пара рази яз амукьна. Выставкадин кӀвалах 2022-йисан февралдин эхирдалди давам жеда. Ашкъи авайбурувай ИЗО-ДИН школадиз атана кьакьан искусстводикай дериндай лезет хкудиз жеда.
+ЦӀийи йисаз чун еке умудар аваз гьахьзава!
+Гьуьрметлу Ахцегь райондин агьалияр!
+Чна квез алукьзавай ЦӀийи 2023-йис рикӀин сидкьидай мубаракзава! ЦӀийи йис – им шадвал ва экуь умудрин вахт я. Адет яз, чна и йикъара неинки сада-садаз тебрикрин чими келимаяр лугьузва, гьакӀ кьилиз акъуднавай кӀвалахрин нетижаяр кьазва, гележег патал планар тайинарзава. Вири и крара чун дурумлу гьалар хьунихъ алахъуни, хайи чилел бахтлудаказ яшамиш жез хьунин мурадди, жуван бажарагъар ва мумкинвилер, пешекарвилин ва яратмишунрин алакьунар уьмуьрда кьиле тухуз хьуни садзава. Чна алатай йисуз Ахцегь райондин абадвал патал баркаллудаказ зегьмет чӀугур вирибуруз чухсагъул лугьузва. Ахцегь район цӀийи йисаз еке планар, умудар ва хсуси къуватрихъ инанмишвал аваз гьахьзава. Садвили ва битаввили, сада-садаз гьуьрмет авуни ва куьмекдиз къвез гьазур хьуни чаз умуми агалкьунар къазанмишдай, фикирар кьилиз акъуддай мумкинвал гузва. Къуй цӀийи йисуз чи районэгьлийрихъ дурумлувилин ва цуьк акъудунин гьалар хьурай! Куь эрзиман мурадар кьилиз акъатрай! Квехъ ислягьвал, таъминвал ва чандин мягькем сагъламвал хьурай. Амин!
+2023-йисуз духтурриз ва медицинадин юкьван персоналдиз зегьметдин гьакъи гун патал Дагъустан Республикадиз алава яз 91,9 миллион манат рекье твада. Идан гьакъиндай буйругъдал РФДИН Гьукуматдин Председатель Михаил Мишустина къул чӀугуна. Вири регионриз 7,4 миллиард манатдилай артух пулдин такьатар чара авунва. Абур ТФОМС-ДИН бюджетрин арада пайда. И къарар медработникрин кьадар йисан вахтунда артух хьунин прогноздин бинедаллаз кьабулнава. Авай делилралди, къведай йисуз медидарайриз 18 агъзурдалай гзаф духтурар ва 20 агъзурдалай гзаф медицинадин юкьван персоналдин пешекарар кӀвалахиз къведа. И йикъара «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин заседанийрин залда депутатрин райсобранидин председатель Абдул-Керим Палчаеван регьбервилик кваз 7-созывдин 25-заседание кьиле фена. Адан сергьятра аваз депутатар, сифте нубатда, 2023-йис ва 2024-2025-йисарин пландин девир патал «Ахцегь район» МР-ДИН бюджетдин проектдиз килигна. И месэладай малумат гваз «Ахцегь район» МР-ДИН финансрин управленидин бюджетдин отделдин начальник Ибрагьим Ибрагьимов экъечӀна. Ахпа райсобранидин депутатри 2023-йис патал «Ахцегь район» МР-ДИН векилвалдай органдин аппаратдин ва «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин къурулушар тестикьарна. Чкадин метлебдин месэлаяр гьялунин рекьяй «Ахцегь район» МР-ДИН векилвилер хуьрерив вахкуниз талукь месэладай малумат гваз «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин юрист Диана Пулатова экъечӀна. Килигзавай месэлайрай депутатрин райондин Собранидин заседаниди рейсадвилелди талукь тир къарарар кьабулна. Гьа инал депутатрин райсобранидин 7-созывдин 25-заседаниди вичин кӀвалах куьтягьна. И мукьвара РФ-ДИН Президентдин меслятчи Руслан Эдельгериеван тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишунин мураддалди Ахцегь райондиз агьалийрин арзайрихъ галаз кӀвалахдин рекьяй РФ-ДИН Президентдин Управленидин начальникдин заместитель Алексей Филаткин атанвай. РикӀел хкин, общественностдин арзайрилай кьулухъ гьеле 2019-йисан октябрдиз Ахцегь райондиз РФ-ДИН Президентдин меслятчи Руслан Эдельгериев атанай. И вахтунда ада объект ишлемишуниз вахкунин вахтарни тайинарнай. Гьа икӀ, объект 2021-йисан сентябрдиз эцигна бегьемарун лазим тир. Ахцегьрин ЦРБ-ДИН яргъал фенвай эцигунринни монтаждин кӀвалахар бегьемарун патал 180 миллион манатдилай гзаф пулдин такьатар рекье тунвай. Алексей Филаткин «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин врио Вадим Агъасиевахъ, «Республикадин малуматринни аналитикадин медицинадин центр» ГБУ-ДИН директор Эдуард Мустафаевахъ, Ахцегь райондин прокурор Тимур Мегьамедовахъ ва Ахцегьрин ЦРБ-ДИН кьилин духтур Митгьед Мурсаловахъ галаз больница эцигзавай чкадал кӀвалахар кьиле физвай гьалдихъ галаз таниш хьана. Къенин йикъалди яшайишдин объектдин территорияда тамамвилелди къир цанва, хсуси подстанция, газдалди чимдай къурулуш, михьдай имаратар, гьар са мертебада санузелар эцигнава ва икӀ мад. Инспекциядин вахтунда «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин врио Вадим Агъасиева хабар гайивал, къенин йикъалди объект 90 процентдин гьазур я. Больницадив инженервилин вири коммуникацияр тухванва. Мукьвал тир вахтунда инаг ара атӀунар авачиз хъвадай целди таъминарунин месэла гьялда. Идахъ галаз санал, РД-ДИН здравоохраненидин министерстводиз медицинадин идара тадаракралди таъминарун патал цӀийи хъувунвай сиягь рекье тунва, вучиз лагьайтӀа объект эцигдайла сметадин документацияда къалурнавай тадаракри гила САНПИН-ДИН къайдайриз ва истемишунриз жаваб гузвач. Къейд ийин, «НОРД» тӀвар алай проектдинни изыскательный компаниядин пис кӀвалах себеб яз, объект ишлемишуниз вахкунин вахтар яргъи жезва. И компанияди гьеле 2021-йисан августдиз кутӀуннавай контрактдин шартӀар тамамарзавач. Эцигзавай больницадин вири дараматриз килигуналди, Алексей Филаткина къейд авурвал, больница ишлемишиз вахкуниз саки гьазур я. Анжах вичи писдаказ кӀвалахзавай пудратдин тешкилатдин месэла гьялун, медицинадин цӀийи тадаракар маса къачун герек я. Къенепатан кӀвалахар кьилиз акъудайдалай кьулухъ объект кардик кутаз жеда. Гуьруьшдин нетижаяр кьур агьалийрин арзайрихъ галаз кӀвалахдин рекьяй РФ-ДИН Президентдин Управленидин начальникдин заместителди къейдна хьи, тӀал алай вири месэлаяр гьялун патал РД-ДИН Гьукуматда чпи и месэладиз итиж ийизвай министерствойрин ва ведомствойрин руководителрихъ галаз совещание кьиле тухуда.
+Россиядинни НАТО-ДИН эхир таквазвай дяве
+М.НАРИМАНОВ, журналист Къанни цӀусад йис идалай вилик, 1991-йисан 25-декабрдиз, Михаил Горбачев Советрин телевиденидай вичи СССР-ДИН Президентдин къуллугъдал кӀвалах акъвазарзавайвилин гьакъиндай малумат гваз экъечӀна. Идалай кьулухъ адан кӀвалахдай кабинет авай Кремлдин Сад лагьай корпусдилай уьлкведин государстводин пайдах авудна.
+Советрин Союз чукӀун Чилин шардин 1,6 пай патал мусибатдиз элкъвена. Сифте нубатда, РСФСР кӀевера гьатна. Россиядин халкьдал гзаф кьадар бедбахтвилер гьалтна. «1991-йисан эхирда дуьньяда вичин территориядиз килигайла виридалайни екеди тир уьлкве чукӀуни Европадин юкьни-юкьва «чӀулав кӀацӀ» арадал атуниз таъсирна. Им чилин картадилай геополитикадин манада важиблу къураматдин центральный пай квадаруниз ухшар тир», – кхьенай дуьньядин политика дериндиз чидай Збигнев БЖЕЗИНСКИЙДИ.1990-ЙИСАН эвелра РагъакӀидай патан истеблишментдин – «къайи дяве» тухузвайбурун шадвилихъ сергьят амукьнач. Баррикадайрин а терефда «коммунизмдин писвилер» негьзавайбурун ва цӀийиз къачунвай «демократиядин азадвилерин» тарифар ийизвайбурун кьадарни тӀимил тушир. Гьеле накь Марксан ва Ленинан идеяйриз «вафалу» тир КПСС-ДИН членар, дуьз лагьайтӀа, партийный билетар гваз къекъвезвайбур, гьакъикъатда зурба карьеристар тирди малум хьана. Демократиядин женгчийрин кьиле Борис Ельцин акъвазна. Тарих ахьтинди хьана хьи, ам уьлкведин кьилиз акъатна. Демократвилин идеяйри тухванвай Ельцина 1992-йисуз США-ДИН Конгрессда Америкадин чӀехи къуллугъчийрин вилик экъечӀуналди гьарайзавай: «Дуьньядин виринра яшайишдин чаравал, душманвал ва тешпигь авачир зулумкарвал къалурай коммунизмдин идол чкӀана». Адан гафар лап гурлу капар ягъуналди къаршиламишна. Конгрессменрин шадвилихъ сергьят авачир. Абуру квел шадвалзаватӀа, кьатӀуз четин тир: американвийри къуватлу душмандал эхирни гъалибвал къазанмишуналди ва я Россиядин Гьукумдин коридорра США-ДИН итижар хуьзвай политикар пайда хьуналди? Ельцина гьакӀ инанмишвилелди лугьузвай хьи, Америкади ва Россияди сада-сад лишандик кутур ва абур гьи легьзеда хьайитӀани дяведик экечӀиз гьазур девир эхирни бегьем хьана. Къе Россиядин ва США-ДИН арада авай пис политикадин ва экономикадин алакъайрин, тарихдин девир чиркинарзавай крар акурла анжах са и кардай уьлкведин деятель яз Борис Ельцинан «аяндарвилин» дережадиз къимет гуз жеда. СССР чукӀурайбуру адан къурулушдай 1991-йисуз дявеяр тахьана республикаяр экъечӀна лугьуни и кар къурмишайбурун кьве чин алайвал ва регъуьни тахьана тапарар ийизвайвал къалурзава. Им 1991-йисуз уьлкве чукӀурай политикрин лайихлувал яз гьисабзава. А йисара гьакъикъатда арадал атай крариз дикъетдивди килигзавайдавай ажугълувал арадал къвезва. Гьич тахьайтӀа Приднестровьеда дяведин чуьруьк ва я Тажикистанда бегьем вад йисуз давам хьайи гражданвилин дяве рикӀел хкун бес я. Ингье гьа ихьтин мусибатар арадал гъана а вахтунин политикри. Накьан дувулар кьатӀ авуникди къе Украинада ва Дагълух Къарабахда стхавилин халкьарин арада гьихьтин туькьуьл вакъиаяр кьиле физватӀа чаз аквазва. Бязи либералриз лугьуз кӀанивал, явашдиз кардик акатдай бомба Ленина ваъ, эсиллагь маса персонажри кутуна. ЧкӀанвай Советрин Союздин территорияда ивияр экъичзавай жуьре аквазвайбуру идаз мусибат лугьун тавуни абурухъ кьве чин авайвал къалурзава. Гьелбетда, Советрин Союз вири крар анжах хъсандиз кьиле физвай «Утопиядин остров» тушир. Чи уьлкведин 74 йисан тарихда чӀуру крарни гзаф хьана: зегьметдин лагерар ва жазаламишунар (репрессияр), суьрсетдин хци кьитвал ва туьквенрин буш кьацӀар. Вири ибур авай крар тир. Амма ахтармиш тавунвай рекъемрал, гуя «са шумуд цӀуд миллион» гуьллеламишнавай тахсирсуз къурбандрал «алверун» куьз герек я? Ихьтин тапан делилар архиврин материалрикай даях кьазвай пешекар гьи тарихчиди хьайитӀани инкарда. Виликан крарихъ ва вакъиайрихъ галаз женг чӀугун хийирсуз ва сагърай текъведай кар я. Идалайни алава яз, чи уьлкведин виридалайни пис, мусибатдин чинрал акъвазун хаталу кар я ва ада садрани хъсан нетижайрал гъанач. Чна садазни чи алатай девирдин ва фадлай алатнавай йисарин пис крар гьамишалугъ яз рикӀелай ракъурун теклифзавач. Эгер чаз чун патал цуьк акъудзавай гележег таъминариз кӀан��аватӀа, чна алатай девирдин виридалайни хъсан крарикай менфят къачунвай ва куьгьне гъалатӀар гьисабдиз къачунвай фикир фагьумнавай политика туькӀуьрна кӀанда.
+Эхиримжи вахтара и махсус операциядикай гузвай телерепортажар сугъул, сад садаз ухшамиш, гьевес кутазвай информация квачирбур хьанва. Гьамиша ягъиз кукӀварзавай Донецкдин кӀвалер, ВСУ-ДИН снарядрини ракетайри чилерал авунвай фурар, ханвай пенжерар, кукӀвар хьанвай шуьшейрин кӀусар, Херсондайни Запорожьедай аялар галаз катзавай дишегьлияр, яшар хьанвай ва набут (инвалид) итимар, гуманитарный куьмек пайзавай чкадал кӀватӀ хьанвай чинар пашманвилив ацӀанвай чкадин агьалияр, кукӀварнавай кӀвалин вилик шехьзавай дишегьлияр. Гьикьван хьуй?! Телевизордиз килигзавайбуруз кагьул хьанва, адаз килигиз хкӀанзамач. И кардиз авай итиж мартдиз 75 % тиртӀа, сентябрдиз 35 процентдал аватнава. Гуьзетнавай Россиядин армиядин агалкьунар, гъалибвилер гьич аквазвач. Виликдай мукьвал-мукьвал рахазвай генерал И.Коношенкодин чи агалкьунар къалурзавай сюжетарни тӀимил хьанва. Гьа са вахтунда Украинадин кьушунрин гагь Харьков галай патай, гагь кьибледихъай (Херсон, Запорожье) агалкьунрикай, къахчунвай шегьеррикай, поселокрикай информацияр (малуматар) артух жез эгечӀнава. Крымдин муькъвел теракт кьиле тухвайла Россияди «акт возмездия» (кьисас) яз Украинадин меркезда ва хейлин маса шегьерра энергетикадин къурулушдал ракетайрай яна гьужум авурла, россиявийрик руьгь ахкатзава, умудар артух жезва, уьлкведихъ мумкинвилер гьеле амайдахъ инанмишвал артух хъижезва. Анжах и умударни лап фад туьхвена. КЬВЕД-ПУД юкъуз ягъунар кьуна вири секин хъхьана. Чав Украинадин энергосистемадин 30-40% объектар кукӀварна лагьана информацияр агакьна. Лап фад малум хъхьайвал, зиянар екебур ва хаталубур хьанач, куьруь са вахтунда ремонтарни хъувуна куьтягьна. – Гуьзетай зиянар я Киевдиз, я вири Украинадиз хьанач. Еке зиянар гун патал пара вахт герек я, – къейдзава Британиядин прессади. Гьа са вахтунда США-ДИ Сербияда (Югославия) вуч авунатӀа рикӀел хкизва (кьве вацра датӀана бомбаяр гадарун). Гьелбетда, гуьзетзавайвал ракетайрай ягъунри Западдик къалабулух кутазва, рахунар къалин, санкцияр дерин, Россиядиз акси риторика мадни гегьенш жезва. Лондонда, Варшавада ва Прибалтрин уьлквейрин меркезра русофобия лап апогейдиз (виниз) акъатзава. Са тӀимил вахтундилай гьа Западди вичи хиве кьазва: ракетайрай ягъунри женгерин баланс (барабарвал) дегишнач. Киев ракетайрай ягъунин метлеб военный (дяведин) ваъ, политикадинди тир лугьуз кхьизва «Гардиан» изданиеди. Гьа са вахтунда Западда и дяведа Украина гъалиб хьунихъ инанмишвал тӀимил хьанвач. Зеленскийди Западдивай вичиз яракьар, пул гун пара авунин гьакъиндай ихтилатар мадни артух ва гужлу авунва. А терефди сергьятрин мукьув гвай Россиядин областар ягъунар артухарзава. Ада США-ДИВАЙ вичиз баллистический ракетаяр гун истемишзава. Анжах США-ДИ адаз гьелелиг яб гузвач, чпиз Россиядихъ галаз ядерный дяведик экечӀиз кӀанзавач лугьузва абуру. Вашингтондиз дуьньяда авай гьал бегенмиш я – чпи туькӀуьрнавай къурулуш я, ам вучиз дегишда кьван?! Абуру чпин стратегияни дегишнавач, гьа виликанди яз ама – ачух дяве тавуна Россиядин экономика зайифарун, чукӀурун, тергун. И хаталувал, аквазвайвал, Россиядин кьилел гьакъикъатда ала. Кьиле физвай махсус операцияди Россиядин гьални заланди авунва, дяведи еке ресурсар истемишзава, фронтдин сергьятар еке хьанва, аскерар пара герек жезва. Уьлкведа малумарнавай тамам тушир мобилизацияди и карда куьмекун лазим я. Анжах инсанрин ресурс бес тахьун мумкин я. Малум я хьи, Украинадин армиядин кьадар Россиядин группировкадилай хейлин пара я. Гьа са вахтунда наемникарни артух жезва. Ина саки вири Европадилай гъейри, гьакӀ Ближний Востокдай, Африкадай, Австралиядайни кваз атанвай чпихъ дявейра иштиракна тежриба хьанвай боевикар пара ава. Идейный рекьяй абур садни туш. Мумкин я, адреналин тӀимил хьанвай, вакъиайрихъ галтугнавай тек-бир вояка-боевик аватӀани, саки гзафбурун дяведа иштиракунин себеб меркантильныйди, яни пулдинди я. Ихьтин практика эхиримжи йисарин локальный (чкадин) дявейра фадлай гегьенш хьанва. Украинада авай наемникри чи аскерар телефиз еке пулар къазанмишзава. Спонсорарни (пул гузвайбур) США ва саки амай вири Запад – Европадин уьлквеяр я.
+Эхиримжи йисара Луткунрин агьалийрин яшайишдин гьал, виликан вахтарив гекъигайла, хейлин хъсанвилихъ дегиш хьанва. ИкӀ, чи хуьре райондин регьберрин алахъунралди агьалийриз ял ядай парк, цӀийи мискӀин, школа, туп къугъвадай майдан эцигнава. Хуьруьз къведай рекье асфальт тунва (и кар эхирдал кьван давамар авунайтӀа хъсан тир). ГЬЕЛБЕТДА,ИБУР тариф авуниз лайихлу крар я. Жемятдиз аквазва – сагърай лугьузва. Гьа са вахтунда вучиз ятӀани хуьруьн культурадин КӀвал СССР чкӀайдалай кьулухъ татугай гьалда ава. Гуьгъуьнай ана Ахцегьрин спортшколадай хкай куьгьне гьасирар эцигна, азаддиз кьуршахар кьунай махсус секция кардик кутунай. Нетижада хуьруьн агьалийриз собрание, концерт ва я жемятдин умуми чӀехи са маса мярекат тешкилдай мумкинвал амукьнач. Луткунвийрин рикӀелай залда ацукьна кино-концертдиз килигун, гьар жуьредин мярекатра иштирак авун фенва. И мукьвара чна Луткунрин хуьруьн клубдин заведиш Кагьраба Ильясовадихъ ва художественный руководитель Сафинат Агъабалаевадихъ галаз и месэладай суьгьбет авуна. ИкӀ, абурун гафаралди, Луткунрин хуьруьн клуб 1956-йисуз эцигайди я. Алай вахтунда вилик акъвазнавай месэлайрикай сад клуб ремонт авун ва ина хуьруьн жегьилрин фикир желб ийидай кружокар ачухун я. «Идаз талукь яз шад жедай хабар агакьнава, клуб ремонт авун патал бес кьадар пулдин такьатар чара авунва», – умудлудаказ лугьузва абуру. Халкьдин адетдин культура хуьн, куьгьне манияр лугьудай, кьуьлер ийидай, милли алатрал авазар тамамардай бажарагълу ксар, халкьдин сенятрин устӀарар винел акъулдун культурадин идарайрин везифа я. Къуй куьн алукьзавай цӀийи йисуз жемят патал фикирдиз къачунвай цӀийивилерихъ агакьрай! Вильнюсдин Антакальнисский сурара авай Литвадин виридалайни чӀехи аскервилин мемориалдин 6 стела чукӀурунив эгечӀнава. Идакай “ТАСС” чешмеди хабар гузва. Мемориал Ватандин ЧӀехи дяведа чанар гайи советрин аскерар рикӀел хуьнин лишан яз эцигнавайди я. Шегьердин муниципалитетдин векилри малумарнавайвал, мемориал чукӀурунин гьазурвилер алатай гьафтедилай акуна. ООН-ДИ памятник хуьн ва адаз талукь яз ахтармишунар тухун вичин хивез къачунайтӀани, мемориал чукӀурунин гьакъиндай Литвадин меркездин мэр Р.Шимашюса 22-ноябрдиз малумарнай. Гьатта мемориал тергуниз акъатзавай харжийрин кьадарни гьисабнай –саки 50 агъзур евро.
+И мукьвара «Luminary» тӀвар алай просвещенидин центрда «Йисан муаллим – 2023» конкурсдин райондин этапдин гъалибчийрив шабагьар вахкунин мярекат кьиле фена. Серенжемда Ахцегь райондин образованидин Управленидин начальник Халидин Эльдарова, «Просвещение» фондунин вицепрезидент Максим Алимова, райондин образованидин ва илимдин работникрин профсоюздин райкомдин председатель Хийируллагь Алиева ва муаллимрин векилри иштиракна. Адет хьанвайвал, шадвилин мярекат «Йисан муаллим – 2022» тӀвар алай конкурсдин райондин этапдин гъалибчи Резия Таргачевади кьиле тухвана. Конкурсдин финалистрин вилик тебрикрин рахунар гваз РД-ДИН лайихлу муаллим М.А.Абдулкеримован тӀварунихъ галай «Просвещение» фондунин вице-президент Максим Алимов экъечӀна. Сифте нубатда, ада вичи гьар йисуз и конкурс тешкилзавай ва финансламишзавай «Просвещение» фондунин президент Магьмуд Абдулжелилович Абдулкеримоваз чухсагъул лагьана ва ада и рекьяй кьиле тухузвай кӀвалах давамардайдахъ инанмишвал къалурна. Эхирдай Максим Алимова кьиле тухузвай кӀвалахдай вири муаллимриз чухсагъул лагьана ва абурухъ чандин сагъвал, саламатвал ва пешекарвилин агалкьунар хьун вичин мурад тирди къейдна. Ахпа конкурсдин нетижаяр малумарун патал гаф райондин образованидин Управленидин начальник Халидин Эльдароваз гана. Тебрикдин рахунрилай кьулухъ Х.Эльдарова шадвилин серенжем кьиле тухун патал дарамат вуганвай Магьмуд Абдулкеримоваз чухсагъул лагьана. Ада гьакӀ жюридин командадиз ва конкурсантриз кьиле тухванвай кӀвалахдай чухсагъул лагьана. Конкурсдин нетижайрай 1-чка «Луткунрин СОШ» МКОУДИН математикадин муаллим Тажлара Идрисовади кьуна. Кьвед лагьай чкадиз «Хкемрин ООШ» МКОУ-ДИН физический культурадин муаллим Сияра Гьамзаева, 3-чкадизни «Къурукаларин СОШ» МКОУ-ДИН физикадин муаллим Ирина Керимова лайихлу хьана. Серенжемдин сергьятра аваз алава номинацийрай тафаватлу хьайибуруз грамотаяр��и гана. Мярекат «Соколенок» тӀвар алай ансамблдин экъечӀунралди ва Ахцегьрин 2-нумрадин СОШ-ДИН ученикри лагьай манидалди бегьем хьана.
+И мукьва чи дагълух уьлкведин надирвал, гуьзелвал къалурунин ва вичел туристар желбунин мурад-метлебдалди Махачкъалада РД-ДИН туризмдин ва халкьдин яратмишунрин сеняткарвилерин Министерстводи тешкилнавай «Тийижир Дагъустан» шикилрин конкурс кьиле фена. Ана иштиракун патал уьлкведин саки вири регионрай агъзуралай гзаф пешекар ва гьевескар шикилчийри (фотографри) иштиракна. 19-декабрдиз конкурсдин нетижаяр кьуна. Анал мярекатдин секретарь, республикадин туризмдин ва халкьдин яратмишунрин сеняткарвилерин министрдин заместитель Мегьамед Гьабибуллаева къейд авурвал, конкурсдин иштиракчийрин арада гзаф туристар авай. Абуру Россиядин пара чкайрай чпин кӀвалахар ракъурнавай. Гьар сад са тамам эсер тир абурун арадай лап хъсанбур хкягъун гзаф четин тир, вучиз лагьайтӀа Дагъустан Республикадин чан алай ва алачир тӀебиатдин къешенгвал ва надирвал суьретламишзавай абурукай сад акурла муькуьд рикӀелай къведай. Фотоконкурс пуд номинациядай тухвана: «Виридалайни хъсан шикил», «Лап хъсан видео», «Тийижир Дагъустан». Гьар са номинацияда кьилин приз-пишкеш 250 агъзур манатдин сертификат тир. Конкурсдин нуфузлу жюридин къиметрай гъалибчиярни призёрар тайинарна. Амай номинацийрикай рахадач, «Виридалайни хъсан шикил» номинациядай чи баркаллу ахцегьви, машгьур фотограф ва гьевескар эколог Юсиф Саркарован «Ахцегьа кьуьд» шикил гъалибвилин пуд лагьай чкадиз ва адан автор талукь тир дережадин Дипломдизни пулдин премиядиз лайихлу хьана. Гъалибвилин сад ва кьвед лагьай чкаяр «РикӀин эверун» шикилдай Расул Рашидоваз ва «Йисан вахтар» шикилдай Дмитрий Ронжиназ гана. Къейдин, ихьтин дережадин конкурсда сифте яз иштиракуналди пуд лагьай чка къазанмишунин агалкьун Юсиф Саркароваз чна рикӀин сидкьидай мубаракзава. Халис фотохудожникдиз вини дережадин ерилувилин надир шикилар акьван ава хьи, алукьзавай цӀийи йисуз чна адан шикилрин яратмишунрин кьилди выставка гуьзетзава.
+Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьре РД-ДИН лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримован регьбервилик квай просвещениедин «Luminary» центр яратмишунин кьилин мурад-метлеб ина илимдин, техникадин, искусстводин жуьреба жуьре хилерай акьалтзавай несилдин бажарагъ, мумкинвилер ачухарун ва абур кьиле тухуз куьмекун я. И жигьетдай кьетӀен фикир ина аялар районэгьли яратмишунин интеллигенциядин векилрихъ галаз аялрин гуьруьшар тешкилуниз гузва. ИкӀ, 24-декабрдиз Хуьруьгрин хуьруьн юкьван чирвилерин школадин 5-9-классдин аялрихъ галаз мукьувай танишарун ва абуруз милли музыкадин темадай ачух тарс тухун патал иниз РДДИН Государстводин академический кьуьлерин лайихлу «Лезгинка» ансамбль оркестрдин ва гьакӀ музыкадин милли алатрин «Макъам» ансамблдин руководитель, машгьур тарист Шерифалиев Шамиль Камиловичаз теклифнавай. «Люминари» центрдин координатор Лариса Исмаиловади тешкилнавай мярекат, сифте гаф рахуналди райондин культурадин Управленидин начальникдин заместитель Сулейман Сулейманова ачухна ва микрофон мугьмандин ихтиярда туна. Аялрин тӀалабуналди ада сифте вичи-вичикай, пешкар музыкантвилиз камар къачунин ва устадвал хкажунин яратмишунин рекьикай итижлу суьгьбетна.– Бубадин теклифдалди (адаз, якъин, музыкадиз зи майилвал-гьевес акуна жеди), сифте за тардай Ахцегьрин музшколада Мирзоев Низам муаллимдин гъилик, ахпа Махачкъаладин музучилищеда кӀелна ва гьа са вахтунда ДГУ-ДА психологиядинни философиядин факультет акьалтӀарна ва гуьгъуьнай Нальчикда Кеферпатан Кавказдин искусствойрин институт куьтягьна. Композитор Падишагь Киберован ва бажарагълу тарист Рамазан Бинетован гъилик чирвилер къачуна. Куьрелди, кӀелни ва кӀвалахни санал кьадайвал, зун 18 йисалай «Лезгинка» ансамблдин оркестрда ава. «Лезгинка» ансамблдин оркестрда ва иллаки жуван «Макъам» ансамблдин репертуарда кьилин фикир за милли музыка машгьуруниз гузва. Дуьньяда бажарагълу саки вири композиторрин машгьур эсерар халкьарин милли музыкадин бинедаллаз туькӀуьрнава. Лезги халкьдин музыкадин фольклордикай рахайтӀа, ам гьеле неинки тамамвилелди кӀватӀ хъувуна кхьенвач, ерли ахтармишнавач лагьайтӀа жеда. Месела, чи рагьметлу композитор Мегьамед Гьуьсейнова «Шарвили» опера, оркестрдихъ галаз тардин рапсодия чи милли музыкадин бинедаллаз теснифнава. Гьуьрметлу аялар, алай вахтунда уьмуьрда са гьихьтин ятӀани дережадив агалкьун патал гзаф зегьмет чӀугуна, кӀелна кӀанда… Ахпа Шамиль Шерифалиева залдавайбурун суалриз жавабар гуналди лезгийрин милли алатрикай, кьилди къачуртӀа, тардикай итижлу суьгьбетна. Кьуру суьгьбетар тахьун патал ада тардал еке устадвилелди лезги ва Дагъустандин халкьарин милли авазар тамамарна ва «Макъам» ансамблдин видеороликар къалуруналди абуруз баянар гана. Саки кьве сятда давам хьайи милли музыкадин искусстводин ачух тарс адан иштиракчийрин рикӀел аламукьдай лап менфятлуди хьана. Утерянный аттестат об окончании Какинской СОШ в 1984 году за № 203427, выданный на имя
+“Лезги газетдин” редакцияди 2018-йисалай гатӀунна гьар йисуз мектебра кӀелзавай аялрин арада лезги чӀалай олимпиада кьиле тухузва. 2019-йисалай инихъ чӀал хуьнин ва вилик тухунин макьсад авай и серенжем Махачкъала шегьерда тешкилзава. Кьуд лагьай сеферда и олимпиада алай йисан 18-февралдиз республикадин меркездин 10-нумрадин юкьван мектебда 6-классра кӀелзавай аялрин арада тухуда. Ана Махачкъаладин ва Каспийскдин мектебра лезги чӀал чирза вай аялри иштиракда. Дидед чӀалан Международный йикъан сергьятра аваз тешкилзавай и мярекат “Лезги газетдин” 100 йисан юбилейдиз бахшзава.
+«Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Магьмудович Абдулкеримован тапшуругъдалди 6-февралдиз чи районда умуми субботник кьиле фена. Ада гьам Ахцегьа, гьамни чи хуьрера вири идарайрин къуллугъчийри ашкъидалди иштиракна. Субботник тешкилунин гьакъиндай райондин регьберди алай йисан 4-февралдиз 25-нумрадин къарарни акъудна. Субботникдилай кьулухъ чна адан нетижайриз талукь яз райадминистрациядин кьилин заместитель Вадим Агъасиевахъ галаз суьгьбетна. Ада къейд авурвал, чи идарайрин коллективри чпиз гайи участокра гьакъисагъвилелди кӀвалахна, абур зирзибилрикай михьна. Амма вучиз ятӀани Ахцегьрин амай жемятди, мелез экъечӀна, умуми кардик къуьн кутунач. Виликдай хийирдин са кар тамамардайла, жемятди талукь алатарни гваз атана, дуствилелди кӀвалахдай. Гила, гьайиф хьи, инсанриз чпин кӀвалин вилик пад михьи хъийиз кӀанзамач. Къейдин, мелез атай чи бязи идарайрин коллективри чпин участокар михьи авурдалай кьулухъ гьакӀ масанрайни зирзибилар кӀватӀна. Ахьтинбурукай яз аялрин яратмишунрин КӀвал, 1 ва 2-нумрайрин ДЮСШ-ЯР, искусствойрин ва изобразительный искусстводин школаяр, УСХ, райадминистрация, 4-нумрадин ДЭП, 3-нумрадин АСОШ къалуриз жеда. Субботникдин вахтунда кӀватӀай зирзибилар гадарунин карда УЖКХ-ДИН, УОС-ДИН ва 4-нумрадин ДЭП-ДИН, гьакӀни хсуси автомашинри иштиракна. – Чи кьилдин инсанри чпин кӀвалин вилик зирзибилар вегьидай контейнер эцигнавач лугьуз, яшайишдин амукьаяр акатай чкайрал гадарзава. Гьар са кӀвалин вилик контейнер эцигун мумкин кар туш. Гьавиляй жемятди меслятна, гьар мягьледа ва куьчеда чпиз контейнер эцигдай са къулай чка тайинарун лазим я. Исятда гзафбурухъ хсуси машинар ава, чпин зирзибилар тухвана, мукьув гвай са контейнердиз гадариз жеда. Контейнер яргъа ава лагьана зирзибилар бязибуру къаналриз, кӀамариз гадарзава. Им еке гунагь кар я. Ихьтин субботникар чна гележегда мадни тешкилда, – лугьузва В.Агъасиева.– Дугъри я, райондин руководстводи хуьрерин санитариядин гьал хъсанарунин, чи рекьер, хулар туькӀуьрунин, йифиз куьчеяр ишигълаван авунин патахъай датӀана къайгъударвалзава. Гьа са вахтунда, гьайиф хьи, парабуру и кардал къимет гъизвач, акси яз, общественный чкаяр кьацӀурзава. Чна жемятдивай куьчейра ва общественный маса чкайра михьивал хуьн кӀевелай тӀалабзава. Анжах сад тир къуватралди чавай чи хайи ерийрин меденивални селигъалувал артухариз жеда.
+9-февралдиз райадминистрациядин залда райондин активдин нубатдин совещание хьана. Сифте гаф рахуналди, ам Ахцегь муниципалитетдин кьилин заместитель Гьажи-Омар Рамазанова ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан важиблу месэлайрив эгечӀдалди вилик ада алатай совещанидин тапшуругъар тамамарзавай гьал ахтармишна. Налогар кӀватӀунин ва чилерни капитальный эцигунар актуализироватунин гьакъиндай гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовадиз гана. - Районда налогар кӀватӀунай тапшуругъар къенин йикъалди эменнидай 16,5 ва чилин налогдай 33 процентдин кьилиз акъуднава. КьакӀарин, Смугъулрин, Цуругърин, Калукрин СП-РИН кьилери налогар тагузвай агьалийрин, амай СП-РИН кьилери чпин хуьрера законсуздаказ кӀвалер эцигзавай ва чилин участокар яргъал йисаралди ишлемиш тийизвайбурун сиягьар ганвач - лагьана ада ва и месэлаяр фикирдай акъуд тавун ТӀАЛАБНА.«АХЦЕГЬ район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова райондин субботникда гъилер къакъажна зегьмет чӀугур вирибуруз чухсагъул лагьана. Гьа са вахтунда ада къейд авурвал, чи кӀвал, гьаят, куьче, санлай хуьр, район сангигиенадин жигьетдай авай гьалди халкьдин меденивилин, савадлувилин жигьетдай шагьидвалзава. Гила чкадин туризмдин месэла гьялунив эгечӀзавай вахтунда михьивал кьилин шартӀарикай сад я. Субботникар чна виликрайни тухвана, са шумудра райцентрдал абур хкана, амма мад кьацӀур хъийизва. Михьи ийизвай чка ваъ, анжах кьацӀур тийизвай чка михьи жедайди аннамишна кӀанда. Гила чна и карда кьетӀен гуьзчивал тухуда, общественный чкаяр кьасусдаказ чиркинарзавай тахсиркарар закондив кьурвал административный жавабдарвилиз чӀугвада… Муниципалитетдин эцигунрин сад тир заказчикдин управленидин (УСЕЗ) начальник Сердер Моллалиев 6-февралдиз кьиле тухвай райондин субботникдин нетижайрал акъвазна. – Виликамаз хъсан гьазурвал акуна (коллективриз михьдай участокар къалурнавай, жавабдар ксар тайинарнавай, герек техникадал таъминарнавай…) тешкилуникди субботник, санлай къачурла, нетижалудаказ кьиле фена. КЬВЕД-ПУД идара квачиз, амайбуру тешкиллудаказ кӀвалахзавай. Гьавиляй пара чкаяр зирзибилрикай михьи хъийиз алакьна. ЯтӀани вири чкаяр къайдадиз хкиз хьанвач. Кьилди къачуртӀа, райцентрда Ахцегь вацӀун къерехар зирзибилри кьунва…, – къейдна ада. Ахцегь муниципалитетдин кьилин куьмекчи Расим Османова залдавайбурун дикъет коронавирусдин азардал желбна. «Коронавирусдин вилик пад кьаз хьун патал жемятди, идарайрин руководителрилайни коллективрилай эгечӀна, «антителаяр» квани-квачни чирун патал сифте ивидин анализар гун ва «антителаяр» авачирбуруз рапар ягъун важиблу я», – алава хъувуна ада. Веревирдзавай месэлайрай гьакӀ райадминистрациядин административный комиссиядин секретарь Фиридин Магьмудов, культурадин управленидин начальник Къистер Гъаниева, Луткунрин, Хуьруьгрин, Чеперин СП-РИН кьилер тир Амирхан Рагьимов, Загьидин Сулейманов, Багъир Забитов ва масабур рахана. Эхирдай совещанидин председатель Гьажи-Омар Рамазанова веревирд авур месэлайрай СП-РИН кьилеризни бязи идарайрин руководителриз талукь тир тапшуругъар гана. Кьилди къачуртӀа, ада лагьана хьи, чи районда дагъдин (спортдин) ва этнотуризм яратмишдай надир шартӀар ава. Алай вахтунда чаз чи хуьрера тамашуниз лайихлу чкайрин махсус карта туькӀуьрдай ва маршрутар тайинардай фикир ава. И кар патал гьар са хуьре мугьманрин кӀвалер туькӀуьрна ва путеводитель – буклетар хьана кӀанда.
+5-февралдиз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова цӀи сифте сеферда агьалияр кьабулна. Къейдин, коронавирусдин пандемиядин девирда хаталу и инфекция чукӀунин вилик пад кьунин мураддалди ада агьалияр кьабулун вахтуналди акъвазарнавай. Раймуниципалитетдин регьберди кьабулай инсанрив яшайишдин, коммунальный ва кӀвалахдал таъминарунин месэлайрай тӀалабунар гвай. Агьалияр кьабулунин серенжемрикди хейлин дуьшуьшра жемятди кудзавай месэлаяр энгел тавуна гьялдай мумкинвал жезва. Гележегда Ахцегь райондин кьил О.М.Абдулкеримова агьалияр адет хьанвайвал, гьар вацран эхиримжи арбедин юкъуз кьабулда. Винидихъ къейднавай инфекция чукӀунин хаталувал амукьзавайди фикирда кьуна, адан патав къвезвай гьар са касди Роспотребнадзордин теклифрал кӀевелай амал авуналди, маскаярни бегьлеяр алукӀун чарасуз я.
+Разивилелди къейдин, райондин руководстводин алахъунралди, алай вахтунда муниципалитетдин бюджетдин рекьерин фонд пуд сеферда гзаф хьанва. Гьавиляй алай йисуз чи районда хуьрерин къене патан са шумуд куьче къайдадиз хкидай мумкинвал ава ва и кар фикирдиз къачунва. Райсобранидин председатель АБДУЛКЕРИМ Палчаева хабар гузвайвал, раймуниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован тапшуругъдалди цӀи Ахцегьа Къияс Межидован, Мукьтадир Айдинбегован, СтӀал Сулейманан тӀварарихъ галай, Калука Центральный, Луткуна Вагъуф бубадин тӀварунихъ галай куьчейра ва 1-нумрадин АСОШ-ДИН патарив гвай рекье асфальт твадайвал я. Идалайни гъейри, республикадин бюджетдай чкадин бюджетдиз алатай йисуз чи райондин агьалийри транспортдин налогдай гайи пулдин такьатарни субсидия яз райондиз рахкъурда. А пул Валентин Эмирован тӀварунихъ галай куьчеда авай сифте пару (300 м.), Юсуф Герейханован тӀварунихъ галай куьчеда 760 метрдин мензил, Гъалиб СУЛ-ТАНОВАН тӀварунихъ галай куьчедай Арсен Байрамован тӀварунихъ галай куьчедиз экъечӀзавай 645 метрдин рехъ, Алирза Саидован тӀварунихъ галай куьчеда 440 метрдин мензил къайдадиз хкуниз серфда. Къейдин, эгер чпихъ хсуси автомашинар авай ксари налогдай чпел аламай буржар вахкайтӀа, чавай гележегда къайдадиз хкизвай рекьерин кьадар мадни артухариз жеда. И йикъара УСЕЗ-ДИН пешекарри и жигьетдай тухудай конкурсда иштиракун патал чарасуз документар гьазурзава.
+Заседанидал 2021-йис патал «сельсовет Луткунский» СПДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+налограй къведай пулар – 716,1гьа жергедай яз:чилин налог – 367,5физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 256,9физический ксарин доходрал вегьизвай налог – 79,2сад тир хуьруьн майишатдин налог – 12,5хуьрер хуьнин фонд – 5117,0аскервилин учет – 246,0маса доходар – 113,1
+Харжияр вири саналди – 6202,3 Заседанидал 2020-йис патал бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисабдиз яб гана ва ам тестикьарна. Бюджетдик кутур доход��р:
+2020-йисан 1-январдиз счетдал аламай бюджетдин такьатар – 14,4чилин налог – 375,8физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 313,9физический ксарин доходрал вегьизвай налог – 76,3сад тир хуьруьн майишатдин налог – 7,5хуьрер хуьнин фонд – 5479,2аскервилин учет – 234,0маса доходар – 137,5
+Харжияр вири саналди – 6628,72021-йисан 1-январдиз счетдал амукьнавай бюджетдин такьатрин кьадар – 10,1«Сельсовет Луткунский» СП-ДИН депутатрин Собраниедин председатель А.РАГЬИМОВ
+Гуьлугълан (Герман) Садединович Мамедяров 1973-йисуз Ахцегь райондин Фиярин хуьре дидедиз хьана. 1990-йисуз мектеб акьалтӀарай ам Дондал алай Ростов шегьердин университетдиз гьахьна. Ахпа кӀелунар Махачкъалада давамарна, 1997-йисуз заочнидаказ ИУИБ-ДИН (институт управления и бизнеса) экономикадин факультет акьалтӀарна. 1998-йисан зулуз ам хизанни галаз Махачкъаладиз куьч хьана. Им чи ватандаш хуьруьвайни кӀваливай яргъа хьана лагьай чӀал туш, къарши яз, ам хуьруьз мадни мукьва хьана… Яргъал йисара чӀугур зегьметдин нетижа яз, адан гъиликай Фиярин хуьруьн тарихдин ктаб хкатна. РикӀел алама, ктаб акъатай йисуз Махачкъалада “Шагьдагъ” ресторанда ва гуьгъуьнлай, ФЛНКА-ДИН куьмекни галаз, Москвада адан презентацияр шад гьалара кьиле фенай. КӀватӀ хьанвайбуру автордин кӀвалахдиз еке къимет ганай, акьалтзавай несилар патал ктабдихъ еке важиблувал авайди къейднай.– Гьеле 3-классда аваз, зи рикӀе жуван хайи хуьруькай, адан тарихдикай ктаб кхьинин мурад гьатнай. За фикирзавай: эгер зун чӀехи жедалди и кар маса касди тавуртӀа, за кьилиз акъудда. Гьавиляй за хуьруьн тарихдихъ галаз алакъалу гьар са кардиз, рекъемдиз, затӀуниз аял чӀавалай итижзавай. КӀвалах яргъал йисара кьилиз акъуднатӀани, арадал затӀ атана. Фиярин хуьруьн тарихдикай за сад лагьай ктаб кхьена. ИкӀ, 2014-йисуз, зи 41 йис тамам хьайила, и мурад кьилиз акъатна, – вичин сир ачухзава Гуьлугълан Мамедярова.
+Куьне ктабда гъизвай делилрал асаслу яз, Фиярин хуьруьхъ 2500 далай гзаф йисарин тарих ава…
+– Эхь, им гьакъикъат я. Зун Эрменистандиз, Азербайжандиз, Гуржистандиз фена, архивар тупӀалай авуна, бес тежезвай малуматар анрай кӀватӀна. Гьеле Кавказдин Албаниядин девирда (чи эрадал къведалди V асирда) адакай хабар авайди субутзавай делилар ктабда гьатнава. Мадни ктабда чи хуьре ишлемишзавай гафариз ва дурумлу ибарайриз талукь кьетӀенвилерикайни кхьенва. Чун, кьве фийиви рахадайла, ахцегьвияр чи гъавурда акьазвайди туш. Анжах Гелхена чи хуьруьн гафарикай са 3-4 гаф ама. Мисал яз, диде – “азь”, халу – “кӀакӀай”, фена – “ушана”, мел – “мил”, вирт-”уьрт” лугьуда. Ихьтин гафар чахъ гзаф ава. Чна чӀехи пай гафарихъ “ь” лишан гилиг хъийизва. Хуьруьн тӀварцӀикай рахайтӀа, ам “фий” (фияр, физвайбур) гафуникай арадал атанва. ГьикӀ хьи, хуьр дагъдин кьилелай анихъ элячӀдай гирведал алай, инай карвандин къадим рехъ физвай. Маса чешмейрал асаслу яз, “Фий” дередин (дугун) тӀвар тир.
+Махачкъаладиз куьч хьайила, куьне цех ачухна лагьанай. Ам вучтин цех тир?
+– Эхь, дугъриданни, заз садани гъиле кьун тавунвай крарик кьил кутаз кӀандайди я (хъуьрезва). 1998-йисуз за лезгийрин гимишдикай авунвай куьгьне шейэр, яракьар (гапурар, чукӀулар…), дишегьлийрин безекар, гам-халичадин нехишар реставрация хъийидай, яни абуруз цӀийи уьмуьр хгудай гъвечӀи цех ачухнай. Дегь вахтара – гьеле 150 йис идалай вилик лезгийрихъ Ахцегьа, КьепӀирдал, Къуюстандал виридалайни хъсан устӀарар авайди тир. Гуьгъуьнай устӀарвал виляй-гъиляй вегьенвай. Саки 20 йисуз за и цехдиз регьбервал гана (исятдани ам кардик кума, чи лезги стхайри ана кӀвалахзава). И йисара заз Кьиблепатан Дагъустанда тарихдиз ва медениятдиз талукь яз кьиле физвай вири мярекатра, гьа гьисабдай яз “Шарвили” эпосдин суварикни иштиракдай мумкинвал хьана. Чи кӀвалах хейлин Грамотаярни Дипломар гуналди къейдна.
+Аял чӀавалай куьне итижзавай, кӀватӀай затӀарин кьадаркьисмет гьихьтинди хьана?
+– Абур вири саламат я. За а затӀар вири – хуьрек гьазурдай гъвечӀи ва чӀехи къажгъанар (цурун ва кӀарасдин), маса къабкъажах, чӀехи дидедин (чна адаз “нене” лугьуда) халича, чхра, цӀивинар твадай уьтуь, самовар, киткитӀ (киркитӀ), регъвер, кавал… хуьряй меркездиз хканва. Шейэр вири ава. Заз жуван хсуси кӀвалерин сад лагьай мертеба абурун «ихтирда вугудай», яни Фиярин хуьруьн тарихдин са гъвечӀи музей арадал гъидай мурад ава. Сир туш, хуьр чкӀизва, жегьилар аниз хъфизмач. Абуруз чӀал, тарих чир тахьайла, жегьилар хкатзавайди я. Лугьурвал, «квахьнавай несил» арадал къвезва. Гьавиляй чна алакьдай вири жуьредин чалишмишвилер авуна кӀанда.
+Герман стха, чун гележегдин музейдикай рахадайла, куьне рикӀе мад са мурад ава лагьанай. Сир туштӀа, ам вуч мурад я?
+– Амни 12 асирда чи хуьре эцигнавай минара (Лумбар) туьхкӀуьр хъувуниз талукьди я. Элкъвей жуьрединди тир ихьтин минара, яни цлар элкъвей жуьреда эцигнавайди, Дагъустанда мад санани авач. Агъсакъалри тестикьарзавайвал, адай свал атанваз 100 йис кьван тир. 20 йис кьван идалай вилик минарадин патав яшамиш жезвай касдиз, ам чкӀана, вичин кӀвализ зиян гуз кичӀе хьана, минарадин 3-4 метр кьван чукӀурна. Минара 12 асирда эцигнавайди чи тарихчи, вичин ери-бине Ялахъай тир Замир Закарьяева адал алай кхьинар кӀелайла, мадни субут хъхьана. Чи хуьре минара эцигай устӀаррин гъиликай Рутул райондин Шиназа, гьакӀни Хуьруьгани ихьтин имаратар хкатнай. Амма элкъвейди анжах чи хуьре ава… Мурадрикай, гележегдин планрикай рахайтӀа, заз, Аллагьди гайитӀа, хуьруьн тарихдиз талукь яз ктабдин кьвед лагьай пайни чапдай акъудиз кӀанзава: хуьруьн тухумрикай, инай акъатай игитрикай, машгьур спортсменрикай, малдаррикай ва тарихда чпин экуь гел тур ксарикай делилар захъ гзаф ава.
+Тарихдин чешмейрай къачуна таржума авурди Рашид МУРСАЛОВ я
+Ватандин ЧӀехи дяве вичи арадал гъайи магьрумвилерални къурбандрал атайла дуьньядин тарихда тешпигь авачирди я. Ам 1418 юкъуз давам хьана. Сталинград патал кьиле фейи ягъунар инсафсуз а дяведин лап важиблу чинрикай сад яз гьисабзава. Ам мидаим яз вири дуьньядин тарихда ва инсанрин зигьинда гьатнава. Дяведин эвелдай, 1941-йисан декабрдиз, Москвадин патарив кьиле фейи женгера немсерин чапхунчивилин кьушунар сифте яз магълуб хьана. Идалай гуьгъуьниз инсафсуз душманди Ленинград ва Сталинград шегьерар къачун патал еке алахъунар ийиз эгечӀна. Чи уьлкведин Кьиблепатахъ гьужумзавай душмандин асул мурад нафтӀадин мяденрал девлетлу тир Баку ва Грозный шегьерар къачун тир. 1942-йисан июлдин кьилера немсери Волгодал алай шегьер къачун патал женгинин активни гьерекатар тухуз эгечӀна. И вахтунда чи кьушунрин регьберри арадал гъайи Сталинграддин фронтдик квай аскеррин кьадар са акьван гзаф тушир. Къейдин, ина тешкилай 38 дивизиядикай 14 дивизиядин къурулушда анжах пуд вишелай агъзурал къведалди аскерар авай. Сенгерар кьунвай кьушунри 530 километрдин мензилда душмандихъ галаз женг тухузвай. Сталинграддин фронтда немсерихъ чибурув гекъигайла, аскерар 1,4 сеферда, танкар 2 сеферда, самолетар 3,5 сеферда гзаф авай. ЯтӀани советрин аскерри чпиз викӀегьвилелди аксивалзавайди акур немсерин кьушунрин командование Сталинграддин терефдихъ Кавказдай хканвай танкарин армия ва маса къуватар ракъуруниз мажбур хьана. И чӀавуз Паулюсан 6-армиядин ва Готан танкарин 4-армиядин кьилин къуватри Сталинграддал гьужумна. Абур чи 64 ва 57-армийрин къуватрин арадиз 15 километрдин мензилдиз гьахьна. Сталинграддин фронтдин командующий генерал-полковник А.М.Еременкодин кьушунрин чандилайни гъил къачур алахъунризни килиг тавуна, душмандилай 62-армиядин хуьдай сенгерар кьатӀ ийиз алакьна. 62-армия асул къуватрихъай галудуналди, гитлерчияр Волга вацӀун къерехдиз экъечӀна. КичӀевилин къалабулух арадал гъана шегьердиз гьахьун патал немсери цавуз хейлин бомбардировщикар хкажна. Анжах са юкъуз, 1942-йисан 23-августдиз, абуру чи кьушунрин винел саки 2000 сеферда бомбаяр гадарна. Гьавиляй Волга вацӀун къерехда 50 километрдин мензилдиз чкӀанвай еке Сталинград шегьерда хейлин пожарар арадал атана. Сталинград патал женгер кьиле физвай вахтунда Мамаеван кургандал, Царица вацӀун къерехра, «Красный Октябрь» ва «Баррикады» тӀварар алай поселокра инсафсуз женгер я йифиз, я юкъуз акъваззавачир. Абура агъзурралди чи аскерар телеф хьана. Абурукай гзафбуру зурба викӀегьвал ва гьат-та игитвилер къалурна. И жигьетдай чешне яз чи аскеррин дестеди Павлован КӀвал хуьн патал тухвай женг къалуриз жеда. Абуру Сталинград шегьердин центрда авай и чка, душмандиз гьич са камунинни вилик фидай мумкинвал тагана, 50 йикъан къене игитвилелди хвена. Тажубвал арадал гъизвай ихьтин са кардикайни талгьана жедач: 1942-йисан 14-октябрдиз Гитлера вичин кьушунриз, анжах Сталинграддин тереф квачиз, советринни немсерин амай вири фронтра стратегиядин жигьетдай оборона кьунин буйругъ гана. Амма гьар гьикӀ ятӀани, кьисайрик квай хьтин и шегьер душмандивай кьаз хьанач. Дон ва Волга вацӀарин арада Сталинград хуьнин инсафсуз женгер давам хьайи 4 вацра фашистрин 700 агъзур кьван аскерар телеф хьана. Еке кьадарра женгинин техникани барбатӀ хьайи абур оборона кьуниз мажбур хьана. И вахтунда чи кьушунар гьужумдиз къарагъун патал къулай шартӀар арадал атана. Тарихдин манадин гьужум 7 агъзур тупунай ва реактивный установкадай гуьлле гуналди 19-ноябрдиз башламишна. Женгер эгечӀай 5 йикъалай чи кьушунри душмандин кьушун гьалкъада туна. Советрин аскер-ри душмандин 22 дивизия ва 160 кьилдин часть элкъуьрна кьуна. Немсери и вахтунда генералфельдмаршал Э.Манштейнан регьбервилик кваз «Дон» тӀвар алай армийрин цӀийи десте тешкилна ва гьалкъада тунвай чпин кьушунар азад хъувун патал чалишмишвилер ийиз эгечӀна. Амма чи кьушунри абур сифте акъвазарна ва ахпа тамамвилелди тергна. Сталинград патал женгера чи кьушунри немсерин чапхунчийрин къуватар кукӀваруни душмандин женгинин ва политикадин къурулуш серсерна. Важиблу метлебдин и вакъиади советрин вири инсанар женгинин ва зегьметдин цӀийи агалкьунрал гьевесламишна. Маршал Г.К.Жукова вичин са ктабда Сталинграддин битвадин метлебдиз и жуьредин къимет ганва: «Сталинград патал женгера чи кьушунар гъалиб хьуни дяведа гьалар дибдай чи хийирдиз дегиш хьунин бине эцигна. И чӀавалай эгечӀна Ватандин ЧӀехи дяведин эхирдалди стратегиядин жигьетдай артуханвал советрин армиядин командованидин гъиле гьатна». Сталинград азадун патал тухвай женгериз Маршал А.М.Василевскийди вичин патайни икӀ къимет гана: «Алай аямдин буржуазиядин бязи векилар тарихдин кьилдин вакъиаяр маса жуьреда къалуриз гьикьван чалишмиш хьайитӀани, абурувай инсаниятдин зигьиндай Сталинград патал ягъунра чи армияди къачур гъалибвилин метлеблувал гьич садрани акъудиз жедач». И кар Ватандин ЧӀехи дяведин йисара советрин инсанрин игитвилерин метлеблувал агъузариз чалишмиш жезвай Россиядин алай аямдин политикадин бязи дестейрин итижар хуьзвайбурулайни алакьнач. Сталинград шегьердикай ва ам душмандикай хуьзвайла адан кьушунрин саки кьудай са пай терг авур чи баркаллу аскеррикай делилар вири дуьньяда чизва. Чилин шардин гзаф пипӀера инсанри чи аскеррин викӀегьвилиз дериндай икрамзава. Мисал яз, Францияда бязи школайриз, куьчейриз ва майданриз Сталинграддин тӀвар ганва. И шегьердин тӀваруни азадвилиз майилвалзавай вири инсанрин рикӀерик гьакъикъатдани еке гьевеслувал кутазва. Эгер Волгадал алай шегьердиз адан гьакъикъи тӀвар – Сталинград хганайтӀа, им, шаксуз, лайихлу кар жедай.
+РЕКЪЕМАР АГЪЗУР МАНАТРАЛДИ КЪАЛУРНАВА2020-ЙИСАН 30-декабрдиз «сельсовет Луткунский»» СП-ДИН депутатрин Собраниедин заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз килигна.
+«Самурский» милли парк РДДИН Ахцегь, Дербент, Докъузпара ва Мегьарамдхуьруьн районрин мулкара тешкилнава. Адан умуми майдан 48273 гектардиз барабар я. Милли паркуник 2 кластер ква – гьуьлуьн къерехда, дуьзенлухда авай «Дельта Самура» ва кьакьан дагълух «Шалбуздагъ». «Дельта Самура» кластерди Самур вацӀун кьерен ва дередин чӀехи пай кьазва. «Шалбуздагъ» кластер Кавказдин кьилин кьаскьандин кефер патан чиник ква. Алай йисуз Дагъустанда вичихъ чарасуз къурулуш ва музейни галай Самурдин милли паркдин визит-центр эцигиз эгечӀда. Ина «Дельта Самура» кластердай милли паркдиз гьахьзавай мензилра визит-центрдин экологиядин ва просветителвилин комплекс хкажда. Адак Самурдин тамун музейни галай визит-центр, инин къуллугъчияр ва инспекторар патал тир административный кӀвал, авто ва велопарковкаяр ва масабур акатзава. ВИЗИТ-ЦЕНТРДИН гьаятда Самурдин милли паркдиз талукь яз гьамиша кардик квай шикилрин выставка ачухда. Инал къейднавай дараматдин къене школьникар ва туристар патал тӀебиат хуьнин метлебдин серенжемар тешкилун ва и темадай фильмаяр къалурун патал гъвечӀи хьтин актовый зални кардик кутада. Туристар патал ина экологиядин метлебдин рекьер ва жигъирар тадаракламишда. Мугьманриз виче милли тӀуьнар теклифдай кафе ахъайда. ВИЗИТ-ЦЕНТРДИЗ къведайбуруз милли парк тешкилунин тарихдихъ, республикадин тӀебиатдин кьетӀендиз хуьзвай чкайрин чан алай ва алачир тӀебиатдин жуьреба-жуьревилихъ галаз таниш жери мумкинвал жеда. Алай вахтунда визит-центрдин концепция ва экспозициядин дизайн-проект гьазурзава. Экспозициядин асул паяр Самур вацӀуз, Каспий гьуьлуьн къерехдиз, лианрин тамуз, архидеяйриз ва чеб лап тӀимил дуьшуьш жезмай набататризни гьайванриз талукьарда. Мугьманар кьабулун патал визит-центр къведай 2022-йисуз ачухдайвал я. Идалайни гъейри, исятда экологиядин месэлайрал машгъул тир туристрин гьар жуьре къатар патал экскурсийрин са шумуд рехъни туькӀуьрзава. Дагъдин «Шалбуздагъ» кластерда туристар патал кӀвал ва тамашдай майдан тешкилда.
+Азиз жуьмя хьуй мубарак, Гьич гунагьар тахьурай чак. Кьилиз тухуз рехъ михьи, пак, Аллагьди чаз гурай къуват. Беден михьи, гуьгьуьл ачух, Иман мягькем хьурай артух, Гуьзетиз, кваз къалабулух, Мубаракиз жуьмядин югъ. Масадбурукай гьич рахамир, Вахт манасуз серф ийимир. Руьгьни, рикӀни михьи ийир, Жуьмя рикӀелай ракъурмир. Пайгъамбардиз гъиз салават, Йикъа вадра ийиз ферз капӀ. Чан сагъ хьуй лугьуз, ийиз дад, Жуьмяда иштиракиз хьуй шад. Чун Аллагьдин регьимдик хьуй, Дуьнья ислягь, саламат хьуй, КӀвале гьуьрмет, берекат хьуй, Жуьмядин югъ чаз мубарак!
+Камбар, марвар, мулдин цуьквер, Атирдин ни галай векьер, Халкьдив ацӀай къени хуьрер – Герек я къе чи дагълариз. Хипер, малар, яйлахра вир, Чубанар балкӀандаллаз фир, Къацу векьин къене жигъир – Лайих я къе чи дагълариз. Санихъ хьурай малар нехир, Санихъ хипер суьруь къалин, Санихъ рамаг балкӀанрин – Лайих я къе чи дагълариз. Яргъай хуьряй къвез кӀекрен сес, КӀвалахдайдак кутаз гьевес, Галатайла къачуз нефес, КӀвалах герек я дагълариз. Чанта, чумахъ кьуна къуьнел, Кфил ягъиз чубан синел, КицӀер ала суьруьд кьилел, Девлет герек я дагълариз. КӀвалин къене экъечӀна векь, Хуьруьн винел лув гузвай лекь, ИчӀи хуьре байкъушни пехъ Лайих яни бес къе дагълариз? Хуьруьз акъатна къалгъандин векь, Экъведай гьич амачиз рехъ, Гьайифдай пелез ягъиз гьекь, Лайих яни бес къе дагълариз? Зегьмет чӀугвар мягькем эллер, КӀвалах ийир жегьил гъилер, Шифер алай цӀийи кӀвалер Лайих я къе чи дагълариз. Гьайиф, къе хьана ичӀи, Храх, Лгар, Мацар, Хълар. Яшамиш хьун патал халкьар Лайих я хуьрер дагълариз.
+СССР-ДАЛ гьужумдайла Гитлера тестикьай йигин дяведин план кьиле фенач. Икьван чӀавалди магълубвал чир тахьай немсерин дяведин машин, зурба телефвилер аваз, Советрин Союздин меркез Москвадин патаривай кьулухъ чӀугуниз мажбур хьана. Немсерин армия дяведин чӀехи пай аналитикри фикирзавайдалайни гзаф къуватлу тир. Вилик дяведин яргъал йисар кумай ва ам гьикӀ куьтягь жедатӀа садазни чизвачир. Уьлкведин кьисмет патал четин и вахтунда Уфада, мусурманрин руьгьдин кьилин Управленида, съезд кӀватӀ жезва. Анал Муфтий Абдурагьман Расулева Ватан фашистрин зулумдикай азад авун патал мусурманриз гьахълувилин женгиниз эвер гана. Ада икӀ лагьана: «Гьуьрметлу мусурман стхаяр! Аллагь Тааладин ва адан Пайгъамбар чӀехи Мугьаммадан (с.а.с.) камаллу гафар фикирда кьуна Ватан, вири инсаният ва мусурманрин алем фашистрин зулумдикай азад авун патал чна дяведин майданра къуватар гьайиф татана женг чӀугун чарасуз я. Далу пата гьич садакни къалабулух акатмир. Фашистрин Германиядиз ва адан гъилибанриз акси яз тухузвай пак дяведа викӀегьвал къалура, чи армия гъалиб хьун патал мискӀинра дуьаяр ая…» Муфтийдин эвер гун гзаф чӀалариз таржума авуна, газетра чапна ва мискӀинра вяз ийидай вахтунда кӀелна. Фашистрин Германиядиз аксина тухузвай дяведиз Муфтийди «пакди» лагьана. Мусурманрини и эвердиз жаваб гана. Ватандин ЧӀехи дяведин женгера виш агъзурралди мусурманри иштиракна, чи армия вири лазим затӀаралди таъминариз далу пата зегьмет чӀугуна. Абдурагьман Расулева танкарин десте гьазурун патал хсуси 50 000 манат гана ва вири мусурманриз вичелай чешне къачун теклифна. И кардай Иосиф Сталина адаз чухсагъул малумарна. Ватандин ЧӀехи дяведа гъалибвал чи уьлкведи, адан вири халкьарин къуватар ва къаст санал кӀватӀуналди, зурба магьрумвилер галаз къачуна. Мусурманрин ватанпересвал акурла, уьлкведин регьберри абурухъ галаз ийизвай рафтарвал дегишарна. Гуьгъуьнлай Гьяж тамамардай ихтиярни гана ва СССР-ДАЙ сифте яз Меккедиз зияратдал физвайбурун дестедин кьиле Накьшубанди тӀарикъатдин чӀехи шейх Зейнулашарифи Расулеван хва Муфтий Абдурагьман Расулев авай. Ам 1950-йисан июлдин вацра и дуьньядай фена. Уфада авай кьилин мискӀиндин гьаятда кучуднава. Рагьметар хьурай вичиз
+Райондин жегьил натуралистрин станциядин муаллимри Зоя Космодемьянскаядиз талукьарнавай «Зоя Герой» Вирироссиядин акциядин тереф хвена ва ада иштиракна. Чи уьлкведа и серенжем гила вад лагьай сеферда кьиле тухузва. Зоя Космодемьянская Ватандин ЧӀехи дяведин йисара вичиз Советрин Союздин Игит лагьай тӀвар гайи сифте дишегьли я. 1942-йисан 27-январдиз уьлкведиз адан игитвиликай хабар хьана. Къейднавай акция Ахцегьрин пуд, гьакӀ КьакӀарин, Калукрин ва Хкемрин школайра тешкилна.
+«4-нумрадин женгининни эцигунрин кьилин Управление» ФГУП-ДИЗ производстводинни техникадин отделдин ва эцигу-нардай инженеррин патахъай игьтияж ава. Чи адрес: Ахцегьрин хуьр, А.Байрамован тӀварунихъ галай куьче 4, «Ахцегь район» МО-ДА авай ГКУ РД ЦЗН, телефон: 55-65-17.
+Вири дуьньядиз чкӀай залум тӀугъвал (коронавирус) себеб яз инсанрин адетдин вердиш уьмуьр садлагьана дегиш хьана. Залум азардикай къурху аваз, инсанар кӀвалера ацукьуниз, маскаярни бегьлеяр алукӀуниз, азарлудан, гьатта диде-бубадин кьилив тефиниз (бязи идарайрин къллугъар ва аялри школада кӀелун хьиз, имни онлайн къайдада тир) мажбур хьанва. Аллагьдиз шукур хьуй, гила гьалар яваш-яваш хъсан патахъ дегиш жезва. Яшайишдин сергьтятар алудзава. И месэлада, гьелбетда, духтуррин зегьмет екеди, тарифуниз, чухсагъул лугьуниз лайихлуди я. И кар заз нубатдин сеферда жуван яшлу диде коронавирус акатна Ахцегь ЦРБ-ДИН инфекциядин хилен «Яру зонадиз» аватайла якъин хьана. - Пара кьадар сагърай чи духтурар! Абуру, чпин чандин сагъламвални къурхулувилик кутуна, чун къутармишзавай. Дуьз кьве гьафтеда кьуд пад кӀеви махсус парталар алаз (анжах кьве вил тир аквазвайди, чеб вужар тиртӀани чириз жезвачир) абур чахъ, цӀусад кас азарлуйрихъ, багърийрихъ хьиз, гелкъвена. 8 сятдин чкадал суткайралди больницада амукьзавай абур. 10-12 сятда кӀеви парталар алаз, яд хъвадай, къециз фидай мумкинвални авачиз, абуру неинки намуслувилелди чпин кӀвалах тамамарзавай, гьатта азарлуйрин гуьгьуьл хкажиз алахъиз хъвер зарафат ийиз, чи рикӀериз сабуртесели гузвай. ТахьанайтӀа 80 йисан яшдилай алатнавай, куьгьне са жерге азарри тади гузвай зун а азардин чладай бажагьат акъатдай. Гьавиляй къе чаз, накьан азарлуйриз, амукьзавайди духтурриз сагърай лугьуз алхишун я. Гьалал хьуй квез икӀ къазанмишна незвай фу! Къуй куьн садни азарлу тахьурай! Куь кьезил гъиликайни ширин мецекай азарлуйриз куьмек хьурай, амин! – лугьузва зи диде Эмината ва гьадан теклифдалди за и келимаяр кхьизва, газетдин чинлай лацу халатар алай чи игитриз рикӀин сидкьидай «Сагърай! лугьузва. Авайвал лагьайтӀа, вич кӀвачел ахкьалдарай духтурарни медсестраяр вужар тиртӀа, абурун тӀварар адаз тамамвилелди ахпа, азарханадай эхкъечӀайдалай кьулухъ, чир хьана. Ингье абур, чи девирдин игит духтурар: Тельман Исламов, Периханум Мисиева, Мисиева Ашафат, Манатилова Карина, Саидова Дагмара, медсестраяр Эльдарова Марият, Къазиева Жамиля, Нурмагомедова Фаида, Асалиева Эльнара, санитаркаяр Абасова Живержат, Мурсалова Зенфира, Муталибова Эльмира, Эфендиева Наида.
+Гьажи Гьемдуллагь БАБАЕВ Суьгьбет физвай вакъиадикай 1942-йисан 30-мартдиз чапдай акъатай «Известия» газетда кхьенвай. За са шумуд йис идалай вилик ам «Лезги газетда» чап хъувунваз гьанай кӀелна.
+Регьметар гуй а ксариз, Ахцегьрин бине кутур. Гьар гьамиша ракъар авай, Инсан патал чилин нямет – Кудай, чими ятар ава, Шалбуз дагъдин къаншардава. Берекатлу емиш багълар, Къаравулда акъвазнава, Такабурлу кьакьан дагълар. Зи бубайрин хайи ватан, Югъ къандавай хьуй авадан. Кьилевайди – мергьяматлу, Халкьдин къадир авай инсан. Мад са вяде хъхьайтӀани кьиле, Магьмудан хва Осман. Ахцегьрикай жеда шегьер. Гузва касдин карди бегьер. Яшамишрай вич хьтинбур, Ахцегьрал къвезва абур. Рахадайбур кӀантӀа рахуй, Михьи кӀвалах – вичин абур. Шукур хьайда ганва адаз, Михьи рикӀни еке сабур.
+Телефон туш, аламат я, ТуькӀуьрайдан келле сагърай, Вири жуьре крар авай, Дуьньядикай хабар авай. Вич гъвечӀи я, крар гужлу, ГАГЬ-ГАГЬ жеда бегьем гужлу. Пулунизни вич я къалум, Кар туькӀуьриз жеда залум. Мез авачиз рахада вич, Лап маймун хьиз, къугъвада вич. Акьуллубуруз хъсан шей я, Акьулсузрин кӀвалер чӀурда! Инсанарни хьанва вердиш, МУКЬВАЛ-МУКЬВАЛ ийиз дегиш. Гагь «Билайн» я, гагь «МТС», Гагь «Мегафон» серес. Яргъай рахай мукьув я сес, Вичин чка гагь жеда мес. Вири вичин къене ава. Вич виридаз вине ава. Сятдин вахт къалурда ваз, Вацран число лугьуда ваз. Вуч кӀандатӀа хабар яхъ на, Ада жаваб хугуда ваз. Цуьквер храз ацукьна зун, Гьар жуьредин гъаларикай. Яраб мад вуч ахквадатӀа, И дуьньядин гьаларикай?!
+Алай йисан 6-февралдиз Суздаль шегьерда грекринни римлуйрин жуьреда кьуршахар кьунай Россиядин чемпионат куьтягь хьана. А акъажунра чи ватанэгьли, пагьливан-классик Анвар Аллагьярова гимишдин медаль къазанмишна. 60 килограмм заланвал авай пагьливанрин арада финалдин бягьсина А.Аллагьяров Мордовиядай тир пагьливан Сергей Емелиназ кумукьна.
+Дагъустандин Кьили рикӀел хкайвал, кӀвалахдин метлеблу терефрин арада хуьрер газламишунин, республикадин эцигунрин хел цӀийи жуьреда туькӀуьр хъувунин, инвестицияр желб авунин месэлаяр ава. 2021-йисан девирда 10,5 миллиард манатдин кьадарда инфраструктурайрин проект кьилиз акъудун финансрин жигьетдай таъминарун патал Дагъустандин бюджетдин кредит хъсанди яз гьисабнава. И такьатар, сифте нубатда, целди таъминарунин къурулуш вилик тухуниз серфда. Исятда Махачкъаладин коллектор проектламишунал кӀвалах кьиле тухузва. Республикадин инвестпрограммадин сергьятра аваз 2021-йисуз 389 объект финансламишнава. Абурукай 47 объектдал эцигунрин кӀвалахар бегьем��рнава. Республикада са жерге хилер йигин еришралди вилик физва. Кьилди къачуртӀа, туризмди хъсан нетижаяр къалурнава. ИкӀ, 2021-йисуз туристрин кьадарди саки 1 миллион кас тешкилна. Имни виликан йисан дережадилай 30 процентдин гзаф я. Хуьруьн майишатдин ва промышленностдин рекьяйни статистика писди туш. И хилер вилик физва, гележег авай са жерге проектар яратмишнава. «Малдарвилени хъсан мумкинвилер ава. Амма гьерен як гьасилунин ва гьялунин рекьяй тамам цикл авай са карханани авач. Ша чна гьялдай карханаяр эцигунин рекьелди гьам хуьруьн майишат ва гьамни промышленность вилик тухунин мумкинвилер жагъурин», – эвер гана региондин Кьили исполнительный властдин органрин руководителриз. Агьалияр кӀвалахдал машгъул хьунин месэлани республика патал важиблуди я. Алатай йисуз чина регистрация авунвай бейкайбурун кьадарди саки 34 агъзур кас тешкилна. Бейкайбурун месэла иллаки жегьилрин арада хцидаказ вилик акъвазнава. ИкӀ тахьун патал чна абурун учет тухун лазим я. Статистика бинедиз къачуналди, анализ тухвана кӀанда. Герек кӀвалах гьа акатайвал ваъ, пландин бинедаллаз тешкилин. И кар патал зегьмет тешкилун, гьа жергедай яз кадрийрин политикадив цӀийи жуьреда эгечӀун герек я. Чпихъ бажарагъ авачир инсанар къуллугърал тайинарунин кӀвалах акъвазарна кӀанда. Чна мукьвал тир вацра кадрийрин комиссия яратмишда ва управленцияр кӀвалахдиз къабилвилин дережа тайинарда. Килигзавай месэладай асул доклад гваз РД-ДИН экономикадин ва территориальный жигьетдай вилик финин министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Руслан Алиев экъечӀна. Ада къейд авурвал, экономика ва яшайишдин хел вилик тухунин асул алатрикай сад республикадин инвестпрограмма я. Ам кьилиз акъудун патал алатай йисуз 18,4 миллиард манат чара авуна. Абурукай 11,2 миллиард федеральный такьатар ва 7,3 миллиард республикадин такьатар я. Абурун гьисабдай фикирдиз къачунвай 170 объектдикай 34 кардик кутунва, 344 километр рекьер ремонтнава ва 27,3 километр эцигнава, чпел 548 метрдин яргъивал алай 12 муьгъ ремонтнава, гьакӀни 29,8 метрдин яргъивал алай са муьгъ эцигнава. «100 школа» проект кьилиз акъудунин сергьятра аваз образованидин 105 идара ремонтнава. «Чкадин инициативаяр» проектдин нетижайрай 84 проект тайинарнава – чеб 299 миллион манатдал финансламишнавай гъалибчияр. Региондин Минэкономразвитиедин делилралди, алатай йисуз республикадин консолидироватнавай бюджетдин доходри 185,9 миллиард манат, харжийри лагьайтӀа, 181,1 миллиард манат тешкилна. Харжийрин виридалайни еке кьадар образованидал – 68,3 миллиард манат ва яшайишдин политикадал – 51,7 миллиард манат гьалтзава. Идалайни гъейри, алатай йисуз Вирироссиядин агьалийрин перепись кьиле тухвана. Адан сифтегьан нетижаяр гъилевай йисан сифте кварталдин эхирда малум жеда. РД-ДИН хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин везифаяр тамамарзавай Шарип Шарипова и хилен кӀвалахдин нетижайрикай лугьуналди, хабар гайивал, алатай йисуз 450 агъзур тонн техил гьасилна. Имни виликан йисалай 6,5 процентдин гзаф я. Дуьгуь 118,9 агъзур тонн гьасилнава. Имни Дагъустанда прунзчивилин вири тарихда рекорд я. Инал авур рахунриз баянар гуналди, Сергей Меликова къейдна хьи, чили кӀвалахна кӀанда: «Исятда экономика финансрин жигьетдай сагъламардай отдел яратмишунин къарар кьабулун патал гьазур жезва. Ада гьа жергедай яз гьар жуьре инстанцийрин судра республикадин итижар хуьда ва ам банкрот жезвай ва я и рекье авай карханайрал машгъул жеда. Яни са низ ятӀани банкротвиляй экъечӀунин ва я идан вилик пад кьунин карда куьмек гуда», – къейдна Дагъустандин Кьили. Совещанидин нетижаяр кьуналди, Дагъустандин Кьили региондин МЧС-ДИН, Минмолодеждин, Минспортдин, Минкультурадин, Минэкономразвитиедин ва Минимуществодин къурулушриз рази жедай къимет гана. «Алатай йисуз чна рехъ ганвай гъалатӀар гьисаба кьуналди, чна яшайишдинни экономикадин рекьяй вилик финин асул терефар тайинарнава. И кӀвалахдив чун 2022-йисуз эгечӀзава. За гьеле са шумуд сеферда лагьайвал, и йис Дагъустан патал кар кьетӀ ийидайди хьун лазим я. И кар фикирда кьуналди, чна федеральный центрдихъ, корпорацийрихъ галаз сих алакъада аваз кӀвалахзава. Амма тайинарнавай вири крар чна сада-садаз куьмек гуналди вирида саналди кьилиз акъудна кӀанда. Чна везифаяр тайинарнава ва гележегда абур тамамарунин режимда кӀвалахда», – къейдна Дагъустандин Кьили. И мукьва раймуниципалитетдин администрацида «Сад тир Россия» Вирироссиядин политический партиядин Ахцегьрин чкадин отделенидин 33-конференция кьиле фена. Анал чинеба сесер гунин нетижада Вирироссиядин «Сад тир Россия» политический партиядин Ахцегьрин чкадин отделенидин секретарвиле рейсадвилелди «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Магьмудович Абдулкеримов хкяна. Мубаракрай!
+Глава СП «село Хнов» З.М.НУРАЛИЕВ Январдин эхирра Дагъустандин Кьил Сергей Меликован регьбервилик кваз 2021-йисуз республика яшайишдинни экономикадин жигьетдай вилик финин сифтегьан нетижаяр кьуна. Совещанидин иштиракчийри регион патал тӀал алай месэлаяр гьялна, республикадин къуватар менфятлудаказ кардик кутунин, инсанрин уьмуьрдин ери хкажун патал алава мумкинвилер яратмишунин мураддалди везифаяр тайинарна.
+А чӀавуз зун, Гутумрин хуьруьн школада тарсар гузвай жегьил муаллим, юлдашрихъ галаз дагъдин сейирда авайла, хиневи гъуьрчехъанрал гьалтнай. ЧӀура гуьруьш хьана, санал фу тӀуьна къахрагъдайла, Гьасан муаллимди муьтӀуьгъардай тегьерда вичин юлдашриз гайи буйругъ къени рикӀел алама. «ВацӀа авайда яд хъварвал я. Амма, килиг гьа, са гьайвандилай артух садани ядач!», - лагьанай ада. А чӀавалай кьулухъ, саки 36 йис я, Гьасан муаллимдихъ галаз чун гьар жуьре себебрикди са шумудра гуьруьш хьана, гьакӀ хиневийрин, гутумвийрин, фийивийрин ва ахцегьвийрин (ам Ахцегьрин езне я) суьгьбетрай ам мукьувай чир хьана. Къейдин, муаллимвилин 61 йисан стаж-тежриба авай, 40 йисуз хуьре кьейибур кучукдайла сурун устӀарвал ийизвай, дагълух атӀугъай шартӀара ара-ара жезвай тӀебиатдин бедбахтвилера гурлу вацӀай ва живед маргъалрикай инсанарни гьайванар къутармишнавай, кесибринни набутрин гьамиша гъил кьаз гьазур, хуьре гьар са карда гьахъ-адалатдин патахъай женгчи, чешнелу майишатчи, гъиляй гьар са кар фидай викӀегь агъсакъал вирибуруз сейли я ва адакай вил къязава. Мягьтел жедай кар я, чидач ам хуьруьн ва райондин саки вири крара гьикӀ агакьзаватӀа. «Дугъриданни, залай пара крар алакьда, «жедач» лугьудай гаф чидач, амма виридалайни жавабдар, четин ва герек тир асуллу месэла халис инсан тербияламишун я. И везифа зун рикӀ гваз ийиз, жегьилар жуван чешнедалди тербияламишиз алахъзава. За а кардал дамахзава хьи, пака кьейила, «Гьасан муаллимди чилел вичин гел тунач, хъсанвилин тум цанач» гьич садавайни лугьуз жедач», – гъавурда твазва ада. «Муаллимрин муаллим» лугьузва районда Гьасан Мамедгьуьсейновичаз. Им гьакъикъат я, муаллимвилин 61 йисан девирда, адан гъиликай хкатай, низ чида, гьикьванбурукай муаллимар ва гьар жуьре маса рекьерин пешекарар хьанватӀа. Камаллу меслят кӀанз адан кьилив тарсарилай кьулухъни датӀана инсанар къведа. Гьар са кас патал адаз чими къул, къени гафмеслят, ачух рикӀ, чин ава. Тар дувулралди, инсан вичин асул-несилдалди, эдеб-ахлакьдалди мягькем я. Гьасан муаллим 1935-йисуз Хинерин хуьре савадлу, зегьметкеш хизанда дидедиз хьана. Буба Мамедгьуьсейн, хуьруьн медресе ва кьилди алимрин гъилик кӀелнавай хъсан арабист ва гуьгъуьнай Советрин властдин терефдар, Хинерин жемятдин патай Ахцагь райсобранидин сифте депутат тир. ЦӀийи властдиз мидя къачахриз акси тирвиляй адаз гьа макъамда чкадин гьакимри машгьур 16 калибрдин тфенг ганвай. Буба са гьихьтин ятӀани азардикди фад, хва Гьасанан гьеле 6 йис тахьанмаз кечмиш хьана. Гада уьмуьрлух колхоздин зегьметда юкь какур авур ялгъуз диде Зульфиядин ва халу Анверан тербиядик акатна.1941-йисан июндиз немсерин фашистрихъ галаз Ватандин ЧӀехи дяве эгечӀайла, Гьасанан гьеле 7 йис тамам хьанвачир. Хизандиз рузи гузвай Анвер фронтдиз тухуникди Гьасанан аялвал къакъатна. ЦӀийиз школадик экечӀнавай ам ктабрин чанта къуьневаз Азербайжандиз мугъандин къишлахра колхоздин данайрив финиз мажбур хьана. Анжах дяведилай кьулухъ дуьздаказ кӀелун давам хъувуна. Хуьре 7 йисан школа акьалтӀарай Гьасана умуми чирвилерин аттестат Ахцагьрин къеледа кардик квай школа-интернатда къачуна. Къеледин машгьур школа-интернатда тежрибалу муаллимрин гъилик зигьинлу гададиз вири предметар хъсан чир жезвай, амма иллаки еке агалкьунар адаз спортдай авай. Физкультурадин тарсара, месела, 700 граммдин диск ада 75-80 метридин яргъаз гадардай. Йигиндиз зверунай, яргъаз хкадарунай ва гимнастикадин маса дисциплинайрайни школада виридалайни тафаватлу жегьил Мурсалов Навруз муаллимди республикадин олимпиадайриз тухуз, анра 1-чкаяр кьазвай. Армиядин жергейра авайла ва гуьгъуьнайни ам спортдал, кьилди къачуртӀа, азаддиз кьуршахар кьунал рикӀивай машгъул хьана. Гила кьуьзуь кьилихъни сагълам уьмуьрдин къайда, спорт гадарнавач. Гьар экуьнахъ физзарядка ийизва, бедендилай къайи яд иличзава… Агалкьунралди 10-класс куьтягьна, Гьасан ДГУ-ДА заочнидаказ филологиядин факультетдик экечӀзава ва 1961-йисан сентябрдилай, анжах Советрин армиядин жергейра къуллугъай вахт квачиз, намуслувилелди хайи хуьруьн школада муаллимвиле кӀвалахзава. – А макъамда хуьре парабур савадсуз яз, чна Исламов Этем ва Мегьамедов Гьейдер муаллимдихъ галаз ликбездин курсар ачухна, абурув (хуьруьн кьуьзуьбурув, фронтовикрив) гьатта 10 класс куьтягьайвилин аттестатарни вахгана, - суьгьбетзава агъсакъал муаллимди. - Саки пуд йисни зура зун ГСВГ-ДА хьана, Потсдамда разведшкола кӀелна. Вири гьа вахтунда азаддиз кьуршахар кьунай зун 64 кг. заланвиляй ГСВГ-ДИН чемпион тир. Гьатта 1964-йисуз Токиода кьиле фейи гатун олимпиададин къугъунрин командадик кваз, аниз гьазур жезвай. Гьайиф хьи, ана иштиракдай кьисмет хьанач. Залан азардик меселлай дидедихъ гелкъведай кас авачиз хуьруьз хтана. Рак ахъа авуртӀа, кӀвале дидедихъ гелкъвез са кутугай дишегьли ава – ахцегь-ви хендеда медсестра. Куьрелди, мукьва-кьилийрин теклифдалди, чун эвленмиш хьана. Авайвал лугьун, гьадан куьмекдалди диде кӀвачел ахкьалтна, 15 йисуз яшамиш хъхьана. Халисан муаллимди вичин чирвилер, тежриба эстафетадин тегьерда масадав вахгузва. Ахцагьа интернатда кӀелай йисар рикӀел хтайла, ана чпин муаллим, директор хьайи Аливерди Абутрабовичаз рагьмет гъизва. Муаллимрин муаллим, культурадин ва эдеб-ахдакьдин чешне тир адаз чна бубадиз хьиз гьуьрметдай. Гила за жуван виликан ученикрал, месела, В.Путинан меслятчи, профессор Мегьамедов Аликъуьлидал ва пара масабурал дамахзава. Кьисмет пешедин устад хьун патал зун датӀана жува-жуван винел кӀвалахиз, чирвилер артухариз алахъзава, план гвачиз тарсуниз къвезвач. ИкӀ тахьайтӀа, алай девирдин шартӀара урус чӀаланни литературадин муаллимдивай аялриз урус чӀал, литература кӀанариз, абур тарсарал, илимдал желбиз жедач. Зи аялриз техникадин тадаракрилай (гьелбетда, абур квачиз жедач) чан алай чӀал, яни муаллимдихъ галаз суьгьбет, литературадин текст кӀелун, ам веревирд авун кӀанда. Гьар сеферда нетижалудаказ кьиле фейи нубатдин тарс, аялдин надир сочинение, хъсан жаваб ва я четин аялдихъ галаз ачух рикӀин суьгьбет акурла, зун кьадарсуз шад я, -лугьузва куьтягь тежер энергиядин, гъиле са кӀвалах авачиз кьарай текъведай хуьруьн муаллимди.
+– Гьасан муаллим, эхиримжи йисара ОГЭ, ЕГЭ туникди, уьлкведин образованидин къу-рулушда еке дегишвилер хьанва. Куьн абуруз гьик�� килигзава?
+– СССР-ДИННИ гилан образованидин, гъамлу лугьун, тежриба гекъигиз жедач. Вучиз лагьайтӀа, виликрай муаллим 10-11 йисуз вичин тарс-тербиядик хьайи аялдин гележегдин, кьисметдин къайгъуда жедай, адан патахъай жаваб гузвай. Гьакъикъи чирвилер патал литературадин еке текстар кӀелзавай ва абурай сочиненияр кхьизвай аялриз дурумлу чирвилер авай. Гила хъсан дуьшуьшра пулдихъ репетиторар кьаз, тахьайтӀа гьар гьилледалди ЕГЭ-ДИН баллрихъ галтугзавай, «телефонрин чирвилерин» гьалара образование лап зайиф хьанва, муаллимдизни гьуьрмет амач. И гьалар акваз рикӀ-руьгь измиш жезва, аялрин язух къвезва, шехьиз кӀанзава. СССР хьтин зурба уьлкве чкӀурун еке гъалатӀ, тахсиркалвал хьана. Халкьдин нифретдик акатнавай а тахсиркарар къени жавабдарвилиз чӀугун тавун тажубдин кар я.
+– Гьасан муаллим, ихтилат кватай чкадал хуьруьн жемят вакай общественный крарин зурба тешкилатчидикай, четин дуьшуьшра куьмекдиз къарагъдай пагьливандикай хьиз рахада. 1987-йисуз тӀебиатдин бедбахтвилерин нетижада муькъвер тухвана, хуьруьхъ галаз анжах са вертолётдин алакъа амайла вуна муьгъ эхцигна лугьуда.
+– Заз жуван тарифар кӀандач. Амма итим гьар гьихьтин хьайитӀани четин макъамда жуван хуьруьн, халкьдин таъсиб хуьниз мажбур я. Эвелимжи нубатда муаллим яз, за и кар жуван чешнедалди къалурзава. Эхь, гьа йисан 15-июндиз чи дереда гьич садрани тахьай хьтин марфар-селлер атана, Дели вацӀа (адаз дуьз гьакӀ лугьузва) ятар 28-30 сеферда артух хьана, рекьер, муькъвер тухвана. Хуьруьз вертолётдаваз ДАССР-ДИН Совминдин и чӀаван Председатель Абдуразак Мирзабегов, райкомдин 1-секретарь Нариман Гьажиев ва рекьерин инженерар атана. Чкайрал фена тамашайдалай кьулухъ, хуьруьн Советдал абуру неинки гьа йисуз, гьакӀ къведай йисузни муькъвер эхцигиз тежедайди лагьана. «Тежедай са карни авайди туш, гьатта гьукуматдин куьмекни квачиз за эхцигда муьгъ» лагьана, Мирзабеговаз жуван фикир ачухна, ихтияр къачуна. Куьрелди, хуьруьн викӀегь гадаяр кӀватӀна, чна сифте хсуси къуватралди, ахпа гьукуматдин куьмекни галаз 22 йикъан къене сифте мугъ туькӀуьрна. И кардикай райондин ва республикадин руководство хабардарна. Абур мад вертолётдаваз хтана, авунвай кӀвалах акуна тажуб хьайи абуру зун къужахламишна хьиз, рикӀин сидкьидай чухсагъул лагьана, гьукуматдин награда хиве кьуна (гайи затӀ хьанач). Ахпа гьакӀ чна кьвед лагьай муьгъни эцигна. Республикадай атай рекьерин устӀарарни энергетикар за хейлин вахтунда жуван кӀвале хвена.
+– Гутума маргъалдин месэла гьихьтинди хьана?
+– 1997-йисан гатфарихъ Гутум дереда 40 метрдин кьакьан маргъал атана. Аник инсанар ва лапагар акатнавайдакай хабар хьанмазни чна, хуьруьн са десте итимри, куьмекдиз гьерекатна. ЧЕБ-ЧПИВАЙ къакъатнавай гутумвияр инсанар къутармишиз алахънавай. Чи гуьгъуьналлаз Ахцегьайни куьмек агакьна. Трактор кардик кутуна. Са гафуналди, марг��алдик кваз хьайи 8 дакай 4 кас ва винел алаз хьайи 1500 гьайван чна къутармишна. Маргъалдин кӀаник кваз хьайи 4 аял, гьайиф хьи, кьена.
+– Муаллимвилин зегьметдикай азад вахтунда, чаз чида хьи, вун куьнуьчивилел, багъманчивилел машгъул я.
+– Эхь, заз куьнуьйрин еке майишат ава (ам зав кутаз вугай чепиви Эминов Салегьаз рагьмет хьуй), дагъдин михьи вирт гьасилзава. Зи пара алакьунар, мергьяматлувилин крар гьа виртӀедин къуват я. КӀвалин вилик, дагъдин этегдик за гьар са емиш-майва авай еке багъни кутунва. Гьатта кицик ва хвехуьнбурулай алава, ана гъулцин (липа), мегъуьн, шамагъаждин, ёлкадин тарарни ава, чебни за машгьур ксарин тӀварарихъ янава. Чпихъ хъсан гелкъвезвайвиляй урусрин зи рикӀ алай машгьур писатель И.С.Тургеневан тӀварунихъ галай гъулцин тар, Л.Н. Толстоян ва РФ-ДИН Президент В.В.Путинан тӀварарихъ галай мегъуьн тарар 25 метрдин кьакьан я.
+– Гьасан муаллим, вун ви уьмуьрдилай рази яни? Квекай гьайиф ава? Хуьруьн жегьилриз ви насигьат?
+– Аллагьди гайи йикъаз шукур хьуй, пара рази я: яшлу кьилихъни (87 йис яшда ава) кӀвалахзава, активни я, хуьруьн ва райондин хийир-шийирдик ква, за инсанриз жув герек тирди гьиссзава. Гьелбетда, хийир авачтӀани, гьайиф чӀугвазвай крарни ава: Советрин уьлкве чкӀурун ва 1964-йисан олимпиадада иштиракдай кьисмет тахьун. Руьгьдай за жув гилани пагьливан хьиз гьиссзава, спортдал рикӀ ала. Са вахтунда зун машгьур пагьливанар тир Али Алиевахъ, Сулейман ва Султан Эфендиеврихъ, зи эмедин хва Къурбан Агъаевахъ галаз гавичӀна. Гьа жегьил макъамда хьиз, гилани зи бедендин заланвал 64 килограмм я. Телевизордай азаддиз кьуршахар кьазвай пагьливанрин акъажунар акурла, зун исятдани жуван гъилевай вири крар акъвазарна килигда, гъиляй акъатай мумкинвилерал шехьиз кӀан жеда. Хуьруьн жегьилриз веси яз кьве гаф лугьуда: жуван дидед чӀал квадармир, чи бубайри кутунвай дагълух къадим хуьрер гадармир.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Муаллим! Гьикьван хъсан, лайихлу гафар, цӀарар бахшнава инсанриз тарс, тербия гузвай пешедин иесийриз – муаллимриз. Чи вилералди уьлкве, школа, инсанрин алакъаяр, къилихар дегиш жезвай девирда вичин инанмишвилеризни асул фикирриз вафалу я халисан муаллим. Екеди, зурбади яргъалай хъсан аквада лугьуда. Якъин, гьавиляй вичихъ галаз яргъал 1986-йисуз таниш хьайи СССР-ДИН просвещенидин отличник Гьасанов Гьасан муаллимдикай за гила кхьизва.
+Алукьнавай 2022-йисуз “Мавел” чапханада алим
+“Лезги литературадин энциклопедия”
+акъатда. Ам 400 чиникай ибарат жеда. Ктабдик кутун патал цӀийи малуматар (са чар текст ва шикил) кьабулзава. Энциклопедия подпискани ийиз жеда: са ктабдин къимет – 500 манат.
+Сакинат МУСАЕВА, РД-ДИН культурадинлайихлу работник,зегьметдин ветеран
+1979-йисуз Афгъанистандиз советрин кьушунрин сергьятламишнавай десте гьахьна. Къад лагьай асирдин 60-йисара яшарал атайла жегьил хейлин офицерри ва аскерри чара уьлкведа женгерин магьрумвилер ва азиятар эхна. Абуру къизгъин женгера къалурай жуьрэтлувиляй ва игитвиляй шабагьар къачузвай. ЦӀуд йисан дяведи агъзурралди жегьил чанар хутахна. Чаз а залум дяведа чи алахъунар ва къурбандар гьаваянбур жедайди чизвайни? Амма дяведикай гьикӀ лагьайтӀани, чна чан аламай ва телеф хьанвай вири аскерар-интернационалистар рикӀел хуьн лазим я. Чи республикадай а уьлкведа 2958 касди къуллугъзавай. Абур патал Афгъанистан – им вичин стхавилин кьилин законар авай тамам алем я. Адакай гзафбур, саки вирибур патал фильтр хьана. Ада гьар са аскердин руьгь пис, куьлуь, герек авачир крарикай михьзавай. Гзаф дуьшуьшра чна чахъ авайдакай фикирзавач. Анжах ам квадар авурдалай кьулухъ чун дерин ахварай хьиз аватзава. Ахпа чна чун патал квадарнавайди гьикьван багьа тиртӀа кьатӀузва. Дагъустан Республикадин Милли библиотекада жегьилар ватанпересвилин ва халкьарин дуствилин руьгьдаллаз тербияламишунин мураддалди мукьвалмукьвал ктабрин выставкаяр тешкилзава, вечерар, Ленинграддин блокадникрихъ, Ватандин ЧӀехи ва Афгъан дявейрин иштиракчийрихъ галаз гуьруьшмишвилер кьиле тухузва. Абурукай сад – зи суьгьбетдин игит – «Яру гъед» ордендин, «Жуьрэтлувиляй», «Ватандиз вафалувиляй», «Россиядин намус ва баркаллувал хуьнай», «Хъсанвал чидай Афгъан халкьдин патай» медалрин сагьиб Нияз Мегьамедвелиевич Велиев я. Ам вичин уьмуьрдин эхиримжи йикъалди аскер яз амукьна. Вечердал ада итижлудаказ ва рикӀиз таъсирдай жуьреда вич Кандагардиз акъатайдакай ва ана 8 вацра амукьайдакай суьгьбетзавай. Нияза рикӀел хкайвал, вичи рота кьабулайла, хъиткьинуникди аскердин кӀвач хкатна, вучиз лагьайтӀа, отделенидин командирдиз яб тагана ам герек тушир чкадиз фена. Ингье гьавиляй Нияз низамдин месэла гъиле кьуниз мажбур хьана. И кар адалай алакьни авуна. Ам аскеррин кьиле авай чӀавуз абурукай садални хирер хьанач ва садни телеф хьанач. И вахтунда ада 27 ири операцийра, рейдра, 43 сеферда женгинин техника душманрикай хуьна иштиракна. Замполит, ротадин комиссар Нияз Велиеван суьгьбетрай женгер акъвазнавай декьикьайра абуру чпин гъалибвилер веревирдзавай, женгина телеф хьайи чпин юлдашрин гьайиф чӀугвазвай, чеб хайи чкаяр, мукьва-кьилияр, школада кӀелай йисар рикӀел хкизвай. Нияз Велиев 1960-йисан 1-январдиз Ахцегь райондин КьакӀарин хуьре дидедиз хьана. Ада интернатда кӀелна. Мегьамедвелиеврин хизан гзаф аялрикай ибарат тир. Рухвайрикай чӀехиди Нияз тир. Ам стхайрив гекъигайла, мягькем пагьливан хьиз чӀехи хьана. Нияза залан атлетикадиз, футболдиз итиж ийизвай. Мумкинвал авай вахтунда ада колхозда санал кӀвалахуналди, диде-бубадиз куьмекар гузвай. 1979-йисалай 1984-йисал кьван Нияза Новосибирскдин военный училищеда кӀелна. Ахпа Николаевдин кӀаник Одессадин военный округда отделенидин командирдин заместителвиле къуллугъна. Ам мотострелковый ва разведкадин подраз��еленийрин, отделенийрин командирар гьазурунал машгъул жезвай. 1984-1985-йисара адан рота Одессадин округда виридалайни хъсанди яз гьисабнавай. Гьар са инсан са вуч патал ятӀани ханва. Нияза лагьайтӀа, Ватандиз къуллугъзавай. Виридалайни хъсан гьазурвал авай офицер яз, адаз Афгъанистандиз фидай «дуьз рехъ» кьисмет хьана. Ада вич интернациональный буржи тамамарун патал иниз рекье тунин рапорт вугана. ДИДЕ-БУБАДИ, санал къуллугъзавай юлдашри адаз Афгъанистандиз финин меслят къалурзавачир. Амма Нияза лагьана: «Заз уьмуьр пара кӀанда, амма къе интернациональный буржи тамамариз эвер гузвай Ватандиз за – офицерди – къуллугъна кӀанда». Мусибатдин хъиткьинуни 1985-йисан 27-декабрдиз ван авуна. Нетижада ам тамамвилелди экв акуникай, ван хьуникай магьрум хьана. ГЪИЛЕР-КӀВАЧЕРНИ чан аламачирбур хьиз куьрс хьанвай. Минаяр хатасуз ийизвайла абурукай сад Нияз Велиеван гъилера хъиткьинна. Хер хаталуди тир. И мусибат Кандагардивай 72 километрдин яргъа арадал атана. Ам иниз сифте танкдал, БТР-ДАЛ, ахпа вертолетда аваз тухвана. Амма Ниязахъ ракьун сагъламвал ва яшамиш хьун патал къастунин кӀевивал авай. Адан чкадал масад, мумкин я, телеф жедай. Гьа икӀ, Нияз Кабулдин госпиталда реанимацияда кьилелай кӀвачералди жунайралди кутӀунна къатканвай. И вахтунда ада вичиз лагьана: «Захъ мумкинвал ава – зал гьеле чан алама, амма кьиникьин хъилерай за вири четинвилериз дурум гана кӀанда». Гьа ина адаз вичихъ хва хьан-вайди чир хьана. Адал Руслан лагьай тӀвар эцигна. Гьа икӀ Ниязан госпиталдин эпопея башламишна. Ахпа ам Россиядин Ташкент, Киев ва маса шегьерра хьана. Нияза вири духтурар рикӀин чимивилелди рикӀел хкизвай. Абуру масадбур патал вичин сагъламвал къурбанд авур игит текдаказ тун тавунин мураддалди вири чараяр акуна. Ниязан кьисметди неинки духтурар, гьакӀ таниш тушир инсанарни къайгъусуз тунач. Ам гьамиша госпиталрай вилерал накъвар алаз рекье хутазвай. Чна Нияз госпиталдай хтун яргъалди гуьзетзавай. Хейлинбур аэропортдиз фена ва Нияз Велиев игит хьиз къаршиламишна. Ниязан гафаралди, «Афгъандилай» кьулухъ адан уьмуьрда маса рангар гьатна. Багърийри мукьвал-мукьвал а вахтуникай ва вичикай адан суьгьбетриз яб гудай. Ам къенепатан девлетлу алем авай инсан тир. Вичиз мукьва инсанрикай адан фикирар итижлубур тир. Ада демагогиядал ва гьахъсузвилерал расалмиш хьайила инанмишвал ва гьахълувал хуьн гьикьван четин тиртӀа суьгьбетдай. И гафар тестикьарун яз телефон эцигиз жедач лугьуз связистри кхьенвай жавабдин чарар къалурзавай. Нияза гьатта ванцин аппаратар къачунин кардани четинвилер эхна. Ада телеф хьайибурун хизанрин кьисметдиз чиновникри къалурзавай къайгъусузвиликай, афгъанвийрикай ктабар чап авунин гереквиликай лугьузвай. Бязи дуьшуьшра ажугъда гьатуникди ада лугьузвай хьи, чкадин бюрократрихъ галаз рахадайдалай душманрихъ галаз женг чӀугваз регьят тир. Сад лагьай группадин инвалид Н.Велиев Каспий гьуьлуьн патав яшамиш жезвай. Ада вич а кардихъ инанмишарзавай хьи, «вилерин ишигъ, япариз ван атун квахьун кьил квахьна лагьай чӀал туш». Ам кӀвалахдал кьабулзавачир. Вилериз аквазвачиртӀани, ада лап хъсандиз цӀуд тупӀуналди машинкадал элягъзавай. Ам буьркьуьбур патал библиотекадин гьамишан кӀелдайди тир. Мумкинвал хьанмазди Нияз лепейрин ван атун патал гьуьлуьн патав фидай. Бязи дуьшуьшра ада балугъарни кьадай. Ахпа абур чрана женгинин юлдашриз теклифдай. Абур мукьвал-мукьвал адан патав къведай. Ада психологди хьиз, вичин патав атай гьар садаз вичелай алакьдай куьмекар гудай. Гьавиляй адахъ маса инвалидрин ва Афгъан дяведин ветеранрин арада лайихлу гьуьрмет авай. Ада вири тӀалриз дурум гана вичин беден кьиникьикай хвена. Ниязакай неинки дяведин игит, гьакӀ вичин вири уьмуьрдин игитни хьана. Гьайиф хьи, ам 2020-йисуз рагьметдиз фена. Ниязаз уьмуьр гзаф кӀандай ва ада ам патал эхиримжи нефесдал кьван женг чӀугун давамарзавай. Чна, кьакӀувийри, чи Нияз Мегьамедвелиевич Велиев садрани рикӀелай ракъурдач ва чун адан зигьиндиз лайихлу хьун патал чалишмиш жеда.
+Уьмуьр фена Аллагьди заз гайи кьван, Йикъар, йифер зун дуьньядал хьайи кьван, Шадвилерни дердер зи рикӀ кайи кьван, Зи рикӀеваз, дуьньядилай физва зун. Къекъвенай зун жуван хайи чилерал, Хкаж хьанай дагъларин тик синерал, Къе алкӀана накъвар алаз вилерал, Куьн рикӀел гъиз дуьньядилай физва зун. Я чан, къари, на вуч тади авуна, Кьуьзуь кьилихъ на зун етим хъувуна, Дуьньядал гьич са шад уьмуьр такуна, Къе ви патав дуьньядилай физва зун. Санал уьмуьр акъудун кьисмет хьайи, Гьар чкадал вичи зи гьуьрмет хвейи, ГЪИЛ-ГЪИЛЕВАЗ хизанни килфет хвейи, Къарид патав дуьньядилай физва зун. Зи балаяр, авай закай яргъара, Бубадин вахт жезва гила мукьвара, Вилер аваз куьн хкведай ракӀара, Квехъ вил галаз, дуьньядилай физва зун. Азиз балаяр, зи кьилихъ атана, Шехьиз тахьуй садни, мет, кьил гатана. Дуьа кӀела, зикир ая датӀана, Квез алхишиз, дуьньядилай физва зун. Вахт атанва уьмуьрдин гъал кьатӀ жедай, Руьгь бедендай акъатна, азад жедай, Зи уьмметар зун рекье тваз кӀватӀ жедай. Сагърай вири, дуьньядилай физва зун.
+Къвазарна крар гъилера авай, Бесна суьгьбетар сивера авай, Туьхуьрна эквер кӀвалера авай, Инсанар ширин фенва ахвариз. Ахвар алатӀна, хиялар ийиз, Тек са зун ама варз алай йифиз. Акъваз хьана гар, секин я гьава, Алахьна дуьнья, варз ава цава, На лугьуд, хъвана суст жедай дава ТӀебиат секин я, фенва ахвариз. Ахвар алатӀна, хиялар ийиз, Тек са зун ама варз алай йифиз. Касни аламач суван туларал, Ацукьнава чиг дагъдин хурарал, Шагьварди лув гуз чилин кукӀварал, Дагъларни серин фенва ахвариз. Ахвар алатӀна, хиялар ийиз, Тек са зун ама варз алай йифиз. Ингье, вунани агална вилер, Къвезмач пенжердай билбилрин ванер, Куьрс хьана агъуз тарарин хилер, Багъларни дерин фенва ахвариз. Ахвар алатӀна, хиялар ийиз, Тек са зун ама варз алай йифиз. Шумуд йиф я зун жув-жуваз кьилди Къекъвез майданра баябан чуьлдин. Варз, вун шагьид я зи рикӀин сирдин, Акъваз, куьмек це заз ахварал физ. Ахвар алатӀна, хиялар ийиз, Тек са зун ама варз алай йифиз.
+2021-йисан 30-декабрдиз «Цуругърин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собранидин заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз килигна.1. 2022-йис патал «Цуругърин хуьр» СП-ДИН бюджетдин гьакъиндай.2. 2021-йисан бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисаб.
+Заседанидал 2022-йис патал «Цуругърин хуьр» СП-ДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+Налограй къведай пулар – 381,7 Гьа жергедай яз:чилин налог – 220,5физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 61,2 НДФЛ – 40,0налогринбур тушир доходар – 60,0хуьрер хуьнин фонд – 2714,4 ВУС – 105,0
+Заседанидал 2021-йисан бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисабдиз яб гана ва ам тестикьарна. Бюджетдик кутур доходар:
+«Цуругърин хуьр» СП-ДИН депутатрин Собранидин председатель И.ГЬУЬСЕЙНОВ(РЕКЪЕМАР агъзур манатралди къалурнава) Гьажи Салягь аль КАЛУКИ
+Абу Хурайридивай риваят ван хьана (вичелай Аллагь рази хьурай). Чи Пайгъамбарди (с.а.с.) лагьана: «Гьар юкъуз рагъ къекъечӀайла садакьа гуз хьайитӀа, эгер кьве касдин гьуьжет, дуван гьакьунал-ди дуьз атӀуз хьайитӀа (гьамни садакьа я), еке суваб я. Эгер са касдин гьайвандал акьахайтӀа ва я пар тухвайтӀа, гьамни садакьа я. Гьар хуш келимани садакьа я. МискӀиндиз къачузвай гьар са къадам гьамни садакьа я. Рекьел алай инсанриз манийвал гузвай шей алудунни садакьа я».
+Лекъверай чамарар ямир! – Лекъверин патавай элячӀ. Гьараюнар ийимир! – Ваз тавакъу ийизва, са тӀимил яваш рахух. Фад тӀуьнар ийимир! – ТӀуьнар хъсандаказ жакьвана неъ. Мад кӀвале къайдасузвал ава. – Ваз тавакъу хьуй, кӀвале михьивилер ая. Вун гьикьван гуьзетда?! – Чун фидай вахт я, сагърай лагь. Гьиниз акьахна?! – Ваз тавакъу ийизва, инай эвичӀ. Вун аватда! – Мукъаят хьухь. Вун шехьда! – Нетижайрикай фикир ая. Вун цӀуьдгъуьнда! – Жуван кӀвачерин кӀаник дикъетдивди килиг. Вун кьежида! – Куьлге (таж) къачу, резиндин чекмеяр (бахутар) алукӀ. Звермир! – Секин камаралди алад. Тади къачумир! – Вун агакь хъийида. Бесар ая! – Куьтягьар авуна кӀанда, вахт бегьем хьанва. Вун бишиди яни? – Ваз тавакъу хьуй, захъ яб акала. Вун буьркьуьди яни? – И кардал фикир желб ая. Ваз регъуь тушни? – Вуна авур карди зун гзаф пашманарна. Ваз ни икӀ рахадай ихтияр гана? – Чи хизанда икӀ рахазвайди туш. За лагьайди вуч я! – Нетижаяр хкудур ва ихьтин гъалатӀар тикрар хъийимир. Вавай са затӀни жедач! – И кар ийиз алахъ. Акси дуьшуьшда валай са затӀни алакьдач.
+2021-йисан эхирра чав лезги халкьдин руьгь хкаждай шад хабар агакьна. Малум тирвал, спортдин джиу-джитсу жуьредани рангарин чӀулар ава. “ЧӀулав чӀул” къазанмишун патал неинки 8 йисан тежриба, гьакӀни виниз тир нетижаяр къалурун лазим я. ИкӀ, и мукьвара вичин ери-бине Ахцегь райондин КьакӀарин хуьряй тир Ибрагьим Исмаилов (22 йис) Россияда чӀулав чӀул къазанмишнавайбурукай виридалайни жегьилди я.
+И.Исмаилов 6 йиса аваз азаддаказ кьуршахар кьунай спортдин секциядиз фена. 14 йисалди спортдин и жуьредал машгъул хьана, амма рикӀи кьунач. 15 йиса авайла, ам бубади Москвадиз ракъурзава. Адан къаст хцикай четинвилерихъай кичӀе тушир инсан хкатун тир. Тийижир шегьерда жавандал четинвилер гьалтнач лагьайтӀа, таб жеда. Куьгьне дуст Акаяхъ галаз ада сад-кьве вацра джиу-джитсудал машгъул хьун кьетӀна. Зур йис алатайла, ада сифтегьан акъажунра иштиракзава, вири бягьсерни вахт амаз акьалтӀарзава. Мад зур йис алатайла, Вирироссиядин са шумуд турнирда ва Москвадин чемпионатда гъалибвилер къазанмишзава.2018-йисан мартдиз, 18 йисан яшда аваз, И.Исмаилова итимрин арада Европадин чемпионатда 2-чка кьуна. 2018-йисан августдиз ада Финляндиядин чемпионвилин тӀвар къазанмишзава. Гьа и йисан эхирра международный турнирда 1-чка кьазва. 2019-йисан мартдиз САНКТПЕТЕРБУРГДА кьиле фейи международный турнирда ада заланвилин 4 категориядай вичин устадвал къалурзава. Ада абурукай кьведа – 1, сада – 2 ва мадни сада – 3-чкаяр кьазва. Адаз мичӀи яру рангунин чӀул гузва. Гьа и йисан майдин эвелра ада Россиядин чемпионатда абсолютный чемпионвилин тӀвар къазанмишзава. И турнирдилай гуьгъуьниз адаз Азербайжандин патай экъечӀун теклифзава. Ам рази жезва.2020-йисан январдиз Москвадин чемпионатда вичин къуватар ахтармишзава. Заланвилин кьве категориядай вичин къаршидиз экъечӀай вири спортсменрал ада гъалибвал къазанмишзава. ТӀугъвалдин девир – спортсменар патал залан вахт алатайла, И.Исмаилова шуьтруь рангунин чӀул къачузва. И мукьвара чи ватандашдив яргъалди гуьзлемишай чӀулав чӀул агакьна. Къуй гележегда Ибрагьиман гьам бедендин, гьамни руьгьдин къуватар артух хьурай!
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри вичи Хуьруьгрин хуьруьн администрациядин кьилин везифаяр тамамарай ва и хуьруьн школада тарихдин тарсарин муаллимвиле кӀвалахай
+кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, адан хизандиз ва мукьва-кьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри
+вахтсуздаказ кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, адан хизандиз ва мукьвакьилийриз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай ВИЧИЗ!«АХЦЕГЬ район» МР-ДА авай ГБУ РД РЦДПОВ-ДИН къуллугъчийри Керимханова Эльмирадиз пара кӀани стха
+вахтсуздаказ кечмиш хьунихъ галаз алакъалу яз, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Алай вахтунда Ахцегьа Самур вацӀун эрчӀи къерех мягькемарунин чӀехи эцигунар хъсан еришралди кьиле физва. Къимет республикадин бюджетдин 130 миллион манат пул тир ам, заказчик РД-ДИН ГКУ «Дагводсервис» ва п��дрядчик Махачкъаладин ОО «Спецремстроймонаж» (начальник Мегьамед-Камил Гьасангьусейнов) яз, 2020-йисан ноябрдиз эгечӀна ва 2022-йисан эхирда бегьемарун лазим я. Нетижада 2220 метрдин мензилда габиондин бандар ягъуникди неинки кьерен къерехар дурумлудаказ мягькемарзава, гьакӀ райцентрда вацӀувай 200 гектардилай артух дуьзен чил къакъудзава.
+А Самур вацӀун къерехар мягькемарунин месэла Мегьарамдхуьруьн районда Азербайжандихъ галаз сергьятдал Самурдин гидроузел - SDK муьгъ-плотина эцигай 1957-йисалай хци жез башламишна. Вучиз лагьайтӀа, вацӀун сив кьуникди кьерен дережа (уровень) къвердавай виниз акъатиз, иллаки вацӀ гужлу жезвай зулухъни гатфарихъ жемятдин никӀер-багъларни яшайишдин дараматар тухунин къурхулувилик акатзавай. Пешекаррин гьисабунралди, эхиримжи 50 йисан къене анжах са Ахцегь райцентрдин сер-гьятра 80 гектардив агакьна хуьруьн майишатдин чилер тухвана. Гьавиляй Самур вацӀал зарпанд акьалжун ахцегьвийрин эрзиман мурад тир. Ам кьилиз акъудунив бубайрилай кьулухъ низ чида шумуд сеферда гъилер къакъажна эгечӀнатӀа ва гьикьван пулдин такьатар серфна гел галачиз квахьнатӀа. Бада фейи еке зегьметар рикӀел хкунин шагьидар яз, къе вацӀун кьере чиле акӀурнавай ракьун яцӀу турбаяр, ракьунни бетондин блокар ва цӀару зурба къванер-биши хвахвар гьинлай-гьанлай малум я. Халкьдин яшайишдин метлеб авай и четин месэла кьетӀивилелди, яни дибдай гьялунив 2014-йисан гатфарилай эгечӀна. А чӀавуз яргъал чӀугур къати марфар-селлер къуникди рекьер, муькъвер кьилди ксарин чилерин участокар вацӀу тухвана. Ахцегьа Самур вацӀун эрчӀи пата яшайишдин цӀудралди кӀвалер, магистральный газопровод, Мегьарамдхуьр-Ахцегь-Рутул автотрасса еке къурхулувилик акатна. Гьа макъамда Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз тади гьалда ЧС-ДИН махсус заседание эверна ва райондин хсуси къуватралди (УЖКХ-ДИН, СП-РИН, кьилди ксарин, кьиле тежрибалу пешекар Къардаш Мамалиев аваз мергьяматлувилин «Возрождение» фонд желбнавай) тӀебиатдин бедбахтвилерин нетижаяр алудунив, къати вацӀун вилик пад кьунив эгечӀна. Гьа са вахтунда куьмек кӀанз, арадал атанвай гьаларикай
+Гьуьрметлу районэгьлияр! 23-февраль – им неинки аскервиле къуллугъзавайбурун, гьакӀ вири халкьдин сувар я. Инсанар патал виридалайни къиметлуди ислягьвал, яшайишдин секинвални дурумлувал хьун я. Ватан хуьзвайбурун алахъунри и крар таъминарзава. И сувар ватанпересвилин ва жуьрэтлувилин лишан яз гьисабзава. Чна чпи аскервиле куллугъай ва исятда женгинин постунал алай вирибуруз рикӀин сидкьидай чухсагъул малумарзава. Эхиримжи йисара чи уьмуьрда хейлин крар дегиш хьана. Амма гьар гьикӀ ятӀани Ватан кьадарсуз кӀан хьуни чи ватандашрин рикӀе ва руьгьда мягькем чка кьунва. Ватан хуьзвайбурукай рахадайла, чна Ватандин ЧӀехи дяведин йисарни рикӀел хкун чарасуз я. А инсафсуз дяведин вахтунда Ахцегь райондин агъзурралди агьалийри Ватандин азадвал ва аслу туширвал патал чанар гана. Чна чи бубайрин ва чӀехи бубайрин женгинин игитвилерал, абурун кьегьалвилел ва жуьрэтлувилел рикӀин сидкьидай дамахзава. Къуй къе Ахцегь райондин гьар са агьалиди ислягь уьмуьрдин шадвал гьисс авурай! Къуй квехъ, куь мукьва-кьилийрихъ ва багърийрихъ уьмуьрдин хушбахтвал хьурай! Квез Ватан хуьзвайбурун Югъ рикӀин сидкьидай мубаракрай!
+25-февралдиз Ахцегь райадминистрациядин активдин нубатдин совещание Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле тухвана. Йикъан месэлаяр раиж авурдалай кьулухъ, адет тирвал, налогар кӀватӀунин ва ОКС-ДИН месэладай гаф экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовадиз гана. -Районда кьве вацран налогрин пландин тапшуругъар эменнидай 42 ва чилин налогдай 49,3 процентдин тамамарнава. РОВД-ДИ ганвай делилрай, къенин йикъалди районэгьлийрал транспортдин налогдин 21 миллион манат пул ала, адакай 11 миллион манат – «сельсовет Ахтынский» СП-ДИН жемятдинбур я,- лагьана ада ва нетижада чкадин рекьер туькӀуьрун патал хквезвай налогрин пул ва виликан йисариндай кӀватӀ хьанвай буржар вахкун районэгьлийрин хийирдиз тирди таъкимарна. Райадминистрациядин умуми отделдин начальник Расим Османова СП-РА чилерин участокар ФИАС-ДИН (федеральная информационная адресная си-стема) къурулушдиз ягъунин (и месэладай алатай совещанидал гайи тапшуругъ анжах Хинерин ва Хуьруьгрин СП-РИН кьилери тамамарнава) ва райондин дишегьлийрин Советдин председатель Таира Муспагьовади дидед чӀалан Йикъан суварин серенжемрин сергьятра аваз чкайрал лезги чӀалан диктант тухун лазим тирдан гьакъиндай малуматар авуна. Веревирд авур месэлайрилай алава, райондин регьберди къейд авурвал, РД-ДИН хуьруьн территорияр комплексныйдаказ вилик тухунин программадай, райондиз атанвай цӀийи кьве автобусдикай сад А.Гъаниеван тӀварунихъ галай ДЮСШ-ДИЗ, кьвед лагьайди Ахцегьрин 1-нумрадин школадиз ганва. Ам гьакӀ районэгьлийриз коронавирусдиз акси рапар ягъун лазим тирдакай, цӀи чи кьве школа республикадин «100 школа» программадай ремонт ийидайдакай ва халкьдин яшайиш вилик тухунин важиблу маса месэлайрикай рахана. Эхирдай Осман Магьмудовича алатай совещанидал гайи тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишна ва чпин къуллугъдин везифайрив жавабдарсузвилелди эгечӀзавайбуруз туьгьметна.
+Февралдин 11 даз «Ахцегь район» МР-ДИН администрацияда яш тамам тахьанвайбурун крарин ва абурун ихтиярар хуьнин рекьяй комиссиядин заседание кьиле фена. Ам «Ахцегь район» МР-ДИН къвалав гвай КДН-ДИН ва ЗП-ДИН жавабдар секретарь Арсен Мурсалова ачухна ва кьиле тухвана. Серенжемда ихтиярар ва къайдаяр хуьдай органрин векилри иштиракна. Йикъан повесткадин сифте месэладай гаф Россиядин «Ахтынский» МО МВД-ДИН ОГИБДД-ДИН начальник Рауф Гъаниеваз гана. В��рида ишлемишзавай рекьера аялрин травматизмдин дуьшуьшар гзаф хьунихъ галаз алакъалу яз Рауф Гъаниева райондин образованидин управленидин векилривай аялриз рекьерин гьерекатдин къайдаяр чирун патал аялрихъ галаз мукьвал-мукьвал тарсар тешкилун, парталрал, сумкайрал экв элкъуьр хъийидай шейэр алкӀурун чарасуз тирди сифтегьан классрин ученикрин рикӀел хкун тӀалабна ва икӀ мад. Идалайни гъейри, комиссиядин заседанидал диде-бубайриз ва яш тамам тахьанвайбуруз талукь кьилдин делойризни килигна. Серенжемдин нетижайрай диде-бубайриз ва яш тамам тахьанвайбуруз теклифар гана
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Дагъустан – им дуьньяда вишелай виниз гьар жуьре халкьарни миллетар къадим заманайрилай саналди гьуьрметлудаказ яшамиш жезвай кьетӀен чкайрикай сад я. Гьар са этнос вичин надирвилелди тафаватлу жезва ва гьа са вахтунда абур гьакьван сад-садаз мукьва я. Бубайрилай атанвай тӀуьн-хъунралдини алукӀдай пек-парталдалди, хийир-шийирдинни ацукьун-къарагъунин адетрин жуьреба-жуьревилелди фаркьлу абуру гьуьрметлу са хизан тешкилзава – дагъустанвияр.
+ИкӀ, ДАССР-ДИН 100 йисан юбилейдин серенжемрин сергьятраваз 13-февралдиз Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьре, просвещенидин «Люминари» Центрдиз Дербент шегьердай «Девиррин цӀиргъ-алакъа» («Нить времён») выставкадин цӀийи проект гваз РД-ДИН культурадин Министерстводин къаюмвилик квай «Дуьньядин медениятрин ва динрин тарихдин музейдин» коллектив атанвай. Февралдин эхирдалди давам жезвай кьетӀен выставкадикай ван хьайила, «Люминари» Центрдин залда хуьруьгвийрилай алава, къунши хуьрерай ва Ахцегьай атанвай ксарни авай. - «Нить времён» проектдин выставкаяр гваз чун Къазан, Астрахань, Грозный шегьерра хьана ва виринра тамашачийри хъсан къимет гуналди кьабулна,- къейдна музейдин директор ва проектдин руководитель Диана Гьасановади. - ЦӀийи выставка (адак Кьиблепатан Дагъустандин халкьарин дишегьлийринни итимрин милли парталрин, чи хуьрерин тамашуниз лайихлу бязи чкайринни дагъвийрин эсерлу кьетӀен къаматар къалурзавай шикилрин экспонатар ва Кьиблепатан дагъустанвийрин милли парталрикайни лишанрикай суьгьбетзавай, гьакӀ Кьиблепатан Дагъустандин гуьзелвал къалурзавай документально-художественный фильм ква) гваз гила чун сифтени сифте иниз вучиз атанва лагьайтӀа, Ахцегь райондин баркаван чили уьлкведиз илимдинни искусстводин жуьребажуьре рекьерай вишералди зурба бажарагъар гана. Кьвед лагьайди, гьукуматди чкадин туризмдиз фикир гузвай вахтунда ина и кар патал вири мумкинвилер ава: кудай дарман ятарин гьамамар, урусрин машгьур къеле, надир мукъвер, музеяр… Абурулайни гъейри, «Люминари» Центр (ам рикӀел атана туькӀуьрайди сагърай!) – им милли культура, чи халкьарин лап хъсан адетар жегьилрив агакьарун, абур бубайрин баркаллу чешнейралди ватанпересар яз тербияламишун патал девирдин истемишунрив кьу�� вири шартӀарал таъмин лап хъсан майдан я. Кьилинди, къе чна Просвещенидин мергьяматлувилин «Люминари» Центрдин президент, РД-ДИН лайихлу муаллим Абдулкеримов Магьмуд Абдулжалиловичахъ галаз санал кӀвалахунин рекьяй махсус икьрар кутӀазва. Трибунадихъ «Люминари» Цетрдин президент Магьмуд муаллим гала: - Гьуьрметлу мугьманар, мярекатдин иштиракчияр! Къе чаз къадим Дербент шегьердай багьа савкьат-выставка гваз яратмишунин интеллигенциядин чӀехи делегация атунал ва Дуьньядин медениятрин ва динрин тарихдин музейдихъ галаз санал кӀвалахунин рекьяй икьрар кутӀунал чун пара шад я. «Люминари» Центрдиз уьлкведин ва дуьньядин пара пипӀерай тежриба къачуз-агакьарунин мураддалди мугьманар къвезва, шаз гьатта яргъал Австралиядайни кваз атанвай. Эхь, им Дагъустанда просвещенидин кьетӀен жуьредин сифте Центр я. Ина аялриз, жегьилриз чпин хушуналди кӀани рекьяй вини дережадин пешекарривай пулсуздаказ машгъулатрин тегьерда чирвилер къачудай, чпин алакьунар, бажарагъ ачухардай, рикӀ аладардай ва, кьилинди, гележегдин пеше хкядай надир мумкинвилер ава. Мугьманриз йифиз амукьдай, ял ядай шартӀарни яратмишнава. Хъсан выставка тешкилнавай Дербентдин махсус музейдин коллективдин тӀварцӀихъ тебрикдин хуш келимаяр гваз трибунадихъай Ахцегьрин тарихдинни край чирдай музейдин директор, РД-ДИН культурадин лайихлу къуллугъчи Агьмед Дагъларов, райондин культурадин управленидин начальник Къистер Гъаниева ва маса ксар рахана. Культурадин манадин шад мярекат тамашачияр Кьиблепатан Дагъустандин гуьзел пейзажризни халкьарин адетриз талукь выставкадин таъсирлу экспонатриз ва документальный фильмдиз килигуналди (абур тамашачийриз пара бегенмиш хьана) ва мугьманрихъ галаз мукьувай таниш хьуналди давам хьана.
+н администрацияда цӀийи составдин административный комиссиядин заседание кьиле фена. Ам «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Вадим Агъасиева ва комиссиядин жавабдар секретарь Фиридин Магьмудова тухвана. Заседанидин кӀвалахда хуьрерин администрацийрин кьилери ва административный комиссийрин членри иштиракна. Заседанидал кӀватӀ хьанвайбур нормативный базада хьанвай дегишвилерин гъавурда туна. И вахтунда муниципальный эменни хуьниз, къайдайрал ва михьивилерал амал авуниз, къайдаяр чӀурзавайбур туьнбуьгь авунин серенжемриз кьетӀен дикъет гана. Идахъ галаз санал агьалияр целди таъминарунин ва зирзибилар тухунин месэлаярни веревирдна. Ингье абур: ихтияр авачиз цин проводдик экечӀун, хъвадай яд тайин тир рекьериз ишлемишун, канализацийрин къурулуш тухудайла экологиядин хатасузвал, хуьруьн администрациядихъ галаз цин проводдин линия тухунин месэла гекъигун. Вирида ишлемишзавай рекьера тӀебиатдин къванцин ва эцигунрин материалар хуьнин къайдайрал амал авунин месэлани дикъетдик квай. Лугьун лазим я хьи, ам хуьрерин хсуси секторда вири��алайни гзаф дуьшуьш жезвай кимивал я.– Бязи вахтара кьилдин ксари вичин кӀвалин патав къумадин кӀунтӀар, кирпичар, чиргъин, тахтаяр, кӀарасар, фитер вегьизва. Абур йисаралди куьчейрал аламукьзава. Идани хуьрерин умуми акунар чӀурзава, къуншияр патал къулайсузвилер арадал гъизва ва, санлай къачурла, транспортдин гьерекат четинарзава. И къайдасузвал арадай ахкъудна кӀанда, – баян гана Ф.Магьмудова.
+РД-ДИН руководство хабардарна. Гуьгъуьнай, 2018-йисан августдиз, мадни гужлудаказ гьа ихьтин гьалар тикрар хъхьана: рекьер, хулар, багълар, куьнуьяр тухвана, Хинерин ва Хуьруьгрин муькъвер чкӀана… Тади гьалда кьабулай серенжемрин нетижада къати вацӀун вилик пад са бубат кьаз хьана, амма им месэла гьялун тушир, ада вич дурумлувилелди гьялун истемишзавай. Халкьдин яшайишдин метлеб авай и важиблу месэла райондин руководстводи вичин къаст яз эцигна. «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримован теклифринни алахъунрин нетижада са шумудра райондиз республикадин ГО ЧС-ДИН министр Нариман Къазимегьамедов, экологиядинни тӀебиатдин ресурсрин рекьяй министр Набиюла Къарачаев ва жавабдар маса ксарни пешекарар атана хьиз, арадал атанвай гьалар чкадал ахтармишна, талукь тир къарар акъудна. ИкӀ, абурун куьмекдалди РД-ДИН Гьукуматда Ахцегьрин сергьятра Самур вацӀун къерехар габиондин цларин къайдада мягькемарунин месэла къарагъна. 2019-йисан эхирда «Базар кьере» Ахцегь вацӀун эрчӀи патан къерехда 600 метрдин мензилда габион цал эцигуникди райцентрдин къуза патан кӀвалер-мулкар вацӀу тухунин къурхулувиликай тамамвилелди къакъатна. Ингье чун муниципалитетдин эцигунрин сад тир заказчикдин управленидин (УСЕЗ) начальник Сердер Моллалиевахъ галаз Самур вацӀун кьере габион бандарин эцигунрал ала. 30-дав агакьна фялейри, цвеквери хьиз, чпин кӀвалах ийизва: садбуру къванер кӀватӀиз, машиндиз ягъиз хкизва; садбуру габиондин сеткадин «матрацар» туькӀуьрзава; муькуьбуру абур тайин къайдада къванерив ацӀуриз, кьетӀен цал эцигзава, са десте гадайри кьерен юкьвал сумавардин чай къваз ял язава. А патал гужлу экскаваторди кӀвалахзава. - Хъсанвал галачир писвал жедач лугьурвал, аквазва хьи, хъуьтӀуьз гатфарин хьтин чими гьаваяр хьуникди кӀвалах ргазва,- суьгьбетзава Сердер Моллалиева. – Дагълух атӀугъай шартӀара чи гурлу вацӀун вилик пад кьунин, чилер хуьнин бандарин виридалайни хъсан, ужуз ва мягькем къайда, тежрибади къалурзавайвал, симерин сеткадин конструкцияр – габионар кьерен къванерал ацӀуриз, абурукай цлар хрун я. Аллагьдиз шукур хьуй, къванерни ина чаз кӀани кьван ава. КьетӀен техникадин игьтияжвал авач, саки вири кӀвалахар чкадин гадайри гъилелди ийизва. Гьавиляй габиондин «матрацрин» цлар гьатта лап четин участокрани асантдиз эцигиз жеда. Эцигунар вацӀукай далдаламишун патал дерин хандакӀ яна, мягькем рув (вал) акална, вири вацӀ вахтуналди Хкемрин хуьр авай пата тунва..., - суьгьбетзава ада. - Эцигунрин кӀвалахар гьикӀ кьиле физва? Материалрин, техникадин, фялейрин, финансрин патахъай четинвилер авач гьа? – хабар кьазва чна ОО «Спецремстроймонаж» карханадин прораб Низамудин Къулиевавай.- Вири хъсан я. 2220 метрдикай гьелелиг 200 метрдин габиондин матрацрин (гьар садан яргъивал 7, гьяркьуьвал 2, кьакьанвал 0,30 метрдиз барабар я) цал эцигнава. Цлан кьакьанвал 2,80 метр жеда. Аллагьди гайитӀа, планламишнавайвал, 2022-йисуз тамамарна, ишлемишиз вахгуда. Эцигунрин материалрикай рахайтӀа, кьере къванер кӀани кьван ава, габиондин сеткаяр гъанва, герек техника, ГСМ чкадал ала. КӀанзавайди зегьметкеш гъилер я. Къазанмишай пул фялейриз, авур кӀвалахдиз килигна, са энгелвални авачиз гъиле-гъилди гузва.
+Темпел тушиз кӀвалахзавай гадайрин гъилиз вацра 30-40 агъзур манат пул къвезва. Хуьруьн чкада им пис къазанжи туш. КӀвалахни чаз цал эцигна бегьем жедалди кӀани кьван ава. КӀвалахдик квачир жегьилрихъ элкъвена лугьун: буюр, ша, икьрар (договор) кутӀуна кӀвалаха.
+Канадада авай Клилук вирни тӀебиатдин аламатрикай сад яз гьисабиз жеда. Вирин цик натрий, кальций, магний ва маса минеральный затӀар квайвиляй адаз къати рангар хас я. Гатун зегьемлу вахтунда вирин яд кьуразва ва ана кьилдин гъвечӀи-гъвечӀи лекъвер арадал къвезва. Итижлу делил ам я хьи, чпик гзафни-гзаф квай химиядин элементдилай аслу яз, лекъверин рангарни жуьреба-жуьребур жезва. Гатун береда а вир цӀару рух хьиз аквада. Вирин «Клилук» тӀварни, чкадин индеецрин чӀалай таржума авурла, «пенек-пенек хьайи, цӀару» лагьай чӀал я. Бязибуру а вирел ЦӀару вир, масабуру Споттед-Лейк тӀварарни эцигнава. Чкадин бязи агьалийри ам пак вир яз гьисабзава. Вире са жуьрединни балугъар авач. Адан цик дармандин такьатар кваз гьисабзава. Вир алай мулк элкъуьрна цаз алай симиналди кӀевирнава. Чкадин агьалийри вирин кьар хъенчӀин къапар туькӀуьрунин карда ишлемишзава.
+Россиядин Президент Владимир Путина министррин кабинетдивай ва региональный властривай бюджетникрин дуллухриз дикъет гун истемишна. «За Гьукуматдивай Россиядин Федерациядин субъектрихъ галаз санал энгелвал авачиз уьлкведин вири хилера ва регионра бюджетникрин зегьметдин гьакъидин дережа лап дикъетлудаказ чирун тӀалабзава», – тапшурмишна государстводин Кьили министррин кабинетдин членрихъ галаз кьиле тухвай совещанидал. Путина бюджетникрин гьакъидихъ галаз алакъалу месэлаяр арадай акъудун истемишна. Ада къейдна хьи, дуллухар ачухбур ва гьахълубур хьун лазим я. И кар патал талукь тир къарарар гьазурна ва кьилиз акъудна кӀанда. Абуру винел акьулднавай кимивилер арадай акъуддай мумкинвал гуда. Уьлкведин Кьили къейд авурвал, «месэлаяр авачиз жедач». Арадал къвезвай четинвилериз гьамиша анализ гана кӀанда. Герек бюджетдин хиле гузвай зегьметдин гьакъи ачухди, гъавурда акьадайди ва гьахълуди жен. И йикъара Дагъуст��ндин Муфтийдин заместитель Агьмад Кахаев, Кьиблепатан Дагъустанда Муфтиятдин векил Гьуьсейн Гьажиев чи райондиз мугьман хьана. Абур РД-ДИН Муфтиятдин Ахцегь районда авай просвещенидин хилен регьбер Узаир Шамиловни галаз «Ахцегь район» МР-ДИН кьил О.М.Абдулкеримова кьабулна. Гуьруьшмишвилин вахтунда абуру жемятдин арада тухузвай диндин ва тербиядин руьгьдин кӀвалах хъсанарунихъ галаз алакъалу бязи месэлаяр веревирдна. Осман Магьмудовича РД-ДИН Муфтиятди тухузвай кӀвалахдиз кьакьан къимет гана. Гуьруьшдин вахтунда кьве терефни гележегдани санал кӀвалахунин икьрардал атана. Ахпа мугьманар Жуьмядин кпӀунал Ахцегьрин мискӀиндиз фена. Райондин имам Абдулгьашум Абдулгьашумова мугьманар хушдиз кьабулна ва жемятдин вилик экъечӀна рахун патал республикадин Муфтийдин заместитель А.Кахаеваз гаф гана. Ада сифте нубатда кӀватӀ хьанвайбуруз РД-ДИН Муфтий шейх Агьмад Афандидин тӀварунихъай чими гафар лагьана ва эхиримжидан тапшуругъдалди вичи Ахцегьрин Жуьмя мискӀиндиз пишкеш яз халича хканвайди малумарна. Адан къимет са миллион манат я. Ахцегьрин къадим Жуьмя мискӀин ремонт хъувурдалай кьулухъ ам ина чилик вегьида.
+Дагъустандин халкьдин шаир, РД-ДИН искусствойрин лайихлу деятель, Россиядин писателрин ва журналистрин Союзрин член, РД-ДИН Государстводин премиядин, «Олимп», «Шарвили», «Къизилдин лекь» премийрин лауреат Арбен Къардаш неинки Дагъустандин, гьакӀ вири Россиядин алай аямдин тӀвар-ван авай писатель я. Ада вичин гзаф терефрин яратмишунралди аламатдин, вичиз хас тир лишанар авай ва тикрар ийиз техжедай тамам алем яратмишнава. Ина кӀелзавайбурувай гуьрчегвиликай ва гьакъикъатдикай менфят къачуз жеда. Адан яратмишунриз вичин вахтунда ватандин литературадин чӀехи векилар тир Семен Липкина, Расул Гьамзатова ва Лев Ошанина кьакьан къимет ганай. Арбен Къардаша Лев Ивановичан шаирвилин семинарда кӀелайди я. Ахцегь райондин кьил Осман Абдулкеримова Арбен Къардашаз 60 йисан юбилей мубаракна. Ингье чарче вуч кхьенватӀа:
+«Гьуьрметлу Арбен Мегьядинович! За квез юбилей мубаракзава! Гьеле жегьил йисарилай куьне куьн бажарагълу шаир ва прозаик яз къалурнава ва куьне ватандин милли литературадин виридалайни хъсан адетар хвенва. Гзаф кьадар кӀвалахри куь шаирвилин бажарагъдин гьакъиндай шагьидвалзава. И кар садавайни инкар ийиз жедач. Чеб хейлин литературадин шабагьралди ва премийралди къейднавай куь художественный эсерри квез кӀелзавайбурун патай гьакъикъи кӀанивал ва гьуьрмет арадал гъанва. Къуй куь бажарагълувал ва рикӀин яратмишдай гьевес садрани куьтягь тахьурай!».
+Вичин яратмишунрин рехъ Ахцегь райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдилай башламишай бажарагълу шаирдиз 60 йисан юбилей, гьелбетда, чна, газетдин редакциядин коллективдини рикӀин сидкьидай мубаракзава! Къуй вахъ чандин сагъвал ва яратмишунрин рекье мадни чӀехи агалкьунар хь��рай, гьуьрметлу шаир!
+И йикъара райондин жегьил натуралистрин станцияда «ЭКО-ЕЛКА» тӀвар алай конкурс тухвана. Малум тирвал, инсанри елкаяр ЦӀийи йисан суварин са йикъан гьуьрметдай атӀузва. Амма гуьрчег акунар авай елкадин тарари гьавадиз кислород ахъайзавайди хейлинбуру вучиз ятӀани рикӀелай ракъурзава. Алай вахтунда чи идарадин муаллимри чпин вилик квай асул месэлайрикай сад агалкьзавай несилдиз тӀебиат хуьнин, лазимвал авачиз тарар атӀун тавунин метлеблувал чирун яз гьисабзава. Мисал яз, чавай дагъларай, тамарай елкаяр атӀун тавуна абур жуван гъилералди гьазуриз жеда. Гьар жуьре шейэрикай елкаяр гьазуруналди чна неинки абур атӀуникай хуьзва, гьакӀ ишлемишнавай шейэрикайни кьвед лагьай сеферда менфят къачузва. Инал вичикай суьгьбет физвай конкурсда иштиракай 2-нумрадин АСОШ-ДИН ученица Айиша Мустафаевади канвай гирляндаяр гадар тавуна, абурукай елка гьазурун кьетӀна. Идалди и аялди тамашачийрин хуш майилвилерин пишкеш къазанмишна. Цуругърин хуьруьн юкьван школадин муаллимар тир С.Ш.Нуралиевади ва Р.З.Рамазанова чпин классрихъ галаз экоелкаяр гьазурун патал макулатура ишлемишна. Чи идарадин «Экотуризм» педобъединениедин муаллим Г.И.Макатовадин тербиячи Максим Къужаева обрезкадилай кьулухъ амукьай кьурай хилерикай елка кӀватӀна. Гьуьрметлу юлдашар! Чна, юнатрин станциядин муаллимри ва тербиячийри, квез тӀебиатдив къадирлувилелди эгечӀуниз, ЦӀийи йис къаршиламишдайла жува са куькай ятӀани гьазурнавай елка ишлемишуниз ва я гьаятда елка цана, суварихъ ам гьар жуьре шейэралди безетмишун теклифзава.
+Дагъустандин (лезгийрин) машгьур журналист, драматург, литературовед, критик, латиндин графикадин бинедаллаз лезги ва табасаран чӀаларин алфавитар туькӀуьрай Гьажибег Агьмедханович Гьажибегов советрин девирдин Дагъустанда сад лагьай алим-филолог тир. А.Гьажибегов 1934-йисалай СССР-ДИН писателрин Союздин членвиле ва 1936-йисалай ДАССР-ДИН писателрин Союздин Правлениедин членвиле хкяна. Ам 1902-йисуз Ахцегьа Бакудин фяледин хизанда дидедиз хьана. Ахцегьрин мектебда, Темирхан-Шурада (Буйнакск), Москвадин госуниверситетда ва аспирантурада кӀелна. Лезги халкьдин «ЦӀийи дуьнья» (гилан республикадин «Лезги газет») сад лагьай редакторвиле, Дагъустандин тарихдин, чӀалан, литературадин институтдин (ДНЦ АН РФ) директорвиле ва маса къуллугърал кӀвалахна. Ам гьакӀ литературадинни художественный «Яру гъед» журналдин ва общественно-политический «Коммунист маариф» газетдин бине эцигайдини я. Гь.Гьажибегова са жерге шииратдин кӀватӀалар туькӀуьрна ва абуруз сифте гафар кхьена. Ахьтинбурукай яз «Лезги шаиррин шиирар», «Етим Эминан хкягъай эсерар» ва масабур къалуриз жеда. Гь.Гьажибегова лезги чӀаланни литературадин сифте учебникарни туькӀуьрна. Сифте яз Етим Эминан, СтӀал Сулейманан ирс кӀватӀ хъувуна. Адан къелемдикай «Адетрин къармахра», «Колхоз» - драмаяр, 30 далай гзаф илимдин макъалаярни монографияр, 8 ктаб, литературадин эсеррин 10 кӀватӀал, гьакӀ цӀудралди макъалаяр хкатна. Ихьтин бажарагълу ватанперес инсан са тахсирни квачиз, гьайиф хьи, 1937-йисан репрессийрик акатна ва 1941-йисуз дустагъда кьена. Гуьгъуьнай гьахъвилиз ахкъудна. Гь.А.Гьажибегован экуь къамат эбеди яз халкьдин рикӀера амукьда. «Лезги газетди» 2000-йисалай адан тӀварунихъ галай махсус премия тайинарнава, алимдин 100 йисан юбилейдиз талукь яз Дагкнигиздатда адан илимдинни художественный яратмишунрин кӀвалахрин сборник акъудна, алимар тир Гьажи Гашаровани Жонрид Агьмедова адакай ктабар кхьена, хайи ватанда алимдин кӀвачихъ куьче ва майдан гала.
+7-февралдиз 1-нумрадин АСОШ-ДИН спортзалда чи райондин идарайрин командайрин арада волейболдай акъажунар кьиле фена. И турнир тешкилуник кьил кутурбур культурадин Управленидин къвалав гвай спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин отделни РД-ДИН Муфтиятдин чи районда авай просвещенидин отдел тир. Акъажунрин гьуьрмет-лу мугьманрин арада республикадин Муфтиятдин Кьибле патан Дагъустанда авай векил Гьуьсейн Гьажиев, Ахцегь райондин кьилин заместитель Вадим Агъасиев ва республикадин Муфтиятдин просвещенидин отделдин чи райондин векил Узаир Шамилов авай. Акъажунра чеб кьве дестедиз пайнавай 10 командади иштиракна. Къизгъиндиз кьиле фейи бягь-серин нетижада 1-чка 1-нумрадин ДЮСШ-ДИН, 2-чка 2-нумрадин АСОШ-ДИН ва 3-чкани Жегьилрин парламентдин командайри кьуна. Приздин чкаяр кьур командайриз къиметлу пишкешар ва Гьуьрметдин грамотаяр гана. Гуьгъуьнай акъажунрин вири иштиракчийриз гьакӀ ахцегьви Абдурагьман Гьажидин «Диндин бинеяр» тӀвар алай ктабар гана.
+Райондин культурадин Управлениедин къуллугъчийри Мамедова Цуьквераз уьмуьрлух Уьзбекистанда яшамиш хьайи играми вах ва амай мукьва-кьилийриз пара кӀани
+кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз!
+Мукьвал тир 3 йисуз РФ-ДИН Гьукуматди Дагъустандиз модульный спортзалар, гьакӀни акьуллу спортмайданар яратмишун патал 120 миллион манат чара ийида. Идан гьакъиндай РФДИН Гьукуматдин Председатель Михаил Мишустина буйругъдал кьул чӀугуна. ИкӀ, алай йисуз региондиз 20 миллион манат чара ийида, 2023-йисуз – 60, 2024-йисуз – 40 миллион манат. Къейдин, и кӀвалах федеральный «Бизнесспринт» проектдин сергьятра аваз кьиле тухузва. Ам «Физический культура ва спорт вилик тухун» госпрограммадик акатзава.
+Гьажи Гьемдуллагь БАБАЕВ,ЗЕГЬМЕТДИН ветеран, РД-ДИН культурадинлайихлу работник
+Къенин йикъалди пак Вагъуф буба (1894-1972) лезгийрин агиологиядин лайихлу векилрикай сад я. Вагъуф буба (Исламов Вагъуф Исламович) Ахцегь райондин Усуррин хуьре дидедиз хьана. Амма диде рагьметдиз фейидалай кьулухъ ам яшамиш хьун патал Луткунрин хуьруьз куьч хьана. Ина ам 32 йисуз яшамиш хьана. Луткунрин хуьре ��м эвленмиш хьана, амма адахъ вичин аялар авачир. Ада кьабулнавай руш тербияламишзавай. Вагъуф бубадиз я кхьиз, я кӀелиз чидачир. Ада диндин са образованини къачунач. Чи девирдин инсанрин суьгьбетрай малум жезвайвал, адаз жедай крар виликамаз чир жедай бажарагъ авай. Ада инсанар хейлин азаррикайни сагъар хъийизвай. Вичиз махсусдаказ теклифун гуьзет тавуна, Вагъуф буба азарлу авай чкадиз фидай. Ада азарлудан кьилелай гъилер тухудай ва азарлу чкайрал гъилер эцигуналди инсанар азаррикай сагъарзавай. Бязи вахтара ам са гьиниз ятӀани квахьдай, ахпа пайда хъижедай. Лугьузвайвал, Вагъуф буба диндин трансда чилин винел хкаж жедай ва ада куьруь легьзейра чӀехи мензилар атӀудай. Ам и алемдай квахьдай ва мад пайда хъижедай. ИкӀ, Рутул райондин Рутулрин хуьряй тир са агьалидин чешне фикир желбдайди я. Япара тӀал гьатнавай ам Вагъуф бубади аниз гьакӀ уф гуналди сагъар хъувуна. Адан кьабулнавай руш Хадижата суьгьбет авурвал, Вагъуф бубади ам, гьеле гъвечӀиди яз диндин кьетӀен адетар кьилиз акъудун патал хкяна. Гзаф дуьшуьшра ам ахвара авайла, Вагъуф бубадихъ галаз маса уьлквейриз сиягьатдиз фидай. Ахварай аватай адаз вич Вагъуф бубадин патав ацукьнаваз аквадай. Ада милаимдиз рушавай вичиз вуч акунатӀа хабар кьадай. Дуьз лагьайтӀа рушаз ахварай акур вири крарикай адаз хабар авай. Ада рушаз лугьудай хьи, къведай сеферда и ва я маса шей аквада, амма флан кардал фикир желб ая. Вагъуф бубади вуч лагьайтӀани, рушаз ахварай аквадай. Хадижата ахпа вичин вири уьмуьр Вагъуф бубадин зияратдиз къуллугъ авуниз бахшна. Вичин уьмуьрда Вагъуф буба патав гвай инсанри гьа са жуьре кьабулзавачир. Адан адетдинди тушир алакьунар себеб яз, Вагъуф бубадиз гьуьрмет ийизвай хьиз, бязибуру ам аламатар авай инсан хьизни кьабулзавай. Гьа са вахтунда къейд авун лазим я хьи, и пак инсандин машгьурвал акьван екеди тир хьи, 20-асирдин 70-йисара КПСС-ДИН Ахцегь райкомдин бюродал «Вагъуф бубади социализмдин обществодин марифатдин ивирриз зиянлу таъсир авунин гьакъиндай» месэла гъанай. Советрин этнограф Л.И.Лаврова (1909-1982) кхьейвал, Ахцегьрин хуьруьн куьчейра ва базардал вичи мукьвал-мукьвал фалужди кьунвай кӀвач галтадзавай са кьуьзуь итим гьалтзавай. Чимивилизни килиг тавуна адал кавал ва чӀичӀ авай, пипӀер экъиснавай бармак жедай. Инсанри лугьузвай хьи, ам шейх я ва адавай зур сятда 100 километрдиз ва гьадалйни гзаф мензилриз физ жеда. Гзафбур инанмиш тир хьи, адан кавал вацӀа кьежир авуникди марф гъиз жеда. Инсанри суьгьбетзавайвал, фалужди кьунвай ва вичин 70 йис яш хьанвай и кас пак Шалбуздагъдал йиса 5-6 сеферда зияратдиз физвай. А йисара Л.И.Лавров гьакъикъатдани Ахцегьрин хуьре Вагъуф бубадихъ галаз гуьруьшмиш хьун мумкин тир, гьикӀ лагьайтӀа, ам анжах винидихъ къейднавай парталар алаз къекъвезвай. Вагъуф бубадиз йисан ва йикъан гьи вахтунда хьайитӀани, пак Шалбуздагъдал капӀ авун адетди�� кар тир. Маса инсанривай чпиз кӀани вахтунда и дагъдиз физ жедачир, гьикӀ лагьайтӀа, дагъ йисан саки вири вахтунда цифеда ва живеда кӀев хьанвай. Анжах 4-августдилай 25-августдал кьван девирда Шалбуздагъдал алай циф куьруь пуд гьафтеда квахьзава. Йисан вахтунда тек са сеферда адан кукӀуш аквадай мумкинвал ава. Анжах и пуд гьафтеда гуьгьуьл авайбурувай дагъдин кукӀушдиз зияратдиз физ жеда. Шалбуздагъ къунши дагъларилай тафаватлу жезва: ам гуя маса чкайрай гъана инал эцигнава. Дагъ асул гьисабдай гьайбатлу акунар алай циги гранитдикай ибарат я. Чкадин агьалийри адал пак гьейранвалзава. Вагъуф буба 1972-йисуз кечмиш хьана. Чи райондин Луткунрин хуьре авай адан сур гьатта къунши районрайни инсанар зияратдиз фидай пӀирез элкъвенва. Гьар йисан февралдин вацра Вагъуф буба яшамиш хьайи кӀвале мавлидар тешкилзава. Иниз Дагъустан Республикадин вири пипӀерай зияратчияр къвезва. Вагъуф буба хайи югъ къенин йикъалдини хуьре гьар йисуз вирихалкьдин сувар хьиз къейдзава…
+Рагьметар хьуй ваз, я Аллагь, Чи дердерин чӀехи панагь, Эрзиман я вун чаз, валлагь, Шейх играми, Вагъуф буба. Вун шейхерин шейх я, буба, Дережадиз кьакьан, зурба, Ви макан я женнет, уба, Шейх играми, Вагъуф буба. Сад Аллагьдин рагьимдик кваз, Дережадин пай гана ваз, Вун са гъед я экуь тир чаз, Шейх играми, Вагъуф буба. Гьар са касдин дердиниз вун Дарман я хьи, секиниз вун, Дерин кас тир сириниз вун, Шейх играми, Вагъуф буба. Ваз Аллагьди ганвай рекьер, Дин Исламдин чӀехи муькъвер, Фердаусда хьуй ваз эквер, Шейх играми, Вагъуф буба. РикӀе авай зикри, калам, Пайгъамбар гьалейгьи салам, КӀвачел жедай дулах, шалам, Шейх играми, Вагъуф буба.
+15-февралдиз райондин активдин нубатдин совещание корнавирусдикай игьтият хуьн яз онлайн къайдада тешкилна. Сифте гаф рахуналди, ам Ахцегь раймуниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлайрай ада сифте гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовадиз гана. - Гъилевай йисан кьве вацран пландин нетижайрай къе, 15-февралдалди, районда эменнидай 87,1 % ва чилин налогдай 67,8 % пулдин такьатар кӀватӀнава. Кьилин фикир исятда чна налограй алай буржар вахкуниз гана кӀанзава. Гьелелиг январдилай кьулухъ СП-РИ вири санал 175 агъзур манат транспортдин налогрин буржар вахканва, амай буржарай нетижаяр мадни зайифбур я. И жигьетдай месэла активламишун патал чна чи идарайрин вири руководителризни СП-РИН кьилериз буржар алай ксарин сиягьар рекье тунва…,- къейдна ада. Районда эпидемгьаларин гьакъиндай гегьенш малумат ЦРБ-ДИН кьилин духтур Митгьедин Мурсалова авуна. Адан гафарай, январдилай инихъ районда коронавирусдин вири 127 дуьшуьш малум я, адакай тестикь хьанвай - 62 ва вирусдин пневмониядин – 65 дуьшуьш. Анжах са эхиримжи гьафтеда 27 кас (19 тестикь тир коронавирус кваз) больницадиз аватнава. ЦРБ-ДИН инфекциядин хиле кардик квай ковидгоспиталдин 20 койкадикай 16 дал юкьван заланвилин дережадин азарлуяр сагъарзава. Бязибур чна амбулаторно сагъарзаватӀа, парабур кӀвалера чпи чеб сагъарунал машгъул я. Им иллаки хаталу я, вучиз лагьайтӀа ахьтинбуру чеб лап кӀеве турдалай кьулухъ духтурар хабардар ийизва. Къенин йикъалди райбольницадиз вакцинадин 13998 доза атанва ва 11587 касдиз (ида чӀехи яшарин жемятдин 64,2 % тешкилзава) рапар янава ва 266 кас ревакцинация авунва. Алай вахтунда ЦРБ лазим тир вири дарманралдини таъмин я. Дикъет це: кӀвалера ОРВИ азардал гиман алаз авайбур аватӀани, абурун патахъай участковый духтурар вахтунда хабардарун лазим я. Районэгьлийрин амай паюнизни рапар ягъун патал чна къайгъударвал ийизва. И карда чаз райондин ва СП-РИН администрацийрин патай куьмек кӀанда. «Алай вахтунда чун Сovid-19 тӀугъвалдин вилик пад кьадай вакцинациядин жигьетдай республикада гуьгъуьна амайбурун дестедик акатзава. Им разивализ тежер гьал я. Гьавиляй чи вилик гъилевай вацран эхирдалди районэгьлийрин 75 % вакцинация авунин ва гьа са вахтунда коллективдин иммунитет хуьн патал ревакцинация активламишунин важиблу месэла ква», - таъкимарна райондин кьил Осман Магьмудовича. Эхирдай райондин регьберди алатай совещанидин тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишна, инал веревирд авур ва гьакӀ образованиедин идарайра штатар артух тавунин, школайрани абурун вилик квай майданра низам-къайда, сангигиена хуьнин, кул-кус цунин, хуьрера общественный хулер михьунин ва бязи маса месэлайрай СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз талукь тир цӀийи тапшуругъар гана, абуруз чпин къуллугърин везифайрив жавабдарвилелди эгечӀуниз эверна.
+(Вагъуф буба дидедиз хьайидалай инихъ 128 йис тамам хьуниз талукь яз)
+Т Iуьниз гзаф хийирлу я, хъсан иви арадал гъида, фалужди янавайла (иллаки чинин нерв), гзаф кӀвалахна, галатнавайла, куьмекда. Яхун, пи алачир дуркӀунар мягькемарда, бедендиз ацӀайвал (поправка) гуда. Кьулан тар тӀазвайлани, хъсан яз гьисабзава, гьакӀ жалгъаярни мягькемарда. Хурун органриз, къай фенвай жигерриз куьмекда. Хурмайринни дуьгуьдин гьалима (отвар) яхунвал квадарунин хъсан дарман я. Хурмаяр руфуниз залан я, ана яргъалди цӀрада, кӀев хьанвай чкаяр арадал гъида. Абур туьнт инсанриз, чими чкайра яшамиш жезвайбуруз, гьакӀ хурмаяр экъечӀ тийидай уьлквейрин агьалийриз зиян я. И емиш гзаф тӀуьнани виже къведач: чӀулав лекьина, цуьлезда кӀеви чкаяр арадал гъида, кьил, вилер тӀа жеда, сивин къенепад пфин жеда, яни аниз куьлуь тварар акъатда. И чӀуру нукьсанар анардин миже, пи, бадам ишлемишуналди, гьакӀни хурмаяр тӀуьрдалай гуьгъуьниз сивера чими яд экъуьруналди квадариз жеда. Хурмаяр гзаф тӀуьни туьнт инсанриз азарар арадал гъида. Къайи тӀебятдин ксариз хъсан я.
+Мамед АГЬМЕДОВ, Хуьруьгрин хуьруьн СОШ-ДИН директор,тарихдин илимрин кандидат
+Февралдин 15 даз советрин кьушунар Афгъанистандай ахкъ��дайдалай инихъ 33 йис тамам хьанва. 1979-йисуз и уьлкведиз советрин кьушунрин сергьятламишнавай десте рекье тунай. Идан мурад Афгъанистанда ислягьвал ва меслятвал хуьнин рекьяй чи аскерри интернациональный буржи тамамарун тир. И дяве 10 йисуз давам хьана. Чи аскерри чпин буржи намуслудаказ тамамарна. Дяведин йисара 15 агъзурдалай гзаф чи аскерар ва офицерар телеф хьана, 36 агъзурдал хирер хьана, 300 далай гзаф аскерар гел галачиз квахьна. Ахцегь райондай афгъан дяведа 40 касди иштиракна. Афгъанистанда кьиле фейи женгинин вакъиайриз маса жуьреда къимет гуниз килиг тавуна чи аскеррин игитвал Россиядин Армиядин тарихда лайихлу чин яз амукьнава. Адаз талукь яз Вирироссиядин ветеранрин «Женгинин стхавал» тӀвар алай общественный тешкилатдин Ахцегь райондин отделенидин руководитель Руслан Сулейманов Хуьруьгрин хуьруьн СОШ-ДИН директор – и цӀарарин автор Мамед Агьмедовахъ галаз гуьруьшмиш хьана. И лишанлу йикъан гьуьрметдай жавабдар къуллугъчийрин дестеди аскер-афгъанви, КьакӀарин хуьруьн агьали, «Яру гъед» ордендин сагьиб рагьметлу Нияз Велиеван сурун патав митинг кьиле тухвана. Серенжем Нияз Велиева кӀелай школадани давам хьана. Ам тешкилайбур Вирироссиядин ветеранрин «Женгинин стхавал» тӀвар алай общественный тешкилатдин Ахцегь райондин отделенидин руководитель Р.Сулейманов ва инин член Э.ТӀалибов тир. Кьиле тухвай серенжемда гьакӀ «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Р.Гьамзаева, Хуьруьгрин хуьруьн СОШ-ДИН директор тир и цӀарарин авторди, КьакӀарин хуьруьн Собранидин депутатар тир М.Аслалиева ва З.Велиева, аскер-афгъанви, КьакӀарин хуьруьн агьали И.Гьамидова, Нияз Велиеван хайи стха И.Велиева, Россиядин «Ахтынский» МО МВД-ДИН къуллугъчийри ва маса юлдашри иштиракна. КӀватӀ хьанвайбуру афгъан дяведай хтун тавунвай чи вири аскерар ва чи ватанэгьли Нияз Велиев рикӀел хуьнин лишан яз са декьикьада кисна акъвазна. Инал къейд авурвал, алай вахтунда кӀелзавай жегьилар дяведин иштиракчийрин игитвилин чешнейрал, Ватандин тарих чирунин кардал желбунин рекьяй абуруз ватанпересвилин тербия гунин важиблувал артух хьанва. Ингье гьа и мураддалди вири классра къейднавай тематикадай викторинаяр, классдин сятер кьиле тухузва. Алай йисан 22-февралдиз «Зарница» тӀвар алай военно-спортивный къугъун кьиле тухун фикирдиз къачунва. Чна гележегдани ватанпересвилин тербия гунин рекьяй кьиле тухузвай кӀвалах зайифардач.
+2021-йисан 30-декабрдиз «сельсовет Хрюгский» СП-ДИН депутатрин Собраниедин заседание кьиле фена. Анал агъадихъ галай месэлайриз килигна.1. 2022-йис патал «сельсовет Хрюгский» СП-ДИН бюджетдин гьакъиндай.2. 2021-йисан бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисаб.
+Заседанидал 2022-йис патал «сельсовет Хрюгский» СП-ДИН бюджет кьабулна. Бюджетдик кутунвай доходар:
+налограй къведай пулар – 628,7 Гьа жергедай яз:чилин налог – 319,3физический ксарин эменнидал вегьизвай налог – 93,8 НДФЛ – 62,0налогринбур тушир доходар – 153,6хуьрер хуьнин фонд – 3835,9 ВУС – 295,0
+Харжияр вири саналди – 4759,6 Заседанидал 2021-йис патал бюджет тамамарунин гьакъиндай гьахъ-гьисабдиз яб гана ва ам тестикьарна. Бюджетдик кутур доходар:
+(Рекъемар агъзур манатралди къалурнава)
+Европадин ва вири санал Западдин Россиядал ажугълувал ва гъезеблувал кьадарсузди, эйбежерди, гьахъсузди хьана са жуьредин сергьятрани амач. Эдеб ва регъуьвал квахьна, гьар са камуна тапарар ийиз, авачир тахсирар илитӀиз, чуьнуьх тийиз ам душман яз малумариз Россия дуьньядин общественностдин вилик изгойдиз (вич авай сергьятрай акъуднавай лайихсузди) элкъуьриз алахънава. Им къенин Европадин политикринни уьлквейрин регьберрин рикӀ алай ва кьилин сенят хьанва. Эгер таб ийизвай касдин мез лал, таб-буфтан кхьизвайдан вилер буьркьуь, яб акализ гьабурухъ инанмиш жезвайбурун чинар яру хьанайтӀа, эйбежер инсанар аквадай. Ихьтин аламатдин гьакъикъат, гьайиф, арадал текъвезвайвиляй Западдин элитади чпин чиркин кӀвалах давамарзава. Западдихъ Россиядиз авай адават къе арадал атанвайди туш. Глобальный ценностный конфликт (аксивилер) асирра давам жезва. Абуруз чи къурулушдин жуьре, чи дин, адетар-къайдаяр, яшайишдин шартӀар, чи алукӀун, къекъуьн, рахунар бегенмиш туш, гьа виш йисара датӀана чун тербияламишзава, гьикӀ яшамиш хьана кӀандатӀа къалурзава, чпелай чешне къачуниз эверзава. Чна чи идентичность дегиш тавурла, чпиз муьтӀуьгъ тахьайла, абур рази туш, ажугълу жезва, чун восточный варварар (вагьшибур) яз малумарзава. Къенин юкъузни са затӀни чи уьмуьрда, чи тарихда абуруз бегенмиш туш. Иллаки чи тарихди абуруз секинвал гузвач, ам кьилелай кӀвачерал дегишариз, масакӀа элкъуьриз, адан нетижайриз чпин жуьреда терсеба баянар гуз, чӀурукӀа къалуриз алахъунра ава. Абурун гьужумдик, гьуьжетрик Ватандин ЧӀехи дяве, адан нетижаяр ква. И карда абурухъ еке агалкьунарни ава. Западдин гзаф халкьариз, иллаки жегьилриз дяве башламишайди Германия ваъ, Советрин Союз тирди чирнава. Вири Европа фашизмдикай азад авурди, Германиядал гъалибвал къачурди, немсерин концлагеррай агъзурралди кьиникьиз акъуднавай военнопленныяр, есирвиле гьатнавай ислягь инсанар, аялар, дишегьлияр, кьуьзуьбур къутармишна азад хъувурди гуя Америкадин армия хьанва. Са делилдихъни, шагьидвилихъ, иштиракчийрин тестикьунрихъни абурун вилера къуват авач. Са карни инкар ийиз вугун тийизвай архивдин документарни Западдиз закон туш. Анжах чпин тестикьунар, фикирар абуруз виридалай винедай я. Дяведин вилик йисарин международный гьалар и мукьвара Россияди раиж авур архивный документри хъсандиз ачухзава. Европада вири дяведиз гьазур жезвай, ам, шаксуз, жедайдахъ вири инанмиш тир. Сталинавни вири информация гва. Советрин Союзди башламишнавай цӀийи перевооружение (цӀийи жуьредин яракьар арадал гъун ва гьасилун) куьтягь хьанвач, яни дяведиз бегьем гьазур туш. Уьлкведиз чарасуз вахт герек я, дяве жедайдини якъин чизвай. Гьавиляй ам яргъал авун патал алахъзава, амма гьа Европадин са уьлкведин патайни – гьа Гитлераз аксибурни кваз – къаршидиз къведай гьерекат авач. Акси яз, абур вири Гитлер Советрин Союздин къаршидиз ракъурунин къайгъудик ква. Британиядини Францияди Мюнхенский сговордал (меслятдал) Чехословакия немсерин гъиле твазва. Гитлеран дяведиз гьазурвилера сифтедилай эгечӀна Польшадин лидерри еке иштиракзава, абур Гитлеран вири планрихъ галаз разини я, шерикни, бязи крара гьа Германиядин планрилай абурун фикирар, теклифар инсафсузбур, хаталу ва зиянлубур тир. Чувудар вири Европадай акъудна Африкадиз куьчарун гьабурун теклиф тир. Са тӀимил хьайитӀани чи сергьятар хатасуз авун патал Сталина Польшадин Гьукуматдивай чи кьушунар чпин сергьятрилай Германиядин мукьув ачухун тӀалабайла, ихтияр гузвач ва лугьузва: «Советрин аскердин кӀвач Польшадин сергьятра жедач». Советрин Союздиз и чӀавуз анжах са мумкинвал – са рехъ амукьна. Гьа Германиядихъ вичихъ галаз икьрар кутӀун. Гьа икӀ, Молотованни Риббентропан къулар алай кьве уьлкведин меслятдин икьрар арадал къвезва. Им чарасуз кам тир, ида са тӀимил хьайитӀани Советрин Союздиз вахт гана. Гьа и чӀавуз Западный Европадин уьлквейри Гитлерахъ галаз авунвай меслятар, кутӀуннавай икьрар ва масабур садни рикӀел хкиз кӀанзавач, яни абур хьайиди туш. Анжах къе Россия тахсирлу ийиз эгечӀайла Европадин уьлквейрин лидеррин сивера ва вилера къекъвезвайди вири крара Советрин Союз тахсирлу ийизвай документ – гьа Молотованни Риббентропан икьрар хьанва. Ажайиб, чешне авачир кӀамай (ахмакь) кар ам я хьи, идахъ галаз Россиядин вичин гилан тупӀал тарихчияр, псевдолибералар, амай вири автофобар (хайи ватан дакӀанбур) рази я, гьа Европадин антисоветчикрихъ, уьлкведин душманрихъ галаз абуруни и гафар эзберзава. А икьрар анжах кьве уьлкведи сада-садал гьужумдач лагьанвайди ва маса садазни аксивал тийизвайди тиртӀани, садазни и кар я лугьуз, я хиве кьаз кӀанзавач. Абуруз кӀанзавайди анжах Сталиназ акси рахадай ва Советрин Союз тахсирлуди яз къалурдай багьна тир. Россия гзаф сирлу уьлкве я, ина жезвай бязи крарай кьил акъудун, къимет гун регьят туш, гьерекатра, рахунра, тестикьунра, вакъиайриз къимет гунра логика (закономерность) жагъурун четин кар жезва. Тарихдай чизва – асирра Европа Россиядиз акси я, гьамиша адаз зиянар гуз гьазур я, уьлкведин кьилел атай кьван дявеяр, абурукай лап заланбурни гьа Европади башламишнавай ва илитӀнавайбур я. Им тарих я. ЯтӀани россиявияр, иллаки адан яратмишунин интеллигенция, миллетдин элита (къара халкь квач), къенин девирдин либераларни кваз Европадал кьару я, гьанихъ вил гала, аниз куьч хьун мурад я. Гьавиляй пара чуьнуьхарнавай угърияр, ватан маса ганвай хаинар ва амай гьахьтинбурни гь��нихъ катзава, чебни гьуьрметдивди кьабулзава. Европадин политикадинни идеологиядин кьилин шартӀ – гьикьван катна атанвайда вичин уьлкведиз дерин ва хаталу зиян ганватӀа, гьакьван адаз кьакьан къимет гузва. Гьавиляй инай катнавай хейлинбурукай премийрин – гьа жергедай Нобелевскийни кваз – грантрин (пишкешрин) ва масабурун лауреатар, сагьибар жезва. Ахьтинбур пара ава, тӀварар кьазни кӀанзавач – лайихлу туш. Абурун арада бандитар ва маса криминальный личностар (ксар) тӀимил авач. ХХ асирдин эвелра яшамиш хьайи Россиядин ва Советрин машгьур шаир Александр Блока и кар хъсандиз кьатӀанва:
+Тарихдиз гьуьрмет авач чина, адан нетижайрикай менфят къачузвач, я тарих чиризни кӀанзавач. Къенин чи либеральный элитадиз уьлкведин тарихда я са хъсан кар, я акьуллу гьукумдар, я гьуьрметдиз лайихлу са лидер аваз чизвач. Удельный (кьилдин регионрин, шегьеррин) княжествояр санал кӀватӀна, агудна, шаркь патахъ галай мятежный (къал твазвай) сергьятар муьтӀуьгъарна, Россиядин гележегда зурба уьлкведин бине эцигай Иоанн Васильевич (Иван Грозный) абуруз анжах деспот, тиран, инсафсуз пачагь яз чизвай – адан девирдиз са кӀусни анализ гуз кӀанзавач, я фикирни ийизвач – тиран абуруз тиран я. Гьавиляй адаз памятник эцигдай фикир-меслят арадал атайла, вири акси я, ихтияр гузвач. Гьа са вахтунда уьлкве терг авур, маса гайи, халкь кесибвилени лукӀвиле тур Ельциназ зурба памятник – «Ельцин – Центр» туькӀуьрнава, вучиз лагьайтӀа ам чпикай сад тир. Россия державадин (гьа жергедай гьуьлеринни) дережадиз гъайи 1-Петр гьисаба авач – ада Питер шегьер эцигдайла гзаф инсанар инсафсуздаказ телефнава. Европа фашизмдикай къутармишай Сталин нубатдин жалатӀ я. Европади чпин игитриз къимет гузва, гьуьрметзава. Наполеон Франциядин милли игит я, Гитлераз Германияда ва маса уьлквейра майилвал ава. Италияда Муссолинидин тӀвар, адан девирдин хъсан крар ва гьалар гьамиша рикӀел хуьзва. Абурун девирда ва маса вахтара гунагьсуз тергнавай кьван инсанар Россияда са вядедани хьанвайди туш. Израилдин «Моссаддин» – разведкадин виликан кьил хьайи Яков Кедмиди Россияди вичин тарихдиз гузвай къиметдал, Западди ам чпиз кӀанивал къекъуьрунал ва дегишарунал рази хьунал гзаф тажубвалзава. Ада къейдзавайвал, чи къенин властди, тарихчийри ва амай пешекарри уьлкведин тарихдин фактариз (делилриз) са фикирни гузвач, къейдер цавай къачуз малумарзава, вакъиаяр дегишариз, чӀурукӀа баянар гуз чпин политический конъюнктурадиз (интересриз) муьтӀуьгъарзава. Идахъ яргъал физвай мурадар ава. Вири санал СССР-ДИН, Ватандин ЧӀехи дяведин, Октябрский революциядин тарих ва гьадалай вилик вахтни дегишна, чӀурна, терсеба ва бафтандал бинеламишна къалурунихъ еке метлеб ава. ЧӀурнавай тарихди Россиядин халкьарин милли къанажагъ зайифарзава, вучиз лагьайтӀа абуруз чпин тарих анжах лагеррикай, кьиникьрикай, гьахъсузвилерикай, законриз кӀур гуникай ибарат яз чирзава. Гьа ихьтин мурад-метлебдал абур тарихдин зурба личностриз (инсанриз) къимет гуз алахънава. Гьикьван пис къалурайтӀа, гьакьван хъсан я. Абуру кьатӀанва ва лугьузва: къенин йикъалди вири дуьньяда Сталинград шегьер чизва, адан тарихни галаз. Гьи уьлкведа гила Сталинград авач? Анжах Россияда! Гьи уьлкведа Сталинан тӀварни кьацӀурна тарихдайни кваз акъудиз, тергиз алахънава? Россияда! Армиядин жергейрани кичӀевиляй яни, регъуьвиляй яни ам саданни рикӀел алач. Дяведикай рахазва, гъалибвилиз талукь парадар тухузва. Сталин къадагъада ава. Аялриз дяведикай вуч чирзава, нин чешнеяр раижзава? Къе уьлкведин школайра аялриз тарихдин тарсар 90 % тапаррикай, фитнейрикай, буфтанрикай ибарат Солженицына меслятнавай ва теклифнавай ктабрай тухузва. Халкьдикай, уьлкведикай, гьа дяведикай абуруз вуч чирзава? Анжах Сталинан террордикай; мад уьлкве патал Сталина са карни авуначни? Солженицын гьа сифтедилай системадин (къурулушдин) душман тир. Писатель Александр Проханова лагьайвал, Солженицын чи уьлкве мичӀи лагеррикай ибарат къамат авай уьлкве яз дуьньядиз малумарай кас я. Са экуь затӀни адаз ватандай акунач, вучиз лагьайтӀа душмандин вилерай килигзавай. Гьавиляй США-ДИ адаз еке къимет гузва – Нобелевский премия, чпин гражданвал ва США-ДА кӀвалер – лайихлу къимет хьана. Гьавиляй чи тарих анжах террордикай ибарат я, гьа икӀ аялризни чирзава. Гьа виридан сивера авай террордиз, адан бинедиз анализ гайи, ам чириз алахъай са касни авани? Гьикьван инсанар гьакъикъатда телеф хьанватӀа, гьахълудаказ, гъалатӀ яз, закондалди, законсуздаказ садазни я чизвач, я чиризни кӀанзавач. Н.Хрущева реабилитация башламишзава. Ам гьикӀ кьиле тухванатӀа низ чизва? Пландал! Гьахъсуздаказ террордик акатайбурухъ галаз амай вири – бандитар, шпионар, къанлуяр, диверсантар ва гьакӀ масабурни – вири реабилитациядик кутунва. Абур вири къурбандрик кутуна террордин кьадар – сергьятар гегьеншарнава. Им ийида лагьана авунвай кар я. СССР-ДИН вири тарих лагеррикай ибарат хьана.
+Эхиримжи гьафтеда чи районда инсанрик covid-19 акатай 19, вирусдин пневмония акатай 8 дуьшуьш хьанва. Эгер виликан гьафтедин делилрив гекъигун хьайитӀа, исятда чина чпик коронавирус акатнавайбурун кьадар 3,8 процентдин артух хьанва. Коронавирус квани квачни чирун патал йисан эвелдилай эгечӀна 5707 кас ахтармишнава (3834 ПЦР, 1873 экспресс диагностика). Чи районда цӀийи коронавирусдин инфекциядиз акси вакцинация участокдин духтур-терапевт Саният Мусаевна Урдухановадин гуьзчивилик кваз кьиле тухузва. Алай вахтунда ЦРБ-ДИН ковиддин госпиталда авай 20 койкадикай 16 дал азарлуяр ала. Ида 80 % тешкилзава. Эхиримжи йикъаралди чиниз чӀехи яшда авай инсанар патал вакцинадин 13928 доза ва аялар патал 20 доза атанва. Вири саналди чпиз раб ягъун лазим тир 18042 касдикай 11587 касдиз вакцинадин сифте компонент, 9813 касдиз вакцинайрин вири жуьреяр янава. Агьалияр хаталу и азардикай хуьн патал 1778 касдиз «Спутник лайт» янава, 276 кас ревакцинация авунва, 2341 доза вакцина ама.
+Бажарагълу алим, критик, литературовед ва драматург Гьажибег Гьажибегов чи арадай яратмишунри цуьк ахъайнавай чӀавуз акъатнатӀани, ада лезгийрин милли культурада дерин гел туна. Лезгийрин литературный чӀал хкягъун, вичин хайи халкьдиз ва табасаранриз цӀийи кхьинар яратмишун, печатдин органар кардик кутун, халкьдин сивин яратмишунар ва къадим вахтарин эдебиятдин ирс кӀватӀ хъувун, Етим Эминанни СтӀал Сулейманан уьмуьр ва яратмишунар ахтармишун, абурун жавагьирар хьтин эсерар къайдада туна печатдиз акъудун, лезгийрин журналистика арадал гъун – ибур вири Гьажибег Гьажибегован гьуьрметлу тӀварунихъ галаз алакъалу я. ЧӀехи алимди лезги чӀалай ва литературадай школа патал хейлин учебникар, хрестоматияр кхьенай. Ам гьакӀ лезги театрди эцигай ва кьилди ктабар яз чапдай акъатай кьве тамашадин авторни хьанай. Гьажибег Гьажибегов 1902- йисуз Ахцегьа фяле Агьмедханан хизанда дидедиз хьана. Бубади Бакуда фялевал ийиз кьил хуьзвай. Бубадин эрзиман мурад хцив кӀелиз тун тир. МУКЬВА-КЬИЛИЙРИН куьмекдалди Агьмедхана Гьажибег урус чӀалан тарсар гузвай хуьруьн мектебдиз ракъурнай. 1912-1917-йисара ада мектебда кӀелнай, амма вабадин азардик дидени буба кечмиш хьун себеб яз Гьажибег тарсар туна, гъвечӀи стхани галаз батраквал авуниз мажбур хьанай. Дагъустанда Советрин гьукум тестикь хьайидалай гуьгъуьниз Гь. Гьажибегова сифтедай Темир-Хан-Шурада агитаторвилин курсара, гуьгъуьнлай Москвада коммунистический университетда кӀелна. Москвада студент тир йисара Гьажибег Гьажибегова гьана кӀелзавай лезги студентрин краеведческий кружок тешкилнай. Кружокдин членрин кьилин везифа лезги эдебиятдин ва сивин яратмишунрин ирс кӀватӀ хъувун, чи халкьдиз цӀийи элифар (кӀел-кхьин) арадал гъун, чпихъ яратмишдай алакьунар авай ксар малумар хъувун тир. Кружокдин членри 1927-йисуз «Лезги шаиррин чӀалар» тӀвар алай ктаб Москвада араб гьарфаралди лезги чӀалалди акъуднай. Ана Етим Эминан, СтӀал Сулейманан ва Кьасумхуьрелай тир Гьажид хва Султанан чӀалар чапнавай. Гьа йисуз Гьажибег Гьажибегов и ктабни гваз лезги хуьрера (Кьасумхуьр, Агъа-СтӀалар, Гъетягъар, Цмур ва масабур) къекъвена. Студент ва аспирант тир йисара Гьажибега «чӀалан месэладани» активнидаказ иштиракна. Малум тирвал, 20-йисара Дагъустанда чӀалан жигьетдай (школада дидед чӀалал кӀелун лазим яни, туьрк чӀалалди лугьуз) яргъалди гьуьжетар кьиле фенай. «Дидед чӀалан куьмекдалди чун дуьньядин халкьарин культурайрихъ галаз таниш жеда», — кхьенай жегьил алимди. Гьажибег Гьажибегова и важиблу месэла «Красный Дагестан» газетдиз акъатай са жерге макъалайра мад ва мад сеферда къарагъарнай. «Лезги чӀалалди кӀел-кхьин арадал гъун 200 агъзур касдилай гзаф авай лезги агьалийриз чпин фикирар ачухарунин карда гьава хьиз чарасуз я» — кхьенай 1928-йисан 26-январдиз «Красный Дагестан» газетдиз акъатай вичин «Лезги чӀалалди элифар теснифун» макъалада Гь. ГЬАЖИБЕГОВА.1926-ЙИСУЗ агалкьунралди университет акьалтӀарай Гьажибег Гьажибегов филологиядин илимдай РагъэкъечӀдай патан халкьарин илимдинни ахтармишунрин институтдиз аспирантвиле ракъурнай. Ина ам филологиядин илимдал дериндай машгъул хьана, лезги чӀал ахтармишна, филологиядин илимдай кандидатвилин тӀвар къачуна, ватандиз хтана. Им 1928-йис тир. Гь. Гьажибегов Дагъустандин Гьукуматди тешкилай сад лагьай лезги газетдин («ЦӀийи дуьнья», 1928-йисан 21-июль) редакторвиле тайинарна. Журналиствилин кӀвалахдихъ галаз санал бажарагълу алимди чи шаиррин ктабар, уртах кӀватӀалар чапдай акъудунин карни давамарна. ИкӀ, Гьажибег Гьажибегова 1928-йисуз Етим Эминан сифте кӀватӀал «Хкягъай чӀалар», 1929-йисуз лезги шаиррин ктаб «Сифте къадамар», 1934-йисуз «Лезги эдебиятдин кӀватӀал» ва маса ктабар сифте гафни баянар галаз акъуднай. Ада гьакӀни цӀийиз тешкилай «Яру гъед», «Коммунист маариф» тӀварар алай литературадинни художественный журналрин редакторвални авунай.1931-йисалай башламишна Гь. Гьажибегова Дагъустандин илимдинни ахтармишунрин институтда дагъви чӀаларин сектордин заведующийвиле, гуьгъуьнлай институтдин директордин заместителвиле кӀвалахнай. 30-йисара Гьажибег Гьажибегова кхьей лезги чӀалан грамматикадин ктабрай, эдебиятдин хрестоматийрай шумудни са несилди тарсар чирнай. Абурун арадай дидед чӀалакай тамам чирвилер авай писателар, шаирар, журналистар, алимар акъатнай. Гьажибег Гьажибегова драматургиядикни вичин пай кутунай. Адан «Адетдин къармахра» (1928йис), «Колхоз» 1931-йис) пьесаяр тамашачийри еке гьевесдивди кьабулнай. Гьажибег Гьажибегован рикӀ алай шаиррикай сад Етим Эмин тир. ЧӀехи шаирдикай сифте ктаб акъудайди, адан уьмуьрдикай ва яратмишунрикай сифте гаф лагьайдини Гь. Гьажибегов я. «Красный Дагестан» газетда урус чӀалал алимди «Шаир Мегьамед Эмин» тӀвар алаз маналу макъала кхьенай, ада Етим Эминаз «Лезги литературадин буба» лагьана гьахълу къимет ганай («Красный Дагестан» газет, 24-январь, 1928йис). Етим Эминан яратмишунар хьиз, Гьажибег Гьажибеговаз СтӀал Сулейманан поэзияни гзаф кӀандай. Адаз «ХХ асирдин Гомер» мукьувай чидай ва адахъ галаз хейлин йисара санал кӀвалахнай. Гьеле университетдин студент тирла Гьажибег Гьажибегов СтӀал Сулейманахъ галаз таниш хьанай. Яшарин жигьетдай еке тафаватлувал авайтӀани, абур халисан дустар тир. Гьажибег Гьажибегова СтӀал Сулейманан уьмуьрдикай ва яратмишунрикай кьилдин ктаб кхьидай ният аваз, адан ацукьункъарагъуникай, теснифай эсеррикай ва абурун тарихдикай гзаф къиметлу малуматар кӀватӀнай, «Красный Дагестан» ва «ЦӀийи дуьнья» газетриз са жерге макъалаяр акъуднай.1927-йисан 21-августдиз «Красный Дагестан» газетдиз шаирдикай, адан уьмуьрдикай ва яратмишунрикай лагьанвай сифте гаф акъатна. Гьажибег Гьажибегова СтӀал Сулейманан яратмишунрин месэлаяр илимдин шегьре рекьелни гъана. Гьажибег Гьажибеговавай вичин вилик эцигай гзаф месэлаяр, гьабурукай яз Етим Эминакай ва СтӀал Сулейманакай кьилдин ктабар кхьин, лезгийрин виликан девирдин ва алай аямдин эдебиятдикай тамам ахтармишунар яратмишун кьилиз акъудиз хьанач. Себеб 1937-йисан вакъиаяр тир. Дагъустандиз «цӀаяр аватай» гьа йисуз Гьажибег Гьажибегов гьич са тахсирни квачиз «халкьдин душман» я лагьана дустагъна, суддуван тавуна суьргуьндиз ракъурна. 1941-йисуз ам лагердин эх тежедай зулумдин шартӀар себеб яз Коми АССР-ДА кечмиш хьана. 1956-йисуз Гьажибег Гьажибегов реабилитациядик акатна, адан багьа тӀвар, адан яратмишунрин ирс халкьдин арадиз хтана. Лезгийрин ва Дагъустандин литературно-художественный критикадин, драматургиядин, дагъви халкьарин чӀалар ахтармишдай илимдин бине эцигайбурукай сад хьайи Гьажибег Гьажибегова чи халкьдин руьгьдин хазинада дерин гел туна ва дагъвийрин меденият зарбдиз вилик тухудай къулай шартӀар яратмишна.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Виликрай Алпанистанда гьахъ гвай са пачагь хьана. Инсанвилин адан хъсан къилихрин арада ихьтин са нукьсанни авай: «Залай пара гьахъ гвай, жумарт, инсан вилаятда авач» – лугьуз, ада мукьвал-мукьвал вичин тарифдай, иллаки са кар рикӀиз кӀанивал туькӀвейла ва я чехир хъвана кефли тирла.– Ви тариф къуй масабуру авурай, пачагь вун сагърай! Белки, гьакъикъатдани, валайни гьахъ гвай, жумарт инсан ава жеди, – эхирни игьтиятлувал квадарна лугьун хьана адаз везирдивай са межлисдал.– Виридан вилик зи чина акъвазна, икӀ лугьудай жуьрэт ваз хьана ман?! – зарафатсуз хъел атана адаз. – Вуж я ахьтинди, лагь, жагъура?– Месела, флан дагълух хуьре авай са жегьил, – вичин виликан хъсан са сухтадин тӀвар кьада везирди.– Нагагь ви гафарай таб акъатайтӀа, чир хьухь, за вун асмишда, – лагьана, пачагьди и кар садалдини ихтибар тавуна, вичи ахтармишун кьетӀда. Пакад йикъан экуьнахъ адетдин инсандин парталар алукӀна, рекье гьатда пачагь а касдин кьилив, мугьманвилиз. Йифен геж вахтунда агакьда ам и яргъал хуьруьв ва къерехдив гвай адан кӀвалин ачух рак гатада. Вун вуж я лагьана гьич хабарни кьун тавуна, пара хушдаказ кьабулда ина йифен мугьман. Къарагъарда месикай паб-аял, демекдиз фена тукӀвада верчерихъ галай-галачир са кӀек ва ийиз тада папав ам кьилел алай АШ.«ИМ вуч хъсан яракь тушни», – цлакай куьрсарнавай гапур гъиле кьуна лугьуда ада суьгьбетрин арада. КӀвалин иесиди и ихтилат, гуя вичиз ван тахьайдай кьурла, пачагьди хъел кваз «ухайш, зи меслятчи везирдин нехир хтана» лугьуда рикӀяй. Хъсан тӀуьн-хъун гайидалай кьулухъ ада мугьман цӀун кӀвале кавалдик къаткурда, чеб-хизан цӀай авачир мекьи кӀвале ксуда. Экуьнахъни рикӀ кьадай тӀуьн гана (ширин чай, фуни ниси ва хкатна са мугьман атайтӀа лагьана тунвай виртни чӀем), гишин тахьун патал рекьизни фу-къафун кухтуна, гьуьрметдивди рекье хутада. «Яргъал рекьиз яхдиз физ четинни я хаталуни. Дагъдин вири жигъирар чидай и зи балкӀанди вун сагъ-саламатдиз чкадив агакьарда», – гафаралди ам балкӀандал акьадарда. Сагърай лагьана, пачагь рекье гьат хъийида. Рекье гьалтай и хуьруьнви са агъсакъалдивай хабар кьуна малум хьайивал, йифиз вич мугьман хьайи кӀвалин иеси гзаф аялар авай кесиб хизандин кьил я. Вичин хизанни ада рагьметлу бубадилай ирс яз амукьай са балкӀандин куьмекдалди гьидаз-гьадаз цан цаз ва майишатдин маса кӀвалахар ийиз хуьзва. Са булахдив ацукьна фу тӀуьн патал ял ядай чкадал суфрадикай сенфиз вичиз бегенмиш хьайи гапурни хкатна акурла, пачагь мадни пара тажуб хьана. Разивилелди кӀвализ хтана, ада рикӀин чӀехи мергьяматлувал къалуруналди вичин везирдиз «Багъишламиша, вун гьахъ тир» лагьана. Бубадилай атай багьа аманатар тир балкӀанни гапур вахкунай (балкӀандин гьебейрин хилер къизилдин пуларивни багьа савкьатрив ацӀурнавай) ва мугьман кьабулунин дагъви адетар хуьнай сагърай лугьун патал а жегьил итимдин кьилив везир ракъурна. Ахьтин зурба кас вичин патав хьун патал адаз хсуси къеледа чӀехи къуллугъ теклифна, амма ада мергьяматлувилелди ваъ лагьана.
+• Тунис Кеферпатан Африкадин виридалайни гъвечӀи уьлкве я. Меркездин тӀварни Тунис я.• И уьлкведин кьиблепатан мулкар Сахара къумлухдик акатзава.• Тунисда 11 миллиондилай гзаф инсанар яшамиш жезва.• Тунисдин агьалийрин 97 процент арабар я. Государстводин кьилин чӀални араб чӀал я.• Тунисдин мулкарин умуми майданди 163610 квадратный километр кьазва.• Исламдин памятникрин арада, Меккадилай, Мединадилай ва Иерусалимдилай алатайла, Тунисдин Кайруан шегьерди кьуд лагьай чка кьазва.• Бязи чешмейри тестикьарзавайвал, ирид сеферда пак Кайруан шегьердиз фейила, Меккадиз зияратдиз фейи гьисаб жезва.• Персиядинбурулайни Китайдинбурулай алатайла, Кайруандин гамар къиметлувилин жигьет-дай дуьньяда пуд лагьай чкадал ала.• Гатун береда Тунисда кӀвалахдин вахт сятдин 7 даз башламиш жезва, нисинин 2 даз акьалтӀзава. Им дурум гуз тежедай хьтин зегьем хьунихъ галаз алакъалу я.• Хаммамет шегьер Тунисда туриствилин еке курорт яз гьисабзава, 1960-йисалай аниз вири Европадай ял ягъун патал инсанар физва.• Агьалийрин кьадардал гьалтайла и уьлкве дуьньяда 82 лагьай, мулкарал гьалтайла 91 лагьай чкадал ала.• Эгер улакь гьалзавайди дишегьли ятӀа, Тунисдин полициядин къуллугъчийриз рекьерин гьерекатдин къайдаяр чӀурай дуьшуьшра машин акъвазардай ихтияр авач.• Уьлкведин агьалийрин арада виридалайни гзаф машгьур спортдин жуьре футбол я.• Тунисдин мулкарал 2 агъзур йис кьван “яшар” хьанвай зейтундин тарар экъечӀзава.
+ООН-ДИН ва ЮНЕСКО-ДИН къаюмвилик кваз гьар йисуз, 21-февралдиз, дуьньяда Халкь��рин арадин дидед чӀаларин Югъ къейдзава. Квахьзавай гъвечӀи халкьарин чӀалар, меденият хуьнин ва вилик тухунин мураддалди 1999-йисан ноябрдиз ЮНЕСКО-ДИН Генеральный конференциядин 30-сессиядин къарардал тестикьарай и сувар, ингье 9 йис я, Сулейман-Стальский районда чӀалан конференциядин къайдада кьиле тухузва. Адан тешкилатчияр райадминистрациядин руководство, ДГУ-ДИН филологиядин факультетдин чӀаларин кафедра ва Имам Яралиеван мергьяматлувилин «Умуд» фонд я. ИкӀ, гъилевай йисан 19-февралдиз Кьасумхуьре, Ибадуллагь Тагьирован тӀварунихъ галай культурадин Дворецдин чӀехи залда, нубатдин сеферда яз лезги чӀалан пешекарар, устадар, муаллимар илимдинни тежрибадин IХ конференциядиз кӀватӀ хьана. Къазанфар Зульфикъарован лезгийрин сифте азбукадин - «Лезгийрин абжуз» - 150 йисан юбилейдин лишандик кваз ам «Лезгийрин кхьинар. Адан эвел кьил-чешмеяр ва вилик фин» темадай хъсан тешкиллувал аваз кьиле фена. Конференциядин кӀвалахда Сулейман-Стальский райондин регьбер Нариман АбдулмутӀалибова, РД-ДИН милли политикадин ва диндин крарин рекьяй министр Энрик Муслимова, машгьур публицист, тарихдин илимрин кандидат, РФДИН культурадин лайихлу работник Ризван Ризванова, Сулейман-Стальский райондин культурадин Управленидин начальник, Дагъустандин халкьдин шаир Майрудин Бабаханова, «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова, Дербент шегьердин педколлеждин директор Шарафудин Саидова, шаир ва журналист Владик Батманова (трибунадихъай абуру чпин фикирарни лагьана), гьакӀ Кьиблепатан Дагъустандин районрай лезги чӀалан муаллимри, культурадин хилен ва яратмишунин интеллигенциядин векилри ва дидед чӀалан къадир авай ксари иштиракна. Мугьманар тебрикунин, конфе-ренциядин иштиракчийриз дидед чӀалан сувар мубаракунин ва дидед чӀал хуьнин макьсаддикай гаф рахуналди, мярекат райондин кьил Нариман АбдулмутӀалибова ачухна ва кьиле тухвана. «Дуьньяда гьар са вацра 2-3 чӀал квахьзава. Къе чун чи чӀал хуьн, ам авай гьалдиз килигун, чирун ва вилик тухун патал гьялна кӀанзавай месэлаяр тайинарун патал кӀватӀ хьанва. Асиррин деринрай атана, къе чав агакьнавай лезги чӀал, халкь чна куь куьмекдалди эбеди ийида…»,- кьилди къачуртӀа, лагьана ада. «Лезгийрин сифте азбука. Ам арадал атунин тарих, къурулуш ва мана-метлеб» темадай итижлу чӀехи доклад Сулейман-Стальский райондин культурадин Управленидин начальник Майрудин Бабаханова авуна. Конференциядал гьакӀ Мегьарамдхуьруьн райондин УО-ДИН начальник Алаудин Саидов, шаир Сажидин Саидгьасанов, журналист Абидин Камилов, «Лезги газетдин» кьилин редактордин заместитель Куьрогъли Ферзалиев, Къазанфар Зульфикъарован неве Ибадуллагь Къазанфаров, Ахцегь райондин культурадин Управленидин начальникдин заместитель, шаир Сулейман Сулейманов ва пара масабур рахана. Конференциядин сергьятраваз Сулейман-Стальский райондин лап хъсан са жерге муаллимризни аялриз Гьуьрметдин грамотаяр, рикӀел аламукьдай пишкешарни пулдин премияр гана. Къейдин, И.М.Яралиеван «Умуд» фондуни чӀалан конференциядин метлебдиз 300 агъзур манат пул чара авунвай. Метлеблу шад мярекат райондин гьевескар артистринни, аялрин яратмишунин КӀвалин коллектив-дин концерт гуналди ва мугьманар къунагъламишуналди давам хьана. Лезги чӀал хуьнин чӀехи конференция тешкилуник иллаки чпин еке пай кутур «СУЛЕЙМАНСТАЛЬСКИЙ район» МР-ДИН кьил Н.Ш.АбдулмутӀалибоваз, райондин культурадин Управленидин начальник, Дагъустандин халкьдин шаир М.Б. Бабахановаз, зурба ватанперес, общественный деятель, мергьяматлувилин «Умуд» фондунин председатель И.М.Яралиеваз конференциядин иштиракчийри «Сагърай!» малумарна. ЧӀалан конференциядикай малумат чаз
+эверуналди кхьенвай жуван фикирралди алава хъийиз кӀанзава. ЧӀал ава – халкь ава, чӀал авач – халкь авач. ЧӀал миллет хуьзвай къалханни я, турни, - лугьуда лезги мисалда. Шаксуз, халкьдикай халкь ийизвайди адан чӀал я, хайи дидедин чӀал. Инсандиз вичин дидед чӀал чир тахьун айиб я, адан бедбахтвал я, амма чӀал кваз такьун, чириз кӀан тахьун – халкьдиз хаинкарвал. «Халкьдин эбедивал адан чӀала ава», («Бессмертие народа
+18-февралдиз райондин депутатрин Собранидин нубатдин заседанидал чи машгьур ватанэгьли, республикадин дагъви дишегьлийрин арада медицинадин рекьяй сифте алим Къемер Палчаевадин-Адыгуьзеловадин тӀвар эбеди авунин, яни Ахцегь ЦРБ гьадан тӀварунихъ ягъунин къарар акъудна. 30 йисалайни артух девирда Бакуда вилерин азаррин рекьяй илимдинни ахтармишунрин институтдин директордин заместителвиле кӀвалахай бажарагълу ахцегьвиди 1952-йисуз агалкьунралди кандидатвилин ва ирид йисалай докторвилин дережаяр хвена.
+Чи ватанэгьли Камила Султанагьмедовна Гьамзатова «Дагъустан» РГВК-ДИН (республикадин государственный вещательный компания) руководителдин къуллугъдал тайинарнава. РД-ДИН информатизациядин, алакъадин ва массовый коммуникацийрин Министерстводин пресскъуллугъдин делилралди, Камила Гьамзатова 2018-йисан ноябрдилай «Дербентские новости» информцентр» тӀвар алай муниципальный автономный идарадин кьиле акъвазнавай. Виликдай ада республикадин Кьилин ва Гьукуматдин администрациядин пресс-къуллугъда, Халкьдин Собранидин информационно-аналитический отделда, гьакӀни халкьарин арадин «Махачкъала» аэропортунин пресс-къуллугъда кӀвалахзавай. Къейдин, Елена Тагьирова «Дагъустан» РГВК-ДИН кьиле 2016-йисан майдилай авай. Камила Гьамзатовадиз цӀийи къуллугъ «Ахцегь район» МР-ДИН кьил Осман Абдулкеримова мубаракна. – За гьисабзавайвал, цӀийи къуллугъдал тайинарун куьне медиа пространство вилик тухунин карда са мураддихъ рекье тунвай зегьмет чӀугунин ва виниз тир пешекарвилин нетижа я. За куь агалкьунрал рикӀин сидкьидай шадвалзава. Инанмиш я хьи, ��егиональный телевидениедихъ лайихлу руководитель хьанва. Ахцегь райондин вири агьалийрин тӀварунихъай за квез цӀийи къуллугъ мубаракзава. За куьн гележегдани яратмишунин жигьетдай вилик финик умуд кутазва, – къейдна ада. «А хцегь район» МР-ДИН администрацияда ГАЗЕЛЬ Next маркадин цӀийи машинрикай куьлегар вахкунин серенжем кьиле фена. Абур муниципалитетди «Хуьрерин территорияр вири патарихъай вилик тухун» федеральный программадай къачуна. РикӀел хкин, Ахцегь район Россиядин Федерациядин хуьруьн майишатдин Министерстводин къейднавай программада иштиракзавай региональный кьве муниципалитетдикай сад я. Ахцегь районда и программадай девирдин истемишунрив кьур спорткомплексдин ва аялрин бахчадин эцигунар кьиле физва. Райондин Центральный больницади мобильный ФАП къачунва. Алай йисуз гьакӀ райцентрда 120 чкадин школадин эцигунарни кьиле тухудайвал я. Райондин руководстводин къарардалди транспортдин такьатар Ахцегьрин 1-нумрадин СОШ-ДИВ ва Гъаниеван тӀварунихъ галай 1-нумрадин ДЮСШ-ДИВ вахканва. «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместиделдин гъиляй аялар патал автобусрин куьлегар Ахцегьрин 1-нумрадин СОШ-ДИН директор Сафинат Мамаевади ва спортшколадин директор Марсель Гьажиева къачуна. Вадим Агъасиева руководителриз цӀийи машинар мубаракна ва абур менфятлудаказ, къулайдаказ ва саламатдаказ ишлемишун вичин мурад тирди лагьана. «Къе спорт вилик финин шартӀара, юлдашвилин гуьришмишвилерин кьадар артух хьунихъ галаз алакъалу яз спортсменар патал машиндихъ садрани тахьай хьтин игьтияж ава. ЦӀийи машин къачун куьн патал важиблу я. И карди спортдин рекьяй гележег авай жегьилар вилик финин асул месэла гьялуниз куьмекда. Чна райондин руководстводиз дикъетдай чухсагъул лугьузва»,-къейдна М.Гьажиева.
+(лезги чӀалан конференциядай)
+– в его языке»), - лагьанва Чингиз Айтматова. ТӀебии кар я, къадим девиррилай кьулухъ гьар са халкь вичин чӀал, вичиз хас тир лишанар, кьетӀенвилер, адетар, яни халкь вичи-вич хуьз алахънава. Вучиз лагьайтӀа, халкьдин вири кьетӀенвилер чӀала, чӀалан генетикадин «кодда» авайди ада гьиссзава. Гьакъикъатдани, чӀала халкьдин тарихдин ва культурадин девлет хуьзва. Чалай жуван чӀал хуьз ва ам къведай несилривни агакьариз алакьайтӀа, чун халкь эбеди ийизвай халис ватанпересар я. Чпин чӀалар хуьз тахьай пара халкьар чилелай квахьна ва исятдани квахьзава. Хуьзвани чна чи чӀал лазим тир къайдада хъсандиз лагьайтӀа, ваъ. КӀвалелай, (аялар кисун патал сятералди урус мультикриз килигиз телевизордин вилик ацукьарзава), вири мярекатар урусдалди тир садикдилай, сифтегьан классрин тарсарни урус чӀалалди тухузвай школадилай башламишна, чна чи аялриз гъвечӀизамаз гужуналди урус чӀал акъудзава. Гьатта хуьруьн чкадани «акьалтӀай медени» дидебубаяр хизанда чпин аялрихъ галаз, гуя абуруз школадин программа чириз регьят жеда лугьуз, урус чӀалал рахазва. «КӀЕЛИЗ-КХЬИЗ четин, хуьруьн сергьятрай акъатайла саки лазим амачир лезги чӀалакай вучда?» лугьурбурни ава. Эхиримжи вахтунда, гьайиф хьи, дидед чӀалан гъавурда гьатиз, рахаз тежезвай ва я урус, азербайжан гафар какахьна рахазватӀани, кӀелиз-кхьиз тежезвай лезгияр пара жезва. Им чи чӀал квахьунин къурхулувилик квайди тестикьарзавайвилин делил я. Хайи чӀал чна садани я хкязавач, я маса къачузвач. Ам диде-буба, багърияр, ватан хьиз, кьисмет я. Дидедин ивидихъ, некӀедихъ, лайлайдихъ галаз аялдиз къвезва. Алай вахтунда баладиз нек тахгузвай, кьепӀинин кьилихъ ацукьна лайлай ягъ тийизвай дидеяр туьретмиш жезвайвиляй ятӀа, белки, чи аялриз лезгидалди рахаз, кхьиз чир тахьун. Гьелбетда, инсандиз гьикьван гзаф чӀалар чир хьайитӀа, гьакьван хъсан я. Инсандиз шумуд чӀал чизватӀа, ам гьакьван сеферда инсан я лугьур камаллу ихтилат ава. Чи уьлкведа государственный ва халкьарин арадин алакъадинди тир урус чӀал чир хьун чна, шаксуз, тебрикзава. Разивилелди лугьун, ам чин тийдай лезги саки авач. Гьа са вахтунда дидед чӀални хвена кӀанда эхир. Лезги халкь кьве патал, кьилди кьве уьлкеведиз пайна, лезги чӀал азербайжан ва урус чӀаларин таъсирдик харчи жез цӀразвай шартӀара жуван дидед чӀал квадар тавун чи гьар садан намусдин кар, буржи хьун герек я. Чи шартӀара аялдиз дидед чӀал чир хьун-тахьун асул гьисабдай диде-бубадилай, иллаки дидедилай аслу я. «ЧӀал дидеди, кӀвал бубади хуьзва» мисал бинелуди я. Хизанда лезги чӀалал рахазвай, гъвечӀи чӀавалай япара лезги шииррин, милли мани-макьамдин ван гьатзавай, столдал лезги газет-журнал алаз аквазвай аялдиз дидед чӀал чир жеда ва къадирни жеда адаз хайи халкьдин, чилин. Дидед чӀалаз ва чӀал хуьзвай устадриз – шаирриз, писателриз, мухбирриз гьуьрметни гьахьтин хизанда жеда. Эхирдай заз аялрин диде-бубайрихъ элкъвена тавакъу ийиз кӀанзава: гьуьрметлубур, чи чӀалан, халкьдин гележег куь гъилевайди аннамишна хьиз, аялриз дидед чӀал чира, урус чӀал адаз чун галачизни чир жеда. Лезги халкьдин милливал, бинеяр квадармир.
+Райондин хуьрерин гзаф чкайра дар куьчеяр, куьгьне «магьалар», сихдаказ эцигнавай кӀвалер себеб яз контейнеррин майданар тадаракламишун патал чилин участокар тахьуниз килигна райондин УЖКХ-ДИ контейнеррин майданар авачир чкайрай коммунальный кӀеви амукьаяр (ТКО) чувалра аваз хутахунин къарар кьабулнава. Адан бинедаллаз ва агьалийриз ТКО кӀватӀунин рекьяй къуллугъар кьилиз акъудунин, абурай абонентвилин гьакъи къачунин мурадралди райондин УЖКХ-ДИ зирзибил тухунин рекьяй автомашин кардик кутунва (зирзибил тухузвай авай машинрилай гъейри). Зирзибил кӀватӀунин маршрутар ва кӀеви коммунальный амукьаяр (ТКО) тухунин график идарадин сайтда ава.
+Дагъустанда саки 900 километрдин мензилда газопровод туькӀуьрун патал «Газпромди» 13 миллиард манатдилай гзаф пул чара ийида. Дагъустан газламишунин ��рограмма туькӀуьрнава ва адал чи республикадин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликова ва «Газпромдин» Правленидин регьбер Сергей Миллера къулар чӀугунва. Гележегда Дагъустандин 23 райондин 190 хуьр газламишун фикирдиз къачунва. Гила кьакьан дагълух Агъул, Рутул, Унцукуль ва Ахвах районривни тӀебии газ агакьда. Идахъ галаз санал гьакӀ газ пайдай станциярни реконструкция хъийида. Исятда Дагъустан 89,5 процентдин газламишнава. 2026 йисалди Дагъустан тамамвилелди газламишда.
+Образованидин макан тир хизандай акъатнавай Микаилни кӀелунрикай яргъа яз амукьнач. А вахтунин Ахцегьрин ирид йисан школа куьтягьайдалай гуьгъуьниз Микаил Махачкъалада авай Орджоникидзедин тӀварунихъ галай индустриальный техникумдиз гьахьна ва 1936-йисуз техникум агалкьунралди куьтягьайла ам Дагъустандин педагогический институтдин тарихдин факультетдиз гьахьна. 1939-йисуз тарихдин муаллимвилин диплом гваз райондиз хтай Микаил Ахцегьрин школадиз муаллимвиле рекье тунай. Жегьил касдиз мад гьихьтин мурад жедай кьван? Сагълам беден, гьеле лап жегьилзамаз кьве диплом ва рикӀ алай пешедай кӀвалах! Яшамиш хьухь ва уьмуьрдикай кеф хкудур! Гьайиф хьи, уьмуьрдин кьисметар гагь-гагь акьван гуьзлемиш тавурбур, инсафсузбур жеда хьи, инсандив гьич ял акьадаризни тадач. Микаилан кьисметни гьакӀ хьана, адан лап гуьзелдиз башламишай уьмуьр дяведи хабарсуз атай тӀурфанди хьиз, дарбадагъна тухвана. Ихьтин вахтунда жуван кьисметдикай пай къачурбур гзаф хьуни рикӀ секинарда. КӀвалахиз башламишай са шумуд вацралай Микаил РККА-ДИН жергейриз тухвана. А девирда гзафбуру хьиз, адани Ватандин кьилел кӀватӀ жезвай чӀулав циферикай гьич фикирни ийизвачир. А йисарин жегьилрин ватанпересвилин руьгь хкаж хьунал анжах дамах ийиз жеда. Микаилан руьгьни гьа ихьтин ватанпересвилив ацӀанвай. Адан ватанпересвилин гьиссерин шагьидвал армиядай хтанвай чарари ийизва. Ингье ада 1940-йисан 29-сентябрдиз кӀвализ рахкъурай чарче кхьизва.
+«Зун женгининни политикадин жигьетдай гьазур хьунай отличник я. Чун Литвада хьана. Чна ана 700 километрдин мензилдиз поход авуна. Ам зи уьмуьрда рикӀелай тефидайди хьана. Залай и ва гележегда мад сеферда кьиле тухвай походра викӀегьвал къалуриз алакьна. Походар четинбур тир: датӀана марфар къвазвай ва чун ачух цавун кӀаник ва я окопра хьана. Саки гатун вири вахтунда чун лагерра, ученийра авай».
+Гьа и чарче ада вичи Москвадин высший военный педагогвилин институтдиз гьахьиз документар рекье тунвайвиликайни суьгьбетзава. И чар кӀелайла а вахтунда Микаила адакай гьихьтин ватанпересвилин руьгьдаллаз кхьизватӀани, аскервилин къуллугъ авун гзаф четин тирди кьатӀуз жезва. Аквадай гьаларай а девирда кьиле физвай вакъиайри Микаил Москвадиз ваъ, Брестдиз акъудна. Ина ада Яру Армиядин политработниквилин курсара кӀелзавай. Ада сифте яз и кардикай 1941-йисан 6-апрелдиз кхьенвай чарче вичин стха Мамедаз (и цӀарарин автордин бубадиз) хабар гузва. Гьа и чарче ада вичи и курсар хъсан ва лап хъсан къиметралди куьтягьдайдан патахъай гаф гузва. Ингье кьисметди Микаилаз мад секинвал гузвач. Са тӀимил вахтунилай, яни 1941-йисан 3-июлдиз вичин даш Лифридиз (и цӀарарин автордин чӀехи бубадиз) хтай чар рикӀик къалабулух квачиз кӀел жериди хьанач. Ингье ада вуч кхьизватӀа:
+«Чна вирида курсарин эхир хьун гуьзлемишзавай, госэкзаменриз гьазур жезвай, амайди вири 5 югъ тир, амма чаз и кар кьисмет хьанач. Чи казарма сергьятдин лап мукьув гвай. Чун пакаман сятдин кьудаз ксанвай, ахпа бейхабар гьич садрани ван тахьай ванералди ахварай аватна. Гьич ара атӀун авачиз артиллериядин тупарай язавай кичӀ кутадай къати ванер кисзавачир. Чаз гзаф машинар ва маса шейэр кузвайди акуна. Бейхабар ихьтин вакъиа кьилел атай чна са гуж баладалди парталар алукӀна, яракь къачуна, амма экъечӀиз хьун мумкин тушир…».
+Гьа икӀ, Вагьабов Микаил, фашистрин чапхунчийри бейхабар башламишай четин ва яргъал дяведин сифте сятра, нерин тахта хана госпиталдиз аватна. Микаилан мурад, чарчи шагьидвалзавайвал, тади гьалда хер сагъар хъувуна женгиниз хъфин ва вичи кхьизвайвал
+«… Руьгьдай ават тавуна, тадиз дяведиз хъфена, душманар эхирдал къведалди терг авун»
+тир. Хер хьанвай Микаил Тула шегьердин госпиталдиз акъатна. Инани адан рикӀ тади гьалда хер сагъ хъувуна дяведиз хъфинихъ кузвай. И кардин гьакъиндай, гьеле хирен кьилел къиздирмадини азият гузвай, Микаила 1941-йисан 20-июлдиз вичин стха (лезгийрин писатель) Исмаил Вагьабоваз ракъурай чарче кхьизва:
+«Эгер мад заз къиздирмади тади гун тавуртӀа, зал алай хер са шумуд йикъалай сагъ хъижеда, зун инай эхкъечӀда ва мад инсанар недай нахаяр тир фашистрихъ галаз женг чӀугваз фронтдиз хъфида. За Ватандин вилик зи буржи гьич са декьикьадани рикӀелай ракъурзавайди туш. Зун яракь гъиле кьуна, эхиримжи нефес амай кьван, жуван вири къуватар Ватандин намус хуьн патал серфиз гьазур я. Зун дериндай инанмиш я хьи, чна алчах душманар сад амай кьван терг ийида».
+Аскервилин чарар! Сундухра къатара аваз, хайи инсанри гъилера кьаз, несилрин вилерал къени накъвар гъизвай абур йисарай йисариз, рикӀерай рикӀериз физва. Абуру Ватан кӀан хьунин, ватанпересвилин гьиссер артухарзава, инсафсуз дяведи мурадриз хар ягъай жегьилрин кьисметрикай туькьуьл суьгьбетарзава, чав абурун гьайиф чӀугваз тазва. Хер хьана Туладин госпиталда авайла Микаилан вичин гъвечӀи ватандиз чарар кхьиз ва Ахцегьай вичиз датӀана чарар къвез хьана. Амма гуьгъуьнай ам мад душмандихъ галаз женгер чӀугваз дяведиз хъфейдалай кьулухъ и алакъа амукьнач. Чав адан а вахтунда кхьенвай анжах са чар гва. Амни 1942-йисан 5-февралдиз стха Исмаилаз кхьенвайди я. Чарче ада фадлай мукьвабурухъ галаз алакъа авачирвиликай, Исмаил ВКП (б)-дин Кьурагьрин райкомдин 2-секретарвилиз рекье турвили, вичи Махачкъаладиз хкай чарар адав ахгакь тавурвиликай, гила анжах и хабарар вичин вах Селиматан чарчяй чир хьайивал кхьизва. Ахцегьа мукьва-кьилийри ам дяведа телеф хьанвайдай гьисабнавай.
+«Исмаил! Партияди, Ватанди зал мад сеферда фашистрин мердимазарар тергиз ихтибар авунал гзаф шад я. Зун 1942-йисан 12-январдилай дяведа (Смоленский фронтда) ава. Чна гатазва ва мадни эхирдал къведалди Гитлеран фашистрин чапхунчияр гатада. Зун и мукьвара партиядин жергейриз перевод хъувунва. И вакъиади партиядин, Ватандин вилик зи буржияр мадни артухарзава. Алай йисан 15-январдилай за батареядин комиссарвиле кӀвалахзава. Чи батареядин агалкьунар писбур туш, гаф гузва хьи, душманар терг авуна чна мадни хъсан агалкьунар къазанмишда».
+Гьа и чарче ада тӀварар кьаз вири хизандиз, мукьва-кьилийриз саламар рекье твазва ва вичихъ галаз алакъа хуьниз эверзава. Дяведа хирер хьана мад сеферда Омскда, Саранскда хьайи Микаил цӀийи кьилелай дяведин женгериз хъфида. Ваъ, душманар Берлиндиз къведалди чукурунин ва гьана абур тергунин мурад Микаилавай вичивай кьилиз акъудиз хьанач. И везифа гьа вич хьтин агъзурралди маса советрин аскерри кьилиз акъудна. Амма Микаилан кьисмет, адан уьмуьр, ам гьикьван экуьди, ялавлуди хьанатӀани, куьруьди хьана. 1942-йисан эхирда Калининский фронтда Вагьабов Микаил Абдулвагьабович игитвилелди, душмандихъ галаз хьайи къати женгера, телеф хьана. Зулумат дяведи Микаил хьтин гьикьван жегьилрин чанар телефна. Чав анжах абурун умударни фикирар кхьенвай, куьруь, йисйисандавай хъипи жезвай чарар гамукьзава. Абуру чи къенин уьмуьр саламатди хьун патал чпин чанар гана. Къуй несилриз абурун къадир хьурай!
+Шикилда: Микаил Вагьабов (вахтуни шикилдин ери квадарнава).
+М.НАРИМАНОВ, журналист Залум дяведи гьикьван мураддал алай жегьил чанар телефна, гьикьван гужлуз куькӀвенвай гьетер-рикӀер туьхуьрна. Гьа ихьтинбурукай сад ахцегьви Вагьабов Микаил Абдулвагьабовични тир. 1916-йисуз дидедиз хьайи, 1921-йисуз анжах 5 йис тирла, ам бубадивай хьана. Айишат КЪУРБАНОВА
+И мукьва Махачкъалада, Дуствилин КӀвалин Лацу залда, Дагъустандин дишегьлийрин Союздин шазан йисан кӀвалахдин нетижаяр кьадай конференция кьиле фена. Ада РД-ДИН милли политикадин ва динрин крарин рекьяй Министр Э. Муслимова ва Дагъустандин дишегьлийрин Союздин председатель И. Мамутаевади иштиракна. Абур анал тебрикар гваз кӀватӀ хьанвайбурун вилик рахана. Кьилди къачуртӀа, И. Мамутаевади ЛАГЬАНА:-И гуьрчег залда Дагъустандин вири пипӀерай атанвай гзаф акьуллу, жавабдар, тайин мураддихъ ялзавай дишегьлияр санал акунал зун гзаф шад я. Алатай йисан малум тир четинвилеризни килиг тавуна, чна пара кӀвалахар тамамарна. Амма гьеле чи вилик хъувуна кӀани хейлин крар кума. Гьар йикъан кӀвалахда чна кьилин фикир регионда ислягьвал ва саламатвал таъминаруниз гана кӀанда. Чун чи аялар терроризмдин ва наркома��иядин чӀуру таъсирдикай хуьниз мажбур я… Ада чина зирзибилар хутахунин рекьяй арадал атанвай гьаларикайни гьайиф чӀугуналди лагьана. Гуьгъуьнай И. Мамутаевади Дагъустандин дишегьлийрин Союздин цӀийиз арадал гъанвай жегьилрин Палатадин метлебдикай ва везифайрикай ихтилатна. Чи райондин дишегьлийрин Союздин жегьилрин Палатадин председателвиле Ирада Ширванова тайинарнава. Инал коронавирусдиз ва агьалийриз адаз акси вакцинаяр ягъуниз талукь месэладай РД-ДИН здравоохраненидин Министерстводин медкуьмек тешкилунин управленидин начальник М.Гьасановади суьгьбетна. Конференциядал гьакӀ кӀвалахдин алай йисан планарни веревирдна. Мярекат адан иштиракчийри санал шикилар ягъуналди куьтягь хьана.
+Дагъустан Республикадин Минстройди набутриз кӀвалер къачунин программадиз субсидияр гун давамардайвал я. ЦӀи и мураддиз республикадин бюджетдай 300 миллион манат пул чара ийида. Ида саки 250 набуддиз ва я набуд авай хизанриз куьмекдай мумкинвал гузва. Къейдин, инал вичикай суьгьбет физвай месэла 2019-йисалай инихъ уьмуьрдиз кечирмишзава. И вахтунда игьтияж авайбуруз 880 миллион манатдилай гзаф субсидияр ахъайнава. Яшайишдин субсидия къачузвай касди вичин патайни 750 агъзур манатдилай тӀимил тушиз пул эцигун лазим я. Субсидиядин кьадар 1 миллионни 823 агъзур манатдиз барабар я. Ам къачуз кӀанзавайбуру Дагъустандин Минстройдиз ва я МФЦ-ДИЗ заявка гун лазим я.
+Ахцегьрин хуьруьн Къуза патан саки кьиляй кьилиз фенвай ГЭС-ДИН еке къаналдин цикай инсанри хъун, дугунар авун ва яшайишдин игьтияжар патал менфят къачузва. Цин чешмеяр михьидаказ хуьн, абур кьенятлувилелди ишлемишун важиблу я. Халкьдин хейлин мисалри чаз и кардиз эверзава. Ислам диндини яд чиркинарун еке гунагь яз гьисабзава. Гьайиф хьи, чи арайра и кар аннамиш тийизвай, цин чешмеяр фагьумсузвилелди чиркинарзавай инсанар пара жезва. И кар хулара яд авачир вахтара иллаки хъсандиз ашкара я. Алай вахтунда инсанри яшайишдин химиядикай гегьеншдиз менфят къачузва. Гзафбуру кӀвалера, гьаятра гьамамарни эцигнава. Чуьхуьнагар авур, къапар, пекер чуьхвей чиркин ятар бязибуру къаналдиз ахвадарзава, гуя им абуруз ачух канализация я. Гъиле гьатай вуч хьайитӀани гадариз, абур цин кӀане ацукьзава Агъа паталай и яд са ни ятӀани хъвазвайди, адал салар, багъ дигизвайди, яшайишда ишлемишзавайди, вацӀук ва гьуьлуьк какахьзавайди гьич фикирзавач. Абуру инфекциядин хаталу азарар арадал гъун мумкин я. Цин чешмеяр чиркинарунин вилик пад энгел тавуна кьун чарасуз я. И жигьетдай чна алахъунарни ийизва. ИкӀ, «ЦӀийи дуьнья» газетдин алатай йисан 52-нумрадиз райцентрдин ГЭС-ДИН къанал эхиримжи 2-3 йисан къене михьи тахвуна, лап эйбежер гьалдиз атанвайдакай кхьенвай макъала ганай. Гьайиф хьи, талукь тир идарайри ва къуллугъчийри и месэла кваз кьазвач. Ахьтин фикирдал къвезва хьи, гуя абур райондин газетдиз стӀун килигзавач. Къа��ал михьи тавуна са шумуд йис я. Виликрай и кар жемятдин субботникралди ийизвайди тир. «Цин къанал нинди я? Ам ни михьун лазим я?» суалар арадал хъвезва. Бес хуьруьн Советдиз, полициядин участковыйриз, санэпидкъуллугъдиз, административный комиссиядиз и жигьетдай арадал атанвай гьалар аквазвачни? Эгер чна тӀебиат, цин чешмеяр михьидаказ хуьниз ийизвай рафтарвал дегишайтӀа, ида, шаксуз, чи умуми меденивал артух ва сагъламвал хъсан хьуниз къуллугъда.
+Великобританиядай тир духтур-диетолог Роб Хобсона къейдзавайвал, ичери инсандиз артухан заланвал гадариз куьмекзава. Мисал яз, 100 грамм ичик хейлин чӀунар ква. Абуру инсандихъ тух хьанвай хьтин гьисс арадал гъизва. Ичер суткада са сеферда хуьрек недалди вилик ишлемишна кӀанда. И тегьерда куьк инсандивай йисан къене 5 килограммдилайни гзаф пи гадариз жеда. Идалайни гъейри, ичерик квай клетчаткади ратара авай бактерийрин кьадар пайгардик кутазва. Ида пи арадал атун явашарзава ва бедендин заланвал тӀимил хьуниз хъсан таъсирзава. Диетологди лугьузвайвал, куьк инсанар патал шоколаддин ва я кифетлу маса ширинлухрин чкадал ичер ишлемишун гзаф менфятлу я.
+Малум тирвал, хъуьтӀуьн вахтунда чимивал таъминарун патал чна пичер ва электротадаракар ишлемишзава. Абур къайдадик кваз хьун иллаки важиблу я. Кьадардилай артух электротадаракар ишлемишуни электрикдин симерал алава гуж акъулдзава. Ихьтин крар себеб яз цӀай кьунар арадал атай вахтарни жезва. Гьар са касди кӀваляй экъечӀдайла яшайишдин техника токдикай хкудна кӀанда. Идалайни гъейри, цӀай кузвай пичерин ракӀарар ачухун, абурун винел парталар, кӀарасар ва маса шейэр кьурурун кӀевелай къадагъа я. ПИ-ЧЕРИН ва абурун трубайрин винел патар мукьвал-мукьвал руквадикай михьна ва киреждай асунна кӀанда. Эгер куь пичини ферер ганватӀа, ам ремонт хъувун чарасуз я. Пичина цӀай хъийидайла гьич садрани бензин, нафт ва фад цӀай акатдай маса шейэр ишлемишмир. Мукъаятвили саламатвал гьамиша таъминардайди рикӀел хуьх!
+Алим, Дагъустандин биологиядин илимрин сад лагьай доктор, профессор, ДАССР-ДИН илимрин лайихлу деятель, Россиядин высший школадин лайихлу работник Агъалар Абутрабович Аливердиев рагьметдиз фена. Ада 1955-йисалай Дагъустандин государстводин университетда кӀвалахна. Профессор Агъалар Аливердиев инсандин ва гьайванрин физиология ахтармишунин кардив анжах вичиз хас тир жуьреда эгечӀай алим-биолог тир. Ада ДГУ-ДИН биологиядин факультет тешкилун ва Дагъустандин биологиядин илим арадал атун, вилик фин патал еке зегьметар чӀугуна. Алим СССР-ДИН АН-ДИН президиумди, СССР-ДИН АН-ДИН илимдин советди комплексный месэлайрай тестикьарнавай «Механизмы адаптации живых организмов к электромагнитным излучениям» тӀвар алай илимдинни ахтармишунрин кӀвалахдин руководитель тир. Агъалар Абутрабович неинки ахтармишунрал машгъул хьана, гьакӀни ада къачур илимдин дели��ар республикадин къушчивиле ва малдарвиле уьмуьриз кечирмишна. Ада теклифай гьайванриз ва къушариз ультрафиолетовый нурар гунин вини дережадин технология Буйнакский, Хасавюрт ва Къизилюрт районрин колхозра ва совхозра агалкьунралди са шумуд йисуз ишлемишна. ДАССР-ДИН хуьруьн майишатдин Министерстводин делилралди, гьайванрин ва къушарин менфятлувал хкажун патал ультрафиолетовый нурари аквадай хьтин нетижаяр гана. Гьа и кӀвалахдай адаз Дагъустан Республикадин Государстводин премия гана. Профессор А.Аливердиев биотехнологиядай международный «Холод» академиядин член-корреспондент, Нью-Йоркдин академиядин академик тир. Агъалар Аливердиев илимдин 150 далай гзаф кӀвалахрин автор тир. Абурун арада къад монография, гзаф кьадар макъалаяр, гьакӀни вузрин биологиядин ва психологиядин факультетрин студентар патал герек пособияр авай. Ада «Инсандин ва гьайванрин физиология» учебный пособие Дагъустандин вузрин биологиядин ва психологиядин факультетра кӀелзавай студентри ишлемишзава. А.А.Аливердиеван экуь къамат ам чидай вирибурун рикӀера гьамишалугъ яз амукьда.
+Ахцегьрин хуьруьн агьали, буругърин устӀардин хва Азиз Гьажимирзоевич Алискерова (1914-1956) Москвадин ва Бакудин нафтӀадин институтра кӀелна. Гьа са вахтунда Бакудин аэроклубда кӀелуналди ада самолетдин штурвалдихъ ацукьдай ихтияр къачуна. Ам хъсан шикилар ядайди, художник, шофер тир. 1936-йисалай эгечӀна 16 йисан вахтунда ада инженер-геологвиле ва Куйбышев шегьердани Колымада авай «Востокнефть» трестда партиядин начальниквиле кӀвалахна. Магаданский областда Колымада виридалайни ириди тир Берелехский управлениедин начальник яз ада къизилдин промышленный мяден ачухна ва ахтармишна, гьакӀни Берелех вацӀун дередин лап хъсан гележегдикай виликамаз лагьана. Азиз Гьажимирзоевичан руководстводик кваз са жерге йисара кӀвалахай Колымадин виридалайни яшлу геологрикай сад тир В.Г.Булычева рикӀел хкизва: «Азиз Алискеровахъ галаз кӀвалахиз гьамиша гзаф итижлу тир. Ада месэла вири терефрихъай гегьеншдаказ гьялунал, кардин гъавурда хьунал, куьтягь тежедай энергиядал фикир вичел желбдай… Чун, лагьайтӀа жеда хьи, кӀвачяй аватдай, амма Азиз Гьажимирзоевича ашкъилудаказ кӀвалахдай…». ТӀВАР-ВАН авай инженер ва кар алакьдай тешкилатчи тир адан зегьмет Зегьметдин Яру Пайдахдин кьве ордендалди, медалралди къейднава. Адан тӀварунихъ Магаданский областда авай «Алискерово» шегьер янава. Ина А.Алискероваз талукьарнавай музейни ава.
+КьетӀи, кӀеви къаст авачирдаз алакьун-камални бес жезвач.
+Гьар са касдин къимет адан къастунай аквада: къаст инсандин дамахни я, лайихлувални.
+Тежер хьтин крарни анжах са инсандилай алакьда. Анжах ахьтинбурулай – чпелай и кар алакьда лагьана фикирзавайбурулай. Хесетар, къилихар – ибур тербияламишунин нетижа, къаст я.
+Ягьдиз, гьаядиз муьтӀуьгъ, табий хьухь, амма къастунин иесини хьухь.
+Сабурлувал, кӀевивал, къаст нихъ аватӀа, гьам гъалибни жеда.
+Гьар йисан 21-февралдиз ООН ва ЮНЕСКО тешкилатрин къаюмвилик кваз Халкьарин арадин дидед чӀаларин югъ къейдзава. Гьадаз, яни дидед чӀалан сувариз талукь яз, 2022-йисан 18-февралдиз Сулейман Стальский райондин Кьасумхуьре И.Тагьирован тӀварунихъ галай культурадин Дворецдин бинедал «Лезги чӀал хуьна, вилик тухуна ва машгьур авуна милли прессадин роль» темадай юбилейдин илимдинни практикадин Х конференция кьиле фена. Серенжем Даггосуниверситетдин филологиядин факультетдин Дагъустандин чӀаларин кафедрадин иштираквал аваз ва Мергьяматлувилин «Умуд» фондуни финансрин жигьетдай тереф хуьналди Сулейман Стальский райондин администрацияди тешкилнавай. Сулейман Стальский районда кьиле тухузвай илимдинни просветителвилин чӀехи форумди алай йисуз халкьарин арадин статус къачуна. Маса регионрай ва уьлквейрай тир иштиракчияр патал Инстаграмда онлайн-эфир тешкилнавай. Эвелдай культурадин Дворецдин вилик «Лезги чӀал» тӀвар алай шаирвилин флэшмоб кьиле фена. И вахтунда са шумуд аялрин бахчадин тербиячийри дидед чӀалал Алирза Саидован шиирар кӀелунин рекьяй чпин устадвал къалурна. Форумдин иштиракчияр ва мугьманар патал культурадин Дворецдин дараматдин фойеда ктабринни иллюстрациядин выставкаяр, конкурсдин кӀвалахар ва шикилрин альбомар, виликан конференцийрин материалар, лезги чӀал ахтармишзавайбурун кӀвалахар, лезгийрин материальный культурадин чешнеяр, милли искусстводин ва художественный сенятрин шейэрин, шикилрин выставкаяр, гьакӀни райондин образованидин ва культурадин идарайрин тематикадин стендар къалурзавай. Мугьманриз лезгийрин милли кухнядин къадим заманадин рецептрай гьазурнавай хъвадай шейэр, ширинлухар ва тӀуьнар гана. Пленарный заседание Сулейман Стальский райондин кьил Нариман АбдулмутӀалибова ачухна. Ада вич гьар йисуз кьиле тухузвай илимдинни просветителвилин серенжемдин иштиракчияр ва мугьманар тебрикна ва абур и мярекатдин мурадрихъ ва везифайрихъ галаз танишарна. Кьилди къачуртӀа, ада къейдна: «Играми иштиракчияр ва мугьманар! Квез и лишанлу серенжем ва алукьзавай сувар тебрикдай ихтияр це. Дидед чӀалаз талукьарнавай сувар чна йиса кьве сеферда кьиле тухузва – февралдиз ва октябрдиз. Гьа икӀ, чун йисан вири вахтунда общественностдин ва талукь тир пешекаррин фикир чи хайи дидед чӀал вилик тухунин важиблу месэлайрал желбун патал чалишмиш жезва. Заз инал чи муаллимрин, воспитателрин, илимдин ва яратмишунрин интеллигенциядин, СМИ-РИН, культурадин къуллугъчийрин векилрин, школьникрин ва чпиз дидед чӀалан гележегдин кьисмет къайгъусуз тушир вирибурун активный сенгер кьетӀендаказ къейд ийиз кӀанзава. Къенин серенжемда Махачкъаладай ва къунши районрай тир мугьманри, Москвадай тир ФЛНКА-ДИН векилри иштиракзава. Маса регионра ва къе��епатан уьлквейра, гьа жергедай яз, Къазахстанда, Туьркияда, Азербайжанда, Нидерландра ва ОАЭ-ДА яшамиш жезвай лезги интеллигенциядин векиларни къерехда амукьнач ва абуру чаз чпин видео эвер гунар рекье туна. Шаксуз, милли прессади исятдани дидед чӀал ва этнокультура хуьнин карда метлеблу роль къугъвазва. СМИ-РИН ва СМК-ДИН куьмекралди чӀал вилик фин давам жезва ва адахъ гьар жуьре дережайра игьтияж амукьзава». Конференциядал сифте гаф РД-ДИН гьуьрметлу депутат, профессор Гьамидуллагь Мегьамедоваз гана. «Дидед чӀал школадин образованидин гьакӀан предмет, хизанда алакъа хуьзвай гьакӀан такьат ваъ, ам агалкьзавай несилдиз дуьзгуьн тербия гунин такьат, общество вилик финин лишан, тарихдин ирс ва дидед чӀалал рахазвайбурун гележег я», – нетижаяр кьуна вичин рахунрин эхирдай профессорди. Дагъустандин Халкьдин Собранидин ва Гьукуматдин патай официальный тебрикар гваз об-
+Гъилевай йисан 17-20-февралдиз Болгариядин Велико Тырново шегьерда азаддиз кьуршахар кьунай «Дан Колов – Никола Петров» тӀварунихъ халкьарин арадин 58-турнир кьиле фена. АР-ДИН патай экъечӀзавай ахцегьви пагьливан Жабраил Гьажиева (74 кг.) финалдин бягьсина Туран Байрамовал гъалиб хьуналди къизилдин медаль къазанмишна. Чна Жабраилан нубатдин агалкьунал дамахзава.
+Гьуьрметлу районэгьлияр! Ватан хуьзвайбурун Югъ чи уьлкведа 1918-йисалай инихъ лайихлудаказ къейдзава. Ам, шаксуз, зурба тарих авай важиблу сувар я. Россиядин къудратлу армиядин баркаллу крарал ва къазанмишунрал чи уьлкведин халкьари гьахълудаказ дамахзава. Къе НАТО-ДИН кьушунар Россиядин сергьятрив атана, США-ДИ вичин тапан, къалп тестикьарунралди стхавилин Украина чал элкъуьрна, дуьньядин гьалар къизгъинарнавай шартӀара чи армиядинни флотдин кесерлувал, халкьарин садвилин метлеб мадни артух жезва. Россиядин Федерациядин Президент, Верховный главнокомандующий Владимир Владимирович Путинан куьмекдалди Россиядин Яракьлу Къуватри гележегдани чи уьлкведин ва адан агьалийрин ислягь зегьмет таъминарда. Февралдин и юкъуз чна Россиядин аскердин игитвал мад сеферда рикӀел хкизва, Ватандин аслу туширвал патал телеф хьайибуруз дериндай икрамзава ва абур рикӀера хуьзва. Идахъ галаз санал, чна гьакӀ ветеранар, далупатан зегьметчияр, аскервилин гьерекатрин иштиракчияр тебрикзава, чпин уьмуьр Ватандиз къуллугъуниз, адан азадвал ва аслу туширвал хуьниз бахш авунвай вирибуруз чухсагъул лугьузва. Чна агалкьзавай несилдик – гележегда Ватан хуьдайбурук еке умудар кутазва. Ахцегь райондин агъзурралди агьалийри Ватандин ЧӀехи дяведин йисара женгерин чуьллера уьлкве патал чанар гана. Чна чи бубайрин ва чӀехи бубайрин женгинин игитвилерал, абурун кьегьалвилел ва жуьрэтлувилел рикӀин сидкьидай дамахзава. Ватан хуьзвайбурун игитвилер – им вич дегиш тежедай тарихдин еке ва гьайбатлу гьахълувал я. Им гьар са намуслу инсан ва къанажагълу гражданин патал гьакъикъи ватанпересвилин чешне, чи халкьдин вири несилрин садвилин ачух шагьидвал я. Гьуьрметлу районэгьлияр! «Ахцегь район» МР-ДИН депутатрин Собранидин, муниципалитетдин администрациядин ва кьилди жуван патай за квез Ватан хуьзвайбурун Югъ рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй къе Ахцегь райондин гьар са агьалиди ислягь уьмуьрдин шадвал гьисс авурай! Къуй квехъ, куь мукьва-кьилийрихъ ва багърийрихъ ислягьвал ва секинвал хьурай!
+Владимир Путина запасда авай Россиядин агьалийриз 2022-йисуз аскервилин сборриз эвер гунин гьакъиндай Указдал къул чӀугуна. Указдин бинедаллаз Гьукуматди ва региональный властри сборар кьиле тухунихъ галаз алакъалу серенжемар тамамарун таъминарун лазим я. Аскервилин къуллугъдиз эвер гун Яракьлу къуватра ва маса кьушунра аскервилин буржи тамамарун патал законди тайинарнавайвал, агьалияр желбуникай ибарат я. Им гьакӀ армия комплектламишунин асул пай я. Запасдай тир россиявийрин сборар резервистрин женгинин устадвал хкажунихъ рекье тунва. Им пландин бинедаллаз кьиле тухузвай серенжем я. Ам гьар йисуз тешкилзава. Запасникриз повесткаяр пуд йисалай са сеферда атун мумкин я. Сборра вини кьил кьве вацра жезва. Вири и вахтунда резервистривай 12 вацралай гзаф тушиз къуллугъиз жеда. Запасда авайбурун призыв юкьван гьисабдалди йиса са сеферда жезва.
+Хуьруьгрин хуьре вичин рагьметлу бубайрин кар-ирс, халкьдин надир сеняткарвилер хуьзвай баркаллу чатухъан ва регъуьхъбан Жавид авайдакай хабар хьайила, чна адал кьил чӀугуна. Мукьувай таниш хьана, адан гъилин кӀвалахар акуна, ватанпересвилин фикирриз шерик хьана. Гьар са кардин гъавурда авай хъсан суьгьбетчи ва мугьманперес Ибрагьимов Жавид Магьарамович, дугъриданни, еке повестдин, романдин персонаж я. Амма чун адакай газетдин макъаладалди сергьятламиш жеда. Жавидан чӀехи буба Уста Юсуф Самур дереда машгьур, гъиляй гьар са кар къведай зурба устӀар тир. Колхозрин девирда Ахцегь, Докъузпара ва Рутул районрин саки вири хуьрерай куьтенар, туьрезар, абурун макъар (лемех), арабайрин чархар ва хуьруьн майишатдин маса алатар туькӀуьрун патал муьштерияр Хуьруьгиз Уста Юсуфан чатук къведай. Гуьгъуьнай, 1970-йисарилай, совхозар тешкилна, тракторар, хуьруьн майишатдин техникадин вири алатар туьквенра пайда хьуникди чатун кӀвалахар пара герек амукьнач. Эхь, зурба устӀар яз, 1934-1945-йисара Ахцегьа, Хуьруьга, Хъуьлуьда, Цуругъа, Калука Самур вацӀалай вегьена, чпи къени халкьдиз къуллугъзавай релсрин ракьун муькъверни, Хуьруьга куьгьне кӀвалерин ракьун къаварни гьадан гъилин алакьунар я. Маншаллагь! Чи суьгьбетдин игит Жавид Ибрагьимов 1957-йисуз Хуьруьга ата-бубайрилай тир чатухъан Мегьараман хизанда дидедиз хьана. 1975-йисуз хуьруьн школа акьалтӀарна, ам Дагъустандин политехнический институтдик экечӀна. 1985-йисуз агалкьунралди вуз куьтягьай жегьил пешекар инж��нервиле Махачкъалада илимдинни ахтармишунрин «Полёт» институтдиз рекье туна. СССР чкӀана ва гьадахъ галаз вичи кӀвалахзавай институтни агал хьуникди ам бубадиз устӀарвилин куьмекариз хайи хуьруьз хтана. 2000-йисуз Хуьруьгрин школадиз компьютерар гана, абур дуьзмишна кардик кутадай кас авачиз, Жавидаз теклифда. Адан алакьунар ва аялрихъ галаз рафтарвилер акурла, школадин администрацияди муаллимвиле акъвазун теклифда. Гьа икӀ кьисметдай, гьа чӀавалай дуьз 15 йисуз, та пенсиядин вахт жедалди Жавид Мегьарамовича школада информатикадин муаллимвиле кӀвалахна. - ЧӀехи буба Уста Юсуф 1966-йисуз рагьметдиз фейила, зун 11 йис хьанвай гада тир, адан къамат, крар хъсандиз рикӀел алама. 1964-йисуз чӀехи буба азарлу яз, адан чатухъанвилинни регъуьхъбанвилин пешеяр Мегьарам бубади давамар хъувуна, гьикӀ хьи чӀехи бубади пешекарвилин вири сирер гьеле гъвечӀи чӀавалай адаз чирнавай ва муьштери къалин вахтара абуру санал кӀвалахдай. Гьелбетда, гьабурувай зазни чир хьана. Гьа макъамда школада чахъ галай гадайри гележегда лётчикарни космонавтар хьуникай фикирзавайла, зи къаст чатухъанвал авун тир. Зегьем чатук яру ракь бубадин гужлу гъиле-хехинаваз кӀавузардал кутӀад кӀаник герек алатдиз элкъведай тегьердиз зун гьейранвилелди килигдай, чатун цел чӀугваз, яни йиф (гьава) тваз, сумавардиз цӀай вегьиз ва алакьдай маса куьмекариз кӀвачин кьилел жедай. «Гила илим, техника вилик фенвайла чатун затӀар ише хкъвезмач, чан хва, девирдихъ галаз кӀвач-кӀвачеваз фена кӀанда» лагьана, рагьметлу бубади зун Махачкъалада политехнический институтдик кутуна.
+- Инженер, муаллим ятӀани, гъавурда акьазвайвал, рагьметлу бубайрилай амукьнавай «девлетдин» ирсдарвал гила вуна ийизва. АРА-БИР чатук цӀайни кутазватӀа хъсан я.
+- Эхь, гьелбетда. Хараб тахьун патал бубайрин алатар ишлемишна кӀанда. Дугъри я, са береда чад саки ише хкъвезмачир. Герек атайла балкӀанралди цан цазвай лежберриз (ахьтинбур чи хуьре кьуд-вад кас авай, гила анжах кьвед ама: Керимни Алаверен) куьтенрин макъар, устӀарриз къван хадай кутӀаяр, пишкешдин гапурар ва кьериз-цӀаруз къведай заказар расдай. 2020-йисалай туристар пайда хьуникди (абуруз регъуьн кӀвалах, 100-150 йисан устӀархана кӀвалахдик кваз акун пара итижлу я) чад саки гьар гьафтеда ачухзава. Мугьманриз къалурун патал, месела, са лиэн ва я чукӀул гатана, гьабурни чпиз рикӀел аламукьдай са ядигар яз пишкешзава. Ирс квахь тавун патал за жуван рухвайризни чатухъанвал чирнава. Хуьре кӀвалах авачирвиляй исятда Эмирханани Насира Покачи шегьерда нафтӀад буругърал кӀвалахзава. Гьа икӀ за жувалай алакьдайвал бубайрин ирс давамарзава, халкьдин надир сеняткарвилер хуьзва.
+- Жавид стха, чаз чида хьи, вуна агъа мягьледин куьгьне мискӀинда бубайрин регъвни хуьзва.
+- Гьамни, чад хьиз, заз бубадилай ирс ял гьалтнавай ядигар я кьван, техуьникай чара авач. Виликрай чи хуьруьн вад мягьледани, адет тирвал, вичин кьилди мискӀин, регъв, булах ва ким авай. Советрин девирда абуруз фикир хганач, чкӀана. Гила, лугьурвал, къванер кӀватӀ хъийидай вахт я. Гьеле заз чидай береда хуьруьн ГЭС ва адан патав целди элкъуьрзавай адетдин регъв кардик квай. 1968-йисуз ГЭС-ДИХЪ галаз, хуле яд амукь тавуникди 19-асирдин регъвни агал хьана, ахпа лап чкӀана. А чӀавуз буба, «регъв авачир хуьр жедани» лугьуз, пара секинсуз тир ва халкьдин рикӀ алай тӀач авун патал хьайитӀани регъв туькӀуьр хъувун кьетӀна. И мураддалди ада 1974-75-йисара къаварни алатна, лап харапӀадиз элкъвенвай куьгьне мискӀиндин дарамат туькӀуьр хъувуна хьиз, аниз куьгьне регъуьн къванер хкана, эквер туна, мотордал элкъуьрдай механизм туькӀуьрна. Куьрелди, токдин цӀийи регъв кардик кутуна. Чатун устӀарханадилай тафаватлу яз, чи регъв инсанри саки гьар юкъуз ишлемишзава: гъуьр, тӀач регъвезва (туьквендай къачузвайдини жуван гъилералди регъвезвай къуьлуьн гъуьр сад туш эхир). КӀанибуру маса хуьрерайни атана, фу ва тӀач ийидай гъуьр чпи-чпиз регъвезва. Алакь тийирбуруз за куьмекзава. И регъв себеб яз къе хуьруьгвийрин ва пара районэгьлийрин кӀвалера тӀач ава… Заз чиз, мукьвара куьн бубайрин кардик квай халисан чатук ва я регъве хьанвач, ша къалурда, - лагьана, Жавида чаз анра рикӀел аламукьдай хъсан экскурсия тешкилна.
+- Жавид стха, чаз вуна Хуьруьга хейлин вахтунда имамвал авур, мискӀинар туькӀуьр хъувур, чи девирда Дагъустандай сифте дестедик кваз Гьяждал фейи рагьметлу Мегьарам бубадикай са кьадар гегьеншдиз суьгьбетнайтӀа кӀандай.
+- Зи буба Мегьарам 1924-йисуз Хуьруьга дидедиз хьана (паспортда 1929-йис гьатнава). Хуьре светский мектебдин 4 класс кӀелна, ахпа чкадин алимривай диндин чирвилер къачуна. Хуьруьнвийриз ам гьа гъвечӀи чӀавалай са капӀни ахъа тавур, вичин буба Уста Юсуфан кар давамариз, уьмуьрлух халкьдиз къуллугъ авур муъмин кас яз чида. Ачухдиз капӀ-тӀеат ийиз, мискӀинар кардик кухтаз эхгечӀнамазни, ам, гуя лувар акатна, вичин хушуналди хуьруьн мискӀинар туькӀуьр хъийиз, медреседа хуьруьн аялриз Кьуръан кӀелиз чириз (100-ев агакьна аялриз Кьуръан чирна) эгечӀна. Уьмуьрдин кьилин мурад-къаст Гьяждал фин яз, ада гьеле Хрущёван девирдилай гьукумдарриз Гьяждал фидай ихияр гунин патахъай арзаяр кхьиз хьана. «Вуна мад ахьтин арзаяр кхьимир, я буба, хаталу я», - лугьуз, чун гьикьван гьавалат жедайтӀани, кхьидай. Эхирни анжах садра 1977-йисуз СССР-ДИН Министррин Советдин председатель А.Н.Косыгиналай жаваб хтана. «Гьуьрметлу Мегьарам, вун михьи динэгьли тирди аквазва. Алай вахтунда Арабрин сад тир эмиратар (ОАЭ) уьлкведихъ галаз чи алакъаяр хъсан тахьуниз килигна ви тӀалабун таъминариз жезвач. Мумкинвал хьанмазни чна вун хабардарда, аниз рекье твада», - кхьенвай а чарче. Гуьгъуьнай 1992-йисуз Дагъустандай гьяждал фейи сифте зияратчийрин дестедик кваз буба Гьяждал фена. МискӀинар ремонтуникай раха��тӀа, хуьруьн куьгьне 5 мискӀиндин дараматарни (Жуьмя мискӀин, Гамар храдай фабрика хьайи, РАЙПО-ДИН туьквен ва гила хуьруьн музей авай дараматар, Молла Алискеран мискӀин ва исятда регъв авай чка) ада хсуси кьил кутуналди ва жемят желбуналди туькӀуьр хъувуна, хуьрел азандин сес хкана. Жуьмя мискӀинда сифте имам Жабаран Мегьамедакай хьана. Ам рагьметдиз фейи 1997-йисалай хуьруьн имамвилин жавабдар везифаярни, алакьдай маса кас авачиз, Мегьарам бубади вичин хивез къачуна. Ам рагьметдиз фейи 2010-йисалай хуьруьн имам Юзбегов Ширинбегакай хьана ва алай вахтунда и кар Сабир Ширинбегова кьиле тухузва.
+Израилдин гьа разведчикди – Яков Кедмиди Сталиназ ганвай къимет къенин официальный Россияди (властни галаз) гузвайдалай хейлин тафаватлу я. Гзаф масадбурухъ галаз санал адани Сталин гьамиша вичин ватандикай фикирзавай, са хсуси интересни авачир, девлетдихъ, хсусиятдихъ, гегьеншвилерихъ, жув ва хизан патал къулайвилерихъ галтуг тавур, нефс авачир государственный деятель яз гьисабзава. Рази я, зулумкарвал (жестокость) адахъ авай, амма и къилих адан самоцель (мурад) тушир, анжах инструмент (алат) тир. Ам авай шартӀар заланбур тир, адаз аксибур, адан душманар садни малаикриз ухшамишбур тушир. Инсандин уьмуьр къиметдай вегьейди Сталин ваъ, асирра Россияда давам хьайи крепостное право, пачагьлугърин режимар я. Къе абур вири масакӀа къалурзава, делилар буфтанрални тапаррал дегишзава, лацуди чӀулаварзава, чӀулавди лацу. Соросрини Солженицын хьтин мракобесри теклифнавай тарихдин ктабри къенин школьникриз, жегьилриз тарихда са экуь шикилни, вакъиани къалурзавач, я чирзавач. Къе гзафбуруз гъалибвал къачур советрин полководецар-маршалар чидач, дяведа фашизмдал гъалибвал таъминарай ягъунар – Москвадин кӀаник Сталинграддин ягъунар, Брестдин къеле, Курско-Орловский дуга (гьалкъа), Советрин Союздин машгьур игитрин тӀварар лап гзафбуруз чидач, вучиз лагьайтӀа чирзавач, учебникра абурун тӀварар, крар амач. Мамаев Курган (Сталинград) чир тахьун вуч лагьай чӀал я? И тепе сакральный (зигьиндин) пак чка я. Ина сифте 48 агъзур, гуьгъуьнлай мад 11450 советрин аскерар кучукнава. Им дуьньяда виридалай еке стхавилин сур я. Советрин Союздин Маршал И.Чуйкова дяведа вичин штаб хьайи чка я лагьана кьейила вични гьа ина кучукунин веси туна. Гьадан кӀарабарни вичин аскеррихъ галаз гьа ина чилик ква. Советрин машгьур шаир, песенник (манияр кхьизвайди) Роберт Рождественскийди гьайиф аваз кхьизва:
+Властда авайбурулай эгечӀна чиновникрин амай кьушунар яшар хьанвайбуруз, дяведин дад акурбуруз, пенсионерриз кирс килигзава, абур кӀеве авайдакай лап тӀимилбуру фикирзава, ватандихъ къе вуч аватӀа, гьабурун зегьметдал хьанвайди садазни рикӀелни гъиз кӀанзавач. Вучиз ихьтин гьал арадал атанва? Къе властда гьатнавайбур гзаф шаклу публика хьанва. Абуруз гьич лайихлу гаф – тӀвар элита лугьуз кӀанз��вач. Лайихлу деятелар – инсанар, советрин идеологиядал лигим хьанвай, уьлкве чукӀунин гьайиф къени кьиле амай ватанпересар кьериз-цӀаруз амачиз туш. Актерар, режиссерар, писателар, публицистар – Владимир Меньшов, Николай Губенко (рагьметдиз хъфенва), Александр Проханов, Николай Бурляев, Александр Звягинцев, Владимир Хотиненко, Александр Розенбаум, Юрий Поляков, Захар Прилепин, гьакӀ алимрин бязи векиларни мукьвал-мукьвал печатда, телевидениеда къалабулух кваз уьлкведа кьиле физвай кра-рикай-амалрикай рахазва, кхьизва, чпин фикирар чуьнуьхзавач. И мукьвара А.Розенбаума вичин 70 йисан юбилей къейдна. Тележурналистди хабар кьазва: «Вуна вун хайи, яшамиш жезвай шегьер Ленинграддин виликан ва я гилан тӀвар – гьим кьабулзава, гьим хуш я?» лагьайла, ада анжах Ленинград тикрарзава. Уьмуьр гьи девирдинди – советрин ва я гиланди – лайихлуди ва къулайди я? – лагьай суалдиз жаваб яз анжах советрин девирдиз къимет гузва. Тергнавай Советрин Союздин гьайиф абуру вирида чӀугвазва. Бес и чкадал вучиз атанва, уьлкведин тарихни кваз тергзава? Гьа писатель Юрий Полякова и суалдиз вичин са макъалада жаваб гуз чалишмишвалзава. Телевидениедай къалурай сюжетда региональный са депутатди кефина аваз гъуьрч яна хквезвай рекье машиндал школадай хквезвай аял – руш яна, адаз куьмекун гьич фикирдизни татана катзава. А куьмек тахьай аял рекьизва, депутатди чуьнуьх жез, тапарар ийиз силисдикай кьил къакъудзава. Анжах журналистар себеб хьана общественностди жаза истемишиз къал акъудайла, адаз (лап кьериз жезвай дуьшуьш) судди кар атӀана дустагъда твазва. Суддин залдай эхкъечӀдайла пӀузаррал милли хъвер алаз ада вич мукьвара хкведа, регионда вичин кӀвалах давамарда лугьузва инанмишвилелди. Чи девирда идал нивай шаклувал гъиз жеда? Маса дуьшуьш. Федеральный Собранидин мандат гвай са кас (сенатор ва я депутат) виликдай вичи авунвай еке чуьнуьхар винел акьалтайла, тади квачиз гьазур хьана Россиядай катна Европадин са уьлкведа ацукьзава. Вахтар фейила «срок давности» куьтягь хьана ватандиз хтана гьа вичи кӀвалахай заседанийрин залда пайда хъижезва, яни вахт алатна адак са гунагь-тахсирни кумач. КОЛЛЕГАЙРИ-ДУСТАРИ гъилер чуькьуьз ам хушвилелди кьабулзава. Ихьтин чешнеяр гзаф ава. Им къенин Россиядин къамат, гьакъикъат, марифат я. Россиядин элита псевдоэлита я. Абуру Россиядин вири – къазанмишунар, абур, марифат, культура маса гузва, тарих чӀурукӀа элкъуьрзава, дегишарзава, несилрикай чуьнуьхзава, уьлкведин гьакъикъат зигьиндайни кваз акъудна терг авунин къайгъуйрик ква. Россияда ихьтин крариз къимет гузвай, хабар кьазвай общественный фикирдихъ са къуватни, са такьатни амач. И ажузвал квелай ва мус башламиш хьанва? 30 йис идалай вилик, «красный директорри» государстводин зурба заводар приватизироват авурла, угърийрини нефсинин азгъунри чувалралди Чубайсан ваучерар кӀват��айла, ичкидин мафиозийри зегьерлу эрекьар гьазуриз эгечӀайла, искусстводин чиновникри музейрин экспонатрай багьа къванер-къашар чуьнуьхиз эгечӀайла, сегьнейра алакьунар, я сес авачир цӀийи «гъетери» кьецӀил беденрал капар ягъун къазанмишиз эгечӀайла, прокурорди пуд кас яна кьейибуруз пуд йис (гьамни шартӀунин) дустагъ малумариз башламишайла – гьа ибурулай эгечӀна уьлкведа общественный фикир къуватдай аватна, терг жезва. Им вири Россиядиз Западди къурмишнавай ва багъишнавай гьакъикъат я. Россияда халкьдикай фикирзавай, адаз куьмек гуз гьазур чиновникар гьам федеральный, гьам региональный властдин са эшелонрани (къатарани) амач. Элита цӀийи ийизва, кар алакьдайбур желбзава лугьузвай хабарар вири тапаррин ва бине авачирбур я.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Чатухъанвал, регъуьхъбанвал – ибур ХХI асирда саки амачир, къарибадаказ аквазвай сеняткарвилер я, акьалтзавай несилдиз абур стӀун чидач. Амма са 50-60 йис вилик абур чи халкьдиз яшайишдин метлеб авай лап чарасуз пешеяр тир. Чатухъанризни регъуьхъбанриз иллаки еке гьуьрмет авай. ТӀебиатдин къуватрихъ – цихъ, цӀухъ галаз алакъалу абур, гьелбетда, нилай хьайитӀани алакьдачир. Пешекарвилин устӀадвилелай алава, абуруз руьгьдинни бедендин гужлувал, сабурлувал, мергьяматлувал ва къастунал кӀевивал хьтин бинелу ерияр хас хьана кӀанзавай. Гьавиляй пара дуьшуьшра и пешекарвилер несилрилай несилрал давам жезвай. Ингье, вичикай ихтилат физвай дуьшуьшдани гьакӀ я.
+Ялавлу революционер, чинебан обкомдин член яз хьайи Абдурагьман Исмаилован миресрикай тир Низам 1942-йисан 28-январдиз Балуджада дидедиз хьана. Сифте классра ада хайи хуьре кӀелна. Хасавюрт райондин Бамматюртда ирид лагьай класс акьалтӀарай жаван Хасавюртдин школа-интернатдик кутуна. Мектебда кӀелунар куьтягьна, кьве йисуз Дагъустандин комплексный геологический экспедицияда зегьмет чӀугур жегьил 1963-йисуз ДГУ-ДИН тарихдин факультетдик экечӀзава. Амма ана са вацрани кӀелиз агакьнач – студент Советрин Армиядин жергейриз тухвана. Пак буржи намуслудаказ кьилиз акъудунихъ галаз сад хьиз, дирибаш дагъви гадади аскеррин уьмуьрдикай, къуллугъдикай, дуствиликайни ватанпересвиликай, женгиниз гьазурлухвиликай макъалаяр кхьизвай, абур военный газетрин чинра чапзавай, активвал, чешне къалурзавай аскердин тӀвар частунин Гьуьрметдин ктабда гьатна. Армиядай ам къуьнерал офицервилин чинер алаз хтана, университетда кӀелунар давамар хъувуна. Гьа са вахтунда 1967-1969-йисара горвоенкоматда отделенидин начальникдин куьмекчивилени кӀвалахиз хьана. 1969-йисуз Низам Вердиевич Махачкъаладин 13-нумрадин мектебдиз (МБОУ “Гимназия №13”) военруквиле рекье твазва, тарихдин тарсарни гузва. Халис ватандашар, ватанпересар тербияламишунин карда тарихдин тарсарин важиблувал екеди я. Тарих течиз, виликди физ жедач. Тарих течир кас мичӀи чкада капаш экъуьрзавайдаз ухшар я. ��алис ватанпересар тербияламишиз кӀанзаватӀа, абуруз Ватандин тарих чира гьавайда лугьузвач. Гзаф йисара тарихдин, ОБЖ-ДИН тарсар гунин, военруквиле, мектебдин гражданский оборонадин штабдин начальниквиле зегьмет чӀугунин нетижада Низам Вердиевич и предметар ученикриз кӀанардай, методика лап хъсандиз чидай халис устадиз элкъвена. Муаллимди кьилин фикир делилрин гьакъикъивилиз, вилик эцигнавай метлебдив агакьардай рекьер дуьздаказ тайинаруниз гузва.13-нумрадин гимназияда акьалтзавай несилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишун датӀана сифте чкадал ала. Н.Шахбанова и рекье галатун тийижиз зегьмет чӀугваз ингье 50 йисалайни гзаф я. Ада В.Пикулан камаллу гафар мукьвал-мукьвал тикрарда: “РикӀел хуьн – имни яракь, гужлу такьат я. Ватандин тарих чир хьуни инсанар руьгьдиз девлетлубур, къилихриз мягькембур, акьулкамалдиз хцибур ийизва”. ЧӀехи Гъалибвилин сувар, и зурба вакъиа, советрин халкьдин, чи бубайрин гьунарлу крар, кьегьалви-лер чи уьлкве, жемят виликди финин, акьалтзавай несилар чи бубайрин, ата-бубайрин баркаллу крариз, адетриз вафалу яз, ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин чешме я. Низам Вердиевичани и рекье активнидаказ зегьмет чӀугвазва. Месела, ЧӀехи Гъалибвилин 60 йисан юбилейдин вилик жегьил-жаванар военно-патриотический рекьяй тербияламишуниз талукь махсус программа кьабулнай. Ам уьмуьрдиз кечирмишуник Н.Шахбанова, 13-гимназияди еке пай кутуна. Россиядин тешкиллувилин “Гъалибвал” Комитетди чи республикадай тир кьуд касдиз “1941-1945-йисарин Ватандин ЧӀехи дяведа Гъалибвилин 60 йис” медаль ганай. Абурукай сад Низам Вердиевич Шахбанов хьун дуьшуьшдин кар тушир. И шабагь адав республикадин Кьил М.Мегьамедова вахканай. Н.Шахбанова суьгьбетзавайвал, мектебда тухузвай ватанпересвилин тербиядин мярекатриз ветеранриз теклифзава. Гимназияда ЧӀехи Гъалибвилин 70 йисан юбилейдиз талукьарнавай программа туькӀуьрнава. Адал асаслу яз, аял вахтар дяведин агъур йисарал ацалтай ветеранриз, женгерин иштиракчийриз теклифиз, 5,9,10-классра ватанпересвилин тербиядин мярекатар тухвана. Абура ветеранрикай М.Шагьгьуьсейнова, А.Мурсалова, И.Къазиханова, М.Гьарунова, А.Нурбагандова, генерал О.Муртазалиева ва масабуру иштиракнай. Гьар йисан 9-Майдин вилик вири гимназиядин саналди тир еке мярекат тешкилун ина адетдиз элкъвенва. Гимназияда шегьердин “Ваз Ватанди ихтибарзава” клубди кӀвалахиз гзаф йисар я. 10-классрин ученикри гел жагъурдайбурун ТОКС-ДИН кӀвалахда активнидаказ иштиракзава. Гимназиядихъ, гьакӀ гьар са классдихъни Гъалибвилин юбилейриз талукьарнавай альбомар ава. Дегьлизриз фейи касдин фикирдикъет вижевайдиз туькӀуьрнавай баркалладин пипӀе, “Гъалибвилин маршалар”, “Дагъустанвияр – игитар”, “Ватанпересар тербияламиш-зава”, “Чи ученик – Россиядин Игит” ва маса стендри желбзава. Военрук, полковник Низам Вердиеви��а вичин гъилик чирвилер къачузвай аялриз датӀана физкультурадални спортдал машгъул хьуниз, икӀ беден лигимаруниз, лап хъсандиз кӀелуниз, халкьдиз бакара къведай халис ватандашар хьун патал зегьмет чӀугуниз, тарих чируниз, уьлкве, вири дуьнья фашизмдикай хвейи игитар рикӀелай алуд тавуниз, халис ватанпересар хьуниз эвер гузва. Н.Шахбанова мектебдин Женгинин Баркалладин музейдиз къиметлу гзаф экспонатар кӀватӀнава. Ватанпересвилин тербия гунин, пеше хкягъунин кӀвалах вини дережада аваз тешкилуни хъсан нетижайрални гъизва. 13-гимназия акьалтӀарай гзаф жегьилар гьар йисуз военный училищейриз гьахьзава, абуру чи армиядин офицеррин жергеяр къалинарзава. Курсантрихъ, офицеррихъ галаз алакъа хуьзва, абуру чпи кӀелай мектебдал, муаллимрал кьил чӀугвазва, гуьруьшар тешкилзава, аскервилин уьмуьрдикай, армияда къуллугъ авуникай итижлу суьгьбетарзава. Намуслу зегьметдиз, гьелбетда, кутугай къиметни гун буржарикай я. ИкӀ, ОБЖ-ДАЙ шегьердин методист, Махачкъаладин, гьакӀни республикадин ветеранрин Советрин член, камаллу агъсакъал Низам Вердиевичан яргъал йисарин гьакъисагъ зегьмет кьилин категория, РД-ДИН халкьдин образованидин отличник, РД-ДИН лайихлу муаллим, Дагъустан Республикадин жегьил-жаванрин лайихлу насигьатчи лагьай тӀварар, “РФ-ДИН просвещенидин гьуьрметлу работник” знак, РД-ДИН Госсоветдин Гьуьрметдин грамота, Германиядин винел Гъалибвилин 20, 30, 60 йисарин юбилейрин медалар, ветеранрин гьерекатда активнидаказ иштиракунай Гьуьрметдин знак, жегьил-жаванар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин кардик хсуси пай кутунай ва Ватандиз вафалувиляй “Генерал полковник М.Танкаев” къизилдин орден ва маса шабагьар гуналди къейднава. Низам Вердиевичахъ галаз санал гьа са мектебда, гимназияда адан уьмуьрдин юлдаш Мафият Шахбановадини гьакъисагъвилелди 50 йисуз (1970-2020) кӀвалахна. Абуру гьуьрметлу хизанда са гадани кьве руш тербияламишнава. Пудани кьилин образование къачунва. Гьуьрметлу Низам Вердиевич, Квез баркаллу 80 йисан юбилей мубаракрай! Квехъ чандин мягькем сагъламвал, кӀубанвал, хизанда хушбахтлувал, кӀвалахда мадни агалкьунар хьурай!
+Хкажай хва тарихрал акӀ сес, Инкъилабчи алмас серес – ЧӀехи Абдурагьманан мирес, Виш йисузни зайиф тежез, Артух хьурай ви а гьевес!
+Са касдиз тайин азардиз акси вакцина ягъайла, чна са жуьреда а азар моделироватзава. Амма и карди залан нетижаяр арадал гъизвач. Прививкади инсандин иммунный система тайин азардин возбудителрихъ галаз женг чӀугваз вердишарзава. Гьавиляй раб ягъайла чи иммунный системади вичиз коронавирусдиз таъсир авур чӀавуз адаз менфятлудаказ дурум гуда. Идалайни гъейри, вакцинади иммунный системадиз неинки коронавирусдиз аксивализ, гьакӀ адан зайиф чкаяр чирна ам тергизни куьмекзава. Вакцина а тегьерда гьазурзава хьи, герек ада вирусдин зайиф чкайриз лап еке зарар гун. Вакци��а янавайбурукайни са кьадар инсанар начагъ хьунни мумкин я. Гьар гьи дуьшуьшда хьайитӀани, абурун начагъвал кьезилдиз кьиле физва ва коронавирусдик кьиникьин хаталувал хейлин агъуз жезва.
+И мукьва Хасавюртда 15 йисав къведалди яшара авай жегьил пагьливанрин арада республикадин кӀвенкӀвечивал патал азаддиз кьуршахар кьунай акъажунар кьиле фена. И турнир СССР-ДИН спортдин мастер, олимпиададин къугъунрин призер, чи ватанэгьли Руслан Ашуралиев рикӀел хкуниз талукьарнавай. Ада 300 далайни виниз пагьливанри иштиракна. Акъажунар заланвилин 12 категориядай кьиле фена. Акъажунрин нетижайрай 1-чкайриз Ш.Абдурагьманов (35 кг., Къизилюрт), А.Агъаширинов (38 кг., Дербент район), З.Умаров (41 кг., Хасавюрт), М.Абасгьажиев (44 кг., Къизилюрт), М.Абдулгьакьов (48 кг., Цумада район), А.Абдумажидов (52 кг., Ботлих район), А.Мирзаев (57 кг., Къаякент район), Гь.Саидов (62 кг., Хасавюрт), М.Гьабибов (68 кг., ЦӀумада район), С.Амаханов (75 кг., Дербент), А.Абдулкъадиров (85 кг., Дербент), А.Гьажибатыров (100 кг., Махачкъала) лайихлу хьана. Къейдин, чпи и акъажунра садалай ругудал къведалди чкаяр кьур пагьливанрихъ гила СКФО-ДИН кӀвенкӀвечивал патал тухудай акъажунра иштиракдай мумкинвал жеда.
+Пахлайрихъ беден михьдай, яд хкуддай ерияр ава. И кардиз асул гьисабдай пахлайрин тваррин винел патал жедай чкалри куьмекзава, яргъи къубухди, сирсилди (стручок) — ваъ. Пахлаяр яргъалди ргада, тӀуьрла, абуру руфуник ял кутада; хур ва жигерар хъуьтуьларда, бедендик ацӀайвал (полнота) кутада. Гзаф тӀуьртӀа, пис ах-варар аквада лугьуда. Пахлайрин и чӀуру ерияр сенжефилдалди, горчицадалди, эферралди, чӀулав истивутдалди алудда, гьакӀни абур якӀухъ галаз санал ругун хийирлу я. Пахлайрин сирсилар, чукӀулар (стручки) тӀуьниз лап таза, къацу ва хъуьтуьл тирла, ишлемишиз жеда, кӀевибур тӀуьн зиян я.
+Вирироссиядин ветеранрин «Женгинин стхавал» тӀвар алай общественный тешкилат (ВООВ) – им кьилдин чкайра хьайи дявейрин ва дяведин чуьруькрин ветеранрин «Женгинин стхавал» тӀвар алай Вирироссиядин общественный гьерекатдин крар ва къайдаяр давамарзавай идара я. Ам 1997-йисан 26-декабрдиз саднавай съезддал чеб дяведин умуми кьис-метди, женгинин рекьи ва асантди тушир алай аямди алакъалу авунвай инсанри яратмишна. Вич кардик хьайи 25 йисан девирда ам ВООВ-ДИКАЙ Россиядин ветеранрин гьерекатда виридалайни ири ва таъсирлу тешкилатрикай сад хьана. Адалай вичин пайдахрик армиядин, флотдин, погранкъуллугъдин, разведкадин, махсус подразделенийрин ва къайдаяр хуьдай органрин ветеранар кӀватӀ ийиз алакьна. Гьа икӀ, алай йисан 11-февралдиз Ахцегь районда «Женгинин стхавал» ВООВ-ДИН Ахцегьрин отделенидин офис ачухунин рекьяй тешкиллувилин собрание кьиле фена. Адан иштиракчийрин вилик Ахцегь, Рутул ва Докъузпара районрин военный комиссар Рафик Мегьамедов экъечӀна рахана. Ада къейднавай общественный тешкилатдин чкадин отделение яратмиш��нин фикирдин тереф тамамвилелди хвена. Военный комиссарди чкайрал хьайи дявейрин ва дяведин чуьруькрин ветеранар садзавай «Женгинин стхавал» общественный тешкилатдин Ахцегьрин отделенидин кьилин везифайрикай суьгьбетна. Ингье абур – тарихдин память хуьн, ветеранар яшайишдин жигьетдай хуьн, жегьилриз ватанпересвилин тербия гун. Адан гафаралди, къе республикадин хейлин шегьерра ва районра «Женгинин стхавилин» чкадин отделенияр яратмишнава ва абуру агалкьунралди кӀвалахзава. Ада а кардихъ инанмишвал къалурна хьи, Ахцегь райондани и тешкилатди вичин вилик эцигнавай везифаяр тамамарда. КӀватӀ хьанвайбурун вилик гьакӀ «Ахцегь район» МР-ДИН кьилин заместитель Р.Гьамзаевни рахана. Ада раймуниципалитетдин кьил О.М.Абдулкеримован тӀварунихъай кӀватӀ хьанвайбуруз райондин общественный уьмуьрда и лишанлу вакъиа мубаракна. Ада кьетӀендаказ къейд авурвал, «Женгинин стхавал» ВООВ-ДИН райондин отделение вилик тухунин карда Осман Магьмудовича ва райондин администрацияди вири жуьредин куьмекар гуда. Собранидал «Женгинин стхавал» ВООВ-ДИН Мегьарамдхуьруьн отделенидин председатель Т.Керимов рахана. Ада вичин ва республикадин «Женгинин стхавилин» руководитель М.Салманован тӀварунихъай вичин кӀвалахдин юлдашриз и вакъиа мубаракна. Серенжемдал тебрикдин рахунар гваз гьакӀ Ахцегьрин ЦРБ-ДИН кьилин духтур М.Мурсалов, Афгъанистанда ва Чечняда хьайи женгинин гьерекатрин ветеранар тир С.Эмиржанов ва Э.Талибов рахана. Ахпа инал шадвилин гьалара «Женгинин стхавал» тешкилатдин жергейриз афгъан дяведин иштиракчи Саидризе Эмиржанов, Чечняда кьиле фейи женгинин гьерекатрин иштиракчияр тир Митгьедин Мурсалов ва Эмиржан Талибов кьабулна.разованидин ва илимдин рекьяй РД-ДИН Халкьдин Собранидин Комитетдин председателдин заместитель Абдулвагьид Лабазанов экъечӀна рахана. Пленарный заседанидин вахтунда докладар гваз публицист ва тарихчи Ризван Ризванов, республикадин «Лезги газет» газетдин кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимов, райондин «Куьредин хабарар» газетдин кьилин редактор Асият Мирзалиева, «Дагъустандин дишегьли» журналдин кьилин редактор Наира Шихнабиева, Ахцегь райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин кьилин редактор Дашдемир Шерифалиев, Кьурагь райондин администрациядин кьилин заместитель Рамазан Катибов, Дагъустандин писателрин Союздин лезги секциядин руководитель ва «Дагъустан» РГВК-ДИН милли вещаниедин редактор Владик Батманов, «А.А.Тахо-Годидин тӀварунихъ галай ДНИИП» ГБУ-ДИН дидед чӀаларин сектордин илимдин старший къуллугъчи Жаклина Мейланова, ФЛНКА-ДИН векил Асрет Ибилкьасумов, Хив райондин образованидин Управленидин методист Къачмаз Меликов, шаир ва публицист Сажидин Саидгьасанов, Белиждин гимназиядин ва Юхаристалдин СОШ-ДИН дидед чӀалан ва литературадин муаллимар тир Гъулангерек Ибрагьимова ва Минаят МутӀалибова, гьакӀн�� масабур экъечӀна рахана. Пленарный заседанидин иш-тиракчийриз «Самур» газетдин кьилин редактор, Бакудай тир зари ва публицист Седакъет Керимовадин, зари, филологиядин илимрин кандидат ва РД-ДИН лайихлу юрист, вич алай вахтунда Саудовский Аравияда авай Абил Межидован, Нидерландрай тир лезги шаир Гуьлжагьан Мисрихановадин, Санкт-Петербургдай тир шаир Гуьзел Гьасановадин, Азербайжандин Къусар райондай тир шаир Эйваз Гуьлалиеван, Актаудин лезгийрин этнокультурадин «Самур» объединенидин руководитель Гьажимегьамед Селимован патай видео эвер гунар къалурна. Докладчийрин ва конференциядин пленарный заседанидин амай иштиракчийрин экъечӀунриз баянар гуналди, райондин кьили къейдна хьи, муниципалитетда лезгийрин чӀалан культура хуьнин ва вилик тухунин рекьяй еке кӀвалах кьиле тухузва. Идалайни гъейри, районди ва адан агьалийри республикада ва адалай къецепатани кьиле тухузвай культурадинни просветителвилин вири метлеблу серенжемар тешкилунин карда чпелай алакьдай куьмекар гузва. Ада гьакӀ къе муаллимар, милли прессадин, илимдин ва яратмишунрин интеллигенциядин векилар расалмиш жезвай кьилин месэлайрал фикир желбна. Конференциядин сергьятра аваз дидед чӀал вилик тухунихъ рекье тунвай серенжемра активвилелди иштиракзавай ва абура тафаватлу хьанвай са жерге ксариз шабагьарни гана.
+«Шерифали бубадин насигьатар» ктабдай
+Ахцегьрин юкьвай чӀехи вацӀ физвайвиляй ина ата бубайрилай инихъ хуьр кьве патахъ пай хьанва ва, талукь тирвал, жемятрин арадани гуя сада-садал вил эцигунин, вине кьунин ва я чешне къачунин хьтин са гьихьтин ятӀани тафаватлувилер ава. Са сеферда ихьтин са дуьшуьшни хьана. Азан яна кпӀунин вахт хьайила, Къузай патан кимел алай кьван вири итимар мискӀиндиз фидай, анжах са кас гьамиша текдиз рагъ гуз аламукьдай. И кар аквазвай Гуьней патан фекьиди «Куь патан вири итимар мискӀиндиз физвач» лугьуз, Къузай патан фекьидик тахсир кутазвай.– Я стха, вирибурухъ галаз вун вучиз капӀ ийиз мискӀиндиз къвезвач, тахьайтӀа дуьаяр чизвачни? – жузада адавай Къузай патан фекьиди.– Валлагь, фекьи, вири дуьаярни чида. Анжах зав гъилер чуьхуьн гвач, къачуз кагьул я, – авайвал хиве кьада ада. – Я кас, ана вун хьтинбур мад ава. ГьакӀ капӀ ийизни ихтияр ава, турус я, – лагьана, мискӀиндиз гъана, ам кпӀунал акъвазарда. Вири хуьруьз ашкара хьайи и агьвалатдин гьакъиндай фекьидик тахсир кутазвай тегьерда жемят рахаз хьана.– Я стха, «гъилер чуьхуьн гвачиз капӀ авун турус я» лугьудай беябурчивилин гафар гьи каламда кхьенватӀа садра къалура кьван, къуй чазни чир хьуй! – хъел кваз туьгьметдин тегьерда лугьуда адаз Гуьней патан са фекьиди.– За ам мискӀиндиз тухвана, кпӀунал акъвазарна. Гила вуна, зун айибдай хьтин зурба кас ятӀа, адав гъилер чуьхуьн къачуз тур, – кутугай жаваб гайила, муькуьдаз мад хълагьдай гаф амукьнач.
+Гьуьрметлу дишегьлияр, квез 8-Мартдин сувар рикӀин сидкьидай мубаракрай! Якъин, дишегьлидихъ галаз дуьньядин эбеди вири девлетар – хизандин чимкъулайвал, аялрин хъуьруьн, кӀанивални назиквал, михьивални къайгъударвал алакъалу я. Мегьрибан дишегьлиди чи уьмуьр гуьзел ийизва, чун зегьметдинни ватанпересвилин игитвилерал желбзава. Пара кӀани дидеярни вахар, муаллимарни духтурар, къуллугъчиярни карчияр яз чи уьмуьр гьар са патахъай цӀийи-цицӀи ийизвай къуй квез чандин сагъвал, хизандин бахтлувал хьурай, рикӀин мурадар кьилиз акъатрай, Амин! «
+1925-йисан 1-январдиз Ахцегьа кесиб лежбердин чӀехи хизанда дидедиз хьана. Диде Умагьаназ зегьметдин йикъар къазанмишиз куьмекун патал ам гьеле 1935-йисан гатун каникулриз колхоздин производстводик экечӀна. Са йисалай Ахцегьрин 1-нумрадин мектебда 7-класс куьтягьна, ам Агъасиеван тӀварунихъ галай колхозда тамамвилелди кӀвалахал акъвазна, виридалайни жегьил колхозчи хьана.
+Хайи чилихъ галаз алакъалу адан вири уьмуьр районэгьлийрин рикӀел хъсандиз алама. Итимвилин суй авай зегьметкеш, дирибаш, производстводин зурба тешкилатчи ва кӀусни дамах гвачир шад къилихрин дагъви дишегьли
+ам чидай вирибурун рикӀел алама, адакай анжах хуш, гьуьрметлу килимайралди рахазва. 1941-йисуз Ватандин ЧӀехи дяве эгечӀайла, Саимат Керимовнади колхозда итимрихъ галаз къуьн-къуьневаз кӀвалахзавай. Тарарин дувулриз пер ягъун, дагъданикӀе гвен гуьн, дергесдалди векь ягъун адаз гъвечӀи чӀавалай адет хьанвай крар тир. Зегьметда, гьакӀ гьар са рекье кӀвенкӀве аваз вердиш дирибаш руш вирибуруз чешне тир. Дяведилай гуьгъуьниз йисан план 120 яз, Саиматалай 500 ва гьадалайни артух зегьметдин йикъар къачуз алакьзавай. Гьа са вахтунда кӀвале 5 аялни тербияламишзавай ва дяведай инвалид яз хтанвай гъуьлуьхъни гелкъвезвай. Ам мус ва гьикӀ агакьзаватӀа сиринай кьил акъатдачир. Саимат Керимовнадин гьакъисагъ зегьмет ва тешкилатчивилин алакьунар гьисаба кьуналди, колхоздин правлениди ам майи-шатда лап хъсанбурукай сад тир Саид Алиеван регьбервилик квай багъманчивилин бригадада звеноводвиле ва ахпа бригадирвиле тайинарна. Зегьметкеш 20 дишегьлидикай ибарат адан дестеди гьар са гектардай (бригадада 60 гадихъ галаз емиш багълар авай), юкьван гьисабдалди, 180 центнер хкягъай сортарин ичер ахтӀуз, Москвадиз ва промышленный маса центрайриз рекье твазвай. Гьатта бегьерсуз 1965-йисузни кваз гьар са гектардай 86 центнер ерилу емишар къачуна. Гьа са вахтунда жегьил тарарин арайра картуфар, келемар, емдин чугъундурар цазвай, чӀехи тарарин арайрай алафар гьазурзавай. Саимат Ферзалиевади районда сифте яз авиациядин куьмекдалди багълар аэрозолрал гьялунин, хаталу гьашаратар кьун патал тарарин танар кутӀунин (ловчие пояса), тарарик фитер дибер элкъвена эгъуьнна кутунин хьтин менфятлу къайдайрик кьил кутуна. Саимат Ферзалиева кьилевай багъманчивилин бригададин коллективди СССР-ДИН 7-11-пятилеткайрин (1961-1985-йисар) планар артухни алаз ацӀурна. Гьавиляй райондин руководстводи ам Гьукуматдин чӀехи наградаяр гун патал къалурна. СССР-ДИН Верховный Советдин Президиумдин 1966-йисан 30-апрелдин къарардалди хуьруьн майишатдин производствода къазанмишнавай лап зурба агалкьунрай Ферзалиева Саимат Керимовна Социализмдин Зегьметдин Игитвилин тӀварцӀиз лайихлу авуналди, адаз Ленинан орден ва мукални кӀута алай къизилдин медаль гана. Адалай вилик ам РСФСР-ДИН Верховный Советдин 6-созывдин депутатвиле (1963-1967), гуьгъуьнай, 1966-йисуз КПСС-ДИН ХХIII съезддин делегатвиле ва компартиядин Обкомдин членвиле хкяна. Эхиримжиди хьайи 12-пятилеткадин (1986-1990) сифте йисарани Саимата вичин яшлувилизни, чандин сагъсузвилизни килиг тавуна, вердиш тегьерда кӀвалахзавай. Амма гьукуматдин пис патахъ дегиш жезвай гьалар акваз, адавай яргъалди дурум хгуз хъхьанач, 1992-йисуз далудихъ 55 йисан стаж аваз пенсиядиз экъечӀна ва 1995-йисуз 70 йисан яшдаваз рагьметдиз фена. Чпин вири къуват, алакьунар халкьдин рекье эцигна, зегьметдин игитвилер къалурай баркаллу ксар кьейидалай кьулухъни, адет яз, абурун цӀийи, лишанлу уьмуьр къванце, мармарда, металлда несилрин рикӀера давам жезва. Дугъри я, Игитдин тӀварцӀихъ Ахцегьа куьче гала, хсуси капашралди эцигай яшайишдин кӀвалел мемориалдин кьул алкӀурнава. Месела, Зегьметдин Игит Сейфедин Къулиеваз къурушвийри 100 йис тамам хьайила ЦӀийи Къурушдал памятник эцигна. Баркалла, лап хъсан кар хьана, халкьдиз чпин игитар чир хьун лазим я. Абурун уьмуьрдин рехъ жегьил несилриз чешне я. Зегьметдин Игит Саимат Ферзалиевадиз чавай памятник эцигиз хьанвач. 2025 йисуз, Игит дишегьлидин 100 йисан юбилейдиз талукь яз, адаз хайи ватанда кутугай памятник эцигунин месэладив къе эгечӀдай вахт я. Ихьтин баркаллу крарал мискьивална, игитар рикӀелай алудайтӀа, абурун чешнейралди чавай цӀийи игитар арадал хкиз жедач.
+2-мартдиз райондин активдин нубатдин совещание Ахцегь райадминистрациядин кьил Осман Абдулкеримован регьбервилик кваз кьиле фена. Йикъан месэлайрив эгечӀдалди вилик ада райондин вири дишегьлийриз 8-мартдин сувар мубаракна, Ахцегьрин Р.Гьажиевадин тӀварунихъ галай музшколадин муаллим Селимат Велиевадив ва Республикадин жегьил пианистрин конкурсда агалкьунралди иштиракай адан ученикар - Муслим Шерифалиевав, Лейла Сулеймановадив I-ДЕРЕЖАДИН, Мегьамед Агьмедовавни Къизилгуьл Шуаевадив II-ДЕРЕЖАДИН Дипломар вахкана ва вичин патай абуруз пулдин премияр гана. Информациядин ресурсар тешкилунин рекьяй РД-ДИН ООО «Каспий» агентстводин векил Рамазан Ибрагьимова райондин идарайрин руководителриз чпин ИНТЕРНЕТ-САЙТДИКАЙ менфят къачун патал икьрарар кутӀун теклифна, гьикӀ хьи алай вахтунда кардик квай Екатеринбургдин гуьзчивилин сайтрилай вичикай ихтилат физвайди ужузни (3 йисан къене – 9 агъзур манат), ерилуни я, ва ада девирдин истемишунризни т��мамвилелди жаваб гузва. Муниципалитетдин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовади къейд авурвал, гъилевай йисан кьве вацран пландин тапшуругъар районда эменнидай 21 ва чилин налогдай 68 процентдин тамамарнава. Райондин автомобилистрал къенин йикъалди, РОВД-ДИН малуматрай, 21 миллион манат транспортдин налогрин буржар ала. И карда сад-садан гъавурда гьат тавунин шартӀ алай месэлаяр, Мегьарамдхуьруьз фена, ГНИ-ДИН идарада ахтармишна кӀанда. Ахцегь ЦРБ-ДИН кьилин духтур Митгьедин Мурсалова залдавайбурун фикир районда эпедимгьаларин месэладал желбна. «ЦӀи январдилай инихъ районда коронавирусдин азар акатай вири 40 кас регистрация авуна ва абур сагъар хъувуна. Эхиримжи кьве гьафтеда, Аллагьдиз шукур хьуй, чаз ахьтин азарлуяр авач ва гьавиляй «Ковиддин» госпитални агал хъувунва. Алай вахтунда чи вилик жемятдиз, эвелимжи нубатда къурхулувилин дестедик акатзавай агьалийриз, ковиддиз акси рапар ягъунин везифа акъвазнава…», - лагьана ада. Вичин нубатда, муниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиев районда 8-мартдин суваррин мярекатар тешкилунин (5-мартдиз РДК-ДИН залдла «Периханум» тамаша къалурзава!) ва райадминистрациядин крар идара ийизвайди тир Гьейдер Эльдаров идарайрин руководителри 15-мартдалди налогрин декларацияр вахкун лазим тирдан месэлайрал акъвазна.
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ Ахцегьрин баркаван чили дуьньядиз чпин гъвечӀи ватан машгьур авур бажарагълу алимар, пагьливанар, искусстводин устадар ва маса пешекарар пара гана. Амма са кар якъин я: инсанрин вири агалкьунрин бинеда зегьмет ава, общество паталди тир гьакъисагъ, намуслу зегьмет. Гьахьтин баркаллу зегьметдин таж алайбурукай сад Агъасиеван колхоздин (совхоз «Ахтынский») бригадир хьайи, Социализмдин Зегьметдин Игит ва Ленинан ордендин сагьиб (30.04.1966), РСФСР-ДИН Верховный Советдин 7-созывдин депутат (1963-1967) Саимат Ферзалиева я (1925-1995). Советрин девирда гьукуматдин лап чӀехи дережадин и лишантӀвар производстводин акьалтӀай зурба агалкьунрай гузвай. Кечмиш хьайидалай кьулухъни тӀвар-кар эбеди авун ва абурун чешнейралди акьалтзавай несилар дуьз тербияламишун патал ватанда памятникар хкаждай адет ава. Амма Саимат Керимовнадиз я гьукуматдивай, я халкьдин куьмекдалди, гьайиф хьи, памятник эцигиз хьанвач.
+Республикади 2021-йисуз 600 миллион манатдин къимет авай хуьруьн майишатдин 400 уьлчме техника маса къачуда, гьа жергедай яз 100 трактор ва техил кӀватӀ хъийидай 10 комбайн. И месэла гьялун патал региондин бюджетдай субсидия къачун патал серенжемар кьабулзава, гьакӀни федеральный лизингдин сергьятра аваз маса къачузвай техникадин кьадар артухарун патал шартӀар яратмишзава. Алукьнавай йисан эвелдилай Дагъустанди 28 миллион манатдин къимет авай хуьруьн майишатдин 34 уьлчме техника маса къачунва. Имни 2020-йисан талукь тир девирдив гекъигайла, 16 процентдин гзаф я. Кьилди къачур��Ӏа, аграрийри 6 трактор, накьв гьялдай 5 машин, тракторрин 18 прицеп, набататриз дарманар ядай 2 тадарак ва погрузчик, 1 пресс-подборщик ва минеральный шейэр чукӀурдай машин маса къачунва.
+Эхиримжи йисара чи районда агалкьзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гунин рекьяй советрин девирдин адетар арадал хкизва. ИкӀ, гьар йисуз Ватан хуьзвайбурун Йикъаз талукь яз райцентрдин Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован тӀварунихъ галай паркда спортдинни женгинин «Зарница» къугъун тухузва. Ам цӀини кьиле фена. Адан тешки-латчи тир райондин культурадин управленидин руководстводи ватанпересвилин и серенжемдин вири иштиракчийриз, гьакӀ райондин школайрин женгинин сифтегьан чирвилерин муаллимриз чухсагъул малумарзава. «Зарница» къугъунин нетижада 1-чка 1-нумрадин АСОШ-ДИН, 2-чка 2-нумрадин АСОШ-ДИН ва 3-чкани Хуьруьгрин СОШ-ДИН векилри кьуна.
+Ватан хуьзвайбурун Юкъуз Фиярин хуьруьн администрациядин, школадин, КДЦ-ДИН къуллугъчийрин дестеди Ватандин ЧӀехи дяведа телеф хьайи фийивийрин гьуь-рметдай хкажнавай обелискдив ва Женгинин Яру Пайдахдин ордендин сагьиб Жабраил Гьашумаван мемориалдин кьулунив цуьквер эцигна.
+Дуьньяда коронавирус акатайбурун кьадар санлай 100 миллиондив агакьнава. Идан гьакъиндай тӀугъвалдин статистика тухузвай Ж.Хопкинсан университетдин алимри шагьидвалзава. Эхиримжи делилар фикирда кьуртӀа, коронавирус акатайбурун кьадар виш миллиондилай алат-нава. Вирус акатнавай дуьшуьшар виридалайни гзаф США-ДА дуьздал акъуднава. США-ДИН гуьгъуьнал Индия, Бразилия, Россия ва Великобритания ала. ТӀугъвал дуьньядин 192 уьлкведа чкӀанва. Инсанар коронавирусдик кьейи дуьшуьшар виридалайни гзаф США-ДА, Бразилияда, Индияда малум хьанва.
+Ватан хуьзвайбурун Йикъан гьуьрметдай райондин школайрин муаллимри анра сувариз талукь ачух тарсар, литературадин эсеррай выставкаяр ва маса серенжемар кьиле тухвана. Чпин нубатда, ученикри флешмобар тешкилна, шиирар кӀелна, ватанпересвилин серенжемра иштиракна. Къейдин, и жуьредин серенжемри муниципалитетдин жегьилрин ватанпересвилин руьгь мягькемарзава. Абурухъ бубайрин ва чӀехи бубайрин женгинин баркаллу крарал дамах авунин ва аскервилин къуллугъдиз гьуьрмет авунин гьисс арадал гъизва.
+Шикилдай аквазвайди миргерин жинсиникай тир гьайван я. Урус чӀала эркек и гьайвандиз сайгак лугьузва, дишидаз – сайга. Адет яз, крчар анжах эркекбурал жеда. Сайгакар Евразиядин са шумуд уьлкведа, Россиядин Алтай, Калмыкия республикайра, Астраханский областда ава. Калмыкияда гьатта 2010-йис сайгакрин йис яз малумарнай. Эхиримжи йисара и гьайванрин кьадар тӀимил хьуникди абур Яру ктабдиз акъуднава. Сайгакар, йисан жуьреба-жуьре вахтара гзаф кьадарда санал кӀватӀ хьана, нехирралди яшамиш жеда. Векь недайбурукай тир сайгакар, еке мензилар атӀуз, санай масаниз куьч жеда. Абурухъ са сятда 80 километрдиз чукурдай йигинв��л ава. ТӀебиатда сайгакриз къурху гузвай душманар дуьзенлухдин жанавурар я. СССР-ДИН девирда дуьзенлухра яшамиш жезвай миргер ва абуруз мукьва гьайванар хуьнин махсус программа авай, гьавиляй абурун кьадар миллиондив агакьнавай. СССР чкӀайдалай кьулухъ, 20-асирдин эхирра ва 21-асирдин сифте кьилера сайгакрин сан лап агъуз аватна. Нетижада абурукай сифтедай авай кьадардин 3 процентдилай са кӀус гзаф амукьна. Абур тӀимил хьунин себебар азарар акатунихъ, гьакӀ гъуьрчехъанри тергунихъ галазни алакъалу я.
+Ктабар чапун коммерциядин месэладиз элкъвенвай, районра ктабрин туьквенар амачир чи вахтунда инсанриз милли литературадин яратмишунар, гьайиф хьи, саки жагъизвач. Важиблуди тир и месэла гьялуник къуьн кутун, хайи литературадал рикӀ алай ксарин руьгьдин игьтияжар алакьдайвал таъминарун Сулейман Стальский райондин Милли меденият хуьнин мергьяматлувилин «Агъа Макьар» фондуни хушуналди вичин хивез къачунва. И мукьва «Агъа Макьар» фондунин векил, Кьасумхуьруьн телевиденидин корреспондент Низамудин Магьмудова Ахцегь райондин СП-РИН ва образованидин къурулушдин библиотекаяр патал лезгийрин машгьур шаир, прозаик ва публицист, Дагъустандин культурадин лайихлу къуллугъчи Пакизат Фатуллаевадин вишелай артух «Ишараяр», «Чешне» ва «Таржумаяр» тӀварар алай ктабар гъана, пишкешна. Кьиблепатан районрин библиотекайриз лагьайтӀа, 1000 ктаб ганва. Ихьтин жумарт кардай Ахцегь райондин руководстводи мергьяматлувилин «Агъа Макьар» фондунин председателдиз ва векилриз чугъсагъул малумарзава. Къейдин, Милли меденият хуьнин мергьяматлувилин «Агъа Макьар» фондуни лезги халкьдин культура вилик тухунин пара месэлайра иштиракиз, вичелай алакьдай пай кутазва. Кьилди къачуртӀа, СтӀал Сулейманан юбилейдиз, «Шарвили» эпосдин сувариз талукь яз махсус значокар акъудна, халкьдин хийирдин пара крара жумартвал къалурна.
+Шикилда: Низамудин Магьмудова Ахцегьрин библиотекайрин къурулушдин (ЦРБ) заведиш Аделя Агъаевадиз ктабар гузва.
+И йикъара 96 йисан яшда аваз РСФСР-ДИН лайихлу юрист, 1962-1970-йисара ДАССР-ДИН Верховный Суддин председателвиле, юстициядин министрдин заместителвиле кӀвалахай ДГУДИН профессор Али Абутрабович Аливердиев рагьметдиз фена. А.Аливердиев 1925-йисуз Самур округдин Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. 1943-йисан сентябрдиз жегьил итим ВЛКСМДИН райкомдин кьвед лагьай секретарвиле хкяна. И чӀавуз ам ВКП(Б)-ДИН жергейризни гьахьна. Адал Ахцегь райисполкомдин кадрийрин сектордин заведующийвилин, партиядин райкомдин инструкторвилин везифаярни ихтибарна. Дяведин йисара ДАССР-ДИН НКВД-ДИН райондин отделдин тапшуругъдалди диверсантрихъ, дезертиррихъ галаз женг чӀугвазвай истребительный батальонда къуллугъна. Гуьгьуьллувилелди фронтдиз фена. Хурудал «Кавказ хуьнай» медаль алаз хтана, дяведилай гуьгъуьниз Дагъустандин областной партийный школада кӀелна. 20 йисавай коммунист ВКП(Б)-ДИН Дагъустандин обкомдин инструкторвиле кӀвалахал кьабулна. Ленинграддин госуниверситетдин юридический факультет акьалтӀарна, Яру диплом къачуна хтай Али Аливердиев 1952-йисуз ДАССР-ДИН юстициядин министрдин заместителвиле тайинарзава ва ада вич кар алакьдай, вини дережадин пешекар тирди къалурзава. Гуьгъуьнин йисара адал ДАССР-ДИН Верховный Советда, Дагъустандин обкомда лап жавабдар къуллугъар ихтибарзава. 1962-йисуз Али Абутрабович ДАССР-ДИН Верховный Суддин председателвиле хкязава. И къуллугъдал адан бажарагълувал тамамвилелди ачух хьана. Вичин чирвилерни хкажиз, ада республикадин вузрин студентризни юриствилин рекьяй тарсар гана, печатдин изданийриз гзаф кьадар макъалаяр акъудна, кандидатвилин диссертация хвена. Ада неинки республикада, гьакӀ уьлкведани авторитет къазанмишна. Али Абутрабовича 1977-йисан СССР-ДИН Конституция гьазурунин кардани, менфятлу теклифар гуз, иштиракна. Хейлин йисара ада Махачкъала шегьердин администрацияда юридический отделдин начальниквиле, меркездин мал-эменнидал гуьзчивалдай комитетдин председателвиле кӀвалахна. Гьа са вахтунда ДГУ-ДА административный ва чилерин праводин рекьяй лекцияр кӀелна. Ада 50 далай виниз илимдин кӀвалахарни кхьена.2010-йисуз А.Аливердиев «Санкт-Петербургдин машгьур ксар» энциклопедияда гьатна ва адаз «Личность Петербурга» къизилдин медаль гана. А.А.Аливердиеван экуь къамат ам чидай вирибурун рикӀера гьамишалугъ яз амукьда.
+ДАССР арадал атайдалай инихъ 100 йис тамам хьуниз талукь серенжемрин сергьятра аваз 1-мартдилай 3-мартдалди РФ-ДИН Федеральный Собранидин Федерациядин Советда Дагъустан Республикадин Йикъар кьиле фида. Ана иштиракай чи республикадин делегациядин кьиле РД-ДИН Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликов ава. Фикирдиз къачунвай серенжемрин программадал асаслу яз, чи республикадин гьукумдин органрин векилрин иштираквални аваз бюджетдин ва финансрин рынокрин рекьяй Федерациядин Советдин Комитетдин гегьеншарнавай заседание кьиле фида. Адан кӀвалахда ВКС-ДИН къайдада РД-ДИН Минфиндин регьбердин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Юнус Саадуева иштиракна. Ам анал доклад гваз экъечӀна.
+1931-йисан 18-августдиз Ахцегьа дидедиз хьана. Школа куьтягьайдалай кьулухъ Дербент шегьерда хуьруьн майишатдин техникумдик экечӀна, агрономвилин пеше къачуна. Ада вичин зегьметдин рехъ 1959-йисалай башламишна. Сифте Ахцегьрин аэропортунин кассирвиле, гуьгъуьнай, 1960-йисалай 2-нумрадин школадин пионервожатыйвиле кӀвалахна. 1962-йисуз ам ВЛКСМ-ДИН Ахцегь райкомдин секретардин заместителвиле хкягъна. 1963-йисалай 1965-йисал къведалди ВЛКСМДИН Ахцегь райкомдин сад лагьай секретарвиле, 1965-йисалай 1971-йисалди КПСС-ДИН Обкомдин инструкторвиле кӀвалахна. Ахпа ада Ростовдин ВПШ-ДА кӀелна. Ам куьтягьайла КПССДИН Обкомда, Махачкъаладин бондарный заводда парткомдин секретарвиле кӀвалахна. 1979-йисуз ДАССР-ДИН Верховный Советдиз кӀвалахал хъфена. 1985-йисуз ам чи райондин жегьил натуралистрин станциядин директорвиле тайнарна. Ина яргъал девирда гьакъисагъвилелди кӀвалахай З. Лачинова 2019-йисалай лайихлу пенсияда ава. Адахъ кьве хвани са руш ава. Вичи кӀвалахай вири чкайра ада еке гьуьрмет ва авторитет къазанмишна.
+1938-йисуз Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. ГЬУЬРМЕТ-ХАТУР авай, низамлу еке хизанда чӀехи хьайи ада школада гьа сифтедилай вич алай чка чирна, хъсандиз кӀелна. 1965-йисуз Дагъустандин пединститутдик экечӀна. Ада вичин кӀвалахунин рехъ Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школада аялриз тарсар гунилай башламишна. ФАИ-ДА муаллимди 1966-йисалай 1972-йисалди Мугъандин муьжуьд йисан школадин директорвилени кӀвалахна. Гуьгъуьнай ам вичин хайи хуьруьз хтана. Адахъ пуд хва ава. Педагогвилин 55 йисан стаж авай РД-ДИН лайихлу муаллим Ф.Алимова алай вахтунда пенсиядиз экъечӀнава. Амма ада гилани вичи кӀвалахай школадин муаллимрихъ галаз алакъаяр хуьзва. Жегьил педагогриз къиметлу насигьатар гузва.
+1949-йисан 30-январдиз дидедиз хьана. 1965-йисуз Дербент шегьерда педагогвилин училищедик экечӀна. Анаг агалкьунралди куьтягьай жегьил пешекарди 1969-йисалай хайи хуьре 1-нумрадин школада кӀвалахиз эгечӀна. Муслимат Агъаевади 45 йис аялриз чирвилер ва тербия гуниз бахшна. Ада вичин уьмуьрдин юлдашдихъ галаз санал 4 аял тербияламишнава. Са руша дидедин пеше давамарзава. М. Агъаевадихъ «ДАССР-ДИН халкьдин образованидин отличник» лагьай значок ава. Алай вахтунда Муслимат муаллимди лайихлудаказ ял язава, акьалтзавай несилдиз насигьатдин тарсар гузва.
+1951-йисуз дидедиз хьана. 1971-йисалай ада Ахцегьрин культурадин КӀвале кӀвалахиз башламишна. Гьар жуьре йисара ада ана инструкторвилин, режиссервилин, художественный руководителвилин, методиствилин везифаяр тамамарна ва гьамиша вичин ширин манийралди халкьдин гуьгьуьлар шадариз хьана. Цуьквер халади неинки са лезги, гьакӀ авар, дарги, къумукь, лак, табасаран, урус, украин, азербайжан, уьзбек ва маса чӀаларал манияр устадвилелди тамамарзава. Адан куркур хьтин сесиниз гегьенш диапазон ва кьакьан тембр хас я.1998-йисуз Ц. Мамедовадиз «Дагъустан Республикадин лайихлу артистка» лагьай гьуьрметдин тӀвар гана. Гьа чӀавуз РДК-ДИН тамашачийрин залда адан яратмишунриз талукь серенжемни кьиле фена. Ада алай вахтундани райондин культурадин КӀвале гьакъисагъвилелди кӀвалахиз, вичин тежриба жегьилрив вахкузва.
+1941-йисан 13-февралдиз Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. 1965-йисалай ада райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакцияда секретарь-машинистка яз кӀвалахиз башламишна. Ам вичин хиве авай везифаяр гьамиша намуслувилелди кьиле тухуз алахъна. 43 йисуз гьа са кеспи тамамарай Рагьимат Гьажиева алай вахтунда лайихлу пенсияда ава. Гьамиша райондин общественный крарин яцӀа аваз хьайи ада къени район��ин культурадин хилен вири серенжемра активныйдаказ иштиракзава, камаллу насигьатралди жегьилар дуьз рекье твазва.
+Таира Муспагьова 1975-йисан 10-январдиз Ахцегьрин хуьре дидедиз хьана. ГъвечӀи чӀавалай манийрални кьуьлерал рикӀ алай ада школада кӀелзавай йисарилай эгечӀна райондин культурадин КӀвале гьевескар артистрихъ галаз художественный самодеятелностдин концертра, республикадин ва къунши районрин культурадин мярекатра иштиракдай. 1992 -йисуз Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школа акьалтӀар авур Таиради экономиствилин пеше къачуна ва саки 17 йисуз агьалияр социальный жигьетдай хуьдай райондин управлениеда аялар авай хизанриз пособияр гудай отделенидин пешекарвиле кӀвалахна. Алай вахтунда Таира Муспагьова чкадин телевидениедин директор, райондин дишегьлийрин Советдин председатель я. Вичиз Аллагьдин патай ганвай манияр тамамарунин бажарагъни ада рикӀелай ракъурзавач. Махпурдин сесиналди тамамарзавай манийралди агьалийрин мел-межлис, райондин культурадин управлениедин мярекатар безетмишзава. Ада вичи тамамарзавай гзаф манийриз гафарни кхьизва.
+Райондин «ЦӀийи дуьнья» газетдин редакциядин къуллугъчийри Гьемдуллагь ва Елена Бабаевриз пара кӀани мукьва-кьили
+кечмиш хьуниз килигна, дериндай хажалат чӀугуналди, башсагълугъвал гузва. Рагьмет хьурай вичиз! Масад тийижирдаз жувни чир жедач. Масада акьурди целце акьур гьисаб я. Масада ийизвай кӀвалах регьятди хьиз аквада. Масадаз гьуьрмет авун патал жуваз азият гана кӀанда. Масадаз сир чирмир. Масадаз эгъуьнай фуруз жув аватда. Масадан вилевай чӀар аквада, жуван вилевай гъвар аквадач. Масадалай фитне ийидайди кӀвале тамир. Масадан айрибур вилик жеда, жуванбур – кьулухъ. Масадан бедбахтвилел хъуьремир. Масадан суфрадихъ мугьманар хъсанбур я. Масадан шивцелай жуван ябу хъсан я.
+РФ-ДИН Гьукуматди РД-ДА транспортдин интеллектуальный къурулуш (рекьера транспортдин управленийрин центраяр цӀийи хъувун, видеокамераяр, детекторар, акьуллу светофорарни остановкаяр ва метеостанцияр тадаракламишун) кардик кутуниз 2022-йисуз 120 млн. манат пулдин такьатар ганва. И мураддиз пулдин такьатар уьлкведин анжах 42 регионди къачуда. Санлай абуруз 7,35 млрд. манат пул чара ийида. И серенжемди рекьерин гьерекатар автоматизироватдай ва хатасузвал таъминардай мумкинвал гуда.
+РФ-ДИН Президент В.В.Путина россиявийриз вичи Донбассда женгинин операция башламишунин къарар кьабулнавайдан гьакъиндай хабар гана. «Россиядивай Украинадин территориядай къвезвай гьамишан къурхудик яшамиш жедач», – лагьана уьлкведин Кьили. ГьакӀни Владимир Путина къейдна хьи, «Россиядиз чи инсанар хуьн патал къе ишлемишзавайдалай мад са мумкинвални тунач». Россиядин Президентди Украинадин аскерриз яракьар туна кӀвалериз хъфинин эвер гана. «Чи гьерекатар себеб яз, маса уьлквейрай къаришмиш жез чалишмишвал авуртӀа, Россияди куь тарихда садрани тахьай хьтин ва энгелвал авачир жаваб гуда. Умудлу я хьи, зи ван атанва», – лагьана Россиядин Президентди.«Арадал атанвай гьалари чавай энгелвал авачиз кьетӀи гьерекатар кьилиз акъудун истемишзава. Донбассдин халкьдин республикайри Россиядивай куьмек тӀалабна. Идахъ галаз алакъалу яз ООН-ДИН Уставдин 51-статьядин 7-паюнив кьадайвал, Федерациядин Советдин санкциядалди ва Федеральный Собраниди ДНР-ДИХЪ ва ЛНР-ДИХЪ галаз дуствилин ва сада-садаз куьмек гунин рекьяй тестикьарнавай икьрарар тамамарун яз за аскервилин махсус операция кьиле тухунин гьакъиндай къарар кьабулнава», – лагьана Путина россиявийриз телевизордай гайи эвер гуна. Уьлкведин Кьили къейд авурвал, Украина кьун Россиядин планрик квач, амма Москва ам яракьсуз (демилитаризация) авун патал чалишмиш жеда.
+РД-ДИН Кьил Сергей Меликова Донбассда женгинин махсус операция башламишунин гьакъиндай Россиядин Президентдин къарардиз баян гана. «За гьисабзавайвал, уьлкведин Кьилин и къарар ахтармишнавайди ва бинелуди я. Им, сифте нубатда, чи уьлкведин мукьув арадал атанвай къалабулух кутадай гьаларихъ галаз алакъалу я. Гьелбетда, чавай Киевдин марионеткайрин режимдин патай ДНР-ДИН ва ЛНР-ДИН агьалийриз ийизвай гзаф йисарин геноциддиз ва ягьанатриз (рахшадриз) къайгъусуздаказ килигиз жедач! Инсанриз чеб, чпин аялар патал ислягь гележег кӀанзава. Россияди чпин тереф хуьн тавуналди, абурувай и мурад кьилиз акъудиз жедач. Чи планрик (фикиррик) Украинадин ва санлай украин халкьдин итижар чӀур авун квач, амма чаз чун хатасузвиле гьисс ийиз кӀанзава. Гьайиф хьи, арадал къвезвай гьуьжетар ислягьдаказ гьялиз алахъуни са нетижани ганач. Уьлкведин Кьили гьахълудаказ къейд авурвал, чавай гуьзетиз ва и крарал гьакӀ гуьзчивализ мад хъижедач. Зун инанмиш я хьи, Россияди стхавилин уьлкведа ислягьвал хуьнин рекьяй вичин везифа тамамарда. Чахъ герек тир вири яракьар ва кьилинди чи умуми кӀвал хуьнин рекьяй жуван буржи викӀегьдаказ тамамариз гьазур халис ватанпересар ава. Играми дустар! Гьалар гуьзчивилик ква. Республикадин гьукумдин вири органри адетдин къайдада кӀвалахзава, федеральный дережадин гьукумдихъ галаз санал фикирдиз къачунвай серенжемар кьиле тухузва. За квез ислягьвал ва сабурлувал хуьниз эверзава», – къейдна Меликова.
+РД-ДИН Конституциядин 78-статьядихъ галаз кьадайвал, РД-ДИН Кьил Сергей Меликова Абдулмуслим Абдулмуслимов Дагъустандин Гьукуматдин Председателвиле тайинарунин гьакъиндай Указдал (буйругъдал) къул чӀугуна. Са шумуд югъ идалай вилик Абдулмуслимован кандидатура Дагъустандин премьер-министр яз тестикьарунин разивал гун патал региондин парламентдиз теклифнавай. Республикадин 7-созывдин парламентдин 8-сессия кьиле физвай вахтунда чинебадаказ сесер гунин нетижада Абдулмуслим Абдулмуслимован кандидатура депутатри тестикьарна.
+Дагъустан Республикадин Кьил ��ергей Меликов «Сад тир Россия» политический партиядин региондин отделенидин секретарвиле хкягъ хъувуна. Ихьтин къарар 28-февралдиз кьиле фейи партиядин Дагъустандин региондин отделенидин 33-конференциядал кьабулна. И серенжемда РФ-ДИН ФС-ДИН Государстводин Думадин ва РДДИН Халкьдин Собранидин депутатри, РД-ДИН Гьукуматдин ва региондин контролдин комиссиядин членри, «Сад тир Россиядин жегьил гвардия» ДРО-ДИН региондин Координационный советдин терефдарри ва активистри, партиядин чкадин отделенийрин патай делегатри, СМИДИН векилри иштиракна. «Сад тир Россия» партиядин членрихъ элкъуьналди, С.Меликова анал къейд авурвал, конференция неинки чи уьлкве, гьакӀ международный сообщество патални къизгъин вахтунда кьиле физва.
+1 - мартдиз райондин активдин нубатдин совещание коронавирусдикай игьият хуьн яз онлайн къайдада тешкилна. Сифте гаф рахуналди ва йикъан месэлаяр раиж авуналди, ам Ахцегь раймуниципалитетдин кьилин заместитель Вадим Агъасиева ачухна ва кьиле тухвана. Йикъан месэлайрай ада сифте гаф райадминистрациядин экономикадин отделдин начальник Фатима Агьмедовадиз гана. - Гъилевай йисан кьве вацран пландин нетижайрай районда эменидай 116,4 % ва чилин налогдай 86 % пулдин такьатар кӀватӀнава. И жигьетдай анжах са КьакӀаринни Калукрин СП-ЯР кьулухъ галама. Кьилин фикир исятда чна налогрин буржар вахкуниз гузва. ИкӀ, январь, февраль варцара районда санлай 82 агъзур манат пул (адакай 48,600 манат эхиримжи гьафтеда), чилин налогдин ва 5586 манат эменни-малдин буржар вахканава. 1-январдин делилралди, чал 25 миллионни 425 агъзур манат пул транспортдин налогрин бурж алай, адакай саки 500 агъзур манат вахкана. Месэла жезмай кьван активламишун патал идарайрин руководителри ва СП-РИН кьилери чкайрал чпел буржар алай ксарин сиягьар туькӀуьрна, абурухъ галаз кӀвалахзава. Хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилунал машгъул зегьметчияр никӀе-чуьлда кӀвалахдай махсус техникадал таъминарунин мураддалди гьелелиг 8 касдиз субсидияр къачудай документар гьазурнава, - къейдна ада. Налогар кӀватӀунин кардив жавабдарвилелди эгечӀнавай СП-РИН кьилериз Вадим Абдулхаликьовича чухсагъул малумарна. Районда эпидемгьаларин гьакъиндай ЦРБ-ДИН поликлиникадин заведиш Саният Урдухановади лагьайвал, январдилай инихъ районда коронавирусдин вири 214 дуьшуьш малум я, эхиримжи гьафтеда – 43 дуьшуьш (35 тестикь хьанвай коронавирусдин ва 8 вирусдин пневмониядин). ТӀугъвалдин 43 мукакай 24 Ахцегьа, амайбур райондин хуьрера ава. 14 кас азарлуяр ЦРБ-ДИН инфекциядин хиле кардик квай ковидгоспиталда сагъарзава. ЦРБ лазим тир дарманралдини таъмин я. Амбулаторно, яни кӀвалера сагъарзавай вири азарлуйриз чна герек тир дарманар пулсуздаказ гузва. Къенин йикъалди райбольницадиз вакцинадин 13998 доза атанва ва 12756 касдиз (ида чӀехи яшарин жемятдин 70,7 % тешкилзава) рапар янава ва 756 кас ревакцинация авунва. Районэгьлийрилай 7485 биопроб (адакай 868 эхиримжи гьафтеда) къачунва ва и кӀвалах давамарзава. ИкӀ, районда умуми иммунитет арадал атун патал чун жезмай кьван алахъзава. Райадминистрацияда етим, кьилел кас алачир кесиб аялрин къайгъу чӀугвадай, абурал къаюмвалдай отделдин кьилин пешекар Радифа Гуьлметовади районда и къуллугъдин 2021-йисан кӀвалахдин гьакъиндай гьахъ-гьисаб авуна. Эхирдай председателди алатай совещанидин тапшуругъар кьиле тухузвай гьал ахтармишна, СП-РИН кьилеризни идарайрин руководителриз чпин къуллугърин везифайрив жавабдарвилелди эгечӀуниз эверна.
+Алай йисан 17-февралдиз РФДИН Президентдин 64-нумрадин Указдалди Россиядин МЧС-ДИН Ставрополдин крайда авай Кьилин управленидин начальникдин 1-заместитель, къенепатан къуллугъдин полковник Апрель Агъакишиевич Агъакишиеваз къенепатан къуллугъдин генерал-майорвилин чин ганва. Ам 1977-йисан 29-апрелдиз РД-ДИН Ахцегь райондин Смугъулрин хуьре дидедиз хьана. 1994-йисуз чи райондин военный комиссариатдин теклифдалди Камышиндин высший командный военный инженервилинни эцигунрин училищедик экечӀна. И училище агалай 1998-йисалай ада РФ-ДИН МО-ДИН Тольяттида авай (Самарский область) военный инженерно-технический университетда кӀелун давамарна. 1999-йисуз кӀел куьтягьай ам къуллугъун патал Камчатский областда авай ГО-ДИН кьушунриз ракъурна. Ада вичин зегьметдин рехъ лейтенантдин чинда аваз Камчаткада рекьерин кьилдин взводдин командирвилин къуллугъдилай башламишна. Гуьгъуьнай адакай 1043-къутармишдай центрдин штабдин начальник хьана. 2003-йисуз А.Агъакишиев Москвада В.Л.Куйбышеван тӀварунихъ галай военно-инженерный академиядин гражданвилин оборонадин факультетдик экечӀна. Ам ада агалкьунралди куьтягьни авуна. 2006-йисуз А.Агъакишиев Россиядин МЧС-ДИН Центральный региондин центрдиз ракъурна. РФ-ДИН МЧС-ДИН ЦРЦ-ДА кӀвалах ийиз ам агьалияр хуьнин управленидин начальниквилин къуллугъдал кьван хкаж хьана.2016-йисан августдин вацра Россиядин МЧС-ДИН министрдин буйругъдалди А.Агъакишиев Россиядин МЧС-ДИН Тульский областда Кьилин управленидин начальникдин 1-заместителвиле тайинарна. Гуьгъуьнай, 2017-йисуз ада Москвада Россиядин МЧС-ДИН гьукуматдин пожарриз акси къуллугъдин Академия куьтягьна. 2018-йисуз ам Россиядин МЧС-ДИН министрдин буйругъдалди РФ-ДИН МЧС-ДИН оперативный управленидин Департаментдин директордин заместителвиле тайинарна (Москва шегьер). 2019-йисуз А.Агъакишиева РФ-ДИН Яракьлу Къуватрин Генеральный штабдин военный академияда курсар акьалтӀарна. 2020-йисан апрелдилай адал Россиядин МЧС-ДИН Ставрополдин крайда авай Кьилин управленидин начальникдин 1-заместителдин везифаяр ихтибарна. Ада ЦФО-ДИН территориядал арадал атай вири къизгъин гьаларин (аварияр, террориствилин актар ва масабур) нетижаяр алудунин карда, гьакӀни оперативный гьазурлухвилин международный (межведомственный) гьар жуьре, гьа жергедай яз СНГ-ДИН къуватрин корпусдин составда аваз, серенжемра иштиракна. А.Агъакишиевахъ гьам государстводин ва гьам ведомстводин шабагьар ава, гьа жергедай яз «Ватандин вилик лайихлувилерай» 2-дережадин ордендин медални.
+0,5 килограмм салан майваяр ва емишар ишлемишайтӀа, рикӀин азарар арадал атун 20 процентдин тӀимил жеда.
+мукьвал-мукьвал ишлемишун рикӀ патал хаталу я. Малдин, лапагдин ва вакӀан мазу якӀук рикӀин азарар ва дамаррин атеросклероз арадал гъидай жуьреба-жуьре ягълуяр гзаф ква. Мазу як гьафтеда кьве сеферда тӀимил кьадарда аваз тӀуьн меслят къалурзава.
+киста авайла, къацу чай хийирлу я. Чайдин са тӀурунавай къацу чайдал 1,2 стаканда авай ргазвай яд илична, 5 декьикьада тада. Ахпа ам куьзна, 1,2 чайдин тӀурунавай имбирь вегьена, стакандин кьатӀаз ругунвай нек хъияна, экуьнахъ ичӀи рикӀелай фу нез 20 декьикьа амайла ва ксудалди вилик виртӀедихъ галаз хъвада. Сагъарунин вахт ругуд варз я.
+къуват зайиф хьанвайла, иштягь авачирла, хуьрекдин кьве тӀуруна авай регъвенвай турп хуьрекдин са тӀуруна авай цихъ галаз 5-7 йикъан вахтунда ишлемишун меслят къалурзава.
+виниз яшар хьанвай инсанри, хуьрек гьазурдайла, оливкадин ягълу ишлемишиз хьайитӀа, абурун 41 процентдиз инсульт хьунин къурхулувал жедач.
+гьисабдалди, ивидин давление агъузардай дарманар иллаки йифиз, ксудалди вилик ишлемишун лазим я. ГьикӀ лагьайтӀа, ада инфаркт, инсульт хьун 20 процентдин тӀимиларда. Адет яз, дамаррин азаррихъ галаз алакъалу дуьшуьшар экуьнин сятдин 6-7 даз кьилел къведа.
+Алай вахтунда Дагъустанда цӀийи коронавирусдин инфекция чкӀуниз талукь яз къизгъин гьалар амукьзава. Ина гьар юкъуз 500 лайни гзаф инсанрик коронавирус акатнавайди тестикь жезва. Ида, гьелбетда, чак еке секинсузвал кутазва. Ихьтин шартӀара чна пешекарри тайинарнавай хатасузвилин вири серенжемрал кӀевелай амал авун, гьакӀ хаталу и азардиз акси вакцина ягъун иллаки важиблу я. Коронавирусди инсаниятдик еке секинсузвал кутуна кьве йисалайни гзаф вахт я. Хаталу и азар акатна хейлин чкайра, гьа жергедай яз Дагъустандани гзаф инсанар кьенва. И азардин вирус гьамиша дегиш (мутация) жезва. И карди адан вилик пад кьун четинарзава. И йикъара Россияда авай ВОЗ-ДИН (Вири дуьньядин сагъламвилин тешкилат) векил Мелита Вуйновича къейд авурвал, коронавирусдин пандемия алай йисан эхирдалди куьтягь хьун мумкин я. Идахъ галаз санал ада лагьайвал, и месэладиз талукь яз хейлин алимри тайин дережада мукъаятвал хуьзва. И кар патал бинелу себебарни ава: инсанрик «омикрон» цӀийи штамм акатунин дуьшуьшар гзаф жезвайвиляй адан цӀийи, сагъламвал патал мадни хаталу мутацияр арадал атунин къурхулувал амукьзава. Гьавиляй инанмишвилелди пандемия мукьвара куьтягь жедани лугьуз жедач. Эгер дуьньядин агьалийри коллективдин иммунитет арадал гъайитӀа, хаталу и инфекция терг хьунин мумкинвал аквадай гьалда артух жеда. И кар къазанмишун патал кӀанзавайди чна вирибуру коронавирусдиз акси вакцина ягъун я. Гила чун коронавирусдин вилик пад кьунин серенжемрикай рахан. Алай вахтунда общественный транспортда, тазиятдин серенжемра, мехъерик ва гзаф инсанар кӀватӀ жезвай маса чкайра чак коронавирус акатунин хаталувал иллаки екеди я. Гьайиф хьи, вирибуру коронавирусдин инфекциядин хаталувал аннамишзавач. Гзаф инсанар бегьлеяр, медицинадин маскаяр алачиз алишверишдин центрайра, базарра ва гзаф инсанар кӀватӀ жезвай маса чкайра къекъвезва. Гуьгъуьнай абур кӀвалахал физва, чпин кӀвализ хквезва, мугьманвиле жезва. И чӀавуз абуру чеб винидихъ галай чкайра акатнавай хаталу и инфекция чукӀунин чешме хьун мумкин тирди фикирзавач. Дуьньядин хейлин уьлквейра хьиз, Россиядани коронавирусдин вилик пад кьунихъ ракъурнавай мад са серенжем кардик кутунва – амни прививка авунвайдан гьакъиндай QR-КОДАР гвачир ксар хейлин инсанар кӀватӀ жезвай чкайриз ахъай тавун я. Арадал атанвай эпидемиологиядин къулайсуз шартӀар фикирда кьуналди, пандемиядин эвелдилай пешекарри теклифзавай серенжемар рикӀел хуьн ва абурал кӀевелай амал авун важиблу метлебдин кар я. Абурук гзаф инсанар кӀватӀ жезвай чкайра медицинадин маскаяр ишлемишун, масадбурукай 1,5 метрдин яргъаз къекъечӀун, хсуси гигиена хуьн акатзава. Чна гьамиша ихьтин са кар рикӀел хвена кӀанда: чи сагъламвилин гьакъиндай чалай гъейри маса гьич садани къайгъу чӀугвадач. Анжах коронавирусдин вилик пад кьадай серенжемрал кӀевелай амал авуни, адаз акси вакцинаяр («СПУТНИКV», «Спутник Лайт», «ЭПИВАККОРОНА», «ЭПИВАККОРОНА-Н» ва «КОВИВАК») ягъуни квез коронавирус галачир адетдин уьмуьрдал хкведай мумкинвал гуда. Къе чна вирибуру и кардикай фикирзава эхир.
+И кар патал дуьм-дуьз диетайрикай отказ ая, гьикӀ лагьайтӀа, каш гузвай уьмуьр куьне са гьафтедилай артух вахтунда эхдач. Ахпа лагьайтӀа, куьне мадни гзаф нез башламишда ва гадарнавай килограммар артух жез башламишда. ИкӀ тахьун патал, квез агъадихъ галай меслятри куьмекда:* фу гренкайралди ва я силин сухарикралди эвез ая. Томатный мижени хийирлу я. Тарелкада адетдин порциядин са пай эциг;* куьне куьн десертдин порциядин са паюнилай гзаф тушиз нез вердишар ая, гележегда лагьайтӀа, ам таза емишралди ва мижедалди эвез ая;* жуван кулинариядин алакьунар вилик твах. И кар патал агъуз тир калорияр авай тӀуьнрин рецептар авай ктабар маса къачу. Къизилверекьда тӀуьнар гьазурдайвал чира, тӀуьнрик жуьреба-жуьре специяр кутуналди абурун ассортимент гегьеншар ая. Ахпа куьн тажуб жеда: кӀалуб патал хийирлу тӀуьнар дадлубур, жуьрейрал атайла девлетлубур хьун мумкин я;* садлагьана гишин хьайи вахтунда ихьтин гьисс емишралди ва салан майвайралди алудур;* куь рационда жезмай кьван гзаф пахлайрин культураяр хьурай;* ара-ара вегетарианский тӀуьнрал элячӀ. Эгер им жедай кар туштӀа, як балугъдал эвез ая;* сливочный дуьдгъвер ва маса ягълуяр ишлемишун тӀимилар ая;* балугъар ва салан майваяр пароваркада гьазур ая;* гьафтеда са сеферда разгрузочный югъ тайинар ая. Фу незвай вахтарин арада чай ва кофе хъухъ: кофеиндихъ иштягь алуддай таъсир ава;* жезмай кьван гзаф калорияр харж ая: юзун, гимнастика, сирнав авун, велотренажердал машгъул хьун, зверун, аэробика, яргъал мензилриз прогулкайриз фин, кьуьлер - гафуналди, гьар садаз вичиз кӀани кардал машгъул жедай мумкинвал ава.
+- Гьуьрметлу Магьмуд Амруллаевич, чи тарихдин лишанлу вакъиадин и юкъуз вав, 45 йисан уьмуьр Къазахстандин энергетика вилик тухуниз намуслувилелди бахшнавай тежрибалу пешекардив, РК-ДИН Гьукуматдин патай Къазахстан Республикадин чӀехи награда вахгудай кьисмет хьунал за шадвалзава. Им ви яргъал йисарин гьакъисагъ зегьметдиз ганвай лайихлу къимет я. Энергетикадин хиле кӀвалухун гьамиша кесерлу ва хаталу, энергетик хьун сейли ва жавабдар я. Вуна кӀвалахзавай Атыраусдин область ва Тенгиз - им Къазахстандин нафтӀад индустриядин рикӀ я. Вун хьтин вини дережадин пешекаррин алахъунралди и рикӀи къе гужлу энергия аваз, сятди хьиз, кӀвалахзава. Къуй ваз чандин сагъвал ва зегьметда мадни еке агалкьунар хьурай! Гьукуматди чӀехи награда мубаракрай! – тебрикна Рашид Жаксылыкова.- Энергетиквилин кӀвалах заз квелди хуш я лагьайтӀа, жуван зегьметдин нетижа акурла, руьгьдин ва жув жувалай разивилин лезет жезва. Нагагь шегьерда са сятда электричество тахьайтӀа, экуьвални чимивал ва чун вердиш яшайишдин амай вири къулайвилерни квахьна, гуя уьмуьр акъвазайди хьиз жеда. И кардиз рехъ тагуз чун алахъзава…, - вичин нубатда тебрикзавайбуруз чухсагъул малумаруналди къейдна Магьмуд Мирзоева. Мирзоев Магьмуд 1953-йисуз Ахцегьа Ватандин ЧӀехи дяведин иштиракчи ва муаллим Амруллагьан чӀехи зегьметкеш хизанда дидедиз хьана. Ахцегьрин 1-нумрадин школа агалкьунралди куьтягьай зигьинлу ва бедендиз мягькем жегьилди 3 йисалай артух вахтунда Мурманск шегьерда ВМФ-ДИН жергейра, цин кӀаникай фидай гимида чешнелудаказ къуллугъна. 1975-йисуз Узбекистанда Ташкент шегьердин энергетикадин институт акьатӀарна хьиз, гьана энергетикадин хиле сифте мастер, ахпа инженер яз кӀвалахна. 1987-1994-йисара Магьмуд Мирзоевал Тенгиз шегьерда «Энергомонтаж» эцигунрин управленидин (СУ) начальниквилин жавабдар везифаяр ихтибарна. Гьа макъамда СССР-ДИХЪ галаз гьа и карханани терг хьуникди 4 йисуз Москвада кӀвалахна. Гуьгъуьнай ам вичин кьвед лагьай ватан хьанвай Тенгиздиз хъфена, 1998-йисалай ТОО «Ариадна» карханада инженервилин къуллугъна. Алай вахтунда М.Мирзоева NCOC компанидин «Болашак» карханадин генеральный директордин заместитель яз, Тенгиздин нафтӀад мяденрилай къеце «Ариадна» ТОО-ДИН проектрин кураторвал ийизва. Зегьметкеш чӀехи коллективдин, шегьердин руководстводин ва чкадин жемятдин арада кар алакьдай тежрибалу пешекарди намуслу зегьметдалдини къени къилихралди лайихлу гьуьрмет къазанмишнава. Дагълух хайи ватандикай яргъаз акъатнаватӀани, Магьмуд Мирзоева мукьва-кьилийрихъни ярар-дустарихъ галаз хушвилин сих алакъаяр хуьзва. Гьар йисуз вичин рухсат Дагъустанда, хайи хуьре акъудун, багърийрин хийир-шийирдикай хкечӀ тавун адаз адет хьанвай кар я. «Авайвал лугьун, гьар сеферда хайи ватандиз хтайла, чи машгьур гьамамрин дарман ятари, дагълух тӀебиатди, мукьва-кьилийрихъни ярар-дустарихъ галаз хуш рафтарвилери, са гафуналди, Ахцагьрин кьетӀен энергетикади зун, гьакъикъатдани, руьгьламиш, сагълам, гужлу хъувуна рекье хутазва», - лугьузва ада. Магьмуд Мирзоеваз чна Къазахстан Гьукуматдин лайихлу награда рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй чи ватандашри чеб авай чкайра, гьа икӀ лайихлудаказ тухуз, яшамиш жез, чи гуьгьуьлар шадаррай!
+Дашдемир ШЕРИФАЛИЕВ16-ДЕКАБРДИЗ, Къазахстан аслу тушир кьилди уьлкве яз къейдай 30 йисан юбилейдин вакъиадиз талукь яз, Атырау (виликан Гурьев) шегьердин нафтӀадинни энергетикадин «Болашак» карханадин зегьметдин кӀвенкӀвечийриз Къазахстан Республикадин Гьукуматдин наградаяр гана. Республикадин наградайриз лайихлу хьайибурун жергеда чи баркаллу ватанэгьли Мирзоев Магьмуд Амруллаевични ава. Республикадин энергетикадин Министерстводин патай Къазахстан Республикадин лайихлу энергетиквилин гьуьндуьр тӀвар ганвайвилин шагьадатнама ва адахъ галаз гимишдин махсус медаль адав шад гьалара Къазахстандин нафтӀадинни сервисдин компанийрин Союздин Председатель Рашид Хасенович Жаксылыкова вахгана (шикилда).
+22-февралдиз Хуьруьгрин хуьруьн СОШ-ДИН 5-11-классрин ученикрин арада женгининни спортдин «Зарница» къугъун кьиле тухвана. И серенжемдин кьилин мурад агалкьзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гун, уьмуьрдин сагълам къайда тухун машгьур авун, коллективда алакъаяр сихламишун, къизгъин гьаларин шартӀара фад гьерекатунин вердишвилер арадал гъун тир. Аялри ада активвилелди иштиракна.
+ЖЕГЬРЕ-ЯРУ рангунин и емишар (рябина) кьве жуьрединбур жеда: куьлуь тварар ва екебур. Куьлуьбур екебурулай ширин я. Абурук сагъардай ерияр кьве йисалайни гзаф вахтунда кумукьзава. И емишри беден мягькемарда, гуьгьуьлар ачухарда. Кьил тӀазвайла тӀуьртӀа, куьмек жеда. Уьгьуьяр квайлани, ишлемишда. Руфун мягькемарда, беденда чӀухлумпӀри хийирлу шейэр хуьда. Абур экъуьчун къведайлани теклифзава. Гзаф тӀуьна виже къведач: са сеферда — 20-30 твар.
+Алай йисан 26-февралдиз «Женгинин стхавал» Вирироссиядин общественный тешкилатдин чи районда авай отделенидин регьбер Р.С.Сулейманов «Ахцегь район» МР-ДИН администрациядин крар идара ийизвайди тир Р.М.Османовахъ галаз гуьруьшмиш хьана. И вахтунда «Женгинин стхавал» ООВ-ДИН проектриз ва кӀвалахдин хилериз кьетӀен фикир гана. Кьилди къачуртӀа, инал къейд авурвал, алай вахтунда жегьилриз ватанпересвил��н тербия гуни кьетӀен метлеблувал къачузва. Адан мурад агалкьзавай несилдив Россиядин тарихдин рикӀел аламукьдай йикъарикай ва чи ватанэгьлийрин игитвилерикай гьакъикъи делилар агакьарун я. Абурни чахъ тӀимил авач. Ингье и мукьва Донбассда кьиле тухуз эгечӀнавай махсус операцияда чи ватанэгьли, Россиядин армиядин офицер Нурмегьамед Гьажимегьамедова игитвал къалурна. Вичин уьмуьрдин эхирдалди аскервилин кьинез вафалу хьайи ам игитвилелди женгина телеф хьана. Идалайни гъейри, гуьруьшмишвилин вахтунда женгерин гьерекатрин ветеранриз яшайишдин ва правовой рекьерай куьмек гунин месэлаярни веревирдна. Абурукай яз «Ветеранар комплексныйдаказ реабилитация авун», «Ветеранрин яшайишдин шартӀар хъсанарун» хьтин проектар ва масабур къалуриз жеда. Винидихъ къейднавай месэлаяр гьялун патал санал кӀвалахуни арадал хъсан нетижаярни гъун лазим я.
+И мукьва Каспийскда Али Алиеван тӀварунихъ галай спортдинни жегьилрин Дворецда Кеферпатан Кавказда азаддиз кьуршахар кьунай олимпиададин сад лагьай чемпион З.Абдулбегован призар патал азаддиз кьуршахар кьунай Дагъустандин чемпионат кьиле фена. А акъажунра заланвилин 10 категориядай экъечӀзавай кьве вишелай гзаф пагьливанри иштиракна. Заланвилин 79 килограммдин категориядай ахцегьви Бегхан Мисрихановакай Дагъустандин чемпион хьана. Чна адаз нубатдин агалкьун рикӀин сидкьидай мубаракзава. Къуй адахъ чандин мягькем сагъвал ва спортдин рекье мадни еке агалкьунар хьурай! Къейдин, акъажунрин гъалибчияр ва призерар 9-12-мартдиз Хасавюртда кьиле фидай СКФО-ДИН чемпионатда иштиракун патал Дагъустандин хкянавай командадик кутада.
+– Ви чкадал заз регъуь жедай, – лугьузва бубади хциз. – ЦӀуд йисаз акъатна, икӀ тапарарзава?...– Вуна гьи яшдиз акъатайла тапарар хъувунач? – суална гадади. *** Буба, – лугьузва хци бубадиз, – вуна ви шарагдиз, дискотекадиз физ, цӀуд манат це ман.– Вун чӀехи хьанвай гада я гила. Аялдин рахунарзавани?– О-КЕЙ, папа! Дискодиз физ червонец вегь кван! Са кӀус тади къачу, козел… ***– Килиг, чан руш, гьар юкъуз дискотекада вахт акъудмир. Япар биши жеда ви.– Сагърай, чан диде, за фу тӀуьнва, – жаваб гана руша. *** Гада тади кваз кӀвализ хтана, бубадив агатна:– Пагь, буба! Къе мектебда ахьтин вакъиа хьана хьи, ви вацран мажибни бес жедайди туш!..
\ No newline at end of file