ba
stringlengths 0
3.17k
| ru
stringlengths 1
3.11k
| corpus
stringclasses 7
values |
|---|---|---|
Рекреацион кластер республиканың 30 шифаханаһын берләштерә, унда дауаланыу процедуралары менән бер рәттән бальнео-, гидро-, ҡымыҙ менән дауалау, халыҡ медицинаһы алымдарын ҡулланалар. | Рекреационный кластер объединяет 30 курортов республики, в крых наряду с леч. процедурами применяют бальнео-, гидро-, кумысолечение, методы народной медицины. | bashkir encyclopedia |
Халыҡты социаль яҡлау өлкәһендә республика сәйәсәте дәүләт ярҙамына мохтаж категория гарждандарҙың тормош кимәлен яҡшыртыуға йүнәлтелгән. | Гос. политика в области социальной защиты населения в Республике Башкортостан направлена на повышение уровня жизни наиболее уязвимых категорий граждан, нуждающихся в гос. поддержке. | bashkir encyclopedia |
2015 й. Халыҡты социаль яҡлау дәүләт учреждениелары (ҡара: Халыҡты социаль яҡлау үҙәге) тарафынан 1,2 млн гражданға 13,4 млрд һумлыҡ 70-тән ашыу төр социаль ярҙам сараһы күрһәтелә. 160-тан ашыу (шул иҫәптән 118 дәүләт ҡарамағында булмаған) ойошма 331,6 мең гражданға социаль хеҙмәт (99,8%) күрһәтә. | В 2015 Гос. учреждениями социальной защиты населения (см. Центр социального обслуживания населения) 1,2 млн граждан предоставлено более 70 видов мер социальной поддержки объёмом 13,4 млрд рублей. Более 160 (в том числе 118 негос.) организациями оказаны социальные услуги 331,6 тысяч гражданам, что составляет 99,8%. | bashkir encyclopedia |
Сәләмәтлеге буйынса мөмкинлектәре сикләнгән балалар һәм үҫмерҙәр өсөн реабилитация үҙәгендә һ.б. 12,5 мең бала ярҙам ала. | В Реабилитационном центре для детей и подростков с ограниченными возможностями здоровья и др. помощь получили более 12,5 тысяч детей. | bashkir encyclopedia |
Волонтерҙар, инвалидтарҙың йәмәғәтселек ойошмалары, инвалид балаларҙың ата-әсәләре ассоциацияһы, хәйриә фондтары менән берлектә 100-ҙән ашыу сара ойоштороп, үткәрелә һәм уларҙа сәләмәтлеге буйынса мөмкинлектәре сикләнгән 15 меңдән күберәк бала һәм үҫмер ҡатнаша. | Совместно с волонтёрами, обществ. оргциями инвалидов, ассоциациями родителей детей-инвалидов, благотворительными фондами были организованы и проведены более 100 мероприятий, в которых приняли участие свыше 15 тысяч детей и подростков с огранич. возможностями здоровья. | bashkir encyclopedia |
1955 йылдан алып профессиональ сирҙәрҙе тикшереүҙе һәм дауалауҙы Хеҙмәт медицинаһы һәм кеше экологияһы институты үткәрә. Күҙ ауырыуҙары институтының һ.б. медицина учреждениеларының ҡаҙаныштары киң билдәле. | С 1955 исследования и лечение профзаболеваний ведутся в Медицины труда и экологии человека институте; широкую известность получили достижения Института глазных болезней и др. мед. учреждений. | bashkir encyclopedia |
Ғалимдар медицина ғилми йәмғиәттәрҙең эшендә әүҙем ҡатнаша, халыҡҡа махсуслаштырылған медицина ярҙамы күрһәтеү буйынса республика һәм район-ара консультация-диагностика үҙәктәренә консультатив ярҙам күрһәтә. | Учёные активно участвуют в работе мед. научных обществ, оказывают консультативную помощь респ. и межрайонным консультативно-диагностич. центрам по оказанию специализир. медицинской помощи населению. | bashkir encyclopedia |
Башҡортостан халҡының традицион мәҙәниәте бай. Уның иң сағыу формаларының береһе – фольклор. | Народы Башкортостана сохранили богатую традиционную культуру, одной из наиболее ярких форм которой является фольклор. | bashkir encyclopedia |
Ауыҙ-тел ижадына күп жанрлылыҡ һәм күп йүнәлешлелек хас. | Устное народное творчество характеризуется многожанровостью и разнонаправленностью. | bashkir encyclopedia |
Башҡорт фольклоры халыҡ музыкаһы, яңғыҙ йырлау традициялары, ятлау һәм музыка ҡоралында уйнау (ҡара: Сәсәндәр), импровизация менән тығыҙ бәйләнгән. | Башкирский фольклор тесно связан с народной музыкой, традициями сольного пения, чтения и музицирования (см. Сэсэны), импровизацией. | bashkir encyclopedia |
Республика халыҡ ижады үҙәге төбәктә йәшәүсе халыҡтарҙың фольклорын һаҡлау һәм үҫтереү йәһәтенән эш алып бара, фольклор байрамдары һәм фестивалдәре, ғөрөф-ғәҙәттәрҙе, халыҡ байрамдарын тергеҙеү буйынса оҫталыҡ дәрестәре үткәрелә. | Респ. Центром народного творчества ведется работа по сохранению и развитию фольклора разных народов, проживающих в регионе, проводятся фольклорные праздники и фестивали, мастер-классы по реконструкции обрядов, народных праздников. | bashkir encyclopedia |
Фольклор материалдарын йыйыу һәм өйрәнеүҙе БДУ, БДПУ, ТТӘИ, Этнологик тикшереүҙәр Институты ғалимдары башҡара. | Сбор и изучение фольклорных материалов проводится учёными БГУ, БГПУ, ИИЯЛ, Этнологических исследований институтом. | bashkir encyclopedia |
Башҡорт әҙәбиәтенең инеше – халыҡ ижадында (ҡара: «Аҡбуҙат», «Урал батыр» һ.б. эпостар). Художество-әҙәбиәт фекере нәҡ улар нигеҙендә формалашҡан. | Истоки башкирской литературы восходят к устному народному творчеству (см. эпосы “Акбузат”, “Урал-батыр” и др.), на основе к-рого развивалась художественно-лит. мысль. | bashkir encyclopedia |
Башҡорт әҙәбиәте эволюцияһы туранан-тура халыҡтың социаль-тарихи ваҡиғалары һәм рухи тормошо менән бәйле. | Эволюция башкирской литературы напрямую связана с соц.-исторического событиями и духовной жизнью народа. | bashkir encyclopedia |
Уның үҫешендә 8 этап билдәләнә: боронғо башҡорт әҙәбиәте (боронғо замандарҙан алып 12 б. тиклем); болғар осоро башҡорт әҙәбиәте (12 – 13 бб. уртаһы); ҡыпсаҡ осоро башҡорт әҙәбиәте (13 б. уртаһы – 16 б. беренсе яртыһы, ҡара: Әсән Ҡайғы, «Иҙекәй һәм Мораҙым», Йырау һ.б.); Рәсәй осоро башҡорт әҙәбиәте (14 б. уртаһы – 18 б., ҡара: Байыҡ Айҙар, Ғәбит сәсән, Салауат Юлаев, Сәсән һ.б.); 19 б. беренсе яртыһы башҡорт әҙәбиәте (Буранбай сәсән, Суфизм һ.б.); 19 б. икенсе яртыһы башҡорт әҙәбиәте (Аҡмулла, М.И.Өмөтбаев, Р.Ф.Фәхретдинов һ.б.); 20 б. башҡорт әҙәбиәте (Ш.Бабич, М.Ғафури, А.М.Таһиров, Д.Юлтый һ.б.); совет осоро башҡорт әҙәбиәте һәм яңы осор (А.Х.Абдуллин, Н.Әсәнбаев, Б.Ғ.Бикбай, Р.Т.Бикбаев, Ф.М.Бүләков, М.А.Буранғолов, Р.Й.Ғарипов, А.Генатуллин, М.Кәрим, Н.С.Мусин, Мәргән Кирәй, Р.Ниғмәти, Ә.Хәким һ.б.). | В её развитии выделены 8 этапов: древняя башк. литература (с древнейших времён до 12 в.); башк. литература булгарского периода (12 – сер. 13 вв.); башк. литература кипчакского периода (сер. 13 – первая пол. 16 вв.; см. Асан Кайгы, “Идукэй и Мурадым”, Йырау и др.); башк. литра рос. периода сер. 14—18 вв. (см. Баик-айдар, Габит-сэсэн, Салават Юлаев, Сэсэн и др.); башк. литература первой пол. 19 в. (Буранбай-сэсэн, Суфизм и др.); башк. литература второй пол. 19 в. (Акмулла, М.И.Уметбаев, Р.Ф.Фахретдинов и др.); башк. литература нач. 20 в. (Ш.Бабич, М.Гафури, А.М.Тагиров, Д.Юлтый и др.); башк. литература сов. периода и новейшая литература (А.Х.Абдуллин, Н.Асанбаев, Б.Г.Бикбай, Р.Т.Бикбаев, Ф.М.Буляков, М.А.Бурангулов, Р.Я.Гарипов, А.Генатулин, М.Карим, Н.С.Мусин, Мэргэн Кирей, Р.Нигмати, А.Хаким и др.). | bashkir encyclopedia |
Башҡортостан урыҫ һәм урыҫ телле яҙыусыларҙың – Р.В.Паль, А.П.Филлипов, Ғ.Ғ.Шафиҡов, К.Ф.Йыһаншин һ.б. тыуған төйәге. Башҡортостан һәм башҡорттар тураһында С.Т.Аксаков, В.И.Даль, Д.Н.Мамин-Сибиряк, Л.Н.Толстой һәм башҡа урыҫ яҙыусылары яҙған. | Башкирия является родиной рус. и русскоязычных писателей – Р.В.Паля, А.П.Филиппова, Г.Г.Шафикова, К.Ф.Зиганшина и др. О Башкирии и башкирах писали С.Т.Аксаков, В.И.Даль, Д.Н.Мамин-Сибиряк, Л.Н.Толстой и др. русские писатели. | bashkir encyclopedia |
Башҡортостандың бөгөнгө әҙәбиәте башҡорт, татар, сыуаш һәм мари телендәге әҫәрҙәр менән байытылған, «Бельские просторы», «Ағиҙел», «Толпар», «Шоңҡар» журналдары нәшер ителә. | Современная литература Башкортостана представлена произведениями на башк., рус., тат., чув. и мар. языках, издаются литературные ж. “Бельские просторы”, “Агидель”, “Тулпар”, “Шонкар”. | bashkir encyclopedia |
БР-ҙың яҙыусылар союзы 275 кешене (2017) берләштерә. | Союз писателей РБ объединяет 275 человек (2017). | bashkir encyclopedia |
Республикала китап эше ҡулдан яҙған һәм баҫылған иҫке китаптарҙан башлана. | Книжное дело в Башкортостане берёт своё начало от рукописных книг и старопечатных книг. | bashkir encyclopedia |
19 б. беренсе сирегендә Ырымбур айырым корпусы типографияһы сығарған урыҫ телендәге тәүге баҫма китаптар донъя күрә. Ырымбур губернаһында тәүге гәзит 1838 йылда сыға башлай. | В 1-й четверти 19 в. появились первые печатные книги на русский языке, выпущенные типографией Оренбургского отдельного корпуса. Первая газета в Оренб. губернии основана в 1838. | bashkir encyclopedia |
Төрки телендә яҙылған тәүге китаптар Өфөлә 1905 йылда «Шарк» типографияһында баҫыла. | Первые книги на тюрки в Уфе начали издаваться типографией “Шарк” в 1905. | bashkir encyclopedia |
1917 йылғы ихтилалдан һуң шәхси типографиялар нигеҙендә Башҡорт китап нәшриәте һәм совет матбуғаты системаһы булдырыла. | После революции 1917 частные типографии были национализированы, на их основе создавалось Башкирское книжное издательство и система советской печати. | bashkir encyclopedia |
Республикала «Башҡортостан Республикаһы» нәшриәт йорто, «Башҡортостан», «Башҡорт энциклопедияһы», «Белая река», «Китап» һ.б. (шулай уҡ ҡара: Полиграфик сәнәғәт) эшләй. | В республике действуют издательский дом “Республика Башкортостан”, издательства “Башкортостан”, “Башкирская энциклопедия”, “Белая река”, “Китап” и др. (см. также Полиграфическая промышленность). | bashkir encyclopedia |
БР-ҙың киң мәғлүмәт саралары республика халҡына гәзит-журналдар, радио һәм телевидение, мәғлүмәт агентлыҡтары, кино-, тауыш- һәм видео яҙыу хеҙмәтен (шулай уҡ ҡара: Балалар матбуғаты, Йәштәр матбуғаты) тәҡдим итә. | Средства массовой информации РБ представлены газетами и журналами, радио-и телевизионным вещанием, агентствами информационными, кино-, звуко-и видеозаписью (см. также Детская печать, Молодёжная печать). | bashkir encyclopedia |
Гәзит-журналдар башҡорт, урыҫ, татар, удмурт, сыуаш һәм мари телдәрендә сыға. | Газеты и журналы издаются на башкирском языке, русском, татарском, удмуртском, чувашском и марийском языках. | bashkir encyclopedia |
1919 йылда профессиональ театр сәнғәтенә нигеҙ һалыусы Өфө дәүләт татар-башҡорт театры (1929 йылға, башҡа мәғлүмәттәр буйынса, 1930 й. тиклем эшләгән) һәм Башҡорт драма театры (1924–30 йй. уның структураһында Башҡорт күсмә театр эшләгән, ул республика һәм унан ситтә гастролдәрҙә йөрөгән) булдырыла. | В 1919 созданы Уфимск. гос. показательный татаробашк. театр (существовал до 1929, по другим данным, до 1930) и Башк. театр драмы (в 1924—30 в его структуре действовал Башк. передвижной театр, осуществляющий гастрольную деятельность по республике и за её пределами), положившие основу для развития проф. театрального искусства. | bashkir encyclopedia |
Профессиональ композиторлыҡ мәктәбенә нигеҙҙе Г.С.Әлмөхәмәтов, С.Ғәбәши, А.С.Ключарев, И.А.Козлов, К.Й.Рәхимов, И.В.Салтыков, М.И.Солтанов, А.А.Эйхенвальд һ.б. һала. Улар бер үк ваҡытта башҡорт халыҡ музыкаһы өлгөләрен йыя һәм өйрәнә. | Основы профессиональной композиторской школы были заложены Г.С.Альмухаметовым, С.Габяши, А.С.Ключарёвым, И.А.Козловым, К.Ю.Рахимовым, И.В.Салтыковым, М.И.Султановым, А.А.Эйхенвальдом и др., которые одновременно занимались собиранием и изучением образцов башкирской народной музыки. | bashkir encyclopedia |
Башҡорт драма театры спектаклдәрен музыкаль яҡтан биҙәүҙә копмозиторҙар М.М.Вәлиев, Х.К.Ибраһимов ҡатнаша. | В музыкальном оформлении спектаклей Башкирского театра драмы участвовали композиторы М.М.Валеев, Х.К.Ибрагимов. | bashkir encyclopedia |
1990–2000 йй. яңы ижади коллективтар һәм ойошмалар барлыҡҡа килә: БР-ҙың милли симфоник оркестры (1992), Стәрлетамаҡ, Сибай, Нефтекама, Учалы филармониялары, БР-ҙың Халыҡ музыка ҡоралдары милли оркестры (2001), В.Т.Спиваков исемендәге йәш таланттар музыка мәктәбе (Салауат ҡалаһы, 2014), һ.б. 1998 й. Ҡурайсылар союзы булдырыла. | В 1990—2000-е гг. появляются новые творческие коллективы и организации: Национальный симфонический оркестр РБ (1992), Стерлитамакская, Сибайская, Нефтекамская, Учалинская филармонии, Национальный оркестр народных инструментов Республике Башкортостан (2001), Музыкальная школа юных талантов В.Т.Спивакова (г. Салават, 2014) и др. В 1998 создан Союз кураистов. | bashkir encyclopedia |
Музыка мәҙәниәтенең башҡа формалары (джаз, рок-музыка) үҫешә. | Развиваются массовые формы музыкальной культуры (джаз, рок-музыка). | bashkir encyclopedia |
Музыка ғилеме һәм музыкаль фольклористика өлкәһендә профессиональ һәм халыҡ музыкаһының актулаь проблемалары ҡарала. | В области музыковедения и музыкальной фольклористики разрабатываются актуальные проблемы профессиональной и народной музыки. | bashkir encyclopedia |
Республика, Бөтә Рәсәй, Халыҡ-ара кимәлдәге музыкаль конкурстар һәм фестивалдәр, шул иҫәптән Волга буйы һәм Урал композиторҙары музыкаһы фестивален, Р.Нуриев исемендәге балет сәнғәте халыҡ-ара фестивален, «Өфөлә Шаляпин кистәре», «Урал моңо», «Симфоник төн» конкурс-фестивален, Владимир Спиваковтың скрипкасылар халыҡ-ара конкурсын һ.б. үткәреү йолаға инә. | Традиционным стало проведение музыкальных конкурсов и фестивалей республиканского, всероссийского и международного уровней, в том числе Фестиваля музыки композиторов Поволжья и Урала, Международного фестиваля балетного искусства имени Р. Нуреева, “Шаляпинских вечеров в Уфе”, конкурса-фестиваля “Урал моно”, “Симфонической ночи”, Международного конкурса скрипачей Владимира Спивакова и др. | bashkir encyclopedia |
Башҡортостандың бөгөнгө театры Башҡорт академия драма театры, Рус драма театры, Башҡорт дәүләт балет һәм опера театры, Стәрлетамаҡ башҡорт драма театры, Стәрлетамаҡ рус драма театры, Милли йәштәр театры, Ҡурсаҡ театры, Сибай драма театры, Салауат драма театры, Туймазы драма театры, «Нур», «Сулпан» театрҙары төрлө театр фестивалдәрендә һәм конкурстарҙа, шул иҫәптән төрки телле театрҙарҙың «Туғанлыҡ» халыҡ-ара фестивалендә ҡатнаша. | Современный театр Башкортостана представлен коллективами БАТД, Русского драматического театра, БГТОиБ, Стерлитамакского башкирского драматического театра, Стерлитамакского русского драматического театра,Национального Молодёжного театра,Театра кукол,Сибайского театра драмы, Салаватского драматического театра, Туймазинского драматического театра, театров “Нур”, “Сулпан”, которые принимают активное участие в различных театральных фестивалях и конкурсах, в том числе Международном фестивале тюркоязычных театров “Туганлык”. | bashkir encyclopedia |
Сәнғәт институтын булдырыу – театр тормошонда ҙур ваҡиға була. | Большим событием в театральной жизни республики стало создание Института искусств. | bashkir encyclopedia |
Хореграфия | Хореография | bashkir encyclopedia |
Ф.Ә.Ғәскәровтың ансамбль репертуары нигеҙен тәшкил иткән бейеүҙәре Башҡортостандың хореография сәнғәтенең классикаһына әүерелә. | Постановки Ф.А.Гаскарова, составившие основу репертуара ансамбля, стали классикой хореографич. искусства Башкортостана. | bashkir encyclopedia |
Бейеүҙең популяр булыуы һәм бейеүгә ҡарата ҡыҙыҡһыныу артыуы төрлө йылдарҙа республиканың ҡала-райондарында үҙешмәкәр бейеү коллективтарының, эстрада һәм бал бейеүҙәре ансамблдәренең барлыҡҡа килеүенә булышлыҡ итә. | Рост популярности и интерес к танцу способствовали появлению в разные годы самодеятельных танцевальных коллективов, ансамблей эстрадного и бального танца в городах и районах республики. | bashkir encyclopedia |
Профессиональ бейеүселәрҙән торған «Мирас» коллективын, филармонияларҙа Бейеү театрын, ансамблдәрен булдырыу артабанғы этап була. | Следующим этапом стало создание профессиональных коллективов танца “Мирас”, Театра танца, танцевальных ансамблей при филармониях. | bashkir encyclopedia |
Профессиональ хореографияның үҫешенә Р.Нуриев исемендәге хореография колледжы, Сәнғәт институтының, М.Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университетының хореография кафедралары ҙур өлөш индерә. | Большой вклад в развитие профессиональной хореографии вносят Хореографический колледж имени Р.Нуреева и кафедры хореографии Института искусств, Башкирского государственного педагогического университета имени М.Акмуллы. | bashkir encyclopedia |
Өфө циркында 1970 йылда Башҡорт циркы студияһы бцулдырыла. | В Уфимском цирке в 1970 была организована Башкирская цирковая студия, выпускники которой составили основу Башкирского циркового коллектива (существовал до 1991). | bashkir encyclopedia |
Уны тамамлаусылар Башҡорт циркының төп коллективын (1991 йылға тиклем эшләй) тәшкил итә. 70-се йй. башлап республикала үҙешмәкәр цирк түңәрәктәре, студиялары эшләй, улар Башҡортостан цирк ысәнғәтенә үҙ өлөшөн индерә. | Начиная с 70-х гг. в республике действуют самодеятельные цирковые кружки, студии, внося свой вклад в цирковое искусство Башкортостана. | bashkir encyclopedia |
Башҡортостан Республикаһында архитектура мәктәбе 1977 йылда Өфө нефть институтында архитектура-төҙөлөш факультеты асылғас формалаша. | В Республике Башкортостан сформировалась школа архитектуры, после того как в 1977 в Уфимском нефтяном институте открылся архитектурно-строительный факультет. | bashkir encyclopedia |
Башҡортостан архитектураһының 20 б. аҙағында – 21 б. башында үҫеше проектлаштырыу типологияһының киңәйеүе, тарихи биналарҙы реконструкциялау һәм реставрациялау буйынса эштәрҙең күбәйеүе, яңы архитектур объекттарҙың – офистарҙың, коммерция банктары вәкиллектәре, спорт, мәҙәни-йәмәғәтселек, сауҙа-күңел асыу комплекстарының һ.б. барлыҡҡа килеүе менән билдәләнә. | Развитие архитектуры Башкортостана кон. 20 – нач. 21 вв. характеризуется расширением типологии проектирования, увеличением работ по реконструкции и реставрации исторических зданий, возникновением новых архитектурных объектов: офисов, представительств коммерческих банков, городских особняков, спортивных, культурно-общественных, торговоразвлекательных комплексов и др. | bashkir encyclopedia |
Һуңғы ун йыллыҡта һынлы сәнғәттең бөтә төрҙәре һәм жанрҙарының (һынлы сәнғәт, монументаль, медальер, фото сәнғәте, графика) сәскә атыуы, әүҙем үҫеше, яңы ҡаҙаныштар һәм сағыу ижады менән айырылып торған исемдәрҙең барлыҡҡа килеүе күҙәтелә. | За последние десятилетия отмечен расцвет, активное развитие всех видов и жанров изобразительного искусства (живопись, монументальное, медальерное, фотоискусство, графика), появление новых достижений и имён, творчество которых отличается яркой самобытностью. | bashkir encyclopedia |
Башҡорт рәссамдарының Халыҡ-ара һәм Бөтә Рәсәй күргәҙмәләрендә (ҡара: Художество төркөмдәре һәм берекмәләр) даими ҡатнашыуы билдәләнә. | Художественные группы и объединения). | bashkir encyclopedia |
Һынлы сәнғәттә урындағы мәктәптең милли, стиль яғынан ҡалыплашыуҙан китеү тенденцияһы арта. | В изобразительном искусстве нарастают тенденции, выходящие за рамки сложившихся националистич., стилистич. особенностей местной школы. | bashkir encyclopedia |
Рәссамдарҙы ысынбарлыҡты тәрән шәхси аңлап сағылдырыу, һынландырыу бурысы күберәк йәлеп итә, уларҙың ижадын фекерләү киңлеге һәм интеллектлылыҡ айыра. | Художников всё больше привлекает задача выражения глубоко личностного восприятия действительности, их творчество отличает широта мышления и интеллектуальность. | bashkir encyclopedia |
Донъяға ҡараштың үҙгәреүе үҙ сиратында сәнғәттең яңы формаларын табырға булышлыҡ итә. | Изменение мировоззренческих позиций в свою очередь способствует к поискам новых форм искусства. | bashkir encyclopedia |
Ағасты һырлау, художестволы металл, күн, лаклы миниатюра, художестволы туҡыма, батик, сигеү, художестволы кейеҙ кеүек алымдар биҙәү-ғәмәли сәнғәттең популяр төрҙәренә әйләнгән. | Популярными видами декоративно-прикладного искусства являются резьба по дереву, художественный металл, художественная кожа, лаковая миниатюра, художественный текстиль, батик, вышивка, художественный войлоколо | bashkir encyclopedia |
Тирене нәфис эшкәртеүгә ҡыҙыҡһыныу арта бара. | Растёт интерес и к художественной обработке меха. | bashkir encyclopedia |
Ҡурсаҡ һынландырыу, биҙәү, өҫ кейеме конструкторлау һәм моделләштереү, ассамбляж һәм инсталляция йылдам үҫешә. | Активно развиваются художественная кукла, конструирование и моделирование одежды, ассамбляж и инсталляция и др. | bashkir encyclopedia |
Тергеҙелеүсе халыҡ кәсептәре төрҙәре араһында кейеҙ, быйма баҫыу, балаҫ-келәмдәр әҙерләү, ҡатын-ҡыҙҙар биҙәнгестәренән ҡашмау, селтәр эшләү, дебет шәлдәр һуғыу һәм бәйләү үҫешкән. | Среди возрожденных видов народных промыслов развитие получили кошмоделие, изготовление паласов (келэм), валенок, женских украшений (селтэр, кашмау), тканых и вязаных пуховых шалей и др. | bashkir encyclopedia |
Башҡортостан республикаһының мәҙәниәт өлкәһе мәҙәни-ял итеү учреждениеларын, 1584 китапхананы, шул иҫәптән Ә.-З.Вәлиди исемендәге милли китапхананы, Һуҡырҙар өсөн китапхананы, 994 музейҙы (улар араһында БР-ҙың Милли музейы, Хәрби дан музейы, М.В.Нестеров исемендәге художество музейы) берләштерә. | Сфера культуры Республики Башкортостан объединяет культурно-досуговые учреждения, 1584 библиотеки, в том числе Национальная библиотека имени А.-З. Валиди, Библиотека для слепых, 994 музея, среди крых Национальный музей РБ, Музей Боевой Славы, Художественный музей имени М.В.Нестерова. | bashkir encyclopedia |
Халыҡ ижады үҙәге, Халыҡтар дуҫлығы йорто эшләй. | Действуют Центр народного творчества, Дом дружбы народов и др. | bashkir encyclopedia |
НЕКРАСОВ Виктор Борисович | Некрасов Виктор Борисович | bashkir encyclopedia |
Спорт гимнастикаһы б‑са Рәсәйҙең атҡаҙанған тренеры (1993), халыҡ‑ара (1997), бөтә Союз (1978) һәм респ. (1961) категориялы судья. | Судья международной (1997), всесоюз. (1978) и респ. (1961) категорий по спортивной гимнастике. | bashkir encyclopedia |
БАССР‑ҙың атҡ. физик культура хеҙм‑ре (1987), СССР‑ҙың физик культура отличнигы (1966). | Окончил Уфимск. авиационный техникум (1952), Башк. респ. техникум физической культуры (1958). | bashkir encyclopedia |
1950 йылдан алып Өфө авиация техникумында, 1952 й. — “Нефтсе” ДСО‑һында, 1953—58 йй. — “Металлург” ДСО‑һында спорт гимнастикаһы б‑са тренер, 1961—66 йй. Салауат Юлаев исемендәге спорт клубы етәксеһе, 1969 й. башлап “Хеҙмәт” стадионы дир., бер үк ваҡытта “Өфөлө” спорт клубы рәйесе, 1971 й. — ӨАИ‑ла уҡыта, 1975 й. — “Хеҙмәт” ДСО‑һының Башҡ‑н өлкә советында тренер, өлкән тренер, 1991—2009 йй. 16‑сы СДЮСШОР директоры. Тәрбиәләнеүселәре араһында 70‑тән ашыу СССР һәм Рәсәй спорт мастеры. | С 1950 тренер по спортивной гимнастике Уфимск. авиационного техникума, с 1952 зав. военно‑физкультурным отделом Уфимск. горкома ВЛКСМ, одновременно тренер добровольного спортивного об‑ва “Нефтяник”, с 1953 ст. мастер инструментального цеха Уфимск. завода горного оборудования, с 1958 заместитель начальника цеха УПЗ, одновременно тренер добровольного спортивного об‑ва “Металлург”, в 1961—66 пред. спортивного клуба имени Салавата Юлаева, с 1969 директор стадиона “Труд”, одновременно пред. спортивного клуба “Уфимец”, с 1971 преподаватель Уфимск. авиационного института, с 1975 тренер, старший тренер Башк. обл. совета добровольного спортивного об‑ва “Труд”, в 1991—2009 директор специализированной детско‑юношеской спортивной школы олимпийского резерва № 16 (все — г. Уфа). | bashkir encyclopedia |
2‑се дәрәжә Ватан һуғышы орд. м‑н бүләкләнгән (1985). | Награждён орденом Отеч. войны 2‑й ст. (1985). | bashkir encyclopedia |
ҮТӘШЕВ Марат Мөхәр улы | Утяшев Марат Мухарович | bashkir encyclopedia |
ҮТӘШЕВ Марат Мөхәр улы (1.11.1938, БАССР‑ҙың Ейәнсура р‑ны Иҫәнғол а.), политолог. | УТЯШЕВ Марат Мухарович (р. 1.11. 1938, с. Исянгулово Зианчуринского р‑на БАССР). | bashkir encyclopedia |
Юридик фәндәр кандидаты (1983), сәйәсәт ф. д‑ры (1996), профессор (1998). | Кандидат юридических наук (1983), доктор политических наук (1996), профессор (1998). | bashkir encyclopedia |
Свердловск юридик ин‑тын тамамлағандан һуң (1966) БАССР Прокуратураһында эшләй. | Окончил Свердловский юрид. институт (1966). | bashkir encyclopedia |
1968 йылдан алып КПСС‑тың Өфө ҡала ком‑ты инструкторы, 1971 й. — КПСС‑тың Киров район ком‑тында, 1980 й. — КПСС‑тың Өфө ҡала ком‑тында бүлек мөдире. 1986 й. башлап РФА Өфө ФҮ‑нең Иҡтисад һәм социология ин‑тында өлкән ғилми хеҙм‑р, 1996 й. — БДУ‑ла (2000—17 йй. Хоҡуҡ ин‑тының кеше хоҡуғы һәм сәйәси‑хоҡуҡи тәғлимәт кафедра мөдире) эшләй. | С 1959 работает в г. Уфе: зав. общим сектором Орджоникидзевского райкома ВЛКСМ, начальник штаба Всесоюз. ударных строек горкома ВЛКСМ, с 1963 инструктор Башк. обкома ВЛКСМ, с 1965 помошник прокурора, ст. следователь прокуратуры БАССР, с 1968 инструктор горкома КПСС, с 1971 заведующий отделом Кировского райкома КПСС, с 1980 — горкома КПСС, с 1986 ст. научный сотр. Института экономики и социологии УНЦ РАН, с 1996 в БГУ (с 2000 зав. кафедрой теории гос‑ва и права Института права). | bashkir encyclopedia |
Фәнни хеҙмәттәре хоҡуҡи дәүләт һәм граждандар йәмғиәте, кеше хоҡуҡтары һәм азатлығы проблемаларына арналған. | Научные исследования посвящены проблемам правового гос‑ва и гражданского об‑ва, прав и свобод человека. | bashkir encyclopedia |
150‑нән ашыу фәнни хеҙмәт авторы. | Автор более 150 научных работ. | bashkir encyclopedia |
“Почёт Билдәһе” орд. м‑н бүләкләнгән (1976). | Награждён орденом “Знак Почёта” (1976). | bashkir encyclopedia |
Хеҙм.: Политическое поведение в постсоциалистическом обществе. | С о ч.: Политическое поведение в постсоциалистическом обществе. | bashkir encyclopedia |
Уфа, 2004 (авторҙ.); История создания и правовое обоснование деятельности политической юстиции и внесудебная деятельность репрессивных органов в Башкирской АССР в 1917—1939 гг. Уфа, 2008 (авторҙ.). | Уфа, 2004 (соавт.); История создания и правовое обоснование деятельности политической юстиции и внесудебная деятельность репрессивных органов в Башкирской АССР в 1917—1939 гг. Уфа, 2008 (соавт.). | bashkir encyclopedia |
ВАСИЛЬЕВ Павел Ефимович (14.1.1909, Өфө губернаһының Бәләбәй өйәҙе Яңы‑Сиҙәк‑Васильевка а., хәҙерге БР‑ҙың Бишбүләк р‑ны Ерекле а., — 29.7.1978, Өфө), Советтар Союзы Геройы (1945). | ВАСИЛЬЕВ Павел Ефимович (14.1. 1909, д. Н.‑Седяк‑Васильевка Белебеевского уезда Уфимской губернии, ныне с. Зириклы Бижбулякского р‑на РБ, – 29.7.1978, г. Уфа). В 1931–39 на комсомольской работе. Герой Сов. Союза (1945). | bashkir encyclopedia |
Б.В. һуғышында һәм 1945 й. совет‑япон һуғышында ҡатнашыусы. | Участник Вел. Отеч. войны и сов.‑японской войны 1945. | bashkir encyclopedia |
30‑сы йй. Бәләбәй һәм Бишбүләк р‑ндарында комсомол һәм партия эшендә, Бишбүләк р‑ны прокуроры. 1941 й. июненән алып Төньяҡ‑Көнбайыш, Калинин һәм 2‑се Алыҫ Көнсығыш фронттарында хеҙмәт итә. Герой исеменә 15‑се армия 21‑се моторлаштырылған инженер штурмлау бригадаһы 132‑се айырым мотоштурмлау инженер-сапёр батальоны ком. сәйәси бүлек б‑са урынбаҫары капитан В. 1945 й. авг. Фуцзинь ҡ. (Ҡытай) өсөн алыштарҙа күрһәткән батырлығы өсөн лайыҡ була. | С 1931 заведующий отделом пропаганды и агитации райкома ВЛКСМ, редактор районной газеты (оба – Белебеевский р‑н), с 1937 секр. райкома ВЛКСМ, с 1939 зав. орготделом райкома КПСС, позднее прокурор (все – Бижбулякский р‑н). С июня 1941 служил на Сев.‑Зап., Калининском и 2‑м Дальневост. фронтах. Звания Героя зам. командира по политической части 132‑го отд. мотоштурмового инженерно‑сапёрного батальона 21‑й моторизованной инженерной штурмовой бригады 15‑й армии капитан В. удостоен за отвагу, проявленную в боях в авг. 1945 за г. Фуцзинь (Китай). | bashkir encyclopedia |
Запасҡа сыҡҡандан һуң (1947) 1963 й. тиклем Бишбүләк һәм Дүртөйлө р‑ндарында совет һәм партия эшендә. | С 1947 секр. по кадрам Дюртюлинского райкома КПСС, с 1949 и в 1958–63 пред. исполкома райсовета, с 1952 1‑й секр. райкома КПСС (оба – Бижбулякский р‑н). | bashkir encyclopedia |
БАССР ЮС‑ының 3—4‑се саҡырылыш депутаты. | Депутат ВС БАССР 3–4‑го созывов. | bashkir encyclopedia |
Ленин (1945), Ҡыҙыл Байраҡ (1943), Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ, Ҡыҙыл Йондоҙ (1943) орд. м‑н бүләкләнгән. | Награждён орденом Ленина (1945), Красного Знамени (1943), Трудового Кр. Знамени, Красной Звезды (1943), медалями “За отвагу” (1943), “За трудовое отличие”, “За доблестный труд. | bashkir encyclopedia |
Бишбүләк р‑ны Бишбүләк а. В. йәшәгән йортҡа, Бөйөк Ватан һуғышына арналған Мемориалға һәм ул уҡыған Бәләбәй педагогия колледжы бинаһына мемориаль таҡтаташтар ҡуйылған. | В с. Бижбуляк Бижбулякского р‑на на доме, где жил В., и на здании Белебеевского педагогический колледжа, к‑рый он окончил, установлены мемориальные доски. | bashkir encyclopedia |
ӘХМӘҘУЛЛИН Вафа Мостафа улы [22.2.1922, Өфө губернаһының Златоуст өйәҙе Һөләймән а. (БР‑ҙың Мәсетле р‑ны) — 16.11.1998, Өфө], Ҡаршылыҡ хәрәкәтендә ҡатнашыусы. БАССР мәктәбенең атҡ. уҡытыусыһы (1989), СССР‑ҙың мәғариф отличнигы (1970). | АХМАДУЛЛИН Вафа Мустафович [22.2.1922, д.Сулейманово Златоустовского уезда Уфимск. губерн. (Мечетлинский р‑н РБ) — 16.11. 1998, Уфа], участник движения Сопротивления. Заслуженный учитель школы БАССР (1989), отличник просвещения СССР (1970). | bashkir encyclopedia |
Стәрлетамаҡ пед. ин‑тын тамамлаған (1964). 1940 йылдан алып Ҡыҙыл Армияла. | Окончил Стерлитамакский пед. ин‑т (1964). | bashkir encyclopedia |
1944 й. сент. – 1945 й. февр. Ә. тарафынан ойошторолған “Бейек Татр” партизандар отряды (300‑гә яҡын кеше) Ҡыҙыл Армия частары һәм Чехословак армия корпусы м‑н ҡушылғанға тиклем 36 хәрби операция үткәрә. | В сентябре 1944 — февр. 1945 партизанский отряд “Высокие Татры” (около 300 человек) под команд. А. до объединения с частями Красной Армии и Чехословацкого армейского корпуса провёл 36 боевых операций. | bashkir encyclopedia |
1946—52 йй., 1954—56 йй. һәм 1964—84 йй. Мәсетле р‑ны мәктәптәрендә уҡытыусы булып эшләй. | В 1946—52, 1954—56 и 1964—84 работал учителем в школах Мечетлинского р‑на. | bashkir encyclopedia |
1‑се (1945, 1985) һәм 2‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1975), сит ил орд. м‑н бүләкләнгән. | Награждён орденом Отеч. войны 1‑й (1945, 1985) и 2‑й (1975) ст., орд. | bashkir encyclopedia |
Ә. исеме Мәсетле р‑ны Ҡотош а. урамға, Ләмәҙтамаҡ а. мәктәпкә бирелгән. | Почётный гражданин Чехословакии (1945). | bashkir encyclopedia |
Әҙәб.: Хажиев Р. Бейек Татр бөркөтө. | Лит.: Хажиев Р. Бейек Татр бөркөтө. | bashkir encyclopedia |
Өфө, 1981; Ғәли М. Тауҙар төш күрә. Өфө, 1995; Леонов Л. Высокие Татры. | Өфө, 1981; Ғәли М. Тауҙар төш күрә. Өфө, 1995; Леонов Л. Высокие Татры. | bashkir encyclopedia |
М., 1968; Свобода Л. От Бузулука до Праги. | М., 1968; Свобода Л. От Бузулука до Праги. | bashkir encyclopedia |
ӘХМӘРОВ Ғәбит Абдулла улы [24.2.1921, АСБР‑ҙың Юрматы кантоны Иҫке Сытырман а. (БР‑ҙың Фёдоровка р‑ны) — 11.4.1996, БР‑ҙың шулай уҡ р‑ны Бала Сытырман а.], артиллерист, лейтенант (1945). | АХМЕРОВ Габит Абдуллович [24.2.1921, д.Ст. Четырман Юрматынского кантона АСБР (Фёдоровский р‑н РБ) — 11.4.1996, с.Бала-Четырман того же р‑на], Герой Советского Союза (1944). Лейт. (1945), артиллерист. | bashkir encyclopedia |
1‑се Атлы Армия исемендәге Тамбов Ҡыҙыл Байраҡлы кавалерия уч‑щеһын тамамлаған (1945). | Окончил Тамбовское Краснознамённое кав. уч‑ще имени 1‑й Конной Армии (1945). | bashkir encyclopedia |
Герой исеменә 16‑сы гвардия Чернигов кавалерия дивизияһы 62‑се гвардия кавалерия полкының взвод ком. ярҙамсыһы гвардия өлкән сержанты Ә. 1943 й. 21 һәм 22 сент. Украина ССР‑ының Клочково һәм Ивашовка аа. тирәһендә барған алыштарҙа күрһәткән батырлығы өсөн лайыҡ була. | Пом. командир взвода батареи 62‑го гв. кав. полка (Сто двенадцатая Башкирская кавалерийская дивизия 7‑го гв. кав. корпуса 61‑й армии Центр. фронта) гв. старший сержант А. 21 и 22 сент. 1943 в боях около с. Клочково уничтожил бронемашину и пулемётный расчёт, около сс. Перше Травня и Ивашковка (все — Украинск. ССР) подбил 2 танка и 2 самоходных орудия. | bashkir encyclopedia |
Запасҡа сыҡҡандан һуң (1945) БАССР ЭЭМ органдарында хеҙмәт итә, БАССР‑ҙың Фёдоровка р‑нындағы “Салауат”, А.С.Пушкин исемендәге к‑здарҙа рәйес, Бала Сытырман а/с рәйесе булып эшләй. | После увольнения в запас (1945) служил в органах МВД БАССР, затем работал пред. колхозов “Салават”, имени А.С. Пушкина, пред. Бала‑Четырманского сельского совета Фёдоровского р‑на БАССР. Награждён орденом | bashkir encyclopedia |
Ленин (1944), 1‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1943, 1985) орд. м‑н бүләкләнгән. | Ленина (1944), орд. Отеч. войны 1‑й ст. (1943, 1985), медалями. | bashkir encyclopedia |
БУЛАТОВ Хоҙат Сәлимйән улы [15.9.1906, Өфө губернаһының Бәләбәй өйәҙе Себенле а. (БР‑ҙың Әлшәй р‑ны) — 2.1.1982, шунда уҡ], Советтар Союзы Геройы (1944). | БУЛАТОВ Худат Салимьянович (15.9.1906, д.Чибинны Белебеевского уезда Уфимск. губерн., ныне с.Чебенли Альшеевского р‑на РБ, — 2.1.1982, там же), Герой Советского Союза (1944). | bashkir encyclopedia |
Демобилизациянан һуң (1945) БАССР‑ҙың ЭЭМ органдарында хеҙмәт итә, артабан Әлшәй р‑ны “Мир” к‑зында эшләй. | После демобилизации (1945) служил в органах МВД БАССР, затем работал бригадиром рыболовецкой бригады, пожарным в колхозе “Мир” Альшеевского р‑на. | bashkir encyclopedia |
Ленин (1944), Ҡыҙыл Йондоҙ (1943) орд. м‑н бүләкләнгән. | Награждён орденом Ленина (1944), Красной Звезды (1943), медалями. | bashkir encyclopedia |
АБАЗОВ Фәнис Фәметдин улы | АБАЗОВ Фанис Фамутдинович | bashkir encyclopedia |
АБАЗОВ Фәнис Фәметдин улы (30.6.1949, БАССР‑ҙың Борай р‑ны Борай а.), педагог. | АБАЗОВ Фанис Фамутдинович (р.30.6.1949, с.Бураево Бураевского района БАССР), педагог. | bashkir encyclopedia |
Пед. ф. д‑ры (2002). | Доктор педагогических наук (2002). | bashkir encyclopedia |
БР‑ҙың атҡ. халыҡ мәғарифы хеҙм‑ре (1993), РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1984). | Заслуженный работник народного образования РБ (1993), отличник народного просвещения РСФСР (1984). | bashkir encyclopedia |
Бөрө пед. ин‑тын тамамлағандан һуң (1973) 2‑се Борай урта мәктәбе уҡытыусыһы, дир., 1981—2007 йй. Борай р‑ны хакимиәтенең мәғариф бүлеге начальнигы. 1985 йылдан алып БДУ-ның Бөрө филиалында (2010 й. башлап белем биреү технологияһы кафедра мөдире) эшләй. | После окончания Бирского педагогический института (1973) учитель, дир. Бураевской средних школы №2, в 1981—2007 начальник отдела образования администрации Бураевского района. С 1985 работает в Бирском филиале БГУ (с 2010 заведующий кафедрой технол. образования). | bashkir encyclopedia |
Фәнни хеҙмәттәре уҡыусыларҙы хеҙмәт м‑н тәрбиәләү проблемаларына арналған. | Научные исследования посвящены проблемам трудового воспитания уч-ся. | bashkir encyclopedia |
55‑тән ашыу фәнни хеҙмәт авторы. | Автор более 55 научных работ. | bashkir encyclopedia |