[ Ũvoo ĩũlũ wa visa ĩthangũnĩ ya 4 ] Kĩkw’ũ Kĩkavetwa Kwenda kwaku kwĩke kũũ nthĩ o ta kũya ĩtunĩ . ” ( Mt . ( Soma Luka 21 : 1 - 4 . ) Nĩ kana ũkwate ũvoo mwingangĩ , sisya kĩlungu kya 8 kya ĩvuku yĩĩ , Mbivilia Yo Ĩmanyĩasya Ata ? , yĩla yĩtumbĩthĩtw’e nĩ Ngũsĩ sya Yeova ( b ) Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe ? ( b ) Nĩ makũlyo meva meũsũngĩwa ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe ? ( Soma 1 Akolintho 10 : 13 . ) Nĩ kana ũkwate ũvoo mwingangĩ , sisya kĩlungu kya 3 kya ĩvuku yĩĩ , Mbivilia Yo Ĩmanyĩasya Ata ? , yĩla yumĩthĩtw’e nĩ Ngũsĩ sya Yeova ( Soma 1 Akolintho 6 : 9 - 11 . ) Ĩvinda yĩu ala me Yutia makie mathi iĩmanĩ ; na ala me nthĩnĩ wayo maume vo ; na ala me ndee matikavote vo . ” Nĩ kyaũ kĩũneenewa ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe ? 60 : 22 ) Ve ĩvinda ũtialo wa etĩkĩw’a mauta , ala nĩmo “ Isilaeli ma Ngai , ” mailyĩ ta “ ũla mũnini . ” ( b ) Twĩneenea makũlyo meva ? ( Soma Luka 10 : 29 - 37 . ) Twĩneenea makũlyo meva ĩsomonĩ yĩĩ ? ( Mwambĩlĩlyo 2 : 16 , 17 ) Takethĩwa Atamu nĩwamwĩwie Ngai , ethĩwa ekalile tene na tene . ( b ) Twĩneenea makũlyo meva ? “ Ndeto ya Ngai ĩ thayũ , na nĩ nthangaau . ” — AEVL . ( Soma Ũvuan’yo 14 : 6 , 7 . ) ( Soma 1 Athesalonika 2 : 13 . ) Nĩ kana ũkwate ũvoo mwingangĩ , sisya kĩlungu kya 10 kya ĩvuku yĩĩ , Mbivilia Yo Ĩmanyĩasya Ata ? , yĩla yumĩthĩtw’e nĩ Ngũsĩ sya Yeova ‘ Ala alũngalu makatiĩwa nthĩ , na makatũa vo kũvika tene na tene . ’ — Savuli 37 : 29 . “ Mũĩkĩĩo nĩ kĩla kĩmanyĩthasya vyũ maũndũ ala mekwatĩtw’e . ” — AEVL . ( Soma Aevelania 13 : 7 , 17 . ) ( b ) Twĩneenea makũlyo meva ĩsomonĩ yĩĩ ? Yesũ aisye : “ Vala ve ũthwii waku , nĩvo vethĩawa ngoo yaku nayo . ” ( Soma Alomi 7 : 21 - 25 . ) Ethĩwa nũnekaa ũu , osa ngatho . ( Soma Aevelania 11 : 24 - 27 . ) “ Nĩ atanu andũ ala Ngai woo nĩ Yeova . ” ​ — SAV . Andĩka valũa ũeleetye kana no ũtũngĩwe mĩvothi ĩsu waumya wamyenda . Nũndũ kĩla nthĩ yĩ mĩao yĩ kĩvathũkany’o na nzĩa syĩ kĩvathũkany’o sya kumya koti , nĩ ũseo ũkamba kũneena na andũ ala me na ũtũĩka ĩũlũ wa mĩao na ĩũlũ wa kumya koti ũtambĩte kũnyuva nzĩa ĩla ũũtũmĩa kumya mĩvothi . No avange kumya ate na mũvango wa kũtũngĩwa ĩngĩ , kana ethĩwa nĩ nyũmba ya kwĩkala , no aandĩke onanĩtye kana akw’a , ĩkeethĩwa yĩ ya ovisi wa ũvonge wa Ngũsĩ sya Yeova . Mũndũ no eke ũu kwa kũandĩka valũa wosanĩte na mĩao wonanĩtye kana ovisi wa ũvonge nĩw’o ũkatiĩwa malĩ ĩtina wa kũkw’a . Nĩ kana mũndũ aumye mĩvothi atũmĩĩte nzĩa isu , nĩ ũndũ wa vata akavangĩĩa tene kĩla ũkaumya . Twĩneenea kyaũ nthĩnĩ wa ĩsomo yĩla yĩatĩĩe ? Yumĩthĩtw’e nĩ Ngũsĩ sya Yeova , ĩndĩ yu nĩyaekie kũtumbĩthw’a . Masyĩtwa amwe kĩlungunĩ kĩĩ nĩ mavĩndũe . ( Soma Yakovo 5 : 14 - 16 . ) ( b ) Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe yĩneeneete kyaũ ? Aandĩkie ũũ : “ Nyie nĩ wa mwĩĩ , nĩ mũthoosye naĩnĩ . Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe yĩneeneete kyaũ ? ( b ) Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ ? ( Soma 1 Akolintho 15 : 58 . ) Mũitonya kũthũkũma Ngai o na ũthwii . ” Nũsomete nesa makaseti ma Mũsyaĩĩsya ala mela kuma ? Ethĩwa nũu , sisya ethĩwa nũtonya kũsũngĩa makũlyo aa maatĩĩe : ( Soma Aevelania 10 : ​ 24 , 25 . ) ( Soma 2 Akolintho 8 : ​ 13 - ​ 15 . ) ( Soma Mathayo 24 : 37 - 39 . ) Ĩndĩ “ Noa aĩ mũndũ mũlũngalu , na mwĩanĩu nzyawanĩ sya ĩvinda yake : Noa aendanasya na Ngai . ” — Mwa . Ĩandĩko ya Nthimo 14 : 15 yaĩtye atĩĩ : “ Ũla ũte ũmanyi nĩwĩtĩkĩlaa kĩla ndeto ; ĩndĩ ũla wĩ kĩlĩko asiasya ũndũ ũendaa . ” ( Soma Savuli 1 : 1 - 3 . ) Nũndũ ĩsoki yakwa yĩti vinya , na mũio wakwa naw’o nĩ mũvũthũ . ” ( Mt . 3 : 12 - 14 ) Nĩtwĩw’aa mũyo mũno nũndũ wendo , ũla nĩ “ wovano wa wĩanĩu , ” nĩwonekaa nesa athũkũminĩ ma Yeova o na ethĩwa maumĩte mbaĩnĩ yĩva kana maeetwe ata . Wendo na ngwatanĩo itumaa ata athũkũmi ma Yeova mamanyĩka ? Na ethĩwa itho yaku ya ngalĩ ya kw’oko kwa aũme nĩyĩũkũlulutĩkya , yumye , ũyĩkye kũasa naku . ” ( Mt . © 2016 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania ( Isaia 41 : 10 , 13 ) Nĩ ũndũ wa kwĩkĩa vinya kũmanya kana Ngai ethĩawa eyũmbanĩtye kũtũsũvĩa na kũtũtetheesya . NĨ ŨNDŨ ŨNGĨ MWAŨ TŨTONYA KWĨMANYĨSYA KUMA MBIVILIANĨ ? Nĩkĩ ve vata mũnene wa kũeka wendano wa ana - a - asa wĩkalae ? Nĩkĩ Vaulo waandĩkĩie ala Aklĩsto Aevelania valũa ? ( Soma Aevelania 10 : 36 - 39 . ) Nĩkĩ kĩla ũmwe witũ waĩle kwendeew’a nĩ ĩvuku ya Aevelania ? Ĩandĩko ya mwaka wa 2016 nĩ yĩva , na nĩkĩ yĩtwaĩlĩte ? Mũsoa ũsu nĩw’o ĩandĩko yitũ ya mwaka wa 2016 . Ĩandĩko yitũ ya 2016 : “ Wendano wa ana - a - asa nĩwĩkalae . ” — Aevelania 13 : 1 Aklĩsto ma w’o maeleawa wendano wa ana - a - asa ata ? ( a ) Nĩ ũndũ wĩva wa vata vyũ ũtumaa twĩthĩwa na wendano wa ana - a - asa ? ( b ) Nengane kĩtumi kĩngĩ kĩla kyaĩle kũtuma tũlũlũmĩlya wendano witũ . Yesũ nĩwawetete kana ĩvinda yĩu yĩkeethwa yĩ ĩthũku mũno . Twaĩlĩte kwĩka ata ĩvindanĩ yĩĩ thĩna mũnene ũtanamba kwambĩĩa ? ( a ) Nĩ mavinda ta meva ũmũnthĩ tũtonya kwonany’a kana nĩtwendene ta ana - a - asa ? ( b ) Nengane ngelekany’o ikwonany’a ũndũ andũ ma Yeova methĩĩtwe na wendano wa ana - a - asa . Tũtonya kũatĩĩa ata ndeto ii , “ Malilikanei ala ove ” ? “ Malilikanei ala ove . ” “ Mũtwaano nũtaĩwe nĩ andũ onthe . ” Kwĩanĩwa kũtonya kũtũtetheesya ata twĩthĩwe na wendano wa ana - a - asa ? “ Ĩanĩwai nĩ syĩndũ ila mwĩ nasyo . ” Kwĩthĩwa na “ ũnyiau ” kũtũtetheeasya ata twĩthĩwe na wendano wa ana - a - asa ? Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twende mũno atumĩa maitũ ? “ Malilikanei ala [ me ] na ũtongoi . ” Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twende ana - a - asa mũnango ? Wendo wa Klĩsto ũtũthing’ĩĩasya twĩke ata ? Wendo wa Ngai ũtũthing’ĩĩasya ata twende ana - a - asa maitũ ? Nĩkĩ kũekewa nĩ Ngai kwaĩle kũtũthing’ĩĩsya tũekee ana - a - asa maitũ ? 1 , 2 . ( a ) Moathimo amwe ma ũla ‘ mũthĩnzĩo ũtaweteka ’ nĩ meva ? ( Soma 2 Akolintho 1 : 20 . ) 3 , 4 . ( a ) Wĩw’aa ata ĩla mũndũ waũnenga mũthĩnzĩo ? ( b ) Thayũ waku ũtonya kũalyũka ata ũkanengwa mũthĩnzĩo wa mwanya ? Nĩkĩ mũthĩnzĩo ũla Ngai ũtũnengete wa wovosyo nĩ wa vata vyũ kwĩ mũthĩnzĩo o na wĩva ? ( a ) We wendete ũathimo wĩva katĩ wa moathimo ala tũkakwata nũndũ wa ũla mũthĩnzĩo Yeova watũnengie ? ( b ) Weta maũndũ atatũ tũthing’ĩĩaw’a kwĩka nũndũ wa ũla mũthĩnzĩo Ngai watũnengie . Wendo wa Klĩsto waĩlĩte kũtũthing’ĩĩsya twĩke ata ? ( Soma 2 Akolintho 5 : 14 , 15 . ) 14 : 21 ; 1 Yoa . 5 : 3 . Nĩ makũlyo ta meva twaĩle kwĩkũlya ĩvindanĩ yĩĩ ya kũlilikana kĩkw’ũ kya Yesũ ? ( Soma 1 Timotheo 2 : 9 , 10 . ) ( a ) Kũmwenda Yeova na Yesũ kũtũthing’ĩĩasya twĩke ata wĩanĩ wa kũtavany’a ? ( b ) Wendo ũsu ũtonya kũtũthing’ĩĩsya tũtetheesye ata Aklĩsto ala angĩ kĩkundinĩ ? Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva wendo wa Ngai ũtonya kũtũthing’ĩĩsya twĩke ? Yesũ eekaa ata akonany’a nĩwendete andũ ala angĩ ? We no ũtetheesye mwana - a - asa kana mwĩĩtu - a - asa mũkũũ ũtavany’anĩ ? Ũtonya kwĩka ata nĩ kana ũĩkĩĩthye ana - a - asa maku nũmendete ? ( Soma Luka 14 : 12 - 14 . ) 16 , 17 . ( a ) Nĩ kyaũ twaĩle kwosa nthĩnĩ wa ĩla ngelekany’o ya Yesũ ya ũla mũsumbĩ na ngombo ? ( b ) We ũtw’ĩte kwĩka ata ĩtina wa kũvindĩĩsya ngelekany’o ĩsu ya Yesũ ? Wendo wa Ngai watetheeisye mwĩĩtu - a - asa ũmwe ata oomĩanĩsya na mwĩĩtu - a - asa ũngĩ ? Nĩw’aa ndyenda kwĩsa kwona ũndũ ũkethĩwa ailyĩ ate na naĩ . ” We ũtw’ĩte kwĩka ata nũndũ wa ‘ mũthĩnzĩo ũtaweteka ’ ũla Ngai ũtũnengete ? [ 1 ] ( kalungu ka 18 ) Masyĩtwa amwe kĩlungunĩ kĩĩ nĩ mavĩndũe . Nĩ maũndũ meva matumaa Vendekosito yĩthĩwa yĩ ya mwanya , na maũndũ asu meanĩisye ata kĩla Maandĩko mathanĩte ? ( a ) Nĩkĩ maũndũ ala meekĩkaa mũthenya wa Vendekosito nĩ ma vata kwitũ ? ( b ) Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva wa vata ũtonya kwĩthĩwa weekĩkie mũthenyanĩ o ta ũsu myaka mingĩ ĩtina ? Nĩkĩ tũtonya kwasya kana Mũklĩsto ainyuvwa atw’ĩke mwĩtĩkĩw’a mauta ndetĩkĩaw’a veva mũtheu ũndũ ũmwe kana ĩvinda yĩmwe na ũla ũngĩ ? Etĩkĩw’a mauta onthe methĩawa manengetwe kyaũ , na kĩmaĩkĩĩthasya ata ? No nginya kĩla Mũklĩsto mwĩtĩkĩw’a mauta eke ata nĩ kana ekwata mũthĩnzĩo wa kũthi ĩtunĩ ? Vetelo aisye ũũ ĩũlũ wa ũndũ ũsu : ‘ Kwondũ wa ũu , ana - a - asa , thangaai mũno mũlũlũmĩlye kwĩtwa kwenyu na kũnyuvwa kwenyu : nũndũ ethĩwa nĩmũkwĩka maũndũ asu , mũikalulutĩka o na ĩndĩĩ : Nũndũ o ũu mũkanengwa na ũlau kũlika ũsumbĩnĩ wa tene na tene wa Mwĩaĩi waitũ na Mũtangĩĩi Yesũ Klĩsto . ’ ( 2 Vet . 8 , 9 . ( a ) Nĩkĩ andũ aingĩ monaa ve vinya mũno kũelewa ũndũ mũndũ wĩtĩkĩaw’a mauta ? ( b ) Mũndũ amanyaa ata kana e na wĩto wa kũthi ĩtunĩ ? Ameie : ‘ Mũiaaosa veva wa ũkombo ĩngĩ ũetae w’ĩa ; ĩndĩ nĩmwoosie veva wa kũtuwa ana , kwondũ wa ũu nĩtwĩkaĩlaa , tũkyasya , Nau , Asa . Ũla Veva mwene akũsĩĩaa vamwe na maveva maitũ , kana ithyĩ twĩ syana sya Ngai . ’ Ĩandĩko ya 1 Yoana 2 : 27 yĩthĩawa yĩyonany’a ata ĩla yĩkwasya kana etĩkĩw’a mauta mai na vata wa kũmanyĩw’a nĩ mũndũ ũngĩ ? Nĩ makũlyo meva Mũklĩsto mwĩtĩkĩw’a mauta ũtonya kwĩkũlya , ĩndĩ nĩ ũndũ wĩva ũtesa kwĩthĩwa na nzika naw’o ? Ala metĩkĩw’a mauta maalyũkaa ata , na nĩ kyaũ kĩtumaa maalyũka ? Aklĩsto etĩkĩw’a mauta mew’aa ata ĩla me kũũ ĩũlũ wa nthĩ ? Nĩ maũndũ meva matesa kwonany’a kana mũndũ nĩwĩtĩkĩw’e mauta ? Nĩkĩ tũtonya kwasya kana ti onthe maakwata veva mũtheu wa Ngai me na wĩto wa kũthi ĩtunĩ ? 17 , 18 . ( a ) Athũkũmi aingĩ ma Ngai ũmũnthĩ me na wĩkwatyo wĩva ? Ĩandĩko ya Nzekalia 8 : 23 yĩanĩĩte ata ũmũnthĩ ? 1 , 2 . ( a ) Yeova athanie ũndũ wĩva ĩũlũ wa ĩvinda yitũ ? ( b ) Twĩneenea makũlyo meva ĩsomonĩ yĩĩ ? Nĩkĩ vaitonyeka tũkamanya nũũ ũkatalwa yĩla ĩsavunĩ ya 144,000 ? Nĩ ũkany’o wĩva etĩkĩw’a mauta maĩle kũsũanĩa mũno , na nĩkĩ maĩlĩte kwĩka ũu ? Nĩ ũndũ mwaũ Aklĩsto etĩkĩw’a mauta mataĩle kwĩkwatya mekwe , na nĩkĩ ? Nĩkĩ twaĩle kwĩthĩwa twĩ metho ũndũ tũkwosa ala maĩsaa kĩmũtũ na kũnyw’a mbinyu ĩvindanĩ ya kũlilikana kĩkw’ũ kya Yesũ ? ( Sisya ĩsandũkũ “ Wendo ‘ Ndwĩkaa Ũndũ Ũtaĩle . ’ ” ) Yesũ eeie amanyĩw’a make atĩĩ : “ Inyw’onthe mwĩ ana ma ĩthe ũmwe . ” Ũtonya kwonany’a ata kana nũnengete etĩkĩw’a mauta ndaĩa ? Twĩsũvĩanaa na mũisyo wĩva ĩla tweevathana na kĩtei kya ‘ kwendeesya andũ ’ ? Nĩkĩ tũyaĩle kũthĩnĩka nũndũ wa ũtalo wa ala maĩsaa kĩmũtũ na kũnyw’a mbinyu ĩvindanĩ ya kũlilikana kĩkw’ũ kya Yesũ ? “ Mwĩaĩi [ Yeova ] nũmesĩ ala make . ” Mbivilia yaĩtye ata ĩũlũ wa ũtalo wa etĩkĩw’a mauta ala makethĩwa matiele ĩla thĩna mũnene ũkethĩwa ũyambĩĩa ? Nĩ ũndũ mwaũ twaĩle kũmanya ĩũlũ wa ala 144,000 Yeova ũnyuvĩte ? O na ĩngĩ , ĩvindanĩ ya atũmwa no Aklĩsto avũthũ etĩkĩw’a mauta matũmĩiwe kũandĩka Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto . nũtumaa tũlũlũmĩlya ngwatanĩo yitũ na Ngai na angĩ ? O na kũtw’ĩka Yeova nĩwe wĩ ĩũlũ wa onthe , athokasya angĩ meke ata ? Yeova athokisye Yesũ atetheesye wĩanĩ wĩva wa vata ? Yeova amũthokisye Atamu eke ata , na nĩkĩ ? Kwa ngelekany’o , nĩwanengie Atamu wĩa wa kũtw’ĩĩa nyamũ masyĩtwa . Andũ amwe matethasya wĩa na Ngai ata ĩla waendeee kwĩanĩsya kwenda kwake ? Nĩ wĩa wĩva ithyonthe tũtonya kũtethya vamwe na Ngai ? Yaĩ lasima Yeova atũthokye wĩanĩ ũsu ? ( 1 Ako . 3 : 9 ) Mũtũmwa Vaulo aandĩkie ũũ : ‘ Tũitethya wĩa vamwe na Ngai , nĩtũũmwĩsũva mũiketĩkĩle mumo ũla mũkwatĩte kuma kwa Ngai wae mana . ’ ( 2 Ako . Mwana mũsyawa wa mbee wa Ngai aisye we mwene eew’aa ata aitethya wĩa vamwe na Ĩthe ? Nĩkĩ kũtethya wĩa wa kũtavany’a nĩkũtumaa twĩkala twĩ atanu ? Andũ amwe maĩtye ata ĩũlũ wa ũtanu ũla ũetawe nĩ kũtethya wĩa vamwe na Yeova ? Nake mwana - a - asa ũngĩ o wa Italy wĩtawa Franco aĩtye atĩĩ : “ Yeova nũtũmĩaa Ndeto yake na syĩndũ ingĩ sya kĩ - veva kũtũlilikany’a kĩla mũthenya kana nũtwendete na kana kyonthe kĩla twĩkaa kwondũ wake nĩ kya vata , o na ethĩwa ithyĩ ene twĩona kĩthito kitũ ta vathei . Kyu nĩkyo kĩtumaa kũtethya wĩa vamwe na Ngai kũndanĩthya na kũituma nĩtanĩa kwĩkala thayũ . ” Yeova na Yesũ maĩ na ngwatanĩo ĩilyĩ ata , na nĩkĩ ? Nĩkĩ kũtavany’a nĩkũlũlũmĩlasya ngwatanĩo yitũ na Ngai vamwe na ala angĩ ? Aisye ũũ aendeee kũvoya : “ Nĩ kana methĩwe me ũmwe , o taitũ . ” O na ĩla tweeka ũu , nĩtũmanyaa ũseo wa kũmũĩkĩĩa na kũatĩĩa ũtao wake . Nĩ kyaũ kĩkatuma twĩthĩwa na ngwatanĩo ndũmu mũnango vamwe na Yeova na ana - a - asa maitũ twĩ nthĩ nzaũ ? Mwana - a - asa ũmwe wa Australia ethĩawa na woni mwaũ ĩũlũ wa ũtavany’a ? Mwana - a - asa wĩtawa Joel wa Australia aĩtye ũũ : “ Kũtavany’a nĩkũndetheeasya ndikone ta inyie ngũthĩna nĩ nyioka . Kũndilikanasya mathĩna ala makwatĩte andũ ala angĩ na kũindilikany’a ũndũ nyie nĩendeee nesa nũndũ wa kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia . Kũtavany’a nĩkũndetheeasya nĩkale nĩnyivĩtye nũndũ nĩkũtumaa nĩmwĩkwatya Yeova vamwe na ana - a - asa na eĩtu - a - asa . ” Nĩkĩ tũtonya kwasya kana kwĩthĩwa tũendeee kũtavany’a kũĩkĩĩthasya twĩ na veva wa Ngai ? Yu we ũthũkũma wĩa ũsu mĩthenya yĩana ata ? Kũtavany’a ũvoo mũseo kwosanĩte ata na kĩeleelo kya Ngai kwondũ wa andũ ? Kũtavany’a kũkonanĩtye ata na ĩla mĩao mĩnene ya Ngai ? Na wa kelĩ ũvw’anene naw’o , nĩw’o ũũ , Mwende mũtũi waku o tondũ wĩyendete . ” We wĩ na woni mwaũ ĩũlũ wa wĩa wa mwanya ũla tũnengetwe wa kũtavany’a ũvoo mũseo ? Nĩnĩkũnengete vinya wakwa , Ndeto yakwa Mbivilia , ala me ĩtunĩ me vamwe naku , na Aklĩsto ala angĩ me vamwe naku . O na nĩnĩkũmanyĩasya kĩla ĩndĩ , na nĩnĩkũnengae motao ala maĩlĩte ĩvinda yĩla yaĩle . ’ Mwa nĩ ndaĩa nene ta kĩ kwĩka kĩla Yeova wendaa twĩke na kũtethya wĩa vamwe nake ! ” ĨKASETI YĨĨ , Mũsyaĩĩsya , yĩmũtaĩaa Yeova Ngai , Mũsumbĩki wa nthĩ yonthe . Nĩyĩkiakiasya andũ kwĩsĩla ũvoo mũseo wa kana o mĩtũkĩ Ũsumbĩ wa ĩtunĩ wa Ngai ũkamina ũthũku w’onthe , na ũivĩndũa nthĩ ĩno ĩtw’ĩke nzaũ . Ĩkaseti yĩĩ yĩkĩaa andũ vinya mamũĩkĩĩe Yesũ Klĩsto ũla wakwie nĩ kana tũkwate thayũ ũtathela , na ũla yu nĩ Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai . Ĩkaseti yĩĩ yĩthĩĩtwe yĩitumbĩthw’a kuma mwaka wa 1879 na ti ya kĩ - siasa . Momanyĩsyo mayo maumĩte Mbivilianĩ . Yumĩtw’e ta kĩlungu kĩmwe kya wĩa wa kũmanyĩsya andũ Mbivilia nthĩ yonthe ũla ũtetheeaw’a na mĩvothi ya ngoo ya kwenda . Nĩ kana umye mĩvothi , lika Kĩsesenĩ kya www.jw.org / kam . Vala nthoo sya NWT iatĩĩe ndeto sya ĩandĩko yĩla yumĩĩw’e , nĩ kwonany’a kana ũalyũlo wumĩte nthĩnĩ wa Mbivilia ya New World Translation of the Holy Scriptures ya kĩthyomo kya Kĩsũngũ kya matukũ aa . Bebe nĩwendete ĩthe wake mũno . Ataviw’e ndeto isu nĩ mũndũ maĩ ndũũ , ĩndĩ ndeto isu syeekie kũmũũmĩsya vandũ va kũmũkiakisya . Atindĩaa kwasya ũũ ngoonĩ yake , “ Ĩthe wakwa ndanaaĩle kũkw’a . ” Ĩtina wa myaka yĩana ũndũ mũna , Bebe nĩwaeleisye ũndũ ũsu ĩvukunĩ , na maelesyo make moonany’a kana aĩ o na kyeva . O tondũ Bebe wesie kũmanya , mũndũ nũkuaa ĩvinda yĩasa e na kyeva , na mũno mũno ethĩwa ũla ũkw’ĩĩwe nũnendete ũla ũnakwie . Mbivilia nĩeleetye nesa kana kĩkw’ũ nĩkyo “ mũmaitha wa mũminũkĩlyo . ” ( 1 Akolintho 15 : 26 ) Kĩkw’ũ kyũkaa tũtataĩĩe na vai mũndũ wĩsa kũkĩsiĩĩa , nĩkĩminaa andũ ala twendete . Vai mũndũ ũtonya kwĩsianĩa na kyeva kĩla kĩkwataa mũndũ ĩtina wa kũkw’ĩĩwa . Kwoou , ti ũsengy’o kwĩthĩwa na kyeva kingĩ ĩla wakw’ĩĩwa . No wĩthĩwe wĩkũlasya : ‘ Mũndũ akw’ĩĩwa atonya kwĩthĩwa na kyeva ĩvinda yĩana ata ? Ndonya ata kũmakiakisya ala makw’ĩĩwe ? Ve wĩkwatyo kwa andũ ala makwie ? ’ Ve ĩvinda waaĩthĩwa wĩ mũwau o na ethĩwa no kwa kavinda o kanini ? Kwa ngelekany’o , sũanĩa ĩũlũ wa ũndũ Avalaamu weekie ĩla mũka wakwie . Kwosana na Maandĩko ma Kĩevelania ala maandĩkĩtwe mbeenĩ , “ Avalaamu nĩwambĩĩie kũmũmetea Sala , na kũmũĩĩa . ” Ndeto “ nĩwambĩĩie ” yĩonany’a kana Avalaamu nĩwakuie ĩvinda e na kyeva nũndũ wa kũkw’ĩĩwa nĩ mũka wake Sala . Aĩ na kyeva “ matukũ maingĩ , ” na andũ ma mũsyĩ wake maemwa nĩ kũmũkiakisya . Ĩtina wa myaka mingĩ , Yakovo nĩwaendeeie kũthĩnĩka nũndũ wa kĩkw’ũ kya Yosevu . — Mwambĩlĩlyo 23 : 2 ; 37 : 34 , 35 ; 42 : 36 ; 45 : 28 . “ Mũemewa , Robert , akwie Matukũ 9 , Mwei wa 7 , 2008 . O na kau nĩvavĩtĩte myaka thanthatũ , nĩw’aa nĩona kyeva . Ndikwona ta ngaeka kwĩthĩwa na kyeva nũndũ wa Rob . ” — Gail , ũla wĩ na myaka 60 . “ O na kau nĩ na myaka mbee wa 18 kuma nakw’ĩĩwa nĩ kĩveti kyakwa , no nĩkĩlilikanaa na nĩw’aa nĩ na kyeva . Ĩla noona kĩndũ kyanake , nĩnĩmũlilikanaa na ndyasya kethĩwa eĩ vaa ethĩwa atanĩa kĩndũ kĩu noona . ” — Etienne , ũla wĩ myaka 84 . Kwoou o tondũ twoona , ti ũthũku kwĩthĩwa na kyeva na woo ĩla wakw’ĩĩwa . Andũ monanasya kyeva kwa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o , na kwoou ti ũseo kũsilĩla andũ na kũtw’a kana maĩle kwĩthĩawa na kyeva ũndũ ũmwe ĩla makw’ĩĩwa . Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo , tũyaĩle kwĩtũla mũtĩ ethĩwa twĩona twĩ na kyeva mũno ĩtina wa kũkw’ĩĩwa . O tondũ vonanĩtw’e ĩkasetinĩ yĩĩ nthĩnĩ wa kĩlungu kĩla kĩ na kyongo “ Ĩthĩwa na Mũĩkĩĩo ta Woo , ” Isaka aĩ na kyeva o na ĩtina wa myaka ĩtatũ kuma inyia wake Sala akw’a . — Mwambĩlĩlyo 24 : 67 . Kwa ngelekany’o , andũ amwe nĩmatonya ũkwĩa ndũkaĩe kana makakwĩa ndũkethĩwe na kyeva . Namo angĩ nĩmatonya ũkwĩa ũĩe vyũ na ndũkavithe o na vanini kyeva kĩla wĩ nakyo . Mbivilia nĩyonanĩtye motao ala maĩle , na motao asu mayo nĩmetĩkĩlanĩte na ũkunĩkĩli ũla wĩkĩtwe nĩ asomi . Kwosana na syĩthĩo imwe , mũndũũme ndaĩle kũĩa o na ĩndĩĩ . Ĩndĩ nĩ ũthũku kũĩa o na ethĩwa wĩ mbee wa andũ ? Asomi nĩmesĩ kana kũĩa nĩ nzĩa ĩmwe ya kwonany’a kana wĩ na kyeva . Na kũĩa nũndũ wa kyeva nĩkũtetheeasya mũndũ akomĩanĩsya na kĩkw’ũ kya mũndũ eeĩmwendete . Kũvitha andũ maikone kana wĩ na kyeva nĩkũtonya kũkũũmĩsya vandũ va kũũtethya . Mbivilia ndĩtĩkĩlanaa na woni wa kana mũndũũme ndaĩle kũĩa ĩla wĩ na kyeva . Ĩla mũnyanyae Lasalo wakwie , Yesũ nĩwaĩie o na kau aĩ na ũtonyi wa kũthayũũkya ala akw’ũ ! — Yoana 11 : 33 - 35 . Mavinda kwa mavinda mũndũ no athate nũndũ wa kyeva , na mũno mũno ĩla wakw’ĩĩwa ateĩtaĩĩe . Ve itumi mbingĩ itonya kũtuma mũndũ ũkw’ĩĩwe athata , kwa ngelekany’o , ĩla watavw’a maũndũ mataĩle na mate ma w’o nĩ mũndũ ũmũnengete ndaĩa . Mũndũũme ũmwe wĩtawa Mike kuma South Africa aĩtye atĩĩ : “ Naĩ na myaka 14 ĩla ĩthe wakwa wakwie . Twĩ mathikonĩ , mũtongoi ũmwe wa ndĩni ya Anglican aisye kana Ngai nĩwendaa andũ aseo na nũmosaa tene . * Ũndũ ũsu nĩwanthatisye mũno nũndũ ĩthe witũ nĩwe tweekwetye . Kwa ngelekany’o , ĩla mũndũ wakw’ĩĩwa atataĩĩe , no ambĩĩsye kũsũanĩa ta ve ũndũ wĩthĩwa ekie watuma mũndũ ũsu akw’a . Ethĩwa nũkwĩyĩandũa na kũthata nũndũ wa kũkw’ĩĩwa , ti ũseo kwia ũndũ ũsu ngoonĩ . Vandũ va ũu , tavya mũnyanyau ũtonya kũkwĩthukĩĩsya nesa na aikũĩkĩĩthya kana ũndũ ũsu nũkwataa andũ ala makw’ĩĩwe . Mbivilia ĩtwĩĩte atĩĩ : “ Mũnyanya nĩwendanaa ĩndĩ yonthe ; na mwana - a - ĩthe asyaiwe kwondũ wa kũthĩnũkasya . ” — Nthimo 17 : 17 . Mũnyanya ũla mũnene mũndũ ũla wĩ na kyeva ũtonya kwĩkwatya vyũ nĩ Mũmbi witũ , Yeova Ngai . Kwoou mũtavye kyonthe kĩla kĩ ngoonĩ kwĩsĩla mboya nũndũ ‘ nĩwe ũtũsũvĩaa . ’ ( 1 Vetelo 5 : 7 ) O na Yeova nĩwathanĩte kana ‘ mũuo wake , ũla ũvĩtũkĩte ũmanyi w’onthe ’ ũkakiakisya ngoo na mesilya ma onthe ala mamũvoyaa . ( Avilivi 4 : 6 , 7 ) O na ĩngĩ , eka Ngai akũkiakisye kwĩsĩla Ndeto yake , Mbivilia . Kwĩthĩwa na maandĩko ta asu kĩlĩkonĩ na kũmasũanĩĩa no kũũtetheesye , na mũno mũno wĩoo ĩla wĩ weka na too waaa . — Isaia 57 : 15 . Mũndũũme wĩ na myaka 40 wĩtawa Jack , nũnakw’ĩĩwe nĩ mũka awaĩte kanza . Aĩtye atĩĩ : “ Nĩw’aa neanĩwa ĩla namũvoya Yeova . Mavinda angĩ nĩnĩamũkaa ũtukũ na ngaĩwa nĩ too vyũ . Ĩndĩ nasoma Mbivilia na nasũanĩa maũndũ ala nasoma , na namũelesya Yeova kĩla kĩ ngoonĩ kwĩsĩla mboya , nĩw’aa nausya na ndyĩthĩwa na mũuo wa akili na ngoo . Ũndũ ũsu nũtumaa nĩkwata too ĩngĩ . ” Mũndũ mũka wĩtawa Vanessa nĩwakw’ĩĩwe nĩ inyia wake ũla waĩ mũwau . O nake nĩwonete mboya ĩimũtethya . Aĩtye atĩĩ : “ Mavinda ala ngwĩw’a nĩũmĩĩte mũno nĩnĩmwĩkaĩlaa Yeova na ndiĩa vyũ . Yeova nũmbĩthukĩĩasya kĩla ĩvinda na ainenga vinya ũla ngwenda . ” Andũ ala mataa ala makw’ĩĩwe mamatavasya kana no meke maũndũ ta kũtetheesya andũ angĩ kana matũmĩe ĩvinda yoo kũtethya ene nthĩ . Kwĩka ũu no kũtume mũndũ ethĩwa na ũtanu , o na no kũolange kyeva . ( Meko ma Atũmwa 20 : 35 ) Aklĩsto aingĩ ala makw’ĩĩwe nĩmonete kana kũtethya andũ ala angĩ nĩkũtumĩte makwata ũkiakisyo . — 2 Akolintho 1 : 3 , 4 . Ngai nũeleawa ũndũ ũkwĩw’a na nũkũthĩnĩkĩaa ĩla wĩ na kĩmako . — Savuli 55 : 22 ; 1 Vetelo 5 : 7 . Ngai nĩwĩthukĩĩasya mboya sya athũkũmi make . — Savuli 86 : 5 ; 1 Athesalonika 5 : 17 . Ngai nĩwĩthĩawa na mea ma kwona andũ ala makwie . — Yovu 14 : 13 - 15 . Ngai nĩwathanĩte kana akathayũũkya ala makwie . — Isaia 26 : 19 ; Yoana 5 : 28 , 29 . Ve ĩvinda waaĩthĩwa vakuvĩ na mũndũ wĩ na kyeva nũndũ wa kũkw’ĩĩwa , na ũyĩthĩa ndwĩsĩ ũndũ ũtonya kũmũtethya ? Mavinda angĩ no twĩthĩwe tũtesĩ ũndũ tũtonya kwĩka kana kwasya , na kwoou tũitw’a kũvindya twaaĩwa nĩ ũndũ tũkwĩka . Ĩndĩ ve maũndũ ma vata ũtonya kwĩka nĩ kana ũtetheesye . Mavinda maingĩ kĩla kyendekaa no kwĩthĩwa wĩ vakuvĩ na mũndũ ũsu na ũimũtavya ndeto ta , “ Nĩ vole . ” Kwosana na syĩthĩo imwe , kũkumbatĩa mũndũ kana kũmũkwata kw’oko o kavola ĩla ũũneena nake yĩthĩawa no nzĩa ya kwonany’a kana nũũmũthĩnĩkĩa . Ethĩwa ũla ũkw’ĩĩwe nũkwenda kũneena mwĩthukĩĩsye . O na nĩ ũndũ mũseo ũkatetheesya ũla ũkw’ĩĩwe maũndũ ala ũtatonya kwĩka ta kũua , kũsũvĩa syana , kana ũkatetheesya mĩvango ya mathiko , veethĩwa ve vata . Maũndũ asu no methĩwe me ma vata mũno o na kwĩ ndeto ila nzeo ũtonya kũtavya mũndũ . Ĩtina wa ĩvinda , no mũneene ĩũlũ wa mũkw’ũ , na mũno mũno maũndũ maseo mwĩthĩwa mwatanĩie vamwe kana ndaĩa nzeo ila ũnaĩ nasyo . Maũndũ ta asu no matume mũndũ ũla ũkw’ĩĩwe atana . Kwa ngelekany’o , Pam , ũla wakw’ĩĩwe nĩ mũũme weetawa Ian myaka thanthatũ mĩvĩtu , aĩtye atĩĩ : “ Mavinda maingĩ andũ nĩmandavasya maũndũ maseo na ndamesĩ ala Ian weekaa , na ũndũ ũsu nũndanĩthasya mũno . ” Andũ ala mekaa ũkunĩkĩli mawetete kana andũ aingĩ ala makw’ĩĩwa nĩmatetheeaw’a ĩvindanĩ yĩla makw’ĩĩwe , ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda andũ mayũlwa nĩmo na maikwatya maũndũ moo . Kwoou , ndũkaaeke kũkũnĩa simũ kana kũtembelea mũndũ ũla ũkw’ĩĩwe o na vavĩta ĩvinda yĩana ata . * Andũ aingĩ ala me na kyeva nĩmatũngaa mũvea nũndũ wa kũtembelewa kana kũkũnĩwa simũ nũndũ nĩmew’aa makiakiw’a . Kwasũanĩa ngelekany’o ya mũndũ mũka wa mũika wĩtawa Kaori , kuma Japan , ũla waũmĩiw’e mũno nĩ kĩkw’ũ kya inyia wake , na ĩtina wa myei 15 akw’ĩĩwa nĩ mwĩĩtu - a - inyia wake ũla mũkũũ . Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana nĩwatetheeiw’e nĩ anyanyae . Ũmwe wa anyanya asu nĩ Ritsuko , ũla waĩ mũkũũ kwĩ Kaori , na nĩweeyumisye ethĩwe e mũnyanyae wa vakuvĩ vyũ . Kaori aĩtye atĩĩ : “ Ndineena ũla w’o , ũndũ ũsu ndwaambendeesya . Ndyoonaa ta nĩtonya kwenda mũndũ ũngĩ tondũ nendete inyia wakwa , na ndyasũanĩaa ũndũ ũsu ta wĩsa kwĩkĩka . Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo , nũndũ wa kwona ũndũ twekalanasya na Ritsuko , nĩweethĩiwe e mũnyanyawa mũnene . Kĩla kyumwa nĩtwaendaa maũmbanonĩ na kũtavany’a ĩmwe . Nĩwanthokasya tũkanyw’a kyai ĩmwe , akandetea lĩu na akambandĩkĩa valũa na aindũmĩa kaati mavinda maingĩ . Maũndũ maseo ala Ritsuko wambĩkie nĩmandetheeisye mũno . ” Myaka 12 nĩ mĩvĩtu kuma inyia wa Kaori akw’a , nayu e na mũũme nĩ atavany’a ma ĩvinda yonthe . Kaori easya atĩĩ : “ O nayu Ritsuko no ũnthĩnĩkĩaa . Ĩla nesa kwĩnũka mũsyĩ nĩnĩendaa kwake na ngatanĩa kwĩthĩwa vamwe nake . ” Ngelekany’o ĩngĩ ya mũndũ waunĩkie nũndũ wa kũtetheew’a nĩ ala angĩ kwa ĩvinda ĩasa nĩ Poli , ũla nĩ Ngũsĩ ya Yeova kuma nthĩ ya Cyprus . Poli aĩ na mũũme mũseo weetawa Sozos , na nĩwamwiĩie ngelekany’o nzeo e mũtumĩa wa kĩkundi kwa kũmathokasya andũ ala ndiwa na syana ila ikw’ĩĩwe nĩ kana matane na maiya vamwe . ( Yakovo 1 : 27 ) Ĩndĩ ũndũ wa kũmakya nĩ kana Sozos e na myaka 53 nĩwakwie kumana na wimbu waĩ mũtwe ( brain tumor ) . Mavika kũu , nĩmambĩĩie kũthi maũmbanonĩ ma Ngũsĩ sya Yeova . Poli aĩtye atĩĩ : “ Anyanyawa ma kĩkundi kĩla naendie mayeesĩ maũndũ maito ala matũkwatie ĩvinda ĩvĩtu . Ĩndĩ kwĩthĩwa matesĩ maũndũ asu kũyaamasiĩĩa kũtũkiakisya kwa ndeto na meko maseo . Kwa w’o , maũndũ asu maĩ ma vata vyũ , na mũno mũno ĩvindanĩ yĩu kamwana kakwa kendaa vyũ ũtethyo kuma kwa ĩthe ! Namo ala matongoetye kĩkundinĩ nĩmamwendete Daniel na nĩmamũthĩnĩkĩaa mũno . Ũmwe katĩ woo nĩwaĩkĩĩthasya kana nĩwamũthokya Daniel ĩla meũthi kwĩtanĩthya na anyanyae kana kũthaũka mũvĩla . ” Poli na Daniel maendeee nesa ũmũnthĩ . Kwa w’o , ve nzĩa mbingĩ tũtonya kũtetheesya na kũkiakisya andũ ala me na kyeva . O na ĩngĩ , Mbivilia nĩtũkiakiasya kwa kũtũnenga wĩkwatyo mũseo wa ĩvinda yũkĩte . Andũ amwe nĩmaandĩkĩte matukũ ala anyanyae makw’ĩĩwe nĩ andũ moo nĩ kana malilikanae na maimakũnĩa simũ . No kwĩthĩwa ũlilikene Gail , ũla ũwetiwe kĩlungunĩ kĩvĩtu ĩkasetinĩ yĩĩ ayasya ndesĩ kana akesa kũeka kwĩthĩwa na kyeva nũndũ wa kũkw’ĩĩwa nĩ mũũme , Rob . Ĩndĩ e na mea ma kwĩsa kwona mũũme wake nthĩnĩ wa nthĩ nzaũ ĩla Ngai ũtwathĩte . Nĩnĩmew’ĩaa tei andũ ala makw’ĩĩiwe nĩ andũ moo na matesĩ kana ve wĩkwatyo wa kwĩsa kũmona ĩngĩ me thayũ . ” O mĩtũkĩ , nthĩnĩ wa nthĩ nzaũ , Ngai akathayũũkya Yovu , na andũ angĩ aingĩ ala makwie . ( Luka 23 : 42 , 43 ) Nthĩnĩ wa ĩvuku ya Meko ma Atũmwa 24 : 15 , Mbivilia nĩyonanĩtye kana “ kũkeethĩwa ũthayũũkyo . ” Nake Yesũ aisye atĩĩ : “ Mũikaseng’e kwondũ wa ũu : nũndũ saa nĩwũkĩte , yĩla onthe ala me mbũanĩ makew’a wasya wake , namo makauma . ” E na wĩkwatyo wa kwĩsa kwona ĩvinda yĩla ‘ ũkasyoka mĩthenyanĩ ya wana wake , ’ na mwĩĩ wake ũyĩthĩwa wĩ “ mwololo kwĩ wa kana . ” ( Yovu 33 : 24 , 25 ) O na ũu now’o vakethĩwa kwa andũ onthe ala mamũtũngĩaa Ngai mũvea nũndũ wa watho wake wa kũthayũũkya ala makwie nĩ kana meĩkala vaa nthĩ . Ethĩwa nũũmĩĩte ngoonĩ mũno nũndũ wa kũkw’ĩĩwa nĩ mũndũ ũmwendete , no kwĩthĩwa maũndũ ala twaneenea matatonya kũvetanga vyũ kyeva kĩla wĩ nakyo . Ĩndĩ wasũanĩa kwa ũliku mawatho ma Ngai ala me Mbivilianĩ , ũkakwata wĩkwatyo na vinya wa kũendeea na mbee . — 1 Athesalonika 4 : 13 . No wende kwĩmanyĩsya maũndũ maingĩ ĩũlũ wa ũndũ waĩle kwĩka ĩla wakwatwa nĩ kyeva ? Kana no wĩthĩwe wĩkũlasya makũlyo makonanĩtye na ũndũ ũsu ta “ Nĩkĩ Ngai wĩtĩkĩlĩtye kwĩthĩwe na mathĩna na ũthũku ? ” Twĩũkũlya ũlike Kĩsesenĩ kitũ kya jw.org / kam nĩ kana wone ũndũ Mbivilia ĩsũngĩĩte makũlyo asu kwa nzĩa ĩtonya kũũkiakisya . “ Ngai . . . akavyaĩa methoi onthe methonĩ moo ; na kĩkw’ũ kĩikethĩwa vo ĩngĩ . ” — Ũvuan’yo 21 : 3 , 4 . Ĩkaseti yĩĩ ya Mũsyaĩĩsya nĩyĩeleetye ũndũ Ngai ũkeanĩsya watho ũsu na ũndũ ũtonya kũtũtethya . Neeie mũsikalĩ ũla naĩ nake kana ve ĩvinda yĩngĩ noovetwe yela nũndũ nĩnaleete kũkita . NASYAĨWE ũtũinĩ wa Crooksville , Ohio , nthĩ ya Amelika , mwakanĩ wa 1926 . Twasyaiwe twĩ syana nyanya , na o na kau Mami na Tata mayaĩ andũ ma kanisa , matwĩie nĩtũendae kanisanĩ . Margaret Walker ( mwĩĩtu - a - asa wa kelĩ kuma kw’oko kwa aka ) nĩwatumie nĩmanya ũla w’o Ĩvindanĩ yĩu ve mũtũi ũmwe Ngũsĩ weetawa Margaret Walker , ũla wambĩĩe kũthokea Mami amũmanyĩsye Mbivilia . Ĩndĩ nĩnatataa mũno nĩw’e kĩla meũneenea . Ĩtina wa Margaret kũka mavinda angĩ kauta , angũlilye atĩĩ : “ We nĩwĩsĩ Ngai etawa ata ? ” Namũsũngĩie ũũ : “ Naku vai mũndũ ũtesĩ . Etawa Ngai . ” Nĩvo ĩndĩ wambĩie , “ Kwoosa Mbivilia yaku noivua ĩandĩko ya Savuli 83 : 18 . ” Nĩneekie ũu , na ĩla nasomie neethĩie kana Ngai etawa Yeova . Nakuthũkie nathi kũla kwaĩ anyanyawa namea , “ Mwenũka wĩoo , endai mũsome ĩandĩko ya Savuli 83 : 18 mũmanye Ngai etawa ata . ” Wenda no wasye kana nambĩĩe kũtavany’a mũthenya o ũsu . Nĩnambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia na nesa kũvatiswa mwaka wa 1941 . Naminie ĩvinda o ĩnini ĩtina wa kũvatiswa na nanengwa kĩanda kya kũtongoeasya ũmbano ũla weetawa Funzo la Kitabu la Kutaniko . Nĩneekĩie vinya inyia wakwa na ala tũsyaanĩw’e mokae ũmbanonĩ ũla natongoeasya , na onthe nĩmeekie ũu . Mavinda amwe akilasya amwona aendete akamũsembany’a na aimũkusũlany’a amũtũngĩte nyũmba . Mami eetithũkany’a , asembaa akaumĩlĩĩla mũomonĩ ũla ũngĩ na ĩndĩ aithi maũmbano . Ũu wathela , nĩnatavisye anene ala maĩ vo kana ndyĩsa kwĩtĩkĩla kũtw’ĩka mũsikalĩ . Ĩtina wa syumwa ilĩ , nĩnatwaiwe kotinĩ , na twĩ vau mũsili ũla watwaĩĩsye ĩkoani aisye : “ Takeka ninyie ngũtusaa ĩkoani yĩĩ , ngũtw’ĩĩa kwĩkala yela myaka yonthe . Namũsũngĩie namwĩa : “ Mũnene , nĩĩaĩle kũtalwa ta nĩ mũtavany’a . Kĩla mũomo wa mũndũ nĩũtalaa ta kĩng’ang’a kyakwa kya kũtavanĩsya , na kwoou ala ndavĩtye ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ maitalĩka . ” Nĩvo ĩndĩ mũsili ũsu waneenie na ala masilaa ĩkoani yĩu amea : “ Mũyũkĩte vaa mũtw’e ethĩwa mwanake ũũ nĩ mũtavany’a kana ti mũtavany’a . Mwĩ vaa mũtw’e ethĩwa nĩwaatĩĩie mwĩao wa kũlika itanĩ sya kaũ kana ndaatĩĩa . ” Namwĩkaĩlile Yeova namwĩa : “ Ndikwona nĩvota kũmina myaka ĩtano selinĩ . Ũnĩ wake , asungi nĩmambingũĩie naumaala . Naendie kũũngamĩla vandũ vaũngye mũvungwa ũngĩ waĩ mũasa na waĩ na kĩthũi kĩnene , na ĩndĩ ithyelĩ twaũngama vau tũsyaĩlĩtye ndĩlĩsyanĩ . Mũvungwa ũsu angũlilye : “ Wovewe kĩ , kamandaa kaa ? ” Namũsũngĩie , “ Nĩ wa Ngũsĩ sya Yeova . ” Namwĩie , “ Ngũsĩ sya Yeova iyũkitaa na iyũaaa andũ . ” Nakwa namũtavya , “ Ĩĩ nĩ w’o , mũndũ nĩkũlanĩlw’a . ” Ĩtina wa ũu ambĩie ũũ : “ Ndanoka vaa noovewe vangĩ myaka 15 , na nĩ vau nĩnasomie mavuku amwe menyu . ” Naĩ ũmwe katĩ wa Ngũsĩ ila syoovewe Ashland , Kentucky , nũndũ wa kũlea kũlika itanĩ Mĩvango ĩsu nĩyatũtetheeisye kũtavany’a nesa . Nakwa namũsũngĩie , “ Nĩ sawa , ĩndĩ nyie ndiũlika itanĩ . ” Nasyokie naweta ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya 2 Timotheo 2 : 3 , na namwĩa , “ Nyie nĩnatw’ĩkie mũsikalĩ wa Klĩsto . ” Ambie o kũvindya , na ĩndĩ esa kũmbĩa atĩĩ : “ No ũthi . ” Twekalangile o vanini na nathi ũmbanonĩ mũnene ũla waĩ Cincinnati , Ohio . O na nĩnathũkũmaa Nyũmbanĩ sya Maũmbano Manene ila syĩ New York City . Andũ ala ndumĩte ndũũ namo Mbetheli na kĩkundinĩ nĩ aingĩ . Kwoou nĩnĩmanyĩĩtye o vanini kĩthyomo kya Mandarin Chinese , na nũndũ wa ũu ĩla ngũtavany’a nzĩanĩ nĩnĩtanĩaa kũtumũsya andũ ma kĩthyomo kĩu nĩmatavye ũvoo . Mavinda amwe nĩnenganae makaseti 30 kana 40 o na saa sita ite mbiku . Nĩ Brooklyn , New York , ngĩtavya ala maneenaa Chinese ũvoo mũseo Aĩ na eka ũu , ĩvinda yĩmwe naĩ na ĩsyokeo yĩ China ! Nĩkamosie na kambĩa ketawa Katie . Kuma mũthenya ũsu Katie akilasya ambona akoka kũndumũsya . Naendaa ngamũtavya ũndũ matunda na syĩndũ sya mbaa mboka syĩtawa na Kĩsũngũ , nake aitũngĩlĩĩla masyĩtwa asu nĩ kana akwatye . O na nĩnamũmanyĩisye maandĩko mana ma Mbivilia na eetĩkĩla ĩvuku Mbivilia Ĩmanyĩasya . Ĩndĩ tũimina syumwa siana ũna , nĩnaekie kũmwona . Kyumwa kĩla kyaatĩĩe kanengie simũ yako na kambĩa , “ Neena China . ” Nakeie , “ Ndi mũndũ nĩsĩ China . ” Ĩndĩ kanthing’ĩĩisye nginya noosa ĩ simũ na nasya , “ Hello , nĩ Robison . ” Nĩw’o neewie mũndũ ũla waĩ simũnĩ ambĩa , “ Robby , nĩ Katie . Mwa nĩkwĩsũva ũkamanyĩsye o ũndũ wamanyĩisye . ” Nakwa namũsũngĩie ũũ : “ Katie , nĩngũtata ũndũ ndonya . Nĩ mũvea nũndũ wa kũndavya vala ũĩ . ” Ĩtina wa mũthenya ũsu noonanie na mwĩĩtu - a - inyia wa Katie ĩvinda yĩngĩ yĩmwe na twaanwa vyũ . Ethĩwa nĩ kwenda kwa Ngai , andũ ma mũsyĩ na anyanyawa ala makwie makathayũũkw’a mekale nthĩ nzaũ . Mwana - a - asa Corwin Robison akwie e mũĩkĩĩku kwa Yeova ĩla ũvoo ũũ waendeee kũseũvw’a nĩ kana ũtumbĩthw’e . Maũndũ ala Avalaamu weemanyĩĩtye na weeyoneete malũlũmĩilye mũĩĩkĩo wake ata ? Avalaamu eekie ata nĩ kana aendeee kwĩkala e mũnyanyae wa Ngai ? Ngelekany’o ya Avalaamu yaũtetheesya ata wĩthĩwe mũnyanyae wa Yeova ? 1 , 2 . ( a ) Twĩsĩ ata kana no vatonyeke mũndũ akatw’ĩka mũnyanyae wa Ngai ? 3 , 4 . ( a ) Nĩ ĩndĩĩ mũĩkĩĩo wa Avalaamu ũtonya kwĩthĩwa waatatwa kwĩ ĩvinda yĩngĩ o na yĩva ? Avalaamu atonya kwĩthĩwa amũmanyangie Yeova ata , na ũmanyi ũsu wamũtetheeisye ata ? Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twongeleele ũmanyi na tũyĩyonea maũndũ angĩ ala matonya kũtũtetheesya tũlũlũmĩlye ũnyanya witũ na Yeova ? 9 , 10 . ( a ) Andũ me ndũũ maĩle kwĩka ata nĩ kana ndũũ yoo ĩendeee kũlũlũmĩla ? ( b ) Nĩ kyaũ kyonanasya kana Avalaamu nĩwoonaa ndũũ yake na Yeova yĩ ya vata na kana nĩwaendeeie kũmĩlũlũmĩlya ? Avalaamu nĩwoonaa ndũũ yake na Yeova yĩ ya vata na nĩwaendeeaa kũmĩlũlũmĩlya . Nĩkĩ Avalaamu wathĩnĩkie ĩla wamanyie kana ndũa ya Sotomo na Ngomola nikwanangwa , na Yeova amũtetheeisye ata ? 12 , 13 . ( a ) Maũndũ ala Avalaamu weemanyĩĩtye na weeyoneete mesie kũmũtethya ata ? ( b ) Nĩ kyaũ kyonanasya kana Avalaamu nĩwamũĩkĩĩte Yeova ? Nĩ maũndũ ta meva wĩw’aa me vinya kwĩanĩsya ĩla ũũmũthũkũma Yeova , na kũsũanĩa ĩũlũ wa Avalaamu kũtonya kũũtethya ata ? Avalaamu na Sala nĩmamũmanyie Yeova na mambĩĩa kũmũthaithaa Avalaamu akwie “ ũkũunĩ mũseo , e mũtumĩu mũno , na wa myaka mingĩ ” Nĩkĩ tũtonya kwasya kana Avalaamu ndaaĩlila nũndũ wa kũmwĩw’a Yeova kĩla ĩvinda ? We watw’a kwĩka ata , na ĩsomo yĩla yĩatĩĩe yĩneeneete kyaũ ? Kĩla ũmwe witũ natw’e kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ta wa Avalaamu . ( Soma Aevelania 6 : 10 - 12 . ) Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩeleetye athũkũmi angĩ atatũ ma Ngai ala maĩ aĩkĩĩku na maĩ anyanyae . Nĩ kyaũ tũtonya kwĩmanyĩsya twasũanĩa ũndũ Luthi waĩ mũnyanyae wa Ngai ? Nĩ kyaũ kyatumie Mũsumbĩ Esekia atw’ĩka mũnyanyae wa Yeova ? Nĩ nguma syĩva Meli waĩ nasyo ila syatumie atw’ĩka mũnyanyae wa Yeova Ngai ? 1 - 3 . ( a ) Nĩkĩ tũte na nzika kana no tũtw’ĩke anyanyae ma Ngai ? ( b ) Twĩĩmanyĩsya ĩũlũ wa aaũ ĩsomonĩ yĩĩ ? Nĩ ũtwi wĩva mũito Luthi waaĩlĩte kwĩka , na nĩkĩ ũtwi ũsu waĩ mũito ? ( a ) Luthi eekie ũtwi wĩva mũseo ? ( b ) Nĩkĩ Mboasi waisye kana Luthi no ta ũmanthĩte wĩvitho nthwaunĩ sya Yeova ? Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya ala makĩaa kwĩyumya mamũthũkũme Yeova ? 9 , 10 . ( a ) Nĩkĩ Esekia waĩ atonya kwĩana akundĩkĩte ngoo ? ( b ) Nĩkĩ tũyaĩle kũmũthatĩa Ngai ? ( c ) Nĩkĩ tũyaĩle kũsũanĩa kana no nginya twĩĩka ũndũ tweethĩie mũsyĩ kwĩkawa ? Amũika aingĩ maiekaa mũeele ũla maeetwe naw’o ũmasiĩĩe kwĩtĩkĩla ũw’o ( Sisya kalungu ka 9 , 10 ) Nĩkĩ Esekia eana watw’ĩkie ũmwe wa asumbĩ ala aseo vyũ ma Yuta ? ( Soma 2 Asumbĩ 18 : 5 , 6 . ) O ta Esekia , aingĩ ũmũnthĩ mekĩte ata nĩ kana matw’ĩke anyanyae ma Yeova ? Nĩkĩ no twasye kana wĩa ũla Meli wanengiwe ndwaĩ mũvũthũ ? Meli asũngĩie Kavilieli ata ? Kwaekai twone ũndũ weethukĩĩasya vamwe na ndeto syake . Mavinda asu elĩ , Meli nĩweethukĩĩisye kĩla wataviw’e , akĩkĩa kĩlĩkonĩ , na akĩvindĩĩsya mũno . — Soma Luka 2 : 16 - 19 , 49 , 51 . Nĩ kyaũ tũtonya kwĩmanyĩsya twasũanĩa ndeto ila Meli waneenaa ? Tũtonya kwĩka ata twĩthĩwe na mũĩkĩĩo ta wa Meli ? Nĩ kyaũ twĩsĩ tũkakwata ethĩwa tũkaendeeaa kwĩyĩelekany’a na andũ ala maĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu ? KWASŨANĨA nĩ mavinda meva wĩw’aa mũyo wamalilikana . Nĩ ĩla watwaanie kana watwaiwe , kana nĩ ĩla mwasyaie kana kenyu ka mbee ? No nginya wĩthĩwe ũtanĩĩte mũno kũmũthũkũma Yeova kuma ĩla wavatisiwe . Twĩ na itumi syĩva sya kũendeea kũmũthũkũma Yeova twĩ atanu ? ( 1 Yoa . 5 : 3 ) Lilikana kana Yesũ aisye : “ Ũkai kwakwa , inyw’othe ala mũthĩnĩaa wĩa na ala mwĩ na mĩio mĩito , nakwa ngamũthũmũsya . Ĩyĩkĩei ĩsoki yakwa , na mũimanyĩw’a ninyie ; nũndũ nyie nĩ mũuu na nĩ na wĩnyivyo ngoonĩ : nenyu mũkasyonea ngoo syenyu ũthũmũo . Tũthũkũmaa ũla watũnengie thayũ , nake nĩ Ngai mũtanu . Kwasũanĩa mwana - a - asa wĩtawa Héctor , ũla wamũthũkũmie Yeova e mũsyaĩĩsya wa kũthyũlũlũka kwa ĩvinda ya myaka 40 . Aĩtye atĩĩ : “ O na kau ndyĩw’aa mũyo noona kĩveti kyakwa kĩithĩnw’a nĩ mwĩĩ na kũkĩsũvĩa ti ũndũ wĩ laisi , ndyaaĩsa kwĩtĩkĩlya ũndũ ũsu ũtume nĩeka kũtanĩa kũmũthũkũma ũla Ngai wa w’o . Kĩla kĩndetheeasya kũmwenda Yeova vyũ na kũmũthũkũma na ngoo yonthe nĩ kũmanya kana nĩwe ũtumĩte nĩendeea kwĩthĩwa nĩ thayũ na kana oombie mũndũ e na kĩtumi . Nĩ kana ndikaeke kwĩthĩwa nĩ mũtanu , nĩtataa mũno nĩthĩwe na kĩthito ũtavany’anĩ na nĩnĩtataa kwĩkala nĩlilikene maũndũ ala Ũsumbĩ ũkatwĩka . ” Yeova nĩwatũnengie nthembo ya wovosyo , na kwoou atuma twĩthĩwa tũtonya kwĩkala twĩ atanu . Nĩ w’o vyũ , nũndũ “ Ngai nĩwendete nthĩ , nĩwanenganie mwana wake e ũmwe , nĩ kana o ũla ũmwĩtĩkĩlaa ndakae , ĩndĩ ethĩwe na thayũ ũtathela . ” ( Yoa . Jesús nĩweetheeangisye kĩlasi na kuma vu aminie myaka aimũthũkũma Yeova e mũtanu Nathũkũmaa ũu nĩ kana nzeũvye mbesa mbingangĩ . Ĩndĩ nĩnesie kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova na ũndũ waumisye Mwana wake mwendwa kwondũ wa andũ . Kyu kyatumie nĩthĩwa na wendi mwingĩ mũno wa kũmũthũkũma . Nĩneeyumisye nĩmũthũkũme Yeova , na natia kambunĩ ĩla nathũkũmĩe vandũ va myaka 28 nĩ kana nĩtw’ĩke mũthũkũmi wa ĩvinda yonthe . ” Nũlilikene ũndũ wekalaa ũtambĩte kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova ? Mũtũmwa Vaulo aandĩkĩe Aklĩsto ala maĩ Lomi amalilikanĩtye kana ĩvinda yĩmwe maĩ “ ngombo sya naĩ , ” ĩndĩ nĩmaalyũkĩte makatw’ĩka “ ngombo sya ũlũngalu . ” “ Myaka ĩla mĩseo vyũ ya thayũ wakwa nĩ ĩla nĩthĩĩtwe ngĩmũthũkũma Yeova . ” — Jaime Nĩwambĩĩe kũthi maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto na endeew’a mũno nĩ wendo ũla woonie vau . Aendeee kwasya : “ Kũkwata ĩla mĩao mĩlũngalu ya Yeova nĩkwĩthĩĩtwe kũinzũvĩa . Keka ndyaalyũka nĩthĩwa nakwie o tondũ amwe ala twathaũkaa ĩmwe yĩla ĩthaũ ya boxing makwie . Myaka ĩla mĩseo vyũ ya thayũ wakwa nĩ ĩla nĩthĩĩtwe ngĩmũthũkũma Yeova . ” Mwana wa Mũsumbĩ Saulo ũla weetawa Yonathani oonanisye ata kana nĩwalũmanĩtye na Yeova ? Tũtonya kwonany’a ata nĩtũlũmanĩtye na Ngai ethĩwa twĩona mũndũ mũna wĩ na ũkũmũ ataĩle kũnengwa ndaĩa ? Tũtonya kwonany’a ata nĩtũlũmanĩtye na Yeova ethĩwa tũinaeleeka nesa kana twakuwa naĩ ? Nĩkĩ ndũũ ya Yonathani na Ndaviti nĩ ngelekany’o nzeo vyũ ya andũ malũmanĩtye vamwe ? Nĩ kyaũ Yonathani woonaa kĩ kya vata vyũ kwĩ kũlũmany’a na Ndaviti , na twĩsĩ ũu ata ? ( a ) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtwĩkalya twĩ atanu vyũ na twĩ eanĩe ? Nĩkĩ Aisilaeli meew’aa kũlũmany’a na Ngai kwĩ vinya ĩla Saulo wasumbĩkĩte ? Nĩ kyaũ kĩtwonasya kana Yonathani nĩwalũmanĩtye vyũ na Yeova ? Nĩkĩ kũnenga ndaĩa ala me na ũkũmũ kwonanasya kana nĩtũlũmanĩtye na Ngai ? ( Soma Alomi 13 : 1 , 2 . ) Yonathani amanyie ata ũla waaĩle kũlũmany’a nake ? Kũmwenda Ngai kũtũtetheeasya ata tũtw’e kũlũmany’a nake ? Kũlũmany’a na Ngai kũtũtetheeasya ata kũmina mathĩna ma mũsyĩ ? Twaĩle kwĩka ata tũkesa kũkuwa naĩ nĩ mwana - a - asa ? Nĩ mavinda ta meva ũtonya kwĩthĩa no nginya twĩyĩime nĩ kana tũendeee kũlũmany’a na Ngai ? [ 1 ] ( kalungu ka 9 ) Masyĩtwa amwe nĩ mavĩndũe . Nĩkĩ Yonathani wamwosaa Ndaviti kĩvathũkany’o vyũ na ũndũ Avineli wamwosaa ? Nĩ nguma syĩva itonya kũtũtetheesya tũlũmany’e na Ngai , na itũtetheeasya ata ? Ndaviti eekie ata oonany’a kana nĩwalũmanĩtye na Ngai ? ( a ) Nĩ maũndũ meva Ndaviti weekie oonany’a kana nĩ ũmwe wa ala malũmanĩtye na Ngai ? ( b ) Twĩneenea andũ angĩ meva ? Nĩ ũndũ mwaũ tweemanyĩsya ngewanĩ ya Avisai ? O na kau ti ũthũku kũlũmany’a na andũ ma mũsyĩ na anyanyae maitũ , nĩkĩ twaĩlĩte kwĩthĩwa twĩ metho ? Mwĩĩtu - a - asa ũmwe alũmanisye na Ngai ata ĩvinda wakwatiwe nĩ ũndũ mũito ? Nĩ nguma syĩva itonya kũtũtetheesya tũlũmany’e na Ngai ? Ngewa ya Avineli , Avisalomu , na Mbaluku ĩtonya kũtũmanyĩsya kyaũ ? Nũkwĩmanthĩa maũndũ manene ? Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a nĩkĩ tũtesa kũlũmany’a na Ngai ethĩwa tũmanthaa kwĩanĩsya mawendi maitũ . Ĩtina wa kũvoya mũno na kũĩa mũno nĩnaekie kũkaandĩkĩa . Nathani oonanisye ata kana we nũlũmanĩtye na Ngai na Ndaviti ĩla ũ Ndaviti weekie naĩ ? Ũtonya kũlũmany’a ata na Yeova na ũyĩthĩa no ũlũmanĩtye na mũnyanyau kana mũndũ wa mũsyĩ ? Nĩkĩ Usiai waĩ na vata wa ũkũmbaũ wa kũlũmany’a na Ngai ? Nĩkĩ no nginya twĩthĩwe na ũkũmbaũ wa kũlũmany’a na Yeova ? Nĩnavoyie Yeova anenge ũkũmbaũ wa kwĩanĩsya ũndũ natw’ĩte . Nĩmesie kwololosya ngoo na yu no nĩthi kũmakethya kĩla ĩvinda . ” — Soma Nthimo 29 : 25 . [ 1 ] ( kalungu ka 7 ) Masyĩtwa amwe nĩ mavĩndũe . KYONGO KYA ĨTHANGŨ YA MBEE | NĨKĨ YESŨ WATHĨNIW’E NA AKW’A ? Mwaka wa 33 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto , Yesũ wa Nasaleti nĩwoowaiwe . Ailĩĩilwe maũndũ ma ũvũngũ ta kũkitanĩthya andũ na silikalĩ , o na nĩwakũniwe ateĩw’ĩwa tei , na ĩtina aathĩĩwa mũtĩnĩ . Ĩndĩ Ngai nĩwamũthayũũkisye , na ĩtina wa mĩthenya 40 Yesũ ambata ĩtunĩ . Ndeto isu sya ũsengy’a syumĩte mavukunĩ ana ma Ũvoo Mũseo ala me nthĩnĩ wa Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto , ala mesĩkĩe ta Ũtianĩo Mweũ . ( 1 Akolintho 15 : 14 ) Ĩndĩ kwa w’o ethĩwa maũndũ asu nĩmeekĩkie , ve na wĩkwatyo mũseo vyũ kwondũ wa andũ , o naku nĩwaĩle kwĩthĩwa na wĩkwatyo ũsu . Ĩkũlyo nĩ , Mo maũndũ ala maandĩkĩtwe mavukunĩ ma Ũvoo Mũseo nĩ ma w’o , kana nĩ ma ũvũngũ ? Kĩvathũkany’o na mbano sya tene , mavuku ma Ũvoo Mũseo maandĩkĩtwe maũndũ ma w’o vyũ na maeleetw’e nesa . Kwa ngelekany’o , mavukunĩ asu ve masyĩtwa maingĩ ma kũndũ kwĩ kĩvathũkany’o andũ matonya kũtembea kw’o ũmũnthĩ . Maeleetye ĩũlũ wa andũ maĩ kw’o , na ũkunĩkĩli ũla wĩkĩtwe nĩ andũ ma isitoli wĩonany’a kana andũ asu maĩ thayũ . — Luka 3 : 1 , 2 , 23 . Aandĩki ma mavuku ala maĩ kw’o myakanĩ ya mbee 200 ĩvindanĩ ya atũmwa nĩmaandĩkie ĩũlũ wa Yesũ . * O tondũ mavuku ma Ũvoo Mũseo monanĩtye , Yesũ ooaiwe o ũndũ Alomi mooaa andũ . Ũndũ ũngĩ nĩ kana maũndũ ala maandĩkĩtwe mavukunĩ ma Ũvoo Mũseo nĩ ma w’o na maeleetye maũndũ mate kũvithany’a , nũndũ o na nĩmawetete maũndũ mate maseo ala amanyĩw’a ma Yesũ meekie . ( Mathayo 26 : 56 ; Luka 22 : 24 - 26 ; Yoana 18 : 10 , 11 ) Maũndũ asu onthe meonany’a kana aandĩki ma mavuku ma Ũvoo Mũseo maĩ aĩkĩĩku na maandĩkie ũvoo wa w’o ĩũlũ wa Yesũ . O na kau andũ nĩmetĩkĩlaa kana Yesũ aĩ kũũ ĩũlũ wa nthĩ na kana nĩwakwie , amwe nĩmethĩawa na nzika ĩũlũ wa kũthayũũka kwake . O na atũmwa make mayaaĩkĩĩa ĩla mataviw’e ya mbee kana Yesũ nũthayũũkiw’e . ( Luka 24 : 11 ) Nzika ila maĩ nasyo nĩsyathelile ĩla mo , na amanyĩw’a angĩ mamwonie Yesũ mavinda me kĩvathũkany’o . O na ve ĩvinda yĩmwe andũ mbee wa 500 mamwonie . — 1 Akolintho 15 : 6 . Mate kũkĩa kũkwatwa na kũawa , amanyĩw’a asu nĩmatavisye andũ onthe na ũkũmbaũ ĩũlũ wa kũthayũũkw’a kwa Yesũ , o na nĩmamatavisye ala mamũaie . ( Meko ma Atũmwa 4 : 1 - 3 , 10 , 19 , 20 ; 5 : 27 - 32 ) Kwa w’o amanyĩwa asu maingĩvĩte ũu no methĩwe maĩ na ũkũmbaũ wĩana ũu o mesĩ kana Yesũ ndaathayũũkw’a ? Ũw’o nĩ kana , ũthayũũkyo wa Yesũ nĩwatumie Ũklĩsto wĩthĩwa na vinya ĩvinda ya tene na nũtumĩte Ũklĩsto wĩthĩwa na mĩi mĩlũmu ũmũnthĩ . Mavuku ma Ũvoo Mũseo ala maeleetye ĩũlũ wa kĩkw’ũ kya Yesũ na ũthayũũkyo wake mawetete maũndũ ma w’o . Wasoma mavuku asu nesa makakũĩkĩĩthya kana maũndũ asu nĩmeekĩkie . Mũĩkĩĩo waku no ũlũlũmĩĩlw’e wamanya nĩkĩ maũndũ asu meekĩkie . Tacitus , ũla wasyaiwe vakuvĩ mwaka wa 55 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto , aisye kana “ Klĩsto , ũla ĩsyĩtwa [ Aklĩsto ] yaumanie nake nĩwatw’ĩĩiwe kũawa nĩ Vondio Vilato ĩvindanĩ ya ũsumbĩki wa Tivelio . ” Yesũ nũwetetwe nĩ Suetonius ( wa ĩvinda ya atũmwa ) ; Mũyuti waandĩkaa maũndũ ma isitoli wĩtawa Josephus ( wa ĩvinda ya atũmwa ) ; na Pliny the Younger , ũla waĩ ngavana wa Vithinia ( ũla waĩ kw’o mwambĩĩonĩ wa myaka ya 100 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto ) . ( 1 Vetelo 1 : 24 , 25 ) Ũndũ ũngĩ nĩ kana ti laisi andũ aingĩ ala mamũvĩngaa Yesũ makethĩwa maandĩkie kĩndũ kĩtonya kũtuma andũ mamũĩkĩĩa . Vetelo , ũla waĩ ũmwe wa atũmwa make aĩtye ũũ ĩũlũ wa ũthayũũkyo wa Yesũ : ‘ Ngai nĩwamũthayũũkisye mũthenya wa katatũ na amumĩlya onanw’e , ti kwa andũ onthe , ĩndĩ kwa ngũsĩ ila Ngai wambie ũnyuva , nasyo nĩ ithyĩ , ala twaĩe na kũnyw’a vamwe nake ĩtina wa kũthayũũka kwake kuma kwa akw’ũ . ’ Ĩvuku ya Ũvoo Mũseo ya Mathayo yonanĩtye kana ĩla atongoi ma ndĩni ala mamũmenete Yesũ makwatie livoti kana nũthayũũkiw’e , nĩmamanthie nzĩa sya kũsiĩĩa ũvoo ũsu ndũkamanyĩke . — Mathayo 28 : 11 - 15 . W’o ũndũ ũsu wĩonany’a kana Yesũ endaa andũ maikaamanye ĩũlũ wa ũthayũũkyo wake ? Aiee , nũndũ Vetelo aendeeie kwasya atĩĩ : “ Nake atwĩaĩe tũtavan’ye kwa andũ , na kũneena ũkũsĩ kana ũsu nĩwe wiĩtwe nĩ Ngai ethĩwe Mũsili wa ala me thayũ na wa ala akw’ũ . ” Aklĩsto ma w’o nĩmethĩĩtwe maitavany’a na nĩmaendeee kwĩka ũu . — Meko ma Atũmwa 10 : 42 . “ Nũndũ wa mũndũ ũmwe [ Atamu ] naĩ yalikile kũũ nthĩ , na kĩkw’ũ kwondũ wa naĩ . ” — Alomi 5 : 12 Ũkakũlw’a kana no wende kwĩkala tene na tene ũsũngĩa ata ? Andũ aingĩ no masye kana no mende , ĩndĩ monaa ũndũ ũsu ũtatonyeka . Maasya kana kĩkw’ũ nĩ lasima na kana mũndũ asyawa no nginya akw’e . Nao nata ũkakũlw’a kana no wende kũkw’a , we ũsũngĩa ata ? Andũ aingĩ no masye kana maikwenda kũkw’a . Mbivilia nĩyonanasya kana Ngai oombie andũ me na wendi wa kwĩkala thayũ tene na tene . Ũw’o nĩ kana andũ mayĩkalaa tene na tene . No twĩkũlye - ĩ , Ngai ekĩte ata nĩ kana andũ meĩkala tene na tene ? Mbivilia nĩtũnengete mosũngĩo ma kũtwĩkĩa vinya , na mosũngĩo asu nĩmekũtũtetheesya kũmanya nĩkĩ Yesũ wathĩniw’e na akw’a . Ilungu sya mbee itatũ sya ĩvuku ya Mbivilia ya Mwambĩlĩlyo nitũeleetye kana Ngai amombie asyai maitũ ma mbee , Atamu na Eva , me na wĩkwatyo wa kwĩthĩwa na thayũ ũtathela , na amatavya ũndũ matonya kwĩka nĩ kana maũkwate . O na ilungu isu nĩsyonanĩtye ũndũ maleile kũmwĩw’a Ngai na maasya wĩkwatyo ũsu wa kwĩkala tene na tene . Ngewa ĩsu yĩeleetw’e kwa nzĩa yĩ laisi vyũ ũkethĩa andũ amwe no masye nĩ wano . O ta mavuku ma Ũvoo Mũseo , ĩvuku ya Mwambĩlĩĩlyo yĩeleetye maũndũ ma w’o meekĩkie . Nĩ kyaũ kyeethĩiwe nũndũ wa Atamu kwĩthĩwa ate mwĩwi ? Mbivilia ĩsũngĩĩte atĩĩ : “ Nũndũ wa mũndũ ũmwe [ Atamu ] naĩ yalikile kũũ nthĩ , na kĩkw’ũ kwondũ wa naĩ ; na kwa ũu kĩkw’ũ kyavikĩa andũ onthe , nĩkwĩthĩwa onthe nĩmeekie naĩ . ” Na nũndũ wa ũu , nĩwaaisye wĩkwatyo wa kwĩthĩwa na thayũ ũtathela , na ĩtina esa kũkw’a . Nũndũ ithyĩ twĩ ũsyao wake , nĩwatũtiĩe naĩ . Ĩndĩ ve ũndũ Ngai weekie nĩ kana atũtangĩĩe kuma thĩnanĩ ũsu ? Ngai nĩweekie mũvango nĩ kana enenga andũ thayũ ũtathela , ũla Atamu waaisye . Mbivilia yaĩtye ũũ ĩandĩkonĩ ya Alomi 6 : 23 : “ Ĩtuvi ya naĩ nĩ kĩkw’ũ . ” Ũu wĩonany’a kana kĩkw’ũ kĩetawe nĩ naĩ . O ta ũu , o naitũ nĩtwĩkaa naĩ , na nĩkyo kĩtumi tũkwataa ĩtuvi ya naĩ , nayo nĩ kĩkw’ũ . Ĩndĩ o na kau ti ithyĩ twavĩtisye , tũsyaawa twĩ na naĩ . Nũndũ Ngai e wendo , nĩwatũmie Mwana wake , Yesũ , nĩ kana akwate “ ĩtuvi ya naĩ ” kwondũ witũ . Kĩkw’ũ kya Yesũ nĩkĩvingũaa nzĩa ya kũkwata thayũ ũtathela Nũndũ nĩ mũndũ ũmwe ũtaĩ na naĩ ũla watũeteie naĩ na kĩkw’ũ kwĩsĩla kũlea kwĩw’a , nĩvendekaa mũndũ ũngĩ ũte na naĩ ethĩwe e mwĩwi nginya kĩkw’ũ nĩ kana atũthasye kuma ũkombonĩ wa kĩkw’ũ . Mbivilia yĩeleetye ũndũ ũsu kwa kwasya atĩĩ : “ Nũndũ wa kũlea kwĩw’a kwa mũndũ ũmwe aingĩ matwiwe athe , o ta ũu kwondũ wa kwĩw’a kwa ũmwe , aingĩ makatuwa alũngalu . ” Yesũ aumie ĩtunĩ , asyawa ate na naĩ * , na ĩtina esa kũkw’a kwondũ witũ . Na ũu nũtumaa twĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai na wĩkwatyo wa kwĩsa kũkwata thayũ ũtathela . Nĩkĩ yaĩ no nginya Yesũ akw’e nĩ kana eanĩsye ũndũ ũsu ? O na no twĩkũlye - ĩ , We Ngai Mwene Vinya W’onthe ndaĩ atonya kumya mwĩao nĩ kana ũsyao wa Atamu ũkekala tene na tene ? Takethĩwa Ngai nĩwavũthĩĩisye mwĩao ũsu ũndũnĩ ũũ , andũ no methĩwe mambĩĩie kũsũanĩa ta ũtonya kwĩka ũu maũndũnĩ angĩ . Kwa ngelekany’o , no methĩwe mambĩĩie kwĩkũlya kana Ngai akanyuva nesa ala maĩle kũkwata thayũ ũtathela . O na ĩngĩ , no mambĩĩe kwĩthĩwa na nzika kana akeanĩsya mawatho make . Ĩndĩ nũndũ Ngai nĩwaatĩĩie ũsili wa katĩ ũndũnĩ ũsu ũkonetye ũtangĩĩo witũ , nĩtwĩthĩawa na mũĩkĩĩo kana mavinda onthe akeekaa ũla waĩle . Kwĩsĩla kĩkw’ũ kya Yesũ , Ngai nĩwavingũĩe andũ nzĩa ya kũkwata thayũ ũtathela nthĩnĩ wa Nthĩ Nzaũ . Kwasisya ndeto ii sya Yesũ ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Yoana 3 : 16 : “ Ngai nĩwendete nthĩ , nĩwanenganie Mwana wake e ũmwe , nĩ kana o ũla ũmwĩtĩkĩlaa ndakae , ĩndĩ ethĩwe na thayũ ũtathela . ” Kwoou , kĩkw’ũ kya Yesũ nĩkyoonanisye kana Ngai nũsilaa katĩ , na ũndũ ũla mũnene vyũ , nĩkyoonanisye kana nĩwendete andũ mũno vyũ . Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ , Nĩkĩ yaĩ no nginya Yesũ athĩnw’e na aikw’a kĩkw’ũ kĩ woo o tondũ vaeleetw’e mavukunĩ ma Ũvoo Mũseo ? Nĩ kenda aĩkĩĩthye kana Ndevili nĩwakenganie ĩla waisye kana andũ mayĩsa kwĩthĩwa me aĩkĩĩku ĩla makwatwa nĩ motato . Oonanisye ũu kwĩsĩla wĩnyivyo wake na kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku nginya kĩkw’ũ . ( Yovu 2 : 4 , 5 ) Satani nũtonya kwoneka ta waneenaa ũw’o ĩla wamũtatie Atamu eke naĩ . Ĩndĩ Yesũ , ũla ũtaĩ na naĩ o ta Atamu , nĩweethĩiwe e mwĩwi o na ĩla wakwatiwe nĩ motato momũ . Kwa kũmĩĩsya , Yesũ nĩwatũtiĩe ngelekany’o ya kũatĩĩa . ( 1 Vetelo 2 : 21 ) Nũndũ Yesũ nĩweethĩiwe e mwĩwi vyũ , ĩla waendie ĩtunĩ , Ngai nĩwamũnengie mũthĩnzĩo wa thayũ ũtatonya kũkw’a . Yesũ nĩwoonanisye ũndũ twaĩle kwĩka ĩla waisye atĩĩ : “ Na thayũ ũtathela nĩw’o ũũ , nĩ kana makũmanye we Ngai ũla wa w’o weka , na ũla wamũtũmie , nake nĩ Yesũ Klĩsto . ” — Yoana 17 : 3 . Aumĩthya ma ĩkaseti yĩĩ nĩmeũkũthokya wĩmanyĩsye ĩũlũ wa Yeova , Ngai ũla wa w’o , na ĩũlũ wa Mwana wake , Yesũ Klĩsto . Ngũsĩ sya Yeova ila syĩ kĩsionĩ kyenyu nĩmeũkũtetheesya kwĩka ũu . O na no ũkwate ũvoo ũngĩ ũtonya kũũtetheesya kwa kũvingũa Kĩsese kya www.jw.org / kam . Sisya kyongo kyaĩtye “ The Historical Character of Genesis , ” nthĩnĩ wa Ĩvuku ya 1 ya Insight on the Scriptures , yĩla yumĩthĩtw’e nĩ Ngũsĩ sya Yeova , ĩthangũ ya 922 . Ngai nĩwathamisye thayũ wa Mwana wake kuma ĩtunĩ , awĩkĩa ĩvunĩ ya Meli , na Meli aitava . Veva mũtheu wa Ngai nĩwamũsũvĩie Yesũ ndakakue naĩ kuma kwa Meli . — Luka 1 : 31 , 35 . Ũtukũ wa mũthya atanakw’a , Yesũ nĩwoombanie na amanyĩw’a make aĩkĩĩku na ambĩlĩĩlya mboka ya kũlilikana kĩkw’ũ kyake . Ameie atĩĩ : “ Ĩkaai ũu ũndũ wa kũndilikana . ” ( Luka 22 : 19 ) Nũndũ Ngũsĩ sya Yeova nthĩ yonthe nĩmaatĩaa mwĩao ũsu , kĩla mwaka nĩmombanaa kũlilikana kĩkw’ũ kya Yesũ . Mwaka ũũ , tũkalilikana kĩkw’ũ kya Yesũ Wakatatũ , Matukũ 23 , Mwei wa 3 , ĩtina wa syũa kũthũa . Kũlika nĩ mana na vai nthembo ikosanw’a . Kũlya Ngũsĩ sya Yeova kĩsionĩ kyenyu vala makombanĩa na makoombana saa siana . Kana no ũsisye Kĩsesenĩ kya www.jw.org / kam . ŨTONYA KWASYA Ndevili nĩ . . . Ũthũku wĩthĩawa nthĩnĩ wa mũndũ ? Ndevili nĩwaneenie na Yesũ na ‘ amũtata . ’ Mwambĩĩonĩ , Ndevili aĩ mũlaĩka mũseo , ĩndĩ “ ndaaĩkala nthĩnĩ wa w’o . ” ( Yoana 8 : 44 ) Nĩwatw’ĩkie mũkengani na eethĩwa e mũvĩnganĩsya wa Ngai . O ta Satani , ve alaĩka amwe meethĩiwe me avĩnganĩsya ma Ngai . — Ũvuan’yo 12 : 9 . Ndevili nĩwaĩtye mosũanĩo ma andũ aingĩ nĩ kana maikamanye kana e kw’o . — 2 Akolintho 4 : 4 . ANDŨ AMWE MAASYA kana mũndũ ndesa kũtongoew’a nĩ Ndevili , namo angĩ nĩmakĩaa nũndũ monaa no mathĩnw’e nĩ maveva mavuku . “ Nthĩ yonthe ĩtwĩe nthĩnĩ wa ũla mũthũku . ” ( 1 Yoana 5 : 19 ) O na kau Ndevili nũtongoeasya andũ aingĩ , ndatongoeasya kĩla mũndũ . Ndevili nũtũmĩaa ũkengani nĩ kana aendeee kũtongoesya andũ . — 2 Akolintho 11 : 14 . O na mavinda amwe maveva mavuku nĩmatonya kũlika mũndũnĩ kana kũmũthĩny’a . — Mathayo 12 : 22 . Ngai no aũtetheesye ‘ ũkamũsiĩĩa Ndevili . ’ — Yakovo 4 : 7 . “ Nũũ kwenyu , akyenda kwaka nyũmba yĩ mũnyoolo ũtambaa kwĩkala nthĩ na kũtala mbesa sya kũmyakĩthya , nĩ kana amanye ethĩwa e nasyo sya kũmĩmina ? ” — LUKA 14 : 28 . Mũndũ ũneana ethĩawa ailyĩ ata , na Ndanieli oonanisye ata kana nĩweanĩte ? Ũtonya kũmanya ata kana ũtwi waku wa kũvatiswa umĩte ngoonĩ ? Kwĩyumya nĩ kwĩka ata , na kũkonanĩtye ata na kũvatiswa ? 1 , 2 . ( a ) Nĩ kyaũ kĩtumaa andũ ma Ngai matana ũmũnthĩ ? ( b ) Atumĩa vamwe na asyai Aklĩsto matonya kũtetheesya amũika ata maelewe ũito wa kũvatiswa ? Ĩndĩ kwaeka ngũkũlye , ‘ Nĩkĩ ũkwenda kwosa ĩtambya yĩu ? ’ ” ( Soma Luka 14 : 27 - 30 . ) ( a ) Ndeto ila syaneeniwe nĩ Yesũ na Vetelo itũtetheeasya ata twone ũito wa ũvatiso ? ( Mt . 28 : 19 , 20 ; 1 Vet . 3 : 21 ) ( b ) Twĩneenea makũlyo meva , na nĩkĩ ? ( 2 ) Wendi ũsu umĩte ngoonĩ ? ( 3 ) Nyie nĩnĩeleawa ũito wa kũmwĩyumĩsya Yeova ? 4 , 5 . ( a ) Nĩkĩ ti ala maneananga me oka maĩle kũvatiswa ? ( b ) Mũklĩsto ũneananga ethĩawa ailyĩ ata ? Nĩkyo kĩtumi ĩvuku ya Nthimo 20 : 11 yaĩtye atĩĩ : “ O na kana nĩkemanyĩthanasya kwondũ wa meko mako , ethĩwa wĩa wako nĩ mũtheu na ethĩwa nĩ mũlũngalu . ” 6 , 7 . ( a ) Nĩ mathĩna meva Ndanieli woonie ĩla watwaiwe Mbaviloni ? Mũndũ wa mũika ũneana ndatw’ĩkaa mũnyanyae wa Ngai ĩla wĩ Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ na athi sukulu aitw’ĩka mũnyanyae wa andũ ma nthĩ ( Sisya kalungu ka 8 ) Ndatw’ĩkaa mũnyanyae wa Ngai ĩla wĩ Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ na athi sukulu aitw’ĩka mũnyanyae wa andũ ma nthĩ . 9 , 10 . ( a ) Mũndũ wa mũika atonya kũtetheka ata asũanĩa ũndũ weekie ĩla wĩla kũkwatwa nĩ matatwa ? 11 , 12 . ( a ) Mũndũ ũvangĩte kũvatiswa aĩle kwamba kũĩkĩĩthya ata ? ( b ) Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wĩthĩwe na woni ũla waĩle ĩũlũ wa mũvango wa Yeova wa ũvatiso ? Ũtonya kũmanya ata kana ũtwi waku wa kũvatiswa umĩte ngoonĩ ? Na ĩndĩ aiũnenga valũa wa ngalĩ ĩsu na aikwĩa : “ Mesya ngalĩ nĩ ĩsu . ” 18 , 19 . ( a ) Maelesyo ma Rose na Christopher meonany’a ata kana kũvatiswa nĩ ĩtambya yĩtumaa mũndũ aathimwa mũno ? ( b ) We wĩ na woni wĩva ĩũlũ wa ũvatiso ? Wĩa ũla nĩthũkũmaa kwondũ wa Yeova na ũseũvyo wake ũtumaa nĩw’a nĩ mwĩanĩe vyũ . ” Ndeto “ wamanyie vyũ ” itonya kũeleeka ata ? ‘ Mwĩkalĩle mũtheu wa thayũ ’ wĩthĩawa ũilyĩ ata , na “ [ meko ma ] kũmũkĩa Ngai ” nĩ meva ? Kũsũanĩa ĩũlũ wa wovosyo kũtonya kũũtetheesya ata ũtũngĩae Yeova mũvea ? 1 , 2 . ( a ) Nĩkĩ ũvatiso nĩ ĩtambya yĩte ya kũvũĩwa ngũĩ ? Ngelekany’o ya Timotheo ĩtonya kũtetheesya amũika ata ? Kĩla kĩlungu kĩ Indanetinĩ kĩtawa “ Mbivilia Yo Ĩmanyĩasya Ata ? ” kĩtonya kũũtetheesya ata ũlũlũmĩlye mũĩkĩĩo waku ? Kelĩtu kamwe kavatise kaisye ũũ : “ Ndanamba kũtw’a kũvatiswa , nambie kwĩmanyĩsya Mbivilia na namanya vyũ kana ĩĩ nĩyo ndĩni ĩla ya w’o . Na kĩla mũthenya wathela , mũĩkĩĩo ũsu nĩ naw’o ũendeeaa kũlũlũmĩla . ” Nĩkĩ tũtonya kwasya kana Mũklĩsto mũvatise ndaema kwĩthĩwa na meko mosanĩte na mũĩkĩĩo wake ? Mbivilia yaasya atĩĩ : “ Mũĩkĩĩo , ethĩwa ndwĩ na meko , nĩ mũkw’u . ” ‘ Mwĩkalĩle mũtheu wa thayũ ’ nĩ mwĩkalĩle ũilyĩ ata ? Kwa ngelekany’o , sũanĩa ĩũlũ wa mwĩkalĩle waku ĩvindanĩ ya myei thanthatũ mĩvĩtu . Weta amwe ma “ [ meko ma ] kũmũkĩa Ngai . ” Waĩlĩte kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wamo ? Nĩ kyaũ kĩseũvĩtw’e nĩ kana kĩũtetheesye wĩthĩwe na “ [ meko ma ] kũmũkĩa Ngai ” ? Amũika amwe matethekete ata nũndũ wakyo ? “ Nĩ kyaũ wĩmanyĩasya ? ” “ We nũendaa kũtavany’a o na ĩla asyai maku mateũthi ? ” Mwĩĩtu - a - asa ũmwe wa mũika wĩtawa Tilda aisye : “ Nĩnatũmĩie mathangũ asu kwĩka mĩvango yakwa . Nĩneanĩisye mĩvango yakwa kavola kwa kavola , na ĩtina wa mwaka ũmwe nĩneeyũmbanĩtye kũvatiswa . ” We no ũendeee kũmũthũkũma Yeova o na asyai maku makaeka kwĩka ũu ? Elesya nĩkĩ no mũndũ mwene waĩlĩte kwĩtw’ĩĩa kwosa ĩtambya ya kwĩyumya . 16 , 17 . ( a ) Nĩ kyaũ kyaĩle kũsukuma mũndũ atw’ĩke Mũklĩsto ? ( b ) Nĩ ngelekany’o yĩva ĩtonya kũtetheesya mũndũ aelewe kana nĩwaĩle kũtũnga mũvea kwondũ wa wovosyo ? Nake Yesũ amũsũngĩa : “ Mwende Mwĩaĩi Ngai waku na ngoo yaku yonthe , na thayũ waku w’onthe , na kĩlĩko kyaku kyonthe . ” ( Soma 2 Akolintho 5 : 14 , 15 ; 1 Yoana 4 : 9 , 19 . ) 18 , 19 . ( a ) Nĩkĩ ndwaĩle kũkĩa kwĩyumya ũtw’ĩke wa Yeova ? ( b ) Nĩkĩ weeyumya ũmũthũkũme Yeova maũndũ maku mayĩsa kwanangĩka ? Mũndũ wa mũika atonya kwĩka ata nĩ kana eke maendeeo nginya eyumye amũthũkũme Yeova na aivatiswa ? “ Ninaweza Kuboreshaje Sala Zangu ? ” — Mwei wa 11 , 2008 “ Ninaweza Kufanya Nini ili Nifurahie Kusoma Biblia ? ” — Mwei wa 4 , 2009 “ Mimi Ni Nani ? ” — Mwei wa 10 , 2011 “ Nifanye Nini Ili Nifurahie Kujifunza Biblia ? ” — Mwei wa 2 , 2012 “ Kwa Nini Uhudhurie Mikutano ya Kikristo ? ” — Mwei wa 4 , 2012 Elesya ũndũ twĩthĩawa na ngwatanĩo wĩanĩ wa kũtavany’a ũvoo mũseo . Nĩ maũndũ ta meva tũtonya kwĩka nĩ kana kĩkundi kitũ kĩkale kĩ ngwatanĩo ? Mũndũ na mũka matonya kwĩka ata nĩ kana mekale me ngwatanĩo ? Nĩ kyaũ kyambĩĩe kwoneka mawĩanĩ ma Ngai kuma tene ? ( a ) Kĩla kĩkundi kya mbee kya Kĩklĩsto kyeesĩkĩe na nguma yĩva ? ( b ) Nĩ makũlyo meva tũũneenea ? ( Soma 1 Akolintho 12 : 4 - 6 , 12 . ) Kũthũkũma twĩ ngwatanĩo kũtethetye ata ? 8 , 9 . ( a ) Nĩ ngelekany’o yĩva Vaulo watũmĩie amanyĩsye Aklĩsto kwĩkalaa me ngwatanĩo ? ( b ) Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twĩthĩwe na ngwatanĩo kĩkundinĩ ? ( Soma Aeveso 4 : 15 , 16 . ) Nĩ kĩthito kĩva atetheesya ma kĩkundi mekĩaa nĩ kana kĩkundi kĩkale kĩ ngwatanĩo ? Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya mĩsyĩ yĩkale yĩ ngwatanĩo ? Ethĩwa mũemeu kana kĩveti kyaku ti mũthũkũmi wa Yeova , ũtonya kwĩka ata mũtwaano wenyu wĩkale wĩ mũlũmu ? Ala akũangũ matonya kũtetheesya ata ala manatwaanie mĩtũkĩ ? Andũ ma Ngai me na mea ma kwona ĩvinda yĩva ? Yeova atongoesye andũ make ata ĩvindanĩ ya Noa na ĩvindanĩ ya Mose ? Ngai anengie Aklĩsto mĩao yĩva myeũ ? Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtũmwĩkwatĩtye Ngai atũtongoesye ? 1 , 2 . ( a ) Nĩ kyaũ kyatangĩĩie andũ aingĩ ? Andũ onthe malikile mũisyonĩ wa kĩkw’ũ ata ? ( a ) Nĩkĩ Ngai wongeleeile andũ mĩao ĩtina wa ĩla mbua ya ĩvinda ya Noa ? ( b ) Ĩla maũndũ mavĩndũkie nĩ kyaũ kyamanyĩkie nesa ĩũlũ wa Ngai ? Twĩĩmanyĩsya kyaũ , na nĩkĩ ? Nĩkĩ andũ ma Ngai maaĩlĩte kũatĩĩa ĩla mĩao watũmie Mose amanenge , na maaĩle kwĩthĩwa na woni wĩva ? ( a ) Elesya nĩkĩ Yeova wanengie andũ make mĩao . ( b ) Mĩao yatw’ĩkie mũmanyĩsya wa mbaĩ ya Isilaeli ata ? Nĩkĩ twaĩle kũtongoew’a nĩ myolooto ĩla ĩtw’ĩĩkĩte Mĩao ya Mose ? Maũndũ mavĩndũkie ata weethĩa Ngai no anenganaa mĩao ĩngĩ ? Nĩkĩ kĩkundi kya Kĩklĩsto kyanengiwe mĩao myeũ , na yaĩ kĩvathũkany’o kĩva na ĩla yanengetwe Aisilaeli ? Vate nzika , “ Ngai ti mwendeesya wa andũ ; ĩndĩ mbaĩnĩ syonthe ũla ũmũkĩaa we , na kwĩka ũlũngalu , nĩwĩtĩkalawa nĩwe . ” Nĩ maũndũ meva elĩ me nthĩnĩ wa ũla “ mwĩao wa Klĩsto ” ? 13 , 14 . ( a ) Nĩ ũndũ wĩva wĩ nthĩnĩ wa ũla “ mwĩao mweũ ” Yesũ wanenganie ? ( b ) Ngelekany’o ya Yesũ yĩtũmanyĩsya kyaũ ? ( Soma Yoana 13 : 34 , 35 . ) Twonete moalyũku meva , na Ngai atũtongoeasya ata ? Twaĩle kwĩka ata ĩla twanengwa mĩao ? We nĩwonaa ũsu ta Ngai ũendeee kũtũtongoesya ? Nĩ mavuku meva makavuanw’a , na kũkeethĩwa ata mavuanw’a ? O na nĩkĩeleetye nĩ wĩa wĩva twaĩle kũeka wũmĩĩsyo wĩke ngalĩkonĩ ĩ yitũ . Ngelekany’o ya Yevitha na mwĩĩtu wake ĩtonya kũtũtetheesya ata tũikaw’e nĩ nthĩ ĩno ? Nĩ myolooto yĩva ya Mbivilia wonaa ĩikũtetheesya ĩla waemanwa na angĩ ? Ĩsomo yĩĩ yakũtetheesya ata wĩyumye kwondũ wa Ũsumbĩ ? Nĩ ũndũ wĩva wĩ vinya wakwatie Yevitha na mwĩĩtu wake ? Nĩkĩ ngelekany’o ya Yevitha na mwĩĩtu wake ĩtonya kũtũtethya mũno ũmũnthĩ ? 4 , 5 . ( a ) Yeova anengie Aisilaeli mwĩao wĩva ĩla malikile Nthĩ ya Watho ? ( b ) Kwosana na ĩandĩko ya Savuli 106 , nĩ kyaũ kyakwatie mbaĩ ya Isilaeli nũndũ wa kũlea kwĩw’a ? Andũ ma nthĩ ũmũnthĩ methĩawa mailyĩ ata , na twaĩlĩte kwĩka ata ? ( a ) Yevitha eekiwe ata nĩ andũ a make ? 8 , 9 . ( a ) Mĩao ya Mose yaĩ na myolooto yĩva ĩla ĩtonya kwĩthĩwa yatetheeisye Yevitha ? ( b ) Nĩ kyaũ Yevitha woonaa kĩ kya vata vyũ ? Tũtonya kwĩka ata nĩ kana myolooto ya Ngai ĩtũtetheesye twĩkue ta Aklĩsto ? Yevitha eevĩtie ata , na wĩvĩto wake woonanasya kyaũ ? Ndeto sya Yevitha ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Asili 11 : 35 syĩonany’a kyaũ ĩũlũ wa mũĩkĩĩo wake ? 30 : 2 ) Yaĩ no nginya Yevitha eanĩsye wĩvĩto wake o tondũ Aana weekie . Aingĩ maitũ tweevĩtie ata , na tũtonya kwĩkala twĩ aĩkĩĩku ata ? Mwĩĩtu wa Yevitha eekie ata ĩla wamanyie ũndũ ĩthe weevĩtie ? ( a ) Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twĩthĩwe na mũĩkĩĩo ta ũla waĩ na Yevitha na mwĩĩtu wake ? ( b ) Ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Aevelania 6 : 10 - 12 itonya kũũtetheesya ata wĩyumye vyũ ? Ngewa ya Yevitha na mwĩĩtu wake yatũmanyĩsya kyaũ , na tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o yoo ata ? Tũtonya kũeka ata ‘ wũmĩĩsyo wĩthĩwe na wĩa waw’o mwĩanĩu ’ ? 1 , 2 . ( a ) Ngewa ya ũndũ Ngiteoni na aũme make 300 moomĩĩsye yĩtũmanyĩsya kyaũ ? ( Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ . ) ( b ) Kwosana na ĩandĩko ya Luka 21 : 19 , nĩkĩ wũmĩĩsyo nĩ wa vata mũno ? Amaitha ala tũkitaa namo nĩ Satani , nthĩ yake , na mawonzu maitũ . Ala moomĩĩsye matonya kũtũmanyĩsya maũndũ meva ? Nĩkĩ tũtonya kwasya kana wendo nĩw’o ũtumaa tũmĩĩsya ? ( Soma 1 Akolintho 13 : 4 , 7 . ) ( Luka 22 : 41 , 42 ) Na ĩngĩ , nũndũ nĩtwendete ana - a - asa maitũ , nĩtũmomĩĩasya . Nĩkĩ no Yeova e weka ũtonya kũtũtetheesya nesa vyũ tũmĩĩsye mathĩna ? Yeova nĩwe “ Ngai wa wũmĩĩsyo na wa ũkiakisyo . ” O tondũ Yeova ũtwathĩte Mbivilianĩ , nĩ kwa nzĩa yĩva ‘ ũtũmanthĩaa nzĩa ya kũthonoka ’ ? Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a nĩkĩ twaĩle kwĩyĩĩthya kĩ - veva ethĩwa nĩtũkwenda tũmĩĩsye . 8 , 9 . ( a ) Kwosana na ĩandĩko ya Yovu 2 : 4 , 5 , twaĩle kũlilikana ũndũ wĩva ĩla twatatwa ? ( b ) Nĩ ũndũ wĩva tũtonya kũsũanĩa ĩla twĩ thĩnanĩ mũna ? We Satani nĩwavĩndũkie kuma ĩvinda yĩla waisye ũu ? Nĩkĩ twaĩle kũsũanĩa ĩũlũ wa “ ala moomĩĩsye ” ? Ngewa ya ala akeluvi maiiwe mũũndanĩ wa Eteni yĩtũmanyĩsya kyaũ ? Nĩ kyaũ kyatetheeisye Yovu omĩĩsya mathĩna make ? Yovu ekalile nginya esa kũkw’a “ e mũkũu na wa matukũ maingĩ . ” — Yovu 42 : 10 , 17 . Kwosana na 2 Akolintho 1 : 6 , wũmĩĩsyo wa Vaulo watethisye ala angĩ ata ? ( Soma 2 Akolintho 1 : 6 . ) 15 , 16 . ( a ) Wũmĩĩsyo ũtumaa “ wĩa ” wĩva wĩthĩwa wĩ mwĩanĩu ? ( b ) Nengane ngelekany’o ikwonany’a ũndũ tũtonya kũeka wũmĩĩsyo wĩke “ wĩa waw’o mwĩanĩũ . ” Ĩla twomĩĩsya matatwa , tũtiawa twĩ Aklĩsto aima ( Sisya kalungu ka 15 , 16 ) 17 , 18 . ( a ) Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a nĩkĩ no nginya tũmĩĩsye kũvika mũminũkĩlyo . ( b ) Twĩ na mũĩkĩĩo wĩva kavindanĩ kaa tweteele mũminũkĩlyo ? Nũndũ nĩnĩsĩ vyũ , kana kĩkw’ũ , o na thayũ , o na alaĩka , o na monene , o na maũndũ ma yu , o na ala makoka , o na mavinya , o na ũtũlu , o na ũliku , o na kĩla kyoombiwe kyonthe , kĩtitonya kũtũtaan’ya na wendo wa Ngai , ũla wĩ nthĩnĩ wa Klĩsto Yesũ Mwĩaĩi waitũ . ” [ 1 ] ( kalungu ka 11 ) O na no ũkwate vinya wasũanĩa ũndũ andũ ma Ngai ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ momĩĩsye mathĩna . [ 2 ] ( kalungu ka 12 ) Mbivilia ndĩwetete ũtalo wa akeluvi ala manengiwe wĩa ũsu . “ Mekalaa malũlũmĩle . . . mũambanĩ . ” — MEKO 2 : 42 . ũndũ tũtethasya ala angĩ ĩla twathi maũmbanonĩ . 1 - 3 . ( a ) Aklĩsto monanĩtye ata kana nĩmendaa mũno kũmbana vamwe ? ( Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ . ) ( b ) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ ? Ũmbano ũsu nĩwatwakie mũno na walũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ . ” Kũmbana vamwe kũtũtetheeasya ata twĩmanyĩsye ĩũlũ wa Yeova ? Maũmbano maũtetheetye ata ũtũmĩe kĩla wĩmanyĩĩtye Mbivilianĩ na ũyaĩlangya ũtavany’a waku ? Maũmbano maitũ matũthangaasya na makatũtetheesya twĩthĩwe na vinya ata ? ( Soma Meko ma Atũmwa 15 : 30 - 32 . ) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kũthi maũmbanonĩ ? Ĩla twathi maũmbanonĩ , twaumya maelesyo , na twaina , tũtethasya Aklĩsto ala angĩ ata ? ( O na ĩngĩ sisya ĩsandũkũ “ Kĩla Ĩvinda Aumaa Ũmbanonĩ Ew’ĩte Kavaa . ” ) 9 , 10 . ( a ) Elesya ũndũ ndeto ila Yesũ wawetie ĩandĩkonĩ ya Yoana 10 : 16 itũtetheeasya tũelewe nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kũmbana na ana - a - asa maitũ . ( b ) Ĩla twathi maũmbanonĩ tũteũtĩĩa tũtumaa ata mũndũ waleilwe nĩ andũ make ma mũsyĩ atetheka ? “ KAVINDA kanini kavĩtu nĩthĩĩtwe na mathĩna ma mwĩĩ ala matumaa vethĩwa ve vinya kwakwa kũthi maũmbanonĩ . Ĩndĩ ĩla nesa kũvika ũmbanonĩ nĩnĩtanĩaa lĩu mũseo ki wa kĩ - veva ũla Yeova wĩthĩawa atũseũvĩsye . O na kau nĩendaa nalĩtw’e mũno nĩ mau , na nĩ o na mathĩna makwa ma ngoo , na mathĩna ma ũwau wa sukalĩ , kĩla ĩvinda numaa ũmbanonĩ nĩw’ĩte kavaa kwĩ ũndũ nĩvikie nĩw’ĩte . “ Ĩla neewie ya mbee wathi namba 68 , ‘ Sala ya Mtu wa Hali ya Chini , ’ ũyinwa kĩkundinĩ neewie methoi mooka . Tũmasinĩ twakwa twa matũ twandetheeisye neew’a wasya wa kĩla mũndũ , nginya o nakwa nooseleela . Kũthi maũmbanonĩ kũtũtetheeasya ata tũmũnenge Yeova kĩla kĩmwaĩle ? Yeova ew’aa ata ĩla twaatĩĩa mwĩao wake wa kũthi maũmbanonĩ ? Maũmbano matũtetheeasya ata tũmũthengeee Yeova na Yesũ ? Kũthi maũmbanonĩ kwonasya Ngai ata kana nĩtũkwenda kũmwĩw’a ? 16 , 17 . ( a ) Twĩsĩ ata kana Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa nĩmonaa maũmbano me ma vata mũno ? ( b ) Mwana - a - asa George Gangas aĩ na mawoni meva ĩũlũ wa maũmbano ma Kĩklĩsto ? Ethĩwa nĩvatonyeka , nendete kũvika Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ na ala mavika mbee , na ndyuma na ala mekuma mũthya . Nĩw’aa mũyo mũno ĩla ngũneena na andũ ma Ngai . Ĩla nĩ namo nĩw’aa nĩ mwĩanĩe na ta nĩ mũsyĩ , tũitanĩa mũuo ũla tũnengetwe nĩ Ngai . ” We wĩthĩawa na woni mwaũ ĩũlũ wa maũmbano , na ũtw’ĩte kwĩka ata ? [ 2 ] ( kalungu ka 3 ) Sisya ĩsandũkũ “ Kĩla Kĩtumaa Tũthi Maũmbanonĩ . . ” Mavika kũu nĩmatavaw’a ũvoo mũseo nĩ eĩtu - a - asa na ana - a - asa ala meũtavany’a kũla kwĩ andũ aingĩ Vala nuns mekalaa taoninĩ ya Zaragoza , Spain ( kw’oko kwa aka ) Mbivilia ya Nácar - Colunga ( kw’oko kwa aũme ) Ndyeesĩ kana maũndũ asu neekie nĩmaaĩle . Nĩlilikanaa ndivoya atĩĩ : “ Nĩ mũvea mũno Yeova nũndũ ndwaambĩkĩsya ngoo na nĩwanengie myanya mingĩ mũno ya kũkwata kĩla namanthaa , nakyo nĩ ũw’o ũla wĩ Mbivilianĩ . ” Ala ndongoesye na andũ makwa ma mũsyĩ makambona ata ? ” Nakwa namũkũlilye : “ Nake Ngai akakwona ata ? ” Ĩndĩ akwie vatiele o myei ĩlĩ avatiswe . Twaĩle kwĩka ata ĩla twoona ta tũtonya kũtatĩka tũlike ngusanĩsyonĩ sya nthĩ ĩno ? Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ĩũlũ wa ala athũkũmi aĩkĩĩku ma Yeova mataaĩlikya ngusanĩsyonĩ sya nthĩ ĩno ? Tũtonya kũmwĩw’a Ngai ata na ĩvinda o yĩu tũyĩw’a silikalĩ sya nthĩ ? Tũtonya kwonany’a ata kana tũikwataa mbau ngalĩko o na yĩva ya maũndũ ma siasa ? ( a ) Twĩsĩ ata kana o ũndũ ĩvinda yĩendeee kũvĩta now’o matatwa ma kũtũlikya ngusanĩsyonĩ sya nthĩ ĩno mekũendeea kwongeleka ? ( b ) Nĩkĩ yĩĩ nĩyo ĩvinda ya kwĩyũmbanĩsya ũndũ tũtonya kwĩkala tũte kwĩlikya ngusanĩsyonĩ sya nthĩ ĩno ? Twaĩle kwona ata ala me na ũkũmũ silikalĩnĩ ? Ĩla tweyĩthĩĩla maũndũnĩ matonya kũtũlikya ngusanĩsyonĩ sya nthĩ ĩno , tũtonya kwonany’a ata twĩ “ oĩ ” na twĩ “ auu ” ? ( Soma Mathayo 10 : 16 , 17 . ) Twaĩle kwĩsũvĩa maũndũnĩ meva ĩla tũkũea ngewa na angĩ ? Ĩla tũũsoma kana ĩla tũũsisya maũvoo mana mĩvĩanĩ ya kũnyaĩĩkya maũvoo , tũtonya kwĩka ata tũikese kwĩthĩa twĩlikilye maũndũnĩ ma nthĩ ? 12 , 13 . ( a ) Yeova onaa mbaa andũ ata ? ( b ) Tũtonya kũmanya ata nĩtwambĩĩe kwenda nthĩ yitũ mũno ? Mboya ĩtonya kũtũtetheesya ata , na nĩ ngelekany’o yĩva yĩ Mbivilianĩ ĩkwonany’a kana ũu nũtonyeka ? Mbivilia ĩtonya kũtũtetheesya ata tũikaaĩse kwĩlikya ngusanĩsyo sya nthĩ ? ( O na ĩngĩ sisya ĩsandũkũ “ Ndeto ya Ngai Nĩyamanengie Ũkũmbaũ . ” ) Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ĩũlũ wa ala athũkũmi aĩkĩĩku ma Ngai mataaĩlikya ngusanĩsyonĩ sya nthĩ ĩno ? ( Soma Ndanieli 3 : 16 - 18 . ) 18 , 19 . ( a ) Ala me kĩkundinĩ matonya ũkũtetheesya ata ndũkelikye ngusanĩsyonĩ sya nthĩ ? ( b ) Ũtw’ĩte kwĩka ata ? “ Kũvindĩĩsya ĩandĩko ya Nthimo 27 : 11 , ya Mathayo 26 : 52 , na ya Yoana 13 : 35 nĩkwanengie ũkũmbaũ wa kũlea vyũ kũlika itanĩ . O na ĩla neetiwe mbee wa anene , maandĩko asu nĩmatumie nĩkala nĩuĩtye . ” — Andriy , kuma Ukraine . “ Ĩandĩko ya Isaia 2 : 4 nĩyandetheeisye naema kwĩlikya ngusanĩsyonĩ ila syaĩ kw’o . Nakũnaa visa kĩlĩkonĩ ngona ũndũ nthĩ nzaũ kũkethĩwa kũuĩtye , kũte mũndũ o na ũmwe ũkuĩte mũio ũtonya kũũmĩsya mũtũi wake . ” — Wilmer , kuma Colombia . 9 : 50 . Nĩ ũtao wĩva wa Yesũ ũtonya kũtũtetheesya tũeke wendo ũtũtongoesye twĩw’ane ĩla twaemanwa na angĩ ? Nĩ makũlyo meva Mũklĩsto ũtonya kwĩkũlya makamũtetheesya amanye ũndũ ũtonya kwĩka ew’ane na mũndũ makosanĩte ? Matambya ala mawetetwe ĩandĩkonĩ ya Mathayo 18 : 15 - 17 matonya kũtũtetheesya ata tũmine mathĩna amwe ? Ĩvuku ya Mwambĩlĩlyo yĩwetete mathĩna meva maĩ andũnĩ , na nĩkĩ kĩu nĩkĩtũkonetye ? Nĩ woni wĩva walikile andũnĩ , na kyu kĩtumĩte kwĩthĩwa kũilyĩ ata ? Yesũ amanyĩisye andũ maũndũ meva matonya kũmatetheesya mew’ane na ala maemanwa namo ? 6 , 7 . ( a ) Nĩkĩ waemanwa na mũndũ waĩle kwosa ĩtambya ya mĩtũkĩ wĩw’ane nake ? ( b ) Athũkũmi onthe ma Yeova maĩle kwĩkũlya makũlyo meva ? Asa witũ ndaema ũkwĩthukĩĩsya oona ũimũvoya aũtetheesye , na ndaema kũũsũngĩa . — 1 Yoa . 5 : 14 , 15 . Twaĩle kwĩka ata twavĩtĩw’a ? ( Soma Nthimo 10 : 12 ; 1 Vetelo 4 : 8 . ) ( a ) Mwĩĩtu - a - asa ũmwe ambie kwĩka ata ĩla wamanyie kana nũkũneenewa naĩ ? ( b ) Nĩ ũndũ wĩva wĩ Maandĩkonĩ watetheeisye mwĩĩtu - a - asa ũsu ekale auĩtye ? 11 , 12 . ( a ) Mũklĩsto aĩle kwĩka ata ĩla woona mwana - a - asa ‘ e ũndũ nake ’ ? Mũsyaĩĩsya ũmwe eekie ata ĩla wataviw’e naĩ , na ngelekany’o yake ĩtonya kũtũmanyĩsya kyaũ ? 14 , 15 . ( a ) Nĩ ĩndĩĩ ũtao ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Mathayo 18 : 15 - 17 waĩle kũatĩĩwa ? ( b ) Nĩ matambya meva atatũ Yesũ wawetie , na kĩeleelo kitũ kyaĩle kwĩthĩwa kĩ kĩva ĩla tũũmaatĩĩa ? Nĩkĩ tũtonya kwasya kana kũatĩĩa ũla ũtao wa Yesũ nĩkũtethasya na nĩkwonanasya kana nĩtwendete angĩ ? Tũkatanĩa moathimo meva tweekĩa kĩthito ‘ tũmanthe mũuo ’ ? ũvoo ũla itavanasya na kĩeleelo kya kũũtavany’a ? Nĩ makũlyo meva tũtonya kũkũlya maumanĩte na ndeto ila Yesũ wawetie ĩandĩkonĩ ya Mathayo 24 : 14 ? Kwosana na ĩandĩko ya Mathayo 28 : 19 , 20 , no nginya aatĩĩi ma Yesũ meke maũndũ meva ana ? Kũtw’ĩka “ atei ma andũ ” kũkonetye kyaũ ? ( Soma Mathayo 4 : 18 - 22 . ) Twaĩle kũmantha mosũngĩo ma makũlyo meva ana , na nĩkĩ ? Nĩkĩ ũtonya kwasya ũte na nzika kana Ngũsĩ sya Yeova nĩsyo itavanasya ũvoo ũla Yesũ waisye ũtavanw’e ? Twĩsĩ ata kana atongoi ma ndĩni ila syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto maitavanasya ũvoo ũla Yesũ waisye ũtavanw’e ? Nĩ maũndũ meva mũndũ ũtonya kwĩka akonany’a e na kĩeleelo kĩthũku kya kũtavany’a ? ( Soma Meko ma Atũmwa 20 : 33 - 35 . ) Nĩkĩ tũtonya kwasya kana Ngũsĩ sya Yeova itavanasya na kĩeleelo kĩseo ? Yesũ na amanyĩw’a make matũmĩaa nzĩa syĩva kũtavany’a ? Wasũanĩa ĩũlũ wa kũtavany’a ũvoo mũseo , Ngũsĩ sya Yeova syĩ kĩvathũkany’o kyaũ na ndĩni ila syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto ? Nosyo syĩ syoka itavanasya kana Yesũ ethĩĩtwe e Mũsumbĩ kuma mwaka wa 1914 . Wĩa wa kũtavany’a waĩle kũtethw’a kĩsio kĩana ata ? Twĩsĩ ata kana Ngũsĩ sya Yeova nĩsyo ianĩĩtye ũla wathani wa Yesũ ũkonetye kĩsio kĩla kyaĩlĩte kũtavanw’a ? Nakyo kĩla kĩsese kitũ kya Indaneti kĩ na maũvoo ma ithyomo mbee wa 750 . Twĩsĩ ata kana Ngũsĩ sya Yeova syĩ na veva wa Ngai ? 17 , 18 . ( a ) Nĩkĩ tũte na nzika kana Ngũsĩ sya Yeova nĩsyo itavanasya ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ ? ( b ) Nĩ kyaũ kĩtumaa tũendeea kũtavany’a ? Nũndũ nithyĩ tũtavanasya ũvoo ũla Yesũ waisye ũtavanw’e , naw’o nĩ ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ . Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma tũvĩtwa nĩ ũndũ wĩĩ ũtonya kũtũtethya ũvoonĩ mũna ? Nĩ maũndũ meva matonya kũtuma tũtetheka ĩla tũũsoma kĩlungu o na kĩva kya Mbivilia ? Kũsoma maũvoo ala methĩawa maandĩkĩwe mũno mũno amũika kana andũ mate Ngũsĩ kũtonya kũtũtethya ata ? 1 , 2 . ( a ) Ngũsĩ sya Yeova imyosaa Mbivilia ata ? ( b ) Nĩ mĩsoa yĩva we wendete ? 3 , 4 . ( a ) Twĩthĩawa na woni mwaũ ĩũlũ wa mavuku maitũ ? ( b ) Nĩ maũvoo meva tũkwataa methĩawa maandĩkĩwe andũ ma mũthemba mũna ? Yeova ew’aa mũyo oona tũyĩka ata ? Nĩkĩ ĩla tũũsoma Mbivilia twaĩle kũmĩsoma twĩ na kĩeleelo kya kwĩmanyĩsya kĩndũ ? 8 , 9 . ( a ) Nĩ makũlyo ta meva tũtonya kwĩkũlya ĩla tũkwetye kũsoma Mbivilia ? ( b ) Twĩmanyĩasya kyaũ ĩũlũ wa Yeova ĩla twasoma nguma ila waĩtye no nginya atumĩa ma kĩkundi methĩwe nasyo ? Ndonya kũtetheesya angĩ ata ngĩtũmĩa ũvoo ũũ ? ’ ( Soma 1 Timotheo 3 : 2 - 7 . ) 10 , 11 . ( a ) Kũsoma nguma ila Maandĩko maĩtye no nginya atumĩa ma kĩkundi methĩwe nasyo kũtonya kũtũtethya ata ? ( b ) Tũtonya kũtetheesya angĩ ata tũitũmĩa ũvoo ũsu ? 12 , 13 . ( a ) Tũtonya kwĩka ũkunĩkĩli ta wĩva tũitũmĩa syĩndũ ila tũtonya kũkwata sya kwĩka ũkunĩkĩli ? ( b ) Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a ũndũ kwĩka ũkunĩkĩli kũtonya kũtuma twĩmanyĩsya kĩndũ mũndũ ũtamanya atekĩte ũkunĩkĩli . Maũvoo ala maandĩkĩwe amũika mamatethasya ata , na maũvoo asu matonya kũtethya andũ angĩ ata ? Nĩkĩ nũseo Aklĩsto ala aima makendeew’a nĩ maũvoo ala methĩawa maandĩkĩwe amũika ? Maũvoo ala maandĩkawa matetheeasya andũ ma mũika ũndũnĩ ũngĩ wĩva ? ( Soma Mũtavan’ya 12 : 1 , 13 . ) Ninaweza Kufanya Nini ili Nifurahie Kusoma Biblia ? ” Kũsoma ũvoo ũla wĩthĩawa mũno mũno ũandĩkĩwe andũ mate Ngũsĩ kũtonya kũtũtethya ata ? Nĩ kyaũ tũtonya kwĩka tũkonany’a kana nĩtũmũtũngĩaa Yeova mũvea nũndũ wa syĩndũ ila ũtũnengae ? Nĩvethĩwa thĩna kwitũ na kwa angĩ o na tũkeka ũtwi ũilyĩ ata ? Elesya . Tũtonya kũmanya ata wendi wa Yeova ũndũnĩ mũna ethĩwa vai na mwĩao wa Mbivilia ũneenee ũndũ ũsu ? Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũmanye woni wa Yeova nesanga ? Nĩ mĩao ĩmwe yĩva yĩ Mbivilianĩ , na kũmĩatĩĩa kũtũtethasya ata ? 28 : 19 , 20 ) Mĩao ya Ngai yĩthĩĩtwe yĩ ũsũvĩo mũnene mũno kwitũ . 2 , 3 . ( a ) Nĩkĩ Mbivilia ĩtanenganĩte mĩao kwondũ wa kĩla kaũndũ konthe kekawa ĩũlũ wa nthĩ ? ( b ) Ĩsomo yĩĩ yĩsũngĩa makũlyo meva ? Nĩvethĩwa thĩna kwitũ na kwa angĩ o na tũkeka ũtwi ũilyĩ ata ? Ethĩwa Mbivilia ndĩ na mwĩao wĩ ũtheinĩ ĩũlũ wa ũndũ mũna , tũtonya kũmanya ata kwenda kwa Yeova ũndũnĩ ũsu ? Yesũ amanyie ata kĩla Yeova wendaa eke ? ( Soma Mathayo 4 : 2 - 4 . ) Ndũkethĩwe na ũĩ wa metho maku mwene ; mũkĩe Yeova , na ũitia ũthũku . ” Nĩ makũlyo meva tũtonya kwĩkũlya ĩla tũũsoma kana tũkwĩmanyĩsya Mbivilia ? Mavuku maitũ vamwe na maũmbano maitũ matonya kũtũtetheesya ata tũmanye nesanga woni wa Yeova maũndũnĩ me kĩvathũkany’o ? Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a ũndũ kũsũanĩa woni wa Yeova kũtonya kũtũtetheesya twĩke motwi maseo . ( Soma Luka 18 : 29 , 30 . ) Ũtonya kũmanya ata woni wa Yeova ĩũlũ wa mwĩkĩĩle mũna ? ( c ) Ethĩwa twĩ na ũtwi mũito tũkwenda kwĩka , tũtonya kũwĩka ata ? ( Soma Mwambĩlĩlyo 6 : 5 , 6 . ) Tũtethekaa ata ĩla tweeka motwi mamwendeeasya Yeova ? ( Yovu 26 : 14 ) Ĩndĩ tweekĩa kĩthito ũmũnthĩ , tũkeethĩawa tũtonya kũkwata ũĩ , ũmanyi , na ũtonyi wa kũvathũkany’a maũndũ . Nĩkĩ o na ĩtina wa kũvatiswa twaĩle kũendeea kwĩka moalyũku ? Nĩkĩ Ngai wendaa twĩkĩe kĩthito kingĩ nĩ kana tũkĩlye vinya mawonzu maitũ ? Twaĩle kwĩka ata nĩ kana Ndeto ya Ngai ĩendeee kũtũalyũla ? 1 - 3 . ( a ) Nĩ moalyũku ta meva matonya kwĩthĩwa me vinya kwĩka mũndũ aminĩte kũvatiswa ? ( b ) Nĩ makũlyo meva tũtonya kwĩkũlya ethĩwa twĩĩw’a kwĩka maendeeo kwĩ vinya mbee wa ũndũ twasũanĩaa ? Nĩkĩ vethĩawa ve vinya kwitũ kũmwendeeasya Yeova kĩla ũndũnĩ ? Nĩ moalyũku meva tweekie tũtanamba kũvatiswa ? 6 , 7 . ( a ) Nĩ kyaũ kĩtumaa twĩthĩwa tũtonya kũtanĩa ngwatanĩo nzeo na Yeova o na vala twĩ andũ me na naĩ ? ( b ) Nĩkĩ tũyaĩle kũemwa nĩ kũmwĩtya Yeova ũekeo ? Twĩsĩ ata kana kwĩvw’ĩka mũndũ mweũ nĩ ũndũ wa kũendeea ? Twaĩlĩte kwĩka ata ethĩwa nĩtũkwenda Mbivilia ĩtũtetheesye tũendeee kwĩka moalyũku , na nĩ makũlyo meva tũtonya kwĩkũlya ? Nĩkĩ Yeova wendaa twĩkĩe kĩthito kingĩ nĩ kana tũkĩlye vinya mawonzu maitũ ? Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twĩthĩwe na nguma ila Yeova wendete ? ( Sisya ĩsandũkũ “ Mbivilia na Mboya Nĩsyamaalyũlile . ” ) Nĩkĩ tũtaĩle kũkw’a ngoo twoona ta twĩkĩte moalyũku kavola ? Twaendeea kũmũthũkũma Yeova twĩ aĩkĩĩku tũkeethĩawa na wĩkwatyo wĩva mũseo ? Twĩsĩ ata kana Mbivilia yĩ na ũtonyi wa kũtũalyũla ? [ 1 ] ( kalungu ka 1 ) Ĩsyĩtwa nĩ ĩvĩndũe . Russell : “ Kĩla kyandethisye nĩ kũvoya Yeova na kũsoma Mbivilia kĩla mũthenya . Kĩndũ kĩngĩ kyandethisye mũno nĩ kũsũanĩa ĩandĩko ya 2 Vetelo 2 : 11 vamwe na kũsũanĩa ũtao ũla nanengiwe nĩ atumĩa . ” Maria Victoria : “ Namũvoyie Yeova na kĩthing’ĩĩsyo nĩtile kĩlomo . O na nĩnoonie naĩle kũeka kũtindany’a na andũ ma nzukũ . Ĩandĩko ya Savuli 64 : 1 - 4 nĩyandetheeisye noona vata wa kũtata nĩ kana angĩ maikese kũvoya mavathanwe nakwa ! O na nĩnamanyie kana kũtindĩa nzukũ no kũtume nĩthĩwa nĩ ngelekany’o nthũku na kũituma ĩsyĩtwa ya Yeova yĩumwa . ” Linda : “ Nĩnasomie tulakiti nesa weethĩa ndi na wia ndiinengana . Ũndũ ũngĩ ũndethetye mũno nĩ kũtindany’a na atavany’a ala matũmĩaa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o sya kũtavany’a . Na nĩnĩmũvoyaa Yeova andetheesye . ” Andũ onthe nĩmekaa mavĩtyo matonya kũũmĩsya angĩ . ũndũ Yeova ũnyuvaa ala ũkũlũnga ? ũndũ Ngai ũlũngaa ala mamwĩnyivĩsya ? Nĩ kwa nzĩa yĩva tũtonya kwĩthĩwa na woni ta wa ala Aisilaeli meelilile ? Yeova anyuvaa ata ala ũkwenda kũmakusya kwake ? ( Soma 1 Samueli 16 : 7b . ) Kwĩtĩkĩla Yeova tawe Mũmbi witũ ũla ũtũlũngaa , kwaĩlĩte kũtuma twĩthĩwa na woni wĩva ĩũlũ wa ( a ) andũ ala me kĩsionĩ kĩla twĩkalaa ? Ĩtina wa ĩvinda nĩnesie kũkomana na mũndũ waĩ na mũsyĩ , na mũsyĩ ũsu nĩnawendie nũndũ waĩ na mwĩkalĩle mũseo . Ĩndĩ mũthenya ũmwe nesie kũvatelemela mũno ĩla namanyie kaĩ ũsu waĩ mũsyĩ wa Ngũsĩ ! Mwĩkalĩle ũsu woo mũseo watumie nenda kwĩthiana nĩmanye nĩkĩ namenete Ngũsĩ . Neethĩie kana nailyĩ ũu nũndũ wa kwaa ũmanyi na kũatĩĩa ngewa sya andũ , ĩndĩ ti nũndũ nĩneesĩ Ngũsĩ sya Yeova nesa . ” ( Soma Aevelania 12 : 5 , 6 , 11 . ) Yeova atũmanyĩasya ata ũmũnthĩ , na kĩsomo kĩu kĩkaendeea ata ĩvindanĩ yũkĩte ? 13 : 35 ) O na nĩtũmanyĩĩtw’e ũndũ tũtonya kwony’a angĩ nĩtũmendete . Yesũ oonanisye ata kana aĩ na wũmĩĩsyo na ũĩ ta wa ũla Mũmbi Mũnene , Yeova ? ( Soma Savuli 103 : 10 - 14 . ) Ndaviti oonanisye ata kana we aĩ yũmba yololo , na tũtonya kwĩka ata nĩ kana twĩkale take ? Yeova atũlũngaa ata aitũmĩa veva mũtheu na kĩkundi kya Kĩklĩsto ? O na kau Yeova e ũkũmũ ĩũlũ witũ ta twĩ yũmba , onanasya ata kana nũnengete ndaĩa ũthasyo witũ ? Amanyĩw’a ma Mbivilia monanasya ata kana nĩmekwenda Yeova amalũnge ? ( a ) Nĩ kyaũ kĩkwendeeasya mũno wasũanĩa kana Yeova nĩwe ũkũlũngaa ? ( b ) Twĩneenea maũndũ meva ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe ? Nĩ maũndũ meva matonya kũtuma twetya ngoo ĩla tũũnengwa ũtao nĩ Yeova ? Nĩ nguma syĩva itonya kũtũtetheesya twĩkale tũilyĩ yũmba yololo mokonĩ ma Ngai ? Asyai Aklĩsto matonya kwonany’a ata kana Yeova nĩwe ũmalũngaa ? Nĩkĩ Ndanieli waĩ “ mũndũ ũla wendetwe mũno ” methonĩ ma Ngai , naitũ tũtonya kwĩthĩwa twĩ ewi ta Ndanieli ata ? Ĩandĩko ya Nthimo 4 : 23 yaĩtye ũũ : “ Ĩkalya [ kana , sũvĩa ] ngoo yaku na ũthangaau w’onthe ; nũndũ maũndũ ma thayũ maumaa kwayo . ” ( Soma 2 Mavinda 26 : 3 - 5 , 16 - 21 . ) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũkwata twalea kwĩvathana na mĩtũlyo ? Kwa ngelekany’o , mwana - a - asa ũmwe aisye kana ve vandũ vavikie weethĩa o na eeka naĩ ndekwona ta ũndũ . 7 , 8 . ( a ) Aisilaeli moonanisye ata kana kũlea kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo no kũtume mũndũ etya ngoo ? ( b ) Ngewa ĩsu yĩtũmanyĩsya kyaũ ? Nĩkĩ twaĩle kwĩkala ‘ tũyĩthima ’ tũmanye kana twĩ o mũĩkĩĩonĩ , na tũtonya kwĩka ũu ata ? Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twĩkale twĩ yũmba yololo mokonĩ ma Yeova ? Yeova atonya kũtũmĩa kĩkundi kya Kĩklĩsto ata nĩ kana atũlũnge kwosana na vata ũla twĩ naw’o ? Wĩa wa kũtavany’a ũtonya kũtũtetheesya tũkethĩwa na nguma ta syĩva ? Asyai maĩle kwĩka ata ethĩwa nĩmekwenda kũlũnga syana syoo nesa ? Ĩla mwana watengwa , asyai maĩle kwonany’a ata kana nĩmaatĩĩaa mĩao ya Ngai ? ( Soma 1 Akolintho 5 : 11 , 13 . ) Nĩkĩ twaĩlĩte kwĩthĩwa na wendi wa kũmwĩw’a Yeova kĩla ĩvinda , na kwĩka ũu kũtonya kũtũtethya ata ? Nĩ kyaũ kyonanaw’a nĩ ndeto ii : “ Yeova Ngai waitũ nĩ Yeova ũmwe ” ? Tũtonya kũmũthaitha Yeova ata nĩ kana twonany’e nĩtwĩsĩ we nĩ “ Yeova ũmwe ” ? Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũsũvĩe mũuo na ngwatanĩo yitũ ? ( b ) Nĩkĩ Mose wawetie ndeto isu ? Weta ũndũ ũngĩ wonanaw’a nĩ ndeto “ ũmwe . ” Yeova oonanisye ata kana we nĩ Yeova “ ũmwe ” ? 8 , 9 . ( a ) Nĩ kyaũ Yeova wendaa athaithi make meke ? ( b ) Yesũ akindĩlĩĩle ata ndeto sya Mose ? ( Soma Maliko 12 : 28 - 31 . ) 10 , 11 . ( a ) Nĩ kyaũ kĩtonya kwonany’a kana tũmũthaithaa Yeova e weka ? ( b ) Ala Aevelania ma mũika moonanisye ata me Mbaviloni kana mamũthaithaa Yeova e weka ? Twaĩle kwĩsũvĩana na kyaũ ethĩwa nĩtũkwenda tũkamũthaithaa Yeova e weka ? Nĩ maũndũ angĩ meva tũtonya kwĩthĩa twambĩĩie kwenda mũno mbee wa Yeova ? Nĩkĩ Vaulo walilikanilye Aklĩsto kana Ngai witũ nĩ “ Yeova ũmwe ” ? 16 , 17 . ( a ) Nĩ wathani wĩva ũendeee kwĩanĩa ĩvindanĩ yĩĩ , na kyu kĩtumĩte kwĩthĩwa kũilyĩ ata ? ( b ) Nĩ kyaũ kĩtonya kwananga ngwatanĩo yitũ ? 18 , 19 . ( a ) Nĩ ũtao wĩva wĩ ĩandĩkonĩ ya Aeveso 4 : 1 - 3 ? ( b ) Nĩ kyaũ tũtonya kwĩka tũsũvĩe ngwatanĩo ya kĩkundi ? ( Soma Aeveso 4 : 1 - 3 . ) Nĩ kyaũ kĩtonya kwonany’a kana nĩtũeleetwe nĩ ndeto ii : “ Yeova Ngai waitũ nĩ Yeova ũmwe ” ? Isio ila syĩ vakuvĩ na ũkanga sya Trinidad na Tobago syĩthĩawa na atei ma makũyũ . Kaingĩ Ngũsĩ sya Yeova syakomana na atei asu ma makũyũ nimatavasya ũvoo Mbivilia yonanĩtye ata kana ithyonthe twĩ ene naĩ ? Twaĩle kwĩka ata ĩla twavĩtya kana ĩla angĩ mavĩtya ? Mbivilia yathanie ata kana kũkeethĩwa wongeleku wa andũ ma Yeova ? ( Soma Mika 4 : 1 , 3 . ) Kyu nĩkĩtumĩte syĩthĩwa ‘ itakũlw’a nthakame ya mũndũ o na wĩva . ’ — Meko 20 : 26 . Nĩkĩ wongeleku wa andũ ma Yeova nĩ ũndũ wa mwanya ? Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma angĩ matũũmĩsya ? ( Soma Alomi 5 : 12 , 19 . ) Nĩkĩ ? Nũndũ o namo nĩmeekaa maũndũ kana makaweta ndeto ikaũmĩsya angĩ . Nĩ kwa nzĩa yĩva Eli waemie kũkany’a ana make ? Ndaviti eekie naĩ yĩva ngito , na Ngai eekie ata nũndũ wa ũu ? ( a ) Mũtũmwa Vetelo aleile ata kwĩanĩsya kĩla wawetete ? ( b ) Nĩkĩ Yeova waendeeie kũmũtũmĩa Vetelo o na ĩtina wa kũvĩtya ? Nĩkĩ ũĩkĩĩaa vyũ kana Ngai asilaa katĩ ? Yesũ aĩ na woni mwaũ ĩũlũ wa mavĩtyo ma Yutasi Isikalioti na Vetelo ? Mbivilia yathanie ata ĩũlũ wa andũ ma Yeova ĩvindanĩ yĩĩ ? Twaĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa mavĩtyo ma angĩ ? 13 , 14 . ( a ) Nĩkĩ twaĩlĩte kũmĩanĩsya ? ( b ) Nĩ watho wĩva twaĩle kwĩkala tũlilikene ? Yesũ aisye twaĩle kwĩka ata ĩla angĩ mavĩtya ? We wenda kwĩka ata ĩla angĩ meeka mavĩtyo ? ( Soma Mathayo 5 : 23 , 24 . ) Makũlyo asu mai vinya kũsũngĩa . No tũelewe ũndũ ũsu nesa twasisya kĩla Mbivilia ĩwetete ĩũlũ wa ũmanyi na ũĩ . Ĩandĩko ya Nthimo 3 : 13 - 15 yaĩtye : “ Mũndũ nĩ mũtanu ũla wonaa ũĩ , na mũndũ ũla ũkwataa ũmanyi . Nũndũ kwĩthĩwa naw’o kwĩ kavaa kwĩ kwĩthĩwa na vetha , na ũtandĩthyo waw’o kwĩ thaavu ũla mũseo . Wĩ na vata mũno kwĩ tũvila twa maliani : na vati kĩmwe kya syĩndũ ila ũtonya kwenda kĩtonya kũvw’ananw’a naw’o . ” Yesũ Klĩsto nĩwatũtiĩe ngelekany’o nzeo ya kwĩkalaa twĩ aĩkĩĩku . Nũndũ ninyie naũngamĩe wĩa kambunĩnĩ ĩsu , nendekaa nĩw’ane na ũla waumaa ovisinĩ wa kwosany’a koti kwa kũmũonga nĩ kana avithe ũlũsani ũla waendeee vau kambunĩnĩ . Nũndũ wa ũu neesĩkĩe ta mũndũ ũte mũĩkĩĩku . Ĩndĩ ĩla nemanyĩisye ũw’o , nĩnakolile kwĩka maũndũ asu o na kau naĩvĩtwe nesa . Yu nĩthĩĩtwe nĩ ngelekany’o kwa imwana syakwa ilĩ , na nĩnĩnengetwe ianda kĩkundinĩ . Namo andũ ala mokaa kũsisya kana koti nũĩvĩtwe nesa na angĩ ala nĩthũkũmanaa namo mambĩsĩ ta mũndũ mũĩkĩĩku . ” ( Lu . 1 : 16 , 17 ) E kũu nthĩ ya Isilaeli ekalile e mũĩkĩĩku , na aĩ mũthũkũmi wĩ kĩthito kya kũkolany’a matialyo mĩũndanĩ o tondũ Mĩao yaĩtye . 1 : 16 . Yeova atwonetye mumo wake kwa nzĩa yĩva nene ? Tũtonya kwonany’a ata kana tũisumbĩkĩtwe nĩ naĩ ĩndĩ tũsumbĩkĩtwe nĩ mumo wa Ngai ? Tũkwataa moathimo meva nũndũ wa mumo wa Yeova ? 1 , 2 . ( a ) Elesya ĩla ngelekany’o ya Yesũ ya mũĩmi wa mĩsavivũ . ( b ) Ngelekany’o ĩsu yonanĩtye ata nguma ya ũlau na mumo ? Nyie ndi na ũthasyo wa kũnenga athũkũmi makwa kĩla ngwenda ? ( Soma 2 Akolintho 6 : 1 . ) Nĩkĩ Yeova wonetye andũ mumo wake na amonetye kwa nzĩa yĩva ? Nĩkĩ tũtonya kwasya mumo wa Yeova nĩ wa “ mĩthemba mingĩ ” ? Mũtũmwa Vetelo aandĩkie ũũ : “ Kwĩanana na ũndũ kĩla mũndũ wosie mũthĩnzĩo , thũkũmanai ene kwa ene , ta asuvĩi aseo ma mumo wa Ngai wa mĩthemba mingĩ . ” ( 1 Vet . Mũtũmwa Yoana aandĩkie : “ Kuma wusũunĩ wake ithyonthe nĩtwoosie , na mumo ĩũlũ wa mumo . ” ( Yoa . Tũtethekaa ata nũndũ wa mumo wa Yeova , na tũtonya kwonany’a ata kana twĩ andũ matũngaa mũvea ? ( Soma 1 Yoana 1 : 8 , 9 . ) Nĩ ũndũ wĩva tũtanĩaa nũndũ wa mumo wa Ngai ? Nzĩa ila Ngai ũtwonasya mumo wake : Nũtũnengae mwanya wa kwĩw’a ũvoo ( Sisya kalungu ka 11 ) Etĩkĩw’a mauta maalyũlĩte ata “ malondu angĩ ” makethĩwa alũngalu ? Nũtũnengete mũthĩnzĩo wa mboya ( Sisya kalungu ka 12 ) Mboya ĩkonanĩtye ata na mumo wa Ngai ? Mumo wa Ngai ũtonya kũtũtetheesya ata “ ĩvinda ya vata ” ? Ngoo sitũ itethekaa ata nũndũ wa mumo wa Yeova ? TNĩ wĩkwatyo wĩva twĩ naw’o nũndũ wa mumo wa Ngai ? ( Soma Savuli 49 : 7 , 8 . ) Nĩ kwa nzĩa yĩva Aklĩsto amwe ma ĩvinda ya atũmwa matũmĩie naĩ mumo wa Ngai ? Nĩ kĩanda kĩva twĩ nakyo nũndũ wa mumo wa Yeova ? Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe yĩneeneete kĩanda kĩva twĩ nakyo ? [ 1 ] ( kalungu ka 2 ) Sisya ndeto “ Undeserved kindness ” nthĩnĩ wa kĩlungu kĩla kĩtawa “ Glossary of Bible Terms , ” kĩla kĩ Mbivilianĩ ĩla yĩkĩtwe moalyũku ya New World Translation . “ Kũkũsĩĩa ũla ũvoo mũseo wa mumo wa Ngai . ” — MEKO 20 : 24 . Mumo wa Yeova waĩle kũtũthangaasya twĩke ata ? “ Ũvoo ũũ mũseo wa ũsumbĩ ” wonanasya ata mumo wa Ngai ? Yeova akoonany’a ata mumo wake ĩla twĩlika nthĩ nzaũ ? Mũtũmwa Vaulo oonanisye ata kana nĩwatũngaa mũvea nũndũ wa mumo wa Ngai ? MŨTŨMWA Vaulo aisye ũũ kuma ngoonĩ : “ Mũmo wake [ Ngai ] nanengiwe ndwaĩ wa mana . ” ( Soma 1 Akolintho 15 : 9 , 10 . ) ( Soma Aeveso 3 : 5 - 8 . ) Nĩkĩ tũtonya kwasya kana ‘ ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ ’ now’o ũvoo mũseo wa “ mumo wa Ngai ” ? Nĩkĩ tũtonya kwasya kana ĩla tũũtavya angĩ ĩũlũ wa wovosyo twĩthĩawa tũitavany’a ũla ũvoo mũseo wa mumo wa Ngai ? Nĩkĩ andũ maĩle kwĩw’anĩthw’a na Ngai ? Mũtũmwa Yoana aandĩkie atĩĩ : “ Ũla wĩtĩkĩlaa [ kana , ũmũĩkĩĩaa ] ũ Mwana e na thayũ ũtathela ; ĩndĩ ũla ũtamwĩtĩkĩlaa Mwana ndakona thayũ , ĩndĩ ũthatu wa Ngai wĩkalaa ĩũlũ wake . ” ( Yoa . 9 , 10 . ( a ) Klĩsto anengie ana - a - asa make etĩkĩw’a mauta kĩanda kĩva ? Nĩkĩ tũtonya kwasya nĩ ũvoo mũseo kũmanyĩsya andũ kana no mamũvoye Yeova ? Andũ aingĩ mavoyaa nũndũ mavoya nĩmew’aa mausya , ĩndĩ maiĩkĩĩaa kana Ngai nĩwĩw’aa mboya syoo . Nĩmaĩlĩte kũmanya kana Yeova nĩwe “ ũla wĩw’aa mboya . ” Mũandĩki wa Savuli , Ndaviti , aandĩkie : “ We ũla wĩw’aa mboya , mĩĩ yonthe ĩkooka kwaku . Yesũ atavisye amanyĩw’a make ũũ : “ Ethĩwa mũkavoya ũndũ o na wĩva syĩtwanĩ yakwa , ngawĩka . ” 13 , 14 . ( a ) Etĩkĩw’a mauta makakwata ndaĩa yĩva ya mwanya ĩvinda yũkĩte ? ( b ) Etĩkĩw’a mauta makathũkũma andũ wĩa wĩva wa ũsengy’o ? Ĩvindanĩ yũkĩte Yeova akoony’a ata “ malondu angĩ ” mumo wake ? O na andũ milioni mbingĩ ala makwie matamwĩsĩ Ngai makathayũũkw’a . Na ũkanga waumya akw’ũ ala maĩ nthĩnĩ waw’o ; na kĩkw’ũ na [ Mbũa ] syaumya akw’ũ ala maĩ nthĩnĩ wasyo : na masilĩlwe kĩla mũndũ kwĩanana na meko make . ” ( Ũvu . 20 : 12 , 13 ) Vate nzika , ala makathayũũkw’a makeethĩwa mayendeka mamanye ũndũ maĩle kũatĩĩa myolooto ya Ngai ĩla yĩ Mbivilianĩ . Nĩ kyaũ twaĩle kwĩkalaa tũlilikene ĩla tũũtavany’a ? Mbivilia yaĩtye atĩĩ : “ Syũmbe nasyo ikathaw’a kuma ũkombonĩ wa wanangĩko , kũlika ũthasyonĩ wa ũtaĩo wa syana sya Ngai . ” Ongelete kwasya , “ Andĩka : nĩkwĩthĩwa ndeto ii nĩ sya kĩthito na nĩ sya w’o . ” Ĩla twatavya angĩ ũvoo mũseo na kĩthito , twĩthĩawa tũikumya mumo ũla Yeova wĩ naw’o ! “ Manthai ũsumbĩ wa Ngai , na syĩndũ isu nĩmũkongeleelwa . ” — LUKA 12 : 31 . Ve kĩvathũkany’o kĩva katĩ wa syĩndũ ila sya vata na ila mũndũ wĩw’aa ayenda kwĩthĩwa nasyo ? Nĩkĩ twaĩle kwĩsũvĩa tũikethĩwe na wendi wa kwĩyongeleela malĩ ? Nĩkĩ ndwĩ na nzika kana Yeova no eanĩsye mavata maku ma kĩla mũthenya ? Satani atũmĩaa ata “ wendi wa metho ” ? Lilikana ũkany’o ũũ mũtũmwa Yoana watũnengie : “ Nthĩ nĩnĩũvĩta , na wendi wayo . ” Vaendaa ata mũndũ atũmĩa ĩvinda yingĩ mũno aimantha malĩ ? Yu twĩneenea kyaũ , na nĩkĩ ? 8 , 9 . ( a ) Nĩkĩ tũyaĩlĩte kwĩmakĩa mũno ĩũlũ wa syĩndũ ila twĩ na vata nasyo ? ( b ) Nĩ kyaũ Yesũ weesĩ ĩũlũ wa andũ na mavata moo ? Ĩla Yesũ wamanyĩasya aatĩĩi make kũvoya , nĩ ũndũ wĩva wawetie waaĩle kwĩthĩwa wĩ wa vata vyũ maũndũnĩ moo ? Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ Yeova ũsũvĩaa nyũnyi sya yayaya ? Yesũ aisye : “ Sisyai nyũnyi sya yayaya . ” ( Sav . 147 : 9 ) Ĩndĩ nĩtwĩsĩ kana tiwe wosaa lĩu akatwakĩlya ! Twĩsĩ ata kana twĩ vata mũno kwĩ nyũnyi sya yayaya ? ( Sianĩsya na Luka 12 : 6 , 7 . ) 15 , 16 . ( a ) Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ Yeova ũsũvĩaa malaa ma lili ma kĩthekanĩ ? ( Sisya visa ĩthangũnĩ ya 7 . ) ( b ) Nĩ makũlyo meva tũtonya kwĩthĩwa twaĩle kwĩkũlya , na nĩkĩ ? Nĩ maũndũ meva Yeova wĩsĩ ĩũlũ wa kĩla ũmwe witũ , na nĩ ũndũ wĩva ũkatwĩkaa ? Nĩkĩ tũyaĩlĩte kwĩmakĩa nũndũ wa kĩla kĩtonya kwĩkĩka ũnĩ ? No ũolange maũndũ maku nĩ kana wongelange kĩthito kyaku kya kũmantha Ũsumbĩ ? ( a ) Nĩ mũvango ta wĩva ũtonya kwenda kwĩka ũthũkũminĩ wa Yeova ? ( b ) Ũtonya kwĩka ata nĩ kana ũolange maũndũ ala wĩ namo ? Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya ũmũthengeee Yeova mũnango ? Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a vata wa kũmanya twĩ ĩvindanĩ yĩva na nĩ kyaũ kĩendeee ? Nĩkĩ Yesũ weeie amanyĩw’a make ũũ , “ Syaĩĩsyai ” ? Nĩkĩ twosaa ũkany’o wa Yesũ na ũito ? ( a ) Twĩsĩ ata kana Yesũ yu nĩwĩsĩ ĩla kaũ wa Ali – Maketoni ũkokitwa ? ( b ) O na kau tũyĩsĩ nĩ ĩndĩĩ ũla thĩna mũnene ũkambĩĩa , nĩ kyaũ tũte na nzika nakyo ? Ĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ aisye : “ Mũthenya ũsu na saa ũsu vai ũmwe wĩsĩ , o na alaĩka ma ĩtunĩ , o na Mwana , ĩndĩ no Asa weka . ” ( Mt . ( Soma Avakuki 2 : 1 - 3 . ) Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a kana kĩla ĩvinda mawathani ala Yeova wathanaa meanĩaa ĩvindanĩ o yĩla ũvangĩĩe . Kĩla ĩvinda mawathani ala Yeova wathanaa meanĩaa ĩvindanĩ o yĩla ũvangĩĩe ! ( Aka . 3 : 17 , 18 ) Ĩvinda ĩna matianĩa ũtianĩo ũsu , Yeova atavisye Avalaamu ndeto ii : “ Manya vyũ kana ũsyao waku ũkeethĩwa mũeni nthĩ ĩte yoo , na makamathũkũma ; na makamathĩn’ya myaka maana ana . ” Nĩkĩ tũi na nzika kana Yeova akavonokya andũ make ? 7 , 8 . ( a ) Mũsungi aĩ na wĩa wĩva ĩvindanĩ ya tene , na kĩu kĩtũmanyĩsya kyaũ ? ( b ) Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩkĩka asungi makoma me wĩanĩ ? Nengane ngelekany’o . Nĩ ũndũ wĩva andũ aingĩ ũmũnthĩ matesĩ ? 10 , 11 . ( a ) Twaĩle kwĩsũvĩa tũikeke ata , na nĩkĩ ? ( b ) Nĩ kyaũ kĩkũĩkĩĩthasya kana Ndevili nũtumĩte andũ mavũthĩĩsya wathani wa Mbivilia ? Nĩkĩ no nginya twĩsũvĩe Ndevili ndakatũkenge ? ( Soma 1 Athesalonika 5 : 1 - 6 . ) Yesũ atũnengie ũtao ũũ : “ Ĩkalai mwĩyũmbanĩtye : nĩkwĩthĩwa Mwana wa mũndũ akooka saa ũla mũtataĩĩe . ” Veva wa nthĩ ũtumĩte andũ methĩwa mailyĩ ata , na nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũikalikwe nĩw’o ? Nĩ ũkany’o wĩva wĩ ĩandĩkonĩ ya Luka 21 : 34 , 35 ? ( Soma Luka 21 : 34 , 35 . ) Nĩ ũndũ wĩva wakwatie Vetelo , Yakovo , na Yoana , na nĩ kwa nzĩa yĩva ũndũ ũsu ũtonya kũtũkwata ? Kwosana na ĩandĩko ya Luka 21 : 36 , nĩ ũndũ wĩva Yesũ waisye twaĩle kwĩka nĩ kana tũendeee “ kũsyaĩĩsya ” ? Tũtonya kwĩka ata nĩ kenda twĩkale twĩsĩ kana nĩtwĩyũmbanĩsye maũndũ ala mokĩte ? [ 1 ] ( kalungu ka 14 ) Sisya kĩlungu kya 21 kya ĩvuku Ufalme wa Mungu Unatawala ! Nũndũ nyie , Yeova Ngai waku , ngakũkwata kw’oko kwaku kwa aũme , ngĩkwĩa , Ndũkakĩe ; ngakũtethya . ” Ĩvinda yĩmwe twĩ ũmbanonĩ mũnene mwana - a - asa ũmwe nĩwangũlilye kana no nende kũtavany’a . Nĩtwaendie nĩ nake kĩsionĩ na anenga tũvuku tũmwe tũeleetye ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai . Ithyĩ ala twaĩ syana nĩtwambĩĩe kũmanyĩw’a Mbivilia nĩ mwĩĩtu - a - asa ũmwe atũmĩĩte ĩvuku The Harp of God vamwe na Mbivilia . Nĩ wa mũika nĩnatanĩaa mũno kũtavya andũ ĩũlũ wa wĩkwatyo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai . Mwana - a - asa ũsu naĩ nake aũngamisye kĩsululu kyake na ambĩa twĩkale nthĩ kĩting’ĩnĩ kyaĩ vandũ . Twekala nthĩ angũlilye atĩĩ : “ Nũũ ũla ũkũnengie ũkũmũ wa kũsilĩla andũ ũimetaa mbũi ? Kĩla twaĩle kwĩka yu nĩ kũtanĩa kũtavya andũ ũvoo mũseo na tũieka Yeova amasilĩle nowe . ” Nake mwana - a - asa ũngĩ o mũima nĩwamanyĩisye kana nĩ kenda mũndũ akwate ũtanu ũla ũetawe nĩ kũnengane , mavinda amwe no nginya ethĩwe na wũmĩĩsyo . Ĩtina wa myaka , wũmĩĩsyo wake nĩwamũeteie ũathimo ĩla kĩveti kyake kyavatisiwe na kyatw’ĩka Ngũsĩ . Vaa nĩ Ireland na twĩthokany’a ũmbanonĩ ũmwe mũnene . O na tũyeesĩ kaĩ avea ma kũu me ũkũmũ mũnene ! Ndyaĩ naathi na ĩsiwa , kwoou neew’aa nĩ na kĩvya kingĩ . Twatavanisye ithamanĩ syĩ kĩvathũkany’o kwa ĩvinda ya myaka ĩtano . Ithamanĩ isu kũyaĩ Ngũsĩ . Amisonalĩ ala twaendaa na Sibia ( kuma kw’oko kwa aka ) : Ron Parkin , Dick Ryde , Gust Maki , na Stanley Carter Mavinda maingĩ nĩmatũnengae makũyũ , mavakato , na nzũũ kalanga . Na ĩndĩ kwangĩe kũtuka nĩtwakũnaa ngengele ĩla yaĩ ĩsiwanĩ yitũ . Waĩ ũndũ wa kwendeesya mũno kwona ũndũ amwe moosaa kwa ũito kĩanda kĩu twamanengae . Twavika kũu nĩnakomanie na mwĩĩtu - a - asa mwanake weetawa Maxine Boyd ũla waĩ misonalĩ , na neew’a nendeew’a nĩwe . Na kwoou nĩnambĩĩe kũsũanĩa ũũ : ‘ Ronald , ethĩwa nũkwenda mwĩĩtu ũũ , nĩwaĩle kũtumũa nake mĩtũkĩ . ’ Ĩtina wa syumwa itatũ nĩnakũlilye Maxine ethĩwa no tũtwaane , na ĩndĩ syumwa thanthatũ iithela twatwaana . Twatũmiwe Puerto Rico ta amisonalĩ nĩ nake na kwoou ndyaasama yĩla ĩsiwa twalatĩtye . Kwa ngelekany’o , ndũanĩ ĩmwe yĩtawa Potala Pastillo , vaĩ mĩsyĩ ĩlĩ ya Ngũsĩ sya Yeova yaĩ na syana mbingĩ na nĩnendete kũivuvĩa mũtũlilũ . Ĩvinda yĩmwe nĩnakũlilye kelĩtu kamwe keetawa Hilda kana no kende kũka tũkatavany’e nako . Nĩtwakathooeie iatũ na twathi ũtavany’a nako . Eeteele kũthi kũtavany’a Ecuador kũla waĩ anatũmwa . Atũkũlilye : “ Ti ta mũũkwatya ninyie ũũ , ti w’o ? Ninyie kala kelĩtu ka Pastillo kataĩ na iatũ . ” Mbeenĩ nĩ na mwana - a - asa Lennart Johnson nithyĩ twatethasya wĩa ũla mwingĩ . Nathan Knorr , ũla waũngamĩe wĩa wa Ngũsĩ sya Yeova ĩvindanĩ yĩu , nĩwookie Puerto Rico . Ĩtina nĩwanengie ũtao mũito ĩũlũ wa kũvangĩthya maũndũ nesa na atia ambĩa atĩ nĩnamũtũla ngoo . Tata ndaaĩtĩkĩla ũw’o ĩvinda yĩla nĩ na inyia - akwa twawĩtĩkĩlile . Kĩveti kyakwa , Maxine , kyakwie mwakanĩ wa 2011 . Neteele mũno kũmwona ĩngĩ ĩvindanĩ ya ũthayũũkyo . Nekalile myaka 60 kĩthamanĩ kya Puerto Rico nginya weethĩa nĩĩw’a navikie mũsyĩ ta kala kola ka kũu ketawa coquí . Amwe mokaa kũmbona tũneenee mathĩna moo ene kana o mathĩna ma mũsyĩ . Wĩa w’onthe ũla tũtethasya Mbetheli nĩ wĩa wa Ngai . 24 : 45 ) Ĩndĩ kĩla vandũ o na va tũũmũthũkũmĩa Yeova nĩtwĩthĩawa na myanya mĩseo ya kũmũkumya . Ngewa ya Leonard Smith ĩeleetw’e ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya ( Kĩswaili ) ya 15 / 04 / 2012 . Nĩkĩ tũtonya kwasya kana mũtwaano nĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Ngai ? Ũtonya kũelesya kyaũ ĩũlũ wa mũtwaano kuma ĩvinda ya Atamu kũvika ĩvinda ya Yesũ ? Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya Mũklĩsto atw’e kana nũkũtwaana ( kana kũtwawa ) ? 1 , 2 . ( a ) Mũtwaano wambĩĩie ata ? ( b ) Atamu na mũka matonya kwĩthĩwa maĩ na woni mwaũ ĩũlũ wa mũtwaano ? ( Soma Mwambĩlĩlyo 2 : 20 - 24 . ) 2 : 18 ) Kĩeleelo kĩnene kya mũtwaano kyaĩ kusũsya andũ ĩũlũ wa nthĩ . Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ Atamu na Eva mamũsũngĩie Yeova ? Ũtonya kũelesya ata ĩandĩko ya Mwambĩlĩlyo 3 : 15 ? 3 : 16 . ( a ) Nĩ kyaũ kyakwatie mĩtwaano kuma Atamu na Eva mavĩtya ? ( b ) Mbivilia yaĩtye mũndũ na mũka maĩle kwĩkalany’a ata ? Ũtonya kũelesya kyaũ ĩũlũ wa mũtwaano kuma ĩvinda ya Atamu kũvika ĩvinda ya Noa ? Yeova eekanie ata na andũ athũku ĩvinda ya Noa , na ũndũ ũsu waĩle kũtũmanyĩsya kyaũ ? ( a ) Mbaĩnĩ mbingĩ nĩ maũndũ meva ma ũlaalai meekawa nĩ andũ aingĩ ? ( b ) Nĩkĩ tũtonya kwasya mũtwaano wa Avalaamu na Sala waĩ ngelekany’o nzeo ? ( Soma 1 Vetelo 3 : 3 - 6 . ) Mĩao ya Mose yasũvĩaa Aisilaeli ata ? ( Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 7 : 3 , 4 . ) 12 , 13 . ( a ) Aũme amwe ma ĩvinda ya Malaki meekanaa ata na iveti syoo ? ( b ) Mũndũ mũvatise akosa kĩveti kyeene kana mũũme weene , vethĩwa ata ? ( a ) Nĩ mwolooto wĩva ĩũlũ wa mũtwaano waĩle kũatĩĩwa kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto ? Asyokie asya atĩĩ : “ Ethĩwa maitonya kwĩyũmĩĩsya , nĩmatwaane : nũndũ nĩ ũseo kũtwaana kwĩ kwakana mwaki . ” 18 , 19 . ( a ) Andũ ala meũtwaana maĩle kwĩthĩwa mekĩte ata ? ( b ) Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe yĩneenea kyaũ ? Ngai endaa aũme na aka meanĩsye maũndũ meva mĩtwaanonĩ yoo ? Nĩkĩ kwendana na kwĩthĩwa na ũuu nĩ kwa vata vyũ mũtwaanonĩ ? Mbivilia ĩtonya kũtetheesya ata ala matwaanĩte ethĩwa mũtwaano woo wĩ na mathĩna ? O na kau ala meũtwaana nĩmatonya kwĩthĩwa na ũtanu , nĩ kyaũ maĩle kwĩthĩwa mesĩ kana nĩkĩtonya kũmakwata ? Ala matwaanĩte maĩle kwĩthĩwa na mĩthemba yĩva ya wendo ? Andũ ala matwaanĩte maĩle kwĩthĩwa mendanĩte ata ? Vaulo aandĩkie atĩĩ : “ Aũme , endai iveti syenyu , o ũndũ Klĩsto wendie ĩkanisa , na enengane mwene kwondũ wayo . ” ( Aev . ( Soma Yoana 13 : 34 , 35 ; 15 : 12 , 13 . ) 4 , 5 . ( a ) Nĩ maũndũ meva maĩle kwĩanĩw’a nĩ mũndũũme ũla ũtwaanĩte ? ( b ) Kĩveti kyaĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa ũkũmũ wa mũũme ? ( c ) Nĩ moalyũku meva mwana - a - asa ũmwe na mũka meethĩie no mekaa ? Ngai aisye ũũ : “ Ti ũseo mũndũ [ Atamu ] ethĩwe e weka ; nĩngũmũmbĩa mũtetheesya ũmwaĩle . ” Kwoou natwawa yaĩ no nginya nĩmanyĩsye kũmwĩthukĩĩasya mũemewa . Ũsu ndwĩthĩĩtwe wĩ ũndũ laisi , ĩndĩ nũndũ wa kwĩka maũndũ kwosana na myolooto ya Yeova nĩtwendene mũno . ” Kwoou ĩla natwaanie waĩ ũndũ wĩ vinya kwĩka motwi kwondũ wa andũ elĩ . Ĩndĩ ve maũndũ mandetheesye ũndũnĩ ũsu , namo nĩ kũmũvoya Yeova andongoesye na kwĩthukĩĩsya mawoni ma kĩveti kyakwa . Yu twĩkaa maũndũ twĩ na ngwatanĩo vyũ ! ” Ĩla mathĩna maumĩla mũtwaanonĩ , wendo ũtonya ata kwĩthĩwa “ wovano wa wĩanĩu ” ? 7 , 8 . ( a ) Mbivilia ĩnengete andũ ala matwaanĩte ũtao wĩva ĩũlũ wa kũmanyana kĩ - mwĩĩ ? ( b ) Nĩkĩ andũ ala matwaanĩte maĩle kwĩkalany’a kwa wendo na ũuu ? ( Soma 1 Akolintho 7 : 3 - 5 . ) Mavinda maingĩ wendi wa mũndũũme wa kwenda kũmanyana kĩ - mwĩĩ wũkĩlaa mĩtũkĩ kũte wa mũndũ mũka . ( Wa . 1 : 2 ; 2 : 6 ) Aklĩsto ala matwaanĩte nĩmaĩle kwĩkalany’a kwa wendo na ũuu . 10 , 11 . ( a ) Kũthasya mũtwaano kwongelekete ata ? ( b ) Mbivilia yaĩtye ata ĩũlũ wa kũtaanĩsya ? ( c ) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya ala matwaanĩte maikasembee kũtaanĩsya ? Nĩ thĩna ta wĩva ũtonya kũtuma mũndũ enda kũtaanĩsya na mũũme kana mũka ? Nĩ ũndũ wĩva Mbivilia ĩtavĩtye Aklĩsto ala matwaanĩte na andũ mate Ngũsĩ ? ( Soma 1 Akolintho 7 : 12 - 14 . ) kana wĩsĩ ata we , mũũme , kana ũkatangĩĩa mũkau ? ” 15 , 16 . ( a ) Mbivilia ĩtaĩte ata Aklĩsto ala matwaĩtwe nĩ aũme matamũthũkũmaa Ngai ? ( b ) Mũklĩsto aĩlĩte kwĩka ata “ ethĩwa ũla ũtetĩkĩlĩte nũnũũthi ” ? Mũtũmwa Vetelo nũtaĩte aka Aklĩsto akamea nĩmenyivĩsye aũme moo , “ nĩ kana ethĩwa ve amwe mate ewi ma ĩla ndeto , matonye kwonw’a nĩ mwĩkalĩle wa iveti syoo vate ĩla ndeto ; makyona mwĩkalĩle wenyu mũtheu wĩ na w’ĩa . ” Ĩndĩ vaĩle kũthi ata ũla ũte Ngũsĩ atw’a we nũkũtaanĩsya na mũka kana mũũme ? Mbivilia ĩsũngĩĩte ũũ : “ Ethĩwa ũla ũtetĩkĩlĩte nũnũũthi , nathi : mwana - a - asa kana mwĩĩtũ - a - asa ti ngombo maũndũnĩ mailyĩ ũu : ĩndĩ Ngai nũtwĩtĩte twĩkalae na mũuo . ” Nĩ ũndũ wĩva ala matwaanĩte maĩle kũeka wĩthĩwe new’o wa vata vyũ ? Nĩkĩ no twasye kana Aklĩsto ala matwaanĩte no mekale me atanu na mũtwaano woo ũiendeea nesa ? [ 1 ] ( kalungu ka 5 ) Masyĩtwa nĩ mavĩndũe . [ 2 ] ( kalungu ka 13 ) Sisya ũvoo ũũ wa kwongeleela , “ Woni wa Mbivilia Ĩũlũ wa Kũthasya Mũtwaano na Kũtaanĩsya , ” ĩvukunĩ “ Ĩyĩkalyei Ene Wendonĩ wa Ngai , ” ĩth . 219 - 221 . Atavany’a aa atanu metavya mũndũ ũkwendeew’a ũvoo wa Ũsumbĩ . Me Vigadó Square , taoninĩ ya Budapest , nthĩ ya Hungary Ũtonya kwĩka ata nĩ kana wĩke maendeeo ma kĩ - veva ? Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wĩke maendeeo ũte kũnoa ? Nĩ moalyũku meva ũtonya kwĩka nĩ kana wĩthĩwe mũtavany’a mũseango ? 1 , 2 . ( a ) Ĩandĩko ya Isaia 60 : 22 yĩanĩĩte ata ĩvindanĩ yĩĩ ya mũminũkĩlyo ? ( b ) Kĩlungu kya ũseũvyo wa Yeova kya kũũ nthĩ kĩ na mavata meva ũmũnthĩ ? MBIVILIA yathanie ũũ : “ Ũla mũnini akatw’ĩka ngili , na ũla mũnini akeethĩwa mbaĩ yĩ vinya . ” ( Isa . Nĩ kyaũ kyendekaa ngalĩkonĩ ĩ yaku nĩ kana wĩke maendeeo ? Andũ ma mũika matonya kũtũmĩa vinya woo ata ũthũkũminĩ wa Ũsumbĩ ? 6 - 8 . ( a ) Mũndũ ũmwe wa mũika avĩndũie ata woni wake ĩũlũ wa ũthũkũmi wa Ngai , na kweethĩiwe ata ? ( b ) Ũtonya kwĩka ata nĩ kana ‘ ũsame ũsisye kana Yeova nĩ mũseo ’ ? Nũndũ nũngathimĩte mũno , nĩw’aa ve ũndũ naĩle kũmwĩka na nũndũ wa ũu nĩnĩmũthũkũmaa mũnango . ( Soma Savuli 34 : 8 - 10 . ) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata twĩthĩwe na veva wa ‘ kweteela ’ ? Nĩ nguma syĩva tũtonya kwĩkĩa kĩthito twĩthĩwe nasyo , na nĩkĩ nĩ sya vata ? Tũtonya kwonany’a ata kana no twĩkwatw’e kĩkundinĩ ? Ũtonya kũatĩĩa ata ngelekany’o ya Yosevu ĩla angĩ makwĩka ũndũ ũtaĩle ? Ũtonya kwĩka ata ĩla angĩ makwĩka ũndũ ũtaĩle ? 14 , 15 . ( a ) Nĩkĩ ve vata wa kũsisya nesa ũndũ tũtavanasya ? ( b ) Ũtonya kwĩka ata ĩla maũndũ kĩsionĩ kyenyu mavĩndũka ? ( Sisya visa ĩthangũnĩ ya 20 na ĩsandũkũ yĩla yĩ na kyongo , “ We no Wende Kũtata Nzĩa Ĩngĩ ya Kũtavany’a ? ” ) Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũkwate mosyao maseo ĩla tũũtavany’a kũla kwĩthĩawa andũ aingĩ ? 17 , 18 . ( a ) Ũtonya kwĩka ata nĩ kana wĩthĩwe na ũkũmbaũ wa kũtavany’a kũla kwĩ wingĩ wa andũ ? ( b ) Kũsũanĩa wendi ũla Ndaviti waĩ naw’o wa kũmũtaĩa Yeova kũtonya kũũtetheesya ata ĩla wĩ ũtavany’a ? Aĩtye ũũ : “ Ĩla ngwĩka ũthaithi wa mũsyĩ nĩ na kĩveti kyakwa , nĩtũmanthaa ũndũ tũtonya kũtũmĩa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o ĩla tũũsũngĩa ala matũvĩnga na angĩ me na mawoni me kĩvathũkany’o . O na nĩtũkũlasya atavany’a angĩ ũndũ tũtonya kwĩka . ” ( Soma 1 Timotheo 4 : 15 . ) Makawetaa ndaĩa ya ũsumbĩ waku , na kũneenaa ũndũ wa vinya waku ; nĩ kana mamanyĩthye ana ma andũ meko make me ũtonyi , na ndaĩa ya ũnene wa ũsumbĩ wake . ” ( Sav . Ethĩwa nũnengetwe ianda mbingangĩ ũseũvyonĩ wa Yeova , ũtonya ata kwĩthĩwa ũathimo kwa ala angĩ ? Yu Venecia aasya : “ Nĩsĩte kwĩthĩa no ũtũmĩe simũ kũtavany’a ! ” Kĩveti kyakwa kyakwie myaka ĩtatũ mĩvĩtu , nakyo kĩmwana kyakwa nĩkĩnakw’ĩĩe mbanganĩ mwaka mũvĩtu . ” Myaka ĩlĩ nĩmĩvĩtu kuma mwambandĩkĩa na yuyu nĩmũsũngĩa nĩ mwĩĩtu - a - asa wenyu . ” Nĩkĩ twaĩle kũtetheesya amanyĩw’a methĩwe na wendi mwingĩ wa kwĩthĩwa na mũvango woo ene wa kwĩmanyĩsya Maandĩko ? Tũtonya kũtetheesya ata ala eũ mamanye kũeaa ngewa na ene nyũmba na andũ angĩ ? Nĩkĩ vaĩle kwĩthĩwa mũvango wa kũmanyĩsya ala makasũvĩaa ĩĩthya ya Ngai ĩvinda yũkĩte ? Nĩkĩ no nginya tũmanyĩsye angĩ ũndũ matonya kũtethya wĩa wa Ngai ? 3 , 4 . ( a ) Vaulo oonanisye ata kana kwĩmanyĩsya Maandĩko no kũtũtetheesye ũtavany’anĩ ? ( b ) Tũtanamba kwĩkĩa amanyĩw’a maitũ vinya memanyĩsye Mbivilia mo ene , twaĩle kwĩka ata ithyĩ ene ? Weta ũndũ ũtonya kwĩka ũtethye ala eũ methĩwe na mũvango woo ene wa kwĩmanyĩasya Mbivilia . No kwĩthĩwa ũyĩkũlya - ĩ , ‘ Ndonya kũtetheesya ata mũmanyĩw’a wakwa ethĩwe na kĩmanyĩo kya kwĩmanyĩasya Mbivilia ? ’ Mwĩkĩe vinya asomae kĩla ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya na ya Amkeni ! ( a ) Ũtonya kũtetheesya ata mũmanyĩw’a waku wa Mbivilia emanyĩsye kwenda Mbivilia kuma ngoonĩ ? ( b ) Mũmanyĩw’a wa Mbivilia atonya kwĩka ata enda Maandĩko kuma ngoonĩ ? Yesũ amanyĩisye atavany’a ma ũvoo mũseo ata ? 8 , 9 . Yesũ aneenaa na andũ ata e ũtavany’a ? 10 - 12 . ( a ) Yesũ atetheeisye ata ala moonanisye nĩmekwendeew’a nĩ ũvoo mũseo ? ( b ) Tũtonya kũtetheesya atavany’a eũ ata matw’ĩke amanyĩsya aseo ma ũw’o wa Mbivilia ? 13 , 14 . ( a ) Ũsũanĩaa ata wasoma ngewa ila syĩ Mbivilianĩ sya ala meeyumisye mũno nĩ kana matetheesye angĩ ? ( b ) Nĩ maũndũ meva ũtonya kwĩka ũkamanyĩsya atavany’a eũ na andũ ma mũika kwenda ana - a - asa na eĩtu - a - asa ? 20 : 28 ) Nake Ndolokasi “ ausũĩte meko maseo ala wekaa vamwe na kumya motethyo . ” Nĩkĩ atumĩa ma kĩkundi maĩle kwĩthĩwa na mea ma kũtetheesya aũme meke maendeeo kĩkundinĩ ? 16 , 17 . ( a ) Nĩ kwa nzĩa yĩva Vaulo watetheeisye Timotheo eke maendeeo ? ( b ) Atumĩa matonya ata kũmanyĩsya nesa ala makasũvĩaa ĩĩthya ya Ngai ĩvinda yũkĩte ? Nĩkĩ twaĩlĩte kwona kũmanyĩsya angĩ mamũthũkũme Yeova wĩ ũndũ wa vata mũno ? Nĩkĩ tũtaĩle kwĩthĩwa na nzika kana kĩthito kitũ kya kũmanyĩsya angĩ mamũthũkũme Yeova kĩkeethĩawa na mosyao maseo ? Nĩmũtiaa mĩao ya Ngai , na kũkwataa mũno mokũũ ma andũ . ” — Mko . 7 : 6 - 8 . 3 “ Moko Maku Matikaleele ” Yeova eekĩie vinya ata moko ma Mose , Asa , na Neemia ? Nĩ maũndũ ta meva tũtonya kwĩka twĩkĩe vinya moko ma ana - a - asa na eĩtu - a - asa ? ( b ) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma moko maitũ maleela ? Kwa ngelekany’o , kw’oko nĩkũwetetwe mavinda maingĩ vyũ Mbivilianĩ . Nĩ kyaũ kĩtonya kũũthuthya na kũkwĩkĩa vinya ũendeee kũmĩĩsya na ũyĩthĩwa na ũtanu ? Ĩndĩ ĩla moko ma Mose manoie na ambĩĩa kũmatheesya , Aamaleki nĩmo mambĩĩe kũkũna Aisilaeli . ( b ) Ngai asũngĩie mboya ya Neemia ata ? ( Soma Neemia 1 : 10 ; 2 : 17 - 20 ; 6 : 9 . ) We nũĩkĩĩaa kana Yeova no atũmĩe ‘ vinya wake mũnene ’ na ‘ kw’oko kwake kwĩ vinya ’ nĩ kana alũlũmĩlye athũkũmi make ũmũnthĩ ? 10 , 11 . ( a ) Satani ekaa ata nĩ kana aleelye moko maitũ ? ( b ) Yeova atũmĩaa kyaũ nĩ kana atũlũlũmĩlye na aitwĩkĩa vinya ? Atumaa silikalĩ , atongoi ma ndĩni , na angĩ ala makaĩĩte ũla mũĩkĩĩo makengana ĩũlũ witũ na matũtĩsya . 13 , 14 . ( a ) Mwana - a - asa ũmwe eekĩiwe vinya ata ĩtina wa kũkw’ĩĩwa nĩ mũka ? Kũvoya na kwĩmanyĩsya nyie mwene nĩkũndethetye mũno . Namo ana - a - asa na eĩtu - a - asa nĩmandw’ĩĩkĩte na kĩu nĩkĩngiakiasya mũno . O na nĩnĩsĩte kwĩthĩa kana kũlũlũmĩlya ngwatanĩo yaku na Yeova ĩvindanĩ yĩla ũtanamba kũkomana na maũndũ maito nĩ kwa vata mũno . ” Ngai atũmanyĩasya ata nĩ kana tũkite amaitha maitũ ? O na ĩngĩ nũtũtethasya aitũmĩa mavuku maeleetye Mbivilia , maũmbano ma kĩkundi , vamwe na maũmbano manene . Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũikasindwe nĩ ũthũku ? ( b ) Twĩneenea andũ meva mawetetwe Mbivilianĩ ? Nĩ kyaũ kyatetheeisye Yakovo omĩĩsya , na ĩtina atuviwe ata ? ( Soma Mwambĩlĩlyo 32 : ​ 24 - ​ 28 . ) Aklĩsto amwe elĩ matetheeiw’e ata mokitane na wendi mũthũku ? Mwanake ũsu asyokie asya : “ Nũndũ wa kĩtumi kyu , nĩona no nĩtate kwĩkala nĩ mũĩkĩĩku kĩla mũthenya . Nĩmũtũngĩa Yeova mũvea mũno nũndũ wa kũtũmĩa ũseũvyo wake atũtetheesye kwĩkala twĩ aĩkĩĩku kĩla mũthenya ĩvindanĩ yĩĩ ĩthũku . ” O na ĩngĩ kwasũanĩa ngelekany’o ya mwĩĩtu - a - asa ũmwe wa Amelika . Mwĩĩtu - a - asa ũsu aandĩkie atĩĩ : “ Nĩenda kũmũtũngĩa mũvea mwingĩ nũndũ wa kũendeea kũtũnenga kĩla twĩ na vata nakyo , ĩvindanĩ yĩla yaĩlĩte . Mavinda maingĩ nonaa nĩ ta inyie nandĩkĩwe maũvoo asu . Kwa myaka mingĩ nĩthĩĩtwe ndyũkitana na wendi wa kwĩka ũndũ mũna Yeova ũmenete . Mavinda amwe nĩw’aa ta nĩkya moko na ndieka kũkitana na wendi ũsu . Nĩnĩsĩ kana Yeova e tei na nũekeaa , ĩndĩ nũndũ nĩ na wendi ũsu mũthũku na nĩnĩsĩ nesa ndiũmenete na ngoo yonthe , nĩw’aa ta ndaĩle kwĩw’ĩwa tei nĩ Yeova . Kĩu nĩkĩtumĩte nĩkala ngĩthĩnĩka mũno . . . . Ĩla nĩnasomie kĩlungu kĩ na kyongo , ‘ We wĩ na “ Ngoo ya Kũmũmanya ” Yeova ? ’ ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya ya 01 / 03 / 2013 , nĩnĩnamanyie nesa vyũ kana Yeova ethĩawa na mea ma kũndetheesya . ” ( a ) Vaulo eew’aa ata nũndũ wa mawonzu ala waĩ namo ? Mĩao ĩla Ngai wanengete Aisilaeli yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa mĩkĩĩle ya ngũa ? Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya Aklĩsto meke motwi maseo ĩũlũ wa ngũa ? Nĩ ĩvinda yĩva mũno mũno twaĩle kwĩkĩa ngũa ila syaĩle ? ( 1 Tim . 2 : ​ 10 ) Ĩndĩ nĩtwĩsĩ kana ngũa ila itonya kwĩkĩwa kĩsionĩ kĩmwe no kwĩthĩwa itekĩwa kĩsionĩ kĩngĩ . ( Soma 1 Akolintho 10 : ​ 32 , 33 . ) Nĩ maũndũ amwe meva matonya kũtuma mwana - a - asa aĩthya kĩng’ee kana akalea kũkĩĩthya ? Kwosana na Mĩao ya Mose , yaĩ lasima aũme maĩthye kĩng’ee . O na ve ana - a - asa amwe me ianda kĩkundinĩ maĩthĩtye kĩng’ee . Ĩndĩ vailyĩ oou , ana - a - asa amwe kũu nĩmanyuvaa kwĩkala mate na kĩng’ee . Ngũa sitũ na kwĩyanakavya kwitũ kwaĩle kũtuma angĩ meka ata ? Nake mwana - a - asa ũmwe wa Germany aandĩkie ũũ : “ Alimũ makwa maasya kana ngewa ĩla yĩ Mbivilianĩ ĩeleetye ĩũlũ wa wũmbi no wano tũ . O na maiseng’aa moona syana syĩkũĩkĩĩa kana syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya . ” Na ĩndĩ ve mwĩĩtu - a - asa ũngĩ wa mũika kuma France waisye : “ Alimũ ma sukulu yitũ maseng’aa mũno kwona ve o syana siĩkĩĩaa ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ . ” na Maswali Matano Muhimu Kuhusu Chanzo cha Uhai , vamwe na ĩvuku Je , Kuna Muumba Anayekujali ? Nĩsomete mbulosua isu mavinda ta 12 . ” Kĩtumaa nĩmanya kana maingyinia ala ndũĩka vyũ no matate kũelekany’a ũndũ syĩndũ syũmbĩtwe , ĩndĩ vai ĩvinda makaseũvya syĩndũ nzeo ta isu syoombiwe . ” Nĩkĩ Ngai wendaa kwona ũiosya maũndũ ? ( Soma 1 Athesalonika 5 : 21 ; 1 Timotheo 2 :⁠ 4 . ) Na aingĩ moo matwĩe myaka yĩ kĩvathũkany’o na mayeesene . ” Ngĩsoma kĩlungu kĩu nambie kũũngamĩlya vandũ nĩ kana nĩvindĩĩsye ũndũ kyaũya kyu kya Vasaka kyaĩ wathani wa mwanya ! ” 14 : 50 ) Mwana - a - asa ũmwe wa mũika ngalĩko ya Britain aisye : “ Andũ aĩkĩĩku kĩthemba kĩu me mũo . Kũsoma ĩũlũ wa andũ ta asu kũtumaa tũĩkĩĩa vyũ kana Mbivilia yumĩte kwa Yeova . ” ( Soma Savuli 19 : ​ 7 - ​ 11 . ) Mwĩĩtu - a - asa ũmwe wa mũika kuma Japan aandĩkie ũũ : “ Ĩla twambĩĩe kũatĩĩa momanyĩsyo ma Mbivilia mũsyĩ , nĩtweethĩiwe na ũtanu . Mũuo nĩwalikile mũsyĩ , tweethĩwa na ngwatanĩo , na twambĩĩa kwendana . ” Na ĩndĩ ve ala maĩkĩĩaa kũi Ngai nũndũ wa kũsonokw’a nĩ ndĩni . Mũsomi ũsu ongelile kwasya : “ Mũndũ asaanĩaw’a mũno oona ũndũ o na kaindo kala kanini vyũ ke thayũ kombĩkĩte kwa nzĩa ya ũsengy’o . ” Ĩvinda yĩmwe aandĩkie atĩĩ : “ Kĩla nyũmba yakĩtwe nĩ mũndũ : ĩndĩ ũla ũseũvĩtye syĩndũ syonthe nĩ Ngai . ” ( Aevl . Nĩkĩ kũmanya syana syaku nesa nĩ kwa vata ? Syana imeasya mũĩkĩĩo o kavola kwa kavola . ” Angũlasya : ‘ Mbivilia yaasya ata ? ’ ‘ We nĩwonaa kĩla ĩwetete ta kya w’o ? ’ Ĩla ngũmũsũngĩa ndendaa nĩke kũtũngĩlĩĩla kĩla we kana Mami ũndavĩtye ĩndĩ endaa nĩsũngĩe nĩtũmĩĩte ndeto syakwa . Na o ũndũ nĩanĩte now’o wendaa nĩmũelesye mũnango kĩla wangũlya . ” O na kau no kwĩthĩwa kĩu kyatumie mambĩĩa kũmaka nũndũ wakwa , makyosie o nesa . ( Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 6 : ​ 5 - 8 ; Luka 6 : ​ 45 . ) Kwoou ethĩwa syũmbe nini syĩ thayũ nĩsyo syavĩndũkie syatw’ĩka ingĩ nene na sya ũsengy’o , nĩkĩ tũsamũ tũu twa tene twaĩ twa ũsengy’a ? Ũsu nĩ ũndũ wambendeeisye mũno na nĩnaũmanyĩisye mwanawa . ” Na ĩndĩ eea kĩla kĩmwe kĩ kyoka kĩmũuĩe kĩkombe kya kaawa . Mwĩĩtu - a - asa ũsu aeleisye ũũ : “ Syaseũvisye kaawa kau syĩ metho mũno . Ĩla naikũlilye nĩkĩ iseũvisye kaawa syĩ metho mũno syaisye kana syendaa kũua kaawa kau ũndũ nyie nendete . Nakwa naieleisye kana o tondũ syo iuie kaawa kau syĩ metho , now’o Ngai wavulanilye nzeve ila syĩ yayayanĩ nesa vyũ nĩ kana yayaya yĩu yĩthĩwe yĩtwaĩlĩte . ” Nao ũtonya kwasya ata weethukĩĩsya kĩuumo kya ndeke na weethukĩĩsya ũndũ tũsũni twĩ wasya ũseũvĩte ? Kwoou ũla mũĩ mũno nũũ ? Nũla waseũvisye ndeke kana nũla woombie nyũnyi ? ” Mwana - a - asa ũmwe aisye : “ Ĩla ũũmanyĩsya syana syaku kĩndũ ũtwĩe ũimanyĩasya , ndũkaanow’e nĩ kũtata kũmanthĩthya nzĩa nzaũ sya kũimanyĩsya . ” Kuma syĩ nini vyũ nĩnoosaa ndatĩka 15 kĩla mũthenya ngaimanyĩsya ate o ĩla kwĩ maũmbano . Ĩndĩ o ũndũ ĩvinda yavĩtie , kĩla neemanyĩasya maũmbanonĩ vamwe na kĩla neemanyĩasya nĩ weka kana twĩ ta mũsyĩ nĩkyandetheeisye nakwata mosũngĩo ma makũlyo makwa maingĩ . Kĩu nĩkyo kĩtumi asyai maĩle kũendeea kũmanyĩsya syana syoo mateũnoa . ” Ekai syana syenyu syone ũndũ ngwatanĩo yenyu na Yeova ĩlũmĩte . Maĩtye : “ O na nĩtũtavasya kelĩtu kaitũ kala kakũũ tũkakea , ‘ Mũĩkĩĩe Yeova vyũ , endeea kwĩkĩa kĩthito ũthũkũminĩ wa Ũsumbĩ , na ndũkemakĩe mũno . ’ Ĩla koona maũndũ maseũva nĩkamanyaa kana Yeova e vamwe naitũ . Kyu nĩkĩtumĩte kethĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kana kwĩ Ngai na kana Mbivilia nĩ ya w’o . ” Kĩlungu kya mbee kyonanĩtye ũndũ tũtonya kwĩka nĩ kana mũĩkĩĩo witũ wĩane na ũyĩkala wĩ mũlũmu . Ekai nĩmũelesye kĩla kyatumie tũkũlany’a makũlyo asu . NASYAĨWE Wichita , Kansas , Amelika , kwĩ Matukũ 10 , Mwei wa 12 , 1936 , na ninyie mũkũũ kwitũ . Twĩkalangĩte ve mũsikalĩ wavĩtĩile vau , na nĩvo ĩndĩ ũla ndakĩtalĩ watũlilye wasya amũkũlya : “ Nĩũkũlya vai ũndũ wĩkana na kĩw’ĩla ngũngũũ kĩĩ ? ” Tata aĩ na inyosi ilĩ ku Wichita , na ũsengy’o ũmwe wamwenzaa nĩ ndakĩtalĩ ũsu ! Nĩ na asyai makwa myakanĩ ya 1940 tũendete ũmbanonĩ mũnene taoninĩ ya Wichita Kwa vinya wa Yeova na ĩngĩ nũndũ wa kĩthito kyoo , nĩvambĩĩiw’e kĩkundi . O na mwana - a - asa ũsu watwosie nĩwathooisye kakalĩ kau ndola 25 . Na kwoou nĩtweetĩkĩlile kũtũmwa ta mavainia ma mwanya vandũ vetawa Walnut Ridge , Arkansas . Na ĩndĩ mwakanĩ wa 1962 twatanie ta kĩ ĩla twakwatie valũa wa kũthi kĩlasi kya 37 kya Ngileati ! Twĩ ũtavany’a vamwe na Mary na Chris Kanaiya mũsyĩnĩ wa Ilovi Myei 17 ĩithela nĩtwakwatie Stephany . O na ĩngĩ nĩtwaendaa kũtembea kũndũ na tũyamba maeema , na mavinda ta asu nĩtwaeaa ngewa nzeo tũyota mwaki . O na nĩtweekaa mĩvango nĩ kana amwe me ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe makomele kwitũ . Matelemile mũno na mambĩĩa kũĩa mayasya nĩnĩeke masome . Myolooto ĩla twakwataa ũseũvyonĩ wa Ngai nĩyatũtetheeisye kũea syana sitũ kwa nzĩa itonya kũmwenda Yeova . Ĩla makũsyokie ĩngĩ ndembea , Kimberly nake nĩwakomanie na mwana - a - asa wathũkũmaa na Paul wĩtawa Brian Llewellyn . Kwoou nĩw’o nĩmambie kũtanĩa kwĩkala mate atwae nginya mavĩtũkya myaka 23 . Ĩvindanĩ o yĩu Brian na Kimberly manengiwe valũa wa kũthũkũma Mbetheli ya London na ĩtina matũmwa Mbetheli ya Malawi . Mũthenya ũla waatĩĩe ĩtina wa twathi Watchtower Educational Center , taoninĩ ya Patterson , Linda nĩwatũkũnĩie simũ na atwĩa Mami nũkwie . Twauma vau nĩtwasyokie twatũmwa tũkamanyĩsye aalyũli nthĩ ya Zimbabwe na mũthya twaminĩĩa na Zambia . Twĩ mwakanĩ wa 2006 , Brian na Kimberly nĩmathamĩĩe nyũmbanĩ ĩvakene na yitũ nĩ kana maeee eĩtu moo vau . Ĩndĩ Paul na Stephany me o Malawi , na Paul ethĩawa nthĩnĩ wa Kamitii ya Ovisi wa Ũvonge . Nĩkĩ vatonya kwĩthĩwa vata wa kũalyũla woni witũ ĩũlũ wa aeni ? Numĩte kĩwanzanĩ kya ndeke neewie mbevo mbingĩ ndaaĩw’a nginya nambĩĩa kũĩa . ” No kwĩthĩwa thĩna ũsu waumĩlĩte nũndũ maĩ ma mbaĩ yĩ kĩvathũkany’o . 1 : 22 ) Maũndũ maingĩ tũkothaa kwĩka tũmekaa tũatĩĩe kĩthĩo kitũ , twĩthĩwe twĩkaa ũu twĩsĩ kana twĩkaa tũtesĩ . ( Soma 1 Vetelo 1 : 22 . ) 7 : 12 ) Kwoou momĩĩsye ĩla maendeee kũtata mamanyĩe kwĩkala kũu . Ya mbee no tũlee kũelewa ũndũ masũanĩaa maũndũ kana ũndũ mekaa makwatwa nĩ maũndũ mana . Nĩ ngelekany’o yĩva ĩtonya kũtethya aeni ala mathamĩĩa nthĩ ĩngĩ ? Mbee , Luthi nĩwanengete ndaĩa syĩthĩo sya nthĩ ĩla wathamĩĩe , na nĩkyo kĩtumi weetisye mwanya wa kũkolany’a mosyao mũũndanĩ . [ 1 ] ( kalungu ka 1 ) Ĩsyĩtwa nĩ ĩvĩndũe . 14 : 6 ) We wĩ ũmwe wa ala maendeee kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩeni ? ( Soma Neemia 13 : 23 , 24 . ) ( b ) Tũtonya kwĩanĩsya kĩeleelo kyu ata ? 1 : 9 , 10 ) No nginya twĩkale twĩsĩ kana ĩla tũkwĩyũmbanĩsya ũtavany’a , maũmbano , kana o ũvoo mũna tũaĩwe , ti nginya kĩla twasoma kĩtũtethye . Na kwoou nũndũ kĩlĩko kyakwa kĩthĩawa kĩkwetye kwĩmanyĩsya kĩthyomo , wĩthĩaa ngoo yakwa ndĩũkiitwa nĩ maũndũ ala ngũsoma . Kĩu nĩkyo kĩtumaa kĩla ĩvinda nĩmantha ĩvinda ya kwĩmanyĩsya Mbivilia na mavuku angĩ maitũ na kĩthyomo kĩla nasyaiwe nakyo . ” Muriel aĩtye atĩĩ : “ Kĩmwana kitũ kyeew’aa ũtulu mũno kũtavany’a na kĩthyomo kĩeni o na kau mbeenĩ nĩkyatanĩaa kũtavany’a na kĩthyomo kitũ kya French . ” Nake Serge aĩtye ũũ : “ Ĩla twamanyie kana ũndũ ũsu nĩwatumaa kĩmwana kitũ kĩteka maendeeo , nĩtwatwie kũsyoka kĩkundinĩ kitũ kya tene . ” Ĩkĩĩthya ũw’o nĩwalika ngoonĩ ya mwana waku ( Sisya kalungu ka 14 , 15 ) Ĩndĩ mavindanĩ ta asu no twĩsaa kwĩka mathaũ tũtũmĩĩte kĩthyomo kya Lingala nĩ kana syana sitũ itanĩe kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩu . ” Ĩkĩa kĩthito wĩmanyĩsye kĩthyomo kya kũla ũĩ na ũikĩtũmĩa ĩla ũkumya maelesyo ( Sisya kalungu ka 16 , 17 ) O na ĩngĩ , nĩtwavangie kĩla mwei tũkaendaa ũmbano wa kĩthyomo kya French , na nĩtwosaa mwanya wĩanĩ nĩ kana tũthi maũmbanonĩ manene ma kĩthyomo kitũ . ” ( Soma Alomi 15 : 1 , 2 . ) Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtwendete Ndeto ya Ngai ? Ana - a - asa meũtavany’a kĩsionĩ kya viasala maineena na makanika e ngelesinĩ . ( Soma Ũvuan’yo 21 : 3 - 6 . ) Nĩ kyaũ kyatetheeisye Avalaamu na ala angĩ ma mũsyĩ wake maendeea kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu ? ( Soma 1 Yoana 5 : 14 , 15 . ) Nĩ matatwa meva athani amwe makomanie namo nũndũ wa mũĩkĩĩo woo ? Na ĩndĩ ve angĩ ta Eliya “ mangangie maweũnĩ na iĩmanĩ na ngunganĩ , na maimanĩ ma nthĩ . ” Nĩ kwa nzĩa yĩva ngelekany’o ya Noa ĩkũtũtetheesya tũelewe mũĩkĩĩo nĩ kyaũ ? Twaĩle kwonany’a mũĩkĩĩo witũ kwa nzĩa syĩva ? Ĩandĩko ya Aevelania 11 : 1 yĩeleetye mũĩkĩĩo kwa nzĩa syĩva ilĩ ? Nũkwona ũndũ mũĩkĩĩo watethanisye na meko make , na kwondũ wa meko mũĩkĩĩo nĩweanĩw’e . ” Kwa ngelekany’o , Yoana aeleisye atĩĩ : “ Ũla wĩtĩkĩlaa ũ Mwana e na thayũ ũtathela ; ĩndĩ ũla ũtamwĩtĩkĩlaa [ kana “ ũtamwĩw’aa , ” NWT ] Mwana ndakona thayũ , ĩndĩ ũthatu wa Ngai wĩkalaa ĩũlũ wake . ” ( Yoa . Ũtonya kwasya ata waelekany’a mũĩkĩĩo na wendo ? ( 1 Vet . 1 : 8 ) Yakovo nake akũlilye ana - a - asa make etĩkĩw’a mauta atĩĩ : ‘ Ngai ndaamanyuva ala ngya ma kũũ nthĩ methĩwe athwii mũĩkĩĩonĩ , na atiĩwa ma ũsumbĩ ũla wamathie ala mamwendaa ? ’ Ĩndĩ syamea na syamesya mathangũ na syasyaa iia , nĩvo ĩndĩ ĩthaaa yoonekie nayo . ” Yeova anengie andũ make wĩkwatyo wĩva , na nĩkĩ ũndũ ũsu woonekaa ta ũteanĩa ? Vo ve ĩvinda yesaa kũvika Aisilaeli mamũthaithe Ngai ũndũ we wendaa ? Kwoou vai ũndũ ũkwonany’a kana andũ ma Yeova mataviwe nĩ Mbaviloni Ĩla Nene mwakanĩ wa 1918 . ( Soma 1 Vetelo 2 : 9 , 10 . ) ( Soma Mathayo 13 : 24 , 25 , 37 - 39 . ) Yo ve ĩvinda yesaa kũvika Aklĩsto methĩwe na ũthasyo wa kũmũthaitha Ngai ũndũ wendaa na mateũkĩa ? Etĩkĩw’a mauta maumie mũtavonĩ wa Mbaviloni ĩndĩĩ ? Mwana - a - asa Rutherford nĩwatũkũlilye tũvangĩthye maũmbano manene taoninĩ imwe ngalĩko ya wumĩlonĩ wa sua ya Amelika , na tũitũma ana - a - asa makaumye maũvoo nĩ kana mekĩe ana - a - asa na eĩtu - a - asa vinya mũno vyũ ũndũ vatonyeka . ” “ Ethĩwa mwĩ na ndeto ya ũtao ya ũmatavya andũ aa , neenai . ” — MEKO 13 : 15 . Nũndũ wa ũu ndindĩaa kũĩa na ũyĩthĩa nĩona kavaa ngaeka kũneena namo . Mũtumĩa ũsu ambĩthukĩĩsye e na tei ngĩyĩelesya . Na ĩndĩ andilikany’a maũndũ maseo ala naendeee kwĩanĩsya . O na ĩngĩ nĩwandilikanilye ila ndeto sya Yesũ syaasya kana kĩla ũmwe witũ e vata kwĩ tũsũni twingĩ . Nĩnĩlilikanaa ĩandĩko yĩu mavinda kwa mavinda na ndyĩw’a yangiita ngoo . Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ Yeova , Yesũ , na Vaulo mathangaaisye angĩ ? ( Soma Mũtavan’ya 4 : 9 , 10 . ) Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ Yesũ wakuaa atũmwa make ? Nake avĩtĩla ngalĩ isu , na ũmanenga ũtao mwingĩ , athĩ Ũkiliki . ” ( Soma 1 Athesalonika 5 : 12 , 13 . ) Twatũsoma twĩw’aa tweekĩwa vinya mũno . ” ( 2 Ako . 7 : 8 - 11 ) Mwana - a - asa ũmwe wĩtawa Andreas , ũla wĩ na twana twĩlĩ , aĩtye : “ Kũthangaasya syana nĩkũtumaa ilũlũmĩlya ngwatanĩo yasyo na Yeova na kũtumaa iana kĩlĩko . Syana sitũ nĩsyĩthĩawa syĩsĩ maũndũ ala maseo syaĩle kwĩka . Ĩndĩ ĩla twaithangaasya kĩla ĩvinda nĩtũtumaa syenda kwĩka kĩu kĩseo mavinda onthe . ” ( Soma Luka 21 : 1 - 4 ; 2 Akolintho 8 : 12 . ) ( Soma Ũvuan’yo 2 : 18 , 19 . ) Nĩenda ũmanye kana nĩneewie ndeto nzeo ila ũnaneenie wĩ ngyukwaanĩ na ĩla tũnaeie ngewa , syĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Yeova . ” [ 1 ] ( kalungu ka 1 ) Masyĩtwa amwe nĩ mavĩndũe . ( b ) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ ? 3 : 1 - 13 ; Tito 1 : 5 - 9 ) Ikundi isu syatethekaa ata syeeka maũndũ ala syatavw’a nĩ nzama ĩla ĩtongoesye ? ( Soma 3 Yoana 9 , 10 . ) ( Soma Mathayo 5 : 23 , 24 ; 18 : 15 - 17 . ) 1 : 10 ; Aev . 4 : 11 - 13 ; 1 Vet . Mbee , Mbivilia nĩtũnengete mwĩao wa kũmbana na angĩ tũte kũtĩĩa . We nũtũmĩaa kĩsese kĩu ũtavany’anĩ na ũthaithinĩ wenyu wa mũsyĩ ? Nĩ maũndũ ta meva maĩle kũtuma tũmũtũngĩa Yeova mũvea ? Nĩ maũndũ maingĩ Yeova ũtwĩkĩte ala maĩle kũtuma tũmũtũngĩa mũvea ! O na nĩkĩkwonany’a ũndũ tũtethekaa twaendeea kwĩthĩwa na wĩkwatyo wa kũnengwa ĩtuvi . Ĩvindanĩ yĩu naĩ o wa myaka nyanya . Ĩndĩ Tata ndendaa Mami aingelesya kĩla weemanyĩasya . O na vailyĩ oou , naĩ na wendi wa kũmanya kĩla weemanyĩasya na nĩnamũkũlasya makũlyo , na kwoou ĩla Tata ũte kw’o nĩwamanyĩasya Mbivilia . Nũndũ wa ũu o nakwa nĩnatwie kwĩyumya nĩmũthũkũme Yeova . Mami aisye kana naĩle kwamba kũneena na mũthũkũmi wa ana - a - asa ĩũlũ wa ũndũ ũsu ( ũmũnthĩ mũthũkũmi ta ũsu etawa mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko ) . Mũsyaĩĩsya ũsu ambĩie : “ Osa ! ” Ĩtina wa myei ĩna nĩnanyuvie mwana - a - asa ũmwe nĩkũne ũvainia nake . Ĩvindanĩ o yĩu inyia wakwa aendeeie kũvainia na mwĩĩtu - a - asa ũngĩ kĩkundinĩ kĩngĩ . Mwakanĩ wa 1951 , nĩnakũlilye nĩthi Sukulu ya Mbivilia ya Ngileati . Ĩndĩ nĩyaleile kwĩtĩkĩla kana nĩ mũtavany’a , na vandũ va ũu nekiw’e yela myei thanthatũ . Nauma vau naendie na ngalĩ ya mwaki taoninĩ ya South Lansing , New York , vala sukulu ĩsu yeekĩawa . Nĩ na Janet kĩthamanĩ kĩmwe kya Philippines O na yu tũthũkũmaa ovisinĩ wa ũvonge ũla wĩ Quezon City Ũtonya kũkwata “ mũuo wa Ngai ” ata ? Kĩkundi kĩtonya kũũtetheesya ata ndũkemakĩe mũno ? ( Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ . ) ( b ) Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ ? 5 : 7 ) Ĩndĩ we ũtonya kũmwiĩa Ngai kwĩmakĩa kwaku ata ? Mũandĩki wa Savuli , Ndaviti , amwĩsũvie Yeova amwĩa : “ Tea matũ wĩw’e mboya yakwa , ame Ngai . ” Nĩkĩ mboya nĩ ya vata mũno ĩla tũkwĩmakĩa ? ( Soma Mathayo 11 : 28 - 30 . ) Yesũ endaa kwasya ata ĩla waisye : “ Mũikemakĩe ” ? Mavinda amwe mũndũ nũtonya kwĩmakĩa nũndũ wa maũndũ weekie tene . Ũalyũlo wa ĩsyĩtwa ya Ngai ũsu nĩ , “ Nũtw’ĩkĩthasya . ” Mbivilia yaĩtye atĩĩ : “ Kĩmako ngoonĩ ya mũndũ nĩkĩminamasya ; ĩndĩ ndeto nzeo nĩmĩtanasya . ” Nĩkĩ ũtonya kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana ngwatanĩo yaku na Ngai no ĩũnenge vinya ? ( a ) Tũtonya kũmwiĩa Ngai mawĩmakĩo maitũ ata ? Twĩsĩ ata kana Yeova nũnengae athũkũmi make ĩtuvi ? Yeova aathimie ata athũkũmi make ma tene ? 1 , 2 . ( a ) Wendo na mũĩkĩĩo ikonanĩtye ata ? Ĩndĩ tũtethekaa ata twekala twĩkwatĩtye kũnengwa ĩtuvi ? Yesũ awetie kana amanyĩw’a make makakwata ĩtuvi nũndũ wa kwĩyumya kwoo ( Sisya kalungu ka 5 ) Sua ũmwe mũtũmwa Vetelo akũlilye Yesũ ĩkũlyo yĩĩ : “ Ithyĩ nĩtũtiĩte syonthe na twakũatĩĩa ; tũkosa kyaũ ĩndĩ ? ” Ĩvindanĩ ya ũla Ũtavany’a wa Kĩĩmanĩ Yesũ aisye : “ Tanai , na ĩthĩwai na mũyo mũnene : nĩkwĩthĩwa ĩtuvi yenyu nĩ ĩnene ĩtunĩ : nũndũ ũu nĩw’o mathĩnisye athani ala maĩ mbee wenyu . ” Mose eeie mbaĩ ya Isilaeli atĩĩ : “ Vate ndĩi Yeova akakũathima wĩ nthĩ ĩla Yeova Ngai waku ũkũnengae yĩthĩwe ũtĩiwa ũmĩmesye . . . ethĩwa ũkeethukĩĩsya ki wasya wa Yeova Ngai waku , ũkwate na kwĩka mwĩao ũũ w’onthe ũla ngũkwĩaĩa ũmũnthĩ . Nũndũ Yeova Ngai waku akakũathima , o tondũ wakwathie . ” ( Kũt . Na ũla wa kelĩ amwĩta syĩtwa yake Evalaimu : Nũndũ Ngai ambingĩvĩsya nthĩ ya thĩna wakwa . ” Ndeto ya Ngai ĩsũngĩĩte ĩkasya : “ Kwondũ wa ũtanu ũla waiiwe mbee wake oomĩĩsya ĩla ngelan’yo , aivũthya nthoni . ” ( Aevl . 12 : 2 ) Tũi na nzika kana Yesũ nĩwatanĩaa kũthesya ĩsyĩtwa ya Ngai . Yeova ew’aa ata oona maũndũ ala tũkwĩka kwondũ wake ? Mbivilia yaĩtye : “ Ũla wĩw’ĩaa ngya tei akovethasya Yeova , na wĩko wake mũseo akamũĩva ĩngĩ . ” ( Nth . Ĩandĩko ya 1 Yoana 3 : 19 , 20 yĩtũkiakiasya ata ? ( Soma 1 Yoana 3 : 19 , 20 . ) Nĩ moathimo ta meva twĩ namo ĩvindanĩ yĩĩ ? Athũkũmi ma Yeova mew’aa ata masũanĩa ũndũ ũmaathimĩte ? Kwa ngelekany’o , mwĩĩtu - a - asa wa Germany wĩtawa Bianca awetete atĩĩ : “ O na nditonya kũmũtũngĩa Yeova mũvea wĩanĩĩte ũtethyo ũla ũnengete mathĩnanĩ makwa vamwe na kũndw’ĩĩka kũla ũndw’ĩĩkaa kĩla mũthenya . Andũ ala me vaaya nza nĩ avũavũanu o na mai na mbee na ĩtina . Ĩndĩ nũndũ wa kwĩthĩwa nĩ ngwatanĩo na Yeova nĩw’aa nĩ mwĩanĩe vyũ nĩ mokonĩ make . Kĩla ĩvinda neeyumya kwondũ wake angathimaa kũndũ ĩana . ” Nĩnĩtavanasya na nzĩa syĩ kĩvathũkany’o ta kũtũmĩa simũ na kũtavany’a ĩla nĩ maũndũnĩ makwa . Kavuku kau nĩketaa ‘ Wĩkwatyo Wakwa . ’ Ethĩwa tũkavindĩĩasya mawatho ma Yeova , tũikekalaa tũkw’ĩte ngoo mavinda onthe . Kĩla ĩvinda Yeova e vo atũtetheesye o na ethĩwa twĩ na thĩna wĩva . ” Ĩndĩ no kwĩthĩwa ũtonya kũsũanĩa ũndũ Yeova ũkũathimĩte kana ũndũ ũathimĩte ala angĩ me vakuvĩ naku . Vaulo na angĩ maumie ata ũkombonĩ wa naĩ na kĩkw’ũ ? ( Soma Alomi 6 : 1 , 2 . ) Kĩla ũmwe witũ e na ũtwi wĩva wa kwĩka ? ( Soma Alomi 7 : 21 - 23 . ) ( Soma Nthimo 14 : 5 ; Aeveso 4 : 25 . ) Asu makwataa “ Veva ” ta ala ‘ meteelaa kũtuwa ana , nakw’o nĩ wovosyo wa mĩĩ yoo . ’ ( Alo . ( Soma Alomi 4 : 20 - 22 . ) ( Soma Meko ma Atũmwa 18 : 2 - 4 ; 20 : 20 , 21 , 34 , 35 . ) Atalii aingĩ nĩmaendaa taoninĩ ya Aveiro ĩla yĩ ngalĩko ya ĩũlũ ya Portugal kwona maima maseũvĩtw’e malikae kĩw’ũ kya mũnyũ . Ngũsĩ sya kũu nitavasya andũ ala matesaa mũnyũ ũla matavaa maimanĩ asu ũla ũvoo mũseo Nĩ ũndũ ũngĩ mwaũ tũkwĩmanyĩsya kuma Mbivilianĩ ? © 2017 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania Kĩlungunĩ kĩĩ nĩtũkwĩmanyĩsya ũndũ tũtonya kũtũmĩa nesa mũthĩnzĩo ũla Ngai ũtũnengete wa ũthasyo wa kwĩnyuvĩa kwa nzĩa ĩtonya kũmũtanĩthya . Kĩlungu kya mbee nĩkyo kĩeleetye mũndũ wĩ wĩnyivyo ethĩawa ailyĩ ata , na twaĩle kwĩthĩwa na woni wĩva ĩũlũ wa wĩnyivyo . We Yeova endaa tũtũmĩe ũtonyi witũ ata ? 4 : 10 ) Kwoou vai nzika kana Yeova endaa twĩke kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana twĩtethye na tũitethya ala angĩ . Nthĩ ĩla Noa watwĩe “ yausũĩte ũng’endu ” na mĩkalĩle mĩthũku . ( Mwa . Ĩla wavĩngwa ( Sisya kalungu ka 6 - 9 ) 6 , 7 . ( a ) Nĩ kyaũ Noa ũtaĩ atonya kwĩka ? ( b ) Ngewa ya Noa ĩtũkonetye ata ? O naitũ tũtwĩe nthĩ yusũĩte ũthũku , na nĩtwĩsĩ kana Yeova aĩtye ndakalea kũmyananga . ( 1 Yoa . 2 : 17 ) Ĩndĩ nĩtwĩsĩ kana tũyĩsa kũlasimĩthya andũ metĩkĩle ũla ‘ ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ . ’ Kĩla Noa waĩ atonya kwĩka : Noa ndaakw’a ngoo nũndũ wa kĩla ũtaĩ atonya kwĩka , vandũ va ũu atatie mũno eke kĩla waĩ atonya kwĩka . 4 : 22 ) Ndaviti eekie ata ĩla kwaendie ũu ? Ĩla ũũthĩnĩka nũndũ wa naĩ sya tene ( Sisya kalungu ka 11 - ​ 14 ) 11 , 12 . ( a ) Nĩ ũndũ wĩva Ndaviti ũtaĩ atonya kwĩka amina kũvĩtya ? Kĩla Ndaviti ũtaĩ atonya kwĩka : Ndaviti ndaĩ atonya kũtũnga maũndũ na ĩtina akatw’ĩka ndekĩte naĩ . Aĩ no nginya aĩkĩĩe kana nũndũ nĩwaĩ aneelila vyũ , Yeova nĩwesaa kũmũekea na aimũtetheesya omĩĩsye mathĩna asu mamũkwatie nũndũ wa naĩ syake . 8 : 1 - 3 ) Aĩ no nginya aie ũndũ ũsu mokonĩ ma Yeova . Kwa ngelekany’o , sũanĩa mwana - a - asa wĩtawa Malcolm , ũla walũmanilye na Yeova nginya ĩla wakwie mwakanĩ wa 2015 . Ĩkaa maũndũ ala ũtonya na ndũkatindĩanĩe na ala ũtatonya . ” ( b ) We mwene ũtonya kũtũmĩa ata ĩandĩko ya mwaka wa 2017 ? Ĩandĩko yitũ ya 2017 : “ Mũĩkĩĩe Yeova , na Ũkĩka Ũseo . ” ​ — Savuli 37 : 3 Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtũũnenga ndaĩa motwi ma ala angĩ ? Aisye atĩĩ : “ Ngavosya kũsyoka na ĩtina kwoo , ngamenda mũno [ kana , “ ngamenda na ngenda , ” NWT ] . ” 4 , 5 . ( a ) Nũũ waĩ wa mbee kũnengwa nĩ Ngai mũthĩnzĩo wa ũthasyo wa kwĩnyuvĩa , na aũtũmĩie ata ? ( b ) Nĩ ĩkũlyo yĩva kĩla ũmwe waitũ waĩlĩte kwĩkũlya ? Ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩu nĩ wa vata nũndũ ũndũ tũũtũmĩa ũthasyo witũ no kũtume twĩsa kũkwata thayũ ũtathela kana tũkaũkosa . Nĩvo ĩndĩ Ngai woosie nyamũ “ atwaĩa mũndũ one ũndũ wĩsyĩta . ” Nĩ ũndũ wĩva tũtaĩle kwĩsa kwĩka ? Kwasũanĩa ũndũ ũũ . Nĩ ũndũ ũmwe wĩva ũtonya kwonany’a tũikũtũmĩa ũthasyo witũ naĩ ? ( Soma 1 Vetelo 2 : 16 . ) Mwolooto ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Akalatia 6 : 5 wĩtũmanyĩsya kyaũ ? Kwalilikana mwolooto ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Akalatia 6 : 5 . Ũtonya kwonany’a ata kana nũtũmĩaa nesa mũthĩnzĩo waku wa ũthasyo wa kwĩnyuvĩa ? ( a ) Andũ aingĩ methĩawa na woni ũilyĩ ata ĩũlũ wa wĩnyivyo ? Mũndũ wĩ wĩnyivyo ethĩawa ailyĩ ata , na twaĩle kwĩthĩwa na woni wĩva ĩũlũ wa wĩnyivyo ? Nĩkĩ ti ũseo kũsilĩla ala angĩ ĩla meeka ũndũ ? Ngelekany’o ya Yesũ ĩtonya kũtũtethya ata ĩla twakwata kĩanda kĩngĩ ? ( Soma Akalatia 6 : 4 , 5 . ) ( Soma Nthimo 3 : 5 , 6 . ) ( Soma Mũtavan’ya 11 : 4 - 6 . ) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩkalae twĩnyivĩtye tene na tene ? Nĩkĩ andũ amwe mew’aa vinya kũolela angĩ mawĩa ? Eeie Nathani amũtavye Ndaviti ndeto ii : “ Ndũkambakĩa nyũmba ya kwĩkala . ” ( Soma Motalo 11 : 24 - 29 . ) Na ĩndĩ amwĩa : “ Nenda kethĩwa andũ onthe ma Yeova nĩ athani , na kethĩwa Yeova nũmekĩa Veva wake ! ” ( Soma Avilivi 2 : 20 - 22 . ) Ovisi wa ũvonge watũtũmĩĩte makaseti 800 . Naendie taoninĩ sya Manaus , Belém , Fortaleza , Recife , na Salvador . Twavikie taoni ya Lisbon , Portugal , Mwei wa 8 , 1964 . Vai ũseũvyo ũngĩ wĩanĩasya wĩa ũla Yesũ weeie amanyĩw’a make meanĩsye wa kũtavany’a ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai ! ” Mwana - a - asa Douglas Guest akwie Matukũ 25 , Mwei wa 10 , 2015 , e mũĩkĩĩku kwa Yeova ĩla ũvoo ũũ waendeee kũseũvw’a nĩ kana ũtumbĩthw’e . ( Soma Isaia 63 : 11 - 14 . ) ( 1 Sam . 16 : 13 ) Aũme asu onthe meekwatisye veva wa Ngai ũmatetheesye , na veva ũsu nĩwamanengie ũtonyi wa kwĩka maũndũ mataĩ meka na vinya woo ene . ( Yos . 11 : 16 , 17 ; Asi . Nĩkĩ Ngai wendaa andũ make manenge ndaĩa ala mamatongoesye ? ( Soma Aevelania 1 : 7 , 14 . ) Mbivilia yĩtaa ĩla Mĩao Aisilaeli manengiwe ‘ Mĩao ya Mose . ’ 11 , 12 . ( a ) Yosua na asumbĩ ala masumbĩkĩte andũ ma Ngai maaĩle kwĩka ata ? Mbivilia yaĩtye : “ Yĩla mũsumbĩ waminie kwĩw’a ndeto sya ĩvuku ya mĩao , atembũanga ngũa syake . ” Nĩkĩ Yeova wakanisye atongoi amwe ma andũ make ? Na nũndũ wa ũu , ve amwe Yeova wakanisye , na angĩ eeka kũmaveta na anyuva angĩ mose mwanya ũsu woo . Nĩ kyaũ kyoonanisye kana Yesũ nĩwanengetwe ũtonyi nĩ veva mũtheu ? Kavinda kakuvĩ Yesũ avatiswa ‘ alaĩka nĩmookie na mamũthũkũma . ’ ( Mt . 4 : 11 ) Na masaa meana ũna atambĩte kũawa ‘ nĩwaumĩlĩlwe nĩ mũlaĩka kuma ĩtunĩ , amwĩkĩa vinya . ’ Yesũ aekie ata Ndeto ya Ngai ĩtongoesye meko make na momanyĩsyo make ? Nao manthaithaa ũthaithi wa mana , makĩmanyĩsya momanyĩsyo , nao nĩ mĩao ya andũ . ” ( Mt . kũi mũseo ate o ũmwe , nake nĩ Ngai . ” Mbivilia yaĩtye : “ Na kavinda kau mũlaĩka wa Mwĩaĩi amũkũna , nĩkwĩthĩwa ndaamũnenga Ngai ndaĩa : nake aĩwa nĩ iinyũ , na aumwa nĩ veva . ” Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe yĩneeneete kyaũ ? Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩũneenea mosũngĩo ma makũlyo asu . Nĩvatonyeka yĩĩ yĩkethĩwa noyo ĩvuku yĩla Mose waandĩkie ne we mwene . ( Meko 1 : 15 - 26 ) Nĩkĩ ũndũ ũsu waĩ wa vata mũno kwa amanyĩw’a asu na kwa Yeova ? Asu onthe me vamwe nĩmo matw’ĩkie nzama ĩla ĩtongoesye , na nzama ĩsu nĩyo yanengae ikundi myolooto ya kũatĩĩa . — Meko 15 : 2 . 5 , 6 . ( a ) Veva mũtheu watetheeisye nzama ĩla ĩtongoesye ata ? ( c ) Ndeto ya Ngai yatetheeisye nzama ĩla ĩtongoesye ata ? Mbee vyũ , nzama ĩsu nĩyanengetwe ũtonyi nĩ veva mũtheu . ( Meko 5 : 19 , 20 ) Na ĩndĩ ũndũ wa katatũ nĩ kana Ndeto ya Ngai nĩyatetheeisye mũno nzama ĩla ĩtongoesye . Nĩkĩ tũtonya kwasya kana Yesũ nĩwe watongoesye Aklĩsto ma mbee ? ( a ) Yesũ anyuvie “ ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ ” ĩndĩĩ ? Twĩ mwaka wa 1919 , myaka ĩtatũ kuma Mwana - a - asa Russell akw’a , Yesũ nĩwanyuvie ĩla “ ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ . ” ( Yoa . 10 : 16 ; Meko 6 : 4 ) Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya ya 01 / 07 / 2013 yaeleisye kana “ ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ ” nĩ kĩkundi kĩnini kya ana - a - asa etĩkĩw’a mauta , ala nĩmo Nzama Ĩla Ĩtongoesye . Kwoou twĩsĩ kĩu , tũtonya kũsũngĩa ata ĩkũlyo yĩĩ ya Yesũ : “ Nũũ ĩndĩ ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ ? ” ( Mt . Veva mũtheu ũtetheesye Nzama Ĩla Ĩtongoesye ata ? ( Soma 1 Akolintho 2 : 10 . ) Tũtonya kũlilikana Nzama Ĩla Ĩtongoesye kwa nzĩa yĩva ĩmwe ? Nĩkĩ ũtw’ĩte kũmwĩw’a Mũtongoi witũ , Yesũ ? Ĩla Yesũ wasyokie ĩtunĩ , ndaamatia aatĩĩi make mate na ũtethyo . Na o mĩtũkĩ Yesũ nũkũtũtongoesya tũkwate thayũ ũtathela . Kuma mwaka wa 1955 , ĩsyĩtwa ya sosaiti ĩsu nĩyavĩndũiwe na yambĩĩa kwĩtwa Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania . Yeova ‘ nũtũkiakiasya mathĩnanĩ maitũ onthe ’ 1 , 2 . ( a ) Nĩ ũndũ wĩva Yeova ũtũvuanĩsye ? MŨSOA wa mbee vyũ Mbivilianĩ nĩ mũsoa mũkuvĩ ĩndĩ wĩ ndeto ngito . Waĩtye : “ Mwambĩlĩlyonĩ Ngai nĩwatw’ĩkĩthisye matu na nthĩ . ” ( c ) Twĩneenea makũlyo meva ? Na nĩkĩ nthembo ĩla Yesũ waumisye ya wovosyo nĩyo ĩtumaa kĩeleelo kya Ngai kĩanĩa ? Nĩ mĩthĩnzĩo ĩmwe yĩva Yeova wanengie Atamu na Eva ? No ta ũndũ ũmwe na wakũlasya Eva atĩĩ : ‘ Wĩenda kũmbĩa mũyĩsa kwĩka kĩla mũkwenda ? ’ Ĩndĩ Yeova ndevĩngĩĩsaa , na nde ĩndĩ wĩsaa kũema kũatĩĩa myolooto yake . ( Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 32 : 4 , 5 . ) Nĩkĩ nthembo ya wovosyo nĩ mũthĩnzĩo wa vata mũno ? Ndwaĩ ũndũ wĩ laisi kwa Yeova kũtũnenga nthembo ĩla watũnengie ya wovosyo . Nĩ ĩndĩĩ Yeova ũkatw’ĩka “ syonthe nthĩnĩ wa syonthe ” ? ( Soma Savuli 40 : 8 - 10 . ) Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtwendete ĩsyĩtwa ya Yeova ? ( Soma 1 Vetelo 1 : 15 , 16 . ) Nĩ kyaũ kĩtumaa Yeova atwona twĩ alũngalu o na kũtw’ĩka twĩ ene naĩ ? Na ala meeyumya mamũthũkũmae nũmetĩkĩlasya methĩwe athaithi make . We Yesũ endaa kwasya ata ĩla wawetie ũndũ ũũ wa katatũ : “ Kwenda kwaku kwĩke ” ? Nthembo ya wovosyo ĩtethasya ata ala makwie ? Yeova ndaavathũla andũ amwe akasya asu nĩmo me oka ũkamony’a ũlau wake . Nĩkĩ tũkwasya ũu ? 4 : 12 , 20 . ( a ) Yeova atũathimĩte ata ũmũnthĩ ? ( Soma Meko ma Atũmwa 3 : 19 - 21 . ) ( Mal . 3 : 6 ) Na eka kũtw’ĩka Yeova nũtũnengete thayũ , ethĩĩtwe e mũseo mũno kwitũ . Mbivilia yaĩtye atĩĩ : “ Nĩtwĩsĩ na [ nĩtwĩtĩkĩlĩte ] wendo ũla Ngai wĩ naw’o nthĩnĩ waitũ . Na ethĩwa nĩtweeka ũtwi , nĩtwaĩlĩte kwĩsa kũũvĩndũa ? Kĩlungu kĩĩ kĩsũngĩĩte makũlyo asu . Ĩndĩ Yeova athiana asumbĩ asu oonaa mamũthũkũmĩte na ngoo mbĩanĩu . O na kau nĩtũvĩtasya , we Ngai atũsisya nĩwonaa tũimũthũkũma na ngoo mbĩanĩu ? Twekalaa ngalĩko ya wumĩlonĩ wa sua ya South Dakota , na twaĩ aĩmi na nĩtwaĩthasya indo . Nĩtwendete mũno kũĩma na kũĩthya indo ĩndĩ ũsu ti w’o ũndũ ũla twendete mũno vyũ . Asyai makwa mavatisiwe mwakanĩ wa 1934 . Ĩthe wakwa , Clarence , na ĩtina mwana - a - inyia , Alfred , nĩmesie kũtw’ĩka athũkũmi ma kĩkundi ( ũmũnthĩ metawa avangĩthya ma nzama ya atumĩa ) kĩkundinĩ kĩla twaĩ taoninĩ ya Conde , South Dakota . Kwa ngelekany’o , nyie nĩ na mwĩĩtu tũsyaanĩw’e wĩtawa Dorothy twatw’ĩkie atavany’a ma Ũsumbĩ twĩ na myaka thanthatũ . Nĩtwendete mũno kũthi maũmbanonĩ manene . Mbivilia yaĩtye : “ Endaa na andũ oĩ , ũkeethĩwa mũĩ . ” No nasye ve andũ aingĩ mũno oĩ ma mũsyĩ witũ ala mangwatie kw’oko ũndũnĩ ũsu . ( Nth . Kwa ngelekany’o , mavinda amwe matw’a kũthyũlũlũka ikundi ila syĩ vakuvĩ na kwitũ nĩmangũlasya nĩthi ũtavany’a namo . Ĩvindanĩ yĩu nĩw’o nakwatie valũa wa kũthũkũma Mbetheli . Vau Watchtower Farm nĩvo vaĩ kĩla kĩsese kya letiũ kyeetawa WBBR . Na ũtalo wa athũkũmi ma Mbetheli ala maĩ vau Watchtower Farm waĩ katĩ wa 15 na 20 . Aingĩ maitũ twaĩ ma mũika na no ĩndĩ twaĩ tũnooka . O na kau Mwana - a - asa Peterson nĩweeyumĩtye vyũ eanĩsye wĩa wake Mbetheli , ndaavũthĩĩsya ũtavany’a . Vaa nĩ 1975 nĩ na Angela tweteele kwonanw’a kĩvĩndĩnĩ kya televiseni kya makũlyo na mosũngĩo Myaka ĩtatũ ĩtina wa vau nĩtweetiwe Mbetheli . Nĩkĩ Yeova na Klĩsto maĩlĩte kũnengwa ndaĩa ? Andũ moombiwe na “ mũvw’ano wa Ngai . ” 8 , 9 . ( a ) Ngũsĩ sya Yeova ikuaa ata anene ma silikalĩ ? ( Soma 1 Timotheo 5 : 17 . ) Na mũikamwĩte mũndũ o na wĩva ĩthe wenyu kũũ nthĩ : nũndũ Ĩthe wenyu nĩ ũmwe , ũla wĩ ĩtunĩ . O na mũiketwe eaĩi : nũndũ mwĩaĩi wenyu nĩ ũmwe , nĩwe Klisto . Ĩndĩ ũla mũnene mbee katĩ wenyu akeethĩwa e mũthũkũmi wenyu . Na o ũla ũkenenevya [ akanyivw’a ] ; na o ũla ũkenyivya akanenevw’a . ” ( Mt . Nĩkĩ tũyaĩle kwĩkĩwa motwi nĩ andũ angĩ ? ( a ) Twaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo wĩva nĩ kana twĩke motwi maseo ? Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩkae motwi maseo ? ( Soma Yakovo 1 : 5 - 8 . ) ( 2 Akolintho 1 : 24 . ) Atumĩa ala mendete angĩ nĩmamatetheeasya mamanye kwĩyĩkĩa motwi ( Sisya kalungu ka 11 ) Na mavinda amwe nĩmatonya kũkwata ũvoo mateĩ naw’o ũkonetye ũtwi meĩ maneeka . Nũũtuma mũsyĩ witũ wĩthĩwa na ũtanu na mũuo ? Na nũkwonany’a kana nĩ wũmĩĩsyo na tei ? ’ Nĩkĩ Yeova wendaa twĩyĩkĩe motwi ne ithyĩ ene ? Tũtonya ata kũmũthũkũma Yeova na ngoo mbĩanĩu ? We wenda kũtutya mũsumbĩ wĩva katĩ wa ala asumbĩ ana , na nĩkĩ ? ( Soma 2 Mavinda 14 : 11 . ) We wĩsũanĩa ngoo yaku ta ĩkwĩa wĩke ata ? Mwana wa Asa weetawa Yeosavati “ aendaa mũendelenĩ wa Asa ĩthe wake . ” ( Soma 2 Mavinda 20 : 2 - 4 . ) ( Soma Isaia 37 : 15 - 20 . ) ( Soma 2 Asumbĩ 20 : 1 - 3 . ) ( Soma 2 Mavinda 34 : 1 - 3 . ) ( Soma 2 Mavinda 34 : 18 , 19 . ) Twĩneenea ngelekany’o sya ala asumbĩ ana ma Yuta nĩkĩ ? ( Soma 2 Mavinda 16 : 7 - 9 . ) ( Soma 2 Mavinda 32 : 31 . ) Amina kũwumya nũtonya kũkathwa mũno nĩ andũ aingĩ . ( Soma 2 Mavinda 35 : 20 - 22 . ) Ĩsyokete ĩkasya kana ndeto isu sya Neko “ syaumĩte kanyw’anĩ wa Ngai . ” Ekai ĩndĩ tũvindĩĩsye ngewa isu syĩ Mbivilianĩ na tũitũngĩaa Yeova mũvea nũndũ wasyo ! We ũmwĩvĩtĩe Yeova mawĩvĩto meana ? Nao nata ĩũlũ wa wĩvĩto ũla weevĩtie ĩla weyumasya ũmũthũkũme Yeova kana ĩla mwatwaanaa ? Ĩla twesa kũsũanĩa kana nĩtwĩkĩtwe ũndũ ũtaĩle na kana nĩtwonete mũndũ ũngĩ ayĩkwa ũndũ ũtaĩle , mũĩkĩĩo witũ , wĩnyivyo witũ , na ũĩkĩĩku witũ nitatĩkaa . “ Nthĩ nĩnĩũvĩta , na wendi wayo : ĩndĩ ũla wĩkaa kwenda kwa Ngai ekalaa tene na tene . ” — 1 YOA . 2 : 17 . Yeova akeekana ata na andũ athũku vamwe na ngwatanĩo sya andũ alũsani ? Mbivilia yaĩtye atĩĩ : “ Nthĩ nĩnĩũvĩta . ” ( 1 Yoa . Vati kĩvindu , kana mũki mũnene , vala eki ma naĩ matonya kwĩvitha . ” Savulinĩ o ĩsu asyokete akasya : “ Ala alũngalu makatiĩwa nthĩ , na makatũa vo kũvika tene na tene . ” ( Sav . 37 : 11 , 29 ) Asu “ auu ” na “ alũngalu ” naaũ ? Nĩkĩ tũi na nzika kana nthĩ nzaũ kũikethĩwa kĩthokoany’o ? W’o kaũ wa Ali – Maketoni wathela nĩkũkesa kwĩthĩwa ngwatanĩo o na ĩmwe ya andũ ĩũlũ wa nthĩ ? 14 : 33 ) Kwoou nthĩ nzaũ ĩla tweteele ndĩkethĩwa na kĩthokoany’o . Nĩ maũndũ meva mathũku mekawa kĩsionĩ kyenyu ? We mwene na andũ maku mũnyamaĩte ata nũndũ wa maũndũ asu ? Ũsilĩlo ũla Yeova watw’ĩĩe Sotomo na Ngomola wĩtũmanyĩsya kyaũ ? ( Soma 2 Vetelo 2 : 6 - 8 . ) ( Soma Savuli 46 : 8 , 9 . ) Nĩ maũndũ ta meva matakoneka ĩngĩ kaũ wa Ali – Maketoni wathela ? Nengane ngelekany’o . ( b ) Ũtonya kwĩka ata nĩ kana ndũkethĩwe na nzika kana ũkavonoka nthĩ ĩno ĩivĩta ? AVALAAMU akũlilye atĩĩ : “ Mũsili wa nthĩ yonthe ndakeka ũlũngalu ? ” Nĩkwĩthĩwa vai ũngĩ mũlũngalu vyũ na wĩ ũsili wa katĩ ta Yeova . Aklĩsto nĩmethĩawa mesĩ kana andũ ala mate kĩkundinĩ no mamathĩny’e o na vate kĩtumi . Mwakanĩ wa 1946 nĩweetiwe kĩlasi kya nyanya kya Sukulu ya Ngileati , ĩla yaĩ New York , Amelika . Auma sukulu ekalangile na atw’ĩkĩthw’a mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko nthĩ ya Switzerland . Nĩ ngewa syĩva tũũneenea nthĩnĩ wa ĩsomo yĩĩ na yĩla yĩatĩĩe ? Ĩsomonĩ yĩĩ twĩneenea ngewa ya Yosevu , ũla waĩ nzũkũũkũ ya Avalaamu . Ngewanĩ ĩsu nĩtũkwona ũndũ wathĩniw’e nĩ ana - a - ĩthe . 10 , 11 . ( a ) Yosevu athĩniw’e ata vate kĩtumi ? ( Soma Mathayo 5 : 23 , 24 ; 18 : 15 . ) Mũandĩki wa Savuli nũwetete mũndũ “ ũla ũendaa na mĩendele myaĩlu . ” Na ũndũ ũla mũnene nĩ kana ndaaeka mawonzu ma ala angĩ na mavĩtyo ala mamwĩkĩte mamwanangĩe ngwatanĩo yake na Yeova . Nĩkĩ twaĩle kũmũthengeea Yeova mũnango ĩla tweekwa ũndũ ũtaĩle nĩ mũndũ kĩkundinĩ ? Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtũmũĩkĩĩte ũla “ Mũsili wa nthĩ yonthe ” ? No ũsome ngewa ĩno ya Willi Diehl , “ Yehova Ni Mungu Wangu Nitakayemtumaini , ” ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya ( Kĩswaili ) ya 01 / 11 / 1991 . ( Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ . ) ( b ) Twĩsũngĩa makũlyo meva ĩsomonĩ yĩĩ ? Matiie ngelekany’o nzeo mũno yaĩle kũatĩĩwa nĩ aũme na aka ala mamwĩvĩtĩa Yeova wĩvĩto mũna ũmũnthĩ . Mũndũ amina kwĩvĩta , aĩle kwosa wĩvĩto ũsu na ũito wĩana ata ? Ngewa ya Yevitha na Aana yĩtũmanyĩsya kyaũ ? 2 , 3 . ( a ) Kwĩvĩta nĩ kwĩka ata ? ( b ) Maandĩko maĩtye ata ĩũlũ wa kwĩvĩtĩa Ngai wĩvĩto ? ( a ) Twaĩle kwosa ata wĩvĩto ũla tweevĩtĩa Ngai ? ( b ) Nĩ makũlyo meva tũũsũngĩa ĩũlũ wa Yevitha na Aana ? ( a ) Vaĩ laisi Yevitha na mwĩĩtu wake kwĩanĩsya wĩvĩto ũla Yevitha weevĩtie ? Yevitha aisye atĩĩ : “ Nĩnamwathamĩsye Yeova kanyw’a wakwa , na nditonya kũalyũka . ” ( b ) Kwosana na wĩvĩto wa Aana , Samueli esaa kũtw’ĩka ũũ ? Aana ndaakwatwa nĩ yĩsilya ya kũvĩndũa kĩla wathanĩte . Na kwoou oosie Samueli na athi nake mbee wa Mũthembi Mũnene Eli yĩla ĩeemanĩ yaĩ Silo , na ĩndĩ amũtavya atĩĩ : “ Navoyaa mwana ũũ ; na Yeova nũnengete kĩla namwĩtisye : Kwondũ wa ũu o nakwa nĩnĩmũnenganĩte kwa Yeova ; ĩvinda yĩla wĩĩkala thayũ we nĩ mũnengane kwa Yeova . ” Wĩvĩto ũngĩ wa vata ũla mũndũ ũtonya kwĩvĩta nĩ ũla wĩvĩtaa mũthenya wa mũtwaano . Mbivilia yaĩtye ata ĩũlũ wa kũthasya mũtwaano na kũtaanĩsya ? ( Soma 1 Akolintho 7 : 10 , 11 . ) Andũ amwe matwaanĩte maisye atĩĩ : “ Kuma twambĩĩa kwĩmanyĩsya mbulosua ĩsu ĩmwe , twĩthĩĩtwe twĩ atanu mũno kũte ĩvinda yĩngĩ o na yĩva . ” Yu mũtwaano witũ ũendeee nesa . ” 18 , 19 . ( a ) Asyai aingĩ Aklĩsto mekĩte ata ? ( b ) Ala me ũthũkũminĩ wa mwanya wa ĩvinda yonthe meanĩasya ata wĩvĩto woo ? Wĩvĩto wa ũthũkũmi wa mwanya wa ĩvinda yonthe ( Sisya kalungu ka 19 ) O na ĩngĩ , metĩkĩlaa kana makekalaa mateyũmbĩlĩĩle maũndũ maingĩ , na kana maikathũkũmaa mamanthe mbesa matanengetwe mwanya wa kwĩka ũu . Sisya ĩvuku “ Ĩyĩkalyei Ene Wendonĩ wa Ngai , ” ĩth . 219 - 221 . Kana nĩ ũtandĩthyo wake , atĩ nĩwĩanĩasya mĩendele yaku ? ” ( b ) Elesya ũndũ Aisilaeli masindie ita sya Yavini . ( Soma Asili 4 : 14 - 16 . ) Ũsĩ wa Kisoni wamatwaa vyũ . ” Sisya kĩlungu kĩ na kyongo , “ Kwĩmakĩa Nũndũ wa Mbesa , ” ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya ya 01 / 07 / 2015 . 1 , 2 . ( a ) Navothi na ana make meekiwe ũndũ wĩva ũtaĩle ? ( b ) Twĩneenea nguma syĩva ilĩ ĩsomonĩ yĩĩ ? Navothi ailyĩ ata , na nĩkĩ waleile kũthooesya Mũsumbĩ Aavu mũũnda wake wa mĩsavivũ ? Ĩvindanĩ ya Navothi Aisilaeli aingĩ maatĩĩaa ngelekany’o nthũku ya Mũsumbĩ Aavu na kĩla kĩveti kyake kĩthũku kyeetawa Yeseveli , ĩndĩ we Navothi aĩ mũĩkĩĩku kwa Yeova . Soma 1 Asumbĩ 21 : 1 - 3 . Aeleisye ũũ na ndaĩa : “ Yeova ndakandeke nĩkũnenge ũtiĩwa ũla natiĩwe nĩ aaĩthe makwa . ” Nĩkĩ tũkwasya kana wĩnyivyo now’o waĩ ũtonya kũsũvĩa mũsyĩ wa Navothi na anyanyae ? ( Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 32 : 3 , 4 . ) ( b ) Wĩnyivyo ũkatũtetheeasya ata ? We wĩka ata atumĩa makeka ũtwi ũtekwĩtĩkĩlana naw’o ? Twĩneenea ngewa yĩva , na nĩkĩ ? Vetelo akaniw’e ata , na kĩu kĩtuma twĩkũlya makũlyo meva ? O na ĩtina wa vau nĩwaveveewe aandĩka valũa ilĩ ila syesie kwĩkĩwa Mbivilianĩ . 3 Tetheesya “ Ekali ma Ũeninĩ ” Mamũthũkũme “ Yeova na Mũyo ” Nakyo kĩlungu kya kelĩ kyonanĩtye ũndũ kũtũmĩa myolooto ya Mbivilia kũtonya kũtetheesya asyai ala me ũeninĩ meke motwi matonya kũtethya syana syoo . Asyokete akasya : “ Twoonaa andũ masembete na angĩ mayĩkya isasi . Nyie na syana ila tũsyaanĩw’e twĩ 11 , vamwe na asyai maitũ , twasembie tũkĩĩte na twavonokie na syĩndũ nini mũno . Nĩ kyaũ kyatumie Yesũ na aingĩ ma aatĩĩi make makĩĩa isionĩ ingĩ ? Aisye atĩĩ : “ Mamũthĩn’ya ndũanĩ ĩno , kĩai mũthi ndũanĩ ĩngĩ . ” ( b ) ĩla me kambinĩ ? Twamanyaa twĩ thayũ mũthenya wathela . Tweekaa kũmũvoya Yeova na kũmwĩkwatya vyũ . Matindĩaa nzukũ , kũtha kalata , na kũnyw’a . ( Soma 1 Yoana 3 : 17 , 18 . ) ( b ) Nĩkĩ twaĩle kũmatetheesya twĩ na wũmĩĩsyo ? Nĩtwaĩle kũmony’a kana nĩtũũmathĩnĩkĩa . ( b ) Ala makĩĩe isionĩ ingĩ matonya kwonany’a ata nĩmeũtũnga mũvea ? Tũtonya kũtetheesya ata ana - a - asa na eĩtu - a - asa ala makĩĩe kĩsionĩ kitũ ? ( a ) Ala makĩĩe isionĩ ingĩ maĩle kwĩsũvĩa maikasindwe nĩ ĩtatwa yĩva ? Ĩtina esie kũkĩlya mũvuko ũsu wĩ mũthei na ĩndĩ asya ũũ aithekanga : ‘ Nĩmwene ? Mũvukonĩ ũũ vayĩĩ kĩndũ o na kĩmwe kĩĩ kĩtonya kũkwatĩĩa thayũ witũ ! ’ ” — Soma 1 Timotheo 6 : 8 . Kwoou ana - a - asa nĩmaĩle kũmony’a kana nĩmamendete na nĩmeũmew’ĩa tei o tondũ Yeova wĩkaa . Aingĩ ma ala makĩĩaa isionĩ ingĩ methĩawa maumĩte nthĩ itetĩkĩlĩtye Ngũsĩ sya Yeova kũtavany’a . ( b ) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe ? Aĩtye atĩĩ : “ Twavika ana - a - asa matwosie ta andũ twĩ ũko . Nĩmatũnengie lĩu , ngũa , ũkomo , o na mbesa sya kũĩva tikiti ĩla tũkwenda kũthi vandũ . ” Aendeee kwasya : “ Naaũ angĩ matonya kũthokya andũ matamesĩ mũsyĩ kwoo aĩ no kwĩthĩwa mathaithaa Ngai ũmwe ? No Ngũsĩ sya Yeova vai angĩ ! ” — Soma Yoana 13 : 35 . Atumĩa nĩmaĩle kũatĩĩa maũndũ ala me ĩvukunĩ , Tengenezo Linalofanya Mapenzi ya Yehova , kĩlungunĩ kya 8 , kalungu ka 30 , matekwananga ĩvinda ethĩwa ve ana - a - asa mavika kĩsionĩ kyoo . Meteele masũngĩwe , no matũmĩe ũĩ makakũlya asu makĩĩe kĩsionĩ kyoo ĩũlũ wa kĩkundi kĩla maumĩte na ũthũkũmi woo nĩ kana mamanye ũndũ maendeee kĩ - veva . “ Ndi na ũtanu ũngĩ mũnene ũvĩtũkĩte ũũ , ngĩw’a ũvoo wa syana syakwa ũndũ iendaa nthĩnĩ wa ũla w’o . ” — 3 YOA . 4 . Asyai matonya ata kwĩthĩwa ngelekany’o nzeo kwa syana syoo ? Nĩ maũndũ meva matonya kũtetheesya ene mĩsyĩ kũnyuva kĩkundi kĩla mĩsyĩ yoo ĩkaendaa ? Ala angĩ matonya kũtetheesya ata asyai ala me ũeninĩ vamwe na syana syoo ? 1 , 2 . ( a ) Nĩ thĩna wĩva syana ila syĩ ũeninĩ ikomanaa naw’o ? ( b ) Twĩneenea makũlyo meva ĩsomonĩ yĩĩ ? Aendeee kwasya : “ Ĩndĩ ĩla naendie sukulu nĩnambĩĩie kwenda kĩthyomo kya kũla twathamĩĩe . Vatavĩtĩte myaka mingĩ nambĩĩe kũtũmĩa kĩthyomo kĩu kĩ kyoka . Nũndũ wa ũu vai kĩndũ nakwatasya maũmbanonĩ , o na ndyeew’aa ndyenda kũatĩĩa syĩthĩo sya asyai makwa . ” 3 , 4 . ( a ) Asyai matonya ata kwĩthĩwa me ngelekany’o nzeo ? ( b ) Nĩ kyaũ asyai mataĩle kwĩkwatya syana imeke ? Syana syenyu syoona ‘ mũyamba kũmantha Ũsumbĩ , ’ ikeemanyĩsya kũmwĩkwatasya Yeova eanĩasye mavata masyo ma kĩla mũthenya . ( Mt . Mũikakwatane mũno nginya mwaĩwe nĩ mwanya wa kwĩthĩwa na syana syenyu . Syana syenyu itonya kũtetheka ata syeemanyĩsya kĩthyomo kyenyu ? Inyw’ĩ asyai , ethĩwa syana syenyu syĩ na thĩna ta ũsu , mwĩona ata mũkatata kwĩmanyĩsya ne inyw’ĩ kĩthyomo kĩla kĩtũmĩawa kũla mũĩ ? Kĩthito kĩu nokyo waĩle kwĩkĩa ethĩwa mwana waku aeleawa nesa kĩthyomo kĩngĩ we mũsyai ũtakĩsĩ nesa , kana ti w’o ? 3 : 15 ) Ethĩwa ũu nĩw’o vailyĩ kwaku , ndũkakw’e ngoo . Nũtonya kũtetheesya syana syaku imũmanye Yeova na iimwenda . Ĩndĩ kwona Mami ayĩmanyĩsya , aivoya , na aitata ũndũ ũtonya atongoesye ũthaithi wa mũsyĩ kĩla kyumwa , kwatumie tũmanya kana kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova nĩ ũndũ wa vata mũno . ” Asyai matonya kũtetheesya ata syana ila itonya kwĩthĩwa na vata wa kwĩmanyĩsya na ithyomo ilĩ ? ( a ) Nũũ ũla waĩle kũtw’a kĩkundi kĩla mwaĩle kũthi ? Ĩndĩ iyĩsa kũtetheka ũu ethĩwa iikũelewa nesa kĩthyomo kĩla kĩũtũmĩwa . ( Soma 1 Akolintho 14 : 9 , 11 . ) Ũsũngĩo ũla twakwatie waĩ kĩvathũkany’o na wendi witũ . Ĩndĩ nũndũ nĩtwoonie kana iitethekaa nĩ maũmbano ma kĩthyomo kitũ , nĩtwathamĩĩie kĩkundinĩ kĩngĩ kya kĩthyomo kya kũu . Nĩtwaendaa vamwe nasyo maũmbanonĩ na ũtavany’a tũte kũtĩĩa . O na nĩtwathokasya anyanyae maitũ kũu tũkaĩsanĩa na tũkai ndembea . Kwĩka maũndũ asu onthe nĩkwatetheeisye syana sitũ syamanyana na ana - a - asa na syeethĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova , weethĩa syĩmwona ta Ngai wasyo , Ĩthe wasyo , na Mũnyanyae wasyo . Twatalile ũsu taw’o ũndũ ũla wesaa kũitethya mũno o na kwĩ kwĩmanyĩsya kĩthyomo kitũ . ” Samuel ongeleele kwasya : “ Nĩ kana nĩ na kĩveti kyakwa tũendeee kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova , nĩtwasyokaa tũkathi maũmbanonĩ ma kĩthyomo kitũ . Tweethĩawa tũkwatene na twanoaa mũno . Ĩndĩ nĩtũmũtũngĩaa Yeova mũvea nũndũ nĩwaathimie kĩthito kitũ na kwĩyumya kwitũ . Yu syana sitũ syonthe syĩ itatũ syĩ ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe . ” Kwasũanĩa ngewa ya Kristina . Aĩtye : “ O na kau nĩneesĩ o vanini kĩthyomo kya asyai makwa , neew’aa kĩthyomo kĩla kyatũmĩawa maũmbanonĩ kĩ vinya vyũ . ” Aendeee kwasya : “ Ĩvinda yĩmwe nĩ na myaka 12 nĩnaendie ũmbanonĩ mũnene wa kĩthyomo kĩla twatũmĩaa sukulu . Yĩu nĩyo yaĩ ĩvinda yakwa ya mbee kũelewa kana kĩla kyamanyĩaw’a nĩkyo ũw’o . O na ĩvinda yĩngĩ neewie maũndũ maalyũka nĩ ĩla nambĩĩe kũvoya na kĩthyomo kĩla twatũmĩaa sukulu . Kuma vau naĩ ndonya kũneena na Yeova kuma ngoonĩ ! ” Andũ ma mũika , nĩmũkwona ta ve vata wa kũthamĩĩa kĩkundinĩ kĩtũmĩaa kĩthyomo kya kĩsio kĩla mũĩ ? Nadia , ũla yu ũthũkũmaa Mbetheli , aĩtye atĩĩ : “ Nĩ na syana ila tũsyaanĩw’e twakililye twavĩtũkya myaka 13 , twambĩĩa kwenda kũthamĩĩa kĩkundinĩ kya kĩthyomo kya kĩsio kĩla twaĩ . ” Nadia easya : “ Yu nĩtũtũngaa mũvea mũno nũndũ wa kĩthito kĩla asyai maitũ meekĩie nĩ kana matũmanyĩsye kĩthyomo kyoo , na nũndũ mayaaĩtĩkĩla tume kĩkundinĩ kĩu kya kĩthyomo kyoo . Ũndũ ũsu nũtũtethetye mũno thayũnĩ na ũkatũvingũĩa myanya mingĩ ya kũtetheesya angĩ mamũmanye Yeova . ” ( b ) Asyai matonya kumya ũtethyo va ĩla mekũmanyĩsya syana syoo ũw’o ? ( Soma Nthimo 1 : 8 ; 31 : 10 , 27 , 28 . ) Ĩndĩ o na vailyĩ oou , asyai ala matesĩ kĩthyomo kĩla syana ieleawa nesa nĩmatonya kwĩthĩwa na vata wa kũtetheew’a nĩ kana mavikie ngoo syasyo . Syana na asyai masyo nĩmatethekaa mũno nĩ kĩtindo kya angĩ kĩkundinĩ ( Sisya kalungu ka 18 , 19 ) ( b ) Nĩ ũndũ wĩva asyai mataĩle kũeka kwĩka ? Neemanyĩasya maũndũ maingĩ mũno ĩla meũndetheesya kwĩyũmbanĩsya maũvoo ala nanengwa . Na nĩnatanĩaa mũno kĩtindo kyoo ĩla tũkwĩka o maũndũ maitũ . ” Inyw’ĩ asyai , voyai Yeova amũtetheesye na mũitata vala mũtonya . ( Soma 2 Mavinda 15 : 7 . ) Ambai kũsisya kĩla kĩtonya kũtuma syana syenyu syĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova mũtanamba kũsũanĩa wendi wenyu ene . Ĩndĩ nesie kũelewa nesa ũw’o ũla wĩ Mbivilianĩ mwaka wa 1946 . Tũendeangĩe nĩnesie kũmanya kĩthyomo kya ala matew’aa , na nũndũ wa ũu nĩnambĩĩe kũtanĩa kwĩkalany’a na syana ila ingĩ . Nĩkyeetĩkĩlile ngakĩtwaĩaa makaseti , na kyasya nĩkĩkwenda kĩmbonany’e na mũũme wakyo , ũla wĩtawa Gary . Mũthya , eĩtu atano kĩlasinĩ kyoo nĩmatw’ĩkie Ngũsĩ sya Yeova . Ĩvinda yĩu twakomanie anengie ngelemende na angũlya kana no nĩtw’ĩke mũnyanyae . Ĩla watwie kũvatiswa asyai make mamwĩie atĩĩ : “ Manya we watw’ĩka wa Ngũsĩ , vaa ndwĩvekala ! ” Nĩwaendeeie kwĩmanyĩsya na avatiswa . Twatwaanie mwaka wa 1960 , ĩndĩ asyai make mayaakinya ĩ alũsinĩ . Mwanawa Nicholas na mũka , Deborah , mathũkũmaa Mbetheli ya London Faye na James , Jerry na Evelyn , Shannan na Steven Twĩthĩawa Kĩkundinĩ kya Kĩthyomo kya Ala Matew’aa kya Calgary na nĩ mũtumĩa vo . Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũendeee kũmwenda Yeova ? Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twende mũnango ũw’o ũla wĩ Mbivilianĩ ? Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata tũmende ana - a - asa maitũ ? Nĩ ũndũ ta wĩva wĩthĩwa watumie wendo wa Aklĩsto amwe ũvoa ? Mũthenya kũthi ũla ũngĩ andũ nĩmaekete kũmwenda Ngai ũndũ mamwendete tene . Ũu nĩw’o mwĩao ũla mũnene na wa mbee . ” Onany’a kana nũmwendete Yeova ( Sisya kalungu ka 10 ) ( Soma Savuli 119 : 97 - 100 . ) Onany’a kana nĩwendete ũw’o ũla wĩ Mbivilianĩ ( Sisya kalungu ka 14 ) Ũtukũ wa mũthya Yesũ e kũũ nthĩ eeie amanyĩw’a make atĩĩ : “ Nĩngũmũnenga mwĩao mweũ , atĩ mwendane inyw’ĩ kwa inyw’ĩ ; o ũndũ namwendie , nenyu mwĩthĩwe mũkyendana o w’o . Na kwondũ wa ũu andũ onthe makamanya kana mwĩ amanyĩw’a makwa , ethĩwa mwĩthĩwa na wendo ĩnyw’ĩ kwa inyw’ĩ . ” — Yoa . 13 : 34 , 35 . Mũtũmwa Yoana aandĩkie ũũ : “ Ũla ũtamwendaa mwana - a - ĩthe ũla wonaa , ndatonya kũmwenda Ngai ũla ũtaamwona . ” ( 1 Yoa . Onany’a nĩwendete ana - a - asa na eĩtu - a - asa ( Sisya kalungu ka 17 ) Nĩ maũndũ amwe meva tũtonya kwĩka tũkony’a ala angĩ kana nĩtũmendete ? Soma 1 Athesalonika 4 : 9 , 10 . 21 : 15 . Nĩvo ĩndĩ wameie : “ Ĩkyai kĩtei ngalĩ ya kw’oko [ kwa ] aũme kwa ngalawa , na nĩmũkwona . Na ĩndĩ mekya , na yu maemwa nĩ ũkusya nũndũ wa makũyũ kwingĩva . ” — Yoa . 21 : 1 - 6 . ( b ) Mwana - a - asa ũmwe wa Thailand eemanyĩisye ũndũ wĩva wa vata ĩũlũ wa wĩa wake ? Na nũndũ wa ũu wambinyĩĩaa ũkethĩa o na ti ta nĩ na mwanya wa kwĩanĩsya maũndũ ma ũthaithi . Ĩtina nesie kwĩthĩa kana nenda nie maũndũ ma Ũsumbĩ mbee , no nginya nĩmanthe wĩa ũngĩ . ” Aĩtye atĩĩ : “ Ĩtina wa kũsũanĩa ũndũ ũsu na kwia mbesa kwa mwaka mũima , noonie kĩla kĩtonya kũndethya no kũthoosya ice cream . Mwambĩĩonĩ nakwataa tũvesa tũnini na kĩu kyatumie nĩkw’a ngoo . Nakomana na ala twathũkũmaa ĩmwe manthekaa maingũlya kana nonie wĩa wa kũtembesya ice cream new’o mũseo kwĩ kũthũkũmĩa vandũ vekĩĩtwe masinĩ sya kũlikya nzeve ngĩseũvya kombiũta . Namũvoyie Yeova ngĩmũkũlya andetheesye nũmĩĩsye na ngĩanĩsya kĩeleelo kyakwa kya kũmantha mwanya mwingangĩ wa kũmũthaitha . Nĩnambĩĩie kũmanya ala ngũthooesya ice cream meenda ĩilyĩ ata , na nĩnaendeeie kũmanya nesanga ũndũ ndonya kũmĩseũvya . Ĩtina wa ĩvinda ĩnini , kĩla mũthenya natesaa ice cream yonthe ĩla nĩseũvisye . Ũndũ wa ũsengy’a nĩ kana nambĩĩe kũkwata mbesa mbingĩ o na kwĩ ila nakwataa ndiseũvya kombiũta . Nĩw’aa nĩ mũtanu mũnango nũndũ wĩa ũla nthũkũmaa yu ndũnthĩnasya kĩlĩko ta ũla naĩ naw’o mbeenĩ . Na ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana yu nĩw’aa ngwatanĩo yakwa na Yeova yalũlũmĩĩile . ” — Soma Mathayo 5 : 3 , 6 . Aisye ũũ amina kũvatiswa : “ Ũndũ ũla ũtumaa nĩlila no ĩvinda yĩla naanangie ndikaaĩsa kũmanya kana kũmũthũkũma Yeova nĩkw’o kũtũeteae ũtanu kwĩ kũtindĩa kwĩtanĩthya na maũndũ ma nthĩ ĩno . ” Yesũ aisye atĩĩ : “ Kũi mũndũ ũtonya kũthũkũma mavwana elĩ . ” Na ongela kwasya : “ Mũitonya kũthũkũma Ngai o na ũthwii . ” ( Soma 1 Akolintho 2 : 14 . ) O na nĩtwatavanasya tũteũtĩĩa . ” Tweew’aa kyeva kingĩ twalilikana amanyĩw’a ala twesaa kũtia . ” Ĩndĩ ĩtina wa mwei ũmwe nĩmakwatie ũvoo mũseo . Miriam aĩtye : “ Twakwatie valũa wa kũtw’ĩka mavainia ma mwanya . Twatanie ta kĩ nũndũ yu twaĩ tũendeee na ũthũkũmi witũ kĩsionĩ kĩu ! ” Meekĩiwe vinya nĩ ndeto ii syĩ nthĩnĩ wa Savuli 37 : 5 : “ Mwiĩe Yeova nzĩa yaku ; mũĩkĩĩe we , nake akeeka . ” Ĩndĩ ũmũnthĩ twĩkalaa ũu na tũyonaa kĩndũ kya vata tũkosete . ” Nĩkĩ tũtonya kwasya kana andũ matwaana na ala mamesya mũsyĩ mailea kũkwatwa nĩ mathĩna mana ? Tũi na nzika atwendeaa ũseo o tondũ wĩthĩĩtwe ayĩka kuma tene . — Soma Yelemia 29 : 11 , 12 . ( Soma 1 Samueli 1 : 4 - 7 . ) Paula easya : “ O na kau ndyaileny’e ũndũ na Ann , nĩwandethisye mũno . ” Aendeee kwasya : “ Ũseo ũsu wambĩkie nĩwandetheeisye nĩendeee kũmũthũkũma Yeova . ” ( Soma Savuli 145 : 18 , 19 . ) “ Vala ve ũthwii wenyu , nĩvo vethĩawa ngoo syenyu nasyo . ” — LUKA 12 : 34 . Ĩla tũkwĩthĩwa tũyĩka ũu , vindĩĩsya ũndũ we mwene ũtonya kwenda mũno ũthwii ũsu wa kĩ - veva . Kwasũanĩa ũndũ we woonaa lũlũ ũsu wĩ wa vata ! ( Soma Maliko 10 : 28 - 30 . ) ( a ) Nĩkĩ mũtũmwa Vaulo waisye kana ũthũkũmi witũ nĩ ta ‘ ũthwii mĩionĩ ya mũthanga ’ ? ( Soma Alomi 1 : 14 , 15 ; 2 Timotheo 4 : 2 . ) Amwe nĩ athũkũmi ma Mbetheli , mavainia , na atumĩa . Irene aĩtye atĩĩ : “ Nasũanĩa maũndũ ala angĩ naĩ nĩka , vai ũmwe nonaa waĩ wĩsa kũtuma nĩthĩwa na ũtanu wingĩvĩte ũu . ” ‘ Kyũmbanĩsyo ’ kĩla Yesũ wawetie nthĩnĩ wa Mathayo 13 : 52 nĩ kya kyaũ , na tũkyusũĩĩasya ata ? ( Soma Nthimo 2 : 4 - 7 . ) Kwasũanĩa ũndũ ũmwe mwana - a - asa wĩtawa Peter woonie . Amũkũlilye atĩĩ : “ Yu kamwana kwa ndavye - ĩ , yo ĩvuku ya Ndanieli yaandĩkiwe na kĩthyomo kĩva ? ” Nenũka nasyaisye makaseti ma Mũsyaĩĩsya na ma Amkeni ! ala maĩ manauma myeinĩ yĩ navu ĩtina , na neethĩa kĩlungu kyaeleetye kana ĩvuku ya Ndanieli yaandĩkiwe na Kĩalamu . ” Weeka ũu , ũkeethĩawa ũyũmbany’a “ ũthwii . . . ĩtunĩ . . . vala kĩng’ei kĩtathengeaa , o na lungulu ũtananga . Nũndũ vala ve ũthwii wenyu , nĩvo vethĩawa ngoo syenyu nasyo . ” — Luka 12 : 33 , 34 . “ Ndyeew’anaa na mwana - a - asa ũla twanenganĩw’e wĩa . Nĩngũlilikana ĩvinda twatetanisye mũno na tweethĩwa nĩ andũ elĩ tũendeee kwĩkanĩsya ndeto . ” — CHRIS . “ Nakililye ndataĩĩe mwĩĩtu - a - asa ũmwe twakothaa kũtavany’a ĩmwe avangũa mĩvango ĩla tweekĩte ya ũtavany’a . Ndyeesĩ nĩkĩ wĩkie ũu . ” — JANET . “ Mũthenya ũmwe naneenaa simũnĩ nĩ na andũ angĩ elĩ . Ũmwe wa asu elĩ aneenie ta wamina ngewa na kwoou nyie neesilya nĩwatila simũ . Nĩvo ĩndĩ nambĩĩe kũtavya ũla natiiwe nake simũnĩ maũndũ mate maseo ĩũlũ wake , na kaĩ o na ndatilĩte simũ . ” — MICHAEL . “ Kĩkundinĩ kitũ ve eĩtu - a - asa elĩ mavainia meethĩĩtwe na mathĩna . Ala angĩ meew’aa naĩ mũno moona maitetany’a . ” — GARY . “ Sisyai mũikatetan’ye mwĩ nzĩanĩ . ” ( Mwa . “ Vala vate ũtao , maũndũ ala masũanĩĩtwe kwĩkwa nĩmanangĩkaa . ” ( Nth . Michael easya : “ Mwana - a - asa ũsu andekeie vyũ kuma ngoonĩ . ” “ [ Endeeai ] kũmĩĩasya ũmwe kwa ũla ũngĩ , na kũekeanĩa ene kwa ene , ethĩwa mũndũ o na wĩva e na ũndũ na ũngĩ . ” ( Ako . Yu nĩmew’anaa na matavanasya ĩmwe nesa . O na kau kĩvathũkany’o ta kĩu no kyoneke kĩte na thĩna , no kyumĩlye kĩthokoo kĩnene . ” Na nũndũ wa kũtinda nĩw’ĩte woo , nambĩĩe kũmũneeny’a naĩ . Natavasya ngoo yakwa ũũ , ‘ Ndanengete ndaĩa ĩla ĩmbaĩle , kwoou o nakwa ndimũnenga ndaĩa . ’ ” Easya : “ Nambĩĩe kwona mawonzu makwa na noona nĩvĩtĩtye mũno . Nĩvo namanyie kana nĩnaaĩlĩte kũvĩndũa mosũanĩo makwa . Kwoou nĩnavoyie Yeova ĩũlũ wa ũndũ ũsu , nathooea mwĩĩtu - a - asa ũsu ũngĩ kamũthĩnzĩo , na namũandĩkĩa kavalũa nĩmwĩtĩtye ũekeo . Nĩtwakumbatĩanĩie na tweetĩkĩlana kana kĩu nĩkyathela . Kuma ĩvinda yĩu tũyaathokoana ĩngĩ . ” ŨMŨNTHĨ kĩla andũ aingĩ monaa kĩ kya vata vyũ nĩ mbesa . Nĩkĩ no nginya onthe mamanye ũw’o ĩũlũ wa ũsumbĩki mũnene wa Ngai ? Kũtetewa kwa ũsumbĩki mũnene wa Yeova nĩ kwa vata mũno wĩana ata ? nũndũ , kuma ĩvinda yĩla aaũmae maitũ makomie , syĩndũ syonthe iilyĩ o ũndũ syailyĩ kuma mwambĩlĩlyo wasyo kũmbwa . ” ( Soma Isaia 55 : 10 , 11 . ) ( Soma Yovu 1 : 7 - 12 . ) ( Soma Yovu 38 : 18 - 21 . ) ( Soma Alomi 5 : 3 - 5 . ) Kĩtumi kĩmwe ĩnenganĩte nĩ kana we nĩwendete ala ũsumbĩkĩte . O na atũthĩnĩkĩaa kwĩ ũndũ ithyĩ ene twĩthĩnĩkĩaa . Atumĩa na ene mĩsyĩ matonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Yeova ata ? Savuli ya 147 nĩyĩkĩĩte andũ ma Ngai vinya kĩtũngĩlĩĩlo mamũtaĩe . Nĩ kyaũ mũandĩki wa Savuli ĩsu woonie vala ve Yeova kyatuma ona aĩle kũtaĩwa mũno wĩana ũu ? Ana - a - asa na eĩtu - a - asa aingĩ ma mũika nĩmaendeee kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe . “ Ĩmanthĩei anyanya na ũthwii ũla ũte wa ũlũngalu . ” — LUKA 16 : 9 . Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũikatw’ĩke ngombo sya nthĩ ĩno maũndũnĩ ma viasala ? Nĩkĩ nthĩ ĩno ya Satani ĩkũendeea kwĩthĩwa na andũ amwe ngya ? Tũtonya kũatĩĩa ata ũtao ũsu wa Yesũ ? Twĩsĩ ata kana viasala sya ũmũnthĩ iyaĩ kĩeleelonĩ kya Ngai ? Weta Aklĩsto amwe monanĩtye nĩ aĩkĩĩku mĩtũmĩĩlenĩ yoo ya ũthwii ũla ũte wa ũlũngalu . Kĩvathũkany’o na tene , yu nĩnĩekeaa angĩ mũnango , ngamomĩĩsya , ndikusaa ngoo maũndũ maema kũthi ũndũ ngũsũanĩaa , na nĩnĩthĩawa nĩyũmbanĩtye kwĩtĩkĩla ũtao . ” Avalaamu oonanisye ata kana nĩwamwĩkwatĩtye Ngai ? ( b ) Tũtonya kũatĩĩa ata ũtao wa Vaulo ? Vaulo amina kũmwĩta “ mũsikalĩ mũseo wa Klĩsto Yesũ ” amwĩie ũũ : “ Vai mũsikalĩ e kaũnĩ ũvĩndanĩw’a [ kana , ũlikana ] na maũndũ ma thayũ ũũ ; nĩ kana amwendeesye ũla wamũandĩkie ethĩwe mũsikalĩ . ” ( 2 Tim . Yeova aathimaa ala methĩĩtwe me “ athwii ma kwĩkaa nesa . ” ( Soma 1 Timotheo 6 : 17 - 19 . ) Mbwaũ sya mĩtĩ ĩla mĩseo vyũ , mavia ala maseo , na syũma ila ndũmu vyũ ikanenganawe mana kĩla ũmwe eyakĩe mũsyĩ mwanake . Wenda kumya mĩvothi ũtũmĩĩte Indaneti , lika kĩsesenĩ kya jw.org / kam , na ũithi nthĩ ũvinyĩĩe vala vaandĩkĩtwe : “ Umya Mũvothi Kwondũ wa Wĩa Witũ wa Kũtavany’a . ” MWĨĨTU - A - ASA ũmwe wĩtawa Susi aisye atĩĩ : “ Twekalile vandũ va mwaka ta ũmwe ũu tũyĩw’a kyeva kingĩ mũno ĩtina wa kũkw’ĩĩwa nĩ kĩmwana kitũ . ” ( Soma 2 Akolintho 1 : 3 , 4 . ) Kĩla ĩvinda tweeka ũu , mũuo wa Ngai nĩwasũvĩaa ngoo sitũ na mosũanĩo maitũ . ” — Soma Avilivi 4 : 6 , 7 . Yesũ oonanisye ata kana e tei ĩla Lasalo wakwie ? ( Alo . 15 : 4 ) Ethĩwa wĩ na kyeva , o naku no ũkiakiw’e nĩ maandĩko ta aa maatĩĩe : ( Soma 1 Athesalonika 5 : 11 . ) Twaĩle kũlilikana kyaũ ĩũlũ wa kyeva ? ( Nth . 14 : 10 ) O na mũndũ akaelesya ata ũndũ ũkwĩw’a , ti laisi mavinda onthe ala angĩ makaelewa kĩla ũkũmatavya . Mavindanĩ ta asu ndyĩw’aa ta nĩekanĩw’e na kyeva kyakwa nĩ weka . ” Junia aĩtye : “ Ĩla nakwata mesengyi nguvĩ ya kũmbĩkĩa vinya kana ĩla nathokw’a nĩ Mũklĩsto ũngĩ tũtũmĩe ĩvinda ĩmwe , nĩw’aa natetheka ũndũ ndaeleekya . Ĩla angĩ meeka ũu matumaa nĩmanya nĩnendetwe na nĩngũthĩnĩkĩwa . ” Dalene aĩtye : “ Mavinda amwe ĩla eĩtu - a - asa mooka kũngiakisya nĩmakũlasya ethĩwa no mende kũvoya . Mayambĩĩa kũvoya maneenaa maiemwa , ĩndĩ kĩla ĩvinda o ũndũ maendeea na mboya now’o wasya woo ũkwataa vinya , na mũthya mavoyaa mboya ĩkũkiita ngoo vyũ . Mũĩkĩĩo woo mũlũmu , wendo woo , na kũnthĩnĩkĩa kũla manthĩnĩkĩaa nĩkũlũlũmĩlĩtye mũĩkĩĩo wakwa . ” Mbivilia yaĩtye : “ Mũnyanya nĩwendanaa ĩndĩ yonthe ; na mwana - a - ĩthe asyaiwe kwondũ wa kũthĩnũkasya . ” Mwana - a - asa ũmwe aisye : “ No neesĩ kana mwaka wa mbee ĩtina wa kũkw’ĩĩwa nĩ mũka wakwa ngathĩnĩka mũno mũthenya ũla twatwaanie wavika , na ũu now’o vailyĩ . Ĩndĩ ana - a - asa na eĩtu - a - asa amwe nĩmavangĩthisye kyathĩ kĩnini vamwe na ala nĩ ndũũ namo vyũ nĩ kana mũthenya ũsu ndikatinde nĩ nyioka . ” Junia aeleetye atĩĩ : “ Mavinda maingĩ ĩla andũ matethya ũla ũkw’ĩĩwe na matinda nake ĩla kũte ũndũ mũna wa mwanya , kĩu nĩkĩtethasya mũno . Kwĩka kaũndũ mwĩ ĩmwe mavinda ta asu vate ũndũ mũnene mũvangĩĩe nĩ kwa vata mũno na nĩkũtonya kũkiakisya mũno . ” Mandetheetye vyũ ngew’a Yeova ta ũngwete na moko make . ” Nĩkĩ mawatho ma Yeova matũkiakiasya mũno ? ( Yoa . 5 : 28 , 29 ) Ngai athanĩte kana ‘ akamelya kĩkw’ũ tene na tene ; na Mwĩaĩi Yeova akavyaĩa methoi mothyũnĩ onthe . ’ Maandĩko angĩ makiakĩĩtye andũ aingĩ nĩ ta Savuli 20 : 1 , 2 ; 31 : 7 ; 38 : 8 , 9 , 15 ; 55 : 22 ; 121 : 1 , 2 ; Isaia 57 : 15 ; 66 : 13 ; Avilivi 4 : 13 ; na 1 Vetelo 5 : 7 . O na ĩngĩ no ũsisye kĩlungu kĩ na kyongo , “ Wafariji Waliofiwa Kama Yesu Alivyofanya , ” ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya ya 01 / 11 / 2010 . “ Tũyĩsĩ ũndũ tũtonya kũmũtavya eka kũmwĩa nĩtũmwendete . O na kau tũitonya kũelewa nesa vyũ ũndũ mũkwĩw’a , Yeova nũkũelewa na nũkũendeea kũmũtw’ĩĩka . Twĩĩkwatya mboya sitũ niũtethya o vandũ . ” “ Yeova namwĩkĩe vinya ĩvindanĩ yĩĩ mwakwata wasyo ũsu ũnenevete ũu . ” “ Twĩĩkwatya nĩmũũkiakiw’a nĩ kũmanya kana mwendwa wenyu nĩ mũsũvĩĩku vyũ kĩlilikanonĩ kya Ngai . Nake akalilikana tũmaũndũ tw’onthe ĩũlũ wake na aimũsyũkya . ” “ Vai ĩvinda yĩngĩ o na yĩva mwendwa wenyu ũkakomana ĩngĩ na mũmaitha wa mũthya , kĩkw’ũ . “ O na kau ndeto iitoetye kũelesya woo wa kũkw’ĩĩwa nĩ mwendwa , tweteele na mea yĩla ndeto ikethĩwa itatonya kũelesya nesa vyũ ũtanu ũla tũkew’a ĩla Asa witũ wa ĩtunĩ wĩmũtũngĩa mwendwa wenyu . ” Ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene , Aklĩsto makamwĩkwatya Yeova vandũ va kũtata kwĩyũkitĩa Mũtavany’a wĩ mũũndanĩ wa mĩevo taoninĩ ya Grójec aitavya mũthũkũmi ũmwe ũvoo mũseo ( b ) Nĩ maũndũ meva tũtonya kwĩmanyĩsya twasoma Savuli ya 147 ? Na nĩvatonyeka ũkethĩa kwĩ ikundi ta isu mbilioni ngili mbingĩ . Nĩenda ũtanĩe thayũ waku wĩ ũmwe wa Ngũsĩ syakwa ! ” ( Soma Savuli 147 : 8 , 9 . ) Mutsuo aĩtye , “ Neewie Yeova ta waĩ ũtee wa kĩla ũmwe witũ aitũtetheesya . 12 , 13 . ( a ) Twaĩle kwĩvathana na kyaũ ethĩwa nĩtũkwenda Ngai atũtethye ? Mbivilia yaĩtye Ngai “ nũmatheeasya nthĩ ala athũku . ” Mbivilia yaĩtye , “ Yeova nĩwendeeaw’a nĩ ala mamũkĩaa , ala mekwatasya ũseo wake wĩ wendo . ” 15 - 17 . ( a ) Mavinda amwe tũtonya kwĩw’a ata , ĩndĩ Yeova atũmĩaa Ndeto yake ata kũtũtetheesya ? Ũmũnthĩ Yeova atũtongoeasya atũmĩĩte Ndeto yake , Mbivilia . ( Soma Savuli 147 : 19 , 20 . ) Nĩ mĩvango yĩva ĩtonya kũtuma ũtanĩa ĩvinda yũkĩte ? Kwosa ũvainia kũtonya kũũvingũĩa myanya yĩva ? INYW’Ĩ andũ ma mũika , nĩmwĩsĩ nesa vyũ kana mũndũ atanamba kwambĩĩa kyalo , nũseo akasũanĩa nesa vyũ vala ũendete . Wamina kũsyawa nĩ ta wĩthĩawa wĩ na kyalo kĩasa kĩ mbee waku , na ĩvinda yĩla ĩseo vyũ ya kũvangĩĩa kyalo kyaku nĩ ĩla wĩ wa mũika . Wĩsĩ ata kana Yeova eenda wĩyĩkĩe motwi matonya kũtuma wĩkala wĩ mũtanu ? Mũmbi waku nĩ “ Ngai wa wendo , ” “ Ngai mũtanu , ” ũla woombie mũndũ “ na mũvw’ano wake . ” ( 2 Ako . 13 : 11 ; 1 Tim . 1 : 11 , NWT ; Mwa . 1 : 27 ) Ũkekalaa wĩ mũtanu weethĩwa na nguma isu Ngai wĩthĩawa nasyo . Yesũ Klĩsto nĩwamũtiĩe ngelekany’o ĩla nzeo vyũ . ( Mũta . 3 : 4 ) O vamwe na ũu , Yesũ nĩweemanyĩasya Maandĩko na kĩu nĩkyatumie ethĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova . Mbivilia yaĩtye : “ Vala vate ũtao , maũndũ ala masũanĩĩtwe kwĩkwa nĩmanangĩkaa ; ĩndĩ vala ve wingĩ wa atai nĩmalũlũmĩlaw’a . ” Ũimanyĩa wĩa mũna no nginya wambe kũmanyĩw’a . Mbeenĩ ndyaĩ na amanyĩw’a ma Mbivilia , ĩndĩ nĩnathamĩĩe kĩsionĩ kĩngĩ na mwei ũmwe ũithela , naĩ na andũ kauta namanyĩasya Mbivilia . Ũmwe neemanyĩasya nake nĩwambĩĩe kũka Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ . Kwa ngelekany’o , Jacob , ũla wĩkalaa Amelika , andĩkĩte ũũ : “ Ĩla naĩ wa myaka mũonza , syana mbingĩ ila twasomaa ĩmwe syaneenaa kĩthyomo kya Vietnamese . Nĩnendaa mũno kũitavya ĩũlũ wa Yeova , na kĩu kyatumie nĩvanga kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩu . Kĩla kyandetheeisye mũno nĩ kũsianĩsya ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya ya Kĩsũngũ na ya kĩthyomo kya Vietnamese . O vamwe na ũu , nĩnatumie ndũũ na Aklĩsto kauta kĩkundinĩ kyaĩ vakuvĩ kya kĩthyomo kya Vietnamese . Navikya myaka 18 nĩnoosie ũvainia . Ĩtina nĩnesie kwĩtwa Sukulu ya Mbivilia ya Ana - a - asa Matatwaanĩte . Ũmanyi ũla nakwatie sukulunĩ ĩsu nũndethetye mũno nĩ kakundinĩ ka kĩthyomo kya Vietnamese kala natũmiwe nĩ vainia . Andũ aingĩ ala maneenaa kĩthyomo kya Vietnamese maseng’aa mũno moona ndineena kĩthyomo kyoo . Manthokasya nesa , na mavinda maingĩ nĩmetĩkĩlaa nĩmamanyĩsye Mbivilia . O na amwe nĩmekĩte maendeeo nginya makavatiswa . ” — Sianĩsya na Meko ma Atũmwa 2 : 7 , 8 . Nĩw’aa mũyo mũno ĩla ngũtetheesya ana - a - asa ma mũika kĩkundinĩ kitũ na ĩla ngwona mayĩka maendeeo . Nauma Sukulu ya Mbivilia ya Ana - a - asa Matatwaanĩte nĩnatũmiwe kĩsionĩ kĩngĩ ta vainia . Kũneena ũla w’o , kĩsionĩ kĩu ndyaakwata mũndũ wĩmanyĩsya akesa kũvatiswa , ĩndĩ ala angĩ nĩmakwatĩte . Kwosa ũvainia kũtonya kũvingũa myanya ĩngĩ ya ũthũkũmi ata ? Mwana - a - asa wĩtawa Kevin aĩtye atĩĩ : “ Nendie kũmũthũkũma Yeova nĩ ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe kuma nĩ o kamwana kanini . Kwoou ĩla navikisye myaka 19 nĩnoosie ũvainia . Nĩ kana nĩkwate mbesa sya kũtũmĩa , naandĩkiwe nĩ mwana - a - asa wathũkũmaa wĩa wa myako ngathũkũmaa nake o kwa ĩvinda ĩnini . Ĩtina nĩnaminie myaka ĩlĩ nĩ na timũ yatetheeasya ana - a - asa makwatĩte wasyo nũndũ wa iuutani . Timũ ĩsu nĩyatũngĩĩie Nyũmba sya Ũsumbĩ na sya kwĩkala sya ana - a - asa asu . Ĩla neewie nthĩ ya South Africa yĩ na vata wa andũ ma mwako , nĩnausũisye valũa nĩ kana ngatetheesye , na neetwa . Kũũ Africa nĩndũmawa isionĩ syĩ kĩvathũkany’o kũla kwĩ na myako ya Nyũmba sya Ũsumbĩ , na kĩla vandũ nĩkalaa o syumwa mbũthũ . Twĩkalaa ĩmwe , tũkemanyĩsya Mbivilia ĩmwe , na tũkathũkũma ĩmwe . Na ĩngĩ kĩla kyumwa nĩndanĩaa kũtavany’a na ana - a - asa ma kĩsio kĩla tũĩ . Mĩvango ĩla neekie nĩ o kamwana ĩnengete ũtanu ndataĩaa kana ngaũkwata . ” Kũthũkũma Mbetheli nĩ ũndũ ũtanĩthasya mũno nũndũ kyonthe kĩla ũkwĩka vau nĩ kwondũ wa Yeova . Nĩneemanyĩisye kũthũkũma na masinĩ sya kũtumbĩthya mavuku , na o tũendeee nĩnesie kũmanyĩw’a kũthũkũma maũndũ ma kombiũta . Ndithũkũma Mbetheli nĩndanaa kwĩw’a na kũtũ kwakwa ũndũ wĩa witũ wa kũtavany’a ũendeee isionĩ syĩ kĩvathũkany’o ĩũlũ wa nthĩ . Nĩnendete mũno kũthũkũma Mbetheli nũndũ kĩla ngwĩka nĩkĩtetheeasya angĩ methĩwe na ngwatanĩo nzeo vamwe na Yeova . ” Ndũkethĩwe na nzika kana Yeova eenda ‘ ũkwate ’ ũtanu ĩvinda yũkĩte . ( Soma 1 Timotheo 6 : 18 , 19 . ) Na ĩndĩ ũivanga kwĩka kĩla kĩũmwendeesya . Satani nĩwĩsĩ mĩkalĩle ya andũ nesa nũndũ ethĩĩtwe aimasoma kuma ĩla moombiwe . Nue waĩle kwĩmanthĩa ũw’o . ” Kana makamea , “ Mũiketĩkĩle mamũtwae kĩangĩonĩ ! ” Yesũ aisye : “ Manyai ũmakĩa ala moaa mwĩĩ , na ĩtina maitonya ũndũ ũngĩ . ” Amwĩkĩie vinya amwĩa : “ Ĩthĩwa na vinya na ũkũmbaũ mũnene ; ndũkaakĩe , o na ndũkaateve : nũndũ Yeova Ngai waku e vamwe naku o kũla wĩthi . ” ( Yos . ( Nth . 26 : 24 , 25 ) Mwĩthukĩĩsye Yeova na ũyĩkalaa ũmwĩkwatĩtye maũndũnĩ onthe ala ũkwĩka . Kĩlungu kya kelĩ nĩkyonanĩtye ũndũ Yeova ũtonya kwĩka maũndũ tũtataĩĩa na tũtamba kũmasũanĩa . 13 : 32 , 33 ; Meko 1 : 7 ) Kwoou no nginya tũmĩĩsye o ũndũ mũĩmi wĩkaa . Ngelekany’o ya mwathani Mika yĩtũmanyĩsya kyaũ ? ( Soma Mika 7 : 1 - 3 . ) Ethĩwa twĩ na mũĩkĩĩo ta wa Mika , tũkomĩĩasya nũndũ nĩtũtw’ĩte vyũ kũmweteela Yeova . Nũndũ wa ũu , nĩtũvikĩaa ‘ kwĩlũlũmĩlya kw’onthe na kũmĩĩsya tũtanĩte . ’ Avalaamu oomĩĩisye myaka mingĩ esũkũũe Esau na Yakovo mayĩsa kũtw’ĩka nĩmasyawa ( Sisya kalungu ka 9 , 10 ) ( Soma Aevelania 11 : 8 - 12 . ) Ĩndĩ kwasũanĩa mũyo ũla Avalaamu ũkew’a ĩla ũkathayũũkw’a nthĩ nzaũ . Nenyu nĩmwanzũanĩĩe ũthũku ; ĩndĩ Ngai asũanĩa wĩthĩwe ũseo , kwĩkĩke , o tondũ kũilyĩ mũnthĩ ũũ , nĩtangĩĩe andũ aingĩ mekale thayũ . ” ( Mwa . ( b ) Nĩ kyaũ kyanengie Ndaviti vinya wa kũmĩĩsya ? Ngamwinĩa Yeova , nĩkwĩthĩwa nĩwambĩkie nesa na ũlau . ” ( Soma 2 Vetelo 3 : 9 . ) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũtw’e kũmĩĩsya ? Maũndũ ala makwatie mũtũmwa Vaulo e Vilivi metũmanyĩsya kyaũ ? ( Soma Meko ma Atũmwa 16 : 8 - 10 . ) Akililye avika Masetonia oou ekw’a kolokolonĩ ! Nĩkĩ Yeova waekie Vaulo akwatwa ? Ĩvinda yĩu waĩ kolokolonĩ e na Sila mekalile “ maimũvoya Ngai na ũmwinĩa mbathi sya ũmũkatha . ” 4 , 5 . ( a ) Maũndũ maitũ matonya kwĩkala ta ala ma Vaulo ata ? ( b ) Maũndũ ma Vaulo maalyũkile ata atataĩĩe ? Twĩneenea kyaũ ? ( Soma 1 Vetelo 5 : 6 , 7 . ) 10 : 13 ) Ũu ti kwasya twĩkale nthĩ tũte kwĩka ũndũ tweteele Yeova atũtetheesye vala ve na vata . Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo , nĩtwaĩle kũmanya kana Yeova no eke maũndũ manenange kwĩ ala twamũvoya , kana ala tũvangĩĩe na twĩkwatĩtye eke . Yeova atũmie mũlaĩka ooaa asikalĩ 185,000 ma Senakelivu na ũtukũ ũmwe . ( a ) Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ngewa ya Yosevu ? 40 : 15 ; 41 : 39 - 43 ; 50 : 20 ) Vate nzika , Yeova nĩwatetheeisye Yosevu kwa nzĩa ũtataĩaa . O na ĩngĩ kwasũanĩa ĩũlũ wa Sala , ũla waĩ inyia wa ũmae wa Yosevu . ( Soma Isaia 43 : 10 - 13 . ) Nĩtwĩsĩ kana Yeova nũtũsũvĩaa na endaa twĩkale twĩ atanu . Tũtonya kumya ata mũndũ ũla wa tene na kũmwĩkya vaasa vyũ ? Kũvikĩa mwaka wa 1939 kwaĩ Ngũsĩ sya Yeova 6,000 [ kambinĩ sya mathĩna ] . ” Na inyw’ĩ nĩmũtheisye kĩwanza kĩĩ nesa mũno . Ĩndĩ ũndũ ũla mũnene nĩ kana mũvulanĩte ngo syĩ kĩvathũkany’o . ” Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ , na nĩkĩ ? Ĩndĩ o ũndũ naendeeie na mwĩkalĩle ũsu mũthũku , now’o naendeeie kwĩw’a ve vandũ nĩtialĩtye . ” Sakura aendeeie na mwĩkalĩle ũsu nginya ĩla wambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia na Ngũsĩ e na myaka 23 . Naendeeie navika vandũ weethĩa nĩkũlya mũndũ mũka ũla nekalaa nake akaumaala ĩndĩĩ nĩloele vitio sya maũndũ ma ũlaalai . ” Nĩ kyaũ kĩtetheesye Stephen avete ũthilĩku na moumano ? Aĩtye : “ Twambĩĩe kwĩkala nesa mũno vau mũsyĩ . Ũmũnthĩ Stephen nĩ mũtetheesya wa kĩkundi , nake mũka ethĩĩtwe e vainia wa kĩla ĩvinda kwa ĩvinda ya myaka yĩana ũna . Neekĩiwe vinya nĩ maandĩko ta Isaia 55 : 7 , yĩla yaasya : ‘ Ũla mũthũku natie mũendele wake , ’ na 1 Akolintho 6 : 11 , yĩla yĩwetete ĩũlũ wa amwe matiie mĩendele mĩthũku yĩkasya : ‘ Amwe menyu mwailyĩ ũu . ’ Yeova ambũmĩĩisye myaka mingĩ , o aendeee kũnenga veva wake mũtheu ũndetheesye kwĩvw’ĩka ũla mũndũ mweũ . ” 5 : 17 ) O na ĩngĩ , veva mũtheu wa Ngai na Ndeto yake nitũtetheeasya ĩla tweeyũmbanĩsya maũmbano , na twathi maũmbanonĩ asu . Masyĩtwa amwe ĩsomonĩ yĩĩ nĩ mavĩndũe . Sisya kĩlungu kya 25 kya ĩvuku Maswali Ambayo Vijana Huuliza — Majibu Yafanyayo Kazi , Ĩvuku ya 1 . ( Soma Akolosai 3 : 10 - 14 . ) Aeleisye kana mũndũ wa ũko ũsu nde kyende . Aisye kana nthĩnĩ wa mũndũ ũsu nĩ vandũ “ vatatonyeka kwĩthĩwa Mũkiliki kana Mũyuti , kwaĩkwa kana kũlea kwaĩkwa , ũla ũte na ũmanyi kana Mũsithiani , ngombo kana ũla ũte ngombo . ” ( a ) Athũkũmi ma Yeova maĩlĩte kũkua ala angĩ ata ? ( Sisya visa ĩthangũnĩ ya 22 . ) ( b ) Nĩ moseo meva monekete nũndũ wa mũvango ũsu ? Ĩndĩ ekalangĩte nĩwaendie ũmbanonĩ ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova . Kwĩka ũu kũtumaa wĩyonea na metho a maku ngwatanĩo ya ũsengy’o ĩla twĩthĩawa nayo nthĩ yonthe . ” Matwĩthukĩĩasya nesa mũno o na angĩ nĩmaĩaa ĩla twamony’a maandĩko ta Ũvuan’yo 21 : 3 , 4 , kana Savuli 37 : 10 , 11 , 29 Mbivilianĩ ya kĩthyomo kyoo kya Portuguese . ” Tũmũtũngĩaa Yeova mũvea mwingĩ . ” — Soma Meko ma Atũmwa 10 : 34 , 35 . Yesũ oonanisye ata kana aĩ na ũuu na wũmĩĩsyo ? Na ĩndĩ asya : “ Ethĩwa mwĩendeesya andũ , nĩmũkwĩka naĩ . ” ( Yak . Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata twĩvw’ĩke wendo ? O na ĩngĩ wendo “ nĩwũmĩĩasya , na nĩwĩkaa moseo , ” na “ ndwĩkathĩĩaa . ” Vaulo aisye kana ate na wendo we “ ti kĩndũ . ” Ũũ nĩw’o wendo , ti ithyĩ twamwendie Ngai , ĩndĩ nĩwe watwendie ithyĩ , na atũma Mwana wake ethĩwe nthembo ya wĩw’anĩthyo kwondũ wa naĩ sitũ . ” ( 1 Yoa . O nake Yesũ aisye : “ Vai mũndũ wĩ wendo mwingĩ ũvĩtũkĩte ũũ , wa mũndũ kũwia thayũ wake nthĩ nũndũ wa anyanyae . ” ( Yoa . Eka twone tũtonya kwĩka ũu ata . Yoana aandĩkie ũũ : “ Syana syakwa nini , tũikendane na ndeto , kana na ũĩmĩ ; ĩndĩ twendane na kwĩka , na twendane w’o . ” ( 1 Yoa . Ĩndĩ neekũlya , ‘ Takeka nĩ Yesũ , we ekana na mũndũ ũsu ata ? ’ Ĩla nasũanĩie ũndũ Yesũ ũtonya kwĩka , noonie nĩ kavaa ngaekana na ũndũ ũsu vandũ va kũkĩlya ithokoo . Tũendeangĩe nesie kwĩthĩa kana mũthũkũmi ũsu nĩwathĩnĩtw’e mũno nĩ ũwau na eew’aa aithĩnĩka kĩlĩko mũno . Nasũanĩa maũndũ asu noonie ti ta weesĩ kĩla ũkwĩka aiandĩka e - mail ĩsu . Kũsũanĩa ũndũ Yesũ woonanisye nĩwendete angĩ o na ĩla ũkũthĩnw’a , nĩkwandetheeisye o nakwa neeka oou o na kau mũthũkũmi ũsu nĩwambĩtĩisye . ” Ĩla waumie ĩtunĩ eetheeisye “ eeyĩkalya e mũthei ” kwondũ witũ “ o na kũvika kĩkw’ũ . ” MŨUO : ‘ Kũmĩanĩsya ithyĩ kwa ithyĩ nthĩnĩ wa wendo ’ nĩkũtumaa tũtana “ wovanonĩ wa mũuo . ” Ve mũndũ ũlea kana mũuo ta ũsu wĩ mũo ĩũlũ wa nthĩ ĩno ĩte ngwatanĩo ? ( Sav . Vaulo aandĩkie atĩĩ : “ Wendo nĩwakaa . ” Mũthenya wa kelĩ mainaĩ meanĩa vala manoombanĩe . ” Ĩtheo wa visa ũsu vaĩ ndeto ii : “ Lelũ ii na ũthei . ” Kĩkundi kĩmwe kyaandĩkie kyasya : “ Kĩla kĩwetwa kĩsionĩ kitũ no telegraph . ” Andũ ala maĩ ũmbanonĩ wa kũlilikana kĩkw’ũ kya Yesũ nthĩ ya Mexico mwaka wa 2016 maĩ 2,262,646 . 1 , 2 . ( a ) Nĩ maũndũ meva matonya kwĩkĩka twakosa wĩting’o ? O na ĩngĩ no ũvoye Yeova aũnenge ũĩ wa kũneena kana kwĩka kĩla kyaĩle . Tũtonya kwĩyũmbany’a ata tũikasindwe nĩ matatwa ? Mwana - a - asa ũmwe akwatiwe nĩ kyaũ , na nĩkĩ nũseo tũkethĩwa na wĩting’o twakomana na maũndũ ta asu ? Asyai matonya kũtetheesya ata syana syoo syĩthĩwe na wĩting’o ? Ũtonya kũtetheesya ata syana syaku syĩthĩwe na wĩting’o ? ( Soma Kuma 34 : 5 - 7 . ) ( b ) Nĩkĩ waĩlĩte kwĩmanyĩsya mũnango ĩũlũ wa nguma ya ĩnee ? ( a ) Nĩkĩ Yeova watũmie alaĩka ndũanĩ ya Sotomo ? ( Soma Kuma 22 : 26 , 27 . ) Mbivilia yaĩtye : “ Yeova , Ngai wa aaĩthe moo , atũmanaa kwoo na kanyw’a wa atũmwa make , akyũkĩla tene na akĩtũmana , nĩkwĩthĩwa amew’ĩaa andũ make ĩnee , o na ũtũo wake . ” ( 2 Mav . Akililye amona “ ambĩlĩlya kũmamanyĩsya maũndũ maingĩ . ” Vandũ va ũu , twaĩle kwĩka kyonthe kĩla tũtonya ĩvindanĩ yĩĩ tũmatetheesye . 3 : 8 ) Amwe maeleasya nguma ya ĩnee makasya nĩ “ kũnyamaa vamwe na ũla ũkũthĩna . ” “ Ĩthĩwa na vinya na ũkũmbaũ . Amũika na asyai moo matonya ata kwonany’a kana me na ũkũmbaũ ? 1 , 2 . ( a ) Nĩ wĩa wĩva wa vata Solomoni wanengiwe ? Kĩla kyesaa kũtethya Solomoni no kwĩthĩwa na ũkũmbaũ na kũtethya wĩa ũsu wanengiwe . ( Soma 1 Mavinda 28 : 20 . ) Ũkũmbaũ ũla Yesũ waĩ naw’o watetheeisye atũmwa ata ? ( Soma 2 Timotheo 1 : 7 . ) Ekai tũneenee ũndũ twaĩle kwonany’a ũkũmbaũ mĩsyĩnĩ na kĩkundinĩ . ( b ) Amũika matonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Mose ata ? Ndakaema kũmatetheesya mamanthĩe mĩsyĩ yoo . Aandĩkie ũũ : “ Neanie nĩ nthoni mbingĩ . Ĩndĩ o na kĩu kyaĩ kavaa . Kĩla kyaemaa vyũ nĩ kũkũnanga nyũmba sya andũ ndamesĩ twĩ ũtavany’a . ” Mwĩĩtu - a - asa ũsu nĩwatetheeiw’e nĩ asyai make na angĩ kĩkundinĩ nginya esa kũtw’ĩka vainia wa kĩla ĩvinda . Ĩandĩko ya Savuli 37 : 25 na ya Aevelania 13 : 5 matonya kũtetheesya asyai ata ? ( Soma Savuli 37 : 25 ; Aevelania 13 : 5 . ) Mwana - a - asa ũmwe wĩ syana ilĩ aandĩkie atĩĩ : “ Asyai aingĩ matũmĩaa ĩvinda yingĩ na mbesa mbingĩ maitetheesya syana syoo syĩanĩsye mĩvango ĩla syĩkĩte maũndũnĩ ta mathaũ , kwĩtanĩthya , na kĩsomo . Ĩndĩ ũndũ ũla wĩ kavaa mũno nĩ kũtũmĩa vinya na mbesa nĩ kana tũtetheesye syana sitũ syĩanĩsye mĩvango ĩla ĩtonya kũitetheesya syĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova . Kwona syana sitũ iianĩsya mĩvango ya kĩ - veva nĩkũtumĩte twĩkala twĩ eanĩe vyũ . Ndũkethĩwe na nzika kana Ngai akaathima asyai ala matetheeasya syana syoo syĩke mĩvango ya kĩ - veva na iimĩanĩsya . ( Soma Tito 2 : 3 - 5 . ) ( a ) Ana - a - asa avatise matonya kwĩthĩwa na ũkũmbaũ wa kwĩka maũndũ ta meva ? ( Soma Avilivi 2 : 13 ; 4 : 13 . ) Twĩmwĩkĩa vinya inyw’ĩ ana - a - asa avatise mwĩthĩwe na ũkũmbaũ , na mũyĩkĩa kĩthito mũthũkũme kĩkundi ! Kwoou ‘ ĩthĩwa na ũkũmbaũ , na ũyambĩĩa kũtethya wĩa . ’ 1 , 2 . ( a ) Maũndũ methĩwa mailyĩ ata keka tũi na Mbivilia ? Mũtũmwa Vetelo nĩwawetie ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Isaia 40 : 8 . ( Soma 1 Vetelo 1 : 24 , 25 . ) ( a ) Ithyomo ialyũkaa ata ? ( Soma Ũvuan’yo 14 : 6 . ) We wĩona ata ? Mbivilia ila ingĩ sya King James Version syesie kumw’a ĩtina syatũmĩie ndeto “ MWĨAĨI ” ĩandĩkĩtwe na nthoo nene mĩsoanĩ ĩmwe Maandĩkonĩ ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto . Nĩkĩ tũtanaa kwĩthĩwa na Mbivilia ya New World Translation ? ( b ) Nĩ ĩvuku yĩva yĩtawa Septuagint ? ( Soma Savuli 119 : 162 - 165 . ) ( Soma Isaia 48 : 17 , 18 . ) Kwĩ Matukũ 3 , Mwei wa 4 , 2017 , ovisinĩ witũ mũnene ũla wĩ Warwick , New York , Amelika , nĩvavingũiwe nyũmba ya kwonany’a Mbivilia syĩ kĩvathũkany’o . Nyũmbanĩ ĩsu ve vandũ vaandĩkĩtwe “ Mbivilia na Ĩsyĩtwa ya Ngai . ” Wĩmũthokye mũno wũke wĩyonee Mbivilia isu na syĩndũ ingĩ ila siĩtwe sya kwĩloelwa ovisinĩ witũ mũnene . Vingũa kĩsese kya www.jw.org / kam ũkũlye mwanya wa kũtembea . Sisya vala vaandĩkĩtwe ĨŨLŨ WITŨ > MOVISI NA KŨTEMBEA . ( Soma Aeveso 5 : 15 , 16 . ) Ĩandĩko yĩu yaĩ 2 Akolintho 1 : 3 , 4 yĩla yaasya : “ Ĩthe wa matei na Ngai wa ũkiakisyo w’onthe ; [ nĩwe ] ũtũkiakiasya mathĩnanĩ maitũ onthe . ” Ana - a - asa ala methĩawa na ilungu maũmbanonĩ maĩle kwĩka ata ? Mwa tũtũngaa mũvea ta kĩ nũndũ wa Ndeto ya Ngai , Mbivilia ! Sisya ĩsandũkũ “ Maũndũ Nĩmesie Kũvĩndũka . ” Elesya maandĩko nesa , tũmĩa ngelekany’o , na ũyonany’a ũndũ matonya kũtũmĩwa “ Maũndũ nĩmesie kũvĩndũka ĩtina wa myaka 15 kuma navatiswa . Neethukĩĩsye ũvoo nĩ Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ . . . na ũla waumasya ũvoo atũmĩa ĩandĩko ya Yakovo 1 : 23 , 24 . Mĩsoa ĩsu ĩelekanĩtye Ndeto ya Ngai na kĩoo kĩtonya kũtũtetheesya tũmanye ũndũ Yeova ũtwonaa . Nambĩĩe kwĩkũlya ethĩwa nĩnĩyonaa ũndũ Yeova ũmbonaa . Nambie kwona kĩu ngũsũanĩa kĩtesa kũndethya . O na nĩsũanĩĩte ĩandĩko yĩu no neew’aa ndesa kwendwa nĩ Yeova . “ Ĩtina wa mĩthenya mĩvũthũ nĩnasyokie nasoma ĩandĩko yĩngĩ yatumie maũndũ makwa mavĩndũka vyũ . Ĩandĩko yĩu yĩ nthĩnĩ wa Isaia 1 : 18 , vala Yeova waĩtye atĩĩ : ‘ Ũkai yu , tũsũanĩe vamwe , . . . o na ethĩwa naĩ syenyu nĩ ndune mũno , ikeethĩwa nzaũ ta ĩa . ’ Neewie Yeova ta ũkũneena nakwa aimbĩa atĩĩ : ‘ Ũka mwa naku Vicky , tũsũanĩe vamwe . Nĩngwĩsĩ na nĩnĩsĩ naĩ syaku , o na nĩnĩsĩ ngoo yaku . Nĩngwendete . ’ “ Ndyaakoma ũtukũ ũsu . Nekalaa o ngona Yeova ta ũtesa kũmbenda , ĩndĩ nĩnambĩĩe kũsũanĩa ĩũlũ wa nthembo ya Yesũ ya wovosyo . Vau nĩvo nasalukilye metho na noona ũndũ Yeova wĩthĩĩtwe ambũmĩĩsye kwa ĩvinda ĩasa na akambĩka maũndũ maingĩ ambony’e kana nũmbendete . Ĩndĩ nĩ ta namwĩaa : ‘ Wendo waku ndwĩsa kũvika vala nĩĩ . Nthembo ya Mwana waku ndĩsa kũvw’ĩka naĩ syakwa . ’ No ta neekaa kũmwĩkĩsya nthembo ĩla ũnenganĩte kwondũ wakwa . Ĩndĩ ĩla navindĩĩisye ĩũlũ wa mũthĩnzĩo wa nthembo ya wovosyo nĩnambĩĩe kwĩw’a Yeova ambendete . ” Ilungu ii ineeneete woni wa Nzekalia wa thanthatũ , wa mũonza , na wa nyanya . Ekai nambe kũmũelesya ũndũ neanie . NASYAIWE mwaka wa 1923 taoninĩ ya Hemsworth , kĩsionĩ kya Yorkshire , England . Mwaka ũla waatĩĩe nĩ na Mary Henshall nĩtwatũmiwe ta mavainia ma mwanya . Twatũmiwe kĩsio kĩtaaĩwe kĩkundi kaondinĩ ya Cheshire . Ũmũnthĩ nĩtanaa kũmanya kana yu kwĩ Ngũsĩ mbingĩ kĩsionĩ kĩu . Tweethĩie ũla mwanake mũkũũa na mũka , Lottie , Northern Ireland nũndũ nĩkw’o matũmĩtwe ta mavainia ma mwanya , na mwakanĩ wa 1952 twĩ ana nĩtwaendie ũmbanonĩ wa kĩvalo weekĩiwe taoninĩ ya Belfast . Ũtukũ ũsu twakomie ngalĩnĩ yitũ . Ũndũ ũla wa ũsengy’a nĩ kana nĩtwakwataa andũ aseo tũtonya kũũngamya katulela kau kwoo vate thĩna . Twatanĩie mũno wĩa wa kũthyũlũlũka . Ũmbano mũnene wa mbee wa nthĩ mbingĩ kwĩkwa Ireland waĩ wa mwaka wa 1965 , na weekĩiwe Dublin . Andũ 3,948 nĩmookie na 65 mavatiswa . Arthur aikethany’a na Nathan Knorr ĩla wavikie okĩte ũla ũmbanonĩ mũnene weekiwe 1965 Arthur ayumya Ĩvuku Yakwa ya Ngewa sya Mbivilia ya kĩthyomo kya Gaelic , 1983 Mwakanĩ wa 2011 maũndũ maitũ nĩmavĩndũkie vyũ ĩla ovisi wa ũvonge wa Britain wakwataniw’e na wa Ireland na twatũmwa Mbetheli ya London . Myakanĩ ya mĩtũkĩ nĩthĩĩtwe ngĩthĩnĩka ngoonĩ mũno , na nĩngwatawa nĩ kyeva kingĩ . Navu ĩtina Arthur nĩwandetheeasya maũndũnĩ maingĩ . Ĩndĩ ĩla maũndũ mekala ũu ngwatanĩo yaku na Yeova nĩlũlũmĩlaa . “ Tũikendane na ndeto , kana na ũĩmĩ ; ĩndĩ twendane na kwĩka , na twendane w’o . ” — 1 YOA . 3 : 18 . “ Wendo ũte na wangangan’yo ” nĩ wendo ũilyĩ ata ? Yeova onanĩtye ata kana e wendo wa w’o ? Yeova nĩwoonanisye nĩwendete andũ o na atombĩte Atamu na Eva . Nĩ maũndũ meva tũtonya kwĩka tũkonany’a twĩ na wendo wa w’o ? 6 , 7 . ( a ) “ Wendo ũte na wangangan’yo ” nĩ wendo ũilyĩ ata ? ( Soma Mathayo 6 : 1 - 4 . ) Ĩla tũũthokya ana - a - asa na eĩtu - a - asa , tũtonya kwonany’a ata kana wendo witũ nĩ wa w’o ? ( Soma 1 Yoana 3 : 17 . ) ( Soma Alomi 12 : 17 , 18 . ) Nata tũtonya kwĩka tũkonany’a kana twaekea mũndũ kũma ngoonĩ ? Nĩ “ ũvyũ ” wĩva Yesũ waisye ũkaete ? Ũtonya ata kũendeea kũlũmany’a na Yeova ĩla andũ ma mũsyĩ malea vyũ ũthaithi wa w’o ? 3 , 4 . ( a ) Momanyĩsyo ma Yesũ matonya kũtuma kũthi ata ? Yesũ aisye : “ Mũikatalĩlye kana nokie kũete mũuo kũũ nthĩ : ndyaaũka kũete mũuo , ĩndĩ nĩ ũvyũ . Asyai Aklĩsto matonya kũtetheesya ata syana syoo inenge ndaĩa mũsyai ũla ũte mwĩtĩkĩli ? Vandũ va ũu waĩle kũsielesya kana kĩla mũndũ nĩwe wĩtw’ĩĩaa nũkũmũthũkũma Yeova kana ndemũthũkũma . Mbivilia yaĩtye atĩĩ : “ Ndeto syenyu syĩthĩwe na mumo mavinda onthe . ” ( Soma 1 Vetelo 3 : 1 , 2 , 16 . ) Ũtonya kwĩka ata ethĩwa nĩwĩw’aa ũithĩnĩka nũndũ ndwendeeasya andũ maku ma mũsyĩ ? Taoni ya Lagos nĩyo yĩ andũ aingĩ vyũ katĩ wa taoni syonthe sya Africa . Mbaĩ ya Isilaeli yailyĩ ata ĩvindanĩ yĩu ? ( Soma Nzekalia 1 : 3 , 4 . ) Kĩlungu kya 5 kya ĩvuku ya Nzekalia kyambĩĩe na woni ũmwe wa ũsengy’o . ( Soma Nzekalia 5 : 1 , 2 . ) 8 - 10 . ( a ) Kwĩvĩta nĩ kwĩka ata ? Woni wa thanthatũ wa Nzekalia wĩtũmanyĩsya kyaũ ? ( Soma Nzekalia 5 : 5 - 8 . ) ( Soma Nzekalia 5 : 9 - 11 . ) We wĩ na woni wĩva ĩũlũ wa wĩa mũnene vyũ wa kwaka ũla ũendeee ũmũnthĩ ? ( Soma Nzekalia 6 : 1 - 3 . ) Ũmũnthĩ Yeova no ũtũmĩaa alaĩka kũlũlũmĩlya na kũsũvĩa andũ make 7 , 8 . ( a ) Ila iĩma ilĩ syonanasya kyaũ ? ( b ) Nĩkĩ iĩma isu syũmbĩtwe na ũthuku ? Ve mavinda Mbivilia ĩtũmĩaa iĩma ĩineenea mosumbĩ kana silikalĩ . Ala matwaĩte makasya naaũ , na manengiwe wĩa wĩva ? ( Soma Nzekalia 6 : 5 - 8 . ) ( Soma Nzekalia 6 : 9 - 12 . ) Nĩvo ĩndĩ kũtakethĩwa ũthaithi ũngĩ kũũ nthĩ eka o ũthaithi ũla wa w’o ! Yeova ndakolwa nĩ kũmwenda kũla tũmwendete ! ĨTHE wa John avatisĩwe taoninĩ nini yĩtawa Gujarat yĩ nthĩ ya India myaka ya 1950 yũkĩte kũthela . Mwĩĩtu - a - asa ũsu nĩwoonie ũndũ John weetemete kyaa na amũkũlya kana no amũtetheesye . Aendie vala ve mũthembi wake na amũkũlya o ala makũlyo wakũlilye ũla mwĩĩtu - a - asa . Mbony’e vala Mbivilia yaĩtye kana Yesũ ti Ngai . Mbony’e vala yaĩtye kana ndwaĩle kũthaitha Malia . Mũvango ũla waĩ Isilaeli wa ndũa sya kwĩvitha no ũtũmanyĩsye maũndũ ma vata . Nĩkĩ kwina nĩ kĩlungu kya vata nthĩnĩ wa ũthaithi wa w’o ? Ĩndĩ waina wathi nĩw’o wĩw’aa ndeto syaw’o syakiita ngoo yaku . ” ( b ) Twaĩle kũmwinĩa Yeova mbathi sya kũmũtaĩa ata , na naaũ maĩle kwĩthĩwa matongoetye ũndũnĩ ũsu ? Wamina kwĩka ũu , soma ndeto sya wathi ũsu na wasya mũnene ũte na wia . ( a ) Kwathamya nesa kũtonya kũtũtetheesya ata ĩla tũkwina ? Ĩmanyĩsyei mbathi mwĩ ũthaithinĩ wa mũsyĩ ( Sisya kalungu ka 18 ) ( Soma Motalo 35 : 24 , 25 . ) Asũanĩa maũndũ asu easya atĩĩ : “ Ndineena ũla w’o , nĩnakĩaa kũneena na atumĩa . Aandĩkie atĩĩ : “ Sisyai ũndũ ũũ , kwĩw’ĩthw’a woo kũla Ngai wendete , ũndũ kwaetie kwĩsũvĩa kũnene nthĩnĩ wenyu , ĩĩ , na kwĩkaĩĩa , ĩĩ , na kũthata , ĩĩ , na kũkĩa , ĩĩ , na mea , ĩĩ , na kwĩthing’ĩĩsya , ĩĩ , na kũĩvanĩsya ! ” ( 2 Ako . Naĩ yaekewa , yĩthĩawa yaekewa . O tondũ Yeova waĩtye , nũtwaũaa mĩio yitũ na aimĩtwaa vaasa vyũ naitũ . Mĩio ĩsu waũvetea ndwĩ vandũ wĩsa kũkomanĩa nayo ĩngĩ . ” Nĩkĩ ũkwenda kũmũtw’a Yeova wĩvitho waku ? Tũtonya ata kwĩthĩwa na tei ta Yeova ĩla angĩ mekwenda tũmaekee ? 1 , 2 . ( a ) Yesũ aĩ na woni mwaũ ĩũlũ wa Mĩao ya Ngai ? ( b ) Ũndũ ũsu wĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Yeova ? ( Soma Meko ma Atũmwa 20 : 26 , 27 . ) ( Soma Motalo 35 : 20 - 24 . ) Mayaetetwe kwa Mathayo nĩ lĩu . 11 : 3 , 4 ) Inyw’ĩ atumĩa , Yesũ nũmũnyuvĩte mũsũvĩe kĩkundi kyake , na kwoou ndalea kũmũtetheesya mũsile ũndũ we ũsilaa . Mĩao ya Mose yaĩ “ mũvw’ano wa ũmanyi na wa ũla w’o . ” Eĩtu - a - asa elĩ maitavya mũthoosya ũvoo mũseo taoninĩ ya Tipitapa Mũtũmwa Vaulo anenganie ũtao wĩva mũseo ĩũlũ wa kũsũanĩa ta andũ ma nthĩ ? Nĩ mosũanĩo amwe meva methĩawa na andũ ma nthĩ , na ũtonya kũleana namo ata ? Ĩsũvĩei mũndũ o na wĩva ndakamũtave na ũĩ na ũkengani wake wa mana , kũatĩĩa mokũũ ma andũ , na momanyĩsyo ma kwambĩlĩlya ma nthĩ , na ti kũmũatĩĩa Klĩsto . ” ( Ako . “ No nĩthĩwe nĩ mũndũ mũseo o na ethĩwa ndiĩkĩĩaa kana kwĩ Ngai . ” “ No wĩkale wĩ mũtanu o na ũte ndĩninĩ . ” Yeova nĩwaĩle kũtwĩkĩĩa mĩao nũndũ nĩwe watũmbie . Yesũ aisye atĩĩ : “ Kũi mũndũ ũtonya kũthũkũma mavwana elĩ : nũndũ akamũmena ũmwe , na akamwenda ũla ũngĩ ; kana akalũman’ya na ũmwe , na akamũvũthya ũla ũngĩ . ( Soma 1 Athesalonika 2 : 13 , 19 , 20 . ) “ Andũ no mamine vyũ mathĩna ala matũkwataa . ” Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya mũsyĩ wenyu wĩsinda ũla mũthĩnzĩo ? ( b ) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩkalae tũsyaĩĩsye ũla mũthĩnzĩo ? Tũtonya kwĩka ata tũkesũvĩa ĩla twĩ mũisyonĩ ? Nĩ kana tũae mĩmeo mĩthũku no nginya twĩvathane na maũndũ ma kwĩtanĩthya ala makumasya mĩkalĩle mĩthũku . ( Soma Mũtavan’ya 7 : 21 , 22 . ) 10 , 11 . ( a ) Nĩkĩ kĩwĩu ti kĩseo ? Ndeto ya Ngai yaĩtye : “ Wendo nĩwũmĩĩasya , na nĩwĩkaa moseo ; wendo ndwĩ na kĩwĩu . ” ( 1 Sam . 23 : 16 - 18 ) Ithyĩ tyo twaĩle kwĩka angĩ ũseo na tũimenda ũndũ Yonathani wendete Ndaviti ? Aũme , endai iveti syenyu , na mũikasyĩw’ĩe woo . Syana , mew’ei asyai menyu maũndũnĩ onthe , nũndũ ũu nĩwendeeasya nthĩnĩ wa Mwĩaĩi . Aasa , mũikathatye syana syenyu , itikakw’e ngoo . ” ( Ako . Mwana - a - asa aĩle kwĩka ata ethĩwa ndekwona ainengwa ndaĩa nĩ mũka wake ũte mwĩtĩkĩli ? Ndeto ya Ngai yaĩtye : “ Ũla ũsũvĩaa ndeto syake e na ũĩ ; na ũla wĩ na veva mũuu nĩ mũndũ wĩ na ũmanyi . ” Ilungu ii niũkũĩkĩĩthya vyũ kana kũkeethĩwa na ũthayũũkyo . 11 : 11 . Nĩ ngewa syĩva syĩ Mbivilianĩ syatetheeisye Matha aĩkĩĩe kana kũkeethĩwa na ũthayũũkyo ? Nĩ ũndũ wĩva mũseo weteele kwĩsa kwona o ta Matha ? Aisye : ‘ Nĩnĩsĩ akathayũũka . ’ 17 : 8 - 16 ) Ĩtina wa ĩvinda mwana wakyo nĩwawaie na akw’a . Ngai nĩweewie mboya ya Eliya . ( Soma 1 Asumbĩ 17 : 17 - 24 . ) ( Soma 2 Asumbĩ 4 : 32 - 37 . ) Mwĩĩtu - a - asa weetawa Tavitha akwatiwe nĩ kyaũ na Vetelo eekie ata ? Ĩvinda yĩmwe mũtũmwa Vaulo nĩwaendie kĩsionĩ kya Teloa kĩla ũmũnthĩ kĩ ngalĩko ya ĩũlũ ya Turkey welekele ũthũĩlonĩ wa syũa . Mwanake ũmwe weetawa Eutikusi ekalĩte ndĩlĩsyanĩ ethukĩĩsye . 13 : 14 - 16 ; 18 : 18 ; Alo . 4 : 17 , 18 ) O na eka ũu , Yeova nĩwawetete nesa kana ũathimo ũsu ũkeethĩwa “ nthĩnĩ wa Isaka . ” ( Mwa . ( Soma Aevelania 11 : 17 - 19 . ) 89 : 48 ) Ĩndĩ Yovu ndendaa kwasya kana Ngai ndatonya kũthayũũkya mũndũ . ( Soma Yovu 14 : 13 - 15 . ) ( b ) Nĩkĩ ũthayũũkyo nĩ wa vata mũno ? Ĩndĩ we no ũwete ũthayũũkyo katĩ wa maũndũ ala ũĩkĩĩaa na weteele mũno na mea ? ( Soma 1 Akolintho 15 : 12 - 19 . ) Ĩndĩ nĩtwĩsĩ kana Yesũ nĩwathayũũkiw’e . Nĩkĩ tũtonya kwasya kana Yesũ nĩwe ũwetetwe wathaninĩ ũla wĩ nthĩnĩ wa Savuli ya 118 ? ‘ Aki nĩmaleile ’ Masia ( Sisya kalungu ka 7 ) Yesũ esaa kũtw’ĩka ata ĩvia “ ĩnene ya kĩkotonĩ ” ? Yesũ esaa kũtw’ĩka ata ĩvia “ ĩnene ya kĩkotonĩ ” ethĩwa nĩwaleilwe na ooawa ? ( a ) Savuli 16 : 10 yathanie kyaũ ? 16 : 10 ) Ndaviti ndasasya kana we ndakakw’a na ndakaalika Mbũanĩ . ( Meko 2 : 29 - 32 ) Nĩwamalilikanilye kana Ndaviti aĩ akwie na akathikwa . ( Soma Meko ma Atũmwa 2 : 33 - 36 . ) ( Meko ma Atũmwa 13 : 32 - 37 , 42 . ) Na ve maũndũ makonetye “ syathĩ na mavinda , ala Asa wiĩte ũkũmũnĩ wake mwene . ” ( Meko 1 : 6 , 7 ; Yoa . Vaulo aandĩkie asya kana ‘ Klĩsto nĩwathayũũkiw’e kuma kwa akw’ũ , ũsyao wa mbee wa ala makomete . ’ Kũkeethĩwa ata kwa etĩkĩw’a mauta amwe ĩvindanĩ ya kwĩthĩwa vo kwa Klĩsto ? Ĩtwĩĩte ũũ : ‘ Tũikwenda mũlee kũmanya ũvoo wa ala makomaa ; nũndũ ethĩwa nĩtũkwĩtĩkĩla kana Yesũ nĩwakwie na athayũũka ĩngĩ , o ta ũu nao ala makomete nthĩnĩ wa Yesũ , Ngai akamaete vamwe nake . Ithyĩ ala twĩ thayũ , ala tũkatiala kũvika kũka [ kana “ ĩvinda ya kwĩthĩwa vo , ” NWT ] kwa Mwĩaĩi , tũikamatongoesya nongi ala makomie . Etĩkĩw’a mauta ala makethĩwa kũũ nthĩ ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene , ‘ makooswa ’ mathweonĩ . Wasyoka nĩũtũlanga a maaũ . ” Nasyaiwe Matukũ 29 , Mwei wa 7 , 1929 , na neanĩa kĩsionĩ kya Bulacan , kĩla kĩ nthĩ ya Philippines . Nĩnatanĩaa kũsoma Mbivilia , na mũno mũno ala mavuku ana ma Ũvoo Mũseo . Kĩu nĩkyatumie nenda kũatĩĩa ngelekany’o ya Yesũ . — Yoa . 10 : 27 . Ĩvindanĩ yĩu asyai makwa nĩmambĩie nĩnĩsyoke mũsyĩ . Mũtumĩa ũmwe Ngũsĩ nĩwookie kwitũ na atũmanyĩsya kĩla Mbivilia yaĩtye kĩkethĩwa “ mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo . ” ( 2 Tim . 3 : 1 - 5 ) Nĩwatũthokisye tũi vandũ vamanyĩaw’a Mbivilia ũtũinĩ mũna waĩ vakuvĩ na witũ . Tene mwana - a - asa ũsu aĩ meya ĩndĩ ĩvindanĩ yĩu aĩ vainia . Namasũngĩie namea , “ Ĩĩ , nĩngwenda . ” Nĩneesĩ kana nĩnendaa ‘ kũmũthũkũma Mwĩaĩi Klĩsto . ’ ( Ako . 3 : 24 ) Kwĩ Matukũ 15 , Mwei wa 2 , 1946 , twaendie ũsĩnĩ waĩ o vau vakuvĩ na navatiswa nĩ na mwana - a - asa ũngĩ . Cruz na mũsyĩ wake nĩmambosie nĩkalae namo taoninĩ ya Angat . Aumisye ũvoo ũsu na Kĩsũngũ , na ĩndĩ amina nalika vo nĩelesye kwa ũkuvĩ na kĩthyomo kya Tagalog kĩla waneenea . Kwakya tene natethasya wĩa ikonĩ . Namina sukulu natũmiwe ta vainia wa mwanya kwa kavinda kĩsionĩ kya New York City kĩtawa Bronx . Kyumwa kya mbee twatwaana twaendie kũthyũlũlũka kĩkundi kĩ Kĩthamanĩ kya Rapu Rapu . O na nĩtwesie kũthooa kĩwanza kya ũla mũndũ watwĩĩte “ Ithyĩ andũ ma China tũitesaa . ” Syakomana , ĩtumbĩ yĩu yaĩ yĩtonya kwambĩĩa kũtw’ĩka mwana yĩ mwĩkivanĩ ( an ectopic pregnancy ) kana o yĩkatheea waonĩ . Kĩu no kĩtume ĩvu yĩtĩka yĩ o ĩnini . Livoti ĩmwe ya England’s National Health Service yaĩtye : “ IUD ila syĩ na copper mbingangĩ ithũkũmaa nesa mũno , ũseo wasyo wĩ mbee wa 99 kwa 100 . Ũu nĩ kwasya kana nthĩnĩ wa mwaka ũmwe , katĩ wa iveti 100 itũmĩaa IUD nĩ vinya kũkwata kĩmwe kĩkũitava . IUD ila syĩ na copper ninangi iithũkũmaa nesa ũu . ” ( a ) Ndeto ii , ‘ nĩwamanyie vyũ , ’ syonanasya kyaũ ? ( b ) Twĩsĩ ata kana Timotheo nĩwamanyie vyũ ũla ũvoo mũseo ĩũlũ wa Yesũ ? A vakwa nĩthĩnĩka mũno akatw’ĩka eĩtĩkĩla kyonthe kĩla tũũmũtavya ateũkũlya makũlyo . ” Syo nieleawa nĩ kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya ĩũlũ wa ũndũ ũsu ? ’ Nĩ ũndũ wĩva wa vata waĩlĩte kwĩkala wĩsĩ ĩũlũ wa kũmanyĩsya syana syaku ? Mwĩĩtu - a - asa wĩtawa Stephanie wĩ na eĩtu atatũ aĩtye atĩĩ : “ Kuma syana syakwa syĩ nini vyũ , nĩkalaa ndyĩkũlya - ĩ , ‘ Nĩnĩitavasya nĩkĩ nyie nĩĩkĩĩaa kana Yeova e kw’o , nũtwendete , na kana mĩao yake no ĩtũtethye ? Syo syana syakwa nĩsyene nesa kana nyie nĩnĩmwendete Yeova kuma ngoonĩ ? ’ Syana syakwa iyĩsa kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu ethĩwa nyie ndi naw’o . ” Mbivilia yaĩtye kana “ ũtumanu nĩwovetwe ngoonĩ ya kana . ” ( Nth . 2 : 12 ) Nĩ kana mũndũ etangĩĩwa , nĩ ũndũ wa vata ethĩwe na ũĩ ũsu . Asyai matonya kũtetheesya syana syoo ata ‘ syũĩve kũvika ũtangĩĩo ’ ? Sisya vala ve MOMANYĨSYO MA MBIVILIA > ANDŨ MA MŨIKA . Nĩ matambya meva waĩle kwosa nĩ kana ũendeee kũthũkũmĩa ũtangĩĩo waku ? Na nĩmatonya kwĩthĩwa maeetwe nĩ asyai Ngũsĩ . Ĩndĩ keananga na kavika myaka ĩla wendi wa kũmanyana kĩ - mwĩĩ wĩthĩawa wĩ mwingĩ , nĩkethĩawa na vata wa kũĩkĩĩa vyũ kana kũatĩĩa mĩao ya Yeova nĩw’o ũndũ ũla waĩle vyũ . ” ( b ) Nĩ kyaũ ũtonya kwĩmanyĩsya ĩandĩkonĩ ya Avilivi 4 : 11 - 13 ? Nĩ kyaũ waĩle kwĩka nĩ kana ũendeee kũthũkũmĩa ũtangĩĩo waku na “ kĩkĩo na kĩtetemo ” ? Nĩ syĩndũ syĩva wonete iiũtethya ĩla ũkwĩmanyĩsya ? Yesũ aisye : “ Vai mũndũ ũtonya kũka kwakwa , ateũkusw’a nĩ Asa ũla wandũmie . ” ( Yoa . O nakwa ndyaĩle kũkĩa . Kwoou ĩla ngwenda kũmanenga ngewa ya ũndũ nĩkie ndonya kwambĩĩa na kwasya atĩĩ : ‘ Ve mũthenya nĩnamanyĩasya mũndũ Mbivilia na yu . . . ’ Na ĩndĩ ndiendeea kũmanenga ngewa ĩla ngwendaa kũmanenga . O na kau ngewa ĩsu ngũmanenga ti ĩũlũ wa Mbivilia , mavinda maingĩ wĩthĩaa nĩmekwenda mũno kũmanya ũndũ nĩkaa ĩla ngũmanyĩsya Mbivilia . Kũtũmĩa nzĩa ĩsu kaingĩ nĩkũtumĩte nĩeka kũemwa nĩ kũneena namo . Nakwa naneena namo nĩtiawa nĩ mũtanu ! ” Vai Ngũsĩ ingĩ matindanasya nasyo eka ithyĩ . Kwoou kĩla tũkwĩka no kĩtume methukĩĩsya kana makalea kwĩthukĩĩsya . Nata ethĩwa nĩtwĩw’aa nthoni kana tũkakĩa ĩla tũkũelesya angĩ mũĩkĩĩo witũ kana ũkethĩa tũiũmanya ũndũ tũkwasya , kana nata ethĩwa tũneenaa twĩkũnzĩte ? Tũkeka ũu no mone ta tũtendete kwĩtwa Ngũsĩ sya Yeova . O na nĩmatonya kũtũsũngĩa naĩ nũndũ meona twĩ na wia . Ĩndĩ ethĩwa kĩla ĩvinda tũkaneenaa tũteũkĩa na tũte na nzika na kĩla tũĩkĩĩaa , ti vinya makatũnenga ndaĩa . ” Yesũ aisye atĩĩ : “ Ethĩwa mũndũ o na wĩva nũnũkwenda kũmbikĩla , nĩelee mwene , na kwĩyaĩkya ngelan’yo yake , na akĩmbikĩla . ” ( Mt . Nĩ kana wone maũndũ angĩ matonya kũũtethya , sisya kĩlungu kĩla kĩ kĩsesenĩ kya jw.org kĩ na kyongo , “ Makũlyo ma Andũ ma Mũika — Nĩkĩ Naĩle Kũvoya ? ” Nĩ ũndũ wĩva tũtonya kwĩmanyĩsya nthĩnĩ wa Isaia 40 : 26 ? Vai mũndũ waaĩsa kwĩthĩwa atonya kũtala ndata syonthe ila syĩ kw’o . Nĩ ũndũ wĩva ũtũĩkĩĩthasya kana Yeova nũtonya kũtũnenga vinya ? Na ongela kwasya : “ Mũkasyonea ngoo syenyu ũthũmũo . Ĩndĩ tũsyokaa mũsyĩ twĩw’ĩte ata ? Wumiw’e kwa nzĩa ĩtumie nĩw’a nĩngũeleeka ũndũ ngwĩw’a na nĩngũthĩnĩkĩwa nginya netĩkya methoi . Kĩu kĩndilikanisye kana nĩnaĩlĩte kwĩthĩawa maũmbanonĩ . ” Mũtũmwa Vaulo endaa kwasya ata ĩla waandĩkie : “ Yĩla nĩ mwonzu , nĩvo nĩ na vinya ” ? Ainie asya atĩĩ : “ Kwondũ waku nĩngũvũthũa nguthu ; na kwondũ wa Ngai wakwa nĩngũthaanyũka ũvai . ” Tũendeea kwoveea ũthatu ũsu ngoonĩ kwa myaka mingĩ , kana no tũatĩĩe ũtao wa Mbivilia na tũilũnga maũndũ na mĩtũkĩ ? No wambĩĩe ngewa na kwasya atĩĩ : “ No nĩthĩwe ndyĩka kũthĩnĩka mũno nĩ kaũndũ kate vala kaĩ , ĩndĩ ĩla ũnaneenisye ĩyoo , nĩneewie . . . Nĩkwĩthĩwa mũthenya na ũtukũ kw’oko kwaku kwaĩ kũito ĩũlũ wakwa . ” Aandĩkie : “ Nĩnakũmanyĩthisye naĩ yakwa , . . . naku wandekea ũthũku wa naĩ yakwa . ” ( 4 ) Ve ĩvinda tũkombana ya mũthya tũlilikane kĩkw’ũ kya Yesũ ? ( Soma 2 Akolintho 13 : 5 . ) ( Soma Yoana 3 : 16 ; 17 : 3 . ) ( a ) Yesũ avoyie ĩũlũ wa kyaũ ũtukũ ũla wambĩĩisye Kyaũya kya Wĩoo kya Mwĩaĩi ? ( b ) Twĩsĩ ata kana Yeova nũsũngĩĩte mboya ya Yesũ ? ( Soma Yoana 17 : 20 , 21 . ) ( Soma Esekieli 37 : 15 - 17 . ) Tũtonya ata kũlũlũmĩlya ngwatanĩo ya andũ ma Ngai ? Tũtonya kwonany’a ata ‘ nĩtũmĩanĩasya ithyĩ kwa ithyĩ nthĩnĩ wa wendo ’ ? Twĩsĩ ata kana mũthenya ũmwe tũkalilikana kĩkw’ũ kya Yesũ tũtakeka ũu ĩngĩ ? Ana - a - asa elĩ mavainia na iveti syoo me taoninĩ ya Riberalta , Beni , maivakĩĩa mavuku ndekenĩ . Nĩkĩ Yeova wendaa tũmũolele syĩndũ sya vata ila ũtũnete ? Ũseũvyo witũ ũtũmĩaa ata mĩvothi ĩla yumaw’a ũmũnthĩ ? Yo nĩkĩ Yeova wendaa tũmũolele syĩndũ sya vata ila ũtũnete ? ( Soma 2 Akolintho 8 : 18 - 21 . ) Mĩvothi yaku nĩtetheeasya wĩa witũ nthĩ yonthe ( Sisya kalungu ka 14 - 16 ) Na nũndũ wa ũu mavinda angĩ twĩw’aa twĩ kũasa mũno na andũ ala angĩ , na nĩ laisi tũkolwa kana ve maũndũ maingĩ mũno meanĩĩtw’e wĩanĩ wa Yeova . Ĩndĩ ĩla tweeloela JW Broadcasting nĩtũlilikanaa kana twĩ na ana - a - asa nthĩ yonthe . Ana - a - asa ala me kĩsionĩ kĩĩ mew’aa mũyo mũno meeloela JW Broadcasting . Nĩtũkothaa kwĩw’a maiweta kana meeloela vitio isu syumaa kĩla mwei mew’aa menda mũno ana - a - asa ma Nzama Ĩla Ĩtongoesye . Yu nĩmew’aa wĩ ũndũ mũnene kũwetanĩw’a na ũseũvyo wa Ngai kwĩ ĩvinda yĩngĩ o na yĩva . ” ( Soma Nthimo 11 : 24 , 25 . ) O nake Yesũ aisye : ‘ Mwende mũtũi waku o tondũ wĩyendete mwene . ’ ( Mko . Ũla wendaa kĩveti kyake eyendaa mwene : nũndũ vai mũndũ waamena mwĩĩ wake o na ĩndĩĩ ; ĩndĩ nĩwũnengae lĩu na kũũsũvĩa . ’ ( Aev . Tũtonya kwĩka ata tũikeyende mũno ? Vaulo aandĩkie kana andũ makeethĩwa “ makyenda mbesa . ” Mũthenya ũmwe Vainia ũmwe wa Ireland nĩwatavisye mũndũũme ũmwe ĩũlũ wa Ngai . Mbivilia yaĩtye ata ĩũlũ wa ũthwii na ũkya ? Aandĩkie atĩĩ : “ Ndikese kũvũna vyũ , na ũkũkaĩa , na kwasya , Yeova nũũ ? ” ( Nth . Kyambĩaa , ‘ Vayingwa mbosi mũseo ta ũla nthũkũmaa ! ’ Yu nũndũ nĩnambĩĩe ũvainia , twĩ elĩ tũthũkũmaa mũndũ ũmwe , nake nĩ Yeova . ” Tũtonya kwĩka ata tũikende mbesa ? Wĩonany’a kana maimwendete Ngai o na vanini . ” Tũtonya kwĩka ata tũikende motanu ma nthĩ ? ( Soma 2 Timotheo 3 : 1 - 5 , 13 . ) 3 : 12 ) Na eka ũu , nĩtwĩsĩ kana “ wendo ndwĩtũlasya , o na ndwĩkathĩĩaa . ” ( 1 Ako . Nĩnoonaa kana nĩmanthĩnĩkĩaa , na kĩu kyatumaa nenda kũmatanĩthya . ” Avoisye ililinda , ala mathuaa , ala mawaĩte mangũ , na ala maĩ au matũ . ( Soma Isaia 11 : 6 , 7 . ) No ũsome ngewa sya amwe moo kĩlungunĩ kĩthĩawa na kyongo , “ Mbivilia Nĩalyũlaa Andũ , ” kĩla kĩthĩawa jw.org . Nũseo tũkatavasya ala angĩ kana twĩ Ngũsĩ sya Yeova . 3 We wĩ na Mũĩkĩĩo na Nũmwĩw’aa Ngai ta Noa , Ndanieli , na Yovu ? 28 Ũtanu Nĩ Nguma Tũtetheeaw’a Nĩ Ngai Twĩthĩwe Nayo 9 , 10 . ( a ) Tũtonya ata kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo na tũyĩkala twĩ ewi ta Noa ? ( Soma Malaki 3 : 17 , 18 . ) ( b ) Yeova oonaa Ndanieli ata ? ( b ) Asyai matonya kwĩmanyĩsya maũndũ meva ma vata masũanĩa asyai ma Ndanieli ? ( Soma Yovu 1 : 9 , 10 . ) 19 , 20 . ( a ) Tũtonya ata kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo na kwĩkala twĩ ewi ta Yovu ? 1 - 3 . ( a ) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũendeee kũmũthũkũma Ngai twĩ aĩkĩĩku mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo ? ( Soma Ndanieli 6 : 7 - 10 . ) ( Soma Yovu 31 : 24 - 28 . ) ( Soma Savuli 11 : 5 ; 26 : 4 . ) ( Sav . 1 : 1 - 3 ) Kwoou no wĩkũlye - ĩ , ‘ Nyie nĩnĩmwĩsĩ Yeova nesa o tondũ Noa , Ndanieli , na Yovu mamwĩsĩ ? ’ O nake Enoko , ũla waĩ ĩthe wa ũmae wa Noa “ aendanasya na Ngai . ” 11 : 10 ) Yesũ aisye atĩĩ : “ Ĩthe wenyu , Avalaamu , nĩwatanie nũndũ wa kwona mũthenya wakwa . ” ( Yoa . O na nditonya kũelesya nesa ũtanu ũla twĩ naw’o . ” Ĩndĩ Ngai nĩwatũvuanĩsye ithyĩ kwa nzĩa ya Veva . ” Yesũ aisye atĩĩ : “ Nĩnamũtavya maũndũ aa , nĩ kana ũtanu wakwa wĩthĩwe nthĩnĩ wenyu , na ũtanu wenyu wĩthĩwe wĩ musũu . ” ( 3 ) Kĩthito kitũ kya kwĩthĩwa na ‘ kĩlilikano kya Klĩsto ’ kĩtonya kũtũtetheesya ata tũtw’ĩke andũ ma kĩ - veva ? ( Soma 1 Akolintho 2 : 14 - 16 . ) Mbivilia yaĩtye ata ĩũlũ wa andũ ma kĩ - veva ? Ngelekany’o ya Yakovo ĩtũmanyĩasya kyaũ ? Ngelekany’o ya Meli ĩtũmanyĩasya kyaũ ? ( Soma Luka 1 : 46 - 55 . ) ( Soma Isaia 63 : 9 ; Maliko 6 : 34 . ) Kwa ngelekany’o , mwĩĩtu - a - asa ũmwe wa Brazil wĩtawa Rachel easya : “ Tene nĩnendete kwĩkĩa ngũa syĩ na mĩsono ĩla yendetwe nĩ andũ ma nthĩ . Nũndũ wa ũu ndyeekĩaa ngũa nesa mũno . Ĩndĩ ĩla neemanyĩisye ũw’o nĩnakwatie vinya wa kwĩka moalyũku nĩ kana nĩtw’ĩke mũndũ wa kĩ - veva . Kwĩka moalyũku asu kũyaĩ laisi , ĩndĩ ĩla namekie nĩnambĩĩe kwĩkala nĩ mũtanu mũnango na nĩ mwĩanĩe vyũ . ” Kwoou tweeyĩelekany’a na Yesũ , twĩthĩawa tũyĩyĩelekany’a na Yeova . O na nĩmoonaa ũndũ watũmĩaa myolooto ya Ngai . Kwĩthĩwa na kĩlĩko ta kya Klĩsto kũkaũtethasya ata kĩla mũthenya ? Aĩtye atĩĩ : “ Ndyeekaa ũndũ o na ũmwe mũthũku , ĩndĩ ngoo yakwa ndyaĩ ũw’onĩ . Andũ manzisya moonaa nĩ wa kĩ - veva nũndũ ndyatĩĩaa ũmbano o na ũmwe na nĩnoosaa ũvainia mũtetheesya mavinda kauta kwa mwaka . Robert easya : “ Nailyĩ ta mũndũ ũtesĩ kĩndũ o na kĩmwe . Nĩvo nasũanĩie ũũ , ‘ Ethĩwa ninyie ngatongoeasya kĩveti kyakwa maũndũnĩ ma ũthaithi , no nginya nose ĩtambya . ’ ” Easya : “ Nĩnavangie kwĩmanyĩsya Mbivilia . Neemanyĩisye , neemanyĩsya , na neemanyĩsya ĩngĩ na ĩngĩ nginya nambĩĩa kũkwatya ũndũ ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ wosanĩte . Kĩu kyatumie nĩelewa Mbivilia , na kĩla kya vata vyũ ngwatanĩo yakwa na Yeova nĩyalũlũmĩile vyũ . ” ( 3 ) Kwĩthĩwa twĩ alũmu kĩ - veva kũtonya kũtũtethya ata maũndũnĩ onthe ? ( b ) Twaĩlĩte kũsoma na kũvindĩĩsya kĩla tũũsoma twĩ na kĩeleelo kĩva ? ( b ) Nũũ ũwetetwe Mbivilianĩ tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o yake ? 12 , 13 . ( a ) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩke ũndũ ĩandĩko ya 1 Akolintho 2 : 16 yĩwetete ? ( Soma 2 Vetelo 1 : 5 - 8 . ) Kwĩthĩwa twĩ ma kĩ - veva kũkatũtetheeasya ata ? Nĩ maũndũ meva Vaulo wametie ‘ mawĩa makw’ũ ’ ala twaĩle kwĩvathana namo ? Motwi makwa no mandetheesye kwĩthĩwa na mĩvango mĩseo ya kĩ - veva ? Nĩkĩ ũkwenda kũendeea kwĩana kĩ - veva ? Mũtũmwa Vetelo eekĩie vinya Aklĩsto ma ĩvinda yake amea atĩĩ : “ Mũkĩthokan’ya ene kwa ene . ” ( 1 Vet . Ũkĩla , ũvatiswe . ” — MEKO 22 : 16 . Nĩ kyaũ asyai Aklĩsto mendaa kũmanya nesa syana syoo itanamba kũvatiswa ? Aisye atĩĩ : “ Naminie myei mingĩ ndyĩa Tata na Mami nĩngwenda kũvatiswa , na nĩmakothaa kũneena nakwa ĩũlũ wa ũndũ ũsu . Mendaa kũmanya nesa ethĩwa nĩnĩsĩ vyũ ũito wa ũtwi ũla nendaa kwĩka . Navatisiwe Matukũ 31 , Mwei wa 12 , 1934 . 5 , 6 . ( a ) Maũndũ ala Mbivilia ĩwetete ĩũlũ wa Timotheo metũtetheesya kũmanya kyaũ ĩũlũ wa ũtwi wake wa kũvatiswa ? ( Soma Akolosai 1 : 9 , 10 . ) Eeie Yeova kana eĩw’a mũyo mũno nũndũ kelĩtu kake nĩkatwie kwĩyumya kamũthũkũme . ” ( 1 Vet . Nĩkĩ tũtaĩle kũthing’ĩĩsya mũndũ avatiswe ? Twĩneenea makũlyo meva ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe ? Wĩ mũsyai nũtonya kwĩkũlya , ‘ We mwana wakwa nĩwĩanĩĩe vyũ kũvatiswa ? Ĩkũlyo ya mbee yĩla makũlaw’a nĩ , “ Kwa mũsingi wa nthembo ya Yesũ Klĩsto , we nĩwumbũlĩte naĩ syaku na ũkeyumya kwa Yeova wĩke kwenda kwake ? ” Tũtonya kũthokany’a ata maũmbanonĩ maitũ ma Kĩklĩsto ? ( Soma 3 Yoana 5 - 8 . ) Aandĩkie atĩĩ : “ Mbeenĩ nĩnakĩaa nũndũ no ĩndĩ twaĩ tũnatwaana na kasũmba kaitũ kaĩ o kanini . Ĩndĩ nĩtwatanĩie mũno kũmathokya . Nũndũ no ĩndĩ twaĩ tũnatwaana , kĩu nĩkyatũtetheeisye kwona ũndũ andũ matwaanĩte matonya kwĩkala me atanu matw’a kũmũthũkũma Yeova na kwĩanĩsya maũndũ ma kĩ - veva me vamwe . ” Nĩkĩ twaĩle kũthokya ala mathamĩĩe kĩkundinĩ kitũ ? ( Soma Luka 10 : 41 , 42 . ) Mũthenya ũmwe ĩ ya wĩoo kĩveti kyakwa kyeew’aa kĩkosete mũno andũ ma mũsyĩ . Ĩndĩ tũivika saa 1 : 30 wĩoo tweewie mũomo wakũnangwa . Twaũvingũa oou , twakomanie na mũmanyĩw’a ũmwe wa Mbivilia akwete masungwa atatũ . Ookĩte kũthokya amisonalĩ ala weew’ĩte nĩmokie . Twamwĩie nalike na twamũnenga kĩw’ũ kya ũnyw’a . Tuuwe wĩ weka wĩw’aa ũiemwa nĩ kũthokya aeni . Mũtumĩa ũmwe wĩkalaa Britain aĩtye atĩĩ : “ Mũndũ no wĩw’aa aitelemanga ĩla ũkwĩyũmbany’a kũthokya aeni . Ĩndĩ ĩtina mũndũ nũathimĩkaa mũno na akew’a e mwĩanĩe o tondũ wĩw’aa ayĩka maũndũ angĩ makonanĩtye na ũthũkũmi wa Yeova . Nĩnĩtanĩĩte kwĩkala nthĩ na aeni tũkunde kaawa na tũyĩka o kũea ngewa . ” Nake mũtumĩa ũngĩ aandĩkie atĩĩ : “ Ĩla anyanyawa ala me kĩkundinĩ kitũ mooka kwakwa nĩnĩmaeleawa nesanga , na nĩthĩawa na ĩvinda ya kũmamanya , na mũno mũno kũmanya ũndũ makwatie ũw’o . ” Ĩndĩ mũka wa mwalimũ ũmwe wa sukulu isu nĩwambĩkĩie vinya mũno . Aisye kana ĩla we na mũũme me wĩanĩ wa kũthyũlũlũka matanĩaa mũno syumwa ila mekalany’a na mũndũ wa kĩ - veva o na kũtw’ĩka nũtonya kwĩthĩwa ate na syĩndũ mbingĩ , nũndũ o tamo , mũndũ ta ũsu ethĩawa atũngĩte kĩlĩko kyake ũthũkũminĩ wa Yeova na ndakũlanasya mũno na syĩndũ sya kĩ - mwĩĩ . Kĩu kyandilikanilye kĩĩ Mami watindĩaa kũtũtavya twĩ syana : ‘ Kavaa kũya nyũnyi , vala ve wendo . ’ ” ( Nth . ( Soma Nthimo 25 : 21 , 22 . ) Ala mathokany’a nĩmeyũmbanĩasya nesa aeni moo ( Sisya kalungu ka 20 ) Mũandĩki wa Savuli , Ndaviti , akũlilye : “ Yeova , nũũ ũla wĩĩkalaa wĩkalonĩ waku ? ” Na ĩngĩ , nĩ ũndũ wa vata mũno kũnenga ndaĩa syĩthĩo sya kũla mũĩ . Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata mũno ‘ kũthokany’a ene kwa ene ’ ? Ana - a - asa elĩ mainenga tulakiti vundi ũkũvaka kĩao langi . Kĩao kĩu kĩlikĩte ngomenĩ yĩtawa Kaštilac , ĩla yaakiwe myakanĩ ya 1500 , taoninĩ ya Split ( Soma Tito 2 : 11 - 14 . ) Mũtumĩa ũsu aisye : “ Thĩna wa Graham waĩ mĩtũlyo . Aneeneaa naĩ atumĩa ala mekalile nake aitengwa . Kwoou savalĩ ila syaatĩĩe tũyĩmanyĩsya nĩtwaneeneie maandĩko mana maneeneete mĩtũlyo na kĩla kĩtonya kũkwata mũndũ eethĩwa nayo . Ĩla Graham wambĩĩe kwĩsisya aitũmĩa Ndeto ya Ngai ta kĩoo nĩwoonie ũndũ wailyĩ , na ndaaendeew’a nĩ kĩla woonie ! Ĩla weetĩkĩlile kana mĩtũlyo yake yailyĩ ta ‘ mũamba ’ wamũlindĩte itho , na eetĩkĩla kana nĩwe waĩ na thĩna wa kũtũla angĩ mũtĩ mathĩna maumĩla , nĩweekie moalyũku na mĩtũkĩ . Ambĩĩie kũendaa maũmbanonĩ ateũtĩĩa , kwĩmanyĩsya Mbivilia na kĩthito , na kũvoyaa kĩla mũthenya . Ambĩie : ‘ Nĩ na myaka mingĩ kuma neemanyĩsya ũw’o , na ve ĩvinda naĩ vainia . Mũtũmwa Vetelo aandĩkie atĩĩ : “ Sũvĩai ĩĩthya ya Ngai yĩla yĩ kwenyu , mũkĩyĩsisya , ti ũndũ wa kũingĩĩw’a , ĩndĩ na kwenda , o na ti ũndũ wa kũunwa nĩ syĩndũ itaĩle , ĩndĩ na kĩlĩko kĩyũmbanĩtye ; o na ti kwĩsumbĩkya kĩandanĩ kĩla mũnengetwe , ĩndĩ mũkĩtw’ĩkĩthya ene ngelekan’yo sya yĩla ĩĩthya . ” ( 1 Vet . Asyai matonya kũea syana syoo ata na ũkany’o wa Yeova ? ( Soma Aevelania 12 : 5 - 11 . ) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya mwana amanye kwĩkany’a ? 4 , 5 . ( a ) Nĩkĩ kwĩkany’a nĩ kwa vata ethĩwa nĩtũkwenda kwĩvw’ĩka ũla “ mũndũ mweũ ” ? Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe na mĩvango mĩseo ya kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai ? Mwana - a - asa ũmwe aandĩkie : “ Nĩtũngaa mũvea mũno nasũanĩa ũndũ asyai makwa mandeie . ( b ) Mũsyĩ ũmwe watethekie ata ĩla asyai matwie kũmwĩw’a Yeova ? Ĩtina wa myaka yĩana ũna mwĩĩtu ũsu nĩwatũngiwe . ( b ) Tũtonya kwĩka ata nĩ kana atumĩa matanĩe kwĩanĩsya kĩanda kyoo ? Mayaandetya kana makandũla mũtĩ , ĩndĩ meekie kũmbĩkĩa vinya na kũnthangaasya . Kĩla ĩvinda twamina ũmbano , ũmwe woo nũtiaa amanya kana nĩwangũlya ũndũ nĩendeee o na ethĩwa makwatene ata . Maũndũ ala mangwatie tene matumie nona Ngai ta ũtesa kũmbenda . Ĩndĩ nĩ mavinda maingĩ Yeova ũtũmĩĩte kĩkundi na atumĩa kũndĩkĩĩthya kana nũmbendete . Mwa nĩvoyaa ndikaaĩse kũmũtia . ” na ũlutĩte ũthyũ nĩkĩ ? Weeka nesa , ndwĩĩtĩkĩlwa ? na ethĩwa ndwĩĩka nesa , naĩ yovesyaa mũomonĩ ; na kwenda kwayo kũkeethĩwa kwaku ; ĩndĩ naku ũmĩsumbĩke . ” ( Mwa . 1 : 24 - 31 ) Kwoou ekai twĩw’e ũkany’o nĩ kana twĩthĩwe oĩ . Andũ ĩũlũ wa nthĩ mokitĩaa ũthasyo mwingangĩ . 15 Ĩyĩelekany’e na Yeova , Ngai Ũla Ũthangaasya Angĩ 8 : 36 . ( Soma 1 Mavinda 29 : 11 , 12 . ) Nĩ kana andũ matanĩe kĩla ‘ kĩseo , ’ no nginya mamwĩkwatye Ngai na maimwĩw’a . Makalea kũmwĩw’a , matw’ĩka nĩmo ene mekwĩtw’ĩĩa kĩla kĩseo . . . na kĩla kĩte kĩseo . ” Kĩu nĩkyo Atamu na Eva meekie ĩla matwie kwĩka ũndũ mekwenda . ( Yoa . 8 : 31 , 32 ) Ndeto isu sya Yesũ syĩonany’a kana no maũndũ elĩ mendekaa nĩ kana mũndũ ekwata ũthasyo wa w’o . Nĩkĩ ũthasyo ũla Yesũ wathanie now’o ũkatuma twĩkala twĩ “ athasye w’o ” ? ( Soma Alomi 8 : 1 , 2 , 20 , 21 . ) ( c ) Twĩsũngĩa makũlyo meva ? ( Sisya ungu wa ŨNEENANY’A NA MAŨNDŨ MEEKĨKIE > KŨMĨĨSYA MATHĨNA . ) Maũndũ onthe nĩmatonyeka ; ĩndĩ ti onthe makaa . ” Noa na mũsyĩ wake matũtiĩe ngelekany’o yĩva ? Matwĩe nthĩ yaĩ mbathe na yaĩ na andũ ang’endu . Mbivilia yaĩtye : “ Noa eeka ũu ; kwĩanana na w’onthe ũla Ngai wamwĩaĩe , nĩw’o wekie . ” Yeova atwĩaĩe twĩke ata ũmũnthĩ ? ( Soma Luka 4 : 18 , 19 . ) Yu nĩnĩeleawa nesanga kĩla ĩandĩko ya Yakovo 4 : 8 yĩthĩawa yĩiweta , ĩla yĩkwasya : ‘ Mũthengeei Ngai , nake akamũthengeea inyw’ĩ . ’ Nĩnamanyie kana nĩnakwatie kĩla namanthaa , nakyo nĩ kwĩkala nĩ mwĩanĩe . ” Mavainia ma mwanya matwaanĩte maitavany’a ũtũi ũte vaasa mũno na taoni ya Balykchy ( b ) Yeova athangaaisye Mwana wake ata ? Atũmwa ma Yesũ mekalaa maikananĩa nũũ mũnene katĩ woo . Esekia athangaaisye ata andũ ma Yuta na makavuteni ma ita ? Vetelo ‘ alũlũmĩilye ana - a - ĩthe ’ ata ? Naaũ tũtonya kũthangaasya ũmũnthĩ , na nĩkĩ ? Atumĩa no mesaa kũnenga mũndũ ũkany’o ĩla meenda kũmwaka . Inyw’ĩ asyai , nĩmũmanyĩasya syana syenyu kũthangaasya ala angĩ ? O na nĩwambeleisye thĩna waĩ naw’o wailyĩ ta ũla wakwa , na neethĩa kaĩ ndyaĩ weka . ” Mũsumbĩ Solomoni aisye atĩĩ : “ Ndeto ĩla yaneenwa ĩvindanĩ yaĩlĩte yĩthĩawa yĩ nzeo ! Ũthyũ mũtanu nĩwĩw’ĩthasya ngoo mũyo , na ũvoo mũseo nũvuũkasya mũndũ . ” ( Sav . 92 : 1 , 4 ) We mũndũ wa mũika , kwasũanĩa maũndũ ala Yeova ũkũathimĩte namo . Mũtũmwa Vaulo atwathie ũũ : “ Ngai ti ũla ũte mũlũngalu ũndũ ũtonya kũlwa nĩ wĩa wenyu na wendo ũla mwonanĩtye kwondũ wa syĩtwa yake . ” ( Aevl . 6 : 10 ) O na ethĩwa wĩana ata , no wĩke mĩvango ya kĩ - veva . Ĩandĩko ya Nthimo 21 : 5 nthĩnĩ wa Mbivilia ya Kĩkamba kya ĩvinda yĩĩ yaĩtye : “ Mĩvango ya ala me kĩthito kwa w’o ĩmatongoeasya methĩwe na syĩndũ mbingĩ . ” Weeka mĩvango tene , wambĩĩaa o kũendeea nesa tene . Kũthi yunivasiti nĩkwate ndikilii ya mĩao kwesaa kũnenga wĩa wĩ mbesa , ĩndĩ ndyaĩ nĩsa kũkwata wĩa wa masaa manini . ” 17 , 18 . ( a ) Yeova endeaa amũika kyaũ ?