0
աշխարհում կա մոտ ազգություն այդ ազգություններին միմյանցից տարբերելու համար մենք հիմնականում անդրադառնում ենք նրանց կրոնին լեզվին մաշկի գույնին բայց կա ևս մեկ հատկանիշ որի միջոցով մենք կարող ենք հստակ իմանալ թե որ ազգի ներկայացուցիչ է կանգնած մեր առջև դա մարմնի լեզուն է կամ ինչպես շատերս ենք ասում ժեստերի լեզուն ժեստերը կազմում են մեր հաղորդակցման ը այսինքն միայն են որ կազմում է խոսքային հաղորդակցումը ի տարբերություն վերբալ հաղորդակցման որի ժամանակ մարդիկ զգուշորեն ընտրում են իրենց բառերը ժեստերի դեպքում այն կեղծելը շատ դժվար է քանի որ մենք դրանցից օգտվում ենք ենթագիտակցաբար բավականին հետաքրքիր են սուտ խոսելու և կասկածանքի ժեստերը գիտնականների մի խումբ պնդում է որ մարդիկ սուտ խոսելիս չեն կարողանում դիմացինի աչքերի մեջ նայել իսկ մյուս խումբն էլ հակառակն է պնդում որ սուտ խոսելիս մարդիկ ուշադրությամբ դիմացինի աչքերի մեջ են նայում որպեսզի տեսնեն հավատացին արդյոք իրենց ստին թե ոչ ական թթ անցկացված մի հետազոտության արդյունքում պարզվեց որ տղամարդիկ տիրապետում են ամենաշատը մոտ ժեստի իսկ կանայք ժեստի փաստորեն կանանց սուտը բացահայտելը մոտ անգամ ավելի բարդ է քան տղամարդկանց դեպքում իմ ուսումնասիրությունների արդյունքում էլ պարզեցի որ տղամարդիկ միշտ սկսում են կոստյումը պիջակը հագնել աջ ձեռքից սկսած իսկ կանայք ձախ ձեռքից անդրադառնալով ազգերին ինձ թվում է չեք զարմանա եթե ես ասեմ որ հարավում և ժեստերը և միմիկաներն ավելի շատ են քան հյուսիսային բնակիչների մոտ մեկ ժամվա շփման ընթացքում մեքսիկացին կատարում է մոտ ժեստ իտալացին ժեստ ֆրանսիացին այ իսկ հյուսիսում ապրող ֆինները մեկ ժամվա ընթացքում կատարում են ժեստ անգլիացիներն առհասարակ ոչ մի ժեստ չեն կատարում հաղորդակցման շատ տեսակներ աշխարհում ունիվերսալ են մարդիկ ժպտում են երբ ուրախ են մռայլվում են երբ տխուր են բայց կան երկրներ որտեղ ժեստերն արմատապես տարբերվում են օրինակ անգլիայում մարդիկ միմանց շատ երկար ժամանակ չտեսնելուց հետո միմյանց հակված են ողջունելու ձեռքսեղմմամբ շատ դժվար կարելի է հանդիպել գրկխառնվող և առավել ևս համբուրվող անգլիացիների ինչը չէի ասի հայ տղաների մասին ովքեր միմյանց շատ կարճ ժամանակ էլ եթե չտեսնեն միմյանց կողջունեն ողջունման ձևերով էլ միասին ձեռքսեղմում համբույր և գրկախառնություն իսկ այ չինացի կանանց կարծիքով ձեռքսեղմումը դա ամենագռեհիկ ողջունման ձևերից մեկն է նրանց նման վերաբերմունքը հոգեբանները բացատրում են նրանով որ նրանք չեն կարողանում դիմացինի աչքերի մեջ նայել որն անխուսափելի է ձեռքսեղմման ժամանակ չնայած սրան չինացիների ողջույնը աշխարհում ամենագեղեցիկներից մեկն է համարվում նրանք ձեռքերը խաչում են կրծքին և խոնարհվում են եվ ինչքան մեծ է դիմացինի հանդեպ եղած հարգանքն այնքան ավելի մեծ է խոնարհումը շատ տարածված ժեստ է համարվում բութ մատի վեր պարզած ժեստը այդ ժեստը ամերիկյան հասարակության մեջ ճանապարհին մեքենա կանգնեցնելու նշան է համարվում մինչդեռ միմյանց դիմաց պահելը նշանակում է որ ամեն ինչ հիասքանչ է չնայած որ հունաստանում այն ունի ճիշտ հակառակ նշանակությունը այն հայհոյանքի ժեստ է համարվում և շատ ժամանակ օգտագործվում է դասարաններում և լսարաններում աշակերտներին լռեցնելու համար թուրքիայում և հունաստանում չի կարելի մատ ցույց տալ օրինակ սուրճ պատվիրել այն դիտարկվում է որպես անհարգալից վերաբերմունք դիմացինի հանդեպ երբևիցե ուշադրություն դարձրել եք թե որ ձեռքով եք դիմացինին որևէ բան փոխանցում ինձ թվում է շատ քչերը կամ ընդհանրապես ոչոք իսկ այ իսլամում ձախ ձեռքը համարվում է կեղտոտ և մեղսագործ ձեռք այդ ձեռքով դիմացինին գումար նվեր առավել ևս ավելի թանկարժեք բան նվիրելու դեպքում դուք կարող եք խիստ վիրավորել նրան ժեստերն անգամ կարող են ծիծաղ առաջացնել օրինակ տիբեթում երբ ձեր կողքով անցնող անցորդները լեզուները դուրս հանեն մի զարմացեք քանի որ նրանք ուզում են ձեզ հանգստացնել որ ոչ մի դավ չեն նյութում ձեր դեմ դե ինչ իսկ մեզ հայերիս մնում է միմիայն հիշել այս կարևոր առանձնահակությունները քանի որ շատ երկրներումինչպես օրինակ ֆիլիպիններում սխալ ժեստերի օգտագործումը կարող է կալանավորման պատճառ դառնալ
1
երբևիցե մտածել եք թե հրդեհի ժամանակ առաջին հերթին ինչը կփրկեիք այս հարցը շատ և շատ մարդկանց տալուց հետո հասկացել եմ որ հնչում են հետևյալ ցավոք շատ ակնհայտ պատասխանները զարդեր փաստաթղթեր հեռախոս համակարգիչ դրամական միջոցներ բոլոր այս իրերն այսօր ընդունված է կարևոր համարել հետաքրքիր է չէ թե ինչպես ենք մենք ինքներս մեզնից անկախ տարբերակում կարևորը անկարևորից ու վստահ ասում որ անկարևորների համար ժամանակ չունենք իմ հետաքրքրասիրության արդյունքում պարզեցի որ գոյություն ունի հիվանդություն որը պայմանավորվում է կարևորը անկարևորից տարբերակելու գործընթացների դժվարությունով որի արդյունքում հիվանդը չի կարողանում կողմնորոշվել օրինակ դեն նետել արդեն մեկ տարվա հնության ամսագիրը թե ոչ հենց այս հիվանդության զոհն է իմ հարևանուհին նա դեն չի նետում անպետք իրերը ասեմ ավելին փողոցներից հավաքում է տարատեսակ անպիտան իրեր բերում տուն տարիների ընթացքում աղբը այնքան էր շատացել նրա տանը որ նեղություն է հարուցում եվ նա քնելու տեղ չունենալու պատճառով ստիպված է իր ընկերուհու տանը գիշերել դե ծայրահեղությունների հետևից պետք չէ ընկնել բայց նկատել եմ որ մոռացության տալով կամ անտեսելով հաճախ պիտակում ենք ինչոր իրեր կամ նույնիսկ մարդկանց անկարևոր անվանումով եթե նույնիսկ հիմա էլ նայեք ձեզ շրջապատող իրերին համոզված եմ որ բազմաթիվ անկարևոր իրեր կգտնեք օրինակ այն ջրի շիշը չեմ կարծում թե ձեզանից շատերն են մտածել թե որքան մեծ կարևորություն ունի այդ փոքրիկ շշի պարունակությունը թեպետ մենք ապրում ենք հայաստանում որտեղ ունենք խմելու ջրի բավարար պաշարներ աֆրիկայում հնդկաստաում սիրիայում ամեն տարի հազարավոր երեխաներ են մահանում մաքուր ջրի բացակայության հետևանքով կարծում եմ կհամաձայնեք որ հենց այս մարդկանց համար այս փոքրիկ ջրի շիշը մեծ կարևորություն կունենար կամ եկեք հարցնենք այս շշի մասին աֆրիկայի ամենախտաբնակ երկրի նիգերիայի բնակիչներին բանն այն է որ անցած տարի նիգերիայում կառուցվել է առաջին պլաստիկ շշերով տունը այդ տունը ավելի կայուն է ջրհեղեղի և երկրաշարժի ժամանակ բացի այդ այն անհամեմատ էժան է հավաստում է ին մի խոսքով բոլոր այն շշերը որոնք երկար ժամանակ աղբ էին հանդիսանում և բարձր հորիզոնականներում պահում նիգերիան փողոցների աղտոտվածության մակարդակով այսօր դարձել են ամենակարևոր գործիքներից նիգերիայի անօթևան բնակիչներին կացարան տրամադրելու գործում իսկ ամենահետաքրքիրն այն է որ կարևորն ու անկարևորը միայն անշունչ առարկաների մեջ չէ եթե ուսումնասիրեք աշխարհահռչակ բժիշկծաղրածու հումանիտար ակտիվիստ փաջ ադամսի կենսագրությունը ով ի դեպ ինձ շատ է ոգեշնչում կհասկանաք որ մարդկանց կողմից իր այդ շատ կարևորված գործը սկսվել է շատ տարօրինակ և անկարևոր ճանապարհով որը հենց այդ նույն մարդիկ պարզապես խելապակասությոն և ժամանակի կորուստ կհամարեն օրինակ ձեզնից քանիսը կմտածեր որ խելամիտ կլինի ամեն օր վերցնել քաղաքային հեռախոսը զանգահարել ինչոր անծանոթ մարդկանց փորձել զբաղեցնել ձեր լսակցին և այդ կարճ ժամանակահատվածում փորձել հաղորդել նրան դրական էմոցիաներ կամ ամեն օր սպասել վերելակի առջև որպեսզի վերելակի դռները բացվեն մտնեք ներս և այդտեղ գտնվող մարդկանց ինչոր ծամածռություններով ուրախացնել ինչու հենց վերելակում քանի որ վերելակից մարդիկ չեն փախչում պատմում էր պարոն ադամսը կարծում եմ որ ձեզնից շատերը սա պարզապես խենթություն կհամարեն և կնախընտրեն սրա փոխարեն ավելի կարևոր գործերով զբաղվել բայց արի ու տես որ հենց այս մարդը իր սիրո հեղափոխությունով ամեն տարի հազարավոր մարդկանց է բուժում այս անկարևորի և կարևորի միտումը տարածվում է նաև մեզ շրջապատող մարդկանց վրա այս մարդը ավելի կարևոր է շրջապատում քան այն մեկը ու հենց այս կերպ մենք պիտակում ենք կարևոր և անկարևոր մարդկանց բայց շատ իզուր աշխարհահռչակ գիտնական ալբերտ էյնշտեյնը ամենևին էլ վունդերքիդ չէր մանկության տարիներին ասեմ ավելին իր ուսուցիչների հասակակիցների և նույնիսկ իր ծնողների կողմից պիտակվել էր որպես անպիտան և անկարևոր մարդ հասարակության համար ուսուցիչները մտածում էին որ նա թերհաս է նստեցրել էին նրան վերջին նստարանին և կարելի է ասել մոռացել նրա գոյության մասին դասընկերների հետ շփումը տեղի էր ունենում միայն այն ժամանակ երբ նրանք որոշում էին ծաղրել ալբերտին մայրը անհանգստացած էր իր որդու չափից դուրս անբնական մեծ գլխի չափսերով եվ իմիջիայլոց նա այդպես էլ չավարտեց դպրոցը էլ ինչ կարելի էր սպասել այս անպիտան և անկարևոր մարդուց բայց արի ու տես որ ժամանակը ցույց տվեց որ հենց այդ նույն էյնշտեյնը դարձավ մարդկության ամենակարևոր դեմքերից ու իր մտքի թռիչքով խորը և անփոխարինելի հետք թողեց մարդկության զարգացման գործընթացում էլ ինչ ասեմ այսքանից հետո ձեր մտքով չանցավ որ միգուցե ձեր կյանքում էլ կա այդ իրը կամ մարդը որ պատահմամբ կամ սխալմամբ անկարևոր եք պիտակել գնացեք տուն փորձեք գտնել դա գնահատեք այն եվ գիտեք ինչ հուսով եմ որ այդ դերում չեն հայտնվել հենց ձեր երեխաները շնորհակալություն
2
մենք ընտանիքակենտրոն ազգ ենք շատ ազգագրագետներ այսպես են արտահայտվում մեր ազգի մասին կարևորը էրեխեքը լավ լինեն սա արդեն թամադաների ու քավորների հայտնի կենացների շարքից է երկուսում էլ արտահայտված է երեխաների ապագայով մտահոգվածությունը իսկ մեզանից քանիսն են նրանց վերաբերում որպես անհատների երբ սովորում էի րդ դասարանում ռուսաց լեզվի գրքում հարց էր տրված ծնողներդ հաշվի առնում են կարծիքդ տանն ինչոր բան փոխելիս օրինակ խոհանոցի կահույք ընտրելիս ես պատասխանեցի այո պատասխանը չզարմացրեց ուսուցչիս ոչ միայն այն պատճառով որ ես դասարանում միակ այո պատասխանողն էի ոչ էլ նա համոզված էր որ մեր ընտանիքն այդպիսին է այլ ուղղակի նա չհավատաց ինձ երբ վերադարձա տուն փորձեցի հասկանալ թե որն է պատճառը գտա շատ դեպքեր երբ բաժակի գույներն ընտրելիս նշել եմ կապույտը բայց գնել ենք կարմիրը նշել եմ փոքրը բայց գնել ենք ավելի մեծը բայց գրեթե երբեք չեմ զգացել որ իմ կարծիքը հաշվի չի առնվել արդյոք կարելի է դրական խտրություն անվանել վարքային այն առանձնահատկությունը որը ծնողներից շատերը ցուցաբերում են երեխաների նկատմամբ նրանց հետ են պահում կյանքի իրենց սեփական փորձը ձեռք բերելուց ընտրում են առավել ճիշտ ուղին իրենց տեսանկյունից այս կապակցությամբ ամերիկացի մանկագիր ռոբերտ հայթլայնը նշել է նրանց կյանքն ավելի հեշտացնելով մի հաշմանդամեցրեք ձեր երեխաներին մի արա չի կարելի ամոթ է տգեղ է հիշում եմ դպրոցում միշտ լինում էին հեղափոխականներ ում համար չի կարելին կախարդական էր ոչ թե չէին անում այլ չի կարելին հատուկ էին խախտում իսկ հենց կպնում էին արժանապատվությանը վերջ աթոռին կոճգամ դնելուց մինչև դպրոց մկներ բերելը կարող էին վրեժ լուծել ոչ չէ չի ոչ թե խրախուսում այլ պատժում են երեխային ամոթի սկզբունք արտահայտությունը նույնիսկ դիվանագետների շրջանում ընկալվում է իբրև պատժի տեսակ հենց վերջերս քրոջս տարեկան աղջկան հարցրի տաթև մանկապարտեզ գնում ես ոչ իսկ ինչու ես այդպես եմ որոշել այս փոքրիկ մարդկանց ուղեղի մեխանիզմն ուսումնասիրելու համար դրան ծանոթանալ է պետք իրենց իսկ խոսելու շնորհիվ սովորեցրեք երեխային ոչ թե ինչ մտածել այլ ինչպես մտածել հայտնի ամերիկացի մարգարետ մեդի խոսքերն են եվս մեկ այլ արտահայտություն որի հետ չի կարելի չհամաձայնվել ծնունդով աղվանցի խալեթի հուսեյնի խոսքերն են երեխաները ներկելու գրքեր չեն որ գունավորենք մեր սիրած գույներով երեխաներիկն պետք է սովորեցնել նաև պատասխանատու լինել իրենց արարքների համար մի թափիր խաղալիքներդ արտահայտությունը կարելի է փոխարինել եթե թափել ես խաղալիքներդ հավաքիր եթե նեղացրել է բակի ընկերոջը հայրիկներ մայրիկներ նրանց փոխարեն տուժածի ծնողներին ներողություն մի խնդրեք կներես բառն ասելը կոփում է ձեր երեխային իսկ ինչպես ենք դիմում մենք նրանց հաշվի նստում ենք նրանց հետ հաճախ եմ դիտարկում դեպքեր երբ մեծերի ներկայությամբ փոքրերին նույնիսկ դիմելու ձևն է փոխվում մի անգամ շատ ծիծաղելի էր երբ ընկերուհուս մոտեցավ իր ծանոթներից մեկը ու տեսնելով մի ձեռքին երկրորդ դասարանի երեխային բռնած և մյուս ձեռքին շան վզկապը հարցրեց օ ինչ լավն է շունիկդ քանի տարեկան է իսկ աղջիկդ քանի սովորեցրեք ուրիշներին անձամբ դիմել ձեր երեխային ոչ թե այնպես ինչպես կդիմեին օրինակ շներին դարձրեք երեխային ձեր լավագույն զրուցակիցը որևիցե ծնող չի ուզենա իր հասցեին լսել դու միևնույն է ինձ չես հասկանա արտահայտությունը որպես ապագա մայր հենց այս եմ ունենալու իմ մայրական կոնվենցիայում երեխաներիս արժանապատվության հարգման խարտիայում կամ ինչպես ուզում եք անվանեք այն դոստոևսկին ասել է հոգիդ բուժվում է երբ շփվում ես երեխայի հետ այնպես որ դուք գիտեք ձեր դարմանը
3
չէ ամոթ է աղջիկների հետ ընկերություն մի արա կարծում եմ որ տղաներից շատերն են փոքր տարիքում լսել հետևյալ արտահայտությունը իրենց ծնողներից բայց արդյոք սա հոգեբանորեն ճիշտ մոտեցում է երեխաներին կամ արդյոք նմանատիպ խրատների պատճառով չէ որ մենք ձեռք ենք բերում տարատեսակ կոմպլեքսներ կապված հակառակ սեռի ներկայացուցիչների հետ սկսած փոքր տարիքից եկեք պարզենք միասին օրեր առաջ երբ ելույթիս համար փորձում էի հետաքրքիր նյութեր փնտրել սոցցանցերից մեկում տեսա մի հարցում հարցը հետևալն էր արդյոք կարող են լինել բացարձակ ընկերական հարաբերություններ տղաների և աղջիկների միջև երբ կարդում էի պատասխանները ինձ շատ զարմացրեց մարդկանց մտածելակերպի խայտաբղետութունը որոշներն ասում էին որ դա անհնար է իսկ որոշները պնդում էին որ դա ամենաճիշտ ընկերությունն է կարդալով բազմաթիվ պատասխաններ ես որոշեցի կատարել իմ փոքրիկ հարցումը ես հարցրեցի իմ շրջապատից մարդու հարցվածներից ը պատասխանել են այո դե իսկ մնացած ոչ պատասխանողներից մեկը ինձ հետ երկար վիճում էր նա իր պատասխանը մեկնաբանեց կետերով առաջինը երբ տղան սկսում է շատ շփվել աղջիկների հետ դառնում է իրենց նման երկրորդը երբ աղջիկն է սկսում շատ շփվել տղաների հետ մնացած մարդկանց մոտ առաջանում են վատ կարծրատիպեր կապված այդ աղջկա հետ լավ եկեք վերադառնանք ինձ ես սովորում եմ դպրոցում և հետևաբար շփվում եմ տարբեր մարդկանց հետ բնականաբար աղջիկները նույնպես բացառություն չեն դեռ փոքրուց ավելի լավ լեզու եմ գտել աղջիկների քան տղաների հետ ինչու դե երևի դա նրանից է որ ես փոքրուց մեծացել եմ իմ քույրերի հետ ովքեր էլ որ ինձ մեծ հաշվով դաստիարակել են կարծում եմ որ հենց նրանք են ձևավորել իմ մեջ այն գաղափարը որ տղաների և աղջիկների միջև եղած ընկերությունը ամենաազնիվն է քանի որ նրանք երբեք չեն վիճում թե ով է նրանցից ավելի ուժեղ գեղեցիկ և այլն
4
իտալացի գրող ալբերտո մորավիան ասել է քաղաքակրթությունն իր ճանապարհը կառուցել է դատարկ պահածոների ամաններից րդ դարում մորավիայի խոսքերը վստահ կարիելի է ձևափոխել ասելով որ քաղաքակրթությունն իր ճանապարհը կառուցել է պլաստմասե շշերից պոլիէթիլենային տոպրակներից և աղբի այլ բազմաթիվ տարատեսակներից որոնք այսօր մեր մոլորակի անբաժանելի մասն են դարձել իսկ ինչ է թե մեզնից յուրաքանչյուրը ակամա մասնակցել է այդ ճանապարհի շինարարությանը րդ դարից սկսած մարդկությունը անընդմեջ զբաղվում է բնության ռեսուրսների վերամշակմամբ ընդ որում վերամշակման ընթացքում ստացված միակ արտադրանքը դա աղբի հսկայական կուտակումներն են որոնց պատճառով մեր մոլորակի գրեթե բոլոր մեծ քաղաքները կանգնած են էկոլոգիական աղետի շեմին բիլյամ կոռոնելը փորձում է կատակել ասելով որ նյու յորքը աշնանը պարզապես աննկարագրելի է քանի որ դրա բնակիչները կարող են տեսնել թե ինչպես են աղբի կույտերը շարունակ փոխում իրենց գույները սակայն մեր երկրագնդի էկոլոգիայի վիճակը ավելի քան սարսափելի է մեծ քաղաքները ինչպիսին են տոկիոն մեխիկոն լոս անջելեսը պարզապես խեղդվում են թունավոր գազերից և գոլորշիներից որոնք մթնոլորտ են արտանետում ավտոմեքենաներն ու գործարանները աղտոտված օդի պատճառով թից ով աճել են սրտային հիվանդությունների և ով քաղցկեղային հիվանդությունների թիվը վիճակն էլ ավելի ցավալի է երբ տեսնում ես թե ինչպես են մարդիկ աղտոտում իրենց շրջակա միջավայրը գիտնականները հաշվարկել են որ քաղաքային բնակիչը տարեկան մոտ մեկ տոննա աղբ է դուրս գցում ընդ որում այդ աղբի մոտ ը կազմում են պոլիէթիլենային տոպրակներ որոնք քայքայվում են հարյուրավոր տարիների ընթացքում նույնքան ցավալի է համաշխարհային օվկիանոսի վիճակը հայտնի նորվեգացի ճանապարհորդ տուռ հեյրդալը վերադառնալով իր ծովային շրջագայությունից գրել է որ մարդիկ օվկիանոսը վերածել են հսկայական մի աղբամանի եվ իսկապես ամեն տարի մարդու ներգործության շնորհիվ օվկիանոս է արտանետվում մոտ միլիարդ կգ աղբ ինչ վերաբերում է խմելու ջրի պաշարներին մարդիկ այդտեղ նույնպես ջանք չեն խնայել իրենց իսկ մի լավ վնաս տալու համար վերջին տարվա ընթացքում խմելու ջրի պաշարները կրճատվել են մոտ ով և զարմանալի չէ որ ամեն տարի աղտոտված ջրի օգտագործման պատճառով մահանում է մոտ միլիոն երեխա այս թվերը մեզ սարսափելի են թվում նույնիսկ համաշխարհային մասշտաբներով բայց չէ որ մեր փոքրիկ հայաստանում նույնպես աղբի կուտակումներն այնքան շատ են որ գրեթե փողոցով քայլելիս կամ պատուհանից դուրս նայելիս անհնար է չզարմանալ թե ինչպես մինչև հիմա աղբը ոտքի չի կանգնել և մեզ չի վտարել մեր իսկ երկրից քաղաքներում ամենուրեք պաստառներ են փակցված մաքուր պահենք մեր երկիրը մաքուր պահենք մեր երևանը բայց ինչ ենք մենք տեսնում ամեն օր հենց այդ նույն պաստառների տակ աղբի անպիսի հսկայական կուտակումներ են առաջանում որ ակամա ինքդ քեզ հարց ես տալիս ախր էս մարդիկ կարդալ չգիտեն ըստ հայգերմանական հետազոտության հայաստանում կուտակվող աղբի ը անվերահսկելի է աղբահավաք տեխնիկայի ը հին է ու մաշված իսկ աղբի վերամշակողների մասին այստեղ անգամ ոչոք չի լսել անձրևաջրերը իրենց մեջ կուտակելով աղբանոցների բոլոր թունավոր նյութերը ներծծվում են հողի մեջ խառնվում գետերի խմելու և ոռոգման ջրերի հետ և ոչ միայն վնասում են շրջակա միջավայրը այլ նաև մարդկանց և կենդանիներին իսկ հիմա կհարցնեք իսկ ինչ կարող ենք անել մենք հասարակ մահկանացուներս մենք ոչ կարող ենք աղբահավաք տեխնիկա գնել ոչ էլ աղբի վերամշակման գործարան բացել բայց չէ որ այն աղբը որը ամեն օր տեսնում ենք փողոցներում կուտակվում է մեզնից յուրաքանչյուրի պատճառով լոնդոնում աղբը փողոցում նետելու համար սահմանված է ին համարժեք տուգանք մինչդեռ հայաստանում նման տուգանքի մասին անգամ ոչոք չի լսել բայց միթե մեր իսկ շրջակայքը մաքուր պահելու համար մեզ օրենքներ կամ սահմանումներ են հարկավոր ելույթս ուզում եմ եզրափակել բենջամին ֆրանկլինի խոսքերով մենք ջրի արժեքը միայն այն ժամանակ ենք հասկանում երբ ջրհորը չորանում է
5
երբ ուզում էի ելույթիս համար նյութ պատրաստել գաղափար անգամ չունեի թե ոնց պիտի սկսեմ ոնց պիտի կարողանամ ինձ իսկական հռետորի նման դրսևորել ու ձեզ տալ էն ինչ իկապես ուզում եմ տալ իսկ ինձ կասեք թե ձեզնից քանիսն են գյուղում ծնվել քանիսն են առավոտյան աքլորի ձայնից արթնացել քանիսն են լեռների գրկում հաց ու պանիր կերել ու օխայ սիրում եմ իմ գյուղը իմ օդը ասելով մեծացել դե ձեռք բարձրացրեք հաշվենք հա ճիշտ հաշվեցինք հիմա եկեք ուրիշ բան հաշվենք ձեզնից քանիսն են էտ նույն գյուղում ազատ եղել քանիսն են մտածել որ իրենք երջանիկ են եղել ու երջանիկ են էտ մի քիչ փակ առօրյա հոգսերով ապրող բաղ ու բոստան ջրելու դարդ ունեցող մարդկանց մեջ քանիսն են կարողացել ջարդել կարծրատիպերը ու համոզել մարդկանց որ կապ չունի աղջիկտղա կապ ունի էն ամեն ինչը ինչ անում ես ու էն արժեքավոր նպատակը որը ծառայում է ընդհանուրին հասարակությանը ու էտ ձևով նաև քեզ հիմա եկեք բացենք փակագծերը երբ դեռ րդ դասարանում էի ընկա կրակը դարձա մեր դպրոցի աշակերտական խորհրդի անդամ ու հենց էտ ժամանակվանից սկսվեց իմ գյուղացի աղջկաս փոթորկոտ կյանքը դե պատկերացրեք գրեթե ամբողջ շաբաթ տանը չես հա դասընթացներ համայնքային ժողովներ եսիմ ինչեր երբ տանն էի հանկարծ պատերազմ էր րդ համաշխարհայինը ախպերներս ծիծաղում էին վրաս ու ասում որ բոմժ եմ դարձել թափառական երբ մեր տանը մաքրություն էի անում մեծ ախպերս ասում էր թե համայնքային աղբահանություն եմ իրականացնում մամաս ասում էր թե բոլա հերիքա ինչ ընկել եմ չոլերը դասերովս լինեմ որ կարողանամ մի կարգին տեղ սովորել ու մի բանի հասնել ու էտ մի բանի հասնելը ընդհանրապես չէր տեսնում հասարակական ոլորտում ու գիտեք ինչքան դժվար էր անընդհատ լսել էտ խոսքերը անընդհատ պայքարի ու հակասության մեջ լինել ու փորձել հասկանալ թե ինչպես կարող ես քո մեծ ու փոքր ընտանիքներին հաշտեցնել ինչպես կարող ես անել էնպես որ մարդիկ ընկերներդ ծնողներդ հարազատներդ հարմարվեն քո տեսակին քո ընտրածին քո աշխարհին հա չնայած էտ ամեն ինչին ես երջանիկ էի երջանիկ էի որովհետև էն ամեն ինչը ինչ ինձ տրվել էր ուրիշներին մարդկանց ինձ նման գյուղի էրեխեքի հետ մի լավ բան անելու համար իր ճիշտ նպատակին էր ծառայում ու օգնում էր էն հասարակությանը որի մի մասն էի ու որի խաղաղ ապրելուց էր կախված իմ խաղաղությունը մի հրաշք գրքում ասումա տևական կաթկթոցը քարը դեռ ավելին ադամանդը կծակի գնացի քաղաք սովորելու մայրաքաղաք սովորաբար քաղաքի ամեն ինչը լավա թվում էտտեղ չապրողների համար մեծ ու սիրուն հեռանկարներ դարդ չունեցող մարդիկ քաղցր ազատություն քաղաքը վերջապես գյուղ չի էլի գյուղացի աղջկա համար իհարկե քաղաքը գյուղ չի իհարկե քաղաքի քարուքանդ եղած երթուղայինը մեծ ու գունավոր ավտոբուսա կրպակը սուպերմարկետ շիվը մեծ ծառ իհարկե քաղաքի օդը ավելի լիքնա թվում թվում ես էլ եմ գյուղացի պարզ անկեղծ ամենքի առաջ անտրտունջ հաց դնելու պատրաստ ես քաղաք մտա վաստակած ազատությամբ ու վստահությամբ մի կարևոր բան ունեի հոգուս մեջ ծակած քարի բերկրանքը երբեք չէի մտածի որ էտ քարը ադամանդ դառնալու անհրաժեշտությունը կունենա որ քաղաքում կհանդիպեմ ոչ իրական գյուղ հասկացությանը ու կարիք կլինի իմ նոր ընտանիքին իմ տեսակին ու աշխարհին հարմարեցնելու կաթկթոցների տևականությամբ զբաղվել դժվար էր հեշտ չէր հեշտ չի ուսանողի համար հարմարեցնելով հարմարվել ու հենց էտ ուսանողական պարտադրված հարմարվելու ընթացքում մի պահ գիտակցում ես սեփական բնական վիճակիցդ հեռու լինելը ու սկսում վախենալ վախենալ գործելուց վախենալ ապրելուց վախենալ սիրելուց բայց մի պահ վայրկյանների արանքում թաքնված պահ հիշում ես փոքրիկ իշխանի ասածը ու լցվում էտ քո բնական վիճակը մի շատ տարբեր աշխարհում պահելու վճռականությամբ ու հաստատակամությամբ եթե ուղիղ գնալու լինես հեռուն չես հասնի բայց քեզ քաղաք ուղարկել են քո ուղիղ նպատակով հեռուն գնալու համար չէ երևանում էի արդեն մի տարվա ուսանող աղջիկ հալովս մենակ պիտի գնայի հասնեի վանաձոր դասընթացի հոպարիս տանը բան չասացին սուս ու փուս թողեցին ես էլ երևանում նստեցի էտ լույս աշխարհ տանող երթուղայինը ու գնացի կողքիս նստած պարզ մի մարդ անկեղծ խոսում էր հեռախոսով ու ասում որ իր կինը կնիկ արմատա չի կարա գա մենակ քաղաք ու էտպիսի բաներ կնիկ արմատ դպրոցական տարիներին երբ պապայիս հարցնում էի ինչոր մի տեղ գանլու համար նայում էր մի պահ ժպտում ու ասում գնա էսոր վաղը մի չոբանի ձեռք ես ընկնելու ոչ մի տեղ չի թողնալու որ գնաս դե դու աղջիկ ես ամուսնացի ու մի հատ էլ սկսի էտ մի ընտանիքիդ հարմարեցնել քո աշխարհին որտեղ համ տղա ընկերներ կան համ դասընթացներ համ էլ տարբեր տեղեր հասցնող ավտոբուսներ բայց ադամանդը ծակելա չէ պետք տևական կաթկթոցներով էտ ապրելնա սիրելը նվիրվելը պայքարելը չհուսահատվելը հավատալը սեփական ապրելու դերի ու նշանակության բացահահայտումը բնության հետ մեկ դառնալու գաղափարը հոգում ունենալով էսա կաթկթոցը սրանք էին գյուղացի մի աղջկա հարմարվելու ու հարմարեցնելու ապրելու ու ապրեցնելու բանաձևի թվանշանները
6
նոր մարդկանց հետ ծանոթանալիս առաջին հարցը դե իհարկե անունս իմանալուց հետո այն է թե արդյոք ակնոցներս իմիջի համար եմ կրում թե օպտիկական են համոզված եմ ձեզ մոտ էլ այդ հարցը առաջացավ եվ կշտապեմ պատասխանելակնոցներս օպտիկական են տեսողությունս էլ բավականին ցածր է այնուամենայնիվ ակնոցներս շատ եմ սիրում եվ սեփական փորձից ելնելովկարող եմ ձեզ հավաստիացնել որ ակնոցներ կրելով բազում դեպքերում շահել եմ օրինակ էլ կբերեմ այն որ եթե չլինեին ակնոցներս այս ելույթի թեման ինձ մոտ չէր առաջանա և այսօր այստեղ կանգնած չէի լինի բայց եկեք այս հարցին նայենք գիտական տեսանկյունից բրիտանիայում տեղակայված օպտիկայի համալսարանը պարզել է որ մարդկանց ը մտածում էոր ակնոցներ կրող մարդիկ ավելի պրոֆեսիոնալ տեսք ունեն և ը հավատում է որ ակնոցներ կրողները ավելի խելացի են մեկ այլ հետազոտություն որը կատարվել է ամերիկյան ընկերության կողմից որը աշխարհում ամենամեծ ոսպնյակներ արտադրող ընկերությունն է պարզել է որ մարդկանց ը ակնոցներ կրողներին ասոցացնում է գրադարանավարների հետ և ը ուսուցիչների հետ ամեն դեպքում որոշեցի ինքս էլ մի փոքր հարցում կատարել վերցրեցի մի տղամարդու դիմանկար ով ի շնորհիվ իր մեծ ակնոցների ուներ շատ խելացի և վստահելի տեսք հոգու հարցրեցի թե նրանց կարծիքով ինչով է զբաղվում այդ տղամարդը շտապեմ ձեզ հիասթափեցնել ոչ ոքից ես չստացա ճիշտ պատասխան շատերը ասացին որ նա պետք է որ ուսուցիչ դասախոս կամ որևէ գիտնական լինի իրականում այդ մարդը գերի ռիջվեյն էրով ամերիկայի ամենասարսափազդու մարդասպաններից մեկն էր նա տարվա ընթացքում հասցրել է կատարել ապացուցված մարդասպանություն չնայած սրան կպամեմ մի փոքր դրական պատմություն կապված իմ ակնոցների հետ մեկ անգամ գնացել էի հարցազրույցի և ստիպված եղա րոպե պատասխանել ակնոցներիս վերաբերող հարցերին մինչդեռ նշեմ որ հարցազրույցը տևեց ընդամենը րոպե բայց ի զարմանս ինձ մի քանի օր հետո էլեկտրոնային նամակ ստացա որ հաջողությամբ անցել եմ հարցազրույցը չնայած սրան ելույթս կեզրափակեմ բժիշկ նեիլ հանդլեյի խոսքերով եթե աչքերը մարդու հոգու մեջ ներթափանցելու պատուհաններն են արդյոք նրանց դիմաց որևէ խոչընդոտ դնելը ճիշտ որոշում է
7
այսօր երբ դուք եկաք մեր յան ելույթները լսելու ակամայից շփվեցիք ինձ հետ հիմա կասեք ինչպես ձեզանից շատերը տարբեր տրանսպորտային միջոցներով մի մասը քայլելով իմ վրայով այո մի զարմացեք հենց իմ վրայով եթե չհհասկացաք թե ով եմ ես ասեմ ես ասֆալտն եմ ճիշտն ասած հիմա մի քիչ անմխիթար վիճակում եմ գտնվում դե հիմնանորոգում չի արվում մեր մեջ ասած ընտրությունները շատ եմ սիրում թեկուզ և մեկմեկ բայց գոնե նորմալ վերանորոգվում եմ չնայած ինչքան էլ էտ ընտրությունները անցնեն թե կողքովս թե վրայովս դժվար թե հասնեմ դալմայի դիմացի ասֆալտ ընկերոջս հարթությանն ու մաքրությանը ի դեպ ասեմ վերջերս հենց դալմայի դիմաց էի ընկերոջս հետ մի հետաքրքիր բան նկատեցինք ինձ թվում է բոլորդ էլ սիրում եք լավ հագուստ ունենալ վերջին անգամ երբ եք որևէ նոր հագուստ կամ իր գնել լսած կլինեք հիմա դրան են ասում դա էլ իմիջիայլոց դալմայի դիմացի ասֆալտ ընկերս է ինձ ասել հա ինչ էի ասում ի մասին կանայք գալիս են սթրեսի մեջ ընկած ինչոր ի անուն են տալիս թվում է թե նրանք ուրախ բավականություն ստացած պետք է դուրս գան բայց որ տեսնեք նրանց դուրս գալուց հետո կմտածեք որ հանրախանութում ավելի մեծ սթրեսի են ենթարկվել միգուցե ես հին եմ հա այդքան էլ լավ չեմ հասկանում թե ինչ են գտել այդքան հագուստի ու առհասարակ իրերի մեջ որքան էլ դրանք նորաձև լինեն վստահ եղեք քչով չբավարարվողը շատով էլ չի բավարարվի դուք այդ հագուստը առած վրայովս արագարագ գնում եք տուն փորձում հայելու առաջ հիանում դնում պահարանում մեկ էլ հոպ հաջորդ օրը մեկ այլ նորաձև բան եք գտնում ու այդպես ամեն օր գիտեք քանի նորաոճ խանութի տոպրակի տակ եմ տեսել էհ թիվ ու համար չկա բայց մենակ դա չի է որ տեսնում եմ շատ հաճախ վրայովս անցնում են պատկառելի տարիքի մարդիկ ու մեկ էլ տեսար մոտենում են փողոցում շարված աղբամաններից որ սնունդ կամ հագուստ հավաքեն ասեմ իմանաք շատ լավ հիշողություն ունեմ ու շատ շատերին հիշում եմ թե ժամանակին ինչ լավ ուսուցիչներ շինարարներ հողագործներ են եղել բայց այսօր ճակատագրի բերումով այդ կերպ են սնունդ հայթայթում կամ էլ թե ինչու եք միմյանց այդքան զրպարտում ուրիշների անձնականը քննարկում վստահ եմ դա ձեզ ոչ մի բան չի տալիս ինձ էլ իհարկե բան չի տալիս բացի ձեր ագրեսիվ վարմունքից իմ հանդեպ հերիք չի բարկացած խոսում եք մեկի մասին մի հատ էլ ձեռքի տակ ընկածով ինձ եք խփում այ դրա փոխարեն դուք կարող էիք նկատել օրինակ այն երեխային ով փողոցում գուցե ծնողներին կորցրած ապրուստը վաստակելու համար գումար է խնդրում այսինքն տեսնում եք բայց չեք նկատում տեսնելն ու նկատելը շատ տարբեր են միթե կարելի է այդքան անտարբեր լինել մեր հասարակության մեջ քիչ չեն նաև այն մարդիկ ովքեր իրենց իսկ եսը մոռացած ալկոհոլը չարաշահած պառկում են վրաս գիտեք ինձ հեշտ է չեք պատկերացնի ինչպիսի ծանրություն է դա ինձ համար դե ձեր մտքով չի էլ անցնում հնարավոր է այդ մարդը հենց ձեր գթասրտության կարիքն ունի իմ մտքով հաճախ է անցնում բայց ինչ անեմ եկել պառկել է վրաս ոնց օգնեմ երևի հիմա մտածում եք ինչ վատատես ասֆալտ եմ չէ բայց չեմ թաքցնի թե որքան սիրո խոստովանություններ գեղեցիկ խոսքեր իմաստուն զրույցներ եմ լսել պաշտում եմ երբ լսում եմ երեխաների մանկական խինդն ու ծիծաղը անհոգ խաղերը թեկուզ և մեկմեկ ընկնում են վրաս և վնասվում բայց վեր կենալով ձեռքի տակ ընկած ամենագեղեցիկ նյութերով նկարազարդում են ինձ հիանում եմ ձեզնով այդ ժամանակ մեր մեջ ասած մի քիչ էլ թիթիզանում եմ էտ սիրուն պատկերներով բայց այ մի բան չեմ հասկանում մեծանալով ինչու եք սկսում ձեռքի տակ ընկած ամեն բան վրաս նետել վստահ եմ ձեզանից շատերը աշխատանքից հետո հոգնած գնում են տուն այնուհետև թեկուզ և հոգնած կամ ստիպված միևնույն է հավաքում են այն ինչու նույն վերաբերմունքը չկա բնության նկատմամբ գիտեք չնայած որ ես ասֆալտ եմ բայց ես էլ էկոլոգիապես ամենամաքուրը չեմ դրա համար խնդրում եմ վատ մի վարվեք ինձ հետ բայց երբեք բնության հաշվին ինձ չշատացնեք
8
վերջերս ծանոթներիս շրջանում մի հարցում անցկացրի որքան հնարավոր է արագ ու առանց երկար մտածելու նրանք պետք է նշեին հետևյալ հարցի պատասխանները ռուս գրող դեմքի մաս միրգ և ընտանի կենդանի հարցվածների ը պատասխանեց այսպես պուշկին քիթ հավ խնձոր եթե փորձեք կրկնել այս հարցումը ձեր ծանոթների շրջապատում համոզված եղեք որ գրեթե նույն արդյունքներն եք ստանալու նման հարցումների շնորհիվ պարզվել է որ երկրագնդի բնակչության ը ստանդարտ մտածելակերպի տեր մարդիկ են և միայն ն է որ դուրս է այդ կաղապարներից մեր ժամանակ ուրիշ էր այս կամ նման այլ արտահայտություններ բոլորս էլ լսում ենք մեր ծանոթներից հարևաններից ուսուցիչերից սերունդների միջև եղած ճեղքը տարբերությունները բնորոշ են բոլոր ժամանակներին ժամանակի հետ փոխվում են բարքերը սովորույթները մեծանում են հնարավորությունները հետևաբար փոխվում է նաև այն միջավայրը որտեղ ապրում ենք սակայն կան կաղապարներ որոնք նույն են գրեթե բոլոր սերունդների համար օրինակ մեր ամեն ինչ նախապես պլանավորելու գծելու ու այդ ճանապարհից երբեք չշեղվելու սովորույթը իսկ երբևէ հարցրել եք ձեզ ինչու են մեր ծնողները փոքրուց մեզ սովորեցնում կամ ավելի ճիշտ վարժեցնում շարժվել որոշակի ստանդարտներով ամեն ինչ պարտավոր ենք անել այնպես ինչպես մեզնից առաջ են արել ավելին մեր այդ փորձը պետք է փոխանցենք մեր երեխաներին որպեսզի նրանք էլ այդպես անեն ուզում եմ մի հարց տալ դահլիճում նստած աղջիկներից քանիսն են փոքր ժամանակ պարի գնացել իսկ նկարչության կամ երգի երևի գուշակեցիք ես էլ փոքր ժամանակ մի շարք խմբակների եմ հաճախել ծնողներս չգիտես ինչու կարծում էին որ ես թե նկարելու թե պարելու բացառիկ ձիրք ունեմ բայց ինձնից ոչ վան գոգ էր դուրս գալու ոչ էլ ռեմբրանդտ բայց ինչպես կարելի է հայ ընտանիքում աղջիկը անպայման պետք է որևէ արվեստի տիրապետի անգամ եթե վրձինը ձեռքը վերցնելիս մատները դողալ են սկսում իսկ երգելիս հարևանները հեռուստացույցի ձայնն են բարձրացնում որ երգելը չլսվի իսկ հիմա մեկ այլ հարց տամ դահլիճում նստած աղջիկներից քանիսն են ֆուտբոլի գնացել օրինակ ես ամեն ինչ կանեի որպեսզի պարի փոխարեն ֆուտբոլի գնայի բայց որքան փորձեցի չկարողացա համոզել ծնողներիս որ ավելի լավ կարող եմ ֆուտբոլ խաղալ քան նկարել ում էր դա հետաքրքիր աղջիկը ֆուտբոլի հաճախի երբ մեծացա որոշեցի վերջ դնել այս անվերջ պտտվող շրջապտույտին սկսեցի զբաղվել կամավորական աշխատանքով չնայած ծանոթներիս հարազատներիս շրջանում անընդհատ լսում էի թե ով է տեսել մարդ անվճար աշխատանք կատարի վերջերս մեր քաղաքի ակտիվ երիտասարդները ներկի ամաններից աղբարկղեր էին պատրաստել և տեղադրել մեր քաղաքային ագում քայլում եմ ու պատահական լսում հետևյալ արտահայտությունը իբր սրանք ինչ էին կարելի էր մի քիչ գումար ծախսել ու մարդավարի աղբարկղ տեղադրել հարց է առաջանում ինչ կարևոր է աղբը թանկ թե էժան աղբարկղում կլցնես հետո հասկացա մարդկանց մտահորիզոնում աղբարկղն ունի որոշակի տեսք և դրանից շեղվելն արդեն սխալ է համարվում չեն գնահատվում ոչ ստեղծարարությունը ոչ մտքի թռիչքը ցավոք այսօր մի կանխատեսելի և ստանդարտ համակարգ է դարձել նաև մեր կրթությունը պարտավոր ենք սովորել այն ինչ նախատեսված է ծրագրով լուծել այն խնդիրը ինչ այսօրվա դասին է առնչվում կարդալ այն ինչ քննությանն է անհրաժեշտ տարի շարունակ երեխաները դպրոցում սովորում են տարբեր պատմաբաների վերլուծաբանների գրականագետների վերլուծություններն այս կամ այն իրադարձության կամ թեմայի վերաբերյալ և ըստ դա վերարտադրելու արագության ու հստակության ստանում են գնահատակններ էլ չասեմ որ դպրոցական ծրագիրը չի փոփոխվել նախորդ տարիների համեմատությամբ բայց չէ որ այսօր մեր երեխաների հետաքրքրությունները ինչու ոչ նաև կարողութունները նույնը չեն ինչ կամ տարի առաջ դասարանում լինում են լավ սովորողներ և էտ լավերին մի փոքր զիջողներ մեր վստահ եմ նաև ձեր դասարանի լավ սովորողները նրանք էին ովքեր վարժ ու անսխալ պատմում էին այն ինչ կար գրված գրքում իսկ երբևէ փորձել եք հարցնել այն վատ սովորողին թե ինչ է մտածում նա այդ թեմայի վերաբերյալ հա նա անգիր չգիտի այն ինչ գրված է գրքում հետևաբար մտածում է տրամաբանում ու ասում այն ինչ հասկացել է այն ինչ իր մտքում ծագեց բայց ուսուցիչն իհարկե նրան է նշանակում սեփական տեսակետ ունենալը համարվում է վատ սովորելու նախանշան ընկերներիցս մեկը պատմում էր թե ինչպես է իր ուսուցիչը իրեն նախատել և արգելել այլևս խոսել երբ նա փորձել է մեր բոլորիս քաջ հայտնի նարդոսի սպանված աղավնի վիպակի հերոսուհի սառայի վերաբերյալ իր սեփական տեսակետն արտահայտել ու այսպես մեզ դարձնում են նույնը կոտրում մեր մեջ անհատականությունը ու հետ զարգացնում տրամաբանելու ունակությունը բենեդիկտ սպինոզայի հայտնի խոսքն է լինել ինքնուրույն և դառնալ այնպիսին ինչպիսին կարող ենք ահա կյանքի միակ նպատակը պետք է հասկանալ մի պարզ ճշմարտություն յուրաքանչյուր սահման դնում է մարդը հետևաբար մարդն էլ կարող է քանդել այդ սահմանները սահմաններ որոնք իրականում գոյություն էլ չունեն պարզապես յուրաքանչյուրս ունենք մենք դրանք մեր մտքում և ակամա առաջնորդվում ենք դրանցով եկեք ազատենք մեզ բոլոր տեսակի սահմաններից թույլ տանք մեր երեխաներին բացել իրենց մտահորիզոնն ու արտահայտել սեփականը եկեք մենք մեր ձեռքերով կերտենք նորարար ու ոչ ստանդարտ հասարակություն որտեղ յուրաքանչյուրը կունենա իր ներդրումը և շահագրգռված կլինի փոխելու այն դեպի լավը երբ համակարգիչներն օգտագործվում էին ամբողջ աշխարհում և ընկերությունը համարվում էր նորագույն տեխնոլոգիայի նվաճման լավագույն կենտրոնը սթիվ ջոբսը հայտարարեց ձեր ժամանակը սահմանափակ է մի վատնեք այն ապրելով ուրիշի կյանքով մի փաթաթեք ձեզ դոգմաներով որը հենց ուրիշի կյանքով ապրելն է թույլ մի տվեք ուրիշի կարծիքը հաղթի ձեր ներքին ձայնին և վերջապես քաջություն ունեցեք հետևելու ձեր սրտին և ինտուիցիային նրանք իսկապես գիտեն թե դուք ինչ եք ուզում մնացածն արդեն երկրորդական են
9
մի պահ պատկերացրեք որ հիմա գյուղում եք ինչ կանեք այնտեղ հավանաբար կշրջեք գյուղում կհանդիպեք ծանոթներին եթե իհարկե ունեք և հետ կդառնաք քաղաք մտածելով որ գյուղում ոչ մի հետաքրքիր բան չկա կարծում եմ որ մեծ սխալ թույլ կտաք նման բան անելով գյուղում շատ հետաքրքիր բաներ կարող եք գտնել սկսած հենց սովորույթներից ու ավանդույթներից ուզում եմ ձեզ պատմել գյուղական մի շարք հետաքրքիր սովորույթների ու ավանդույթների մասին գյուղական հետաքրքիր սովորույթներից մեկը դա բաղչագողությունն է որն իմ մանկության ամենահետքրքիր ու զվարճալի մասն է կազմում հարևանի երեխաները գալիս էին մեր բակ խաղալու և խաղի ընթացքում նրանցից ինչոր մեկը միշտ ասում էր էրեխեք եկեք գնանք գիլաս ուտելու բոլորս ոգևորված հավաքվում էինք ու գնում գիլաս ուտելու բայց թե որտեղից ու ում այգուց էինք ուտում մեզ չէր անհանգստացնում տղաները ծառն էին բարձրանում իսկ մենք աղջիկներով ներքևից խնդրում էինք մեզ էլ մի քիչ կտաք ու մինչև հիմա էլ չեմ հասկացել թե ինչու հենց այդ ուրիշի այգուց գողացվածն էր ամենահամովը կապ չունի որ արդեն մեծ ենք մենք շարունակում ենք նույնն անել և այդ հավաքածի համն ավելի ու ավելի քաղցր է դառնում բայց սրա հետ մեկտեղ կա մեկ այլ սովորություն իրականում համարյա նույն բանն ենք անում ուղղակի թիրախն է ուրիշ տարբեր տեղերից օգտակար և համեղ բույսեր ենք հավաքում ուրց շուշան դաղձ բանջար սիբեխ և այլն ի դեպ եթե այս բույսերի անուններն առաջին անգամ էիք լսում ապա դուք իսկական քաղաքի բնակիչ եք այս բույսերից յուրաքանչյուրը շատ օգտակար է և գյուղում օգտագործվում է տարբեր նպատակներով ուրցի առաջին տեսակը թրմում են և դրանից թեյ են պատրաստում իսկ երկրորդ տեսակը որին պանրի ուրց են անվանում խառնում են պանրի հետ հաջորդը դա շուշանն է որը բացի մարդու և ծաղկի անուն լինելուց նաև օգտակար և շատ համեղ բույս է գյուղացիները շուշանը տապակում են այն նաև թթու են դնում և օգտագործում ձմռանը խոսք եմ տալիս եթե այցելեք մեր գյուղ անպայման ձեզ կհյուրասիրեմ այս ամենի հետ մեկտեղ չպետք է մոռանալ գյուղական միջավայրին բնորոշ թոնրի մասին որտեղ ամեն լավաշ թխելը մեծ հանդիսավորությամբ է կատարվում լավաշ թխելու գործում յուրաքանչյուրն ունի իր յուրօրինակ ու անփոխարինելի դերը լավաշ թխելիս դրա հոտը տարածվում է ամբողջ թաղով մեկ և բոլորն իմանում են թե ով էր այդ օրվա լավաշ թխողը գյուղացիները մի այսպիսի սովորություն ունեն տանը ինչոր համեղ բան պատրաստելիս կիսել այն հարևանների և թաղի բնակիչների հետ անպես որ լավաշ թխելուց հետո դրա մեծ մասը բաժանվում էր թաղի բնակիչներին եվ այս բարության չգրված օրենքը միայն լավաշին չի վերաբերում մեկ էլ տեսնում ես հարևան տատիկը մի մեծ աման տոլմա ձեռքին եկավ մեր տուն խոխեք սոտիկ տոլմա եմ եփալ մենք էլ հյուրասիրվում ենք այնուհետև ամանը հետ վերադարձնում մեր եփած համեղ ճաշատեսակով սա էլ մի ավանդույթ է որ ամանը դատարկ ետ չեն վերադարձնի տիրոջը իսկ ձեզ հետաքրքրեց թե որն է այդ սոտիկ տոլման սոտիկ տոլմա նշանակում է սուտիկ տոլմա դա տոլմայի այն տեսակն է որը չի պատրաստվում մսով այլ պատրաստվում է ընդեղենով և բանջարեղենով այստեղից էլ անունը սուտիկ տոլմա հետ գալով լավաշին նշեմ որ բացի թոնրի լավաշից գյուղում պատրաստում են նաև թթու լավաշ չէ չէ այն խմորի հետ ընդհանրապես կապ չունի թթու լավաշը պատրաստում են սալորից սալորը եփում են այնուհետև քամում ու լցնում սկուտեղների մեջ և չորացնում ստացվում է թթու լավաշ թթու ու աննկարագարելի համով հիմա հլը ձեռք բարձրացրեք տեսնեմ ով է լսել արաղ քաշել արտահայտությունը եթե չեք լսել ապա ասեմ որ այն նշանակում է օղի պատրաստել օղին պատրաստում են մրգերից մեզ մոտ ամենատարածվածը ծիրանի օղին է միրգը լցնում են մեծ տակառների մեջ և թողնում որ լավ թթվի թթվելուց հետո այն տեղափոխում են հատուկ օղի պատրաստելու համար նախատեսված տարայի մեջ և դնում կրակի վրա օղի պատրաստելը շատ բարդ գործընթաց է իսկ դուք լսել եք հիսուս քրիստոսի համբարձման տոնի մասին որին ժողովուրդն անվանում է վիճակ ծաղիկ գովել կամ ջանգյուլում այն ամենահետաքրքիր նշվող տոներից մեկն է ջանգյուլումի նախորդ օրը աղջիկները դաշտերից և այգիներից գույնի ծաղիկ են հավաքում և փնջեր կապում այնուհետև աղբյուրի ջրից լցված կժի մեջ յուրաքանչյուրը որևէ իր է գցում կուժը ծաղիկների հետ պահում են որ տղաները չգողանան համբարձման օրը շրջանաձև նստում են իրենց առջև դնելով կուժն ու ծաղիկները եվ սկսվում է վիճակահանությունը որով որոշվում է թե տվյալ տարում որ աղջիկն է ամուսնանալու սկսում են երգել ջանգյուլում ջանջան երգը ամեն տուն երգելուց հետո մի փոքրիկ աղջիկ կժից մի պատահական իր է հանում իրի տիրոջ բախտը որոշվում է երգի կամ արտասանված քառյակի բովանդակությամբ եվ այսպես խաղ ու երգով նշում են տոնն ու շատերի բախտը որոշում հետո էլ ասում են գյուղում անելու բան չկա գյուղում անելու այնքան բան կա որ ամեն մի գյուղացի ժամը վեցից ուշ չի զարթնում և ութից շուտ տուն չի գնում տեսնում եք ինչ հարուստ է մեր մշակույթը իր սովորույթներով ու ավանդույթներով եկեք պահպանենք այդ սովորույթներն ու ավանդույթները քանի որ հենց դրանք են արտացոլում մեր ազգի բնութագիրը
10
վերջերս ավելի ու ավելի հաճախ դուրս են գալիս ֆիլմեր որտեղ չարացած տեխնոլոգիաները գրավում են աշխարհը և ոչնչացնում մարդկանց այդ ֆիլմերի հայտնիությունը խոսում է այն փաստի մասին որ մարդիկ վախենում են տեխնոլոգիական առաջընթացի արագ տեմպերից սակայն ես գտնում եմ որ հենց տեխնոլոգիական առաջընացի միջոցով է որ մարդկությունը դուրս է եկել քարանձավներից և ստեղծել այսօրվա հասարակությունը օրինակ հյուսիսային ամերիկայում ապրող մայաների ցեղերը չունեին հողամշակման գործիքներ այդ իսկ պատճառով նրանք վարում էին քոչվոր կյանք շարժվելով տեղից տեղ և կառուցելով նորանոր քաղաքներ րդ դարում դրանից օգտվեցին իսպանացի կոնկեստադորները ովքեր շրջափակում էին մայաների քաղաքները և սովից հյուծված մայաները վաղ թե ուշ հանձնվում էին պատկերացնում եք մայաների հսկայական կայսրությունը կործանվել է տարրական թվացող գործիքների պակասությունից շատ հաճախ տեխնոլոգիական առաջընթացին դեմ մարդկանցից լսում եմ որ տեխնոլոգիաները իրենց հետևից միայն վնաս են բերում նրանք հաճախ բերում են տարատեսակ զենքերի օրինակներ սակայն քարի դարում առաջին զենքերից մեկը դա սեպն էր որը օգտագործվում էր սպանություններ գործելու համար սակայն ընկնելով ճիշտ ձեռքեր և ապրելով երկար էվոլյուցիա նրա րդ դարի տարատեսակներից մեկը նշտարն է նշտարը օգտագործվում է ժամանակակից բժշկության մեջ եվ եթե քարի դարում մարդու կյանքի միջին տևողությունը տարի էր ապա հիմա այն կազմում է մոտ տարի շատ հաճախ տեխնոլոգիաներին վերաբերվում են որպես անօգուտ խաղալիքներ այդպիսի վերաբերմունք էին ցուցաբերում տեխնոլոգիաներին նաև տիտանիկի ուղևորները նրանք հաղորդագրություններ էին ուղարկում կապավորի միջոցով դեպի մայրցամաք սովորաբար հաղորդագրությունների տեքստում հրավերքներ էր դեպի ընթրիք կամ նմանատիպ հաղորդագրություններ մի գիշեր կապավորը զբաղված էր այդ գործով երբ նրա հետ փորձեց կապնվել կալիֆոռնիա նավի կապավորը նա ցանկանում էր զգուշացնել որ դիմացում օվկիանոսի ուժեղ սառցակալում է սակայն քանի որ այդ ժամանակ կապը միակողմանի էր եթերում տեղի ունեցավ շիլաշփոթ և տիտանիկի կապավորը կապը խզեց կալիֆոռնիայի հետ մի քանի ժամ հետո տիտանիկը սկսեց խորտակվել իսկ նրան ամենամոտիկ նավը դրանից տեղյակ չէր քանի որ կալիֆոռնիայի կապավորը գնացել էր քնելու և կապը պահպանող չկար պատկերացնում եք եթե տեխնոլոգիաներին մի փոքր այդ ժամանակ ավելի լուրջ վերաբերվեին տիտանիկը կարող էր չխորտակվել կամ էլ զոհերը զգալիորեն ավելի քիչ կլինեին ականներին համակարգիչները հիմնականում օգտագործում էին գիտական հաշվարկներ կատարելու համար եվ ոչոք չէր կարող պատկերացնել որ համակարգիչները սովորական օգտագործողներին կարող են հասնել և իսկապես օգուտ բերել նաև սովորական մարդկանց առաջինն այդ գաղափարը անցավ սթիվ ջոբսի և իր թմի մոտ նրանք սկսեցին աշխատել առաջին համակարգչի վրա սակայն բոլորը ասում էին որ այդ գաղափարը մատնվելու է անհաջողության սակայն ինչպես մենք գիտենք այդ գաղափարը հաջողվեց և այսօր համակարգիչները օգտագործում ենք կյանքի բոլոր բնագավառներում վերջում մնում է ասեմ հայտնի գրող թերի փրաթչետի խոսքերը ով ասում էր տեխնալոգիաները կախարդական են անգամ երբ մենք չենք հասկանում թե ինչպես են դրանք աշխատում
11
մի օր սովորականի պես ես ու ընկերս ուշ ժամի օնլայն խոսում էինք մտքովս անցավ կատակել ստեցի թե ես այս վայրում եմ ու կռվի մեջ եմ ընկել շուտ արի ընկերս հավատացել էր ինձ և երևանի մի ծայրից հասել էր մյուսը ինձ օգնելու բայց ոնց կարող էր ինձ օգնելեթե ես տանը ինձ համար հանգիստ նստած էի ընկերս արդեն տվյալ վայրում էր էլ չշարունակեցի սուտս և ասացի որ ուղղակի ուզում էի կատակել ես մտածում էի որ ընկերս կհասկանար ինձ բայց մենք վիճեցինք ճիշտ է ես ընդունում էի սխալս ու արդարանում միաժամանակ գիտակցելով որ իմ սխալ արարքը կարող է նաև իր վատ անդրադարձը ունենալ ընկերոջս համար բայց եղածը եղած էր հիմա արդեն ամեն ինչ առաջվա հունով է ընթանում կարծում եմ ես միակը չեմ որ այսպես ասած մի քիչ անհաջող եմ կատակել կյանք է յուրաքանչյուրս էլ պահի ազդեցության տակ անում ենք այնպիսի քայլեր որոնց հետևանքները շատ դեպքերում լավ ավարտ չեն ունենում ցավոք դրանք երբեմն անդառնալի են լինում ելույթս պատրաստելու ընթացքում պարզեցի որ ընկերական շրջապատումս միակը չեմ այսպիսին իմացա որ ընկերս ապրիլմեկյան կատակ էր մտածել ընկերուհու համար բայց չէր մտածել որ հետևանքները կատակ չէին լինի ստել էր թե ես քեզ չեմ սիրում ուրիշ ընկերուհի ունեմ դու իմ անցյալում ես այդ պահը զվարճալի էր բայց վերջում երբ ընկերս պատմեց որ կատակ էր ընկերուհին չհավատաց և կատակն իրական դարձավ մինչև օրս նրանք չեն շփվում ընկերոջս անմտածված կատակի պատճառով երբ ամեն ինչ վերջանում է և գիտակցում ես որ զղջալը չի փրկում իրավիճակը իսկ միակ արդարացումը դառնում է դա կատակ էր արտահայտությունը որը միշտ չէ որ փրկում է իրավիճակը եթե մենք բոլորս հետևենք մեր տատերից ու պապերից եկած խոսքին չափիրմեկ կտրիրին գուցե ավելի քիչ հանդիպենք այսպիսի իրավիճակների բայց դե չպետք է մոռանալ որ կյանք է բոլորս էլ մարդ ենք և ամեն ինչ պատահում է չգիտակցված քայլից հետո լինում է անցանկալին վիճում ենք բաժանվում հիասթափվում ու հիասթափեցնում կորցնում ենք ինչպես վստահությունը այնպես էլ այն մարդկանց ովքեր պատրաստ են իրենց կյանքը զոհել հանուն մեզ ճիշտ է իմ պատմած դեպքերը այդքան էլ ծայրահեղ դեպքեր չէին բայց պատահում են նաև ծայրահեղ և դաժան դեպքեր օրինակ թ առաջին միասնական քննությունների ժամանակ դիմորդներից մեկը միավորով դուրս մնալով համալսարանից իրեն ցած էր նետել րդ հարկի պատշգամբից այդպիսի մի սարսափելի օրինակ էր մայքլ օրլի օրինակը նա պատմում էր թ հուլիսի ին նրանք խմել էին գարեջուր և ընկերների հետ պետք է իր իսկ մեքենայով գնային տուն նա մտածում էր որ ոչինչ որ խմել է և կարող է մեքենա վարել նա նստել էր ավտոմեքենայի ղեկին և ամրագոտին չէր կապել տուն ընթանալու ճանապարհին նրանց ավտոմեքենան վթարի է ենթարկվել և քանի որ նա չէր կապել ամրագոտին դուրս է շպրտվում ավտոմեքենայի դիմապակուց և ստանում գանգուղեղային և տարբեր տեսակի այլ ծանր վնասվածքներ մինչև օրս նա բուժում է ստանում և չի կարող շարժել իր մարմնի որոշ մասերը ի դեպ նրա ընկերները ովքեր ամրագոտի էին կապել լիովին անվնաս էին մնացել մայքլ օրլին նաև կայք է ստեղծել և իր գրառումն այնտեղ արել որպեսզի զերծ պահի մյուս երիտասարդներին այսպիսի քայլերից իմ կարծիքով մարդը ինչքան էլ լինի գիտակից և հավասարակշռված անձնավորություն պահի ազդեցության տակ կգործի այնպիսի սխալ որը գուցե որոշ խնդիրների հանգեցնի իմ ելույթով ցանկանում եմ ասել մի քայլ անելուց առաջ սառը գլխով դատել և մտածենք հետևանքների մասին որպեսզի չափսոսանք մեր արած քայլերի համար
12
րդ դար տեխնոլոգիաների զարգացում ինֆորմացիայի հսկայական ծավալ և արդյունքում անընդհատ զբաղվածության զգացում ես հիմա խոսում եմ փորձում եմ չմոռանալ պատրաստածս տեքստը մտածում վաղվա պրեզենտացիայի մասին և ցանկանում գրել էլեկտրոնային նամակ ընկերուհուս մարդիկ ովքեր միաժամանակ մի քանի գործ են անում ավելի պրոդուկտիվ չեն նրանք ուղղակի ավելի մեծ բավարարվածություն և գոհունակություն են զգում իրենց կատարած աշխատանքից ես հիմա ճիշտն ասած այդքան էլ չէ բայց սա այն է ինչ գիտնական ժեն վանգը նշել է իր վերջերս կատարած հետազոտությունում նա նշում է որ երբ մենք սովորում ենք գիրքը բաց նայելով հեռուստացույց ու միաժամանակ խոսելով մեր ընկերների հետ մենք զգում ենք բավարարվածության մեծ զգացում մենք դա անում ենք միաժամանակ ու միանգամից արդյունքում դա կապում արդյունավետության ու լավ արդյունքի հետ ցավոք իրականում տեղի է ունենում հակառակը մարդկանց միայն է կարողանում միաժամանակ մի քանի բան բավարար լավ կատարել դա գենետիկ հատկություն է որը մեզանից մեծամասնությունը ուղղակի չունի բայց մենք մեկ է շարունակում ենք ուտել նայելով հեռուստացույց ու գրելով նամակներ մեր ընկերներին եկեք կենտրոնանանք իմ սիրելի բանի վրա ուտել և համակարգիչ եկեք խոստովանենք որ մեզանից մեծամասնությունը ուղղակի չի կարող պատկերացնել լավ սրճարան առանց կամ երբ որ լսում ենք լանչ մտածում ենք օ կստուգեմ ֆեյսբուքյանս էջը կամ իմ ամենասիրելի համադրությունը լանչ մենք զբաղված ենք այնքան որ ուղղակի նստենք ու ճաշենք թե ուտում ենք ու կապ չունի թե այդ ժամանակ որտեղ է գտնվում մեր համակարգիչը փաստացի մենք ուտում ենք բայց ինչպես մայրիկս է ասում նման դեպքերում մենք անում ենք ամեն ինչ բացի ուտելուց նա նկատի ունի չնայած երբեք այդպես դա չի անվանել սա կենտրոնացման նման մի բան է այս պրակտիկայի արմատները գալիս են զեն բուդդիզմից և կապված են յոգայի հետ սա ուտելու ընթացքի մասին է մենք ուտում ենք արագ ոտքի վրա ձեռքի հետ ու արդյունքում կորցնում հենց պահը իսկ որ կենտրոնանանք զգանք ինչ ենք մտածում զգում այդ պահին տարօրինակ է հնչում այո ես կարծում եմ որ մենք պետք է սկսենք այսպես ուտել ու գուցե հենց այսպիսի ամենօրյա առօրյա գործողություներից հետո մեր առաջ էլ խնդիր չառաջանա կենտրոնացման բացակայության հետ և կենտրոնացումը դառնա սովորություն
13
ինչ է լավատեսությունը համոզված եմ մեզանից յուրաքանչյուրը այս հարցին իր կերպ կպատասխաներ բայց գիտնականները հետևյալ կերպ են պատասխանել հայացք կյանքին միայն դրական կողմից լավատեսությունը պնդում է որ աշխարհը հրաշալի է և կա ելք բոլոր իրավիճակում լավատեսորեն նայելով կյանքին մենք կարող ենք հաղթել շատ ու շատ հիվանդություններ լավատեսության ամենահայտնի օրինակներից մեկը դա բաժակի օրինակն է ջրով լցված բաժակ լավատեսի կարծիքով այդ բաժակը կիսով չափ լի է իսկ վատատեսի կարծիքով կիսով չափ դատարկ ամերիկացի հոգեբան մարտին սելիգմանի տեսության համաձայն լավատես մարդիկ անհաջողությունները համարում են իրենց կյանքում պատահական բնույթ կրող երևույթներ իսկ վատատեսների մոտ այս ամենը հակառակն է մարդիկ ինչու եք ամեն ինչ բարդացնում եղեք լավատես չէ որ դա նաև ձեր առողջության համար է օգտակար իսկ դուք գիտեք որ թվականներին կատարված հետազոտությունների արդյունքում գիտնականները պարզել են որ մենք կարող ենք լավատեսորեն նայելով աշխարհին հաղթահարել շատ և շատ հիվանդություններ առանց նկատելու օրինակ եթե ընտանիքում կա հակվածություն սրտանոթային հիվանդությունների ապա լավատես մարդու մոտ այդ ռիսկը նվազում է մինչև անգամ ուրեմն ինչ է ստացվում լավատեսությունը ամենալավ դեղամիջոցն է ես ինքս լավատես անձնավորություն եմ և կներկայացնեմ մի դեպք որ պատահել է ինձ հետ համոզված եմ մեզանից յուրաքանչյուրը սիրում է վարդավառը դա այն եզակի տոներից մեկն է որի ժամանակ ուրախանում են բոլորը մասնակցում են բոլորը մեծից փոքր ես այս տարի որոշել էի վարդավառը ավելի հետաքրքիր կերպ նշել ուզում էի ինչոր նորամուծություն մտցնել իմ համար այդ տոնին եվ որոշեցի մեր բակում լողավազան կառուցել սկսեցի փորփրել համացանցը ման էի գալիս անհրաժեշտ նյութեր մի խոսքով գտա այդ նյութերը և գործի անցա մեր բակում ինչքան մանրմունր անպետք իրեր կային որ այս ու այն կողմ էին թափված հանեցի իրար խառնեցի երկար ժամանակ աշխատում էի լողավազանիս կառուցման աշխատանքների վրա ու անընդհատ կողքից ասում էին անիմաստ աշխատանք ես անում քո մոտ չի ստացի լողավազան կառուցելը բայց ես չլսեցի միացրի երաժշտությունը և գործս ավարտին հասցրի իսկ արդեն վարդավառին հրավիրեցի ընկերներիս և մենք մի լավ ուրախացանք ճիշտ է օրվա վերջում իմ լողավազանից լ տառը մնաց բայց ես ուրախ եմ որ կարողացա գոնե մեկանգամյա օգտագործման լողավազան կառուցել այո ես չհանձնվեցի չհիասթափվեցի առաջին իսկ վատ կարծիքից բայց ոչ բոլորն են այդպես անում շատերը հիաթափվում են և զենքերը անմիջապես վայր են դնում ինչու որն է պատճառը ինչու ամեն խելահեղ գաղափար մեր համար անիրականանալի է թվում ես կարծում եմ որ հասարակության կարծիքին հիվանդագին վերաբերվելու սկզբունքից է սա գալիս այսինքն հասարակության մեծամասնությունը վատատեսներ են լավ մեկ ուրիշ օրինակ վերցնենք դեռևս տարի առաջ ուղղակի ֆանտաստիկ էր թվում այն գաղափարը որ կարելի է հեռավորության վրա իրար հետ առանց որևէ դժվարությունների շփվել իսկ հիմա ինչ է ստացվում համացանցի միջոցով կարող ենք ամբողջ աշխարհը համախմբել ինչ է սա միթե լավատեսական և խելահեղ գաղափարի արդյունք չէ ես կարծւմ եմ որ այո երևի ճանաչում եք հանրահայտ դերասանուհի վուպի գոլդբերգին նա այն եզակի անձնավորություններից մեկն է ով ստացել է ամենահեղինակավոր մրցանակները օսկար գրեմմի էմմի և թոնի բայց ով էր վուպի գոլդբերգը երբ հայտնի չէր պատկերացնում եք նա դիահերձարանում դիմահարդար էր աշխատում ինչքան տխուր է հնչում բայց վուպի գոլդբերգը այնքան ուժեղ մարդ էր որ հաղթահարելով այդ գորշությունը այդ մռայլությունը գտավ իր կյանքի լույսը ինքը ամեն օր ներկա էր լինում հարյուրավոր մահերի բայց դրա հետ մեկտեղ իր նպատակասլացությունը և երազանքների հետևից քայլելու արվեստով հասավ նա իր ուզածին եվ ոգեշնչվելով վուպի գոլդբերգի օրինակով կուզենամ ելույթս ավարտել հետևյալ խոսքերով երազեք երազանքները դարձրեք նպատակներ և հաստատուն քայլերով հասեք ձեր նպատակներին անկարելի բան աշխարհում չկա եթե ինչոր մեկը կարողացել է անել դա ուրեմն դուք էլ կարող եք եթե ոչ մեկը չի կարողացել եղեք առաջինը եղեք լավատես
14
հետաքրքիր է ներկաների մեջ ձախլիկներ կան իսկ կան այնպիսինները որոնց փոքր ժամանակ կրոնափոխ անելով ստիպել են որ գրեն աջով ինչպես շատերդ գուշակեցիք այո ես էլ եմ ձախլիկ ու դեռ հիշում եմ թե ինչպես փոքր ժամանակ թե տանը թե դպրոցում ծնողներս և ուսուցիչներս ստիպում էին որ գրեմ աջով հիշում եմ նաև դասընկերներիս զարմացած հայացքները երբ առաջին անգամ դասարանում ձեռքս վերցրեցի կավիճը ու փորձեցի գրել այս ու այն կողմից լսվող քրքջոցների պատճառը հետո միայն հասկացա պարզվեց որ դասարանի միակ ձախլիկն եմ եվ շուտով դասընկերներիս կողմից ստացա ծուռթաթ մականունը որը հետագա տարիների ընթացքում անընդհատ ստիպում էր մտածել որ նման չեմ ուրիշներին որ այն ամենը ինչ ուրիշների մոտ ճիշտ է աշխատում ինձ մոտ վնասված է իսկ ահա համալսարանական տարիներին նախկին ծուռթաթը ձեռք բերեց որոշակի գիտական իմաստ պարզապես ձախլիկ եվ հենց այդ ժամանակ էլ պարզեցի որ աշխարհում ինձ նման վնասված աջլիկները բավականին շատ են մեր երկրագնդի բնակչության ը ձախլիկ է ավելին օգօստոսի ը համարվում է ձախլիկության միջազգային օրը իսկ որ մի աջլիկը կարող է հպարտանալ որ գոյություն ունի աջլիկության միջազգային օր իհարկե ոչոք նյու յորքի սենթ լոուրիենս համալսարանում իրականացված հետազոտությունները պարզել են որ ձախլիկներն իրենց մտավոր զարգացվածությամբ ով ավելի են աջլիկների համեմատ գիտնականները այս փաստը պարզաբանում են նրանով որ ձախլիկների մոտ բավականին լավ զարգացած է ուղեղի աջ կիսագունդը որն էլ իր հերթին պատասխանատու է մտածողության և երևակայության համար ահա սա է պատճառը որ ձախլիկները բավականին առաջատար են գիտության տեխնիկայի և արվեստի բնագավառում ցավոք հաճախ ծնողները ձախլիկությունը թերություն են համարում և ամեն մի ջանք չեն խնայում երեխային աջով գրել սովորեցնելու համար հոգեբանների վստահեցմամբ խստիվ արգելվում է երեխային աջով գրել սովորեցնելը դա ոչ միայն հանգեցնում է բարդ հոգեբանական սթրեսների այլև կանխում է երեխայի առաջադիմությունը հայտնի հոլիվուդյան դերասան թոմ կրուզը մինչ օրս էլ դժվարանում է գրել ու կարդալ միայն այն պատճառով որ փոքր ժամանակ թոմին ուսուցիչը ստիպում էր որ գրեր աջով իսկ ահա մեկ այլ հայտնի դերասանուհի միլա յուվովիչի բախտը պարզապես բերել է ձախլիկության բնագավառում հայտնի կինոֆիլմերից մեկում ժաննա դարկին կերպանավորելու համար նա ստիպված չէր ձախլիկ դառնալ քանի որ հենց ինքը ժաննա դարկը նույնպես ձախլիկ էր հայտնի ձախլիկներ էին մարկ տվենը հուլիոս կեսարը լեոնարդո դա վինչին անգամ ամնի նախագահ բարաք օբաման նույնպես ձախլիկ է հայտնի ձախլիկ է նաև ամերիկյան միջազգային ընկերության տնօրեն բիլ գեյթսը որն էլ վերջերս հանդես եկավ հատուկ ձախլիկների համար նախատեսված համակարգչային մկնիկների ստեղծման գաղափարով ընդհանրապես ձախի արտադրանք հասկացությունը բոլորովին էլ նոր չէ այժմ համաշխարհային շուկայում լայն տարածում ունեն մի շարք կենցաղային պարագաներ որոնք նախատեսված են զուտ ձախլիկների համար մասնագետների վստահեցմամբ այս ամենը իրականացվում է ձախլիկներին աջլիկ դարձնելու փորձերը կանխելու նպատակով ես ուրախ եմ և հպարտ որ պատկանում եմ աշխարհի բնակչության այն չնչին ին որ պատիվ ունի ձախլիկ կոչվելու եվ ուզում եմ խոսքս ուղղել աշխարհի բոլոր այն ձախլիկներին որոնց ձեռքերին քանոններով հարվածելով ստիպում են որ դառնան աջլիկ բոլոր նրանց ովքեր կաշկանդվելով շրջապատի մարդկանց ծաղրուծանակ հայացքներից փորձում են դառնալ աջլիկ ձախլիկներերբեք մի կաշկանդվեք մարդկանց ծաղրուծանակ հայացքներից հպարտացեք որ ձախլիկ եք և միշտ հիշեք ձախլիկ լինելը դա դեռ սխալ չէ կամ բնության թերություն այլ նրա գլուխգործոցը
15
երբ թվականի նոյեմբերի ին ծնվեցի ծնողներս ինձ կնքեցին անի անունով որոշ աղբյուրների համաձայն անի թարգմանաբար նշանակում է գեղեցիկ դեմ չեմ բայց ես ունեմ անվանս սեփական ստուգաբանությունը երբ լատիներեն էի ուսումնասիրում իմացա որ նշանակում է հոգի իսկ անին ինչպես հիշում ենք հայաստանի հենց հոգևոր մայրաքաղաքն էր այսինքն չի բացառվում որ անունս նաև հոգի է նշանակում աշխարհի տարբեր երկրներում ընդունված է որ անունը ունի որոշակի գերբնական ազդեցություն մարդու թե բնավորության և թե ճակատագրի վրա երևի հենց այդ է պատճառը որ այսօր արտասահմանում ծնողները երեխային անուն կնքելուց առաջ ամիսներ շարունակ փնտրում են համապատասխան անունը ուսումնասիրում դրա ծագումը նշանակությունը և միայն այդ ամենից հետո հանդգնում երեխային այս կամ այն կերպ կոչել մեզանում պատկերը փոքրինչ այլ է մենք հայերս երկար մտածել երևի չենք սիրում հնում օրինակ խիստ տարածված էր երեխային տատիկի կամ պապիկի անունով կոչելը սակայն ըստ մի շարք հետազոտությունների սերնդեսերունդ նույն անվան փոխանցումը հանգեցնում է նրան որ երեխաները գրեթե նույնությամբ կրկնում են իրենց նախնիների ճակատագրերը հիշենք օրինակ մարկեսի տարվա մենությունը սակայն այս ավանդույթը կարծես քիչքիչ զիջում է իր դիրքերը և մեր ծննդականներում օրեցօր պակասում են մացակները վարազդատները խանումները և այլն մեր շրջապատում հանդիպում ենք ամենտարբեր անունների հայկական և ոչ հայկական գեղեցիկ և ոչ այնքան երկար կարճ սովորական տարօրինակ օրինակ օտար մշակույթի ազդեցության ներքո մեր ծննդականներում սկսել են հայտնվել այնպիսի անուններ ինչպիսիք են ժան կլոդ վիրուս և նմանատիպ այլ անուններ որոնք հայկական իրականության մեջ հաճախ չես լսի սակայն հաճախ են պատահում նաև հակառակ դեպքերը նամանավանդ գյուղերում երբ երեխաներին կոչում են ավանդական ես կասեի նույնիսկ չափազանց ավանդական անուններով ինձ ծանոթ աղջիկներից մեկի անունը յուղո է իր յուղաբեր տատի անունով են կոչել փորձելով փոքրինչ ժամանակակից տարբերակ ընտրել հայկական անունների ընտրության հարցում մեծ է նաև եթերով հեռարձակվող լատինամերիկյան հեռուստասերիալների դերը ճամբարում մի ջոկատավար ունեինք սեբաստիան անունով աննամարիան կուրսեցիս է մայրիկիս ծանոթներից մեկի անունն էլ կասանդրա է սակայն մեծ է նաև հայկական հեռուստասերիալների դերը բոլորիս քաջ ծանոթ դժվար ապրուստ հեռուստասերիալից հետո հայաստանում ծնվող յուրաքանչյուր րդ տղա երեխան որպես կանոն գոռ անունն էր ստանում յուրաքանչյուր րդ աղջիկն էլ կնքվում էր էլեն սյուզի մերի անուններով ըստ վիճակագրական տվյալների հայ ծնողները իրենց աղջիկ երեխաներին անուն տալիս նախապատվությունը տալիս են նորաձև անուններին տղաների դեպքում գերակշռում են հայկական անունները հոգեբանները պնդում են որ անունը խորհրդանիշ է որն ուղեկցում է մարդուն ողջ կյանքի ընթացքում և չպետք է դրա ընտրությանն անլուրջ մոտենալ աստղաբաները ինչոր բարդ մաթեմատիկական հաշվարկների շնորհիվ անվան միջոցով ապագա են գուշակում սնահավատներն էլ պնդում են որ անունդ փոխելով կփոխես նաև ճակատագիրդ այստեղ նստածներից բոլորս վաղ թե ուշ ծնող ենք դառնալու և կանգնելու ենք երեխայի անուն ընտրելու հարցի առաջ եկեք յոթ չափենք հետո նոր միայն մեկ կտրենք եվ երեխաները չեն ամաչի և մենք վերևների գործերին խառնվելու ռիսկին չենք դիմի շնորհակալություն
16
մի օր առավոտյան արթնացա հագնվեցի լվացվեցի արդեն դպրոց գնալուս ժամանակն էր գնացի իմ սենյակ սեղմեցի կարմիր կոճակը և ընդամենը վայրկյան անց ես դպրոցում էի այնտեղ անցկացրեցի րոպե այդ ժամանակահատվածում ուսուցչուհին ուղեղիս մեջ լցրեց բոլոր այն գիտելիքները որոնք ինձ այդ օրվա համար անհրաժեշտ էին այոայս ամենը այսօր շատ ծիծաղելի է բայց հավատացեք սա մեր ապագան է ու այսօր ծիծաղելի հնչող շատ մտքեր ու գաղափարներ մեր ապագայի մասն են կազմելու օրինակ դեղատներում կվաճառվեն հաբերորոնք խմելու դեպքում մարդիկ կխոսեն աշխարհի բոլոր լեզուներով կամ մեր առօրյայի մի մասը կդառնան թռչող մեքենաները և մենք էլ ստիպված չենք լինի ժամանակ կորցնել խցանումների պատճառով իսկ դպրոց գնալու և դասին ներկա գտնվելու համար հարկավոր կլինի միայն սեղմել կարմիր կոճակը եվ այս ամենը տեղի կունենա մարդկային երևակայության շնորհիվ իսկ ինչ է դա ինչ է մարդկային երևակայությունըինչի է հասցրել ու ինչի կհասցնի մեզ այն մարդիկ ապրել են քարանձավներում կերել հում միս չեն կարողացել հաղորդակցվել միմյանց հետ իսկ հիմա հիմա մենք ունենք հզորագույն համակարգիչները հիմա մարդիկ կարող են տեսնել իրար աշխարհի տարբեր ծայրերից լավ իսկ կարող եք պատկերացնել թե ինչ կլիներեթե չլիներ երևակայությունըայոառանց երևակակության այսօր մեզ հասու չէին լինի բազում պրիմիտիվ թվացող առարկաները որոնք մեր առօրյան ավելի հեշտ են դարձնում օրինակէդիսոնը չէր ստեղծի լամպը ու մենք ստիպված կլինեինք ապրել մթության մեջ կամ չէին ստեղծվի բազում դեղամիջոցներ և մարդիկ կմահանային հասարակ հիվանդություններից բայց նաև չէին ստեղծվի զենքն ու ատոմային ռումբըորոնք միլիոնավոր մարդկանց կյանքեր են խլում ու այս ամենից հարց է առաջանում ինչպես ինչպես ճիշտ օգտագործել երևակայությունը ինչպես անել որ հետո չզղջաս արածիդ համար որպեսզի հասկանամթե ինչպես են մարդիկ օգտագործում իրենց երևակայությունը և իրենց ընձեռված հնարավորությունները հարցում անցկացրի հոգու միջև երբ նրանց հարցնում էիթե ինչ կընտրեն նրանք եթե մեկը նրանց առաջարկի ստեղծել զենք որն իրենց երկիրը ամենահզորը կդարձնի աշխարհում կամ փրկել մարդուորոնք հիվանդ են քաղցկեղով հարցվածների ը պատասխանեց որ կստեղծեին զենք պատճառաբանելով որ միևնույնն է այդ մարդիկ մահանալու են իսկ երկիրը ամենահզորը կլինի իսկ ինչ կլինի եթե բոլորը սկսեն այսպես մտածել աշխարհում քաոս կսկսվի մարդիկ չեն մտածի միմյանց փրկելու մասին այլ կմտածեն ավելի հզոր զենք ստեղծելու մասին և աշխարհը շատ շուտ կվերանա հավատացեք իսկ երբևէ մտածել եք թե ինչ կլիներ եթե չլինեին պատերազմներըեթե մարդիկ հողի համար իրար չսպանեին ստոկհոլմի երկրի խնդիրների հետազոտության ինստիտուտը հետազոտություն է կատարելև ըստ թ տվյալների աշխարհում ռազմական ծախսերը կազմել են մոտ մեկ տրիլիոն միլիարդ դոլլարեվ ինչ կլիներ եթե այդ գումարի միայն ը տրամադրվեր աֆրիկայումկամ այլ վայրերում գտնվող մարդկանց ովքեր գիշերը սոված են քնում երեխաներին ովքեր ծնված օրվանից չգիտեն թե ինչ է բարեկեցիկ կյանքով ապրելը այն երեխաներին ովքեր մահանում են հենց գումարի պակասի պատճառով այս ցուցակը կարելի է անվերջ շարունակել եթե այս ամենը այսպես լիներ ամեն ինչ շատ լավ կլիներ և ամենակարևորը ավելորդ զոհեր չէին լինի նոբելն այն մարդկանցից էր որ ունեին վառ երևակայություն բայց օգտագործեց այն զենք պատրաստելու համար ու ամբողջ կյանքում զղջաց քանի որ հենց իր պատճառով մահացել ու մահանում են միլիոնավոր մարդիկ բայց դուք կարող եք չկրկնել այդ սխալը վերջապես ինչու անել վատըեթե նույն երևակայությամբ կարելի է անել լավը ինչու չստեղծել դեղամիջոց որ մարդկանց կյանքեր կփրկիինչու չստեղծել հարմարանք որ կօգնի հաշմանդամներին ու համոզված եղեք եթե ձեզանից յուրաքանչյուրը իր փայլուն գաղափարներն օգտագործի հանուն բարու աշխարհն առաջ կշարժվի բոլոր հիվանդությունները ծնկի կգան մարդկանց առջև մարդիկ կազատվեն քաղցկեղիցձիահիցոր արդեն երկար տարիներ է ինչ կյանքեր են խլումեղեք խելացի օգտագործեք ձեր գաղափարները հանուն բարու համոզված լինելովոր ապագայում հենց ձեր հայտնագործությունը կփրկի աշխարհը
17
եկեք մի պահ պատկերացնենք որ բոլոր դպրոցները փակվել են մի ուրախացեք կրթության ու գիտության նախարարությունը դեռ ոչ մի լուրջ քայլ չի ձեռնարկել այս ուղղությամբ կարծում եմ այստեղ ներկա ծնողներից ոչ մեկի համար նորություն չէ որ երեխաների մեծ մասն անմարդկային ջանքեր է գործադրում որպեսզի առավոտյան ժամը ին արթնանա և բռնի դպրոցի ճամփան որոշ ուսուցիչներ կարծում են որ երեխաներն ունեն սահմանափակ կարողություններ և սովորում են այնքան ինչքան թույլ են տալիս իրենց կարողությունները եթե դա այդպես է ապա ինչու ենք երեխաներին տարբերակում ծույլիկ և գերազանցիկ մականունով ծույլիկ այսինքն ծույլ այսինքն նա ով ոչ թե չի կարող այլ պարզապես չի ցանկանում սովորել այստեղ հարց է առաջանում որն է ատճառը որ դասարանի աշակերտների ը չեն ցանկանում սովորել երբ գնացել էինք մեր մարզպետի հետ հանդիպման որոշեցինք բարձրացնել այն հարցը որ մեր դպրոցում չկան համապատասխան միջոցներ որոնցով կկարողանայինք լաբորատոր փորձել կատարել եվ գիտեք մեզ ինչ պատասխանեցին ասացին որ լավ սովորող աշակերտը առանց այդ փորձերի էլ կարող է լավ սովորել եվ տարբեր դպրոցներից օրինակներ բերեցին թե ինչպես են հանրապետական օլիմպիադայի հաղթող դարձել այնպիսի աշակերտներ ովքեր իրենց դպրոցներում փորձեր անելու հնարավորություն չեն ունեցել բան չունեմ ասելու հնարավոր է բայց չէ որ նման դեպքեր հաճախ չեն հանդիպում մեր դպրոցներում հազարավոր երեխաներ չունեն նման վառ երևակայություն որպեսզի կարողնանան կալցիումի օքսիդի և երկակի պոթասիումի հիպերքլոիդի ռեակցիան մտովի պատկերացնել եթե դա ձեզ հաջողվեց շնորհավորում եմ դուք այն եզակիներից եքովքեր ունեն փայլուն երևակայություն իսկ դուք գիտեք որ շվեցարիայում աշակերտներին գումար են տալիս դպրոց հաճախելու համար իսկ հայաստանում շատ դեպքերում գումար էլ տան էլի չեն համաձայնվի դպրոց հաճախել ընդհանրապես այսօր հայաստանում կրթության վիճակը այնքան վատ է որ դպրոցական կյանքի ամենակարևոր արարողությունները դարձել են վերջին զանգը և իհարկե դասից փախչելը իսկ ովքեր են այդ փախուստի առաջնորդները դե իհարկե ծույլիկ աշակերտները բայց գիտեք ինչ ես այդ աշակերտներին ծույլիկ չեմ համարում իսկական ծույլիկները դրանք այն մարդիկ են ովքեր ոչ մի ջանք չեն գործադրում դպրոցները համապատասխան գույքով ապահովելու համար կամ նրանք ովքեր չկարողանալով երեխայի հետաքրքրությունն առաջացնել դեպի դասը ուղարկում է նրան տնօրենի մոտ ձեր կարծիքով եթե աշակերտին ասենք որ ամերիկա մայրցամաքը գտնվում է արևմտյան կիսագնդում իսկ հարավային ու հյուսիսային ամերիկաները իրար են միանում պանամայի պարանոցով կասկանան իհարկե ոչ բայց մի զարմացեքես չեմ առաջարկում հայաստանում սովորող բոլոր աշակերտներին ուղարկել ծովային ճանապարհորդության դեպի պանամայի պարանոց բայց եթե դասարաններում լինեն քարտեզներ վավերագրական ֆիլմեր ցուցադրելու հնարավորություններ համոզված եմ երեխաների հետաքրքրությունը քիչ թե շատ կմեծանա և կսկսեն հետաքրքրվել դասով չէ որ նրանք ովքեր դասով չեն հետաքրքրվում սկսում են դասի ժամին կողմնակի բաներով զբաղվել խոսել ու աղմկել իսկ արդյունքում նրանց դասարանից դուրս են անում ուղարկելով տնօրենի մոտ և անվանելով նրան ծույլիկ բայց չէ որ մեր դպրոցներում կան նաև սրտացավ ու բարի ուսուցիչներ ովքեր ամեն ինչ անում են որ դասը փոքր ինչ հետաքրքրի աշակերտին այստեղ հիշեցի մեր գրականության ուսուցչուհուն նա տնից իր նոթբուքը բերել էր որպեսզի կարողանայինք պեպո ֆիլմը նայել իսկ մեր քիմիայի ուսուցչուհին ուրիշ դպրոցից նյութեր էր հայթայթել որպեսզի այդ դասին վերաբերող փորձը կատարեինք նաև աշխարհագրության ուսուցչուհուս նշեմ նա մեզ հանձնարարել էր տեսահոլովակ պատրաստել հայաստանի հանրապետության կարմիր գիրքը վերնագրով մենք պետք է բաժանվեինք խմբերի մեզ տրված էր օր ժամանակ իսկ իմ խմբում բոլորը վատ առաջադիմություն ունեցող տղաներ էին բայց գիտեք ինչ եղավ մեզ այնքան էր հետաքրքրել աշխատանքը որ արդյունքում բոլորս ստացանք և արժանացանք ուսուցչուհու գովեստի խոսքերին տեսնում եք անհնարին ոչինչ չկա պարզապես լավ կլիներ որ ուսուցիչները ամեն անգամ ինտերնետից կրկնօրինակված ռեֆերատներ հանձնարարելու փոխարեն մի այլ ավելի հետաքրքիր բան մտածեին որը կհետաքրքրեր ամբողջ դասարանին իսկ այն աշակերտները ովքեր ամեն անգամ բողոքում են իրենց տրված առաջադրանքից կարող են իրենց տարբերակներն առաջարկել փոքր ինչ հետաքրքիր դարձնելու համար
18
կանանց կոսմետիկ միջոցները դա դանդաղ գործող ռումբ է ասել է ռոյթերսը համոզված եմ որ ձեզանից շատ շատերը փողոցով քայլելիս կամ ավտոբուսով երթևեկելիս հանդիպել են կանացի դիմահարդարման այնպիսի նմուշների որոնց համար կարծես թե ստեղծված է գեղեցկությունը հզոր զենք է իսկ դիմահարդարումը ատոմային ռումբ արտահայտությունը դիմահարդարում կամ ավելի ճիշտ կոսմետիկա բառն առաջացել է հունարեն կոսմո բառից որը նշանակում է հարդարվել զարմանալի է բայց դիմահարդարումը գոյություն ունի այնքան ժամանակ որքան մարդկությունը կանանց կոսմետիկ միջոցների ստեղծումը վերագրվում է հունական աստվածուհի աֆրոդիտեին որը կանացիության և գեղեցկության բարեխոսն էր համարվում սակայն առաջին կոսմետիկ միջոցներն ի հայտ են եկել հին եգիպտոսում ընդ որում դրանք օգտագործում էին ոչ միայն կանայք այլև տղամարդիկ այսօր ժամանակակից օրիորդների գերակշիռ մասը չի կարող պատկերացնել իր կյանքն առանց շրթներկի սակայն կարծում եմ քչերը գիտեն որ առաջին շրթներկն ի հայտ է եկել մոտ տարի առաջ դեռևս սառցե դարաշրջանում կանայք ներկում էին իրենց շրթունքները րդ դարում ֆրանսիայում շրթներկը պատրաստվում էր բացառապես տղամարդկանց համար որոնք ձգտում էին ընդգծել շրթունքները որպեսզի վերջիններս չձուլվի բեղերի կամ մորուքի հետ իսկ ահա րդ դարում շրթներկը դարձել է կանանց ոչ միայն ամենասիրելի դիմահարդարման միջոցներից մեկը այլև ամենատարածված կերակրատեսակներից մեկը այո հենց կերակրատեսակներից պարզվել է որ իր ողջ կյանքի ընթացքում յուրաքանչյուր կին ուտում է կգ շրթներկ ձեզ եմ ուզում ներկայացնել հոնիգ անունով մի լրագրողուհու ուսումնասիրություն որի ժամանակ կինն իր նկարը ուղարկել է աշխարհի տարբեր ծայրերում գտնվող ֆոտոշոփի մասնագետների խնդրելով փոփոխել նկարը հաշվի առնելով տվյալ տարածաշրջանի գեղեցկության չափանիշների հետ ահա այսպես էին պատկերել կնոջն իսրայելի նկարիչները միացյալ նահանգներում ապրելու դեպքում կինը կունենար ահա այսպիսի տեսք գերմանիայում հոնիգին պատկերել էին գրեթե առանց դիմահարդարման սակայն ըստ մի շարք հետազոտությունների գերմանացի կանայք ամենից շատ են կոսմետիկ միջոցներ օգտագործում գերմանիայում անցկացված հետազոտություններից գերմանուհիների ը կնախընտրեր չեղյալ հայտարարել հանդիպումը քան դրան ներկայանալ առանց դիմահարդարման եվ վերջապես տեսնում ենք հոնիգիի մարոկոյում արված լուսանկարը որտեղ կնոջը չադրա էին հագցրել այդպես էլ լրագրողուհու նկարը չէր ընկել հայ լուսանկարիչների ձեռքը սակայն հաշվի առնելով այսօր մեզանում գործող գեղեցկության չափանիշները հայաստանում ապրելու դեպքում հոնիգը կունենար ահա այսպիսի տեսք ինչ վերաբերվում է դիմահարդարմանը հայ կանանց մոտ գործում է որքան շատ այնքան լավ սկզբունքը հայաստանում անցկացված հետազոտություններից դեռահաս աղջիկների ը տարեկանից ինչոր կոսմետիկ միջոց է օգտագործում հարցվածներից ը պատճառաբանել է այն որ իրեն լավ չի զգում առանց դիմահարդարման ը վստահ է որ գեղեցիկ չէ առանց կոսմետիկ միջոցների ը վստահեցրել է որ մերկ է զգում առանց կոսմետիկ միջոցների պարզվում է որ դեռահասների մեծ մասը մերկ է զգում առանց կոսմետիկ միջոցների և ձգտում է դեմքի այս կամ այն չնչին թերությունները շտկել դիմահարդարման հաստ շերտի ներքո իսկ երբևէ մտածել եք թե ինչպիսի լուրջ առողջական խնդիրների է կարող հանգեցնել այդքան մեծ քանակությամբ կոսմետիկ միջոցների օգտագործումը հայտնի է որ հայաստանում գերակշռում են ճապոնական և չինական կոսմետիկ միջոցները ճապոնական կոսմետիկ միջոցներից հայաստանում տուժել է շուրջ մարդ հոգի ձեռք են բերել մահացու հիվանդություններ գրանցվել են նաև քաղցկեղի դեպքեր իսկ հիմա մտածենք արժէ նման արհեստական և նույնիսկ գռեհիկ տեսք ձեռք բերելու համար արժէ վտանգել ձեր իսկ առողջությունը միթե բնականից գեղեցիկը կա հիշեք որ դուք գեղեցիկ եք այնպիսին ինչպիսին որ կաք եվ թույլ մի տվեք որ որևէ մեկը պնդի դրա հակառակը իզուր չէ ասված որ կնոջ գեղեցկության ը նրա արտաքինն է ը խելքը իսկ ը բնավորությունը մնացածը դիմահարդարումը
19
նախքան ելույթս սկսելը ուզում եմ հարցնել եղել են դեպքեր երբ ձեզանից տարիքով մեծերի շրջապատում եք գտնվել որտեղ խոսել են հետաքրքիր թեմաների շուրջ բայց չեն թողել որ դուք էլ հայտնեք ձեր սեփական կարծիքը թույլ տվեք գուշակեմ հաստատ ասել են որ շատ փոքր եք կամ որ դա ձեր խելքի բանը չէ ճիշտ եմ ճիշտ եմ երևի դուք էլ հասկացաք որ նման դեպքեր ինձ հետ էլ են հաճախ պատահել այդ իսկ պատճառով այսօր ուզում եմ խոսել այն մարդկանց մասին ովքեր ունեն խելացի մտքեր բայց հնարավորություն չունեն իրենց կարծիքն արտահայտելու դեռևս թ ֆրանկլին ռուզվելտը իր աշխարհի իրավիճակի մասին ելույթում կոչ արեց պահպանել ազատության իրավունք խոսքի խղճի և վախի ազատության իրավունքները սակայն այսօր թվում է թե ռուզվելտի խոսքերը մնացել են հեռավոր անցյալում քանի որ ժամանակակից հասարակությունը անտեսելով հենց իր կողմից ստեղծած դեմոկրատական գաղափարները ոտնահարում է մարդուն տրված ամենակարևոր արտոնություններից մեկը խոսքի ազատությունը անցնենք ավելի վաղ ժամանակաշրջան մարդու ազատ խոսքի իրավունքը պաշտպանող փաստաթղթերի և արձանագրությունների կարելի է հանդիպել ինչպես բաբելոնյան այնպես էլ հունահռոմեական հայեցակարգերում պատմական առաջին վկայությունն է համարվում մթա թ հին բաբելոնում ստեղծված համմուրաբի արքայի օրենքները որը իրենից մի բազալտե հուշարձան էր ներկայացնում վրան սեպագրված աքքադերենով օրենքներ օրենքների ժողովածուն բազմիցս հիշատակում էր մարդու ազատ խոսքի իրավունքը ըստ որի նույնիսկ թագավորը իրավունք չուներ լռեցնելու իր դիմացինին մոտ տարի առաջ մեր տարածաշրջանի դպրոցներում երեխաների առօրյա ամենահետաքրքիր զբաղմունքը դա դպրոցից տուն գնալ գալն էր սակայն օրերից մի օր սկսվեց մի ծրագիր որը հնարավորություն էր տալիս երեխաներին զբաղվելու որևէ գործով ինչպես համայնքի այնպես էլ դպրոցի շրջանակներում սկզբում ստեղծվեց աշակերտական խորհրդի միություն որը կազմված էր շուրջ տարածաշրջանի դպրոցների աշակերտներից միության ներսում գործում էր խմբակ շահերի պաշտպանների և լրագրողների որոնք զբաղվում էին լուսաբանությամբ խնդիրների բացահայտմամբ և այդ խնդիրներին լուծում տալով խմբերի միջոցով կատարված կարևորագույն աշխատանքներից էր տարեկան պարտադիր բուժզննման խնդիրը էկո տուր թ և թ մրցույթները պոչամբարների վերաբերյալ և ավտոճանապարհների նշանների տեղադրումը բացի այդ մեր առջև խնդիր դրվեց որ մենք բացահայտենք նոր ակտիվ երեխաների և ներգրավենք մեր խմբակների գործունեության մեջ չէ որ ցանկացած առաքելության համար պետք են այնպիսի հուսալի մարդիկ ովքեր քեզնից հետո կշարունակեն քո գործը էլ ավելի լավ ծրագրերի շուրջ աշխատելու ժամանակ մի քանի դեպքի ականատես դարձա պարզվեց որ մեր համայնքում ապրում է հաշմանդամություն ունեցող երիտասարդ որը մտավոր մեծ կարողություններ ունի ֆիզիկական սահմանափակումների պատճառով դադարել է րդ դասարանից շարունակել դպրոցը և բոլորովին մեկուսացվել է հասարակությունից հանդիպման ժամանակ նա պատմեց այն դժվարությունների մասին որոնց հետ առնչվում է ամեն օր և խոստովանեց որ իրեն շատ միայնակ է զգում մարդկանցով լեցուն այս աշխարհում որտեղ որ չի կարողանում իրեն ընկեր գտնել բոլորով առաջարկեցինք միանալ մեր ակտիվիստների խմբին և համագործակցել մեզ հետ համաձայնությունը ստանալուն պես երիտասարդին տրամադրեցինք համակարգիչ որի միջոցով նա կարողանում է մեզ հետ կապ պահպանել և կատարել իր աշխատանքները այսօր այդ երիտասարդը մասնակցում է տարբեր ծրագրերի կազմմանն ու իրագործմանը ինչպես նաև նոր մտքեր ու առաջարկություններ է անում նմանատիպ խնդիրներ ունեցող երիտասարդների առօրյան էլ ավելի հետաքրքիր դարձնելու համար մի ուրիշ անգամ էլ դպրողում աշակերտները որոշեցին միջոցառում կազմակերպել որի ժամանակ երեխաները պետք է խոսեին իրենց հուզող հարցերի և խնդիրների մասին մասնակիցների մեջ կար մի աշակերտ որը շատ վատ էր սովորում և դպրոցում վատ համբավ էր վայելում կազմակերպիչները երբ իմացան որ նա էլ է ցանկություն հայտնել մասնակցելու խիստ դեմ կանգնեցին բայց որոշ ժամանակ անց նրան ևս հնարավորություն տրվեց ներկայացնելու իր ելույթը եվ ինչ եք կարծում ուղղակի բոլորը ապշած էին այդ տղայի ելույթից որովհետև այդ տղան խոսում էր հենց իր մասին իր դրական ու բացասական կողմերի մասին իր թերությունների մասին այսօր նա դպրոցում շատ մեծ հաջողությոններ ունի որովհետև կարողացավ վերջապես շրջապատին ներկայացնել այն ամենը ինչը իրեն հուզում էր ահա թե որքան մեծ կարող է լինել մեկս մյուսին լսելու կարողությունն ու ունակությունը կարևոր և ոչ կարևոր կարծիքներ գոյություն չունեն յուրաքանչյուրիս ասելիքը պետք է լսելի լինի այն հասարակությունում որտեղ որ մենք ենք ապրում չէ որ հենց մեր խոսքերն ու մտքերն են որ շարունակ փոխում են այս աշխարհը եվ ի վերջո ազատ կարող է համարվել միայն այն հասարակությունը որտեղ որ մարդիկ վայելում են խոսքի ազատությունը շնորհակալություն
20
երկիրը կլոր է երկրի վրա շատ խնդիրներ կան բայց միշտ չէ որ այդ խնդիրները կլոր են լինում դրանք կարող են լինել եռանկյուն քառանկյուն երբեմն էլ բազմանկյուն եվ եթե խնդիրներն ունեն եռանկյունու տեսք ապա պետք չէ դրանք լուծել այնպես ինչպես կլուծեիք օրինակ ուղղանկյուն խնդիրները կարծում եմ դահլիճում նստածներից շատերի համար ասածներս տարօրինակ են հնչում պարզապես ուզում եմ ասել որ երիտասարդի մոտ ծագած խնդիրը իր բնույթով բոլորովին կարող է տարբերվել մեծահասակի մոտ ծագած խնդրից եվ բոլորովին պարտադիր չէ որ մեծահասակը լուծի իր խնդիրը այնպես ինչպես կլուծեր օրինակ երիտասարդի խնդիրը բայց արի ու տես որ մեծահասակները միշտ փորձում են լուծել երիտասարդների խնդիրները ու միշտ փորձում են գնալ խճճված ու դժվար ճանապարհներով իմ խմբի կատարած հետազոտությունն ապացուցեց որ տարբեր տարիքի մարդկանց մոտ կան տարբեր խնդիրներ եվ նրանք այդ խնդիրներին տալիս են տարբեր լուծումներ հասնելով արդյունավետության տարբեր մակարդակների վերջերս դիլիջանի կենտրոնական դպրոցի հարակից տարածքներն աղտոտվել էին և առկա էր դասարանների խառնաշփոթ ուսուցիչներն ու աշակերտները նկատել էին այդ խնդիրը և բարձրաձայնել խնդիրը ծագեց տրվեցին լուծումներ աշակերտներն առաջարկեցին որ ուղղակի մաքրեն տարածքները և հավաքեն դասարանները ուսուցիչները նաև առաջարկեցին որ կարելի է իրականացնել ծառատունկ ինչ է ստացվում խնդիրը որ ծագել էր և աշակերտների և մեծահասակների մոտ լուծվեց երկու տարբերակով ինչպես կլուծվեր օրինակ ուղղանկյան պարագիծը ի դեպ ասեմ մեր հետազոտության շրջանակներում իրականացված հարցաշարում մեծ ակտիվություն էին ցուցաբերել աշակերտները տարիքային սահմաններում և երիտասարդները տարիքային սահմաններում այստեղից եզրակացություն որ հիմնականում երիտասարդներն ու աշակերտներն են փորձում ներգրավված լինել այսպիսի հետազոտությունների մեջ մեկ այլ օրինակ կրկին մեր դպրոցից անցյալ տարի երբ դիլիջանում բացվեց թումո ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոնի դիլիջանյան մասնաճյուղը քաղաքում առկա էր տրանսպորտային միջոցների խնդիրներ մեր դպրոցի աշակերտները նկատել էին խնդիրը և բարձրաձայնել դիմել էին քաղաքապետարանին հաշված օրերի ընթացքում քաղաքապետարանը տրամադրել էր հատուկ ավտոբուսներ որոնք աշխատում էին ուշ ժամերին ինչը հեշտացրել էր աշակերտների տուն գնալը այստեղից ստացվում է որ աշակերտները առանց մեծերի օգնության և իհարկե առանց դժվարությունների կարողացան իրենց իսկ խնդրին լուծում տալ կարևոր է նաև այն երբ նկատելով խնդիրը բարձրաձայնում եք այն մեկնաբանում լուծումեր տալիս իսկ լավագույն լուծումերը նաև քննարկման ենթակա դարձնում ահա թե ինչ է փորձում կատարել իմ խումբը իր հետազոտության միջոցով մենք վեր ենք հանում դիլիջանում առկա խնդիրները և փորձում ենք դրանց տալ լուծումներ այնպես որ առաջարկում եմ որ դուք էլ կատարեք հետազոտություններ քանզի դրանք շատ հետաքրքիր են օգտակար ու ամենակարևորը դժվար չեն շնորհակալություն
21
երբևէ մտածել եք թե ինչպես եք մտածում զարմանալի է բայց դուք մտածում եք կյանքի առաջին վայրկյանից մինչև վերջինը դեռ փոքր տարիքից ինձ հետաքրքրել է ուղեղը ինչպես ենք մենք մտածում ինչպես են մտքերը գալիս և զարգանում մեր ուղեղում իսկ ինչն ինձ իսկապես հետաքրքրել է դա ուղեղի հնարավորությունների կատարելագործությունը գտնելն է բոլորս միշտ զարմացել ենք մեծ ինտելեկտուալների մտքի թռիչքի ստեղծարարության և կարծես կարծես անհնարինը հնարավոր դարձնելու ունակության վրա իսկ ինչ կասեք դուք եթե պարզվի որ հենց ձեր ուղեղն ունակ է ավելիին քան էյնշտեյնինը կամ մոցարտինը պարզվում է որ մեր ուղեղն ունի անսահմանափակ զարգանալու ունակություն դա ապացուցելու համար պատմեմ մի պատմություն մի կին ում անունը բարբարա արոլ սմիթ է առաջին դասարանում բացահայտում է որ ունի ուղեղի արատ որը նրան խանգարում է կապեր գտնել տարբեր բաների միջև օրինակ նա ոչ մի կերպ չէր կարողանում հասկանալ թե ինչպես նրա մորաքույրը կարող էր լինել նրա մոր քույրը բժիշկները համոզում են նրան որ նա երբեք չի բուժվելու սակայն մի քանի տարի անց ամերիկացի գիտնականները բացահայտում են նեորոպլաստիկությունը նեորոպլաստիկությունը ուղեղի ինքնավերականգնողական ֆունկցիան է այս կինը որոշում է սնուցել իր ուղեղը այն դարձնելով ավելի ճկուն աշխատելով երկսլաքանի ժամացույցների վրա և փորձելով գտնել դրանց մեջ կապը ամեն անգամ բարդացնելով խնդիրը նա նկատում է որ իր ուղեղն ավելի ճկուն է դառնում եվ այսօր այդ կինը տոռոնտոյում ուղեղի հիվանդություններով տառապող երեխաների դպրոցի տնօրենն է այսօր նա ցույց է տալիս որ ստիմուլյացիայի արդյունքում մեր ուղեղը կարելի է հասցնել անհնարինի մեր ուղեղը միշտ ակտիվ է անգամ երբ մենք քնած ենք ավելին քնած ժամանակ այն միանում է դրա ամբողջ հզորությամբ պարզ պատճառներով սա կարող է անհավանական թվալ քանի որ օրվա ընթացքում մենք ավելի ակտիվ ենք թե մեր ֆիզիկական թե մտավոր գործունեության մեջ սակայն գիտնականները պնդում են որ հենց քնի ժամանակ մեր ուղեղը միանում է դրա ամբողջ հզորությամբ ընդհանրապես քնի ժամանակ ինչքան ավելի բարձր է մեր ն այնքան ավելի շատ երազներ ենք տեսնում եվ մեր քունը չի գերազանցում վայրկյանը իսկ հիմա խոսենք ի միֆի մասին թող ձեռք բարձրացնեն նրանք ովքեր երբևէ լսել են որ մեր ուղեղն աշխատում է դրա ով մոռացեք դա քանի որ ուղեղն աշխատում է ամբողջ ով մեր ուղեղը չի կարող օգտագործել դրա ը մի պարզ պատճառով քանի որ այն բաժանված է տարբեր մասերի որոնք պատասխանատու են տարբեր ֆունկցիաների համար օրինակ ուղեղի ետնամասը պատախանատու է տեսողության համար կողքերը լսողության իսկ առաջամասը պատախանատու է անալիտիկ մտածելակերպի համար մեր ուղեղը ուղղակի զարմանալի օրգան է որ մեզ օգնում է ամեն գործում ամեն անգամ ուղեղի մասին նոր բաներ բացահայտելիս ինձ մոտ ավելի ու ավելի է մեծանում այն ուսումնասիրելու ցանկությունը սակայն ամեն օր ես հանդիպում եմ մարդկանց ովքեր մեղմ ասած անտեսում են իրենց ուղեղի իսկական հնարավորությունները և բավարարվում են ամենաքչով ելույթս կցանականայի ավարտել բենջամին ֆրանկլինի խոսքերով մեր ուղեղը կարծես երթուղային մեքենա լինի երաշխավորված է ունենալ որոշակի տարողունակություն սակայն հաճախ ճամփորդում է դատարկ շնորհակալություն
22
ժամանակի պատմիչ եղիշեն ասում էր մահ ոչ իմացեալ մահ է մահ իմացեալ անմահություն այսօրվա դրությամբ բանակում այնպիսի պատկեր է ստեղծվելոր ցանկացած նորակոչիկ իր ծնողների առջև անմահանում է հաճախակի մենք լսում ենք զորամասում զինվորի սպանության մասին սա վախեցնում է բոլոր ծնողներին և պատճառ դառնումոր իրենք ամեն ջանք գործադրեն իրենց երեխաներին բանակից ազատելու համար ճիշտն ասած ծնողների այդ ցանկությունը լիովին հասկանալի է հաշվի առնելով այն հանգամանքը որ երիտասարդ տղաներին ոչ թե տանում են զորամասայլ փողոցային բարբառով ասված պարզապես քցում են չաստ դե ծնողերն էլ մի քիչ փող են տալիս որ իրենց երեխան փափուկ վայրէջք կատարի սահմանից հեռու գտնվող որևէ նշանակետում շատ փորձագետներ են աշխատում այս խնդրի շուրջ այ օրինակ այդ փորձագետների կողմից մշակվել է կետից բաղկացած օրենքի փաթեթ որի կետերից մեկը վերաբերում էր հայ աղջիկների պարտադիր զինծառայության անցնելուն ամիս ժամկետովփաթեթը ներկայացվել է ազգային ժողով այն որ հայ տղաները բանակ են զորակոչվում տարեկանից դա փաստացի հանգամանք է սակայն հայ աղջիկների պարտադիր զինծառայության անցնելու ասեկոսեները հասարակության լայն շերտերում մեծ արձագանք ստացան առավոտ թերթը բուհերում սովորող աղջիկների շրջանում հարցում անցկացրեցև ի զարմանս մեզաղջիկների ը կողմ էր անցնելու պարտադիր զինվորական ծառայության իսկ ն առաջարկեց կամավոր տարբերակը ինչի համար բերեցի այս օրինակը շատ փորձագետներ պնդում են որ հայ աղջիկների պարտադիր զինծառայության անցնելը ավելի պարտավորեցնող կլինի տղաների համար և այն մանրմունր վեճերը որոնք ունենում են ողբերգական ավարտ վաղ թե ուշ կվերանանխոսեմ մեկ այլ հարցման մասին հարցման նպատակն էր պարզելթե ծնողների որ տոկոսն է ցանկանումոր իր երեխան գնա բանակարդյունքները հետևյալն էին հարցվածներից ը դեմ էր որ իր տղան բանակ գնաիսկ յոթը կողմպատճառաբանելովոր իր տղան կամ իրենց բարեկամի տղան գնացել էր բանակ և տարի հետո բարեհաջող վերադարձել եթե ամեն ից ը գնա բանակապա ներկայումս ծառայող զինվորների թիվը տարիներ հետո կնվազի ավելի քան անգամ ինձ թվում էոր մարդիկ տարի գնալով բանակ կյանքից կտրվում ենես իմացաոր զինվորը մի կուրսը մի քանի անգամ անցնում է և նույնքան անգամ քննություն հանձնում կարելի է այնպես անելոր զինվորն այդ կուրսը անցնի մեկ անգամմեկ անգամ քննություն տա իսկ մնացած ժամանակը տրամադրի համալսարանային ուսմանը այդպես ոչ իր սովորածը կմոռանա համ էլ միանգամից երկրորդ կուրս կնստի կարելի է նաև այլ կերպ շահագրգռել զիինվորներին կարելի է բարձրացնել նրանց աշխատավարձը կամ այնպես անելոր ընկերները ծառայեն նույն վաշտում այդպես նրանք իրար թև ու թիկունք կլինեն ելույթս ուզում եմ սահմանափակել կոչով պաշտոնյաներին հարգելի պաշտոնյաներ հունվարի ին ճառեր արտասանելու և կենացներ խմելու փոխարեն փորձեք շտկել մեր բանակի իրավիճակըփորձեք օգնել այն տղաներին ովքեր օր ու գիշեր վտանգում են իրենց կյանքըմեր հանգիստ քունն ապահովելու համար
23
նախքան խոսքս սկսելը կխնդրեմ բոլորին փակել աչքերը իսկ հիմա թող ձեռք բարձրացնեն բոլոր նրանք ովքեր գոհ չեն իրենց արտաքնից այդպես էլ կարծում էի շատերդ ձեռք եք բարձրացրել գիտեք հիմա ձեզ հետ կհամաձայնվեր երկիր մոլորակի բնակչության մոտ ը այո մի զարմացեք ըստ հարցումների յուրաքանչյուր երրորդ կին պատրաստ է վիրահատության դիմել միայն նրա համար որպեսզի գեղեցիկ երևա սելֆիներում ոչ ոքիս համար գաղտնիք չէ որ ժամանակի ընթացքում գեղեցիկի հասկացությունը փոփոխվել է և մարդիկ միշտ փորձել են կուրորեն համապատասխանել այդ չափանիշներին նույնիսկ իրենց տհաճություն և անհարմարություն պատճառելով օրինակ հին մայաները գեղեցիկ են համարել շլությունը այդ իսկ պատճառով երեխայի օրորոցի մի անկյունում կախել են գնդիկներ ինչն էլ շլություն է առաջացրել իսկ օրինակ հին չինաստանում դեռ մանկուց աղջիկների ոտքերը դեֆորմացնում էին ստիպելով այնքան կծկել ոտքերը մինչև որ մատները ետ էին ծալվում եվ չնայած որ սա դժվարացնում էր քայլքը այնուամենանիվ պարտադիր պայման էր բոլոր այն կանանց համար ովքեր ցանկանում էին հետագայում ամուսնանալ քանի որ հին չինաստանում համարի կոշիկ հագնող կանայք ամուսնանալու հնարավորություն գրեթե չունեին երևի թե ռուս մեծ գրող չեխովը չէր պատկերացնում որ մարդու մեջ ամեն ինչ պետք է գեղեցիկ լինի արտահայտությունը հետագա սերունդների կողմից ընկալվելու է որպես կոչ պլաստիկ վիրահատություններ կատարելու համար տարեկան մոտավորապես միլիոն պլաստիկ վիրահատություն է կատարվում եվ եթե մի քանի տարի առաջ այդ բոլոր վիրահատությունները ծայրահեղ կարիքի դեպքում էին կատարվում ներկայումս շատ շատերի մոտ դա նույնիսկ հոբբի է դարձել եվ վերջին թրենդը պլաստիկ վիրահատություններ կատարելու դա ձեռքի ափի գծերի փոփոխությունն է այսպիսի մի կարծիք կա որ ձեռքի ափի գծերը որոշում են մարդու ճակատագիրը եվ շատ շատերը հավատալով սրան գնում են այդ վիրահատությանը եվ սա ներկայումս զանգվածային հաջողություն ունի ճապոնիայում որտեղ մարդիկ հաճախ դիմում են փոփոխելու այն գծերը որոնք պատասխանատու են կյանքի երկարակեցության և ամուսնության մեջ հաջողության համար բայց միթե փոխելով մեր արտաքինը մենք էլ ավելի երջանիկ ենք դառնում միթե լինել գեղեցիկ նշանակում է լինել երջանիկ իհարկե ոչ շատ ու շատ աստղեր ու մոդելներ իրենց երբեք երջանիկ չեն համարել եվ դրա վառ օրինակներից մեկն էլ հենց մեռլին մոնրոն է ով իր հարցազրույցներից մեկում մի անգամ այսպես է արտահայտվել ես սկսել եմ չկարևորել երջանկությունը քանի որ հաճախ չեմ լինում երջանիկ իսկ իր հարցազրույցներից մեկում հայտնի մոդել կլաուդիա շիֆերը այսպես է արտահայտվել նույնիսկ ես նման չեմ կլաուդիա շիֆերին եվ իրոք շատ ու շատ աստղեր ու մոդելներ որոնց տեսնում ենք ամսագրերի շապիկներին և հեռուստատեսության էկրաններին և հիանում նրանց անթերի գեղեցկությամբ նրանցից շատ շատերը համակարգչային ծրագրերի և թվային ֆոտոխցիկի արդյունք են իսկ հիմա հարց ինչ անենք որ մեր սկզբում բարձրացրած ձեռքերն այլևս վերևում չլինեն նախ առաջին հերթին մենք պետք է սկսենք սիրել մեզ այնպիսին ինչպիսին որ կանք սկսենք գնահատել այն մարմինը որն ունենք և հասկանանք որ պարտադիր չէ որ իմ գեղեցկությունը համապատասխանի մյուսի գեղեցկության հետ ինչքան ձանձրալի կլիներ կյանքը եթե մենք բոլորս միանման լինեինք մի անգամ հայտնի նկարիչ ռեյրիխն ասել է գեղեցիկը էլ ավելի կատարյալն է մի վախեցիր կատարյալից քանի որ դու դրան երբեք չես հասնի իսկ ես իմ կողմից կավելացնեմ եկեք չտխրենք որ երբեք չենք հասնի կատարյալին այլ ուրախանանք նրա համար որ գեղեցիկը սահմաններ չունի
24
կարծում եմ շատ կզարմանաք եթե ասեմ որ աղջիկները ֆուտբոլ սկսել են խաղալ գրեթե այն ժամանակից երբ տղաները օրինակ րդ դարում շոտլանդիան խրախուսում էր աղջիկների ֆուտբոլը նույնիսկ շոտլանդական ամուսնական ծիսակատարությունները հիմնված էին ֆուտբոլի վրա չամուսնացած աղջիկները խաղում էին ընդեմ ամուսնացած աղջիկների չամուսնացած տղաները դիտում էին խաղը և ըստ աղջիկների ունեցած ֆուտբոլային հմտությունների ընտրում ապագա հարսնացուին այժմ էլ եվրոպական մի շարք երկրներում և ամերիկայում աղջիկների ֆուտբոլը լայն տարածում ունի և բավականին զարգացած է ամերիկայի միացյալ նահագներում ապրող ընկերներիցս մեկն ասաց որ այնտեղ տղաները նույնիսկ կարծում են թե աղջիկներն ավելի հետաքրքիր եւ գեղեցիկ ֆուտբոլ են խաղում պարզելու համար թե ինչպես են մտածում հայաստանում տղաները հարցում անցկացրեցի տղայի միջև ից ն ասացին որ իրենք միանշանակ լավագույնն են ը որ աղջիկների ֆուտբոլն ավելի դիտարժան է իսկ մնացած ը որ ֆուտբոլից գաղափար չունեն ցավոք այպիսիս անհավասարությունները առկա են ոչ միայն հայաստանում եվրոպայում աղջիկների ֆուտբոլային հանդիպումների տոմսերն ավելի էժան են քան տղաներինը օրինակ արսենալի տղաների թիմի մեկ ֆուտբոլային հանդիպման տոմսը կարող է արժենալ ֆունտ իսկ աղջիկների թիմինն արժե ֆունտ մեծահասակների և ընդամենը ֆունտ երեխաների համար բացի այդ տղաները շատ ավելի շատ են վաստակում քան աղջիկները անգլիայի տղաների հավաքականի հարձակվող ուեյն ռոնին տարվա ընթացքւմ վաստակում է միլիոն ֆունտ իսկ աղջիկների հավաքականի ավագ քեյսի սթոնին ընդամենը ֆունտ բայց միջազգային կայքերը բերում են համեմատություններ որոնք ցույց են տալիս աղջիկների ֆուտբոլի առավելությունը հետազոտությունները պարզել են որ տղաները շատ ավելի շատ ժամանակ են վատնում դաշտում քան աղջիկները տղաները դաշտից դուրս գալու համար և գոլը տոնելու համար վայրկյան ավելի են ծախսում քան աղջիկները տղաները ևս վայրկյան ավելի են ծախսում վնասվածքից կամ հարվածից հետո գետնին պառկած մնալու համար բացի այդ տղաները շատ ավելի շատ դիմում են սիմուլյացիաների և դերասանական խաղերի օգնությանը իսկ ինչ վերաբերում է հայաստանում տղաներին ասեմ որ հայ տղաների վիճակն այդքան էլ անհույս չէ մեր առաջին խաղից հետո մեզ մոտեցան ընկերներս և ասացին որ երբեք այդպիսի գլխով գոլեր խփած չկան աղջիկնեը խաղն ուրիշ ձև են զգում ասաց ընկերներիցս մեկը դե ինձ ինչ է մնում ասել եկեք սիրենք ֆուտբոլը չկարևորելով դաշտում տղաներ են թե աղջիկներ