0
լաբորիատորիայի պանարմենիան աշխարհում կա մոտ երեք հարյուր ազգություն այդ ազգություններին մի մանցից տարբերելու համար մենք հիմնականում անրադառնում ենք նրանց կրոնին լեզվին մաշկի գույնին բայց կա ևս մեկ հատկանիշ որի միջոցով մենք կարող ենք հստակ իմանալ թե որ ազգի ներկայացուցիչ է կանգնած մեր առջև դա մարմնի լեզուն է կամ ինչպես շատերս են ասում ժեստերի լեզուն ժեստերը կազմում են մեր հաղորդացմամբ վացունիցուցուն տոկոսը այսինքն միայն քսանից քառասուն տոկոսն է որ կազմում է խոսքային հաղորդակցումը ի տարբերություն վերբալ հաղորդակցման որի ժամանակ մարդիկ զգուշորեն ընտրում են իրենց բառերը ժեստերի դեպքում անկեղծ էլ շատ դժվար է քանի որ մենք դրանցից օգտվում ենք ենթագիտակցաբար բավականին հետաքրքիր են սուտ խոսելու և կասկածանքի ժեստերը գիտնականների մի խումբ պնդում է որ մարդիկ սուտ խոսելիս չեն կարողանում դիմացինի աչքերի մեջ նայել իսկ մյուս խումբն էլ հակառակն է պնդում որ սուտ խոսելիս մարդիկ ուշադրությամբ դիմացինի աչքերի մեջ են նայում որպիսի տեսնեն հավատացին արդյոք իրենց ստին թե ոչ վացունական թվականներին անցկացված մի հետազոտություն հետազոտության արդյունքում պարզվեց որ տղամարդիկ տիրապետում են ամենաշատը մոտ տասը ժեստի իսկ կանա հիսուն երկու ժեստի փաստորեն կանանց սուտը բացահայտել է մոտ հինգ անգամ ավելի բարդ է քան տղամարդկանց դեպքում իմ ուսումնասիրությունների արդյունքում էլ պարզեցի որ տղամարդիկ մի սկսում են կոստյում պիջակը հագնել աճ ձեռքից սկսած իսկ անա ձախ ձեռքից անդրադառնելով ազգերին ինձ թվում է չեք զարմանա եթե ես ասեմ որ հարավում և ժեստերը և միմիկաներն ավելի շատ են քան յուսիսային բնակիչների մոտ մեկ ժամվա շփման ընթացքում մեքսիկացին կատարում է մոտ հարյուր ություն ժեստ իտալացին հարյուր քսան ժեստ ֆրանսիացի նություն ա իսկ հյուսիսում ապրող ֆինները մեկ ժամվա ընթացքում կատարում են մեկ ժեստ անգլիացիներն առհասարակ ոչ մի ժեստ չեն կատարւմ հաղորդակցման շատ տեսակներ աշխարհում ունիվերսալ են մարդիկ ժպտում են երբ ուրախ են մռայլվում են երբ տխուր են բայց կան երկրներ որտեղ ժեստերն արմատապես տարբերվում են օրինակ անգլիայում մարդիկ միմյաց շատ երկար ժամանակ տեսնելուց հետո միանց հակված են ողջունելու ձեռք սեղմամբ շատ դժվար կարելի է հանդիպել գրկախառնող և առավել ևս համբուրվող անգլիացիներին ինչը չէի ասի հայ տղաների մասին ովքեր մի միան շատ կար ժամանակ էլ եթե չտեսնել միմյաց ողջունեն երեք ողջունան ձևել միասին ձեռք սեղմում համբույր և գրկախառնություն իսկ այդ չինացի կանանց կարծիքով ձեր սեղմումը դա ամենագռեհիկ ողջրման ձևերից եկն է նրանց նման վերաբերմունք հոգեբանները բացատրում են նրանով որ նրանք չեն կարողանում դիմացինի աչքերի մեջ նայել որ նա խուսափելի է ձեռքսեղման ժամանակ նահասրաչիչինացիների ողջուն աշխարհում ամենագեղեցիկներից մեկն է հմարվում նրանք ձեռքերը խաչում են կրծքին և խոնարվում են և ինչքան մեծ դիմացինի հանդեպ եղած հարգանքն այնքան ավելի մեծ է խոնարումը շատ տարածված ժեստ է համարվում բութ մատի վեր պարզաժեստը այդ ժեստը ամերիկյան հասարակության մեջ ճանապարհին մեքենակ անգնեցնելու նշան է համարվում մինչդեռ միմյան դիմաց պահել նշանակում է որ ամեն ինչ հիասքանչ է չնայած որ հունաստանում այն ունի ճիշտ հակառակ նշանակությունը այն հայոյանքի ժեստ է համարվում և շատ ժամանակ օգտագործվում է դասարաններում և լսարաններում աշակերտներին լռեցնելու համար թուրքիայում և հունաստանում չի կարելի երկու մատ ցույց տալ օրինակ երկու շուրջ պատվիրել այն դիտակվում է որպես անարգալից վերաբերմունք դիմացինի հանդեպ երբևիցե ուշադրություն դարձրել է թե որ ձեռքով եք դիմացինի որևէ բան փոխանցում ինձ թվում է շատ քչերը կամ ընդհանրապես ոչ ոք իսկ այ իսլամում ծաղձեռքն համարվում է կեղտոտ և մեղսագործեռք այդ ձեռքով դիմացինին գումար նվեր առավել ևս ավելի թանկարժեք բան նվիրել դեպքում դուք կարող եք խիստ վիրավորել նրան ժեստերն անգամ կարող են ծիծաղ առաջացնել օրինակ տիբեթում երբ ձեր կողքով անցող անցորդները լեզուները դուրս անեն մի զարմացեք քանի որ նրանք ուղղակի ուզում են ձեզ հանգստացնել որ ոչ մի ավ չեն նյութում ձեր դեմ թե ինչ իսկ մեզ հայերիս մնում է մի միայն հիշել այս կարևոր առանձնահատկությունները քանի որ շատ երկրներում ինչպես օրինակ ֆիլիպիններում սխալ ժեստ
1
տղաներ տեղ տեղ ատենատեն տեղ մեր արական է երբևիցե մտածել եք թե հրդեհի ժամանակ առաջին հերթին ինչ կփրկեք այս հարցը շատ և շատ մարդկանց տալուց հետո հասկացել եմ որ հնչում են հետևյալ ցավոք շատ ակնհայտ պատասխանները զարդեր փաստաթղթեր հեռախոս համակարգիչ դրամական միջոցներ բոլոր այ սիրելին այսօր ընդունված է կարևոր համարել հետաքրքիր է չէ թե ինչպես ենք մենք ինքներս մեզնից անկախ տարբերակում կարևոր է անկարևորից ու վստահ ասում որ անկարևորների համար ժամանակ չունենք իմ հետաքրքրասրության արդյունքում պարզեցի որ գոյություն ունի հիվանդություն որը պայմանավորվում է կարևոր անարևորից տարբերակելու գործընթացում ի դժվարացումով որի արդյունքում հիվանդը չի կարողանում կողմնորոշվել օրինակ դեն նետել արդեն մեկ տարվա հնության ամսագիրը թե ոչ հենց այս հիվանդության զոհն է իմ հարևանուհին դա դեն չի նետում անպետք իրերը ասեմ ավելին փողոցներից հավաքում է տարատեսակ անպիտանիրեր բերում տուն տարիների ընթացքում աղպաայնքանը շատացել նրա տանը որն եղություն է հարուցում և նա նելու տեղ չունենալու պատճառով ստիպված է իր ընկերուհու տանի գիշերել թե ծայրահեղությունների հետևից պետք չէ ընկնել բայց նկատել եմ որ մոռացության տալով կամ անտեսելով հաճախ պիտակում ենք ինչոր իրեր կամ նույնիսկ մարդկանց անկարևոր անվանումով եթե նույնիսկ հիմա էլ է ձեզ շրջապատող իրերին համոզված եմ որ բազմաթիվ անկարևոր իրեր կգնենք օրինակ այն ջրի շիշը չեմ կարծում թե ձեզանից շատերն են մտածել թե որ քա մեծ կարևորություն ունի այդ փոքրիկ շշի պարունակությունը թեպետ մենք ապրում ենք հայաստանում որտեղ ունենք խմելու բավարար պաշարներ աֆրիկայում հնդկաստանում սիրիայում ամեն տարի հազարավոր երեխաներ են մահանում մաքուր ջրի բացակայության հետևանքով կարծում եմ կհամաձայնեք որ հենց այս մարդկանց համար այդ փոքրիկ ջրի շիշ մեծ կարևորություն ունենալ կամ եկեք հարցնենք այս շշի մասին աֆրիկայի ամենախտաբնակ երկրի նիգերիայի բնակիչներին բանն այն է որ անցած տարի նիգերիայում կառուցվել է առաջին պլաստիկ շշերով տունը այդ տունը ավելի կայուն է ջրհեղեղի և երկրաշարժի ժամանակ բացի այդ այն անհամեմատ էժան է հավաստում է բիբիսին մի խոսքով բոլոր այն շշերը որոնք երկար ժամանակ աղբ էին հանդիսանում և բարձր հորիզոնականներում պահում նիգերիան փողոցնրի աղտոտվածության մակարդակով այսօր դարձել են ամենակարևոր գործիքներից նիգերիայի անոթևան բնակիչներին կացարան տրամադրելու գործում իսկ ամենահետաքրքիրն այն է որ կարևոր ու անկարևորը միայն անշունչ առարկաների մեջ չեն եթե ուսումնասիրեք աշխարհահռչակ բժիշկ ծաղրածու հումանիտար ակտիվիստ փաճադամսի կենսագրությունը ով ի դեպ ինձ շատ է ոգեշնչում կհասկանաք որ մարդկանց կողմց իր այդ շատ կարևորված գործը սկսվել է շատ տարօրինակ և անկարևոր ճանապարհով որը հենց այդ նույն մարդիկ պարզապես խելապակասություն և ժամանակի կորուստ կհամարեն օրինակ ձեզ իսկ քանի կմտածեր որ խելամիտ կլինի մեն օր վերցնել քաղաքային հեռախոսը զանգահարել ինչոր անծանոթ մարդկանց փորձեր զաղեցներ ձեր լսակցին և այդ կար ժամանակահատվածում փորձել հաղորդել նրան դրական էմոցիաներ կամ ամեն օր սպասել վերելակի առջև որպիսի վերելակի դռները բացվեն մտնեք ներս և այդտեղ գտնվող մարդկանց ինչոր ծամծրություններով ուրախացնել ինչու հենց վերելակում քանի որ վերելակից մարդիկ չեն աղչում պատմում էր պարոն ադամսը կարծում եմ որ ձեզնից շատերը սա պարզապես խենթություն կհամարեն և նախընտրան ցրափոխարեն ավելի կարևոր գործերով զբաղվել բայց արյու տես որ հենց այս մարդը իր սիրո հեղափոխությունով ամեն տարի հազարավոր մարդկանց է բուժում այս անկարևոր կարևորի միտումը տարածվում է նաև մեր րջապատող մարդկանց վրա այս մարդը ավելի կարևոր է շրջապատում քան այն մեկը հենց այս կերպ մենք պիտակում են կարևոր և անկարևոր մարդկանց բայց շատ իզուր աշխարհահռչակ գիտնական ալբերտ էնշտեյն ամենևին էլ վունդերկիէր մանկության արիներին ասեմ ավելին իր ուսուցիչների հասակակիցների և նույնիսկ իր ծնողների կողմից պիտակվել էր որպես անպիտան և անկարևոր մարդ հասարակության համար ուսուցիչները մտածում էին որ նա թերհաս է նստեցրել էին նրան վերջին նստարանին և կարելի է ասել մոռացել նրա գոյության մասին ընկերների դասընկերների հետ շփումը տեղի էր ունենում միայն այն ժամանակ երբ նրանք որոշում էին ծաղրել ալբերտին մայրը անհանգստացած էր իր որդու չափից դուրս անբնական մեծ գլխի չափսերով եվ իմիջայլոց նա այդպես էլ չավարտեց դպրոցը էլ ինչ կարելի էր սպասել այս անպիտան և անկարևոր մարդու բայց արի ուտես որ ժամանակը ցույց տվեց որ հենց այդ նույն էնշտեյնը դարձավ մարդկության ամենակարևոր դեմքերից ու իր մտքի թռիչքով խորը և անփոխարինելի հետ թողեց մարդկության զարգացման գործընթացում էլ ինչ ասեմ այսքանից հետո ձեր մտքով չանցավ որ մի գուցե ձեր կյանքում էլ կա այդ իրը կամ մարդը որ պատահմամբ կմ սխալմամբ անկարևոր եք պիտակել գնացեք տուն փորձեք գտնել դա գնահատեք այլ և գիտեք ինչ հուսով եմ որ այդ դերում չեն հայտնվել հենց ձեր
2
անկարան մենք ընտանիքակենտրոն ազգ ենք շատ ազգագրագետներ այսպես են արտահայտվում մեր ազգի մասին կարևորը էրեխեքը ավ լինեն սա արդեն թամադաների ու քավորների հայտնի կենացների շարքից է երկուսում էլ արտահայտված է երեխաների ապագայով մտահոգվածությունը իսկ մեզանից քանիսն են նրանց վերաբերում որպես անհատների երբ սովորում էի վեցերորդ դասարանում ուսած լեզվի գրքում հարց էր տրված ծնողներ հետ հաշվի առնում են կարծիքը տան ինչոր բան ոխելիս օրինակ խոհանոցի կահույք ընտրելիս ես պատասխանեցի այո պատասխանը զարմացրեց ուսուցչի ոչ միայն այն պատճառով որ ես դասարանում միակ այո պատասխանողն է ոչ էլ նա համոզված էր որ մեր ընտանիքն այդպիսին է այլ ուղղակի նա հավատածինձ երբ վերադարձատում փորձեցի հասկանալ թե որն է պատճառը կտա շատ դեպքեր երբ բաժակի գույներն ընտրելիս նշել եմ կապույտը բայց գնել են կարմիր նշել են փոքր է բայց գնել ենք ավելի մեծ բայց գրեթե երբեք չեմ զգացել որ իմ կարծիքը հաշվի չի առնվել արդյոք կարելի է դրական խտրություն անվանել վարքային յն առանձնահատկությունը որը ծնողներից շատերը ցուցաբերում են երեխաների նկատմամբ նրանց հետ են պահում կյանքի իրենց սեփական փորձը ձեռք բերելու ընտրում են առավել ճիշտ ուղին իրենց տեսանկյունից այս կապակցությամբ ամերիկացի մանկագիր ռոբերտ հայտ լայն նշել է նրանց կյանքն ավելի հեշտացնելով մի հաշմանդամեցրեք ձեր երեխաներին մի արա չի կարելի ամոթ է տգեղ է հիշում եմ դպրոցում միշտ լինում էին հեղափոխականներ ում համար չի կարելի կախարդական էր ոչ թե չէին անում այլ չի կարելի հատուկ էին խախտում իսկ հեն կպնում էին արժանապատվությանը վերջ աթոռին կոճգամ դնելուց մինչև դպրոց մկներ բերելը կարող էին վրեժ լուծել ոչ չէ ի ոչ թե խրախուսում այլ պատժում են երեխային ամոթի սկզբունք արտահայությունը նույնիսկ դիվանագետների շրջանում ընկալում է իբրև պատժի տեսակ հենց վերջերս քրոջս երեք տարեկան աղջկան հարցրի տաթև մանկապարտեզ գնում է ոչ իսկ նչու ես այդպես եմ որոշել այս փոքրիկ մարդկանց ուղեղի մեխանիզմ ուսումնասիրելու համար դրան ծանոթանալ է պետք իրենց իսկ խոսելու շնորհիվ սովորեցրեք երեխային ոչ թե ինչ մտածել այլ ինչպես մտածել հայտնի ամերիկացի մարգարետ մեդի խոսքերն են եվս մեկ այլ արտահայտություն որի հետ չի կարելի համաձայնվել ծնունդով ավղանցի խալեթեհուսեյնի խոսքերն են երեխաները նեկելու գրքեր չեն որ գունավորենք մեր սիրած գույներով երեխաներին պետք է սովորեցրել նաև պատասխանատու լինել իրենց արարքների համար մի թափիր խաղալիքները արտահայտույունը կարելի է փոխարինել եթե թափել է խաղալիքները հավաքիր եթե նեղացրել է բակի ընկերոջը հայրիկներ մայրիկներ նրանց փոխարեն տուժածի նողներին ներողություն մի խնդրեք կներես բառն ասելը կոփում է ձեր երեխային իսկ ինչպես ենք դիմում մենք նրանց հաշվի նստում ենք նրանց հետ հաճախ եմ դիտարկում դեպքեր երբ մեծերի ներկայության փոքրերի նույնիսկ դիմելու ձևն է փոխվում մի անգամ շատ ծիծաղելի էր երբ ծանոթներից մոտեցավ ընկերու մոտեցավ ծանոթներից մեկը ու տեսնելով մի ձեռքին երկրորդ դասարանի երեխային բռնած և մյուս ձեռքին շան վս կապը հարցրեց օ ինչ լավն է շունիկքանի տարեկան է իսկ աղջիկը քանի սովորեցրեք ուրիշներին անձամբ դիմել ձեր երեխային ոչ թե այնպես ինչպես կդիմին օրինակ շներին դարձրեք երեխային ձեր լավագույն զրուցակիցը որևիցե ծնող չի ուզենա իր հասցեին լսել դու միևնույն է ինչ չես հասկանա արտահայտությունը որպես ապագա մայր հենց այս եմ ունենալու մայրական կոնվենցիայում երեխաների արժանապատվության հարկման խարտիայում կամ ինչպես ուզում եք անվանեք այն դոստաևսկին ասել է հոգի բուժվում է երբ շփվում է երեխայի հետ այնպես որ դուք գիտեք ձեր դարմանը
3
ես որ ապաստարանների չէ ամոթ է աղջիկների հետ ընկերություն մի արա կարծում եմ որ տղաներից շատերն են փոք տարիքում լսել հետևյալ արտահայտությունը իրենց ծնողներից բայց արդյոք հոգեբան են ճիշտ մոտեցում է երեխաներին կամ արդյոք նմանատիպ խրատների պատճառով չէ որ մենք ձեռք ենք բերում տարատեսակ կոմպլեքսներ կապված հակառակ սեռի ներկայացուցիչների հետ սկսած փոքր տարիքից եկեք պարզենք միասին օրեր առաջ երբ ելույթի համար փորձում է հետաքրքիր նյութեր փնտրել սոցցանցերից մեկում տեսա մի հարցում հարցը հետևյալն էր արդյոք կարող է լիել բացարձակ ընկերական հարաբերություններ տղաների և աղջիկների միջև երբ կարդում է պատասխանները ինչ շատ զարմացրեց մարդկանց մտածելակերպի խայտաբղետությունը որոշները ասում են որ դա անհնա է թե ես որոշները պնդում էին որ դա ամենաճիշտ ընկերությունն է կարդարով բազմաթիվ պատասխաններ ե որոշ չի կատարել իմ փոքրիկ հարցումը ես հարցրեց իմ շրջապատից երեք հարյուր մարդու հարցվծներից վացուն տոկոսը պատասխանել են այո դեզմնացած ոչ պատասխանումերից մեկը ինձ հետ երկար վիճում էր նաև պատասխանը մեկնաբանեց երկու կետերով առաջինը երբ տղան սկսում է շատ շփել աղջների հետ դառնում է իրենց նման երկրորդը և աղջին է սկսում շատ վել տղաների հետ մնացած մարդկանց մոտ առաջանում են վատ կարցաթիպվեր կապված ատաղջիկա հետ լավ եկեք վերադառնանք ինձ ես սովորում եմ դպրոցում և հետևաբար շփվում եմ տարբեր մարդկանց հետ բնականաբար աղջիկներ նույնպես բացառություն չեն դեռ փոքրուց ավելի լավ լեզու եմ գցել աղջիկների քան տղաների հետ ինչու դե երևի դրա դա նրանից է որ ես փոքրուց մեծացել եմ իմ երկու քույրերի հետ ովքեր որ ինձ մեծ հաշվով դա սիրակել են կածում եմ հենց նրանք են ձևավորել ի մեջ այն գաղափարը որ տղաների վաղջների միջև եղած ընկերությունը ամենա ազիմ է քանի որ նրանք երբեք չեն վիճում թե ով են նրա
4
ատարական ա իտալացի գրող ալբերտո մորավիան ասել է քաղաքակրթությունն իր ճանապարհը կառուցել է դատարկ պահածոների ամաններից քսանմեկ երրորդ դարում մորավիայի խոսքերը վստահ կարելի է ձևափոխել ասելով որ քաղաքակրթությունն իր ճանապարհը կառուցել է պլասմասե շշերից պոլիեթիլենային տոպրակներից և աղբի այլ բազմաթիվ տարատեսակներից որոնք այսօր մեր մոլորակի անբաժանելի մասն են դարձել իսկ ինչ եթե մեզնից յուրաքանչյուրը ակամա մասնակցել է այդ ճանապարհի շինարրությանը քսաներորդ դարից սկսած մարդկությունը անընդմեջ զբաղվում է նության ռեսուրսների վերամշակմամբ ընդ որում վերամշակման ընթացքում ստացված միակ արտադրանքը դա աղբի հսկայական կուտակումներ են որոնց պատճառով մեր մոլորակի գրեթե բոլոր մեծ քաղաքները կանգնած են էկոլոգիական աղետի շեմին բիիամկոռոնելը փորձում է կատակել ասելով որ նորք աշնանը պարզապես սա նկարագրելի է քանի որ դրա բնակիչները կարող են տեսնել թե ինչպես են աղբի կույտերը շարունակ փոխում իրենց գոյները սակայն մեր երկրագնդի էկոլոգիայի վիճակը ավելի քան սարսափելի է մեծ քաղաքներ ինչպիսին են տոկիոն մեխիկոն լոսանջելես պարզապես խեղտվում են թունավոր գազերից և գոլորշիներից որոնք մթնոլորտ են արտանետում ավտմեքենաներին գործարանները աղտոտված օդի պատճառով հազար ինը հարյուր յոթանասուն թվականից քառասուն տոկոսով աճել են սրտային հիվանդությունների և երեսուն երեք տոկոսով քաղցքեղային հիվանդությունների թիվը վիճակն էլ ավելի ցավալի է երբ տեսնում էր թե ինչպես են մարդիկ աղտոտում իրենց շրջակա միջավայրը գիտնականները հաշվարկել են որ քաղաքային բնակիչ տարեկան մոտ մեկ տոննա աղբ է դուրս գցում ընդ որում այդ աղբի մոտ յոթանասուն տոկոսը կազմում են պոլիեթիլենային տոպրակներ որոնք քայքայվում են հարյուրավոր տարիների ընթացքում նույնքան ցավալի է համաշխարհին օվկանոսի վիճակը հայտնի նորվեգացի ճանապարհորդ տուր հեյերդալը վերադառնալով ր ծովային շրջագայությունից գրել է որ մարդիկ ովքյանոսը վերածել են հսկայական մի աղբամանի և իսկապես ամեն տարի մարդու ներգործության շնորհիվ ով կանո է արտահայտվում մոտ յոթ միլիարդ կիլոգրամ աղբ ինչ վերաբերվում է խմելու ջրի պաշարներին մարդիկ այդտեղ նույնպես ջանք չեն խնել իրենց իսկ միլիա վնաս տալու հաար վերջին քառասուն տարվա ընթացքում խմելու ջրի պաշարները կրճատվել են մոտ վացու տոկոսով և զարմանալի չէ որ ամեն տարի աղտոտված ջրի օգտագործման պտճառով մահանում է մոտ տասնհինգ միլիոն երեխա այս թվերը մեզ սարսափելի ե թվում նույնիսկ համաշխարհային մաշտաբներով բայց չէ որ մեր փոքրիկ հայաստանում նույնպես աղի կուտակումներն այնքան շատ են որ գրեթե փողոցով քայլելիս կամ պատուհանից դուրս նայելիս անհնար է զարմանալ թե ինչպես մինչև հիմա աղպոտքիչ չի կանգնել և մեզ չի վտարել մեր իսկ երկրից քաղաքներում ամենուրեք պաստառներ են փակցված մաքուր պահենք մեր երկիրը մաքուր պահենք մեր երևանը բայց ինչ ենք մենք տեսնում ամեն օ հենց այդ նույն պաստառների տակ աղբի այնպիսի հսկայական կուտկումներ են առաջանում որ ակամա ինքը քեզ հարց է տալիս ախր ես մարդիկ կարդալ չգիտեն ըստ հայ գերմանական հետազոտության հայաստանում կուտակվող աղբի քառասուն տոկոս անվերահսկելի է աղբահավաք տեխնիկայի ութսուն տոկոսը հին է ու մաշված իսկ աղբի վերամշակողների մասին այստեղ անգամ ոչ ոք չ լսել անձրևաջրերը իրենց մեջ կուտակելով աղբանոցների բոլոր թունավոր նյութերը ներծծվում են հողի մեջ խառնվում գետերի խմելու և ոռոգման ջրերի հետ և ոչ միայն վնասում են շրջակա միջավայրը այլ նաև մարդկանց և կենդանիներին իսկ հիմա կհարցնեք իսկ ինչ կարող ենք անել մենք հասարակ մահկաացուներս մենք ոչ կարող ենք աղբահավաք տեխնիկա գնել ոչ ալ աղբի վերամշակման գործարան բացել բայց չէ որ այն աղբը որ ամեն օր տեսնում ենք փողոցներում կուտակվում է մեզնից յուրաքանչյուրի պատճառով լոնդոնում աղբը փողոցում նետելու հաար սահմանված է վացուն հինգ հազար դրամին համարժեք տուգանք մինչդեռ հայաստանում մինչդեռ հայաստանում նման տուգանքի մասին անգամ ոչ ոք չի լսել բայց մի թե մեր իսկ շրջակայքը մաքուր պահելու համար մեզ օրենքներ կամ սահմանումներ են հարկավոր ելույթս ուզում եմ եզրափակել բենջամին ֆրանկլինի խոսքերով մենք ջրի արժեքը միայն այն ժամանակ ենք հասկանում երբ ջրհորը չորանում է
5
հակաիրանական երբ ուզում էի ելույթի համար նյութ պատրաստել գաղափար անգամ չունեի թե ոնց պիտի սկսեմ ոնց պիտի կարողանա մի իսկական հռետորի նման դրսևորել ու ձեզ տալ են ինչ իսկապես ուզում եմ տալ իսկ ինձ կասեք թե ձեզնից քանիսն են գյուղում ծնվել քանիսն են առավոտյան աքլորի ձայնից հարթնացել քանիսն է լեռների գրկում հացուպանիր կերել ող այ սիրում եմ իմ գյուղը իմ մոտ հասեով մեծացել թե ձեռք բարձրացրեք հաշվենք քսան երեսուն հա ճիշտ հաշվեցինք հիմա եկեք ուրիշ բան հաշվենք ձեզնից քանիսն են է նույն գյուղոմ ազատ եղել քանիսն են մտածել որ իրենք երջանիկ են եղել ու երջանիկ է այդ մի քչ փակ առօրյա հոգսերով ապրող բաղ ու բոստան ջրել ու դարդ ունեցող մարդկանց մեջ քանիսն են կարողացել ջարդել կարծրատիպերը ու համոզել մարդկանց որ կապ չունի աղջիկ տղա կապ ունի են ամեն ինչը ինչ անում ես ու այն արժեքավոր նպատակը որը ծառայում է ընդհանուրին հասարակությանը ու էդ ձևով նաև քեզ հիմա եկեք բացենք փակագծերը երբ դեռ յոթից ութերորդ դասարանում էի ընկա կրակը դարձա մեր դպրոցի աշակերտական խորհրդի անդամ ու հենց էդ ժամանակ վանից սկսվեց իմ գյուղացի աղջկաս փոթորկոտ կյանքը թե պատկերացրեք գրեթե ամբողջ չափա տան չես հա դասընթացներ համայնքային ժողովներ ես իմ ինչ էր երբ տանն էի հանկարծպատերազմ էր երրորդ համաշխարհային աղբերներ ծիծաղում էին վրա ու ասում որ բոմժ եմ դարձել թափառական երբ մեր տանը մաքրություն է անում մեծ աղբերսասում էր թե համայնքային աղբահանություն եմ իրականացնում մամաս ասում էր թե բոլահերիքա ին ընկել եմ չոլերը դասերովս լինեմ որ կարողանա մի կարգին տեղ սովորել ու մի բանի հասնել ու հետ մի բանի հասնել ընդհանրապես չէր տեսնում հասարակական ոլորտում ու գիտեք ինչքան դժվար է անընդհատ լսել է խոսքերը անընդհատ պայքարի ու հակասության մեջ լինել ու փորձել հասկանալ թե ինչպես կարող ես քոմեց ու փոքր ընտանիքներին հաշտեցնել ինչպես կարող ես անել այնպես որ մարդիկ ընկերները ծնողները հարազատները հարմարվեն քո տեսակին քո ընտրածին քո աշխարհին հա չնայած էդ ամեն ինչին ես երջանիկ էի երջանիկ էի որովհետև են ամեն ինչը ինչինչ տրվել էր ուրիշներին մարդկանց նման գյուղի երեխեքի հետ մի լավ բան անելու համար իր ճիշտ նպատակին էր ծառայում ու օգնում էր են հասարակությանը որի մի մասն է ու որի խաղաղ ապրելուց էր կախված իմ խաղաղւթյունը մի հրաշգրքում ասում է տևական կատկթոցը քարը դեռավելի ադամանդ կծակի գնացի քաղաք սովորելու մայրաքաղաք սովորաբար քաղաքի ամեն ինչ է լավ է թվում է տեղ չապրողների համար մեծ ու սիրուն հեռանկարներ դար չունեցող մարդիկ քաղցր ազատություն քաղաքը վերջապես գյուղ չի էլի գյուղացի աղջկա համար ի հարկ է քաղաքը գյուղ չի ի հարկ է քաղաքի քարուքանդ եղած երթուղային մեծ ու գունավոր ավտոբուս է կրպակը սուպերմարկետ շիվը մեծ առ ի հարկ է քաղաքի օդը ավելի լիքն է թվում թվում ես էլ եմ գյուղացի պարզ անկեղծ ամենքի առաջ անտրտացդնելու պատրաստ ես քաղաք մտավաստակած ազատությամբ ու վստահությամբ մի կարևոր բան ունեի հոգուս մեջ ծակած քարի բերկրանքը երբեք չէի մտածի որ հետ քարը ատաման դառնալու անրանհրաժեշտությունը կունենա որ քաղաքում կհանդիպեն ոչ իրական գյուղհասկացությանը ու կարիք կլինի իմ նոր ընտանիքին իմ տեսակին ու աշխարհին հարմարեցնելու կատկթոցների տևականությամբ զբաղվել դժվար էր հեշտ չէր հեշտ չի ուսանողի համար հարմարեցնելով հարմարվել ու հենց էդ ուսանողական պարտադրված հարմարելու ընթացքում մի պահ գիտակցում է սեփական բնական վիճակից հեռու լինել ու սկսում վախենալ վախենալ գործելու վախենալ ապրելուց վախենա սիրելու բայց մի պահ վարկյանների արանքում թաքնված պահ հիշում ես փոքրիկ իշխանի ասծ ու լցվում էտքո բնական վիճակը մի շատ տարբեր աշխարհում պահելու վճռականույամբ ու հաստատակամությամբ եթե ուղիղ գնալու լինես հեռուն չես հասնի բայց ես քաղաք ուղարկել են քո ուղիղ նպատակով հեռուն գնալու համար չէ երևանում էի արդեն մի տարվա ուսանող աղջիկալովս մենակ պիտի գնայի հասնեի վանաձոր դասընթացի հոպարիստանը բաչասացին սուսփուս թողեցին ես էլ երևանում նստեցի լույս աշխար տանող երթուղայինը ու գնացի կողմից նստած պարզ մի մարդ անկեղծ խոսում էր հեռախոսով ու ասում որ իր կինը կնի կարմատաչի կար ամենագաքաղաք ու այդպիսի բաներ կնի արմատ դպրոցական տարիներին երբ ապա այս հարցնում էին ինչոր մի տեղ գնալու համար նայում էր մի պահ ժպտում ասում գնա այսօր վաղը միջով բանի ձեռք է ընկնելու ոչ մի տեղ չի թողնելու որ գնաս թե դու աղջիկ ես ամուսնացի ու մի հատ էլ սկսի հետ մի ընտանիքի համարեց ներքո աշխարհին որտեղ համ տղա ընկերներ կան համ դասընթացներ համել տարբեր տեղ էր հասցնող ավտոբուսներ բայց ադամանդը ծակել է չէ պետք տևական կատկթոցներով է ապրել նա սիրել նվիրվել պայքարել չհուսահատվել հավատալ սեփական ապրելու դերի ու նշանակության բացահայտումը բնության հետ մեկ դառնալու գաղափարը հոգում ունենալով էս ա կաթ քթոցը սրանք են գյուղացի մի աղջկա հարմարվելու հարմարեցնելու ապրելու ապ
6
լաբորատոր ասասինների նոր մարդկանց հետ ծանոթանալիս առաջին հարցը թե ի հարկ է անունս իմանալուց հետո այն է թե արդյոք ակնոցներս իմիջի համար եմ կրում թե օպտիկական են համոզված մ ձեզ մոտ էլ այդ հարցը առաջացավ և կշտապեն պատասխանել ակնոցներ օբսկական են տեսողությունս էլ բավականին ցածր է այնուամենայնիվ ակնոցները շատ եմ սիրում եվ սեփական փորձից ելնելով կարող եմ ձեզ հավաստիացնել որ ակնոցներ կրելով բազում դեպքերում շահել եմ օրինակ էլ կբերեմ այն որ եթե չլինեին ակնոցներ այս ելույթի թեման ինձ մոտ չէր առաջանա և այսօր այստեղ կանգնած չէ լինի բայց եկեք այս հարցին այն գիտական տեսանկյունից բրիտանիայում տեղակայված օպտիկայի համալսարանը պարզել է որ մարդկանց երեսունչորս տոկոսը մտածում է որ ակնոցներ կրող մարդիկ ավելի պրոֆեսիոնալ տեսք ունեն եվ քառասունհինգ տոկոսը հավատում է որ ակնոցներ կրողները ավելի խելացի են մեկ այլ հետազոտություն որը կատարվել է ամերիկյան էսի լոր ընկերության կողմից որը աշխարհում ամենամեծ ոսկնյակներ արտադրող ընկերությունն է պարզվել է որ մարդկանց յոթանասունմեկ տոկոսը ակնոներ կրողներին ասոցացնում է գրադարանավարների հետ և յոթանասունչորս տոկոսը ուսւցիչների հետ ամեն դեպքում որոշեցի ինքս էլ մի փոքր հարցում կատարել վերցրեցի մի տղամարդու դիմանկար ով ի շնորհիվ իր մեծ ակնոցների ուներ շատ խելցի և վստահելի տեսք հարյուր հոգու հարցրեցի թե նրանց կարծիքով ինչով է զբաղվում այդ տղամարդը շտապ եմ ձեզ հիասթափեցնել ոչ ոքից ես ստացա ճիշտ պատասխան շատերը ասեցին որ նա պետք է որ ուսուցիչ դասախոս կամ որևէ գիտնական լինի իրականում այդ մարդը գերիորիջոյին էր ով ամերիկայի ամենասարսափազդու մարդասպաններից մեկն էր նա տասնինը տարվա ընթացքում հասցրել է կատարել հիսուն վեց ապացուցված մարդասպանություն չնայած սրան կպատմեմ մի փոքր և դրական պատմություն կապված իմ ակնոցների հետ մեկ անգամ գնացել է հարցազրույցի և ստիպված եղա տասնհինգ րոպե պատասխանել ակնոներից վերաբերող հարցերի մինչդեռ նշեմ որ հարցազրույցը տվեց ընդամենը քսանրոէ բայց ի զարմանս ինձ մի քանի օր հետո էլեկտրոնային նամակ ստացա որ հաջողությամբ անցել եմ հարցազրույցը չնայած սրան ելույթս կեզրափակեն բժիշկ նել հենդլիխոսքերով եթե աչքերը մարդու հոգու մեջ ներթափանցելու պատուհաններն են արդյոք նրանց դիմաց որևէ խո
7
լավ մանրամասն այաստանի այսօր երբ դուք եկաք մերթեդեքսյան ելույթները լսելու աամային շփվեցի ինձ հետ հիմա կասեք ինչպես ձեզանից շատերը տարբեր տրանսպորտային միջոցներով մի մասը քայլելով իմ վրայով այո մի զարմացեք հենց իմ վրայով եթե չհասկացաք թե ով եմ ես ասեմ ես ասվածն եմ ճիշտն ասած հիմա մի քիչ անմխիթար վիճակում եմ գտնվում թե հիմնանորոգում չի արվում մեր մեջ սած ընտրությունները շատ եմ սիրում թեկուզ և մեկ մեկ բայց գոնե նորմալ երանորոգվում է չնայած ինչքան էլ ընտրությունները անցնեն թե կողքովս թե վրայովս դժվար թե հասնեմ դալմայի դիմացի աստված ընկերոջ հարթության ու մաքրությանը ի դեպ ասեմ վերջինս հենց դալմայի դիմաց ընկերո սեթ մի հետաքրքիր բան նկատեցինք ինձ թվում է բոլոր դերը սիրում է լավ հագուստ ունենալ վերջին անգամ երբ է որևէ նոր հագուստ կամ իր գնել լսած կլինեք հիմա դրան շոփինգ են ասում դա էլ իմիջայլոց դալմայի դիմացի աստված ընկերս էին ասել հա ինչ է ասում շոփինգի մասին կան ա գալիս հենց սթրեսի մեջ ընած ինչոր շոփինգի անուն են տալիս թվում է թե նրանք ուրախ բավականություն ստացած պետք է դուրս կան բայց որ տեսնեք նրանց դուրս գալուց հետո կմտածեք որ հանրախանութում ավելի մեծ սթրեսի են ենթարկվել մի գուցե ես հին եմ հա այդքան էլ լավ չեմ հասկանում թե ինչ են գտել այդքան հագուստի ու առհասարակ իրեի մեջ որքան էլ դրանք նորաձև լինեն վստահ եղեք քչով բավարարվող շատ ով էլ չի բավարարվի դուք այդ հագուստը առած վրայովս արագ արա գնում եք տուն փորձում հայելու առաջ հիանում դնում պահարանում մեկել հոփ հաջորդ օրը մեկ այլ նորաձև բան է գտնում ու այդպես ամեն օր գիտեք քանի օրաոչ խանութի տոպրակի տակ եմ տեսել թիվ ու համար չկա բայց մենակ դա չի է որ տեսնում եմ շատ հաճախ վրայովս անցնում են պատկառելի տարիքի մարդիկ ու մեկ էլ տեսար մոտենում եմ փողոցում շարված աղբամաններից որ սնունդ կամ հագուստ հավաքեն ասեմ ի մանակ շատ լավ հիշողություն ունեմ ու շատ շատերին հիում եմ թե ժամանակին ինչ լավ ուսուցիչներ շինարարներ հողագործներ են եղել բայց այսօր ճակատագրի բերումով այդ կերպ են սնում հայթայթում կամ էլ թե ինչու եք միմյաց այդքան զրպարտում ուրիշների անձնական քննարկում վստահ եմ դա ձեզ ոչ մի բան չի տալիս ինձ էլ հարկ է բան չի տալիս բացի ձեր ագրեսիվ վարմունքից իմ հանդեպ հերիք չի բարկացած խոսում է մեկի մասին միատեր ձեռքի տակնկածավ ինձ եք խփում այդ դրա փոխարեն դուք կարող էիք նկատել օրինակ այն երեխային ով փողոցում գուցե ծնողներին կորցրած ապրուստը վաստակելու համար գումար է խնդրում այսինքն տեսնում է բայց չեք նկատում տեսնել ու նկատել շատ տարբեր է մի թե կարելի է այդքան անտարբեր լինել մեր հասարակության մեջ քիչ չէ նաև այն արդիկ ովքեր իրենց իսկ ես մոռացած ալկոհոլը չարաշահած պառկում են վրա գիտեք ինձ հեշտ է չեք պատկերացնի ինչպիսի ծանրություն է դ ինձ համար թե ձեր մտքով չի էլ անցնում հնարավոր է այդ մարդը հենց ձեր գթասրտության կարիքը ունի ի մտքով հաճախ է անցնում բայց ինչ անեմ եկել պարկել է վրա ոնց օգնեմ երևի հիմա մտածում է ինչ վատատես ասված դեմ չէ բայց չեմ թաքցնի թե որքան սիրո խոստովանություններ գեղեցիկ խոսքեր իմաստուն զրույցներ եմ լսել պաշտում եմ երբ լսում եմ երեխաների մանկական խիննուծիծաղը անհոգ խաղերը թեկուզ և մեկ մեկ ընկնում են վրաս և վնասվում բայց վերք է նալով ձեռքի տակ ընկած ամենագեղեցիկ նյութերով նկարազարդում են ինձ հիանում եմ ձեզնով այդ ժամանակ մեր մեջ ասած մի քիչ էլ թիթիզանում է մեծ սիրում պատկերներով բայց այն մի բան չեմ հասկանում մեծանալով ինչու է սկսում ձեռքի ակնկած ամեն բան վրասնետել վստահ եմ ձեզանից շատերը աշխատանքից հետո հոգնած գնում են տուն այնուհետև թեկուզ և հոգնած կամ ստիպված միևնույն է հավաքում են այն ինչու նույն վերաբերմունքը չկա բնության նկատմամբ գիտեք չնայա որ ես ասվել եմ բայց ես էլ էկոլոգիապես ամենամաքուրը չեմ դրա համար խնդրում եմ վատ մի վարվեք ինձ հետ բայց երբեք
8
վերջերս ծանոթների շրջանում մի հարցում նցկացրի որքան հնարավոր է արագ ու առանց երկար մտածելու նրանք պետք է նշեն հետևյալ չորս հարցի պատասխանները ռուս գրող դեմքի մաս միրգ և ընտանի կենդանի հարցվածների իննսուն հինգ տոկոսը պատասխանեց այսպես ուշքն քիթ հավ խնձոր եթե փորձեք կրկնել այս հարցումը ձեր ծանտների շրջապատում համոզված եղեք որ գրեթե նույն արդյունքներն են ստանալու նման հարցումների շնորհիվ պարզվել է որ երկրագնդի բնակչության իննսուն ութ տոկոսը ստանդարտ մտածելակերպի տեր մարդիկ են և միայն երկու տոկոսն է որ դուրս է այդ գաղափարներից մեր ժամանակ ուրիշ էր այս կամ նման այլ արտահայտություններ բոլորս լսում ենք մեր ծանոթներից հարևաններից ուսուցիչներից սերունդների միջև եղած ճեղ տարբերությունները բնորոշ են բոլոր ժամանակներին ժամանակի հետ փոխվում են բարքերը սովորույթները մեծանում են հնարավորությունները հետևաբար փոխվում են նաև այն միջավայրը որտեղ ապրում ենք սակայն կան գաղափարներ որոնք նույն են գրեթե բոլոր սերունդների համար օրինակ մեր ամեն ինչ նախապես պլանավորելու գծելու այդ ճանապարհից երբեք շեղվելու սովորույթը իսկ երբևէ հարցրել է ձեզ ինչու են մեր ծնողները փոքրուց մեզ սովորեցնում կամ ավելի ճիշտ վարժեցնում շարժվել որոշակի ստանդարտներով ամեն ինչ պարտավոր ենք անել այնպես ինչպես մեզնից առաջ են արել ավելին մեր այդ փորձը պետք է փոխանցենք մեր երեխանեին որպիսի նրանք էլ այդպես անել ուզում եմ մի հարց տալ դա լիում նստած աղջիկներից քանիսն են փոքր ժամանակ պարի գնացել իսկ նկարչւթյան կամ երգի երևի գուշակեցիք ես էլ փոքր ժամանակ մի շարք խմբակների եմ հաճախել ծնողներս չգիտես ինչու կարծում են որ ես թե նկարելու թե պարելու բացառիկ ձիրք ունեմ բայց որքան ես բայց ինձնից ոչ վանգոգէր դուրս գալու ոչ ռեմբրանդ բայց ինչպես կարելի է հայ ընտանիքում աղջիկ անպայման պետք է որևէ արվեստի տիրապետի անգամ եթե վրձին ձեռքը վերցնելիս մատները դողալ են կսում իսկ երգելիս հարևանները հեռուստացույցի ձայն են բարձրացնում որ երգելը լսվի իսկ հիմա մեկ այլ հարց տա դալիճում նստած աղջիկներից քանիսն են ֆուտբոլի գնացել օրինակ ես ամեն ինչ կանեի որպիսի պարի փոխարեն ֆուտբոլի գնա բայց որքան փորձեցի չկարողացա համոզել ծնողներից որ ավելի լավ կարող եմ ֆուտբոլ խաղալ կամ նկարել ում էր դա հետաքրքիր աղջիկը ֆուտբոլի հաճախի երբ մեծ ասա որոշեցի վերջ դնել այս անվերջ կրկնվող շրջապտույտին սկսեցի զբաղվել կամավորական աշխատանքով չնայած ծանոտներիս հարազատների շրջանում անըդհատ լսում էին թե ով է տեսել մարդ անվճար աշխատանք կատարի վերջերս մեր քաղաքի ակտիվ երիտասարդները ներկի ամաններից աղբարկղեր էին պատրաստել և տեղադրլ մեր քաղաքային այգում քայլում եմ ու պատահական լսում հետևյալ արտահայտությունը իբր սրանք ինչ էին կարելի էր մի քիչ գումար ծախսել ու մարդավարի աղբարկղ տեղադրել հարց է առաջանում ինչ կարևոր է աղբ թանգ թե էժան աղբարկում լցնես հետո հասկացա մարդկանց մտահորիզոնում աղբար կղնունի որոշակի տեսք և դրանից շեղվել արդեն սխալ է համարվում չեն գնահատվում ոչ ստեղծարարությունը ոչ մտքի թռիչքը ցավոք այսօր մի կանխատեսելի և ստանդարտ համակարգ է դարձել նաև մեր կրթությունը պարտավոր ենք սովորել այն ինչ նախատեսված է ծրագրով լուծել այն խնդիրը ինչ այսօրվա դասին է առնչվում կարդաայն ինչ քննության է անհրաժեշտ տասներկու տարի շարունակ երեխաները դպրոցում սովորում են տարբեր պատմաբանների վերլուծաբանների գրականագետների վերլուծություններն այս կամ այն իրադարձության կամ թեմայի վերաբերյալ ևս դա վերարտադրելու արագության ու հստակության ստանումեն գնահատականներ էլ չասեմ որ դպրոցական ծրագիրը չի փոփոխվել նախորդ տարիների համամատությամբ բայց չէ որ այսօր մեր երեխաների հետաքրքրությունները ինչ ոչ նաև կարողությունները նույն չեն ինչ տաս կամ քսան տարի առաջ դասարանում լինում են լավ սովորողներ և լավերին մի փոքր զիջողներ մայր վստահ եմ նաև ձեր դասարանի լավ սովորողները նրանք էին ովքեր վարժուանսխալ պատմում էին այն ինչ կար գրված գրքում իսկ երբևէ փորձել եք հարցնել այն վատ սովորողին թե ինչ է մտածում նա այդ թեմայի վերաբերյալ նահանգիս չգիտի այն ինչ գրված է գրքում հետևաբար մտածում է տրամաբանում ու ասում այն ինչ հասկացել է այն ինչ իր մտքում ծագեց բայց ուսուցիչն իր հարկ է նրան երկուս են նշանակում սեփական տեսակետ ունենալը համարվում է վատ ովորելու նախանշան ընկերներից մեկը պատմում էր թե ինչպես է իր ուսուցիչ իրեն նախատել և արգելել է այլևս խոսել երբ նա փորձել է մեր բոլորիս քաջ հայտնի նարդոսի սպանված աղավնի վիպակի հերոսուհի սառայի վերաբերյալ իր սեփական տեսակետն արտահայտել այսպես մեզ դարձնում են նույնը կոտրում մեր մեջ անհատականությունը ու հետ զարգացնում տրամաբանելու ունակությունը բենեդիկսպինոզայի հայտնի խոսքն է լինել ինքնուրույն և դառնալ այնպիսին ինչպիսին կարող ենք ահա կյանքի միակ նպատակը պետք է հասկանալ մի պարզ ճշմարտություն յուրաքանչյուր սահման դնում է մարդը հետևաբար մարդն էլ կարող է քանդել այդ սահմանները սահմաններ որոնք իրականում գոյություն էլ չունեն պարզապես յուրաանչյուրս ունենք մենք դրանք մեր մտքում և ակամա առաջնորդվում ենք դրանցով եկեք ազատենք մեզ բոլոր տեսակի սահմաններից թույլ տանք մեր երեխաներին բացել իրենց մտահորիզոնն ու արտահայտել սեփականը եկեք մենք մեր ձեռքերով կերտենք նորարար ու ոչ ստանդարտ հասարակություն որտեղ յուրաքանչյուրը կունենա իր ներդրումը և շահագրգռված կլինի փոխելու այն դեպի լավը երբ էլ համակարգիչներն օգտագրծվում էին ամբողջ աշխարհում և ընկերությունը համարվում էր նորագույն տեխնոլոգիայի նվաճման լավագույն կնտրոնը ստիվ ջափսը հայտարարեց ձեր ժամանակը սահմանփակ է մի վատնեք այն ապրելով ուրիշի կյանքով մի փաթաթեք ձեզ դոգմաներով որը հենց ուրիշի կյանքով ապրելն է թույլ մի տվեք ուրիշի կարծիքը հաղթի ձեր ներքին ձայնին վերջապես քաջություն ունեցեք հետևելու ձեր սրտին և ինտուիցիային նրանք իսկապես գիտեն թե դուք ինչ եք ուզում
9
լարեր մի ասորեստանի սամարացիներուն մի պահ պատկերացրեք որ հիմա գյուղում եք ինչ կանեք այնտեղ հավանաբար կ շրջեք գյուղում կհանդիպեք ծանոթներին եթե ի հարկ է ունեք և հետ կդառնա քաղաք մտածելով որ գյուղում ոչ մի հետաքրքիր բան չկա կարծում եմ որ մեծ սխալ թույլ կտաք նման բան անելով գյուղում շատ հետաքրքիր բաներ կարող է գտնել սկսած հենց սովորույթներից ու ավանդույներից ուզում եմ ձեզ պատմել գյուղական մի շարք հետաքրքիր սովորույթների ու ավադույթների մասին գյուղական հետաքրքիր սովորույթներից մեկը դա բաղչագողությունն է որն ի մանկության ամենահետաքրքիր ու զվարճալի մասն է կազմում հարևանի երեխաները գալիս էին մեր բակ խաղալու և խաղի ընթացքում նրանցից ինչոր մեկը միշտ ասում էր էրեխեք եկեք գնան գիլասուտելու բոլորս ոգորված հավաքվում էինք ու գնում գիլասուտելու բայց թե որտեղից ու ում այգուց եին կուտում մեզ չէր անհանգստացնում տղաները ծառն էին բարձրանում իսկ մենք աղջիկներով ներքևից խնդրում էինք մեզ էլ մի քիչ կտակ ու միջև հիմա էլ չեմ հասկացել թե ինչու հենց հայտ ուրիշի այգուց գողացված էր ամենահամովը կապ չունի որ արդեն մեծ ենք մենք շարունակում ենք նույն անել և այդ հավաքածի համն ավելի ու ավելի քաղցր է դառնում բայց սրա հետ մեկտեղ կա մեկ այլ սովորություն իրականում համարյա նույն բան ենք անում ուղղակի թիրախն է ուրիշ տարեր տեղերից օգտակար և համեղ բույսեր են հավաքվում ուրց շուշան դաղձ բանջար սի բեղ և այլն ի դեպ եթե այս բույսերի անուններն առաջին անգամ էինք լսում ապա դուք իսկական քաղաքի բնակիչ եք այս բույսեից յուրաքանչյուրը շատ օգտակար է և գյուղում օգտագործում է տարբեր նպատակներով ուրցի առաջին տեսակը թրմում են և դրանից թե են պատրաստում իսկ երկրորդ տեսակը որին պանրի ուրս են անվանում խառնում են պանրի հետ հաջորդը դա շուշանն է որը բացի մարդու և ծաղկի անուն լինելուց նաև օգտակար և շատ համեղ բույս է գյուղացիները շուշանը տապակում են այն նաև թթու են դնում և օգագործում ձմրանը խոսք եմ տալիս եթե այցելեք մեր գյուղ անպայման ձեզ կհյուրասիրեմ այս ամենի հետ մեկտեղ չպետք է մոռանալ գյուղական միջավայրին բնորոշ թոնրի մասին որտեղ ամեն լավաշտղելը մեծ հանդիսավորությամբ է կատարվում լավաշղելու գործում յուրաքանչյուրն ունի իր օրինակ ու անփոխարինելի երը լավաշտղելիս դրա հոտը տարածվում է ամբողջ թաղով մեկ և բոլորն իմանում են թե ով էր այդ օրվա լավաշտխողը գյուղացիները մի այսպիսի սովորություն ունեն տանը ինչոր համեղ բան պատրաստելիս սկիսել այն հարևանների և թաղի բնակիչների հետ այնպես որ լավաշտղելուց հետո դրա մեծ մասը բաժավում էր թաղի բնակիչներին եվ այս բարության չգրված օրենքը միայն ավաշինչի վերաբերում մեկ էլ տեսնում ես հարևան տատիկը մի մեծ աման տոլմա ձեռքին եկավ մեր տուն խոխերք սոտիկ տոլմա է բալ մենք էլ հյուրասիրվում ենք այնուհետև աման հետ վերադարձնում մեր եբաց համեղ ճաշատեսակով սա էլ մի ավանդույթ է որ աման դատարկ է չեն վերադարձնի տիրոջը իսկ ձեզ հետաքրքրեց թե որն է այդ սոտիկ տոլման սոտիկ տոլմա նշանակում է սուտիկտոլմա դա տոլմայի այն տեսակն է որը չի պատրաստվում մսով այլ պատրաստվում է ընդեղենով և բանջարեղենով այստեղից էլ անունը սուտիկ տոլմա հետ գալով լավաշին նշեմ որ բացի թոնի լավաշից գյուղում պատրաստում են նաև թթու լավաժ չէ այն խմորի հետ ընդհանրապես կապ չունի թթու լավաշը պատրաստում են սալորից սալոր եփում են այնուհետև քամում լցնում սկուտեղների մեջ և չորացնում ստացում է թթու լավաշ թթու ու աննկարագրելի համով հիմա ալ ձեռք բարձրացրեք տեսնեմ ով է լսել արախքաշել արտահայտությունը եթե չե լսել ապա ասեմ որ այն նշանակում է օղի պատրաստել օղին պատրաստում են մրգերից մեզ մոտ ամենատարածված իրանի օղին է միլքը լցնում են մեծ տակառների մեջ և թողնում որ լավ թթվի թթվելուց հետո այն տեղափոխում են հատուկ ղի պատրաստելու համար նախատեսված տարայի մեջ և դնում կրակի վրա օղի պատրաստել շատ բարդ գործընթաց է իսկ դուք լսել եք հիսուս քրիստոսի համբարձման տոնի մասին որին ժողովուրդն անվանում է վիճակ ծաղիկ գովել կամ ջանգյուլում այն ամենահետաքրքիր նշվող տոներից մեկն է ջանգուլոմի նախորդ օրը աղջիկները դաշտերից և ագիներից յոթ գույնի ծաղիկ են հավաքում և փնջեր կապում այնուհետև յոթ աղբյուրի ջրից լսվա կժի մեջ յուրաքանչյուրը որևէ իր եգցում կուժը ծաղիկների հետ պահում են որ տղաները գողանան համբարձման օրը շրջանաձև ստում են իրենց հարչև դնելով կուժն ու ծաղիկները և սկսում է վիճակահանությունը որով որոշվում է թե տվյալ տարում որ աղջիկն է ամուսնանալու սկսում են երգել ջանգյուլում ջանջան երգը ամեն տուն երգելուց հետո մի փոքրիկ աղջիկ կժից մի պատահական իր է հանում իրի տիրոջ բախտը որոշվում է երգի կամ արտասանված քառյակի բովանդակությամբ եվ այսպես խաղ ո երգով նշում են տոնում շատերի բախտը որոշում հետո էլ ասում են գյուղում անելու բան չկա գյուղում անելու այնքան բան կա որ ամեն մի յուղացի ժամը վեցի ուր չի զարտնում և ութից շուտ տուն չի գնում տեսնում եք ինչ հարուստ է մեր մշակույթը իր սովորույթներով ու ավանդույթներով եկեք պահպանենք այդ սովորույթներն ու ավանդույթները քանի որ հենց դրանք են արտացոլ
10
տղաներ տես տեղ ատեն տետեն տեղարդրվերջերս ավելի ու ավելի հաճախ դուրս են գալիս ֆիլմեր որտեղ չարացած տեխնոլոգիաները գրավում են աշխարհը և ոչնչացնում մարդկանց այս ֆիլմերի հայտնիությունը խոսում է այն փաստի մասին որ մարդիկ վախենում են տեխնոլոգիական առաջընթացի արագ տեմպերից սակայն ես գտնում եմ որ հենց տեխնոլոգիական առաջընթացի միջոցով է որ մարդկությունը դուրս է եկել քարանձավներից և ստեղծել այսօրվա հասարակությունը օրինակ հյուսիսային ամերիկայում ապրող մայաների ցեղերը չունեն հողամշակման գործիքներ այդ իսկ պատճառվ նրանք վարում էին քոչվոր կյանք շարժվելով տեղից տեղ և կառուցելով նորանոր քաղաքներ տասնյոթերորդ դարում դրանից օգտվեցին իսպանացի կոնկեստատորները ովքեր շրջափակում էին մայաների քաղաքները և սվիտ հյուծված մայաները վաղ թե ուշ հանձնվում էին պատկերացնում է մայաների հսկայական կացությունը կործանվել է տարական թվացող գործիքների պակասությունից շատ հաճախ տեխնոլոգիական առաջընթացին դեմ մարդկանցից լսում են որ տեխնոլոգիաները իրեն հետևից միայն վնաս են բերում դրանք հաճախ բերում են տարատեսակ զենքերի օրինակներ սակայն քարի դարում առաջին զենքերից մեկը դա սեպն էր որը օգտագործում էր սպանություններ գործելու համար սակայն ընկնելով ճիշտ ձեռքեր և ապրելով երկար ևոլուցիա նրա քսանմեկերորդ դարի տարատեսակներից մեկը նշտարն է նշտարը օգտագործվում է ժամանակակից բժշկության մեջ եվ եթե քարի դարում մարդու կյանքի միջին տևողությունը երեսուն տարի էր ապա հիմա այն կազմում է մոտ վացունվեց տարի շատ հաճախ տեխնոլոգիաներին վերաբերվում են որպես անօգուտ խաղալիքներ այդպիսի վերաբերայդպիսի վերաբերմունք էին ցուցաբերում տեխնոլոգիաներին նաև տիտանիկի ուղևորները նրանք նրանք հաղորդագրություններ էին ուղարկում կապավորի միջոցով դեպի մայրցամաք սովորաբար այդ հաղորդագրությունների տեքստում հրավերքներ էր դեպի ընտրի կամ նմանատիպ հաղորդագրություններ մի գիշեր կապավորը զբաղված էր այդ գործով և նրա հետ փորձեց կապնվել կալիֆորնիա նավի կապավորը նա ցանկանում էր զգուշացնել որ դիմացում օվկանոսի ուեղսարձակալում է սակայն քանի որ այդ ժամանակ կապը միակողմանի էր եթերում տեղի ունեցավ շիլաշփոտ և տիտանիկի կապավորը կապը խզեց կալիֆորնիայի հետ մի քանի ժամ հետո տիտանիկը սկսեց խորհրդակվել իսկ նրան ամենամոտիկ իսկ նրան ամենամոտիկ նավը դրանից տեղյակ չէր քանի որ կալիֆորնիայի կապավորը գնացել էր քնելու և կապը պահպանող չկար պատկերացնում եք եթե տեխնոլոգիաներին մի փոքր այդ ժամանակ ավելի լուրջ վերաբերվեն տիտանիկը կարող էր խորտակվել կամ էլ զոհերը զգալիորեն ավելի քիչ կլինեն յոթանասուն ականներում համակարգիչները հիմնականում օգտագործում են գիտական հաշվարկներ կատարելու համար և ոչ ոք չէր կարող պատկերացնել որ համակարգիչները սովորական օգտագործողներին կարող են հասնել և իսկապես օգուտ բերել նաև սովորական մարդկանց առաջինը այդ գաղափարը անցվ սթիվ ջոբսի և իր թմի մոտ նրանք սկսեցին աշխատել առաջին համակարգի վրա սակայն բոլորը ասում են որ այդ գաղափարը մատնվելու է անհաջողության սակայն ինչպես մենք գիտենք այդ գաղափարը հաջողվեց և այսօր համակարգիչներն օգտագործւմ են կյանքի բոլոր բնագավառներում վերջում մնում է ասեմ հայտնի գրող թերի բրաչիտի խոսքերը ով ասում էր տեխնոլոգիաները կախարդական են անգամ երբ մե
11
նորարարների մի օր սովորականի պես ես ունկերս ու ժամի օնլայն խոսում էինք մտքովս անցավ կատակել ստեցի թե ես այս վայրում եմ ու կռվի մեջ եմ ընկել շու տարի ընկերս հավատցել էր ինձ և երևանի մից այլ հասել մյուսն ինձ օգնելու բայց որ կարող էր ինձ օգնել է թե տան ինձ համար հանգիստ նստած է ընկերս արդեն տվյալ վայրում էր էլ շարունակեցի սուտ և ասացի որ ուղղակի ուզում է կատակել ես մտածում է որ ընկերս կհասկանար ինձ բայց մենք վիճեցին ճիշտ է ես ընտրում է սխալ ու արդարանում միաժամանակ գիտակցելով որ իմ սխալ արարքը կարող է նաև իր վատ անդրադարձ ունենալ ընքերոս համար բայց եղածը եղած էր հիմա արդեն ամեն ինչ առաջվա հունով է ընթանում կարծում եմ ես միակը չեմ որ այսպես ասած մի քիչ անհաջող եմ կատակել կյանք է յուրաքանչյուր սել պահի ազդեցության տակ անում ենք այնպիսի քայլեր որոնց հետևանքներ շատ դեպքերում լավ ավարտ են ունենում ցավոք դրանք երբեմն անդառնալի են լինում ելույթս պատրաստելու ընթացքում պարզեցի որ ընկերական շրջապատում միակը չեմ այսպիսին իմացա որ ընկերս ապլի մեկան կատակ էր մտածել ընկերու համար բայց չէր մտածում որ հետևանքները կատակ չէ լինի ստել էր թե ես ես չեմ սիրում ուրիշ ընկերուհի ունեմ դու իմ անցյալում ես այդ պահը զվարճալի էր բայց վերջում երբ ընկեր պատմես որ կատակ էր ընկերոին չհավատաց և կատակն իրականդարձավ միջև որս նրանք չեն շփվում միմյանց տնկերոջ չսահմտածված կատակի պատճառով երբ ամեն վերջանում է և գիտակցում ես որ զղցրառը չի փրկում իրավիճակը իսկ միակ արտարացումը դառնում է դա կատակ էր արտահայտությունը որը միշտ չէ որ փրկում է իրավիճակը եթե մենք բոլորս հետևենք մեր տատերից պապերից եկած հայտնի խոսքին յոթ չափիր մեկտրերին գուցե ավելի քիչ հանդիպենք այսպիսի իրավիճակների բայց չպետք է մոռանալ որ կյանք է բոլորս էլ մարդ ենք և ամեն ինչ պատահում է ջիգտակցված քայլից հետո լինում է անցանկալին վիճում ենք բաժանվում հիասթափվում ու հիասթափեցնում կորցնում ենք ինչպես վստահությունը այնպես էլ այն մարդկնց ովքեր պատրաստ են իրենց կյանքը զոհել հանուն մեզ ճիշտ է իմ պատրաստ դեպքերը այդքան է ծայրահեղ դեպքեր չէին սակայն պատահում են նաև ծայրահեղ և դաժան դեպքեր օրինակ երկու հազար տաս թվականի առաջին միասնական քննությունների ժամանակ դիմորդների մեկը զրոամբողջհին միավորով դուրս մնալով համալսարանից իրենց հաց էր նետել յոթերորդ հարկ պատժգամբից այդպիսի մի սարսափելի օրինակ էր մայքր օրելի օրինակը նա պատմու է երկու հազար ութ թվականի հուլիսի քսանութին նրանք խմել էին գարեջուր և ընկերների հետ պետք է իր իսկ մեքենայով գնային տուն նա մտածում էր որ ոչինչ որ խմել եմ և կարող է մեքենա վարել նա նստել էր ավտոմեքենային ղեկին և ամրագոտին չէր կապել տուն ընդանալու ճանապարհին նրանց ավտոմեքենան վտարել է ենթարկվում և քանի որ նա չէր կապել ամրագոտին դուրս է շպրտվում ավտոմեքենայ դիմապակուց և ստանում գանգուղեղային և տարբեր տեսակի այլ ծանր վնասվածքներ միջև որ նա բուժում է ստանում և չի կարող շարժել իր մարմնի ոոշ մասերը ի դեպ նրա ընկերները ովքեր ամրագոտի են կապել լիովին անմնասերմնացեր մայքր օրրին նաև կարգ է ստեղծել և իր գրառում այնտեղ կատարել որպես զերծ պահի մյուս երիտասարդներին այսպիսի քայլերից իմ կարծիքով մարդ ինչքան է լինի գիտակից և հավասարակշռված անձնավորություն պահի ազդեցության տակ գործի այնպիսի սխալ որը գուցե որոշ խնդիրներ հանգեցնի իմ ելույթով ցանկանում եմ ասել մի քայլ անելուց առաջ սառը գլխով դատել և մտածենք հետևանքների մասին որպիսի
12
լարերի միասերական անիցիեներիի քսանմեկերորդ դար տեխնոլոգիաների զարգացում ինֆորմացիայի հսկայական ծավալ և արդյունքում անընդհատ զբաղվածության զգացում ես հիմա խոսում եմ փորձում եմ մոռանալ պատրաստած տեքստը մտածում վաղվա պրիզիտացիայի մասին և ցանկանում գրել էլեկտրոաին նամակ ընկերուհուս մարդիկ ովքեր միաժամանակ մի քանի գործ են անում ավելի պրդուկտիվ չեն նրանք ուղղակի ավելի մեծ բավարարվածություն և գոհունակություն են զգում իրենց կատարած աշխատանքից ես հիմա ճիշտն ասած այդքան էլ չէ բայց սա այն է ինչ գիտնական ժեն վանգը նշել է իր վերջես կատարած հետազոտությունում նա նշում է որ երբ մենք սովորում ենք գիրքը բաց նայելով հեռուստացույց ու միաժամանակ խոսելով մեր ընկերների հետ մենք զգում ենք բավարարվածության մեծ զգացում մենք դա անում ենք միաժամանա ու միանգամից արդյունքում դա կապում արդյունավետության և լավ արդյունքի հետ ցավոք իրականում տեղի է ունենում հակառակը մարդկանց միայն երկու տոկոսն է կարողանում միաժամանակ մի քանի բան բավարար լավ կատարել դա գենետիկ հատկություն է որը մեզանից մեծամասնությունը ուղղակի չունի բայց մենք մեկ է շարունակում ենք ուտել նայելով հեռուստացույց ու գրելով նամակներ մեր ընկերներին եկեք կենտրոնանանք իմ սիրելի երկու բանի վրա ուտել և համակարգիչ եկեք խոստովանենք որ մեզանից մեծամասնությունը ուղղակի չի կարող պատկերացնել լավ սրճարան առանց վայֆայ կամ երբ որ լսում ենք լանջ մտածում ենք ստուգեն ֆեյսբուքյանսայջը կամ իմ ամենասիրելի համադրությունը լաչ վայվայ ինձ թագրամհեշ թե ֆուտ մենք զբաղված ենք այնքան որ ուղղակի նստենք ու ճաշենք թե ուտում ենք ու կապ չունի թե այդ ժամանակ որտեղ է գտնվում էր համակարգիչ փաստացի մենք ուտում ենք բայց ինչպես մայրիկ սա ասում նման դեպքերում մենք անում ենք ամեն ինչ բացի ուտելուց նա նկատի ունի մայր ֆուլ ի թին նա երբեք այդպես դա չի հավանել սա կենտրոնացման նման մի բան է այս պրակտիկայի արմատները գայես են ձեմբուջիզմից և կապված են յոգայի հետ սա ուտելու ընթացքի մասին է մենք ուտում ենք արագ ոտքի վրա ձեռքի հետ ու արդյունքում կորցնում հենց պահը իսկ որ կենտրոնանանք զգանք ինչ ենք մտածում զգում այդ պահին տաօրինակ է հնչում այո ես կարծում եմ որ մենք պետք է սկսենք այսպես ուտել ու գուցե հենց այսպիսի ամենօրյա առօրյա գործողություններից հետո մեր առաջ էլ խնդիր առաջանա կենտրոնացման բացահակա
13
աաաաաաա ինչ է լավատեսությունը համոզված եմ մեզանից յուրաքանչյուրը այս հարցին իր կերպ կպատասխաներ բայց գիտնականները հետևյալ կերպ են պատասխանել հայաց կյանքին միայն դրական կողմից լավատեսությունը պնդում է որ աշխարհը հրաշալի է և կա բոլոր իրավիճակում լավատեսորեն նայելով կյանքին մենք կարող ենք հաղթել շատ ու շատ հիվանդություններ լավատեսության ամենահայտնի օրինակներից մեկը դա բաժակի օրինակն է ջրով լցված բաժակ լավատեսի կարծիքով այդ բաժակը կիսով չափ լի է իսկ վատատեսի կարծիքով կիսով չափ դատարկ ամերիկացի հոգեբան մարդն սելիգմանիտեսության համաձայն լավատես մարդիկ անհաջողությոնները համարում են իրենց կյանքում պատահական բնույթ ան բնույթ կրող երևույթներ իսկ վատատեսների մոտ այս ամենը հակառակն է մարդիկ ինչու եք ամեն ինչ բարձրացնում եղեք լավատես չէ որ դա նաև ձեր առողջության համար է օգտակար իսկ դուք գիտեք որ երկու հազար մեկից երկու հազար հինգ թվականներին կատարված հետազոտությունների արդյունքում գիտնականները պարզել են որ մենք կարող ենք լավատեսորեն նայելով աշխարհին հաղթահել շատ և շատ հիվանդություններ առանց նկատելու օրինակ եթե ընտանիքում կա հակվածություն սրտանոթային հիվանդություննրի ապա լավատես մարդու մոտ այդ ռիսկը նվազում է մինչև չորս անգամ ուրեմն ինչ է ստացվում լավատեսությունը ամենալավ դեղամիջոցն է ես ինքս լավատես անձնավորություն է և ներկայացնել մի դեպք որ պատահել է ինձ հետ համոզված եմ մեզանից յույուրաքանչյուր սիրում է վարդավառը ա այն եզակի տոներից մեկն է որի ժամանակ ուրախանում են բոլորը մասնակցում են բոլորը մեծից փոքր ես այս տարի որոշել է վարդավառը ավելի հետաքրքիր կերպ նշել ուզում է ինչոր նորամուծություն մտցնել իմ համար այդ տոնին և որոշեցի մեր բակում լողավազան կառուցել սկսեցի փորփրել համացանցը ման է գալիս անհրաժեշտ յութեր մի խոսքով գտա այդ նյութերը և գործի անցա մեր բակում ինչքան մանրմունր անպեք իրեր այն որ այսօր այն կողմ էին թափված հանեցի իրար խառնեցի երկար ժամանակ աշխատու է լողավազանից կառուցման աշխատանքների վրա անընդհատ կողքից ասում էին անիմաստ աշխատանք է անում քո մոտ չի ստացվի լողավազան կառուցել բայց ես չլսեցի միացրի երաժշտությունը և գործ ավարտին հասցրի իսկ արդեն վարդավառին րավիրեցի ընկերների և մենք մի լավ ուրախացանք ճիշտ է օրվա վերջում իմ լողավազան լտառը մնաց բայց ես ուրախ եմ որ կարողացա գոնե մեկ անգամ է օգտագործման լողավազան կառուցել այո ես չհանձնվեցի չհիասթափվեցի առաջին իսկ վատ կարծիքից բայց ոչ բոլորն են այդպես անում շատերը հիասթափվում են և զենքերը անմիջապես վայր են դնում ինչու որն է պատճառը ինչու ամեն խելայեղ գաղափար մեր համար անիրականանալի է թվում ես կարծում եմ որ հասարակության կարծիքին հիվանդագին վերաբերվելու սկզբունքից է սա գալիս այսինքն հասարակության մեծամասնությունը վատատեսներ են լավ մեկ ուրիշ օրինակ վերցնենք դեռևս հարյուր տարի առաջ ուղղակի ֆնտաստիկ էր թվում այն գաղափարը որ կարելի է հեռավորության վրա իրար հետ առանց որևէ դժվարությունների շփվել իսկ հիմա ինչ է ստացվում համացանցի միջոցով կարող ենք ամբողջ աշխարհը համախմբել ինչ է սա մի թե լավատեսական և խելայեղ գաղափարի արդյունք չէ ես կարծում եմ որ այո երևի ճանաչում է հանրահայտ դերասանուի վուպի գոլբերգին նայն եզակի անձնավորություններից մեկն է ով ստացել է չորս ամենահեղինակավոր մրցանակները օսկար կրեմի եմի և տոնի բայց ով էր վուպի գոլբերգը երբ հայտնի չէր պատկերացնում եք նա դիահերձարանում դիմահարդար էր աշխատում ինչքան տխուր է հնչում բայց վուպի գոլբերգը այնքան ուժեղ մարդ էր որ հղտահարելով այդ գորշությունը այդ մռայլությունը գտավ իր կյանքի լույսը ինքը ամեն օր ներկա է լինում հարյուրավոր մահերի բայց դրա հետ մեկտեղ իր նպատակասլացությունը և երազանքների հետևից քայլելու արվեստով հասավ նա իր ուզածին եվ ոքեշնչվելով վուպի գոլ բերգի օրինակո կուզենամ ելույթս ավարտել հետևյալ խոսքերով երազեք երազանքներ դարձրեք նպատակներ և հաստատուն քայլերով հասնեք ձեր նպատակներին անկարելի բան աշխարհում չկա եթե ինչոր մեկը կարողացել է անել դա ուրեմն դուք էլ կարող եք եթե ոչ մեկը չի կարող
14
հատարարում հետաքրքիր է ներկաների մեծ ձախլիկներ կան իսկ կան այնպիսիները որոնց փոքր ժամանակ կրոնափոխ անելով ստիպել են որ գրեն աճով ինչպես շատ հետ գուշակեցիք այո ես էլ եմ ձախլիկ ու դեռ հիշում եմ թե ինչպես փոքր ժամանակ թե տանը թե դպրոցում ծնողներ և ուսուցիչներ ստիպում էին որ գրեմ աջով հիշում եմ նաև դասընկերների զարմացած հայացքները երբ առաջին անգամ դասանում ձեռք վերցեցի կավիճ ու փորձեցի գրել այս ու այն կողմից լսվող քրքչոցների պատճառը հետո միայն հասկացա պարզվեց որ դասանի միակ ձախլիկ է եվ շուտով դասընկերների կողմից ստացած ուրդատմականնը որը հետագա տաս տանի ընթացքում անդա ստիպում են մտածել որ նման չեմ ուրիշներին որ այն ամենը ինչ ուրիշների մոտ ճիշտ է աշխատում ինձ մոտ վնասված է իսկ համար սանական տարիներին նախկին սուր թաթը ձեռք բերեց որոշակի գիտական իմաստ պարզապես ձախլիկ եվ հենց այդ ժամանակ երբ պարզեցի որ աշխարհում ինձ նման վնասված աշլիքները բավականին շատ են մեր երկրագնդի բնակչության տասից տասնյոթ տոկոսը ձախլիկ է ավելին օգոստոսի տաս երեք համարում է ձախլիկության միջազգային օրը իսկ որ մի աշլիքը կարող է հպարտանալ որ գոյություն ունի աշլիկության միջազգային օր ի հարկ է ոչ ոք նույորքիսենտի օրենս համար սամ իրականացված հետազոտությունները պարզել են որ ձախլիկների իրենց մտավոր զարգացվածությամբ երեսուն տոկոսով ավելի են աշլիկների համար գիտնականներ այս փաստը պարզաբանում են նրանով որ ձախլիկների մոտ բավականին լավ զարգացած է ուղեղի աչքի սագունդը որն էլ իր հերթին պատասխանատու է մտածողության և երևակայության համար ահա սա է պատճառը որ ձախլիկները բավականին առաջատար են գիտության տեխնիկայի և արվեստի բնագավառում ցավոք հաճախ ծնողները ձախլիկությունը թերություն են համարում եվ մեն մի ջանք չեն խնայում երեխային աջով գրել սովորեցնելու համար հոգեբանների վստահեցմամբ խստիվ արգելվում է երեխային աջով սովորեցնելը դա ոչ միայն հանգեցնում է բարդ հոգեբանական ստրեսների այլև կանխում է երեխայի առաջադիմությունը հայտնի հոլիվուդյան թոմերդերասան թոմ կրուզը մինչորս էլ դժվարանում է գրել ու կարդալ միայն այն պատճառով որ փոքր ժամանակ թոմին ուսուցիչը ստիպում էր որ գրեր աճով իսկ ահա մեկ այլ հայտնի դերասանուհի միլա յուղովիչի բախտը պարզապես բերել է ձախլիկության բնագավարում հայտնի կինոֆիլմերից մեկում ժաննա դարկին կերպանավորի համար նա ստիպված չէր ձախլիկ դառնել քանի որ հենց ինքն ժաննադարկը նույնպես ձախլիկ էր հայտնի ձախլիկներ մարկ տվենը հուլյոսկեսաը լիոնարդո դավինչի անգամ ամերիկայի միացյալ նահանգների նախագահ բարակոբամն նույնպես ձախլիկ է հայտնի ձախլիկ է նաև ամերիկյան մայքրոսով միջազգային ընկերության տնորեն բիլգե որն էլ վերջ հանդես եկավ հատուկ ձախլիկների համար նախատեսված համակարգչային մկնիկների ստեղծման գաղափարով ընդհանրապես ձախի արտադրանք հասկացությունը բոլորովին նոր չէ այժմ համաշխարհային շուկայում լայն տարածում են մի շարք կենցաղային պարագաներ որոնք նախատեսված են զուտ ձախլիկների համար մասնագետների վստահեցմամբ այս ամենը իրականացնում է ախլիկներին աջլիկ դարձնելու փորձերը կանխելու նպատակով ես ուրախ եմ եւ հպարտ որ պատկանում եմ աշխարհի բնակչության այն չնչին տասնյոթ տոկոսին որ պատիվ ունի ձախլիկ կոչվելու և ուզում եմ խոսք սուղել աշխարհի բոլոր այն ձախլիկներին որոնց ձեռքերին քանոներո հարվածելով ստիպում են որ դառնան աշլիկ բոլոր նրանց ովքեր կաշկանդվելով շրջապատի մարդկանց ծաղրուծանակ հայաստնի փորձում են դառնալ աշլիկձախլիկներ երբեք մի կաշ կանտե մարդկանց ծաղրուծանակ հայաստնի հպարտ ասեք որ ձախլիկ եք և միշտ հիշեք ձախլիկ լուրը դա դեր սխալ չէ կամ բնության թերություն այլ նրա գլուխ գործոց
15
երբ հազար ինը հարյուր իննսուն վեց թվականի նոյեմբերի երեքին ծնվեցի ծնողներս ինձ կնքեցին անի անունով որոշ աղբյուրնեի համաձայն անի թարգմանաբար նշանակում է գեղեցիկ դեմ չեմ բայց ես ունեմ անվա սեփական ստուգաբանությունը երբ լատիներն է ուսումնասիրում իմացա որ նիմոնշանակում է հոգի իսկ անին ինչպես հիշում ենք հայաստանի հենց հոգևոր մայրաքաղաքներ այսինքն չի բացառվում որ անունս նաև հոգի է նշանակում աշխարհի տարբեր երկրներում ընդունված է որ անունը ունի որոշակի գերբնական ազդեցություն մարդւ թե բնավորության և թե ճակատագրի վրա երևի հենց այդ է պատճառը որ այսօր արտասահմանում ծնողները երեխային անունքնքելուց առաջ ամիսներ շարունակ փնտրում են համապատասխան անունը ուսումնասիրում դրա ծագում նշանակությունը և միայն այդ ամենից հետո հանդգնում երեխային այս կամ այդ կերպ կոչել մեզանում պատկեր փոքր ինչ այլ է մենք հայերս երկար մտածել երևի չենք սիրում հնում օրինակ խիստ տարածված էր երեխային տատիկի կամ պապիկի անունով կոչերը սակայն ըստ մի շարք հետազոտությունների փսանդեսերունդ նույն անվան փոխանցումը հանգեցնում են նրան որ երեխաները գրեթե նույնությամբ կրկնում են իրենց նախնիների ճակատագրերը հիշենք օրինակ մարկեսի հարյուր տարվա մենությունը սակայն այս ավանդույթը կարծես քիչ քիչ զիջում է իր դիրքերը և մեր ծննդականներում օրեցօր պակասում են մացակները վարազդատները խանումները և այլն մեր շրջապատում հանդիպում ենք ամենատարբեր անունների հայկական և ոչ հայկական գեղեցիկ և ոչ այնքան երկար կար սովորական տարօրինակ օրինակ օտար մշակույթի ազդեցության ներքո մեր ծննդականներում սկսել են հայտնվել այնպիսի անուններ ինչպիսիք են ժանկլոտ վիրուս և նմանատիպ այլ անուններ որոնք հայկական իրականության մեջ հաճախ չես լսի սակայն հաճախ են պատահում նաև հակառակ դեպքերը նամանավանդ գյուղերում երբ երեխաներին կոչվում են ավանդական ես կասեի նույնիսկ չափազանց ավանդական անուններով ինձ ծանոթ աղջիկներից մեկի անունը յուղոէ իր յուղաբեր տատի անունով են կոչել փորձելով փոքրինչ ժամանակ ժամանակաից տարբերակ ընտրել հայկական անունների ընտրության հարցում մեծ է նաև եթերով հեռարձակվող լատինամերիկյան հեռուստասերիալների դերը ճամբարում մի ջոկատավարներ սեբաստյան անունով ան ամարյան կուրսեցիս է մայրիկիս ծանոթներից մեկի անունն էլ կասանդրա է սակայն մեծ է նաև հայկական հեռուստասերիալների դերը բոլորիս քաջ ծանոթ դժվար ապրոցհեռուստասերիալից հետո հայաստանում ծնվող յուրաքանչյուր երրորդ տղա երեխա որպես կանոն գոռ անունն էր ստանում յուրաքանչյուր չորրորդ աղջիկ էլ կնքվում էր էլեն սյուզի մերի անուններով ըստ վիճակագրական տվյալների հայտնողները իրենց աղջիկ երեխաներին անուն տալիս նախապատվությունը տալիս են նորաձև անուններին տղաների դեպքում գերակշռում են հայկական անունները հոգեբանները պնդում են որ անունը խորհրդանիշ է որն ուղեկցում է մարդու ողջ կյանքի ընթացքում և չպետք է դրա ընտրության ան լուրջ մոտենալ աստղաբաններն ինչոր բարդ մաթեմատիկական հաշվարկների շնորհիվ անվան միջոցով ապագայի գուշակում սնահավատներն էլ պնդում են որ անուն փոխելով կ փոխեց նաև ճակատագիրը այստեղ նստածներից բոլորս վաղ թե ուշ ծնող ենք դառնալու և կանգնելու ենք երեխայի անուն ընտրելու հարցի առաջ եկեք յոթ չափենք հետո նոր միյն մեկ կտրենք և երեխաները չեն ամաչի և մենք վերևներ
16
տանեն տես տեր արտանետում արական մոր առովտյան արթնացա հագնվեցի լվացվեցի արդեն դպրոց գնալու ժամանակն էր նացի իմ սենյակ սեղմեցի կարմիր կոճակը և ընդամենը երեք վարկյան անց ես դպրոցում է այնտեղ անցկացրեցին հինգ րոպէ այդ ժամանակահատվածում ուսու չուն ուղղի մեջ լցրեց բոլոր այն գիտելիքները որոնք ինձ այդ օրվա համար անհրաժեշտ էին այո այս ամենը այսօր շատ ծիծաղելի է բայց հավատացեք սա մեր ապագան է ու այսօր ծիծաղելի հնչող շատ մտքեր ու գաղափարներ մեր ապագայի մասն են կազմելու օրինակ դեղատներում կվաճառվեն հաբեր որոնք խմելու դեպքում մարդիկ խոսեն աշխարհի բոլոր լեզուներով կամ մեր առօրյայի մի մասը կդառնան թռչող մեքենաները և մենք էլ ստիպված չենք լինի ժամանակ կորցնել խցանումների պատճառով իսկ դպրոց գնալու և դասին ներկա գտնվելու համար հարկավոր կլինի միայն սեղմել կարմիր կոճակը եվ այս ամենը տեղի կունենա մարդկային երավակայության շնորհիվ իսկ ինչ է դա նչ է մարդկային երավակայությունը ինչի է հասել ու ինչի կհասնի մեզ այն մարդիկ ապրել են քարանձավներում կերել հունիս չեն կարողացել հաղորդակցվել միմյանց հետ իսկ հիմա հիմա մենք ունենք հզորագույն համակարգիչները հիմա մարդիկ կարող են տեսնել իրար աշխարհի տարբեր ծայրերից լավ իսկ կարող եք պատկերացնել թե ինչ կլիներ եթե չլիներ երևակայությունը այո առանց երևակայության այսօր մեզ հասու չեն լինի այն բազում պրիմիտիվ թվացող առարկաները որոնք մեր առօրյան ավելի հեշտ են դարձնում օրինակ էին չէր ստեղծի լամպը և մենք ստիպված կլինենք ապրել մթության մեջ կամ չէին ստեղծվի բազում դեղամիջոցներ և մարդիկ կմահանան հասարակ հիվանդություններից բայց բայց նաև չեն ստեղծվի զենքն ու ատոմային ռումբը որոնք միլիոնավոր մարդկանց կյանքեր են խլել ու այս ամենից հարց է առաջանում ինչպես ինչպես ճիշտ օգտագործել երևակայությունը ինչպես անել որ հետո չզղջա արածի համար որպիսի հասկանամ թե ինչպես են մարդիկ օգտագործում իրենց երևակայությունը և իրենց ընձեռված հնարավորությունները հարցում անցկացնի հարյուր հիսուն հոգու միջև երբ նրանց հարցնում էի թե ինչ կընտրեն նրանք եթե ինչոր մեկը նրանց առաջարկի ստեղծել զենք որ իրենց երկիրը ամենահզորը կդարձնի աշխարհում կամ փրկել երկու մարդու որոնք հիվանդն քաղցկեղով հարցվածքների յոթանասուն երեք տոկոսը պատասխանեց որ ստեղծեին զենք պատճառաբանելով որ միևնույն է այդ մարդիկ մհանալու են իսկ երկիրը ամենահզորը կլինի իսկ ինչ կլինի թե բոլոր սկսեն այսպես մտածել աշխարհում քաոս կսկսվի մարդիկ չեն մտածի միմյանց փրկելու մասին այլ կմտածեն ավելի հզոր զենք ստեղծելու մասին և աշխարհը շատ շուտ կվերանհավատացեք լավ իսկ երբևէ մտածել եք թե ինչ կլիներ եթե չլինեին պատերազմները եթե մարդիկ հողի համար իրար չսպանեին սոքալմի երկրի խնդիրների հետ ազատության ինստիտուտը հետազոտություն է կատարել եվ ըստ երկու հազար տասներկու թվականի տվյալների աշխարհում ռազմական ծախսերը կազմել են մոտ մեկ տրիլիոն յոթ հարյուր հիսուն երեք միլիարդ դոլար եվ ինչ կլիներ եթե այդ գումարի միայն մեկ տոկոսը տրամադրվեր աֆրիկայում կամ այլ վայրերում տնվող մարդկանց ովքեր գիշերը սոված են գնում երեխաներին ովքեր ծնված օրվանից չգիտեն թե ինչ է բարեկեցիկ կյանքով ապրել այն երեխաներին որոնք մահանում են հենց գումարի պակասի պատճառով այս ցուցակը կարելի է անվերջ շարունակել եթե այս ամենը այսպես լիներ ամեն ինչ շատ լավ կլիներ և ամեակարևոր ավելորդ զոհեր չեն լինի նոբելն այն մարդկանցից է որը ուներ վառ երևակայություն բայց օգտագործեց այն զենք պատրաստելու համար ու ամբողջ կյանքում զղջաց քանի որ հենց իր պատճառով մահացել ու մահանում է միլիոնավոր մարդիկ բայց դուք կարող եք չկրկնել այդ սխալը երջապես ինչու անել վատը եթե նույն երևակայությամբ կարելի է անել լավը ինչու ստեղծել դեղամիջոց որ մարդկանց կյանք էր կփրկի ինչու ստեղծել հարմարանք որ կօգնի հաշմանդամներին ու համոզված եղեք եթե ձեզանից յուրաքանչյուրը իր փայլում գաղափարներն օգտագործի հանուն բարու աշխարհն առաջ կշարժվի բոլոր հիվանդությունները ծնկի գան մարդկանց առջև մարդիկ կազատվեն քաղցկեղից ձիահից որ արդեն երկար տարիներ է ինչ կյանքեր են խլում եղեք խելացի օգտագործեք ձեր գաղափարները հանուն բարու համոզված լինելով որ ապագայում հենց ձեր հայտնագործությունը
17
լաբորատոր ասոյանի հանիսինա եկեք մի պահ պատկերացնենք որ բոլոր դպրոցները փակվել են մի ուրախ ց եք կրթության ու գիտության նախարարությունը դեռ ոչ մի լուրջ քայլ չի ձեռնարկել այս ուղղությամբ կարծում եմ այստեղ ներկա ծնողներից ոչ ոքի համար նոյություն չէ որ երխաների մեծ մասն անմարդկային ջանքեր է գործադրում որպիսի առավոտյան ժամը յոթին արթնանա և բռնի դպրոցի ճամփան որ որոշ ուսուցիչներ կարծում են որ երեխաներն ունեն սահմանափակ կարողություններ և սովորում են այնքան ինչքան թույլ են տալիս իրենց կարողությունները եթե դա այդպես է ապա ինչու ենք երեխաներին տարբերակում ծույլիկ և գերազանցիկ մականունով ծույլիկ այսինքն ծույլ այսինքն նա ով ոչ թե չի կարող այլ պարզապես չի ցանկանում սովորել այստեղ հարց է առաջանում որն է պատճառը որ դասարանի աշակերտների ութսուն տոկոսը չեն ցանկանում սովորել երբ գնացել ենք մեր մարզպետի հետ հանդիպման որոշեցին բարձրացնել այն հարցը որ մեր դպրոցում չկան համապատասխան միջոցներ որոնցով կարողանայինք լաբորատոր փորձեր կատարել եվ գիտեք մեզ ինչ պատասխանեցին ասացին որ լավ սովորող աշակերտ առանց այդ փորձերի էլ կարող է լավ սովորել և տարբեր դպրոցներից օրինակներ բերեցին թե ինչպես են հանրապետական օլիմպիադայի հաղթող դարձել այնպիսի աշակերտներ ովքեր իրենց դպրոցներում փորձ է անելու հնարավորություն չեն ունեցել բան չունեմ ասելու հնարավոր է բայց չէ որ նման դեպքեր հաճախ չեն հանդիպում մեր դպրոցներում հազարավոր երեխաներ չունեն նման վար երևակայություն որպիսի կարողանան կալցումյոքսիդի և երկակի պոթասյումիհի բերկլոյդի ռեակցիան մտովի պատկերացնել եթե դա ձեզ հաջողվեց շնորհավորում եմ դուք այն եզակիներից եք ովքեր ունեմ փայլուն երևակայություն իսկ դուք գիտեք որ վեցա աշակերտներին գումար են տալիս դպրոց հաճախելու համար իսկ հայաստանում շատ դեպքերում գումար էլ տան էլի չեն համաձայնվի դպրոց հաճախել ընդհանրապես այսօր հայաստանում կրթության վիճակը այնքան վատ է որ դպրոցական կյանքի ամենակարևոր արողությունները դարձել են վերջին զանգը և ի հարկ է դասից փախչել իսկ ովքեր են այդ փախուստի առաջնորդները թե ի հարկ է ծույլիկ աշակերտները բայց գիտեք ինչ ես այդ աշակերտներին ծույլիկ չեմ համարում իսկական ծույլիկները դրանք այն մարդիկ են ովքեր ոչ մի ջանք չեն գործադրում դպրոցները համապատասխան գույքով ապահովելու համար կամ նրանք ովքեր չկարողանալով երեխայի հետաքրքրություն առաջացնել դեպի դասը ուղարկում է նրան տնօրենի մոտ ձեր կարծիքով եթե աշակերտին ասենք որ ամերիկա մայրցամաքը գտնվում է արևմտյան կիսագնդում իսկ հարավային ու հյուսիսային ամերիկաները իրար են միանում պանամայի պարանոցով կհասկանան ի հարկ է ոչ բայց մի զարմացեք ես չե առաջարկում հայաստանում սովորող բոլոր աշակերտներին ուղարկել ծովային ճանապարհորդության դեպի պանամայի պարանոց բայց եթե դասարաններում լինենք քարտեզներ վավերագրական ֆիլմեր ցուցադրելու հնարավորություններ համոզված եմ երեխաների հետաքրքրությունը քիչ թե շատ կմեծանա և կսկսեն հետաքրքրվել դասով չէ որ նրանք ովքեր դասով չեն հետաքրքրվում սկսում են դասի ժամին կողմնակի բաներով զբաղվել խոսել ու աղմկել իսկ արդյունքում նրանց դասարանից դուրս են անում ուղղարկլով տնոուղղարկելով նորենի մոտ և անվանելով նրանց ծույլիկ բայց չէ որ մեր դպրոցներում կան նաև սրտացավ ու բարի ուսուցիչներ ովքեր ամեն ինչ անում են որ դասը փոքր ինչ հետաքրքրի աշակերտին այստեղ հիշեցի մեր գրականության ուսուցչուհուն նա տնից իր նոտբուքը բերել էր որպիսի կարողանայինք պեպո ֆիլմը նայել իսկ մեր քիմիայի ուսուցչուհին ուրիշ դպրոցից նյութ էր հայթայթել որպիսի այդ դասին վերաբերվող փորձը կատարեինք նաև աշխարհագրության ուսուչոհուզ նշեմ նա մեզ հանձնա էլ էր տեսահոլովակ պատրաստել հայատանի հանրապետության կարմիր գիրքը վերնագրով մենք պետք է բաժանվեին խմբերի մեզ տրված էր երեք օր ժամանակ իսկ իմ խմբում բոլորը վատ առաջադիմություն ունեցող տղաներ էին բայց գիտեք ինչ եղավ մեզ այնքան էր հետաքրքրել աշխատանքը որ արդյունքում բոլորս տաստացանք և առջև արժանացան ուսուցչուհու գովեստի խոսքերին տեսնում եք անհնարին ոչինչ չկա պարզապես լավ կլիներ որ ուսուցիչները ամեն անգամ ինտերնետի կրկնօրինակված ռեֆերատներ հանձնայելու փոխարեն միայն ավելի հետաքրքիր բան մտածեին որը կհետաքրքրե ամբոջ դասարանին իսկ այն աշակերտները ովքեր ամեն անգամ բողոքում են իրենց տրված առաջադրանքից կարող են իրենց տարբերակներին ա
18
տանեն տես տեր ատենատեն տեղ մեր արական կանանց կոսմետիկ միջոցները դա դանդաղ գործա խումբ է ասել է ռոյթերսը համոզված եմ որ ձեզանից շատ շատերը փողոցով քայլելիս կամ ավտոբուսում երթևեկելիս հանդիպել են կանացի դիմահարդարման այնպիսի նմուշների որոնց համար կարծես թե ստեղծված է գեղեցկությունը հզոր զենք է իսկ դիմահարդարումը ատոմային ռումբ արտահայտությունը դիմահարդարում կամ ավելի ճիշտ կոսմետիկա բառն առաջացել է հունարեն կոսմա բառից որը նշանակում է հարդարվել զարմանալի է բայց դիմահարդարումը գոյություն ունի այնքան ժամանակ որքան մարդկությունը կանանց կոսմետիկ միջոցների ստեղծում վերագրվում է հունական աստվածուհի աֆրոդիտեին որը կանացիության և գեղեցկության բարեխոսն էր համարվում սակայն առաջին կոսմետիկ միջոցներին ի հայտ են եկել հին եգիպտոսում ընդ որում դրանք օգտագործում էին ոչ միայն կանայք այլև տղամարդիկ այօր ժամանակակից օրիորդների գերակշիռ մասը չի կարող պատկերացնել իր կյանքն առանց շրթներկի սակայն կարծում եմ քչերը գիտեն որ առաջին շրթներկն ի հայտ է եկել մոտ երեք հազար հինգ հարյուր տարի առաջ դեռևս սարցեդարաշրջանում կանայք ներկում էին իրենց շրթւնքները տասնութերորդ դարում ֆրանսիայում շրթներկը պատրաստվում էր բացառապես տղամարդկանց համար որոնք ձգտում էին ընդգծել շրթունքները որպիսի վերջիններ ովի բեղերի կամ մորուքի հետ իսկ ահա քսանմեկերորդ դարում շրթներկը դարձել է կանանց ոչ միայն ամենասիրելի դիմահարդարման միջոցներից մեկը այլև ամենատարածված կերակրատեսակներից մեկը այո հենց կերակրատեսակների պարզվել է որ իր ողջ կյանքի ընթացքում յուրաքանչյուր կին ուտում է չորս կիլոգրամ շրթներկ ձեզ եմ ուզում ներկայացնել հոնի գի անունով մի լրագրողի ուսւմնասիրություն որի ժամանակ կին իր նկարն ուղարկել է աշխարհի տարբեր ծայրերին գտնվող ֆոտոշոփի մասնագետներին խնդրելով փոփոխել նկար է հաշվի առնելով տվյալ տարածաշրջանի գեղեցկության չափանիշների հետ ահա այսպես էին պատկերել կնոջ նիսրայելի նկարիչները միացյալ նահանգներում ապրելու դեպքում կին կունենար ահա այսպիսի տեսք գերմանիայում հոնիգին պատկերել էին գրեթե առանց դիմահարդարման սակայն ըստ մի շարք հետազոտությունների գերմանացի կանայք ամենի շատ են կոսմետիկ միջոցներ օգտագործում գերմանիայում անցկացված հետազոտությունների գերմանուհիների իննսուն մեկ տոկոսը նախընտրել չեղյալ հայտարարել հանդիպումը քան դրան ներկայանալ առանց դիմահարդարման եվ վերջապես տեսնում ենք հոնիգին մարոկոյում արված լուսանկարը որտեղ կնոջը չադրա ին հագցրել այդպես էլ լրագրող ում նկարը չէր ընկել հայլուսանկարիչների ձեռքը սակայն հաշվի առնելով այսօր մեզանում գործող եղածկության չափանիշների հայաստանում ապրելու դեպքում հոնգկունենարահա այսպիսի տեսք ինչ վերաբերվում է դիմահարդարմանը հայ կանանց մոտ գործում է որքան շատ այդքան լավ սկզբունքը հայաստանում անցկացված հետազոտությունների դեռահաս աղջիկների վացուն տոկոսը տաս երկու տարեկանից ինչոր կոսմետիկ միջոց է օգտագործում հարցվածներից քառասունչորս տոկոսը պատճառաբանել է այն որ իրեն լավ չի զգում առանձնիմահարթարման տաս վեց տոկոսը վստահ է որ գեղեցիկ չէ առանց կոսմետիկ միջոցների տա չորս տոկոսը ստահեցրել է որ մերկ է զգում առանց կոսմետիկ միջոցների պարզվում է որ դեռահասների մեծ մասը մեկ է զգում առանց կոսմետիկ միջոցների և ձգտում է դեմքի այս կամ այն չնչին թերությունները շտկել դիմահարդարման հա շերտի ներքո իսկ երբևէ մտածել եք թե ինչպիի լուրջ առողջական խնդիրների է կարող հագեցնել այդքան մեծ քանակությամբ կոսմետիկ միջոների օգտագործումը հայտնի է որ հայաստանում գերակշռում են ճապոնական և չինական կոսմետիկ միջոցները ճապոնական կոսմետիկ միջոցներից հայաստանում տուժել է շուրջ ութ հազար մարդ հազար չորս հարյուր տասներկու հոգի ձեռք են բերել մահացու հիվանդություններ գրանցվել է նաև քաղցկեղի դեպքեր իսկ հիմա մտածենք արժե նման արհեստական և նույնիսկ գռեհիկ տեսք ձեռք բերելու համար արժէ վտանգել ձեր իսկ առողջությունը մի թե բնականից գեղեցիկա հիշեք որ դուք գեղեցիկ եք այնպիսին ինչպիսին որ կա և թույլ մի տվեք որ որևէ մեկը պնդի դրա հակառակը ի զուր չէ ասված որ կնոջ գեղեցկության երեսուն տոկոսը նրա արտաքինն է քսան տոկոսը խելքը իսկ հիսուն տոկոսը բնավորությունը մնացած
19
տղաներ տես տեր ատենատեն տեղ մեր արական նախքան ելույթը սկսելը ուզում եմ հարցնել եղել են դեպքեր երբ ձեզանից տարիքով մեծ էի շրջապատում է գտնվել որտեղ խոսել են հետաքրքիր թեմաների շուրջ բայց չեն թոել որ դուք էլ հայտնեք ձեր սեփական կարծիքը թույլ տվեք գուշակեմ հատատ ասել են որ շատ փոքր է կամ որ դա ձեր խելքի բանը չէ ճիշտ է ճիշտ է երևի դուք էլ հասկացա որ նման դեպքեր ինձ հետել են հաճախ պատահել այդ իսկ պատճառով այսօր ուզում եմ խոսել այն մարդկանց մասին ովքեր ունեն խելացի մտքեր բայց հնարավորություն չունեն իրենց կարծիքն արտահայտելու դեռևս հազար ինը հարյուր քառասուն մեկ թվականին ֆրանկլին ռուզվելտը իր աշխարհի իրավիճակի մասին ելույթում կոչ արեց պահպանել երեք ազատության իրավունք խոսքի խղճի և վախի ազատության իրավունքները սակայն այսօր թվում է թե ռուզվելտի խոսքերը մնացել են հեռավոր անցյալում քանի որ ժամանակակից հասարակությունը անտեսելով հենց իր կողմից ստեղծած դեմոկրատական գաղափարները ոտնահարում է մարդուն տրված ամենակարևոր արտոնություններից եկը խոսքի ազատությունը անցնենք ավելի վաղ ժամանակաշրջան մարդու ազատ խոսքի իրավունքը պաշտպանող փաստաթղթերի և արձանագրությունների կարելի է հանդիպել ինչպես բաբելոնյան այնպես էլ հունահռոմեական հայեցակարգերում պատմական առաջին վկայությունն է համարվում մեր թվարկությունից առաջ հազար յոթ հարյուր վացուն թվականին հինբաբելոնում ստեղծված համուրաբիարգայի օրենքները որը իրենից մի բազալտե հուշարձան էր ներկայացնում վրան սեփագրված աքադերենով երկու հարյուր հիուն երկու օրենքներ օրենքների ժողովածում բազմիցս հիշատակում էր մարդու ազատ խոսքի իրավունքը ըստ որի նույնիսկ թագավորը իրավունք չուներ լռեցնելու իր դիմացինին մոտ երեքից չորս տարի առաջ մեր տարածաշրջանի դպրոցներում երեխաների առօրյա ամենահետաքրքիր զբաղմունքը դա դպրոցի տուն գնալ գալն էր սակայն օերից մի օր սկսվեց մի ծրագիր որը հնարավորություն էր տալիս երեխաներին զբաղվելու որևէ գործո ինչպես համայնքի այնպես էլ դպրոցի շրջանակներում սկզբում ստեղծվեց աշակերտական խորհրդի միություն որը կազմված է շուրջ տարածաշրջանի տաս երեք դպրոցների աշակերտների միության ներսում գործում էր երկու խմբա շահերի պաշտպանների և լրագրողների որոնք զբաղվում են լուսաբանությամբ խնդիրերի բացահայտմամբ և այդ խնդիրներին լուծում տալով խմբերի միջոցով կատարված կարևորագւյն աշխատանքներից հետ տարեկան պարտադիր բուզնման խնդիրը երէկոտու երկու հազար տաս երեք և երկու հազար տասչորս թվականների մրցույթները պոչամբարն էի վերաբերյալ և ավտոճանապարհների նշանների տեղադրումը բացի այդ մե առջև խնդիր դրվեց որ մենք բացահայտենք նոր ակտիվ երեխաների և ներգրավենք մեր խբակների գործունեության մեջ չէ որ ցանկացած առաքելության համար պետք են այնպիսի հուսալի մարդիկ ովքեր քեզնից հետո կշարունակեն գործ էլ ավելի լավ ծրագրերի շուրջ աշխատելու ժամանակ մի քանի դեպք է ականատես դարձա պարզվեց որ մեր համայնքում ապրում է հաշմանդամություն ունեցող երիտասարդ որը մտավոր մեծ կարոություններ ունի ֆիզիկական սահմանափակումների պատճառով դադարել է չորրորդ դասարնի շարունակել դպրոցը և բոլորովին մեկուսացվել է հասարակությունից հանդիպման ժամանակ նա պատմեց այն դժվարությունների մասին որոնց հետ առնչվում է ամեն օր և խոստովանեց որ իրենց շատ միայնակ է զգում մարդկանցով լեցուն այս աշխարհում որտեղ որ չի կարողանում իրեն ընկեր գտնել բոլորով առաջարկեցին միանալ մեր ակտիվիստների խմբի և համագործակցել մեզ հետ համաձայնությունը ստանալու պես երիտասարդին տրամադրեցին համակարգիչ որի միջոցով նա կարողանում է մեզ հետ կապ պահպանել և կատարել իր աշխատանքները այսօր այդ երիտասարդը մասնակցում է տարբեր ծրագրերի կազման ու իրագործմանը ինչպես նաև նոր մտքեր ու առաջարկություններ է անում նմանատիպ խնդիրներ ունեցող երիտասարդների առօրյան էլ ավելի հետաքրքիր դարձնելու համար մի ուրիշ անգամ էլ դպրոցում աշակերտները որոշեցին միջոցառում կազմակերպել որի ժամանակ երեխաները պետք է խոսեն իրենց հուզող հարցերի և խնդիրների մասին մասնակիցների մեջ կար մի աշակերտ որը շատ վատ էր սովորում և դպրոցում վատ համբավ էր վայելում կազմակերպիչները երբ իմացան որ նայել է ցանկություն հայտնել մասնակցելու խիստ դեմ կանգնեցին բայց որոշ ժամանակ անց նրան ևս հնարավորություն տրվեց ներկայացնելու իր ելույթը եվ ինչ եք կարծում ուղղակի բոլորը ապշած էին այդ տղայի ելույթից որովհեև այդ տղան խոսում էր հենց իր մասին իր դրական ու բացասական կողմերի մասին իր թերությունների մասին այսօր նա դպրոցում շատ մեծ հաջողություններ ունի որովհետև կարողացավ վերջապես շրջապատին ներկայացնել այն ամենը ինչ իրեն հուզում էր ահա թե որքան մեծ կարող է լինել մեկս մյուսին լսելու կարողությունն ու ունակությունը կարևոր և ոչ կարևոր կարծիքներ գոյություն չունեն յուրաքանչյուրիս ասելիքը պետք է լսել միայն հասարակությունում որտեղ որ մենք ենք ապրում չէ որ հենց մեր խոսքերն ու մտքերն են որ շարունակ փոխում են այս աշխարհը և ի վերջո ազատ կարող է համարվել միայն այն հասարակությունը որտեղ որ մարդիկ վայելում են խոս
20
լաբորատոր կասսայինների երկիրը կլոր է երկվա շատ խնդիրներ կան բայց միշտ չէ որ այդ խնդիրները կլոր են լինում դրանք կարող են լինել եռանկյուն քառանկյուն երբեմն էլ բազմանկյուն եվ եթե խնդիրներ ունեն եռանկյունու տեսք ապա պետք չէ դրանք լուծել այնպես ինչպես կլուծի օրինակ ուղղանկյուն խնդիրները կարծում եմ դահլիճում նստածների շատերի համար ասոցներ տարօրինակ են հնչում պարզապես ուզում եմ ասել որ երիտասարդի մոտ ծագած խնդիրը իր բնույթով բոլորովին կարող է տարբերվել մեծահասակի մոտ ծագած խնդրից եվ բոլորովին պարտադիր չէ որ մեծահասակ լուծի իր խնդիրը այնպես ինչպես կլուծեր օրինակ երիտասարդի խնդիրը բայց արյուտես որ մեծահասակները միշտ փորձում են լուծել երիտասարդների խնդիրները ու միշտ փորձում են գնալ խճճված ու դժվար ճանապարհներով իմ խմբի կատարած հետազոտություն ապացուցեց որ տարբեր տարիքի մարդկանց մոտ կան տարբեր խնդիրներ և նրանք այդ խնդիրներին տալիս են տարբեր լուծումներ հասնելով արդյունավետության տարբեր մակարդակների վերջերս դիլիջանի կենտրոնական դպրոցի հարակից տարածքներն աղտոտվել էին և առկա է դասարանների խառնաշփոթը ուսուցիչներն ու աշակերտները նկատել էին այդ խնդիրը և բարձրաձայնել խնդիրը ծագեց տրվեցին ուծումներ աշակերտներն առաջարկեցին որ ուղղակի մաքրեն տարածքները և հավաքեն դասարանները ուսուցիչները նաև առաջարկեցին որ կարելի է իրականացնել ծառատունկ ինչ է ստացվում խնդիրը որ ծագել էր և աշակերտների և մեծահասակների մոտ լուծվեց երկու տարբերակով ինչպես կլուծվեր օրինակ ուղղանկյան պարագիծը ի դեպ ասեմ մեր հետազոտության շրջանակներում իրականացված հարցաշարում մեծ ակտիվություն էին ցուցաբերել աշակերտները տասից քսան տարիքային սահմաններում և երիտասարդները երեսունից քառասուն տարիքային սահմաններում այստեղից երակացություն որ հիմնականում երիտասարդներն ու աշակերտներն են փորձում ներգրաված լինել այսպիսի հետազոտությունների մեջ մեկ այլ օրինակ կրկին մեր դպրոցից անցյալ տարի երբ դիլիջանում բացվեց թումո ստեղծարար տեխնոլտեխնոլոգիաների կենտրոնի դիլիջանյան մասնաճյուղը քաղաքում առկա էր տրանսպորտային միջոցների խնդիրներ մեր դպրոցի աշակերտները նկատել էին խնդիրը և բարձրաձայնել դիմել էին քաղաքապետարանին հաշված օրերի ընթացքում քաղաքապետարանը տրամադրել էր հատուկ ավտոբուսներ որոնք աշխատում էին ուժ ժամերի ինչը հեշտացրել էր աշակերտների տւն գնալը այստեղից ստացվում է որ աշակերտները առանց մեծերի օգնության և ի հարկ է առանց դժվարությունների կարողացան իրենց իսկ խնդրին լուծում տալ կարևոր է նաև այն երբ նկատելով խնդիրը բարձրաձայնում է կան մեկնաբանւմ լուծումներ տալիս իսկ լավագույն լուծումները նաև քննարկման ենթակա դարձնոմ ահա թե ինչ է փորձում կատարել իմ խումբը իր հետազոտության միջոցով ենք վեր են հանում դիլիջանում առկա խնդիրները և փորձում ենք դրանց տալ լուծումներ այնպես որ առաջարկում եմ որ դուք էլ կատարեք հետազոտություններ քանզի դրանք շատ հետաքրիր են օգտակար ու ամենակարևորը դժվար
21
ամեն տեղ տեղ ատել է եմ արական է երբևէ մտածել եք թե ինչպես եք մտածում զարմանալի է բայց դուք մտածում է կյանքի առաջին վարկյանից մինչև վերջինը դեռ փոքր տարիքից ինձ հետաքրքրել է ուղեղը ինչպես ենք մենք մտածում ինչպես են մտքեր է գալիս և զարգանում մեր ուղեղում իսկ ինչն ինձ իսկապես հետաքրքրել է դա ուղեղի հնարավորությունների կատարելագործությունը գտնելն է բոլորս միշտ զարմացել է մեծ ինտելեկտուալների մտքի թռիչքի ստեղծարարության և կարծես կարծես անհնարինը հնարավոր դարձնելու ունակության վրա իսկ ինչ կասեք դուք եթե պարզվի որ հենց ձեր ուղեղն ունակ է ավելին քան ենշտենինը կամ մոցարտինը պարզվում է որ մեր ուղեղն ունի անսահմանափակ զարգանալու ունակություն դա ապացուցելու համար պատմեմ մի պատմություն մի կին ում անունը բարբրաառոսմիթը առաջին դասարանում բացահայտում է որ ունի ուղեղի արատ որ նրանք խանգարում է կապեր գտնել տարբեր բաների միջև օրինակ նա ոչ մի կերպ չէր կարողանում հասկաալ թե ինչպես նրա մորաքույրը կարող է լինել նրա մոր քույրը բժիշկները ամոզում են նրան որ նա երբեք չի բուժվելու սակայն մի քանի տարի անց ամերիկացի գիտականները բացահայտում են ներոպլաստիկությունը նեվրոպլաստիկությունը ուղեղի ինքնավերականգնողական ֆունկցիան է այս կինը որոշում է սնուցել ուղեղը այն դարձնելով ավելի ճկուն աշխատելով երգ սրաքանի ժամացույցների վրա և փորձելով գտնել նրանց մեջ կապը ամեն անգամ բարդացնելով խնդիրը նա նկատում է որ իր ուղեղն ավելի ճկուն է դառնում եվ այսօր այդ կինը տրոնտո ուղեղի հիվանդություններով տառապող երեխաների դպրոցի տնորենն է այս օրինակը ցույց է տալիս որ ստիմուլացիայի արդյունքում մեր ուղեղը կարելի է հասնել անհնարինի մեր ողեղը միշտ ակտիվ է անգամ երբ մենք քնած ենք ավելին քնած ժամանակ այն միանում է դրա ամբողջ հզորությամբ պարզ պատճառներով սա կարող է անհավանական թվալ քանի որ օրվա ընթացքում մենք ավելի ակտիվ ենք թե մեր ֆիզիկական թե մտավոր գործունեության մեջ սակայն գիտնականները պնդում են որ հենց քնի ժամանակ մեր ուղեղը միանում է դրա ամբողջ հզորությամբ ընդհանրապես քնի ժամանակ ինչքան ավելի բարձր է մեր այգուն այնքան ավելի շատ երազներ են տեսնում և մեր քունը չի գերզանցում երկուսից երեք վարկյանը իսկ հիմա խոսենք տաս տոկոսի միֆի մասին թող ձեռք բարձրացնել նրանք ովքեր երբևէ լսել են որ մեր ուղեղն աշխատում է դրա տաս տոկոսով մոռացեք դա քանի որ ուղեղն աշխատում է ամբողջ հարյուր տոկոսով մեր ուղեղը չի կարող օգտագործել դրա տաս տոկոսը մի պարզ պատճառով քանի որ այն բաժանված է տարբեր մասերի որոնք պատասխանատու են տարբեր ֆունկցիաների համար օրինակ ուղեղի ետնամասը պատասխանատւ է տեսողության համար կողքերը լսողության իսկ առաջամասը պատասխանատու է անալիտիկ մտածելակերպի համար ներուղեղը ուղղակի զարմանալի օրգան է որ մեզ օգնում է ամեն գործում ամեն անգամ ւղեղի մասին նոր բաներ բացահայտելիս ինձ մոտ ավելի ու ավելի է մեծանում այն ուսումնասիրելու ցանկությունը սակայն ամեն օր ես հանդիպում եմ մարդկանց ովքեր մեղմ ասած անտեսում են իրենց ուղեղի իսկական հնարավորությունները և բավարարվում են ամենաքչով ելույթս կցանկանա ավարտել բենջմին ֆրանք լինի խոսքերով մեր ուղեղը կարծես երթուղային մեքենա լինի երաշխավորված է ունենալ որոշակի տարողունակություն
22
տես ատել են տոն տեր արա ժամանակի պատմիչ եղիշեն ասում էր մահ ոչ իմացյալ մահ է մահ իմացյալ անմահություն այսօրվա դրությամբ բանակում այնպիսի պատկեր է ստեղծվել որ ցանկացած նորակոչիկ իր ծնողների առջև անմահանում է հաճախակի մենք լսում ենք զորամասում զինվորի սպանության մասին սա վախեցնում է բոլոր ծնողներին և պատճառ դառնում որ իրենք ամեն ջանք գործադրեն իրենց երեխաներին բանակից ազատելու համար իշտ ասած ծնողների այս ցանկությունը լիովին հասկանալի է հաշվի առնելով այն հանգամանքը որ երիտասարդ տղաներին ոչ թե տանում են զորամաս այլ փողոցային բարբարով ասված պարզապես գցում են չաստ թե ծնողներն էլ մի քիչ փող են տալիս որ իրենց երեխան փափուկ վայրեր կատարի սահմանից հեռու գտնվող որևէ նշանակետում շատ փորձագետներ են աշխատւմ այս խնդրի շուրջ այ օրինակ այդ փորձագետների կողմից մշակվել է երեսուն վեց կետի բաղկացած օրենքի փաթեթ որի կետերից մեկը վերաբերում էր հայ աղջիկներին պարտադիր զինծառայության հասնելու վեցից տասներկու ամիս ժամկետով փաթեթը ներկայացվել է ագային ժողով այն որ հայ տղաները բանակ են զորակոչվում տասնութ տարեկանից ա փաստացի հանգամանք է սակայն հայ աղջիկների պարտադիր զինծառայության հասնելու ասեկոսեները հասարակության լայն շերտերում մեծ արձագանք ստացան առավոթերթը բուհերում սովորող աղջիկների շրջանում հարցում անցկացրեց վի զարմանս մեզ աղջիկների ինսունհինգ տոկոսը կողմ էր անցնելու պարտադիր զինծառայության իսկ հինգ տոկոսն առաջարկեց կամավոր տարբերակը ինչի համար բերեցի այս օրինակը շատ որձագետներ պնդում են որ հայ աղջիկների պարտադիր զինծառայության անցնել ավելի պարտվորեցնող կլինի տղաների համար եվ այն մանր մունր վեճերը որոնք ունենում են ողբերական ավարտ վաղ թե ուշ կվերանան խոսեմ մեկ այլ հարցման մասին հարցման նպատակն էր պարզել թե ծնողների որ տոկոսն է ցանկանում որ իր երեխան գնա բանակ արդյունքները հետևյալն էին հիսուն հարցվածներից քառասուն երը դեմ ր որ իր տղան բանակ գնա իսկ յոթը կողմ պատճառաբանելով որ իր տղան կամ իրենց բարեկամի տղան գնացել էր բանակ և երկու տարի հետո բարեհաջող վերադարձել եթե ամեն հիսունից յոթը գնա բանակ ապա ներկայում սառող զինվորների թիվը տարիներ հետո կնվազի ավելի քան յոթ անգամ ինձ թվում է որ մարդիկ երկու տարի գնալով բանակ կյանքից կտրվում են ես իմացա որ զինվորը մի կուրսը մի քանի անգամ ասնում է և նույնքան անգամ քննություն հանձնում կարելի է այնպես անել որ զինվորն այդ կուրսն հասնի մեկ անգամ մեկ անգամ քննություն տա իսկ մնացած ժամանակ տրամադրի համալսարանային ուսմանը այդպես ոչ իր սովորած կմոռանա համ էլ միանգամից երկրորդ կուրս կնստի կարելի է նաև այլ կերպ շահագռգրել զինվորներին կարելի է բարձրացնել նրանց աշխատավարձը կամ այնպես անել որ ընկերները ծառայեն նույն վաշտում այդպես նրանք իրար թևութիկունք կլինեն ելույթս ուզում եմ սահմանափկլ կոչով պաշտոնյաներին արգելի պաշտոնյաներ հունվարի քսանութին ճառեր արտասանելու և կենացներ խմելու փոխարեն փորձեք շտկել մեր բանակի իրավիճակը փորձեք օգնել այն տղաներին ովքեր օր ու գիշեր վտանգում էր իրենց կյան
23
տղաներ տես տեր ատեն տետեն տեղ արական է նախքան խոսքը սկսել է կխնդրեմ բոլորին փակել աչքերը իսկ հիմա թող ձեռք բարձրացնել բոլոր նրանք ովքեր գոհ չեն իրենց արտանից այդպես էլ կարծում է շատերը ձեռք է բարձրացրել գիտեք հիմա ձեզ հետ կհամաձայնվեր երկիր մոլորակի բնակչության մոտ տաս երկու տոկոսը այո մի զարմացեք ըստ հարցումնեի յուրաքանչյուր երրորդ կին պատրաստ է վիրահատության դիմել միայն նրա համար որպիսի գեղեցիկ երևա սելֆիներում ոչ ոքի համար գաղնի չէ որ ժամանակի ընթացքում գեղեցիկի հասկացությունը փոփոխվել է և մարդիկ միշտ կուրորեն փորձել են համապատասխանել այդ չափանիշներին նույնիսկ իրենց տհաճություն և անհարմարություն պատճառելով օրինակ հին մայաները գեղեցիկ են համարել շլությունը այդ իսկ պատճառով երեխայի օրոցի մի անկյունում կախել են գնդիկներ ինչն էլ շլությունէ առաջացրել իսկ օրինակ հին չինաստանում դեռ մանկուց աղջիկների ոտքերը դեֆորմացնում էին ստիպելով այնքան կծկել ոտքերը մինչև որ մատկներ ետ էին ծալվում եվ չնայած որ սա դժվարեցնում էր քայլքը այնուամենայնիվ պարտադիր պայմաններ բոլոր այն կանանց համար ովքեր ցանկանում էին հետագայում ամուսնանալ քանի որ հին չինաստանում երեսունյոթից երեսունութ համարի կոշիկ հագնող կանայք ամուսնանալու հնարավորություն գրեթե չունեին երևի թե ռուս մեծ գրող չեխվը չէր պատկերացնում որ մարդու մեջ ամեն ինչ պետք է գեղեցիկ լինի արտահայտությունը հետագա սերունդների կողմից ընկալվելու է որպես կոչ պլաստիկ վիրահատություններ կատարելու համար տարեկան մոտվորապես տասնհինգ միլիոն պլաստիկ վիրահատություն է կատարվում եվ եթե մի քանի տարի առաջ այդ բոլոր վիրահատությունները ծայրահեղ կարիքի դեպքում էին կատարվում ներկայումս շատ շատերի մոտ դա նույնիսկ հոբի է դարձել եվ վերջին թրենդպլայսիկ վիրահատություններ կատարելու դա ձեռքի ափի գծերի փոփոխությունն է այսպիսի մի կարծիք կա որ ձեռքի ափի գծերը որոշում են մարդու ճակատագիրը և շատ շատերը հավատալով սրանք գնում են այդ վիրահատությանը և սա ներկայումս զանգվածային հաջողություն ունի ճապոնիայում որտեղ մարդիկ հաճախ դիմում են փոփոխելու այն գծերը որոնք պատասխանատու են կյանքի երկարակեցության և ամուսնության մեջ հաջողության համար բայց մի թե փոխելով մեր արտաքին մենք էլ ավելի երջանիկ են դառնում մի թե լինել գեղեցիկ նշանակում է լինե երջանիկ ի հարկ է ոչ շատ ու շատ աստղեր ու մոդելներ իրենց երբեք երջանիկ չեն համարել և դրա վառ օրինակներից մեկն էլ հենց մեռլին մոնրոն է ով իր հարցազրույցներից մեկում մի անգամ այսպես է արտահայտվել ես սկսել եմ կարևորել երջանկությունը քանի որ հաճախ չեմ լինում երջանիկ իսկ իր հարցազրույցներից մեկում հայտնի մոդել կլաուդիա շիֆեր այսպես է արտահայտվել նույնիսկ ես նման չեմ կլաուդիա շիֆերին եվ իրոք շատ ու շատ աստղերու մոդելներ որոնց մենք տեսնում ենք ամսագրերի շապիներին և հեռուստատեսության էկրաններին և հիանում նրանց անթերի գեղեցկությամբ նրանցից շատ շատերը համակարգչային ծրագրերի և թվային ֆոտոխոսիկի արդյունք են իսկ հիմա հարց ինչ անենք որ մեր սկզբում բարձրացած ձեռքերն այլևս վերևում չլինեն նախ առաջին հերթին մենք պետք է սկսենք սիրել մեզ այնպիսին ինչպիսին որ կանք սկսենք գնահատել այն մարմինը որն ունենք և հասկանանք որ պարտադիրչէ որ իմ գեղեցկությունը համապատասխանի մյուսի գեղեցկության հետ ինչքան ձանձրալի կլիներ կյանքը եթե մենք բոլորս միանման լինենք մի անգամ հայտնի նկարիչ ռերիխին ասել է կեղեցիկը էլ ավելի կատարյալն է մի վախեցիր կատարյալի քանի որ դու դրան երբեք չես հասնի իսկ ես իմ կողմից կավելացնեմ եկե չտխրենք որ երբեք չենք հասնի կատարյալին այլ ուրախանանք նրա համար որ գեղեցիկ սահմաններ չունի
24
լարերի մի ասորեստանի հարիիկարծում եմ շատ զարմանակ եթե ասեմ որ աղջիկները ֆուտբոլ սկսել են խաղալ գրեթե այն ժաանակից երբ տղաները օրինակ տասնութերորդ դարում շոտլանդիան խրախուսում էր աղջիկների ֆուտբոլը նույնիսկ շոտլանդական ամուսնական ծիսակատարությունները հիմնված էին ֆուտբոլի րա չամուսնացած տղաները խաղում էին ընդեմ ամուսնացած աղջիկները խաղում էին ընդեմ ամուսնացած աղջիկների չամուսնացած տղաներ դիտում էին խաղը և ըստ աղջիկների ունեցած ֆուտբոլային հմտությունների ընտրում ապագա հարսնացուի այժմ էլ եվրոպական մի շարք երկրներում և ամերիկայում աղջիկների ֆուտբոլը լայն տարածում ունի և բավականին զարգաած է ամերիկայի միացյալ նահանգներում ապրող ընկերներից մեկն ասաց որ այնտեղ տղաերընույնիսկ կարծում են թե աղջիկներն ավելի հետաքրքիր և գեղեցիկ ֆուտբոլ են խաղում պարզելու համար թե ինչպես են մտածում հայաստանում տղաները հարցում անցկացրի հարյուր տղայի մեջ հարյուրից ցուցուներկուսն ասացին որ իրենք միանշանակ լավագույն են տասը որ աղջիկների ֆուտբոլն ավելի դիտարժան է իսկ մնացած ութը որ ֆուտբոլից գաղափար չունեն ցավոք այսպիսի անհավասարությունները առկա են ոչ միայն հայաստանում եվրոպայում աղջիկների ֆուտբոլային հանդիպումների տոմսերն ավելի էժան են քան տղաներին օրինակ արսենալի տղաների թիմի մեկ ֆուտբոլային հանդիպման տոմսը կարող է արժենալ իննսուն յոթ ֆուն իսկ աղջիկների թիմին արժե տասնհինգ ֆունդ մեծ ասակների և ընդամենը մեկ ֆունտ երխաների համար բացի այդ տղաները շատ ավելի շատ են վաստակում քան աղջիկները օրինակ անգլիայի տղաների հավաքականի հարձակվող ուեյն ռունին տարվա ընթացքում վաստակում է տասնհինգ ամբողջ վեց միլիոն ֆունդ իսկ աղջիկների հավաքականի ավագ քեսի տոնին ընդամենը քսանհինգ հազար ֆունդ բայց միջազգային կաքերը բերում են համեմատություններ որոնք ցույց են տալիս աղջիկների ֆուտբոլի առավելությունը հետազոտությունները պարզել են որ տղաները շատ ավելի շատ ժամանակ են վատնում դաշտում քան աղջիկները տղաների դաշտից դուրս գալու համար տասը և գոլը տոնելու համար երեսուն վարկյան ավելի են ծախսում քան աղջիկները տղաները ևս երեսուն վարկյան ավելի են ծախսում վնասվածքից կամ հարվածից հետո գետնին պառկած մնալու համար բացի այդ տղաները շատ ավելի շատ դիմում են սիմուլացիաների և դերասանական խաղերի օգնությանը իսկ ինչ վերաբերում է հայաստանում տղաներին ասեմ որ հայ տղաների վիճակն այդքան էլ անհույս չէ մեր առաջին խաղից հետո մեզ մոտեցան ընկերներս և ասացին որ երբեք այդպիսի գլխով գոլեր խփած չկան աղջիկները խաղ նորից ձև են զգում ասաց ընկերներից մեկը թե ինձ ինչ է մնում ասել եկեք սիրենք ֆուտբոլը կարևորելով